Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Derslerinde Eğitici Drama

.
Din
Kltr
ve Ahlk
.
. .
.
Bilgisi
Derslerinde
. . .
Eitici Drama
.
(lkretim)
Dr. Mustafa smail Badatl
ISBN 978-605-87254-0-9
stanbul - 2012
NDEKLER
KISALTMALAR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
NSZ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
GR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1. ARATIRMANIN KONUSU VE PROBLEM . . . . . . . . . . . . . . 11
2. KAPSAM VE SINIRLILIKLAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
3. ARATIRMANIN METODOLOJS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
4. LGL ARATIRMALAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
1. BLM
DRAMA VE ETC DRAMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
1.1. Eitici Drama le Alakal Kavramlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
1.1.1. Psikodrama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
1.1.2. Yaratc Drama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
1.1.3. Eitici Drama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
1.1.4. Drama Oyunu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
1.1.5. Eitimde Tiyatro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
1.1.6. Yaratclk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
1.1.7. letiim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
1.1.8. Doalama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
1.2. Eitici Dramann Tanm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
1.3. Eitici Dramann nemi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
1.4. Eitici Dramada renme Trleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
1.5. Eitici Dramann lkeleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
1.6. Eitici Dramann Amalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
1.7. Eitici Dramann Salayabilecei Faydalar . . . . . . . . . . . . . 69
1.8. Eitici Dramann Olumsuz Ynleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
1.9. Eitici Drama Uygulamas Yapacak retmenin
zellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
1.10. Eitici Dramann Uygulanabilecei Yalar . . . . . . . . . . . . . 77
1.11. Eitici Drama Uygulamalarnda Grup Says . . . . . . . . . . . 78
2. BLM
DRAMA VE DN ETM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
2.1. Din Eitimi ve retimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
2.2. Din retim Yntemleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
2.2.1. Anlatm (Takrir) Yntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
2.2.2. Soru Cevap Yntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
2.2.3. Tartma (Mnakaa) Yntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
2.2.4. rnek Olay ncelemesi Yntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
2.2.5. Gsterip Yaptrma Yntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
2.2.6. Problem (Sorun) zme Yntemi . . . . . . . . . . . . . . . . 109
2.2.7. Gezi Gzlem Yntemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
2.3. Eitim Geleneimizde Dramatik Unsurlar . . . . . . . . . . . . . . 115
2.3.1. Amin Alaylar (Bedi Besmele Cemiyeti) . . . . . . . . . . 122
2.3.2. Hatim Merasimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
2.3.3. Mektep Seyirleri (Gezileri) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
2.3.4. Hafzlk Merasimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
2.3.5. Ketebe Merasimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131
2.3.6. Karagz ve Dier Oyunlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
2.4.
lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi

Derslerinde Eitici Drama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136
2.4.1. lkretim rencilerinin Psikolojik
zellikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
2.4.2. Eitici Drama Faaliyetinin Uygulama
Basamaklar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
2.4.2.1. Hedef Davranlarn Belirlenmesi . . . . . . . . 142
2.4.2.2. Drama Etkinliinin Ve Trnn
Belirlenmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142
2.4.2.3. Isnma (Grubun Hazr Hale
Getirilmesi) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .143
2.4.2.4. Katlmclarn (Rol Oynayacaklarn)
Seimi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
2.4.2.5. Sahnenin Hazrlanmas . . . . . . . . . . . . . . . . . 145
2.4.2.6. Seyircilerin Hazr Hale Getirilmeleri . . . . . . 146
2.4.2.7. Canlandrlmas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
2.4.2.8. Tartlmas ve Deerlendirilmesi . . . . . . . . .149
2.4.2.9. Tekrar Sahneleme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
2.4.2.10. Tekrar Tartlma ve Deerlendirilme . . . . . 150
2.4.2.11. Tecrbelerin Paylalmas ve
Genellemeler Yaplmas . . . . . . . . . . . . . . . . . 151
2.4.3. Uygulama Basamaklarnn Daha yi
Anlalabilmesi in Bir Eitici Drama rnei . . . . . . 151
2.4.4. Din Kltr ve Ahlak Bilgisi Derslerinde
Kullanlabilecek Eitici Drama Teknikleri . . . . . . . . . 152
2.4.4.1. Rol Oynama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152
2.4.4.2. Paralel alma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
2.4.4.3. Zihinde Canlandrma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
2.4.4.4. Mzikle Drama . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
2.4.4.5. Pandomim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
2.4.4.6. yk/Olay Canlandrma . . . . . . . . . . . . . . . 155
2.4.4.7. Resim Yapma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
2.4.4.8. Kukla Oyunlar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
2.4.5. lkretimde Eitici Dramann
Deerlendirilmesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
3. BLM
UYGULAMALAR: DN KLTR VE AHLAK BLGS
DERSLER RNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
3.1. Uygulama 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163
3.2. Uygulama 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183
3.3. Uygulama 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 192
DEERLENDRME VE SONU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 201
KAYNAKA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
KISALTMALAR
A..S.B.E. Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
a.g.e.
Ad geen eser
a.g.m.
Ad geen makale
bkz.
Baknz
c.
Cilt
ev.
eviren
Hz.
Hazreti
mad.
Madde
s.
Sayfa
S.
Say
IV
NSZ
letiim teknolojilerindeki gelimelere paralel olarak
insanlar artk dnya zerinde cereyan eden pek ok olaydan
pek ok gelimeden ok ksa sre ierisinde haberdar olabiliyorlar. Bu teknoloji sadece haberleme deil ayn zamanda bir
kltr de ieriyor. ok uzak bir lkede km mzik grubu
lkemizdeki genler tarafndan dinlenip sevilebiliyor. Globalleme denilen ve dnyann klmesi eklinde belki ifade
edilebilecek bu gerek, kltrler arasnda kprler kurulmasna ve etkileimin artmasna sebep oluyor. Konu ocuklar
olunca bu daha da nemli hale geliyor. Yeni teknolojilere
merakl ocuklar ilkokul andan itibaren bilgisayar oyunlar
internet gibi sanal ortamlara merak salarak pek ok bilgi ile
kar karya gelebiliyorlar. Neyin doru neyin yanl olduunu bilmeden iyi bir rehberlik ile bu bilgi bombardmanna
maruz kalmyor ise ocuklar pek ok farkl yne doru kayabiliyorlar. nternet ve bilgisayarn yaygn kullanm okuma
alkanlnn da azalmasna sebep oluyor. Saatlerce ansiklo-
pedi kartrarak bulabilecei bilgiyi ocuklar internetten ok

ksa srede indirebiliyorlar. Bu alkanlk ocuklar sabrsz ve
srekli yenilik bekler hale getiriyor. Eitim sz konusu olduunda da artk karlarna geip ders anlatan bir retmen
ocuklara sradan gelebiliyor. Onlara hitap edebilecek farkl
yntemler ve uygulamalara ihtiya git gide daha fazla duyuluyor. renci etkinliini n plana karc ezberci olmadan
sevdirerek ve elendirerek rencileri yetitirmek onlarn
eitim sistemi ile daha bark bymelerine sebep olacaktr.
Byle bir ihtiyac gryor ve bunun giderek daha da artacan varsayyoruz. zellikle din gibi hayatn tmn kapsayan
ve yaanabilir olduunun fark edilmesi gerektiini dndmz bir konu ile kar karya kaldmzda bu ihtiyacn
daha aikar olduunu grmekteyiz. Elinizdeki bu alma
byle bir ihtiyatan hareketle gelecein genlerine ve yetikinlerine en isabetli ve gereki slam kavramn nasl tantabiliriz
sorusuna verilebilecek bir cevap olarak hazrlanmtr. lkretim Okullarnda Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde
Eitici Dramann Kullanm tezimizin baln oluturmaktadr. Eitici drama renci etkinliine dayanmas, elendirerek, duygulandrarak ksaca yaayarak retmesi sebebi ile
ocuklarmzn gelecee daha donanml olarak hazrlanabilmesi ve Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Dersleri ile alakal iyi
hatralara sahip olabilmeleri asndan olduka kullanldr.
almamz incelendiinde zellikle uygulama blmnde
rencilerden ders ncesi ve sonras alnan yazl metinlere
bakldnda yaayarak renmenin oluturduu duygulanma ve etkilenme gzlenecektir. Bir tez almas olarak kstl
zaman dilimi ierisinde yaplmtr fakat uzun sreli olarak
gerekletirilecek eitici drama uygulamalar ocuklarn hem
dersi ve retmeni sevmelerini hem de dini pratik boyutu ile
kavrayp doru ve yanl sonular ile birlikte gzlemleyip
deerlendirmelerine imkn verecektir. Bu erevede bakldnda yaptmz almann din eitimi iin olduka nemli
olduu kanaatindeyiz.
VI
almalarm esnasnda desteklerini esirgemeyen Sayn Prof. Dr. Bayraktar BAYRAKLI hocama, tez danmanm
Sayn Prof. Dr. Mustafa USTA hocama, tez yazm teknii
hususunda almam inceleyip yol gsteren Sayn Prof. Dr.
Zeki ASLANTRK hocama ve beni yetitiren tm hocalarma
teekkr bir bor biliyorum.
M. smail BADATLI
VII
GR
Dr. M. smail BADATLI
1. ARATIRMANIN KONUSU VE PROBLEM

Eitim sz konusu olduunda farkl alardan baklarak eitli tanmlar yaplabilir. Eitim veya retim olgusu
genel bir bak as ile ele alndnda eiten kii, eitilen kii
ve bunlarn arasnda cereyan eden eitim etkileimi eklinde
unsur gzmze arpar. Aradaki etkileimin verimlilii
eiten kiinin eitilene ynelik rehberlik abasnn baars
zerinde etkilidir. Rehberlik olumlu ya da olumsuz ne ynde
olursa olsun baarya ulamak, eiten iin asl amatr. Baar,
eitilen kii zerinde istenilen davranlarn ortaya k ile
elde edilmi olacaktr. Eiticinin baar yzdesini arttrabilmek amac ile pek ok dnr eitli yntemler ortaya koymulardr. Bunlar eitim ve retim yntemlerini oluturmaktadr. Yntemin baarya gtrmesi; konuya uygunluu,
eiticinin bu teknii kavram olmas ve uygulayabilmesi gibi
deikenlere baldr. evrenin etkisi de eitim sreci zerinde inkr edilemez bir belirleyicilie sahiptir.
Eitimde uygulanan bu yntemler zaman ierisinde
gelimi toplumun ihtiyacna gre farkl deiimler gstermi-
11
Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde Eitici Drama
lerdir. Eskiden retim yntemi denildiinde tm derslerde

kullanlan yntemlerden bahsediliyordu. Ancak gnmzde,
her ders farkl bir boyut kazanm hatta baz dallarda ayrmlar olmu her dal kendi alann oluturmu ve retim yntemleri de farkllamtr. Genel retim yntemleri artk
ihtiyaca cevap veremez olmu ve bunun sonucu olarak zel
retim yntemleri ortaya kmtr. zel retim yntemleri
her ders iin hatta her konu iin farkl yntem ve teknikler
gelitirmitir. Her alann kendine has bir zel retim yntemi
olduu gibi, din retiminin de zel retim yntemleri
vardr.1
Beyza Bilgin, din retim yntemleri konusunda fikir
birlii bulunmadna ve yeni yntemlerin gelitirilmesine
ihtiya bulunduuna iaret ederek yle demektedir, Bugn
din eitiminde bir fikir birlii mevcut deildir. Yeni yntemlerin ve aklayc yaynlarn artmasna ramen, geleneksel
retimi savunanlar ve bu yolda faaliyette bulunanlar vardr.
Geleneksel retimin yetersiz, yeni yntemlerin gerekli olduunu, problemin yeni yntemleri eski retmenlere kabul
ettirebilmekte olduunu savunanlar vardr. Ayrca yeni yntemleri benimseyip uygulam, fakat bekledii sonucu alamam olanlar da vardr. Bunlar yeni durumda derslerin,
rencilerin hayat ile gerekten ilgili olup olmadndan
phededirler. Kendileri bir deiiklie hazrdrlar, fakat
yerine neyi koyacaklarn bilememektedirler.2 Burada ifade
edilen tereddtlerin ortadan kalkabilmesi iin, zellikle yeni
yntemleri uygulayp sonuta baarszlkla karlam retmenlerin ilm almalarla ortaya koyulmu yeni yntemlere ihtiyalar bulunmaktadr.
Din eitimi ve retiminde yntem aray devam etmektedir. Elinizdeki alma bu arayn bir meyvesidir.
Gelien iletiim teknolojileri ile evrenin etkisini zerinde her
1
12
Mehmet Zeki Aydn, Din retiminde Yntemler, Nobel Yayn Datm, Ankara
2004, s. 2, 3.
Beyza Bilgin, Eitim Bilimi ve Din Eitimi, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi
Yaynlar, Ankara 1998, s. 3.
10
zaman olduundan daha fazla hisseden ocuklarmz, sosyalleme srecinde kendini daha kuvvetli esen rzgrn etkisine
brakmaktadr. Bilgisayar ve internet kullanmnn yaygnlamas, radyo, televizyon. gazete gibi yayn organlarnn yayn
politikalar ocuklarmz pek ok bilgiye snr olmakszn
ulama imkan vermektedir. Belli bir szgeten gemeden
rehberlik yaplmadan babo bir ekilde bu ortamlara maruz
kalan ocuklar beraberinde belli bir kltr de almaktadrlar.
Renkli ve elenceli bir ekilde verilen bu kltr ocuklar
zerinde olduka etkili olmaktadr. Mustafa Usta bir toplumun eitim dzeyi ile o toplumun kltrel yaps arasnda
anlaml bir ilikinin mevcudiyetine iaretle bir ferdin veya
sosyal grubun sahip olduu kltr ortamnn gelimiliin
ls olduunu, baarl bir eitimin onunla alakal kltrel
ortamn yaratlmasna bal olduunu dile getirmektedir.3 Din
eitimi asndan bakldnda daha zevkli, elenceli ve retici bir ekilde eitimin verilmesi gn getike daha byk
nem kazanmaktadr. Hayat ierisinde eitli sebeplerle aktif
faydasn grmekte zorlandklar din olgusu uygulamal
olarak ocuklarn ve genlerin dimalarnda canlandrlmak
zorundadr. Din Kltr ve Ahlk Bilgisi dersleri de rencilere ulama ve kalcln salama hususunda gcn arttrmal zevkli, heyecanla beklenilen bir ders olma konumuna
gelmelidir. Eitici drama zevkli, elenceli ve yaayarak renme zellii ile pratik ierisinde yanl ve doru davranlarn sonularnn gzlenmesine hatta tecrbe edilmesine imkn
veren yaps ile bunu salayabilecek bir yntemdir. Nitekim
eitimde drama kullanmnn nclerinden Winfred Ward
kitabnn nsznde dramann din eitiminde de kullanlabilecek bir metod olduunu u szlerle ifade ediyor, Oyun
park ve kamp yneticileri, din eitimi retmenleri, sosyal
almaclar, ve izci liderleri eer denerlerse ocuklarn yaratc dramaya byk ilgi gsterdiklerini kefedeceklerdir.4
3
Mustafa Usta, Trkiyede Yksek Din Eitiminin Kurumlama ve Ekolleme Sorunlar, Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul 2001, s. 11.
Winfred Ward, Playmaking with Children From Kindergarten to High School,
Appleton Century Crofts Inc. , New York 1947, s. VII.
11
13
Dolaysyla ocuklarn ilgisini ekme ve derse katlmn salama hususunda nemli avantajlara sahip olan drama yntemi din eitimi iin de uzak kalnamayacak bir yntem olarak
karmzda durmaktadr.
Drama, ocuklarn geliim sreleri boyunca olduka
sk olarak sergiledikleri bir faaliyettir. ocuklarn oynadklar
her oyun aslnda bir drama faaliyetidir. Evcilik, saklamba
gibi oyunlar buna rnek olabilir. ocuklarn zevk alarak
oynadklar bu oyunlara yetikin eli deerek ocuka olular
bozulmadan eitici ynleri daha da gelitirilebilir. ocuklarn
skc addettii veya kavramakta zorlandklar pek ok konu
byle bir yol izlenerek onlara zevkli bir ekilde, belki de hissettirilmeden kazandrlabilir. zellikle sosyal ilikilerin
salkl hale getirilmesinde ve ahlk kurallarnn kavranmasnda drama nemli bir rol stlenecektir.
lkemizde ilk ve orta dereceli okullarda okutulan Din
Kltr ve Ahlk Bilgisi dersi, 1982 Anayasasnn 24. maddesi gereince zorunlu dersler arasnda yerini almtr. Maddenin ilgili ksm u ekildedir; ... din ve ahlk eitim ve retimi Devletin gzetim ve denetimi altnda yaplr. Din Kltr
ve Ahlk retimi ilk ve ortaretim kurumlarnda okutulan
zorunlu dersler arasnda yer alr. Bunun dndaki din eitimi
ve retimi ancak kiilerin kendi isteine, kklerin de
kanuni temsilcisinin talebine baldr..., 1739 sayl Milli
Eitim Temel Kanununun 12. maddesinde yer alan Trk
milli eitiminde laiklik esastr. Din kltr ve ahlk retimi,
ilkretim okullar ile lise ve dengi okullarda okutulan zorunlu dersler arasnda yer alr, eklindeki ibare de ilkretim,
lise ve dengi okullarda Din Kltr ve Ahlk Bilgisi dersini
zorunlu klmaktadr.
Milli Eitim Bakanl Din retimi Genel Mdrl
ilkretim seviyesinde din retiminin hedefleri ve genel
amalarn u ekilde belirlemitir;
Din retiminin hedefleri;
14
12
1.
nsanlk tarihi boyunca birey ve toplum zerinde etkili

olan dinin, doru anlalmasna ve yorumlanmasna katkda bulunulmas,
2.
Evrensel boyutta insanlar, toplumlar ve milletler aras

ilikilerde, dinin nemli bir etken olduu, bu ilikilerin
olumlu ynde geliebilmesi iin bireylerin bilimsel yntemle verilecek din retimine ihtiya duyduklar,
3.
slm Dininin; kltrmz, dilimiz, sanatmz, rf ve

detlerimiz zerindeki etkisi gerei dikkate alnarak slm dininin ve bundan kaynaklanan ahlk anlay ile rf
ve detlerin tantlmasna ve retilmesine arlk verilmesi,
4.
rencilerin inan ve kltr dnyalarna genilik kazandrmak ve baka dinden olanlara kar daha hogrl ve anlayl davranlarda bulunmalarn salamak
amacyla dier dinler hakknda genel bilgilerin verilmesi,
5.
Salkl bir din ve ahlk retimiyle rencilerin, Mill

Eitimin Temel Amalar arasnda ifadesini bulan mill,
ahlk, insan ve kltrel deerleri benimsemeleri, beden,
zihin, ahlk, ruh, duygu bakmndan dengeli ve salkl
gelimeleri, bylece kltrel yabanclamann nlenmesi
gibi hususlar hedef alnmtr.
Din retimi programnn genel amalar;

Bu program rencilerin, din ve ahlk hakknda doru, bilisel, duyusal ve becerisel renmeler yoluyla;
Bireysel adan
1.
Temel din ve ahlk sorularna cevap verebilmelerini,
2.
nanma ve yaama zgrlklerinin bilincine varabilmelerini,
3.
Din inan ve ibadetlerini bakalarnn istismarna kaplmakszn gerekletirebilmelerini,
13
15
4.
Dinin sevgi boyutunu fark ederek onun insan iin vazgeilmez bir ge olduunu kavrayabilmelerini,
5.
Din kavramlar doru anlayabilmelerini,
6.
Doru din bilgiler ile batl inan ve hurafeleri ayrt

edebilmelerini,
7.
slm dinini ve dier dinleri ana kaynaklarna dayal

olarak tanmalar gerektiini kavrayabilmelerini,
8.
Dinin emirleriyle rf ve detlere dayal olan davranlar

ayrt edebilmelerini,
9.
slmn iman, ibadet ve ahlk esaslarn tanyabilmelerini,
10. slm dininin akl ve bilimle atmadn, din ve bilimin

birbirinin alternatifi olmadklarn kavrayabilmelerini,
11. Akln, din sorumluluun temel art olduunu; dinin
akln kullanlmasn istediini ve bilimsel bilgiyi tevik
ettiini kavrayabilmelerini,
12. Kendi dini ile mutlu ve bark olabilmelerini,
Toplumsal adan
13. Toplumla yaanan din ve ahlk davranlar tanyabilmelerini,
14. Toplumdaki farkl din anlay ve yaaylarn dinin z
ile ilgili olmayp sosyal bir olgu olduunu tanyabilmelerini,
15. Bakalarnn inan ve yaaylarna hogr ile yaklaabilmelerini,
16. Toplum iersindeki salksz din oluumlar ayrt edebilmelerini,
17. Fizik ve toplumsal evreyi koruma bilincine ulaabilmelerini,
16
14
Ahlk adan
18. Ahlk deerleri bilen ve bunlara sayg duyan erdemli
kiiler olabilmelerini,
19. renilen ahlk deerleri iselletirebilmelerini,
20. nan ve ibadetlerin davranlar gzelletirmedeki
olumlu etkisini fark edebilmelerini,
Kltrel adan
21. Dinin kltr oluturan unsurlardan biri olduunu
kavrayabilmelerini,
22. Dinin, dier kltr unsurlar zerindeki etkilerini fark
edebilmelerini,
23. Doru din bilgiler yardmyla nesiller aras anlay
farkllklarna salkl bir ekilde yaklaabilmelerini,
Evrensel adan
24. Evrensel deerlere kendi din bilgi ve bilinleriyle katlmalarn,
25. Dier dinleri temel zellikleriyle tanyarak, ballarna
hogryle yaklaabilmelerini,
26. ada, evrensel insan deerlerin slmn z ile rttn fark etmelerini amalamaktadr.5
Bu dersin hedefleri ve genel amalar incelendiinde
din ve ahlk bilgilerin yan sra birok tutum, alkanlk ve
deerlerle ilgili davranlarn kazandrlmasna ynelik amalar bulunduu grlmektedir. Fakat bu davranlarn rencilere kazandrlmas kolay deildir. nk bu amalarn ou
duyusal alandadr ve ocuklara kazandrlmas iin bilisel
alandan daha farkl yntemler gerektirmektedir.
http://dogm.meb.gov.tr/retim_program.htm (01.02.2007).
15
17
Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinde ara gerecin

fazla kullanlmamas, arln retmende olmas, aratrma
ve incelemelere fazla yer verilmemesi ve gerek dersin ilenii
srasnda gerekse de deerlendirme hususunda bilisel alana
arlk verilmesi duyusal boyutun ksr kalmasna sebebiyet
vermektedir. Bu amalara ulatracak gerekli materyal ve
metodun snrl oluu retmenleri de bir manada bu mecraya
itmektedir. Memnuniyet vericidir ki bu boluun doldurulmas noktasnda gayretler devam etmekte, gn getike din
retiminde kullanlabilecek materyal saylar artmaktadr.
Aratrmamz bu gayretlerden biridir ve din eitiminin daha
kalc ve zevkli olarak verilebilmesini amalamaktadr.
Eitici drama duygusal, psiko-motor ve hatta yer yer
zihinsel alanlara hitap edebilecek bir metod olarak bu boluu
doldurabilecek eitim ve retim tekniklerinden biridir.
zellikle ahlk kurallarn benimsetilmesi ve sosyal ilikilerin
salam temellere oturtulmas eitici drama ile salanabilecek
balca gayeler arasnda yer almaktadr. Uygulanmakta olan
klasik yntemlere gre eitici drama dikkat ekici olmas,
yaantya dayand ve ocuklarn eitici drama ierisinde yer
alrken yaanty hissetmelerini salad iin dinin pratik
olarak yaanabilir ve hayat dinamii ierisinde yer alabilir bir
unsur olduunu kavratabilme noktasnda klasik yntemlere
gre daha stn bir eitim retim yntemidir. Peter Slade,
Brian Way, Dorothy Heathcode, Gavin Bolton gibi eitici
drama kavramnn oluumunda etkisi bulunan isimler, eitici
dramann ocuun her konudaki eitiminde kullanlabilecek
bir yntem olduuna iaret etmektedirler. Pratik yn olduka kuvvetli olan ve zihin yan sra duygular da harekete
geirebilen bu yntemin din eitiminde kullanm gelien ve
deien dnya dinamiklerine uyum salama ve onlarla rekabet edebilme hususunda olduka nemlidir.
Drama, birok eitim etkinliinde bir ara, bir teknik
olarak kullanld gibi, yalnzca kendi bana zel bir konu
olarak da uygulanmakta ve retilmektedir. Eitim teknii
olarak deil de kendisi iin yaplan drama etkinlikleri, bilin18
16
dii gibi tiyatro denilen bir gsteri, anlatm ya da sanat trne

ilikin olarak ele alnmaktadr.6 Eitici drama tiyatrodan farkl
bir eydir. Tiyatro alanndaki drama etkinliklerinin konumuzla alakas yoktur, bu durum almamz ierisinde aklanacaktr.
Hayatta olduka nemli yeri olan din olgusu, yaayarak renmeyi temel alan eitici drama faaliyetleri ile hayatn
iinde, sadece teoride boulmadan, pratik yn ile de rencilere tantlabilir. almamz, din eitiminin zevkli ve kalc
biimde verilmesinde etkili bir yntem olacan savunduumuz eitici drama faaliyetlerinin teorik temelleri yan sra
pratik uygulamalarn da ihtiva edecektir.
Eitim olgusu, nceden belirlenmi kurallar vastas
ile kiiye kendi iradesi dahilinde davran kazandrma, davran gelitirme ve davran deitirme sreci ve olgusu.7
olarak tanmlandnda, eitici dramann Trk Eitim Sisteminde kullanlma durumu nedir? Sorusuna dkmantasyon
metodu erevesinde cevaplar aranmtr. Ancak bu tespitler
mevcut kurallar ortaya koymaktadr. Bizim aratrmamzda,
kurallara uygun (metod ve teknie uygun) eitici drama
olgusunu Din Kltr ve Ahlk Bilgisi eitimine uyarlamak
ve bu metod ve teknik sayesinde din davran kazandrma
din davran deitirme ve din davran gelitirmek mmkn mdr? sorusu aratrmada temel problem olarak karmza kmtr. Ayrca Max Weberin Eitimin temel amac,
kiiye daha sonra gelmeyi arzu ettii pozisyona nceden
hazrlama ilemidir.8 tanm erevesinde, din eitimi alannda, dindarn daha sonra gelmeyi arzu ettii dnya ve
ahiret mutluluuna (doru dine), kiiyi yaayarak gtrebilmekte midir? Sorusu ayn zamanda dindarn eitici drama
metodu ile dindarlama sreci arasndaki ilikiyi ortaya koy-
7
8
Alev nder, Yaayarak renme in Eitici Drama, Epsilon Yaynlar, stanbul

2000, s. 29.
Mustafa Usta, a.g.e., s. 11.
Abdurrahman Dodurgal, Eitim Sosyolojisi, Marmara niversitesi lahiyat
Fakltesi Vakf Yaynlar, stanbul 2000, s. 17.
17
19
duu varsayldnda yaptmz bu aratrma ile, din eitiminde eitici drama metodunun din eitiminde kullanlabilecei ve yaayarak renmenin insan davranlarnda kalc bir
rol olduu tespit edilmitir.
2. KAPSAM VE SINIRLILIKLAR
Aratrmamz slam Dini ile alakal bilgi ve deerlerin
ilkretim seviyesinde Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde retimi ile snrl olacaktr. Drama pek ok farkl disiplin tarafndan kullanlmakta olan bir etkinliktir, sanatsal
amal, tedavi amal, elence amal olarak pek ok farkl
alanda dramadan faydalanmaktadr. alma ierisinde
dramann ilkretim Din Kltr ve Ahlk Bilgisi dersleri
alannda kullanm zerinde durulacaktr.
4. ARATIRMANIN METODOLOJS
Aratrmann modelini oluturmada teorik ksmda
dkmantasyon metod ve tekniklerinden faydalanlmtr.
Faydalanlan eserler dipnot olarak sayfa sonlarnda gsterilmi, son olarak da kaynaka blmnde eserlerin ayrntl
bilgileri yer almtr. Teorik bilgilerin yan sra almada
ilkretim Din Kltr ve Ahlk Bilgisi dersi mfredatnda
kullanlabilecek eitici drama rnekleri yer almtr. Sz konusu rnekler ek olarak alma sonunda verilmitir.
Bu rneklerden iki tanesi eitici drama yntemi ile ilkretim seviyesinde iki farkl okulda toplam snfa uygulanmtr. Uygulama almas, deneyleme modellerinden, tek
bir rneklem grubunun belli bir deikene ilikin lm
ortalamas ile ayn deikene ait anakitle veya ayn rneklem
grubu iin tahmin edilen veya nceden kestirilen/bilinen
ortalamas arasnda belli bir gven dzeyinde anlaml bir
farkn olup olmadn belirlemek eklinde yaplan Tek
rneklem (Grup) T Testi (One-Sample T Test) uygulanarak
yaplmtr. ki snfta paylama bir snfta da iyilik konular ilgili eitici drama rnekleri ile ilenmitir. zellikle
snfta klasik yntemlerle daha nce ilenmi konular seil-
20
18
mitir. Ders balangcnda rencilere Paylamann kendimiz

ve evremiz asndan nemi nedir?, ve yilik yapmann
kendimiz ve evremiz asndan nemi nedir? eklinde
sorular yneltilmi ve bu konudaki dncelerini bir kda
yazmalar istenmitir. Daha sonra eitici drama yntemi ile
ders ilenmi ve ders sonunda tekrar ayn sorular kda
yazmak sureti ile cevaplamalar istenmitir. Ders ncesi ve
sonras alnan cevaplar karlatrlm ve eitici drama ynteminin renci zerinde oluturduu tesir, etkinliin hedefledii kazanmlar gz nnde bulundurularak tespit edilmitir. rencilerin derse katlm ve ilgisi tarafmzdan gzlenmi ayn zamanda derse birlikte girdiimiz snf retmeninin
deerlendirmelerine de bavurulmutur. Her snftan bize
fikir verebilecek rnekler seilerek alma ierisinde verilmitir.
almann evrenini, stanbulda bulunan iki okuldan
seilmi snf oluturmutur. Uygulama almas ulam
kolayl ve farkl sosyal yaplar bnyesinde barndrmas
gibi avantajlar bulunduundan stanbulda yaplmtr. Farkl
sosyal yaplar temsil eden iki okul sosyal yaplar farkl iki
blgeden seilmitir. Bu okullardan biri stanbulun youn
g alan, ehir kltrne tam olarak gei salayamam
memleketleri ile irtibatlar kuvvetli bulunan bir blgesi olan
Esenyurttan seilmitir. Dier okul da, genellikle sitelerden
oluan bir ile olan Beylikdznde ve bir site ierisinde
bulunmaktadr. Esenyurtta, rnek lkretim Okulunda,
Beylikdznde ise hlas lkretim Okulunda uygulama
almas yaplmtr. zel okullarda bulunan renciler farkl
uygulamalara alkn olduklarndan zellikle her iki okulun
da devlet okulu olmasna zen gsterilmitir. almada yazl
olarak geri bildirimler alnacandan okul ynetici ve retmenleri ile yaplan istiare sonucu meramlarn daha iyi ifade
edebilecekleri dncesi ile 7. ve 8. snflarda alma yaplmtr. alma anket almas olmadndan kii saysndan
ziyade yntemin kullanlabilirlii ve ilerliinin tespit edilmesi nemli olarak grlmtr. snfta yaplan uygulama
19
21
almas yntemin kullanlabilirlii ve ilerliine ilikin fikir

vermitir.
5. LGL ARATIRMALAR
Bu blmde gerek yurt iinde gerekse yurt dnda,
ocuklarla yaplan eitici nitelikteki drama almalar tarihsel
olarak incelenmitir. Bu blm ayn zamanda eitimde drama
kullanmn tarihesi hakknda da bilgi vermektedir.
Dramann kkeninin baz kabilelerde bulunan rtn
ispat etme trenlerine ve ibadet ekillerine dayand sylenmektedir.9 ocuklarla yaplan tiyatro etkinlikleri ortaaa
Hristiyanl yaymay ve retmeyi amalam olan kilise
oyunlarna dayanmaktadr. Dini ierikli oyunlar bu dnemde
okullarda eitim amal olarak ocuk oyuncular tarafndan
oynanmtr10. XX. yzyln balarnda eitimde dramay ilk
kullanan isim, bir ky retmeni olan Harriet FinlayJohnsondr.11
Peter Slade, 1920lerden itibaren ocuk gruplar ile
drama almalar yapmaya balamtr. Peter Slade, eitimde
dramann kullanmna ilikin yaklamn 1954 ylnda Child
Drama (ocuk Dramas) adn verdii kitabnda dile getirmitir. An Introduction to Child Drama (ocuk Dramasna Giri)
isimli kitab ise 1976da yaynlanmtr. Peter Slade, ocuk
dramasn tiyatroya alternatif olarak grmtr. Ancak tiyatro
ile benzerliini de gz ard etmemitir. Ona gre drama,
ocuklarn doal olarak sergiledikleri bir oyundur. ocuklarn
oynad pek ok oyun, aslnda birer drama faaliyetidir. Ve
ocuk geliiminde drama oyununun nemli katklar olabilir.
ocuk, farkl rollere girerek, farkl durumlarla yz yze gele9
10
11
22
Oscar Gross Brockett, Tiyatro Tarihi, yayna hazrlayan: nn Bayramolu,

Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara, 2000, s. 15-16; zdemir Nutku, Dnya Tiyatrosu Tarihi, Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yaynlar, Ankara 1971, s. 13-14.
Tekin zertem, Trkiyede ocuk Tiyatrosu, Kltr Bakanl, Anadolu niversitesi Basmevi, Eskiehir, 1992, s. 22-23.
Ahmet ebi, retim Amal Yaratc Drama Yoluyla mgesel Dil Becerisinin
Gelitirilmesi, Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, baslmam doktora tezi, Ankara 1996, s. 38.
20
rek, kendi geliimi iin nemli olabilecek beceriler elde edebilir. Dier yandan, drama sayesinde ocuk, iyiyi ve kty
birbirinden ayrt etme, toplumun ve toplumsal kurallarn
farkna varma ve almann keyfini karma ynnde geliir.
Drama ve oyun i ie geer. Drama oyunu sayesinde ocuun
tm kiilii hem beden hem de zihn yaps geliebilir. Yeter
ki yetikinler ocua kendini ifade etme serbestlii tansnlar.
Yine 1920li yllarda Sovyetler Birliinde Aleksandr
Briantsev, sanat, ruhbilimci ve eitimci ibirlii ile ocuklarla drama almalar yapmtr. Bu almalar doalama ve
drama terapi kaynakl olarak gerekletirmitir. Oyuncular ve
ocuklar arasnda srekli bir balant kurulmasna zen gstermitir.12
Peter Sladein takipilerinden Brian Way, II. Dnya
sava srasnda eitli glkler yaayan ocuklara, drama
yoluyla yardmc olmaya almtr. Brian Way, 1967 ylnda
kaleme ald Development Through Drama (Drama Yolu ile
Geliim) adl kitabnda, ocuklara kendine gven duygusunun nasl kazandrlaca ve ocuklarn kendi kaynaklarn
kefetme ve kullanmalarna nasl yardm edilebilecei konusunda rnekler vermitir. Brian Waye gre dnyada dramaya
katlamayacak ocuk yoktur. Beden, zihn yaps gz nne
alnmak koulu ile, her ocuk iin, bedensel ve zihinsel engelli
ocuklar da dahil olmak zere drama etkinlii dzenlenebilir.
Drama ocukta kiiliin gelimesini salar. Kiilik ise yaayarak deneyerek kazanlr. Way, tiyatro ve dramay birbirinden
kesinlikle ayrr. Drama tiyatro ile zde deildir. Waye gre
en nemli fark udur; Tiyatro bir seyirci kitlesine yneliktir.
Seyirciler iin oynanr. Dramada ise katlanlarn kendi yaantlar nemlidir. Drama seyirciler iin oynanmaz. Nitekim
Brian Way kitabnn ilk blmnde dramann fonksiyonlarndan bahsederken kitab hakknda yle bir ifade kullanr, bu
12
Tekin zertem, a.g.e. , s. 30.
21
23
kitap dramann deil insanlarn geliimini amalamaktadr.13

Waye gre ocua kesin roller vermek ve ocuu belli davran snrlarna hapsetmek zararldr. Drama ocuu gelitirmek iindir, dramay gelitirmek iin deil. Yani ama, ocuun drama sayesinde gelimesidir. Yoksa dramann mkemmel bir ekilde oynanmas deil.
ABDde ise Winfred Ward, 1923te niversitede yaratc drama eitimine balamtr. Yaynlanan kitaplar: Stories
to Dramatise (Drama iin ykler) (1952), ve Playmaking with
Children (ocuklarla Oynama) (1947)dr. Ward da tiyatro ve
dramay birbirinden ayrr. ocuk tiyatrosu, ocuk seyircilere
gzellik ve zevk, mutluluk ve nee aktarr; yaratc drama ise
katlan ocuklara, kendi geliimleri ve grupta birbirleriyle i
birlii yapabilmeleri konusunda nemli yaantlar salar.
Tiyatroda oyuncular iin ok nemli olan yetenek, dramada
gerekli deildir. nk dramada ama bakalarn elendirmek, etkilemek deildir.
Viola Spolin, 1963 ylnda yazd Improvisation for
Theatre (Tiyatro in Doalama) isimli kitabnda, ocuun
iinden geldii gibi rol oynamasnn, kendini ifade etme
ynnden nemini vurgulamtr. Spolin, yetikinler gibi
ocuklarn da rol oynayabileceklerine dikkati ekmitir. Ona
gre ocuk ya da yetikin, rol oynama yolu ile her alanda
bedensel, zihinsel ve sezgisel olarak tecrbeler kazanabilir.
ocuk doalama srasnda, yani o anda iinden geldii gibi
oynarken, kim olduunu, nerede olduunu, ne istediini, ne
yaptn, hissettii duygular kendisi belirler ve kendi istedii
biimde ifade eder. Spolin, duygular ve duygularn bedensel
olarak ifade edilmesi arasndaki ilikiye nem vermi ve
insanlara; duygunu gster, duygunu grlr hale getir.
nerisinde bulunmutur. Bylece ona gre drama, yaantlar
yolu ile kendini, duygularn ifade etmek iin bir aratr.
13
24
Brian Way, Development Through Drama, Humanities Press, Atlantic Highlands

N. J. , America 1973, s. 2.
22
Dorothy Heathcote ise 1970lerde eitimde drama konusunda almalar yapmtr. Betty Jane Wagner 1976 ylnda
Heathcoteun yaklamn tantan Drama as a Learning
Medium (retim Ortam Olarak Drama) adnda bir kitap
yazmtr. Heathcoteun yaklamna gre, ocuklar gerek
yaamda yaadklarn anlamak iin dramadan yararlanabilirler. Drama, okul programnn her alannda kullanlabilir.
Heathcoteun tekniinde, retmenin drama etkinliinde bir
rol stlenmesi gerekir. Etkinliin ortasnda retmen, gerekli
grrse etkinlii durdurabilir, aklama yapar ve rencileri
tartmaya ynlendirir. Heathcotea gre eitimde drama hem
bilisel, hem de duygusal renmeyi amalamaldr.
Daha sonralar Gavin Bolton, 1979 ylnda yazm olduu, Toward a Theory of Drama in Education (Eitimde Drama
Kuramna Giri) adl kitabnda, drama konusunda daha bilisel ve analitik ynlere arlk veren bir yaklam savunmutur. ocuklara sorular sorarak konuyu ama, ayrntlara girme
ve tartmaya nem vermitir. Boltona gre ocuun kendini
ve yaad evreyi anlamas nemlidir. nk iinde yaanlan evreye uyum hayat deer tar ve eitimde drama etkinlikleri temel olarak uyumu amalamaldr.
Nellie McCastlin, yaratc dramay Creative Drama in
the Classroom and Beyond (Snf inde ve Dnda Yaratc Drama) (1968) isimli kitabnda bir sanat, bir sosyalletirme faaliyeti ve bir retim metodu olarak deerlendirmitir. Aktif
katlmc olabilmesi iin, ocuun bedensel, bilisel, duyusal,
ve sosyal yeteneklerinin yaratc drama oyunlar ile gelitirilebileceini vurgulamtr.
Trk eitim tarihi ierisinde eitici dramann ne kadar
eskiye dayand henz tam olarak aydnlanm bir konu
deildir. zerinde allmaya muhta bir alandr. Yahya
Akyz, eitici amala drama kullanmn Osmanlnn son
dnemlerine dayandrr, 1914 ylnda Maarif Nezareti tarafndan anaokulu retmenleri iin yaynlanm bir belgede
23
25
eitici dramann ilk izlerinin grldn ifade eder.14 Bu

belgede Ana mektebi ve snf dorudan doruya bir tlim ve
tedris mektebi deildir; terbiye mektebi, hayat ve hareket
mektebidir, ocuk bahesidir. eklinde bir ibare bulunmaktadr. zellikle Lisan, Jimnastik, Eya ve Bahe, Hayat ve
Hareket derslerinin uygulannda, ocuklarn zgrlne,
kendilerini serbeste ifadelerine, kendi hayal dnyalarn
kurmalarna ve yaratclna dayanan bir yaklam bu belgede dile getirilmitir. Drama ad kullanlmam fakat drama
tekniklerine yer verilmitir. Bu belgenin yeni harflerimize
evrilmi hali almamzn ilerleyen ksmlarnda verilecektir.
1915 ylnda Maarif-i Umumiye Nezareti tarafndan
okullarda tiyatro almalarna yer verilmi ve bu konuda bir
ynetmelik hazrlanmtr. Mekteb Temsillerinin Usul-i Tedrisi
isimli bu ynetmelikte tarih ve ahlka uygun olaylarn, dnya edebiyat ile ulusal edebiyatn, ocuklara tiyatro yolu ile
kolaylkla retilebilecei ifade edilmi, ocuklardaki yanslama igds ve yaratclk zerinde durularak, gnlk
oyunlarndan rnekler verilmitir. Tiyatronun zaten ocuun
yapsnda var olduu belirtilmitir. ocuun dil geliimi ve
sosyal mnasebetleri daha rahat kavramas hususunda tiyatronun faydal olaca burada vurgulanmtr.15
Tiyatroyu, bizde okullara ve okul gelenekleri arasna
sokanlardan birisi, Prof. Dr. smayl Hakk Baltacoludur.
Bununla beraber Baltacolu, ilk defa tiyatroya okulda yer
verenin Karamrselde hususi bir okulun retmeni Muammer Targa olduunu sylemektedir.16
1925lerde ise smayl Hakk Baltacolunun eitimde
tiyatroyu savunduu grlmektedir. Yaparak yaayarak
renme onun savunduu konunun temelidir. Ama, ocu-
14
15
16
26
Yahya Akyz, Anaokullarnn Osmanl'da lk Programlar ve Ders Uygulamalar le "Yaratc Drama"nn lk zleri, Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim Dergisi,
Mays 2004, S. 51. http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi51/akyuz.htm (30. 08.
2008).
Tekin zertem, a.g.e. , s. 36-38.
Selahattin oruh, Okullarda Dramatizasyon, Yeni basmevi, Bursa 1943, s. 4.
24
un kiilik geliimi ve sosyallemesini salamaktr. O eitimde sanat yoluyla sanatn dilini kullanmaktan bahseder. Ona
gre ocuk tiyatro yolu ile hayata altrlmaldr. Ezber ve
dier sahne unsurlarna nem vermeyen Baltacoluna gre
btn ocuklar okul temsillerinin iinde yer almal ve her
yerde oyunlarn sergileyebilmelidirler.17
Ayn yllarda Muhsin Erturul ocuk tiyatrolarnn
almasn savunur. I. Dnya sava yllarnda Kazm Karabekir okul oyunlar yazar.18
1943de
Selahattin
oruhun
Okullarda
Dramatizasyon isimli eseri yaynlanmtr. Ona gre hep
birlikte yapmak, oynamak, yaratmak, dramatize etmek nemlidir. oruh, dramatik gsteriler olarak adlandrd gsterileri bal ve serbest gsteriler olarak ikiye ayrr. Bal gsterilerde nceden dramatik hale sokulan konular dramatize
edilirken, serbest gsterilerde hayattan alnan konular dramatize edilir.
1965te Emin zdemirin Uygulamal Dramatizasyon
isimli eseri yaynlanr ve tm retmenlere cretsiz datlr.
Bu kitapta tarih, corafya, yurttalk bilgisi, sosyal bilgiler
derslerinde dramann kullanmna deinilir ve rnekler verilir.
MEBnn 1951 yl ortaokul programlarnda temsil yolu ile canlandrma (dramatizasyon) cmlelerine ve bu konuda nerilen almalara rastlanr. 1966 ylnda, lkretim
Genel Mdrlnn 6 nolu yayn olarak baslan Nimet
Erkuntun, Okul ncesi Eitimi isimli kitabnda ocuk
Tiyatrosu (dramatizasyon) bal altnda 50 sayfalk bir
blm yer alr. 1968 ylnda yine MEBnn lkokul Progra-
17
18
Serdar Ongurlar, smayl Hakk Baltacolunun Tiyatro Grleri, Devlet

Tiyatrolar Eitim Dizisi no: A-12, Dramaturgi Birimi, Ankara 1985, s. 59-61.
Kazm Karabekirin Hala Bu Mektep (1923) isimli mahalle mekteplerinde
verilen eitimi mizahi bir dille eletiren ocuk oyunu, ve arkl bret (1921)
isimli, iinde 9 ocuk oyunu ve 7 ark ieren eserleri bulunmaktadr.
25
27
mnda Dramatizasyon olarak isimlendirilen almalardan

bahsedilir.
1980li yllardan sonra eitimde yaratc drama bir
yntem, bal bana bir disiplin ve estetik-sanatsal bir alan
olarak anlmaya ve bu anlamda kayda deer almalar yaplmaya balanmtr. 1970lerde Tamer Levent gen amatr
tiyatrocularla doalama almalarn balatr. 1982de ise
Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesinde rencilerle drama almalar balam ve 1984-85te Sanat Kurumu ve
Deneme Sahnesi Topluluu ad altnda 20-25 kiilik bir
grupla 2-3 yl sreyle almalar yapmtr.
1985te 1. Uluslararas Eitimde Dramatizasyon Semineri gerekletirilmitir. Bu seminerde eitimde yaratc
dramann bilinen dramatizasyon kavramndan farkl ve ada anlamna ynelik tantc almalar yaplmtr. 1987de 2.
Uluslararas Drama Semineri gerekletirilmi ve seminerde
dramann hayat nemi vurgulanmtr. Bu seminerlerin
ncs, 1989da gerekletirilmi ve ocuklarla Oyun ocuklara Oyun balnda drama-oyun ilikisinin incelenmesini salamtr. Bu seminerde ayrca mzik-devinim ve
drama gibi farkl boyutlar gndeme gelmitir.19
1989dan itibaren Ankara niversitesi Eitim Bilimleri
Fakltesi Gzel Sanatlar Eitimi Ana Bilim Dal Yksek Lisans programlarna eitici drama derslerinin konulmas ve bu
alanda tezlerin yazlmaya balamas yaratc drama zerine
akademik kaynaklarn artmasn salamtr. Ayn dnemde
Gazi niversitesi ocuk Geliimi Blmnde, Hacettepe
niversitesinde, ve Ankara niversitesi Dil Tarih Corafya
Fakltesi Tiyatro Blmnde de drama ile ilgili dersler okutulmaktayd.20
1990da ise ada Drama Dernei, drama almalarnn eitimde ve tiyatroda yaygnlatrlmas iin aratrmalar
19
20
28
http://www.yaraticidrama.org/content/category/8/17/54/ (18. 08. 2007)

Zll Bozdoan, Okulda Rehberlik Etkinlikleri ve Yaratc Drama, Nobel Yayn
Datm, Ankara 2003, s. 33-36.
26
yapmak, tiyatro ve eitim ilikisini incelemek amac ile kurulur.21

1991 ylnda, 4. Uluslararas Drama Semineri gerekletirilmi ve bu seminerde drama liderinin sahip olmas
gereken nitelikler tartlmtr. Bu seminerlerin 5. si 1993te
gerekletirilmi ve deneyimli drama liderlerinin potansiyellerine yeni alma boyutlar katmak hedeflenmitir. Bu seminerde zel eitimle alakal atlye almas da gerekletirilmitir. 6. s ise 1995 ylnda gerekletirilmitir. Bu seminer,
drama maske ve yaratclk konular erevesinde gerekletirilmitir. Maske yapm, mze pedagojisi, mze dramas gibi
konulara da temas edilmi, drama ile tanmaya ynelik bir
atlye almasna da yer verilmitir. 1997de gerekletirilen
7. seminerde oyun karma ve retim niteleri konularnda
seminerler verilmi. Drama maske ve yaratclk konusunda
atlye almas gerekletirilmitir. 2001 ylnda gerekletirilen 8. seminerde ise, ada Drama Derneinin nclnde
Trkiyede gerekletirilen yaratc drama almalarnn yerli
ve yabanc uzmanlarca deerlendirilmesine arlk verilmi,
anlat tiyatrosu, drama dersinin yaplandrlmasnda yntemler, drama yntembiliminden oyun oluturma, kltrel tarihsel kiisel balamda zaman konularnda seminerler verilmi,
ayrca Dans-Devinim; Drama, zaman konularnda atlye
almalar gerekletirilmitir. 2003 ylnda gerekletirilen 9.
uluslararas eitimde drama seminerinde zel eitimde
dramann kullanm zerinde durulmu ve yabanclatrma
konulu bir atlye almas dzenlenmitir. 10. seminer 2005
ylnda gerekletirilmitir. Bu organizasyonda, ritim, devinim, drama, oyun ve doalamalardan sahneye ve dans hareket tiyatrosu balklar altnda tebliler sunulmutur. Bunlara
ek olarak doalamann yaplandrlmasna ilikin atlye
almas yaplmtr. 2007 Mart aynda ylnda dzenlenen 11.
seminerde, ana balk dn, bugn yarn olarak belirlenmitir.
Anlat tiyatrosu ile yaratc drama arasndaki iliki zerinde
21
http://www.istanbuldrama.org.tr/Tr/content2.asp?m1=1&m2=2 (24. 08. 2008)
27
29
durulmu, doalama konusunda konferans ve drama atlyesi dzenlenmi, alkol bamll konusunda interaktif drama
atlye almas yaplm, konferans verilmitir.22
Eyll 1998de Milli Eitim Bakanl Talim Terbiye
Kurulunca yaynlanan Eyll 1998 tarihli tebliler dergisinde,
ilkretim okullar semeli drama dersi 1-2-3 retim program yaynlanm ve 1997-1998 retim ylndan itibaren ders
programlarnda semeli ders olarak yer almtr. ngilizce
retmenlii programlarnda semeli ders olarak okutulan
yaratc dramann yannda, YK tarafndan planlanan Eitim
Fakltelerinin Yeniden Yaplandrlmas Projesi kapsamnda
Okul ncesinde Drama ve lkretimde Drama dersleri de
eitim fakltelerinin lisans programlarnda zorunlu ders
olarak yerini almtr.
1999da Ankarada Oluum Tiyatrosu ve Drama Atlyesi tarafndan Trkiye 1. Drama Liderleri Bulumas semineri gerekletirilmi ve her yl belirlenen bir balk altnda
gerekletirilmeye devam ederek bir sreklilik kazanmtr.
Bu seminerlerin ilkinde, ana balk dramaya merhaba olarak belirlenmitir. 2000 ylnda dzenlenen kinci seminerde
ise ana konu dramaya ok ynl bak eklindedir. nc
seminer 2001 ylnda gerekletirilmi ve konu olarak drama
ve mze pedagojisini ilemitir. Drdnc seminer 2002
ylnda lkretimde drama ve tiyatro bal ile tertip
edilmitir. 2003 ylnda dzenlenen beinci seminerin konusu
ise, okul ncesinde drama ve tiyatro eklindedir. Altnc
seminer drama liderlii konusunu balk edinmi ve 2004
ylnda dzenlenmitir. Yedinci drama liderleri bulumasnda
ele alnan konu dramada araylar olmutur. Bu seminer
2005 ylnda dzenlenmitir. Sekizinci buluma, drama ve
tiyatro bal altnda 2006 ylnda gereklemitir. Dokuzuncu drama liderleri bulumasnda tespit edilen temel balk ise
drama kavramlar eklinde olmutur. 2007 Haziran aynda
gerekletirilmitir. Onuncu drama liderleri bulumas ve
22
30
http://www.yaraticidrama.org/content/category/8/17/54/ (18. 08. 2007)
28
ulusal drama semineri 2008 Haziran aynda dzenlenmi ve

temel balk olarak eitimde drama alnmtr. Onbirinci
drama liderleri bulumas ve ulusal drama semineri drama
ve katlmclk bal altnda Haziran 2009da gerekletirilmitir.23
1999-2000 retim ylnda Ankara niversitesi Eitim
Bilimleri Fakltesi Gzel Sanatlar Eitimi Anabilim Dal
tarafndan Eitim Bilimleri Enstits ats altnda Yaratc
Drama Tezsiz Yksek Lisans Program almtr.
2005 ylndan itibaren 10 Ekim, Oluum Drama Enstits tarafndan ulusal drama gn olarak ilan edilmitir. Bu
gnlerde eitli drama faaliyetleri dzenlenmektedir.24
Dramann eitim maksad ile kullanm hususunda
lkemizde aratrmalar yaplm ve yaplmaktadr. Bu konuda
nci San, Alev nder, H.mer Adgzel, Zlal Bozdoan,
Leyla Kkahmet, Aygren Dirim, Mbeccel Gnen, Nilfer
Dalkl, Aye Okvuran, Tlay stnda, Esra merolu gibi
isimler tarafndan eitli makale ve kitaplar kaleme alnmtr.
Bu almalar genel bir retim ve eitim metodu olarak
eitici dramann etkinliini ele almlardr. zel retim
yntemleri alannda matematik, corafya, Trke gibi derslerde eitici drama kullanmna ilikin almalar bulunmaktadr. Din eitimi alannda eitici dramann kullanmna
ilikin doktora seviyesinde veya daha st seviyede yaplm
bir alma yoktur.
Eitici drama, din eitiminde nasl kullanlabilir?
Hangi konular eitici drama ile ilenmeye uygundur? Din
eitiminde eitici dramann hangi teknikleri kullanlabilir?
Derslerin ileniinde kullanlacak eitici drama rnekleri neler
olabilir? Bu sorular cevaplanmay beklemektedir. almamz
bu sorulara cevap arayacaktr.
23
24
http://www.olusumdrama.com/default.aspx?pid=17288 (24. 09. 2009)

http://www.olusumdrama.com/default.aspx?pid=34995&nid=21223 (24. 09.
2009)
29
31
1. BLM
DRAMA VE ETC DRAMA
30
1.1. Eitici Drama le Alakal Kavramlar

Gnmz dnyasnda, olduka gelimi olan iletiim
teknolojisi ile ocuklar olumlu veya olumsuz pek ok farkl
noktaya ekilebilmektedir. Kendi toplumsal deerlerini koruyarak toplum iin itici g olmas beklenen ocuklarmzn
eitimi sz konusu olduunda gnmz artlar da dikkate
alnarak imdiye kadar uygulananlardan farkl metodlar
kullanlmas gerekmektedir. Kendilerine cazip olarak sunulan
elence ve oyunla kark pek ok reklm onlar kendine
ekmekte, gerek kltrel manada bir yozlamaya srklemekte, gerekse de iktisad gz ard eden tketim toplumunun bir
paras haline getirmektedir. nsan bir tketim makinesi
olarak gren zihniyete kar ocuklarmz ayakta kalabilecekleri bir donanmla hayata hazrlamamz gereklidir. Bu cazibenin gerek elence, gerekse de oyun boyutlar ile eitim ortamna tanmas gnmzde olduka hayati neme sahip bir
durumdur.
31
35
zellikle okul ncesi eitimde yaygn olarak kullanlan drama, okul ii eitim ve retimde de uygulanarak, hatta
bilgisayar ortamna tanp interaktif ekilde uygulanarak, bir
manada ocuklarmz kendine ekecek ve onlar belki de
farkna varmadan belli bir gr ve donanma kavuturacaktr. Din eitimi de bu boyuta kendini tamak zorundadr.
ada dnyann ihtiyacna uygun olarak kendine gvenen,
sorun zme ve karar verme becerileri gelimi, yaratc dnme becerisine sahip bireylerin yetitirilmesi yeni yntem
ve yaklamlar gerektirir, bu amalara uygun olan yeni yaklamlardan bir tanesi de yaratc dramadr.25 Dramay bir
retim arac olarak kullanan retmenler ve renciler okul
dndaki yaam yeniden hatta tekrar tekrar oluturma imknna sahiptirler. Aygren Dirim, oyun ve draman retmenin
elinde sihirli bir anahtar gibi olduunu ifade ederek eitici
dramann etkinliine dikkat ekmitir.26 Yaratc drama snf
iinde oyunlarla gelitirilen bir etkinliktir. Bu etkinlik boyunca renci; etkin durumdadr, onun yaantlarndan yola
klarak planlanan canlandrmalar sz konusudur, renenin
ilgi ve gereksinimleri n plandadr.27 Drama yoluyla eitimde renciler yeteneklerini kefedebilir ve kendilerine olan
gvenlerini arttrabilirler. rencilerin kendilerini anlatma,
bakalarn anlama, duygularn, dncelerini, yaratclklarn ve hissettiklerini zgrce sergileyebilmelerini salar.
Onlarn zihin ve hayal gcn arttrc nitelikteki en etkili
yollardan biri olarak kabul edilmektedir.
Drama retiminde; dramaya giri temel dzeyde,
genellikle snma, rol oyunlar, duyular gelitirme oyunlar,
sosyal yaama ilikin doalamalar zerinde durulur.28 Geni
bir alan olan drama, tiyatronun gizil ve grnmeyen bl-
25
26
27
28
36
Zll Bozdoan, Okulda Rehberlik Etkinlikleri ve Yaratc Drama, Nobel Yayn

Datm, Ankara 2003, s.25
Aygren Dirim, Yaratc Drama, Esin Yaynlar, stanbul 1998, s. 34.
Tlay stnda, Yabanc dil retim uygulamalarnda bir yntem olarak
yaratc dramann yeri, Dil Dergisi, 1998, S. 66, s. 27.
Aye Okvuran, Eitimde Dramann erii ve retimi, retmen Dnyas,
2002, S. 268, s. 18.
32
mn oluturur. Drama varsa tiyatro vardr.29 Olay ya da

durumlarn oyunlatrlmasyla gerekleen yaantlar olarak
zetlenebilen drama, jest, mimik, ses, bedensel hareket iermesiyle de geni bir uygulama alanna sahiptir. Drama elendirme amacna m yoksa eitim amacna m yneliktir sorusuna u ekilde yant vermek mmkndr. Drama, oyun,
doalama ve canlandrmalarla elendiren, elendirirken de
eiten bir etkinliktir.
Bu faaliyet iin uzmanlar genellikle drama kelimesini
kullanrlar, Grekede aksiyon anlamna gelir, lirik (ezgisel),
ve epik (destans) yan sra, diyaloglar halinde yazlan, durum
ve eylemin kiiler yoluyla verildii edebi tr.30 olarak tanmlanr. Trkede dram kelimesi zellikle halk dilindeki kullanm ile ackl oyun ya da olay manasnda kullanlmaktadr.31
Fakat drama tek bana aklayc bir kavram deildir.
Dramann farkl boyutlar vardr. Bunlar anlayabilmek iin
farkl amalarla kullanlan drama eitlerini inceleyelim.
1.1.1. Psikodrama
Jacob Levi Moreno tarafndan uygulanmaya balayan
bir metottur. Her ne kadar Moreno Socratesi psikodramann
ncs olarak kabul etse de dramay tedavi amal kullanan
ilk kii Morenodur.32 Pedagoji szlnde psikodrama u
ekilde tanmlanr, sujelerin kendilerinde var olduu dnlen bozukluklarla ilgili bir temay, tiyatrovari bir egzersiz
eklinde sahnede oynayarak, kendi benliklerini kefetmelerini
ve komplekslerinden kurtulmalarn salama teknii.33 Daha
ok yetikinlere ynelik bir psikolojik tedavi yntemi olarak
29
30
31
32
33
H. Nalan Gen, Eitimde Yaratc Dramann Almlanmas, Hacettepe niv.

Eitim Fakltesi Dergisi, S. 24, s. 200.
Aziz allar, Drama, Tiyatro Ansiklopedisi, Kltr Bakanl Yaynlar,
Ankara 1995, s. 172.
Remzi ncl, Dram, Eitim ve Eitim Bilimleri Szl, MEB Yaynlar,
stanbul 2000, s. 353.
Psikodrama hakknda geni bilgi iin bkz., J.L. Moreno, Sosyometrinin Temelleri,
ev: N. azi Ksemihal, stanbul niversitesi Yaynlar, stanbul 1963.
Paul Foilqu, Pskodram, Pedagoji Szl, Cenap Karakaya (ev.), Sosyal
Yaynlar, stanbul 2004, s. 405.
33
37
bilinmekle birlikte, genlere ve ocuklara ynelik olarak da

uygulanabilmektedir. Ancak ocuklardan anlayan uzman bir
psikolog tarafndan uygulanmaldr. Ama tedavidir.
1.1.2. Yaratc Drama
ocuklarn katld drama etkinliklerini tanmlayan
bir ifadedir. zellikle Amerikada Winfred Ward ve
McCastlin gibi uzmanlarn ocuklarn katld drama etkinliklerini tanmlamak iin kullandklar bir terimdir.34 Yaratcl gelitirmek iin ocuklarla yaplan drama etkinliklerini
kapsar ve eitici drama denilen eitim tekniinin bir alt tr
olarak kabul edilir. Ama oyun yaratmaktr.35
1.1.3. Eitici Drama
Pedagojik drama da diyebileceimiz eitici drama, ocuun hemen hemen her konuda eitimi iin kullanlabilecek
bir tekniktir. ngilterede Peter Slade, Brian Way, Dorothy
Heathcode ve Gavin Bolton tarafndan gelitirilmi ve ocuun hemen hemen her konuda eitimi iin uygulanan bir
tekniktir.36 Yukarda geen iki drama trn de bir lde
ihtiva eder. Eitici drama, ocuun psikolojik yaantlar konusunda bilinlenmesini de ve zel bir yetenek olarak yaratcl kazanmasn da hedefler. Eitici dramada ama, anlamak, farkna varmak ve renmektir. Oyun sadece bir aratr.37
1.1.4. Drama Oyunu
Eitici drama etkinliklerinin oyuna benzer niteliklerinden dolay kullanlan bir ifadedir. Bir olay, yk, konu,
kavram, nesne ya da roln taklit edilerek canlandrld oyun
olarak da tanmlanabilir. Drama etkinliklerini, boz-yap, lego,
34
35
36
37
38

2000, s. 28.
Geraldine B. Siks, Drama With Children, Harpercollins, New York 1983, s. 18.
Alev nder, a.g.e. , s. 28.
Nellie McCastlin, Creative Drama in Primary Grades, Longman Inc., New York
2000, s. 13.
34
kzma birader gibi oyunlardan ayrmak iin kullanlan bir

terimdir.38
Drama, birok eitim etkinliinde bir ara, bir teknik
olarak kullanld gibi, yalnzca kendi bana zel bir konu
olarak da uygulanmakta ve retilmektedir. Eitim teknii
olarak deil de kendisi iin yaplan drama etkinlikleri, bilindii gibi tiyatro denilen bir gsteri, anlatm ya da sanat trne
ilikin olarak ele alnmaktadr.
1.1.5. Eitimde Tiyatro
Profesyonel gruplarn ocuk ve genler iin ve/veya
onlarla birlikte yapt gsterilere verilen addr. Bu gruplar
oyuncu/retmenlerden oluur ve genellikle sosyal sorunlar
ya da ders konularyla ilgili programlar hazrlar ve bunlar
okullarda sunarlar. Burada program kelimesi zellikle kullanlmtr. nk bu gruplar sadece bir oyun sergilemekte
kalmyor, oyun ncesi ve sonras etkinliklerle, seyirciyi oyuna
katarak ele alnan konunun derinlemesine irdelenmesini
amalyorlar. Bu gruplarn birincil amac seyirciyi tartmal
bir konu zerinde dnmeye zorlamak, seyircinin konuyu
daha iyi kavramasn ve hissetmesini salamaktr. Elendirmek birincil ama olmamakla birlikte asla gz ard edilmemesi gereken bir konudur. Seyircinin ilgisini ekebilmek, onu
oyuna katabilmek iin deiik yntemler denenmeli, tiyatro
teknikleri belirli eitsel amalarn hizmetinde kullanlmaldr.
ocuk tiyatrosu ile eitimde tiyatro gruplar arasndaki temel
fark niyette yatar. ocuk tiyatrosu okullara birincil amac
elendirmek olarak gelirken, eitimde tiyatro grubunun
amac deiimi etkilemek ya da tiyatro aracl ile ele alnan
konuyu aydnlatmaktr. Bu gruplar malzemelerini seslenecekleri ya grubuna ve o ocuklarn gereksinimlerine gre bulur
ve dzenler; seyircinin katlmn ister, onlara rol verir, baz
kararlar vermelerini ve sorun zmelerini isterler. Buna gre
programn yaps esnek olmaldr. Gruplar retme iinin
38
35
39
neminin farkndadrlar ve okullarla ibirlii hlinde alrlar.39

Yaratc drama (creative drama) kavram daha ok
ABDde kullanlan bir kavramdr. ngilterede eitimde
drama (drama in education) kavram kullanlmaktadr.
Federal Almanyada yerlemi olan kullanm ise oyun ve
tiyatro eitimbilimi (spiel und theater paedogogik) eklindedir. Trkiyede ise yaygn olarak yaratc drama kavram
kullanlmaktadr.40 Ayrca Kanadada geliimsel drama
(developmental drama) ve educational drama (eitsel drama) ifadeleri kullanlmaktadr.41
Yukarda geen yaratc drama, eitici drama, drama
oyunu, gibi ifadeler, konuya ilikin terminoloji dilimizde tam
olarak oturmad iin birbirinin yerine kullanlabilmektedir.
Hepsi birbiri ile ilikilidir fakat en kapsamls hepsini iine
alan eitici drama kavramdr. Biz maksadmz daha iyi
ifade edeceini dndmz iin eitici drama ifadesini
almamzda kullanacaz.
1.1.6. Yaratclk (Creativity)
Yaratclk, eitici drama asndan olduka nemli bir
kavramdr. ocukta yaratcln geliebilmesi iin uygulanabilecek eitim metotlarndan biri de eitici dramadr. Yaratclk, Trk Dil Kurumu szlnde, Zek, dnce ve hayal
gcnden yararlanarak o zamana kadar grlmeyen yeni bir
ey ortaya koymak, yapmak.42 eklinde tanmlanmtr.
Yaratclk, insanlarn gelimesi ve ilerlemesinin temel dinamiini tekil eder. nsann kendini amas, bir toplumun
dierleri arasnda varln hissettirebilmesi bu temel dinamiin hareket gcyledir. Zek, dnce ve hayal gc vastas
ile ortaya koyulacak yeniliin merkezinde insan vardr. Bu ii
39
40
41
42
40
Tlin Salam, Eitimde Tiyatro, Bilim ve Akln Inda Eitim Dergisi, Mart
2003, yl: 4, S. 37. http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi37, (22. 06. 2008).
Zll Bozdoan, a.g.e. , s. 25.
Sema Alevcan, Drama Uygulamalar Belirli Gnler ve Haftalar in, Ya-Pa Yayn
Pazarlama San. Tic. A. , stanbul, 2005, s. 6.
Yaratmak, Trke Szlk, Trk Dil Kurumu, Ankara 2005, s. 2134.
36
yapacak olan insandr. Yaratcln en st seviyede ortaya

kmas iyi gelimi bir zekaya, dnce yapsna ve hayal
gcne baldr. Bu da eitim ile gerekleecektir. Nitekim, bu
nokta nemsenerek, 1739 sayl Milli Eitim Temel Kanununda genel amalar sralanrken ikinci maddede yapc,
yaratc ve verimli bireyler yetitirmek eklinde bir ifade
kullanlmtr.
Yaratcla farkl disiplinler farkl anlamlar ykledikleri iin yaratcln oka tanm yaplmtr. Yaratcla
bilim, teknik, sanat ve eitim evrelerinin yaklam farkldr.
Bilim adamlarna gre yaratclk, sreten ok sonula ilgilidir. Akl yrtme, bulu yapma ve sorun zme yaratcln
karlklardr. Sanat iin yaratclk, ahlk ve estetik eleri
ieren zgn btnle ulamaktr. Hamdi Akverdi, Sanatta
Yaratma isimli eserinde yle bir yorum yapar, herkes bilir
ki yaratma her ekli ve her derecesiyle bir ruh iidir. O halde
sanatkarane yaratma duygu ile iradenin zeka klavuzunda
gerekletirdikleri sentezlerin en yksei, en manals olmak
itibariyle tamamen psikolojik bir olaydr.43 Eitimciler ise
yaratcla, aratrc, zgr dnen, soru soran, kaytsz
artsz teslim olmayan, kiisel dnce ve kabiliyetlerini
cesaretle ortaya koyabilen insan yetitirme ynnde yaklamaktadrlar. Pedagoji Szlnde yaratclk, Orijinal projeler meydana getirmek, kiisel eserler tahayyl etmek ve gerekletirmek kabiliyeti ve eilimi.44 eklinde tanmlanmtr.
Eitimciler srece nem verirler. Yaratc bir eitim sreci
sonunda ancak aratrc, zgr dnen, sorular soran, aktif
bir bireye ulalabilir.
Buna gre, yaratcl, olaya farkl alardan bakarak,
daha nce dnlmemi, farkna varlmam noktalar grerek ve kiisel gcn kullanmak suretiyle mevcuda yeniden
ekil verebilme gc eklinde tanmlamak mmkndr.
43
44
Hamdi Akverdi, Sanatta Yaratma, Milli Eitim Basmevi, Ankara 1953, s. 12.
Paul Foilqu, Yarat, a.g.e. , s. 530.
37
41
Drama ncelikli olarak yararc ve yaratc amaca yneliktir. Yaparak ve yaratarak renme etkin bir yntemdir.
Yaratclk nci San tarafndan, Daha nceden kurulmam
ilikiler arasnda ilikiler kurabilme, bylece yeni dnce
emas iinde yeni yaant, deneyim, fikir ve rnler ortaya
koyabilme ya da anlam evrenimizi yeniden yaplandrma,
bireyler iin ya da kltr iin gereklie uygun bir yenilik
katma.45 olarak tanmlanmtr. Yaratclk bilinenlerden
bilinmeyene ulama yeni ve farkl bir ey ortaya karp buradan bir bileime ulamadr. Sorunu yalnzca sergilemek deil
zm nerileri de gelitirmek esastr. Yaratclk ancak bu
ekilde amacna ular. Sanat yoluyla eitimi salayan yaratc
drama, oyunlarla glenir ve beslenir. nk her oyunun
altnda bir yaratclk yatar. Oyunlar ilerinde yaratcl
desteklerler. Yaratc drama, yalnzca bakarak, dinleyerek,
grerek ya da iiterek deil ayn zamanda yaparak ve yaayarak renmeyi amalar. Yaratclk sanat eitimiyle glenir.
Beden gcn kullanma, hayal gcne dayal ve estetik formlar yaratma, uzun bir sreci de beraberinde getiren drama
sreciyle mmkndr. Yaratclk ancak yaratc davranlarla
geliebilir. Bu ise, aratrma, uygulama, bulma, gelitirme,
alternatif sonular karma ve retme olarak tanmlanabilir.
Yaratc davranabilmek iin ncelikle yaratc dnebilmek gerekir. Zaten yaratc davranlar ortaya karma ve
onlar gelitirme tm eitim programlarnn temel amacdr.
Her trl bask ve kstlama yaratc dnceyi zedeler. Kiisel
becerileri edinme ve gelitirme yaratc ve bamsz dnce
varsa salanabilir. Sezgi, duyumsama, alg, anlama ve anlatma gc gelien bir renci ise, kolaylkla yaratc dnce
retme srecine girebilir.46 Sz edilen yaratclk ancak rencileri yaratc ve etkin klacak eitim durumlarnn salanabilmesiyle gerekleebilecektir.
45
46
42
nci San, , Yaratclk ve sanat asndan tiyatro. Ankara niversitesi, Eitim

Bilimleri Fakltesi Dergisi, Ankara 1985, c. 18, S. 1-2, s. 100.
Sedat Sever , Dil ve Edebiyat retiminde Yaratclk. zel Kltr Okullar
Eitim - Aratrma Gelitirme Merkezi Eitimde Araylar 1. Sempozyumu Eitimde
Nitelik Gelitirme, stanbul 1991, s. 373.
38
Yaratcln ortaya kna ilikin baz aamalar tespit

edilmitir. Bunlar u ekilde sralayabiliriz;
Altrma Aamas (Orientation): Problemin tanmlanmas ve deiik ynlerinin belirlenmesidir.
Hazrlk Aamas (Preparation): yaratc kii bu aamada
kendini tamamen probleme adar. Problemi tm alardan
inceler. Bilgi edinme, bunlar ilikilendirme, farkl alardan
analiz etme, yorumlama, deiik biimlerde sentez yapma,
deerlendirme, ve yeniden yorumlama biiminde srdrlen
etkinliklerdir.
Kuluka Aamas (Incubation): yaratc dnce srecinin bu aamas, rnn bilin tesinde olgunlamakta olduu
aamadr. Bilin dzeyinde alglanmamakla beraber, youn
bir yaratclk abasnn srmekte olduu evredir. Bu aamada
bilinenler problemi zmek iin yeterli deildir. Bu durumda,
problem bilin altna itilir. Gerekli ara gereler eldedir. Problem mayalanma aamasndadr. Yaratc kiilerin ellerinde
izlenmesi gereken bir harita bulunmaktadr. Beyin konu ile
alakal btn ilikileri hemen kuramayabilir. Ancak araya
giren yeni uralar, gzlemler, dnceler ve deneyimler
peinde olunan fikrin ortaya kmasna katk bile salayabilir.
Dnlenler yeni kavramla ilgili yeni armlara yol aabilir, yeni seenekler oluturabilir.
Aydnlanma Aamas (Illumination, Inspiration): Bu aama genellikle, yaratc kiinin aklnda bir anda akan imek
gibidir. Bu aamada, zerinde younlalan konu ile ilgisi
olmayan dnceler zihinden uzaklatrlmakta ve farkl alan
ve konularla yeni ilikiler kefedilmektedir. Yaratc kii,
sonuca yaklatka dnmekten ve almaktan zevk duymaktadr.
Dorulama ve Gelitirme Aamas (Verification and
Revision): Bu aamada, zmn denenerek, yeterli ve geerli
olup olmad dorulanr. Bazen bu durum yeterli olmayabilir. Bylece birey nc aamaya dner. Bazen de yeterli
39
43
olan zmn gelitirilmesi gerekebilir. Bu dnemde srekli

aktif olan iki nokta srekli ilgi ve uygulama, denemedir.47
Btn bu dnemler genelde gzlenebilmesine ramen
bunlara belli bir zaman sresi iinde ve belli aralklarla meydana geliyorlar diye bir snr koyulamaz. Evrelerin sras
nemli deildir. Her aama sreli aba ve hayal gc gerektirir. En iyi yntem, yaratc ile yarglayc dnce arasnda
sreli bir al veri olmasdr. Tm aamalarn en ok ihmal
edileni sorun tanm ve dnce retimidir. Ne olursa olsun
sorunun sunuluu zmden daha nemlidir. nk zm
sunua baldr.48
Yaratcln ortaya kmasna engel tekil eden baz
durumlar sz konusudur. Bunlar u ekilde sralanabilir;
1.
Kiinin kendini tanyamamas.
2.
Kiinin eksiklerini ve fazlalklarn bilememesi.
3.
Bilgiye ulama yollarn bilememesi.
4.
Ezberci eitim ve retim.
5.
Yaam yeterince anlamlandramam olmas.
6.
Kendini ifade yetisinin gelimemi olmas.
7.
Toplumda var olan durum ve kurallara uyma zorunluluu.
8.
Rahatna dkn olmas.
9.
Kendini yeterince zgr hissetmemesi.
10.
alt konu hakknda yeterli bilgiye sahip olmamas.
11.
Kendini gvende hissetmemesi.
47
48
44
Yasemin Argun, Okul ncesi Dnemde Yaratclk ve Eitimi, An Yaynclk,

Ankara 2004, s. 42-45.
Halide S. Yavuz (Yavuzer), Yaratclk, Boazii niversitesi Yaynlar, stanbul
1994, s. 39.
40
12.
Yenilgiye uramaktan, alay edilmekten ve yanl

yapmaktan korkmas.
13.
Belli bir otoriteye bal olmas.
14.
Ar mkemmelci olmas.
15.
Yaratcln dnyada pek az kimseye zg bir yetenek olduunu dnmesi.49

1.1.7. letiim (Communication)
Trk Dil Kurumu Szlnde iletiim, Duygu dnce veya bilgilerin akla gelebilecek her trl yolla bakalarna aktarlmas, bildiriim, haberleme, kominikasyon.50
olarak tarif edilmitir. Pedagoji Szlnde ise, Bildirmek,
iletmek, haber vermek, irtibat kurmak olay veya eylemi.51
eklinde bir tarif yaplmtr. letiim bilim olarak, simge ve
gsterge sistemlerinin retimini, ilemesini ve etkilerini,
bunlarla balantl grngleri aklayan geerli genellemeleri
ieren snanabilir kuramlar gelitirmek suretiyle anlamaya
alan bilim dal.52 eklinde tanmlanmtr. sa Kayaalp
yle bir tanm yapar, letiim terimi Latince blmek
anlamna gelen communis kelimesinden gelmektedir. Bu
balamda iletiim bilgi, dnce, davran gibi kapsamn
bireyler veya gruplar arasnda bllmesini salamak iin
yaplan abalar olarak tanmlanr.53
letiime ilikin ok sayda tanm yaplmtr. E.X.
Dance ve Carl E. Larson 1972de iletiim alanndaki tanmlar
taramlar ve 126 deiik tanm bulmulardr. Bu tanmlar
temelde iki dnce izgisine sahiptir. lk izgi, iletiim srecinin iletim ynn n plana karmaktadr. Bu gndericimesaj-kanal-alc izgisel modeli ile karakterize olan bir yakla-
49
50
51
52
53
nci San, Sanat ve Eitim, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar, Ankara 1985, s. 13, 14.
letiim, Trke Szlk, Trk Dil Kurumu, s. 954.
Paul Foilqu, Kominikasyon, a.g.e. , s. 285.
Erol Mutlu, letiim Szl, Ark Yaynevi, Ankara 1995, s. 172.
sa Kayaalp, Eitimde letiim Dili, Bilge Kltr Sanat Yaynclk, stanbul 2002,
s. 13.
41
45
mdr. Bu tr modeller bir fikrin, duygunun, tutumun vb.

birinden bir bakasna nasl aktarldn ortaya koymaktadr.
Dier yaklam ise, karlkllk ve ortak alglama, paylama
gibi unsurlarn altn izmektedir. letiim kavramnn tarihine
bakldnda, iletimsel/mekanik izgisel tr iletiim tanmndan karlkllk/ortak alglamalar trndeki iletiim tanmna
doru bir eilimin bulunduunu saptamak mmkndr.54
Eitim bir iletiim srecidir. Eitme faaliyeti etkili bir
iletiimle en iyi salanabilir. zellikle eitici drama faaliyeti
iletiimin aktif olarak kullanld yaratc bir ortamdr. Yaratc eitim ocukta iletiim becerilerinin gelimesinde etkilidir.
Dolaysyla eitici drama faaliyeti yaratcl n plana tayan
kimlii ile ocuklar iletiime sokmakta ve bu ynlerini gelitirmektedir. letiim, eitici drama konusunda olduka nemli
ve merkezi bir kavramdr. letiim duygu ve dnceleri
doru, eksiksiz anlama ve anlatmadr. Dil eitiminin temel
amac, kiilerin iletiim becerilerini gelitirmektir.55
Dramann temel amac olan iletiim kurma doutan getirilen
bir beceri olmasna karn, onun etkili ve yeterli biimde
kullanlmas daha sonra gelitirilebilir. rnein, yazl bir
eserin yazl veya szl olarak bir blmnn veya tamamnn rencilerce tamamlanmas; kahramanlarnn, olay rgsnn deitirilmesi, deerlendirme sonularnn yazlmas,
diksiyon eitimi gibi deiik almalar iletiim becerilerini
gelitirebilirler. te bu noktada iletiimin baarl ya da baarsz olmasndan sz edilebilir. letiim, okuma, dinleme,
konuma ve yazma etkinliklerinden oluur. Bu etkinliklerin
her biri bir eylem ierir. Dinleme ve okumann bir eylemsizlik durumu olduu dnlr. Kii kendisine iletilenleri
almaktadr nk. Oysa alabilme yaratc bir etkinliktir, bir
alglama, yorumlama srecidir.56
54
55
56
46
Erol Mutlu, a.g.e. , s. 168, 169.

Cahit Kavcar, Trk dili ve edebiyat retimi. Eskiehir Anadolu niversitesi,
Eitim Fakltesi Dergisi, c. 3, S. 2, 1990, s. 262.
Oya Adal, Anadili Olarak Trke retimi stne, Trk Dili, 1983, S. 379380, s. 32.
42
Okuma ve dinleme, anlama gcn, konuma ve

yazma ise anlatma gcn oluturur. En basit biimiyle dil
anlama ve anlatma aracdr. Szl ya da szsz olsun iletiim
kurmamak mmkn deildir. nsanlar arasndaki en kk
iliki, etkileim bile dramatik bir durumdur. Etkili bir iletiim,
iletiimde bulunan taraflarn (alc ve verici) birbirlerini yaln
ve doru anlamalarn saladndan, zgnln douuna
da imkn salar. Yeniliki dncelerin, ak fikirli, yorumlayc, yapc ve yaratc kiilikleri oluturmann en kolay yolu
da doru iletiim becerileri kurmay renme ve retmeden
geer. Eletirel bak as kazanan kii zeletirisini de kolayca yapabilir. Drama boyutunda iletiim becerilerini gelitirme, izlenenlerin, okunanlarn, dinlenenlerin szl ya da yazl
olarak anlatma alkanln oluturma anlamn tamaktadr.
Bu oluum kazanldnda kavrama da kendiliinden gelmektedir.57
letiim srecini oluturan bir takm eler vardr.
Bunlar, kaynak, mesaj, kanal, alc ve geribildirimdir:
Kaynak (source): letiim srecinde kaynak, hedefledii kii ya da grupta (alcda) davran deiiklii oluturmak
zere iletiim srecini balatan kiidir.58 Her iletiimin bir
kayna vardr. Snfta bu grevi stelenen kii retmendir.
Kaynan zihnindeki fikir veya anlamlar alcsna daha iyi
anlatmadaki baars etkileyen faktrler u ekilde sralanabilir;
1.
Kaynan, kendisini ve alcsn ok iyi tanmas ve

iletiim ieriini belirleyen konuyu iyi bilmesi.
2.
Kaynan, kendisi ile bark olmas, alcsn ve iletecei konuyu sevmesi, sevmiyorsa bile belli etmemesidir. Kaynan tutumu iletiimin baars zerinde etkilidir.
57
58
H. Nalan Gen, Eitimde Yaratc Dramann Almlanmas, Hacettepe niv.

Eitim Fakltesi Dergisi, S. 24, s. 204.
Akif Ergin, Cem Birol, Eitimde letiim, An Yaynclk, Ankara 2005, s. 43.
43
47
3.
Kaynan ve alcnn iinde yetimi olduklar ve halen

iinde bulunduklar toplumsal ve kltrel ortamn etkileri.
4.
Kaynan dile dayal iletiim becerisi.
5.
Kaynan gvenilirlii.
6.
Kaynan uzmanl.
7.
Kaynan inanlrl.
8.
Kaynan grn itibariyle hoa gitmesi ve alc ile

benzerlik kurabilmesi, baz deerleri alc ile paylamas.59
Mesaj (message): Bir yada birden fazla kiinin bilisel,

duyusal, ya da psikomotor davranlarnda deiiklik yapmak amacyla dzenlenen iaretler rntsdr. Bir baka
syleyile, kaynan alcs ile paylamak istedii dnce
duygu ve davranlar temsil eden sembollerdir.60 Bunlar jest,
mimik, ses, k, resim, yaz, iaret gibi semboller olabilir.61
Eitimde mesaj dzenleme, renmeyi salayabilecek iaret
ve sembolleri seme ve bunlara ilikin kullanm planlar
gelitirilmesi veya seilip kullanlmasdr. Burada kullanlan
dilin, ieriin, ileni biiminin mesajn kalitesi zerinde
olduka byk etkisi vardr.
Kanal (channel): letiim srecinde kaynan amalar
dorultusunda alcya gnderdii mesajlar tayan ortam,
yntem ve tekniklerdir.62 Kaynaktan gelen mesajn iletilmi
olmas iin kanal yolu ile alcnn en azndan bir duyu organna ulam olmas gerekir. Ne kadar ok duyu organna ularsa o kadar kalc olur. Eitim asndan bakldnda retim yntemleri bu ksma girmektedir. Ders ara gereleri,
uygulanan yntem ve teknikler ocuun ne kadar ok duyu
59
60
61
62
48
Akif Ergin, Cem Birol, a.g.e. , s. 43-55.

Akif Ergin, Cem Birol, a.g.e. , s. 57.
zcan Demirel, Genel retim Yntemleri, Usem Yaynlar, Ankara 1993, s. 21.
44
organna ulaabiliyorsa eitimin hedefleri o kadar gereklemi olacaktr. Bu sebeple grsel ve iitsel zellik tayan aralar sadece grsel veya iitsel olanlara gre daha etkilidirler.
Yine renci katlmn ve yaratcln salayan aktif retim
yntemleri dierlerine gre daha etkilidir. Eitici drama bu
noktada etkili bir yntem olarak karmza kmaktadr.
Alc (receiver): Kaynan gnderdii mesajlara hedef
olan kii ya da kiilerdir.63 Eitim srecinde alc konumunda
renciler bulunur. Alcnn psiko-sosyal durumu, hazr
bulunuluk dzeyi, mesaja kar gdlenmesi, ilgi ve ihtiyalar mesajn belirlenen amaca ynelik olarak alc tarafndan
alglanmasn etkileyen faktrlerdir.
Dnt (feedback): letiim srecinde kaynak, alcsna
gnderdii mesajlarn alnp alnmadn, alndysa anlalp
anlalmadn ya da ne denli anlaldn alcdan kendisine
ynelecek tepkilerden anlayacaktr. te alcdan kaynaa
ynelen bu tepkilere dnt denilmektedir.64 Eer iletiim
srecinde dnt salanamyorsa iletiimin tek ynl olduu
sylenebilir.65 Ayrca mesajn gnderilmesi alcnn bu mesaj
alaca veya doru anlayaca manasna da gelmez. Kaynak
gnderdii mesajn yanl anlaldn yahut alnmadn
dntlerden anladnda durumu deerlendirerek alcnn
mesaj doru olarak alabilecei ekilde dzenleyerek tekrar
gnderir.
1.1.8. Doalama (Improvisation)
Doalama, Tiyatro Ansiklopedisinde u ekilde tanmlanr, Daha nce belli bir (szel ya da mimikseldavransal) sahne saptamas olmakszn oyun oynama.66
Aygren Dirim u ekilde bir tanm yapmtr, doalama,
63
64
65
66

zcan Demirel, a.g.e. , s. 21.
Aziz allar, doalama , a.g.e. , s. 168.
45
49
yazl bir konuya dayanmadan ie doduu gibi oynama ve

konuma anlamna gelir.67
nsan hayatnda her eyi planlayarak yapamaz. Evdeki
hesap her zaman arya uymaz. Dolaysyla insan beklenmedik durumlarla kar karya kalabilir. Beklenmedik bir durumla karlaldnda ortaya kacak davran doalama
eklinde olacaktr. Bu hayatmz boyunca yabanc olmadmz bir durumdur. arya ktmzda, al veri yaparken,
selamlarken, yolda bir dostumuza rastladmzda sergilediklerimiz birer doalama rneidir. Bu tr ilikilerde nceden hazrlanm bir senaryo, tanmlanm bir rol, dekor, belirlenmi bir mekn yoktur. Her ey anlk, iten ve doaldr. O
ortamda oluan iletiimin gc hayal gc ile orantldr.
ocukluktan yetikinlie kadar sren hayat oyununda srekli
doalamaya ahit olmaktayz.
Doalama insan davranlarnda nemli bir edir.
Birbirini tanmayan iki insann birbirleriyle karlatklarndaki davranlar bir tr doalamadr. Bu insanlar birbirlerine
nasl davranacaklarn nceden planlam deillerdir. Kimse
bir dierinin daha sonra ne syleyeceini ve nasl davranacan kestiremez. Ancak karsndakinin sergiledii davranlara gre kendi hareketlerini belirler ve ayarlar. Bunu yaparken
nceki yaantsnda sahip olduu birikimlerden, anlardan,
bilgilerden faydalanr. Bu adan bakldnda doalamalar
aslnda hazrlk gerektiren srelerdir. Gerek yaamdan
eitli kesitler ieren doalamalar bir anlamda gerek yaamn provalardr. nceden planlanmad iin doaldr. Yaayarak renmeyi gerekletiren yaratc drama doaldr,
herhangi bir metne dayanmaz. Demek ki doalama, annda
ortaya kan bir durum olmaktan ok, belli kural ve kalplara
gre deien, deitirilebilen davranlar, oluumlardr.
Annda yaratlrm gibi grnse de belli hazrlk srelerini
barndrr. ocuklarn oyun oynamalar da bir tr doalamadr. ocuklar ilk balarda hareket ederken ve konuurken
67
50
Aygren Dirim, a.g.e. , s. 35.
46
akc olmayabilirler. Zamanla grubu tanrlar, kendilerine ve

dierlerine gvenleri artar, dncelerini szlerle, hareketlerle rahat bir ekilde ifade ederler.68 Doalamalar kesinlikle
taklit olmamaldr. Taklit yaratcl olumsuz etkiler. Doalamalardaki zgrlk grup elemanlarnn birbirlerini tanmalar ve gvenmeleriyle salanabilir. rencilerin sosyal
uyumlarnn gelimesinde bu yntemin iyi bilinip ve doru
olarak kullanlmas zorunludur.
1.2. Eitici Dramann Tanm
Eitici drama, Alev nder tarafndan u tekilde tanmlanmtr, Bir eylemin bir olayn, duygunun, eitli rollerin,
bir kavramn, konunun ya da yknn, hatta iirin, canl ya
da cansz varlklarn szel ve szsz, kendiliinden davranlarla, taklit yolu ile, temsili olarak ifade edilmesi, canlandrlmasdr.69
nci Sann konuya ilikin tanm ise yledir, Doalama, rol oynama vb. tiyatro ya da drama tekniklerinden
yararlanlarak, bir grup almas iinde, bireylerin bir yaanty, bir olay, bir fikri, kimi zaman bir soyut kavram ya da bir
davran, eski bilisel rntlerin yeniden dzenlenmesi
yoluyla ve gzlem, deneyim, duygu ve yaantlarn gzden
geirildii oyunsu srelerde anlamlandrlmas canlandrlmasdr.70
H. mer Adgzel eitici dramay, Yaratcl gelitiren etkili bir yntem ve yaratc bireyi yetitiren bal bana
bir eitim alan.71 olarak tanmlamtr.
Zlal Bozdoan, farkl alardan bakarak u ekilde bir
tanm yapmtr; Tiyatro ve drama tekniklerinden yararlan68
69
70
71
Evren Bayram, ve dierleri. lkretimde Drama 1 (retmen in). MEB Yaynlar, Ankara 1999, s. 8.
nci San, Yaratc Dramann Eitsel Boyutlar, 1. zmir Eitim Kongresi, Dokuz
Eyll niversitesi Buca Eitim Fakltesi, zmir, 1991, s. 558.
H.mer Adgzel, Eitimde Yeni Bir Yntem ve Disiplin: Yaratc Drama,
ukurova niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi 1. Eitim Bilimleri Kongresi, 1994, c.
2, s. 522.
47
51
larak bir grup almas iinde doalamay merkeze alarak

gerekletirilen, mzik, dans, resim, heykel, edebiyat gibi
eitli sanat dallarna ilikin etkinlikleri bnyesinde barndrmas ve ada insann sahip olmas gereken yaratclk zelliini gelitirerek bireye estetik bir bak as salamas ile
tmel bir sanat eitim alan, farkl yetenek ve zeklara dnk
etkinlikleri ayn anda bnyesinde barndrmas ve daha ok
duyular hedef almasyla yaant yoluyla kalc renmenin
etkili bir yntemi, kendini gerekletirme yolundaki ada
insana, kendini, evresini, olaylar ve en geni anlamyla
hayat ok ynl ve gereki bir ekilde alglayarak, ihtiyalarn karlama ve gizilglerini gerekletirmesi ynnde
byk destek veriiyle etkili bir kiisel/sosyal geliim yntemidir.72
Emin zdemir ise eitici dramay ocuklarn taklit
glerine dayanan doal bir renme yolu olarak tanmlamaktadr.73
Peter Sladein tanmlamas ise u ekildedir; bir beceri yaratmdr. Sabrn, anlamann, mutluluun, zgrln,
gzlemin ve alakgnllln olduu bir ortamda gelimedir. Yetenekli retmenler ve akll ebeveynler tarafndan
gelitirilen, ynlendirilen oyundur. Oyun; dramatizasyonu,
snf sahneleme altrmalarn, zgr ifadeyi, doalamay ve
yaratc dramay btnleyen bir yapdr.74
Brain Way, en basit tanmyla drama, yaamn altrmasdr. Buna benzer bir tanmlama uygunluu ve kesinlii
ile eitim iinde yaplabilir; bu nedenle nerilen, dramann
her retmenin ilgilenmesi ve her ocuun da yaamas gereken bir deneyim, imkn olduudur. Tiyatronun kabul gren
kimi limitlerini, kurallarn attmzda dramaya yaklatmz dnsek bile, drama farkl bir etkinlik, farkl becerilerin
72
73
74
52
Zll Bozdoan, a.g.e. , s. 27.

Emin zdemir, Uygulamal Dramatizasyon, Milli Eitim Bakanl retmen
Okullar Genel Mdrl, Ankara 1965, s. 3.
A Brief History of Creative Drama in The US.
http://www.arts.ilstu.edu/~psritch~/the~basichistory.html (15. 09. 2007).
48
kullanlmas, karar alma standartnda farkllk ve btnyle

farkl bir etkinlik, farkl bir becerinin kullanlmas, karar alma
standartnda farkllk ve btnyle farkl sonular olarak
dnlmelidir.75
Dorothy Heathcote, drama, kiinin etkin olarak karakter yerine davranlaryla, annda kefettii ve ortamn
doal kurallarna uymas esasna dayanan rol durumlardr.
zleyen yerine katlmc olmay amalayan yaam hareketlendiren ve yeniden yaratan dsel alar ve anlardr.76 eklinde
bir tanm yapmtr.
Nellie McCastlin ise eitici drama ile alakal unlar
syler, Tiyatronun alan ve amacnn tesinde bir etkinliktir.
Bir hikyenin balama, gelime ve biti tanmlarn kullanr.
Dier bir yandan dramatik yaplarla dnce ve duygularn
ifadesini, geliimini, kefini salar. Bu sylemle bir anlamda
drama, her zaman iin bir doalama tiyatrosudur da. Diyaloglar oyuncular tarafndan oluturulur, oynanlan kavram ya
da konu bilinen bir ykden alnabilecei gibi zgn de
olabilir. Konumalarn yazm ya da hatrlanmas sz konusu
deildir. Doalamann znden dn vermeden ve seyirci
dnlerek hareket edilmeden her oynamada, yk daha
ayrntlandrlr ve organize edilir. Katlmclar ynetmen
deil, lider ynlendirir. Liderin hedefi oyuncularn geliimi ve
yetkinlii iin en uygununu gerekletirmektir.77
Eitici drama yaayarak renmeyi temel alr. Bir eyin ne olduunu tanmlamak ve onu bu ekilde retmek ile,
bir eyin ne olduunu hissettirerek ve onu yaatarak, tattrarak retmek arasnda fark vardr. Eitici drama ikincisidir.
Brian Way kitabnn ba taraflarnda yle bir rnek verir,
kr kimdir? diye bir soru sorulduunda, kr gremeyen
75
76
77
Brian Way, Development Through Drama, Humanities Press, Atlantic Highlands

N. J. , America 1973, s. 3.
Sandra Heston, Dorothy Heathcote Archieve, baslmam doktora tezi, 1995.
http:/www.partnership.mmu.ac.uk/drama/heston/default.html (09. 04. 2007).
Nellie McCastlin, Creative Drama in the Classroom and Beyond, Allyn &Bacon,
New York 1990, s. 42.
49
53
kiidir. eklinde bir cevap alnabilir. Veya baka bir ekilde

yle cevaplanabilir, gzlerini kapat ve gzlerini srekli
kapal tutarak bu odadan dar kmaya al. Brian Way,
burada verilen ilk cevabn insan zihnen tatmin ettiini, fakat
ikinci cevabn tecrbeyi yaayan kiiyi direkt olarak olayla
kar karya getirdiini, hayal gcn zenginletirdiini ve
zihnini olduu kadar kalbi ve ruhunu da etkilediini ifade
eder.78 Dolaysyla yaayarak renmeyi amalayan bir yntem olan eitici dramann tanm da hissedilerek alglanmaldr. Brian Wayin rnei bu noktada olduka etkileyicidir.
1.3. Eitici Dramann nemi
Aktif renme ve yaayarak renme gibi ifadeler srekli eitimcilere cazip gelmitir. nk eitimin kalc olmas
noktasnda faydaldrlar. Kimse emeinin boa gitmesini
istemez dolaysyla en iyi performans alabilecekleri en az
yorularak en iyi verimi alabilecekleri sistemleri her zaman
tercih ederler. rencinin aktifliine dayanan sistemler genellikle byledirler.
Yaplan pek ok aratrma, klasik yntemlerle retimin etkinliinin son derece dk olduunu ortaya koymaktadr. rnein, Trenaman, yetikinlerden oluan bir snfta,
rencilerine 15 dakika radyo konumas dinletmi ve peinden gerek hatrlama testi uygulamtr. rencilerin aldklar
puanlarn ortalamasn 41 olarak bulmutur. Baka bir gn 30
dakika radyo konumas dinletmi ve yine testi uygulam, bu
kez ortalamay 25 olarak saptamtr. Aratrc ikinci 15 dakikann birincisine oranla ok daha az yararl olduu ve rencilerin ikinci 15 dakikada dikkatlerinin daha fazla kreldii
sonucuna varmtr. Yine aratrc gzlemlerine dayanarak
rencilerin bu ikinci 15 dakikada yorgunluk hissettiklerini ve
dikkatlerini belli bir noktada toplayamadklarn belirtmektedir.79
78
79
54
Brian Way, a.g.e. , s. 1.

Leyla zyrek, retim Yntemlerinde Yenilikler, Ankara niversitesi Etim
Fakltesi Dergisi, c. 15, S. 1, 1982, s. 61.
50
Winfred Ward, dramann eitimde kullanlabilecek

dinamik bir potansiyeli olduuna deinerek yle diyor,
Ben merkezci olmaktan ziyade demokratiktir. Yaayarak
eitimi uygulamalarnda temel almas ile, ocuklara hayat
hakknda daha ok ey retir. Mesela, Kiiye yaratc dnme alkanl kazandrr. ocuklara sosyal uyumu yakalama hususunda daha fazla imkn tanr. Onlarn zihinsel ve
fiziksel verimliliklerini arttrma yan sra duygusal kontrollerini de gelitirmelerine sebep olur.80
Metin And, psikolojik adan yaklaarak dramann
eitim alanndaki nemini u ekilde vurgulamaktadr; Tiyatronun eitimsel yn, tiyatro kadar eskidir. Bugn tiyatroya yaplan devlet yardmlarnn gerekesi de tiyatronun
eitimle olan sk ilikisine dayanmaktadr. Estetik eitim,
duygular biimlendirir, belirsiz duygularn insann bilinaltna ylmasn nler. Btn eitimciler tiyatro kukla oyunlar
yoluyla ocuklara bask yapan etkenleri, durumu yeniden
yaatarak bu basknn kaldrlabileceine inanmaktadrlar
ocuk tiyatrosu iki bakmdan dnlebilir: ocuklarn kendi
almalaryla kendi katldklar tiyatro yolu ile eitilmeleri.
Bir de yetikinlerin hazrladklar tiyatroda ocuklarn seyirci
olarak yetimeleri81
nci San dramann duygulara hitap eden bir yntem
olduuna iaretle dramann nemi hususunda unlar ifade
eder; Gerekten okullarmz ve genelletirebiliriz, gnmzn bilimsel ve teknolojik dnyas hep akla usa yneliktir;
ocua bolca bilgi aktarlmakta ve genelde, aynen tekrar
istenmekte, ocuk ezbere ynelmekte, kendinden bir ey
bulma, yeni bir ey yaratma, yeni ve deiik bir dnce ya
da yarat ortaya karma gibi yetenekleri krelmektedir. yleyse, sanat eitimini bile usu temellere oturtsak da, savsaklamamamz gereken husus, gene sanat eitimi araclyla, bu
80
81

Appleton Century Crofts Inc. , New York 1947, s. 26.
Metin And, Elli Yln Trk Tiyatrosu, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar No:
124, stanbul 1973, s. 58, 59.
51
55
us arlkl eitim sistemi iinde, (zellikle grme bata gelmek zere, iitme ve sonra tad ve koku alma, dokunma gibi)
duyulara, duygulara, duygulanm ve heyecanlara da yer
vermektir.82
Eitici drama, empatik dnme zelliini kazandrmas ile, ocuklara psikolojik manada dearj olma imkn
vermesi ile ve duygulanma ve heyecanlara sebep olup yaayarak renmeyi salamas sebebi ile nemli bir noktada
durmaktadr. Nitekim, iletiim teknolojisinin gelimesine
paralel olarak hzlanan iletiim sreci, gnmz ocuklarnn
ve genlerinin dnyann pek ok kesinde olup bitenlerden
fazla zorlanmadan haberdar olmalarn salyor. Onlarn
dikkatlerini ilgilerini farkl alanlara kanalize edebiliyor. letiim ve etkileimin tarihin hibir dneminde bu kadar youn
yaanmadn syleyebiliriz. Dolaysyla bu etkileim bireysel ve sonu olarak da toplumsal yapda deiime sebep
oluyor. Deien yap insan konu alarak retilmi pek ok
teorinin yeniden ele alnmasn gerekli klabilir. Eitim sistemi
de bunlarn banda gelenidir. Toplum dinamiini yakalayamam bir eitimin etkinliinden sz edilemez. zellikle din
gibi bir konu zerinde alma yapan ve hayat dinamiini
srekli takip etmek durumunda olan kiilerin bu srecin
dnda kalmalar dnlemez. Dolaysyla yeni yntemler,
yeni uyarlamalar, din eitimi ve retimi iin de elzemdir.
Eitici drama gnmzde din eitiminin etkinliini pek ok
alanda gerek snf ortamnda gerekse medya ortamnda yani
bilgisayar televizyon gibi ortamlarda canlandrabilecek bir
sistemdir. Edinburgh niversitesinden Judy Robertson ve Jon
Oberlanderin bilgisayar ortamnda eitici dramann uygulamasna ynelik bir almalar olduka dikkat ekicidir.83
Ghostwriter adndaki bir bilgisayar oyunun eitici drama
alanndaki kullanmndan bahsetmektedirler. Bu ekil al82
83
56
nci San, Sanatsal Yaratma ve ocukta Yaratclk, Trkiye Bankas Yaynlar,

Ankara, 1979, s. 53.
Judy Robertson, Jon Oberlander, Ghostwriter: Educational Drama and Presence in a
Virtual Environment,
http://jcmc.indiana.edu/vol8/issue1/robertson/robertson.html (07. 02. 2007).
52
malar din eitimi ve retimi alannda da olduka faydal

olacaktr.
Yukarda ifade edilenler nda nci sann u tespiti
olduka nemlidir; Sanat yolu ile eitim olarak ele alndnda, ocuu psikolojik olarak rahatlatan, ona zgr yaratma
olana veren yanyla saaltc, rekreatif, regeneratif boyutu;
zellikle grup iinde yaplan almalar dolaysyla, grup ve
toplum iinde kendini, arkadalarn anlama, tanma, iletileri
alglama, kendini ve ilgilerini bakalarna duyurabilme olanan vermesi bakmndan iletiimsel boyutu; alglama yetisini,
imgelem gcn, grsel yeteneini gelitirmesi, ocuun ve
ergenin anlatm (ifade) biimlerini geniletip zenginletirmesi
bakmndan yaratc boyutu ve ok ynl, ho grl, insancl
dnme ve davrana gtren boyutlaryla sanat ve estetik
eitim, okul ncesi eitimle; zihinsel bedensel sakat ocuklarn eitimiyle olduu kadar rehberlik hizmetlerinde, din ve
ahlk eitiminde olduu kadar okul-aile-evre ilikileriyle de
balar kurabilen kaplamsal bir alandr.84
Emin zdemir dramamn eitimdeki nemine yle
deinir; Dramatizasyon retici ve elendirici zellikleri
tayan bir etkinliktir. Bu etkinlik tensel (fizik) ve tinsel (ruh)
zellikler tar. ocuk dramatize ettii bir konuyu
eylemletiriken, konunun gerektirdii tensel davranlarda
bulunur. El, kol, yz hareketleri, gerilmeler, yumuamalar, ses
deitirmeleri ve benzeri edimler bu trdendir. Bunlar ocuklarn bedensel geliimini etkiledii gibi onlarn hareket iinde
bulunma ihtiyalarn da karlar. ocuk karakterlendirdii
bir kimsenin kiiliine brnrken kendini tanr. nsanlar ve
evresini renir. Konunun gerektirdii lde hayal ve
yorum gc kullanr. Duygularn ve heyecanlarn harekete
geirir. Bunlar eylemletirip dillendirirken de kelime hazinesini zenginletirir.85
84
85
nci San, Sanat Eitimi, Ankara niveristesi Eitim Fakltesi Dergisi, c. 15, S. 1,
1982, s. 218-219.
Emin zdemir, Uygulamal Dramatizasyon, Milli Eitim Bakanl retmen
Okullar Genel Mdrl, Ankara 1965, s. 3,4.
53
57
Nimet Erkunt, temsillerin ocuklara byk bir nee

verdiini, birok beceri kazandrdn, yaratc faaliyetlere ve
ie sevk ettiini ifade eder. ocuklara sosyal ilikilerini ve
yeteneklerini gstermek iin bir imkn hazrladna temas
eder. En g konularn bu sayede kolaylkla retilebildiini
ve byk kk her ocuun temsile hevesli olduunu belirtir.86
Eitici dramann eitim alanndaki nemi u ekilde
maddeler halinde sralanabilir;
1.
Farkndalk kazandrr,
2.
Bamsz dnmeyi salar,
3.
birlii yapabilme zelliini gelitirir,
4.
Sosyal ve psikolojik duyarllk yaratr,
5.
Drt temel dil becerisini (konuma, dinleme, okuma,

yazma) gelitirir,
6.
Szel olmayan iletiimin renilmesini salar,
7.
Yaratclk ve estetik geliimi salar,
8.
Etik deerlerin gelimesine olanak salar,
9.
Kendine gven duyma, karar verme becerilerinin

gelimesini salar,
10.
Kaslarn hareket ettiren yeni yntemleri bulmay,

denemeyi ve bedenini ok ynl gelitirmeyi salar,
11.
Hata yapma korkusu olmakszn yeni davranlar

gelitirmeyi salar,
12.
Sanat formlarna duyarllk gstermeyi salar,
86
58
Nimet Erkunt, Okul ncesi Eitimi ile lgili Uygulamal almalar, Milli Eitim
Basmevi, stanbul, 1966, s. 123.
54
13.
Duygunun salkl ve kontroll boalmna olanak

verir,
14.
Kendini tanmay salar.
15.
Kendini ifade etmede gven kazandrr,
16.
Bilgiye ulamaya ve onu kullanmaya istekli duruma

getirir.87
Gnmzde eitici dramann daha fazla nem kazanmasna sebep olan etkenleri Alev nder u ekilde sralamaktadr;
g ve sonular: Krsal kesimden ehre gelen insanlarn ehrin hayat ekline intibak her zaman kolaylkla mmkn olmamaktadr. zellikle okul ortam dnldnde
krsal kesimden gelenler ile ehir hayatna alm olanlarn
kaynatrlabilmesi rencilerden verim alnabilmesi hususunda olduka nemlidir. Bu amala renci aktifliine dayanan ve yaayarak renmeyi amalayan drama veya benzeri
aktiviteleri kullanmak bir gerekliliktir.
Rekabetin artmas: Toplumda yarma ve rekabetin
artmas ocuklar kk yalardan itibaren gerginleen bir
sosyal ilikiler alkanl iine sokmaktadr. Bu noktada
bireyin karsndakinin duygularn anlayabilmesi, yardm
etme, karsndakinin varln kavrayabilme ve sayg gsterebilme gibi diergam duygularn geliimi iin eitici drama
veya benzeri almalardan faydalanmak gereklidir.
ekirdek ailelerin artmas: ekirdek ailelerin artmas akrabalar aras ilikilerin azalmasna sebep olmaktadr. Bu da
ocuun daha az sosyal iliki iine girmesine sebep olmaktadr. Dolaysyla okullarda kiiler aras iliki kurma yolu ile
sosyal beceriler kazanma konusunda drama gibi etkinliklerden faydalanlmas dnlmelidir.
87
Evren Bayram, ve dierleri, a.g.e. , s. 22.
55
59
alan anneler: kadnlarn i hayatnda daha fazla rol

almaya balamalar ocuun sosyalleme srecinde anne
etkisinin azaldn gsterir. Okulda ocuun bu a kapatlmaya allmaldr. ocuun sosyallemesine katkda
bulunarak sosyal etkileim ve atma, ibirlii, yardmlama,
arkadalk gibi sosyal ilikileri yaantsal olarak ele alp incelemeye imkn veren eitici drama tr etkinliklerin nemi
artmtr.
Boanmalarn artmas: ocuun anne babasnn boanmas durumunda yaayabilecei olumsuz duygular ve elerden birinin tek bana ocuk yetitirmeye enerjisinin ve imknlarnn yeterli olmamas durumunda, sz konusu ocuklarn bir ksmnn sosyallemesinde ve duygusal yaplarnda
problemler ortaya kmas doaldr. Bu gibi ocuklarn hem
kendilerini ifade etme hem de olduklar gibi kabul edilme ve
sosyal beceriler yolu ile bulunduklar ortamda daha uyumlu
olmalar konusunda, bu alanlarn alld drama etkinlikleri, nemli ilevler salayabilir.
Televizyonun etkileri: ocuklarn televizyonun cazibesinden yksek oranda etkilendikleri dnlrse, eitim
etkinliklerinde, televizyon gibi hareketli, deiken, elendiren, bir ok duyuya birden hitap eden tekniklere ihtiya olduu grlr. Drama etkinlikleri, ocuklar bir yandan pasifize
eden, dier yandan uygun olarak kullanlmad takdirde
(yetikinin hibir snrlandrma, ynlendirme yapmad,
ocuun izledii programlardan edindii yanl alglar dzeltmedii durumlarda) saldrganlk gibi istenmeyen davranlara da yol aabilen, bu gl rakibin etkisini azaltabilecek
nitelikleri ile retmenler tarafndan bir ara olarak kullanlabilir.
Risk altndaki ocuklar: Yukarda ifade edilen etmenler
ocuklar sosyal ilikiler konusunda olumsuz etkilemektedir.
Bu durum onlarn glkleri yenme baarn zerinde de
olumsuz etkiye sahiptir. Eitici drama, sosyal ilikilerin gelimesine zemin tekil edebileceinden zorluklar yenme
60
56
yeteneinin gelimesine de olumlu katk salayabilecektir.

Okullarda dramann sosyal ilikileri destekleyici zelliinden
daha fazla yararlanlmas iin daha yaygn kullanlmas tavsiye edilebilir.
Eitimde btnc yaklam: bireyin bir btn olarak eitilmesi: ocuklarn sadece bilisel geliimini deil, kiilik
geliimini, duygusal ve kiiler aras alanlarda ilevsel becerileri kazanmalarn amalayan btnc bir eitim yaklamnn
gereklilii zerinde hemen hemen tm eitimciler hemfikirdir. Bu noktada ihtiya duyulan drama gibi, ocuun sosyallemesine ilikin niteliklerini, davranlarn ele alan, kiiler
aras yaantlarn rol oynama yolu ile incelendii, grup srelerine dayanan eitim teknikleridir.88
Yukarda saylanlara ek olarak din eitimi asndan
baktmzda eitici dramay nemli klan baz faktrlerden
bahsetmekte fayda vardr. Bunlar u ekilde sralamak mmkndr;
Dinin hayat iinde yaanan bir olgu oluu: Din ayr dnya ayr eklindeki dini rafa kaldrc ve onu bir takm zel
gnlere hapsedici anlay, phesiz ocuklarmz ve genlerimizi de etkilemektedir. Halbuki din, hayat dinamii iinde
uygulanabilir bir sistemdir. Ve insan gerek bu dnyada
gerekse de ahiret aleminde mutlulua ulatrmay hedefler.
Kuran- Kerimde dnyada ve ahirette iyiliin istenmesi
gerektii vurgulanarak,89 bir manada bu amaca iaret edilmitir. Kuran- Kerimde biz sana Kuran sknt ekesin diye
indirmedik.90 buyrularak, dinin hayat daha rahat yaamaya
sevk edici mahiyetine dikkat ekilmitir. Dinin pratii uygulamalar dramatizasyon yntemi ile renciler tarafndan
canlandrlarak hayatla irtibatlar daha rahat kurulabilir, ve
uygulanabilirlii zihinlerine daha rahat yerleebilir.
88
89
90
Alev nder, a.g.e. , s. 39-44.

Bakara, 2, 201.
T-h, 20, 2.
57
61
Ahlkn din iindeki nemi: Peygamberimiz (SAV), slm gzel ahlktr.91 buyurmutur. Bu hadis-i erifte din ile
ahlk kavram adeta e anlaml olarak kullanlmtr. Bir baka
hadis-i erifte Peygamberimiz; Hibir baba ocuuna gzel
terbiyeden daha stn bir hediye vermi olamaz.92 buyurmutur. Bu ifadeler gzel ahlkn, terbiyenin slm dinindeki
nemine iaret eden nemli bir vurgudur. Ahlk kurallar
renciye kazandrlrken bilisel alandan ziyade duyusal
alana hitap etmek gereklidir. Bu hitab zevkli ve etkili olarak
gerekletirebilecek yntemlerden biri de eitici dramadr.
Dier dinlerin bu alandaki faaliyetleri: ocuklarla drama
almalarnn batda kiliselerden baladn almamzn
ba tarafnda ifade etmitik. Dini kavratma ve sevdirme hususunda dramadan faydalanlmaktadr. Eitimde drama kullanm alannda teori reten nemli isimlerden biri olan Nellie
McCastlin kiliselerde drama balkl bir blm kitabnda
oluturmutur. Burada ortaa tiyatrosunun kilisede doduundan bahsetmekte kiliselerde genellikle yer alan byk
salon ve sahnelerin drama faaliyetleri iin uygun olduunu
ifade etmektedir. Ayrca dini konularda hazrlanan drama
faaliyetlerinde son yllarda bir art olduunu kaydeder.93
Dolaysyla slam dini eitim ve retimi alannda faaliyet
gsterenlerin de bu alanda almalar yapmas kanlmaz
olmutur. Din Kltr ve Ahlk Bilgisi dersleri genellikle
monoton geen renci aktivitesine dayanmayan dersler
olarak bilinir. Pek ok rencinin bu dersi faydasz grd
bir gerektir. Eitici drama retmenler iin dersi ekici klmay salayabilecek bir yntem olarak karmza kar. Din
Kltr ve Ahlk Bilgisi dersleri renciler tarafndan merakla beklenen dersler arasnda yerini almaldr. renciler
tarafndan alnmas gerekli bir ila gibi deil, zevkle yenilen
bir tatl gibi olmaldr. Aye Okvuran eitici dramann etkisinden bahsederek yle demektedir: Tm eitim kademele-
91
92
93
62
Kenzul Umml, c. 3, s. 17, hadis no: 5225.

Tirmiz, Birr, 33.
Nellie McCastlin, a.g.e. , s. 354.
58
rinde ve her yatan insana uygulanabilecek drama almalar

eitimin skc kalplarnn krarak, ada eitim sistemiyle
btnletirilebilir ve kendini gelitirme gereksinimini ve
heyecann duyan retmen ve renciler yaratabilir.94 Din
Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinin buna ihtiyac vardr.
1.4. Eitici Dramada renme Trleri
lkretim Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinde
bilisel ve zellikle duyusal alanla ilgili davranlarn renilmesinde kullanlabilecek olan birok yntemden biri de
eitici dramadr. Eitici dramann bir retim yntemi olarak
kullanlmas ocuklarn bilincini uyandrarak onlarn geree
fantezi yoluyla bakmalarn ve davranlarnn arka plann
incelemelerini salar. Bu ynyle bakldnda eitici
dramada daha fazla bilgi vermenin deil, bildiklerini kullanma becerilerinin kazandrlmasnn esas olduu sylenebilir.
Bu yntem kullanlrken ocuk daima aktiftir, merkezdedir ve
ok farkl renme trlerini kullanma imkn bulur.95 Sz
konusu renme trlerini Alev nder u ekilde sralar:
1.
Yaantlara dayal renme
2.
Hareket yoluyla renme
3.
Aktif renme
4.
Etkileim yoluyla renme
5.
Sosyal renme
6.
Tartarak renme
7.
Kefederek renme
8.
Duygusal renme
9.
birlii kurarak renme
94
95
Aye Okvuran, ada nsan Yaratmada Yaratc Drama Eitiminin nemi ve

Empatik Eilim Dzeylerine Etkisi, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Dergisi,
c. 27, S. 1, Ankara 1995, s. 187.
Neriman Aral ve dierleri, Eitimde Drama, Ya-pa Yayn Pazarlama, stanbul
2000, s. 65.
59
63
10.
Kavram renme.96
Bu renme biimlerinin hepsinde rencinin bilisel,

duyusal, sosyal, ahlk, dil ve psikomotor alanla ilgili birok
ynnn gelitirilmesi mmkndr, bylece bir bakma
eitimde btnlk ilkesi gereklemi olmaktadr. Ksacas bu
yntem bir taraftan rencileri sadece bilisel dzeydeki
davranlara younlamaktan kurtarp ruhsal yeteneklerin bir
btn olarak gelimesine imkn verirken, dier taraftan retimin zevkli bir faaliyete dnmesini salamaktadr. Eitici
dramann derslerde bir yntem olarak kullanlmasyla; rencilerin yaratclklar ve hayal glerinin, zihinsel kapasitelerinin, kendilik kavramlarnn, bamsz dnme ve karar
verme, iletiim, duygularnn farkna varma ve ifade etme,
sosyal farkndaln artmas ve problem zme becerilerinin
gelimesine, demokrasi eitimine, arkada-retmen-renci
ilikilerine ve rencinin genel performansna olumlu katklar
salanabilir.97 Bu zellikleri ile eitici drama din eitimi iin
olduka kullanl bir yntem olarak karmza kmaktadr.
1.5. Eitici Dramann lkeleri
Bir yntemin baars iin bir takm temel uygulama
esaslar tespit etmek gereklidir. Eitici drama uygulamalarnda gz nnde bulundurulmas gereken ilkeleri Zlal Bozdoan u ekilde sralamtr;
1.
nsana ve bireysel farkllklara sayg esastr.
2.
steyen herkese ak olan, hayat boyu yararlanlabilecek bir alandr.
3.
Katlmda gnlllk esastr.
4.
Gruba yneliktir ve grup dinamiklerinden hareket

eder.
96
97
64

60
5.
Her birey belli bir yaratclk potansiyeli ile doar.

Uygun ortam ve koullarda bu potansiyel aa karlarak gelitirilebilir.
6.
Sonuca deil srece yneliktir.
7.
Grup yelerinin kendilerine, birbirlerine ve lidere

gveni esastr. Grup iinde gvenin gelitirilmesinden
lider sorumludur.
8.
znde doalamalar bulunur.
9.
Spontanl nemser.
10.
Evrensel deerler esas alnr.
11.
Hem bireye hem de topluma kar sorumludur.98

1.6. Eitici Dramann Amalar
Milli Eitim Bakanlnn 2006 yl Anadolu Gzel

Sanatlar Lisesi Drama Dersi Programnda drama dersinin
amalar u ekilde sralanmtr;
Bu program rencilerin,
1.
zbilin ve zynetimini gelitirmelerini,
2.
zgven kazanarak kendilerini doru ifade etmelerini,
3.
Drama yoluyla yaratclklarn ve estetik duygularn

gelitirmelerini,
4.
Alg alann geniletip, ilgi ve yeteneklerini gelitirmelerini,
5.
Kendileri ve evreleri ile iletiim ve etkileim kurmalarn,
6.
Drama yoluyla anlama, anlatma, dinleme ve imgelem

gcn gelitirmelerini,
98
Zll Bozdoan, a.g.e. , s. 31-32.
61
65
7.
Gzlemlerini, izlenimlerini, duygularn ve imgelemlerini drama tekniklerini kullanarak ifade etmelerini,
8.
Kendi bedenine, duygularna, dncelerine ve evresinde olup bitenlere kar duyarl ve bilinli olmalarn,
9.
Drama yaantsnn somut olarak duyumsanmasyla

evrensel, toplumsal, moral, soyut ve etik kavramlar
anlamlandrmalarn,
10.
Drama etkinlii ile grup heyecan, ibirlii ve grup

dinamizmi kazanmalarn,
11.
Empati kurma, doalama ve rol oynama becerilerini

gelitirmelerini,
12.
Aratrma istek ve duygusunu gelitirmelerini,
13.
Oyun oynayarak ruhsal ve bedensel adan rahatlamalarn amalamaktadr.99

Esra merolu eitici dramann amalarn McCastlin
ve Stablerdan zetleyerek u ekilde sralamtr;
1.
Bir grup olarak beraber alabilme becerisini gelitirme.
2.
Kendini bakalarn anlama becerisini gelitirme.
3.
Kendine gven duyma, tevik ve karar verme becerilerini kazandrma.
4.
Farkl olay ve durumlarla ilgili deneyim kazanma.
5.
Bireyin hayal gcn, hislerini ve dncelerini gelitirme.
6.
Yaratclk ve estetik geliimini salama.100
99
66
Bkz. Medine Karapnar, Mevlt Kak, Anadolu Gzel Sanatlar Lisesi Drama
Dersi retim Program, Milli Eitim Bakanl Ortaretim Genel Mdrl,
2006, http://ogm.meb.gov.tr/belgeler/drama.pdf, (28. 12. 2009)
62
Milli Eitim Bakanlnn Drama Dersi Programnda

dersin kazandrmas ngrlen temel beceriler, ortak ve alana
zel olmak zere iki ksmda incelenmi ve u ekilde ifade
edilmitir;
Programla ulalmas beklenen ortak beceriler unlardr:
1.
Eletirel dnme
2.
Yaratc dnme
3.
letiim
4.
Aratrma-sorgulama
5.
Problem zme becerisi
6.
Bilgi teknolojilerini kullanma
7.
Giriimcilik
8.
Trkeyi doru, etkili ve gzel kullanma.
Programla ulalmas beklenen alana zg beceriler ise

unlardr:
1.
Empati kurma becerisi.
2.
Bamsz dnebilme becerisi.
3.
Beden dilini kullanma becerisi.
4.
Drama tekniklerini kullanabilme.
5.
Grup ile alma becerisi.
100
Esra merolu, Okul ncesi retmeninin Niteliinin Gelitirilmesinde

Yaratc Drama Eitiminin Rol, Eitimde Nitelik Gelitirme Sempozyumu, stanbul 1991, s. 368.
63
67
6.
mgelem (hayal) gelitirme ve ifade etme becerisi.101
Yine Milli Eitim Bakanlnn Drama Dersi Programnda dersin kazandrmas ngrlen deerler de yle
sralanmtr;
1.
Dayanma
2.
Hogr
3.
Sevgi
4.
Sayg
5.
Duyarllk
6.
Vatanseverlik
7.
Bar
8.
Estetik
9.
Sorumluluk
10.
Paylamclk
11.
zbilin
12.
zynetim
13.
zgven.102
Eitici dramann amalar genel olarak deerlendirildiinde hem bireysel hem de sosyal adan renciyi gelitirmek olduu ifade edilebilir. Bu geliim esnasnda empatik
dnceyi n planda tutan, grup halinde alabilen, kendini
gerekletirerek zgven sahibi bireyler yetitirmek ana
unsurlar olarak dikkat ekmektedir.
101
102
68
Bkz. Medine Karapnar, Mevlt Kak, a.g.e. ,

http://ogm.meb.gov.tr/belgeler/drama.pdf, (28. 12. 2009).
Bkz. Medine Karapnar, Mevlt Kak, a.g.e,
64
1.7. Eitici Dramann Salayabilecei Faydalar

ngilterede 1989 ylnda hazrlanan drama dersi program sonucunda rencilere kazandrmas ngrlen faydalar
u ekilde sralanmtr;
1.
Drama rencilere insana ait duygular gsterir.
2.
Drama, estetik anlay gelitirir.
3.
renciler kendi yeteneklerini szel ve szel olmayan

iletiim biimlerini grr.
4.
Grup almalarndan holanr ve farkndal geliir.
5.
Sorumluluk ve baar duygusunu gelitirir.
6.
Bireysel ya da grupla almay salar.
7.
renciler kendi tutum ve deerlerini dierleriyle

kyaslayarak gelitirir.103
1.8. Eitici Dramann Olumsuz Ynleri
Yukardan beri ifade edilen pek ok olumlu zellii

bulunan eitici dramann mutlaka olumsuz ynleri de bulunmaktadr. Eitici drama etkinliklerinin en olumsuz yn
zaman alc etkinlikler olmasdr. Okullarda Din Kltr ve
Ahlk Bilgisi derslerinin genellikle arka arkaya iki ders olarak
ileniyor oluu iki dersin birletirilmek sureti ile blok olarak
ilenmesine ve bu ekilde zaman probleminin ortadan kalkmasna imkn vermektedir. retmenin tecrbesi aada
saylacak olumsuzluklarn pek ounu engelleme hususunda
etkili olacaktr.
Aye Okvuran eitici dramann olumsuz ynlerini
maddeletirerek u ekilde toparlamtr;
1.
103
Zaman gerektirir.
Aye Okvuran, Drama retmeninin Yeterlilikleri, Ankara niversitesi Eitim

Bilimleri Fakltesi Dergisi, c. 36, S. 1-2, 2003, s. 82.
65
69
2.
Baz renciler karakteri veya olay anlatmada glk

ekebilirler.
3.
Yetenekli renciler durumu tekelinde bulundurur.
4.
rencilerle rolleri oynarken sk sk arya kaarlar

bu durum snf atmosferini bozabilir.
5.
rencilerle ya da dersle ilgisi kurulamazsa yntem

ie yaramaz hale gelir.
6.
Katlan her rencinin biraz yaratcln gerektirir.
7.
Amalar aklkla belirtilmezse yanlzca bizzat faaliyete katlanlar iin faydal olur.104
1.9. Eitici Drama Uygulamas Yapacak retmenin

zellikleri
zellikle ilkretim sz konusu olduunda retmen
dramay yneten kii konumundadr. Bu sebeple
dramatizasyon faaliyetinin baars retmenin snf iindeki
tutumu ile doru orantldr. ocuklarn kendilerini rahat
hissetmeleri retmenin snf iinde oluturaca gven ve
karlkl sayg ortamna baldr. ocuun dile getirdii
fikirlerin dinlenmesi ve makul ise uygulanmas onlara deer
verildiinin dikkate alndnn gsterilmesi hayati derecede
nem tamaktadr.
Dorothy Heathcote drama ile eitim verecek retmenin zelliklerini akademik ve uygulamaya dnk olarak iki
grupta inceler ve u ekilde sralar;
Akademik Deneyim ve Yeterlilikler
1.
104
70
Doum ya da sylencenin kayna, mit, efsane, folklor

gibi farkl sosyallemelerin kullanmna kar tutumlar,
Leyla Kkahmet, retim lke ve Yntemleri, Nobel Yayn Datm, Ankara

2001, s. 90.
66
2.
Dramatik biimlerde farkllklar, trajik, komik, didaktik, absrd, dramatik oyun gibi,
3.
Grup dinamikleri bilgisi,
4.
Tiyatro ve dramann yeri konusunda antropolojik

almalar,
5.
Oyun anlay ve seimi,
6.
ocuk geliimi. Bireysel ve grup gereksinimleri ile

dramann geliim aamalar hakknda bilgi,
7.
renmeye motive olma.
8.
Eitimde dramann tarihi. Yalnzca bat kltrnde

deil dier kltrlerin de bilgisi,
9.
Gerilim yaratmak iin kartlklarn, eitlemelerin

analizi,
10.
Salkl bir beyin,
11.
Gruplarn zel alanlarnda iletiim yntemleri bilgisi.
Uygulamaya Dnk Deneyimler-Yeterlilikler

1.
retilmi metin, yk ve oyun olmadan retme,
2.
retmen tipi, esneklii vb. konusunda kendini kefetme,
3.
Snfta ocuklarn drama drtsn ie koma,
4.
Her meknda ve byklkteki grupla oynama,
5.
Teyp, k, film vs. kullanma becerisi,
6.
Hareket, dil, mimari ve heykel sanatlar arasndaki

ilikileri anlama,
7.
Kaynaklar toplama,
8.
Drama ve dier alanlarn ilikisini kurabilme,
9.
Grup iinde oda renme,
67
71
10.
Kendini ve dierlerini gzleme ve analiz,
11.
Sreci, durumlar, snflama yetenei,
12.
renme srecindeki tm belirtileri yakalama becerisi,
13.
Szel iaretleri anlama, konuma becerisi, dilin seimi,

ses vs.
14.
Gerilim ve kartlk yaratma becerisi,
15.
Planlama becerisi, kat biim oluturma yerine frsat

verme,
16.
Alc bir biimde renme ve dinleme,
17.
yileme ve rehabilitasyon becerisi.105
Yukarda saylanlara ek olarak Aye Okvuran u zellikleri de makalesinde sralar;

1.
Yaratc dnme,
2.
Doalama yapabilme,
3.
Tiyatro alan bilgisi,
4.
Drama kuramsal bilgisi,
5.
Rol oynama becerisi,
6.
ocuk ve genlik edebiyat bilgisi,
7.
Edebiyat bilgisi, kltr,
8.
Uzun sreli drama deneyimi,
9.
Drama teknikleri bilgisi,
10.
Drama tarihi bilgisi,
11.
Gemi sanatlar bilgisi/kltr,
12.
ada sanatlar bilgisi,
105
72
Aye Okvuran, a.g.m. , s. 81-87.
68
13.
Geliim psikolojisi, ergenlik psikolojisi bilgisi,
14.
Dier derslerle balant kurabilme becerisi,
15.
Grupla alabilme becerisi,
16.
Tiyatro deneyimi,
17.
Drama dersini planlayabilme becerisi,
18.
Drama retim yntemleri bilgisi,
19.
Drama program yapabilme becerisi,
20.
Yaratclk, yeni oyunlar yaratma becerisi,
21.
Annda yeni doalama/oyun planlayabilme,
22.
Deneyimlerini bakalaryla paylama,
23.
Alanla ilgili bilimsel etkinliklere katlma,
24.
Mesleki yaynlar izleme,
25.
rencilerden kendi performans ile ilgili geri bildirim

alma,
26.
rencilerle olumlu bir iletiim kurma,
27.
rencilerin drama performansn deerlendirme, geri

bildirim verme,
28.
rencilerin kendilerini ifade etmelerine olanak verme,
29.
rencilerin eletirel dnme becerilerini gelitirme,
30.
Meslektalarndan kendi performans ile ilgili geri

bildirim alma,
31.
rencileri renme stillerine gre ynlendirebilme

(dilsel, mantksal, matematiksel, uzaysal, bedensel,
mziksel, da dnk, ie dnk),
69
73
74
32.
rencilere baarl olma frsat sunma (oynama,

kendini gerekletirme, seyirciye gsterim, haz duyma),
33.
Drama gsterimleri planlayabilme,
34.
Dramada sonuca da srece de nem verebilme,
35.
Bireysel farkllklar dikkate alabilme,
36.
Drama ortamnda karar verme sorumluluuna sahip

olabilme,
37.
Ayn anda tekli, ikili, tm grupla drama almalarn

ynlendirebilme,
38.
Drama dersinde disiplini koruyabilme,
39.
Materyalleri (kostm, dekor, k, sahne, v.b. aragere) dzenleyebilme,
40.
Olumlu bir snf atmosferi yaratabilme,
41.
Drama dersinde zaman planlayabilme,
42.
Dier retmenlerle bilgi al veriinde bulunma,
43.
Dramada yllk/nite/gnlk planlar hazrlayabilme,
44.
rencileri renmeye gdleyebilme,
45.
Olumlu bir drama ortam yaratabilme,
46.
abalar olumlu ynde pekitirme,
47.
Btn rencilerine eit davranabilme,
48.
Kalplam, n yargl oyunlardan yaratcla doru

bir sreci gelitirebilme,
49.
rencilerin deerlerini tanma ve bu deerlere saygl

davranma,
50.
Drama etiine gre davranabilme,
70
51.
Dramada rol alma, rencilerle birlikte katlma, oynama,
52.
Her meknda ve byklkteki grupla oynayabilme

becerisi,
53.
Role kolayca girebilme becerisi,
54.
Rol iinde rahatlkla oynayabilme becerisi,
55.
Kukla, maske, teknik ara gere v.b. ara gerele alabilme becerisi,
56.
Oyunculuk ve sahne bilgisi,
57.
Dramayla ilgili mesleki rgtlere katlma,
58.
Alanla ilgili yenilikleri izleyebilme,
59.
Gerekirse doalamay maniple etme.106
Winfred Ward, retmenin yapmas gerekli ilk eyin

dersi ilgi ekici hale getirmek olduunu, bu ekilde snf
iinde disiplin ile alakal problemlerin en aza ineceini ifade
eder. retmenin beklenmedik durumlarla baa kabilmesi,
renciler dramaya etkinliine kar kaytsz kaldklarnda ne
yapacan ve ne syleyeceini bilmesi gerektiini syler.107
Winfred Ward, retmenin dikkat etmesi gereken
noktalara da dikkat eker, bunlar u ekilde zetleyebiliriz:
1.
retmen renciler ile birebir ilgilenmeli her birinin

kendi problemlerini kabiliyetlerini anlamaldr. Bu ekilde gerekletirdii retimin byk ilgi grdn
ve nem verildiini fark edecektir.
2.
retmen drama ile rencilere aktard deerlere

ok dikkat etmelidir. ou zaman retmen, retmek istediinden fazlasn retir. ocuklarn hayat
felsefesini oluturduunun farknda olmaldr.
106
107
Aye Okvuran, a.g.m. , s. 81-87.

Winfred Ward, a.g.e. , s. 241.
71
75
76
3.
retmen rencileri cesaretlendirerek yaratc dnceyi aa karmaldr.
4.
retmen ocuklarn sosyal uyumu yakalamalarna

yardmc olmaldr. Kalabalk snflarda retmenin
tm rencilerle ilgilenmesi zor olmaktadr. retmenin ciddi vgleri, drst davranlar iin ocuklar
cesaretlendirmesi, samimi dostluu ve rencilere
inanc, rencilerin kendilerini mutluluk verici bir
emniyet iinde hissetmelerine sebep olur. Pek ok retmen, renci ile konuurken ya da yanndan geerken hafif bir ekilde eline dokunmasnn renci zerinde emniyet hissi oluturduunu ve dostluun bir
iareti olduunu bilirler.
5.
renciler gler yzl ve mizah yn bulunan retmenleri severler.
6.
retmen okulda bulunan dier retmenlerle i

birlii halinde almaldr.
7.
retmenin ii dnda farkl hobilerinin bulunmas

ocuklarn farkl ilgilerine merak duymasna sebep
olur ve retimi daha renkli hale getirir.
8.
retmen gzel konumaldr. zellikle kk ocuklarla ilgileniyorsa gzel hikaye okumal ve anlatabilmelidir.
9.
retmen oyun oluturabilmelidir. Mesela nasl aa

dikileceini bilmeyen bir retmen bahivanlk ile ilgili bir oyunu oluturmalar noktasnda ocuklara yardmc olamaz.
10.
retmen oyun oynama teknii ve felsefesi hakknda

bilgi sahibi olup kendi teknik ve felsefesini oluturmaldr.
72
11.
retmen demokratik bir toplum yaps oluturmaya

katkda bulunmaldr.108
Btn bu saylanlar deerlendirildiinde temelde retmenin renciye deer vermesi ona sayg duymas fikirlerini ifade etme zgrl tanmas nemlidir. renci ancak
bu ekilde kendini ortaya koyma cesaretini elde edecektir.
retmen rencilerin hayat felsefesini oluturduu bilinci ile
aktard deerlere ve aktarma ekline de zellikle dikkat
etmelidir. Gleryzl ve anlayl olmal dili gzel kullanmaldr.
1.10. Eitici Dramann Uygulanabilecei Yalar
ocuklar yaratllar itibariyle gzlemlemeye ve
taklid etmeye meyillidirler. Pek ok eyi de bu ekilde renirler. Dolaysyla drama ocuklarn kk yalardan itibaren
kullandklar bir etkinliktir. Fakat bunun eitim amac ile
kullanlmas sz konusu olduunda bir alt snr tespit etmek
gerekli olmaktadr. Eitim Ansiklopedisinde ocuklarn drt
yandan itibaren dramaya balayabilecekleri ifade edilmektedir. Eitici dramaya balamann ocuun geliim sreci ile
alakal olduuna iaret edilmekte ve kelime hazinesi zengin
olan, konumasnda akclk olan ocuklarn erken yalarda bu
ie balayabilecei vurgulanmaktadr.109 Alev nder ya
konusunda kesin bir yargda bulunmann yanltc olabileceine iaretle, retmenin gerek dramaya balamak iin gerekse de drama etkinliinin eitim verdii ocuklara uygun olup
olmadn saptamak iin ocuklarn kronolojik yalarnn
deil, dikkat, ilgi, taklide dayal hareketleri tekrarlayarak
yapabilme gibi becerilerinin gz nnde bulundurmas gerektiini belirtmitir.110 Buna ek olarak Alev nder bireyin stlendii rol canlandrabilmesi iin, o roln nceden farkna
varm olmas gerektiini ifade eder.111 Yani ocuk kendinden
Ward, a.g.e. , s. 240-257.
Dramatizasyon, Eitim Ansiklopedisi, Ankara 1966, s. 160.
110 Alev nder, a.g.e. , s. 93.
111 Alev nder, lkretimde Eitici Drama Temel lkeler Uygulama Modelleri ve
rnekleri, stanbul 2006, s. 13.
108Winfred
109
73
77
nce var olan anne, baba, otomobil, tren isimlerini alm

varlklar tanmal, zelliklerini bilmeli ve onlar zihninde
kavramlatrabilecek bir zek seviyesine sahip olmaldr.
Drama uygulamalarnda belirli ya gruplarna blerek
rencilerin altrlmasna gerek yoktur. Hatta Brian Way
farkl ya gruplarnn drama faaliyetine birlikte katlmasn
daha verimli olduunu ifade eder.112
1.11. Eitici Drama Uygulamalarnda Grup Says
Eitici drama uygulamalarnda grup says retmenin tecrbesine, uygulama yaplacak meknn, zamann geniliine ve uygulamann trne gre deiebilir. Byk gruplarla rahat bir ekilde uygulanabilecek eitici drama etkinlikleri bulunduu gibi, kk gruplarla yaplabilecekler de
vardr. Winfred Ward, drama uygulamalar iin 20 kiinin
ideal olduunu ifade etmektedir. Fakat her ocua oyun
imkn tannacak kadar vakit geni ise bu sayya 5 veya 10 kii
daha eklenebileceini belirtmektedir.113 renciler eer
dramada rol alacaklarn bilirlerse faaliyete daha fazla ilgi
gstereceklerdir. Eer grup ok byk ise, Ward, u alternatifleri dile getirmektedir,
1.
Grubun bir ksm ile almak, bunu salamak iin bir

yardmcya ihtiya olabilir. Mesela grubun bir blm
ile allrken dier blm, ktphane gibi, oyun
alan gibi bir yere gnderilir.
2.
Grup kk paralar blnr, her grubun bana

planlanan drama faaliyetini organize edebilecek bir
renci geirilir. retmen bir gruptan dierine gezerek ynlendirilmeye ihtiyac bulunan gruplara yardmc olur.
3.
Sadece drama unsurlarn kullanmak. Burada drama

faaliyeti iine rencilerin tm dahil edilmeye al-
112
113
78
Brian Way, Development Through Drama, s. 16, 25.

Winfred Ward, a.g.e. , s. 5.
74
lr. Mesela bir iir okunurken snfn yars iirin bir

ksmn dieri dier ksmn okuyabilir. Veya bir
oyunda kii tarafndan canlandrlabilecek roller
be kii veya daha fazla kii tarafndan canlandrlabilir. rencilerden her birinin bir ekilde katkda bulunmas bu ekilde salanr.114
Bu blmde eitici drama kavram zerinde durulmutur. Eitici drama ile alakal kavramlar irdelenmi, eitici
dramann tarifi yaplm, faydalar, olumsuz ynleri, uygulamada dikkat edilmesi gereken noktalar vurgulanmtr. Bu
yntemin din eitimine uyarlanmas ve kltrel mirasmz ile
balantlar bir sonraki blm ierisinde ele alnacaktr.
114
Winfred Ward, a.g.e. , s. 5-7.
75
79
2. BLM
DRAMA VE DN ETM
76
2.1. Din Eitimi ve retimi

Din, hayat her ynyle kuatm ve bu kuatcl ile
insanlar mutlulua ulatrmay vaadeden bir sistemdir.
Mutluluk yolunda yryebilmek iin insana akl gibi nemli
bir ikrmda bulunulmutur. nsan akln doru bir ekilde
kullanarak hem dnyev hem de uhrev mutlulua eriecektir.
Bu potansiyel bir gtr. Potansiyelin aa kmas iin yani
akl ikrmndan insanlarn gerei gibi faydalanabilmeleri iin
Allah insanlara peygamberler vastas ile eitli tarifler gndermitir. te bu tariflere uyma gayreti eitim srecini ifade
eder. Birer eitimci olan peygamberler insan iinde bulunan
gizil gleri harekete geirerek, insan ebedi saadete ulatracak bir mecradan akmasn salamlardr.
nsann yaradlndan beri pek ok peygamber gelmi
gemitir. Fakat ilettikleri mesaj ayndr. Ama ayndr. Zaman ierisinde baz dinler orjinalliini kaybetmi ve insan
mutlulua ulatrc zelliini yitirmitir. nsann kendine tarif
edilen yoldan eitli sebeplerle k u yet-i kermede ifade
edilmitir, Dorusu Allah katnda din, slamdr; o kitap
77
83
verilenlerin anlamazlklar ise srf kendilerine ilim geldikten

sonra aralarndaki taknlk ve ihtirastan dolaydr. Her kim,
Allahn ayetlerini inkr ederse phe yok ki Allah hesab
abuk grendir.115 Dolaysyla insan her zaman doru yoldan
sapmaya meyillidir bunu engelleyebilmek maksad ile eitim
hayat boyu devam etmesi gereken bir sretir.
slam dini bandan itibaren bir eitim retim faaliyetidir. Kuran- Kerimin ilk nazil olan ayeti Oku! Yaratan,
insan phtlam kandan yaratan Rabbinin adyla oku! Kalemle reten, insana bilmediini bildiren Rabbin en byk
kerem sahibidir.116 eklindedir. Gnmzde peygamber
bulunmamaktadr. Fakat Kuran- Kerim ve Peygamber Efendimizin snneti bize braklan nemli birer miras olarak
elimizdedir. Yeni nesillerin yetitirilmeleri, din ve ahlak
adan donanml olarak hayatlarn srdrebilmeleri iin
eitim srecinin devam ettirilmesi gerekmektedir. Eitimciler
bu boluu doldurmakta, miras gelecek nesillere aktarmaktadrlar.
Eitim kelimesi Arapada terbiye eklinde kullanlr.
Bu ifade dilimizde de kullanlmaktadr. Kuran- Kerimde
Allah ism-i celilinden sonra Allahn en fazla kullanlan ismi
Rabbdr. Rabb ve terbiye ayn kkten gelen kelimelerdir.
Rabb kelimesi Kurann nzulu esnasnda, Arapada taat
olunan efendi, herhangi bir durumu dzelten kimse, bir eyin
maliki manalarna kullanlyordu. slamda ise bu kelime
benzeri olmayan efendi, verdii nimetleriyle mahlklarnn
durumunu dzelten, yaratma ve emretme sahibi. manalarn
kazanmtr.117 Yani terbiye faaliyetinin temelinde Allah
bulunmaktadr. nsanlarn durumunu dzelten onlar iyiye ve
doruya sevk eden Odur. nsann psikolojisini en iyi Allah
bilir, insan neyin motive ettiini, insan ahsiyetinin temel
zelliklerini en iyi bilen Odur. nk insan O yaratmtr.
Kuran- Kerimde Andolsun, insan biz yarattk ve nefsinin
115
116
117
84
Ali mran, 3, 19.

Alak, 96, 1-5.
Metin Yurdagr, Allahn Sfatlar, Marifet Yaynlar, stanbul 1984, s. 35.
78
ona ne vermek istediini de biliriz, biz ona ah damarndan

daha yaknz.118 buyrulmaktadr. Dolaysyla din eitiminin
temelinde Allah Tealann Peygamber Efendimiz vastas ile
bize gnderdii Kuran- Kerim bulunmaktadr.
slam, eitimi, insan ftrat (tabiat) zerine bina etmektedir. nsann eitilebilmesi iin nefsindeki zelliklerin
anlalmas zaruridir. Mademki eitim insan zerinde bir
tasarruftur, bu tasarruf bilinmeden yaplamaz. nsann insan
elinde bir oyuncak olmaktan kmas iin onu iyi tanmalyz.
Onun ahsiyetindeki ilah unsurlar zedelemeden, birini
dierine kurban etmeden eitebilmemiz iin onu iyi bilmeliyiz.119 nsan tanmak hem Kuran- Kerim ve snnette ifade
bulan ekli ile hem de sosyoloji, psikoloji gibi bilimlerin insan
zerinde yapt almalar takip etmek sureti ile gerekleebilir. Dolaysyla din eitimi dini mirasla kendini temellendirmek ve insan konu olarak inceleyen bilimlerle de dirsek
temas halinde bulunmak durumundadr. Bilimsel alanlardaki
gelimelere paralel olarak modern yntemler gelitirmek
sureti ile din eitimi de etkinliini korumak ve arttrmak
durumundadr.
slam insan Allaha yarar bir kul olmak iin hazrlar.
Onun eitimi de bunu hedef alr. yleyse slam eitimi bir
hazrlk bir yetitirme demektir. nsan doumundan alp
lmne kadar, istikamet zere tutmak, kimseden etkilenmeden (veya az etkilenerek) o yolda yrmek iin insan yeterli
klmaktr.120 Bu donanma sahip olan insan hayatta mutluluu
yakalama noktasnda daha avantajl olacaktr. slamn hedefledii insan modelini Yaar Fersaholu u ekilde maddeletirerek belirtmitir;
1.
Salam bir imana sahiptir.
Kaf, 50, 16.

Bayraktar Bayrakl, slamda Eitim Bat Eitim Sistemleri le Mukayeseli, Marmara
niversitesi lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, stanbul 1989, s. 104.
120 Bayraktar Bayrakl, a.g.e. , s. 106.
118
119
79
85
86
2.
Her trl gsteriten uzak, ihlasl ve muntazam bir

ibadet hayat vardr.
3.
Davranlar ahlk kurallarna uygun erdemli bir

insandr.
4.
Bedenle ruh, dnya ile ahiret arasnda salkl bir

denge kurmutur. Bu sebeple;
5.
Hi lmeyecekmi gibi dnya iin, hemen lecekmi

gibi ahiret iin alr.
6.
Kendisi iin istediini bakalar iin de ister, kendisi

iin istemediini bakalar iin de istemez.
7.
Elinden ve dilinden hi kimseye zarar gelmez.
8.
Bencillikten uzak, zgeci bir ruha sahiptir.
9.
Komusu aken tok yatmaz.
10.
Mutluluun paylald zaman gzel olduuna inanr.
11.
nsanlk hayrna zellikle milleti iin- her tr almadan zevk alr.
12.
Bir gnnn dier gnne eit olmasn ziyan kabul

eder.
13.
Makul olan her tr yenilie kucak aar. Bununla

birlikte mazisini inkr etmez.
14.
Her zaman haktan ve hakldan yanadr.
15.
Allah ve yarattklarn gnlden sever.
16.
evresi, yuvas, eli, yz, z, sz hlasa her eyi

temiz ve muntazamdr.
17.
Kt duygulardan uzak, kafas ve gnl aydnlktr.
18.
Estetik deer tayan her eye hayranlk duyar, oradan

Allaha ykselmesini bilir.
80
19.
nsanlarla birlikte olmaktan, onlarla birlikte almaktan zevk duyar. Engin bir hogrye sahiptir.
20.
Hikmet onun yitiidir. Nerede bulursa alr.
21.
Eya ve olaylara Allahn nuruyla bakar, eya ve olaylarn hakikatini grmekte glk ekmez.
22.
Her konuda ifrat ve tefritten uzaktr.
23.
Musibetlere kar sabrldr, asla ikyet etmez.
24.
Ehl-i dildir, incittii zaman incinir.
25.
yilii Allahtan, ktl kendisinden bilir.
26.
Yesi irke denk tutar, korkuyla mit arasnda yaar.
27.
Tefekkr ibadet bilir.121
Din eitimi yan sra bir de din retimi kavram bulunmaktadr. Mesela bir kii ben eitimimi falanca okulda
veya falanca ehirde tamamladm eklinde bir ifade kullandnda burada ifade ettii sre retim srecidir. Eitimde
hem bilgi hem de davran sz konusudur. Eitimde zihin ve
irade birlikte faaliyet gstermek durumundadr. Eitimde
bildiklerini yapabilme gcn gstermek, iten gelerek benimsemek, yerine getirilebilme alkanl ya da becerikliliini
kazanm olmak esastr. retimde ise yalnz bilmek esastr.
Buna gre retim iin yalnz zihni faaliyet yeterli olurken,
eitim iin btn ruh ve beden kabiliyetlerinin birlikte uyum
iinde faaliyet gstermesi esastr.122 Dolaysyla eitimin
baars iin uygulanacak yntemin rencinin hem ruh dnyasn hem zihin dnyasn harekete geirebilecek bir zellikte
olmas gereklidir. Bir yntem bunu ne kadar baarabiliyorsa o
kadar faydal olacaktr. Cemal Tosun, din eitiminin grevini
u ekilde ifade etmitir, Bir deer olan, bir kiilik olan renciden hareket etmek ve renciye dinin deerlerini kendi
121
122
Yaar Fersaholu, slam Eitimine Giri, Marifet Yaynlar, stanbul 2003, s. 23-25.
Halis Ayhan, Din Eitimi ve retimi, Diyanet leri Bakanl Yaynlar,
Ankara, 1985, s. 57.
81
87
kiisel deeri, kendi kiiliinin ifadesi haline getirmesine

yardm etmektir.123 Dolaysyla rencinin kendisine retilen dini deerleri zmsemesi ve onu iselletirmesi davran
haline dntrebilmesi eitimin ve retimin bu edimi en iyi
ekilde gerekletirecek bir yntemle verilmesi nemlidir.
Klasik din eitim ve retim sistemlerine ksaca deindikten sonra Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinde
eitici dramann uygulanmas zerinde duracaz.
2.2. Din retim Yntemleri
Eitim tarihimiz boyunca klasik yntemler baar ile
uygulanmtr. Gnmzde de uygulanmaya devam edecektir. Fakat deien hayat artlar bu yntemlerin modernize
edilmesine eitlenmesine ynelik bir ihtiya oluturmaktadr.
Farkl yntemlerin birlikte kullanm veya yeni formllerle
rencilere sunulmas hzl etkileim ve iletiimin geerli
olduu gnmzde olduka nemlidir.
2.2.1. Anlatm (Takrir) Yntemi
retmenlerin bir konuyu, rencilere iletmek iin
ok sk kullandklar yntemlerden biridir. Anlatmay gerektiren derslerde kullanlabilir. Daha ok bilgi dzeyindeki davranlarn kazandrlmasn salar.
Anlatm yntemi, Bir konunun retmen yada onun
yerine olan birisi tarafndan belli bir sra ve dzen ierisinde
rencilere sunulmasdr.124
Aslnda eitimcilerin ounluu, bu metodun mmkn olduu kadar az kullanlmas taraftardrlar. Fakat uras
kabul edilmelidir ki, hangi alan olursa olsun, bu metoddan az
veya ok yararlanlmadan bir konunun yeterince akla
kavuturulabilmesi mmkn deildir. Bilhassa sosyal ve dini
123
124
88
Cemal Tosun, Din Eitimi Bilimine Giri, Pegem A Yaynclk, Ankara 2002, s.
110.
Mehmet Zeki Aydn, Din retiminde Yntemler, Nobel Yayn Datm, Ankara
2004, s. 85.
82
konularda takrire bavurulmadan bir konunun izah adeta

imknszdr.125
Faydalar
1.
Zamandan tasarruf salar ve retim programlarnn

ksa srede ilenmesine imkn verir.
2.
renci her ne kadar derste sklsa da, bir ok bilgiyi

hazr olarak alma frsat bulur.
3.
retmenin hitabet kabiliyetini, rencinin dinleme

ve anlama kabiliyetini gelitirir.
4.
Eskiden beri kullanlageldiinden allm bir metot

olup yadrganmaz.
5.
rencinin yalnz zihni ve fikri zerinde deil, hislerine de etki eder.
6.
retmenin okuyup hazrlanarak bilgi hacmini geniletmesini salar, aktif klar ve etkili konumalar ile
renciye kendini kabul ettirme frsat verir.
7.
Eya, olay, fikir ve kavramlar geni olarak izah edilir.
8.
Tarihi hadiseler gzler nne serilir.
9.
Bu metod dinlemek ve anlamak durumunda olan

rencileri derste tabii bir disiplin altnda tutmay salar.
10.
Bu metod iyi kullanlmak art ile, rencilerin zihn,

hiss, ahlk, estetik sosyal ve milli duygularn gelitirir. retmene rnek olma frsat verir.
11.
renciler tarafndan soru sorma veya her hangi bir

mdahale bahis mevzuu olmadna gre retmene,
bildiklerini dzgn ve mantik bir sra iinde vermeye
125
Mustafa cal, Din Eitimi ve retiminde Metodlar, Trkiye Diyanet Vakf

Yaynlar, Ankara 1990, s. 241, 242.
83
89
imkn tandndan retimde rahatlk ve tasarruf

salar.126
12.
Bu yntemle ilenen derse, kaynak kiiler yani uzmanlar sanatlar, tarihi kiiler vb. davet edilebilir. Kaynak
kiiler renciyi gdleyebilir, ilgilerini arttrabilir,
dersin daha etkin bir ekilde ilemesini salayabilirler.
13.
Konular iiterek daha iyi kavrayanlar iin faydal bir

yntemdir.
14.
Kaynaklarn az olduu zamanda bavurulabilecek bir

yntemdir.127
15.
rencilerin alma yapabilmeleri iin gerekli temel

materyallerin sunumu ya da yeni bir almaya balang iin faydaldr.
16.
Oturumda srpriz bir bilgi ile karlalmayaca iin

retmene gven verir.128
17.
Yeni bir konuya giri yapmada, belli bir konunun

tekrarn yapmada veya belli bir konuyu zetlemede
etkilidir.
18.
rencilerde dinleme yetenei gelitirir, rencileri

dinlemeye altrr. Anlatma ve dinleme hayatta nemli yeri olan etkinliklerdir.129
Olumsuz Ynleri:
1.
retimde uyaran ne kadar fazla ise renme de o

lde kuvvetli olur. Anlatm ynteminde ise, daha
ok bir duyu organ (kulak) uyarlm olmaktadr.
M. Faruk Bayraktar, slam Eitiminde retmen renci Mnasebetleri, Marmara

niversitesi lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, stanbul 1989, s. 201, 202.
127 Mehmet Zeki Aydn, a.g.e. , s. 88.
128 Leyla Kkahmet, retim lke ve Yntemleri, Nobel Yayn Datm, Ankara,
2001, s. 75,76.
129 Recai Doan, Cemal Tosun, lkretim 4 ve 5. Snflar in Din Kltr ve Ahlak
Bilgisi retimi, Pegem A Yaynclk, Ankara 2003, s. 198.
126
90
84
2.
Anlatm, renciyi pasif ve hazrc yapmaktadr. Bu

yntemde btn hazrlklar ve etkinlikler retmen tarafndan yaplmaktadr. retmen hazrlar ve renciye sunar. rencinin her hangi bir hazrl olmad
gibi derste aktif olup olmad da tam olarak bilinmez.
3.
Bireysel ayrlklar dikkate alnmaz. retmenler genellikle snfta orta seviyedekileri rencilere gre
ders anlatmakta yksek ve dk yeteneklileri ihmal
edebilmektedirler.
4.
Her konuda anlatm yntemine yer verilmesi, retimi

skc hale getirir. rencilerin ilgi ve istekleri azalabilir.
5.
Anlatm yntemi ezbercilii kamlar.
6.
rencileri tek fikirli ve dar grl yapabilir. retmen rencilere kendi grleri erevesinde konuyu
anlatacaktr. Fakat nemli olan rencinin kendisinin
kaynaklara ulap yorumlamasdr.
7.
rencilerin dikkatini toplamak, onlarn ilgisini ekmek, btn ders boyunca uyank tutmak bu yntemle
olduka zordur.
8.
Anlatm yntemi ile ilenen bir derste renmenin

kalcl dk olmaktadr. Aratrmalar gstermitir
ki, insanlar bizzat renmeye katlarak rendikleri
konular daha az unutuyorlar ve daha ok hatrlyorlar. A.B.D.de yaplan bir aratrmada u sonular
kmtr, insanlar okuduklarnn %10nunu, grp
iittiklerinin %50sini, iittiklerinin %20sini, sylediklerinin %70ini, grdklerinin %30unu, yapp sylediklerinin %90n hatrlamaktadrlar.
9.
rencilerin anlatlanlar dinleme sresi 15-20 dakikay gemedii iin, bilgilerin ayrntl olarak iletilmesi
gtr.
85
91
10.
Anlatm yntemi rencide konuma istei oluturabilir, ancak toplum karsnda konuma ve bir fikri savunma gc gelitiremez. nk derste renci dinlemekte, daha ok retmen konumaktadr.
11.
Anlatm yntemi grerek ve yaparak renen renciler iin ok faydal deildir.
12.
Anlatm (el, kol, ses vb.) becerilerin retilmesine

uygun deildir.
13.
Anlatmda renci hareketsiz kald iin, ocuk

psikolojisine uygun bir retme yntemi deildir.130
Uygulamada dikkat edilecek noktalar:
1.
retmen konuya iyice hkim olmal derse mutlaka

hazrlanarak girmelidir.
2.
Anlatm geliigzel deil, nceden dnlm,

konuya gre hazrlanm bir vasta olarak kullanlmaldr.
3.
Anlatm sade bir dille olmal, bir kelimenin kfi geldii yerde ikinci bir kelime kullanlmaktan ekinilmelidir.
4.
Anlatm, bol misaller, mahhas rnekler ve edebi

fkralarla zenginletirilmeli, renci iin faydal grlen yerde aklanmaldr.
5.
Anlatm, rencilerin ya, seviye ve ilgisine gre

ayarlanmaldr.
6.
Monoton konumamal, yerine gre ses tonunu ve

hitap eklini deitirmelidir.
7.
retmen anlatm srasnda snfta fazla dolamamal,

krsde de devaml kalmamaldr.
8.
Ders sonunda renci sorularna yer vermelidir.
130
92
Mehmet Zeki Aydn, a.g.e. , s. 88-90.
86
9.
retmen derste anlalmayan ve zor ksmlar tekrar

etmelidir.
10.
rencilerin dersi takip edip etmediklerini anlamak

iin ara sra kontrol edilmesi gerekir.
11.
retmen konuyu gleryz ve tatl dille anlatmaldr.131
12.
Kullanlan dil gramer bakmndan doru olmaldr.

zellikle ders anlatmnda kullanlan Arapa kelimeler rencilerin anlayabilecei ekilde olmaldr.
13.
Anlatrken renci ile gz ilikisine dikkat edilmelidir.
14.
Not tutmak isteyen rencilere yardmc olunmaldr
15.
Ara ve son zet yaplmaldr.132
16.
Zaman iyi takip edilmelidir, zaman genellikle dinleyene anlatandan daha uzun gelir.
17.
Asl konudan sapma ve konu harici aklamalardan

saknlmaldr. Bunlar konunun aklanmasndan ziyade dikkatin dalmasna sebep olur.133
2.2.2. Soru Cevap Yntemi
Soru sormak her trl renmenin badr. Kafasnda

herhangi bir konu hakknda soru oluturan kii, artk meselenin farkna varm, onun zm yolunu aramaya balam
demektir.
Soru, her zaman retimdeki temel iletiim aralarndan biri olmutur. Soru-cevap metodu, baka metodlarn
iinde ara sra kullanlan soru-cevap tekniinden ayr; dersi
batan sona soru-cevap tarznda ileme demektir.
131
132
133
M. Faruk Bayraktar, a.g.e. , s. 202, 203.

Recai Doan, Cemal Tosun, a.g.e. , s. 202.
Muhsin Hesapolu, retim lke ve Yntemleri, Beta Basm Yayn Datm,
stanbul 1994, s. 176.
87
93
Soruyu oluturmak, bilgiye yar yarya ulamak

demektir. Bilmeyen soru soramaz. Hatt bazen kiinin bir
konuyu bilip bilmedii veya ne kadar bildii, ona sadece soru
sordurularak da anlalabilir. Soru soran renci, zihin ve
ruhunu bilgi almak iin amtr.
retmen bu an ok iyi deerlendirmelidir. Yoksa o
zaman veremedii bilgiyi, ocuun arzu etmedii bir zamanda zorla vermek durumunda kalabilir.
Bu metod Sokrata dayandrlr. Sokratn usulu iki
ksmdan ibaretti, ironi ve mayotik. Sokrat dinleyicilere arifane bir tecahlle sorular yneltir, doruyu onlara buldururdu.
roni bildii halde bilmez grnmek, konu zerinde rencileri konuturmak demektir, mayotik ise, renciyi kendi
szleri ile hatal olduuna ikna ettikten sonra, yine sorularla
gerei kendisine buldurmaktr.134
Faydalar
1.
renciyi aktif hale getirir, ayrca muhayyile(hayal

gc), konuma ve muhakeme kabiliyetlerini gelitirir.
2.
rencilerin ders esnasnda kontrolne ve deerlendirilmesine imkn salar.
3.
Dikkat toplar, ilgi uyandrr, renmeye tevik eder,

eitli konularda aratrmaya sevk eder.
4.
retmen ve renciye gven verdii gibi, diyalog

kurma imkn da salar.
5.
Bakalarna hak verme gibi bir takm sosyal ve ahlk

duygular gelitirir.
6.
Ders d eyler ile meguliyeti nler.
134
94
M. Faruk Bayraktar, a.g.e. , s. 204.
88
7.
fade gcn gelitirir. Ayrca rencileri sklganlktan kurtarr, bildiini sylemesine imkn verir, cesaretini gelitirir.135
8.
retim srecinde retmen iin dnt salar. Bu

dnt hem tm olarak snf hem de her bir renciyi
anlama imkn verir.136
9.
Soru cevap retimde bir tekrar ve pekitirme aracdr. zellikle ders saatlerinin sonuna doru retmen
snfta sorular sormak sureti ile dersini tekrarlayabilir
ve zetleyebilir. Bu tekrar ve zet ile de konular pekitirilmi olur.137
Olumsuz Ynleri
1.
Etrafl konuma kabiliyetini kstlar.
2.
Zaman kaybna sebep olur. Bu metodla ders programlarnn yetitirilmesi ou zaman mmkn olmaz.
3.
Adalet ilkesine aykrdr. Bilhassa kalabalk snflarda

her renciye soru sorma imkn yoktur.
4.
Baz kt niyetli renciler snfta grltye seninki

yanl benimki doru diye inada sebebiyet verebilir.
5.
rencilerin psikolojik yaps zerinde olumsuz etkiler dourur. Soruya cevap veremeyen renci aalk
kompleksine kaplabilir.
6.
Sorular ani sorulacandan renci iin dnme

frsat verilmezse uygunsuz ve gln cevaplar alnabilir. Bu metod bir ihtisas iidir. Zira sorular renci
psikolojisine gre uygun olarak dzenlemek gtr.
7.
Soruya cevap veremeyen rencide retmene kar

nefret duygusu geliebilir.
135
136
137
M. Faruk Bayraktar, a.g.e. , s. 205.

Leyla Kkahmet, a.g.e. , s. 79.
Suat Gnden, Genel retim Bilgisi, Yaygn Yksekretim Kurumu, stanbul
1977, s. 278.
89
95
8.
Verilen uygunsuz ve lzumsuz cevaplar retmenin

sinir dengesini bozabilir.138
9.
Yanl cevaplarn ok sk olmas halinde baz retmenler iyi retim yapamyoruz hissine kaplabilirler.139
10.
renciyi edilgen bir halde kalmaya mahkm eder.

Onun bamszca dnme olanaklarn elinden alr
ve onu ou kez saf birlikte dnmeye yneltir.140
Uygulamada Dikkat Edilecek Hususlar
1.
retmen sorular snfa hitaben sormal, zerinde

dnlmesi iin bir sre beklemeli sonra cevab bir
renciden istemelidir.
2.
Soru dersin akn bozmamal, program dna kmamaldr.
3.
Cevap istenen renciye ismi ile hitap edilmelidir.

nk ismiyle hitap kiiye verilen deerin ifadesidir.
4.
Muayyen bir sra takip edilerek cevap istenmemelidir,

nk sras gelmeyen renci ilgilenmeyecek hatta
baka eyle ilgilenecektir. En uygunu sondaj usuldr.
5.
rencilerden cevap gelmezse soru bir defa daha

tekrar edilmelidir.
6.
Baz retmenlerin soruyu nde oturan birka renciye sorduklar bilinen bir gerektir. Tecrbeli bir retmen, snfta birka renciye deil, btn rencilere bilhassa snfta zayf ve geri olduunu anladklarna sk sk sorular sorup onlar yetitirmeye almaldr. Soru baz hallerde dikkat ve ilgisi gevek, baz
hallerde de ok dikkatli ve ileri olanlara sorulmaldr.
138
139
140
96
M. Faruk Bayraktar, a.g.e. , s. 205, 206.

Muhsin Hesapolu, a.g.e. , s. 178.
90
7.
Soru sorulduktan sonra cevap iin sz hakk verilmedike rencilerin parmak kaldrmasna msaade
edilmemelidir.
8.
Btn renciler cevap veren arkadalarn can kula

ile dinlemeli ve bu, alkanlk haline getirilmelidir.
9.
Cevap veren rencinin hatal da olsa szn kesmemeli, gerekli dzeltmeler cevap verildikten sonra yaplmaldr. Sabrsz rencilerin lzumsuz davranlar
nlenmelidir.
10.
retmen sorularn ho ve arkadaa, tatl dil ve

gler yzle sormal, sorular ak ve dil kurallarna uygun olmaldr.
11.
Soru, retme gayesiyle ve iyi niyetle rencilerin

kendine gvenini kuvvetlendirecek bir telkinle sorulmaldr.
12.
retmen verilen cevaplarn dil kurallarna uygun

olmasna dikkat etmeli, laubali cevap vermeye asla
izin vermemelidir.
13.
Doru cevap veremeyen renci zerinde srar etmemeli ve doru cevap veremeyene de hakaret etmemelidir.
14.
retmen ilimde tevazuyu ve gerektiinde bilmiyorum demeyi de renmelidir.141
15.
Btn snf ilgilendiren sorular snfa yneltilmelidir.
16.
Kitaplardaki konu balklar soru haline getirilip

rencilere sorulmamaldr. Birka ders sonra renciler durumu fark edip ezberleyerek derse gelebilirler.
17.
Soru, evet hayr eklinde cevaplandrlacak bir soru

olmamaldr.
141
M. Faruk Bayraktar, a.g.e. , s. 207-209.
91
97
18.
Soru, gerektiinde rencilerin dikkatini dersin nemli yerlerine ekmek, dersi dinleyenlerin derse ynelmelerini salamak, dikkatsiz rencileri uyarmak ve
disiplin salamak amacyla da kullanlabilir.
19.
Sorunun cevab iinde olmamal; yani soru cevab belli

etmemeli, telkin etmemeli; rencileri dnmeye,
bilgi ve tecrbelerini yoklamaya sevk etmelidir.
20.
Soru; sorunun ierii, kolayl ve zorluu bakmndan, rencilerin zihinsel ve ruhsal geliim seviyelerine uygun olmaldr. rencinin seviyesinin altnda
veya stnde sorular sormamaya zen gstermelidir.142
21.
Dersi srekli soru sorma yntemi ile ilemek dersi

skc hale getirebilir, rencilerin ilgi ve alakas azalabilir.143
22.
Konumalar srasnda rencilerin birbirlerine isimleri

ile hitap etmeleri en gzel yoldur. Byle konumak
daha samimi ve daha normaldir.144
2.2.3. Tartma (Mnakaa) Yntemi
Konularn daha ziyade rencilerin kendi aralarnda

veya retmenle renciler arasnda tartlmak sureti ile
karara varld ve sonuca balad bir retim metodudur.145
Bu yntem rencilerin hedef davranlar kazanmalar, grlerini paylamalar iin bavurulan bir yntemdir.
Tartma ynteminde retmen dersi hedef davranlar
gerekletirecek biimde dikkatlice planlamaldr. Soru ve
cevaplara renciler etkin biimde katlmal, retmen ise,
genellikle yol gsterici olmaldr. renciler birbirlerinin
H. Rait ymen, N. dil Erkman, Genel retim Metodlar, Maarif Basmevi,
stanbul 1958, s. 114.
144 Suat Gnden, a.g.e. , s. 286.
145 Mustafa cal, a.g.e. , s. 257.
142
143
98
92
dnce, yaant ve grlerini paylamal, hedef davranlar

kazanmalar iin yreklendirilmelidir. Soru ve cevaplar eletirisel olmal, bu i yaplrken retmen, rencileri hedef
davranlara doru ynlendirmeli ve rehberlik yapmaldr.
nk gdml tartma yntemi bilisel alann kavrama,
analiz ve deerlendirme duyusal alann tepkide bulunma ve
deer verme basamaklarndaki hedef davranlarn kazandrlmasnda kullanlabilir.
Faydalar
1.
Tartma yntemi gnmzde son derece nemli hale

gelen liderlik ve yneticilik kabiliyetlerinin gelitirilmesine yardmc olabilir. Tartmann ynetimini rencilerin stlenmesi halinde kazanacaklar tecrbe ve
yetenekler onlara hayata atldklar zaman karlaacaklar eitli i kollarndaki, toplant, oturum ve gruplar rahata ynetebilme becerisi kazandrabilir.
2.
Tartmaya katan renciler, rahat konuma, gr

ve dncelerini ifade edebilme imknn elde etmi
olurlar.
3.
renciler tartma esnasnda kendi fikirlerini sylemeyi, bakalarnn fikirlerini dinlemeyi, bu fikirler
kendilerininkine uymuyorsa bile birbirlerine saygl
olmay renirler.
4.
renciler tartma yoluyla kendi grleri zerinde

eletiri ve deerlendirme yaparak bir anlamda fikirlerinin geerliliini denemi olurlar. Bylece eletirici
dnme kabiliyetleri de geliebilir.
5.
elikileri uzlatrmay ve fikir birliine ulamay

kolaylatrr.
6.
Bireysel renme gcn gelitirir.
93
99
7.
Grup tartmalar sayesinde retmen, rencilerini

daha iyi tanyarak onlarn tutum ve davranlar hakknda bilgi sahibi olur.146
8.
Tartmada kendi ilerinden bir arkadalarnn lider

olmas snf iinde biz duygusunun gelimesine katkda bulunacaktr.147
Olumsuz Ynleri
1.
Fazla zaman almaktadr.
2.
Tartmada rencileri konu zerinde tutmak zordur.
3.
Her konuda tartma yaplmaz.
4.
Dikkatli kullanlmazsa snfta grltye ve kargaaya

sebep olabilir.
5.
Tartmalar bazen birka rencinin katlm ile devam

ederken dier renciler dersten uzak kalabilirler.148
6.
Bu metodu takip etmekle retmen kendini rencilerin seviyesi indirmi olur. Hem hocalk vasfn korumak, hem de onlarn seviyesine inmek olduka zor bir
itir.149
Tartma Metodu Uygulamasnda Dikkat Edilecek
Hususlar
1.
Yntemin baarsnn koulu, retmenin olumlu

retim iklimi yaratmasdr. renci srekli olarak
tartmaya eit deerde bir ortak olarak katlabilme,
phelerini, sorularn ve uyarlarn ifade edebilme ve
renim amalarna erimede aktif olarak katlabilme
duygusuna sahip olmaldr.150
Mehmet Zeki Aydn, a.g.e. , s. 114, 115.

Mustafa cal, a.g.e. , s. 261.
148 Mehmet Zeki Aydn, a.g.e. , s. 115.
149 M. Faruk Bayraktar, a.g.e. , s. 197.
150 Muhsin Hesapolu, a.g.e. , s.195.
146
147
100
94
2.
Tartmay retmenin mi rencinin mi idare edecei

kararlatrlmal. dare noktasnda retmen ve renci baz prensipler belirlemelidirler.
3.
Tartmalarda herkesin kesinlikle bildii veya inand

ittifak ettii konular gndeme getirmek yersizdir.
Mesela slamn art 5tir ama 6 olamaz m? gibi.
4.
yi bir tartma iin konular bir nceki dersten rencilere verilerek hazrlkl gelmeleri salanmaldr.
5.
Mmkn olduu kadar ok renci tartmaya ekilmeye gayret edilmelidir.
6.
Tartmann sonunda bilinmeyen konu veya problemin akla kavuturulmu olmas esastr.
7.
Tartma bittikten ve ders sonu yaklatktan sonra,

konuyu iyice kavram bir renci veya renci tartmay ynetiyorsa ynetici renci veya retmen
konuyu toparlamal ve varlan sonucu zet olarak snfa sunmaldr.
8.
retmenlerce dikkat edilmesi gereken bir nokta da

bir iki tartma denemesinden sonra bu metodun iyi
ynetilebildiine ve verimli olduuna kanaat getiriliyorsa devam edilmesi aksi takdirde vazgeilmesidir.151
9.
Tartma metodunda en iyi oturma sistemi U eklindedir.
10.
Tartma ilerledike retmen veya ynetici tarafndan

konu sk sk zetlenmelidir.
11.
Toplantnn belli konular tartan kk gruplara

blnmemesine dikkat edilmelidir.
151
Mustafa cal, a.g.e. , s. 257, 258.
95
101
12.
Zamann en iyi ekilde kullanlmasna dikkat edilmeli,

zaman dolduunda tartmalar zetleyerek toplant
kapatlmaldr.152
2.2.4. rnek Olay ncelemesi Yntemi
Son zamanlarda hemen btn retim kademelerinde

kullanlan, hemen her alanda rahatlkla uygulanabilecek ve
verimli retim sonular alnabilecek bir metoddur. renciler burada problem zme tekniklerini, ibirlii iinde renme, rol oynama gibi teknikleri de rahatlkla kullanabilirler.
rnek olaylar grsel, yazl birok kaynaktan derlenebilir. renciler veya retmen, bir trafik kazasn, bir
evre sorununu, bir spor kavgasn veya dostluunu, tbb
veya hukuk bir olay szel olarak veya resim, film gibi tekniklerle snfa getirirler. Ksa bir sunumdan sonra renciler
bu konu hakkndaki fikirlerini, yani olayn nedenlerini, geliimini ve mmkn sonularn ortaya koyup tartrlar. Seilen olay iyi bir olay ise bunun gelitirilip yaygnlatrlmas
yollar, kt bir olay ise bunun engellenmesi ve dzeltilmesi
yollar hep beraber ortaya koyulmaya allr.
Faydalar
1.
Uygun bir ekilde kullanldnda rencilerin zeklarn gelitirir.
2.
renciler bu yntem yoluyla zihinsel davran deiiklikleri gerekletirirken, olay ve durum karsnda
tutum gelitirme ve grup iinde insan ilikilerini de
renirler.
3.
Olaylarn derinlemesine incelenmesini salad iin,

rencilerin olaylara yzeysel yaklamn nler.
4.
Kiisel sorunlar kiisel olmayan bir yaklamla zme

alkanl verir.
152
102
96
5.
rencileri eletirici dnceye altrarak, onlarn

gdml deil, bamsz bir kiilik gelitirmesine
yardmc olur.
6.
rnek olaylar, rencilere olaylar bakalarnn bak

asndan grebilme, bakalarnn duygularn anlayabilme ve bakalarn anlamada geree yakn olabilme
imkn verir.
7.
Bu yntem, rencileri, ileride karlaabilecekleri

durumla ilgili olarak, nceden dnmeye, inceleme
yapmaya, kaynaklara bavurmaya yneltir.
8.
rnek olayn deerlendirilmesi esnasnda renciler,

insanlarn karar verirken baz ilkelere bal olduklarn
fark ederler. Bylece inan-tutum, inan-amel ilikisini
kavrarlar.
9.
Bu yntem, rencilere, problemlerin zmyle ilgili

kuramsal bilgileri ve aklamalar okuyarak veya dinleyerek renme yerine, bunlar gerek hayatta karlalabilecek sorunlarda uygulayarak renme imkn
verir.
10.
rencilerin tartma srasnda konuma ve birbirlerini dinleme alkanln kazanmalarna yardmc olur.
11.
retimin ne derece etkili olduunu, rencilerin

baar derecelerini deerlendirme imkn salar.
12.
retmen bu yntemi bir anlamda kontrol arac olarak kullanabilir. renci her an kendine soru sorulabileceini bilirse srekli dersle ilgilenir.
13.
Kalc renmeyi salar.
14.
rencilerin kiisel yaantlaryla ilenen konular

arasnda ba kurmalarna yardmc olabilir.
15.
rencilerde deerlendirme yeteneini gelitirir.
97
103
16.
rencinin daha nce rendiklerini yeni alanlara

transfer etmesini salar.
17.
rencilerin gdlenmesini salar.
18.
rencilerin arkadalarnn deiik dnce ve grlerini saygyla dinlemelerinin yannda hogrl olmalarna da yardmc olabilir.
19.
rencinin konuma yeteneini ve ifade gcn

gelitirebilmek iin uygulama yapma imkn hazrlar.
20.
Derse katlmayan veya ekingen davranan rencilerin derse katlmalarna yardm edebilir.153
Olumsuz Ynleri
1.
rnek olay materyali ak ve gereki (gnmze

dayal) ve zmler inandrc ise yntem baarl olmaktadr.
2.
Eer zmler ar derecede yakn ise katlanlarn

dk seviyede zorlanmalar sz konusu olur.
3.
Eer zmler renci grubu iin eriilemeyecek

trden ise katlanlarn ar derecede zorlanmalar sz
konusudur.154
4.
Zaman kaybna sebep olabilir.
5.
rnek olay snf ilgilendiren nitelikte deilse ilgi ve

dikkat salanamaz.
6.
Olay ve kiiler arasnda ba kurularak, renciler

arasnda krgnlklara sebep olabilir.
7.
Olayda tm bilgiler yer almad zaman, gerei tam

ve objektif olarak yanstamayabilir.
8.
retmenin nceden iyi hazrlanmasn gerektirir.
153
154
104

Muhsin Hesapolu, a.g.e. , s. 223.
98
9.
Kalabalk snflarda uygulamas zor olabilir.
10.
Bazen soru cevap birka renci ile devam edebilir.

Tm snfn derse katlm salanmaldr.
11.
Dikkatli kullanlmazsa snfta grltye ve kargaaya

sebep olabilir.
12.
Sorulara cevap veremeyen rencilerin kendilerine

gvenleri azalabilir.
13.
rencilerin uygun olmayan ve gereksiz cevap vermeleri retmeni zorlayabilir.155

1.
rencilerin seviyelerine ve olgunluk dzeylerine

uygun bir rnek olay oluturma.
2.
rnek olay ak bir biimde yazma.
3.
Eer retmen gerek bir olayn snfnda tartlmasn istiyorsa, yer zaman ve kii isimlerini deitirmeyi
unutmamaldr.156
4.
rnek olayn aklanmas ksa olmal ve kesinlikle be

dakikay amamaldr.157
5.
Olayn istenilen ynde tartlmasna yarayacak kilit

sorular hazrlama.
6.
Olaya ilikin yeterli kaynak ve materyallerin salandndan emin olma.
7.
stenilen ynde ilerlediklerinden emin olmak iin

rencileri periyodik olarak kontrol etme.
8.
rencilerin yanl zmlere gitmelerini nleme.
9.
Olayn tm olarak deerlendirilmesini yapma.
155
156
157
Mehmet Zeki Aydn, a.g.e. , s. 170.

Muhsin Hesapolu, a.g.e. , s.223.
99
105
10.
rencilerin tecrbeleri deerlendirmelerine yardm

etme.
11.
Olay mnakaaya ak bir konu ise idareyi nceden

haberdar etme.
12.
Bu yntemle dier yntemlerin, rnein rol oynama,

benzetiim, soru cevap yntemlerinin uygulanmasna
zen gsterme.158
2.2.5. Gsterip Yaptrma Yntemi
Bu metod, gsteri (demonstrasyon) ve benzetme tekniinin birlikte kullanmndan olumaktadr. Gsteri metodu,
bilgi edinmek, ilgi uyandrmak ve almaya balama alkanl kazandrmak, gze kulaa ayn anda hitap etmek suretiyle
bir iin nasl yapldn gstererek aklamak iin bavurulan
bir tekniktir. Benzetme ise, snf iinde rencilerin bir olay
gerekmi gibi ele alp, yapmalar esasna dayanan bir retme tekniidir.159
Bir ilemin uygulanmasn, bir ara- gerecin almasn nce gsterip aklama, sonra da renciye altrma ve
uygulama yaptrarak retme yoludur.
Bir beceriyi kazandrmann en etkili yolu, onun uygulamasn yaptrmaktr. Szgelii Sosyal Bilgiler dersinde;
aratrma yapmay renmenin en etkili yolu, verilen bir
konuda rnein g olgusunun nedenleri iin, bizzat aratrma yapmak; harita izmeyi renmek iin ise, bizzat harita
izmektir. Bu yntemde fiziksel ya da zihinsel beceriler, nce
en uygun biimiyle retmence gsterilir, gerekli aklamalar
yaplr, daha sonra rencilerin ayn becerileri tekrarlamas ve
uygulamas istenir.
158
159
106

100
Faydalar
1.
rencilere olayn gerek oluumunu hem grerek,

hem iiterek, hem de yaparak renme imkn salar.
2.
Bu yntem, kelimelerin yetersiz olduu fikirler, ilkeler, hareketler ve kavramlar aklarken kullanlr.160
3.
Gsteri retmen, yapma renci merkezlidir.
4.
renciler, becerileri yaparak yaayarak renirler.
5.
renciler de gsterileri ynetebilirler. Bylece beceri

ile tutumlarn ilikisi geliir.
6.
Yanl yapa yapa renme iin harcanacak zaman

azaltr.
7.
yi bir gsteri yaplan iin standartlarn ortaya koyar.
8.
zellikle psiko-motor davranlarn, becerilerin retiminde yararldr.
9.
Toplum nnde yaplacak baz dini grevlerin yanlsz olarak yaplmasn kolaylatrr.161
Olumsuz Ynleri
1.
Eer gsterici, geribildirimlere dikkat etmeksizin

yanlzca gster ve anlat ilkesini uygularsa etkisiz olabilir.
2.
Bazen gsterinin hazrl ok zaman alabilir.
3.
Gsterinin grsel ksm ile iitsel ksm tutarl deilse

(birlikte olmazsa) renciler kartrabilirler.
4.
Gsterip yapma anlama olmakszn taklit etmeye

dayal olabilir.
5.
Karmak bir beceride renciler baarszlk ya da

eksiklik duygusuna kaplabilirler.
160
161

101
107
6.
Bilisel ya da yksek seviyede duyusal renmede

baar dktr.
7.
Bazen zaman kaybna sebep olabilir.
8.
Gerekte, yapay olanda karlalmayan durumlarla

karlamak mmkndr.162
9.
Kalabalk snflarda ya da ok kk objelerle tam

olarak uygulanamaz. nk her iki durumda da rencilerin tm gsteriyi tamamyla izleyemeyebilir.163
1.
Gsteri tekniini uygulayacak kii baz zel niteliklere

sahip olmaldr. Bunlarn ilki kiinin grnts ile
alakaldr. Gsteri yapan retmen veya kaynak kii
ya da renci ho bir grntye sahip olmal, temiz
dzenli bir grnm sergilemelidir. Bunu yannda kazandrmaya altklarn gerekletirebilecek nitelie
sahip olmaldr. rnein Arap harflerinin k yerlerini (mahre) retecek kiinin kendisinin ilk nce bunu iyi yapabilmesi gerekir. Ayrca gsterici, merak,
canllk, incelik, espri gc, uyum yetenei, esneklik
ak fikirlilik ile dinlemeye istekli ve dikkatli olmaldr.
2.
Gsteri teknii ile ilgili derse hazrlk gerekiyorsa bu

yaplmaldr.164
3.
mkn varsa nce bir deneme yaplmaldr. Byle bir

deneme, aralarn olup olmadn, alp almadn, zamann yeterli olup olmadn aydnlatr.165
4.
Gsteri srasnda, resim, ema, slayt, film vb. ders

aralarn kullanmak gerekiyorsa bunlar nceden hazrlanmaldr.

165 Muhsin Hesapolu, a.g.e. , s.221.
162
163
164
108
102
5.
Kazandrlacak beceriler nce retmen, kaynak kii

ya da iyi bilen bir renci tarafndan yaplarak rencilere gsterilmelidir.
6.
Gsteriyi rencilerin tamamnn iyi bir ekilde grp

duymalar salanmaldr.
7.
Gsterinin durumuna gre, arada veya sonunda

rencilerin konuyla ilgili sorularna cevap verilmelidir.
8.
Gsterinin sonunda ya da daha sonraki derste ayn

davranlarn rencilerce benzetme teknii ile uygulama yapmalar salanmaldr.
9.
Her renciye istenilen beceriyi kazanmas iin yeterli

zaman ve tekrar yapma ans verilmelidir.
10.
Beceriler srayla ve aamal olarak retilmeli, bir

beceri tam renilmeden dierine geilmemelidir.
11.
Yntemin etkinlikle uygulanabilmesi iin, rencilere

esas amacn anlatlmas gerekmektedir. Aksi takdirde
renciler dikkat etmeleri gerek noktalara dikkat etmeyebilirler.
12.
Yntemin sonunda mutlaka bir deerlendirme yaplmaldr. Bylece rencilerin hatalarn grmeleri nelere dikkat etmeleri gerektiini anlamalar ve gerek
ortamdaki baarlar konusunda fikir sahibi olmalarna yardmc olunur.166
2.2.6. Problem (Sorun) zme Yntemi
Tabiat iinde insan dier canllardan ayran en nemli

zelliklerin banda, onun karlat problemleri akl, bilgi
ve tecrbelerini kullanarak zebilmesi gelir.
Her evre ve her devir, insann karsna yeni problemler karr. Her yan, cinsin, meslein v.s. ayr problemleri
166
103
109
olur. Problemler madd olur, manev olur; sosyal olur, psikolojik ve bireysel olur.
Tarihin her devrinde, her corafyada insanlar karlatklar problemleri kendilerine has yntemlerle iyi veya kt
zmlerdir. Problemler ve insanlarda onu zme gc
olmasa, insan uygarl olmazd. nsan topluluklarnn karlatklar problemleri zme biimlerine "kltr" denmitir.
nsanlar bazen problemi kendi metodlaryla zmeye alrken, bazen de baka toplum ve insanlarn zm biimlerini
benimseyip uygulamaya balamlardr. Bu nedenle, btn
insan toplumlar arasnda bir kltr yaylmas ve buna bal
olarak bir kltr deimesi her dnemde var olagelmitir.
nsan, hayatta karlaaca problemleri soukkanl
olarak karlamal; azim ve cesaretle, bilimsel metod ve teknikler kullanarak onlar zmeye almaldr. Bu nedenle
okullarda, hemen her dersteki konular, problem zme metoduna uygun olarak, problem ze ze anlatlmal; rencilere
problem zme metod ve teknikleri retilmelidir.
Bu metodla ders ilenirken retmen, rencilere konuyu ksaca takdim eder, gerek konu ile ilgili gerekse metoda
hazrlayc baz bilgiler verir. Onlar asl problemin zm ile
kar karya getirdikten sonra, kendi hallerine brakr. renciler de, ferdi veya gruplar halinde problemi zerek veya
anlamaya alarak konuyu renmi olurlar. Problem zme
metodunun uygulannda retmenlere den grev; rencilerine rehberlik etmektir. Ancak bu rehberlik derse nasl
alacaklar ve nasl dnecekleri konusunda yardmc
olmak eklinde olmaldr. Problemin bizzat retmen tarafndan zlmesi uygun deildir.167
Faydalar
2.
167
110
rencilerin renme retme etkinliklerine aktif

olarak katlmalarn salar.
Mustafa cal, a.g.e. , s. 269.
104
3.
rencileri planl ve dzenli almaya altrr.
4.
rencilerin bilimsel gr ve dn kazanmalarn

salar.
5.
renmeye kar ilgi ve istek uyandrr.
6.
rencilerde sorumluluk duygusunun gelitirilmesine

yardm eder.
7.
renmeyi daha mantkl ve salam bir temele dayandrr.
8.
rencilerde cesaretle nerilerde bulunma ve denenceler (hipotez) ileri srme yetenei gelitirir.
9.
rencilere, karar vermede acele edilmemesi gerektii

dncesini benimsetir.
10.
renciler ders kitabnn dndaki kaynaklardan da

yararlanmay renirler.
11.
Hem bilisel, hem de duyusal renmeyi salar.168
12.
rencide demokratik tavr ve becerileri gelitirir.169

Olumsuz Ynleri
1.
renciler problemin zm iin her zaman yeterli

kaynak bulamayabilirler.
2.
Fazla zaman gerektirebilir.
3.
Problem zerinde almaktan dolay baz renciler

olumsuz tavr gelitirebilirler.
4.
renmenin deerlendirilmesi gtr.
5.
Problem oluturma bazen yneticilerle, velilerle, ya da

dier ilgililerle anlamazla neden olabilir.
168
169

Abdurrahman Dodurgal, Din Eitimi ve retiminde lkeler ve Yntemler, Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, stanbul 1999, s. 294.
105
111
6.
nemli sosyal problemleri anlayacak olgunlua erimemi rencilerle bu yntemi uygulamak g olabilir.170
7.
Ar rekabete sebep olabilir.171
8.
retmenler sonutan ok yntemin uygulanmasna

nem verebilirler. Yntem amacn zerine kabilir.172
1.
nce, rencilerin bir takm bireysel, toplumsal ve

bilimsel problemler karsnda duyarl olmalar salanmaldr. Bunun iin rencilerin kendilerinin, ailelerinin, yakndan uzaa toplumun eitli kesimlerinin
problemleri karsnda heyecanlanmalar, bunlar btn boyutlaryla alglamalar, bunlar zerinde dnmeleri salanmaldr.
2.
Problemin farkna varan renci bunu bilimsel

metodlarla zebilmek iin nasl snrlayacan ve tanmlayacan renmelidir.
3.
Problem tanmlandktan sonra yazl kaynaklardan ve

kaynak kiilerden bilgi toplanmal, zm iin uygun
ara-gereler hazrlanmaldr.173
4.
retmen batan sona renciye rehberlik etmelidir.

Bu rehberlik rencilerin nasl alacaklar ve nasl
dnecekleri konusunda olabilir. Problemin bizzat
retmen tarafndan zlmesi doru deildir.174
2.2.7. Gezi Gzlem Yntemi
Snf ii almalar tamamlamak veya desteklemek

amacyla bir olay veya mekn yerinde grerek renmeyi
amalayan bir yntemdir.
Abdurrahman Dodurgal, a.g.e. , s. 298.
172 Suat Gnden, a.g.e. , s. 294.
173 Mehmet Zeki Aydn, a.g.e. , s. 194-195.
174 Mustafa cal, a.g.e. , s. 269.
170
171
112
106
Faydalar
1.
Snf retiminde gerek retime doru bir aamadr.
2.
Okul-evre ilikisi geliir.
3.
Programda yer alan pek ok konuda retmen bu

yntemi kullanabilir.
4.
rencilere ilk elden tecrbe salar.175
5.
Zengin ve anlaml yaantlar dolaysyla kalc renme imknlar salar.
6.
Dikkat ve gzlem ile ilgili yeteneklerin gelimesini

salar.
7.
Grupla alma ve ibirlii imknlar salar ve bu tr

alma yeteneklerini gelitirir.
8.
Ayrntl bilgiyi yerinde alma imkn salar.
9.
evreyi tanma ve evreyle ilikiler kurma imknlar

salar.
10.
renmede etkili olan duyularn pek ouna birden

hitap eder ve renmeyi kolaylatrr.176
11.
Gzlem bakmak ve seyretmekten daha farkl olduu

iin kiileri daha dikkatli yapar. Bir arkadamzla gn
boyunca beraber oluruz da sorulduu zaman o gn ne
renk gmlek giydiini bilemeyebiliriz.
12.
Gzlem ile elde edilen bilgiler daha ok kalcdr.177

Olumsuz Ynleri
1.
Organizasyonu genellikle karmaktr.
2.
Gruba elik edecek kiilere ihtiya vardr. Bunlar

salamak zor olabilir.178
175
176
177

Suat Gnden, a.g.e. , s. 304.
107
113
3.
ok fazla zaman alc bir yntemdir.
4.
yi planlanmazsa fazla aba ve para kaybna sebep

olabilir.
5.
Gerekli tedbirler alnmazsa disiplin sorunlarna, zc olay ve kazalara sebep olabilir.
6.
retmeni yorar ve ona byk sorumluluklar ykler.
7.
Amaland ve planland gibi yrtlp sonulandrlmazsa, bu tr uygulamalarn devamn engelleyebilir.179

1.
retmene den yasal sorumluluklar bilme.
2.
Dzenlenecek gezinin snfta retilen konularla

dorudan ilikisi olduundan ve eitsel deerinden
emin olma.
3.
Gezi kararn vermeden nce gidilecek yerle ilgili bir

plan yapma.
4.
Okul ynetiminden izin alma.
5.
Tm gidi-geli iin dzenleme yapma.
6.
Velilerin yazl izinlerini alma. Mmknse baz velilerin gzc olarak geziye katlmalarn salama.
7.
rencilerin neyi gzleyeceklerini, ne zerinde alacaklarn aklayarak onlar geziye hazrlama.
8.
Gvenlik, kyafet ve davran standartlarn salama.
9.
Gzleme gidilecek yerde yeterli danman salama.
10.
rencilerin gezi boyunca takibini yaparak, kk

sorunlar olutuunda hemen zmleme.
178
179
114

108
11.
Snfa dnldnde gezinin genel bir deerlendirmesini yapma.
12.
Ziyarete gidilen yerlere teekkr mesaj gnderme.
13.
Yeni bir gezi yaparken rencilerin deerlendirmelerinden yararlanma.180

2.3. Eitim Geleneimizde Dramatik Unsurlar
Hangi kltrde olursa olsun ocuk dramaya yabanc

deildir. Oyun hayat zaten eitli drama faaliyetlerinden
oluur. Bu oyunlara eitsel bir zellik kazandrarak eitim
sisteminde kullanabilmek eitici drama ile ilgilenen eitmenlerin hedefidir. Osmanlnn son dnemlerinde yaynlanm
bir belgeyi Prof. Dr. Yahya Akyz neretmitir.181 Bu belge
1914 ylna ait anaokulu eitim programdr. Bu belgede
zellikle lisan, jimnastik, eya ve bahe, hayat ve hareket
derslerinin uygulannda, ocuklarn zgrlne, kendilerini serbeste ifadelerine, kendi hayal dnyalarn kurmalarna
ve yaratclna dayanan bir yaklamn nerildii grlecektir. Sz konusu metin yledir;
Ana Mektepleri ve Snflar
Ana mektebi ve snf dorudan doruya bir tlim ve tedris
mektebi deildir; terbiye mektebi, hayat ve hareket mektebidir, ocuk
bahesidir. Ana mekteplerinde ve snflarnda kati (kesin) mfredat
(ders program) yoktur. Ana terbiyesini vermekle mkellef (grevli)
olan mrebbiler yahut mrebbiyeler, ocuk terbiyesinin esaslarna
muhalif (kar) hareketlerde bulunmamak artyla derslerin saat ve
miktarn istedikleri gibi tadil edebilirler (deitirebilirler). u kadar
ki, Musahabat- Ahlkiye ve Eya dersleri gibi nispeten dikkat ve
tefekkr (dnmeyi) ok istilzam eden (gerektiren) derslerin
leden evvel verilmesi mreccahtr (tercih edilmelidir). Dier
180
181

Yahya Akyz, Anaokullarnn Osmanl'da lk Programlar ve Ders Uygulamalar le "Yaratc Dramann lk zleri, Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim Dergisi,
2008).
109
115
dersler leden evvel veya sonra verilebilir. Ana mekteplerine drt,

be ve alt yandaki ocuklar kabul olunur. Ana mektebi ocuklar
iptida mektepleri (ilkokullar) iin tayin edilen (belirlenen) vakitte
mektebe gelecek ve ayn saatte avdet edeceklerdir (evlerine dneceklerdir). u kadar ki, Ana ksmnda dersler yirmier dakikadan ziyade
(daha ok) devam etmeyecek ve her yirmi dakika dersi yirmi dakika
teneffs, hareket-i bedeniye (beden hareketleri), oyun, musik ... gibi
terbiyeler (eitimsel faaliyetler) takip edecektir (izleyecektir). Ana
mekteplerinin tekilt (rgt) ve esasat hakknda mufassal malmat (ayrntl bilgi) Tlimnamede mnderitir (bulunmaktadr).
Ana Mekteplerine Mahsus Mfredat
Musahabat- Ahlkiye (Ahlk konumalar)
Bu mekteplerde yaplacak ahlk musahabeler (konumalar),
akl ve muhakemeyi ikazdan (uyarmadan) ziyade hissiyat terbiye
eder mahiyette (duyular eitir nitelikte) olacaktr. Bilhassa ocuklardaki hiss-i merhamet (acma duygusu) fazilet ve temellk (erdem
ve onu elde etme), meyl-i rekabet ve faaliyeti (rekabete ve faaliyete
eilimi) itima (sosyal), ailev, insan duygular tahrik ve tanzim
edecek (uyarp dzenleyecek) hikyeler, sergzetler (ocuklarn
balarndan geen hikyeler), vakalar (olaylar) nakledilecek (anlatlacak), bu esaslar dairesinde (bu ilkeler erevesinde) muhavereler
(karlkl konumalar), hasbhaller (sohbetler) tertip edilecektir
(dzenlenecektir). Yaplan btn musahabelerin (konumalarn) en
ziyade ocuk hayatna ait ve daima ocuk lisanna (diline) gre
olmasna ayrca dikkat edilecektir.
Hayat ve Hareket dersleri
Bu derslerin gayesi (amac) hereyden evvel ocuklarn
kuv-y bedeniye ve zihniyesini terbiye etmektir (beden ve zihn
yetilerini eitmektir). ocuklar, ellerini, kollarn, bacaklarn,
balarn hareket ettirmeye, kullanmaya altrmak, fitraten (yaratlndan) hareketsiz ve sarsak olan bir ocuktan eli aya becerikli,
dikkatli, evik ve muntazam (dzgn) bir adam karmak: ite,
Hayat ve Hareket derslerinin gayesi budur. Muallim (retmen) bu
derslerde ocuklarn eya ile temasnda muvaffakiyetle icraya mec-
116
110
bur (baar ile yapma zorunda) olduklar hareketleri, vaziyetleri

(durular) retecektir. Mesela, kapy vurmak, mandal evirmek,
kapy amak, kapy kapamak, iskemleye oturmak, iskemle gtrmek, iskemleye kmak, iskemleyi devirmek, iskemleyi srmek ...
srahiyi su ile doldurmak, srahiden bardaa su boaltmak, su
imek, fincana su koymak, su szmek, bez slatmak, suyu silmek ...
gibi hayatla, hareketle alkas olan faydal eyleri retecek, bunlar
bilfiil (uygulamal) yaparak ve yaptrarak mini mini ocuklara hayat
iin pek kymetli itiydat- bedeniye(beden alkanlklar) kazandracaktr. Muallim, Hayat ve Hareket derslerini ocuklar arasnda bir
gayret ve maharet ve muvaffakiyet (baar) msabakalar (yarmalar) ekline koyabilecektir. Gaye itibariyle (ama bakmndan) daha
muvafk (uygun) olan Jimnastik dersleri ise Hayat ve Hareket
derslerinden ayrca (ayr bir ders olarak) verilecektir.
Eya (Tabiat Bilgisi) ve Bahe dersleri
Ana mektebinde Eya derslerinin de btn dier dersler gibi
bir hususiyeti (zellii) olacaktr. yle ki bu derslerde talim (retici) bir gayeden ziyade terbiyev (eitici) bir gaye gzetilecektir.
Ana mektebi Eya derslerinin en birinci hedefi, ocuklarn merakn
celbetmek (ekmek), ocuklar dikkat ve tefekkre (dnmeye)
sevketmek, ocuklara lisann iletmek (dilini kullanmak, konumak)
frsatn hazrlamak olacaktr. Ana mektebi Eya derslerinde ocuklarn muhitlerinde (evrelerinde) bulunan hayvanat (hayvanlar),
nebatat (bitkiler), eya (madd eyler) ve hadisattan (olaylardan)
bahsedilecek, fakat btn bu dersler ak bir lisanla, muhavere
tarznda (karlkl konuma biiminde) mevzularn maddesi ve
ayn(s) zerinde verilecektir. ocuklara verilecek Eya derslerinde
bilhassa canl mahlktn (hayvanlarn) mevkii (yeri) pek mhim
grlecektir (nemsenmelidir). Onun iin Ana mekteplerinde ve
snflarnda ku, balk, kurbaa ... gibi hayvanlar beslenecek ve
bunlarn hayat, taayy (yaamas) sk sk mevzubahs
(szkonusu) olacak, verilen eyann resimle yahut amurla
nmneleri (rnekleri) yaptrlacaktr. Muallim, Eya derslerini
ocuklarn kulandan ziyade onlarn gzyle, eliyle ve vcuduyla
verecektir. Yani malmat nakletmeyecek (bilgiyi aktarmayacak),
bizzat onlara kazandracaktr (bilgiyi onlarn kendilerinin bulmasn
111
117
salayacaktr). Mevzubahis (szkonusu) olan eyann nmnesi

(rnei) yoksa, resmini snfa getirecek, bunlar zerinde mklemeler (karlkl konumalar) yaptktan sonra, nmnelerini, resimlerini, hareketlerini yaptracak, seslerini taklit ettirecektir.
Ana mekteplerinde yaptrlacak Elileri ocuklarn ellerinin,
boylarnn ve zihinlerinin terbiyesi iindir. ocuklar bu derslerde
muhtelif (eitli) maddeler kullanarak ellerini becerikli, vcutlarn
faal (hareketli) ve evik, fikirlerini ak ve kati (kesin) bir hale
getirmeye, faaliyeti sevmeye, faaliyette sabr ve sebat etmeye altrlacaklardr. Ana mekteplerinde yaptrlacak Elileri, idmanlar
(almalar) bervech-i tidir (unlardr):
1- Takozlar: Be santimetre dlnda (bir kenar 5 cm.)
mikap (kp) ve kaidesi (taban) be, irtifa (ykseklii) on santim
tulunda (uzunluunda) mtevzyel mstetlt (paralel kenarlar,
dikdrtgenler) eklinde tahta paralar imal ettirilecek (yaptrlacak),
ocuklar bunlardan trl trl inaat yapmakta hr braklacaktr.
ocuklar bu tahta paralaryla evler, baheler, mendferler (trenler), kprler ... yapacaklar ve eleneceklerdir.
2- Kumluk: Ana mektebinin bahesine be alt metre murabba (5-6 m2) sahasnda (byklnde), etraf tahta kenarla
evrilmi bir havuz yaplacak, bunun iersine alelade (herhangi) iri
kum konulacak, ocuklar bunun iinde oynamakta tamamiyle hr
braklacaktr. ocuklar bu kum havuzlar iinde dalar, tepeler,
maazalar yapacaklar, kendi muhitlerinde lemler vcuda getireceklerdir (kendi dnyalarn yaratacaklardr). Muallim yalnz onlar
teci etmeyi (gayrete getirmeyi) kendisine vazife bilecek, onlarn
faaliyetteki hrriyetlerini tahtit ve takyid (snrlandrp engelleyecek) hi bir harekette bulunmayacaktr. ocuklarn kumla terbiyelerini (eitilmelerini) teshil (kolaylatrmak) iin snfta kullanlan
tahta paralar bahede de verilecektir. Bahede kullanlacak takozlarn ayrca imal ettirilmesi mnasiptir (uygundur). ocuklar bu
tahta paralaryla kumlar zerinde evler, kuleler ... vs. ina edeceklerdir.
3- amur ileri: Plastisin denilen renkli amur yahut alelade lleci amuru alnp ocuklara tevzi edilecek (datlacak),
118
112
bunlarla insanlar, hayvanlar, anaklar yapmakta hr braklacaklardr. Yaptklar nmnelerden (rneklerden) ara sra evlerine gtrmelerine msaade edilecektir. amur nmnelerin boyanmas arzu
edilirse renkli tebeirin krklar toplanp dlecek, toz haline
getirilecek, yahut alelade toz boya alnp amur nmne bunun iine
bulanacaktr.
4- ubuklar ve dmeler: Onar santim tulunda (uzunluunda) bir takm ubuklar yahut aa dallar tedarik edilerek ocuklara verilecek, bunlar dizerek evler, yollar, merdivenler ... yapmalar
sylenecektir. Kez (yine), bir takm dmeler, yahut bezelye, barbunya taneleri de muhtelif surette dizdirilerek ayn ekiller yaptrlacaktr.
5- Kt ileri: Tln (uzunluuna) ve birbirine muvaz
(paralel) olarak kesilmi renkli ktlar zerine yine renkli eritlerle
dokuma ve tezyinat (sslemeler) yaptrlacaktr. Renkli ktlardan
bohalar, klh, tuzluk, araba vapuru, yelkenli kayk ... yaptrlacak,
hazr izilmi hayvan ve iek resimleri verilerek kestirilecektir.
Ana mektebinin bahesinde ziraat ileri, bu mektebin en
mhim terbiyelerinden biri olacaktr. ocuklar bu bahelerde kendilerine tahsis edilen ktalar (blmler) zerinde iek dikmeye, toprak
ilemeye, ieklere, aalara kar hrmet ve muhabbet (sevgi)
beslemeye, mlkn (sahip olduu topran) sevmeye, tarlasn
himaye ve mdafaay (korumay) renmeye alacaklardr. Ana
mektebinin ziraat derslerinde abuk yetien ve ekliyle, rengiyle
ocuklarn gzlerini oyalayan nebatlarn zer ettirilmesi (bitkilerin
diktirilmesi) daha terbiyevidir. Ana mektebinde her ocuun velev
kk olsun kendisine mahsus bir tarlas olmak arttr.
Resim
Ana mekteplerinde yaptrlacak resim, ocuun arzusuna
tabi ve hayal olacaktr. ocuklarn muhayyilelerini (hayal glerini)
tahrik edici masallar, vakalar nakledilecek, levha, kitap ve gazete
resimleri gsterilecek, yapacaklar resimler kt veyahut siyah tahta
zerine tersim ettirilecektir (yaptrlacaktr). Bu mekteplerde ocuklarn ileri katiyyen tenkit edilmeyecek, yalnz teci edilecektir (onlar
113
119
gayrete getirilecektir). ocuklar boyadan mahrum braklmayacak,

boya ile oynamalar iin tevik edilecek ve tahtaya resim yapacaklara
renkli tebeirler verilecektir. ocuklarn gayretlerini artrmak iin
zaman zaman resimleri bir tahta zerine ivilenerek tehir edilecektir (sergilenecektir). Bu mekteplerde tabiattan (doadan) resim
yaptrlmayaca gibi, ekl-i hendesiye (geometri ekilleri) de izdirilmeyecektir. Resim derslerinin dier bir tatbiki (uygulamas)
olmak zere, ocuklarn eline resimli kitaplar, defterler, fihristler
verilerek bunlar kuru veya suluboya ile boyattrlacak, bu suretle
ocuklara ekil hakknda fikirler verilecektir.
Lisan
Ana mektebinde yalnz ana lisan tedris edilecek (retilecek) ve bu lisan derslerinde katiyen kavid (dilbilgisi kurallar)
okutulmayacaktr. Ana mektebinde verilecek lisan dersleri adeta bir
muhavere ve mkleme (karlkl konumalar) eklinde olacak, daha
dorusu lisan dersleri btn derslerde mevki-i tatbikini (uygulamasn) bulacaktr. ocuklar serbeste sz sylemeye ve sylerken
sklmamaya altrmak lazmdr. Lisan derslerinde ocuklarla
yaplacak muhaverelerin (konumalarn) daha canl ve sevimli
olmas iin bir takm ayan (grsel) usllere mracaat edilecektir.
Mesela bir ev nmnesi alnp masann zerine konulacak ve ufak
bebeklerle bir takm hareketler yaplarak bebeklerin bu eve girip
yatlar, yaaylar, allar, gezileri, klar hakknda sualler
irad olunacak (sorular sorulacak), bu temaadan (seyretmeden) pek
memnun kalan ocuklardan cevaplar alnacaktr ite bu kukla oyunlar karsnda pek mesut olan ocuklar, bu vesile ile sz sylemeye,
vakaya (olaya) ve ehasn (ahslarn) vaziyetine gre fiilleri, isimleri kullanmaya, cmleler tekil etmeye alacaklardr. Eer evler,
kuklalar tedarik edilemezse, ocuklarn alelde inaat iin kullandklar takozlardan istifade edilecek, bunlardan evler, kulbeler, baheler yaplacak, bunlarn uzuncalar adam farzedilecek, bu suretle
vakalar temsil edilecektir (olaylar canlandrlacaktr).
Musik
Ana mekteplerinde gsterilecek musik paralarnn hem
gftesi, hem de bestesi mini mini ocuklarn anlayabilecei derecede
120
114
basit ve holarna gidecek kadar sevimli ve canl olacaktr. Bunun

iin musik paralarnn ocuklarn sevdikleri mevzulardan intihap
edilmesi (seilmesi) ve sylenirken onlar mmkn olduu kadar
harekete, faaliyete, taklite sevketmesi lzmdr. ite mini mini ocuklarn sergzetine (balarndan geen eylere), hayvanlarn hayatna
dair olan musik paralar bu nevi terbiye iin pek msaittir. Hele bu
paralarn bir takm hayvanlarn, kularn, insanlarn, iilerin
sesini taklit eder olmas pek mhimdir. Hlasa (zetlersek), ocuklara bu hareketleri, taklitleri yaptrmal, onlar mesut etmelidir. Ana
mektebi musiksinin dier bir art da, oturarak sylenir olmaktan
ziyade, ayakta, yryerek, kmldanarak, oynayarak sylenir olmasdr. Hareketsiz, oturtucu musikler, ana mektepleri iin o kadar
istifadeli deildir, hatta muzrdr (zararldr).
Jimnastik
Ana mektepleri jimnastii de bsbtn ayr bir mahiyette
olacaktr. Bu mekteplerde yaptrlacak terbiye-i bedeniyenin her
eyden evvel ocuklarn sevecei bir ekilde olmas lzmdr. ocuklar menfaatsiz (yararsz), cazibesiz, mcerret (soyut) hareketlerden,
vaziyetlerden holanmazlar. Onlar iin en iyi jimnastik, terbiyev
oyunlardr. Bu oyunlarn terbiyev hareketler ve musik ile telifi
(birletirilmesi) lzmdr. Oyunlarn bir iki kiiye mnhasr kalmaktan ziyade mteaddid (birok) arkadalar arasnda, tabir-i dierle
(dier bi deyile) itima (topluluk halinde) olmas da bir ihtiyatr.
Fazla olarak (ayrca) bu oyunlar mmkn olduu kadar insan ve
hayvan sadalar (sesleri) ve taklitleriyle mezc etmelidir (birletirmelidir). Lzm gelirse muallim de bu oyunlara itirak eylemelidir.
Asker, gemici, ifti, marangoz ... oyunlar da Ana mektebi oyunlar
arasnda mhim bir mevki tutacak, ocuklar ufak yatan itibaren
tfek [yahut bir denek de olabilir] tutmaya alacaklardr. Btesi
msait olan mektepler bu oyunlar iin de eya imal ettirecek, mesela
gemici oyunu iin tekerlekli bir sandal, ifti oyunu iin orak, saban,
marangoz oyunu iin nlk, tezgh yaptrlacaktr.182
182
Yahya Akyz, a.g.m. http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi51/akyuz.htm (30.

08. 2008).
115
121
Bu metinde ad drama olarak verilmemi de olsa iyi

incelendiinde ileride temas edeceimiz pek ok drama tekniini iinde barndrmas ile dikkat ekicidir. Osmanl okul
ncesi eitimde eitici dramay bir yntem olarak kullanmaktadr.
2.3.1. Amin Alaylar (Bedi Besmele Cemiyetleri)
lkretimde ders ileniinde drama kullanmna ilikin bir veri elimizde yoktur. Fakat ilkretim balangcnda
geleneksel hale gelmi bir dramatik faaliyete temas etmek
yerinde olacaktr. Bu faaliyet, ocuklarn okula balamalarn
zevkli hale getiren ocuklarda okula balama arzusu oluturmas bakmndan pedagojik deere sahip olan ve ailelerin
toplum ierisinde ocuklarnn okula balamas ile gurur
duymalarna sebebiyet veren amin alaylar (bedi besmele
cemiyetleri) dr.
Erkek veya kz ocuklar be yana bastklarnda mektebe verilme zamanlar gelmi olmaktayd. ocuun babas en
yakn mektebin hocaefendisini bir gn yemee davet ederek
ocuunu mektebe vermek istediini syler ve o gn iin
gerekli hazrlklarn yaplmasn tembih ederdi.183
Hoca merasim gn mektepte okuyan ocuklar sraya
dizer, ndekiler yksek sesle ve koro halinde ilahiler okuyarak, arkadakiler de beyit aralarnda amin! diye bararak
nee iinde ocuun evine gelirlerdi. ocuun ailesi tannm
ise komu okullarn hocalar ile rencileri de trene davet
edilirlerdi. stanbulda oturan ailelerin okula balayacak
ocuu trenden nce Eyp Sultana gtrerek birlikte dua
etmeleri adetti.
Mektepten hareket eden amin alay, eve doru yaklarken ocuk kapda bekletilir, amin alay eve gelince hoca
dua eder, arkasndan herkes amin! derdi. Daha sonra ocuk
183
122
Abdlaziz Bey, Osmanl Adet, Merasim ve Tabirleri, Toplum Hayat, yayna

hazrlayanlar; Kzm Arsan, Duygu Arsan Gnay, Tarih Vakf Yurt Yaynlar,
stanbul 1995, s.57-58.
116
nceden sslenerek hazrlanm bir arabaya veya midilli ad

verilen bir ata bindirilir ve ilahiler sylenerek klrd. Kafilenin nnde iki kii atlastan yastk zerinde cz kesesi ile
elifbay, arkasndaki, ocuun mektepte oturaca minder ile
okurken czn zerine koyaca rahleyi tar, onun arkasnda ocuun oturduu araba veya midilli, sonra ikierli sra
halinde mektebin hocas, ilahiciler ve aminciler yrrlerdi.
ocuun ailesi ile davetliler ve halk kafilenin arkasnda giderlerdi. ehrin sokaklarnda bir mddet bu ekilde dolatktan
sonra ocuk mektebe getirilirdi. Yine usulne uygun olarak
hocasndan ilk dersini aldktan sonra onun ve davetlilerin
ellerini per, talebelerden biri ar- erif okur ve hocann
yapt dua ile tren biterdi. Tren sonunda ocuun ailesince
hazrlanm yemekler yenilir, hocaya, kalfaya, ilahi okuyan ve
amin alayna katlan btn ocuklara hediye ve harlklar
datlrd. Okula balayan ocuk eer bir tarikat eyhinin
ocuu ise o zaman amin alayna tarikatn sanca ile dervileri de katlr, ilahiler arasnda kudmler alnr, zikirler
ekilir ve tarikat ayini yaplrd.184
Bu tren ocuklarn dimanda unutulamayacak bir
hatra olarak kalyor ve onlara eitim retim hayatn sevdiren bir unsur olarak kendini gsteriyordu. Nitekim Ercment
Ekrem, 1927 ylnda Gne mecmuasnda ilk ders ad altnda amin alay hatrasn anlatyor ocuk zerindeki etkilerini
anlamak asndan bir ksmn aktaralm;
Evinden alnr trenle okula getirilir, ...Kalfa elimden
tutup beni mevkibin nne gtrd. Ne var, ne oluyoruz?
Tam da Hseyin bana cebinden kard mukavva kibrit
kutusunun iindeki kunduz bceini gsterecekti. lahi kalfa!
Sana ne diyeyim?
-Bismillahirrahmanirrahim de bakaym.
-Bismillah.
184
Mustafa cal, Amin Alay, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, stanbul
1991, c. 3, s. 63.
117
123
-imdi evvela sa ayan eie bas da ieriye yle gir.

-Peki.
Lo rutubetli bir avludan getik, basamaklar kmldayan dar bir merdiven ktk. Genie bir odaya girdik, sada
kzlar oturmu bekliyorlar. Benimle birlikte gelen erkekler de
sol tarafa geip yerletiler.
Kalfa minderimi getirdi, hocann alack bir ekmeceden ibaret olan krsisinin nne koydu. Sonra da beni onun
zerine diz ktrtt. Kartal burunlu, siyah ember sakall,
erab renkte sof cbbeli hoca efendi Arapa bir sr eyler
syledi; ocuklar o syledike hep bir azdan amin! diye
baryorlard.
Bu aminlerin arkas kesilince yine kalfann yardmyla
kesenin iinden elifbemi kardm, hocaya verdim.
-Rabbi yessir!
-Rabbi yessir!
-Vel tuassir!
-Vel tuassir!
-Rabbi temmim bil-hayr.
-Rabbi temmim bil-hayr. (Allahm kolaylatr, zorlatrma, Rabbim hayrla tamamna erdir.)
-Aferin.
Dalgnlkla ben bu aferini de tekrar ettim. ocuklar bir
kahkahadr kopardlar. Gz kuyruuyla hocaya baktm,
kan bile kmldatmamt. Kaln parman elifbenin zerine
koydu; benim zerimde o gn gk grlemesi tesiri yapan gr
sesiyle:
-Elif, be, te, se, cim... dedi.
-Elif, be, te, se, cim!
124
118
Hoca ban kaldrd.

-Bu gnlk bu kadar yeter!
Yerimden kemal-i gurur ile kalktm. lk dersimi kekelemeden, armadan, benim yamdakilerde pek grlmeyen
nadir bir pikinlikle alm, tekrar etmitim.
Son bir dua daha edilirken arkama dnm, arkadalarm azametle szyordum. Dn akama kadar kzl bir cehl
iinde pyan olan ben artk allme-i cihan kesilmitim. O
andaki halet-i ruhiyemi tarif edemem. Drt yllk varlmda
azim bir inklb olmu ve ben bu inklbn tesiri altnda bakalamtm. O kadar ki bu ilk dersten dnn akabinde
gn, evet tam uzun gn ben uslu oturdum!185
Amin alaylar ocuklar eitim hayatna adm atarken
kendilerini iyi hissetmelerini salayacak onlara balang
enerjisi verecek ocuun ocuka oluu rselenmeden bir
disiplin altna giriini zevkli hale getirecek dramatik bir etkinlik olarak tarihimizde dikkate ayan, pedagojik adan modern anlaya uygun bir gelenektir.
Amin alaylar yan sra ocuun ilkretim sreci boyunca hatim merasimi, mekteplik seyirler, hafzlk
cemiyeti ve ketebe cemiyetleri gibi baka dramatik faaliyetlere de rastlamak mmkndr. Bunlar da tanyalm;
2.3.2. Hatim Merasimi
ocuk ebcedi veya namaz surelerini bitirdii Vedduha sresine geldii zaman hocaya hediyeler gtrlrd.
Kuran- Kerimi batan sona kadar okuyup bitirdiinde
hocas tarafndan ailesine haber verilirdi. Son sayfaya geldiinde orada birka gn ardan alnr, ocuun ailesi de hazrl bitirirdi. Genellikle perembe gnleri ocuk sslenir,
hocasna bir tepsi baklava, bir kat amar, (zengin aileden ise
bir kat elbise) kalfasna srmal evre, bir miktar para gtr185
smail Kara, Ali Birinci, Mahalle Mektebi Hatralar, Kitabevi Yaynlar, stanbul
1997, s. 56-58.
119
125
lrd. ocuk Kurandan geriye kalan ksm trene katlanlarn huzurunda okur, biter bitmez, nce hocasnn, sonra babasnn ve dier gelenlerin ellerini per, talebelerden biri tarafndan ar- erif okunur. Hoca bir dua eder, mektep talebelerine helval ekmek datlrd. Bu ekmeklerden hi olmazsa
birer lokma yemek sevap saylrd. Artan ekmek okunmusevapl denilerek akrabalara gnderilirdi.186
2.3.3. Mektep Seyirleri (Gezileri)
Sbyan mektepleri genellikle yaz aylarnda ocuklarn
elenmesi ve dinlenmesi maksadyla geziler dzenlerlerdi. Bu
geziler de trensi ve dramatik yapsyla konumuz asndan
nem arz etmektedir. Toplumdaki dayanma ve yardmlama anlay ve gezi esnasndaki ibirlii ocuklarn geliimi
asndan rnek tekil edebilecek yapdadr. Ayrca ocuklarn
da bu srece dahil edilii nemlidir.
Mektepe seyre gitme kararn hoca efendi talebelere
bildirir. ocuklar anne babalarna syler ve mesire masraf
olarak varlk durumlarna gre aldklar paray hoca efendiye
verirler. Mektep seyrini haber alan mahalledeki hatr saylr
kiiler hoca efendiye hayli para gnderir, ocuk saysna gre
drt hatta daha fazla kuzu al piirmek iim konaklarndan
birer a ile gerekli kaplar, sofra kak ve havlular da sabah
erkenden kararlatrlan mesireye yollarlard. ocuklarn
anneleri de o gn evlerinde zeytinyal yaprak sarmas, irmik
helvas, revani gibi eyler piirir sefer taslarna koyar, kararlatrlan gnde erkenden mektebe gnderirlerdi.
ocuklar yeni elbiselerini giyerek mektebe gelirler,
zengin aile ocuklar lalalarn da beraberinde alrlard. Pek
fakir ocuklar varsa seyir gn giymeleri iin mahallede
oturan zengin kiiler tarafndan lleri alnarak uygun kumalardan elbiseler yaptrlr, onlar da akranlar arasnda
186
126
smail Kara, Ali Birinci, a.g.e. , s. 107-108.
120
mahzun ve mahcup braklmazlard.187 Bu i iin hazr elbise

satan arlar bile bulunuyordu.188
Mektep halifesi ile gelen ocuklarn bykleri ve lalalar gelen yemekleri tutulan bir yk arabasna ykleyerek
nceden iskeleye indirirler, iskelede bunlar bir pazar kayna
veya byke bir ate kayna konur iine birka kii ile
alar biner, seyir yerine giderlerdi.
Mektepte toplanan ocuklar da bykleri nde, en kkler arkada olmak zere er er sra ile iskeleye iner,
onlar da kendilerine hazrlanan byk pazar kayna veya
ate kayna biner, yola karlard. Bu kayklarn etraf defne
dallar ve mevsim iekleri ve parlak amata teli denilen
eylerle donatlm bulunurdu. Hoca ayr bir kaykla uzaktan
arkadan gelir, ocuklar yol boyunca trkler, maniler ve
arklar syleyerek glp elenerek seyir yerlerine varrlard.
Daha nce gidip de ocuklar beklemekte olan mektep halifesi
ve alar, lalalar ocuklar karlayp kayktan karrlard.
ocuklar kayklardan inene kadar hoca efendiler de gelmi
olurlard.
ocuklarn evlerinden getirilmi veya zenginler tarafnda yollanan krmz piknik rtleri mesirenin glgelik
yerlerine serilir, zel olarak alnm kaba hasrlar da alrd.
ocuklar bir mddet kendi kendilerine oturup dinlendikten
ve biraz gezip elendikten sonra artk yemek zaman gelmi
olurdu. Byk tepsiler ierisine yeil salatalklar konur, sular,
mevsim meyveleri hazrlanr, sofralar serilir yemekler hazrlanrd. ocuklar onar onar sofralara oturtulurdu. Mesirede
kzartlm kuzu, irmik helvas, zeytinyal dolma, sefer taslar
iinde itina ile getirilen stla, mevsimine gre kavun, karpuz,
zm verilirdi.
Yemekten sonra hoca efendiler ocuklardan uzakta bir
yere ekilir, ocuklar serbest brakr, onlar da krlarda dala187
188
Abdlaziz Bey, a.g.e. , s.65.

Raphaela Lewis, Osmanl Trkiyesinde Gndelik Hayat (Adetler ve Gelenekler),
Doan Karde Yaynlar, stanbul 1973, s. 99.
121
127
rak kr ebe, adm atlamaca, esir almaca, amma da

kapamazsn gibi oyunlar oynayarak, koarak, glp elenerek akama kadar vakit geirirlerdi. Akama doru yeniden
yemek verilirdi.
ocuklar krlarda yetien bir nevi sazdan klahlar yaparak balarna giyer, kendi kendine bitmi kr ieklerinden
demetler yapar sonra da dn hazrlna balarlard. Bir
taraftan yemek takmlar dier eyalar kayklara tanr, hizmetiler ve alar beraber hareket ederlerdi. ocuklar geldikleri kaya binerlerdi. Kayklar bu sefer krlarda toplanan
iekler ve aa dallar ile sslenerek yine yava yava denize
alrd. Yine hoca efendiler, halife ve lalalar dier kayklarla
arkadan gelirler. ocuklar stanbula varncaya kadar trkler
maniler syleyerek denizde de elenir ve evlerine dnerler.
ocuklar yorgun olduundan ertesi gn mektep tatil edilir.
Bu da ounlukla cumaya rastlatlrd.
Bu ekilde mektep seyirleri yaz mevsimi boyunca iki
defa tekrarlanrd. Birine denizden gidilmise dierine
karadan gidilebilecek bir yer tercih edilirdi. Gezi iin toplanm parann artan dier geziler iin hoca efendi tarafndan
saklanrd.189
2.3.4. Hafzlk Merasimi
Hocas ocuun Kuran- Kerimin tamamn ezberlediini babasna bildirerek mjdeler, babas hoca efendi ile
konuup aralarnda kararlatrdklar gn ve gecesi verilecek
ziyafetin hazrlna giriir. O gn iin hoca mehur kurra
efendilerden on kii davet eder. Davet edilen efendiler geldike hoca efendi karlar hepsi bir odaya alnr, kahve yerine
scak ve ekerli birer bardak st ikrm olunur. Sonra hazrlanan sabah yemei iin sofralara kaldrlr, ayn sofraya oturtulurlar. Yalnz hoca efendi ocuun babasnn sofrasna alnr.
Yemekten kalktktan sonra ubuk ve kahveler iilir, hepsi
abdest alr dier odaya geerler. Odaya birka bardak, iki testi
189
128
Abdlaziz Bey, a.g.e. , s. 64-66.
122
su ve buhurdan konur, anber veya d aac yaklr. Odann

bir kenarnda ocuun oturaca ipek yzl ufak bir minder
ve bir bardak su bulunur.
ocuk hocasna kar besmele ile ezberden Fatiha Suresinden okumaya balar. Herkes onu dinler, ayet yanl
okunursa dzeltilir. Odadakilerden biri dar kmak isterse
kabilir. ocuk kmak isterse, Kuran brakaca yerde
durmak iin sadakallahul-azim der kar, abdestini tazeleyerek gelir, brakt yerden okumaya devam eder. Okuma iki
saat srer, bir mddet ocuk ve hocalar dinlenirler ve yine
okumaya devam eder. Okuma akama kadar srer. Hoca
efendiler akam yemeini yedikten sonra tekrar Kuran okunan odaya ekilirler ve ocuu dinlemeye devam ederler.
Gece saat 4e kadar okumaya devam edilir. Hocalar gece
hanede misafir edilir. Sabahleyin kahve ve ubuklar verildikten sonra ocuk tekrar Kuran okumaya balar ve o gn ezberden Kuran- Kerimi hatmetmi olur. Hatimden sonra
akam yemekleri yenir. ocuun annesi tarafndan hocalara
ipekli bohalar ierisinde bir top ipekli am kuma, bir ular
ipek ve srma ile ilenmi yalk denilen beyaz evreyle,
kapak ve taba ile beraber gzel katlara sarlm billur su
barda ve srma bal keten abdest havlusu hediye edilir.
ocuun babas tarafndan hocalardan her biri kdemine gre
uygun miktarda atiyyelerle taltif olunur. ocuun kendi
hocasna ise o gn bir ey verilmez.
Kurann dinlenmesi o gn bitmitir. Sra resmen ve
herkesin nnde yaplacak olan hafzlk cemiyetine gelir. Bu
merasimin hangi gn ve nerede yaplaca kararlatrlmsa
ocuun babas ahbaplarna tezkere yazarak resmen davet
eder. Hoca efendiler de kararlatrlan cami-i erife resmen
davet edilir. O gn iin hanede yemekler ve dier gerekli
hazrlklar yaplr. Gelen misafirleri ocuun hocas karlar,
babasnn misafirleri karlamaya itirak etmesi adet deildir.
Misafirlere kahve ve ubuk ikrm edilir. Davetliler arasndaki
hoca efendileri, ocuun hocas alr, birlikte ayn sofraya
123
129
otururlar. O sofraya bakas oturtulmaz. Dier misafirler de

sofralara alnr. Yemekten sonra kahve ubuk verilir.
O vakte kadar da camide le namaz klnm, cemaat
km bulunur. Konaktan cemiyetin yaplaca camiye hademeler gnderilir. Camii ortasna daire eklinde, etraf bol
srma saakl krmz ihramlar serilir. Mihrabn nne gelen
yere srma ilemeli byk bir seccade yaylr, nne sedefle
ilenmi mzeyyen bir rahle ve zeri ipek kuma kapl yksek bir minder konur. Hanmlar iin de mihrabn karsna
gelen yere boydan kafes ekilir. ine yine srma saakl ihram
serilir. Ortaya yaylan daire eklindeki ihramlarn her iki
yanna byk gm buhurdan ve glabdanlar hazrlanr.
Gitme vakti gelince, konaktan hep beraber camiye gidilir.
Erkek misafirlerden nce kadnlar camiye gelir, kafesin arkasna geip mevkilerine gre ihramlar zerine otururlar. ocuun kendi hocas ona ayrlm olan minder zerine ve rahlenin nne oturur. Dier hoca efendiler de hocann sanda
mevki ve derecelerine gre yerlerini alrlar. ocuun babas
da misafirlerini hocann sol tarafndaki mnasip yerlere terifat usulne gre oturtur. stleri srmal rtlerle rtlm
kk iskemleler zerine konmu buhurdanlarda anber ve d
aac yaklmaya balar. Buhurdanlara dikkat edilir. Bittike
buhurlar yenilenir.
Hafzln tamamlayan ocuk, yeni dikilmi elbiselerini giymi ve banda sark bulunduu halde ortaya, hocas
ve hazr olanlarn karsna srma ilemeli byk bir seccade
zerine oturur. Sonra hoca efendiler sra ile byk bir sayg
ve huu iinde Kurandan birer blm okumaya balarlar.
Be-on hocann okumas bitince, evvelce kararlatrlm bir
hoca tarafndan uzun bir dua okunur. Bu duada hafz olan
ocuun anne ve babasna, kendisine uzun mr dilenir,
dirlik, esenlik, bolluk temenni edilir ve cemiyete son verilir.
Hafz olan ocuk kalkar, terbiyeli ve hrmetkr bir tavrla
hocasnn nne varr, elini per, hocas da ona ular srmal
beyaz bir evre verir. Daha sonra ocuk babasnn, dier
efendilerin ve hazr olanlarn birer birer nlerine gider ve
130
124
ellerini per, onlar da hakknda hayr dua ederler. Nihayet

intizam iinde ve terifat usulne gre camiden klr, cemaat
ve misafirler dalr. Bu arada nceden ocuun ezberini
dinlemi ve camide hazr bulunan hoca efendilerle Kuran
okuyanlara ve cami hademelerine uygun miktarda atiyyeler
verilir.
Kadn misafirlerin en muhteremlerine ocuun annesi
ufak sakankurlar iinde cemiyette yaklan buhurdan bir miktar hediye eder. Bu hediye inallah sizler de ocuklarnzn
byle cemiyetlerinde yakarsnz dileini ifade eder. ocuun
asl hocas olan efendiye, annesi tarafndan mzeyyen bir
boha iinde bir cbbelik, iyi cins uka ve iki top ipekli am
kuma, bir srmal evre, bel al yan sra taba ve kapa ile
erbet barda hediye edilir. Babas bir altn saat ile ayrca
atiyye verir. Hanede bulunan btn hademelere birer mintanlk kuma, don, gmlek, ve srma evre ile bir miktar atiyye
datlr. Hanedeki cariyelere ise birer kat elbiselik kuma ve
atiyye verilir. ocua da babas uygun bir miktarda para
verdii gibi ok iyi bir Mushaf- erif ve bir altn saat hediye
eder. Annesi ise ocuu Mushaf- erif iin ar srma ilemeli
bir kese ile yarm top al vererek mkfatlandrr.190
2.3.5. Ketebe Merasimi
Sbyan mekteplerinde temel seviyede yaz dersi verilirdi. Kaabiliyetli olup ilerlemek isteyen hattat olmak isteyen
renciler devrin nemli hattatlarndan ders alrlard. Hattatlkta yetimi olan talebeye ketebe verilirdi. Hoca ilk olarak
durumdan ocuun babasn haberdar ederdi. Sonra ocua
ketebe iin sls hatla bir besmele-i erife ve altna nesih hatla
bir hadis-i erif yazar ve bunlarn altna da nesih yaz ile bir
hadis-i erif daha yazarak ocua verir, bunlara bakarak
almasn tembih eder. ocuk da bu yazlar taklid ederek
yazlar yazar. Yazmaya alt yazlar hocasna gsterir.
Hoca bunlarn arasndan gzel olan sls ve nesih yazlar
190
125
131
seer ve ciltletmesi iin babasna verir. Babas bu yazlar

ciltletir ve kenarlarn altn yaldz ve musanna naklarla
tezyin ettirir. Yazlarn alt tarafna icazet yazlmas iin bo
braklr. Daha sonra hoca ile icazet cemiyeti yaplacak gn
tespit edilir. Hoca efendi tarafndan uygun grlen mehur
hattat davet edilir. ocuun babas tarafndan ocuun sbyan
mektebindeki hocas, kalfas, akraba ve ahbaplar, ocuu
snnet eden cerrah, tezkereler yazlarak davet edilir. Annesi
de ocuun ebesini, dier akrabalarn, icab eden ahbap hanmlarn davet eder.191
Ketebe cemiyetini zenginler konaklarnda, dierleri
yaknlarnda bulunan byk camilerin birinde yaparlar.
Cemiyet gn misafirler gelmeye balaynca, hatrl
kimseleri ve hatrl akrabalar bizzat hane sahibinin kendisi,
dier davetlileri de derecesine gre kethda efendi veya dier
hatrl aalar karlar, odalara alrlar, derhal ubuk ve kahveler ikrm edilir. ocuun hat muallimi davet ettii dier
hattatlar alr bir odaya ekilir. Hoca efendi, hattatlara yaplan
ktann bo yerine icazet yazlamalarn ve ocua da eski
mehur hattatlardan birinin adnn mahlas olarak verilmesini
ve bu ekilde o eski mehurlarn da unutulmamasn hatrlatr. Onlar da ocua ketebe mahlas olarak verilecek nam
aralarnda tartarak karara balarlar. Her biri tarafndan
ktann altndaki bo braklan yere izin ve icazet yazlmasyla
ketebeler hazrlanr. Bu bo yerlerden birine de ocuun
hocas efendi tarafndan izin ve icazet yazlr.
Bu arada davet edilen misafirlerin hepsi gelmi olur.
Konan aalar misafirleri takm takm yemee kaldrrlar.
Hane sahibi maktep hocas ile yaz muallimi ve hattat efendileri ve dier hatrl misafirleri beraberine alarak hepsini bir
sofraya oturturlar. Yemek yedikten sonra davetliler hane
sahibi ve aalar tarafndan odalara alnrlar. ubuk, kahve,
erbet ikrm olunur.
191
132
smail Kara, Ali Birinci, a.g.e. , s. 182-188.
126
Cemiyet iin konan byk harem sofasnn uygun

bir yerine srmal byk seccade yaylr, zerine ipek yzl
bir ufak minder ve nne mzeyyen sedefli bir rahle konur.
Sofann etrafna kenarlar srma saakl krmz ihramlar
serilir, sofann bir tarafna da daha nce batan baa hanmlar
iin kafesler ekilmi olur. Sofann ortasna zeri srmal rt
rtlm iki ufak iskemle ve zerlerine byk boyda birer
gm buhurdan konmu bulunur. Bu ekilde hazrlanm
olan sofaya misafirler takm takm alnmaya balanr. Muallim
efendi, kendisi iin hazrlanm rahlenin nndeki mindere
oturur, ocuun mektep hocas efendi ile dier hattat efendileri sa tarafna alr, ocuun snnetisi varsa onu da soluna
oturtur. ocuun babas en hatrl misafirlerini sana, dierlerini soluna alarak, kendisi de uygun bir yere oturur. Hanm
misafirler de srasna ve icabna gre annesi tarafndan yemekten sonra sofadaki kafese alnp uygun bir ekilde oturtulur. Ketebe alan ocuk da sofann tam ortasna serili srma
ilemeli byk ve kymetli seccade zerine diz kerek hrmetkr bir tavrla oturur. Terifat merasimi tamamlannca
misafirler arasnda bulunan ve nceden seilmi olan hafz
efendilerden veya drd sra ile Kelmullahdan yksek
sesle usul-i musiki zere birer blm okur. Ardndan ocuun
mektep hocas gelmise o, yoksa bir bakas makama uygun
bir dua kraat eder. Sonra da ketebe alan ocuk yerinden
kalkar, hrmetkr bir tavrla yaz mualliminin nne gider,
elini per. O da hayr dualar ederek ocuun yazd, tezhip
ve tezyin edilmi ve hattat efendiler tarafndan ruhsat ve
icazeti yazl ktay atlas bir kese iinde ocua verir. ocuk
ald ktasn elinde tutarak mektep hocasnn, sonra babasnn, sonra dier zatlarn nlerine gider ellerini per. Ktasna
icazet yazan elleri plrken ocua yadigr olarak sls ve
nesih yazlarndan birer kta verir ve hayr dua ederler. Daha
sonra ocuk elinde kesesi ile harem dairesini gider orada
annesi ve dier yakn akrabalarnn ellerini per.
El pmenin ardndan misafirler dalr. ocuun babas ve annesi hattatlara eitli hediye ve atiyyeler vererek
127
133
onlar da yolcu ederler. ocuun hocasna o gn hediye verilmez. Bir sonraki gn hazrlanan hediyeler evine gnderilir.
Ketebe ile ocua yazd her yaznn altna ald
mahlas ve ismini yazmaya izin verilmi olur.192
Aslnda bu faaliyetler sradan birer okula balama,
okul gezisi veya diploma alm olarak da deerlendirebilir
veya uygulanabilirdi. Fakat trensel yaps ve byklerin
ocuklara ayak uydurarak onlarn penceresinden olaya bakmak suretiyle ii zevkli hale getirme uralar yukarda bahsettiimiz merasimleri toplumun eitici dramaya yatknl
asndan deerlendirilebilecek birer faaliyet haline getirmitir.
2.3.6. Karagz ve Dier Oyunlar
rgn eitim iinde bulunan ve ocuklar heveslendirmeyi ve bu ekilde eitim srecini sevdirmeyi amalayan
ve dramatik zellii bulunan bu gibi trenler yan sra bir de
halk arasnda, zellikle ocuklar tarafndan rabet gren
Karagz oyunlar vardr. Bunlar da toplumun dramatik faaliyetlere gsterdii ilgiyi aa karr. Karagz oyunlarnda
dnemin gncel konularna deinilir ve eitli ahlk temellere iaret edilirdi. Bu ynyle bir eitici kimlie sahipti. Bu
eiticilii elendirerek vermesi ve kendine has teknii ile
byl bir dnyay izleyenlerine sunuyordu. smail Hakk
Baltacolu, Karagz oyununu sinemann babas olarak kabul
eder ve onu tiyatrodan farkl kendi dinamiklerine sahip bir
tarz olarak deerlendirir.193 Sabri Esat Siyavugil, Karagz
yaratan halk esprisi, kendi iinden olsun, yabanc olsun, eit
eit insanlarn deiik karakterlerini, hadiselerin mihengine
srte srte tespit etmesini bilmitir. Bu bakmdan perdenin
mechul sanatkrn, memleketimizin ilk karakter psikolou
192
193
134

Sevengl Snmez, Karagz Kitab, stanbul 2000, s. 227-233. (Derleme olan bu
kitapta .H.Baltacolunun bir makalesi yer alyor.)
128
olarak selamlayabiliriz.194 diyerek karagz oyunlarnn hayat

iinden seilmi konular ve karakterler ile psiko-sosyolojik bir
zellik tadn ifade ediyor. Eitim asndan da bu nokta
olduka nemlidir. Seyirciye verilecek mesajn hayat ierisinde gerek karakter ve olaylara uygun verilmesi zihinde teori
ve pratiin birlemesini salayacaktr. Enver Behnan apolyo,
Muhiddin-i Arabnin Futuhat- Mekkiyye isimli eserinde
karagz oyunundan bahsetmekte olduunu ve tasavvufi
fikirlerine misal olarak kullandn ifade eder.195
Karagz oyunu yan sra bili kukla oyunlar, meddah
ve ortaoyunu bunlar birbirlerine benzer yaplaryla halk
kltr iinde yerini alm dramatik unsurlardr. Ve eitici
drama iin kullanl olabilecek malzemelerdir.
Nasreddin Hoca, Kelolan, Dede Korkut gibi halk hikayelerimiz yine efsane ve destanlarmz eitici drama faaliyetlerini kendi rengimizle sunmamzda bize yardmc olabilecek yapdadr. zellikle Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinde kullanmak amacyla kendi kltrel mirasmz iinden
malzeme bulma imknmz olduka fazladr. Bu karakterler
temel alnarak yaplacak retimler ocuklarn kltrmzle
balarn korumak noktasnda faydal olacaktr.
Anadoluda baz kylerde gerekletirilmekte olan
maskeli halk oyunlar da kltrmz ierisinde bulunan
dramatik faaliyetlerdendir.196 Ky meydannda gece mealeler
nda gerekletirilen bu oyunlar halkmzn dramaya
yatknln ve ilgisini gstermektedir.
Btn bu saylanlar bizim kltrel hayatmz ve eitim anlaymz ierisinde eitici dramann bir olgu olarak
zaten var olduunu gsterir. Dolaysyla yaptmz bu alma tam manasyla kltrmze bat dnyasndan bir eitim
yntemini ithal etme abas deil. Bir ynyle de zaman
Sabri Esat Siyavugil, stanbulda Karagz ve Karagzde stanbul, Brhaneddin
Basmevi, stanbul 1938, s. 19.
Enver Behnan apolyo, Karagzn Tarihi, Trkiye Yaynevi, stanbul, s. 13.
196 nver Oral, Kukla Kitab, Kitabevi yaynlar, stanbul 2005, s. 23.
194
195
129
135
ierisinde unuttuumuz geleneksel bir anlay eitim sistemine daha ilevsel ve modern olarak tekrar kazandrma gayretidir.
Yaayarak renme ayn zamanda ilah bir metottur.
Yce yaratcmz ilim sfat ile nce ve sonra kavramlarna
baml olmakszn her trl bilgiye sahiptir. nsanlarn ihtiyacnn ne olduunu onlarn toplum ierisinde bar ve huzur
iinde yaayabilmeleri iin nelerin gerektiini de gayet iyi
bilmektedir. Bu yolu bize tarif ettii Kuran- Kerimi Rabbimiz sebeb-i nzul olarak ifade edilen eitli vesilelerle indirmitir. Hayat ierisinde tedricen yaantlara paralel olarak
insanlara gelen bu bilgiler onlar tarafndan zihinlerinde yer
etmi balantlar rahat kurularak daha kolay kavranmtr.
nsanlara kendi ilerinden peygamber gnderilmesi de ayn
amaca matuftur. Peygamber Efendimizin uygulamalar
snnet olarak isimlendirilmi ve dinin dayand temel kaynaklardan biri olmutur.
2.4. lkretim Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde Eitici Drama
almamzn bu blm, ilkretim Din Kltr ve
Ahlk Bilgisi derslerinde eitici dramann bir yntem olarak
uygulanmas zerine olacaktr. nsan hayatn bir dnyada
baka insanlarn ierisinde srdrr. evresindeki insanlarla
hayvanlarla ve eyalarla etkileim ierisindedir. Saydmz
bu d faktrler yan sra insan bir de i aleme sahiptir. Din bu
iki boyut arasnda dengeli olarak kpr kurabilecek bir forml eklinde karmza kmaktadr. Dinin eitimini verirken
de insann ok boyutlu yaps unutulmamaldr. Eitimde
kullanlacak yntem ifade ettiimiz yapya uygun olmaldr.
nsan sadece birey olarak deil toplum iinde, dnyada yaayan bir birey olarak eitilmelidir. ocuklarmza empatik
tutumun kazandrlmas nemlidir. Beyza Bilgin, Din eitiminin salamas gereken gei, bencilliin irdelenmesi bakasn dnmeye ve toplumsal sorumluluu yklenmeye
136
130
hazrlanmadr, bir baka anlam ile bakaclktr.197 derken bu

hususa dikkat ekmitir. Mc Castlin, drama ynteminin ocuklarn ben merkezli yapdan kurtularak alan-veren paylaan bir insan olma ynnde nemli katklar bulunduunu
ifade etmitir.198 nsann i dnyasn da vurabilecei, evresinde yaayan dier varlklar ve insanlarn farkna varabilecei onlarla empati gelitirebilecei bir yntem din eitim ve
retimi iin olduka nemlidir. Eitici drama bunu baarabilecek bir yntem olarak karmza kmaktadr. imdi eitici
dramann uygulann grelim, tabi almamz ilkretimde
drama uygulamalarn konu edindii iin nce ilkretim
rencilerinin psikolojik yaplar zerinde durmakta fayda
vardr.
2.4.1. lkretim rencilerinin Psikolojik zellikleri
Cavit Binbaolu, ilkokul andaki ocuklarn psikolojik zelliklerini u ekilde tespit etmitir:
1.
Okula yeni balayan ocuk, oyun andadr. Bu

sebeple, ilk snflarda retime oyun karakteri vermek
gerekir. ocuun ya ilerledike oyundan yava yava olumlu i yapmaya geilir.
2.
Okul a ocuklar, zellikle ilkokul andaki ocuklar, masallara, heyecanl hikyelere, kendi hayatlar ile
ilgili yakn evre olaylarna ilgi gsterirler. Tabi burada korkutucu cin ve peri masallar deil geree dayanan Dede Korkut, Robinson gibi masallar kullanlmaldr.
3.
Okul a ocuklar hareket halindedir, hareket halindeki varlklara kar ilgi gsterirler. ocuklarn hare-
197
198
Yaynlar, Ankara, 1998, s. 30.
Nellie Mc Castlin, Creative Drama in The Classroom and Beyond, Allyn &Bacon,
New York 1990, s. 10.
131
137
ket etme ihtiyacn kstlayan bir okul onlarn ruh saln bozuyor demektir.
138
4.
Okul a ocuklar, birtakm ara ve gerelerle kendi

kendine resim ve modelaj ilerinde almaktan, ark
sylemekten ve artistik etkinliklerde bulunmaktan
holanrlar. Kzlar daha ok boya ve resim ilerine, olanlar da daha ok yap ve makine ilerine kar ilgi
gsterirler.
5.
ocuk ilgileri 11-12 yalarna kadar danktr. Fakat

bu yalardan sonra ilgiler belli alanlarda toplanmaya
balar. Bu da retimin ekli zerinde etki yapar. lkokulun ikinci devresi ocuklardaki zel ilgi ve yetilerin kefedilecei bir zamandr. Okul btn ara ve gereleri ile beraber buna yardm etmelidir. Bunun iin
okulda bol kitap, eitli etkinliklere imkn veren ilik
(atlye), uygulama bahesi gibi i ve alma alanlarna ok ihtiya vardr. Bu alanlar ocuun kendi yetilerini tanmasna ve dolaysyla meslek semesine yardm edecektir. lkokulun bu bakmdan sorumluluu
byktr.
6.
Okul a ocuklarnda toplama (koleksiyon) merak

vardr. ocuklarn zel yetilerinin topladklar eylerle
alakal olduu bilinmelidir.
7.
Okul andaki ocuklarn dikkati, zellikle ilk snflarda ksa srelidir. ocuklarn serbest hareketine imkn vermek sureti ile alma zaman uzatlabilir. lkokulda 1-1.5 saatlik almalar yapmak mmkndr.
Okula yeni gelen ocuklarda bu sre yarya hatta drtte bire indirilebilir. Arada bir almalar arasnda mzik, oyun, gibi dinlendirici karakterde olan eitli etkinlikler konabilir.
8.
Okul a ocuunun hayal gc genitir. Hayalgc

yaratc etkinliklerin ortaya kmas iin arttr. O, yeni
ve orijinal eyler dnmekte glk ekmez. Yaratc
132
etkinliklerin gelimesi, ocuu bu eit almalara

sevk etmekle olabilir. Yeter ki ocuun yapt olumlu
iler, dnd olumlu eyler takdir ve tevik edilsin.
9.
Okul a ocuunun zellikle ilkokul andaki

ocuklarn dn ekli yetikinlerinki gibi deildir.
Bir retmen olarak bunu bilmek gerekir: ocuun
zihni gelime halindedir. Yetikinler tmevarm
tmdengelim gibi kanunlarla dnr. Jean
Piagetnin yapm olduu incelemelere gre 7-8 yalarna kadar ocuk ne tmdengelim ne de tmevarm ile
dnr. Onun kendine gre bir dn ekli vardr.
10.
Okul a ocuunun bl zaman retim srasnda

gz nnde bulundurulmaldr. O zamana kadar sessiz grnen bir ocuk, bundan sonra kar gelmeye
balar, arkadalk balar azalr, ky bucak kamak ister. Bu hal, normal bir ocuk iin bl anda tamamen normal bir olaydr. Bu adaki ocuklarn almas deerlendirilirken bu husus, nemle gz
nnde bulundurulmaldr. (Bu a lkemizde, kzlar
iin 12-13, erkekler iin 14-15 ya civardr.)
11.
Okul andaki ocuklar ferdi almalar kadar, grupla

almalardan da zevk alr.199
lkokul ocuunun psikolojik zellikleri dikkate alndnda eitici dramann ilkretim seviyesinde oyun temelli,
rencilerin dikkatini canl tutabilecek yapsyla okul baarsn arttrabilecek bir yntem olabilecei anlalmaktadr.
ocuun yana ve zevklerine gre drama faaliyetinin
oluturulmas ve uygulanmas, yntemin etkinlii asndan
olduka nemlidir. ocuklarn evresini alglama ve renme
sreci yetikinlerden farkldr. Onlarn hayal ve duygu gleri
muhakeme gcnden daha fazla gelimitir. Yetikinler ev199
Cavit Binbaolu, retim Metodu ve Uygulama, Karde Matbaas, Ankara 1967,

s. 53-57.
133
139
resindekileri kefederken ve anlamaya alrken bilgiye ve

muhakeme gcne dayanrken ocuklar oyunu ve hayal
gcn kullanmaktadrlar.200
Winfred Ward, yedi, sekiz yalarndaki ocuklarn daha kk ocuklara gre ufuklarnn daha genilediini artk
farkl tecrbe ve alanlara ilgi duymakta olduklarna iaret
eder. Bu yalardaki ocuklarn daha ok kendi dnyalar
dnda kalan fantastik hikyelere ilgi duyduklarn kaydeder.
Uzak krallklar, ejderhalarn hikyeleri, ormanda kaybolan ve
ikolata ve ekerden yaplm bir ev bulan ocuklar gibi...
Ward, glge oyunlarnn da bu ya ocuklar iin kullanl
olduunu syler.
Dokuz, on ve onbirinci yalarda erkek ocuklarn daha
ok macera tr hikaye ve etkinliklerden holandn belirten
Ward, asker, kovboy, ve kahraman hikyeleri gibi hikayelerin
bu dnemdeki ocuklar iin cazip olduunu belirtir. Yine
dokuz ve on yalarndaki kz ve erkek rencilerin hayali
hikyelerden de holandklarn ifade eder.
Oniki, on ve ondrt yalarndaki ocuklarda idealist
ve romantik hikyelerin n plana ktn bu ya ocuklarnn
dnyay tos pembe grdklerini ve hayatta idealist unsurlar
n plana tayarak arkadalk, din gibi kavramlara nem
verdiklerini belirtir. Bu yalarda Define Adas, Robin Hood,
Sheakspear hikyelerinin ocuklar iin kullanl olduunun
altn izer.201
Eitici dramada rencinin ihtiyalar hareket noktasn tekil etmelidir. retmenin zihninde tasavvur ettii
deil, rencinin bulunduu nokta balang noktasdr.
retmen ve renci arasnda karlkl gven ve sayg nemlidir. rencinin fikirlerini ve duygularn serbeste, ekinmeden, cesaretle ifade etmesi salanmaldr. retmen ren200
201
140
Andrew P. Johnson, How to Use Creative Dramatics in The Classroom,

Childhood Education, S. 71, no. 1, s. 2.
Appleton Century Crofts Inc. , New York 1947, s. 62-76.
134
ciye gvendiini hissettirmeli ve derse ilikin olarak onun

fikirlerini dikkate almaldr. Okulda drama uygulamalarnn
kurucusu diyebileceimiz Dorothy Heathcode kendi uygulamalarnda rencilerin fikirlerine byk nem vermi ve onu
gr ve dncelerini dile getirme konusunda cesaretlendirmi, dile getirilen fikri ciddiye alaca hususunda rencilerine gven vermitir.202
Alev nder, ilkretim seviyesinde uygulanacak eitici drama faaliyetlerinin zelliklerinden bahsederken, ilkretim birinci kademede daha somut alma biimlerinin
uygun olacan ikinci kademede ise soyut dnmeye katkda bulunabilecek metafor kullanmna dayanan, zihinde
canlandrma tekniine daha ok yer veren uygulamalarn
tercih edilmesinin daha uygun olacan ifade etmitir.203
Dokuz ya zerindeki erkek ve kz rencilerin seim
yapma, karakterize etme ve hikyeyi oynarken kendilerinden
bir eyler katma gibi kabiliyetleri daha kk rencilere gre
fazladr.204
2.4.2. Eitici Drama Faaliyetinin Uygulama Basamaklar
Eitici drama faaliyeti uygulanrken eitli basamaklar
takip edilmektedir. Fannie Shaftel ve George Shaftel drama
faaliyetinin dokuz basamaktan olutuunu ifade ederler,
snma (grubun hazr hale getirilmesi), katlmclarn (rol
oynayacaklarn) seilmesi, sahnenin ayarlanmas, seyircilerin
hazr hale getirilmeleri, canlandrlmas, tartlmas ve deerlendirilmesi, tekrar canlandrlmas, tecrbelerin paylalmas
ve genelletirmeler yaplmas.205 Bu dokuz basamak nne iki
Sandra Heston, Dorothy Heathcote Archieve, Ph.D Thesis, 1995.

http:/www.partnership.mmu.ac.uk/drama/heston/default.html, (09. 04.
2007).
203 Alev nder, lkretimde Eitici Drama; Temel lkeler, Uygulama Modelleri ve
rnekleri, Morpa Kltr Yaynlar, stanbul 2006, s. 35.
204 Winfred Ward, a.g.e. , s. 94.
205 Bruce Joyce, Marsha Weil, Models of Teaching, Prentice Hall Inc. , Eaglewood
Cliffs New Jersey 1986, s. 244-251.
202
135
141
basamak daha ekleyebiliriz, birincisi renciye kazandrlmas

dnlen hedef davranlarn dramaya uygunluunun
tespiti, ikincisi de yaplacak drama etkinliinin trnn belirlenmesidir.
2.4.2.1. Hedef Davranlarn Belirlenmesi
Uygulama esnasnda en ok dikkat edilmesi gereken
noktalardan biri ders veya konularda kazandrlmas hedeflenen davranlarn drama ile ilenmeye uygun olmasdr.
Drama zaman alan bir yntemdir. Baka yntem veya tekniklerle de ayn lde kazandrlabilecek davranlar, drama ile
uygulanrsa zaman israfna sebep olunacaktr.
2.4.2.2. Drama Etkinliinin ve Trnn Belirlenmesi
Hedef davranlarn eitici drama ile kazandrlmaya
uygun olduu tespit edildikten sonra ne zaman drama etkinlii yaplacana, ne tr bir rnek (mesel pandomim, benzetiim vs.) kullanlacana karar vermek gerekir. nk seilen
veya retilen drama etkinliine gre snfta bir oyun sahnesi
hazrlamak, rolleri ve oyunda rol alacaklar belirlemek gibi
baz hazrlk almalar yapmak gerekecektir. ocuun geliim sreci ve ihtiyalar da uygulanacak drama etkinliinin
seiminde nemlidir.
Dorothy Heathcotea gre drama
dramay retirken 12 ana lt kullanr:
142
retmenleri,
1.
Anlamlar anlamak; insanlarn dierleriyle iletiiminde yer alan anlamlar anlamas (ses, sessizlik, grlen
ve duyulan eyler, hareketsizlik ve hareket, kartlklarn deiimi).
2.
rencilerine anlaml ve seilmi olan kullanmay

retmek.
3.
Her verilen durumda belirsizden belirgin olana doru

eleyebilmek.
136
4.
Sradan olann iinde sembolik olan bulmak, sradan

sembolik biime sokmak.
5.
Her birinin merkezine evrenseli koymak.
6.
Yaayan, canl bir iletiim dili oluturmak.
7.
Bilgiyi yaantya dntrmek.
8.
Sre giden durum iinde gerilim yaratmak.
9.
Yalnzca olaylar yeniden taklit etmek deil yaantnn

iinde derinliine taklit etmek ya da karmak.
10.
retmenin kendisiyle snf arasndaki iletiimde

szsz iaretlerin kullanmn kontrol etmek.
11.
Belirtileri, ipularn kartrmakszn anlaml proje

yapma yetenei.
12.
Konuulan ya da konuulmayan, grlen ya da grlmeyen, bireysel ya da grupla snftan bilgiyi kazanarak yorumlama yetenei.
13.
Sabrl olarak farkl yzleri (grnmleri) bulabilmek,

denemelere ve hatalara kar dayankllk, deer yarglarnn anlamszl (yokluu), kiilerin yerini alma yetenei, katlmclar iin onlarn iinden anlam kartarak gerek bir durum yaratma yetenei.
14.
retimde disiplinin (dil, matematik, tarih ya da

herhangi bir alann) ne olduu nemli deildir.206
2.4.2.3. Isnma (Grubun Hazr Hale Getirilmesi)
retmen bir problem ortaya koyar. rencilerin dikkatini bu konu zerinde toplar ve onlarn ekinmeden dncelerini ifade edebilecekleri bir atmosfer oluturur. Daha
sonra olay rneklerle daha mahhas hale getirir. Bu bir film,
televizyon program veya problem olay olabilir. Problem
206
Aye Okvuran, Drama retmeninin Yeterlilikleri, Ankara niv. Eitim

Bilimleri Dergisi, c. 36, S. 1-2, Ankara 2003, s. 81-87.
137
143
olayn snfta okunmasnn daha etkili olaca Shaftellar tarafndan belirtilmektedir.207 ocuklarn gnlk yaamndan
olaylar da dramaya katlabilir, mesela servis ile gelirken
yaananlar, okulda evde yaanan baz problemler basit hale
getirilerek canlandrlabilir.208 Problemi ortaya koyan problem
olayn okunmas rencilerin dramaya balamalarna yardmc olma noktasnda da kullanldr.
Okuma ksm olduka nemlidir. Yetikin bir insan
okunan bir metnin baz ksmlarn atlasa dahi zihninde olay
ekillendirebilir. Fakat ocuk eer hikyeyi dramatize edecekse olanlarn hepsini batan sona anlamak durumundadr.209
Bu basamakta yaplacak son i rencilere soru sorarak yarm braklm problem olayn devam hakknda dnmelerini salamaktr. ocuklarn dramaya konsantre
olmalar nemlidir. Konsantrasyon salanamad zaman
etkisi azalacaktr. Isnma etkinlikleri bir ders saati ierisinde 46 dakika kadar bir zaman almaldr.210 Ders konularna gre
eitici oyunlar veya zihinde canlandrma gibi farkl tekniklerden de faydalanmak mmkndr.
2.4.2.4. Katlmclarn (Rol Oynayacaklarn) Seimi
rencilerin kendilerini bir bakasnn yerine koyabilmelerini ve hedef davranlar kazanmalarn salayabilmek iin drama faaliyeti iinde yer alan roller konusunda
rencilerin bilgilendirilmesi gerekir. Oyunda yer alan kii
veya kahramanlarn hangi zellikleri tad ve buna bal
olarak da ortaya atlan problemin tannmas ve oyunun nasl
bir seyir izleyebilecei rencilerle tartlarak birlikte kararlatrlabilir.
Bruce Joyce, Marsha Weil, a.g.e. , s. 244-251.

2000, s. 107.
209 Winfred Ward, a.g.e. , s. 78.
210 Mahiye Morgl, Eitimde Yaratc Dramaya Merhaba, Kk Yaynlar, Ankara 2003,
s. 21.
207
208
144
138
Bu basamakta retmen rencilerle birlikte karakterleri tespit eder ve zelliklerini belirler. Daha sonra gnll
renciler seilir.211 Drama ierisinde yer almak ocuun
kendi istei ile olmaldr. retmen zorlamamal fakat zendirmelidir.212 Burada roller seyirciler ve rencilerin ya
seviyesine gre belirlenir.213 renciyi bir role semek iin,
problemle ilgili grlenler, baz eilimleri tespit edilmek
istenilenler, kendisini bir bakasnn yerine koymay renmesi istenilenler tercih edilebilir. Shaftellar, sosyal olarak
gelimi ve yetikinlerin dncelerine paralel zmler
reten rencilerin seilmemesi gerektiini vurgulamaktadrlar. nk bu yeterli etki olumadan problemlerin zmne
sebep olacaktr.214 Eitici drama oyunlarnn bir ksm tm
grubun katlmyla oynanmaya msaittir. Ancak baz oyunlar
15 kiilik bir grupla oynanmay gerektirebilir. Bu durumda
grubu ikiye hatta e blerek oyunu oynamak gerekebilir.
Baz oyunlar ise kk gruplar halinde paralel (yani ayn
anda ayn oyunun ortak bir meknda tm gruplarda oynanmas) almay gerekli klar.215 renciler arasnda gnll
olanlarn seilmesi drama faaliyetinin zevkli ve verimli gemesi noktasnda nemlidir. Yine sahne akn salayabilecek
birka ocuun drama faaliyetine dahil edilmesine de dikkat
etmek gerekir. Gnll olmak iin cesaret edemeyen renciler de bulunabilir. Bunlar iin oyunun ortalarna doru kimler bugn rol almad? diye sorularak istedikleri rol verilmek
sureti ile oyuna dahil edilebilirler.216
2.4.2.5. Sahnenin Hazrlanmas:
Her ne kadar eitici dramada oyunu gzel bir ekilde
canlandrmak ama deilse de sonuta roller oynanarak sah-
Bruce Joyce, Marsha Weil, a.g.e. , s. 247.

213 Lee C. Deighton, Role Playing in The Clasroom, Encyclopedia of Education, ,
The Macmillan Company & Free Press, America 1971, c. 7, s. 561.
214 Bruce Joyce, Marsha Weil, a.g.e. , s. 247.
215 Alev nder, lkretimde Eitici Drama; Temel lkeler, Uygulama Modelleri ve
216 Winfred Ward, a.g.e. , s. 98, 99.
211
212
139
145
nelenir. Bu sebeple snf ortamnda oyunun herkes tarafndan

kolaylkla izlenebilecei bir oturma dzeni oluturmak gerekir. Ayrca oyunun daha verimli oynanabilmesi iin baz aragerelere ihtiya olabilir. Bu tr durumlar nceden planlanmal drama faaliyeti esnasnda nasl bir yol takip edilecei
nceden dnlmelidir. Eitici drama oyununun okulda
oynanaca en uygun yer snftr. Mutlaka bir atlye dzenlenmesine gerek yoktur. Gerek ortam almalar srasnda
okulun ve dolaysyla snfn dnda rnein mzelerde,
maazalarda ve parklarda drama oyunu oynanabilir.217
Bu basamakta, oynanacak sahnenin genel muhtevas
yazl olarak oyunculara ve seyircilere datlr. retmen
sadece rol oynayacak rencilere kendi karakterleri ile alakal
bilgi verir.218 Sahnenin muhtevas renciler tarafndan da
tespit edilebilir. Fakat her iki durumda da diyaloglar belli
deildir. Durum sadece ana hatlar ile rencilerin zihninde
izilir. Canlandrma doalama olarak yaplacaktr. Daha
sonra retmen masalar sandalyeleri kullanarak sahne dzenini ayarlar.219 Canlandrmay kolaylatrmak iin baz ara ve
gereler kullanlabilir. Karton maskeler, kartona izilmi basit
figrler, bez bebekler, kuklalar gibi. ocuklarn kendi hazrladklar malzemeleri kullanmalar daha fazla yarar salar.
Kendi hazrladklar malzemelerle katlmalar onlar gdler.220
2.4.2.6. Seyircilerin Hazr Hale Getirilmeleri
Seyircilerin drama ile aktif olarak ilgilenmeleri oyunu
deerlendirebilmeleri ve beraberce tecrbe kazanabilmeleri
iin nemlidir.221 Oyunculara gerekli bilgiler verildikten sonra
rolleri hakknda bir miktar dnme imkn tannr. Bu arada
retmen seyircileri oyun, oyuncular, oyunda dikkat edilmesi

Lee C. Deighton, a.g.m. , s. 561.
220 Alev nder, Yaayarak renme in Eitici Drama, Epsilon Yaynlar, stanbul
2000, s. 102.
221 Bruce Joyce, Marsha Weil, a.g.e. , s. 248.
217
218
219
146
140
gereken noktalar, oyundan sonra gerekletirilecek olan tartmalarn zellikleri gibi konularda bilgilendirir. Seyircilerin
genellikle u noktada younlamas istenir, Ne grdn?,
Ne hissettin?, Olayn arkasnda yatan sebep nedir?222
Seyircilerin olayn baka ekilde nasl gerekletirilebilecei
hususunda alternatifler retmeleri de istenir. Oyunun ou
defa birden fazla canlandrlabileceini seyirciler anlamaldr.
Ve baka ekilde canlandrtabilme ihtimallerinin bulunduunu bilmeleri gerekir.223
2.4.2.7. Canlandrlmas
Bu basamakta drama faaliyeti gerekletirilir. Oyuncular rolleri sindirirler ve gereki cevaplar vererek olay yaarlar. Rol oynamann bir tiyatro gsterisi kadar dzgn ve
sistematik olmas gerekmez, oyunculardan hangi durum
karsnda nasl cevap vereceklerini bilmeleri de beklenmez.
Belli konularda zihninde belli cevap ve tepki ekillerine sahip
bir oyuncunun oyun srasnda bunlar aklna gelmeyebilir.
Zaten hazrlk safhalarnn nemi de buradadr. artk oyunculara kalmtr.224 Oyuncularn iyi oynayp oynamadklar
zerinde durmamal, gvenleri krlmamaldr. nemli olan
sre ierisinde baz eyleri kazanmalardr.225 zellikle oyuncularn ya kkse veya tecrbesizlerse retmen dramay
aralarda kesebilir. retmen dramann balarnda daha aktiftir. Git gide daha az mdahale eder. renciler uyarlmaya
ihtiya duyduunda ortaya kar ve onlara ilham kayna
olur.226 Akclk kazandrmak iin oyunculara u an ne hissediyorsun?, Nasl cevap vereceksin? gibi sorular yneltilebilir.227 retmen drama ierisinde kendini ne kadar geride
tutmak isterse istesin rencinin gznde lider ve ynetici
Lee C. Deighton, a.g.m. s. 563.

226 Alev nder, a.g.e. , s. 109.
227 Lee C. Deighton, a.g.m. s. 563.
222
223
224
141
147
konumundadr.228 Oyun srasnda retmen strateji kullanabilir;

1.
Zaman zaman kendisi de katlarak dardan ynlendirebilir.
2.
Kendisi de katlarak ierden ynlendirir.
3.
Kendisi hi katlmadan dardan ynlendirerek de

drama oyununu dzenleyebilir.229
ocuklarn duygularn ifade edebilmeleri iin uygun

ortam salanmaldr. retmenin davranlar bu noktada
nemlidir. ocuklarn duygularn ifade edebilmeleri onlardaki gerginlii azaltacaktr.230 Drama srasnda ocuun kendisinden bir eyler katmasna msaade edilmeli yaratcln
kullanmasna imkn salanmaldr. Anne, baba, retmen gibi
otoriteleri canlandrmasna izin verilmelidir. Onlar nasl
alglad bu sayede anlalabilir.231 Drama srasnda bazen
ocuklarn grlt yapmalarna msaade edilebilecei gibi,
sessiz kalarak dikkati dncelere, duygulara ve bedene
younlatrmak da ocuklarn renmesi gereken becerilerdir.
Ayrca ocuklarn kulland dil ile alakal dzeltmeler yaplmamaldr. Bu sebeple ocuk o an katld etkinlie yabanclaabilir. Aksanlar deitirilmeye allmamaldr. Dramada
zaman stresi olmamaldr. yi bir grup iklimi ve ibirlii salanmak isteniyorsa buna dikkat edilmelidir. retmen aceleci
davranmamaldr.232 retmen dramann belli bir bak as
ve dnceyi sergilemekte baarl olduunu dndnde
dramaya son verebilir. Eer renciler tarafndan olayn iyi
anlalmadn fark ederse tekrar oynanmasn isteyebilir. Bu
ilk canlandrmada ama basite karakterleri ve olay kurgu-

Alev nder, lkretimde Eitici Drama Temel lkeler Uygulama Modelleri ve
230 Alev nder, Yaayarak renme in Eitici Drama, Epsilon Yaynlar, stanbul
2000, s. 95.
232 Alev nder, a.g.e. , s. 120-125.
228
229
148
142
lamaktr. Daha sonraki canlandrmalarda olay incelenecek,

analiz edilecek ve yeniden gzden geirilecektir.233
2.4.2.8. Tartlmas ve Deerlendirilmesi
Her drama etkinliinin sonunda oynanan oyun ya da
yaplan drama etkinlii tartlr. Buradaki tartma rollerin ne
kadar iyi oynanp oynanmadndan daha ok dersin hedefleriyle balants zerinde olmaldr. Olay nemli ise ve gerek
oyuncular gerek seyirciler zihinsel ve duygusal olarak olayla
btnlemilerse zaten drama bitince tartma kendiliinden
balayacaktr. lk etapta olayn farkl zetlemeleri ve oyuncularn davranlar zerinde bir tartma geliir. retmen
Falanca o davran sergilerken ne hissetmi olabilir? gibi
sorular ynelterek dikkati dramadaki karakterler zerine
younlatrmaldr. Daha sonra tartma alternatif davran
biimleri zerine kayacaktr.234 Oyuncular burada tartmaya
katlabilecekleri gibi bir paneldeki uzmanlar gibi ayr da
kalabilirler.235 Tartma sonucu ortaya kan alternatifler
paralelinde olay yeniden canlandrlr.
Tartma srasnda retmen kendi fikrine uygun dncelere ilgi gsterme veya dllendirme yoluna gitmemelidir. renciler retmenin kendi dncelerini deerlendirdiini hissettiklerinde hemen tepkisiz hale gelirler. Ayrca
oyuncularn oyunu ve ifade edilen fikirlerin gzelliiirkinlii zerine rencilerin yarglama yapmasna da izin
verilmemelidir.236
Dramada baarl ya da baarsz taraf olmaz gzel
oynad iin kimse dllendirilmez. ocuklar dramada
birbirlerini tanmay, birbirlerini insan olarak grmeyi renirler. Dramann yarma eklinde bir yaps yoktur.237

Lee C. Deighton, a.g.m. , s. 564.
236 Lee C. Deighton, a.g.m. , s. 564-565.
237 Alev nder, a.g.e. , s. 125.
233
234
235
143
149
Tartmann oyun oynanmadan nce gerekletirildii

durumlar da olabilir. Mesel, Din Kltr ve Ahlk Bilgisi
dersinde bir konu ilenirken problem, herhangi bir ekilde
ortaya konulup gruplarda ve gerekiyorsa btn snfta tartldktan sonra oyunun oynanmasna geilebilir. Gruplar
paralel alma teknii ile bir problem zerinde tartrken
ayn zamanda oyunun nasl oynanaca, kimlerin rol alaca
ve nasl sonulanacana kendileri karar verebilirler, en sonunda bunlar snfla paylaabilirler. Bylece ortaya konulan
durumla ilgili farkl zm yollar bulunmu olur. Fakat yine
de sonuta genel bir tartmayla ortaya kan durumun netlemesi, renciler tarafndan hedef davranlara ulalmas
salanabilir. Gerekirse oynanan oyun hem roller deitirilerek
hem de seyri ve sonucu deiecek ekilde tekrar oynanr.
2.4.2.9. Tekrar Sahneleme
rencilerin farkl alardan konuyu deerlendirebilmelerini salamak asndan oyun defalarca tekrar canlandrlabilir. Konuyu farkl ekillerde gelitirerek sonularn farkl
olmas salanabilir. Oyunda farkl alternatifler denendike
renciler nasl sonular ortaya kabileceini grrler.238 Bu
ekilde zmn farkl alternatifleri bulunduu anlalacak
veya olumlu ya da olumsuz sonulara bizi hangi davranlarn tayabilecei hususunda fikir gelitirilmesine yardmc
olunacaktr.
2.4.2.10. Tekrar Tartlma ve Deerlendirilme
renciler bir sonuca ulamlardr. retmen bu sonucun acaba gerekten yaanp yaanamayacan sorar.239 Bu
ekilde sergilenen drama ile hayat pratii arasnda irtibat
kurulur. Bir sonraki basamakta bu irtibat daha mahhas
olarak ortaya koyulacaktr.
238
239
150

144
2.4.2.11. Tecrbelerin Paylalmas ve Genellemeler

Yaplmas
rencilerin durumu insan ilikileri noktasnda genelleyebilmeleri hemen gereklemez. Zaman iinde tecrbe
kazandka renciler de genellemeler yapmaya alacaklardr. Asl ama, ocuklarn tecrbeleriyle olayn ilikilendirilmesidir. Kendilerinin veya bir yaknlarnn benzer bir tecrbe
yaayp yaamadklar sorulur. Ve renciler tarafndan kabul
gren genellemelere ulalr.240
2.4.3. Uygulama Basamaklarnn Daha yi Anlalabilmesi in Bir Eitici Drama rnei
Orhan su imek zere sebile doru giden Yunusa
elme takyor.
Olay rencilere anlatlarak olaya ilgileri ekilir. Rol
oynayacak renciler seilir. Sahne ile alakal dzenlemeler
yaplr. Orhan ve Yunusun ders almakta olduklar sralar,
bir sebil veya sebili temsilen kullanlabilecek baka bir eya
olabilir. Bunlar yerletirilir.
Oyunculara rolleri ile alakal bilgi verilir. Mesela Yunus iin; srada oturup ders alrken bir an susadn
hissettin, ayaa kalkp su imek zere sebile doru yneldin.
Orhann yanndan geerken sana ayan uzatp elme takt.
Orhan iin; sranda oturmu ders alrken bir an Yunusun
srasndan kalktn ve senin tarafna doru ilerlediini fark
ettin, yanndan geerken hemen ayan uzatp elme taktn.
Rol oynayacaklar rolleri ile alakal bir sre dnrler.
Bu arada seyirci konumunda bulunan renciler bilgilendirilirler. retmen yle syleyebilir; Birazdan izleyeceiniz
oyunda Orhan ve Yunusu ders alrken greceksiniz. Yunus
ayaa kalkp Orhann yanndan geerken Orhann Yunusa
elme taktna ahit olacaksnz. Seyrederken u sorular
zerinde dnn; Orhan Yunusu niin tuzaa drmek
240
145
151
istemi olabilir?, Orhan bu hareketten sonra kendini iyi hissetmi midir?, Yunus ne hissetmitir?, Olay nasl zlebilir?,
retmen ne yapabilir?, Orhan ne yapabilir?, Yunus ne yapabilir?
Oyun canlandrlr. Oyuncularn tavrlar net olarak
ortaya knca retmen oyunu durdurur ve konu zerinde
tartma balatr.
Tartma sonucunda Orhann Yunusla arkada olabilmek iin byle bir hareketi gerekletirmi olabilecei
dncesi ortaya kar. retmen byle bir amaca ynelik
nasl davranlar sergilenebileceini sorar ve oyun bu neriler
dorultusunda tekrar oynanr. Ve oynanan oyunlar zerinde
tekrar tartlr. Ve retmen rencilere benzer tecrbeler
yaayp yaamadklarn sorar. Biri ile dost olmak istiyorsanz,
ve onu tanmyorsanz, birka deneme yaplabileceini, szlerin ve davranlarn yanl anlalabilme ihtimalinin bulunduunu, insann kendini karsndaki insann yerine koyarak
onu yle anlamas gerektii gibi bir genellemeye ulalarak
ders bitirilebilir.
2.4.4. Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde Kullanlabilecek Eitici Drama Teknikleri
Eitici drama kendi ierisinde bir takm tekniklere sahiptir. Bu blmde Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinde
uygulanmaya msait eitici drama teknikleri zerinde durulacaktr.
2.4.4.1. Rol Oynama
Psikodramada da bavurulan bir yntem olan rol oynama, kiinin kendisinin olmayan bir rol davranlaryla
oynamasdr.241 Daha ok karakterin zelliklerini ve hislerini
Ancak
canlandrma
olarak
tanmlanmaktadr.242
241
242
152
Psikodrama hakknda geni bilgi iin bkz., J.L. Moreno, Sosyometrinin temelleri,
evr.N. azi Ksemihal, stanbul niversitesi Yaynlar, stanbul, 1963, s. 74-82.
Fatma Tezel ahin, Doalama ve Rol Oynama, Okul ncesi Eitimde Drama,
Kk Yaynlar, Ankara 2003, s. 152.
146
psikodramada ama terapidir. Eitici dramada asl ama ise,

eitli rolleri oynayarak anlamak ve renmektir. Eitici
drama denildiinde ilk etapta anlalan teknik rol oynamadr.
Dier teknikler rol oynamay destekler tarzda ona hazrlk
yada konuyu pekitirmek maksad ile gerekletirilen uygulamalardr. Rol oynama teknii ile hayatta karlalan pek ok
durum yapay bir ortamda yaanabilir. Rol oynama doalama
olarak oynanabilecei gibi, bir metne bal olarak da gerekletirilebilir. Mesela, camiye giri adab, yemek yeme adab,
renci-retmen ilikileri, ocuk-ana baba ilikileri, byklere sayg gibi unsurlar ieren pek ok durum rol oynama
teknii ile canlandrlarak rencilere kavratlabilir. Rol oynama yntemi ile ocuk bakasnn yerine kendini koyarak
empati yeteneini gelitirebilir. Mesela anne baba veya retmen roln canlandrarak onlarn duygularn anlama
imknna sahip olabilir. Bu ocuun bak asn gelitirecek
olaylara ve kiilere farkl alardan bakma imkn verecektir.
Etkinlik srasnda rol deitirmek de bu noktada faydal olacaktr.243 Mesela anne roln oynayan kii ocuk rolne geerek oyun tekrar oynanrsa ayn kiiler hem ocuk hem de anne
olma imknna sahip olarak bak alarn gelitireceklerdir.
2.4.4.2. Paralel alma
Tm ocuklarn ikierli, erli, drderli gruplar halinde ortak bir etkinlii yapmasdr. Ortak etkinlik yapan gruplardan her biri etkinlii kendi tarznda yapabilir. Gruplarn
her birinin tpatp ayn davranlarla oynamas gerekmez.244
Bu ekilde ocuklar bir btnn paras olarak kendi ilerinde
bamsz hareket etmeyi renerek zgn dnme yetenei
kazanabilirler. Ayn zamanda dier gruplarn faaliyetlerini de
dikkate alarak ayn konuya farkl yaklam tarzlar bulunabileceini veya bir konunun farkl ekillerde de ele alnabileceini kavram olurlar. Mesela, sadaka verme konusunda
yaplacak bir paralel alma bir elin verdiini dier elin
243
244

147
153
duymamas temel prensibi erevesinde iyilik yapmann

farkl eitlerini kavramada renciler iin faydal olabilir.
2.4.4.3. Zihinde Canlandrma
Katlmclarn gzlerini kapatarak, retmenin verdii
ynergeler dorultusunda belirli grntleri zihinlerinde
canlandrmalardr, rahatlama almalar srasnda kullanlan
bu teknikle ocuklarn konsantre olmalar salanr.245 Din
Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinde zellikle tarihi nitelikli
hadiselerin zihinde canlandrlmasnda. Tasavvufi zellik
tayan baz kavramlarn anlalmasnda faydal olabilir.
2.4.4.4. Mzikle Drama
Daha nce drama faaliyetine hi katlmam ocuklar
iin uygulanabilecek bir sistemdir. Bir mzik parasnn ritmine uyarak yrmek eklinde uygulanr. Ya da bir drama
etkinliinde yaant ve duygularn daha gl ifade edilebilmesi iin mzik kullanlabilir.246 Din Kltr ve Ahlk Bilgisi
derslerinde drama etkinlii esnasnda mzik kullanlmas,
ilenilecek konuya ilikin ilahi veya mzik paralarnn n
hazrlk olarak snfta dinletilmesi veya manas renilmi bir
Kuran- Kerim suresinin zihinde canlandrma teknii ile de
birletirilerek manas dnlerek dinlenmesi eklinde uygulanabilir.
2.4.4.5. Pandomim
Pandomimde renciler szck yerine hareketlerle bir
eyi canlandrrlar veya oynarlar.247 Mc Castlin, grupla yaplan
pandomimin ocukta zihinde canlandrma becerisini gelitirdiine, farkndalk dzeyini arttrdna dikkati eker. ocuklarnn ounun dncelerini beden yolu ile ifade ettiine
dikkat eken Mc Castlin zellikle 5-6 ya ocuklarnn
pandomimi doal bir ifade yolu olarak kullandn belirtir.
245
246
247
154

Alev nder, a.g.e. , s. 141-142.
Neriman Aral ve dierleri, Eitimde Drama, Ya-pa Yayn Pazarlama, stanbul
2000, s. 110.
148
Yaratclk ynndeki almalarda pandomimden faydalanlmas gerektiinin altn izer.248 Pandomim, ocuklarn hem
bireysel hem de grupla gerekletirebilecekleri bir drama
etkinliidir. En basit pandomim etkinlii bile dikkati arttrr
ve hayal gcnn gelimesine frsat verir. Ayrca ocuklarn
kendi bedenlerini ve beden dilini tanmalarna yardmc olur.
Bu yolla rencilerin iletiim becerileri, zellikle de jest ve
mimiklerin oyun iinde kullanlmasyla, szsz iletiim becerileri de geliir.249 Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinde
abdestin aln, insanlar aras ilikilerde uyulacak nezaket ve
grg kurallar, temizlik, namaz klnmas gibi konularda
pandomimden yararlanlabilir. Pandomim hemen hemen her
konuda kullanlabilecek bir tekniktir.
2.4.4.6. yk/Olay Canlandrma
Bu teknikte nce ocuklara yk ve olay batan sona
anlatlr. Sonra retmen yknn/olayn getii sahneyi
(yeri) szel olarak tanmlarken, ykde canlandracaklar
hareketleri ve karacaklar sesleri hatrlatr. retmenin
hatrlatmasyla renciler yknn o blmn oynarlar.250
Bu teknikte sadece yknn baz blmleri canlandrlr ve
dikkat bu blmler zerinde toplanr. ocuklar yknn belli
yerlerinde retmenin sormas ile eitli efektler, taklitler de
yaparlar. Mesela bir dereden geilmesi gerekiyorsa ocuklar
hikyenin o blmnde talarn zerine basarak dereyi gemeye alrlar. Kular nasl tyor? diye retmen sorduunda cik cik cik... diye ocuklar taklit yapabilirler. Burada
retmen aceleci davranmamal bir canlandrmadan dierine
gemek iin acele etmemelidir. ocuklarn yeterli yaant
geirmelerine imkn salanmaldr. Din Kltr ve Ahlk
Bilgisi derslerinde eitli kssalar bu ekilde canlandrmaya
msaittir.
Nellie McCastlin, Creative Drama in The Classroom and Beyond, Allyn &Bacon,
New York 1990, s. 71.
Adalet Kandr, Pandomim, Okul ncesi Eitimde Drama, Kk Yaynlar,
Ankara 2003, s. 113.
250 Alev nder, a.g.e. , s. 143-144.
248
249
149
155
2.4.4.7. Resim Yapma

Gerekletirilmi bir drama faaliyetinden sonra ocuklar yaadklarn resmedebilirler. Bu hem zihinlerinde kavramlarn oturmas asndan, hem de tecrbelerini farkl bir
ekilde ifade etmeleri asndan faydal olacaktr. Resim bireysel olarak ya da grup olarak yaplr. Grup resminde tm
ocuklar byk bir kda hep birlikte resim izerler.251 Bu
ekilde ocuklar hem retmenleri ile hem de birbirleri ile
edindikleri bilgilerini farkl bir ortamda paylam olurlar.
Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinde de drama faaliyetlerinden sonra resim yapma teknii kullanlabilir.
2.4.4.8. Kukla Oyunlar
Kukla oyunlar ocuklarn ok da yabanc olmad
kltrmzde Karagz-Hacivat oyunlar ile zaten tank
bulunduklar bir tekniktir, belki bu sebeple rencilerin ilgisini en ok eken drama tekniklerindendir. Kukla oynatmak
birka rencinin etkinlii eklinde olabilecei gibi snfn
tamamnn katlaca bir etkinlie de dntrlebilir. ocuklar ellerinde bulunan kuklalarla drama faaliyetini gerekletirirler. Bu kendini grup nnde ifade etmekte zorluk eken
renciler iin onlara cesaret verici bir tekniktir. Elinde kukla
bulununca renci kendini gvende hissederek daha rahat
konuabilir.252 Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinde de
dramalar kuklalarla canlandrlabilir. Hatta Karagz-Hacivat
gibi hazr malzemeler deerlendirilerek kltrel mirasmzn
bir paras da rencilere tantlm olur. Nihad Sami Banarl,
Muhittin Sevilenin Karagz isimli kitabna yazd nszde
bu oyunu tasavvuf inan iin de bir vasta olarak grr ve
yle der; kainatta bizim btn grdklerimiz, yegane gerek varlk olan Allahn, bir zuhur lemi olan bu lemdeki
hayalleridir. Bu geici varlklar, tpk Karagz perdesinde
251
252
156

150
grnen hayaller gibi, Byk Hakikatin glgeleridir. Byk

Hakikat ise btn bu geici hayallerin arkasnda, onlarn vasl
olmaya altklar ebedi lemdedir.253 Dolaysyla Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinde karagz oyunu ok ynl
olarak faydalanlabilecek bir kukla oyunudur. Kuklalarn
ocuklar tarafndan daha nce hazrlanm olmas da kukla ile
dramay ocuk iin daha cazip ve elenceli klacaktr.
2.4.5. lkretimde Eitici Dramann Deerlendirilmesi
Deerlendirme, bir eitim srecinin hedefine ulap
ulamadn kontrol etmek amac ile her eitim sreci sonunda yaplmas gerekli bir faaliyettir. Eitici drama yntemi
ile ilenmi bir ders de deerlendirilmelidir. Deerlendirme
ayn zamanda uygulanan yntemin gelimesine de katkda
bulunacaktr. En iyi verimi yakalayabilmek ulalan sonucu
grmekle mmkn olacaktr.
Eitici drama ile ilenmi bir dersi deerlendirmek aslnda farkl yntemlerle ilenmi dersleri deerlendirmekten
pek farkl deildir. Fakat eitici drama ayn zamanda hedeflenen davranlarn kazanlp kazanlmadn gzleme noktasnda da bir ara olabilmektedir. Din Kltr ve Ahlk Bilgisi
derslerinde kazandrlmas hedeflenen ahlk hedefler gz
nne alndnda drama bu davran deiikliini gzleyebilme noktasnda kullanl olacaktr.
Eitici drama yntemi ile ilenmi bir konu, test, snav, szl snav gibi klasik yntemlerle deerlendirilebilir.
Ayrca retmenin rencilerin davranlarn gzlemleyerek
onlar deerlendirmesi de bizim eitim geleneimizde mevcut
deerlendirme ekillerindendir. Bu deerlendirme usullerine
ek olarak Alev nder, rencinin kazanmlarnn drama ile
gzlemlenebileceini ifade etmektedir.254 Bu iki trl olmak253
254
Muhittin Sevilen, Karagz, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara, 1986,

s. 3.
Alev nder, lkretimde Eitici Drama Temel lkeler Uygulama Modelleri ve
rnekleri, Morpa Kltr Yaynlar, stanbul 2006, s. 206, 207.
151
157
tadr. Biri retmenin drama faaliyeti esnasnda renci davranlarndaki deiimleri gzlemesi yoluyla, dieri de rencinin i gzlem yolu ile dramada sergiledii davranlar zerinde dnmesi ve kendini deerlendirmesi yoluyladr.
kincisi daha verimli bir deerlendirme olacaktr rencinin
bizzat kendi davranlar zerinde yorum yapabilmesi, i
gzlem yapabilmesi eitimin hedefledii kazanmlardan
biridir. retmen drama faaliyetleri sresince rencileri bu
noktaya getirmeye gayret gstermelidir. Drama sonras yaplan fikir alverileri rencilerin bu kaliteyi yakalayabilmesi
hususunda olduka kullanldr.
Bu blmde, din eitimi zerine ksa bir deerlendirme yaplm ve eitim sistemimizde kullanlmakta olan balca yntemler ksaca aklanmtr. Eitici dramann sistematik
olarak uygulanmasa bile Osmanl dneminden beri eitim
sistemimiz ierisinde eitli ynleri ile var olduuna, dolaysyla bize ok da yabanc bir metod olmadna iaret edilmitir. Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinde eitici dramann
nasl uygulanabilecei konusu bu blmde irdelenmitir.
Konuya ilikin teorik bir ereve izilmitir. Bir sonraki blmde ifade edilen bu teorik erevenin pratie uyarlanmas
zerinde durulacaktr. Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinde yaplan uygulama almalar bir sonraki blm oluturmaktadr.
158
152
3. BLM
UYGULAMALAR: DN KLTR VE AHLAK

BLGS DERSLER RNE
153
Eitici drama hakknda almamz ierisinde teorik

olarak verilen pek ok bilgi ve yaplan deerlendirmeler ile
birlikte almamzda drama uygulamalarna da yer vermek
uygun olacaktr. Uygulama, tez almamz ierisinde teoride
faydal olduu ifade edilen eitici dramann snf iinde klasik
eitim retim sistemlerine gre daha baarl olup olamayaca hususunda fikir verecektir. rencilerin derse olan ilgileri, sre olarak dramann uygulanabilirlii, mekn olarak
snfn yeterli olup olmayaca bunlar zihinde oluan bir
takm sorulard.
almamz Mays 2009da bahar dneminde yapld.
Uygulama almalar iin iki okul tespit edildi. Bunlardan
biri Esenyurt rnek lkretim Okulu, dieri de Beylikdz
hlas lkretim Okulu oldu. zel okul rencileri farkl
uygulamalara devlet okullarna gre daha alkn olduundan
farkn daha bariz ortaya kabilmesi maksadyla her iki okulun da devlet okulu olmasna zen gsterildi.
rnek lkretim Okulu ehrin biraz dnda kalan ve
stanbulun Anadoludan en fazla g alan ilelerinden biri
154
161
olan Esenyurtta yer almaktadr. Memleketleri ile irtibatlar

kuvvetli olan bu blge halk ehir kltrne tam anlam ile
geememi ky ve kent arasnda gidip gelen yaam tarzlar ile
dikkat ekmektedirler. Maddi durum itibariyle genellikle alt
seviyelerde olduklar ifade edilebilir. retmenlerden alnan
bilgiler, okul rencilerinin giyim kuam ve malzeme eksikleri de bu hususta fikir vermitir.
hlas lkretim Okulu stanbulun daha ok sitelerden oluan ve biraz daha dzenli bir blgesi olan Beylikdz
lesi ierisinde hlas Marmara Evleri isimli byk bir site
ierisinde bulunmaktadr. ehir kltrnn yerlemi olduu
bu blge genellikle maddi durum itibariyle iyi durumda
bulunan ailelerin yaad bir yerdir. Uygulamalarn birbirinden farkl sosyal yaplar temsil eden bu iki okul zerinde
yaplmas almann yordamn arttrmak asndan uygun
grld.
Uygulamada ilk olarak okullarda kullanlacak drama
uygulamalar belirlendi. Bu uygulamalarla verilecek dersin
soyut, ahlk nitelik tayan konular olmasna zen gsterildi.
Namaz, hac gibi ameli zellik tayan konular da drama ile
uygulanabilir niteliktedir, fakat idarece yanl anlalmasn
engellemek, hem de ezberci yaklamn dna ocuklar tayarak duygu ynlerini harekete geirebilmek maksad ile
soyut konularn ilenilmesi ynnde bir tercihte bulunuldu.
rnek ilkretim okulunda iyilik ve paylama konular,
hlas lkretim Okulunda paylama konusu ilendi.
Uygulama yaplacak snf seviyesi retmenlerle de
yaplan deerlendirme sonucu duygularn kda dkme
hususunda daha baarl olacaklar dncesi ile ilkretim
ikinci kademe 7. ve 8. snflar olarak belirlendi.
Drama ile ilenen konular daha nce snf retmenleri tarafndan derste ilenmi konulardan seildi. Ders banda
ve sonunda rencilerden konuya ilikin ksa bir yaz yazmalar istendi. Dersin banda yazlan yazlar ocuklarn o ana
kadarki donanmlar hakknda fikir sahibi olunmasn salad.
162
155
Ders ilendikten sonra yazlanlar ise ilenilen dersin ocuklarn fikirleri ve bak alar zerine nasl etkide bulunduu
hakknda fikir verdi. Dersten nce ve sonra yazlan yazlar
arasndaki fark ve snf ierisinde rencilerin derse yaklam, katlm sistemin baar seviyesi hakknda fikir verdi.
Ayrca snf daha nceden tanyan ders retmeninin klasik
yntemlerle ilenilen derslere gre ocuklarn derse katlm
hususunda deerlendirme yapmas da nemli idi. Bu sebeple
uygulama yaplan derse o snfa ders veren Din Kltr ve
Ahlk Bilgisi retmeninin de katlmas istendi.
3.1. Uygulama 1
12 Mays 2009 tarihinde rnek lkretim Okulu 8b
snfnda 1. ve 2. ders saatleri olmak zere blok olarak uygulama yapld. Snfta otoriteyi salama hususunda daha faydal olaca ve ayn zamanda retmenin de dncelerine
bavurulaca iin retmenin snfta olmas istendi. Snfta
uygulanmak zere seilen iyilik kprs isimli drama
almas u ekildedir;
Etkinlik Ad
yilik Kprs.255
Kazanmlar
yilik yapmann dnya ve ahirette nemini kavrar,
yardmlamann nemini kavrar, insann dnya hayatnda
yaptklarnn karln bulacan ve Allahn gzel iler
yapanlar dllendireceini kavrar, ktlklerden kanma
hususunda istekli olur.
Hazrlk ve Giri
Snf gruba ayrlr, yaklak on kiilik bir grup renci ile bir kpr oluturulur beerli olarak kar karya
dizilen renciler ellerini kenetleyerek geie izin vermeyen
255
Tuba Gler, Din ve Ahlak retiminde Drama rnekleri, Nobel Yayn Datm,
Ankara, 2007, s. 134-136.
156
163
bir kpr olutururlar. Bu kpr iyilik kprsdr. Dier bir

grup renci kprnn nnde gemek iin sraya girerler
ancak engellerden gemeleri zordur. Bunlar bir baka arkadalarnn yardmna gerek duyarlar. Onlara yardm edecek
dier grup iyilikleri temsil eder. Oyunun daha verimli olmas
iin retmen iyilikleri temsil eden grubun rollerini dier
gruba sylemez.
Tartma Sorular
renciye kprden geemedii, kapda bekledii
zaman neler hissettii sorulur.
Daha nce yapm olduu bir iyilik vesilesi ile kpr
aldnda neler hissettii sorulur.
yilik rolndeki renciye arkadana yardm ederken
neler hissettii sorulur.
Kpr rolndeki renciye neler hissettii sorulur.
Destekleyici Etkinlik
yilik yapmann nemi ve topluma kazandrdklar
konulu bir kompozisyon yazlmas istenir.
Etkinlik Sreci
renci kprden gemek zere kprnn bana gelir. Kpr onun geiine msaade etmez. renci kpr
nnde beklerken iyilikleri temsil eden rencilerden biri
gelir bekleyen rencinin elini tutar ve sen zor durumda
kaldn halde yalan sylememitin diyerek onun elinden
tutar ve kpry geirir. Bu ekilde renciler bir iyilik vastas ile kpry gemi olurlar.
yilik olarak:
Fakire verilen para.
Yal bir dedeyi yoldan karya geirmek.
nsanlara kar beslenen iyi niyet.
164
157
Allaha edilen dualar.

Gnah ilemekten sakndran korkular.
Allah ve peygamber sevgisi.
Vs. gibi says daha da oaltlacak iyilikler kullanlabilir. renciler kendileri bu iyilikleri tespit edebilirler.
Uygulama Sreci
Snfa ders retmeni ile birlikte girildi. Uygulama yaplan ders saati sabah 1. ve 2. dersler olduu iin rencilerin
toplanmas 10 dakika kadar sre ald. Snf mevcudu 49 olan
snftan 42 kii ile derse baland. Dersin blok olarak teneffse
kmadan ilenmesi ders ncesi retmen ile kararlatrlmt.
lk olarak rencilere bo ktlar datld. Ve tahtaya yazlacak konuya ilikin akllarna gelenleri kada dkmeleri istendi. Sre olarak 15 dakika verildi. yiliklerin bizim ve evremiz asndan nemi nedir? eklindeki konu bal tahtaya
yazld. rencilere bunun bir imtihan olmad kendileri ile
birlikte bir alma yapld hususunda aklama yapld..
Sre dolduktan sonra ktlar topland.
Ktlarn toplanmasndan sonra drama uygulamasna geildi. rencilere kendileri ile bu derste farkl bir alma
yaplaca sylenerek snf gruba ayrld. Snftan 10 kiilik
bir grup tahtann nne dizildi. Bu grup kpry canlandracakt. Tahta nnde yer biraz dar olduu iin n sralar boaltp sralar biraz sktrld. Kalan renciler iki gruba ayrld,
rencilere birer iyilik dnmeleri sylendi. Oturduklar
yerden sra ile renciler kaldrlp kpr nne getirildi. Tabi
kpr geie msaade etmiyordu. yilii temsil eden gruptan
bir renci arlarak bekleyen rencinin yanna getirildi, ve
temsil ettii iyilii syleyerek bekleyen rencinin kapdan
gemesini salam oldu. Bu ekilde bir iyilik vesilesi ile
renci iinde bulunduu skntdan kurtulmu oluyordu.
Byle devam edilerek tm rencilere ayn ey yaptrld.
158
165
Uygulama sonunda renciler yerlerine alnd. rencilere oynanan oyunun holarna gidip gitmedii soruldu.
Holarna gittiini ifade ettiler. Daha sonra rollere gre kprden gemeye alanlarn, iyilik olarak arkadalarn kprden geirenlerin, kpr durumunda olanlarn neler hissettikleri snfta konuuldu. Sohbet esnasnda renciler bu kpry srat kprsne benzettiler, kprden arkadalar yardm
ile geenler genel olarak arkadalar kendilerine yardmc
olup geirirken mutluluk duyduklarn dile getirdiler, iyilik
rolnde olanlar da arkadalarna yardm edip onlar mutlu
ederken kendilerinin de mutlu olduunu ifade ettiler. Bu
noktada bir iyilik yaparken sadece iyilik yaptmz kiinin
deil ayn zamanda bizim de mutlu olduumuz gibi bir gerek ortaya km oldu. yiliin sadece kar taraf iin deil
bizim iin de psikolojik olarak bir iyilik olduu, mutluluk
kayna olduu rencilere ifade edildi.
Hayatnzda buna benzer bir kpr ile karlatnz
m? eklinde yneltilen soruya rencilerden biri insanlarn
kalplerinin de bir kap olduu ve bu kapdan ieri ancak
iyilikle girilebilecei eklinde bir yorum yapt, bu yorumla
birlikte konuya yeni bir bak as daha getirilmi oldu. evremizde sevilmemiz saylmamz saygn bir insan olmamzn
evremize yaptmz iyiliklerle doru orantl olduu dncesi zerinde duruldu.
Son olarak rencilere dersin holarna gidip gitmedii soruldu. rencilerden biri matematik, sosyal bilgiler gibi
daha ok bilgi younluklu dersler ilendiini din dersinde
iyilik konusunun ilenmesinin kendisine deiik geldiini
ifade etti. Bu tecrbenin houna gittiini dile getirdi. Bunun
zerine, dinin hayat tamamen kuatan bir olgu olduu, iyilik
yapmann dinde nemli bir yeri bulunduu dinin bireysel
ibadetler yan sra sosyal boyuta sahip olduu da tarafmzca
ifade edildi.
Daha sonra rencilere tekrar ktlar datlarak ders
banda yneltilen soruyu ilenen ders sonrasnda edindikleri
166
159
bilgiler ve yaadklar tecrbeler nda deerlendirmeleri

istendi. Yine sre olarak 15 dakika verildi. Sre dolunca ktlar topland. Dersin bitmesine 15 dakika kadar bir sre kalmt. retmen ve rencilere teekkr edilerek ders sonlandrld.
rencilerin ders banda ve ders sonunda yazm olduklar metinlerden bir ksmna mukayese imkn olumas
asndan alma ierisinde yer verilmesi uygun olacaktr.
Metinlerin mmkn mertebe deitirilmeden rencilerin
yazd cmlelerle imla kurallar asnda da yazdklar ekilde verilmesi rencilerin duygu ve seviyelerini gsterme
asndan daha faydal olacaktr. Manay deitirebilecek veya
yanllkla yazlm olduu dnlen baz imla hatalar ok
fazla sayda olmasa da dzeltilmitir.
1. renci
nce
yilikler herkes asndan iyi bir davran rneidir.
Bizler doaya iyilik yaparsak evremizdekiler de bizim yaptmz iyiliklerden faydalanabilirler. Baka bir deyile iyilik
hibir zaman sahipsiz kalmaz. Mutlaka onlar stlenecek
birileri evremizde vardr. Dnya aleminde iyilik eden iyilik
bulur. szn unutmamalyz. yiliklerin bizim amzdan
nemi ise biz bir baka kiinin aybn, kusurunu rtersek bu
gelecek nesillere de rnek olacaktr. Bu da bizim ocuklarmzn, torunlarmzn nesilleri olacandan bizlere ve gelecek
nesillerede faydal olacaktr. Ksacas biz iyilik edersek evremizdekilere ve gelecek nesillere zarar deil faydas olacaktr.
Bu iki adan sylenecek olursa bizim ve evremizdekilerin
iyilikleri bizleri, kendilerini veya kendi evresindekileri bulacak ve sahipleri olacaktr. yilikle ilgili birka szleri unutmamalyz.
rnein; iyilik yapan iyilik bulur, iyilik yap denize
at balk bilmezse halit bilir.
160
167
Birinci szden anladmz, bir baka kiiye iyilik yaparsan sende iyilik bulursun.
kinci szden anladmz, sen iyilik et mutlaka senin
yaptn iyilikleri bulacak birileri olur.
Sonra
Biz bir arkadamzn iyiliklerini syleyerek onlarn bir
baka yerden iyilik yaparak baka bir yere gemesini saladk.
Ben iyilik yapmadan nce kime iyilik yaparsam iyilik grmeyeceimi dnrken, retmenimizin bizlere yaptrd
oyundan sonra kime iyilik yaptysam bende o yaptm iyilik
boyutunda baka bir kiiden iyilik bulacam anladm. Her
eyin bir karl olduu gibi, her iyiliin de bir karl
vardr. Biz nasl okulda derslerimize alp sonrada snavda
hak ettiimiz notu alp sonra iyi bir lisenin karln alrz.
yilikte ayn bir snav gibidir. yilik yaparsak mutlaka biz de
yaptmz iyilik neticesinde iyiliimizin karln alacaz.
Deerlendirme
Burada renci ilk metinde konuyu baz kalp ifadelerle anlatmaya alm fakat olayn tam olarak kavranmad
ak. kinci metinde ise konu hissedilmi ve kavranm, daha
kararl ve net ifadelerle renci aklama yapyor. Drama
uygulamas sonras bir duygulanma ve yaanlandan etkilenme sz konusu.
2. renci
nce
yilik eden iyilik bulur diye bir ey vardr. Bizim gnlk hayatta yaptmz eyler iyilik. Herkese iyi davranmal
Allah iyi davranan sever ktleri hi sevmez. zellikle annene babana iki katyla iyilik yapp iyi davranacaksn. zellikle
din derslerinde iyilik kelimesi kullanlr. Herkese iyi davranmalyz. Sen iyilik yapmazsan bakalar da sana iyilik yapmaz. Herkese iyilik yapmalyz. yilik grr ktl seersen
168
161
ktlk grrsnz. Her eye iyilik asndan bakmalsnz.

yilik yap herkese diyorum.
Sonra
Benim anladm iyilik yapp br dnyada karln
bulmak. Ama ben sadece cennete gitmek maksadyla deil
zaten iyilik iin yapmalyz. O kprden geenlerin duygularn anlyorum. Elinden tutup ektiinde iyilik yapp huzur
bulduunu benim iimde o iyi insanlar kprden geirirken
insanlarn hep iyi ilerinin hep huzur dolu kt olmamalarn
istiyorum. Her zaman iyilik yapmalyz.
Deerlendirme
Bu rneklemde, ilk yazd metinde renci, Allahn
iyilik yapanlar sevdiini, ailesine kar iyi davranmas gerektiini biliyor. evresindeki insanlara iyilik yapmas gerektiini ifade ediyor. Drama sonras yazdklarnda, yaad duygulanmaya atf yapyor ve bu duygunun paylalabilmesi iin
daha fazla insan tarafndan yaanabilmesi iin iyilik yapmann gerekli olduunu ifade ediyor. Konu ilk metinde bilisel
olarak kavranmken ders sonras duyusal olarak da kavranm durumda.
3. renci
nce
yiliin pek ok nemi vardr. nk iyilik yapmak
her zaman doru bir davrantr. Karndaki insan sana ne
kadar ktlk yaparsa yapsn biz her zaman iyilik yapmalyz. Bir ataszmzde de yle bir ey vardr. iyilik eden
iyilik bulur. diye belirtmilerdir. yilik yapan severler sayarlar ata szmzde de belirtilmitir. Baz insanlara iyilik
yapnca tabikide karln alrz. lk szmdede dediim gibi
iyilik doru bir davrantr. evremize de yararlar ve nemi
vardr. rnein bir ocuu yere derken kaldrrz. Yal bir
kadn kardan karya geiririz. Bu da iyiliktir. Hem iyilik
162
169
hem de saygdr. Tabi ki ayn davranlar ailemize ve arkadalarmza da yapmalyz. Her zaman iyi olmalyz.
Sonra
lk yazdmla imdikinin arasnda fark var nk
bunu canl olarak yaadm o kprden arkadam beni kurtardnda ok mutlu oldum onunda olduundan eminim.
Gerekten iyiliin nemi hayatmzda ok byk iyiliin
nemi biliyordum ama bu yaptmz drama sayesinde daha
iyi anladm iyiliin nemini. Tabi ldmz zaman ahirette
bize yaptmz iyilikler gelecek ve onlar bizi kurtaracak
rnein gerekten benim arkadalarm bana kar ok iyiler
bir tek bana deil herkese kar ok iyiler ben arkadalarmn
yal bir kadn kardan karya geirirken de grdm ve
onun ahirette yapt iyilik ortaya kacak. Ve onu kurtaracak
Allah iyilii sever iyileri de sever iyilik yap aynsn gr her
zaman iyi ol deilsen olmaya al.
Deerlendirme
Burada renci ilk metinde klasik ifadelerle konuyu
anlatm. Ders sonrasnda kendisi duygularnn deitiini
ifade ediyor. Canl olarak yaadn ve iyilik yapmann ne
olduunu hissettiini vurguluyor. lk metinde iyiliin sadece
dnya boyutu deerlendirilirken ikinci metinde ahiret boyutuna da deinilmi. Dramadaki iyilik kprs ahiret arm
yapma hususunda baarl olmu.
4. renci
nce
yilik Allah niyetiyle yaplan manevi ya da maddi bir
ekilde ve gizli olan yardmdr. yilik yapmaya hz. Peygamber
efendimiz de (sav) nem vermitir. yilik gsteri iin deil
Allah iin yaplmaldr. yilik yapmay kendimize bir grev
olduunu hissetmemiz gerek. Hz. Peygamber efendimiz de
(sav) hayat boyunca iyilik yapmay kendine bir grev bilip
daima evresine yardmda bulunmutur. Peki imdiki gn-
170
163
mze baklrsa, iyilik yapmay bir gsteri iin yapmay tercih

ediliyor. Oysaki iyilik gizli yapldnda nem kazandn
hepimiz biliriz. Baz iyi yrekli insanlar kendileri ya da ocuklar aken, bir dilenciye bir ekmek parasn verebiliyorlar. Buda
onlarn Allah korkusuyla ve temiz yrekleriyle yaptnn
kantdr. Eer komumuz veya evremizdeki bir ailenin
yardma ihtiyalar varsa elimizden geldii kadar yardm
etmeliyiz. yiliin faydalar ve zararlar ise; eer iyiliimizi
Allah iin ve gizli yapmsak ahirette bir nurla bunun karln alrz. Hayatta ise hep seviliriz. Gsteri iin yapmsak
bu bizi ahirette zor duruma drr ve hayatta gerek sevgi
gremeyiz.
Sonra
Bu etkinlikte ben iyilikler roln oynadm. Ben bu rolm oynarken muhta olan ve phe duyan bir insan rahatla ulatrdm. Bu benim iin bir mutluluktu. Eer insan
roln oynasaydm dncelerim unlar olurdu; o roldeyken bir korku ve phe iinde kaldm acaba geecek miyim,
gemeyecek miyim bu soruyu sordum ama yaptm bir iyilik
geldi ve beni kurtard bana yardm etti. diye olurdu. Eer
ben kpr olsaydm dncelerim ve hissettiklerimse; karmdaki o insann iyi ise gemesini salamak, kt ise onun
yaptklarnn cezasn gemeyerek gzellie ulatrmayarak
cezasn dettim piman olmasna yardm ettim.
te ben bu rollerdeyken hibir insann her eye ynelik her ne olursa olsun yeptklar iyiliklerin karlksz kalmayacan anladm ve iyilik yaparak mutluluklarn paylaldn rendim.
Deerlendirme
lk metinde renci, iyiliin gizli yaplmas gsteri
iin yaplamas gerektiine temas etmi Peygamber Efendimizin de insanlara iyilik yaptn ifade etmi. kinci metinde
renci sergiledii davrantan duyduu mutlulua deinmi
ve drama sonras renci kendini farkl rollerde de canland-
164
171
rarak empati kurmu, bu rollerle alakal olarak deerlendirme

yapm. Drama etkinlii rencinin konuya empatik yaklamasn salam karsndaki kiinin neler dndn
analiz etmesine sebep olmu. Bu eitim asndan olduka
nemlidir.
5. renci
nce
yilik bizim evremizde herkesin tavsiyesidir. Herkes
iyilik yap sakn ktlk yapma diyorlar. evremizde insan
iyilik yapar ama baz insanlar ktlkte yapar ama her insan
iyilik yapmak ister. nsan mevsimine uyar ister istemez ktlk yapyor. nsanlar iyilik yapan evresinde rnek almal
eer ailesi, akrabalar, komular gibi kiiler iyi ise onlardan
rnek almal ama aile, akrabas kt ise onlardan ister istemez
o da kt olur. Eer ona iyilii reten biri Allah Hz. Peygamberleri anlatrsa o insan iyilii renir. yilii renir eer
ki evresi ona iyilii anlatrsa. nsan ister istemez evresine
uyar. Ama evresindeki iyi mi kt m bilmez onun iin
daima iyilii bilmeliyiz. yi olmalyz. Hz. Peygamberimizin
szn unutmamalyz; iyilik eden iyilik bulur..
Sonra
Ben o kprden iyilik olarak getim o kprden bir
insan geirirken onun yapt iyilikle geirdim ve oradan
geirirken kendimi bir insann yapt iyilikle onu geirdim
kendimi ok iyi hissettim bence iyilik ok gzel. Bu dersten
anladm ki daha ok iyilik yapmalyz ve o kprden gemeliyiz. Ben bu ders iyilik hakknda pek ok ey rendim.
nsanlar hep iyilik yapsa hi ktlk olmasa her insan
iyi olsa o zaman dnya cennet olurdu. nsanlar iyilik dolu
ama kt olan da var. Onun iin Hz. Peygamberin u szn
asla unutmamalyz, iyilik yapan iyilik bulur.
yilii asla unutmamalyz hemen hemen her gn iyilik yapmalyz.
172
165
Deerlendirme
renci ilk metinde evrenin etkisinde kalnarak iyi
veya kt davranlar sergilendiine iaret etmi. kinci metinde arkadan kprden geirirken kendisini iyi hissettiini
yazm. Etkinlik esnasnda bir duygulanma yaam. nsanlarn hep iyilik yapmalarn temenni ederek genelleme yapm
ve hissettii olumlu duygunun tm insanlk tarafndan yaanmasn istemi. Cennetin de byle olumlu olaca tahayyl rencide olumu.
6. renci
nce
yilik ettiimiz kii mutlu olabilir hem kendimizi sevdirmi olabiliriz hem de sevap kazanm oluruz. Bazen bir
arkadamza iyilik yaptmzda o arkadamzn aynen
baka bir zaman gelir o da bize iyilik yapar. Herkes birbirine
iyilik yaparsa dnya iyiliklerle dolar. evremize kendimizi
sevdirebiliriz. yilik yaparak onlar bizi sevmi olabilir. Biz de
onlar severiz.
rnek: dn ben komumuzun pn attm iyilik
yapm oldum iyilik yaptm kii beni ok sevdi.
Hep iyilik yaparsak herkes mutlu olur. Herkes birbirine yardmlar o yzden bar salanr. HERKES YLK
YAPSIN. YLK YAPIN.
Sonra
yilik herkesin yapmas gereken bir ey iyilik yaptmzda kpr bizi sever ve geirir. Ktlk yaparsak kpr
bizim gememizi engeller. Yani ktlk yaparsak bizi kimse
sevmez. Yani iyilik bir asansr gibi iyilik yaparsak karyor,
ktlk yaparsak aaya indiriyor. Yukar karsak cenneti
aaya inersek cehennemi gsterir. Biz insanlar iyilik yaparsak cennete gideriz ktlk yaparsak cehenneme gideriz.
Bizler birbirimize iyilik yapalm ve CENNET TERCH EDELM.
166
173
NSANLAR KENDMZ N YLK YAPIN. YLK

YAPAN YLK BULUR.
Deerlendirme
lk metinde renci, iyilik yapmann toplumsal manada faydalarna iaret etmi, ve iyilik yapmak sureti ile toplum
ierisinde kendimizi sevdirebileceimizi belirtmi. Ve sergiledii davran metinde rnek olarak gstermi. yilik zellii
tayan davran sonucu karsndaki insanlarn neler hissedebilecei hususunda tahminde bulunmu. Uygulama sonras
yazd metinde ilk yazd metindeki fikri devam ettirmi
fakat buna ek olarak uygulama iyilik davran ile ahiret
arasnda kpr kurmasna yardmc olmu iyilik yapanlarn
cennete ktlk yapanlarn cehenneme gidecei fikri rencide olumu ve buradan yola karak evremize iyilik yapmann kendimiz iin de bir kazan olaca dncesine ulam.
Uygulama sonucu iyilik davrannn ahiret hayatna olan
olumlu yansmasnn ve bu yansmann birey iin bir kazan
olacann farkna varlm.
7. renci
nce
yilik ncelikle insanlara sevgi ve hogryle davranmakta bir sevgidir. Sadece iyilik yardmlama deildir. yilik
biz insanlar asndan ok iyi yardmlamann sevginin ktl olmaz ki.
yilik yapan iyilik bulur. Yani iyilik yapan karln
alr. Bir fakire yardm etmek, bir insan zor durumdaysa ona
hogr ile yardm edebiliriz. yilik kimseye ktlk yapmamalyz. rnein bir insan dolmu ya da otobse bindiinde
yal ise iyilik yapp onu koltua oturmalyz.
yilik bizim ve evremiz asndan iyi insanlara yardm eden ok insan var. Ya zaten dediim gibi bir glmseme
bile iyiliin kaynadr.
174
167
yilik yalan konumamak, yalan konuuyorsa o, ktlktr. yilik hibir eyle kyaslanamaz. yilik ok gzel bir
eydir. Zaten iyilik yapan iyilik bulur derler. Bu sz dorudur
eninde sonunda karln alr.
Sonra
yilik olmayan bir yerde huzur olmaz. Mesela bir kpry geebilmek iin iyilik yapmalym. Eer kt bir insan
olsaydm belki de o kpry geemezdim. Oray geebilmek
iin bir anahtar kelime lazm. O anahtar kelime iyiliktir.
yilik yap iyilik bul ilk yazdmda da sylemitim. nsan merak iinde oluyor geebilecek miyim eer iyi bir insan
olsayd hi phe etmeden geerim derdi. Ama kt bir insansa iinde phe olur o yzden en iyisi iyiliktir.
Mesela normal bir hayatta bir eye ulaabilmek iin
anahtar kelime her zaman lazm olur. O da tabi ki iyiliktir.
Deerlendirme
lk metinde iyilik yapmann gzel b,ir davran olduunu renci vurgulam. Uygulama sonras ise, iyilik davrannn hayatta insana pek ok kapy aabilecei fikri rencide olumu. Ve iyilik yapmann hayatta bize pek ok kapy
aacak bir anahtar olduunun farkna varlm.
8. renci
nce
yilik olmasayd. nsanlar ok kt olurdu birbirleriyle
kavga ederlerdi. yilik olduu iin insanlar birbirlerine hogr ile davranyor, kavga etmiyor. yilik yapmak, gzel ilerde
bulunmak, iyilik yaparak insanlarn hogrsn almak
Allahn emridir. Allah bizlere iyi olmay, insanlarn kalbini
krmamay emretmitir. Allahn emirlerine uymamak, Allahn farz, emir kld eyleri yapmamak gnahtr. Bu da
ktle etir. Ktlk yaparak insanlarn gznden dmektense iyilik yapn hem Allahn hem de insanlarn gzn-
168
175
de ykselin. yilik yapan insan kimsenin kalbini krmayan bir

insan kazadan, beladan tm ktlklerden korunur. Herkesin
kalbini kran, insanlarn gururunu inciten insanlar ise tm
kaza ve beladan tm ktlklerden gazabn almadan br
dnyaya giden bir insann cennette yeri yoktur.
yilik yapan iyilik bulur.
Ktlk yapan ktlk bulur.
Biz insanlar iyilik yapalm iyilik bulalm. Ktlkten
kanalm.
Sonra
yilik her kapnn anahtardr. yilik yapmadan o kapy aamayz. Yani iyilik yapmadan srat kprsnden geemeyiz. Srat kprsnden geemeyen ktlk yapanlardr.
Geemeyenler cehennem azabndan korunamazlar. Benim bu
etkinlikte anladm eyler insanlar iyilik yapmasa bu kprden geemezler. yilik yapan insanlar ise bu kprden geecekler. Her zaman iyilik yapan insan her yerde vlr. Allahn rzasn alr. Allahn rzasn alan insan cenette yerinin
olduunu bilir. yilik yaparak da bunlarn gerekleeceini
biliriz.
yilik yapan iyiliin karln mutlaka ya bu dnyada
ya da br dnyada karln alr.
Deerlendirme
Bu rnekte de yukarda ifade ettiimiz gibi iyilik davrannn bir anahtar olduu ve bu anahtarla cennete girilebilecei fikri rencide olumu.
9. renci
nce
yilik insanlar arasnda karlkszca yaplmas gereken
tek eydir bence. evremizdeki insanlar birbirlerine iyilik
yaptklar zaman ilerinde sakl tutulmas gerekmektedir.
176
169
rnein: Ramazan aynda kurban kesen komunun

kesemeyen komuya vermesi sonucunda bu yapt iyilii ben
yle yaptm byle yaptm eklinde bakalarna vnmek
amal sylemesi iyilik saylmaz. Tam tersi kurban kesmeyen
kii mahcup duruma der. Bu da ona iyilik deil ktlk
olur.
iyilii yapmak istediin iin iinden getii iin yapmalsn der annem. Ben de bu konuda annem gibi dnyorum.
Bir ahs, iyilii srf iyilik olsun diye deil srf sevap
kazanmak iin kendine bir fayda salamak iin yapyorsa bu
iyilikte Allah katnda iyilik saylmaz. yilii sadece yardma
muhta birine deil btn insanlara yapmalyz bence. Ayrca
iyilik kavram ktlk kavramnn da silahdr. Ktle de
her ne olursa olsun ktlkle deil iyilikle cevap verilmeli.
nk sadece sorun bu ekilde halledilir. Ktle ktlkle
cevap verirsek ktlk doar. Ama iyilikle cevap vermemiz
gerektiini ve bu sorunu bu ekilde halletmemiz gerektiini
bilmeliyiz. Yoksa hibir ey hallolmaz. Ksacas iyilik yap
iyilik bul kalbn hayatmzda barndrmalyz.
Sonra
Kpr oluturanlar, o kprden sadece iyilik yapan
insanlarn gemesi, kprden geerken iyilikle beraber geilmesi, o kprden geerken seni gzel eylerin bekledii
iyiliin insana yardm ederek kprden rahata geilmesi
bunlarn hepsi birbiri ile ilikilidir.
Baz arkadalarm o kprden geerken kendilerini srat kprsnden geer gibi hissettiklerini sylediler.
Bu durumda anlyorum ki, kck bir iyilik bile bir
insan iin hayrl olmaya, bir insan binlerce kiinin nne
almaya yardm ediyor.
170
177
Sadece bu ekilde llemez iyilik. Gnlk yaammzda bile bu geerlidir. Sadece bir iyilik yaparak bir sr
insandan saygn, sekin ve sevilen bir birey haline gelebiliriz.
yiliin sadece bize deil btn insanlara yarar ve
faydalar vardr. Kendi adma konumak gerekirse zaten ben
iyilii hep bu ekilde deerlendiriyorum. u ana kadar da bu
ekilde dndm dile getirmek isterim.
Deerlendirme
lk metinde iyiliin gizli yaplmas ve ktle dahi
iyilik ile cevap verilmesi gerektii zerinde duran renci,
uygulama sonras, eitici drama faaliyetinde yer alan kpr
ile srat kprs arasnda bir ba kurulduuna iaret etmi
iyilik yapmann ahiret hayatna yansmas hakknda bir fikir
edinilmi, iyilik yapmann insan hayatta saygn bir noktaya
getirecei, insanlara faydas dokunaca hulasa iyilik yapmann insan iin bir kazan olduu anlalm.
10. renci
nce
Kendimiz ne kadar iyi olursak karmzdakiler de o
kadar iyi olurlar. Yani iyi davranana iyi davranacaksn. yi
olmak iin nefsine sahip kacaksn zellikle annene babana
iyiliin iki katyla davranacaksn din sadece din dersinde
karmza kmyor iyilikle ktlk ayn snrldr iyilii seersen iyilik grrsn, ktlk seersen ktlk grrsn. Peygamber efendimiz zaten bize insanlara iyi davrann demi.
yiliin ierisinde: hogr, sevgi, yardmsever, ibadetlerini yapan kii iyiliin ve ibadeti ayn arada yapm
olabilir.
Sonra
Benim anladm iyilik yapp br tarafta karln
bulmak iyilik sadece 1 tane yapp ben cennete gideceim dememeli 1 den fazla iyilik yapmal iyilik yapamayan srat
178
171
kprsn geemeyecei iyilik yapmamz iin insann kalbinin

temiz olmas gerekir. yilii karlksz yaplmasn gerektiini
anladm yani cennete gidecem diyipte iyilik yaplmaz. Temiz
kalpli olan herkes iyilik yapar!.
Deerlendirme
yilik yapana iyilik yapmak, anne babaya iyi davranmak ve ibadet yapmann iyi olduu fikirleri ilk metinde ifade
bulmu. Uygulama sonras renci, yaplan iyiliin karlnn ahirette alnacan, temiz kalp ile karlk beklemeden
insanlara iyilik yaplmas gerektii sonucuna ulam.
11. renci
nce
Bana gre iyilik yapmak ok nemlidir. nk ne zaman iyilik yaparsak hep iyi szler duyuyoruz. Mesela otobsteyken bir yal kadna yer verdiimizde Allah raz olsuni
teekkr ederim kzm. Diye yle gzel szler duyuyoruz ve
bu da bizim ok houmuza gider. Ben her zaman iyilik yapmay istiyorum ve elimden geldii kadar yapyorum, yapmaya alyorum. Ve o gzel szleri o gzel laflar duymay
baaryorum. Bi Ramazan gnnde bizim sokakta bir gen
ocuk baylmt. Biz darda kapnn nnde oturuyorduk.
Sonra ilk ben grdm. Anneme dedim ki o ocuk baylm
m? diye sordum. Annemle komularla beraber bakmaya
gittik baktmzda ocuk baygn bir ekilde yerde yatyordu.
Biz de tabi korktuk. Sonra ocuk uyand. Su felan dktk
kendine geldi. O da oruluymu ve sahurda hibir ey yememi. Komularla para topladk ve ona ila almaya gittik.
Ondan sonra adamda Allah raz olsun dedi. YLK EDEN
YLK BULUR.
Sonra
Biz snfta baz arkadalarmzla bir kpr yaptk. baz
arkadalarmz kpr oluturdu. Ve bu kprde iyilik syleyerek geiyorlard. yilik syledikleri iin biz izin verdik. Eer
172
179
ktlk syleyen olsayd, kprden gemelerine izin vermeyecektik. Ben iyilik kprsydm arkadalarm kt bir ey
syleseydiler izin vermeyecektim ve engelleyecektim. Onlarn
iyilik sylemeleri ok houma gidiyordu. Mesela bazlar her
zaman yal kadnlara yardm ediyorum, yere den ocua
yardm ediyorum diyorlard. Ve bu szler benim de ok
houma gittii iin ben onlara iyilik kprsnden gemesine
izin verdim. Ben de eer ki iyilik syleyen kii olsaydm
bydmde Allah izin verirse doktor olmay dilerdim ve
btn hastalara parasz bakardm. Her zamanda iyi szler
bulurdum. Her zamanki gibi YLK EDEN YLK BULUR diyorum.
Deerlendirme
lk metinde renci baz yaantlarn ifade ederek iyilik kavramn ifade etmeye alm. Uygulama sonras renci iyilik yapanlarn gemesine izin verirken mutlu olduunu
ve ilerde doktor olunca hastalara parasz bakacan ifade
ediyor. yiliin mutluluk verici ve insanlar mutlu edici bir
davran olduunu yaayarak renmi durumda. Dramada
hissettii mutluluu ilerde de devam ettirme niyetinde.
12. renci
nce
Mesela kn bir dilenciye yardm ettiimizi dnelim. O dilenciye kn o soukta scak bir orba, scak bir yerde
durmas onun iin ona yaplan en byk iyiliklerden biridir.
Bizler yaptmz veya yapacamz hibir iyilii kk grmemeliyiz. Yani en ufak bir iyilik bile bizim amel defterimize
yazlr. Benim aklma bu ve buna benzer iyilikler geliyor.
Sonra
Az nceki etkinliimizde ben kpr olmutum. yilik
yapanlar geiriyorduk. yilik yapmayanlar da geirmezdik.
Ama tabi btn herkes iyilik yaptklar iin geiriyorduk.
180
173
Zaten bence hayat kpr gibidir. Yani iyilik yapanlar

hep iyilikle karlarlar ve istedikleri iyiliklerle sonulanrlar.
Ama ktlk yapanlar ise hayat kprsnden bir trl geemezler.
Ben bu etkinlikte rendim ki, iyilik yapanlar hep iyiliklerle sonu alyorlar ve ben de bundan sonra ufak bile olsa
hep iyilik yapacam, nk iyilik yapan iyilik bulur.
Deerlendirme
Kk de olsa byk de olsa iyilik yapmann nemli
olduu fikri ilek metinde ifade bulmu. Uygulama sonras
hayat bir kprye benzetilmi ve iyiliin insan hayatta baarya gtrecek bir forml olduu fark edilmi ve renci bu
yaants sonucu iyilik yapmann insana iyilik getireceinden
bundan sonra hayatnda iyilik yapaca eklinde bir karar
vermi.
13. renci
nce
Yaammz sevgi ve iyilik zerine kurulmutur. nk her insana her canlya sevgi gstermeliyiz ve iyilik
etmeliyizki iyilik bulalm. Toplumda evremizdeki kiilere
iyilik yapalm toplum birbirine sevgili, saygl olsun birbirlerinin ac gnlerinde kt gnlerinde yannda olsun nk
hibir canl tek yaayamaz eer biz bakalarna kt davranrsak bakalarna kar kt davranta bulunursak herkez
bizden uzaklar ve bu yzden tek kalrz. Bu yzden evremize iyilik edelim iyilik bulalm iyilik iinde sevgi sayg ve
hogr ierdii iin her canlya kar iyilik yapmalyz bir
gn kt zamanmzda o yaptmz iyilikler bize ulaacaktr.
nk iyilik eden iyilik bulur.
Sonra
yilik her insan iin ok nemli davranlardandr.
Varsayalm biz bir yoksula yardm ettik, hacca gittik, zekat
verdik ve benzeri iyilikler yaptk o iyilikler elbette geri dne-
174
181
cek dnya yaam sonsuz deildir bu dnyann br dnyas

da vardr. Her insan eceli gelince lecek ite bu gstergeye
gre bizim ldmzde o yaptmz iyilikler bizi bulup
srat kprsnden geebiliriz. Ve o iyilik bize ulap vesile
olarak bize geri dner. Yine ayn ekilde iyilik yapan iyilik
bulur.
Deerlendirme
renci ilk rnekte iyiliin dnya hayatndaki faydalarna iaret ederken drama sonras ahirette de insana kazan
salayaca karmna ulam. Yaplan iyiliin karlnn
sadece dnyada deil ahirette de alnabileceini kavram.
Genel Deerlendirme
Yaplan eitici drama etkinlii sonucunda rencilerde yaant sonucu bir duygulanma olumutur. rnekler
incelendiinde eitici drama faaliyeti ncesi yazlanlar kitabi
bilgilerin sralanmas eklinde iken drama sonras duygular
ve yaantya ilikin yorumlar n plana kmtr. Bu eitici
dramann rencilere hissettirerek kavratma hususundaki
baarsn gstermektedir. Faaliyetimizdeki iyilik kprs
sayesinde dnya hayat ile ahiret arasnda bir ba kurulmutur. yilik kavramnn sadece dnya hayatna has deil sonrasnda da insana kazan salayaca karln bu dnyada
olmasa bile br dnyada alnabilecei fikri rencilerde
olumutur. Ve yaanlan duygulanma sonucu renciler
hayatlarnn geri kalan ksmlarnda iyilik yapacaklarn dile
getirerek bu ekilde bir karar vermilerdir.
Ders ncesi hedeflenen kazanmlar u ekilde ifade
etmitik, yilik yapmann dnya ve ahirette nemini kavrar,
yardmlamann nemini kavrar, insann dnya hayatnda
yaptklarnn karln bulacan ve Allahn gzel iler
yapanlar dllendireceini kavrar, ktlklerden kanma
hususunda istekli olur. Eitici drama almas ders ncesi
kazandrlmas hedeflenen davranlar rencilere kazandrma hususunda baarl olmutur.
182
175
3.2. Uygulama 2
15 Mays 2009 tarihinde rnek lkretim Okulu 8A
snfnda 1. ve 2. ders saatleri olmak zere uygulama yaplmtr. Snfta otoriteyi salama hususunda daha faydal
olaca ve ayn zamanda dncelerine bavurulaca iin
retmenin snfta olmas istenmitir. Snfta uygulanmak
zere seilen paylamann tad isimli drama almas u
ekildedir;
Etkinlik Ad
Paylamann tad.256
Kazanmlar
Paylamann ve dayanmann gerekliliini kavrama,
empati kurma, zekat ve sadakann ne olduunu renme.
Hazrlk ve Giri
retmen renci says kadar ikolata (veya onlarn
houna gidecek ambalajl bir yiyecek maddesi) ile snfa girer.
Kendisi rencilere eit olmayacak ekilde kimine bir tane
kimine iki kimine tane olarak ikolatalar datr. ikolatalar yemeye hep birlikte balanacan herkesin beklemesi
gerektiini ifade eder. yle ki baz renciler fazla alm
olduundan sonda kalan rencilere ikolata kalmaz. retmen de sanki ikolata yetmemi gibi davranarak bir sre
rencilerin bu durumu hissetmelerini salar. Snf biraz
karr.
Etkinik Sreci
retmen rencileri yattrarak, hayatta baz insanlarn zengin bazlarnn fakir olduunu, Allah Tealann ihtiya sahibi olanlarn ortada kalmamas iin zekt farz kldn
sadaka vermenin de dinimizde vlen bir davran olduunu
ifade ederek, fazla ikolatas olanlarn olmayanlara vermesini
256

2000, s. 17-19dan esinlenilmitir.
176
183
ister. Herkes bir ikolata alncaya kadar paylam srer. Ve

hep birlikte ikolatalar yenir.
Tartma Sorular
lk paylamda ikolata alan ve alamayan ocuklara
neler hissettikleri sorulur.
kinci paylamdan sonra hissettikleri sorulur.
Destekleyici Etkinlik
Paylamn ve zektn nemine ilikin bir kompozisyon yazlmas istenir.
Uygulama Sreci
Ders retmeni ile birlikte snfa girildi. Snf mevcudu
41 kii idi. Daha nceki uygulamamzda olduu gibi, snfa ilk
olarak bo ktlar datld. Ve paylamann kendimiz ve
evremiz asndan nemi konusunda akllarna gelenleri
yazmalar istendi. 15 dakika kadar bir sre verildi. Daha sonra
ktlar topland.
Ktlar toplandktan sonra, kendilerine bir srprizimiz olduu sylendi. Daha nceden snf saysna gre kii
ba bir adet decek ekilde ayarlanm ekerlerden ikier
ikier datlmaya baland. Hep birlikte ekerleri yiyeceimizi datm bitmeden ekerlerin yenmemesi istendi. Tabi snfn
yarsna gelindiinde ekerler tkendi. Allah Allah yetimedi!
imdi ne yapsak? eklinde bir aknlk ortam oluturuldu.
Alamayan rencilerin bir an panikledikleri gzlendi. Bir sre
snfn karmasna msaade edildi. Daha sonra snf teskin
edilerek, ocuklar, hayat bu ekildedir. Hayatta baz insanlar
zengin bazlar fakirdir. Toplumda dengenin kurulabilmesi ve
mutluluun salanabilmesi iin zenginlerin mallarndan
fakirlere vermeleri gereklidir. eklinde bir vurguda bulunuldu. Paylama bilincinin toplum asndan nemine iaret
edilerek fazla ekeri olanlarn olmayanlara vermelerini istendi. Tabi bu srada rencilerden birinin ald iki ekeri de
yemi olduu fark edildi. Toplumda bu ekilde insanlarn
184
177
bulunduuna da iaret edilerek yedekte bulundurduumuz

ekerlerden alamayan renciye verildi.
Daha sonra eker alan ve arkadalar ile paylaanlarn
ve eker yetmedii iin alamayan ve arkadalarnn paylamalar ile ekerlerine kavuan rencilerin neler hissettii hususunda bir sre konuuldu. Daha sonra rendiimiz kadar ile
snf okulun en yaramaz snflarndan biri imi. Dolaysyla
tartma ksmn fazla gelitirilemedi. Fikirlerin yazl olarak
alnmasnn daha faydal olaca dncesi ile zaten yazl
olarak alnmas dnlen paylamann kendimiz ve evremiz asndan nemi isimli konu sre biraz fazla tutularak
drama esnasnda neler hissettiniz? eklinde bir ekleme ile
birlikte yazdrld. Seilen rnekleri ders ncesi ve ders sonras yorumlar olarak aada sunulmutur;
1. renci
nce
Paylamak bana gre insanlar insan yapan nemli bir
paradr. Bir insann dertlerini paylamas, baka insanlarla
iletiim kurmas insann aklndaki pheleri kaldrr. Paylamak insanlar arasnda sevgi ve sayg duygularn pekitirir.
Bir insann nasl yemek yemeye ihtiyac varsa paylamaya da
ihtiyac vardr. Birisiyle konumak, dertlerini ona dkmek
insanlar birbirine daha da yaknlatrr.
Yani paylamak her adan nemlidir. nsanolu bir
eyleri paylatka yenilenir ve hayata kar glenir. Bana
gre paylamak insanlar arasndaki sevgi ve birlik beraberlik
duygusunu oluturan bir etkidir. Paylaalm birlikte beraberce dost olalm.
Sonra
Az nce yaptmz paylama dramasnda unu grdm. nsan paylanca aralarnda bir sevgi ba oluur. Demin
ekeri olan arkadalarn olmayanlara vermesi insanlarn
iinde kk de olsa paylama duygusunun olduunu gs-
178
185
terdi. Bu olay beni ok mutlu etti, ve paylamann nemini

daha da iyi anladm.
Deerlendirme
renci drama etkinlii sonucu paylam ve bu paylamadan mutlu olmu. Ve sevgi duygusunun paylama
sonucu oluacan hissetmi. Bu yaantlar paylama duygusunun iselletirilmesi hususunda olduka nemli.
2. renci
nce
Paylamann kendimiz ve evremiz asndan nemi
oktur. Her insan bir takm eyleri paylamas gerekir. Paylaarak kendimizin bencil olmadn gsteririz. Paylamayan
insanlar bencil ve sinir bozucu olurlar. Her insann iinde
paylama duygusu vardr. nemli olan iindeki paylama
duygusunu ortaya karmak. nsanlar paylaarak her ii baarrlar, mesela; bir bahivan baheye iek ekmek istese ve
iei dikmek iin kazmaya ve kree ihtiyac olsa,
bahivanda olmasa bile komusundan isteyip baheye o iei
dikebilir. nsan paylat eylerden de yararlanr. Aslnda
mesela; bahivann diktii o iek bize oksijen verir biz de bu
oksijenden yararlanrz. Bu da insanlar iin ok gereklidir. Her
insan paylamaldr. Paylaan her insan her zaman mutlu ve
iyimser olur. Yani paylamak bir gereksinimdir.
Sonra
Paylamak bir insan iin en gzel eydir. Biraz nce
bize eker dattnzda ok mutlu oldum ama midem buland iin ekeri yemedim. ekerlerimi iki arkadamla
paylatm. Paylatm eyden mutlu oldum. Bir insan paylaaca eyden mutluluk duyar. Mutlu insanlar bencil olmazlar, paylamay bilirler. Paylamak dnyann en gzel eyidir.
Mesela, kurban bayramnda et datlr. Fakir insanlara zekatla fitre verilir. Bu da bir paylama rneidir. Paylaan insan
her zaman mutluluk kazanr.
186
179
Deerlendirme
Burada renci iki ekerini de paylam ve bu durumdan mutluluk duymu. eker yiyemedim eklindeki bir
znt duygusu yerine mutluluk hissedilmesi dikkat ekici.
Paylama ile zekt, fitre arasnda ba kurulmu.
3. renci
nce
Paylamak dinimizde nemli bir davrantr. Kendini
bilen herkes paylamay da bilir. Dinimizde de paylamamz
gerektii tlenmitir. Peygamberimiz de paylamay seven
insand. rnein, bir sokakta dondurma yiyerek gidiyoruz.
Karmzda alktan bitmi bir kii var. Eer onun da can
ekerse dondurmadan ona da vermeliyiz. ou insan malnn
paylalmasndan honut kalmaz. Ama kefenin cebi yoktur.
Dnya mal dnyada kalr. Hepimiz paylamay bilmeliyiz.
Paylama deyince aklmza ilk gelen ey mal olmamal. nk paylamak sadece mal ile olmaz bilgiyle de olur. retmenlerimiz mesela, kendi bilgilerini bizimle paylayorlar.
Komumuz a ise ona yemek vermeliyiz. Yiyecekleri paylarz. Bununla ilgili yle bir sz vardr. Komusu a iken tok
yatan bizden deildir.
Paylamak gzel bir davrantr. Paylam yaparak
yan zamanda iyilik de yapm oluruz. Bu konudan zararl
kan kimse olmaz. Bu erdemli bir davrantr. ok zengin bir
kii paylamay bilirse evreye yarar da olabilir. Nasl? yle;
bir ormana aa dikebilir. evrenin temizliine katkda bulunur.
Sonra
Bize ilk nce eker verdiklerinde sevindim. Ama dier
arkadalara yetmedii iin iimde bir burukluk oldu. Biz
yeyip onlar baknca insan zlyor. Ama bu eitsizlikle ilgili.
Mesela herkese 1 tane verilseydi yeterdi. Ben bana verilen
ekeri iki tane arkadama verdim. Ve buna hi zlmedim.
180
187
Belki baz arkadalarm ve ben yememi olabiliriz. Ama olsun

nemli deil. nemli olan paylamay bilmek, o duyguyu
yaamak.
Deerlendirme
renci drama etkinlii srasnda bazlarnn eker
alp bazlarnn alamamas karsnda znt duymu, sahip
olduu iki ekeri de datm ve bundan mutluluk duymu.
Etkinlik bu renci zerinde olduka etkili bir duygulanma
oluturmu yle ki sahip olduu iki ekeri de kendisi yememe
pahasna arkadalarna datm. Bu nokta olduka nemli.
Empati duygusunun belki de en iyi gzlendii rnek.
4. renci
nce
Paylamak bir insann isteyerek ve karlk beklemeden yapt bir hogrdr. Paylamak insanlara huzur ve
gzellik yayar. evremizde pek ok insan var hangisinin iyi
hangisinin kt olduunu bilemeyiz. Baz insanlar vardr.
ok iyidir hep bir eylerini paylamak ister ama baz insanlar
vardr hep paylamamak iin hep kaarlar. Paylamak evredeki insanlarn senin nasl olduunu anlatmana yarayabilir.
Eer bir eyi biriyle paylarsan o toplumda sevilen birisi
olursun.
Sonra
Biriyle bir eyi paylamak gerekten ok gzel. Ben
ok mutlu oldum o an paylatm kiinin suratnda bir glmseme ykseldi. Byle bir ey yaptma ok memnun
oldum.
Deerlendirme:
renci etkinlik sonras paylamaktan yaad memnuniyeti mutluluu ifade ediyor. Drama paylamann mutluluk verici olduunu kavratma hususunda baarl olmu.
188
181
5. renci
nce
Bir arkadamzla bir ey paylamak ok nemlidir. Bir
arkadamza yardm ettiysek eer bir gn onunda bizle
srlarn ya da he hangi bir eyini paylaabilir onun iin evremizin bize kar paylamann ve evremizin bize kar
hogrnn iyi olmas lazm bunun iin evremizin bize kar
terbiyeli paylamay sevmemiz gerek eer biz bir adm atarsak arkadamzda o adm grr ve bize kar o da bir adm
atar.
Sonra
retmenimizle gelen hoca bizlere eker datt bir ksm arkadamza yetti bir ksm arkadaa yetmedi biz de
arkadalarmza datarak hem biz mutlu olduk hem onlar. O
yzden paylamak ok gzel bir ey o yzden elimizdekilerin
deerini bilelim ve olmayanlara yardm edelim.
Deerlendirme
Bu rnekte de paylamaktan yaanlan mutluluk ifade
ediliyor. Karlkl olarak mutluluk hissedilmesi ve kardaki
mutlu olduu iin mutlu olma empati duygusunun gelimesine sebep oluyor.
6. renci
nce
Paylamak insann kendinde olan bakalarna da
vermektir. nsanlar paylatklar toplumda sevilir ve saylr.
Paylamann toplum asndan nemi de toplumda yardmlama olur. rnein; bir kiinin ok paras var bu paray tek
bana yiyeceine fakirlere verebilir. Gnmzde insanlar
fazla paylamay bilmiyorlar. Toplumda paylamak sevgi ve
saygnn artmasna neden olur.
Paylamak bir insan iin ihtiyatr. nsanlar dertlerini
paylatklarnda hayatn zorluklarnda daha gl olur. Yani
182
189
paylamak insanlar arasnda nemli bir duygudur. Bunun iin

de her insann paylamas gerekir.
Sonra
Az nce yaptmz etkinlikte baz arkadalarmza eker verildi bazlarmza da verilmedi. eker alanlar mutlu
oldu, alamayanlar da zldler. te hayatta byle bir blm
ok zengin bir blm de ok fakirdir. eker alan arkadalarmz almayanlara vererek bir kez daha paylamann ne olduunu renmi olduk. eker veren arkadalarmz da paylatklar iin ok mutlu oldular.
Deerlendirme
Hayatla drama etkinlii arasnda ba kurulmu. Fakir
ve zengin arasnda paylam ile denge kurulacana iaret
edilmi. Zenginin fakirin durumunu anlamas noktasnda
empati duygusunun rencide gelitii gzlemleniyor.
7. renci
nce
Paylamak her adan nemlidir. Paylaan insan, hem
kendi asndan hem de bakalar asndan mutlu ve huzurlu
olur. Bir insana yardm etmek, onunla beraber bir eyleri
paylamak ok gzel. rnein, karn a olan biri ile yemeini
paylamak veya bir dostun veya arkadan ile beraber, sevinlerini, dertlerini, mutluluklarn, skntlarn paylamak.
Bundan daha gzel ne olabilir ki? Paylamak szc sadece
karn a olan birinin karnn doyurmak veya arkadanla
beraber skntlarn paylamak deildir. rnein; bir evlenen
ifti dnn onlarda beraber bir evi paylayorlar. u yaadmz dnyadaki mallar bizimle beraber br dnyaya
gelmiyor. Biz ldkten sonra bakalar kullanyor, bakalar
birbirleri ile paylayor. Paylamak her adan huzur ve rahat
edici bir eydir.
190
183
Sonra
Biraz nce bizlere eker datld. Ama bazlarmz ald, bazlarmz almad. Ben alamayan taraftaydm. Ben ilknce
ok zldm. nk eker alamamtm. Ama daha sonra
ekerleri alan arkadalarmz bizimle ekerlerini paylatlar.
Biz ok ama ok mutlu olduk. Bence insanlar arasndaki
denge de bu olmal. Dengeli olabilmemiz iin, hayatmzn
dengesini kurabilmemiz iin, paylamamz gereklidir. Eer
bizde varsa, olmayanlara verelim ki her zaman eit ve dengede olalm. Hep bana demiyelim. Hep kendimizi dnmeyelim. Yardm edelim paylaalm ki herkes mutlu olsun. Herkes
birbirine yardm etsin.
Deerlendirme
Burada da zellikle empatik yaklam n plana kyor. Karmzdaki insan da dnp onun mutlu olmasn
salamak gibi bir ama ifade ediliyor.
8. renci
nce
Paylamak bence evremiz asndan ok nemli bir
durumdur. Mesela bir arkadamzn, komumuzun, ailemizin veya kendimiz iin ok nemli ve gereken bir durumdur.
Mesela evremizden birinin bende olan bir eye ihtiyac varsa
onunla paylamalyz. Ona yardm etmeliyiz. Okulda bir
arkadamn bende olan bir eye ihtiyac varsa onunla paylamalyz. evremizdeki herkesin paylamaya yardma
ihtiyac vardr. Ve bu yzden biz evremizdeki herkese paylama gz ile bakmalyz.
Sonra
Az nce snfla birlikte yaptmz paylama oyununda arkadalarmzn yarsna eker dattk dier yars ise
ekersiz kald. Yani ekerler onlara yetmedi ben ekerimi bir
arkadama verdim arkadama verdiimde keke bir tane
daha ekerim olsa onun yanndakine de versem diye dn-
184
191
yordum ama dier arkadamda onun yanndakine verdiinde yaptmz bu almadan ok memnun kaldm ve ok
sevindim. Size ok teekkr ederim.
Deerlendirme
Burada da renci paylamaktan mutluluk duymu.
Bir arkadana eker verip keke bir tane daha olsa dierine
de versem derken bir bakasnn alamayan arkadaa eker
vermesi paylamann yaygnlamasnn da renciye ayr bir
mutluluk verdiini gsteriyor. renci etkilenmi duygulanm ve yaz sonunda bu duyguyu yaattmz iin bize teekkr ediyor. Bu nokta da ilgi ekici.
Genel Deerlendirme
Bu derste rencilerin, Paylamann ve dayanmann gerekliliini kavrama, empati kurma, zekt ve sadakann
ne olduunu renme. Gibi kazanmlar salamalarn hedeflemitik. Eitici drama ile ilenen ders sonucu genel bir deerlendirme yaptmzda, paylamann ve dayanmann gerekliliini kavrama noktasnda rencilerde farkndalk olumu
ve paylama sonunda yaanan mutluluk ve memnuniyetle bu
pekimitir. renciler eker alamayanlar iin zlp onlarn
da mutlu olmasn salamak iin eker vermekle empati duygularn da gelitirmilerdir. Fakat yazlarda zekt ve sadaka
ile balantnn kurulmadn gzlemliyoruz. Bu ders srasnda bu konuya yeterince vurgu yapamadmz gsteriyor
fakat, paylamann nemini kavram ve empatik bir bak
as kazanm bir bireyin zekat ve sadaka verme hususunda
sknt yaamayaca da bir gerektir.
3.3. Uygulama 3
22 Mays 2009 tarihinde, hlas lkretim Okulu 7B snfnda 1. ve 2. ders saatlerinde uygulama almas yapld.
Ders retmeni ile birlikte derse girildi. Ve Paylamann
Tad isimli drama almas bu snfta uyguland.
192
185
Uygulama Sreci
rencilerin toparlanmas, yoklamann alnmas, rencilere uygulamaya ilikin aklama yaplmas gibi ilemler
tamamlandktan sonra, daha nceki almalarda olduu gibi
bo ktlar datld ve Paylamann kendimiz ve evremiz
asndan nemi ne olabilir? sorusuna ilikin rencilerin
akllarna gelenleri yazmalar istendi. Bu ilem iin 15 dakika
sre verildi. Sre yetersizliinden dolay drama uygulamas
ikinci derse brakld. rencilerin 3. ders Din Kltr ve
Ahlk Bilgisi dersinden imtihanlar olduu renilince 10
dakika kadar ders almalarna msaade edildi.
kinci ders banda rencilere bir srpriz yaplaca
sylenerek, daha nce snf saysna gre her kiiye bir adet
decek ekilde ayarlanan ikolatalar ikier ikier datld.
Snfn yarsna gelindiinde daha nce planland gibi ikolatalar bitti. th eksik getirmiiz! napalm imdi? gibi ifadelerle rencilerin yaanty hissetmeleri salanmaya alld.
Fakat bu snfta yine daha nce Esenyurt rnek lkretim Okulunda yaplan almada olduu gibi bir panik
ortam olumad. Alamayan rencilerin tereddte dt
grld, fakat ok fazla znt ve hayal krkl tepkisi
gzlenmedi. Bunun okulun bulunduu blgenin refah seviyesi ile irtibatl olabilecei dnld. Uygulama sonras konuulan rencilerden biri ikolata ok nemli bir ey olmad
iin alamadm zaman fazla bir znt hissetmedim. eklinde bir ifade kulland. Yine yazl olarak alnan geri bildirimlerden birinde bir renci olay anlatrken hoca snfa ucuz
ikolatalardan datt gibi bir ifade kullanm olduu grld. Yaplan bu drama etkinlii zerinde refah seviyesinin
etkileri ak olarak grlmekteydi. unu da belirtmek gerekir
ki 7. snf olmasna ramen yazlan metinlerin ifade kalitesi
dier okulun 8. snfndan daha iyi seviyedeydi. Bunu ilerde
vereceimiz rnek metinlerden anlamak da mmkn olacaktr.
186
193
rencilerden bazlar ikolatalar paylamay teklif

ettiler. Bunun zerine elinde iki ikolata bulunanlarn ikolata
almayanlara bir tanesini vermeleri istendi. Sonuta herkese
ikolata ulancaya kadar paylam devam etti, alamayan
birka renciye de fazla olarak ayrlan yedek ikolatalardan
verildi. Ve hep birlikte ikolatalarn yenilmesi istendi.
rencilere hayat ierisinde, baz insanlarn zengin
bazlarnn fakir olduu toplumsal dengenin salanmas iin
zenginlerin fakir olanlara yardmda bulunmas gerektii
anlatld. Daha sonra rencilere neler hissettikleri soruldu.
Bir ey hissetmedim diyenler olduu gibi, znt hissettim
gibi ifadeler kullananlar da oldu. Paylaan rencilerin hisleri
ise daha ok mutluluk idi. Dinimizde yardmlamay salayan
ne gibi emirler ve tevikler bulunduu soruldu. renciler
zekttan ve sadakadan bahsettiler. rencilerin hayatta yaad paylama tecrbelerini anlatmalarn istendi. Anlatan
rencilerin hatralarn dinledikten sonra rencilere bo
ktlar datlarak ders banda yazlan soruyu ilediimiz
ders tecrbesi ile tekrar deerlendirmeleri istendi.
rencilerden alnan ders ncesi ve sonras metinlerden seilenleri aada veriyoruz;
1. renci
nce
nsanlar birbirlerine yardmlama iinde bulunmaldr. Eer biz bir arkadamza yardmda bulunursak o da bize
zor bir durumda yardmda bulunur.
Gnlk hayatmzda her yerde yardm ederiz ve gnlk hayatta sk skta olsa arkadalarmz yardmlarmz sevgimizi paylarz. rnein caddeden geen bir yal amcaya
yardm etmek fakir fkaraya yardm etmek eer bir kimsenin
bir eyaya ihtiyac olunca onu aratrmak ve ona yardm
etmek isteriz.
194
187
Eer biz bir arkadamza yardm ve paylam iinde

olursak bir gn gelir o yardmz bize yarar olur.
Sonra
Paylamn gerekten ne kadar nemli olduunu anladm. Paylam bende sevin duygusunu oluturdu arkadam Bedirhan benden su istemiti bende gazoz vermitim
sevindi onun sevincini grnce ben de sevindim.
Deerlendirme
lk metinde renci biraz faydac bir yaklamla paylamay deerlendirmi. Drama etkinlii sonras, paylamann
verdii mutluluu hissetmi ve nemini kavram.
2. renci
nce
Paylam bir insann elindekini bir bakasyla yaknyla, evresiyle paylamasdr.
Paylamay bilmeyen insan aslnda kendisinide evresini de dnmeyendir. Paylamayla hem a insanlar, sokaktaki hayvanlar hatta arkadalarmz bile mutlu edebiliriz.
Onlar mutlu olunca paylamay bilenlerinde sevinli olmas
gerekir.
O zaman paylaan insan mutlu olan insandr. Paylanca kabir hayatmz da garantiye almamz salar. Demek ki
paylamak hem Dnyada hemde ahirette mutluluu salyor.
Sonra
Kompozisyonda yazdm gibi paylam insanlar
mutlu ediyor.
Deerlendirme
renci ilk metinde teorik olarak ifade ettiklerinin
pratik olarak var olduunu grm. Paylamann gerekten
mutluluk verdiini yaayarak renmi.
188
195
3. renci
nce
nsan bir eyi evresiyle, ailesiyle, arkadalaryla vb.
paylarsa hem herkes tarafndan sevilir, hemde kendi mutlu
olur, nk paylamak ok gzel bir histir. Paylamak iin
ilahla byk bir ey olmas gerekmiyor. Bu bi eker, sevgi,
sakz vb. gibi ufak eylerde olabilir. Karnda hediyenin byklne deil senin anlayna bakar. Senin hogrl
olmana bakar.
Biyandanda paylamak bize cennet kaplarndan birini
aar. Biz her paylamamzda 1 sevap alrz. Sevaplarmz
birikir birikir bizim cennete girmemize yardmc olur. Kck bir eyin nekadar gzel bir eye yol at ortada. Mesela
dnn evde kaplar var ve siz onlar amak iin nbetiye
yardm etmen gerekiyor. Sen nbetiye yardm ettike kaplar
teker teker alr ve ulamak istediinize ularsnz. Paylamakta ite onun gibidir.
Paylamak hem manevi hem maddi ynden bize etkilidir. Olumsuz ynde deil, olumlu ynde etkiler. nsan paylatka mutlu olur.
Sonra
Gerektende paylamak insan mutlu ediyor. Karndaki insan sana glmseyince ok mutlu oluyorsun. Bize iki
ikolata verdiler ve paylamamz istediler. Ben Simay arkadamla paylatm. Onun bana glp teekkr etmesi beni ok
mutlu etti.
Paylamak gerektende insan mutlu ediyor.
Deerlendirme
Burada da yukardaki rnekte olduu gibi renci yukarda yazd teorik mutluluk fikrinin pratiini yaam ve
bundan etkilenmi grnyor. Karsndaki arkadann
196
189
glmsemesi ile iine yaylan memnuniyeti fark etmi. Bu

ekilde empatik bir duygu da gelitirmi.
4. renci
nce
Paylamak insan, arkadalarn ve evreyi mutlu eder.
Paylatka oalr ve artar da fazla bilgi, mutluluk, hatta
sevgi bile oluur paylamak ok gzel duygudur.
Bir insan dnelim paylamaz huysuz kimseye hibir
bilgi, eyasn vermeyen birisi bu insan hayatta mutsuz olur.
nk paylamann ne gzel biey olduunu bilmez. Paylamak insan birbirine balar ve mutlu eder karsndakine
ona deer verdiini anlatr. Paylamayan hayatta baarsz,
mutsuz olur.
Baka bir insan dnn paylaan, huylu, mutlu bir
insan bu insan hayatta mutlu baarldr. nk o paylamay
biliyordur. Paylamann ne demek olduunu mutlu verdiini
biliyordur ite o insan paylamay bilen insandr paylamak
sonuta insana mutluluk ve dier duygular verir.
Sonra
imdiki duygum ise mutluyum ama bir arada da hzn karmdaki arkadalarm bize bakyor elimdeki iki ikolatay birini verdim ve ite imdi iim rahat ve ikolatay rahat
yiyebilirim.
Duygu: mutluluk, hzn, sevin.
Deerlendirme
Burada empatik bir yaklam sergilenmi. Karsnda
alamayan arkadalarnn yaad hzn hissederek bunu
mutlulua eviriyor. Ve ancak o ekilde rahat ederek ikolatasn yiyor.
190
197
5. renci
nce
yi arkadalar, iyi dostlar edinirsek her eyi arkadalarmzla paylaabiliriz. Paylamak evre amzdanda kendimiz asndanda nemlidir. nk biz gnlk hayatmzda
annemizle, kardeimizle, ablamzla vs. her eyimizi paylayoruz. Tabi her eyini paylaan bir arkadanz vardr. Tek
kalem, silgi deil. Size srrn bile syleyen bir dostunuz vardr. Ad stnde dost, size yani sana gvenecek bir dostunuz
vardr. Paylamak evre asndan da nemlidir. Ksacas
paylamann kendimiz ve evremiz asndan ok nemi
vardr.
Sonra
Kimse bir arkadann a kalmasn istemez. Gznn
nnde ben dahil kimse biey yemez, yiyemez. Bende bu
duyguyu yaam oldum. Bence kimse arkada deil annesine, ablasnn dahil gznn nnde yememeli. Arkadann
a kaldn grrsen bidilimde ona verebilir. Tabii onun yani
arkadann gznn nnde yemekte ok ayptr. Birde
hibir arkadana agzllk yapmamanz gerekir. Hem
kimseyle iki ikolatann hesabn kavgasn yapmamamz
gerekir. Paylamakta byle bieydir. Yani ben de paylamak
duygusunun nasl biey olduunu anladm.
Deerlendirme
Eitici drama uygulamas sonucu renci paylamann nemini empati kurarak anlam ve anlatm. Ve bu duygulanmay etkinlik sayesinde yaam.
6. renci
nce
Paylamann kendimize ve evremize pek ok yarar
vardr. Bunlardan rnek verirsek. rnein bir arkadanz var
198
191
ve o sizinle hibir eyini paylamyor ama siz onu ok seviyorsunuz. Ve onla bir eylerinizi paylayorsunuz.
Kt bir eydir paylamamak paylamann ok byk
nemi vardr. Paylamann sevap olduunu da bilmeliyiz.
Paylamann kendimiz asndan nemi; bize sevap kazandrmas paylamay retmesi paylamann evremiz asndan nemleri de vardr. Bunlar: evremizdeki insanlara yararl ve faydal olabilme onlar onarabileceimiz skntlarndan
kurtarabilmektir.
nsann her zaman insana ihtiyac vardr. Bu her zaman byledir. Paylamayan insanlara paylamann ne kadar
gzel olduunu alamak gerekir. nk insanlar mutlu
etmek her zaman gzeldir.
Sonra
Paylamann insan hayatnda birok etkisinin olduunu. Sevildiini anmsatt insanlar mutlu ettiini ve insann
hayat boyunca paylamann deerini bilmesi gerektiini
anladm. Ayrca insan ne kadar paylarsa ve daha nceki
yazdklarmla balants var.
Deerlendirme
Bu rnekte de renci ilk metinde yazd teorik bilgilerin yaant ile gereklemi olduunu ifade ediyor. Paylama sonucu sevgi olutuunu, mutluluk hissedildiini belirtiyor.
7. renci
nce
Bence paylamann hayatmzda ok nemli bir yeri
vardr. nk insan paylatka hem kendini hem de evresindekileri mutlu eder. Cimrilii kendinden uzak tutar. evresindekiler de onu sever sayar. Allahmz da cimriliin ok
kt bir ey olduunu ve cimri olmamamz gerektiini vurgulamtr zaten.
192
199
Mesela, bir dnelim. Sevmediimiz bir arkadamz

o gn hibir ey yememi ve paras da yok. Eer bizde bir
yiyecek varsa ve onu paylarsak o kiiyle arkadalmzn
dzelmesi iin ok nemli bir adm atm oluruz. Bu da ikimizin arasnda olumlu sonular dourabilir. Mesela bir derdimizi bir arkadamzla paylarsak, kendimizi de rahatlatm
oluruz.
Neyse, aklma daha fazla bir ey gelmiyor. te dediim gibi evremizdekilerle bir eyler paylarsak, toplumda
gzel bir yere sahip oluruz.
Sonra
Arkadama olan sevgim bu paylamdan sonra daha
da artt.
Deerlendirme
renci, paylama etkinliinden sonra arkadan daha ok sevdiini belirtiyor. Bu husus eitici drama etkinliinin
verimi hususunda olduka dikkate deer bir noktadr.
Genel Deerlendirme
Bir nceki uygulama almasnda olduu gibi burada
da renciler eitici drama etkinlii sayesinde yaant yolu ile
sadece bilgi deil ayn zamanda mutluluk, sevgi, sevin,
znt gibi duygular hissederek evresindeki insanlara kar
empatik bir bak as gelitirmeyi baaryorlar. Bu kazanm
klasik eitim retim metodlar ile bu kadar kolay verilemez.
Eitici dramann bu konudaki etkinlii ve verimlilii bu
uygulamalarla ortaya km oluyor.
200
193
DEERLENDRME VE SONU
194
Gn getike daha da yaygnlaan ve gelien iletiim

a, bilgisayar, internet, televizyon gibi grsellii fazla ve ayn
zamanda elendirici aralarn artmas ile birlikte daha yaygn
kullanlr hale gelmitir. ocuklar bu hzl ve deien dnyada teknolojinin getirdii imknlarla pek ok bilgiye kolay bir
ekilde ulaabilmektedirler. Ulalan bu bilgiler beraberinde
bir kltr de getirmektedir. zellikle internet kullanm
kitap okuma alkanln azaltm saatlerce kitap kartrarak
elde edilen bilgiler birka tua basmak sureti ile ulalr olmutur. Srekli deien ve gncellenen bu dnyada ocuklarmza eriebilmek ve onlara bir eyler verilebilmek isteniyorsa eitim sistemimiz de kendini gelitirmeli ve renci etkinliine dayal elendirirken reten yntemler gelitirilmelidir.
Bunlarn yan sra, Milli Eitim Bakanl Din retimi Genel
Mdrl tarafndan Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinin ilkretim seviyesinde rencilere kazandrmas gereken
zellikler saylrken sadece din ve ahlk bilgilerin rencile-
195
203
re verilmesi deil bu konulara ilikin tutum, alkanlk ve

deerlerle ilgili davranlarn kazandrlmasna ynelik amalarn da bulunduu grlmektedir. Bu amalara hizmet edebilecek en iyi eitim retim metodunun tespiti olduka nemlidir.
Eitici drama yaayarak renmeyi temel alr, bir eyin ne olduunu tanmlamak ve onu o ekilde retmek ile,
bir eyin ne olduunu hissettirerek onu yaatarak, tattrarak
retme arasnda fark vardr. Eitici drama ikincisidir. Brian
Way Development Through Drama (Drama Yolu ile Geliim)
isimli kitabnn ba taraflarnda yle bir rnek verir, kr
kimdir? diye bir soru sorulduunda cevap, kr gremeyen
kiidir. eklinde bir cevap alnabilir. Veya baka bir ekilde
yle cevaplanabilir, gzlerini kapat ve gzlerini srekli
kapal tutarak bu odadan dar kmaya al.257 Eitici
drama retilmesi, kazandrlmas istenilen bir davrann
hissedilerek kavranmasn salayabilmektedir. Bu deneyimi
yaamak tatmak renciye heyecan vermekte ve eitimi
zevkli bir mecraya tamaktadr.
Eitici drama gnmzde git gide daha ok nem kazanmaktadr. Krsal kesimden ehre glerin artmas bu ailelere mensup rencilerin hayata intibakn salamay gerekli
klmaktadr. Toplumda zellikle eitim sisteminde rekabet
ortam srekli n plana kmakta baar genellikle notlarla
llerek yksek not alanlar iyi renci dk not alanlar
kt renci eklinde nitelenmektedir. Bu bilgileri lme
noktasnda belki doru olsa da ahlk tavrlara, tutumlara
nem atfedilmesi, kardaki insann duygularn hissedebilme
onu nceleyebilme gibi davranlarn geri planda kalmasna
sebep olmaktadr. ekirdek ailelerin artmas ocuklarn daha
az sosyal iliki iine girmesine yol amaktadr. Toplumumuzda giderek artan boanmalar ocuklar olumsuz etkilemekte
onlarda oluacak duygusal problemlerin almas ve hayata
257
204
Brian Way, Development Through Drama, Humanities Press, Atlantic Highlands,

N. J. , America 1973, s. 1.
196
intibaklarnn doru bir ekilde salanmas gibi bir ihtiyac

ortaya karmaktadr. Televizyonun yaygn kullanm ocuklar pasifize etmekte, saldrganlk gibi istenmeyen davranlarn ortaya kmasna sebep olabilmektedir. Bunun engellenmesi ancak benzer zelliklere sahip gl ve elendirici bir
eitim metodu ile olabilir. Dinin dnya ile irtibatnn kopuk
olmad bu dnyaya ait bir sistem olduunun benimsetilebilmesi iin pratik uygulamaya yaantya dayal bir eitim
metoduna ihtiya vardr. Ahlk konularn sadece retme ile
deil yaayarak ve hissederek kavratlmas gereklidir. rencilerin Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerini monoton sradan nemsiz bir ders gibi grmelerini engellemek ve zevkle
beklenen dersler arasna sokmak bir gereklilik olarak karmza kmaktadr. Dier dinlerin propoganda almalarna kar
ocuklarmzn dik durmasn salama asndan yaayarak,
hissettirerek, elendirerek renmeyi salayan bir sistem
gereklidir. Yukarda saydmz ve gn getike nemi daha
fazla artan bu toplumsal problemlerin zm iin eitici
drama okullarda Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinde
kullanlmaldr.
almann ilk blmnde Drama ve Eitici Drama
bal altnda, drama ile alakal kavramlar aklanarak eitici
dramann ne olduu ortaya koyulmutur. kinci blm, Din
Eitimi ve Eitici Drama baln tamaktadr. Burada,
eitici drama ile mukayese imkn vermesi asndan klasik
din eitim retim yntemlerine ilikin bilgi verilmi, Trk
eitim gelenei ierisinde bulunan ve dramatik zellik tayan
unsurlar tespit edilmitir. Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde eitici dramann nasl uygulanaca ve hangi tekniklerin, hangi konulara ilikin kullanlabilecei hususu ilenmitir. nc blmde, Uygulamalar: Din Kltr ve Ahlk
Bilgisi Dersleri rnei bal altnda okullarda yaplan
uygulama almalar ve deerlendirmelerine yer verilmitir.
Eitici drama Amerika ve ngilterede uygulanmaya
balanm bir yntem olarak bilinmektedir. ocuklarn oyun
oynamaya meyilli tabiat, eitici dramay her ocuk iin kulla-
197
205
nlabilir bir yntem klmaktadr. Oyun zaten ocuun srekli

uygulad bir etkinliktir. Yetikin eli deerek ocuka oluu
zedelenmeden eitimde bir ara olarak kullanlmas mmkndr ve pek ok kltr kendi dinamikleri ile bunu uygulayabilir. Eitici dramann ilk izlerini tayan Osmanlnn son
dnemlerinde yaynlanm bir belgeyi Prof. Dr. Yahya Akyz
neretmitir.258 Bu belge 1914 ylna ait anaokulu eitim programdr. Bu belgede zellikle lisan, jimnastik, eya ve bahe,
hayat ve hareket derslerinin uygulannda, ocuklarn zgrlne, kendilerini serbeste ifadelerine, kendi hayal dnyalarn kurmalarna ve yaratclna dayanan bir yaklamn
nerildii grlmektedir. Yine Osmanl dnemi eitim gelenei ierisinde bulunan ve ocuka olular bozulmadan
evredeki byklerin de destekledii dramatik zellikleri ile
ocuklara eitimi sevdirme gayesi tayan Amin alay (bed-i
besmele cemiyeti), hatim merasimi, mektep seyirleri, hafzlk
merasimi, ketebe merasimi gibi trenler eitici dramann Trk
kltrne yabanc olmadn gstermektedir. Yine Karagz,
ibili kukla oyunlar, meddah, ortaoyunu gibi oyunlar,
Nasreddin Hoca, Kelolan, Dede Korkut gibi hikyeler ve
Anadoluda baz yrelerde gerekletirilen maskeli halk oyunlar kltrmzde dramann bulunduu ve eitim amal
olarak kullanldn gzler nne sermektedir.
Eitici dramann en nemli zelliklerinden biri olan
yaayarak renme ayn zamanda ilah bir metottur. Yce
yaratcmz ilim sfat ile nce ve sonra kavramlarna baml
olmakszn her trl bilgiye sahiptir. nsanlarn ihtiyacnn ne
olduunu onlarn toplum ierisinde bar ve huzur iinde
yaayabilmeleri iin nelerin gerektiini de gayet iyi bilmektedir. Bu yolu bize tarif ettii Kuran- Kerimi Rabbimiz sebeb-i
nzul olarak ifade edilen eitli vesilelerle indirmitir. Hayat
ierisinde tedricen yaantlara paralel olarak insanlara gelen
258
206
Yahya Akyz, Anaokullarnn Osmanl'da lk Programlar ve Ders Uygulamalar le "Yaratc Dramann lk zleri, Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim Dergisi,
2008).
198
bu bilgiler onlar tarafndan zihinlerinde yer etmi balantlar

rahat kurularak daha kolay kavranmtr. nsanlara kendi
ilerinden peygamber gnderilmesi de ayn amaca matuftur.
Peygamber Efendimizin uygulamalar snnet olarak isimlendirilmi ve dinin dayand temel kaynaklardan biri olmutur.
Dolaysyla eitici dramann eitim geleneimizde rnekleri
bulunan, sistemli bir ekilde uygulanmam fakat kltrmze yabanc olmayan bir yntem olduunu sylemek mmkndr.
Eitimde drama kullanmnn nclerinden Winfred
Ward kitabnn nsznde dramann din eitiminde de kullanlabilecek bir metod olduunu u szlerle ifade ediyor,
Oyun park ve kamp yneticileri, din eitimi retmenleri,
sosyal almaclar, ve izci liderleri eer denerlerse ocuklarn
yaratc dramaya byk ilgi gsterdiklerini kefedeceklerdir.259 Din Kltr ve Ahlk Bilgisi dersinin hedefleri ve
genel amalar incelendiinde din ve ahlk bilgilerin yan
sra birok tutum, alkanlk ve deerlerle ilgili davranlarn
kazandrlmasna ynelik amalar bulunduu grlmektedir.
Fakat bu davranlarn rencilere kazandrlmas kolay
deildir. nk bu amalarn ou duygusal alandadr ve
ocuklara kazandrlmas iin zihinsel alandan daha farkl
yntemler gerektirmektedir. Eitici drama yaayarak renme, empatik dnme ve duygusal etkileimi salama zellikleri ile bu noktada kullanl olmaktadr. Dolaysyla Din
Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde eitici dramann uygulanmas mmkndr.
Eitici drama hem duygusal hem de zihinsel adan
geliime imkn vermektedir. Yaplan bir aratrmaya gre
insanlar okuduklarnn %10unu, duyduklarnn %20sini,
grdklerinin %30unu, hem grp hem duyduklarnn
%50sini, grp iittikleri ve sylediklerinin %80ini, grp,
259

Appleton Century Crofts Inc. , New York 1947, s. VII.
199
207
iitip, dokunup sylediklerinin %90n hatrlamaktadrlar.260

Dolaysyla bir eitim retim yntemi rencinin ne kadar
fazla duyusuna hitap ediyorsa kalcl o kadar fazla olacaktr. Eitici drama bu yn ile olduka avantajl bir yntemdir.
Ve gerek duygusal nitelikteki konular gerekse de bilgi arlkl
konularn kavratlmasnda kullanlabilir. Dolaysyla Din
Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde hemen hemen her konu
eitici drama ile ilenebilir. Burada belirleyici olan zaman
faktrdr. Baka metodlarla daha az zaman alacak ekilde
retme imkn varsa bu metodlar tercih edilmelidir.
Eitici dramann farkl uygulama teknikleri bulunmaktadr; rol oynama, paralel alma, zihinde canlandrma,
mzikle drama, pandomim, yk/olay canlandrma, resim
yapma, kukla oyunlar eklinde uygulama tekniklerini saymak mmkndr. Derste ilenecek konunun yapsna gre
kullanl olan teknik seilerek uygulanabilir. Mesel Kuran-
kerimde geen bir kssa anlatlyorsa zihinde canlandrma
metodu ile bir eitici drama uygulamas yaplabilir. Dolaysyla Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde eitici dramay
farkl tekniklerle uygulama imkn bulunduu ifade edilebilir.
Eitici drama renci aktifliine dayanan bir yntemdir. Oyun temelli olduu iin rencilere zevkli gelmekte ve
dikkatlerini canl tutabilmektedir. Uygulama almas da bu
konuda fikir vermitir. Uygulama sonras snf retmenlerinin verdii bilgi klasik yntemlere gre drama ile ilenen
derste rencilerin daha aktif olduu ynnde olmutur.
Dolaysyla Eitici dramann Din Kltr ve Ahlk Bilgisi
Derslerinde renci katlmn salama hususunda baarl bir
yntem olduu sylenebilir.
Eitici drama uygulama almasnda rencilerden
alnan geri bildirimler deerlendirildiinde uygulama sonras
yazlan metinlerde hissettim, fark ettim, mutlu oldum, zl-
260
208
M.evki Aydn, Bir Din retimi Materyali Olarak lkretim Din Kltr ve
Ahlk Bilgisi Dersi retim Klavuzu, Din Kltr ve Ahlk Bilgisi alma Toplants, Deerler Eitimi Merkezi Yaynlar, stanbul 2004, s. 2-3.
200
dm gibi ifadelere rastlanmaktadr. Bu da yntemin rencilere bir takm duygular yaatabildiini gstermektedir. Hatta
bir rencinin paylama ile alakal etkinlikten sonra, Arkadama olan sevgim bu paylamdan sonra daha da artt.
eklinde bir ifade kullanm olmas olduka dikkat ekicidir.
yilik yapmann, paylamann insana mutluluk verdiini,
mahrumiyetin, ktlk yapmann znt ile sonulandn
renci yaayarak tecrbe etmektedir. Yaplan iin sonucunu
rencinin hissetmesi onu ileriki hayatnda yanl yapmaktan
muhafaza edecektir. Dolaysyla eitici dramann rencinin
duygusal geliimine olumlu katklar salayan bir yntem
olduunu ifade etmek mmkndr.
nsan sadece birey olarak deil toplum iinde, dnyada yaayan bir birey olarak eitilmelidir. ocuklara empatik
tutumun kazandrlmas nemlidir. Beyza Bilgin, Din eitiminin salamas gereken gei, bencilliin irdelenmesi bakasn dnmeye ve toplumsal sorumluluu yklenmeye
hazrlanmadr, bir baka anlam ile bakaclktr.261 derken bu
hususa dikkat ekmitir. Mc Castlin, eitici drama ynteminin
ocuklarn ben merkezli yapdan kurtularak alan-veren paylaan bir insan olma ynnde nemli katklar bulunduunu
ifade etmitir.262 nsann i dnyasn da vurabilecei, evresinde yaayan dier varlklar ve insanlarn farkna varabilecei onlarla empati gelitirebilecei bir yntem din eitim ve
retimi iin olduka nemlidir. Eitici drama zellikle rol
oynama teknii uygulandnda rencinin farkl karakterleri
canlandrmasna imkn vermektedir. rnein renci etkinlik
srasnda anne veya baba roln canlandrabilir. Karsndaki
ocuk rolndeki renci ile etkileime getiinde anne babann neler hissettii hususunda bir tecrbe yaam olur. Hatta
rol deiimi yapldnda mesela baba roln oynayan renci ocuk olduunda veya ocuk roln oynayan renci baba
261
262
Yaynlar, Ankara, 1998, s. 30.
Nellie Mc Castlin, Creative Drama in The Classroom and Beyond, Allyn &Bacon,
New York 1990, s. 10.
201
209
olduunda veya satc rln oynayan renci alc olduunda renci ayn olaya farkl bak alar gelitirebilmektedir.
Bu da ondaki empatik dnme alkanln gelitirecektir.
Yaptmz uygulama almasnda da alnan geri bildirimlerde rencilerin empatik yaklamlarnda gelime olduu
grlmtr.
Drama, ocuklarn geliim sreleri boyunca olduka
sk olarak sergiledikleri bir faaliyettir. ocuklarn oynadklar
her oyun aslnda bir drama faaliyetidir. Evcilik, saklamba
gibi oyunlar buna rnek olabilir. Eitici drama da oyunsu
zellii ile renciler iin zevkli bir yntem olacaktr. Snflarda yaptmz uygulamalarda ocuklarn zevk alarak bu
etkinlie katld gzlenmitir.
almamz ierisinde yaplan uygulama almasnda
ocuklarn daha nceden bilgi sahibi olduklar, ders sistemi
ierisinde ilenmi ve konuulmu konular zerinde alma
yaplmtr. renciler ders ncesi yazlarnda daha ok ezberi tekrarlama eklinde mekanik duygusal younluu bulunmayan yer yer birbirinden kopuk cmlelerle konuyu anlatmaya almlardr. Uygulama sonras metinlerde olay
yaam tecrbe etmi bir kiinin yaadklarn anlatmas
eklinde duygularn dile getirdiklerini ve anlatlan konu ile
alakal nirengi noktasn kavram olduklarn gryoruz.
Ders retmenleri ile yaplan grmelerde klasik sistemle
anlatlan derslere gre rencilerin daha aktif ve ilgili olduklar bilgisi de alnmtr.
Snf ortamnda eitici drama yntemi kullanlrken
zamann yeterli olmayaca gibi bir olumsuzluk dile getirilir.
Snflarda yaptmz almalarda etkinlik doru seildii
takdirde zamanla alakal bir sknt yaanmayaca sonucuna
ulatk. Genellikle arka arkaya iki ders olarak ilenen Din
Kltr ve Ahlk Bilgisi dersi 40ar dakikadan 80 dakikaya
tekabl etmektedir. 40 dakika da yeterli olmakta fakat gerekli
olduu takdirde dersler birletirilerek zaman problemi ortadan kaldrlabilmektedir. Snf ortam mekn olarak da yeterli
210
202
olmaktadr. Gerekirse n sradan bir veya iki masay sktrmak sureti ile tahta ile sralar arasnda bulunan alan rahatlkla
kullanlabilmektedir.
Hayat ierisinde pratik olarak var olan din kavramnn
bu zellii yaayarak retme ve eitme metodu olan eitici
drama ile rencilere daha iyi kavratlabilmektadr. Bu metod
ile sadece bilgi olarak aktarma deil sebebi ile sonucu ile
hissederek kavrama faaliyeti daha verimli bir ekilde salanabilmektedir. Gnmzn hzl ve giderek monotonlaan
dnyasnda rencilere sunulan her renk onlarn hem okulu
hem dersi sonu olarak da hayat sevmelerini salayacaktr.
almann banda, kurallara uygun (metod ve teknie uygun) eitici drama olgusunu Din Kltr ve Ahlk
Bilgisi eitimine uyarlamak ve bu metod ve teknik sayesinde
din davran kazandrma din davran deitirme ve din
davran gelitirmek mmkn mdr? Ve din eitimi alannda, dindarn daha sonra gelmeyi arzu ettii dnya ve ahiret
mutluluuna (doru dine), kiiyi yaayarak gtrebilmekte
midir? sorularnn aratrmada problem olarak karmza
ktn ifade etmitik. Yaptmz bu aratrma ile, eitici
drama metodunun din eitiminde kullanlabilecei ve yaayarak renmenin insan davranlarnda kalc bir rol olduu
tespit edilmitir.
Sadece snfta deil, bilgisayar gibi interaktif ortamlarda da eitici drama kullanlarak toplumun genlerimizin
sosyal ve ahlk konularda eitilmesine imkn olabilecektir.
Bu konuda da materyallerin retilmesi gereklidir.
Milli Eitim Bakanlnn zellikle hizmet ii kurslar
dzenleyerek retmenlere eitici drama ynteminin uygulanmas hususunda bilgilendirme yapmas yntemin kullanlmasn salama hususunda faydal olacaktr.
203
211
212
KAYNAKA
213
214
KAYNAKA
Abdlaziz Bey, Osmanl Adet, Merasim ve Tabirleri, Toplum Hayat, yayna hazrlayanlar; Kzm Arsan, Duygu
Arsan Gnay, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, stanbul 1995
ADALI, Oya, Anadili Olarak Trke retimi stne Trk Dili, 1983, S.379-380.
ADIGZEL, H.mer, Eitimde Yeni Bir Yntem ve Disiplin: Yaratc Drama, ukurova niversitesi Eitim Bilimleri
Fakltesi 1. Eitim Bilimleri Kongresi, 2, 522-532, 1994.
AKSARI, Safire, lkretimde Gnlk Ders Planlarnda
Yntem Olarak Drama nerileri, Nobel Yayn Datm, Ankara
2005.
AKVERD, Hamdi, Sanatta Yaratma, Milli Eitim Basmevi, Ankara 1953.
AKYZ, Yahya, Anaokullarnn Osmanl'da lk Programlar ve Ders Uygulamalar le "Yaratc Drama"nn lk
zleri, Bilim ve Akln Aydnlnda Eitim Dergisi, Mays 2004,
204
215
sy.51. http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi51/akyuz.htm,
(30. 08. 2008).
ALEVCAN, Sema, Drama Uygulamalar Belirli Gnler ve
Haftalar in, Ya-Pa Yayn Pazarlama San. Tic. A. , stanbul
2005.
AND, Metin, Elli Yln Trk Tiyatrosu, Trkiye Bankas Kltr Yaynlar No: 124, stanbul 1973.
ARAL, Neriman ve dierleri, Eitimde Drama, Ya-pa
Yayn Pazarlama, stanbul 2000.
ARGUN, Yasemin, Okul ncesi Dnemde Yaratclk ve
Eitimi, An Yaynclk, Ankara 2004.
AYDIN, Mehmet Zeki, Din retiminde Yntemler, Nobel Yayn Datm, Ankara 2004.
AYDIN, M. evki, Bir Din retimi Materyali Olarak
lkretim Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Dersi retim
Klavuzu, Din Kltr ve Ahlk Bilgisi alma Toplants,
Deerler Eitimi Merkezi Yaynlar, stanbul 2004.
AYHAN, Halis, Din Eitimi ve retimi (iman-ibadet),
Diyanet leri Bakanl Yaynlar, Ankara 1985.
BAYRAKLI, Bayraktar, slamda Eitim Bat Eitim Sistemleri le Mukayeseli, Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi
Vakf Yaynlar, stanbul 1989.
BAYRAM, Evren, E. zgl, G. Kaplan, H. A. nal, H.
Yapal, K.Demir, ve dierleri. lkretimde Drama 1 (retmen iin), Milli Eitim Bakanl Yaynlar, Ankara 1999.
BAYRAKTAR, M. Faruk, slam Eitiminde retmen
renci Mnasebetleri, Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi
Vakf Yaynlar, stanbul 1989.
BLGN, Beyza, Eitim Bilimi ve Din Eitimi, Ankara
niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, Ankara 1998.
216
205
BLGSEVEN, Amiran Kurtkan, Eitim Sosyolojisi Kavramlar Teoriler Eitim Yolu le Kalknmann Esaslar, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf, stanbul 1987.
BNBAIOLU, Cavit, retim Metodu ve Uygulama,
Karde Matbaas, Ankara 1967.
BOZDOAN, Zll, Okulda Rehberlik Etkinlikleri ve Yaratc Drama, Nobel Yayn Datm, Ankara 2003.
BROCKETT, Oscar Gross, Tiyatro Tarihi, yayna hazrlayan: nn Bayramolu, Dost Kitabevi Yaynlar, Ankara
2000.
ALILAR, Aziz, Tiyatro Ansiklopedisi, Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara 1995.
EB, Ahmet, retim Amal Yaratc Drama Yoluyla
mgesel Dil Becerisinin Gelitirilmesi, Ankara niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, (baslmam doktora tezi), Ankara 1996.
ORUH, Selahattin, Okullarda Dramatizasyon, Ankara
Kitabevi, Bursa 1943.
DEIGHTON, Lee C. , Role Playing in The Clasroom,
Encyclopedia of Education, The Macmillan Company & Free
Press, America 1971.
DEMREL, zcan, Genel retim Yntemleri, Usem Yaynlar, Ankara 1993.
DRM, Aygren, Yaratc Drama, Esin Yaynlar, stanbul 1998.
DODURGALI, Abdurrahman, Din Eitimi ve retiminde lkeler ve Yntemler, Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, stanbul 1999.
--------------- , Eitim Sosyolojisi, Marmara niversitesi
lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, stanbul 2000.
206
217
DOAN, Recai, Cemal Tosun, lkretim 4 ve 5. Snflar

in Din Kltr ve Ahlak Bilgisi retimi, Pegem A Yaynclk,
Ankara 2003.
DUMAN, Esin, Drama, http://www.autismtr.org/drama.htm, (20. 08. 2007)
Eitim Ansiklopedisi, Dramatizasyon, Ansiklopedi
Yaynevi, Ankara 1966.
ERGN, Akif, Cem Birol, Eitimde letiim, An Yaynclk, Ankara 2005.
ERKUNT, Nimet, Okul ncesi Eitimi ile lgili Uygulamal almalar, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1966.
FOLQUI, Paul, Pedagoji Szl, ev. Cenap
Karakaya, Sosyal Yaynlar, stanbul 2004.
FERSAHOLU, Yaar, slam Eitimine Giri, Marifet
Yaynlar, stanbul 2003.
GEN, H. Nalan, Eitimde Yaratc Dramann
Almlanmas, Hacettepe niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi,
Ankara 2003, S.24.
GLER Tuba, Din ve Ahlak retiminde Drama rnekleri, Nobel Yayn Datm, Ankara 2007.
GNDEN, Suat, Genel retim Bilgisi, Yaygn Yksekretim Kurumu, stanbul 1977.
HESAPIOLU, Muhsin, retim lke ve Yntemleri,
Beta Basm Yayn Datm, stanbul 1994.
HESTON, Sandra, Dorothy Heathcote Archieve, (baslmam doktora tezi), 1995.
http:/www.partnership.mmu.ac.uk/drama/heston/default.h
tml, (09. 04. 2007)
218
207
JOHNSON, Andrew P. How to Use Creative

Dramatics in The Classroom, Childhood Education, Vol. 71,
No. 1.
JOYCE, Bruce, Marsha Weil, Models of Teaching,
Prentice Hall Inc. , Eaglewood Cliffs New Jersey 1986.
KANDIR, Adalet, Pandomim, Okul ncesi Eitimde
Drama, Kk Yaynlar, Ankara 2003.
KARA, smail, Ali Birinci, Mahalle Mektebi Hatralar,
Kitabevi Yaynlar, stanbul 1997.
KARAPINAR, Medine, Mevlt Kak, Anadolu Gzel
sanatlar Lisesi Drama Dersi retim Program, Milli Eitim
Bakanl Ortaretim Genel Mdrl, 2006.
KAVCAR, Cahit, (1990). Trk Dili ve Edebiyat retimi, Eskiehir Anadolu niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, c.3,
S.2.
KAYAALP, sa, Eitimde letiim Dili, Bilge Kltr Sanat Yaynclk, stanbul 2002.
KKAHMET, Leyla, retim lke ve Yntemleri,
Nobel Yayn Datm, Ankara 2001.
LEWIS, Raphaela, Osmanl Trkiyesinde Gndelik Hayat
(Adetler ve Gelenekler), Doan Karde Yaynlar, stanbul 1973.
MCCASTLIN, Nellie, Creative Drama in the Classroom
and Beyond, Allyn &Bacon, New York 1990.
---------------, Creative Drama in Primary Grades,
Longman Inc. , New York 2000.
Milli Eitim Temel Kanunu, 24.6.1973/14574 tarih ve
sayl resmi gazete.
MORGL, Mahiye, Eitimde Yaratc Dramaya Merhaba,
Kk Yaynlar, Ankara 2003.
208
219
MUTLU, Erol, letiim Szl, Ark Yaynevi, Ankara

1995.
NUTKU, zdemir, Dnya Tiyatrosu Tarihi, Ankara
niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi Yaynlar, Ankara 1971.
OKVURAN, Aye, Eitimde Dramann erii ve retimi, retmen Dnyas, 2002, S.268.
---------------, ada nsan Yaratmada Yaratc Drama Eitiminin nemi ve Empatik Eilim Dzeylerine Etkisi,
Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Dergisi, c. 27 S. 1, Ankara
1995.
---------------, Drama retmeninin Yeterlilikleri, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Dergisi, c. 36, S. 1-2,
Ankara 2003.
ONGURLAR, Serdar, smayl Hakk Baltacolunun Tiyatro Grleri, Devlet Tiyatrolar Eitim Dizisi no: A-12,
Dramaturgi Birimi, Ankara 1985.
ORAL, nver, Kukla Kitab, Kitabevi Yaynlar, stanbul 2005.
CAL, Mustafa, Din Eitimi ve retiminde Metotlar,
Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara 1990.
---------------, Amin Alay, Trkiye Diyanet Vakf slam
Ansiklopedisi, stanbul 1991.
MEROLU, Esra, Okul ncesi retmeninin Niteliinin Gelitirilmesinde Yaratc Drama Eitiminin Rol,
Eitimde Nitelik Gelitirme Sempozyumu, Kltr Koleji Yaynlar, stanbul 1991.
NCL, Remzi, Eitim ve Eitim Bilimleri Szl,
MEB Yaynlar, stanbul 2000.
NDER, Alev, Yaayarak renme in Eitici Drama,
Epsilon Yaynlar, stanbul 2000.
220
209
---------------, lkretimde Eitici Drama Temel lkeler Uygulama Modelleri ve rnekleri, Morpa Kltr Yaynlar, stanbul
2006.
YMEN, H. Rait, N. dil Erkman, Genel retim
Metodlar, Maarif Basmevi, stanbul 1958.
ZDEMR, Emin, Uygulamal Dramatizasyon, Milli Eitim Bakanl retmen Okullar Genel Mdrl, Ankara
1965.
ZERTEM, Tekin, Trkiyede ocuk Tiyatrosu, Kltr
Bakanl, Anadolu niversitesi Basmevi, Eskiehir 1992.
ZN, M. Nihat, Baha Drder, Trk Tiyatrosu Ansiklopedisi, Remzi Kitabevi, stanbul 1967.
ZYREK, Leyla, retim Yntemlerinde Yenilikler, Ankara niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi, c. 15, S. 1,
1982.
ROBERTSON, Judy, Jon Oberlander, Ghostwriter:
Educational Drama and Presence in a Virtual Enviroment,
http://jcmc.indiana.edu/vol8/issue1/robertson/robertson.ht
ml, (07. 02. 2007)
SALAM, Tlin, Eitimde Tiyatro, Bilim ve Akln
Inda Eitim Dergisi, Mart 2003, yl: 4, S. 37.
http://yayim.meb.gov.tr/dergiler/sayi37, (22. 06. 2008).
SAN, nci, Yaratc Dramann Eitsel Boyutlar, 1. zmir
Eitim Kongresi, Dokuz Eyll niversitesi Buca Eitim Fakltesi, zmir 1991.
---------------, Sanat ve Eitim, Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Yaynlar, Ankara 1985.
---------------, Sanatsal Yaratma ve ocukta Yaratclk,
Trkiye Bankas Yaynlar, Ankara 1979.
210
221
---------------,Yaratclk ve Sanat Asndan Tiyatro,

Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Dergisi, 1985, c. 18,
S. 1-2.
---------------, Sanat Eitimi, Ankara niversitesi Eitim
Fakltesi Dergisi, c. 15, S. 1, Ankara 1982.
SEVER, Sedat, Dil ve Edebiyat retiminde Yaratclk. zel Kltr Okullar eitim - aratrma gelitirme merkezi
eitimde araylar 1. Sempozyumu Eitimde Nitelik Gelitirme,
stanbul 1991.
SEVLEN, Muhittin, Karagz, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 1986.
SKS, Geraldine Brian, Drama With Children,
Harpercollins, New York 1983.
SNMEZ, Sevengl, Karagz Kitab, Kitabevi Yaynlar, stanbul 2000.
AHN, Fatma Tezel, Doalama ve Rol Oynama,
Okul ncesi Eitimde Drama, Kk Yaynlar, Ankara 2003.
TOSUN, Cemal, Din Eitimi Bilimine Giri, Pegem A
Yaynclk, stanbul 2002.
USTA, Mustafa, Trkiyede Yksek Din Eitiminin Kurumlama ve Ekolleme Sorunlar, Marmara niversitesi lahiyat
Fakltesi Yaynlar, stanbul 2001.
STNDA, Tlay, Yabanc Dil retim Uygulamalarnda Bir Yntem Olarak Yaratc Dramann Yeri, Dil Dergisi, S. 66. , 1998.
WARD, Winfred, Playmaking with Children From
Kindergarten to High School, Appleton Century Crofts Inc. ,
New York 1947.
WAY, Brian, Development Through Drama, Humanities
Press, Atlantic Highlands N.J. , America 1973.
222
211
YAVUZ (Yavuzer), Halide S. , Yaratclk, Boazii

niversitesi Yaynlar, stanbul 1994.
YURDAGR, Metin, Allahn Sfatlar: Esmal-Hsna,
Marifet Yaynlar, stanbul 1984.
A Brief History of Creative Drama in The US.
http://www.arts.ilstu.edu/~psritch~/the~basichistory.html,
(15. 09. 2007).
http://dogm.meb.gov.tr/retim_program.htm, (01.
02. 2007).
http://www.yaraticidrama.org/content/category/8/
17/54/ (18. 08. 2007).
http://www.olusumdrama.com/default.aspx?pid=17
288 (24. 09. 2009).
http://www.istanbuldrama.org.tr/Tr/content2.asp?
m1=1&m2=2 (24. 08. 2008).
212
223

Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Derslerinde Eğitici Drama

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Derslerinde Eğitici Drama

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

.

Dr. Mustafa smail Badatl

lkretim Din Kltr ve Ahlak Bilgisi

pedi kartrarak bulabilecei bilgiyi ocuklar internetten ok

Dr. M. smail BADATLI

1. ARATIRMANIN KONUSU VE PROBLEM

Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde Eitici Drama

lerdir. Eskiden retim yntemi denildiinde tm derslerde

Dr. M. smail BADATLI

Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde Eitici Drama

Dr. M. smail BADATLI

nsanlk tarihi boyunca birey ve toplum zerinde etkili

Evrensel boyutta insanlar, toplumlar ve milletler aras

slm Dininin; kltrmz, dilimiz, sanatmz, rf ve

Salkl bir din ve ahlk retimiyle rencilerin, Mill

Din retimi programnn genel amalar;

Temel din ve ahlk sorularna cevap verebilmelerini,

nanma ve yaama zgrlklerinin bilincine varabilmelerini,

Din inan ve ibadetlerini bakalarnn istismarna kaplmakszn gerekletirebilmelerini,

Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde Eitici Drama

Din kavramlar doru anlayabilmelerini,

Doru din bilgiler ile batl inan ve hurafeleri ayrt

slm dinini ve dier dinleri ana kaynaklarna dayal

Dinin emirleriyle rf ve detlere dayal olan davranlar

slmn iman, ibadet ve ahlk esaslarn tanyabilmelerini,

10. slm dininin akl ve bilimle atmadn, din ve bilimin

Dr. M. smail BADATLI

Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde Eitici Drama

Din Kltr ve Ahlk Bilgisi derslerinde ara gerecin

Dr. M. smail BADATLI

dii gibi tiyatro denilen bir gsteri, anlatm ya da sanat trne

Alev nder, Yaayarak renme in Eitici Drama, Epsilon Yaynlar, stanbul

Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde Eitici Drama

Dr. M. smail BADATLI

mitir. Ders balangcnda rencilere Paylamann kendimiz

Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde Eitici Drama

almas yntemin kullanlabilirlii ve ilerliine ilikin fikir

Oscar Gross Brockett, Tiyatro Tarihi, yayna hazrlayan: nn Bayramolu,

Dr. M. smail BADATLI

Tekin zertem, a.g.e. , s. 30.

Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde Eitici Drama

kitap dramann deil insanlarn geliimini amalamaktadr.13

Brian Way, Development Through Drama, Humanities Press, Atlantic Highlands

Dr. M. smail BADATLI

Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde Eitici Drama

eitici dramann ilk izlerinin grldn ifade eder.14 Bu

Dr. M. smail BADATLI

Serdar Ongurlar, smayl Hakk Baltacolunun Tiyatro Grleri, Devlet

Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde Eitici Drama

mnda Dramatizasyon olarak isimlendirilen almalardan

http://www.yaraticidrama.org/content/category/8/17/54/ (18. 08. 2007)

Dr. M. smail BADATLI

yapmak, tiyatro ve eitim ilikisini incelemek amac ile kurulur.21

http://www.istanbuldrama.org.tr/Tr/content2.asp?m1=1&m2=2 (24. 08. 2008)

Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde Eitici Drama

http://www.yaraticidrama.org/content/category/8/17/54/ (18. 08. 2007)

Dr. M. smail BADATLI

ulusal drama semineri 2008 Haziran aynda dzenlenmi ve

http://www.olusumdrama.com/default.aspx?pid=17288 (24. 09. 2009)

DRAMA VE ETC DRAMA

Dr. M. smail BADATLI

1.1. Eitici Drama le Alakal Kavramlar

Din Kltr ve Ahlk Bilgisi Derslerinde Eitici Drama