Arkeoidea 6

1
Merhaba ARKEOIDEA okurlar

lginizi ekeceini dndmz konularla yeni bir sayda yine birlikteyiz. Her
eyden nce zaman ayrp hepsi birbirinden deerli almalarn dergimize
yollayan saygdeer bilim insanlaryla, Arkeologlar Dernei Istanbul ve Mersin
ubelerine ayrca dergimizin kapak fotoraf iin Tuna Akaya teekkr
ederiz.
Dergimiz, Arkeologlar Dernei stanbul ve Mersin ubelerinin yazlaryla
balyor. Sivil toplumun gcnn Arkeolojik korumacln gndemde olduu
bugnlerde daha da nem kazandn dnyor ve Arkeologlar Dernei
ubelerinin bu konudaki btn almalarn desteklemeyi srdryoruz.
Bu saymzda ngiltereden Do. Dr. Salim Aydz Bir Osmanl Ressam: Ahmed
Ziya Akbulut balkl deerli biyografi almasyla dergimize ikinci kez yaz
yazarak katlyor. Silifke Mze Mdr Arkeolog lhame ztrk, Silifke Mzesini
ve almalarn yazyor. Arkeolog zgr Gkdemir Yeni Arkeoloji balkl
almasnda, arkeoloji iin ilgin ve incelenmeye deer yaklamlar tartyor.
randan konuumuz olan Arkeolog Reza Heydari, Erken Dnem ran
Arkeolojisi zerine Ksa Bilgiler balkl almasnda lkesinin gemii zerine
bilgiler verirken, yaplan arkeolojik almalardan da sz ediyor. Yeri gelmiken
Heydarinin Farsa kaleme ald yazsn Trkeye eviren Kiarash
Ghasemlouya teekkr ederiz.
Arkeolog Ahmet Mrel, Kk Asyada Pers Hakimiyeti balkl almasnda
Perslerin zellikle Ciliciadaki hakimiyetini okurlarmzla paylayor. (ma)
Arkeolog Tuna Akay Eskiada l Klt ve l Gmme Adetleri balkl
almasnda, eski toplumlarn lme yaklam ve adetler zerinde duruyor.
Arkeolog mit akmak ise Cilicia Roma Dnemi Tapnaklar balkl
yazsnda, genel olarak tapnaklarn planlar zerine bilgi verdikten sonra
Ciliciadaki rnekleri inceliyor.
Amerika Birleik Devletlerinden Klasik Filolog Sevim Ayte Canevellonun
ngilizce kaleme ald yazs Two official Letters of Innocent III on Latin
Patriarchate of Constantinople baln tayor ve Istanbul Latin
Patrikhanesini konu ediniyor. Murat zyldrm (ma) Seleucia ad
Calycadnumun Erken Hristiyanlk Dnemi Asndan nemi balkl almas
yerleimin sz konusu dnemde Isauriann dinsel merkezi olmasnn nedenlerini
inceliyor.
Temmuz aynda kacak yeni saymzda bulumak dileiyle!
ARKEOIDEA
NDEKLER
Arkeologlar Dernei stanbul ubesi
Arkeologlar Dernei Mersin ubesi
Do. Dr. Salim Aydz Bir Osmanl Ressam ve Mzecisi

Ahmet Ziya Akbulut.
lhame ztrk Silifke Mzesi.
14
zgr Gkdemir (ma) Yeni Arkeoloji.
18
Reza Heydari Erken Dnem ran Arkeolojisi zerine

Ksa Bilgiler.
23
Ahmet Mrel Kk Asyada Pers Hakimiyeti.
25
Tuna Akay (ma) Eskiada l Klt ve l Gmme

Adetleri.
32
mit akmak Cilicia Roma Dnemi Tapnaklar.
41
Sevim Ayte Canevello (ma) Two official Letters

of Innocent III on Latin Patriarchate of Constantinople.
49
Murat zyldrm (ma) Seleucia ad Calycadnumun Erken

Hristiyanlk Dnemi Asndan nemi
55
2010 Avrupa Kltr Bakenti stanbul

ARKEOLOGLAR DERNE
STANBUL UBES
Farkl kltrlerin belirli ynlerini Avrupa toplumuyla tantrmak amac ile ilk kez
1985 ylnda dnemin Yunanistan Kltr Bakan Melina Mercouri tarafndan
ortaya atlan Avrupa Kltr Bakenti giriimi, ayn yl kabul grerek uygulamaya
kondu. 2000 ylna kadar Avrupa Birlii'ne ye lkeler arasndan seilen ve
yalnzca bir kente verilen Avrupa Kltr Bakenti nvan, 2000 ylndan bu yana
AB aday lkelerinde iinde bulunduu,
birden fazla kente verilmeye
baland.
stanbul, 2010 yl Avrupa Kltr Bakenti olarak, Essen (Almanya) ve Pe
(Macaristan) kentleri ile birlikte seilmitir.
Salksz yerleim blgeleri, bakmsz sokaklar, srekli olarak devam eden yol
bakm almalarnn da etkisiyle yaanan trafik karmaas, scak yaz
gnlerinde artan kokularyla pekte bir Avrupa kentine benzemeyen stanbul,
halkn bilinlendirilmesi, kltr-sanat-arkeoloji projelerinin oluturulmas ve
kentsel dnm ve fiziksel fizibilite almalarnn gerekletirilmesi iin
hazrlanan projeler ile Avrupa Kltr Bakenti olmaya hazrlanyor.
Ancak, stanbulda yaanan bu youn sre, pek ok sorunu da beraberinde
getiriyor. zellikle kentsel dnm ve yenileme alanlar ile ilgili olarak sratle
hayata geirilmeye allan projelerde mahallelerin sosyal ve fiziksel
kltrnn bir arada deerlendirilmedii grlyor.
Yenileme alanlar ile ilgili olarak 2010 ylna yetitirilmesi planlanan,
Sleymaniye, Sulukule, Balat-Fener gibi tarihsel deer tayan semtlerde
aceleye getirilerek yaplacak almalar, semtlerin tarihsel dokusu zerinde
tamiri ok zor hatalara yol aabilir.
Bu almalarn yakndan izlenebilmesi amacyla stanbulda pek ok sivil
toplum kuruluu ve meslek odas ile birlikte Kltrel Miras zleme Komitesi
almalarna arkeologlar Dernei stanbul ubesi olarak katlmaktayz.
Drt yz bin yllk gemie sahip ve byk imparatorlua bakentlik yapm
stanbulun, Avrupa Kltr Bakentlii unvann da adna yakr bir biimde
tayabilir. Bunun iin, kentin tarihi zenginliklerini doru almalarla ortaya
karlmas, bunun yan sra dzenli, salkl ve gvenli bir kent haline
dntrlmesi iin doru projelerin hayata geirilmesi gerekmektedir. Proje
oluturma ve uygulama aamalarnda niversite, meslek odalar ve sivil toplum
kurulularnn ortak bir paydada buluturulmas, zmlerin ortak akl yolu ile
oluturulmas gerekmektedir. Tm meslektalarmz, yaadmz kenti zgn
deerlerlerinden uzaklatracak projeler konusunda dikkatli olmaya ve bu
5
srete stanbulun gelecei iin yapc katklar sunmalar konusunda duyarl

olmaya aryoruz.
Galata Kulesi (stanbul)
Arkeologlar Dernei Mersin ubesi

Mersinde gittike artan korumaclk sorunlar, derneimizin en nemli
inceleme konusunu oluturmaktadr. Kltr varlklarnn korunmas ile ilgili
sorunlarda, arazi kazanm iin arkeolojik malzemenin tahrip edilmesi,
kaaklk ve definecilik yoluyla eserlerin karlmas her geen gn daha da
nem kazanmaktadr. Arkeologlar Dernei Mersin ubesi olarak sz edilen
konulardaki kayglarmz basn araclyla kamuoyuna duyurarak, zm iin
gndem oluturmaya alyoruz. Mersinin corafi durumu gz nne
alndnda dalk kesimlerde eski eser yamacln nleyebilmek iin kolluk
kuvvetlerinin tedbir alma zorunluluu nem kazanmaktadr. Jandarma,
yerleim merkezlerinden uzak krsal alanlarda, arkeolojik kalntlarn
korunmasnda en nemli grevi stlenen tekilattr. Ancak, 2005 ylndan
itibaren Mersinin merkeze uzak beldelerinde konulanan Jandarma
karakollarnn kapatlmas, kaak kazlarn artmasnn nedenlerinden birini
oluturmaktadr Bu uygulamadan vazgeilmesi iin Jandarma Genel
Komutanl nezdinde giriimlerde bulunulmasna karn, olumlu yant
alnamam ve karakol kapatmalarn sebebi ekonomik nedenlere
dayandrlmtr.
Olbada bulunan portreli bir lahdin tahrip edilii

Oysa korumasz kalan ren yerlerinde tahribat artmaktadr. rnein 2005
ylnda kapatlan Uzuncabur Karakolu, ren yerlerine yaknl nedeniyle
buralardaki eserlerin korunmas bakmndan olduka nemliydi. Bu yerleimler
Uzuncabur Karakolunun kapatlmasyla birlikte uzak karakollarn denetim
alanlarna girmitir. Bylelikle geni arazilerin denetimi zor hale gelmi, eski eser
yamacl da btn hzyla devam etmitir. Arazinin engebeli yaps
saklanmaya elverili olduundan kaak kaz yapanlarn bulunmas da
glemektedir. Bu yzden bu blgelerde srekli devriyelerin gezmesi
karakollarn ak olmas gerekmektedir.
Dou Akdeniz kenti olarak Mersin, artan nfusu ile byyen, hzla gelien bir
kenttir. Son yllarda Mersin-Silifke arasnda hzla artan arpk kentleme,
7
Mersinin ky yamasnda ulat dzeyi gsterme bakmndan dikkat

ekicidir. Bu arpk yaplama, yer yer arkeolojik kalntlara da zarar vermekte,
kentin sahip olduu geni sahil band denetimi g hale getirmektedir.
zellikle yzlerce daireli sitelerin denize yakn yerlerde olmas, grnt kirliliini
de ortaya karmaktadr. Eski kentlerin zerine kurulu ada yerleimler rant
uruna birok arkeolojik kalnty yok etmekten ekinmemektedir. Kzkalesi
(Korykos Corycus), bunun en ak rneklerinden biri olarak karmzda
durmaktadr. Turizmin kentte plansz geliimi, ky yamasnn artmasna neden
olmaktadr. Plansz yaplama nedeniyle sahil bandnda baz otel ve site
inaatlar, sit alanlarnn hemen yanna yaplmaktadr.
naatlar iin yaplan keiflerde arkeologlarn yer almas, eski eser korumacl
iin byk nem tamaktadr. Bu yzden arkeologlarn, birok sit alanlarna
sahip yerleimlerdeki belediyelerde istihdam edilmesi gerekmektedir.
Arkeologlarn istihdam edilmesiyle birlikte hem eski eserlerin korunmas
salanacak hem de blgede bulunan kalntlarn deerlendirilmesiyle turizme
ynelik doru tantmlar yaplabilecektir. Mersin Bykehir Belediyesinde
kurulan KUDEBde sadece bir arkeolog bulunmaktadr.
Arkeologlar Dernei Mersin ubesi olarak, Arkeologlarn kamu kurulularndaki
istihdamlarn salayan kontenjanlarn arttrlmas gerei zerine almalarmz
srdrmekteyiz.
Bir Osmanl Ressam ve Mzecisi:

Ahmed Ziya Akbulut
Salim Aydz*
Ayn zamanda matematiki, astronom ve hattat da olan
Ressam Ahmet Ziya Akbulut Bey 15 Haziran 1869 tarihinde
stanbulun Fatih semti Kzta mahallesinde domu ve 17 Nisan
1938de stanbulda vefat etmitir. Babas Hac Kamil Efendizde
Mustafa Rza olup iki Rza diye tannrd. Tahsiline mahallesindeki
Sofular Mahalle Mektebinde (1875) balad ve sonra srasyla
Sarahane btidai Mektebi (1879), Fatih Askeri Rtiyesi (1881),
Mustafa Reid Paa Askeri Rtiyesi, Kuleli Askeri Lisesi ve Harbiye
Mektebi'nde tamamlad (1887). Eitimi tamamladktan sonra ordu
mensubu oldu ve ilk olarak piyade mlzm- snisi oldu (1889). Daha
sonra Edirne'deki 2. ordu komutanlna tayin edildi (20 Haziran 1889)
ve buradaki asker grevinin yan sra Edirne Mlkiye dadisinde
riyaziye hocal yapt. stanbula dndkten sonra 1894 ylna kadar
Erkn- Harb Resimhnesinde askeri haritalar zerinde alt. Ayn
sralarda Kocamustafapaadaki Askeri Lisesi ve Daruafaka
Lise'lerinde Franszca ve matematik dersleri de verdi (Austos 1891).
Ayrca Glhane Askeri Lisesi'nde Franszca hocal yapt. Ekim 1892
tarihinde Kuleli Askeri lisesine resim hocas olarak tayin edildi. Sanat
ve resim konularnda mehur Osmanl Ressam Hoca Ali Rzann ve
Osman Nuri Paann rencisi oldu, Osman Nuri Paann
yardmcn yaparak resim bilgi ve tekniini ilerletti. Ayn yerde
kozmorafya, mekanik ve matematik; Harbiye Mektebi'nde de
yksek matematik dersleri verdi (1897). Bir yandan da Sanayi-i Nefise
Mektebine devam etti. Buradan sonra Tophne-i mire
Resimhnesi ve Matbaa-i Askeryede mdrlk yapt (1898-1914). Bir
ara Osmanl Ressamlar Cemiyetinin idare heyeti bakanlna
getirildi (1913). Sanayi-i Nefise Mektebine riyaziye (matematik) ve
fenn-i menzr (perspektif) hocas olarak tayini kt (1914). Binba
makamnda iken askeri grevinden ayrld (1919) ve Sanayi-i Nefise
Mektebinde mdr muavini oldu. Bu arada muhtelif camilerde ve
zellikle Eyp Sultan Camiinde muvakkitlik yapt. Kandilli
Rasathnesi ve Evkaf- slmiye Mzesinde (Trk ve slam Eserleri
Mzesi) mdr yardmcl grevlerinde bulundu. Eski silahlar
komisyon bakanlnda ve Harita Genel Mdrlnde alt.
Son Mneccimba Hseyin Hilmi Efendi'nin 1924 ylnda
vefatyla mneccimbalk messesesinin lavedilmesi zerine (1924)
ba muvakkitlik makam kuruldu ve Ahmet Ziya burada ilk ba
muvakkit olarak tayin edildi (1927). Fransa Astronomi azalna
Do. Dr., The University of Manchester, Manchester, UK. ayduz@fstc.org.uk
seildi ve stanbul Belediyesi nklp Mzesini kurdu (1934). Vefat

ettiinde burann mdr idi. Kabri Topkap Kozlu mezarlndadr.
Ahmet Ziya Akbulut Bey, askerlii, matematikilii ve
muvakkitlii yannda daha ok ressamlk ynyle tannd. Sanat
almalar yannda astronomi, matematik, zellikle menzr olarak
isimlendirilen perspektif konusunda uzmanlat. Bu sebeple kendisine
"Menzrc Ziy" denildi. Perspektif bilgisini yanstan mimari arlkl
tabiat resimleri mehur oldu. Klsik Trk resminin byk
kymetlerinden bir peyzaj ustas olmann yannda matematik ve
astronomide de nemli eserler verdi.
Resimlerinde eker Ahmed Paa, Seyyid Bey ve Zek Paa
ekolunu takip etmekle beraber onlardan ayr olarak renkten daha
ziyade izgi zerinde durdu. Naturalist bir ressam olan Ahmed Ziya
resimlerinde konu edindii mimari elemanlar, perspektif kurallar ve
akademik ilkeler dorultusunda dzenledi. Geici k-glge
oyunlarna kaplmadan dorudan doruya eyann ana renk ve
formunu korudu. Zevksizlie dmeden en ince detaylar yanstmas
onun eserlerine ayr bir deer kazandrd. Osman Hamdi, Muallim
evket ve Sleyman Seyyid gibi akademik, ayrntlara nem veren
ressamlarn izgisini takip eden resimleri renklendirilmi fotoraf etkisi
uyandrmakta ve Hoca Ali Rzann paletiyle karlatrldnda daha
donuk bir etki brakmaktadr. izgi ve renk mbalaas bulunmayan
eserlerinde gr ve sezi kuvveti aka gze arpar. stanbuldaki
tarihi yaplar konu ettii byk ebatl resimlerinde figrlere pek yer
vermedi. Bir ksmn fotoraflardan gerekletirdii tahmin edilen
Sultan Ahmed Camii, Sleymaniye, Bykadadan Hayrsz
Adann Grn, Hayrszada, Beyazt maret Binas, Beyazt
Sahaflarba, Tenekeci Yahudi, Arnavutlar, Kandilliden
Bebee Bak ve skdar Mihrimah Sultan Camii gibi nemli
eserleri yerli ve yabanc zel ve resmi koleksiyonlar yannda stanbul
Resim ve Heykel Mzesinde bulunmaktadr.
Ahmet Ziya, resimlerinin yan sra astronomi alannda da kymetli
eserler verdi ve birok cami iin gne saatleri yapt. Bunlardan son
olarak yapt alafranga ve alaturka iki gne saati, stanbul Byezid
semtinde eski nklp Mzesi avlusunda bulunmaktayd. Yarm asrlk
retmenlik hayatnda pek ok ressam ve talebe yetitirdi.
rencileri arasnda smet nn, General Salih Omurtak ve Refik
Saydam gibi kimseler bulunmaktadr.
Ahmet Ziya Akbulut Beyin Eserleri
1899-1936 yllar arasnda Takvim-i Ziya adndaki takvimlerini her
sene dzenli olarak neretti. ki yllk bir emeinin sonucu olan Ameli
Menzr (1896) ile daha sonra yaynlad Usl-i Ameliye-i Fenn-i
Menzr (1922) gibi eserleri Trkiyede trnn ilk rnekleri oldu ve
uzun yllar Harbiye Mektebi ile Sanayi-i Nefise Mektebinde ders
kitab olarak okutuldu. Osmanl Ressamlar Cemiyetinin yaynlad
10
dergide sanat ile ilgili makaleler yazd. Takvim, astronomi, matematik

ve menzr zerine bykl kkl yirmi adet kitabnn olduu
bilinmektedir. Tek nsha halindeki Tarih-i Mimari-i Osman ve Edirne
Sultan Selim Cmi-i erifi adl eseri olunun elindedir. Ressaml
yannda ayrca hattatl, ciltilii, marangozluu ve demircilii de
vardr.
Ahmet Ziya Beyin Eserleri:
1. Kozmorafya, Mekteb-i dadi-i ahne akirdanna Tedris
Olunmak zere (Trke) stanbul 1314, 1321.
2. Muhtasar lm-i Hey'et (Trke) stanbul 1316, 1325.
3. Tarih-i Mimari-i Osman ve Edirne Sultan Selim Cmi-i erifi
(Trke).
Bu eserlerinin yansra Ali Sulhi'yle birlikte tertip ettikleri 1 il 10000
dd- Tabiiyenin Be aar Mertebesine Kadar Yrtlm Cep
Logaritmas (Trke) (stanbul 1908), Hendese-i Resmiyye (Trke)
(stanbul 1921), Garaib-i Hesabiyye Yahud Klavi ifr Tercme (Trke)
(stanbul 1928), Klavi ifr (Trke) (stanbul 1928), Rub'u D'irenin Ess
ve Usl-i Tersmi (Trke) (stanbul 1921), Rub'u D'irenin Sret-i
sti'mli (Trke) (stanbul 1921), Ameli Menzr (Trke) (stanbul
1310, 1312, 1314), Usl-iAmeliye-i Fenn-i Menzr (Trke) (stanbul
1339, 1341) gibi matbu eserleri vardr. Ayrca Osmanl astronomi
tarihine dair nemli konularn yer ald, astronomi ve ncum
konularndaki kiisel hatralarn ihtiva eden bir de Not Defteri (Trke)
bulunmaktadr (Kandilli Rasathnesi Ktp., nr. 121). Kerrt Cedveli
isimli matematik konusunda bir eseri ile (Kandilli Rasathanesi Ktp., nr.
191) Srgl Hesap Cedveli ve Hendese-i Tersimi adl tab tarihi ve
nshas tesbit edilemeyen iki eseri daha vardr.
Ahmet Ziya'nn takvimleri ise unlardr. a. Takvim-i Ziya: 20 Zikde
1317-30 Zilkde 1318 aras, stanbul 1899; b. Takvim-i Ziya: 13
Cemziyelevvel 1341-30 Cemziyelevvel 1342, stanbul 1922; c.
Takvim-i Ziya: 1 Cemziyelahr 1342-Receb 1342, stanbul 1341; d.
Takvim-i Ziya: 24 Receb 1342-4 aban 1343, stanbul 1923; e. Takvim-i
Ziya: 5 Cemaziyelahr 1343-15 Cemaziyelahr 1344, stanbul 1924; f.
Takvim-i Ziya: 16 aban 1344-25 Cemaziyelahr 1345, stanbul 1925; g.
Takvim-i Ziya: 19 Receb 1347-1 aban 1348, stanbul 1928; h. Takvim-i
Ziya (Trke). Resm 1938-Hicr-Kamer 1356/1357 senesinde
stanbul'a mahsus er'i vakitleri, ahval-i cevviyye, eyym- mbreke
ve resmiyeyi hvi takvim (Kandilli Rasathnesi Ktp., nr. 571/11).
Kaynaka:
Bursal Mehmed Tahir, Osmanl Mellifleri, III, s. 256; Osman Ergin, Trk ehirlerinde
imaret Sistemi, stanbul 1939, s. 26; Reat Ekrem Kou, Akbulut (Ahmed Ziya), stanbul
Ansiklopedisi, I, s. 510-511; Ahmet zel, Akbulut, Ahmet Ziya, Dnden Bugne stanbul
Ansiklopedisi, I, s. 155-156. Akbulut, Ahmet Ziya, Trk Ansiklopedisi, I, s. 314; Nzhet slimyeli,
Trk Plstik Sanatlar Ansiklopedisi, Ankara 1967, I, s. 16-7; Nurullah Berk, La Peinture
11
Turque, Ankara 1950, s. 17; S. Pertev Boyar, Osmanl mparatorluu ve Trkiye Cumhuriyeti
Devirlerinde Trk Ressamlar, Hayatlr ve Eserleri, Ankara 1948, s. 92-94; Nurullah Berk-Ahmed
Turan, ada Trk Resim Sanat Tarihi, stanbul 1981, s. 62; Hamit Er, "Ahmed Ziya Akbulut
ve Tarih-i Mimari-i Osman ve Edirne Sultan Selim Cmi-i erifi ", Edirne: Serhattaki Paytaht
(haz. E. N. li-M. S. Koz), stanbul 1998, s. 353-362; Salim Aydz, "Akbulut, Ahmed Ziya",
Yaamlar ve Yaptlaryla OSmanllar Ansiklopedisi, stanbul 1999, I, 176-177; Kandilli
Rasathanesi El Yazmalar 1: Trke Yazmalar, proje sorumlusu: Gnay Kut, stanbul: Boazii
niversitesi Yaynevi, 2007, no. 67, 775).
EKLER:
Resim
http://www.istanbulsanatevi.com/sanat/ressam/resim.php?lang=tur
&id=6162 web sayfasndan alnmtr.
Eserin Ad: Snnet Kprs
Orijinal Ebad: 54 x 72 cm
Teknii: Tuval zeri Yalboya
Bulunduu Yer: zel Koleksiyon
12
Ahmet Ziya Akbulutun hazrlad bir Sl-i Trkn. Kaynak: Kandilli

Rasathanesi El Yazmalar 1: Trke Yazmalar.
13
Silifke Mzesi
lhame ztrk1
Silifke Mzesi, blgenin tarih retiminde bir kaynaktr. Toplumun bilgi ve
beenisine ynelik sergilemesi ile toplumda gemi, gnmz, gelecek
kprsn kuran ada bir tarih bilinci yaratma abasndadr ve halkn daha
ok mze ziyaretini gerekletirdii, daha ilevsel bir mze oluturma amacn
hedeflemektedir.
Bu hedefi gerekletirmek iin ise;
-halkn mzeye ihtiya duymasnn salanmas, mzenin hayatmzn bir paras
haline gelmesi duygusunun yerletirilmesi,
-mzeyi yeni sergilemelerle beslemek,
-mzenin eitimin bir paras olmas gerektii dncesini benimsetmek
amalanmtr.
Gemite genel olarak mzeler eitli yaptlar toplama, bilgi salamay ve
onlar korumay grev kabul etmiken bugn dnyada ve Trkiyede farkl bir
oluum ekillenmi ve giderek benimsenmektedir. Bugn btn mzeler
ada iletiim aralar ile almakta ve kendi ellerinde bulunan btn
paralar daha geni olanaklarla izleyiciye sunmaktadrlar. Mzelerde
dzenlenen toplantlarla da mzeler birer tartma yeri haline dnmektedir.
Mzecilikte yz elli yllk bir gemie sahip olan Trkiyenin bu kesinde Silifke
Mzesinin ilk ekirdei ayn zamanda bir tarihi yap olan Cumhuriyet
lkokulunun bir blmnde, 1958 ylnda depo niteliinde oluturulmu,
zamanla gelierek bamsz bir binaya tanm ve 2 Austos 1973 tarihinde
hizmete almtr.
Silifke Mzesi Mdr. ilhameozturk@mynet.com.
14
Silifke Mzesi bal birimleri ile (Atatrk Evi ve Etnorafya Mzesi ile Narlkuyu
Mozaik Mzesi) istatistiksel olarak deerlerini verebildiimiz ziyaret edilen bir
mzedir ancak; toplumun her kesiminin katlmnn salanmas arzulandndan
insanlarn katldklar, etkileim iine girdikleri, kltrel faaliyet merkezi haline
gelmeye alan bu anlamda aday bir mzedir. Bu dnm
gerekletirebilme abasndadr. ncelikle yneldiimiz ana hedef gruplar ise
okul ncesi kurumlar dahil ilkretim kurumlardr. Bu amala ilemiz Milli Eitim
Mdrl ile kltr sanat eitim ibirlii toplantlar dzenli olarak
yaplmaktadr. Dzenli konferanslarla mzede ve blgemizde gerekletirilen
bilimsel
almalar
halkn
bilgisine
sunulmaktadr.
eitli
sergiler
gerekletirilerek halkn deiik zamanlarda mzeyi ziyaretleri salanmaktadr.
Karde Mze ilikilerini balatm olup; faal olarak uluslararas alanda mzeler
arasnda karlkl tantm, yardmlama ve fikir alveriini gerekletirmektedir.
Silifke Mzesinde 4 sergi salonu ve bahede olmak zere kapal ve ak
meknlarda sergileme vardr.
Ta Eserler Salonu: Arkaik, Roma ve Bizans Dnemi ne ait eserler sergide olup
karyatidler, oturan heykeller, rlikerler, mitolojik heykeller devrini en iyi yanstan
buluntulardr. Silifke ile merkezinde gerekletirilen kazlarda karlm olan
M.S. 2.yzyla ait zrhl mparator Heykeli dikkat ekicidir.
Sikke ve Taklar Salonu: Altn ve gm ss eyalarnn yan sra gm bir Pers

taks, gm skender sikkeleri, Makedonya, Trakya, Bergama, Msr krallarna
15
ait gm sikkeler, bronz Roma sikkeleri, Osmanl bakr, altn sikkeleri ile altn
Bizans sikkeleri sergilenmektedir. Helenistik dneme ait (M.. 330 - 30)
Meydanck kale definesi, Roma dnemine ait (M.S. 193 - 268) Ayvagedii
definesi ilgi ekmektedir.
Arkeolojik Eserler Salonu: Tun a, Demir a, Helenistik, Roma ve Bizans

Dnemi buluntular sergilenmektedir. Kilisetepe Hy kazsnda ele geirilen
Hitit Hiyeroglif damga mhrleri, Miken kaplar, Kbrs rnekleri ile karlatrlabilir
anak-mlek gruplar, Kelenderis kazsnda ele geirilen M.. 5. yzyla ait
siyah ve krmz figrl kaplar, Helenistik, Roma Dnemi kaplar; bunlar arasnda
terra sigillata kaplar, bronz ve pimi toprak, mermer heykelcikler, Bizans
Dnemine ait rlikerler, arlk, kandil, amdan, ekmek kalb gibi buluntular
nemli rneklerdir.
16
Etnorafik Eserler Salonu: Bir ksm bugn de yre halknn kullanmnda olan ve
retilen folklorik, etnorafik nitelikteki eserlerdir. Bindall, yelek, cepken, etek
gibi erkek ve kadn giysileri ile bu giysileri tamamlayan yn oraplar, gm
kemer ve kemer tokalar, alnlk, bilezik, yzk gibi taklar ile para keseleri
sergilenmitir. Kilim ve heybeler, tabanca ve tfekler, barutluk, fieklik, kl gibi
silah ve elemanlar da sergide yer almaktadr.
Bahe: Bahede 300 eser sergilenmektedir. Bu eserler stun balklar, friz
paralar vd. mimari eler ile lahitler, mezar talar, yaztlar ve pithoslardr.
Silifke Kalesi (Fotoraf Sahibi: Hayrettin Krd)
17
Yeni Arkeoloji
zgr GKDEMR2
Yeni Arkeoloji, 1960larda yaanan entelektel gelimelerin sonucunun
arkeolojiye yansmalar olarak ortaya km, arkeoloji biliminin corafi bilimler
ve antropoloji ile daha ok ibirlii yapmas gerektiini savunan bir arkeoloji
akmdr3. Bu akmn ban eken Lewis Binford 4 ve Kent Flannery5 zellikle
arkeolojik verinin yorumlanmasnda karlalan problemlere yeni bir bak as
getirmeye almtr. Bu yeni bak asnda, o zamana kadar arkeolojik verinin
yorumlanmasnda kullanlan karmsal, betimsel ve sadece veriye dayal
varsaym reten geleneksel bak as eletirilmitir6. Kltr tarihinden ziyade
kltr geliiminin anlalmas ve aratrlmas gerektiinin savunan yeni arkeoloji
yandalar, arkeoloji biliminin teorik temellerinin oluturulmas, test-edilebilir
varsaymlar retilmesi ve ie yaramayan bilgi ynlarndan ziyade belirli
sorulara cevap aranmas gerektiini savunurlar7. Yeni arkeoloji akmndan
etkilenerek retilen teoriler arasnda sistem teorisi ve analojiye dayanan
middle-range theory(MRT)8 teori almalar yeralr9.
zellikle kltrel geliim konusunda Annales Okulu10 ile pek ok ortak gr
bulunan yeni arkeoloji akmnda, kltrel geliimin savalar, tesadf olaylar ve
politik gelimelerden oluan izgisel bir sre olmad, toplumlarn isel
dinamikleri, ekonomik yaps ve evresel etmenlerin etkiledii ve toplumdan
topluma deien bir sistemler btn olduunu ne srlr11. Yeni arkeolojinin
nemli argmanlarndan olan uygulanabilir modeller ve test edilebilir
varsaymlar oluturmak, sistem teorisinde tam olarak karln bulur. nsann
doaya adaptasyonu12 sistem teorisinin de temelini oluturur. Toplumlarn
geliimi birbirinden bamsz gelien ancak birbiriyle etkileim ierisinde olan
sosyal yaam, ekonomi, ritel gibi alt sistemlerden oluan bir sistemler
btndr. Buna gre; evre alt sisteminde oluan deiiklik sonucu art
rnn ortaya kmas sosyal alt sistemi etkileyerek toplumsal tabakalamaya,
ynetici ve dinsel snfn domasna sebep olmu, bu da dier bir alt sistem
olan ekonomideki deiiklikleri tetikleyerek ticaretin gelimesini salamtr13.
Arkeolojinin bilimsel ve nesnel olarak yaplabileceinin bir gstergesi olarak
ileri srlen sistem teorisi toplumlarn ortaya knn, geliiminin ve yklnn
2
Arkeolog (MA), ODT Yerleim Arkeolojisi Doktora rencisi. ogokdemir@gmail.com
3 Johnson 2000.
4 Binford 1962.
5 Flannery 1976.
6 Renfrew 1991.
7 Earle&Preucel 1987.
8 Middle Range Theory (MRT): Trke uygun bir karlk bulmadm iin bu ekilde kullandm. Belki orta
alan teorisi uygun olabilir.
9 Johnson 2000.
10 Braudel 1985.
11 Trigger 1989.
12 Binford 1968.
13 Flannery 1976.
18
matematiksel olarak aklanabilecei ileri srer. Sistem teorisinin uygulanarak

aklanan rnekler arasnda Mezopotamyada uygarln douu, Roma
imparatorluunun zayflamas ile Maya ve Minos uygarlklarnn k yer alr.
rnein, Maya Uygarlnn kmesi, geleneksel arkeolojinin bak asyla
doal sebepler ya da ani bir dman baskn sebeplerle aklanr. Ancak,
Hosler, Sabloff ve Runge bu kn nedenlerini nfusun artmas, elit snfn
ortaya k, dinsel aktivelerdeki art sonucu tarmsal igcnn azalarak
yiyecek skntsnn balamas gibi nedenleri ieren, alt sistemlerin
ilevselliklerinde meydana gelen deiimlerle aklamlardr. Bilgisayar yardm
ile yaplan k simlasyonunda bu alt sistemlerin birbiriyle olan ilikileri
aklanmtr14.
Toplumlarn bir nevi yaayan organizmalar olarak deerlendirildii ve alt
sistemler arasndaki ilevsel ilikilerin organizmann tmn etkileyerek nasl ve
ne kadar yaayacan belirlediini ne sren sistem teorisi 1970lerde ciddi
eletirilere hedef olmutur.
Eletirilerin banda ilevselcilie ynelik olanlar bata gelir. Bireyi tamamen
gz ard eden ve toplumlarn kendine zg yapsn dikkate almayan bir teori
olarak nitelendirilen sistem teorisi, ilevsel ve sistematik yn dikkate
alndnda aslnda toplumun niye deitiini ve giderek karmak bir yapya
dntn deil niye ayn kaldn aklamaktadr15.
Sistem teorisi, ok eletirilmekle beraber arkeolojik adan sosyal ve ekonomik
ilikiler an aklamakta nemli kazanmlar salad iin 1970lerin
ortalarnda kavramsal ve cinsiyete dayal etmenler gz nne alnarak yeni alt
sistemlerle zenginletirilmeye allmtr16.
Yeni arkeoloji akmnn ne srd bir dier teori ise aslnda btn
arkeologlarn yapt, gemi ve gnmz arasndaki balantnn kurulabilmesi
iin yaplan genel yarglardan yararlanlmasna dayanr.
Arkeolojik
buluntularn statik yaps ile gemi uygarlklarnn dinamiklerini anlamaya
alan bu teori Middle Range(MRT)17 teori olarak adlandrlr.
MRTde asl ama gemi toplumlarn yaamlarna dair karmlarn, mevcut
arkeolojik verilerin etnoarkeolojik yntemler veya deneysel arkeoloji yntemleri
kullanlarak aratrlmasdr. Binford18, Neolitik Dnem iftisinin nasl tarm
yaptn gzlemleyemeyeceimize gre gnmzdeki ilkel tarm topluluklarn
gzleyerek gemi hakknda bilgi sahibi olabileceimizi ne srer. Buna gre
ilk nce arkeoljik materyali analoji yoluyla anlamlandrarak gemii yeniden
kurmak ve bu kurgu zerinden teori retmemiz gerektiini savunur.
14 Renfrew 1997.
15 Trigger 1989.
16 Giddens 1984
17 Baknz dipnot 4.
18 Binford 1968.
19
Ancak MRT tam da bu analojiye dayanan yaps yznden eletirilir19. nk

gemi toplumlarn davran alkanlklar, sosyal yaplarn yeniden kurmak iin
kullanlan analoji aslnda genellemelere neden olmakta ve aratrlan
toplumun kendine zg yaps gzden kamaktadr. Gnmz dnce
eklinden yola karak gemi zaman anlamaya almak, ya da yerekimi
kanonu gibi baz deimez kanunlarn prensiplerini arkeolojiye uygulamak,
sadece baz alanlarda yararl olabilir. rnein, tarmsal aktivitelerin belli
zaman dilimlerinde yaplmas gereklilii (ekim, hasat vb) ya da flora ve fauna
kalntlarnn gnmz rnekleri ile benzerlik tayabilecei aktr. Bununda
tesinde zellikle evresel etmenlerin arkeolojik buluntular zerinde yaratt
etkinin anlalmas deneysel arkeoloji yntemiyle mmkndr. Ancak sadece
belli alanlarda ve karlatrma yaplabilecek kadar bilgi salayabilen MRTnin
arkeolojik aratrmann btnne yaymak, gemi zaman koullar ile gnmz
koullarnn her bakmdan ayn olduunu varsaymay gerektirir. Bu da kltrel
geliimin srekli ayn artlar altnda ayn ekilde gelitiini gsterir. Ancak bu
durum mevcut kltrel farkllamay aklamaktan olduka uzaktr.
Gnmzde yaplan arkeolojik aratrmalar birbirine yakn yerlemelerde bile
farkl kltrel yaklamlar grlmektedir. Bu durum gstermektedir ki, gemi ve
gnmz arasndaki kprnn kurulmas iin sadece analoji yaplmas yetersiz
kalmaktadr.
Yeni arkeolojini yaklamlar o gne kadar tarihin bir bulmaca gibi grlp,
sadece arkeolojik malzemenin tanmlanp snflandrlmasnda te gidemeyen
bir tarih anlaynn deimesinde nemli bir rol oynamlardr. Mitler ve kutsal
kitaplarn izinde yaplan arkeoloji artk bilimsel yntemlerin kullanld, teorik
temelleri olan bir bilim haline gelmitir. Ancak ilk bata yarattklar devrimsel
etkiyi, belki de devrimin ilk nce kendi ocuklarn yemesi olarak
deerlendirmek gereklidir. Elbette bu kadar dramatik sonulara yol amayan
bu deiim, kendinden sonra gelecek kavramsal arkeoloji ve post modern
zaman akmlarnn ve yeni teorik almlarn olumasn salamtr.
Arkeolojide teori, yntem ve veri arasndaki ilikiyi anlamak, nereyi kazdnz,
neden kazdnz ve nasl yorumladnz aklayabilmeyi salar. Arkeolojinin
bir tahribat olduu ve gemiin bilgisini sonsuza dek yok ettiimiz
dnldnde arkeolojik teori tarihini bilmenin nemli olduu aktr.
Trkiyede de teori tartmalarna olan ilginin artmas dileiyle.
19 Hodder 1991; Hodder 1999; Renfrew 1997; Johnson 2000.
20
Kaynaka:
Binford, Lewis R.
1962 Archaeology as anthropology, In Contemporary
Archaeology, ed by M. Leone, pp. 93-101. Southern Illinois
University, Carbondale.
Binford, Sally R. & Lewis Binford.
1968, New Perspectives in Archaeology, Chicago, Aldine
Press.
Braudel, F.
1985 Tarih ve Tarihi, Annales Okulu zinde, der. Ali Boratav,
Alan Yaynclk, stanbul, sayfa 97-109.
Earle, T.K., Preucel, R.W.
1987 Processual Archaeology and the Radical Critique,

Current Anthropology, Vol. 28, No. 4. (Aug. - Oct., 1987),
pp. 501-538.
Flannery, K.
1976 The Early Mesoamerican village, ed. by Kent V.

Flannery, New York Academic Press.
Giddens, A.
1984 The constitution of society: outline of the theory of

structuration, Cambridge, Polity Press.
Hodder, Ian
1991 "Postprocessual Archaeology and the Current

Debate" in Processual and Postprocessual Archaeologies:
Multiple Ways of Knowing the Past, ed. by Robert Preucel
pp. 30-41. Center for Archaeological Investigations,
Occasional Paper No. 10, Carbondale.
1999 The archaeological process: an introduction, Oxford
(England), Malden, Mass., Blackwell.
Johnson, Matthew
2000
Archaeological Theory: An Introduction, Blackwell

Pub. Oxford, UK.
Renfrew C., Bahn P.

1991 Archaeology: theories, methods, and practice, N.Y.,
Thames and Hudson.
Trigger, Bruce
21
1989. A History of Archaeological Thought. Cambridge

University Press: New York.
Zeus Olbios Tapna (Fotoraf Sahibi: Tuna Akay)

22
Erken Dnem ran Arkeolojisi zerine Ksa Bilgiler

Reza HEYDAR20
ran, geni ve denizden olduka yksek bir blgedir, Eski ran, ki imdiki ran,
Afganistan ve Pakistann bir blmmden oluur, kuzeybat tarafndan
Anadolu ve Gney bat tarafndan Pamir Dalaryla snrldr. Arkeolojik
bakmdan ran Dalar, eski topluluklarn daima bir gei blgesi olmutur, bu
topluluklar geileri srasnda doudan gneye btn ran topraklarn igal
etmilerdir. Asyann bu ksmnda Hazar Denizi (Caspiyan) bir taraftan, ran
Krfezi dier taraftan, Asya kanadn yaklak 700 kmlik bir alan igal etmitir.
Kt hava ve zemin artlar sadece yaklak 500 kilometrekarelik bir alan eski
ger topluluklarn gei alanna izin vermekteydi. Arkeolojik ve Kltrel
bakmdan rann tarihi, hava, su ve genel blge corafya artlarna baldr.
ran corafi artlar dou ve bat kltr arasnda eskilerden beri bir kpr
oluturmaktadr.
Arkeolojik bakmdan Ta Devrinde randa insan yaad verilerle tespit
edilmitir. Eski yerleim blgelerinde Horasann Keshfoot Nehri ve etrafnda Ta
Devrine ait yaam malzemesi bulunmutur ki bu malzeme arkeologlara gre
yaklak 800.000 yl ncesine kadar gitmektedir. Urumiye Gl etrafnda ele
geen arkeolojik buluntular, sz konusu tarihe kadar ulaan yerleimlerin
varlnn gstergesidir. te yandan 100.000 yl ve 35.000 yl evvel de randa
yaayan ilkel insanlarn bulunduu konusunda da ok bilgiye sahibiz. Bu ilkel
topluluklarn yirmi farkl noktada nemli eserleri bulunmutur. Bu eserlerin
bulunduu aratrma yerleri Bat Azerbaycan, Horasan, Kuzey Khozestan,
Kuzey ran ve Fars Kirmana kadar olan blgededir. Maara Dneminin
hemen ardndan da ilkel yerleimlere ait eitli yerler randa bulunmutur.
Bunlarn en nemlileri Kermanshahn 6 km. dousunda Kara Su Nehri
yaknndaki Deirmen Tepesi, yine Kermanshahta Serap Tepesi, Bat
Azerbaycanda Hac Firuz Tepesi, ayn yerdeki Jelbel ve Ehernejanda,
Khozesthanda Alikes, Chagamis, Coga Neboot, Bana-i Fazele, Kazvinde
Zagha Tepesi, ahroodda akmakta Tepesi saylabilir.
Ta Devrinden sonra Bronz ana ait yine rann deiik yerlerinde birok
eserler bulunmutur. rann pek ok deiik blgelerinde arkeolojik kazlar
yaplmtr. Bu kazlar, yaklak bin yl evvel Zagros Dalar ve Dicle Nehri
arasnda tanrlarn lkesi diye adlandrlan Khozestan Blgesinde, ki rann
en eski yerleim ve kltr blgesidir, Elam Devletinin kurulduunu gstermitir.
Bu insanlar, randa en eski ehirleri ve bakentleri kurmulardr. Dnemin en
nemli gelimesi milattan evvel drt binlerde Elam ivi yazsnn kefidir. Bu
20
Arkeolog, ran - Urumiye ehri Kltr Kurumu Aratrma Blm Bakan. (Sayn Reza
Heydarinin Arkeoidea iin yazd yazy, Farsadan tercme eden Kiarash Ghasemlou).
Re_heydari@yahoo.com
23
yaznn rnekleri amur ve tula zerinde hala mevcuttur. Elam Devletinden

baka Bat ve Kuzeybatda baka devletler de kurulmutur. Bunlarn en
nemlileri Mana ve Urartudur. Galayc Tepesi, Bukanda, Rebet Serdeshte ve
Zirve Manann en nemli arkeolojik kalntlarnn bulunduu yerlerdir. Bu
yerlerde ta, tula ve kurutulmu amur zerine yazlar ile bezemeli tulalar
bulunmutur. Urartuya ait elliden ok blgede kalntlar bulunmutur ve kazlar
yaplmtr. Mesela, Urartu kalelerinin en byklerinden biri Bestam Kalesidir.
Aryanilerin kurduu ilk lke Hekhameneshi (Akamenid) mparatorluudur ki
tarihin ilk imparatorluu olarak kabul edilir. Kurucusu ve ilk imparatoru Byk
Koroshtur21. mparatorluun snrlar ok genitir, Msr, Ortadou, Orta Asya
snrlar iindedir. Byk skender, M 331 ylnda bu imparatorluu tmyle ele
geirmitir. Pers sanat, Msr, Asur, Babil ve dier komu lkelerin sanatndan
esinlenerek kendine has bir hale geldi ve dnya sanat tarihine ok gzel kalc
bir yere sahip oldu.
stte fotoraf yer alan Taht- Cemid (Persepolis) ve Pasarghad bu devre ait
iki en nemli eser olarak kabul edilir. Persden sonra Eshkanllar M 248 MS
226 ve Sasaniler MS 226 MS 626 randa hkm srdler. Kenghaverde
Anahita Ategedesi, Mehellatta Khor-he Ategedesi ve Khozestanda Shemi
Tapna Eshkanilerin dneminden kalmtr. Ayrca Goor Darab Gherd ehirleri,
Taht- Sleyman Ategedesi ayn dnemden kalan, en bilinen nemli
eserlerdendir.
21
Kyros, Kura.
24
Kk Asyada Pers Hkimiyeti

Ahmet Mrel22
I. Kk Asyada Pers Hakimiyeti
Eskia dnyasnda ilk kez bir dnya imparatorluu oluturan Persler,
.. 547 ylndan itibaren Anadoluda valilikler ya da dier bir isimle Satraplklar
kurarlar23. Dareios satrap olduktan sonra blgeyi satraplk olarak isimlendirdii
yirmi vergi blgesine ayrr ve bu blgelerin bana da satraplar atar.
Uyruunda bulunanlar rklarna gre blp ayrarak her bir blgeyi ekonomik
durumlarna gre vergilendirmeye tabii tutar. Bu ayrm yaplrken kimi zaman
snr komusu olanlar kimi zaman da olmayan uluslar birbirlerine baladklar
grlmektedir24.
Pers satraplk sistemi ierisinde Kk Asyada bulunan kent devletleri ve
yerel halklar satraplklara dahil edilirler ve vergilendirilirler. Herodotos Pers
Satraplk sisteminden u ekilde bahsetmektedir; Ioniallar, Asya Manisallar,
Aioliallar, Kariallar, Lykiallar, Miliallar, Pamphiliallar, hazineye drtyz
talant gm dyorlard. Birinci Satraplk burasyd. Mysia, Lydia, Lasonia,
Kabalia ve Hytenneia beyz talant vergi dyorlard ve ikinci satraplkta
burasyd. Hellespontosda Yunanistandan gelirken sada oturanlar Phrygia,
Asya Thraklar, Paphlagonia, Mariandyn, Suriye yz altm talant vergi
dyolard buras da nc satraplkt, Kilikiallar gnde bir taneden 360
beyaz at ve beyz talant gm vergi demekle ykmlydler. Bu beyz
talant gmn yz krk talant blgedeki atl birlikler garnizonuna ayrlmt geri
kalan yz altm talant ise Dareiosa gidiyordu. Buras da drdnc
satraplktr25
Kilikiada Pers Hkimiyeti

I. Kilikia ve Syennessisler Slalesi
Antik Dnemde Kilikia blgesinin snrlar .. 1. yzylda yaam olan
corafyac Strabon tarafndan izilmitir26. Cilicia, cografi yapsna bagl olarak
Daglk Kilikia (Kilikia Trakheia) ve Ovalk Kilikia (Kilikia Pedias) olmak zere iki
blme ayrlr27. Daglk Kilikia, Korakesion(Alanya)dan Soloi-Pompeiopolis (MersinViransehir)e kadar olan dalk blgeyi, Ovalk Kilikia ise Soloi-Pompeiopolisden
Alexandria Kat Isson (skenderun)a kadar olan ovalk kesimi kapsar. ( Resim 1)
Kilikiadaki Pers hakimiyeti srasnda hkm srmeye balayan Syennessisler
Slalesinin Yunan kkenli olduklar dnlmektedir. Syennessisten ilk olarak
Herodotos (I. 74) bahseder. Herodotos V. 118 blmnde de, Syennessisin
22
Arkeolog, ME Arkeoloji Blm YL rencisi.

Bakr 2003, 6
24 kmen 2002, 179 Herodotos III - 88
25 kmen 2002, 180 Heredotos III 90
26 Durugnl 2004, 27
27 Strabon XIV, V, 1
23
25
kzn vermi olduu Karial Pixodarosun Ionia ayaklanmasna katlmasndan

bahseder Bu blmde ad geen Syennessisin Xerxes zamannda yaam
olan Oromedonun olu olan Syennessis ile zde olup olmad
bilinmemektedir. Herodotos, Oromedon olu Syennessisin byk Pers
savalarna katldn bildirir. Syennessis Kilikial donanmasn kumanda etmi ve
Aischylosa gre Salamis savanda lmtr. Onun lmnden sonra
blgesine, Halikarnossoslu Xeinagoras atanr. Xeinagorasn blgeye
atamasndan sonra . 401 ylna kadar Kilikia Krall hakknda ok geni
bilgiler bulunmamktadr. Gen Kyrosun . 401 ylndaki seferinde tekrar bir
Kilikia Kral olan Syennessis ad geer. Xenophon, (Anabasis I 2,12 ve I 2,23 )
Syennessisten Kilikiann Kral olarak bahseder. Kralln bakenti Tarsus olup
.. 5. yzyln ortalarndan .. 4. yzyln balarna kadar sikkeler zerinde yer
alan basklarda Kilikia Kral Pers kyafetli bir atl olarak betimlenir28. ( Resim 2 )
Satraplklar ierisinde Kilikia gerekten nemli bir yere sahiptir.

Gerekten . 401 ylna kadar Kilikiada Pers satrap yoktur. Bu blgede
bamsz krallklar gelenei devam eder. Dareios zamannda Kilikiann yksek
oranlarda vergilendirilmi olduu grlmektedir. Herodotos kitabnn III 90
blmnde, Kilikiallarn gnde bir taneden olmak zere yz altm beyaz
at ve be yz talant gm vergi demekle ykmlendirilmi olduundan
bahsedilmektedir29. Kilikiann bu kadar yksek vergilendirilmesi blgenin
zenginlii ile alakal olmaldr.
Kilikia jeopolitik konumundan dolay Persler iin bir ileri karakol
niteliindedir. Blgenin stratejik neminden dolay Persler iin bir operasyon
ss ilevi grr. Bundan dolay byk kral gl askeri birliklerini burada
konulandrr; nk atlar ile nl olan Kappadokia blgesinin bir blm
Kilikiaya ait olduundan at salanmasnda uygun olan bir blgedir. Bundan
dolay Kilikiada konulandrlm olan atl birliklerin ihtiyacnn karlanmas iin
hem 140 gm talant blgede braklr hem de baka satraplardan azda olsa
28
29
Erzen 1940,99
Erzen 1940, 99 vd.
26
yardm salanr. Bu atl birliklerin komutas ve Pers Satrapnn yetkileri

Syennessise teslim edilir30.
Ktesias bu konuda, Syennessisin bu karde mcadelesinde hem Kyros
hem de Artaxerxes tarafnda yer aldn bildirir. Xenophon ise, Tarsusta
Syennessisin Kyrosa byk hediyeler verdiinden bahsetmektedir ancak
dier bir tarih yazar Diodoros ise Syennessisin olunu yeterli derecede askeri
birlikle, Kyrosa yardm etmek zere gndermi olduunu aktarr... 7 yzyln
sonlarndan itibaren Dalk Kilikiann sahil kesimindeki ehirlere yerlemi olan
Yunan kkenli halklarn varlklar bilinmektedir. Bu ehirler Kilikia Krallna
baml ve Pers ynetim gc altnda yer alrlar. Bu ehirlerin ismi tek tek nomos
listelerinde gemese de vergilerini Kilikia Krall aracl ile byk krala
derler. Bu ehirlere ait sikkeler zerinde Pers etkisi grlr. Sahilde yer alan
Yunan ehirleri Pers savalar srasnda donanmalarn Kilikia Kral Syennessisin
emrine vermek zorunda braklr. Erzen, Dalk Kilikiann sahil kentlerinin
birounun, Kelenderis hari, igal altnda olduu grn savunur.
Kelenderis kentinin .. 425 ylnda Attik-Delos Deniz Birlii listelerinde ad
geer31. Kelenderis kentinin, Dalk Kilikiann dier sahil kentlerinden daha
serbest bir konumda olmas ve Attik Delos deniz birlii listelerinde adnn
gemesi kentin igal altnda olmay fikrini dourur. Ancak bunlar kesin kantlar
olarak saylmamaldr. Kelenderisin Meydanckkalede bulunan Pers Garnizon
yerleiminin bulunduu yol gzergah zerinde olmas, Meydanckkalenin
Sedir aalar bakmndan zengin olmas, buradan elde edilen kerestenin
deniz yolu ile en kolay tanabilecek yer konumunda olan Kelenderisin
neminin artmasna sebep olduu dnlmektedir. Bu bakmdan bu kadar
nemli bir merkez olan Kelenderisin Dalk Kilikiann dier sahil kentlerine
oranla daha serbest bir statye sahip olmas ve ticari faaliyetlerini aktif olarak
devam ettirebilmesinin buradaki Pers hakimiyeti ile aklanabilir.
Xerxes Yunanllara yapaca seferin hazrlklar srasnda farkl
blgelerden ordusuna yapt katlm ile says hayli fazla olan bir ordu kurar.
Hazrlad ordunun ierisinde Kbrsllar yz elli, Kilikiallar ise yerel Syennesis
kralnn komutas altnda yz gemi ile katlrlar. Kilikiallar Salamis savanda da
Pers donanmasnn iinde yer alrlar; ancak bu arpmada Oromedonun
olu Kilikia Kral Syennesis ldrlr32.
Kilikiada M.. 401 ylnda Sardes Satrap Gen Kyros, kardei
Artakserksesi tahttan indirmek iin paral askerler (Kk Asyal) toplayarak
Frat zerindeki Kunaksaya doru yola koyulur. Ancak Syennessisler, Kilikia
Kaplarn (Glek Boaz) Kyrosun geiini engellemek zere kapatrlar ve
burada Kyrosun birok asker kaybetmesine neden olurlar. Denizden bir
tehlike gelmesi ihtimali zerine Syennessisin Kilikia Kaplarn brakarak deniz
savunmasna gemesi zerine Gen Kyrosun, askerleri Syennessisin bakenti
Erzen 1940,102
Erzen 1940,104 105
32 Erzen 1940,110 vd.
30
31
27
olan Tarsusa gelerek kenti yama ederler. Syennessis ile Kyros arasnda
yaplan anlama ile Syennessis Kyrosa ordusu iin nemli lde para verir
bunun karlnda Kyros ise lkesinin Syennessise ait olduunu ve bir daha
yamalanmayaca garantisini verir. Gen Kyros, kardei Artakserksese
Kunaksada yenilir ( M.. 401)33. Bundan sonra Syennessisler ile ilgili yazl
kaynaklara rastlanmamaktadr.
Dalk Kilikia Prensesi olarak ortaya kan Epyaxa ayn zamanda
Syennesisin de kars olmaldr. Gen Kyrosun yenilgisinden sonra blgeyi
tekrar kendi hanedanl altnda toplamaya alr. Bu dnemde dalk
Kilikiada ve Pamphyliada Pers egemenlii yerel glerin denetimi altnda
srmektedir. Ancak 380 360 yllar arasnda Tarsus hanedanln Tarkumuwa
olarak isimlendirildii grlmektedir. Bu dnemde Kilikia ve Pamphylia
blgelerinde bulunan, Selge, Aspendos, Side, Nagidos, Kelenderis, Holmoi,
Soloi, Tarsus, Mallus ve Issos kentlerinde baskn olarak parasal politikalarn
denetimini salad grlmektedir. .. 4. yzyln ilk eyreinden sonra da
Tarkumuwa bir syennesis olarak yerel bir hanedana mensup olmasna ramen
deien politikalar gerei tam bir Pers satrab grnm almaya balar. Ayn
dnemdede Kariada Hekatomnidler ayn vazifeyi stlenmektedir. Kilikiann
Mazdaius satrapln yapt ran satraplna dahil edilmesinden sonra 360
333 yllar arasnda Kilikia blgesinde yerel hanedanlklara ait herhangi bir yazl
kaynaa rastlanmamaktadr34.
M.. 4. yzyln ilk eyreinde Kilikia Satrapl hakknda yinede fazla bir
bilgi bulunmaz, nk Kyros taraftar olan Syennessisler, Byk Kral tarafndan
grevinden alnr. Ge sikkeler zerinde Pers Satraplarnn ismi yer alr. Bu da
bize Kilikiann ynetiminin Pers Satraplarna getiini gsterir. Ancak bu
satraplarn direkt olarak blgeyi, Kilikiadan ynetip ynetmedikleri tartma
konusudur. Kilikia sikkeleri zerinde . 386372 yllar arasnda Pers satraplar
olarak atandklar dnlen Tiribazos, Pharnabazos ve Datames sikke darp
eder ve skenderin blgede hakimiyet kurmasna kadar Kilikia blgesini
ynetirler35.
Dalk Kilikiada Bir Pers Garnizonu Meydanckkale

Erzen 1940,114 119
Casabonne 1999,61
35 Erzen 1940,120 vd.
33
34
28
Meydanckkaledeki ( Resim 3 ) ilk almalar 1971 ylnda Emanuel

Laroche tarafndan balatlr. Daha sonra Georges Le Rider ve Alain Davasne
tarafndan 1981 1997 yllarnda yrtlen almalar bulunmaktadr36.
Bu yerleimin antik ismi Demir anda ve Akhamenid dnemde de arami
dilinde KRBYRT olarak yazlr, Kiru olarak seslendirilir ve Pirindu hanedanlnn
merkezidir.37. Blge hakkndaki en youn bilgi Yeni Babil kaytlarndan elde
edilmektedir. Pers dneminde bu blge satrapn bulunduu satraplk merkezi
olarak kullanlmtr38.
Pers Dneminde ( .. 6. yzyl .. 4. yzyl ) Meydanckkalenin bir Pers

garnizonu olduu bilinmektedir. Bu dnemde Nagidosda Pharnabazusa ait
gm sikkeler bulunduu bilinmektedir. Nagidosun Kelenderis, Holmoi, Soloi,
ve Mallus gibi Byk Kral tanmakla birlikte kendi ehir lejant olan tanr ve
tanralarn sembollerini kullanarak sikke bast grlmektedir39. ( Resim 4 )
.. 5. yzyln sonu .. 4. yzyln bana tarihlenen ve Meydanckkalede
bulunan yapnn duvarnda ki Arami dilindeki yazt, muhtemelen yapnn
yeniden
inasn
anlatmaktadr.
Meydanckkaledeki
dier
nemli
buluntulardan birisi de yaklak olarak .. 425 380 yllarna tarihlenen ve
Persepolis kabartmalar ile paralellik gsteren kabartmalardr. Ayn dnem
ierisinde yine, Issos civarndaki Kinethyk yerleiminde de Kilikia blgesinin
parasal destei ile ehir duvarlarnda bir takm yeniden yaplandrlmalar
grlmektedir40. zellikle bu yeniden organize edilen blgelerdeki
yaplanmalarn Perslerin batdaki topraklarn kaybetmeleri (zellikle onia ve
Thracia ) Attik Delos deniz birliinin gcnn artmas ile deniz gcnn
hareket noktalarn denetim altnda tutmay amaladklar grlmektedir.
Gates 2005, 62
Cassabone 1999, 61
38 Gates 2005, 63
39 Durugnl 1999, 68
40 Casabonne 1999, 62
36
37
29
Buradaki yeniden yaplandrma, zellikle Meydanckkalenin bir Pers garnizon

yerleimi vazifesi ve blgenin douya alan kaplara hakim corafi konumu
ile aklanabilir. Bunun da tesinde, blgenin deniz kuvvetleri iin bir s vazifesi
grmesi Meydanckkale gibi tahkimli bir kalenin merkez ynetim blgesi olmas
olasln kuvvetlendirmektedir. Bu tip bir uygulama .. 188 ylnda imzalanan
Apameia anlamasndan sonra Seleukoslarn blgedeki imar faaliyetlerinde
de grlmektedir.
Sonu olarak eskia dnyasnda ilk kez bir dnya imparatorluu
oluturan Perslerin .. 547 ylndan itibaren Anadoluda valilikler ya da dier bir
isimle Satraplklar kurduklar, bu satraplklarn blgelerin konumu ya da etnik
durumlar gz nne alnarak, blgede hakim olan yerel hanedanlklara
otonom ynetim hakk verilerek ya da merkezden atanan valiler tarafndan
ynetildikleri grlmektedir.
zellikle stratejik adan olduka nemli noktalarda kurulan satraplk
ynetim merkezlerinin ticaret yollar, askeri yollar, zengin maden yataklar,
orman ve tarm alanlarnn bulunduu blgelerde kurulmu olmalar ve bu
alanlar denetlemek iin garnizon tipi yerleimleri oluturulduklar
anlalmaktadr.
Perslerin hakim olduklar corafyalarda sklkla blgede yaayan yerel
halklara bir takm zerklikler tandklar grlmektedir. zellikle elverili deniz ve
kara ulam yollarna sahip olan Kelenderis gibi baz Yunan kent devletlerinin
bu dnemde yksek refah seviyelerine eritikleri bilinmektedir.
Perslerin, deien siyasi dengeler erevesinde; yerel hanedanlklar
tarafndan ynetilen corafyalarda oluturulmu olan siyasi yaplanmay
deitirerek bu blgelerin merkeze daha baml hale gelmelerini saladklar
grlmektedir.
30
Kaynaka
Bakr 2003
T. Bakr, Daskyleion Hellespontine Phrygia Blgesi

Akhaemenid Satrapl, Anadolu Dergisi, 25, 1 26, 2003,
Ankara
Cassabonne 1999
O. Cassabonne, Local Powers and Persian Model in

Achamenid Cilicia: A Reassesment, OLBA II, I, 57 66, 1999,
Mersin
Erzen 1940
A. Erzen, Kilikien Bis Zum Ende Der

Perserherrschaft,1940,Leipzig -Burn
Durugnl 1999
S. Durugnl, Nagidos zerine Dnceler, OLBA II, I, 67

78, 1999, Mersin
Durugnl 2004
S. Durugnl, Krallar Rahipler ve Korsanlar, Balangcndan

Roma Dnemi Sonuna Kadar Eskiada Mersin Blgesi,
Srt Da Yz Deniz Mersin, 27 53, 2004,stanbul
Gates 2005
C. Gates, The Place Of The Achaemenid Persian Period in

Archaeological Research in Cilicia and Hatay ( Turkey ),
Persika, 6, 49 59, 2005
kmen 2002
M. kmen, Herodotos Herodot Tarihi, 2002, stanbul
Strabon 1993
Antik Anadolu Cografyas (Geographika: XII-XIII-XIV)

(eviren: A. Pekman). stanbul, Arkeoloji ve Sanat.
31
Eskiada l Klt ve l Gmme Adetleri

Tuna AKAY41
Eskiada insanlar doada korktuklar, anlam veremedikleri, nleyemedikleri
varlk ve olaylarn tanrlar tarafndan yapldna inanrlar. Da tepeleri,
pnarlar, gk, ay, yldzlar gibi gkyz cisimleri, frtna, imek gibi doa olaylar
tanrlarn bir gstergesi olarak alglanr. Bylelikle eskia insanlar kendilerine
bir klt yaratarak, bir nesneye veya bir varla tapma, snma ihtiyac
duyarlar. O yzden sndklar varlklara kar kendilerini sorumlu hissederler,
onlara tapnmak iin mekanlar olutururlar, dinsel trenlerini aksatmamak ve
yer yzn bereketli klmak iin baz grevler stlenirler. Bu grevlerden bir
ksm da lmle ilgili alanlardr42.
l klt ile ilgili trenlerin kkeni eskiada lm anlayna baldr. nsanlar
llerden korkar ve onlara sayg duyarlar. Gerekli olan kurbanlar, sunumlar
yaplmazsa, l ruhlar yeraltndan karak, insanlar arasnda huzursuz bir
ekilde dolap onlara zarar verebildiine inanlr. Bylece, eskiada mezar
mimarisini ve kentlerin yerleim dzenlerini etkileyen l klt oluur. lye
gsterilen sayg, onun iin bir mezar yaplmas, gmme srasnda uygulanan
trenlerle ya da dnsel ereve ile snrl kalamaz. len kii gnmzde nasl
eitli ekillerde anlyorsa, lme ve lmden sonraki yaama inanan eskia
insan iin de ayn durum sz konusudur.
Cenaze treni bittikten sonra baz seremoniler yaplmaktadr. Bunlar, lnn
mezar banda hediyelerin sunulmas, kurbanlarn kesilmesi, eitli sv
libasyonlarnn yaplmas eklindedir. Yaplan bu uygulamalar lye olan
sorumluluklarn yerine getirilmesidir. Ayrca belirlenen gnlerde, len kiinin
anlmas da l kltn oluturan temel elerdir43.
Mezopotamyada Smer, Assur, Babil metinleri br dnya ve yeralt hakknda
bilgiler iermektedir. Bu inanlara gre llerin bedenlerinin mezarlarda
kald ve ruhlarnn da yeralt dnyasn getii dnlmektedir. Bu
metinlerden anlald zere yeryz, yeralt nehri ve yeralt olmak zere belirli
kademeler bulunmaktadr44. Yerden yeraltna geilerin, mezarlar ve su yollar
ile olduuna inanlr. Mezopotamya toplumlar ve Hititler ruhun lmszlne
inanrlar benzer lm anlaylarnda ortak zellik gsterirler45.
Eski Msrda da ruhun lmszlne inanlr. Ancak Mezopotamya
toplumlarnn aksine, dier dnyann bildikleri gibi bir dzene sahip olduunu
dnrler. Bu yzden de llerini mumyalayarak, bedeni bu dnyann
(MA) Arkeolog, Arkeologlar Dernei Mersin ubesi Bakan. akcaytuna@gmail.com. almama
yardmlar iin Gazi niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Arkeoloji Blm retim yesi ve Olba Yzey
Aratrmalar Bakan Sayn Do. Dr. Emel Ertene sayglarmla teekkr ederim.
42 evik 2000, 6; Saraolu 2005, 327; kse 2005, 2.
43 lmn din ile balants iin bkz; Uhri 2006, 21-23.
44 Dinol 2007, 2.
45 Hititlerin l gmme adetleri iin bkz; Gurney, 2001, 139.
41
32
koullarna uygun olarak hazrlarlar. Msrda len kiinin bir mahkemede

yargland dnlr ve bu yarg sonucunda beraat etmeyen ller iin alk
ve susuzluk, mezarndan dar kamama gibi cezalar verilir46.
Klt, yce ve kutsal olana tapma, belli kural ve yntemlerle yaplan
geleneksellii ile gnmze kadar gelen bir deyimdir. l klt, llerin
ruhlarna olumlu etki salayan ilemlerin ve alkanlklarn tmn iermektedir.
l kltnn amac atalara tapma, len atalarn yaayanlara yardmlarn
salama, anlarn yaatma, onlara yemek ve bunun yannda iki sunma,
kurban kesme, yontularn, maskelerini yapma, adlarna ve anlarna talar
dikme, dinsel trenler dzenlemedir. Ancak l kltnn devamll lenlerin
yaayanlarn hafzasnda yaatld srece devam eder47.
l klt konusunda Eski Msr ve Mezopotamyada olduu gibi Kk Asiada
da eitli yazl kaynaklar bulunmaktadr. Hitit devlet arivi l klt ile ilgili
trenlerden bahseder48. Bu tabletlerde, kral ve kralienin cenazesinin ikinci
gnn anlatan metin yle devam eder: kinci gnde, gn aarrken
kadnlar kemikleri toplamak iin atein yaklm olduu yere giderler; atei on
testi bira, on testi arap, ve on testi walhi49 ile sndrrler. Gm bir kupa
yarm mina ve yirmi ekel arlnda eritilmi yala doldurulur. Kemikleri gm
maalarla toplar ve gm kupadaki yan iine koyarlar. Daha sonra onlar
yadan karr ve altnda deerli bir giysi. Kemiklerin toplanmas bittikten
sonra, deerli giysi iinde keten bezle birlikte kemikleri toparlar ve bir
sandalye zerine koyarlar. Ancak kemikler bir kadna ait ise, bir tabure stne
konur. Cenazenin yaklm olduu atein etrafna on iki somun ekmek ve
onlarn stne don yandan yaplm yal ekmek koyarlar. Ate, zaten bira
ve arapla sndrlmtr. zerinde kemikler bulunan sandalyenin nne bir
masa koyar ve scak somunlar, ... somunlar ve tatl somunlar ikram ederler.
Alar ve sofra grevlileri ilk frsatta tabaklar sererler ve yemek biter bitmez
geri toplarlar. Kemikleri toplamaya gelenlerin hepsine yemek sunarlar50.
Hitit l gmme adetleri
Kk Asia kltrnden
gelmektedir. Toplumlarn
farkl kltr yaplar, baz
zamanlarda
ortak
paydada bulumaktadr.
zellikle
Illiasda
Patroklosun cenaze treni
Hitit cenaze trenleriyle ortak zellikler tamaktadr. Bu trenler Illiasda yle
Dinol 2007, 3.
Akyurt 1998, 154.
48 Boazky arivlerinde bulunan yazl kaynaklardan, yalnz iki tanesi halkn l gmme adetleri ile ilgilidir.
Bunlardan biri gmme iin yaplan hazrlklar, dieri gmmeden sonra lye ait eyaya davran biimi
hakknda bilgi verir (Gurney 2001, 139).
49 Walhi, dini merasimlerde iilen bir ikidir.
50 Gurney 2001, 139140.
46
47
33
anlatlr: Aralarnda Atreusun olu olduu halde bir araya toplanarak

byk bir kalabalk oluturdular ve kardklar grltyle onu (Akhilleos)
uyandrdlar; Achil kalkp oturdu ve onlara yle dedi: Sen, Atreusun olu ve
siz Akhann aziz konuklar, nce alev renkli arapla, yanan atei sndrn, ne
kadar yaylm olursa olsun ve sonra, Menoitiusun olu, Patroklosun
kemiklerini toplayalm, onun kemiklerini dier kemiklerden ayklayalm; onun
kemiklerini semek kolay olacaktr zira, dierlerininki, birbirine karm olan
insan ve at kemikler, kenarda yanarken o, atein ortasnda uzanmaktayd.
Daha sonra, ben, kendim, Hadeste saklanncaya kadar, kemikler iki kat yaa
sarlm altn bir kap iinde dursun. Ancak ok byk bir mezar yaplmasn,
sadece onun iin mnasip bir tane olsun. Ben gittikten sonra, krekli kemiklerle
geride kalan Akhallar, ona byk bir mezar yapar. Byle konutu Akhilleos ve
onlar Peleusun tez canl oluna kulak verdiler. nce alevler renkli arapla
odun ynn etrafn saran atei sndrdler, yle ki hayli derin bir kl tabakas
olumutu. Kibar arkadalar, Patroklosun kemiklerini alayarak, altn bir kupa
iine topladlar ve iki kat yal bezle sardlar. Kupay yumuak keten bezle
sardktan sonra bir kulbe iine yerletirdiler. Daha sonra mezarn yerini tespit
ettiler ve mezar odun ynn bulunduu yerin yaknnda bir yere yaptlar ve
toprak yarak mezar yaptklarnda, geri dnmek zere daldlar.
Dalmadan nce, Achilleus gemisinden ganimetler getirdi. Leenler,
kazanlar, ayakl sehpalar, atlar ve katrlar, gl kuvvetli kzler ve gzel
kemerli kadnlar ve gri renkli demirler getirdi.
Hititlerin
1)
2)
3)
4)
5)
6)
ve
Illiasn
gmme
ritelleri
noktalarda
ortaktr51:
Cenaze yaklr.
Ate ieceklerin dklmesiyle sndrlr.
Kemikler, ya veya don yana batrlr ya da bununla kaplanr.
Kemikler keten bezi ve iyi bir giysiyle sarlr.
Ta bir odaya yerletirilir.
len yaplr.
Protogeometrik Dnem balangcnda Attikada l gmme geleneinde

farkllama grlr. Bu inhumasyondan kremasyona gei anlamn tar.
Kerameikosta bulunan protogeometrik vazolar bata amphoralar olmak
zere birok kremasyon kaplarndan oluur. Geometrik Dnem sonunda ise,
kremasyondan inhumasyona gei gzlemlenir. Dipylon vazolar inhumasyon
gmleri iin hazrlanan kaplardr ve bu bakmdan kremasyon iin yaplan
protogeometrik vazolardan ayrlr. Yunanllarda l klt sadece yaztlarda
deil seramik zerindeki betimlemelerde de grlmektedir. Dipylon vazolar
zerindeki ekphora ve prothesis sahneleri bunun erken rnekleridir. Beyaz
lekythoslarda da bu sahneler grlr ve Yunan dnyasnn lme kar bak
asn yanstr. Atinada .. 487-480 yllar aras Solon tarafndan lks mezar
yasa getirilir. Beyaz lekythoslar, mezar yerini belirtmek iin stellerin yerine
51
Gurney 2001, 141-142.
34
kullanlr52. Bu tip kaplarn zerinde lm ikonografisini ve l kltn anlatan

sahneler bulunmaktadr. Bu tip mezar dikitleri Attikaya zg olup baz Atina
kolonilerinde de grlr53.
Kkl bir mezar inancna sahip olan Yunanllar, insan vcudunun soma
() ve ruh psykheden () olutuunu dnrler54. Bu inan
gereince, lmler sonrasnda belli bir dzeni ieren trenler dzenlenir. Bu
trenler drt aamal olup, somann hazrlanmas, prothesis, ekphora,
somann mezara konuu diye blmlere
ayrlr. Somann hazrlanmas ilk aamadr.
Bu blmde lnn gzleri kapanp enesi
balanr ve l yaklmadan nce ykanr.
Bylelikle kt ruh kovulur. Ykama ilemini
yapan yal kadnlardr. Ykanan l daha
sonra,
kokulu
yalarla
ovulur
ve
parfmlenir55. kinci aama olarak da
prothesis (sergileme) blm yer alr. Bu
aamada l evin iinde sergilenir.
lmden bir gn sonra yaplan bu aama,
zorunluluk arz eder. Hatta lke dnda len
bir kiinin bile cenazesi evine getirilir,
kemikleri olsa dahi sergilenir. Sergileme ekli,
sadece ba ak ekilde kefene sarlarak
56
yaplr .
Solon ncesi, aristokratlarn prothesis sreci, halktan farkldr. len kii aristokrat
kesimden olduunda, yaknlar yas tutmay abartr ve kendilerine zarar verir.
Solon bu trden ypratc ve vahi grntlere yasaklama getirir. lnn
yannda, mezar banda at yakld grlmektedir. Belki de mezar yerindeki
baz meknlar bu atlarn sylendii yerler olabilir57.
nc aama ise ekphora (cenazenin mezara gtrl) blmdr.
Prothesisin ertesi gn sabah l yata ile birlikte grevliler ya da akrabalar
tarafndan elle veya araba ile gtrlr.
Bu cenaze alaynn nnde libasyon
kabn tayan bir kadn yer alr ve onu
kadnlar ve erkekler izler. Cenazeye
katlacaklar da Solon yasalar ile
belirlenir. Sadece kadnlar iin gelen bu
Atina dnda beyaz lekythoslarn grld yer; Euboia adasndaki Eretriada younlukla ele geer.
.. 5. yzyln ikinci yars 4. yzyln balar arasna tarihlenir. ahin 1993, 143144.
53 Solonun refomlar iin bkz; Mansel 1999, 186-193.
54 ahin 1993, 145.
55 zellikle mezar hediyeleri seilirken parfm ielerinin de olduu grlr. Belki de mezar hediyesi olarak
bu ielerin seilmesi cenazenin bu aamas ile ilgili olabilir.
56 ahin 1993, 147150.
57 Baz mezarlar evre dzenlemesi ile birlikte yaplr. Sanki bir topluluun sabilmesi iin. Mezarn n ksm
dzletirilir, kolay gelinip gidilsin diye merdivenler konur (ahin 1993, 149).
52
35
kstlama lnn nc dereceden akrabalar veya yal kadnlardr58.

Attika geleneine gre kii eceli ile lmemi ise cenaze alaynn nnde
mzrak tanr. Bu mzrak yaknlar tarafndan mezar yerine saplanr. Bu fkenin
ve kini belli eden bir semboldr. Savata len halk kesiminden biri ise kemikleri
toplanr. Prothesis ve libasyonlar yaplr, on adet lahdin iine konulur. ylece
mezar yerine gtrlr. Ancak cesedi bulunamayan biri ise on birinci lahit
hazrlanr. Bo olan lahit ise onlar temsil eder59.
Cenaze trenin son aamas olan gmme ilemini yasa gerei lnn yaknlar
tarafndan yaplr. Mezar yeri hazr olan trende mezar yerini yaptrma erkek
evlatlara
ait
bir
grevdir.
Ebeveynlerinin
mezarlarn
yaptrmayanlara ok byk cezalar
getirilir. Hatta demostan atlmaya
kadar gidebilir. Ebeveynleri ne olursa
olsun mezar yeri mutlaka yaplmaldr.
lnn gmlme yeri de nasl bir
ekilde ldne baldr. rnein
yldrm arpmasndan lrse olay
yerine, Atinada intihar edenlerin de
elleri kesilip ayr yerlere gmlr. Mezar hak etmeyenler sadece katiller, vatan
hainleridir. Bunlarn cesetleri ehrin dna gmlr60.
Mezar kltne zg kurallar arasnda, aile mezarna bir yabancnn gmlme
yasa da vardr. Bunu yapan kii lanetlenmekte ve bir tapnaa veya ehre
ceza demekle hkmldr61.
Gmme ilemi tamamlandktan sonra sunu ilemine geilir. Sunu, kanl ya da
kansz yaplr. Bir baka tren, deyile kurban kesmek ya da meyve, rek gibi
eyler brakmak biiminde gerekleir. Mezarlar zerine ya da mezar
meknlarna konulan kap formlar seramikler zerinde betimlenir. Bunlar;
lekythos, hydria, oinokhoe, phiale, lekane, pyksis, alabastron, aryballos ve
pithosdur62. Mezar yerleri yaplrken sunu yapma gelenei dnlerek yaplr.
Bu yzden mezar mimarisi l kltne bal olarak geliebilir. Kaya mezarlar
iine yaplan niler, ilikler ya da oyuklar hep ayn ama iindir63.
Romallarda cenaze trenleri, Yunan (Atinallarn) Klasik dnem l
geleneinden ayrlr. Romallar, trenlere at yakarak balar, Bu atta lnn
ismi zikredilir. lnn tabuta ve katafalka konulmasnda eitli hazrlklar yaplr.
nce l ykanr, merhemlenir baz durumlarda bozulmasn engellemek iin
ahin 1993, 151.

ahin 1993, 152.
60 ahin 1993, 146.
61 Mezar lanetlemeleri iin bkz; nder 1995, 2035.
62 Ayrca Attika yresine zg bir kap formu olan plemokhoe de grlr.
63 ahin 1993, 156157.
58
59
36
mumyalanr. Daha sonra l giydirilir ve sslenir ardndan yaknlar tarafndan

ziyaret edilir64.
Romada lnn topraa verilmesi (inhumasyon) ve yaklmas (kremasyon)
adetleri btn dnemlerde ayn zamanda uygulanr, fakat bu yntemlerden
birinin dierine belli baz dnemlerde ar bast olur. rnein, Cumhuriyet
dneminde yakma ynteminin ar bast zaman dilimi iinde, Corneliuslar,
ly lahit iinde gmme yolunu seerler. Bu sadece yazl kaynaklar ile deil,
ayn zamanda arkeolojik olarak kantlanr.
Anadoluda Kremasyon - Ceset Yakma - Gelenei
Ceset yakma gelenei ilk defa Neolitik dnemde Orta Avrupada grlr.
Daha sonra Gney Rusyada tespit edilen yakma gelenei buradan da
gneye doru yayld dnlr65. Anadoluda ilk olarak l yakma gelenei
Aksaraydaki Akl Hykte ortaya
karlr ve gnmzden yaklak 9 bin
yl ncesine tarihlenir. Akl Hykteki
avc
toplum
evlerinin
altlarna
yaknlarn gmerler. Evlerin altndan
kan kemiklerin ounluunda yank
izleri tespit edilir66. Anadoluda dzenli
olarak ceset yakma gelenei 2. binde
Troia IVde67 ile Hitit dnemlerinde
ayrca Panaztepe, Beiktepe, Mskebi
kazlarnda da grlmektedir. Bu
merkezlerde yaplan kazlarda yank insan kemikleriyle kremasyon kaplar ele
geer68.
Bat Anadoludaki yakma geleneinin kkeni olarak Orta Anadolu olduu
nerilmektedir. Gediklide yaplan kazlarda .. 22.-20. yzyllara yakma
gmnn bulunmas bu dnceye bir kant olarak gsterilir69. Kremasyon
geleneinin Anadoluda grlmesinin bir sebebi de yakma ilemiyle ruhlarn
ktlklerden arnaca ve huzura kavuaca dncesidir. Troia ve
Beiktepe mezarlklarnda bir yandan kk bebeklerin yaklmad
grlmektedir. Bu uygulamann amac, bebeklerin ruhlarnn ve vcutlarnn
daha kirlenmedii inanc ile alakaldr.
Hititlerde de l yakma gelenei kullanlr. Hattua yaknlarndaki
Osmankayada ait elli drt adet kremasyon mezarnn tespit edilmesi, AnkaraHaymana yaknlarndaki Ilcada 131 adet urne mezar bulunmas Hititlerin de
bu uygulamay sklkla kullandn gsterir. Ayrca arkeolojik verilerin dnda
Blanck 1999, 200.
Akyurt 1998, 125.
66 Bulu 1993, 84.
67 zg 1946, 27.
68 Akyurt 1998, 124.
69 Akyurt 1998, 125.
64
65
37
yukarda anlatlan yazl belgeler de yakma geleneinin Hititler tarafndan

kullanld kantlamaktadr70
Urartularn da .. 1. binde kremasyon gm yaptklar bilinmektedir.
Malakluda yaplan kazlarda kan malzeme bu dnceyi kantlamaktadr.
Bir Urartu yerleimi olan Karagndz K5de, kl kaplarnn kaya oyuklarna ya
da dorudan topraa brakld da grlmektedir. Urartulara ait 11. 10.
yzyllara tarihlenen oda mezarlarda, yakma ilemi gerekletirildikten sonra
kremasyon kaplarna smayan kemiklerin talar ile kk paralara ayrlr,
kaplara yerletirildikten sonra ta kapaklarla kapatlr71.
Yunanllarda da kremasyon geleneinin olduu bilinmektedir. Yukarda
anlatlan Patraklosun cenaze treni bu uygulamann bir kant niteliindedir.
Romallarda da Kremasyon tipi gm kullanlmaktadr. Romallarn kremasyon
trenlerinde l, bir odun yn zerinde yaklr, yakma srasnda atlar okunur.
Daha sonra kemiklerden arta kalan, st ve arapla sulanr ve bir kp iinde
gmlr. len kiinin topraa verilmesinden dolay, mezarn banda yemek
yenir. Bu ritel dokuz gn sonra mezarn banda tekrarlanr. Bu gm ekli
maddi durumu iyi olanlar iin geerlidir. Bu ilemleri yapmak masrafl
olduundan dolay durumu iyi olmayanlarn cesetleri ylece topran iine
atlabilir. Ancak l gmme Romallar iin ok nemlidir. Bu yzden birok
gmt dernei kurulur. Hep bu abalar onurlu bir ekilde gmlmek iindir72.
Kremasyon, ister sala uygun nedenlerden olsun isterse de yurtlarndan
uzaklarda len kiilerin kemiklerini geri getirme kolayl iin balasn73, hibir
kltr grubunda yaygn bir adet haline gelmez74.
Bulu 1993, 84-91.

evik 2000, 39.
72 Blanck 1999, 205.
73 Durukan 1998, 158.
74 Akyurt 1998, 125.
70
71
38
Kaynaka
Akyurt, Metin (1998)
M.. 2. binde Anadoluda l Gmme

Adetleri, Ankara.
Blanck, Horst (1999)
Eski Yunan ve Romada Yaam, stanbul.
Bulu, Sevim (1993)
Anadoluda Kremasyon l Yakma

Gelenei,
1992
yl
Anadolu
Medeniyetleri
Mzesi
Konferanslar,
Ankara
evik, Nevzat (2000)
Urartu Kaya Mezarlar ve l Gmme

Gelenekleri, Ankara.
Dinol, Belks (2007)
Eski Douda nsann Yaradl, Yaam

ve lm, Trk Eskia Bilimleri Enstits
Haberler, Say: 24, 13, stanbul.
Durukan, Murat (1998)
Olba Territoriumunun Hellenistik Dnem

l Klt zerine Gzlemler, Olba I, 147
152, Mersin.
Gurney, O. Robert (2001)
Hititler (ev. Pnar Arpaay), Ankara.
Mansel, A. Mfid (1999)
Ege ve Yunan Tarihi, Ankara.
kse, A. Tuba (2005)
Eskia adan Gnmze l Gmme ve

Anma Gelenekleri, Trk Arkeoloji ve
Etnografya Dergisi, Say: 5, 18, Ankara.
nder, Nilfer (1995)
Lydiada Mezar Lanetlemeleri (Ege

niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Klasik
Arkeoloji Anabilim Dal Yaynlanmam
Yksek Lisans Tezi), zmir.
zg, Tahsin (1948)
n Tarihte Anadolunun l Gmme

Adetleri, Ankara
zg, Tahsin (1988)
nandktepe: Eski Hitit anda nemli Bir

Klt Merkezi, Ankara.
39
ahin, Nuran (2003)
Beyaz Lektyhoslar Inda ve lm

konografisi ve l Klt Arkeoloji Dergisi
IV, zmir.
Uhri, Ahmet (2006)
Bat Anadolu Erken Tun a l

Gmme Gelenekleri (Ege niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Arkeoloji Anabilim
Dal Yaynlanmam Doktora Tezi), zmir.
Yaz, Kahraman (2005)
Antandros Urneleri (Ege niversitesi Sosyal

Bilimler Enstits Klasik Arkeoloji Anabilim
Dal Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi),
zmir.
40
CILICIA ROMA DNEM TAPINAKLARI

mit AKMAK75
Bu almada ilk olarak genel tapnak planlar verilerek, Ciliciada bulunan
Roma Dnemi tapnaklar, konumlar ve planlar ele alnacak, Kk Asia,
Ortadou ve Kuzey Afrika rnekleriyle karlatrlacaktr. Son olarak da sikke
zerinde grlen tapnak tasvirleri ele alnacaktr.
Apteros; evresinde stun sras olmayan kare veya dikdrtgen planl
tapnaklara denilir76. Ayrca, Vitruvius, aada aktarlm olan tapnak trlerini
belirlemitir77: In Antis; Bir tapnan sadece n ante duvarlarnn arasnda iki
stun olmasna denir.
Prostylos; Kelerde antalarn karsnda iki stunun
olmas, sa ve sol yanlarnda da bataban bulunmas dnda her bakmdan in
antis plana benzer. Amphiprostylos; Prostylos plan gibidir fakat ndeki stun ve
alnlk says arkada tekrar eder. Peripteros; nde ve arkada altar, yanlarda,
keler dahil olmak zere on bir stun bulunmasna denir. Pseudo-Dipteros;
nde ve arkada sekizer, yanlarda ise keler de dahil olmak zere on beer
stun bulunacak ekilde olan plandr. Dipteros; n ve arka portiklerinde sekizer
stun vardr. Fakat Tapnan her taraf ikier stun sras ile evrilidir.
Cilicia tapnaklarnn konumlar ve planlar da yledir: St, tapnaklar
bulunduklar konumlarn esas alarak; Agora tapnaklar, ehir ii tapnaklar ve
akropolis-teras zerinde bulunan tapnaklar olmak zere e ayrr78. Cilicia
blgesinde yirmi drt tapnaktan yedisini agora iinde (Calybrassus 1 ve 2
nolu tapnaklar Kestroi Vespasianus ve A. Pius tapnaklar, Antiochia ad
Cragum 2 nolu tapnaklar, Laertes Claudius Tapna ve Asarda bulunan
tapnak) snflandrmtr. St, Ciliciada agora iinde bulunan veya agoraya
bakan tapnaklara rnek olarak da Kk Asiadan; Side Agorasndaki
yuvarlak tapna, Termessus N1 ve N2 Tapnan vermektedir79. Kuzey
Afikada ise Gerasa Artemis Tapna80, Kyrenaika C Tapna81 agora iinde
yer almaktadr.
St, Ciliciada bulunan on be tapna (Leartes Apollon ve Zeus Megistos,
Kbyra Minor Claudius, Iotape Traian ve 2 Nolu, Nephelium Tykhe, Lamus
Vespasianus, Titus ve Domitianus, Antiochia ad Cragum 1 -Zeus LamotisSeleucia ad Calycadnum Zeus, Diocaesarea Tykhe, Olba, Corycus 1 ve 2,
Elaiussa Sebaste ve Tarsus Tapnaklar) kent iinde gsterir82. Kuzey Afrika ve
Ortadouda ise; Palmyra, Djemila83, Gadara, Gerasa, Kyrenaika84, Petra85,
Arkeolog, ME Yksek Lisans rencisi, umitcakmak1979@gmail.com.
Serdarolu 2004,203.
77
Vitruvius 3. 2. 2.(3.4.5.6.7)
78 St 1998,113.
79 St 1998,ay.yer.
80 Macdonald 1986,38.
81 Sichtermann 1960,258263.
82 St 1998,114.
83 Macdonald 1986,8.
85 Netzer 2003,120.
75
76
41
Timgad86da rnekler bulunmaktadr. Ayrca St, Akropolis Teras zerinde

bulunan tapnak snflandrmas yaparak, Cilicia - Ferhatl Tapnan Neandria,
Miletos, Priene ve Keramosda bulunan tapnaklarla ayn konuma koyar 87.
1- Apter
Cilicia da apter olduu kesin olan bir tapnak yoktur.
Tablo1-Apter
St, Calybrassus 2 nolu tapna Pronaosunun ve Calybrassus 2- Hoyran
naosunun dar olmasndan dolay apter planl olarak
dnmektedir88. Cilicia dndan bir rnek, Hoyranda
(Mndras Adas) bulunan tapnaktr ve Apter plana
sahiptir89 (Tablo1).
2- In Antis
Kestroi Vespasianus tapnann prostylos olduu dnlmektedir; Calybrassus
2 nolu tapnak ise in antis olarak nerilmektedir90. Bu tapnaklara rnek olarak
Kk Asiadan, Selge Kesbelion91 Tapna, Patara Tapna92, Alindada
bulunan tapnak93, Caunus B94 ve C95 verilebilir. Kuzey Afrika ve Ortadou
rnekleri; Kyrenaika96, Baal Shamin97, Nabat-Qasr Rabba Dibon98 ve
Hibbariye99 Tapna- (Tablo 2).
Kestroi - Calybrassus 2
Kesbelion
Tablo 2-In Antis

Patara
Kyrenaika
Baal Shamin
Q.Rabba Dibon Hibbariye
3- Tetrastylos Prostylos
St, Nephelium Tykhe, Antiochia ad Cragum100, Calybrassus 1101, Iotape
1102,
Lamus Vespesianus-Titus ve Domitianus103, Laertes 2104 numaral
tapnaklarnn tetrastylos plana sahip olduunu dnmektedir. Stn
Lamus da bulunan ve tapnak olarak dnd yapy (Vespesianus, Titus ve
Macdonald 1986,2627.
St 1998,115.
88 St 1998,125.
89 Serdarolu 2004,146.
90 St 1998,126.
91 Machatschek-Schwarz 1981,92.
97 Netzer 2003,104.
98 Netzer 2003,101.
100 St 1998,80.
101 St 1998,46.
102 St 1998,63.
103 St 1998,76.
104 St 1998,56.
86
87
42
Domitianus tapnan) Townsend ve Hoff tapnak mezar olarak

dnmektedirler105.
Bu tapnaklara rnek Kk Asiadan; Adada B
106
Tapna , Bergama Gney Tapna,107 Lagon Tapna108, Termessus Artemis
Tapna109, Selge H.L. Caesar110 Tapnaklar rnek olarak verilebilir. Kuzey
Afrika ve Ortadoudan ise; Es Sanamen Tykhe Tapna111, Gadarada
bulunan Tapnak112, Qasr Bin Fraun Tapna113, Seeia Gney Tapna114, Qasr
Rabba115 Tapna, Djemila Tapna116, Niha B Tapna117, Hssn Soleiman
Tapna118, Qasr Rabba-Moab119 Tapna benzer rnekler arasnda yer
alr(Tablo 3).
Tetrastylos Prostylos tapnak plan kendi iinde; Naosu tek veya iki girie sahip
olanlar, naosu nililer ve nisizler olmak zere snflandrlmtr120:
Nephelium
Lagon
A. Kragos
T. Artemis
Calybrassus 2
Selge
Tablo 3-Tetrastylos Prostylos

Iotape 1 Lamus
Laertes 2
Es Sanamen
Gadara
Niha B
H.Soleiman
Qasr B.Fraun
Adada B
Seeia
Bergama G.
Q. Rabba
Djemila
Q.Rabba-Moab
Naosu tek girililer; Cilicia blgesi tapnaklarndan sadece Calybrassus 1

numaral tapnak iki girie sahiptir121 dier tm tapnaklar tek girilidir. Kk
Townsend-Hoff, 2004,254-265.
Serdarolu 2004,111.
107 Serdarolu 2004,176.
108 Serdarolu 2004,ay.yer.
109 Serdarolu 2004,155.
111 Graeve 1972,378.
112 Hoffmann 2002,107.
113 Hoffmann-Kerner 2002,68.
114 Netzer 2003,67.
115 Netzer 2003,101.
116 Macdonald 1986,913.
117 Serdarolu, 2004,176.
118 Serdarolu, 2004,ay.yer.
120 St 1998,125.
105
106
43
Asiadan; Antiphellos122, Caunus A123, Caunus D124, Aphrodisias Aphrodite125,

Keltepe-Kaynak126 Tapna ve Keramosda bulunan Tapnak127 rnek
olabilmektedir. Kuzey Afrika ve Ortadou rnekleri; Es Sanamen Tykhe
Tapna128, Timgad Isis Tapna, Qasr-Bin Fraun129 ve Gerasa Artemis130
tapnaklardr.
Naosu nili rnekler: Nephelium Tykhe ve Lamus Vespasianus, Titus ve
Domitianus Tapnaklar. Kk Asiadan rnekler; Termessus N1131 Tapna,
Ephesus Serapis132 Tapna. Ortadou ve Kuzey Afrika rneklerinden Es
Sanamen Tykhe Tapna133, ayrca da tetrastylos plana sahip olmamalarna
ramen Gerasa Artemis134 Tapna ve Qasr Rabba Dhat Ras Tapna135 bu
gruba dahildirler. (Tablo4).
Tablo 4-Naosu Nililer
Nephelium Lamus V.T.D. Termessus N1 E. Serapis
Es-Sanamen
G.Artemis
Q.R.Dhat Ras
Naosu nisiz tapnaklar; Ciliciada Laertes 1 ve Antiochia ad Cragum

tapnaklardr136. Kk Asiadan; Termessus Artemis Tapna137, Selge H.L.
Caesar Tapna138, Adada B Tapna139 rnek olarak verilebilir. Ortadou ve
Kuzey Afrikadan; Niha B Tapna140, Hssn Soleiman Tapna141, Gadara
Tapna142, Djemila Severus Tapna143 benzer zellikler gsterirler.
Naosu ift girililer; Ciliciada sadece Calybrassus 1 numaral tapnak ikinci bir
girie sahiptir144. Kk Asiadan; Antiphellos145, Caunus A146, Caunus D147,
St 1998,129.
Serdarolu 2004,154.
124 Serdarolu 2004,4041.
125 Serdarolu 2004,157.
126 Anabolu 1992,8.
127 Serdarolu 2004,1114.
128 Graeve 1972,378.
129 Netzer 2003,68.
130 Parapetti 2002,2527.
131 Bykkolanc 1998,124.
132 Serdarolu 2004, 184.
133 Graeve 1972, 314-347.
134 Parapetti 2002,26.
135 Netzer 2003,101.
136 St 1998,129.
137 Serdarolu 2004,155.
139 Serdarolu 2004,111.
140 Serdarolu 2004,176.
141 Serdarolu 2004,ay. yer.
143 Macdonald 1986,9-13.
144 St 1998,129.
145 Serdarolu 2004,154.
147 Serdarolu 2004,40-41.
121
122
44
Aphrodisias Aphrodite148, Keltepe-Kaynak149 Tapna ve Keramosda bulunan

Tapnak150 rnek olabilmektedir. Kuzey Afrika ve Ortadou rnekleri; Es
Sanamen Tykhe Tapna151, Timgad Isis Tapna, Qasr-Bin Fraun152 ve Gerasa
Artemis153 tapnaklardr (Tablo 5).
Calybrassus 1 Antiphellos
Caunus A
Tablo 5- Naosu ift Girililer

Caunus D A.Aphrodite Keltepe
Es-Sanamen T. Isis
Q.Fraun
4- Hexastylos Prostylos
Tablo 6
Diocaesareia Tykhe Tapna, Cilicia ve Kk
154
D.Tykhe
Termessus
N1 Petra
Asia iin bilinen tek bir rnektir . Plan farkl da
olsa Termessus N1155 yaps hexastylos prostylos
plana sahiptir. Petra Kk Tapnak156 ise
hexastylos prostlos olmasna ramen genel
benzerlik gstermez (Tablo 6).
5- Dipteros ve Pseudodipteros Planllar
Ciliciada dipteros plan zellii gsterdii bilinen bir tapnak yoktur. Fakat .S.II.
yzyla ait bir ehir sikkesinde bir tapnan n yz grlmektedir. n yzde
sekiz veya on stun bulunmaktadr. Vitruviusun dipteros 157 plan tanmna gre
Tarsusda dipteros plana ya da pseudodipteros plana sahip bir tapnak
olduu dnlebilir.
6- Peripteros Planllar
Cilicia blgesinde peripteros plana sahip, Corycus, Elaiussa Sebaste158 ve Zeus
Olbios159 Tapnaklar bulunur. K. Asiadan; Pergamum Traianus160, Sagalassos
Antoninus Pius161 ve Side Athena162 ve Priene Athena163 Tapnaklar rnek
olarak verilebilir. Kuzey Afrika ve Ortadoudan; Baalbek Dionysos Tapna164,
Serdarolu 2004,157.
Anabolu 1992,8.
150 Serdarolu 2004,11-14.
151 Graeve 1972, 378.
152 Netzer 2003,68.
153 Parapetti 2002,25-27.
154 St 1998,131.
155 Bykkolanc 1998,124.
156 Netzer 2003,67.
157 Vitruvius 3.2, 67.
158 Macdonald 1998,1822.
159 Wannagat 1999,361.
160 Radt 2001,208218.
161 Serdarolu 2004,123.
162 Pohl 2002,216.
163 Rumscheid 2000,118121.
164 Serdarolu 2004,185.
148
149
45
Palmyra Baalbek Tapna, Gerasa Artemis Tapna165, Suweida-Sahr166 ve

Geresa Zeus167 Tapnaklar benzer rneklerdir (Tablo 7).
Tablo 7- Peripteros Planllar
E.Sebaste Zeus Olbios S.Athena-S.A.Pius-P.Traian P.Athena B.Dionysos P.Baalbek G.Artemis S.SAHR
7- Pseudodipteros Planllar
Pseudodipteros planl olarak Seleucia ad Calycadnum Zeus Tapna168
bulunmaktadr. Ephesus Domitianus, Ancyra Augustus, Aizanoi Zeus169
Tapnaklar rnek olarak verilebilir. Ortadoudan; Palmyra Baalbek (?)
Tapna bu grupta yer alr (Tablo 8).
Tablo 8-Pseudodipteros Planllar
Seleucia ad Calycadnum Zeus
E.Domitianus
Aizonoi
P.Baalbek
A.Augustus
8- ift Naoslu Tapnaklar

Kestroi Antoninus Pius Tapna ve Iotape 2 numaral tapnak Cilicia blgesinin
ift naosu bulunan tapnaklardr.
Kk Asia rnei, Antiphellos170
Tapnadr. Ortadou rnekleri; Khirbet Dharih171, Sur172 ve Baal Shamin173
tapnaklardr (Tablo 9).
Kestroi A.P.
Iotape 2
Tablo 9- ift Naoslu Tapnaklar

Antiphellos
Khirbet D.
Sur
Baal Shamin
Ayrca Ciliciada mimari kalntlarna ulalamam fakat sikkeler zerinde tasvir

edilen tapnaklar da bulunmaktadr. St bu tapnaklarla ilgili olarak;
Adanada in antis veya apter; Aigaida en az (in antis- apter, dekastylos,
hexastylos), Anemuriumda da (tetrastylos prostylos, Suriye alnlkl ve in
antis-apter), Anazarbusda; dekastylos ve hexastylos, Flauiopoliste; tetrastylos
prostylos, Karaliada; Tykhe in antis veya apter, Coropissusta; Tykhe iin
Macdonald 1986,39.
Netzer 2003,110.
167 Hoffmann-Kerner, 2002,9.
168 Pohl 2002,200.
169 Pohl 2002,197.
171 Netzer 2003,93.
172 Netzer 2003,66.
173 Netzer 2003,104.
165
166
46
tetrastylos prostylos, in antis veya apter, Lyrbede; in antis veya apter, Mallos
Magarsosta; tetrastylos prostylos Korinth ve ayrca Nemesisin betimlendii
korinth, Suriye alnlkl tetrastylos prostylos, Ninika Claudiopoliste; tetrastylos
prostylos, Philadelphiada; in antis veya apter, Selinusda; prostylos ve
Tarsusda; dekastylos, hexastylos, oktastylos ve ayrca Maximius (235238)
dneminde klt olarak Apollon, Aphrodite ve Tykhenin bulunduu farkl
tetrastylos prostylos tapnan ve tapnaklarn varlndan bahseder174.
174
St 1998,2228.
47
KAYNAKA
Anabolu 1992
Bykkolanc 1998
Graeve 1972
Hofmann 2002
Hoffmann-Kerner 2002
Machatschek-Schwarz 1981
Netzer 2003
Macdonald 1986
Parapetti 2002
Pohl 2002
Radt 2001
Rumscheid 2000
Sichtermann 1960
Serdarolu 2004
St 1998
Townsend-Hoff, 2004
Rough
M.U. ANABOLU, Bat Anadoludaki 1den Fazla Naoslu Tapnaklar,

BELLETEN, CLT: LVI sa:215, Ancyra, 1992
M.BYKKOLANCI, Termessus N1 Yaps, ADALYA,II,117-124
V. Von GRAEVE, Tempel und Kult der Syrischen Gtter am Janiculum,
JDAI, Band 87, 1972, 314347
Gadara-Gerasa und Dekapolis, 2002, Mainz am Rhein
A. HOFFMANN-S.KERNER, Gadara-Gerasa und Dekapolis, 2002, Mainz
am Rhein
A.MACHATSCHEK-M.SCHWARZ, Bauforschungen in Selge, 1981, Wien
E.NETZER, Nabataische Architektur, 2003, Mainz am Rhein
W.L.MACDONALD, The Architectura Of Roman Empire Vol II, 1986, Yale
University
R.PARAPETTI, Gerasa und das Artemis Heiligtum, Gadara-Gerasa und
Dekapolis, 2002, Mainz am Rhein
D.POHL, Kaiserzeitliche Tempel n Kleinasien Unter Besonderer
Bercksichtigung Der Hellenistischen Vorlaufer, 2002, Bonn
W.RADT, Pergamum Antik Bir Kentin Tarihi ve Yaplar, 2001, stanbul
F. RUMSCHEID, Kk Asiann Pompeisi Priene Rehberi, stanbul 2000
H. SICHTERMANN, Archaeologische Funde und Forschungen in der
Kyrenaika, 1942 Bis 1958, AA, Band 74, 1960
.SERDAROLU, Lykia-Kariada Roma Dnemi Tapnak Mimarl, 2004,
stanbul
B.ST, Kilikya Blgesindeki Roma mparatorluk a Tapnaklar,(
Yaymlanmam Doktora Tezi),1998, Konya
R.F.TOWNSEND-M.C.HOFF, Monumental Tomb Architecture in western
Cilicia, Jahreshefte des sterreichischen Archaeologischen Institutes in
Wien,
Vitruvius
Wannagat 1999
band 73,2004
De Architectura, Mimarlk zerine On Kitap, stanbul, 1998
D. WANNAGAT, Zur Saulenordnung des Zeustempels von OlbaDiokaisereia, OLBA BAND II
48
Two official Letters of Innocent III on Latin Patriarchate of

Constantinople
Sevim Ayte Canevello175
Two letters written by Innocent III to the clergy of Constantinople and the new
Patriarchate of Constantinople following the fourth Crusade demonstrate the
function of the new religious institution of new Empire.
Background of Latin Patriarchate of Constantinople:
In March of 1204, the leaders of the fourth Crusade Dandolo, doge of Venice,
Boniface of Montferrat, Baldwin of Flanders, Louis of Blois and Hugues of SaintPol signed in front of the walls of besieged Constantinople a convention,
which foresaw the substitution of the Greek Empire by a Latin one. 176 The
fourth Crusade was the last of the major crusades to be directed by the
Papacy. Although Pope Innocent III had warned the Crusaders and
Venetians not to attack Constantinople, the Papal letter was suppressed by
the clergy.
Crusaders and Venetians attacked Constantinople. A large part of
Constantinople was burned down. They inflicted a horrible and savage
sacking on Constantinople for 3 days during which the Latin Empire of
Constantinople was established. It was during the sacking of Constantinople
that many ancient works of art were stolen or destroyed.
After the city had been captured, electors, who are six Venetians and six non
Venetians, had chosen Baldwin of Flanders as Emperor of Constantinople.177
He was crowned in Hagia Sophia in May 1204.Also the Latin Empire of
Constantinople was built. Within the newly conquered Latin lands, the
establishment of a Latin Patriarchate, Latin bishops, clergy and monastic
orders was inevitable. Pope Innocent III condemned the looting of a Christian
city by Christians. He undoubtedly saw the Fourth Crusade primarily from a
religious standpoint and took immense satisfaction in the prospect of
concluding the long schism by conquest. He hoped that the introduction of
a Latin hierarchy would prove an effective step towards the Union of Eastern
and Western Christendom and would then lead to the deliverance of
Jerusalem which so greatly desired.
He urged the Latins to show tolerance towards Greek rites and usages
provided there was recognition of papal primacy. Without reference to
Innocent III, fifteen Venetian canons were appointed. The Venetians chose
(M.A). Klasik Filolog. I would like to thank Prof. Warren Schultz for his guidance in developing this work.
Angold 1995, 122
177 Wolff 1954,227
175
176
49
Thomas Morosini as Patriarch of Constantinople.178 Morosinis six years on the

patriarchal throne are characterized by continual controversy and litigation.
Even when one considers the explosive situation created in Constantinople by
continual jostling together of French knights, Venetian merchant- sailors and
Greek native population and multitude of rivalries which naturally arose as an
aftermath of the conquest, one is compelled to conclude that Thomas
Morosini himself was exceedingly passionate and quarrelsome.179
The Venetians first named clerics to the Cathedral Church of Hagia Sophia.
Pope Innocent III was unaware of these uncononical proceedings (because
the Pope picks the Patriarch) for several months. However he confirmed the
election declaring that Morosini himself had not been personally involved in
the procedure and he could not be blamed.
In the end, Thomas Morosini became Patriarch officially and Hagia Sophia
became the new Cathedral of the Latin Empire of Constantinople. Pope
Innocent II had the controlling hand during the life of the Latin Patriarchate of
Constantinople.
After Thomas Morosini became the Patriarch of Constantinople, the Papacy
made various attempts to get the Greeks in Constantinople to recognize the
Pope and Patriarch Thomas Morosini and eliminate the awkwardness of a
dual regime. During that period the Greek patriarch John X Camaterus was
not in Constantinople. Many members of the Byzantine elite and John X
Camaterus had fled from the sacked Capital to Didymoteichus. The
representation of the Orthodox Church in Constantinople passed into the
hands of the monks. They made it clear that Papal supremacy was
unacceptable and reminded the Latins that the Greeks had their own
Patriarch. The Monks saw the Latin conquest as a test of their faith. They could
so easily have fled from the city like so many others, but they proffered to
stay. They rejoiced in the opportunity to atone for their sins. The Latins might
have deprived them of all their material possessions, but not of their revered
and orthodox faith.180
First Letter:
The first letter dates the February 1205. It is a confirmation of Thomas Morosini
as Patriarch of Constantinople. In Innocent IIIs first letter, he instructed the
Venetian clerics and people of Constantinople to receive Morosini in friendly
fashion and to honor, defend, and revere him. Pope Innocent III in his letter
describes him as bishop and pastor of souls. He treats Morosini like a special
spiritual religious person emphasizing that regular people can not be in that
He was a member of an old Venetian noble family, called in the Chronicon Attinate Mauroceni
and supposedly originally native to Mantua region in Lombardy which is in the Northern part of Italy. 178
We dont know much about his life before Constantinople. He studied in Ravenna and he received the
news about being elected as Patriarch of Constantinople in this city. As Patriarch of Constantinople he
wrote many letters to Rome. He died in Thessalonica in June or July 1211.
179 Wollf 1954, 232
180 Angold 1995, 515
178
50
position. Innocent III depicts whoever respects Thomas Morosini in this world
may merit to be honored in heaven by him.
Innocent III might have had some doubts that Thomas Morosini would not
welcome the people in Constantinople. The transfer of imperial power in
Constantinople from the Orthodox Greek to the Catholic Latins would not be
pleased by the people of Constantinople. Venetian Thomas Morosini became
the highest ranked church official in Constantinople and it would be a
challenge for him. Innocent III would hope that Morosini would be received in
friendly fashion by the Emperor, clerics and the people of Constantinople
when he would arrive in Constantinople. According to Innocent III if the
people respected him, as a reward Thomas Morosini will honor them in
Heaven.
Contrast to the eulogistic words of Pope Innocent III about Thomas Morosini,
Byzantine Historian Nicetas Choniates description of Morosini reflects the
hatred of Greeks in Constantinople against the Latins. The only surviving first
hand description of him comes from Nicetas Choniates who saw him in
Constantinople in late summer of 1205 shortly after his arrival there. Nicetas
describes Morosini:
.. the latter wore native dress: it was embroidered and woven so as to fit tightly about
the body but slack at the chest and wrists; his beard was shaved smoother than if
removed by a depilatory, so that the surface of his cheeks gave no indication
whatsoever of the first appearance of hair but looked like a field stripped of crops.
He was middle aged fatter than a hog raised in a pit. He wore a ring on his finger
and sometimes leather gloves and his fellow priests were like him in their
clothes their pursuits and their tonsures. (Nicetas Choniates XXVIII, 341)
He presents Thomas Morosini and his clergy by his perspective. With these
bitter words Nicetas Choniates depicts his account of the fall of
Constantinople to the Latins.
This confirmation letter demonstrates officially that Latin Patriarchate of
Constantinople was built.
Thomas Morosini as the First patriarch of
Constantinople would be the church official that would have a great
responsibility as a head of the church in the Empire to build the bridge
between the Orthodox and Latin Church in the Empire.
Second Letter:
The second letter dates April 1205. After Innocent III had confirmed the
choice, he himself consecrated Thomas a deacon on March 5 1205, a priest
on March 26 and bishop on March 27.181
In the first part of his letter Innocent III talks about the role of church of
Constantinople in the Apostolic See.182 The Pope maintained the superiority of
PL CCXV, 574
An Apostolic see is any see founded by an Apostle and having the authority of its founder; the
Apostolic See is the seat of authority in the Roman Church, continuing the Apostolic functions of Peter,
the chief of the Apostles; The Catholic Encyclopedia : Apostolic See
181
182
51
the three sees, Alexandria, Antioch183 and Jerusalem and adding these three
sees, Constantinople would be the next Patriarchal see under Rome. The idea
of the universal episcopacy would be applied in practice. This letter
represents the point of view of Innocent III hoped that his great dream of the
union of the two churches would be real after Patriarchate of Constantinople
was built.
From general concept Innocent III explains the privileges of Innocent III in the
next part of his letter. In that part the Pope confirms the archbishops
pallium184 upon him with the instructions to wear it on holy days such as
Nativity of the Lord, the feast of the first Martyr St. Stephen, on Palm Sunday,
Holy Saturday, Easter, Pentecost, on the birthday of John the Baptist, and on
the commemoration of all saints. This pallium is a token of confirmation of his
authority over his church. Also the pallium signifies the mark of the fullness of
the Pontifical office and is to be worn by metropolitans only in churches
subject to them and on a certain feast days and occasions.
Innocent III points out that the new church will get whatever goods and
possessions the Constantinople church have which in this context mainly is a
treasure of Hagia Sophia. According to one of Innocent IIIs letters written in
1208, Thomas Morosini used four thousand hyperpers185 from treasure of Hagia
Sophia to buy property for the church. Also The Roman Church started to
control existing church properties. This will cause Romanization in the territories
the church owns since many Greek Orthodox clergy that would have been
against this process fled from Constantinople during the sack of
Constantinople Thomas Morosini will be the charge of these church goods
and incomes.
Another privilege Innocent III gave Thomas Morosini was the right to have the
cross carried before wherever he went and the use of the horsecloth of state
in his procession. This privilege demonstrates that Thomas Morosini as an
official Latin Patriarchate of Constantinople and will represent himself in
religious ceremonies. As Innocent III describes Patriarchate of Constantinople
will become one of the daughters of mother Rome and then will obey her
mother. Constantinople will place herself as an Eastern Church in Catholic
formation.
These letters demonstrate how westerners built their own religious canons and
intuitions in Constantinople. Also the second letter reveals that after Antioch,
which the history of the church declares as the mother of the gentile
churches and headquarters of Christianity in East, Jerusalem and Alexandria,
the history of the church declares as the mother of the gentile churches and headquarters of
Christianity in East
184 The pallium is a circular band about two inches wide, worn about the neck, breast and shoulders
and having two pendants, one hanging down in front and one behind. The ornamentation of the
pallium consists of six small black crosses one each on the breast and back and left shoulder are
provided with a loop for reception of a gold pin set with a precious stone.
185 An equivalent of 3.90- 4.75 dollars may be accepted as approximate for the hyperper of the early
thirteenth century. Wolff 1954, 243
183
52
Constantinople would be the next important church in the East in the eyes of
the West.
Since the Classical period Constantinople has always had a great
geopolitical importance because of its location between East and West and
the strategic junction of lands and seas. It is the only city in the world which
spreads over two continents: it lies at a point where Asia and Europe are
separated by a narrow strait - the Bosporus. This geographical importance
becomes important in every aspects of life -culturally, religiously, and
economically. In the 13th century Constantinople was a major trading port as
well a center of art and architecture so that controlling Constantinople
religiously would be the first step to controlling the East in the Western eyes.
In the 13th century Christendom became aware that it was not the eastern
Christendom or Christendom of Constantine, but an assertively western or
Latin Christendom. Christianity began to provide legitimating ideology for the
kings and increased the cultural homogeneity by uniting the peoples under
the common religious values. The Latin Empire and Patriarchate of
Constantinople would be the important stepping point to make real this idea.
Controlling the church and Constantinople by Latins would help to recover
the holy lands that had fallen under the control of the advancing Muslim
armies as well as able to withstand the advances of Seljuks in Asia Minor.
However this dream came to its end soon. The Latin Empire and Patriarchate
of Constantinople came to the end together in 1261. The Latin Empire of
Constantinople existed no longer. It had done nothing to further the cause of
the Crusades nor had it led to a reunion of the Churches. The New Greek
Emperor restored all the Greek churches and the Greek Patriarch. The Latin
Patriarchate is one of the most important experiments which the westerners
attempted to carry on in East.
53
Bibliography
Angold 1995
Angold, Michael. Church and Society in Byzantium under the

Comneni, 1081-1261 Cambridge: Cambridge University Press.
Catholic Encylopedia.www.newadvent.org/cathen/01640c
Nicetas Choniates 1984 Nicetas Choniates. O city of Byzantium, Annals of
Niketas Choniates (translated by Harry I. Magoulias) Detroit:
Wayne State University Press
Patrologia Latina vol.LCCXV. J.P.Migne, ed. Parisiis:excudebat Migne,1853
Wolff 1954
Wolff, Lee Robert. Politics in Latin Patriarchate of

Constantinople, 1204-1261 Dumbarton Oak Papers, 8(1954):
225-303
54
Seleucia ad Calycadnumun Erken Hristiyanlk Dnemi Asndan

nemi
Murat ZYILDIRIM186
Seleucus I. Nicator ( 312 281) tarafndan kurulan Seleucia ad Calycadnum
(Silifke), ksa srede blgenin en nemli yerleimi olur. Kentin burada kurulmas
iin corafi nedenler son derece uygundur; Selecuia ad Calycadnum kentinin
kurulduu yerin i blgelerle kara yolu ticaretinin merkez noktas olmas,
Akdenizin kente dier ky kentleriyle ulam, dolaysyla ticaret kolayl
salamas, Calycadnus (Gksu) Nehrinin tarma son derece elverili verimli
geni arazilere sahip olmas. Btn bunlar, ksa srede siyasi gelimelerle
beraber yerleimi Roma mparatorluu ve imparatorluun ikiye ayrlmasndan
sonra Dou Roma mparatorluu dneminde yzlerce yl blgenin lider kenti
yapar. Calycadnus Nehri kenarna kurulmas onu verimli arazilerin egemeni
konumuna getirirken, i blgelerle kurulan yol ann denize alm noktas
olmas, bu kente ticari rekabette dier kentlere gre nemli bir stnlk salar.
Btn bunlar, kentin Roma mparatorluu dneminde Isauriann eyalet
merkezi olmasyla daha da glenir.
Hristiyanln blgede I. yzylda balayan yaylm, Seleucia ad Calycadnum
iin bugne kadar sren ve dier blge kentlerinden ayr bir tarihsel nemi
balatr; Bu, Azize Theclann Seleucia ad Calycadnuma yerlemesidir.
Iconiumlu (Konya) olan Thecla, Tarsuslu Paulusun Iconiumda verdii bir
vaazdan etkilenerek Hristiyan olur. eitli yerlere giden Thecla, daha sonra
Seleucia ad Calycadnumda bugn Meryemlik olarak anlan yerdeki
maarada kendini dine vererek inzivaya ekilir. Ksa srede blge
yerleimlerinde Theclann hastalar mucizeleriyle iyiletirdii kulaktan kulaa
yaylr. Aralarnda Olbann da bulunduu yerleimlerden Seleucia ad
Calycadnuma gelenler, onun dualaryla ifa bulur.
(Fotoraf: Silifkede Azize Theclann yaad maarann girii)
186
(MA) ME Fen- Edebiyat Fak. Arkeoloji Blm Latince Okutman muratozyildirim@mersin.edu.tr.
55
Azize Theclann Seleucia ad Calycadnumda tapm gren tanr ve

tanralara kar mcadelesi, onunla ilgili olarak anlatlan mucizeler iinde yer
alr. Buna gre Thecla, Sarpedon, Minerva ve Iuppitere kar bu kentte eitli
yollarla mcadele ederek onlar yenmeyi baarr. Hristiyanlar, Azize Theclann
lmediine mucizevi bir ekilde ortadan kaybolduuna inanmaktadr. Azize
Thecla, Seleucia ad Calycadnumun Hristiyanln blgede henz yaylmaya
balad dnemlerdeki en nemli ismidir. Azize Thecla, baz erken Hristiyanlk
yazarlar tarafndan havarilerle bir tutulacak kadar yceltilir187.
eitli yerlerde toplanan saysz Konsillerle Hristiyanln ok nemli dinsel
tartmalara srklendii drdnc yzylda Seleucia ad Calycadnum, siyasi
neminin yannda dinsel nemini korumaya devam etmektedir. Nicaeada
(znik) 324 toplanan ve Hristiyanln ilk oecumenicus (=evrensel, btn Kiliseleri
kapsayan) Konsili olarak kabul edilen toplantda Alexandriadaki (skenderiye)
rahiplerden Ariusun dinsel grleri tartlr. Ariusun Hristiyan dnyasn yz
yldan fazla sarsan grne gre Hz. sa, ezelden beri var deildi ve sonradan
Tanr tarafndan yaratlmt. Bu gr erat tempus quando non erat
filius= olun olmad bir zaman vard ifadesiyle o dnemde Ariusular
tarafndan sloganlatrlr.
Bu dnemde Roma mparatorluu genelinde piskoposluklarn says ok azdr.
Buna karn Seleucia ad Calycadnumun dinsel bakmdan ne ktnn ilk
iareti, Nicaea Konsiline katlmak iin piskopos gndermesinde grlmektedir.
mparatorluk genelinde dinsel tartmalar baz yerlerde iddet hareketlerine
dnr. Sorunlar, Constantinopolisin mdahil olmasyla gittike karmak bir
hale gelir. Seleucia ad Calycadnum, Nicaeadan sonra toplanan konsillerden
341 ylnda Antiochia ad Orontem Konsiline de temsilci gnderir. Kent, dinsel
tartmalarn iindedir ve Seleucia ad Calycadnum Kilisesi, herhangi bir dinsel
tartma konusunda taraf olmaktan ekinmeyen piskoposlarn ynetimindedir.
Seleucia ad Calycadnum, dinsel tartmalar iindeki asl gcn 27 Eyll 359
ylnda mparator Constantiusun isteiyle burada toplanan ve sadece
imparatorluun dou eyaletlerinden piskoposlarn davetli olduu Konsil ile
gsterir188. Seleucia ad Calycadnum, Konsil toplant yeri olarak son derece
dikkatle seilen bir kenttir. Corafi konumu Aegyptuslu ya da Syrial
piskoposlarn gelmesi iin uygundur. Kent Azize Theclann kutsal maarasn
muhafaza etmektedir. Ayrca imparatorluun iki gl lejyonu burada
bulunmaktadr ve bu lejyonlar, imparatorun dinsel tartmalarda artk zm
isteyen gcn, gerekirse iddete bavurarak gstermekten ekinmeyecek
komutanlara sahiptir189. Dinsel ynetimi Antiochia ad Orontem Kilisesine bal
olan kent, Isauriann metropolisidir ve eyaletteki birok piskoposluun
baland bir merkezdir.
Thecla zerine ayrntl bilgi iin bkz; The Catholic Encyclopedia 1912, Kirsch, Sts. Thecla; Canevello,
2004; Erten 2005.
188 zyldrm 2004, 253.
189 Kentte toplanan Konsil iin bkz.: zyldrm 2006.
187
56
Azize Theclann yaadna inanlan maara ve evresi onun doksan yllk

yaamnn ardndan da kutsalln korumaya devam eder. Yazl kaynaklar, bu
maara ve evresinin ne zamandan balayarak bir kutsal ziyaret yerine
dnt konusunda ak bilgi vermemektedir. Seleucia ad Calycadnuma
ve bu kutsal alana ait erken Hristiyanlk dnemindeki bilgilerden biri de Gezgin
Egeriann kenti ziyaretidir. Egeriann drdnc yzyl sonunda Hierosolyma
(Kuds) ziyaretinin ardndan buraya geldii bilinmektedir. Egeria, burada
rahibelerin kald odalarn bulunduundan bahsetmektedir. Egeriann
yazdklarndan, Theclann yaad dnemden yz yl sonra bile sz konusu
yerin kutsalln koruduu anlalmaktadr.
(Fotoraf: mparator Zeno tarafndan Thecla iin yaptrlan grkemli kilisenin apsisi)
Seleucia ad Calycadnumda Theclann bulunmas kentin dinsel bakmdan

her
dnemde
ne
kmasna
neden
olur.
mparator
Zeno,
Constantinopolisten srgne Isauriaya geldiinde Azize Thecla kendisine
grnr ve ona dmanlarna kar kazanaca bir zafer vaad eder 190.
Constantinopolis zerine yryen Zeno gerekten de bir zafer kazanarak
yeniden tahta kmay baarr. mparator Zeno, Theclaya kranlarnn ifadesi
olarak, Seleucia ad Calycadnumda apsisi Azize Theclann yaad
maarann zerine gelecek biimde, muazzam byklkte bir kilise ina ettirir.
Bu kilisenin kalntlar bugn de grlebilir. Meryemlikte mparator Zenonun
beinci yzylda yaptrd kiliseden ayr olarak evreye baka kiliseler de
yaplr. Yine kent merkezinde Iuppiter (?) Tapna daha sonra kiliseye evrilir.
Seleucia ad Calycadnum, altnc yzylda bir metropolitlik olarak provincia
Isauriann yirmi drt piskoposluunun bal olduu nemli bir merkezdir191.
190
191
Ayte Canevello zyldrm 2008 (baskda).

The Catholic Encyclopedia 1912, Vailh: Seleucia Trachea.
57
Sonu
Btn bu gelimeler sresince siyasi olarak gcn dinsel gle birletiren
Seleucia ad Calycadnum, Isauriada yzlerce yl siyasi gcn dinsel gcyle
birletirerek lider kent olur. evredeki birok piskoposluk merkezinin ynetimi
buraya balanr. Azize Theclann kente kazandrd saygnlk, erken
Hristiyanlk dinsel tartmalarnn en youn olduu dnemlerde de srer ve
gnmze kadar ular. Seleucia ad Calycadnumda 359 ylnda Ariminumla
ayn yl toplanan Konsil, kentin dinsel adan neminin dorua ktn
gstermesi bakmndan ayrca incelenmeye deerdir.
Yunanca ve Latince yazl kaynaklar, erken Hristiyanlk dneminde ilikin
Seleucia ad Calycadnum hakknda birok bilgiler verirken mutlaka
Thecladan ve toplanan Konsilden sz etmektedir. Bugn kalntlar Silifke Meryemlikte yer alan kilise ve hemen kilisenin altnda yer alan Azize
Theclann yaad ve kaybolduuna inanlan maara, kentin grkemli dinsel
gemiinin izlerini bugne tayan en nemli arkeolojik verilerdir.
58
Kaynaka
Canevello 2004
Canevello, S., A., Iconiumlu Azize Thecla Yaam ve

Mucizeleri, Olba S. X, Mersin niversitesi Kilikia Arkeolojisini
Aratrma Merkezi (KAAM) Yaynlar, Mersin.
Canevello zyldrm 2008
Canevello, S, A., - zyldrm M., Constantinopolis Tahtnda Isaurial Bir

mparator: Zeno, Lucerna Klasik Filoloji Aratrmalar Dergisi, Ankara
(Baskda).
Erten 2005
Erten, E., Kilikia Tarihinde Kadnlar, Tarih inde Mersin II. Collocium
Bildirisi, Mersin.
Kaar 2003
Kaar, T., Cilician Bishops and Fourth Century Churches Politics,

Olba S. VIII, Mersin niversitesi Kilikia Arkeolojisini Aratrma Merkezi
(KAAM) Yay., Mersin.
zyldrm 2004
zyldrm, M., Seleucia ad Calycadnum ve Hristiyanln lk Yzyl,

Olba S. X, Mersin niversitesi Kilikia Arkeolojisini Aratrma Enstits
(KAAM) Yaynlar, Mersin.
zyldrm 2006
zyldrm, M., 359 Yl Seleucia ad Calycadnum Konsili

Kararlarnn zmlenmesi, Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi,
Istanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Latin Dili ve
Edebiyat Blm, Istanbul.
The Catholic Encyclopedia 1912: Kirsch, Sts. Thecla.

http://www.newadvent.org/cathen/14564a.htm.
The Catholic Encyclopedia 1912, Vailh: Seleucia Trachea.
http://www.newadvent.org/cathen/13689b.htm.
59

Arkeoidea 6

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Arkeoidea 6

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

Merhaba ARKEOIDEA okurlar

Arkeologlar Dernei Mersin ubesi

Do. Dr. Salim Aydz Bir Osmanl Ressam ve Mzecisi

lhame ztrk Silifke Mzesi.

zgr Gkdemir (ma) Yeni Arkeoloji.

Reza Heydari Erken Dnem ran Arkeolojisi zerine

Ahmet Mrel Kk Asyada Pers Hakimiyeti.

Tuna Akay (ma) Eskiada l Klt ve l Gmme

mit akmak Cilicia Roma Dnemi Tapnaklar.

Sevim Ayte Canevello (ma) Two official Letters

Murat zyldrm (ma) Seleucia ad Calycadnumun Erken

2010 Avrupa Kltr Bakenti stanbul

srete stanbulun gelecei iin yapc katklar sunmalar konusunda duyarl

Galata Kulesi (stanbul)

Arkeologlar Dernei Mersin ubesi

Olbada bulunan portreli bir lahdin tahrip edilii

Mersinin ky yamasnda ulat dzeyi gsterme bakmndan dikkat

Bir Osmanl Ressam ve Mzecisi:

Do. Dr., The University of Manchester, Manchester, UK. ayduz@fstc.org.uk

seildi ve stanbul Belediyesi nklp Mzesini kurdu (1934). Vefat

dergide sanat ile ilgili makaleler yazd. Takvim, astronomi, matematik

Ahmet Ziya Akbulutun hazrlad bir Sl-i Trkn. Kaynak: Kandilli

Silifke Mzesi Mdr. ilhameozturk@mynet.com.

Sikke ve Taklar Salonu: Altn ve gm ss eyalarnn yan sra gm bir Pers

Arkeolojik Eserler Salonu: Tun a, Demir a, Helenistik, Roma ve Bizans

Silifke Kalesi (Fotoraf Sahibi: Hayrettin Krd)

Arkeolog (MA), ODT Yerleim Arkeolojisi Doktora rencisi. ogokdemir@gmail.com

matematiksel olarak aklanabilecei ileri srer. Sistem teorisinin uygulanarak

Ancak MRT tam da bu analojiye dayanan yaps yznden eletirilir19. nk

19 Hodder 1991; Hodder 1999; Renfrew 1997; Johnson 2000.

1987 Processual Archaeology and the Radical Critique,

1976 The Early Mesoamerican village, ed. by Kent V.

1984 The constitution of society: outline of the theory of

1991 "Postprocessual Archaeology and the Current

Archaeological Theory: An Introduction, Blackwell

Renfrew C., Bahn P.

1989. A History of Archaeological Thought. Cambridge

Zeus Olbios Tapna (Fotoraf Sahibi: Tuna Akay)

Erken Dnem ran Arkeolojisi zerine Ksa Bilgiler

yaznn rnekleri amur ve tula zerinde hala mevcuttur. Elam Devletinden

Kk Asyada Pers Hkimiyeti

Kilikiada Pers Hkimiyeti

Arkeolog, ME Arkeoloji Blm YL rencisi.

kzn vermi olduu Karial Pixodarosun Ionia ayaklanmasna katlmasndan

Satraplklar ierisinde Kilikia gerekten nemli bir yere sahiptir.

yardm salanr. Bu atl birliklerin komutas ve Pers Satrapnn yetkileri

Dalk Kilikiada Bir Pers Garnizonu Meydanckkale

Meydanckkaledeki ( Resim 3 ) ilk almalar 1971 ylnda Emanuel

Pers Dneminde ( .. 6. yzyl .. 4. yzyl ) Meydanckkalenin bir Pers

Buradaki yeniden yaplandrma, zellikle Meydanckkalenin bir Pers garnizon

T. Bakr, Daskyleion Hellespontine Phrygia Blgesi

O. Cassabonne, Local Powers and Persian Model in

A. Erzen, Kilikien Bis Zum Ende Der

S. Durugnl, Nagidos zerine Dnceler, OLBA II, I, 67

S. Durugnl, Krallar Rahipler ve Korsanlar, Balangcndan

C. Gates, The Place Of The Achaemenid Persian Period in

M. kmen, Herodotos Herodot Tarihi, 2002, stanbul

Antik Anadolu Cografyas (Geographika: XII-XIII-XIV)

Eskiada l Klt ve l Gmme Adetleri

koullarna uygun olarak hazrlarlar. Msrda len kiinin bir mahkemede

anlatlr: Aralarnda Atreusun olu olduu halde bir araya toplanarak

Protogeometrik Dnem balangcnda Attikada l gmme geleneinde