You are on page 1of 205

Temine

Diilliin Farkl Yzleri

CARL GUSTAV JUNG


eviren: Turul Veli Soylu

pinhan

n
>

P3
r*
0

c/

C
Z
O

3
m

Cari G ustav Ju n g (1875-1961): svireli psikiyatr, analitik psikolo


jinin kurucusu.1895 ylnda Basel'de tp eitimi almaya balad ve 1900
ylnda Eugen Bleuler'in asistan olarak Burghlzli'de psikiyatrist olarak
hizmet verdi. Doktorasn 1902 ylnda tamamlad. Konu, oklt feno
menler ve onlarn psikoloji ve patolojiyle balantlar idi. Paris'te ala ay
boyunca Pierre Janet ile bilgilerini derinletirdi. 1903 ylnda Emma
Rauschenbach ile evlendi. 36 yanda Uluslararas Psikanaliz Birliinin
ilk bakan oldu. Cari Gustav Jung sadece psikoterapi bilim daln deil,
ayn zamanda psikoloji, teoloji, etnografi, edebiyat ve gzel sanadar da
etkiledi. Psikoloji bilim dalnda kendisi tarafndan bulunan kavramlar
geni ekilde kabul grd. Bunlar arasnda; karmaa, iednk ve dadnk, glge, arketip, kolektif bilind, anima ve animus gibi kavram
lar vardr.

FEMNEN
Diilliin Farkl Yzleri
Cari Gustav Jung

eviren:
Turul Veli Soylu

PNHAN YAYIN CILIK


Litros Yolu, Fatih San. Sitesi No: 12/214-215
Topkap/Zeytinburnu stanbul
Tel: (0212) 259 27 60 Faks: (0212) 56516 74
www.pinhanyayincilik.com
info@pinhanyayincilik.com
Sertifika No: 20913

Orijinal ismi: A spects o f the Feminine


Bu kitap, John Beebe ve editr arkadalarnn, Jung'un Toplu
Eserlerinden konuyla ilgili eitli yazlar bir araya getirmesi
sonucu olumutur. Trke eviri, ngilizce metin ve derleme
esas alnarak yaplmtr.

Pinhan Yaynclk, 2015


Trke eviri Turul Veli Soylu, 2015
Genel Yayn Ynetmeni: Mahmut Sever
Birinci Basm: Mart 2015
eviri Editr: Adem Beyaz
Kapak Grseli: Anna Paff
Teknik Hazrlk, Bask ve Cilt:
Yaylack Matbaaclk San. Tic. Ltd. ti.
Litros Yolu Fatih San. Sitesi No: 12/197-203
Topkap-stanbul Tel: (0212) 567 80 03
Sertifika No: 11931
Kataloglama Bilgisi
1. Psikanaliz
2. Diillik
Pinhan Yaynclk: 78 Edebiyat Dizisi: 13
ISBN: 978-605-5302-60-3

indekiler
Editrn N o tu ................................................................7

I. KISIM .................................................................................. 9
Anim a ve Anim us............................................................. 11
Avrupada Kadn...............................................................38
Kadna T apm ak Ve Ruha T a p m a k .............................. 61
Bir rencinin Sevgi Sorunu........................................ 82
Psikolojik Bir liki Olarak E vlilik ............................. 100

II. KISIM. Anne Arketipinin Psikolojik


Ynleri................................................................................. 115

1. Arketip Kavram zerin e.......................................... 117


2 . Anne A rk etip i............................................................. 123
3 . Anne Karmaas......................................................... 127
4. Anne Karmaasnn Olumlu Y n leri..................... 135
5. S on u ........................................................................... 144
III. K ISIM ......................................................................... 155
Korenin Psikolojik Y n leri......................................... 157
Glge ve Zt Eler [Syzygy\......................................... 180

Editrn Notu
Bu derleme, Jungun diillik zerine grlerini ortaya
koyan bir dizi makale ve seilmi yazlar sunar: Diillie
ikin ya da ilikin olarak evlilik, Eros, anne ve bakire konu
lar, ve Jungun kiilik yaps teorisinin baat esi olan
anima/animus kavramlar da bu at altnda incelenir. Jung,
muhtemelen kadn meslektalarnn, zellikle Toni Wolff,
Esther Harding ve Emma Jungun bu konularla ayr ayr ve
kapsaml bir ekilde ilgilenmelerinden dolay kadn psikolo
jisi zerine formel bir alma oluturmamt.
Bu eser, Jungun, nemli bir ksmm iirde kadnn y
celtilmesi konusuna ayrd Psikolojik Tiplerden (1921), i
ie gemi, glge, anima ve animus kavramlar zerine ol
gun bir tartma sunduu, son dnem almalarndan
Aiona. (1951) kadar uzanan yazlar ierir.
Mary Ann Mattoonn yakn dnemde yle yazmt:
Jungun diil psikolojiye muhtemelen en byk katks,
diil psienin karcins (eril) arketip unsuru, yani animus
kavramdr. Ayrca Jung, olumsuz ynleri vurgulama
eilimindeydi... Animusun olumlu ksmyla ilgili yazlanlar
ok azd. Jung, animusun kadn bilincine muhakeme, d
np tartma ve kendini tanma yetenei salayan ayrt
edici ilevinden ve yaratclk, retkenlik, girikenlik ve
teebbs niteliklerinden bahsetmiti, der. Okuyucu, Jung
ve takipilerinin diillik konusundaki yaklamlarn deer
lendirmek iin Mattoonun jungian Psychology in Perspective
(1981, s. 84 vd.) isimli kitabna bakabilir.
W. M.

I. KISIM

Anima ve Animus
296
Mmkn btn ruhlar arasnda ebeveyn ruhunun
uygulamada byk nemi vardr; nk evrensel biimiyle
ataya tapmann etkisini tar. Asli yapsnda lp de hayalet
olarak dnenlerle uzlamaya hizmet etmitir fakat in gibi
daha yksek bir kltr dzeyinde bir ahlak ve eitim kuru
mu halini almtr. Ebeveyn, ocuk iin en yakn ve en etkili
badr. Fakat ocuk bydke bu etki krlr. Dolaysyla
ebeveyn imgeleri bilinten gittike uzaklar. Yine de kstl
etkiden dolay bu imgeler bazen kullanmda kalrlar ve ko
laylkla olumsuz bir yn yakalarlar. Bu ekilde ebeveyn im
geleri, psienin dnda yabanc unsur olarak yaar. Eri
kin bir erkein yaamnda ebeveynin yerine artk kadn en
dolaysz evresel etki konumunda yer alr. Erkein refakat
isi olur, onunla yaamn payla veya aa yukar ayn
yata olduu iin ona aittir. Kadn; ya, otorite ya da fiziksel
gten dolay daha stn bir dzenin paras deildir. Bila
kis bizzat kendisi etkileyici bir faktrdr, ve ebeveyn gibi
nispeten zerk bir doann imgesini retir bu, ebeveyninki gibi krlmas gereken bir imge deildir. Fakat bu im
ge, bilin ile ilikili kalmak zorundadr. Farkl psikolojisiyle
kadn, erkein anlamad konularla ilgili her zaman bir
bilgi kaynadr. Erkein ilham perisi olabilir. Genelde er
kee gre stn olan sezgi yetenei zamannda uyar vere
bilir ve dorudan kiilie ynelen hisleri, erkein kiisel
olarak daha az vurgulad ve asla kefedemedii duygu
biimlerini gsterir. Tacitusun Alman kadnlarla ilgili sy
ledikleri bu bakmdan olduka isabetlidir1.
1 Germania (Loeb edisyonu), 18. ve 19. ksmlar.

29 7 Buras hi phesiz diil ruh niteliinin temel kay


naklarndan biridir. Fakat sadece kaynak olarak grlemez.
Hibir erkek, diillikten yoksun tmyle eril deildir. Hatta
olduka eril erkeklerin genelde yanl biimde feminen
olarak tanmlanan dikkade muhafaza edilen ve gizli
olduka yumuak bir duygusal yaam olduu da bir gerek
tir. Tpk bir kadnn erkeksilii en azndan yakn zamana
kadar yakksz grmesi gibi bir erkek de kadns davran
lar mmkn olduunca bastrmay erdem sayar. Kadns
eilimleri ve davranlar bastrma doal olarak karcins
taleplerin bilindnda birikmesine neden olur. Ve yine
doal olarak kadn imgesi (ruh imgesi) bu talepler iin bir
almlama yeri haline gelir ki bu, sevecei insan semede
erkein kendi bilind diilliine en iyi uyan kadn ka
zanma eiliminin de nedenidir ksaca kendi ruh yansma
sn tereddtszce almlayabilen bir kadn arar erkek. Bu tr
bir seim genelde tamamen ideal olarak grlp hissedil
mesine ramen erkein ak bir ekilde kendi zayfl ile
evlendii sonucu karlabilir. Bu, baz dikkat ekici rastlan
tlar da aklayacaktr.
298 Bana yle geliyor ki, kadn etkisinin dnda, ruh
karmaasnn diil doasn aklayacak erkein kendi diil
lii vardr. Burada, gne kelimesinin Almancada dii, dier
dillerde eril olmas gibi dilbilimsel bir rastlant sz konu
su deildir. Bu konuda her dnemden sanatn tanklna
sahibiz, stelik elimizde de mehur bir soru bulunmaktadr;
habet mulier animam? [Kadnn animas var mdr?\ Psikolojik
igrye sahip pek ok erkek muhtemelen itaat-edilecekkadn ile Rider Haggardn ne demek istediini anlayacak
ve Benoitnn Antinea tarifini okuduunda bu tarifin ilgi
ekici olduunu fark edecektir1. Ayrca erkekler olduka
canl nsezilerle bildikleri bu gizemli etkeni kolaylkla somuatran kadn ksa srede tanyacaktr.

1 Bkz. Rider Haggard, A jie; Benoit, Atlantida.

299 Bu tr kitaplarn bu denli sivrilmesi, bu animaimgesinin1, bireysel bakmdan benzersiz olmas sayesinde
fani bir varlk kazanmadn, aksine daha da tipik ve iaret
ettiim yzeysel balanmalardan daha derine inen kkleriy
le bireyst bir nitelik olduunu gstermektedir. Hem Rider Haggard hem de Benoit, anima figrlerinin tarihsel bo
yutu ierisinde bu varsaym belirgin olarak dile getirebil
milerdir.
300 Bildiimiz kadaryla znel bir kabiliyet olmadan in
san deneyiminin hatta bir deneyim olaslnn olumas
mmkn deildir. Peki bu znel kabiliyet nedir? Sonuta
bu kabiliyet, insann bu tr deneyimlere sahip olmasn
salayacak doutan gelen psiik bir yapya dayanr. Bu
nedenle erkein btn doas, hem fiziksel hem de ruhsal
olarak kadna ihtiya duyar. Erkein sistemi, nasl su, k,
hava, tuz, karbonhidratn var olduu bir dnya iin hazr
lanmsa, ayn ekilde balangtan itibaren de kadna uyum
gstermek zere ayarlanmtr. Erkein doduu dnya
biimi, fiili bir imge olarak onda zaten doutan gelir. Ayn
ekilde ebeveyn, e, ocuklar, doum ve lm de psiik
kabiliyetler olarak, fiili imgeler olarak doutan gelir. Bu a
priori kategoriler, doas gerei kolektif bir karaktere sahip
tir. Bunlar, genelde ebeveyn, e ve ocuk imgeleridir, bire
yin kaderindeki ksmetler deildir. O nedenle bu imgeleri
kat ierikten yoksun yani bilind olarak dnmeliyiz.
Bu kategoriler, tecrbi olaylarla karlatnda sadece kat
lk, etki ve muhtemel bilin kazanr ki bu olaylar da zaten
bilind kabiliyete temas eder ve onu yaama yneltir.
Kategoriler bir anlamda atalardan kalma tm deneyimleri
mizin birikimidir fakat deneyimin kendisi deildir. En
azndan gnmzdeki bilgimizin snrl yapsnda bize byle
grnrler (An imgelerinin kaltmna dair kesin bir kant
bulamadm itiraf etmeliyim fakat bunun zellikle hibir
1 Bkz. Psikolojik Tipler., 48. tanm: Ruh [Ayrca bkz. Anima Kavra
mna zel Atfla Arketipler ve Korenin Psikolojik Ynleri EDTRLER],

bireysellik iermeyen bu kolektif birikimleri kesin olarak


engellediini dnmyorum, ayrca bireysel olarak belir
lenmi kaltsal anlar var olabilir).
301 Kadnn kaltsal kolektif imgesi, bir erkein kadn
doasn idrak etmesiyle erkein bindnda oluur. Bu
kaltsal imge, ruhun diillii iin nc nemli kaynaktr.
302 Okuyucunun da anlayaca gibi burada felsefi ya da
dini ruh kavram ile deil ksmi zerklik ilevine sahip yarbilinli psiik karmaann varlnn psikolojik bakmdan
tannmas ile ilgileniyoruz. Akas psikolojinin felsefe ve
dinle az ok bir ilikisinin olmas gibi bu tanmn da felsefi
ya da dini ruh tanmyla iyi kt bir ilikisi vardr. Burada
dileim ne disiplinler aras bir savaa kalkmak ne de ruh
olarak kastedileni filozof ve teologlara gstermek deildir.
Bununla birlikte her iki grubun da ruh ile neyi kastetmek
gerektiini psikologlara gstermeye almalarna engel ol
mak durumundaym. Din tarafndan ruha safa eklenen
kiisel lmszlk nitelii, bilim asndan zerklik dn
cesinin zaten kapsad psikolojik bir damgadan \indicium\
fazlas deildir. Kiisel lmszlk nitelii ilkellerin grd
gibi hibir ekilde ruhun deimez nitelii deildir, hatta
haddi zatnda bir lmszlk anlayn da barndrmaz.
Fakat bu grn bilim asndan tamamen eriilmez oldu
unu bir kenara koyarsak artk lmszln en dolaysz
anlam basite bilincin snrlarn aan psiik bir etkinliktir.
Mezarn tesi ya da lmn dier taraf, psikolojide
bilincin tesi anlamna gelir: Bundan da baka bir anlama
gelmez nk lmszlkle ilgili aklamalar mezarn te
sindeki koullar hakknda ahkam kesecek bir konumda
olmayan bir canl tarafndan yaplyordur.
303 Ruh karmaasnn zerklii, belli ki bizden ok fark
l bir dnyada yaayan grnmez, kiisel varlk dncesini
doal olarak destekler. Dolaysyla ruh etkinliinin lml
zmzle ba olmayan zerk bir varln etkinlii olduu
dnldnde, bu, o varln belki de grnmez eylerin
dnyasnda tmyle bamsz bir varolua nclk etmek

zorunda kalmasn dnmeye ynelik bir teebbstr.


Yine de bu bamsz varln grnmekliinin ayn anda ne
den lmszlk ierdii ak deildir. lmszlk nitelii,
zaten kastetmi olduum dier durumdan yani ruhun ka
rakteristik olarak tarihsel ynnden kolaylkla tretilebilir.
Rider Haggard, Ayie sinde bunun en iyi tanmlarndan
birini vermiti. Budistler, meditasyon araclyla ilerleyici
tekamln, gemi enkarnasyon anlarn canlandrdn
sylediklerinde hi phe yok ki ayn psikolojik gereklik
ten bahsetmektedirler. Tek fark onlarn tarihsel faktr
ruha deil Nefse {atman) yklemi olmalardr. Bu, lm
szln hem duyguyla hem de gelenekle Benimizden
ayrdmz ve ayrca diil niteliklerden dolay Benden fark
llatrdmz ruha atfedildii Batl akln da dnk nitelii
ile de uyumludur. Ruhani kltrmzn ihmal edilen isel
yann derinletirseydik, bir de stne lmszlk nitelii
nin belirsiz ruh (anima) figrnden kendilie aktarld
Doulu akl erevesine daha yakn bir dnm bizde
meydana gelseydi bu durum tmyle tutarl olacakt. n
k bu, (ak bir ekilde dnleme ve z-dzenleme amacy
la) znde ruhani ve lmsz bir figr kmelememi
maddi nesnenin ar deerlenmesidir. Temelde tarihsel
faktr, sadece diil arketipe deil tm arketiplere yani ister
fiziki ister zihni her kaltsal birime baldr. Yaammz
kukusuz hep olduu gibidir: Bir baka deyile hibir suret
te fani deildir. nk binlerce yldr insan ayn fizyolojik
ve psikolojik sreleri devam ettirir, yaamdaki ebedi
devamllk sezgisi kalbimizin derinine ilemitir. Ancak
btn canl organizmay kavrayan kapsaml bir terim olarak
kendilik, sadece tm gemi yaamn birikimini ve btn
ln iermez ayn zamanda bir k noktasn da barnd
rr, gelecek yaamn doduu verimli toprak halini alr. Ta
rihsel yn kadar gelecek nsezisi de en isel duygularmz
etkiler. lmszlk dncesi, bu psikolojik ncller so
nucundan meru biimde kar.
304
Burada akladmz gibi, anima kavram doulu
bak asnda yetersizdir, ayns mantk asndan persona

kavram iin de geerlidir. Bu kesinlikle tesadf deildir


nk nceden iaret ettiim gibi persona ve anima arasn
da dnleyici bir iliki mevcuttur.
305
Persona, bireysel bilin ve toplum arasndaki kar
mak ilikiler sistemidir. Bir yandan bakalar zerinde
kesin izlenim yaratmak dier yandan bireyin gerek doas
n gizlemek iin tasarlanm yeterince uygun bir tr maske
dir. Toplum, her bireyden kendisine verilen rol mmkn
olduunca mkemmelletirerek oynamasn bekler, daha
dorusu beklemek durumundadr. Yani bir papaz, resmi
ilevlerini nesnel ekilde uygulamasnn yan sra her d
nemde ve her koulda rahip roln mkemmel ekilde
yerine getirmek zorundadr. Toplum, bunu bir tr teminat
olarak talep eder. Herkes kendi yerinde kalmaldr, bir yan
da ayakkab tamircisi dier yanda air bulunmaldr. Hi
kimseden her ikisini de olmas beklenmez. Garip karla
nacandan her ikisi de olmak uygunsuzdur, ikisini de olan
bir kii, dier insanlardan farkl olacak ve gven verme
yecektir. Bu kii akademik dnyada amatr, politikada n
grlemez, dinde zgr dncelidir ksaca srekli g
vensiz ve beceriksizmi hissi verir. nk toplum, sadece
air olmayan bir ayakkab tamircisinin usta ii tamirler ya
pabilmesine ikna olmutur. Dnyaya dolambasz bir g
rnm sunmak, pratikte nemli bir konudur: ortalama bir
insan bir eyi deerindeyken baarmak iin o bir ey ze
rinde durmaldr, iki ok fazla olacaktr. Toplumumuz hi
phesiz bu tr bir ideal zerine kuruludur. O nedenle
ilerlemek isteyen herkesin bu beklentileri hesaba katmak
zorunda olmas artc deildir. Gel gr ki hi kimse kiili
ini bu beklentiler ierisine tam olarak daldramayacaktr.
Bundan dolay suni bir kiilik yaps kanlmaz bir gerekli
liktir. Uygunluk ve grg talepleri, bir maskenin olduunu
varsaymak iin ilave bir kandrmacadr. O nedenle maske
nin ardnda sren eye zel yaam denir. Bilincin, bize
tandk gelen ancak acl biimde gerekleen, farkl iki fig
re blnmesi, bilind zerinde etkisi olacak keskin bir
psikolojik faaliyettir.

306
Kolektif olarak uygun bir personann oluumu, d
dnya iin mthi bir tavizdir. Beni dorudan persona ile
zdelemeye ynelik gdleyen zgn bir fedakarlktr,
bylelikle insanlarn yaptklar roln gerek olduuna
inanmalar salanr. Fakat bu tr bir tutumun ruhsuzluu
sadece grntedir nk bilind hibir koulda ekim
merkezinin bu deiimine msamaha gstermeyecektir. Bu
tr durumlar eletirel olarak incelediimizde maskedeki
mkemmelliin, arkasnda srdrlen zel yaam ile
dnlendiini grrz. Dindar Drummond bir defasnda
hrnlk, erdemin belasdr eklinde hayflanmt. Her
kim kendisi iin iyi bir persona oluturursa bunun bedelini
fke ile demek zorundadr. Bismarck, histerik alama
krizlerine girerdi; Wagner, ipek sabahlnn kemeri ile ilgili
mektup yazmaktan keyif alyordu; Nietzsche, sevgili lama
diye hitap ettii kz kardeine mektuplar yazmt; Goethe,
Eckermann ile sohbet ederdi vs. Fakat kahramanlarn sra
dan kusurlarndan daha incelikli eyler vardr. Bir defasnda
ok saygn bir kiilikle tanmtm hatta onun bir aziz
olduu bile sylenebilirdi. U tam gn boyunca onu izle
dim, hi korkun bir hata yaptn grmedim. Aalk
duygum kayg verici bir ekilde artt ve nasl daha iyi hisse
debileceimi ciddi ciddi dnmeye baladm. Drdnc
gnde kars danma iin bana geldi... O ana dek bama
hi byle bir ey gelmemiti. Fakat unu rendim: personasiyla btnleen herhangi bir adam, tm rahatszlklarn
karsna rahatlkla ynlendirebilir, hem de kars bunu hi
fark etmeden, ve kadn kt bir nevrozla kendi fedakarl
nn bedelini dedii halde.
J07Toplumsal bir rol ile bu zdelemeler, ok verimli
bir nevroz kaynadr. Bir erkek, eziyet ekmeden yapay bir
kiilik uruna kendinden kurtulamaz. Hatta bu kurtulma
giriimleri, btn olaan durumlarda, kt ruh hali, duygu
lanmlar, korkular, saplantl dnceler, yanla dmeler,
ktlkler biimindeki bilind tepkimelere neden olur.
Toplumsal adan gl adam, zel hayatnda genellikle
sadece kendi duygu durumundan endielenilen bir ocuk

tur. Toplum ierisindeki disiplini (bunu, bakalarndan


zellikle talep eder) ierde sefil bir ekilde paralanr.
indeki muduluu, evde hznl bir grnme br
nr. Onun kusursuz genel ahlak, maskenin arkasndan
gerekten tuhaf gzkmektedir eylemlerden deil sadece
fantezilerden bahsediyoruz. Bu tr erkeklerin elerinde
anlatacak ho hikayeler vardr. zverili fedakarlklarna
gelecek olursak bununla ilgili karar ocuklar vermitir.
308 Dnya, bireyi maske ile zdeletirmeye anak tut
tuu srece, erkekler ierden gelen etkilere teslim olurlar.
Yukardaki, aadakine dayanr der Lao-tzu. Kartlk,
ierden kmak iin zorlar yolunu, tpk bilindnn Beni
personaya eken ayn gle Beni sindirmesi gibi. Personamn cazibesine kar dtan bir direncin olmay, benzer
zayfln bilindnn etkisi karsnda ierde de olaca
anlamna gelir. Darda etkili ve gl bir rol oynarken bilindndan gelen her etki karsnda ierde feminen bir
zayflk geliir. Ruh halleri, arlklar, ekingenlik hatta (ik
tidarszlk ile sonulanan) snk cinsellik adm adm stn

gelir309 Persona, yani erkein olmas gerektii ideal resmi,


isel olarak diil zayflkla dnlenir ve birey darda gl
adam roln oynarken, isel olarak bir kadn yani anima
haline gelir. nk personaya tepki gsteren animadr.
Fakat isel dnya, da dnk bilin iin karanlk ve g
rnmez olduundan ve bir erkein, zayfln anlayabilmesi
azaldka persona ile zdelemesi artacandan personann
kart anima btnyle karanlkta kalr ve yanstlr, bylece
kahramanmz karsnn boyunduruu altna girer. Eer bu,
kadnn dikkate deer bir g artna neden oluyorsa kadn
olumsuz ekilde kendini aklayacaktr. zel yaamda koca
snn yani kahramann deil kendisinin alt bir durumda
olduuna dair bir kant imkan vermesiyle kadn daha aa
derecede konumlanr. Buna karlk kadn, kendi faydaszlyla istifini bozmadan, pek ouna gayet cazibeli gelecek
ekilde, en azndan bir kahramanla evlendii yanlsamasn

yaatabilir. Bu kk yanlsama oyunu genelde tm yaa


mn anlam haline gelir.
310 Bireyleme ya da kendini-gerekletirme amalan
iin bir erkein kendisinin ne olduu ile kendisi ve bakala
r iin nasl grndn ayrt etmesi nemlidir. Tpk bu
nedenle erkein, bilind ve zellikle anima ile kurulan
grnmez ilikiler sisteminin bilincinde olmas gerekir, yle
ki kendisini animadan ayrt edebilsin. Ama tabi kimse ken
disini bilind olan bir eyden ayramaz. Persona konu
sunda bir erkein, kendisinin ve faaliyet alannn iki farkl
ey olduunu nedetirmesi yeterlidir. Fakat bir erkein
kendisini animadan ayrmas ok zordur, nk anima epey
grnmezdir. ncelikle ierden gelen her eyin, varoluun
en derinliklerinden doduu nyargsyla mcadele etmek
zorundadr. Gl adam, belki de zel yaamnda disip
linsiz olduunu kabul edecektir, fakat bunun sadece kendi
sinin bir zayfl olduunu syleyecek ve bir bakma o
zayflkla dayanma iine girecektir. Bu eilim ierisinde
kmsenmemesi gereken kltrel bir miras vardr. nk
erkek ideal personasnn, sadece ideal animasndan sorumlu
olabileceini fark ettiinde bu idealler parampara olur.
Dnya belirsiz hale gelir hatta o bile kendisi iin belirsiz
hale gelir, iyilik ve ktlkle ilgili phelerle dolar ve kendi
iyi niyetinden kukulanr. Kii, kendimize zg iyi niyet
idealinin geni tarihsel varsaymlarla ne kadar balantl
olduunu dikkate aldnda ideallerimizi parampara et
mektense kiisel zayfla hayflanmann dnya grmz
le daha uyumlu ve daha tatminkar olduu kolaylkla anla
lacaktr.
311 Fakat bilind faktrler, toplum yaamn dzenle
yen faktrlerden daha az belirleyici ve daha az kolektif ol
mad iin, faaliyet alanmn benimle ilgili taleplerini ve
benim neyi arzuladm grmek asndan, isteklerim ve
bilindnn bana dayattklar arasna bir fark koymay
renebilirim. lk bakta btnyle net olan tek ey, eki ve
rs ilikisine benzer olarak arada duran Ben ile birlikte

ierden ve dardan gelen taleplerin uyumazldr. Fakat


i ve d talepler arasnda top gibi frlatlan bu Ben kar
snda zar zor tanmlanabilir belirleyiciler mevcuttur ki bun
lar iin, en anlaml ekilde kullanldnda belirleyici gerek
ten uygun bir kelimedir bu yzden onlar aldatc bilin
kelimesi ile aklamayacam. Bu bilin kelimesinden ne
anladmz Spitteler alamaz bir mizahla tanmlamtr1.
Bundan dolay bu anlamdan zellikle kanmamz gerek.
ve d arasndaki trajik kar oyunun (Incilde Eyp kssa
snda ve Fausf ta Tanryla anlama eklinde tanmlanmtr)
yaam srecinin enerjisini veya z-dzenleme iin gerekli
olan polar gerilimi temsil ettiini kavramamz gerekiyor.
Ancak bu kart gler btn niyet ve amalara farkl olabi
lir, yine de temel anlam ve arzular bireyin yaamdr: Dai
ma bu denge merkezinin etrafnda dalgalanrlar. Kartlk
dolaysyla ayrlmaz bir ekilde bal olduklarndan, isteye
rek ya da istemeyerek bireyin dnda doan ve bu nedenle
onun tarafndan kutsallatrlan arabulucu bir anlam altnda
da birleirler. Birey burada ne olmas gerektii ve ne olabi
lecei ile ilgili gl duygulara sahiptir. Bu kutsaldan ayrl
ma, yanlg, anormallik ve rahatszlk anlamna gelir.
312
Gnmzn kiisel ve kiilik \personal\personality/persnlich, Persnlichkeii\ kavramlarnn persona kelime
sinden tremesi rastlant deildir. Benimin kii ya da bir
kiilik olduunu ne srebilirim. Ayn anlamda personamn
kendimle az ok zdeletirebildiim bir kiilik olduunu
syleyebilirim. O zaman iki kiilie sahip olduum gerei,
ok dikkat ekici deildir. nk her zerk ya da grece
zerk karmaa, kiilik olarak yani kiileme olarak grlme
zelliine sahiptir. Bu, szde ruhani davurum olarak
otomatik yazma ve benzeri fenomenlerde kolaylkla gz
lemlenebilir. retilen cmleler, sanki her sylemin ardnda
gerek bir kiilik varm gibi daima kiisel aklamalardr ve
birinci tekil ahstan kar. Naif bir zeka burada hemen
ruhlar dnr. Bunlar birincisine gre daha ak ekilde
1 Psikolojik Tipler, par. 282 vd.

bilinli kiilikle balantsnn herkes iin belirgin olduu


dnceler ya da dnce paralar olarak tanmlanabilmelerine ramen bunun ayns delilik halsinasyonlarnda da
gzlemlenebilir.
313 Grece zerk karmaann dorudan kiiletirme ei
limi, personann gerek kiiliin hangisi olduu konu
sunda Benin kolaylkla aldatlmas ile ilgili kiisel bir etki
uygulamasnn nedenini aklar.
314 Artk persona ve genel olarak tm zerk karmaa
iin geerli olan her ey, animay gerek klar. Anima da
ayn ekilde bir kiiliktir ve onun kadn zerine kolaylkla
yanstlmasnn nedeni budur. Anima, bilind olduu
srece daima yanstlr, nk bilind olan her ey yanst
lr. Ruh imgesinin ilk taycs daima annedir: Sonrasnda
ise ister olumlu ister olumsuz anlamda olsun bir erkein
duygularn canlandran kadnlar tayc olur. Anne, ruh
imgesinin ilk taycs olduundan anneden ayrlma hassas
tr ve en fazla eitsel nem barndran konudur. Dolaysyla
ilkeller arasnda bu ayrlmay rgtlemek iin tasarlanm
ok sayda ayin grmekteyiz. Sadece erikin olmak ve uzak
lamak yeterli deildir; Erkekler evindeki ve yeniden
doum seremonilerindeki etkileyici kabul trenleri, anne
etkisinden (ve dolaysyla ocukluktan) tamamyla ayrlmay
salamak iin gereklidir.
315 Tpk babann d dnyadaki tehlikelere kar bir ko
ruyucu olarak hareket etmesi ve bylelikle model bir per
sona olarak oluna hizmet etmesi gibi anne de psienin
karanlklarndan gelen tehlikelere kar onu korur. Bu ne
denle ergenlik ayinlerinde yeni ye, dier tarafn zellik
leriyle ilgili tamadar alr. Yani annesinin korumasndan
kmak iin bir konuma girer.
316 Modern uygar insan, bu ilkel fakat hayranlk uyand
rc eitim sisteminden vazgemek zorunda kalmtr. So
nu, anne-imgesi biimindeki animann ee transfer olma
sdr ve erkek evlenmesiyle beraber ocuksu, duygusal, ba
ml, itaatkar ya da insafsz, gaddar, ar duyarl olur ve

srekli stn eril itibarm dnr. Hi phesiz sonu,


sadece balangcn tersidir. Onun iin annesi, bilindna
kar koruyucu anlamna gelir ve bu modern erkein eiti
minde herhangi bir eyle yer deitirmemitir; evlilik ideali,
ein bilinsiz bir ekilde sihirli annelik roln devralmak
zorunda olmas eklinde dzenlenir. deal olarak sekin bir
evliliin rts altnda erkek gerekten annesinin koruma
sn arar ve bylelikle einin sahip olduu igdlerine koz
verir. Bilindndaki hesaplanamaz karanlk gce dair kor
kusu, karsna onun zerinde meru olmayan bir otorite
verir ve evliliin i gerilimden srekli patlama eiinde ol
duu tehlikeli bir birliktelik oluturur yoksa erkek itiraz
dnda ayn sonular barndran baka arlklara ynelir.
317 Belirli tipteki modern insann sadece personadan
deil animadan da ayrlmay kabul etmesi gerektii kansn
daym. Zira Bat modelinde bilincimizin nemli ksm dadnk grnrken isel dnya karanlkta kalr. Fakat dta
deil zel yaamlarmzda kendini aka gsteren psiik
malzemeye ayn younlama ve eletiricilii uygulamaya
abalarsak bu zorluun stesinden kolaylkla gelebiliriz. Biz
bu dier taraf ile ilgili ekingen bir sessizlie brnmeye
ok alknz - hatta bize ihanet etmesinler diye elerimizin
karsnda titriyoruz ve o taraf ortaya ktnda ackl
zayflk itirafnda bulunmak iin sadece tek bir eitim
metodu varm izlenimine kaplyoruz yani mmkn oldu
unca zayfl basklamak ve ezmek ya da onlar en azn
dan bakalarndan saklamak istiyoruz. Fakat bu bizi hibir
yere gtrmez.
318 Muhtemelen rnek olarak personay kullanrsam
yaplmas gereken en iyi aklamay yapabilirim. Anima
tamamen karanlktayken Batklar iin her ey yaln ve ak
tr. Animann, byleyici personann aksine kederli bir zel
yaam tasarlayarak srekli farkndal olan zihnin iyi niyet
lerini engellemesiyle, personann hayraletine sahip olmayan
naif bireyin dnyada en skntl zorluklarla karlamas tam
olarak ayndr. Persona geliiminde yetersiz kalan insanlar

vardr; Avrupann sahte nezaketini bilmeyen Kanadallar


gibi- grgszlk yapan, tamamen zararsz ve masum, duy
gusal olarak skan ya da ilgi eken ocuklar, veya her zaman
yanl anlalan, ne olduklar asla bilinmeyen, daima affe
dilmeyi cepte sayan, dnyay umursamayan, umutsuz ha
yalperest, densiz ve korkun hayali ktlk habercileri gibi
olan kadnlar, persona geliimi yetersiz insanlara rnek
olarak verilebilir. Bunlardan yola karak ihmal edilen personann nasl altn ve ktle are bulmak iin neyin
yaplmas gerektiini grebiliriz. Bu tr insanlar erkeklerin
dnyada nasl davrandklarn renerek hayal krklklarn
dan, sonsuz aclardan, olaylardan ve toplumsal ykmdan
kanabilirler. Toplumsal beklentiler ne ise anlamak zorun
dadrlar; onlardan ok stn dnyann faktrlerini ve kiile
rini kabul etmeliler, yaptklarnn bakalar iin bir anlam
olduunu bilmeliler vb. Doal olarak bunlarn hepsi, personasn dzgn bir ekilde gelitiren kii iin ocuk oyun
cadr. Fakat resmi tersine evirip, animasyla birlikte par
lak bir personaya sahip bir adam personas olmayan bir
adamn yanna koyup karlatrrsak ilki dnya ile ilgiliyken
kincisinin anima ve anima ilikileri zerine bilgi sahibi ol
duunu grebiliriz.
319
Personal bir adam isel gerekliklerin varln
grmezden gelir, tpk dierinin dnya gerekliini gr
mezden gelmesi gibi nk onun iin dnyann sadece
fantastik ve elenceli bir oyun park deeri vardr. Fakat
isel gereklikler ve bunlarn yetersiz biimde tannmas,
anima problemini ciddi ekilde dikkate almak iin olmazsa
olmazdr [sine qua non]. Bana gre d dnya basit bir fanteziyse karmak bir iliki sistemi ve buna uyum gstermeyi
oluturmak iin nasl bir zahmete kadanacam? Ayn e
kilde srf fantezi tutumu, anima belirtilerini budala bir
zayflktan fazlas olarak dikkate almam iin beni asla ikna
edemeyecektir. Bununla birlikte dnyann hem isel hem
dsal olduu, gereklikte her ikisinin de pay olduu izgi
sindeysem ieriden bana gelen znt ve rahatszlklar
mantk asndan bu isel dnya koullarna arzal uyumun

belirtileri olarak kabul etmeliyim. Ahlaki baskyla dzelen


masum d tarafn zerine yaan darbelerden baka hibir
ey onun boyun emi bir ekilde zayflklar listelemesi
ne yardmc olamaz. Burada, niyetler, nedenler ve sonular,
irade ve anlayla ele alnabilir. rnein sinir krizleri geire
rek kars ve ocuklarna patlayan, yardmsever, onurlu ve
kusursuz bir adam ele alalm. Anima burada ne yapmak
tadr?
320
Bir kere, eyleri kendi doal akna brakrsak bunu
grebiliriz. E ve ocuklar yabanclam olacaklar. Adamla
ilgili bir boluk meydana gelecektir. ncelikle ailesinin
merhametsizliine hayflanacaktr ve mmknse ncesin
den daha alaka davranacaktr. Bu kesin bir yabanclama
yaratacaktr. Eer iyi ruhlar onu tamamyla terk etmezse bir
zaman sonra kendi soyudanmasn fark edecektir ve yalnz
lk iinde yabanclamaya nasl sebep olduunu anlamaya
balayacaktr. Belki de korkmu ekilde kendisine unu
soracaktr, ime ne tr bir eytan girdi? hi phesiz
bu metafordan bir ey anlamadan bu soruyu soracaktr.
Ardndan pimanlk, uzlama, unutma, bastrma ve aniden
yeni bir padama gelir. O anda anima ak bir ekilde bir
ayrma zorluyordur. Bu eilim kimsenin karna deildir.
Anima, bir erkei ailesinden soutmaya alan kskan bir
metres gibi onlarn arasna girer. Resmi bir makam ya da
baka bir avantajl toplumsal konum ayn eyi yapabilir
fakat oradaki ekim gcn anlayabiliriz. Peki anima bu tr
bir byy ustalkla kullanacak gc nereden elde eder?
Persona ile benzetme yaparsak batan karc vaader gibi
temelde yatan deerler ya da nemli ve etkili faktrler bu
lunmaldr. Bu tr konularda aklclatrmaya kar nlem
almalyz. lk dncemiz onurlu bir erkein baka bir ka
dn araynda olmasdr. Bu mmkndr hatta arzu edi
len ama iin en etkili ara olarak anima tarafndan dzen
lenebilir. Bu tr bir dzenleme, amacn kendisiymi gibi
tersten yorumlanmamaldr nk kanuna gre doru bir
ekilde evlenmi masum bir beyefendi kanuna gre doru
bir ekilde boanabilir ki bu, temel tutumunu zerre miktar

deitiremez. Eski resim sadece yeni bir ereveye alnm


tr.
321 Dorusu bu dzenleme, ayrlmay salamlatran ve
nihai zm engelleyen olduka yaygn bir metottur. Bu
nun yannda byle ak bir olasln, ayrlmann nihai ama
c olduunu varsaymamak daha akla yatkndr. Anima ei
limlerinin arkasnda ne olduunu aratrmak daha iyi bir
tavsiye olacaktr. lk adm, animann nesneletirilmesi ola
rak adlandracam admdr, yani kiinin ayrlmaya ynelik
eilimini kendisinin zayfl olarak grmeyi kesin ekilde
reddetmesidir. Sadece bu yapldnda Bu ayrlmay neden
istiyorsun? sorusu ile birlikte kii animayla yzleebilir.
Soruyu kiisel biimde yneltmek, kiilik olarak animay
fark etme ve olas bir iliki kurma avantajna sahiptir. Kii
lik arttka anima da daha iyiye gider.
322 Tamamen dnsel ve rasyonel biimde ilerlemeye
alkn biri iin bu btnyle gln grlebilir. Erkek,
personasyla iletiim kurmaya alrsa ki erkek bunu sadece
psikolojik ilikinin arac olarak grecektir, tam anlamyla bir
samalk olacaktr. Fakat bu sadece personaya sahip bir
erkek iin samalktr. Eer sahip deilse erkek bu noktada
bildiimiz kadaryla sadece bir aya gereklikte olan ilkel
insandan ok farkl deildir. Dier aya ise kendisi iin
olduka gerek olan ruhlar dnyasndadr. Model vakamz
dnyada modern bir Avrupal gibi davranmaktadr, fakat
ruhlar dnyasnda bir maara adamnn ocuudur. Dier
dnyay yneten gler ve faktrlerin doru anlamn elde
edene dek bir tr tarih ncesi anaokulunda yaama uymal
dr. Dolaysyla animaya zerk bir kiilik eklinde davran
mas ve ona kiisel sorular yneltmesi dorudur.
323 Demek istediim, bu gerek bir tekniktir. Pratikte
herkesin kendisiyle konumann tuhaflnn yannda bece
risine de sahip olduunu biliyoruz. Ne zaman bir kmaza
girsek kendimize (baka kim var ki?) ya bararak ya da
fsltyla sorarz; Ne yapaym? ve kendimiz (baka kim
olabilir ki?) cevab veririz. Amacmz varoluumuzun temeli

ile ilgili yapabildiklerimizi renmek olduundan bu meta


for ierisinde yaama sorunu bize sknt vermeyecektir.
Bunu, Zenci gibi, ylanmzla ahsen konuabildiimiz
ilkel geriliimizin (ya da insafl bir ekilde bize kalan doal
ln) simgesi olarak kabul etmek zorundayz. Psie btn
bir varlk deildir, elikiler barndran ok katmanl bir
karmaadr. Anima ile olan diyalektiimiz iin gereken ay
rma ok da zorlu deildir. Bu maharet, grnmez partne
rimizin kendini duyurmas iin olanak salandnda oluur;
ki bu da onun emrine anlk bir ifade mekanizmas sunarak,
kiinin kendisiyle aka gln bir oyun oynadnda doal
olarak hissettii tiksinmeye ya da konuulan kiinin sesin
deki hakikilik phelerine yenilmeden olur. Bahsettiim bu
son nokta, teknik olarak ok nemlidir: Aklmza gelen ve
srekli olarak yarattmz sandmz dncelerle kendi
mizi zdeletirmeye olduka alknz. Garip olan u ki en
fazla znel sorumluluk duyduklarmz kesinlikle en imkan
sz dncelerdir. En vahi ve en ahlaksz fanteziyi bile
kontrol eden kat evrensel kurallarn bilincinde olsaydk, bu
dnceleri btnyle farkl nesnel oluumlar olarak gr
mek iin daha iyi bir konumda olabilirdik, tpk kimseden
kasti veya keyfi bir tretme yapmasn beklemediimiz bir
rya gibi. Dier tarafa psiik etkinliin alglanmasna
ynelik bir frsat salamak iin azami tarafszlk ve nyargszlk gerekir. Farkndal olan zihindeki baskc tutumun
sonucu olarak dier taraf, ounlukla duygusal trde, do
layl ve btnyle semptomatik davurumlarla skr ve
bilind, dnce ve imge biimlerinde sadece bunaltc
duygulanm anlarnda yzeye kar. Benin bu ifadelerle
geici olarak zdelemesi, o ifadeleri ayn nefeste iptal
etmek iindir ve bu kanlmaz belirtidir. Ayrca hakikaten
de bir duygulanmn penesi altndayken kiinin syledii
eyler garip ve korkusuzca grlebilir. Fakat kolaylkla unu
tulurlar ya da tmyle inkar edilirler. Bu kar koyma ve
reddetme mekanizmas eer kii nesnel bir tutum benim
semeyi isterse dikkate alnmak zorundadr. Aceleyle doru
lama ve eletirme alkanl geleneimizde zaten yeterince

gldr ve genelde korkuyla da bu desteklenir ne ken


dine ne de bakalarna itiraf edilebilen bir korku, sinsi ger
eklerin, tehlikeli bilginin, rahatsz edici dorulamalarn
korkusudur, szn ksas pek oumuzun kendimizle yalnz
kalmaktan salgndan kaar gibi kanma nedeni olan tm
bu eylerin korkusudur. Kendiyle megul olmann bencil ve
hastalkl olduunu sylyoruz. Kiinin kendisiyle arka
dal en ktsdr, bu, seni melankolik hale getirir bunlar, insani dzen iin uyulan parlak referanslardr: Batl
aklmzda derinden kklemilerdir. Bu ekilde dnen
kimse, byle sefil bir korkakln glgesinde, dier insanla
rn hangi mutluluk olasln bulabileceklerini kendisine
asla sormamtr. Bir duygulanm durumunda kiinin ge
nelde dier tarafn dorularna istemsizce teslim olduu
gereinden yola karsak dier tarafa konuma frsat ver
mek iin bir duygulanmdan faydalanmak ok daha iyi ol
maz myd? Bunun yannda sanki duygulanmn kendisi
aklc eletiricilie bakmadan konuuyormu gibi kiinin
duygulanmla salanan bir ortamda kendisiyle diyalog bece
risini ilerletmesi gerektii de sylenebilir. Duygulanm ko
numaya devam ettike eletiricilik kstlanmaldr. Fakat
durumunu ortaya koyar koymaz, bizimle yakndan balant
l olan gerek kii sanki bizim konutuumuz kiiymi gibi,
insaflca eletiriye balamamz gerekir. Meseleyi burada
brakamayz fakat tartma tatmin edici bir sonuca ulaana
dek aklama ve cevabn peinden bir bakas gelecektir.
Sonu tatmin edicidir ya da deildir, sadece znel duygular
sonuca varabilir. Herhangi bir riyakarlk hi phesiz fayda
szdr. Kendisine zenle drstlk gsterme ve dier tara
fn makul olarak ne syleyebileceinin telasz beklentisi
animay eitme tekniinin mecburi koullardr.
324
Bunun yannda dier tarafa dair karakteristik Batl
korku iin sylenmesi gerekenler vardr. Bu korku, gerek
olmas haricinde, btnyle gerekelendirmeden yoksun
deildir. ocuklar ve ilkellerin byk bilinmezden duyduu
korkuyu p diye anlayabiliriz. Bir bakma byk bilinmez
dnyaya temas ettiimiz i tarafmzda ayn ocuksu korku

ya biz de sahibiz. Elimizde sadece duygulanm ve korku


(stelik bunun bir dnya-korkusu olduunu da bilmeyiz)
vardr - nk duygulanm dnyas grnmezdir. Bunun
karsnda ya teorik nyarglara ya da batl dncelere sa
hibiz. Eitimli insanlar nnde kimse gizemcilikle sulan
madan bilind hakknda konuamaz. Korku; -derinden
sorguland iin ylesi tutkuyla inanlan -bilimsel ve ahlaki
kesinlikleriyle aklc dnya-ufkumuz [ Weltanschauun[ dier
tarafn gerekleriyle bozulduka meruiyet kazanr. Eer
bunlardan bir kii bile kanabilirse bilgisizin bana do
kunmayan ylan bin yl yaasn ynndeki etkili tavsiyesi
savunmaya deer tek hakikat olacaktr. Burada zellikle
iaret etmek istediim nokta udur; zaruretle gdlenme
yen bir kiiye, gerekli ya da faydal olarak yukardaki teknii
salk vermiyorum. Sylediim gibi aamalar pek oktur ve
kucaktaki bebekler gibi masum len ihtiyarlar vardr, ve
iinde bulunduumuz ylda da ilkel insanlar yine domak
tadr. Gelecee ait gerekler vardr, gemie ait gerekler
vardr ve hibir zamana ait olmayan gerekler vardr.
325
Bir tr kutsal merakllk dnda bu teknii kullanan
birini dleyebilirim, topal olduundan deil belki gnei
zlediinden dolay ayaklarna kanat takmak isteyecek gen
birini hayal edebilirim. Fakat harcanm pek ok yanlsa
mayla yetikin bir adam isel aalanmaya boyun eecek ve
zorlandnda teslim olacaktr, nk adam neden ocukluk
korkularnn tekrar kendisine ynelmesine izin versin ki?
Yklan idealler ve pheli deerlerin aydnlk dnyas ile
grnrde anlamsz fantezilerin karanlk dnyas arasnda
kalmak hafife alnmayacak bir durumdur. Bu bak asnn
tekinsizlii yle byktr ki, kendini bunun karsnda g
venli bir konuma almayacak kimse yoktur, o konum ocu
unu karabasandan koruyan anne bile olsa ona varlr. Kim
korkuyorsa balanmaya ihtiya duyar, zayf olan destek
arar. te bu nedenle derin psikolojik gereksinimden hare
kede ilkel akl dini talimatlar peydahlar ve bunlar byc
ve rahip modelinde ekillendirir. Extra ecclesiam nulla salus
[Kilise dnda kurtulu yoktur], buna geri dnebilenler iin

bugn iin de geerli bir hakikattir. Bana yle geliyor ki


dnemeyenler iinse yalnzca insan varoluuna ballk var
dr, dierine gre daha alakgnll ve daha gururlu bir
ballk, daha zayf ve daha gl bir destek sz konusudur.
Bir Protestan iin ne sylenebilir? Onun ne kilisesi ne rahi
bi vardr, sadece Tanrya sahiptir, hatta Tanr bile pheli
durumdadr.
326
Okuyucu biraz aknlkla unu sorabilir; Peki
anima dnyada ne i yapar, kii onunla uzlamadan nce
ifte sigorta gerekir mi? Okuyucuma bu renksiz vakayi
nameleri bu dinlerin mensuplarnn duygusal yaamlaryla
doldurmak iin karlatrmal dinler tarihini de dikkatlice
incelemesini neriyorum. O zaman dier tarafta neyin ya
adna dair birka fikir edineceklerdir. Ycelikleri ve sa
malklaryla, dostane ve zalimce simgeleriyle eski dinler bir
anda ortaya kmamlardr, iimizde meskn insan ruhun
dan domulardr. Tm bu eyler ve bunlarn ilk biimleri
bizimle yaarlar ve bireyin karsnda savunmasz olduu
kitle telkini klnda yok edici bir gle zerimize bir anda
padayabilirler. Korkutucu tanrlarmz sadece isimlerini
deitirmilerdir: artk i%m ile kafiyelidirler. Yoksa herhangi
biri kp Dnya Savann ya da Bolevizmin muazzam bir
bulu olduunu iddia edecek kadar yzsz olabilir mi? Tp
k bir ktann bir anda batabilecei, bir kutbun deiebilece
i ya da yeni bir salgnn kabilecei dnyada dadnk
bir ekilde yaamamz gibi bir idea biiminde olsa bile teh
likeli olduunu gsteren, bunun iin de gven vermeyen
benzer eylerin herhangi bir anda meydana gelebildii bir
dnyada iednk bir ekilde yayoruz. sel dnyaya
uyum gsterememe, d dnyada cahillik ya da aptallk ola
rak ciddi sonulara yol aan bir ihmalkarlktr. Sonu ola
rak, doayla tm temaslarn kaybettiklerinden dolay dinin
kefedilemez manal bir tr zgn zihin rahatszl olduu
fikrini bulan, Adantik Okyanusuna uzanm youn nfuslu
Asya yarmadasnda yaayan ve kendine kltrl diyenler
insanln sadece kk bir parasdr. Orta Afrika ya da
Tibet gibi gvenli bir mesafeden bakldnda, bu kesimin

kendi bilind ruhani dengesizliklerini, salkl igdlere


sahip uluslara yanstm olduu grlebilir.
3 2 7 nk isel dnya unsurlar bilind olduklarndan
gl bir biimde bize etki ederler, kendilik kltrnde
(kltr bireysellikle balamaz m?) geliim gsterme eili
mindeki herkesin anima etkilerini nesnelletirmesi ve sonra
bu etkilerin altnda yatan ierii anlamaya almas gerekir.
Bu ekilde grnmez olana uyum gsterir ve korunur.
Uyum, her iki dnyaya dn vermeden bir sonuca ulamaz.
ve d dnya taleplerinin dikkate alnmasndan daha do
rusu aralarndaki atmadan muhtemel olan ve gerekli olan
kar. Ne yazk ki bu ynde kltrel eksiklii olan Batl
aklmz, Taonun in kkenli kavramna derli toplu bir
ekilde kar kacak, isel deneyimin en temel konusu olan
ikisinin ortasndaki kartlarn birlii iin henz bir kavram
hatta bir isim tasarlamamtr. Bu, en bireysel, en evrensel
gerektir ve bireyin yaamndaki anlamn en meru biimde
doldurulmasdr.
328 u ana dek aklamalarmda zellikle eril psikolojisi
zerinde durdum. Diil cinsiyette olan anima, eril bilinci
dnleyen zel bir figrdr. Kadnda dnleyici figr, eril
karakterlidir ve bu nedenle daha uygun biimde animus
olarak ifade edilir. Animann hangi anlama geldiini ak
lamak kolay bir i deilse animus psikolojisini tanmlamaya
kalktmzda da zorluklar yenilmez hale gelir.
329 Bir erkein gerekten kendini zerk bir karmaayla
zdeletiremediini anlamadan anima tepkimelerini safa
kendisine yormas, daha belirgin ekilde diil psikolojide de
tekrarlanr. zerk karmaayla bu zdeleme, doasndaki
belirsizlik ve tuhaflk dnda problemi tanmlama ve anla
mann bu kadar zor olmasnn temel nedenidir. Biz her
zaman kendi hanemizin efendisi olduumuza dair naif var
saymla ie balarz. Bundan dolay ncelikle en zel psiik
yaammzda dnyaya kaplar ve pencereler aan bir evde
yaadmz dncesine kendimizi altrmalyz fakat bu
dnyann nesneleri ya da ierikleri bize gre hareket etme

sine ramen bize ait deildirler. Pek ok insan iin bu hipo


tezi alglamak hibir ekilde kolay deildir, tpk komunun
psikolojisinin kendimizle ayn olmadn kabul etmenin ve
onu anlamann asla kolay olmad gibi. Okuyucum, son
szlerin abartl olduunu dnebilir nk kii genelde
bireysel farkllklarn ayrmna varr. Ancak bireysel bilin
psikolojisinin, bilindnn asli yapsndan, dolaysyla farkllamaszlktan (Levy-BruhPn nerdii partitipation mystique
[gizemli katlm] kavramn hatrlayalm) ortaya kt unu
tulmamaldr. Sonu olarak farkllama bilinci insann nis
peten ge kazanmdr ve snrsz byklkteki asl kimlik
alannda nispeten kk bir blmden baka bir ey deil
dir. Farkllama, temeldir ve bilincin olmazsa olmazdr.
Bilind olan her ey farkllamaszdr ve bilind mey
dana gelen her ey, farkllamaszlk esasna dayanarak de
vam eder. Yani bunun birine ait olup olmad konusunda
bir belirleyici yoktur. Beni mi yoksa baka birini mi yoksa
her ikimizi de mi ilgilendirdii a priori tesis edilemez. Duy
gular da bu hususta bize kesin bir ipucu vermez.
330 Aa bilin, eo ipso [kendiliinden] kadna atfedile
mez; o, yalnzca eril bilinten farkldr. Nasl ki bir erkein
karanlkta el yordamyla eritii eyler genelde bir kadnn
bilincinde net ise kadnn da, zellikle az ilgi duyduu ey
lerle, farkllamaszlk glgelerine doland ancak erkek iin
doal olan deneyim alanlar mevcuttur. Kadn iin kiisel
ilikiler genelde nesnel olaylardan ve bu olaylar arasndaki
balantlardan daha nemli ve daha ilgintir. Kadn ticaret,
politika, teknoloji ve bilimin geni alanlarn, yani eril akln
uygulamal dnyasn, bilincin yar glgesine havale eder.
Dier yandan kadn, dakik bir kiisel iliki bilinci ve erkein
tamamen kat snrsz ayrntlar gelitirir.
331 Bu nedenle kadndaki bilindnn erkekte bulu
nandan farkl olan ynleri gstermesini beklemek zorunda
yz. Eer erkek ve kadn arasnda bu konudaki fark yani
animaya kart animusu karakterize eden eyi fndkkabuuna sokuturmaya kalksaydk unu syleyebilirdik: ani-

ma, ruh halleri retirken animus fikirler retir; bir erkein


ruh halleri belirsiz bir altyapdan kyorsa, kadnn fikirleri,
eit lde nceki bilind varsaymlara dayanyor demek
tir. Animus fikirleri, genelde kolay sarslmayan kat grl
ya da geerlilii tartma gtrmez prensipli bir karaktere
sahiptir. Eer bu fikirleri analiz edersek bilind varsaym
lar ile karlarz, ki bunlarn ncelikle varlklarnn anlal
mas gerekir, yani fikirler, grnrde bu tr varsaymlar
sanki varm gibi dnlr. Fakat gerekte fikirler tasar
lanm deildirler; hazr olarak bulunurlar, olumlu bir ekil
de ve kadnn en ufak bir phe duymad pek ok gr
ile birlikte tutulurlar.
332
Kii, anima gibi animusun da tek bir figr ierisinde
kendisini kiiletirdiini varsayma eilimindedir. Fakat bu,
deneyimin gsterdii gibi bir noktaya kadar dorudur n
k dier faktr beklenmedik ekilde belirir ve bir insanda
var olandan kknden farkl bir duruma yol aar. Animus
bir ahs olarak deil ok sayda ahs olarak zuhur eder.
H.G.Wellsin Christina Alberfas Father isimli romannda
kadn kahraman, yapt ya da yapmad her eyle ilgili
olarak, srekli olarak kendisine ne yaptn ve ne iin g
dlendiini acmasz bir duyarllk ve gerekilikle syleyen
yce ahlaki otoritenin gzetimi altndadr. Wells bu otorite
ye Vicdan Mahkemesi adn vermitir. Bu knayc yarg
lar btn, veya bir tr mrebbiyeler okulu, animusun
kiilemesine karlk gelir. Animus, tartmasz, aklc, ex
cathedra [yetkili] yarg gc koyan bir tr babalar ya da lider
ler meclisine benzer. Daha yakndan incelendiinde bu
zahmetli hkmlerin, az ok bilind bir ekilde ocukluk
tan bir araya gelen sylemler ve fikirler olduu, ortalama
hakikat, adalet ve akla yatknlk kanunlarnn arasna, veya
bilinli ve ehil muhakeme yetersiz kaldnda (ska meyda
na gelir) bir gre balanan nyarglar zetinin arasna
skt ortaya kmtr. Bazen bu fikirler szde saduyu
biimini alr, bazen de bir eitim parodisi gibi olan prensip
ler olarak ortaya kar: nsanlar bunu daima filan gibi ya

pyorlar ya da herkes bunun filan gibi olduunu syl


yor gibi ifadeler rnek olarak gsterilebilir.
333 Animusun genelde anima olarak yanstldn sy
lemeye bile gerek yok. Bu yanstmalara zellikle uyum gs
teren erkekler, ya her eyi bilen, Tanrnn yryen birer
kopyalardr ya da sradan gereklii ycelik terminolojisine
dntren, tasarruflarndaki byk ve deiken sz daar
c ile yanl anlalan kelime bamllardr. Animusu sade
ce muhafazakar, kolektif bilin olarak karakterize etmek
yetersiz olacaktr. Ayrca animus, doru grlerine apak
kart bir ekilde, iren yanstma grevinin ho bir ikamesi
olarak hareket eden zorlu ve allmadk szckler konu
sunda olaand bir zayfla sahiptir ve bu itibarla bir neolojisttir.
334 Anima gibi animus da kskan bir sevgilidir. Gerek
bir erkein yerine onunla ilgili bir fikir koymada, eletirinin
asla kabul edilmedii olduka tartmal gerekeler ne
srmede beceriklidir. Animus fikirleri her zaman kolektiftir
ve animann eler arasndaki duygusal beklentilere ve yan
stmalara saldrmas gibi bireysellikleri ve bireysel hkmle
ri geersiz klar. Eer kadna bir sevimlilik hali geliyorsa, bu
animus fikirleri erkek iin daha dokunakl ve ocuksu bir
ey kazanr ki bu, erkein mfik, babacan, retmenvari
bir tavr benimsemesini salar. Fakat kadn erkein duygu
sal tarafn canlandrmazsa cazibedar aresizlikler ve aptal
lklar yerine kadndan becerikli olmas beklenir. O zaman
kadnn animus fikirleri erkei olduka kzdrr, nk o
fikirler sadece fikir uruna fikir temelindedir. Erkekler bu
noktada olduka zehirli olabilirler, nk animusun daima
animay oynamas hi kukusuz tam tersi de sylenebilir
kanlmaz bir durumdur, yani devamndaki tartma an
lamsz hale gelir.
335 Entelektel kadnda animus, eletirel tartmacla
tevik eder ve bu kadnlar olduka ukala olabilirler, bununla
birlikte baz ilgisiz zayf noktalar ifade etmede zellikle
srar ederler ve bunu anlamsz bir ekilde esas konu haline

getirirler. Ya da mkemmel derecede ak bir tartma, ol


duka farkl bir giri ile son derece can skc bir hal alr. Bu
tr kadnlar bunu bilmeden sadece erkei fkelendirme
amacndadr ve bu nedenle tamamyla animusun insafna
kalmlardr. Maalesef hep haklym, bu insanlarn bana
olan itiraflarndan biridir.
3 3 6 Buna ramen naho olduklar kadar sradan olan bu
nitelikler, sadece ve sadece animusun dadnklnden
kaynaklanr. Animus, bilinli iliki ilevine bal deildir;
onun ilevi daha ok bilindyla olan ilikileri kolaylatr
maktr. Kadnlar dnceleri sadece kendileri dndaki
durumlarla bilinli ekilde dnmeleri gereken durum
larla ilikilendirirken animus, birletirici bir ilev olarak
ie doru ynelecektir ki orada bunu bilindnn ierii ile
birletirebilsin. Animusla uzlama teknii, animadakiyle
ayn prensibe dayanr; sadece burada, kadn, eletirmeyi ve
dncelerini belli bir mesafede tutmay; bunlar baskla
mak iin deil kkenini aratrarak ayn erkeklerin animayla
olan ilikileri gibi ilkel imgeleri kefedecei arka plana daha
derin bir ekilde gemeyi renmelidir. Animus, bir bakma
tm kadnlardaki erkee dair ata deneyimin birikimidir
hatta bununla da snrl deildir, ayn zamanda yaratc ve
retkendir, ancak bu, eril bir yaratclk anlamnda deil
bizim hyoc, cmegpaTtHo veya sperma sz diyebileceimiz
bir eyi meydana getirmesi anlamndadr. Bir erkein kendi
iindeki diil doasndan tam bir yaratm olarak bir yapt
meydana getirmesi gibi, bir kadnn iindeki eril ksm da
erkein diil ksmn verimli klacak gce sahip yaratc to
humlar meydana getirir. Bu, yanla ekildiinde kt bir
dogmac ve despot bir pedagoga dnebilen femme inspiratrice [ilham veren kadn] olacaktr - kadn hastalarmdan bi
rinin yerinde bir ekilde ifade ettii gibi animus merak
ortaya kacaktr.
3 3 7 Animusun hakim olduu bir kadn her zaman kendi
diilliini, uyum gstermi diil personasn kaybetme tehli
kesi altndadr, tpk bir erkein benzer koullarda feminen

davranma riskini tamas gibi. Bu psiik cinsiyet deiimle


ri, ie ait bir ilevin da dndrlm olmasndan kaynak
lanr. Bu sapmann sebebi ak bir ekilde, d dnya kar
snda bamszca duran ve uyum kabiliyetimiz zerinde
ciddi bir bask yapan i dnyay kabullenmedeki yetersizliimizdir.
338 Animann tek-kiilikli diyebileceimiz niteliinden
farkl olarak animusun oulculuu dnldnde, bu
olaanst gerek bana bilinli tutumla ilikili gibi gelir.
Kadnn bilinli davran genelde erkeinkine gre ok
daha kiiseldir. Kadnn dnyas babalar ve anneler, erkek
ve kz kardeler, kocalar ve ocuklardan oluur. Dnyann
geri kalan da ayn ekilde birbirlerine selam veren ama
genelde kendileriyle ilgilenen ailelerden oluur. Erkein
dnyas ise lke, devlet, i mevzular vesairedir. Erkein
ailesi, basite hedefe gtren bir aratr. Kars, onun haya
tnn kadn olmak zorunda deildir (kadnn erkeim
dediinde kastettii eyle kyaslanamayacak ekilde). Genel
onun iin kiiselden daha fazla ey ifade eder; onun dnyas
ok sayda egdml faktrden oluur; kadnn kocas
dndaki dnyas ise bir eit kozmik sis iinde kaybolur.
Bu yzden erkein animasma tutkulu bir sekinlik, kadnn
animusuna ise snrsz bir eitlilik baldr. Erkek, nnde
szlen, belirgin ana hatlaryla bir Kirke ya da Kalypso'nun
cezbedici yapsna sahipken animus, asla yakalanamayan,
deiken, inat ve iddetle hareket eden, denizler zerin
deki bilinmeyen gezginler ya da bir Uan HollandalI srs
olarak daha iyi ifade edilebilir. Bu kiiletirmeler, zellikle
ryalarda grnr, ama somut gereklik ierisinde bunlar
nl tenrler, boks ampiyonlar veya uzaklarda, bilinme
yen ehirlerdeki byk adamlar olabilirler.
339 Psienin karanlk arka bahesinden gelen bu iki ala
cakaranlk figr - teosofinin cafcafl jargonunu kullanrsak
aslnda yar-grotesk snr korucular , neredeyse snrsz,
tm hacimleri kaplamaya yetecek sayda ekle brnebilir.
Bunlarn karmak dnmleri dnyann kendisi kadar

zengin ve yabancdr, bilinle balants olan personann


snrsz eitlilii kadar ok trldr. Bunlar alacakaranlk
dnyasnda yaarlar ve biz anima ve animusun zerk kar
maasnn aslnda sadece kiilie el koyan, hatta onu al
koyan, psikolojik bir ilev olduu karmn yapabiliriz,
nk bu ilev kendiliinden zerktir ve gelimemitir.
Ama kiiletirmeleri paralamann nasl mmkn olduunu
imdiden grebiliyoruz, nk onlar bilinli hale getirerek
bilindna uzanan kprlere dntrebiliriz. Bu nedenle
karmaalarn kiilemi olarak kalmasn salayacak ilevler
gibi onlar amal kullanmyoruz. Bu durumda kaldklar
srece, nispeten bamsz kiilikler olarak kabul edilmelidir
ler. ierikleri bilinmez kald srece bilinle btnleemezler. Diyalektik srecin amac bu ierikleri aydnla kar
maktr; sadece bu grev tamamlandnda ve farkndal
olan zihin animada yansyan bilind srelerle yeterince
tandk hale geldiinde, anima basite bir ilev olarak hisse
dilecektir.
340
Her okuyucunun animus ve animayla ne kastedildi
ini hemen kavramasn beklemiyorum. Ancak umarm
okuyucu en azndan bunun herhangi metafizik bir du
rumla ilgili olmadn, onun yerine rasyonel ve soyut bir dil
ierisinde ayn seviyede iyi ifade edilebilecek tecrbe bilgi
siyle alakal olduu izlenimini edinir. Ben de bilerek ok
soyut bir terminolojiden kandm, nk imdiye dek de
neyimimize gre olduka eriilmez duran bu tip konularda,
okuyucuya dnsel bir izah sunmak faydaszdr. Okuyucu
iin, gerek deneyim olaslklarnn ne olduu hakknda bir
gr ortaya koymak ok daha isabetlidir. Kendisi deneyimlemedii srece hi kimse bunlar gerekten anlayamaz.
Bu yzden deneyim eksikliinden dolay ister istemez bo
bir kelimeler a olarak kalacak dnsel bir izah olutur
mak yerine, byle bir deneyime giden olas yollar iaret
etmekle ok daha fazla ilgilendim. Ne yazk ki, kelimeleri
ezberden renen ve deneyimleri kafalarna yerletiren,
sonrasnda da mizalarna gre kendilerini safa inanmaya
ya da eletirmenlie kaptran ok fazla insan var. Burada

yeni bir sorgulamayla ve daha yz yllk olsa da - yeni bir


psikolojik deneyim alanyla ilgileniyoruz. Mtekabil psiko
lojik olgular yeterince insan tarafndan bilindiinde ancak
bizler bununla ilgili grece geerli teoriler oluturabileceiz.
lk kefedilmesi gerekenler her zaman olgulardr, teoriler
deildir. Teori-kurma birok farkl tartmann sonucudur.

Avrupada Kadn1

zgr m diyorsun kendine? Ben senin bir boyunduruktan


katn deil, seni ynlendiren dncelerini duymak
istiyorum. Sen, bir boyunduruktan kama hakkna sahip biri
misin? Kimileri var ki, hizmet etme ykmllklerini frlatp
atarken, son deerlerini de atm oldular.

ite Byle Dedi Zerdt


2 3 6 Bugn Avrupadaki kadn hakknda yaz yazmak, s
rarl bir talep gelmeden neredeyse hi cesaret edemeyece
im riskli bir giriimdir. Elimizde Avrupa ile ilgili syleye
cek temel neme sahip herhangi bir ey var m? Hangimiz
yeterince zgrz? Baz program ve deneylerle megul
olup, iimiz karartan baz kritik gemi gnlere hepimiz
taklp kalmyor muyuz? Ayrca, kadn konusunda da ayn
sorular sorulamaz m? Hatta bir erkek, karn olanlarla veya
kadnlarla ilgili ne syleyebilir? Tabi ki cinsel hayat dnda,
kin, yanlsama ve teori haricinde mantkl eylerden bahse
diyorum. Bu tr bir stnlk becerisine sahip olabilecek
erkek nerededir? Kadn daima erkein glgesindedir, yle
ki erkek, ikisini ayrt edememekten sorumludur. Erkek bu
yanl anlamay dzeltmeye altnda kadna ar kymet
verir ve onun dnyadaki en arzu edilebilir ey olduuna
1 [lk defa, Huropaische Reveu (Berlin, 111:7, Ekim,1927) isimli dergide Die
Frau in Europa adyla, ardndan kitapk eklinde Neue Schvei^er
Rundschau dergisi tarafndan yaynland (Zrih, 1929). Daha sonra 1932,
1948 ve 1959da Rascher Verlag tarafndan tekrar basld. Makale H. G.
ve Cary F. Baynes tarafndan ngilizceye evrildi (Contributions to Analytical Psychology iinde, s. 164-188, Londra ve New York, 1928), ve mev
cut eviri iin de bu versiyona bavurulmutur EDTRLER]

inanr. Bu yzden konudan bahsetmeye byk endielerle


baladm.
237 Bununla birlikte phe gtrmez olan udur ki g
nmz kadm, ayn erkek gibi bir dnm srecindedir.
Bu dnmn, tarihi bir dnm noktas olup olmad
belirsizliini korumaktadr. Bazen tarihe dnp baktmz
da gnmz, byk imparatorluklar ve uygarlklarn zirve
de olduu ve ardndan kar konulamaz biimde de
getii gemiin belirli dnemlerine benzerlik gstermekte
dir. Fakat bu benzetmeler aldatcdr nk yeniden dou
lar daima vardr. Dou Asya ve Anglo Sakson Bat (yoksa
Amerika m demeliyiz?) arasndaki Avrupann konumunu
net bir ekilde n plana kartan nedir? Avrupa, artk iki
dev arasndadr, her ikisi de yap itibaryla kabadrlar ve
doalar gerei bakasna acmaszca karttrlar. Sadece rk
olarak deil ideal bakmndan da derinden farkldrlar. Bat
da minimum kiisel zgrlkle maksimum politik zgrlk
vardr; douda ise bunun tam tersidir. Batda Avrupann
teknolojik ve bilimsel eilimlerdeki muazzam geliimini,
Uzak Douda ise, Avrupada olsayd kontrol altnda tutula
cak olan, ruhani glerin uyann grmekteyiz. Batnn
gc maddidir, doununki ise idealdir1. Avrupal erkein
dnyasndaki kartlarn mcadelesi, bilimselliin hakim
olduu akln dnyasnda yer alr, sava alannda ve banka
hesap bakiyesinde ifade bulur, kadnda ise bu mcadele
psiik bir atmadr.
238 Modern Avrupal kadnn problemini tartmay
olaanst ekilde zorlatran neden, genelde onlar bir
aznlk olarak yazyor olmamzdr. Dorusunu sylemek
gerekirse Modern Avrupal Kadn diye bir ey yoktur. Ba
ka bir ifadeyle, gnmzdeki kylnn kars binlerce yl
1 Bu makalenin yazld tarihten otuz yl sonra Dounun anlam
deitii ve kelimenin byk ksm Rus imparatorluu biimini ald.
Bu imparatorluk imdi Orta Almanyaya kadar uzand, fakat kelime,
Asyal karakterlerinden hibir ey kaybetmedi [Yazarn 1959 tarihli
kitapk basksndaki dipnotu EDTRLER].

nceki atalarndan farkl mdr? Aslnda gnmzde olduk


a kstl yaayan ve mevcut problemlerden payna deni
alan byk bir nfus var. Kadn probleminden bahsediyo
ruz ancak ka kadnn problemi var? AvrupalI kadnlarn
btnne oranla sadece kk bir aznlk gerekten bug
nn Avrupasnda yaamaktadr. Bunlar ehirlidirler ve ihti
yatl sylersek trlerinin en karmak olandrlar. Bu daima
byle olmaldr nk hangi ada olursa gnmzn ru
hunu ak bir ekilde ifade eden sadece birkadr. IV. ve V.
yzyllarda Hristiyanlk ruhunu bir ekilde anlayan sadece
birka Hristiyan vard, geri kalan pratikte pagand. Bir
devrin karakteristii olan kltrel sre, en ok ehirlerde
faaliyet gsterir. nk uygarlamay mmkn klmak iin
byk ynlara ihtiya vardr ve kltr, bu ynlardan daha
kk ve gelimemi gruplara adm adm yaylr. Bu neden
le gnmz sadece byk merkezlerde buluruz ve ada
Avrupann toplumsal ve ruhsal ynn ifade eden Avru
palI kadna rastladmz tek yer de bu merkezlerdir. B
yk merkezlerin etkisinden uzaklatka kendimizi daha
fazla tarih ierisine ekilmi hissederiz. Alp Dalarnda hi
demiryolu grmemi insanlarla karlaabiliriz, Avrupann
bir paras olan Ispanyada bir alfabenin bile olmad orta
a karanlna dalabiliriz. Bu blgelerdeki insanlar ya da
buna karlk gelen toplumsal tabakalar, bizim Avrupamzda deil, 1400lerin Avrupasnda yaamaktadrlar. Onlarn
problemleri, yayor olduklar eski an problemleridir. Bu
insanlar analiz ettim ve kendimi tarihsel romans eksik
olmayan bir ortamda buldum.
239
imdiki zaman, byk uygarlk merkezlerinde
saklanan ince yzeyli bir tabakadr. Eer bu, arlk Rusyasndaki gibi ok inceyse olaylarn da gsterdii gibi hibir
anlam tamaz. Fakat belirli bir dayanklla eriir erimez
uygarlk ve sreten bahsedebiliriz ve ardndan dnem
karakteristii olan problemler ortaya kar. te tam da bu
anlamda Avrupa, imdiki zamana sahiptir ve orada yaayan
ve problem eken kadnlar mevcuttur. Konumaya yetkin
olduumuz konular da bunlardr. Ortaa yaam ile tatmin

olanlar gnmze ve deneyimlerine ihtiya duymazlar. An


cak gnmz erkei, neden ne olursa olsun temel bir kayp
yaamadan gemie geri dnemez. Fedakarlkta bulunmaya
hazr olsa bile bu geri dn genelde tam anlamyla imkan
szdr. Bugnn erkei gelecek iin almak ve gemii
korumay bakalarna brakmak zorundadr. Bu nedenle
yapc olmasnn yannda ykcdr da. O ve dnyas, belirsiz
ve tartmaya aktr. Gemiin ona gsterdii yollar ve
sorularna verdii cevaplar, gnmzn ihtiyalar iin ye
tersizdir. Tm eski ve rahat yollar kapaldr ve yeni yollar
almtr, gemiin hi bilmedii yeni tehlikeler ortaya
kmtr. Gemiten geleni kimse anlamaz, bilinen eski bir
szdr. Gnmz problemleri asndan bu bize hibir ey
retmez. Yeni yol, n kabuln ve ne yazk ki dindarln
olmad bakir blgelerden geer. Gelitirilemeyen tek ey
ahlaktr nk geleneksel ahlaktaki her deiim, tanmndan
dolay ahlakszlktr.
240
Gnmzn problemleri, karmak bir dm bi
imindedir ve belirli bir problemi seip ayrma ve dierle
rinden bamsz olarak zme olasl ok azdr. O neden
le erkek ve dnyas olmadan Avrupada kadn proble
minden bahsedemeyiz. Eer kadn evliyse genelde ekono
mik olarak kocasna bamldr. Evli deilse ve hayatini
kazanyorsa erkek tarafndan tasarlanm bir ikolunda alyordur. Tm erotik yaamn feda etmeye hazr olmadka
erkekle temel iliki ierisinde kalmaya devam eder. Kadn
birok adan ayrlmaz biimde erkein dnyasna baldr
ve bu nedenle erkek gibi dnyann tm oklarna maruz
kalr. rnein sava, erkei olduu gibi kadn da derinden
sarsmtr, dolaysyla erkein mecbur kald koullara ka
dn da uyum gstermek zorundadr. Son yirmi otuz yldr
erkein dnyasn alt st eden ey, herkes iin aktr. Her
gn gazetelerde bunu okuyabiliriz. Fakat kadn iin bu du
rum o kadar ak deildir. Kadn ne politik ne ekonomik ne
de ruhsal olarak gzle grlr bir neme sahip faktr de
ildir. yle olsalard erkeklerin gr alannda daha fazla
belirip bir rakip olarak grleceklerdi. Bazen kadnlarn bu

rol stiendikleri grlr fakat deyim yerindeyse sadece


yanllkla kadn olan bir erkek olarak. Ama genelde kadnn
yeri, sadece hisseden, grmezden gelen ve grmek isteme
yen erkein yan olduundan, kadn, ardnda doruya yakn
bir sonu elde etmeden her eyin imkanl ya da imkansz
olarak kestirilebilir olduu daha dorusu grlebildii n
fuz edilemez bir maskeymi gibi belirir. Temelde kiinin,
dierinin psikolojisinin daima kendisininkiyle zde oldu
unu dnmesi, diil psikolojiyi doru anlamay etkili bir
ekilde engeller. Bu durum, kadnn bilind ve pasiflii ile
kkrtlr. Her ne kadar bunlar, biyolojik bak asndan
faydal olabilse de; kadn, erkein yanstlm duygularna
inanmaya kendisini ikna eder. Hi phesiz bu, genel insan
karakteristiidir fakat kadnda tehlikeli bir bklme ortaya
karr. nk bu konuda kadn saf deildir ve erkekler
tarafndan ikna edilmeye izin veren sklkla sadece o kad
nn niyetidir. Temelde Benini ve iradesini erkei engelleme
yecek ve kendisinin kiiliine dair erkekteki niyetleri ger
eklemeye davet edecek ekilde arka planda korumak do
asna uyumludur. Bu cinsel bir kalptr fakat diil psiede
etki alan genitir. Kadn, gizli amal pasif bir tutum srd
rerek, erkein amalarn fark etmesine yardm eder ve bu
ekilde onu tutar. Ayn zamanda kadn, kendi skntlar
ierisinde skr, bakalarnn kuyusunu kazan her kimse,
nce kendisi oraya decektir.
241 Bunun daha ok szl tartmalarda dile getirilmesi
gereken srecin nezaketsiz bir tanm olduunu kabul edi
yorum. Fakat tm doal eylerin iki yz vardr. Baz eyle
ri bilinli hale getirmek zorundaysak k kadar karanlk
taraf da grmeliyiz.
242 XIX. yzyln ikinci yarsndan beri kadnlarn erkek
mesleklerini yaptn, politikada etkin olduklann ve komi
telerde grev aldklarn gzlemlediimizde kadnn bilin
d ve pasifliin diil cinsel kalplarn krma srecinde ol
duunu ve kendisini toplumun grnr bir yesi biiminde
oluturarak eril psikolojiyle uzlatn anlyoruz. Kadn

artk tm arzularnn erkek tarafndan karlanmas maksa


dyla ve eer arzulad gibi gitmezse erkein bedel demesi
niyetiyle nazike Filanca Hanmefendi maskesi arkasna
saklanmaz.
243
Toplumsal bamszla ynelik bu adm, ekonomik
ve dier faktrler iin gerekli bir yanttr fakat kendi iinde
sadece bir belirtidir ve bizim en ok endielendiimiz ey
deildir. Hi kukusuz bu tr kadnlarn fedakarlk cesareti
ve yetenei hayranlk uyandrcdr, ve sadece kr biri tm
bu abalar ortaya karan iyilii grmeyi beceremez. Fakat
kimse bir erkek gibi eril bir meslek edinip, okuyup al
makla inandrc olamaz, kadn, diil doasna dorudan
yaralayc deilse de tmyle uygun olmayan bir eyler ya
pyordur. inli erkekleri darda brakrsak bir erkein bile
zar zor yapabilecei eyleri yapyordur. rnein bir erkek,
dadlk ya da anaokulu iletmecilii yapabilir mi? Yaralama
konusuna gelince sadece fizyolojik deil psiik yaralamadan
da bahsetmekteyim. Bu, bir erkein sevgisi iin her eyi
yapabilen kadnn sra d bir zelliidir. Fakat bir eyin
sevgisi iin nemli eyler baarabilen kadnlar, olduka is
tisnadr. nk bu, doalaryla gerekten badamamakta
dr. Bir eye sevgi duymak, erkein imtiyazdr. Fakat eril ve
diil unsurlar, insani doamz ierisinde birletiklerinden,
bir erkek kendisinin diil ksmnda, bir kadn da kendi eril
ksmnda yaayabilir. Buna karn erkekteki diil unsur ka
dndaki eril unsur gibi sadece arka plann bir parasdr.
Eer kii kendi iinde karcinsi yayorsa kendi arka pla
nnda yayordur ve kiinin gerek bireysellii ac ekmek
tedir. Bir erkek, erkek olarak yaamaldr, bir kadn da kadn
olarak. Her iki cinsiyetteki karcins unsur, bilindna teh
likeli bir ekilde yakndr. Hatta bilindnn farkndal
olan zihin zerindeki etkilerinin karcins bir karakteri ol
mas, zgn bir durumdur. rnein ruh (anima, psie), eril
bilinci dnleyen diil bir karaktere sahiptir (lkeller arasn
da mistik eitim, Katolik rahibin ilevine karlk gelen ol
duka eril bir ilgidir).

244 Bilindnn dolaysz durumu, bilin sreleri ze


rinde manyetik bir etki ortaya koyar. Bu, sahip olduumuz
bilind dehetini ya da korkusunu aklar. Ayrca bu,
farkndal olan zihnin kastl savunma tepkimesidir. Karcins unsur, korkuyla ve hatta tiksintiyle nlayan gizemli
bir cazibeye sahiptir. Bu nedenle bize bir kadn grn
mnde dorudan dardan deil de zellikle ierden psiik
bir etki olarak, rnein kendisini bir ruh hali ya da duygu
lanma terk etme cazibesi biiminde geldiinde bu sihir ilgi
ekici ve byleyicidir. Bu rnek, kadnn karakteristii
deildir nk bir kadnn ruh hali ve duygular dorudan
bilindndan gelmez ama bunlar diil doasna zg bir
durumdur. Bu nedenle asla naif deillerdir fakat onaylan
mam bir amala kaynamlardr. Bilindndan kadna
gelen ey, onun ruh halini sadece ikinci dereceden bozan
bir eit fkir&. Bu fikirler, kesin hakikat olma iddiasnda
bulunurlar ve bilinli kritie ne kadar az maruz kalrlarsa o
kadar deimez ve iflah olmaz olduklar grlr. Bir erke
in ruh hali ve duygular gibi olduka belirsiz ve btnyle
bilinddrlar, ne olduklar nadiren fark edilir. Aslnda
kolektiftirler ve kar cinsiyetin karakterini barndrrlar,
szde bir erkek rnein baba onlarn dncesine sa
hipmi gibi.
245 Dolaysyla erkek meslei ile megul bir kadnn ak
lnn, kendisinin fark edemedii fakat evresindekiler iin
olduka belirgin olan bilind erilliinin etkisi altnda kal
d olur aslnda bu durum neredeyse bir kuraldr. Kadn,
szde prensiplere dayal bir tr kat dnsellik gelitirir ve
en rahatsz edici biimde daima yanl olan argmanlarla
onlar destekler ve kk eyleri gerekte orada olmayan
bir problem ierisine sokar. Bilind kkenli varsaymlar
ve fikirler, kadnn en fena dmandr; onlar, erkekleri
fkelendiren ve bezdiren mutlak eytani bir tutku haline
gelebilirler, diilliklerinin cazibesi ve anlamn derece derece
bastrp arka plana iterek kadnlar kendilerine en byk
zarar verir. Bu tr bir geliim doal olarak iddetli psikolo
jik ayrlma yani nevroz ile sonlanr.

246 Doal olarak bunlarn bu boyuta varmasna gerek


yoktur, fakat bu noktaya ulamadan ok nce kadnn zi
hinde erillemesi istenmeyen sonular karr. Belki de ka
dn, bir erkein duygularna erimeden ona iyi bir yolda
olabilir. Bunun sebebi, kadnn animusunun (yani kadnn
eril rasyonalizmi ki bu kesinlikle doru bir mantk deildir!)
kendi duygularna yaklamasn engellemi olmasdr. Ka
dn, kendi eril akl tipine uygun olan eril cinsellik tipi kar
snda savunma olarak souk olabilecektir. Ya da savunma
tepkimesi baarl deilse kadn, anlayl cinsellik yerine
daha ok bir erkek karakteristii olan saldrgan, srarc bir
cinsellik biimi gelitirir. Bu tepkime, yavaa yok olan
erkekle bir bakma cebren bir kpr kurmak iin tasarlan
m kastl bir fenomendir. nc bir olaslk, zellikle
Anglo Sakson lkelerde tercih edilen eril rolde istee bal
ecinselliktir.
247 Bununla birlikte, animus cazibesi ne zaman fark
edilirse, kadnn dier cinsiyetle yakn bir iliki kurma ihti
yacnn o zaman doduu sylenebilir. Bu durumdaki pek
ok kadn bu gerekliliin btnyle farkndadr ve hi de az
sancl olmayan daha dorusu evlilikle ilgili olan gnm
zn bir baka problemini uyandrrlar.
248 Geleneksel olarak erkek, bir evlilik bozucu olarak
grlr. Bu efsane, erkeklerin tm gnl elencelerinin
peinden gidecek bo zamanlarnn olduu uzak gemiten
gelmektedir. Fakat gnmz yaam, oyun haricinde hibir
yerde grlmeyen nl spanyol asilzade Don Juan gibi
erkekler zerinde pek ok talepte bulunur. Erkek, kendi
konforunu her zamankinden ok sevmektedir, nk a
mz, sinir zayfl, gszlk ve rahat koltuk adr.
Pencereye trmanmak ve dellolar yapmak iin enerji kal
mamtr. Buna karn eini aldatma olayna rastlamak ok
da zor deildir. Byle bir olay, hibir ekilde ok fazla mali
yet karmamaldr, bundan dolay macera sadece geici
trde olabilir. Bugnn erkei bir kurum olan evliliinin
riske girmesinden korkar. Kaamak bir eyler yapmaya

taraftardr ve bu nedenle seks iiliini destekler. Bahse


girerim ki Ortaada, ad km genelevler ve snrlanma
yan fahielikle birlikte aldatma gnmze gre nispeten
ok daha yaygnd. Bu anlamda gnmzde evlilik gemite
olduundan daha gvenlidir. Fakat fiiliyatta tartlmaya
balamtr. Doktorlar mkemmel evlilie nasl ulalr
zerine tavsiye kitaplar yazmaya balamlarsa bu, ktye
iarettir. Salkl insanlarn doktora ihtiyac yoktur. Bugn
k evlilikler dorusu olduka istikrarszdr. Amerikada
yaklak olarak evliliklerin drtte biri boanmayla sonu
lanmaktadr. Bu dnemin gnah keisinin erkek deil kadn
olmas dikkate deerdir. Kadn, phecidir ve belirsizlik
hisseder. Byle olmas artc deildir nk sava sonras
Avrupada evlenmemi kadn saysnda endie verici bir
art olmutur, bu eyrek dilimden hibir tepkime gelme
seydi bu durum akl almaz olurdu. Bu tr bir sefalet biriki
minin kanlmaz sonular vardr. Bu, artk orada burada
birka dzine gnll ya da gnlsz evlenmemi bakire
nin deil milyonlarn sorunudur. Yasalarmz ya da toplum
sal ahlakmz bu soruna hibir cevap verememektedir. Peki,
kilise tatmin edici bir cevap ortaya koyabilir mi? Tm bu
kadnlarn uyum salamas iin devasa manastrlar m ina
etmemiz gerekiyor? Yoksa fahieliin ho grlrl m
artmal? Akas bu imkanszdr, nk ilgilendiimiz kii
ler azizler ya da gnahkarlar deil, polise ruhani gereklilik
lerinin kaydn yaptramayan sradan kadnlardr. Onlar
evlenmek isteyen dzgn kadnlardr ve bu mmkn deil
se, sradaki en iyi seenekleri evlenmektir. Sevgi sorununa
gelirsek kanunlar, kurumlar ve idealler, eskisine gre kadna
daha az anlam ifade etmektedir. Eer iler yolunda gitmez
se sahtekarla ynelmek zorunda kalacaklardr.
249
amzn banda talya nfusunun bete hi
bir hakk olmayan klelerden oluuyordu. Her Romalnn
etraf klelerle evriliydi. Kle ve klelik psikolojisi, antik
talyay kaplamt ve her Romal iten ie bir kle oluyor
du. Srekli kle atmosferinde olmak erkein psikolojisini
bozmutu. Hi kimse bu bilind etkiden kendini koru

yamaz. Bugn bile, ne kadar gelimi de olsa bir Avrupal,


Afrikada Zenciler arasnda ftursuzca yaayamaz. Psikolo
jileri onu fark ettirmeden iine alr ve bilinsizce Zenci
haline getirir. Buna kar bir mcadele yoktur. Afrikada
bunun iin bilinen teknik bir ifade vardr: siyahileme.
En iyi kan ksmen deersiz damarlarndan akyor olsa
bile, bir Ingilizin kolonilerde doan herhangi birini dikkate
almas gerektii sadece zppelikten deildir. Bu gr
destekleyen olaylar mevcuttur.
250 Roma imparatorluunu kaplayan, Vergiliusun Bucolicdsnda arpc bir ekilde ifade edilen, kurtulu zlemi ve
garip melankoli klelik etkisinin dorudan bir sonucudur.
Romann kanalizasyonlarnda ykseldii sylenen Hristi
yanln gl yayl (Nietzsche bunu ahlak iindeki kle
ayaklanmas olarak adlandrr), en alt dzeydeki kle ru
hunun yce Sezarnkiyle ayn seviyede olmasn tevik eden
ani bir tepkimeydi. Daha az nemli olsa da benzer psikolo
jik dnleme sreleri dnya tarihinde tekrar tekrar mey
dana gelmitir. Ne zaman toplumsal ya da psikolojik gad
darlklar ortaya ksa tm yasalar ve beklentiler hie saylp
bir dnleme ortaya kar.
251 Benzer durumlar gnmz Avrupasnn kadnlarn
da da meydana gelmektedir. Kabul grmeyen ve yaanma
yan eyler arttka bindnda birikir ve bunlarn etkisi
olmas kanlmazdr. Sekreterler, daktilocular, tezgahtarlar
tm bu srecin temsilcileridir. Milyona varan yeralt kanal
araclyla evliliklerin altn oyan bir etki dolamaktadr.
nk tm bu kadnlarn tutkusu cinsel maceralara kalk
mak deil ancak bir aptal byle olduuna inanacaktr
sadece evlenmektir. Bu saadetin sahipleri, genellikle salt
gle deil bir ylann sabit bak gibi, bildiimiz kadaryla,
sihirli etkilere sahip sessiz ve inat arzuyla yerinden edil
melidir. Bu, imdiye dek kadnlarn yoluydu.
2 5 2 Evli kadnn tm bunlara olan tutumu nedir? Kadn,
erkein istedii gibi bir ak ilikisinden dierine geen bir
gnah keisi olduuna dair eski dnceye tutunur. Bu

eskimi kavramlara dayanarak kadn kskanla daha de


rinden sarlabilir. Fakat bunlar sadece yzeydedir. Ne Ro
mal soylunun gururu ne de imparatorluun kaln duvarlar,
klelik hastaln darda tutmaya yaramamtr. Benzer
ekilde hibir kadn belki de kendi kz kardeinin kendisini
kuatt gizli, zorlayc ortamdan ve asla yaamad hayatn
boucu ortamndan kaamaz. Yaanmam yaam, sakin
fakat merhametsizce alan, ykc ve kar konulmaz bir
gtr. Sonu, evli kadnn evlilik ile ilgili phe duymaya
balamasdr. Evlenmemi olan da buna inanr nk bunu
isterler. Erkek de ayn lde rahatlk sevgisi ve kurumlara
olan duygusal inancndan dolay evlilie inanr ki onun iin
bunlar daima duygu nesnesi olma eilimindedir.
253 Kadnlar, duygu konusunda gereki olmak zorun
da olduklarndan bir nokta dikkatimizden kamamaldr.
Bu, gebelii nleme imkandr. ocuklar, evlilie ynelik
sorumlu bir davran srdrmek iin temel nedenlerden
biridir. Bu neden ortadan kalkarsa o zaman yaplmam
eyler kolaylkla vuku bulacaktr. Bu, ncelikle yakn bir
evlilie imza atma frsatna sahip henz evlenmemi kadn
lar iin geerlidir. Fakat bu anlay, Psikolojik Bir liki
Olarak Evlilik isimli makalemde de gsterdiim gibi,
kapsayclar olan btn evli kadnlar iin bir anlam ifade
edecek bir anlaytr. Kapsayclar ifadesiyle, birey olarak
bulunduklar talepleri kocalarnn tatmin etmedii ya da
ksmen tatmin ettii kadnlar kastediyorum. Nihayetinde
gebelik kontrol kadnlarn genelinde olduka nemli bir
olaydr. nk bu srekli hamilelik ve giderek artan ocuk
says korkusunu ortadan kaldrr. Doaya bamllktan
kurtulu, kanlmaz ekilde k arayan psiik enerjilerin
serbest kalmasn salar. Bir miktar enerji uygun olmayan
bir ama bulduunda psiik dengede bir bozukluk meydana
gelir. Bilinli bir ama eksiklii bilindn glendirir, be
lirsizlik ve pheye neden olur.
254 Byk nem tayan bir dier faktr, cinsel proble
min az ok ak bir ekilde tartlmasdr. Olduka rtl

olan bu alan, bugn bilimsel alanlarn ve dier lgili alanla


rnn odak noktas haline gelmitir. nceden imkansz olan
pek ok ey bugn toplum ierisinde konuulup tartl
maktadr. ok sayda insan daha zgrce ve drste d
nmeyi renmi, bu konularn ne kadar nemli olduu
nun farkna varmaya balamtr. Bununla birlikte cinsel
problemi tartmak, sadece derin bir soruna olduka basit
bir giritir ki bu sorun, cinsiyetler arasndaki psikolojik ili
kinin sorunudur. Bunun aksine dierleri nemsiz grn
mektedir ve bu konuyla gerek bir kadn alanna giri yapa
biliriz.
255
Antik zamanlardan beri erkee yklenen temel
prensip Logos iken kadnn psikolojisi, byk birletirici ve
ayrc Eros prensipleri zerine kurulmutur. Eros kavram
modern terimler ierisinde psiik iliki, Logos ise nesnel
alaka olarak ifade edilebilir. Sradan bir insann gznde
sevgi, gerek anlamda evlilik kurumu ile rtr, evlilik
dnda ise sadece aldatma ya da platonik bir arkadalk
sz konusudur. Kadnlar iin evlilik hi de bir kurum de
ildir, insani sevgi ilikisidir - en azndan inanmak istedii
ey budur. (Onun Erosu saf olmayp baka, ak edilmemi
gdlerle toplumsal bir konuma gei olarak evlilik gibi
kartndan ilke, kesin olarak uygulanamayabilir.) Evlilik
kadn iin paylalmayan bir iliki anlamna gelir. En az
kocas ile oluturduu yaknlkta bir iliki kurduu ocuklar
ve yakn akrabalar olduuna gre evliliin paylalamayan
zellikte olmasna, skntdan lmeden, daha kolay bir e
kilde dayanabilir. Akrabalar ve ocuklaryla cinsel bir iliki
si olmad gerei bir ey ifade etmez, nk cinsel iliki
onun iin psiik ilikiden ok daha az neme sahiptir.
Kendisinin ve kocasnn, ilikilerinin zgn ve paylalamaz
olduuna inanmas yeterlidir. Eer erkek kapsayc ol
musa ve zellikle karsnn paylalamaz olmasnn bir sah
telikten baka bir ey olmadm fark edemezse bu paylalamazlkta boulduunu hisseder. Aslnda kadn, ocuklar
ve pek ok aile yesiyle yakn iliki kurmak adna mmkn
olduunca bltrlmtr. Eer kocas baka insanlarla

pek ok iliki kurmusa kadn kskanlktan ldracaktr.


Geri birok erkek erotik olarak krlemitir onlar affe
dilmez ekilde cinsellikle Erosu kartrma hatasna d
mlerdir. Bir erkek bir kadnn cinselliine sahip olmusa
o kadna da sahip olduunu dnr. Ancak byle yaparsa
kadna bundan daha az sahip olmam demektir, nk bir
kadn iin Eros ilikisi gerek ve belirleyici bir ilikidir. Ka
dn iin evlilik, birlikteliin iine yerletirilmi cinsellii olan
bir ilikidir. Seks, sonularndan dolay korkutucu bir ey
olduundan gvenli bir ortamda gereklemesi faydaldr.
Ancak tehlike azaldnda ilgi de azalmaktadr. Ardndan
iliki sorunu, n plana kar.
256 Buras, kadnn kocasyla byk zorluklar yaad
alandr nk iliki snrlar sorunu erkek iin karanlk ve
sancl bir blgedir. Ancak kadn dert ykn tarsa, veya
erkek kapsanan olursa, dier bir deyile kadn kendisinin
baka bir adamla iliki ierisinde olduunu ve dolaysyla
kendi iinde anlamazln ilesini ektiini hayal edebilirse,
erkek bu sorunla yzleebilir. te o zaman acl problemleri
olan kadndr, erkek ise kendisininkini grmek zorunda
deildir ki bu ona byk bir rahatlama verir. Bu durumda
erkek kendini, haksz yere polis tarafndan yakalanm ba
ka bir hrsz tarafndan korunuyor olmann gpta edici ko
numunda bulan bir hrsz gibidir. Birdenbire onurlu, taraf
sz bir izleyici konumuna gelir. Baka bir durumda erkek,
kiisel ilikilerini tartmay sancl ve skc grr. Tpk
erkein karsn S a f Akln Eletirisi zerinden incelediinde
kadnn bunu skc bulmas gibi. Erkek iin Eros, onu diil
bilindna veya psiik bir eye sktran bir glgeler
diyardr. Kadn iin ise Logos, olaanst derecede skc
bir tr safsatadr, ayet fiiliyatta o Logostan rkp onu
pskrtmemise.
25 7 XIX. yzyln sonuna doru kadn, toplumsal dn
yada bamsz bir unsur biiminde yer almaya balayarak
erillikle uzlamaya adm atm, ayn ekilde erkek de,
Freudun cinsel psikolojiyle balayan, karmak fenomenli

yeni bir psikoloji yaratarak biraz da tereddde diillikle


uzlamaya girimitir. Bu psikolojinin, kadnn dorudan
etkisine borlu olduu ey (psikiyatristlerin muayenehane
leri kadnlarla doludur), hacimli bir kitab dolduracak bir
konudur. Burada sadece analitik psikolojiden deil genel
olarak psikopatolojinin balangcndan bahsediyorum. Prevorstun Kadn Kahini ile balayp bugne kadar gelen srete
kadnlar klasik vakalarn ak farkla ounu oluturuyor
du; muhtemelen bilinsiz bir ekilde kendi psikolojilerini en
dramatik biimde sergileme zahmetine giren ve bylelikle
dnyaya psiik iliki sorununu gsteren kadnlar. Frau Hauffe, Helene Smith1 ve Miss Beauchamp gibi kadnlar, ola
anst tedavileri stn baarl alma alanna n ve baa
r getiren kiiler gibi, kendi lmszlklerini garanti altna
almlardr.
258
Bu malzemenin artacak derecedeki yksek yzdesi, kadna aittir. Bu durum, grlebildii kadaryla ok da
olaanst deildir, nk kadnlar, erkeklerden ok daha
psikolojiktir. Bir erkek sadece mantkla tatmin olur.
Psiik ya da bilind gibi eyler onun iin iticidir. Bu
nu belirsiz, pheli ve hastalkl olarak grr. Erkek, eyle
rin kendisiyle ilgilenir, onlarn etrafn saran duygular ve
fantezilerle deil. Kadn iin ise bir eyin kendisini renmektense erkein bir eyle ilgili nasl hissettiini renmek
daha nemlidir. Bir erkek iin yalnzca anlamsz yk olan
bu eyler, kadn iin nemlidir. Doal olarak psikolojinin
en dorudan rnei kadndr ve en zengin ierii yine o
salar. Birok ey bir kadnda son derece ak bir ekilde
alglanabilir, ancak erkek bu eyleri arka planda duran belir
siz sreler olarak grr ve onlarn varln kabul etmek
istemez. Fakat nesnel bir tartma ve gereklerin doru
lanmasndan farkl olarak insan ilikisi, duygu ve ruh ara
sndaki ara blgeye, psienin dnyasna kar ki bu blge

1 [Bkz. Psychmtrische Studien (Psychiatric Studes), cilt I, indeks EDTRLER]

hem duygudan hem de ruhtan bir eyler ierir, buna ra


men kendi zgn karakterinden hibir ey kaybetmez.
259 Bu blge ierisinde erkek, kadnla uzlamay isterse
buna cesaret etmelidir. Koullar kadn ok sayda eril dav
ran edinmesi iin zorlamtr, o kadar ki eski, btnyle
igdsel diillik ierisinde skmayacak ve erkein dnya
snda kaybolmayacaktr. Bu yzden erkek de diil tarafn
gelitirmek, psie ve Erosu dikkate almak zorunda kalacak
tr. Bu, erkein umutsuz, ocuksu biimde bir kadnn pe
inden srklenmeyi tercih etmedike, uzaktan hayranlk
duyduu fakat daima dizginleri kaptrma tehlikesini hisset
tii kanlmaz bir grevdir.
260 Erilliin ya da diilliin kendisine ak olanlar iin
geleneksel ortaa evlilii tek bana yeterlidir ve bu ba
kmdan btn ynleriyle takdire ayan, iyice denenmi ve
faydal bir kurumdur. Fakat bugnn erkei iin buna
dnmek olduka zordur ve pek ok adan bu dn im
kanszdr, nk bu evlilik tr sadece gnmzn tm
problemlerini engelleyerek var olabilir. Tarihte phesiz
kle problemini ve Hristiyanl gz ard eden pek ok
Romal mevcuttu ve bu insanlar genelde gnlerini mutlu
bir uursuzluk ierisinde geiriyordu. Bunu yapabilmilerdi
nk imdiyle hibir iliki kurmayp sadece gemile ba
oluturmulard. Gnmzde evliliklerinde problem yaa
mayanlar imdide yaamyordur, ki zaten onlarn kendileri
de huzurlu olmadklarn syleyeceklerdir. Modern insan
evlilii olduka sorunlu grr. Getiimiz gnlerde binlerce
izleyicinin nnde Alman bir bilim adamnn haykrn
duydum: Evliliklerimiz, dzmece evlilik! Onun bu cesa
retini ve samimiyetine hayran kaldm. Genelde bizler ideali
lekelememek iin daha ok dolayl ve ihtiyatl bir ekilde iyi
tavsiyelerde bulunarak kendimizi ifade ederiz. Fakat mo
dern kadn iin erkekler notunu alsn ortaa evlilii
artk bir ideal deildir. Geri kadn, phelerini kendine
saklar ve isyann gizler. Bunun bir nedeni evli olmasdr ve
eer gvenlik kaps hava almayacak derecede kapalysa

bunu olduka uygunsuz bulur, ikinci neden ise evli olma


masdr ve kendi eilimleriyle yzleecek kadar da erdemli
dir. Bununla birlikte yeni kazanlan erillik, her ikisinin de
geleneksel biimdeki evlilie (erkek senin efendin olacak
tr) inanmasn olanaksz klar. Erillik ne istediini bilmek
ve bunu baarmak iin gerekeni yapmak anlamna gelir. Bu
ders bir kere renildi mi ok byk bir psiik kayp ol
mazsa asla unutulmayaca gayet aktr. Bu bilgi araclyla
kadnn elde ettii bamszlk ve eletirel yarglama, olumlu
deerlerdir ve kadnlar tarafndan da byle hissedilir. Bir
daha onlardan ayrlamaz. Ayns, byk ac pahasna ve
byk abayla kendi psiesine diil igr kazandran bir
erkek iin de geerlidir, bunun kaybolmasna asla izin ver
meyecektir. nk erkek, kazandklarnn neminin btn
ynleriyle farkndadr.
261
lk bakta byle bir erkek ya da kadnn zellikle
mkemmel evlilik yapmasnn olas olduu dnlebilinir. Ancak gerekte bu byle deildir. Aksine hemen a
tma ortaya kar. Erkein kendisinde kefettii duygular
kadna uygun olmaktan uzakken, yeni kurduu zgven
ierisindeki kadnn yapmak istedii, erkei honut etmek
deildir. Her ikisinin de kendisinde kefettii, erdem ya da
isel bir deer deildir; nispeten deersiz bir eydir ve eer
bu, kiisel seim ya da ruh halinin sonucu olarak anlalsayd hakl olarak ayplanabilirdi. Genelde ortaya kan udur.
Kadnn erillii ve erkein diillii, aa derecedir ve kiili
in btn deerinin, daha az deerli olan bir eyle bozul
mas zcdr. Dier yandan glge, kiiliin btnne
aittir; gl erkek bir noktada zayflamal, akll adam bir
yerde aptallamaldr yoksa erkek gerek olamayacak kadar
iyi olur, ve yapmack tavrlara ve blfe bavurur. Kadnn
gl bir erkein gcnden ok zayfln, zekas yerine
akll adamn aptalln sevmesi kadim bir olgu deil midir?
Kadnn sevgisi btn erkei, yani sadece erillii deil o
erilliin olumsuzluklann da ister. Kadnn sevgisi erkeinki
gibi duygusal deildir; bilakis bazen inanlmaz derecede
duygusuzdur ve hatta kadn fedakarla zorlayabilir. Bu

ekilde sevilen bir erkek aa derecedeki ksmndan kaa


maz nk erkek kadnn sevgi gerekliine kendi gerekli
i ile ancak karlk verir. Ayrca bu gereklik ak bir gr
nme sahip deildir, fakat tm insanl birbirine balayan
ebedi insan doasnn iten bir yansmasdr, hepimiz iin
ortak olan, insan yaamndaki zirve ve derinliklerinin bir
yansmasdr. Bu gereklikte artk farkllam kiiler (perso
na, maske anlamna gelir) deilizdir, fakat ortak insani ba
larmzn bilincindeyizdir. Burada kiiliimin toplumsal ya
da baka ayrt edici zelliklerini karrm, ve benden kay
naklanmayan, gnmzn problemlerine uzanrm. Bu
noktada artk o sorunlar inkar edemem. Kendimin de
kn iindeki biri olduumu, ve ou etkileyen pek ok e
yin beni de etkilediini hissederim, bilirim. Biz, gcmz
dahilinde bamszz, istisnayz ve kendi kaderimizin efendisiyiz. Zayflmz dahilinde bamlyz ve kstlyz, bu
zayflmzla kaderin aralar oluruz, nk burada nemli
olan bireyin iradesi deil trlerin iradesidir.
262 Grnmlerin iki boyutlu, kiisel dnyasndan ba
kldnda her iki cinsin karlkl zmseme ile kazandklar
ey sadece bayalktr, ve hatta buna kiisel bir talep olarak
baklrsa ahlaksz bir tutumdur. Fakat yaam ve toplum iin
en doru anlam ynnden baklrsa, gnmz problemle
rinin zmnde etkin bir rol almak iin kiisel tecrit ve
bencillik rezervinin stesinden gelinmesidir. Bu nedenle
eer gnmz kadn, ruhsal ve ekonomik bamszl ile
bilinli ya da bilinsiz olarak evlilik ban kaybetmise, bu,
onun kiisel iradesinin bir ifadesi deildir, trnn iradesi
nin bir ifadesidir ki bu kadn o iradenin arac haline getirir.
263 Evlilik kurumu hem toplumsal hem de ahlaki a
dan yle deerli bir kurumdur ki dindar insanlar bunu kut
sal bir varlk olarak grr. Bunun bir ekilde zayflamasnn
sakncal hatta utan verici olarak grlmesi anlalabilir bir
durumdur. nsann kusurluluu, ideallerimizin uyumu ieri
sinde daima bir dzensizlik belirtisidir. Ne yazk ki arzula
dmz dnyada hi kimse arzu ettii gibi yaayamaz, fakat

iyi ve ktnn arpt ve birbirlerini tahrip ettii fiili


dnyada hibir yaratm ya da yapm ellerimiz kirlenmeden
meydana gelmez. Her ey ktye giderken hibir ey olma
dna ve her eyin bir dzen iinde meydana geldiine
byk bir alk arasnda bizi ikna edecek daima birileri var
dr. Tekrarlarsam; bu gibi dnen ya da yaayan biri g
nmzde yaamyordur. Eer bir evlilii eletirel gzle in
celersek - koullarn iddetli basks, psikolojik sorunlarn
tm iarederini tmyle yok etmedike - zayflk ve gizli
bozulma belirtileriyle ve dayanlmaz ruh halinden nevroz
ve aldatmaya uzanan evlilik problemleriyle karlarz.
Ne yazk ki bilindnda kalmaya dayanabilenler taklit edi
lemezler; bunlarn rnekleri, daha bilinli insanlarn tekrar
dan bilind dzeyine inmesine sebep olacak kadar bula
c deildir.
264 Gnmzde yaamak zorunda kalmayan pek ok
insana baktmzda onlarn evlilik idealine inanmalar ve
buna sarlmalar olduka nemlidir. Deerli bir ideal yok
edilirse ve yerine daha iyisi gelmezse hibir ey elde edil
mez. Bu nedenle ister evli olsun ister olmasn kadnlar ba
kaldrmaya tereddt ederler. Ama en azndan tm deneyim
trlerine kalktktan sonra evliliin en iyi zm olduu
anlayyla gizli evlilik snana kaan, ve hatta bunu baa
ramam, hatalar zerine kara kara dnp gnlerini dini
bir tecrit iinde geiren tannm kadn yazarlarn peinden
gitmezler. Modern kadn iin evlilik bu kadar kolay deildir.
Kocasnn bu durum zerine syleyecekleri olacaktr.
265 Aldatmann kesin olarak ne olduunu ortaya koyan
hukuki artlar var olduka kadn, pheleriyle yaamak zo
rundadr. Fakat bizim kanun koyucularmz aldatmann
ne olduunu gerekten biliyorlar m? Onlarn aldatma iin
nerdii tanm, dorunun nihai ekli midir? Kadn iin
deerli tek bak as olan psikolojik bak asndan hare
ketle bu, sevgiyi kodlamak amacyla erkek tarafndan icat
edilen baka her ey gibi beceriksizliin zavall bir paras
dr. Bir kadn iin sevginin, evlilik suiistimali, evlilikd

iliki, kocann ayartmas ile ya da erotik bakmdan kr


eril dnselliin icat ettii ve kadndaki dik kafal iblisin
tekrarlad tatsz kaidelerle hibir ilgisi yoktur. Geleneksel
evliliin bozulmazlna kesin olarak inanan bir kii ancak
beeni ihlalinde bulunacaktr tpk Tanrya gerekten ina
nann dine kfredebilmesi gibi. Evlilikten phe duyan kim
olursa olsun ilk aamada ona aykr hareket edemez, erkek
iin yasal tanm geersizdir, nk Aziz Paul gibi kendisi
nin kanunun tesinde, daha yksek bir sevgi boyutunda
olduunu dnr. Fakat kanuna inananlar, ister aptallktan
veya ayartldklarndan olsun ister sadece ahlakszlktan
olsun, kendi kurallarn sklkla bozduklar iin modern
kadnn kendisi de bunlarla ayn kategoriye ait olup olmad
konusunda phelenmeye balamtr. Geleneksel bak
asndan bakarsak, kendisinin saygnlna dair idol para
lamak iin bunun farkna varmak zorundadr. Saygn ol
mak, kelimenin bize syledii gibi kendisinin grlmesine
izin vermektir; saygn bir kii, genel beklentilere yakn, ideal
bir maske takar - ksaca bir sahtekardr. Grg kurallar
bir hile deildir fakat saygnlk insann doal z olan
psieyi baardnda kii, sann bahsettii badanal kabir
konumuna gelir.
266
Modern kadn, sadece sevgi halindeyken yapabildi
inin en st ve en iyisine eriebildii gereinin bilincine
varmtr ve bu bilgi onu sevginin, kanunun tesinde oldu
u dier farkndala gtrr. Saygnl buna kar kar ve
kii, bu tepkimeyi kamuoyu ile zdeletirmeye eimlidir.
Bu, ktnn iyisidir; ancak en kts, kamuoyunun onun
kanna ilemi olmasdr. Bir tr vicdan gibi ierden ses
gelir ve bu kadnn kontrol altnda tuttuu gtr. Onun en
kiisel, en deerli varl olan sevginin kendisini tarihle a
tma ierisine srkleyebileceinin farknda deildir. Byle
bir durum onun iin beklenmedik ve sama gibi grlecek
tir. Fakat o noktaya gelindiinde tarihin kaln kitaplarda
deil, tam anlamyla kanmzda yayor olduunu kim fark
etmitir?

267 Bir kadn gemite yaad srece asla tarihle a


tmaya giremez. Fakat gemie hakim olmu kltrel ei
limden kopma yava yava baladnda, tarihsel duraanl
n arl ile karlar ve bu beklenmedik ok, muhteme
len onu ciddi ekilde incidr. Tereddd ve phesi normal
dir; nk kadn, sevginin kanununa uyuyorsa kendini sa
dece her trl hayaszlk ve ahlakszln artt uygunsuz ve
pheli bir durumda deil ayn zamanda iki evrensel gcn;
tarihsel duraanlk ve ilahi yaratma drtsnn arasnda
kalm bulur.
268 O halde, tereddt ettii iin kadn kim sulayabilir?
Pek ok erkek tarihe mal olma konusunda umutsuz bir
atmaya girmektense elindeki erefiyle yetinmeyi tercih
etmez mi? Sonuta u noktaya gelir: Kii, tarihe mal olmak
iin tarih dnda kalmaya, gelenekle olan ilikisini ko
parmaya hazr mdr, deil midir? Bunun iin her eyini
riske etmeyi, kendi yaam deneyimini ac bir sona tamay
ve yaamnn gemiin devam olmadn, yeni bir balan
g olduunu ifade etmeyi amalamayan kimse tarihe ge
emez. Devamllk sadece hayvanlara zgdr fakat ba
lang, insann ayrcaldr. Bu, insan dier yaratklarn
stne kartan durumlardan bbrlenebildii tek durum
dur.
269 Hi phe yok ki bugnn kadn, bu problemle de
rinden balantldr. O, zamanmzn kltrel eilimlerinden
birine ifade kazandrmtr: Daha eksiksiz bir hayat, anlam
verme ve tatmin olma arzusunu, anlamsz tek tarafllktan,
bilind igdsellikten ve kr olaslktan tiksinti duymay
yaama gdsn izah etmilerdir. Modern AvrupalInn
psiesi, son savan derslerini unutmamtr, bununla birlik
te pek ou bilinten uzaklamtr. Kadnlar, sadece sevgi
nin kendilerine tam bir itibar kazandrabileceinin gittike
farkna varmlardr. Ayn ekilde erkekler de yaama en
stn anlamn sadece ruhun verebildiini sezmeye bala
mlardr. Her ikisi de psiik bir iliki arayndadrlar nk

tamamlanmalar iin sevginin ruha, ruhun da sevgiye ihti


yac vardr.
270 Kadnlar, bu gnlerde evlilikte gerek bir gvenliin
olmadn dnmektedir. nk kadn, erkein duygu ve
dncelerinin bakalarna yneldiini ve bunlarn pein
den gidecek kadar karc ve yreksiz olduunu anladnda
kocasnn sadakati ne anlama gelir ki? Kadn, sahiplik hak
kndan faydalanmak iin bunu basite kullandn ve kendi
ruhunu arpttn anladnda kendi sadakati ne anlama
gelir? Kadn, insan zayfl ve kusurluluunun tesinde
ruha ve bir sevgiye yksek sadakat duyduunu ima eder.
Muhtemelen kadn yine de zayflk ve kusurluluk, acl ra
hatszlk ya da korkutucu bir sapma gibi grnen eyin, ikili
doasna uygun olarak yorumlanmas gerektiini kefede
cektir. Birey, kiisel ayrt edici zelliklerin kaybolmasna
izin verirse bu durumlar insanln en alt dzeyine ve so
nunda bilind bataklna kmaya kadar giden admlar
olur. Fakat erkek buna tutunabilirse, kendini farkllamam
insan kitlesine ayn anda yaklatrabilme artyla, ilk defa
kendiliin anlamn deneyimleyecektir. Onu kiisel farkl
lamasnn isel yalnzlndan baka ne kurtarabilir? Ayrca
insanln geri kalanyla arasnda psiik bir kpry baka
nasl kurabilir? stnlkte direten ve eyalarn fakirlere
datan insan, kendi stn erdemiyle insanlktan ayrlr.
Kendisini gz ard ettike ve bakalar iin kendisini feda
ettike iten ie onlara daha fazla yabanclaacaktr.
271 nsan szc gzeli ima eder, ancak iyice kulak
verdiimizde bu szck sadece gzeli, erdemi ya da akl
deil, ayn zamanda vasat da ima eder. Bu, Zerdtn
atamad admdr, gerek bir insan olan en irkin insana
atamad admdr. Bu adm atmadaki direncimiz ve kor
kumuz, kendi derinliklerimizin ekici ve ayartc gcnn
ne kadar byk olduunu gstermektedir. Onlardan kendi
ni koparmak, zm deildir. Bu sadece bir hiledir, onlarn
anlam ve deerlerinin yanl anlalmasdr. Derinlik olma
dan ykseklik olamayaca gibi hibir glge yaratmayan k

nasl var olabilir? Ktnn karsnda olmayan iyi yoktur.


Hibir adam, ilemedii bir gnahtan kurtulamaz der
Carpocrates. Bu, anlamak isteyenler iin derin bir sylem
dir ve yanl sonucu karmay tercih edenler iin de altn
bir frsattr. Derinde olan daha fazla memnuniyet iin bir
mazeret deil sadece korktuumuz bir eydir, nk bu,
daha bilinli ve daha btnlkl bir insann yaamnda
kendi roln oynamay talep eder.
2 7 2 Burada sylediim ey gen adamlar iin deil on
larn tam olarak bilmek zorunda olduu ey bu deil bilin
ci yaam deneyimiyle genilemi daha olgun erkekler iin
dir. Hibir erkein balang noktas imdiki zaman deil
dir; her erkek yavaa adam olur, nk gemi olmasayd
imdi olmazd. Gen bir erkek henz bir gemi elde ede
memitir, bu nedenle imdiki zamana da sahip deildir. O,
kltr yaratamaz, sadece var olur. Kltr yaratmak, hayat
nn baharn devirmi olgun insanlarn iidir.
273 Avrupal psie, savan korkun barbarlyla para
lara ayrlmtr. Erkekler d zarar onarmakla urarken
kadnlar genelde bilinsizce isel yaralar iyiletirmeye
girimilerdir. Bunun iin kadnlar, kendisinin en nemli
enstrman olarak psiik bir ilikiye ihtiya duyarlar. Fakat
bu noktada hibir ey, Ortaa evliliinin sekinliinden
daha ok engelleyici olamaz nk bu olgu ilikiyi btny
le yersiz hale getirir. liki sadece insanlar arasnda psiik
bir mesafe olduunda mmkndr, ayn ekilde ahlak da
zgrle dayanr. Bu nedenle kadnn bilind eilimi
evlilik yapsn gevetmeyi amalar, evliliin ve ailenin yk
mn hedeflemez. Bylesi sadece ahlak d deil, kadnn
gcnn btn ynleriyle patolojik bakmdan ktye kul
lanm olurdu.
274 Bu hedefe ulatran saysz yollar tanmlayacak vaka
malzemeleri ile ciltler dolard. Bu, kadnn, doa gibi, hede
finin ismini koymadan dolayl alma yoludur. Tatmin
etmeyen herhangi bir ey varsa kadn, grnrde hepsinin
ayn amaca sahip olduu ruh halleri, duygu patlamalar,

fikirler ve eylemlerle kastl tepki gsterir, ve bunlarn belir


gin duygusuzluu, keskinlii ve soukkanl acmaszl,
Erosa ilgisiz kalan bir erkek iin son derece strapldr.
275
Kadnn dolayl metodu tehlikelidir, nk bu me
tot, ama iin mitsizce taviz verebilir. Bu nedenle, hedefi
ni adlandrmay ve ona anlam vermeyi olanakl klacak,
bylelikle doann kr canllndan kaacak daha byk
bir bilin arzular. Baka herhangi bir ada olsaydk, kad
nn nihai hedefinin nerede konumlanacan gsteren ha
kim bir din olurdu fakat bugn din, ortaaa ve savan
tm korkun barbarlklarnn kt ruh ykc ilikisizlie
dn yoludur. Tanrya ok fazla ruh tahsis ettik, insana ise
pek az. Fakat insann ruhu alktan krlrsa, Tanrnn ken
disi de serpilip byyemez. Diil psie bu ala yant verir,
nk o, Logosun ayrdn btnletirecek olan Erosun
ilevidir. Gnmz kadn, bu muazzam kltrel grevle
yz yzedir - belki de bu yeni bir an douu olacaktr.

Kadna T apm ak Ve Ruha Tapm ak1


375 Kardan birletiren Hristiyan prensibi, Tanrya
tapmaktr. Budizmde bunun yerini kendilie tapmak (kendili
in geliimi) alr. Spiteller ve Goethede ise ruha tapmak,
kadna tapmak biiminde simgelenir. Modern bireysellik
prensibinin yan sra her rk, kabile, aile ve birey iin zgn
dinsel bir prensip haline gelmi olan ilkel oklu-ruhuluk
da bu snflandrmada rtk konumdadr.
376 Fausf un ortaa altyaps olduka belirgin zellikle
re sahiptir nk Modern bireyciliin doumuna yol aan
bir ortaa unsurunu barndrr. Bana yle geliyor ki bu
durum, psikolojik bir faktr olarak insan ruhunu byk
lde kuvvetlendiren kadna tapmayla balad. O nedenle
kadna tapma ruha tapma anlamna gelir. Bu konu, Dantenin ilahi Komedyacndaki kadar baka hibir yerde byle
gzel ve mkemmel ekilde ifade edilmemitir.
377 Dante, kadnnn ruhani valyesidir. Onun iin st
ve alt dnyalar arasnda bir maceraya kalkr. Bu kahramans gayretinde kadnn hayali gksel bir dzeyde belirir;
mistik bir Tanr Ana figr. Bu figr, nesneden kopmutur
ve saf psikolojik bir faktrn kiiletirilmesi daha dorusu
kiiletirmesini anima olarak ifade ettiim bilind unsurla
rn kiiletirilmesidir. Cennetin XXXIII. kantosundaki Aziz
Bernard duas, Dantenin psiik geliiminde bu doruk nok
tasn ifade eder.
Bakire ana, Olunun kz,
Yaratlann en ycesi en yaln,
Sonsuz kararn dnm noktas,
1 [Das Typenproblem in der Dichtkunst (The Type Problem in
Poetry)] blmnn drdnc ksm.

yle soylu kldn ki insan doasn,


Yaradan gocunmad,
Kendini insan kld.

Ayrca bu geliime 22-27, 29-33, 37-39 numaral dize


lerde de deinilir.
Evren uurumun dibinden buraya,
ruhun yaamlann birer birer gren
bu kii imdi senden
gzlerini yukarlara,
Yaradana doru kaldrma
gc vermeni istemekte.
Onun grmesi iin duyduun istei
o denli duymam olan ben,
desteini diliyorum senin
ona grnmesi iin yce sevincin,
dualarnla onu lmllk engellerinden
zmeni istiyorum senden.
Koruman geit vermesin insancl drtlere,
bak Beatrice de, br cennetliklerle
ellerini kavuturmu beni desteklemekte

378
Aslnda Dantenin Aziz Bernardm azndan bah
settii ey, kendi varoluunun bir dnm emaresi ve co
kusudur. Ayn dnm Gretchenden Helene, Helenden
Tanr Anaya ykselen Faustta da grlmektedir. Onun
doas nihayetinde Doktor Marianus olarak en yksek
amaca eriene dek tekrar eden figratif lmlerle (Arabac
ocuk, cce, Euphorion) deiim geirir. Bu ekilde Faust,
Meryem Anaya duasn haykrr.
Evrenin en yce kraliesi!
Brak beni masmavi,
Gerilmi adrlarnda, gkyznn

1 Dante, lahi Komedya, ev. Rekin Teksoy, Olak Yaynlan, 1998, s.799
801.

Grevim gizemlerini, doyasya.


Ho gr, bil erkein yreini
Sevgiyle, duyarlkla oynatan,
Kutsal bir ak ile
Sana doru koturan.1

379
Ayrca bu balamda Loreto Ayinindeki Meryem
Anann simgesel niteliklerinden bahsedebiliriz.
Mater amabilis
Mater admirabilis
Mater boni consilii
Speculum justitiae
Sedes sapientiae
Causa nostrae latitae
Vas sprituale
Vas honorabile
Vas insigne devotionis
Rosa mystica
Turris Davidica
Turris eburnea
Foederis arca
Janua coe

Candan Ana
Gz kamatrc Ana
Nasihader Anas
Adaletin Aynas
Bilgelik Makam
Muduluumuzun Nedeni
Ruh Kasesi
Onur Kasesi
Asil Fedakarlk Kasesi
Gizemli Gl
Davud Kulesi
Fildii Kulesi
Andama Sand
Cennetin Kaps

Stella Matutina

Sabah Yldz2

380 Bu nitelikler, Meryem Ana imgesinin ilev bakmn


dan nemini ortaya koyar: Ruh imgesinin (anima) bilinli
tutumlara nasl etki ettiini gsterirler. O, bir fedakarlk
kasesi, bilgelik ve yenilenme kayna olarak grlr.
381 Kadna tapmadan ruha tapmaya olan bu karakteris
tik geii, tarihi milattan sonra yaklak 140 ylna uzanan
erken dnem Hristiyan metni Hermasm obati1nda gr
rz. Yunanca yazlm bu kitap yeni bir inann palazlan
masn tasvir eden ok sayda gr ve vahiyden oluur.
Uzun bir sre sahih olarak kabul grse de bu kitap Murato1 Goethe, Faust, ev. smet Zeki Eybolu, Sosyal Yaynlar, stanbul,
2001, dize: 11998-12005.
2 Rituale Romanumdan alnt.

ri Fragman tarafndan reddedilmitir. Metin, u ekilde


balar:
Beni byten adam, Romada bir Rhodaya satt beni. Yllar sonra o
kadnla tekrar karlatm ve bir karde olarak onu sevmeye baladm.
Bir gn Tiberde onu ykanrken grdm ve ona elimi uzattm, sudan
kmasna yardm ettim. Gzelliini fark ettiimde unu dndm;
byle gzellik ve temayz ierisinde bir karm olsayd ne kadar da
mudu olurdum. Bu sadece benim fikrimdi, bakasnn deil, hayr, hi
kimsenin deil.

382
Bu deneyim, devamndaki gr ksm iin bir ba
lang noktasyd. Hermas, grnte Rhodaya bir kle
olarak hizmet eder, sonra sklkla olduu gibi zgrln
kazanr ve onunla tekrar karlar, muhtemelen haz duygu
su kadar biraz da kranla hareket ederek yreinde ak
hissi duyar. Her ne kadar farknda olduysa da bu sadece
karde sevgisi niteliindedir. Hermas, bir Hristiyand ve
dahas devamnda akland gibi o dnemde bir aile baba
syd, koullar erotik bir unsurun baarlmasn kolaylkla
aklyordu. Hi phesiz pek ok problemin kkrtcs
olan bu garip durumun bilinte erotik arzu meydana getir
mesinden daha olas bir ey yoktur. Bu aslnda bir e olarak
Rhodadan holanabilecei dncesinde aka ifade edil
di. Her ne kadar Hermas vurgulamak iin aba harcasa da
bir eyin bu kadar ak ve dorudan ahlaki bir yasaa gir
mesi ve bastrlmas karsnda bu basit aklamaya hapsolmutur. Devamnda bunun, bilindnda gl bir dn
me alan libidoyu bask altna ald olduka belirgindir,
nk ruh imgesini yaamla doldurmu ve kendiliinden
gelen bir belirti ortaya koymutur.
Bir sre sonra, Cumae seyahatinde Tanrnn snrszlk, gzellik ve
g ierisindeki yaratmna krederken uyuya kaldm. Ve bir ruh beni
yakalad ve bir adamn gidemeyecei cra bir diyara gtrd. Suyollanyla ayrlm atlaklarla dolu bir yerdi. Nehir zerinde kendime bir
geit yaptm, topraa bastm, dizlerimin zerine ktm ve gnah
karp Tanrya dua ettim. Bylece dua ederken gk ald ve arzulad

m hanm grdm, cennetten beni selamlad ve dedi ki: Selam sana


Hermas! gzlerimi ona evirmiken dedim: Sahibem, burada ne
yapyorsunuz? Cevap verdi: Urayorum, seni Tanrdan nce g
nahlarnla sulamak iin . Ona dedim: imdi beni mi suluyorsunuz?
Hayr! dedi. Fakat sana syleyeceklerime imdi kulak ver. Cennette
bekleyen, var olmayandan varoluu yaratan, onu gklere karan, Kut
sal Kilise adna yceletiren Tanr, sana fkeli. nk bana kar gnah
iledin. yle cevap verdim. Size kar nasl bir gnah iledim, Ne
zaman ve nerede syledim kt bir kelime size? Sizi bir tanra olarak
grmedim mi? Bir karde gibi davranmadm m size? Ne sebepten, ah
hanmm, yanl ekilde beni byle kt ve habis eylerle suluyorsu
nuz? Glmsedi ve bana yle dedi: Yreinde gnah arzusu yk
selmi, yoksa drst bir adamn yreinde gnahkar bir arzu beslemesi,
senin gznde bir gnah deil midir? Aslnda bu bir gnah deil mi,
hem de gnahlarn en by deil mi? dedi. nk drst bir adam
drst olann peinde mcadele eder.

383
Yalnz yolculuklar, bildiimiz zere hayal kurma ve
dalp gitmeye olanak salar. Byk ihtimalle Hermas, Cumae yolunda sahibesini dnyordu ve kafas megulken
bastrlm erotik fantezi libidosunu peyderpey bilindna
ekti. Uyku onu malup etmiti, bilin younluunun
azalmasnn bir sonucu olarak bir uykuda gezinme ya da
sermest bir hale girmitir ki bu, farkndal olan zihni b
tnyle tutsak eden olduka iddetli bir fanteziden baka
bir ey deildir. Ayrca ortaya kan eyin erotik bir fantezi
olmamas nemlidir. Bunun yerine sanki fantezide bir neh
rin kesiimi ve yolu olmayan bir lkede yolculuk olarak
sunulan baka dnyaya gei yapmtr. Bilind, ona ger
ek bir dnyadaymasna olaylarn meydana geldii ve
insanlarn faaliyette bulunduu bir st dnya gibi grn
mektedir. Sahibesi, karsnda erotik bir fantezide deildir
fakat cennetten bir tanra gibi grnen kutsal bir formda
dr. Baarlm erotik izlenim, gizil ilkel tanra imgesini
baka bir deyile arketipe ilikin ruh imgesini etkinletirmitir. Erotik izlenim, kolektif bilindnda belirgin ekilde
gl kadn doas - anne olarak kadn ve arzulanan bakire
olarak kadn - ifadelerinin ilendii eski zaman izlenimle
rinden gelen arkaik kalntlarla btn hale gelir. Bu tr izle

nimler hem ocuklukta hem de erikinlikte tamamen kutsal


olarak deerlendirilen enerjilerini serbest brakrlarken ol
duka etki sahibidir, dahas kar konulamaz ve kesinlikle
zorlaycdr. Bu glerin ktcl olarak tanmlanmas ahlaki
bastrmadan ok denge kaybna kar nlem almak iin
cephe deitirmeye abalayan psiik organizmann kendini
dzenlemesinden ileri gelir. nk, insan tamamen baka
snn merhametine brakan tutkunun ezici kuvveti karsn
da psie, bu ekilde bir kar konum yaratmay baarrsa,
tutkunun zirvesinde, snrszca arzulanan nesne, bir idol
olarak ortaya kar ve insan, kutsal imgeye diz kmek zo
runda kalr, bu durumda psie, kiiyi nesnenin byl lane
tinden kurtarr. nsan, kendini tekrar yeniler ve kendi kural
larna uyup kendi yolunu izleyerek, tanrlar ve insanlar ara
snda bir kez daha kendini bulur. nsann ilk anda sihir
olarak dnd, ilkellere korku salan dehet sanki gizem
li bir gle yklym gibi en korkun olaslklardan, ruh
kaybndan, hastalk ve kanlmaz sondan, kararl bir ekil
de insan korur.
384 Ruh kayb, insan doasndan bir parann sklmesi
anlamna gelir: Karmaann yitip gitmesi ve serbest kalma
sdr. Bu karmaa bilincin acmasz gasps haline gelir,
insana eziyet eder. nsan hi kukusuz kendisini yok etme
ye gtrecek biimde tek boyutlu krlk barndran eylem
lere iter ve ynlendirir. lkel insanlar, ne yazk ki cinnet,
ldrma, cin arpmas gibi fenomenlerle kar karya kal
mlardr. Tutkunun ktcl karakterinin tannmas etkili
bir korunmadr. nk tutkudaki g gerekten ortaya
ktnda kaynan kt ruhlar dnyasna daha dorusu
bilindna gtrerek en gl sihirden mahrum kalmakta
dr. Ruhu geri getirme ve byden kurtarma amal eytan
kovma ayinleri, libidonun bilindna geri akna yol aa
cak benzer etkiye sahiptir.
385 Bu mekanizma Hermasn durumunda ak bir e
kilde ilenmitir. Rhodann kutsal sahibeye dnm,
onun kkrtc ve ykc gcnn fiili nesnesini yoksun b

rakr ve Hermas kendi ruhunun ve o ruhun kolektif belir


leyicilerinin dzeni altna sokar. Yetileri ve balantlar sa
yesinde Hermas hi phesiz ann ruhani faaliyetleri
erevesinde kayda deer bir paylam sergilemitir. O d
nemde kardei Pius, Romada Psikoposluk krss ile
meguld. Bu nedenle Hermas eski bir kle olarak, muh
temelen kardeinden daha stn, zamann nemli bir gre
vinde bulunacak kadar vasfl olduunu bilinli ekilde fark
edebilirdi. nsan rknn engelleri ve zellikleri, byk ruha
ni dnm srecinde ona farkl bir ilev atfetmedike akl,
Hristiyanl acl yayma grevine uzun sreli kar koya
mamtr. Nasl ki yaamn dsal koullar insan toplumsal
bir ilev ortaya koymas iin zorluyorsa ayn ekilde psienin kolektif belirleyicileri de insan dnceler ve kanlarn
toplumsallamasna ynelik harekete geirir. Tutku okuyla
yaralandktan sonra muhtemel toplumsal bir uygunsuzluu
ruhun hizmetine vererek Hermas, ruhani doann toplum
sal bir grevini yerine getirmeyi salad ki bu o zaman hi
kukusuz azmsanmayacak bir grevdi.
386
Bu grevin ona uygun olmas iin ak bir ekilde
ruhunun nesneye ynelik son erotik balanma olaslm da
ykmas gerekiyordu nk bu, kendisine kar sahtekarlk
anlamna gelecekti. Hermas, erotik arzuyu bilinli ekilde
reddederken erotik arzunun var olmamasnn kendisi iin
daha uygun olacan gstermitir fakat bu hibir suretle
erotik bir tasavvur ve fantezinin olmad anlamna gelmez.
Bu nedenle onun yce leydisi, ruhu, gnahn varln ac
maszca gstermiti. Bylelikle onu gizli nesne bamll
ndan kurtarmt. Fedakarlk kasesi olarak, kendisi ze
rinde verimsizce harcanmak zere olan tutkuyu zerine
almt. Eer acl grev yerine getirilmi olsayd bu tut
kunun son kalnts da yok edilecekti. Bu, insan hissi ba
mllktan, ilkel participation mystique [gizemli katlm] duru
mundan kurtarmaya dayanr. O an insan iin bu bam
llk dayanlmazdr. Ruhani ilev psiik dengeyi yenilemek
iin farkllamak zorunda kalmtr. Bunu metanete ula
arak gerekletirmeye alan ve nemli bir ksmnn Stoa

c doktrin zerinde younlat tm felsefi giriimler, akl


clklarndan dolay baarsz olmutur. Akl, sadece denge
leyici bir organ olsayd insana bir denge verebilirdi. Fakat
ka bireyde ve tarihin hangi dneminde byle olmutur?
Genel olarak insan, ortalarda bir yer bulmaya onu zorlaya
cak, mevcut durumunun aksine ihtiya duyar. Akl iin
mevcut durumdaki hissi cazibeden vazgeemez. Geici g
ve hevesler karsna sonsuzluk hazzn, tensel tutku kar
sna da ruhani esrimeyi koymaldr. Birinin yadsnamaz
gereklii ile dierinin zorlayc gc elemelidir.
387 Erotik arzusunun fiili varoluunun iyz ile Hermas bu metafizik gereklii kabul edebilir. nceden somut
bir nesneye yapma gsteren tensel libido bugn ruh im
gesine gemitir ve bunu nesnenin kendisi iin zellikle
talep ettii gereklikle sarmalamtr. Sonu olarak ruhu iyi
bir etki ortaya koyacak ve baarl bir ekilde ruh imgesinin
taleplerini uygulayacaktr.
388 Rhoda ile grmesinden sonra Rhodann imgesi
kaybolur ve gk kapanr. Onun yerine erotik arzusunun
artk bir gnah ve kutsal ruhun aptalca bir bakaldrs ol
duunu, ancak tanrnn ona ok kzgn olmad nk
ailesinin gnahlarna msamaha gsterdii eklinde bilgi
veren parltl elbise ierisinde ihtiyar bir kadn grnr.
Libido becerikli bir ekilde erotik arzudan tmyle uzakla
r ve abucak toplumsal greve ynelir. Ruhun, Rhoda
imgesini dlamas ve ihtiyar kadn grnmnde ortaya
kmas zel bir arnmadr, bylelikle erotik unsurun geri
planda kalmas salanr. Daha sonra Hermas iin bu ihtiyar
kadnn kilise olduu ortaya kar; Somut ve kiisel olan,
soyutlama ierisinde kendiliinden yok olur ve dnce,
nceden hi sahip olmad bir gereklik elde eder. Ardn
dan ihtiyar kadn, ona kafirler ve dinden dnenlere saldran
gizemli bir kitaptan blmler okur fakat o, bunun anlamn
tam olarak kavrayamaz. Sonradan biz kitabn bir misyon
ortaya koyduunu anlarz. Bylece onun yce leydisi, ken
disinin baarl olmay vadettii valye grevini verir ona.

Ksa bir sre sonra Hermas, ihtiyar kadnn yeniden belir


dii bir hayal grdnden dolay vahyi aklamak iin yak
lak beinci saatte dnme sz verir. Bunun zerine Her
mas, kendisini bir yastk ve iyi bir kumatan hazrlanm
fildii sedirin bulunduu bir lkede bulur.
Orada bulunan eyleri fark ettiimde hayli ardm ve zerime bir
titreme geldi, tylerim diken diken oldu ve dehet bir korkuya kapl
dm, nk orada yalnzdm. Ancak kendimi biraz toparladmda
Tanrnn grkemini hatrladm ve yeniden cesaretimi topladm, diz
ktm ve Tanrya gnah karttm, nceden yapm olduum gibi.
Sonra o, alt gen adamla yaklat, onlar daha nce grmtm, ya
nmda durdu ve ben dua ederken, gnah karrken Tanrya beni dinle
di. Bana dokundu ve dedi ki: Hermas, tm dualanm ettin ve gnahla
rn syledin. Ayrca drstlk iin de dua et, bylelikle bunun bir
ksmn evine gtrebilesin. Beni elleriyle kaldrd ve sedire brakt ve
gen adamlara unu dedi: Gidin ve kurun! Gen adamlar gidip biz
yalnz kaldmzda bana dedi ki: Buraya otur! Ona dedim: Hanm,
nce ihtiyar otursun . O dedi: Sana sylediimi yap ve otur . Fakat
ben onun sa tarafna oturacakm gibi yaparken o soluna oturmam
iin bir el hareketi yapt.
O
srada sa tarafa oturamadma ardm ve sknt duydum, bana
doru yle dedi: Neden kederlendin, Hermas? Sadaki kanepe zaten
Tanry memnun edenler ve onun uruna ac ekenler iindir. Fakat sen
onlarla oturamazsn, oras iin yetersizsin. Hala daha ncesi gibi basitlik
ierisindesin. Gn gelip onlarla kesinlikle oturacaksn ve bu, ektikleri
acya gs geren herkes iin olacak.

389
Bu durumda Hermasn erotik yanl anlamaya ka
plmas ok kolay olmutur. Randevu, bununla ilgili olarak
kendisinin ifade ettii gibi gzel ve mnzevi bir yerde
buluma gibidir. Orada bekleyen deerli sedir Erosun
lmcl uyarcsdr, o kadar ki grnrde Hermas alt
eden dehet olduka anlalabilir bir durumdur. Kutsaldan
uzaklatracak bir ruh haline dmemek iin bu erotik a
rmlarla sert biimde savamahdr. Belki de rtl bir
dehet olarak kabul edilmedike, olduu haliyle cazibenin
farkna varm gibi grnmemektedir. Drstlk, o dne
min insanna gnmzden daha kolay gelmitir. nk o

dnemin insan bize gre kendi doasyla daha kolay iliki


kurmaktayd ve dolaysyla doal tepkimeleri dorudan
alglayp ne olduklarn anlayacak konumdayd. Hermasn
durumunda gnahlarn itiraf pekl dine aykr duygularla
olmu olabilir. Her halkarda sa tarafa m yoksa sol tarafa
m oturaca sorunu hanmndan gelen ahlaki knamaya yol
aar. nk soldan gelen iaretler Roma kehanetlerinde
olumlu olarak grlmesine ramen sol taraf hem Yunanl
lar hem Romallar iin genelde talihsizliktir. Ancak burada
ortaya atlan sol mu sa m sorununun popler batl inan
larla bir ilgisi yoktur ve ak ekilde ncil temellidir. Bu
konuda Matta 25:33e bavurabiliriz: Koyunlar sana
keileri soluna koyacaktr. Keilerin itaatsiz ve ehvet
dkn doalar onlar bir eytan imgesi haline getirirken
saf ve uysal doasyla kuzu bir iyilik alegorisidir. Onu sol
daki koltua oturtarak hanm, onun psikoloji anlayn
ak bir ekilde gstermektedir.
390
Hermasn belirttii gibi olduka hznl bir ekilde
sol taraftaki koltuu aldnda, hanm, gz nnde beli
ren hayali bir sahne gsterir. On binlerce insann yardmy
la talarnn hatasz bir ekilde yerine oturtulduu byk
kuleyi gen adamlarn nasl ina ettiklerini izler. Bu hatasz
ve yklmaz salamlktaki kule Kiliseye iaret eder yani
Hermasa bir ey ima edilmektedir. Onun hanm Kilisedir,
yani kuledir. Bunu zaten Meryem Anann Davud kulesi ya
da fildii kule olarak isimlendirildii Loreto Ayininde
grmtk. Ayn ya da benzer armn burada da olutu
u grlmektedir. Kule hi phesiz salam ve gvenli bir
yap anlamn barndrr, Mezmurlar 61:4teki gibi: nk
sen benim iin snacak yer, Dmana kar kuvvetli bir
kule oldun . Babil kulesiyle bir benzerlik kurmak, son de
rece isel bir eliki barndracaktr ve dikkate alnmamal
dr, ancak Hermas o an farkl dnceleriyle dolu aklyla
i karartc ve srekli hiziplemeci grnmnden ve erken
dnem Kilisenin sapkn tartmalarna maruz kalm olabi
leceinden bunun yansmalar olabilir. Bu tr bir izlenim,
bu itiraflar yazmann temel nedeni olabilir. Bu karm,

onun kafirler ve dinden dnenlere iddetle saldrmay anla


tan gizemli bir kitapla da desteklenmektedir. Babil Kulesi
nin inasn engelleyen dillerin kargaas temas, kaosun
stesinden gelmek iin inanllardan umutsuz uralarn
talep edildii ilk yllarnda Kiliseyi neredeyse btnyle
basks altna almtr. Dnemin Hristiyanlk alemi bir o
ban ynetimindeki srye uzak olduundan Hermasn
dnyann drt bir yanndaki rzgarlar, dalar ve denizler
den toplanan unsurlar bozulamaz bir btn ierisinde bir
letiren salam ve sabit yapdaki kulenin yan sra oba
na, poimetfc zlem duymas normaldir.
391 Dnyevi arzu, ehvetin her biimi, bu dnyann ca
zibelerine balanma ve dnyann savurganlk eitliliinde
psiik enerjinin bitmez tkenmez israf, uyumlu ve amal
bir tutum gelitirmeye temel engeldir. Bu engelin yok edil
mesi gnmzn en nemli grevlerinden biri olmas ge
rekir. Bundan dolay Hermasm obannda nmze getiri
len bu grevin hakimiyeti artc deildir. lk erotik uyarc
ve onun serbest brakt enerjinin, tezahr temel karma
ann doalamasn gsteren Ecclesia figr biimindeki
ihtiyar kadn olarak, bilind karmaann kiiletirilmesine
nasl yneldiini nceden grmtk. Dahas kulenin ayn
zamanda Kilise olmasndan dolay ihtiyar kadnn sonradan
kuleye dntn biliyoruz. Bu dnm beklenmediktir
nk kule ve ihtiyar kadn arasndaki balant hemen be
lirgin deildir. Fakat Loreto Ayinindeki Meryem Anann
nitelikleri bizi ynlendirecektir nk nceden de bahse
dildii gibi metinde kulenin Meryem Ana ile ilgili olduunu
grmekteyiz. Bu nitelik Neideler Neidesi 4:4 temelinde
de mevcuttur: Boynun Davudun kulesine benziyor, O
kule ki silah evi olarak yaplmtr ve 7:4: Fildii kulesi
gibidir boynun senin. Benzer ekilde 8:10: Ben duvarm,
memelerim de kuleler gibi.
392 Bildiimiz gibi Neideler Neidesi, daha sonrasnda
Yahudi bilginler tarafndan sahih olduu inkar edilen, te
melde ak iiri belki de bir dn arksdr. Bununla birlik

te mistik yorum, her zaman sraili gelin Yehovay damat


olarak grmeye baylmtr ve erotik duygular Tanr ve
seilmi insanlar arasndaki bir ilikiye dntrecek derin
bir igd ile harekete geirmitir. Hristiyanlk da Neideler Neidesini ayn nedenle, say damat Kiliseyi gelin bi
iminde yorumlayarak benimsemitir. Ortaa psikolojisine
gre bu benzetme olduka cezbedicidir ve bu Hristiyan
mistiklerinin gayet utanmaz sa-erotizmini etkilemitir,
bunun en iyi rnekleri Magdeburglu Mechild tarafndan
sunulmutur. Loreto Ayini de bu anlamda yorumlanmtr.
Kule simgesi gibi Kutsal Bakirenin belirli nitelikleri doru
dan Neideler Neidesinden karlmtr. Yunanca yazan
kilisenin ilk dnem pederleri dneminde gl de simgeler
den biri olarak kullanlmaktadr. Buna, benzer ekilde Ne
ideler Neidesinde (2:1) de kullanlan zambak da eklenebilinir: Ben aron glym, Derelerin zambaym. Orta
a ilahilerinde en ok kullanlan imgeler, kapal bahe ve
mhrlenmi pnardr (Neideler Neidesi 4:12: Kz kar
deim, yavuklum, kapal bir bahedir; Kapal bir kaynaktr,
mhrlenmi pnardr). Bu imgelerin belirgin erotik doala
r, Pederler tarafndan ak ekilde kabul edilmitir. Bu sa
yede Aziz Ambrose kapal baheyi bakirelik olarak yo
rumlar1. Ayn ekilde Meryemi Musann bulunduu saz
dan sepetle karlatrr.
Sazdan sepet ile Meryem Ana kastedilmektedir. Bu nedenle annesi
iine Musay koyduu sazdan sepet hazrlad. nk Tanrnn-hikmeti,
ki Tanrnn oludur, Meryem Anay semitir ve kii btnlne
2

girmi bir insan onun rahminde oluturmutur .

393
Aziz Augustine, Meryem iin bilhassa anatomik an
lamda thalamus ve gelin odas benzetmelerini kullanr (bu
benzetmeler, daha sonra yazarlar tarafndan sk kullanlm
tr): O kendisi iin damadn gelinle bulutuu basit bir
1 De institutione virginis, cap. 9 (Migne, P.L., vol. 16, col. 321).
2 Eypositio beati Ambrosii Episcopi sper Apocaljpsin, Visio 111, cap. 6, s. 38.

gelin odas seer ve Gelin odasndan dar karld,


bakire rahminden. 1
394 Bu nedenle Aziz Ambrose, Aziz Augustinenin de
onayn alarak Kendisi iin dnyadan deil cennetten bir
kase sed, bylelikle utan tapnan kutsamaya geecek
dediinde vas szcnn rahim olarak yorumu kesin ola2

rak kabul edilebilir . Zks (kase) tanmlamas Yunan Pe


derlerde allmam deildir. Burada tekrardan Neideler
Neidesine bir atf mevcuttur. Kase {vas) adlandrmas Vulgate metninde grnmemesine ramen bunun yerine kadeh
ve arap imgelerini rastiarz (7:2): Gbein yuvarlak bir
kadeh, onda kark arap eksik deil; Karnn buday yn,
Zambaklarla kuanm. lk cmlenin anlam, Meryemin,
dulun ya testisi ile karlatrld Meisterlieder der Kolmarer
Handschriftile bir paralellie sahiptir (I Krallar: 17:9 vd.): ...
Sayda blgesindeki Tsarefat, ki orada lyas, onu beslemesi
iin bir dul kadna gnderilir; ve bedenim o kadnn bedeni
ile yerinde kyasland, nk Allah bana peygamber gn
derdi, ktlk zamann bizim iin deitirsin diye. kincisine
gelince Aziz Ambrose yle demitir: bakirenin rahminde,
inayet, buday yn ve zambak iekleri gibi ykseldi.
Katolik kaynaklarda4 zorlama pasajlar kase simgeciliine
itilmitir. rnein Neideler Neidesi 1:1: Beni kendi a
znn pleriyle psn; nk okamalarn araptan daha
iyidir ve k 16:33: Bir testi al, ve iine bir omer dolusu
man koy, ve nesilleriniz iin saklanlmak zere onu RABBN huzuruna koy .
395 Bu armlar yle zorlamadr ki kase simgecilii
nin ncil temelini savunmak yerine buna kar argmanlar
gelitirmilerdir. Meryem iin yaplan Ortaa ilahileri, tas
virlerini, ilave bir ncil kaynann lehine her yerden yz
szce almtr, yle ki deerli olan eyler bir ekilde onunla
1 Sermo 192 (Migne, P.L., vol. 38, col. 1013).
2 De institutione virginis, cap. 5 (Migne, P.L., vol. 16, col. 313).
3 De institutione virginis, cap. 14 (Migne, P.L., vol. 16, col. 327).
4 rnein alter, Sinnbilder und Beivorte Mariens.

ilikilendirilmitir. Kase simgesinin olduka eski olmas


III. ve IV. yzyldan gelir - sekler kkenine kart bir ar
gman deildir, nk Pederler bile, ncil d pagan imgelemi konusunda zayftrlar, rnein Tertullian 1, Augustine 2
ve dierleri, gizemli Koreye gz ucu baklar sayesinde,
Meryemi kirlenmemi toprak ve ilenmemi tarlaya benzetirler . Bu tr karlatrmalar Pagan modellerine dayanr,
tpk Cumontun Mitra prototipiyle yakndan ilgili olan
erken Ortaa resimli yazmalarnda lyasn ge ykselme
durumunu gsterdii gibi. Kilise, sann doumunun sol
invictus yani batmayan gnein doumuna denk getirilmesi
bata olmak zere pek ok ayinde pagan modelini izlemi
tir. Aziz Jerome, Meryemi n anas olarak gnee ben
zetir.
396
Bu ncil-d alegoriler, kaynak olarak sadece dne
min pagan anlay ierisindekileri benimsemiti. Bu neden
le kase simgesi dikkate alndnda bilinen ve yaygn Gnos
tik kase simgesi akla gelmektedir. eritli kulplaryla tann
m bir srahi simgesini tayan o dnemden pek ok en
tikli mcevher korunmutur; rnein, rahmi hatrlatan ligamenta lata. Bu kase, Meryemin erdem kasesi biiminde
yceltildii ilahilere kart olarak gnahlar vazosu olarak
adlandrlr4. King5 nceki yorumlara geliigzel olduklar
gerekesiyle kar kar ve Khlerin6 kabartma imgesinin
(ounlukla Msr) tarlalar sulamak iin Nilden su getiren
arklarn zerindeki anaa iaret ettii fikrine katlr. Bu,
ayrca anan su arkna balanmasnda kullanlan zel
1 Adversus Judaeos, XIII (Migne P.L., vol. 2, col. 635): Bu bakir toprak
henz ne yamurlarla slanm ne de saanaklarla dllenmitir .
2 Sermones, 189, II (Migne, P.L., vol. 38, col. 1006): Gerek topraktan
gelir nk Isa bir bakireden domutur .
3 Bkz. Korenin Psikolojik Ynleri.
4 Jacques Matter, Historie critique du gnostidsme [Kingin bahsettii gibi (The
Gnostics ve Their Semain, s 111)].
5 King, a.g.e.
6 [Muhtemelen H.K.E. von Khler, Einleitung ber die Gemmen mit
dem Namen der Knsder -EDTRLER]

eritleri de aklar. anan verimlilik ilevi Kingin belirtti


i gibi Osirisin tohumuyla sisin dllenmesi olarak ifade
edilmitir. Genelde anan zerinde bir tohumlama kfesi
vardr, muhtemelen bu, Iakchosun gizemli tohumlama
kfesi ya da dourganl simgeleyen buday tanesinin fig
ratif doum yeri X'xvov ile ilikilidir1. Gelinin bann ze
rindeki meyve ile dolu tohumlama sepeti ak bir dour
ganlk tlsm olarak Yunan evlilik trenlerinde grlmekte
dir.
397 Bu kase yorumu, her eyin ilk suya dayandrld,
Nil ya da okyanus ile zdeletirilen Antik Msrn Nu ya
da Nut kavramyla da desteklenmektedir. Nu, anak,
su simgesi ve gk simgesiyle yazlmaktadr. Ptah Tenen
ilahisinde yle sylenir: Tahl yaratan, Kadim Nunun
adndan gelen, gn yn suyunu verimli yapan, kadn ve
erkee yaam vermesi iin dalara su karan.2 Wallis
Budgen, rahim simgesinin Msrn gney tarafndaki i
blgelerde yamur ve dourganlk tlsm biiminde var
olduuna dair fikri dikkatimi ekmiti. Krsalda yerlilerin
bir kadn ldrp by ayinlerinde kullanmak iin rahmini
karmalar nadiren de olsa meydana gelmektedir .
398 Bu sapknlklara4 direnmelerine ramen Kilise Pe
derlerinin Gnostik dncelerden ne kadar gl bir ekil
de etkilendii dikkate alndnda Hristiyanla uyum gs
terdii kandanm kase simgesinde ieriinde pagan kaln
tlarnn olmas artc deildir. Ve bu, Hristiyan kilisesi
iin Manga Mater, sis ve dier ana tanra kalntlarn
Meryeme tapma eklinde koruyan bir Paganizm eserinden
baka bir ey deildir. Vas Sapientiae yani bilgelik kasesi
imgesi, ayn ekilde Gnostik prototip Sofyay artrmak
tadr.

1 Symbole der Wandlung (Symbols ofTransformation), par. 528 vd.


2 Budge, The Gods o f the Egyptians, I, s. 511.
3 Talbot, In the Shadotv of the Bush, s. 67, 74 vd.
4 Qung, Aion, V ve XIII. blmler -EDTRLER]

399 Bu sebepten resmi Hristiyanlk, kadna tapmada


grlen belirli Gnostik unsurlar zmsemi ve youn ola
rak Meryeme tapma ierisinde onlara yer vermitir. lgin
olduu kadar zengin olan bu malzemeden zmseme r
nei olarak Loreto Ayinini setim. Bu unsurlarn Hristiyan
simgeciliinde zmsenmesi, balangta erkein psiik
kltr tarafndan engellenmiti; nk (erkein) ruhu n
celikle seilen kadn imgesine yanstld ve bu zmseme
den dolay bireysel ifade biimini kaybetti. Sonu olarak
ruhun bireysel farkllama olasl, kolektif tapma ierisine
sktrldnda kayboldu. Genelde bu tr kayplar talihsiz
sonular barndrr ve bu durumda kendilerini ksa srede
hissettirirler. Kadnla olan psiik iliki, kolektif Meryeme
tapma ierisinde ifade edildiinden kadn imgesi insanolu
nun doal hakk olan deerini kaybeder. Bu deer, sadece
bireysel tercihle kendi doal ifadesini bulacaktr, bireysel
ifade biimi kolektif olanla yer deitirdiinde bu deer
bilindna gmlr. Bilindndaki kadn imgesi, arkaik
ve ocuksu basknlklar harekete geiren enerji ykn
stne almtr. Tm bilind ierik, ayrm libido ile
etkinletiinde d nesnelere yanstlacandan, gerek kad
nn deerinin dmesi ktcl tutumlarla dnlenir. O
artk bir sevgi nesnesi olarak deil zalim ya da cad olarak
belirir. Ge Ortaan silinmeyen lekesi cad av, Meryem
Anaya olan derin saygnn artmasnn bir sonucuydu.
400 Fakat bu tek sonu deildi. Deerli bir aamal ei
liminin yarlmas ve bastrlmas, olduka genel bir bilind
etkinlemesi ile sonulanr. Uygun bir ifade daima bireysel
bir biim alacandan bu etkinleme kolektif Hristiyan
simgeleri ierisinde tatmin edici bir ifade bulamayacaktr.
Bylelikle sapknlk ve hiziplemenin yolu almt yani
fanatizm Hristiyanlk bilincine uygun tek savunmayd.
Dehet verici engizisyon korkusu, ar dnlenmi phe
nin bir sonucudur ki bu bilindndan iddetle gelir ve
nihayetinde Kilisedeki en byk hizipleme olan Reformun nedeni olmutur.

401
Kase simgeciliinin zerinde okuyucularmn bekle
diinden daha fazla durduysam belirli bir neden iindir,
nk kadna tapma ile erken Ortaada belli bal bir ka
rakteristik olan Kase efsanesi arasndaki ilikiyi aklamak
istedim. ok sayda deikenin olduu bu efsanedeki temel
dini dnce, herkes iin ak olan kutsal kasedir; bu, ba
tan aa Hristiyanlk d bir imgedir ve temeli u sahih
kaynaklarda aranmaldr1. Deindiim malzemeden bu,
bana, zgn bir Gnostizm kalnts gibi grnmektedir ki
bu kalntlar ya gizli gelenek sayesinde sapknlklarn yok
edilmesinden kurtulmutur ya da resmi Hristiyanlk haki
miyetine kar bilind bir tepkime ile yeniden diriltilmitir. Kase simgesinin varln srdrmesi ya da bilindnda
canlan, dnemin eril psikolojisinde diil prensibin g
lendiine dair bir iarettir. Bu esrarengiz imgedeki simge
leme kadna tapma ile ykselen erotizmin ruhanilemesi
olarak yorumlanmaldr. Fakat ruhanileme her zaman be
lirli bir libido miktarnn engellenmesi anlamna gelir, aksi
halde bu libido cinsellikte israf edilecektir. Deneyimler
gstermektedir ki libido engellendiinde onun bir ksm
ruhani ifadeye karr, geriye kalan da bilindna akar ve
kendisine tekabl eden imgeleri harekete geirir, bu du
rumda imge, kase simgesidir. Simge, belirli libido biimleri
zerine empoze edilen kstlamayla yaar ve zaman geldi
inde bu biimleri kstlamaya hizmet eder. Simgenin yok
olmas, libidonun dorudan bir yola girmesi ya da onu do
rudan tatbik edecek kadar kar konulamaz olan drtnn
1 Kase simgeciliinin pagan kkeni iin dier bir kant da Kelt mitoloji
sindeki sihirli kazandr. Antik rlandann iyiliksever tanrlarndan
Dada, ihtiya ya da liyakatna gre herkese yiyecek salayan bir kazana
sahipti. Kelt tanns Brann da bir yenilenme kazan vard. Kase efsane
sinin figrlerinden biri olan Bron isminin Brandan tredii daha nce
iddia edilmiti. Alfred Nutt, Kazann efendisi Bran, ve Bronsun, Kelt
Peredr Efsanesinin Kutsal Kase Arayna dnmnde birer basa
mak olduuna dikkat eker. Bu nedenle Kase motifinin Kelt mitoloji
sinde zaten var olduu grlmektedir. Bu bilgi iin Londradan Dr.
Maurice Nicolle minnettarm.

bir ekilde aa kmas anlamna gelir. Fakat yaayan sim


ge bu tehlikeyi defeder. Simge, sihrini ya da yok etme kabi
liyetinin tannd lde telafi edici gcn yitirir. Etkili
olmas iin simgenin, doas gerei tartma gtrmez ol
mas gerekir. Geerli bir dnya gr ierisinde en olas
ifade, emsalsiz anlam taycs olmaldr. Bunu bozmak iin
eletirel akln tm giriimlerine kar koyacak anlayla ge
rektii kadar mesafeli olmaldr ve son olarak estetik biimi
yle ikna edici bir ekilde duygularmza seslenmelidir ki bu
konuda kart baka hibir argman kmasn. Kase simgesi
belli bir sre bu gereklilikleri aka yerine getirmitir ve bu
dorultuda Wagnerin gsterdii rnekler gibi amz ve
psikolojimiz onu tasfiye etmek iin durmakszn almas
na ramen bu simgenin canll bugn yine de tkenmi
deildir1.
402
imdi bu uzun tartmann bir zetini karalm ve
ne gibi anlamlar elde ettiimize bakalm. na edilen bir
kule gren Hermasn hayaliyle baladk. ncelikle kendisi
nin Kilise olduunu ifade eden ihtiyar kadn ardndan kule
nin Kilise simgesi olduunu aklar. Bu nedenle kadnn
nemi kuleye geer ve metnin geri kalan ksm bunu des
tekler. Rhoday bir kenara koyalm, Hermas iin nemli
olan tek ey kuledir, ihtiyar kadn deildir. Libidonun ger
ek nesneden kopmas yani simge zerine younlamas ve
simgesel ileve ynelmesi tamamlanr. Kusursuz ve zapt
edilemez kule simgesinde ifade edilen evrensel ve btn
lkl kilise dncesi Hermasn zihninde sarslmaz bir
gereklik haline gelmitir. Libidonun nesneden kopmas,
onu, bilindnda uyuyan imgeleri etkinletirecei zneye
aktarr. Bu imgeler, simgeler haline gelen arkaik biimlerin
ifadeleridir ve dolaysyla deersizlemi nesnelerin edeer
leri olarak belirirler. Bu sre insanlk kadar eskidir, nk
simgeler bugn yaayan en ilkel insan topluluklarnn yan
sra tarih-ncesi insan kalntlar arasnda da bulunabilir.
Dolaysyla simge-oluumu ak bir ekilde nemli bir biyo
1 [Ges. Werke 6, par. 447 -EDTRLER]

lojik ilev olmak zorundadr. Simge, sadece nesnenin deersizlemesi yoluyla canlanabildiinden hizmet ettii ama
nesnenin deerini drmektir. Eer nesne kesin bir deere
sahip olsayd zne iin de kesin belirleyici bir faktr olacak
t ve znenin eylem zgrl kesin olarak kalkacakt, n
k greceli bir zgrlk, nesneye nazaran kesin bir belirle
nimle birlikte var olamaz. Nesne ile kesin bir iliki kurma,
bilin faaliyetlerinin tam olarak da almna edeerdir.
Bu, tm idrak etmeyi imkansz klacak zne ve nesnenin
zdelemesi anlamna gelir. Bu durumun daha ortalama
dzeyi gnmz ilkellerinde grlmektedir. Genelde uygu
lamal analizlerde karlatmz yanstmalar, sadece zne
ve nesnenin ilk zdelemesinin kalntsdr.
403 Bu tr bir durumdan kaynakl bilin ve idrak dene
yiminin tasfiyesi, uyum yeteneinin dikkate deer biimde
bozulmas anlamna gelir ve bu, ocukluunun doal sa
vunmaszl ve acizlii ile zaten kstlanm olan insann
ciddi lde dengesini bozar. Ayrca duygulanm dnyasn
da tehlikeli bir aalk duygusu retir. nk nesnenin
duyguyla zdelemesi, ncelikle, herhangi bir nesnenin
zneye bir lye kadar etki edebilmesi, ikinci olarak da,
zne tarafndaki herhangi bir duygulanmn nesneye do
rudan dahil olmas ve onu bozmas anlamna gelir. Bir or
mancnn yaamndaki bir olay demek istediimi aklayabi
lir. Ormancnn, ilkellerdeki maymun sevgisi efkatiyle sev
dii kk bir olu vardr. Psikolojik olarak bu sevgi ta
mamen oto-erotiktir - bir baka deyile zne nesnedeki
kendisini sever. Nesne, bir tr erotik ayna olarak alr. Bir
gn ormanc balk avnda hibir ey yakalayamayp fkeyle
eve gelir. Her zamanki gibi yavrusu onu karlamak iin
koar fakat baba onu tutar ve boynundan skar. Daha sonra
dncesizce kendini kaybeder ve onun lmne yol aar,
ayn ekilde l yavrusu iin de yas tutar.
404 Bu, geici bir duygulanmla nesnenin zdelemenin
iyi bir rneidir. Akas bu tr bir dnce tarz, koruyu
cu kabile rgtlenmesi ve trlerin oalmas asndan uy-

gnszdr ve bu nedenle bastrlmak ve dntrlmelidir.


Simgenin hizmet ettii ama budur ve bu amala var olur.
Libidoyu nesneden uzaklatrr, onu deersizletirir ve arta
kalan libidoyu zneye ynlendirir. Bu fazlalk bilind
zerinde etki uygular yani zne i ve d belirleyiciler ara
snda kendine yer bulur, bu nedenle tercih ve greceli z
nel zgrlk olasl artar.
405 Simgeler, daima arkaik kalntlar ve rk engramlarndan (izlerinden) trer, bu kalntlar ve izlerin ya ve kken
leri tartmaldr ve bunun hakknda hibir ekilde nihai bir
belirleme sz konusu deildir. Simgeleri kiisel kaynaklar
dan rnein bastrlm cinsellikten elde etmeye almak
olduka yanl olacaktr. Bu tr bir bastrlma, en fazla ar
kaik engram harekete geirmek iin gereken libido mikta
rn salayabilir. Dahas engram, varoluunu yz yllardr
sregelen cinsel bastrlmaya deil igdnn farkllamas
na borlu olan kaltsal ileyi biimine tekabl eder. g
dnn farkllamas biyolojik bir gereklilikti ve yine yledir:
Bu farkllama insana zg deildir, ii arlarn cinsel krelmeleriyle de ayn ekilde kendini gsterir.
406 Kase simgeciliini, simgelerin arkaik anlaylardan
tredii ynndeki dnce biiminin bir rnei olarak
kullandk. Nasl ki bu simgenin kkeninde ilkel rahim d
ncesini grdysek kule konusunda da benzer bir treme
olduunu varsayabiliriz. Kule byk olaslkla simgecilik
tarihinde oka grlen fallik simgeler kategorisine aittir.
Muhtemelen ereksiyonu simgeleyen kulenin Hermasn
erotik fantezilerini cazibeli bir koltuk grnce bastrmak
zorunda kald bir anda belirmesi artc deildir. Tre
yileri Neideler Neidesinde de doruland gibi Meryem
ve Kiliseye ait dier simgesel niteliklerin tartmasz erotik
temelli olduunu ve onlarn zellikle Kilise Pederleri tara
fndan da yorumlandn grmekteyiz. Loreto Ayinindeki
Kule simgesi ayn kkene sahiptir ve bu nedenle temelde
benzer bir anlam tayor olabilir. Fildii vasf hi phe
siz znde erotiktir, nk bu, tenin rengi ve dokusuna bir

gndermedir (Neideler Neidesi 5:14: Gvdesi fildii


ii). Fakat kulenin kendisinin ayn zamanda 8:10da ak
bir ekilde erotik bir balama sokulduu grlr: Ben
duvarm, memelerim de kuleler gibi, ki burada net olarak
dolgun ve esnek kvamdaki kk gslere atfta bulunur.
Bacaklar mermer direklerdir (5:15), Fildii kulesi gibidir
boynun senin (7:4), Lbnan kulesi gibidir burnun senin
(7:4), ifadeleri ayn ekilde uzun ince ve yanstc bir eyi
ima eder. Bu zellikler, organdan nesneye aktarlan dokusal
duyu kkenlidir. Tpk kasvetli bir durumun gri, sevinli bir
durumun parlak ve renkli grnmesi gibidir. Ayrca do
kunma duyusu, niteliklerinin nesneye aktarld znel cin
sel duygulardan (bu durumda ereksiyon hissi) etkilenir.
Neideler Neidesinin erotik psikolojisi, nesnenin deerini
arttrma amacyla znede uyanan imgeleri kullanr. Hermasn psikolojisi, bilind olarak etkinletirilen imgeyi
kendi bana bir ama haline getirirken Kilise psikoloji de
libidoyu figratif nesneye ynlendirmek iin ayn imgeleri
iler, bylelikle o dnemdeki akln yani yeni kazanm H
ristiyan dnce ve dnya grnn birlii ve rgtlen
mesi iin olduka nem atfedilen dnceleri somutlatrr.

Bir rencinin Sevgi Sorunu1


197 Sizi temin ederim ki konu zerine genel bir bildiri
okuyarak bir rencinin sevgi problemi tartmanz ama
iini endieyle stleniyorum. Byle bir tartma olaanddr, ciddiyede ve sorumluluk duygusuyla ele alndnda
zorluklar ortaya karr.
198 Sevgi daima bir problemdir, yamz ne olursa ol
sun. ocuklukta ebeveynlerin sevgisi bir problemdir, ihti
yar bir adam iinse problem, sevgiden kard anlamdr.
Sevgi, bir kader gcdr, yle ki bu gcn enerjisi cennet
ten cehenneme uzanr. erdii problemlerin bir ekilde
hakkn vererek, sevgiyi anlayabileceimizi dnyorum.
Bu sorunlar, usuz bucakszdr ve son derece karmaktr.
Kesin bir yetki alannda belirlenemezler, bilakis insan ya
amnn her ynn kapsarlar. Sevgi; etik, toplumsal, psi
kolojik, felsefi, estetik, dini, tbbi, yasal ya da fizyolojik bir
problem olabilir, ve biz bu nitelemelerle bu ok ynl fe
nomenin ancak birka hususunu isimlendirmi oluruz.
Sevginin ayn zamanda youn bir bireysel sorun olduu
gereine kyasla tm kolektif yaam alanlarn istila etmesi
ise minr bir zorluktur. nk sevgi, her genel kstas ve
kuraln geerliliini kaybetmesi anlamna gelir, ayn dinsel
inanlardaki gibi, tarih ierisinde srekli olarak sistemletirilse de z itibaryla hibir geleneksel kurala boyun eme
yen bireysel bir deneyimdir.
1 [Zrih niversitesi rencileri iin konferans, muhtemelen Aralk,
1922. lk hali, The Love Problem of the Student {rencinin Sevgi
Sorunu} balyla, baslmayan Almanca elyazmalarndan C.F ve H.G.
Baynes tarafndan ngilizceye evrilerek yaynlanmtr ( Contributions to
Analytical Psychology, Londra ve New York, 1928). Mevcut ngilizce
eviri iin Baynes versiyonuna bavurulmutur EDTRLER]

199 Sevgi kelimesinin kendisi bile tartmamz iin bir


engeldir. Hristiyan dininin en derin gizemlerinden balayp
daha ortalama dzeylerde, Origenin amor Dei, Spinozann
amor intelectualis Dei, Platonun dea Sevgisi ve mistiklerin
Gottesminnesine rastlyoruz. Goethenin szckleri bizi in
sann sevgi sahasna karr.
Brakn yrtc igdler uyusun
Ve yaptklar tm iddet;
nsan sevgisi derine kanrsa
Tanr sevgisi de karr.

200 Burada Budizmin efkat anlayna benzer olarak


Hristiyanlkta komu sevgisi ve toplumsal yardm ierisin
de ifade edilen insanlk sevgisini grmekteyiz. Bir dieri,
insann lkesine ve Kilise gibi ideal yaplara duyduu sevgi
dir. Daha sonra ebeveyn sevgisi gelir, zellikle anne sevgisi,
ardndan evlat sevgisi. Evlilik ile ilgili sevgiye baktmzda
ise ruhani alandan ayrlp hissiyat ve igd arasndaki ara
dnyaya gireriz. Burada Erosun saf alevi, cinsellii atee
verir ve ebeveyn, lke ve komuyu sevmek gibi sevginin
ideal biimleri, kiisel g ehvetine ve egemen olma, em
retme arzusuna karr. Bu, igdyle her temasn sevginin
deerini drd anlamna gelmez. Aksine kendi ieri
sinde igd zmsemesi arttka sevginin gzellii, doru
luu ve gc daha mkemmelleecektir. igdnn baskn
olmasyla sadece hayvan yzeye kar. Evliliin getirdii
sevgi Goethenin Fausf\n\m sonunda bahsettii trden
olabilir:
O etkin gc ruhun
Varlksa! eleri
ekince kendine smsk,
Yoktur bir melek
Birleik ikiz yapy blecek,
sel btnln ayracak,

Sonsuz sevgidir yalnz


Bunlar birbirinden koparacak.

201 Fakat bu yle bir sevgi olmak zorunda deildir. Bu,


Nietzschenin szcklerini hatrlatr: ki hayvan birbirini
aydnlatr. An sevgisi yine de farkldr. Yaam birlikte
liinin teminat ve evliliin kutsall eksik olsa bile bu sev
gi, kaderin gcyle ya da sahip olduu trajik doasyla ba
kalaabilir. Fakat genelde karanlk parlts ya da titreyen
ateiyle igd hakimdir.
202 Bu bile bizi sevginin snrlarna gtrmez. Sevgi
derken resmi olarak kabul grm evlilik yaamndan tutun
da bir erkei fahieye ynelten, o fahielerin seks yapmala
rna veya buna zorlanmalarna sebep olan, fizyolojik ihtiya
ca kadar her dzeydeki cinsel anlam da kastederiz.
203 Ayrca ecinsellik anlamna gelen erkek seviciliin
den de bahsedebiliriz ki bu, klasik dnemden itibaren
toplumsal ve eitici bir kurum olarak ekiciliini kaybetmi
tir, bugn szde sapklk ve cezalandrlabilir bir su olarak
acnas ve dehet verici, en azndan erkekleri endielendiren
bir varolu haline gelmitir. Dier yandan Anglosakson
lkelerde kadn ecinselliinin Safonun lirizminden ok
daha fazla anlam tad grlmektedir nk bu bir ekil
de kadnn toplumsal ve politik rgtlenmesi iin bir uyarc
olarak hareket etmektedir. Tpk erkek ecinselliinin Yu
nan kent devletlerinin ykseliinde nemli bir faktr olmas
gibi.
204 Nihayetinde sevgi szcnn tm cinsel sapkn
lklar kapsayacak kadar geniletilmesi gerekir. Burada narsizm olarak bilinen kendini tatmin edip kendini-sevme ve
ensest sevgi de mevcuttur. Sevgi szc, insan bir hay
van ya da makine dzeyine indiren her tr hrsn yan sra
her eit korkun cinsel irenlii de ierir.
2 0 5 Bu nedenle kendimizi ana hatlarnn belirsiz ve kap
samnn neredeyse snrsz olduu bir konu ya da kavram
zerine balayan tartmada anlamsz bir konumda buluruz.

En azndan biri kp, mevcut tartmann amalar iin,


gen bir rencinin cinsellii nasl kabul edecei problemi
ni sevgi kavramyla snrlamak isteyecektir. Fakat bu tam
olarak yaplamaz nk sevgi szcnn nceden bahset
tiim geni anlam etkin ekilde bir rencinin sevgi prob
leminde de rol oynar.
206 Bununla birlikte ortalama normal olarak ifade edi
len kiinin tanmladm koullar altndaki davran biimi
ne dair sorunu tartmak hususunda anlaabiliriz. Nor
mal insann var olmad gereini bir kenara koyalm,
yine de, ortalama probleme dair bir tartmay hakl gs
termek iin en farkl bireyler arasnda bile yeterince benzer
lik fark ederiz. Her zaman olduu gibi problemin pratik
zm iki unsura dayanr; bireyin talepleri ve yetenekleri,
ve evresel koullar.
207 Ele alnan konu iin genel bir bak sunmak ko
numacnn grevidir. Bir doktor olarak bu, sadece mahcu
biyet ve ikiyzllkle zneyi gizleyen bayat, ahlaki bir ko
numadan uzak durup eyleri olduu gibi nesnel bir ekilde
aklayarak yaplabilir. Hatta size ne yaplmas gerektiini
sylemek iin burada deilim. Bunu, bakalar iin neyin iyi
olduunu daima bilen insanlara brakalm.
208 Konumuz Bir rencinin Sevgi Sorunudur ve
varsayalm sevgi sorunu iki cinsiyetin ilikisini kastetsin
ve bir rencinin cinsel problemi olarak olumasn. Bu
konumuz iin kullanl bir snrlamadr nk cinsellik
konusu sevgi ya da iliki sorunu olduu mddete dikkate
alnacaktr. Dolaysyla cinsel sapknlklar (ecinsellik dn
da), mastrbasyon, fahielerle cinsel birleime girme gibi
iliki ile alakas olmayan tm cinsel fenomenleri darda
brakabiliriz. Ecinsellii darda brakamayz nk ok sk
grlen bir iliki problemidir. Fakat fahielii dlayabiliriz
nk kural bozan istisnalara ramen genelde bir iliki
iermez.
209 Sevgi probleminin ortalama zm sizin de bildi
iniz gibi evliliktir. Fakat deneyimler gstermektedir ki bu

istatistik gerei bir renciye uygulanamaz. Bunun birincil


nedeni bir rencinin genelde ev kurma konumunda ol
mamasdr. Baka bir neden de ou rencinin gen ya
larda olmasdr, ksmen eitimlerinin bitmemi olmas ks
men de bir yerden bir yere gitme zgrlne ihtiya duy
malar nedeniyle henz evliliin gerektirdii toplumsal sa
bitlik iin uygun deillerdir. Dikkate alnmas gereken dier
faktrler psikolojik hamlk, ev ve aileye ocuksu bir ekilde
yapma, sevgi ve sorumlulua dair nispeten gelimemi
yetenek, dnya ve yaam deneyimi eksiklii, tipik genlik
yanlsamalar ve benzeridir. Kmsenmeyecek bir neden
de kz rencilerin saduyulu bir ekilde korunmasdr.
Onlarn ncelikli amalar eitimlerini tamamlamak ve
meslek edinmektir. Deinilen nedenlerden dolay, karla
rnda arzu edilmeyen bir evlilik partneri var olduka evlilik
ten zellikle bir renciyle evlenmekten kanrlar. renci
evliliklerindeki azln bir dier nemli nedeni ocuk soru
nudur. Genelde bir kz evlendiinde ocuk ister oysaki
erkek iin ocuksuz bir dnem de gayet iyi idare edebilir.
ocuksuz bir evlilik bir kadn iin cazibeli deildir; bekle
meyi tercih eder.
210
Son yllarda renci evliliklerinin daha sklat bir
gerektir. Bunun nedeni ksmen modern bak amzdaki
psikolojik deiiklikler ksmen de doum kontrol nlem
lerinin yaygnlamasdr. renci evlilii fenomenini reten
psikolojik deiiklikler muhtemelen nemini henz kavra
yamadmz son otuz krk yldaki ruhani kargaann sonu
cudur. Bilimsel bilgi ve bilimsel dnme biiminin yaygn
lamasnn sonucu olarak tm syleyebileceimiz ey, sevgi
problemi anlaynda belirgin bir deiiklik meydana geldi
idir. Bilimsel tarafszlk, stn varlk olarak insann kutsal
ideas ile doal bir varolu olarak insann arasnda uzlatr
ma etkisine sahiptir ve Homo Sapiensn doal dzenin par
as olarak yer almasn mmkn klar. Deiikliin dn
sel ynnn yannda duygusal yn de vardr. Bu tr bir
bak, bireysel duygulara dorudan etki eder. Kii metafizik
sistemin snrlarndan ve dnyaya ynelik ortaa bakn

karakterize eden ahlaki kategorilerden kurtulmu hisseder.


nsann doadan istisna olmas zerine kurulan tabular
artk stn deildir ve son tahlilde daima kklerini an
dinsel metafiziinde bulan ahlaki yarglar glerini kaybe
der. Geleneksel ahlaki sistem ierisindeki herkes evliliin
neden doru olduunu, dier sevgi biimlerinin de neden
tiksindirici olduunu gayet iyi bilir. Fakat sistem dnda,
yani kendini byk hayvanlar ailesinin en hnerli yesi
olduunu hissettii doadaki oyun ve sava alannda insan
yeniye almaldr. Eski standardar ve deerlerin kayb n
celikle ahlaki kaosa yol aar. Bugne kadar kabul edilen
tm biimler phe barndrr ve insanlar uzun sredir ah
laki nyargnn arkasna sndklar konular tartmaya
balarlar, cesurca gerek olaylar aratrp kar konulmaz
biimde deneyim kazanma, bilme ve anlama ihtiyac hisse
derler. Bilimin gzleri korkusuz ve aktr; ahlaken karanlk
ve kirli kelere bakmaktan kanmaz. Bugnn insan artk
geleneksel hkmle yetinemez, nedeni bilmelidir. Bu ara
trma yeni deer standartlarnn olumasna yol aar.
211 Bunlardan biri sevginin salk asndan deerlendi
rilmesidir. Cinselliin daha ak ve daha objektif bir ekilde
tartlmasyla zhrevi hastalk tehlikesine dair bilgi daha
geni alana yaylmtr. Kendini salkl tutma ykmll
eski ahlakn sululuk korkularnn yerine gemitir. Fakat
bu ahlaki temizlik sreci, kamu vicdannn dier bulac
hastalklarda olduu gibi zhrevi hastalklarla mcadele
etmek iin alnmas gereken ayn kentsel nlemleri hayata
geirme noktasna henz ulamamtr. Zhrevi hastalklar
yine de edepsiz olarak grlr, kabul aamasnda ahlaken
uygun grlen iek ya da kolera gibi deildir. Hi phesiz
bu ayrmlar daha aydnlanm bir ada bir glmseme
yaratacaktr.
212 Cinsel sorunun geni apta ele aln, toplumsal bi
lincimizin n srasndaki tm psiik konular ierisinde cin
sellie olaand bir nem kazandracaktr. Getiimiz
yirmi be yl ierisinde olduka ktlenen psikanalitik hare

ket tarafndan buna byk bir katk salanmtr. Bugn


artk kt bir espri yaparak ya da ahlaki bir kzgnlk sergi
leyerek cinselliin psikolojik nemini dikkate almamak
mmkn deildir, insanlar, cinsellik konusunu byk insa
ni problemler balamnda grmeye ve ona hak ettii ciddi
yeti gstererek tartmaya balamlardr. nceden tartma
d olann bugn pheye ak olmas bunun doal sonu
cudur. rnein resmi olarak kabul gren cinsellik biimi
nin ahlaken mmkn tek biim olmas ve dier biimlerin
rndan km olarak knanmas asndan bir phe
mevcuttur. Lehte ve aleyhte argmanlar, ahlaki sertliklerini
giderek kaybediyor, pratik hususlar kendilerini tartma
ierisine sokuyor ve biz bylelikle onaylanm cinselliin
ahlaken stnle sahip olmadn kefetmeye balyoruz.
213 Bunun yannda genelde kasvetli altyapsyla evlilik
problemi romantik edebiyat iin de bir tema oluturmakta
dr. Eski tarzda bir ak hikayesi mutlu bir nian ve evlilii
kapsarken, modern roman genelde evlilik ve sonrasn ie
rir. Herkesin elindeki bu romanlarda en mahrem problem
ler genelde olduka ac verici olan suskunluu bozma ile
alr. Neredeyse apak pornografik yazlarn belirgin istila
sn pek konuma ihtiyac duymuyoruz. Forelin popler
bilim kitab The SexualQuestion byk bir sat yakalamakla
kalmam ayn zamanda pek ok da iyi takliti karmtr.
Bilimsel literatrde, alan ve belirsiz doasyla ierii otuz
krk yl nce anlalamaz olan Krafft-Ebingin Psychopathia
Sexualif te yazdklarn aan derlemeler retilmitir.
214 Bu yaygn ve geni lde bilinen fenomenler, za
mannn bir iaretidir. Bunlar, cinsellik probleminin nemi
ni kavramada gnmz genleri iin yirmi yl nce yaplabi
lene nazaran ok byk kolaylk salamtr. Cinsellikle
erken yata megul olmann salksz, ehir yozlamasnn
bir iareti olduunu iddia eden aratrmaclar da mevcuttur.
Elli yl nce Ostwalda ait Annalen der Naturphilosophiede bir
makale okuduumu hatrlyorum, tam olarak yle demiti;
Eskimolar ve Yabaniler gibi ilkel insanlarn hibirinde

cinsellik problemi yoktu . lkellerin hibir cinsel sorunu


olmamasnn nedenini anlamak iin ok derinlemesine d
nmeye gerek yoktur; zira mide sorunlarnn dnda onlar
baka bir ey endielendirmez. Problemler, uygarlam
insann ayrcaldr. Burada, svirede ok byk ehirle
rimiz yok ancak byk problemlerimiz mevcut. Cinsellik
konusunu ele almann salksz ve yozlamann bir iareti
olduunu dnmyorum. Dorusu bunu, gnmzn
byk psikolojik devriminin ve bunun sebep olduu dei
ikliklerin bir belirtisi olarak gryorum. Bana yle geliyor
ki insan sal ve mutluluu iin hayati derecede nemli
olan bu sorunu daha ciddi ve derinlemesine ele almamz,
hepimiz iin daha iyi olacaktr.
215
Hi kukusuz bu soruna gsterilen ciddi yaklam
bugne dek bilinmeyen renci evlilikleri fenomenine ka
dar uzanmtr. Bu tr yeni bir fenomeni yeterli veri olma
dan deerlendirmek zordur. Eskiden oka erken evlilik
mevcuttu, bunun yannda toplumsal olarak olduka istik
rarsz grnm olmas gereken evlilikler de vard. Bu yz
den renci evlilikleri kendi ierisinde ho grlebilir ko
numdadr. Fakat, ocuk sorunu burada baka bir sorundur.
Eer ebeveynler okuyorsa ocuklar ak bir ekilde gz ard
edilecektir. Ama tercihen ocuksuz devam eden bir evlilik
daha fazla problemlidir. ocuklar baka hibir eyin yapa
mayaca kadar bir arada tutucu macundur. Bu, bir evliliin
istikrar iin her durumda gerekli birliktelik duygusunu can
l tutan ebeveynlerin ocuklar zerindeki younlamasdr.
ocuk olmadnda elerin ilgisi bir dierine ynelir ki bu
iyi bir ey de olabilir. Fakat, pratikte karlkl ilgilenme her
zaman sevimli olmaz. kisinin de hissettii memnuniyetsiz
lik iin bir taraf dierini sular. Bu koullarda kadn iin
okuyor olmak muhtemelen daha iyidir, aksi halde kadn
hibir sorun olmadan terk edilir nk ocuksuz evlilii
srdremeyen ve kendilerini dayanlmaz hale getiren pek
ok kadn vardr. Eer kadn okuyorsa en azndan evlilii
nin dnda da tatmin edici bir hayat vardr. ocuklarna
takm ve ocuklarna kocasndan daha fazla nem veren

bir kadn, renci evliliine girimeden nce kesinlikle iki


defa dnmelidir. Ayrca annelik drtsnn bazen ka
nlmaz bir ekilde ancak sonradan yani evlenmenin ardn
dan olutuunu fark etmesi arttr.
216 renci evliliinin prematre olup olmamas konu
sunda erken evliliklerle ilgili bir gerei yani muhakeme
olgunluu bakmndan yirmi yandaki bir kzn yirmi be
yandaki bir adamdan daha olgun olduu gereini dikkate
almalyz. Yirmi be yandaki pek ok erkein psikolojik
ergenlik dnemi henz tamamlanmamtr. Ergenlik, yanl
sama ve ksmi sorumluluk dnemidir. Psikolojik farkllk,
bir kz ocuunun ergenlikle birlikte devam eden psikolojik
zekay erkee gre ok daha erken gelitirmesi ve buna
karn bir erkek ocuunun cinsel olgunlua dek genelde
olduka ocuksu olmas gereinde yatar. Bu ocuksuluk,
cinselliin genelde vahi bir g uygulamasyla krlr, buna
karn, ergenlik balamasna ramen, kz ocukta genelde
cinsellik ak tutkusu onu uyandrana dek bu srete uyuk
lamaya devam eder. Evli olmalarna ramen asl cinsellikle
rinin yllarca bakire kald artc sayda kadn vardr ve
bunun bilincine sadece baka bir erkee ak olduklarnda
varrlar. Bu, pek ok kadnn eril cinsellii asla anlamamas
nn nedenidir nk kendilerindeki cinsellikten tamamen
habersizdirler. Erkeklerde bu farkldr. Cinsellik, onlar
vahi arzu ve gereksinimlerle doldurarak bir frtna gibi
zerlerine hcum eder ve onlar kendilerini acl bir mastr
basyon probleminde bulurlar. Bir kz da mastrbasyon
yapabilir ancak yllarca yapt eyden habersiz olabilir.
217 Cinselliin erkek ocua hcumu, psikolojisinde ok
gl bir deiim meydana getirir. Artk ocuk ruhunun
yannda yetikin bir adamn cinselliine de sahiptir. Genel
de muzr fantezi seli ve okul arkadalaryla mstehcen ko
numalar, onun tm hassas ve ocuksu duygularna amur
lu yamur gibi yaar, bazen onlar sonsuza dek boar. Bek
lenmedik ahlaki atmalar artar, her trl batan karc
ey onun iin pusuda bekler ve o da fantezilerinde bunlar

iler. Cinsel karmaann psiik bakmdan zmsenmesi


onun iin byk zorluklar karr, her ne kadar kendisi bu
nun bilincinde olmasa da. Ayrca genelde ergenlere sknt
veren sivilce ve aknelerin ortaya kmas gibi, ergenliin
balangc, metabolizmasnda dikkat ekici deiiklikler
meydana getirir. Psie benzer biimde bozulur ve denge
kaybna urar. Bu yata gen insan yanlsamalarla doludur
ki bu her zaman psiik dengesizliin iaretidir. stikrar ve
muhakeme olgunluu gstermesi mmkn deildir. Zevk
leri, ilgileri ve planlar dzensiz bir ekilde deiir. Aniden
bir kza gnln kaptrp iki hafta sonra kendisine nasl bir
ey olduunu hatrlamayabilir. Bu yanlsamalarla o kadar
evrilidir ki adeta zevkini ve bireysel muhakemesini bilinli
hale getirmek iin bu yanllara ihtiya duyar. O hala yaam
deneyimlemektedir ve eyleri nasl doru bir ekilde deer
lendireceini renmek iin deneyimlemek ^orundadr. Do
laysyla evlenmeden nce bu tr bir cinsel deneyim yaa
mayan ok az erkek vardr. Ergenlik srasnda bu genelde
ecinsel deneyimlerdir ve bu olgu kabul edilenden ok daha
yaygndrlar. Heteroseksel deneyimler ge gelir ve her
zaman gzel deildir. nk cinsel karmaa kiilik btn
lnde ne kadar az zmsenirse o kadar fazla zerk ve
igdsel olacaktr. Cinsellik o halde tamamen hayvanidir
ve hibir psikolojik ayrm tanmaz. En deersiz kadn bile
bunun stesinden gelecektir; kadnn tipik ikinci derece
cinsel karakteristie sahip olmas yeterlidir. Cinsel karmaa
psie etkisinden kurtulduu anda eylem kolaylkla meydana
geleceinden bu tr bir yanl adm, bize insan karakteri ile
ilgili sonu karma hakkn vermez. Buna ramen bu do
adaki pek ok deneyim kiilik oluumu zerinde kt bir
etkiye sahiptir: Alkanlktan, cinsellii ok alt bir dzeyde
sabitler ve ahlaken kabul edilemez bir noktaya getirir. So
nu, sz konusu kii grnte saygn bir yurtta olsa bile
iten ie alt dzeydeki cinsel fantezilere yenik der, ya da
onlar bastrr, sonra bu fanteziler baz neeli anlarda ilkel
biimde yzeye kar, bu durum hi kukulanmayan ancak
olup biteni anlad varsaylan karsnda ise byk aknla

neden olur. Kadnlarn duygu ilevi kocalarndaki bu cinsel


lik trne yant veremez, dolaysyla onlar evliliklerinin ilk
gnnden itibaren genelde souk davranmaya balarlar.
Psikolojik ergenlik dnemindeki erkein muhakeme zayf
l, e seiminin vaktinden nce gerekletiini derinden
yanstmak iin onu kkrtmaldr.
218
imdi rencilik dnemi boyunca cinsiyetler arasn
da alldk olan dier iliki biimlerine geelim. Sizin de
bildiiniz gibi farkl lkelerin belli bal byk niversitele
rindeki renciler arasnda karakteristik iliki vardr. Bu
ilikiler bazen olduka durgundur ve hatta psikolojik bir
deere bile sahip olabilir. Bunlar tmyle cinsellik ierme
dii gibi ksmen sevgi de ierir. Bazen iliki evlilie de d
nr. Bu nedenle ilikiler, fuhutan daha stn konumda
dr. Fakat bu genelde ebeveynlerinin tercihlerini dikkate
alan rencilerle snrldr. Pek ok kz para iin sevgilerini
sattn sylemese de mali destek iin sevgilisine bal ol
duundan ounlukla bu bir para sorunudur. liki, erkek
iin bir kadnla ilk mahrem dostluk ve sonraki yaamnda
duygusallkla hatrlad bir an olabilirken kzn yaamnda
bu genellikle gzel bir blmdr, aksi halde zavallla ve
bolua mahkum olur. Tekrarlarsak ksmen erkein kaba
duyusall, dncesizlii, duygu eksiklii ve ksmen de
kzn delimenlii ve kararszl yznden bu ilikilerde
deerli bir ey yoktur.
219
Bu ilikilerin tmnn stnde geiciliin Demokles klc sallanr ki bu gerek deerlerin oluumunu engel
ler. Bunlar, geici dnemler ve kstl geerlilii olan dene
yimlerdir. Kiilik zerindeki yaralayc etkinin nedeni erkek
lerin kzlar ok kolaylkla elde etmesidir yle ki sevgi nes
nesinin deeri dmtr. Cinsellik probleminden byle
basit ve sorumsuz bir ekilde kurtulmak erkek iin uygun
dur. Erkek marr. Dahas cinsel olarak tatmin olmas,
hibir gen adamn onsuz yapamad itici gten onu yok
sun brakr. Usanmr ve beklemeye devam eder. Bu sra
da doru taraf bulana dek kendisinde nceden biriken

geici diillii sakince gzden geirebilir. Ondan sonra evli


lik ortaya kar ve en uzaktaki tarihe braklr. Bu sre
onun karakteri iin bir para fayda salar. Alt dzeydeki
iliki, cinsellii mtekabil bir alt dzey geliiminde tutma
eilimindedir ve bu eilim, byk olaslkla evlilikte zorluk
lara yol aar. Veya cinsel fanteziler bastrldnda nevrozlu,
daha da kts ahlaken banaz birinin ortaya kmas muh
temeldir.
220
Her iki cinsiyetten renciler arasndaki ecinsel
ilikiler kesinlikle olaand deildir. Bu fenomeni deerlendirebildiimiz kadaryla bu ilikilerin bizimle ve genelde
Avrupa ile ok ortak yn olmadn, erkek ve kz niver
site rencilerinin sk bir ayrm ierisinde yaad belli
birtakm lkelerde olduunu syleyebiliriz. Burada gerek
dostluk kuramayan ve normal bireyler ierisinde bir sempa
ti gremeyen patolojik ecinsellikten deil daha ok duygu
larn cinsel biimle ifade eden, cokulu bir dostluktan zevk
alan genelde normal gen insanlardan bahsediyorum. Tm
okul ve niversite yaamnda gen yataki gruplar arasnda
gndemde olan karlkl mastrbasyon onlara gre sadece
nemli deildir, ayrca kelimenin klasik anlamyla dostluk
tabirini hak eden daha stn daha ruhani formdur. Byle
bir dostluk yal ve gen kiiler arasnda oluursa bunun
eitici nemi inkar edilemez. Mesela bir para ecinsel bir
retmen, parlak eitim yeteneini genelde kendi ecinsel
eilimine borludur. Yal ve gen insanlar arasndaki e
cinsel ilikinin bu nedenle her iki taraf iin de avantajl ve
kalc bir deeri olabilir. Byle bir ilikinin deeri iin ol
mazsa olmaz tek koul dostluk istei ve onlarn buna bal
lklardr. Fakat genelde eksik kalan bu kouldur. Bir erkek
teki ecinsellik arttka onun sadakatsizlik ve erkek ocuk
lar batan karmaya yatknl artar. Sadakat ve gerek
dostluk etkili olduunda bile sonular kiilik geliimi iin
istenmeyen biimde olabilir. Doal olarak bu tr bir dost
luk zel bir hissiyat yani erkekteki diillik unsuruna ynelik
tutku ierir. Erkek geveze, hassas, estetik, ar duyarl olur

yani feminen olur ve bu kadns davran onun karakteri


iin zararldr.
221 Benzer avantajlar ve dezavantajlar kadnlar arasn
daki dostluklarda da dikkat ekici olabilir, sadece burada
ya ve eitim faktr ok nemli deildir. Temel deer bir
yandan hassas duygularn dier yandan mahrem dncele
rin al veriinde yatar. Genelde onlar ateli, entelektel ve
stnlklerini srdrmeyi ve erkeklere kar kendilerini
korumay amalayan daha erkeksi kadnlardr. Bu nedenle
onlarn erkeklere olan tutumlar biraz da kar koymayla
birlikte zgveni bozan bir tutumdur. Bunun karakterleri
zerindeki etkisi kadns cazibelerini yok etmek ve erkeksi
nitelikleri pekitirmektir. Genelde bir erkek bu tr kadnla
rn kendisini souk bir ekilde terk ettiini anladnda o
kadnlardaki ecinsellii kefeder.
222 Normalde ecinsellik pratii, devamndaki heteroseksel etkinlie kar nyargl deildir. Aslnda ikisi yan
yana da var olabilir. Tm yaamn bir ecinsel olarak gei
ren ok zeki bir kadnn sonradan ellisinde bir erkekle
normal bir ilikiye kalktn biliyorum.
223 rencilik dnemindeki cinsel ilikiler arasnda
bahsetmek zorunda olduumuz, tuhaf olduu kadar da
normal olan bir iliki tr daha vardr. Bu iliki, gen bir
adamn muhtemelen evli ya da bir ekilde dul kalm daha
yal bir kadna balanmasdr. Muhtemelen Jean Jacques
Rousseau ve onun Madam de Warens ile ilikisi aklnza
gelecektir. Bu iliki tam da demek istediim gibi bir iliki
dir. Erkek genelde hayli utangatr, gvensizdir, iten ie
korkar, bazen de ocuklar. Doal olarak annesini aramak
tadr, nk belki de ailesinden ok fazla ya da ok az sevgi
grmtr. Pek ok kadn, zellikle de partnerlerinden
epeyce yalysalar, olduka aresiz olan bir erkekten daha
iyisini aramaz. Bir erkein gcn, erdemini, marifetini
sevmezler, zayfln severler. Onun bebeksi cazibesini
grrler. Eer erkek biraz kekelerse byleyici hale gelir ya
da bir topallamas varsa bu annelik efkatini ve hatta daha

da fazlasn harekete geirir. Genelde kadn onu batan


karr ve ona memnuniyede annelik eder.
224
Bunun yannda her zaman olmasa da ekingen bir
gen, yar ocuk olarak kalr. Bu ar annelik kaygs, sade
ce gelimemi erillii yzeye karmak iin ihtiya duyulan
ey olabilir. Bu ekilde kadn, onun duygularn eitir ve
tam bilince getirir. Erkek, dnya ve yaam deneyimi olan,
kendisinden emin bir kadn anlamay renir ve bylece
ender elde edilen perde arkasna bakabilme frsatna sahip
olur. Eer erkek ilikiyi hzla gelitirirse ancak bunun avan
tajna sahip olabilir, buna saplanp kalaca iin, kadnn
annelii erkei mahvedecektir. Annelik eilimi, zor ve ac
masz yaam mcadelesinde kendini hazrlamak zorunda
kalan biri iin en ldrc zehirdir. Erkek, kadna olan ar
ballndan kurtulamazsa iradesiz bir parazit olacaktr zengin pek ok kadn iin ya kucak kpei ya da ev kedisi
seviyesine decektir.
2 2 5 imdi aseksel ya da platonik olmalarndan dolay
cinsel problemlerine hibir zm getiremeyen iliki form
larn ele alalm. Bu konu zerinde gvenilir herhangi bir
istatistik varsa inanyorum ki svirede rencilerin ou
nun platonik ilikiyi tercih ettiini gsterecektir. Doal
olarak bu cinsel ilikiden kanma sorununu arttracaktr.
Cinsel iliki perhizinin salk asndan zararl olduunu sk
sk duyarz. Bu gr doru deildir, en azndan renci
andaki insanlar iin. Perhiz, sadece, bir erkein bir kad
n elde edecei yaa geldiinde salk iin zararldr, ve er
kek bireysel eilimler asndan byle yapmaldr. O zaman
larda sklkla hissedilen olaand cinsellik ihtiyac, ayn
zamanda erkein tereddt, endie, phe ve ekinmeyi
zorla ortadan kaldrmay hedefleyen biyolojik amac tar.
Bu ok gereklidir nk phe uyandrc ihtimalleriyle
evlilik fikri ounlukla erkei panie sokar. Cinsel ilikiden
kanmann hi kukusuz bu koullar altnda zararl etkileri
olabilir; iliki iin acil fiziksel ve psikolojik bir gereksinim
olmadnda deil.

226 Bu, mastrbasyonun zararl etkileriyle ilgili benzer


bir soruyu akla getirmektedir. Fiziksel ve psikolojik neden
lerden dolay normal bir iliki imkansz ise emniyet valf
olarak mastrbasyonun hibir kt etkisi yoktur. Mastr
basyonun etkilerinden zarar grerek doktora giden gen
yataki insanlar hi de ar mastrbasyoncu deillerdir
onlarn doktora ihtiyalar yoktur nk hibir ekilde hasta
deillerdir onlarn mastrbasyonlar daha ziyade psiik
karmaklk gsterdiinden dolay zararl etkilere sahiptir, ki
bunun beraberinde bilin spazm ya da cinsel fantezilerin
kargaas ortaya kar. Bu kargaa zellikle kadnlar arasn
da yaygndr. Psiik karmaklkla dolu mastrbasyon zarar
ldr fakat olaan ve etrefilsiz de deildir. Bununla birlikte
mastrbasyon normal cinsel ilikinin fiziksel, psikolojik ve
toplumsal adan mmkn olduu yaa dek devam etmise
ve sadece yaamn gerektirdii ilerden kamak iin yerine
getirilmise o zaman zararldr.
227 Platonik ilikiler rencilik dneminde ok nemli
dir. Genelde kullanlan kalp flrt etmektir. Flrt etmek,
btnyle bu yaa uygun olan deneysel bir davran ifade
sidir. rtl bir anlamayla iki taraf da ykmllk altna
sokmayan gnll bir eylemdir. Bu bir avantajdr ve ayn
zamanda da dezavantajdr. Deneysel tutum, herhangi bir
istenmeyen sonu olmadan iki tarafn da birbirlerini tan
masna imkan verir. Her iki taraf da kendisinin deerlen
dirmelerini ve kendini ifade etme, uyum ve savunma bece
rilerini uygular. Sonraki yaamnda olaanst bir ekilde
deerli olacak geni yelpazedeki deneyimi, flrt ederken
toplayabilir. Dier yandan, herhangi bir ykmlln ol
may kiiyi kolaylkla apkn, s, nemsiz ve kalpsiz ol
maya itebilir. Erkek bir salon erkei, profesyonel bir kalp
krc ve asla hayal edilmeyecek derecede skc bir figre,
kz ise bir fettana ve ciddi bir adamn igdsel olarak dik
kate almamas gerektiini hissettii bir kadna dnr.
228 Flrt ne kadar sradansa o kadar nadir olan baka
bir fenomen vardr; o da ciddi bir sevginin bilinli ilenme

sidir. Bunu geleneksel romantizm ile zdeletirmeden


basite bir ideal olarak adlandrabiliriz. Kiiliin geliimi
iin derinden ciddi ve sorumlu duygularn vaktinde uyan
nn ve bilinli geliiminin son derece deerli olduuna
phe yoktur. Bu tr bir iliki, sk alma, ballk ve gvenilirlilie gl bir tevik olmann yannda gen bir ada
ma sknt veren eilimlere kar ok etkili bir kalkan olabi
lir. Bununla birlikte olumsuz hibir taraf olmamak kadar
da deerli bir ey yoktur. Olduka ideal olan bir iliki kolay
lkla kiiye zel de olabilir. Sevgisinden dolay gen adam
dier kadnlarla olan balantsn keser ve kz, erotik fet
hetme sanatn renmez nk erkeini zaten elde etmi
tir. Kadnn sahiplenme igds tehlikeli bir eydir ve
erkein, evlenmeden nceki kadnlardan deneyim edine
medii iin piman olmasna ve sonrasnda bunu telafi et
mek zorunda kalmasna neden olur.
229
O nedenle bu trdeki her ilikinin ideal olaca so
nucuna varlamaz. Tam aksinin doru olduu vakalar vardr
- rnein bir erkek ya da kz, anlalmaz bir nedenle sadece
alkanlk sonucu okuldaki sevgilisiyle birlikte olmann yo
lunu arar. Ya tembellikten ya gayret eksikliinden ya da
muhtalktan birbirlerini asla brakamazlar. Muhtemelen
her iki taraftaki ebeveyn de uygun elemeyi grr ve bir
dncesizlik annda balayan alkanlkla devam eden iliki
pasif bir ekilde oldubittiyle kabul edilir. Burada hibir fay
da olmadan zarar birikir. Kiiliin geliimi iin uysallk ve
pasiflik zararldr nk bunlar deerli deneyime ve kiinin
belirli yetenek ve meziyetleri uygulamasna engeldir. Ahlaki
nitelikler zgrlk ierisinde kazanlr ve ancak ahlaken
tehlikeli durumlarda deerlerini ortaya koyarlar. Sadece
mahkumiyet cezasndan dolay almaktan kanan hrsz,
ahlaki bir kiilik deildir. Ebeveynler bu dokunakl evlilie
efkatle bakp kendi erdem hikayelerine ocuklarn saygn
ln ekleyebilseler de bu evlilik, gerek dayankll yeter
siz ve ahlaki tembellikle bozulmu bir yalan ve bir yanlg
dr.

230 Gerek yaamda karlatmz problemlerin bu k


sa zetinden sonra son olarak yrein arzusu ve topik
olaslklarn alanna geeceiz.
231 Bu gnlerde zgr sevgi topyasn konumadan
sevgi problemini tartmakta zorlanyoruz, buna deneme
evlilii de dahil. Ben bu fikri arzulu bir fantezi olarak, ve
gerek yaamda hep zor olan bir probleme nem vermeme
eilimi olarak gryorum. Yaam lmszlk otu yetitir
mekten daha kolay hale getirmek artk mmkn deil. e
kim gc sadece gerekli enerji kullanmyla stesinden ge
lebilir. Ayn ekilde sevgi probleminin zm tm kay
naklarmz zorlar. Baka herhangi bir ey, ie yaramaz bir
yama olacaktr. zgr sevgi, herkes en stn ahlaka ulaa
bilirse kavranabilinir. zgr sevgi ideali, grnte bu
amala deil, zor baz eyleri kolay gstermek iin icat
edilmiti. Sevgi, derinlik ve duygulara ballk gerektirir.
Onlar olmadan sevgi olmaz sadece marklk olur. Gerek
sevgi daima kendisini adayp kalc balarla tutunacaktr;
tercih ettii eyi baarmak iin deil sadece o tercihi etki
lemek iin zgrle ihtiya duyacaktr. Her gerek ve de
rin sevgi, bir fedakarlktr. Seven, teki tm olaslklar daha
dorusu bu olaslklar var eden yanlsamalar feda eder.
Eer bu fedakarlk yaplmazsa yanlsamalar, derin ve gve
nilir duygularn geliimine dolaysyla gerek sevgiyi deneyimleme olaslna engel olur.
232 Sevginin dinsel inanla pek ok ortak yn vardr.
Koulsuz gven ister ve kesin teslimiyet bekler. Tpk baka
birinin deil sadece kendini Tanrya tmyle veren inanl
birinin ilahi ltuftan pay almas gibi sevgi de sadece koul
suz fedakarlk ve duygulara ball becerebilenlere en de
rin gizemini ve mucizesini ortaya karr. Bu ok zor oldu
undan sadece birka lml byle bir baardan vnebi
lir. Fakat en doru ve en fedakar sevgi ayrca en gzel ol
duundan hi kimse bunu kolaylatrmaya almamaldr.
Adam, leydisini sevme sknts eken zgn bir valyedir.

Sevgi Tanr gibidir; her ikisi de kendini sadece en cesur


valyelere aar.
233 Deneme evliliklerine ayn eletiriyi getireceim. Bir
adamn deneme evliliine kalkmas onun rezervasyon
yapmas anlamna gelir. Riske girmeyip aznn yanmayaca
ndan emin olmak ister. Fakat bu, gerek deneyimi en
etkili ekilde engelleme biimidir. Seyahat kitabm okuyarak
kutuplardaki buzun inanlmazln ya da sinemada Himalayalara trmanmay deneyimleyemezsiniz.
234 Sevgi ucuz deildir bu nedenle onu deersizletirmekten kanmalyz. Tm kt niteliklerimiz, bencillik,
korkaklk, dnyevi akl ve agzllmz bunlarn hepsi
sevgiyi ciddiye almamamza neden olur. Fakat sevgi sadece
onu ciddiye aldmzda bizi dllendirecektir. Hatta g
nmzde cinsel konularn sevgiden uzak bir ey olarak
konuulmasn talihsizlik olarak gryorum. ki konu birbi
rinden ayrlamaz, eer cinsellikle ilgili bir problem varsa bu
sadece sevgiyle zlebilir. Dier zm zararl bir yer
deitirme olacaktr. Cinsellik kendini yabani olarak gste
rir fakat bir sevgi ifadesi olarak kutsallar. Bu nedenle bir
erkee ne yaptn deil nasl yaptn sorun. Sevgiden
yola karak ya da sevgi ruhuyla yapyorsa o zaman bir Tan
rya hizmet ediyordur ve her ne yaparsa yapsn bunu yarg
lamak bizim iimiz deildir, nk yapt ey kutsaldr.
235 nanyorum ki bu grler, doal bir fenomen ola
rak cinsellik zerine hibir ahlaki muhakemede bulunmad
m aka gsterir; yaptm ey, cinselliin ifade edili
biimine bal ahlaki deerlendirmesidir.

Psikolojik Bir liki Olarak Evlilik1


324 Psikolojik bir iliki olarak grldnde evlilik, ol
duka ayrcinsli bir doaya sahip, znel ve nesnel etkenlerin
tamamndan meydana gelen son derece karmak bir yap
dr. Yasal ve toplumsal bir doann nesnel etkenlerinin evli
ifder arasndaki psikolojik iliki zerinde dikkate deer bir
etkisi vardr, ancak burada evliliin sadece psikolojik olan
problemleri ile snrl kalmak istediim iin bu etkenleri gz
ard etmeliyim.
325 Bilind seviyedeki iki kii arasnda psikolojik bir
ilikiden sz edilemeyecei iin ne zaman psikolojik bir
ilikiden konusak kiinin bilin seviyesinde olduunu varsa
yarz. Psikolojik bak asndan, bilind seviyede kiiler,
bsbtn ilikisiz olurdu. Dier herhangi bir bak asn
dan, rnein fizyolojik bak andan, ilikili olarak gr
lebilirler ama kimse ilikilerine psikolojik diyemezdi. Var
saydm zere bu gibi toptan bir bilind durum olmaya
ca halde, yine de dikkate deer derecede ksmi bir bilin
d durumun olduu ve psikolojik ilikinin bilind du
rumun var olduu derece ile snrland kabul edilmelidir.
326 ocukta bilin, zamanla birleip bir kta veya ke
sintisiz bilincin bir toprak ktlesi oluturacak ayr adalar
1 [lk defa, Die Ehe als psychologische Beziehung (Dos Ehebuch iinde,
ed. Count Hermann Keyserling, Celle, 1925) adyla yaynlanmtr; daha
sonra Theresa Duerr tarafndan ngilizceye evrilmitir (The Book of
Marriage iinde, New York, 1926); lk hali, Seelenprobleme der Gegenmart
(Zrih, 1931) iinde yeniden baslmtr. Makale, H. G. ve Car}1 F.
Baynes tarafndan ngilizceye yeniden evrilmitir, (Contributions to
Analytical Psychology iinde, Londra ve New York, 1928) ve bu versiyon
mevcut eviride bazen bavuru kayna olarak kullanlmtr EDTRLER]

gibi bilind psiik yaamn derinliklerinden ykselir. Ye


niliki zihinsel geliim, gerekte, bilincin geniletilmesi an
lamna gelir. Kesintisiz bir bilincin ykselii ile - ncesiyle
deil - psikolojik iliki mmkn hale gelir. Malumunuz
zere bilin her zaman ben-bilincidir. Kendimin bilincinde
olmak iin kendimi dierlerinden ayrt edebiliyor olmal
ym. liki, sadece bu ayrmn var olduu yerlerde gerekle
ebilir. Ama ayrm genel bir yolla yaplabilmesine ramen
psiik hayatn geni ksmlar hala bilind kald iin
normalde tamamlanmamtr. Bilind ierikler bakmn
dan hibir ayrm yaplamad gibi, bu arazide hibir iliki
kurulamaz; burada hala Benin bakalaryla ilkel biimde
zdelemesinin asli bilind durumu hakimdir, baka bir
deyile tam bir iliki yokluu hakimdir.
327 Evlenebilir yataki gen bir insan, tabii ki bir benbilincine sahiptir (genellikle kzlar erkeklere gre daha ok
sahiptir) fakat kii asli bilind durumunun derinliklerin
den henz ortaya kt iin hala glgede kalan ve bu a
dan psikolojik ilikinin oluumunu engelleyen geni blge
leri kesin olarak vardr. Bu, pratikte gen adamn (ya da
kadnn) kendisi ve dierleri hakknda sadece tamamlan
mam bir anlaya sahip olabilecei ve bu yzden de ken
disinin ve dierlerinin gdleri konusunda hatal bir ekilde
bilgilendii anlamna gelir: Genellikle eylemlerine sebep
olan gdleri byk lde bilinddr. Bilincin var olan
ieriini srekli abarttmz ve dorukta olmamz gerekirken
aslnda ok uzun bir trmann ilk admnda olduumuzu
fark etmemiz byk ve artc bir keif olduu iin kii
znel olarak tabii ki kendinin ok bilinli ve bilgili olduu
nu dnr. Kiinin ak olduunda hissettii lmcl zorlanmda znel olarak grld gibi bilind blgesi ne
kadar byk olursa evlilik de o kadar az zgr seim mese
lesi olur. Zorlanm, daha az kabul edilebilir bir formda da
olsa kii ak olmadnda bile var olabilir.
328 Bilind gdler kiisel ve genel bir doaya aittir
ler. lk olarak, ebeveyn etkisinden kaynakl gdler vardr.

Gen adamn annesiyle ve gen kzn da babasyla ilikisi


bu adan belirleyici etmendir. Olumlu ya da olumsuz, kar
veya koca seimini bilind seviyede etkileyen ey, ebe
veynlere olan ban gcdr. Her iki ebeveynden birine
kar bilin seviyesinde duyulan sevgi, sevilen e seimini
kolaylatrr. Bilind seviyedeki (kendini bilin seviyesin
de sevgi anlamnda ifade etme ihtiyac olmayan) bir ba ise
bu seimi zorlatrr ve karakteristik dzenlemeler dayatr.
Bu dzenlemeleri anlamak iin ncelikle ebeveynlerle olan
bilind ban sebebi ve bu ban bilin seimini hangi
durumlar altnda zorla deitirdii ve hatta engelledii bi
linmelidir. Genel anlamda ebeveynlerin yaam olabilecek
leri ama yapay gdler iin kendilerini engelledikleri tm
yaam, ikame formunda ocuklara geer. Bu demektir ki
ocuklar, ebeveynlerinin yaamlarnda yerine getirilememi
her eyi dnlemek iin bilind seviyede gdmlenir. Bu
yzden bu ahlaki fikirli ebeveynlerin ahlaksz olarak ad
landrlan ocuklar vardr ya da sorumsuzca ie yaramaz bir
babann olumlu ynde hastalkl derecede hrsl bir olu
vardr vb. En kt sonular kendilerini yapay olarak bilin
d seviyede tutmu ebeveynlerden gelir. Tatmin edici
bir evlilik numarasn bozmamak iin kendini kastl olarak
bilind seviyede tutan bir annenin vakasn ele alalm. Bu
anne kocann yerini az ok tutmas iin olunu bilind
seviyede kendine balayacaktr. Olan, eer dorudan e
cinsellie zorlanmadysa, gerek doasnn tersi bir yolda
seimini dzenlemeye mecbur kalr. rnein, annesinden
ak bir ekilde aa ve bu nedenle onunla yanamayacak
bir kz ile evlenebilir; ya da acmasz ve baskc bir yaradl
taki, onu belki de annesinden ayrmakta baarl olacak bir
kadna aldanabilir. Eer igdlerin etkisi geersiz klmmadysa e seimi bu etkilerden uzak durabilir. Ama er ya da
ge bu igdler kendilerini engeller olarak hissettirirler.
Tr koruma asndan az ok igdsel bir seim en iyi
olarak dnlebilir ama tamamen igdsel bir kiilik ile
bireysel olarak farkllam bir kiilik arasnda sklkla ola
and byk bir farkllk olduu iin bu igdsel seim

psikolojik anlamda her zaman hayrl deildir. Ayrca bu


gibi vakalarda soy, tamamen igdsel bir seim ile geliti
rilebilir ve kuvvetlendirilebiLir olmasna ramen bireysel
muduluk yerini straba brakacaktr (Tabii ki igd fikri,
doasnn byk bir ksm bilinmeyen her eit organik ve
psiik etken iin kolektif bir terimden daha fazlas deildir).
329 Eer birey sadece trn devam iin bir ara olarak
grlyorsa o halde e seiminde tamamen igdsel bir
seim en iyisi olur. Ama bu gibi bir seimin temelleri bi
lind olduu iin sadece bir eit kiisel olmayan balan
bunlarn zerine kurulabilir; ilkel insanlar arasnda gzlemlenebilen mkemmellik gibi. Eer burada bir ilikiden
bahsedebilirsek bu iliki en iyi ihtimalle demek istediimiz
eyin soluk bir yansmas, phesiz kiisel olmayan bir du
rum, tamamen geleneksel adetler ve nyarglar ile dzen
lenmi, geleneksel evliliklerin prototipi olur.
330 Akl veya mantk veya ebeveynlerin szm ona g
nlden ilgisi evlilii dzenlemez, ve ocuklarn saf igd
lerinin etkisi yanl eitim ya da birikmi ve ihmal edilmi
ebeveyn karmaalar tarafndan bozulamaz, evlilik seimi
normal olarak igdnn bilind gdlerini takip edecek
tir. Bilind durum, ayrm-yapmama ya da bilind z
deleme ile sonulanr. Bunun uygulanabilir sonucu ise
udur; bir kii dier bir kiide kendininkine benzer bir psi
kolojik yap olduunu varsayar. Grnte ayn amalarla
paylalan bir deneyim olarak normal cinsel yaam, bunun
tesinde bir olma ve zde olma duygularm glendirir.
Bu durum, tam bir ahenk olarak tanmlanr ve byk mut
luluk (tek yrek ve tek ruh) olarak vlr bu vg se
bepsizdir nk asli bilind seviyede bir olma durumuna
dn ocuklua dnmek gibidir. Tm sevgililerin ocuksu
jestleri de bundan dolaydr. Hatta bu, ana rahmine, henz
bilind olan yaratcln bereketli derinliklerine geri d
ntr. Bu, gerekte zgn ve tartmasz Tanrsal bir de
neyimdir ve bu deneyimin deneyst gc, bireysel olan
her eyi yok eder ve bitirir; yaama gerekten katlmadr,

kaderin kiilerst kudretidir. Bireyin kendine hakim olma


iradesi paralanr: kadn anne olur, erkek de baba ve byle
likle her ikisi de zgrlklerini kaptrr ve yaam drts
nn enstrman haline gelirler.

331
Burada iliki biyolojik igdsel hedefin - trlerin
korunumu - snrlar iinde kalr. Bu hedefin kolektif doa
sndan dolay kar koca arasndaki psikolojik ba da esasen
kolektif olacaktr, psikolojik anlamda ise bireysel bir iliki
olarak dnlemeyecektir. Biz bundan sadece bilind
gdlerin doas fark edilip asli zdelik bozulduunda
bahsedebiliriz. Bir evlilik bireysel bir ilikiye doru hibir
zaman kolayca ve kriz olmadan gelimez ya da nadiren
geliir. Bilin, ac olmadan domaz.
33f Bilincin farkna varlmasna nclk eden birok
yol vardr ama bu yollar belirli kanunlar takip ederler. Ge
nellikle yaamn ikinci yarsnn balamasyla deiim balar.
Yaamn orta dnemi muazzam bir psikolojik neme sa
hiptir. ocuk, psikolojik yaamna dar snrlar dahilinde,
sihirli anne ve aile emberi iinde balar. lerici olgunlama
ile ufkunu ve kendi etki alann geniletir; umudan ve niyet
leri, kiisel gcn ve sahip olduklarn geniletmeye yn
lendirilir; arzu devaml genileyerek dnyaya eriir; bireyin
iradesi, bilind gdler tarafndan takip edilen doal he
deflerle daha da zde hale gelir. Bylece adam hayatn
eylerde canlandrr, ta ki sonunda bu eyler yaamaya ve
oalmaya balayana kadar; ve belli belirsiz bir ekilde bu
adam o eyler tarafndan kaplanr. Annelerini, ocuklar ele
geirir, erkekleri de kendi eserleri. Aslnda sadece alma
ve byk abayla meydana getirilen ey artk kontrolden
km demektir. Bu ilk bata tutkudur, sonra grev olur ve
son olarak tahamml edilemez bir sorumluluk, yaamda
yaratcsnn srtndan geinen bir vampir olur. Bir adam
kendini hala btn gc ve btn iradesi ile iine veriyorsa
orta ya en byk genileme andr. Fakat tam bu anda gn
batar ve yaamn ikinci yars balar. Tutku imdi yzn
deitirir ve greve arlr; stiyorum engellenemez bir

Yapmalyma dnr ve bata srpriz ve keifleri geti


ren yoldaki dnmler gelenek tarafndan durgunlatrlr.
arap mayalanmtr, durulmaya ve berraklamaya balar.
Tutucu eilimler, eer hepsi iyi giderse geliir; ileri bakmak
yerine kii birok kere istemsizce geriye bakar ve yaam o
ana kadar nasl deimi grmek iin durum deerlendir
mesi yapmaya balar. Gerek gdler aranr ve gerek ke
ifler yaplr. Kendini ve kaderi incelemesi, ona kendi zel
liklerini fark etme olanan salar. Ama bu igrler kolay
elde edilmez; sadece en iddetli oklarla kazanlrlar.
33f Yaamn ikinci yarsndaki amalar birinci yarsn
daki amalardan farkl olduu iin genlik tutumunda ok
fazla oyalanmak iradede blnmeye sebep olur. Bilin hala
kendi eylemsizliine itaat ederek hzla ilerler ama bilind
geride kalr nk daha ok yaylma iin ihtiya duyulan
g ve isel niyet baltalanmtr. Kiinin kendisiyle bu
uyumsuzluu memnuniyetsizlie yol aar ve kii eylerin
gerek durumunun bilincinde olmad iin genellikle bu
nun sebeplerini eine yanstr. Bylece bilin farkndalna
gerekli giri olan ciddi bir atmosfer geliir. Genellikle bu
durum her iki partner iin de e zamanl balamaz. En iyi
evliliklerde bile bireysel farkllklar her iki ein de zihin du
rumu tam anlamyla zde olacak kadar silinemez. Vakala
rn ounda elerden biri dierine gre evlilie ok daha
hzl uyum gsterir. Temelde ebeveynleriyle olumlu bir
iliki kurmu biri eine uyum salamada ok az zorluk du
yar ya da hi duymaz iken dieri ebeveynle kurduu derin
bir bilind ba tarafndan engelleniyor olabilir. Bu yz
den tam bir uyumu daha sonra baaracaktr ve bu uyum
byk zorluklarla kazanld iin daha salam bile olabilir.
33f Manevi geliimin gidiatndaki ve derecelerindeki
bu farkllklar kendini kritik zamanlarda gsteren tipik bir
zorluun temel sebepleridir. Bir kiiliin manevi geliimi
nin derecesine gelince, zellikle zengin ya da yce bir do
a imasnda bulunmak istemem. Bu hibir zaman olmaz.
Yani aslnda zihindeki ya da doadaki belirli bir karmaay

basit bir kpe kar birok yzl deerli bir ta ile karlat
rabiliriz. Kaltsal zellikler ile ykl, ok ynl ve aslnda
sorunlu, uzlamas bazen ok zor olan insanlar vardr. Bu
gibi insanlara uyum ya da bu insanlarn daha basit kiilikle
re uyumu her zaman bir problemdir. Belirli bir ayrma
eilimleri olan bu insanlar, genellikle uzlalmaz zellikleri
ni kayda deer periyodlara blecek yetenee sahiptirler, bu
yzden olduklarndan daha basit gibi geinirler ya da ok
ynllkleri, ok deikenlikleri onlara kendilerine has bir
cazibe katar. Bu kiilerin eleri kendilerini kolaylkla yle
bir dolambal doann iinde kaybedebilirler ki, bu doa
nn iinde kiisel karlarnn bazen ok ho olmayan yollar
la tamamen emilecei mmkn tecrbe bolluu bulurlar,
nk bu kiilerin tek ii tm ini klaryla einin karakte
rini izlemektir. Her zaman daha basit olan kiilii evrele
yen birok deneyim vardr -eer basit kiilik bu deneyimler
tarafndan tamamen inenmediyse ayet- erkek, daha
karmak olan einin iinde tketilir ve k yolunu gre
mez. Bir kadn iin manevi olarak kocasnda tamamen kap
sanmak ve koca iin de duygusal olarak karsnda tamamen
kapsanmak neredeyse dzenli bir hadisedir. Bu, kapsa
nan ve kapsayan problemi olarak tanmlanabilir.
332 Kapsanan kii kendini tamamen evliliinin snrlar
iinde yayormu gibi hisseder; evli olduu eine kar tu
tumu bir btndr; evliliin dnda gerekli hibir zorunlu
luk ve balayc bir ilgi yoktur. Bu farkl ideal ortakln ho
olmayan taraf ise hibir zaman tmyle grlemeyen ve
bu yzden de bsbtn inandrc ve gvenilir olmayan bir
kiilie olan rahatsz edici bamllktr. Buradaki byk
avantaj ise kendi btnlnde yatar ve bu da psiik eko
nomide kk grlmeyecek bir etkendir.
333 Dier bir yandan, ayrma eilimiyle uyum iinde
kendini kapsanann blnmemi sevgisi ile btnletirme
ihtiyacna sahip kapsayan kii, daha basit olan kiilii y
znden kendisi iin doal olarak ok zor olan bu abada
olduka geride kalr. Dier kiide, kendi ynlerini tamamla

yacak ve bu ynlerine karlk gelecek tm ince taraflar ve


karmaklklar ararken o kiinin basitliini huylandrr.
Normal durumlarda basitlik her zaman karmakla kar
avantajl olduu iin ok yaknda gizli ve etrefilli tepkileri
daha basit bir doada harekete geirme abalarn brakmak
zorunda kalacaktr. Ve ok gemeden ei daha basit doa
syla uyum iinde, adamdan uyumlu basit cevaplar bekleyen
kadn1- durmadan srar ettii basit cevaplar ile adamn kar
maklklarn kmeleyerek, o adama yaplacak birok ey
verecektir. Adam basitlie raz gelmeden nce isteksizce
kendi iine kapanmaldr. Bilin srecinin kendisi gibi her
hangi bir zihinsel aba, her zaman basit olan tercih eden
sradan bir adam iin, gerekte vuku bulmayacak bile olsa
byk bir zorlamadr. Ve bu en azndan yar gereklii
temsil ettiinde o zaman o adam iin her ey biter. Daha
basit bir doa daha karmak olana, ona yeterince alan
vermeyen ok kk bir mahal gibi tesir eder. Dier bir
yandan karmak doa daha basit olana daha ok bo alanla
daha ok mahal verir ki bylece kadn gerekten nereye ait
olduunu asla bilmez. Doal olarak bu da u noktaya varr;
daha karmak olan daha basit olan kapsar. Daha karmak
olan basit olanda emilemez ama onun iinde kapsanmadan
onu kuatabilir. Yine de daha karmak olan belki de die
rinden daha ok kapsanma ihtiyacnda olabilecei iin ken
dini evliliin dnda hisseder ve bu nedenle her zaman
problemli olan rol oynar. Kapsanan kii ne kadar ok
yaprsa, kapsayan kii o kadar ok ilikinin dnda bra
klm hisseder. Kapsanan kii yapkanlyla ilikiye doru
iter ve ne kadar ok iterse kapsayan kii o kadar az cevap
verebilir. Bu yzden adam dardan kolaan etme eilimi
gsterir, phesiz balangta bu bilind seviyededir, ama
orta yan balamasyla birlikte ayrmac doasndan dolay
1 [Bu ve devamndaki paragraflar evirirken ak olsun diye kapsayan
erkek, kapsanam da kadn varsaydm. Bu varsaym tamamen ngilizce
gramerdeki mecburiyet nedeniyledir ve bu Almanca metinde belirtil
memitir. Tabi ki bu tersine evrilebilir bir durumdur. EVRMEN]

onun iin zellikle gerekli olan o birlik ve blnmezliin


daha srarl bir zlemi uyanr iinde. Bu noktada gidiat
atmay karar noktasna getirme eilimindedir. Adam
tamamlanma, her zaman eksik olan memnuniyet ve b
lnmezlik arad gereinin bilincine varr. Kapsanan kii
iin bu sadece her zaman acyla hissettii gvensizliin bir
onaydr; grnrde ona ait olan mahallerde dierinin, is
tenmeyen misafirlerin ikamet ettiini kefeder. Gvenlik
umudu ortadan kaybolur ve eer eini umutsuz ve iddetli
abalarla anlamaya zorlama konusunda, ve bir olma zle
minin ocuksu ve hastalkl bir fanteziden baka bir ey
olmadn zorla itiraf etme konusunda baarl olamazsa bu
hayal krkl onu kendi iine srkler. Eer bu taktikler
baarl olmazsa, kadnn baarszlnn kabul kendisini,
dierinde umutsuzca arad gvenliin kendinde bulundu
unu fark etmesine zorlayarak ona iyi gelebilir. Bu ekilde
kadn kendini bulur ve kapsayann bo yere arand tm
karmaklklar kendi basit doasnda kefeder.
334 Kapsayc, sadakatsizlik demeyi alkanlk haline
getirdiimiz eyin karsnda paralanmadan, bir olma z
leminin isel bakmdan meruiyetine inanmaya devam eder
ise bir sreliine z blnmeye tahamml etmek zorunda
kalacaktr. Bir ayrma, blnmeyle deil, daha ok zn
me ile iyileir. Bir olma iin gayret eden tm gler, kendiolmaya dair btn salkl arzular, znmeye kar direne
cek ve bu yolla, daha nce hep kendi dnda arad btn
lemenin isel bir olasl olduunun bilincine varacaktr.
Sonra dln blnmemi bir zde bulacaktr.
335 Bu, yaamn ortalarnda sklkla yaanan bir eydir
ve bu vesileyle olaanst insan doamz yaamn ilk yar
sndan kincisine nclk eden bu geii glendirir. Bu,
insann sadece igdsel doann bir arac olduu durum
dan kendisi olduu duruma getii bir bakalamdr: Do
ann kltre, igdnn ruha dnmdr.
336 Kii bu gerekli geliimi ahlaki iddet hareketleriyle
sekteye uratmamak iin dikkat etmeli nk yarlarak ya

da igdleri bastrarak manevi bir tutum yaratmak iin


yaplan herhangi bir teebbs sahteciliktir. Hibir ey ka
amak ehvet dkn bir maneviyattan daha tiksindirici
deildir; bu tpk kaba ksnllk kadar ahlakszcadr. Ama
gei sreci uzun zaman alr ve insanlarn byk ounluu
ilk aamalarda takl kalr. Keke ilkel insanlar gibi bilindm evliliin sebep olduu bu tm psikolojik geliim ile
ilgilenmesi iin brakabilseydik o zaman bu geiler daha
tam bir ekilde ve ok fazla anlamazlk olmadan sonu
landrlabilirdi. Bu yzden sklkla szm ona ilkel insan
lar arasnda sanki bozulmam bir kaderin tam olgunlaan
rnleriymi gibi annda sayg uyandran manevi kiiliklere
rasdanabilir. Burada kiisel deneyimlerimle konuuyorum.
Ama bugnn Avrupallar arasnda ahlaki iddet hareketle
ri tarafndan bozulmam insanlar bulunabilir mi? Hala
hem ilecilie ve hem de zddna inanacak kadar barbarz.
Ama tarihin tekeri geri dndrlemez; yapacamz tek ey,
iimizdeki ilkel pagann gerekten istedii gibi kaderimizi
rahatsz etmeden sonuna kadar yaamamza frsat verecek
bir tutuma ulamaya abalamaktr. Sadece bu durumda,
maneviyat ksnlle ksnll de maneviyata doru
arptmadmzdan emin olabiliriz nk ikisi de birbirinin
zerinden var olduu iin ikisi de yaamaldr.
337 Yukarda ksaca bahsettiim gei, psikolojik evlilik
ilikisinin en temel esaslarndandr. Doann amalarna
hizmet eden ve orta yan zelliklerine sahip geilere se
bep olan yanlsamalar hakknda daha ok ey sylenebilirdi.
Yaamn ilk yarsnda - uyum baarl ise ayet- evlilii nite
lendiren zel ahenk, kritik dnemin belirginletirdii zere
byk lde belirli arketipsel imgelerin yanstlmasna
dayaldr.
338 Her erkek kendi iinde ebedi bir kadn imgesi tar,
u ya da bu kadnn imgesi deil ama kesinlikle feminen bir
imge. Bu imge temelde bilind dzeydedir, erkein yaa
yan organik sistemine kaznm, balangtan beri var olan
kkenin kaltsal bir etmenidir, kadnn atalardan kalma tm

deneyimlerinin bir mhr ya da arketipidir, sanki kadn


lar tarafndan bu zamana kadar yaplm tm etkilerin bir
birikimi gibidir - ksaca psiik uyumun kaltsal sistemidir.
Kadnlar hi var olmasayd bile herhangi bir zamanda bu
bilind imgeden bir kadnn fiziksel olarak nasl oluturu
labilecei karmn yapmak hala mmkn olurdu. Ayn
ey kadn iin de geerli: O da doutan gelen bir erkek
imgesine sahip. Aslnda, deneyimlerimizden biliyoruz ki
bunu erkek imgesi, erkek vakalarnda ise kadn imgesi olarak
tanmlamak daha doru olurdu. Bu imge bilind olduu
iin sevilen kiiye her zaman bilind seviyede yneltilir,
ve tutkulu ekicilik ya da isteksizliin temel sebeplerinden
biri olur. Bu imgeye ben anima ad verdim ve Habet mulier animam? [Kadnn animas var mdr?\ skolastik sorusunu
zellikle ilgin buluyorum nk bana gre pheyi gerekelendiren zekice sorulmu bir soru. Kadnda anima, ruh
yoktur ama animus vardr. Anima erotik, duygusal bir karak
tere sahiptir ama animus rasyonelletiren bir karaktere sa
hiptir. Bu yzden erkeklerin feminen erotizm ve zellikle
kadnlarn duygusal yaam hakknda syledikleri eylerin
ou kendi anima-yanstmalarndan kaynaklanr ve bu yz
den saptrlr. Dier bir yandan, kadnlarn erkekler hakkndaki hayret verici varsaymlar ve fantezileri de mantksz
argmanlar ve yanl aklamalar reten animusun etkin
liklerinden gelir.
339
Anima ve animusun ikisi de olaanst bir okynllk ile karakterize edilir. Bir evlilikte, kapsayan kiiye
bu imgeyi yanstan, her zaman kapsanan kiidir, kapsanan
kii ise partnerine bilind imgesinin sadece bir ksmn
yanstabilir. Bu partner ne kadar ok birleik ve basit olursa
tam yanstma o kadar az olur. Bu son derece etkileyici imge
havada aslym gibi sanki yaayan bir insan tarafndan
doldurulmay bekler. Anima-yanstmalann cezbetmek iin
doa tarafndan yaratlm gibi grnen belirli kadn eitle
ri vardr; aslnda birisi kp tam anlamyla bir anima eidinden bahsedebilir. Szm ona anlalmaz karakter,
onlara ait donanmlarn vazgeilmez bir parasdr, ayrca

bir mulaklk, artc bir belirsizlik, hibir ey sunmayan


mphem bir bulanklk deil ama Mona Lisann konuan
sessizlii gibi vaat dolu bir sonsuzluk da bu paralardandr.
Bu eitte bir kadn; hem yal hem gentir, hem anne hem
kzdr, kukulu bir bekaretten, masumiyetten fazlasdr ve
yine de erkekler iin olduka uzlatrc, naif bir kurnazlkla
donatlmtr1. Gerek zihinsel gteki her erkek bir animus
olamaz, nk animus, iyi fikirlerin deil iyi kelimelerin - ki
bu kelimeler, hatr saylr ksm henz dile gelmemi an
lamlarla dolu gibi grnrler- efendisi olmaldr. Ayrca o
erkek, yanl anlalan snfa ait olmal ya da evresiyle bir
ekilde aras ak olmal ki fedakarlk fikri kendini aktr
madan kabul ettirebilsin. Bunun tesinde olduka phe
uyandran bir kahraman, olaslklarla dolu bir adam olmal
dr ki bu, animus-yanstmasnn, ortalama zekal2 bir er
kein skc esprilerini alglayabilir olmasndan ok nce
gerek bir kahraman ortaya karmad anlamna gelmez.
340
Kadnlar kadar erkekler iin de, kapsayan kii ol
duklarndan dolay, bu imgeyi doldurmak, sonular reten
bir deneyimdir nk kiinin mtekabil bir farkllk tarafn
dan cevaplandrlan karmaalarn bulma olasln ierir.
Kiinin kendini benimsenmi ve kapsanm hissettii geni
dehlizlerin ald grlr. Grlr tedbirli sylyorum
nk deneyim iki-yzl olabilir. Tpk bir kadnn animusyanstmasnn topluluk tarafndan tannmayan saygn bir
adama dadanmas ve aslnda ona, kendi gemisinin kaptan
olabilmesi iin manevi destek vermesi gibi, bir adam da
kendi anima-yanstmasyla kendine bir femme inspiratrice [il
ham verici kadn] yaratabilir. Ama genelde ykc sonularla
bir kuruntu retir, inanc yeterince gl olmad iin bu

1 H. Rider Haggardn Ayie (Londra, 1887) ve Pierre Benoitmn Atlantida


(Paris, 1920) isimli eserlerinde bu tipin mkemmel tanmlan mevcuttur.
2 Animusun kabul edilebilir aklamalar, Marie Hayn The Evil Vineyard
(New York, 1923), Elinor Wylienin JetniferLom (New York, 1923) ve
Selam Lagerlfn Gsta Berlings Saga (1891) isimli eserlerinde bulunabi
lir.

bir baarszlk olur. Ktmserlere bu ilkel psiik imgelerin


olaanst bir olumlu deere sahip olduunu sylerdim
ama gz kamatran fantezilere ve en sama sapmalara
kar iyimserleri uyarmalym.
341 Bu yanstma her ne olursa olsun bireysel ve bilin
seviyesinde bir iliki olarak dnlmemeli. lk aamalarn
da, biyolojik olanlar dndaki bilind gdlere dayal
zorlanml bir bamllk yaratt iin bu yanstma bundan
ok uzaktr. Rider Haggardn Ay uesi anima-yanstmasnda
yatan fikirlerin merakl dnyasna dair baz belirtileri bize
verir. Bunlar esas itibaryla manevi ieriklerdir; sklkla ero
tik klktadrlar, ve arketipler ieren ve btnl kolektif
bilindn tekil eden ilkel mitolojik bir zihniyetin gzle
grlen paralardrlar. Dolaysyla byle bir iliki aslnda
bireysel deil kolektiftir. (Atlantida iindeki detaylarda bile
A yieyc benzer bir fantezi figrn yaratan Benoit, Riger
Haggarddan intihal yaptn inkar eder.)
342 Eer bu gibi bir yanstma evli iftlerden birine yap
rsa kolektif manevi bir iliki kolektif biyolojik ilikiyle
atr ve kapsayan kiide yukarda anlattm blnme ya
da znmeye sebep olur. Eer erkek skntdan kurtulmay
becerebilirse bu byk atma sayesinde kendini bulur. O
halde yanstma, kendi iinde tehlikeli olduu halde, kolektif
bir ilikiden bireysel olana geite kiiye yardm etmi ola
caktr. Bu, evliliin getirdii ilikinin tam bilin seviyesinde
farkna varlmas anlamna gelir. Bu makalenin amac evlilik
psikolojisinin tartlmas olduu iin yanstmann psikoloji
si bizi burada ilgilendirmez. Ondan bir olgu olarak bahset
mek yetecektir.
343 Yanl anlalma riskine ramen kritik geilerinin
doasndan bahsetmeden psikolojik evlilik ilikisi ile baa
kmak olduka zordur. yi bilindii gibi bir kii kendi deneyimlemedii eyden psikolojik olarak hibir ey anlaya
maz. Bu, kiinin kendi yargsnn tek doru ve yeterli yarg
olduuna inanmasna engel deildir. Bu endielendirici
gerek, bilincin anlk ieriinin gerekli olarak ar deerle-

meinden ileri gelir, nk bu dikkat younluu olmadan


kimse bilinli olamaz. Bylece yaamn her dnemi kendi
psikolojik gerekliine sahip olur, bunun ayns psikolojik
geliimin her aamas iin geerdir. Sadece belirli kiilerin
ulat evreler de vardr; bunun sebebi ise rk, aile, eitim,
yetenek veya tutkudur. Doa aristokrattr. Genel geer
kanunlar var olmasna ramen normal insan bir kurgudur.
Psiik yaam en alt aamalarda kolaylkla durdurulabilecek
bir geliimdir, yle bir yaam ki her insan, snrlarna erie
bildii seviyeye kmasna ya da dmesine gre sanki belir
li bir ekim gcne sahiptir. Kiinin grleri ve inanlar
da buna gre ekillenir. Dolaysyla biyolojik ama dorul
tusunda pek ok evliliin ruhsal ya da ahlaki sala hasar
vermeden daha stn psikolojik snrlara ulaabilmesi ar
tc deildir. Grece daha az sayda insan kendileriyle derin
bir uyumsuzlua der. Dardan byk bir basknn oldu
u yerde, atma, bsbtn bir enerji eksiklii iin daha
arpc gerilimler oluturmada yetersiz kalr. Buna ramen,
toplumsal gvenlie oranla psikolojik gvensizlik artar; bu,
bata bilind olarak, nevrozlara sebep olur, daha sonra
bilin seviyesinde, beraberinde ayrlmalar, anlamazlklar,
boanmalar ve evlilik ile ilgili dier bozukluklar getirir.
Daha yksek aamalarda, eletirel muhakemenin durma
noktasna geldii dini alanlara dokunarak psikolojik gelii
min yeni olaslklar fark edilir.
344 lerleme, bir sonraki geliim aamasnda ne olaca
ndan tamamen bilind ekilde habersiz olarak bu aa
malarn herhangi birinde kalc olarak durdurulabilir. Ge
nellikle bir sonraki aamaya gei iddetli n yarglar ve
batl korkular tarafndan engellenir. Bu yine de en kullanl
amaca hizmet eder nk kazara kendisi iin ok yksek
seviyede bir yaam iin zorlanan bir adam, bir budalaya ve
bir tehdide dnr.
345 Doa sadece aristokrat deildir, ayn zamanda ezoteriktir. Yine de anlay sahibi hibir insan bildiklerini sr
olarak saklamaya ikna edilemeyecektir, nk psiik gelii

me dair srrn asla ifa edilemeyeceini ok iyi bilir, bunun


nedeni de geliimin basite bireysel bir yetenek sorunu
olmasdr.

II. KISIM
Anne Arketipinin
Psikolojik Ynleri
[lk defa, Die psychologischen Aspekte des Mutterarchetypus (Eranos-Jahrbuch iinde, RheinVerlag, Zrih, 1939) adyla
yaynlanmtr. Gzden geirilmi versiyonu Von den Wur%eln des
Beuusstseins (Zrih, 1954) ierisinde yaynland. Mevcut ngilizce
eviri bu versiyondan yaplmtr ancak 1939 versiyonunun Cary
F. Baynes ve Ximena de Angulo tarafndan yaplan ve Sprinde
(New York, 1943) yaynlanan eviri de dikkate alnmtr
EDTRLER]

1. Arketip Kavram zerine


148 Byk Ana kavram karlatrmak dinler tarihi ala
nna ait bir kavramdr ve pek ok trdeki ana tanra tipini
ele alr. Bu kavram, psikoloji ile dorudan ilgili deildir
nk Byk Ana imgesinin bu biimiyle pratikte nadiren
ve zel koullar dahilinde karlalr. Simge ak ekilde
anne arketipmm bir trevidir. Ancak Byk Ana imgesinin
arka planna psikoloji penceresinden bakarsak daha kapsa
yc olan anne arketipini tartmann temeline oturtmak
zorundayz. Arketip kavramn u an iin geni lekte tar
tmak ok da gerekli olmamakla birlikte baz temel ksm
lar zerinde durmak yerinde olacaktr.
149 Eski alarda baz kart fikirlere ve Aristoteles etki
sine ramen Platonun dea kavramn tm fenomenlere
st ve nc olarak anlamak zor deildi. Modern bir terim
olmad anlalan arketip kavram Aziz Augustine d
neminden nce de kullanlmt ve Platoncu yaklam ieri
sinde idea ile eanlamlyd. Muhtemelen III. yzyl dolay
larnda Corpus Hermeticum Tanry xo a^euTiov tpco yani
arketip k biiminde tanmlarken onun tm klara
veya k fenomenine st ve nc olma nitelii tayan bir
prototip olduu dncesini ortaya koymaktadr. Ben bir
filozof olsaydm bu Platoncu izgide kalmaya devam eder
ve unu sylerdim: Gklerin tesinde bir yerde genel
anlamda annelikin de mevcut olduu tm fenomenler
ierisinde nc ve stn nitelikli prototip ve ilkel bir anneimgesi vardr. Fakat ben filozof deil bir deneyciyim. D
nsel problemlere olan kiisel tutumumu ve yaklamm
evrensellik asndan geerli gremiyorum. Grnrde bu,
sadece kendi eilim ve tutumlarnn evrensel olduunu
dnen filozofun kabul edebilecei bir varsaymdr. Bir
deneyci olarak dncelerin sadece nomina deil gerek

varlklar biiminde de alglanmas ile ilgili bir kannn var


olduuna dikkat ekmek zorundaym. ki yz yldan beri
dncelerin nominadan. farkl bir ey olabilecekleri varsa
ymnn popler olmad ve hatta anlalmaz olduu bir
ada yaadmz grlyor. Platon gibi dnen bir kii,
dorulanamayan iman ve batl inan alanna hapsedilen ya
da cmerte aire terk edilen deann zn, gkler-st
dier bir deyile metafizik biimiyle alglama anakronizmi
nin bedelini demek zorundadr. stelik genellemelerle
ilgili yz yldr sregelen uyumazlk sonunda, nominalist
bak as gereklik zerinde baskn gelmi ve dea sade bir
flatus vocis [uan sz] ierisinde buharlamtr. Bu deiim
ayn zamanda neden olduu deneyciliin arpc ykselii
ni beraberinde getirmitir. Bunun avantajlar dnsel
alanda olduka belirgindi. Bu andan sonra dea artk a priori
deil, ikincildi ve tretilmiti. Doal olarak yeni nomina
lizm mizala ilintili, belirli ve snrl bir teze dayal olmasna
ramen ok gemeden kendisi iin evrensel geerlilik iddia
snda bulundu. Bu tez u ekildedir: dardan gelen ve ka
ntlanabilir her ey geerlidir. deal olan deneyle dorula
maktr. Antitez ise yledir; ierden gelen ve kantlanabilir
olmayan her ey geerlidir. Bu durumdaki aresizlik aktr.
Aristotelesi aklclk ile beraber maddeyle ilgilenen Yunan
doa felsefesi, Platon zerinde gecikmi fakat ezici bir za
fere ulamt.
150
Yine de her zafer gelecekteki yenilginin ekirdeini
ierir. Gnmzde tutum deiikliinin belirtileri hzl bir
ekilde artmaktadr. nemle sylenmelidir ki eski dnyann
metafiziini her diriltme giriimini daha embriyodayken
yok eden bir baka doktrin de Kantn kategorileridir, bu
nunla beraber bu doktrin Platoncu ruhun yeniden doma
sna da yol amtr. nsan akln aan metafiziin olamaya
ca ne kadar doru ise, halihazrda kavranmam ve idrak
kabiliyetinin a priori yapsyla snrlanmam deney bilgisinin
olamayaca da en az onun kadar dorudur. S a f Akln Ele
tirisi hakimiyetinde geen yz elli yl boyunca dnme,
anlama ve akl yrtmenin sadece sonsuz mantk kuralna

tabi bamsz faaliyetler olarak grlemeyecei, ancak bun


larn kiilikle egdml ve kiilie bal psiik ilevler olduk
lar genel kans geliti. Artk u ya da bu eyin grlmesi,
duyulmas, tutulmas, tartlmas, saylmas, dnlmesi ve
mantkl bulunmasn sorgulamyoruz. Bunun yerine Kim
grd, duydu ya da dnd? diyoruz. Minimal srelerin
gzleminde ve lmndeki kiisel nyarg ile balayan
bu eletirel tutum, ncesi olmayan deneysel psikolojinin
oluumuna kadar uzanr. Bugn, psikolojik nermelerin,
tm bilgi alanlarnda malzeme seimi, aratrma metodu,
sonularn doas, hipotez ve teorilerin izahat zerinde
kesin bir etki yarattna inanm bulunuyoruz. Hatta
Kantn kiiliinin S a f Akln Eletir?sinde kesin bir koul
lanma faktr olduuna inanyoruz. Sadece filozoflarn
deil kendimizin de felsefe alanndaki tercihleri ve en iyi
hakikaderimiz olarak ifade ettiklerimiz; tehlikeli bir zellii
olmasa bile, kiisel bir nermenin kabulnden etkilenmek
tedir. Haykryoruz; tm yaratc zgrlmz elimizden
alnyor! Yani? Bir insann sadece kendi olduu eyi d
nmesi, konumas ya da davranmas mmkn olabilir mi?
151 Ayrca abartp denetimsiz bir psikolojizme kurban
gitmemek kouluyla burada eletiri bana kanlmaz g
rnmektedir. Bu eletiri, modern psikolojinin z, temeli
ve metodunu oluturur. nsan etkinliklerinde a priori yani
doutan gelen ve psienin bilinncesi ve bilind birey
sel yapsna ait bir faktr vardr. Bilinncesi psie - rnein
yeni doan bir bebek uygun koullar altnda pratikte her
eyin yerletirilebildii bo bir kase deildir. Aksine son
derece karmak, ve dorudan gremediimizden dolay
bize belirsiz grnen net bir bireysel olguyu tarif eder. Fa
kat psiik yaamn ilk grlebilir belirtilerinin ortaya kma
ya balad anda, bu belirtilerin bireysel karakterini yani
arkasndaki zgn kiilii fark etmemek iin kr olmak
gerekir. Tm bu detaylarn sadece belirdikleri anda var
olduklarna inanmak mmkn deildir. Ebeveynde marazi
yatknlk olduu durumlarda irsiyet plazmas yoluyla kaltsal
aktarm olduu sonucuna varrz; bu, epilepsi hastas bir

annenin ocuundaki epilepsiyi aklanamayan mutasyon


olarak grmek anlamna gelmez. Ayrca tm nesiller bo
yunca geriye doru izlenebilir yetenek ve kabiliyetleri de
kaltmla aklarz. Ebeveynlerini asla grmeyen hayvanlar
da ebeveynleri tarafndan retilmesi mmkn olmayan
karmak igdsel eylemlerin yeniden ortaya kmasn da
ayn ekilde aklyoruz.
152 Gnmzde, konu doal yatknlk olunca, insanlar
ve tm dier canllar arasnda kkl bir farkn olmad
hipotezinden balamak zorundayz. Her hayvan gibi insan
da kendi trne uygunluk gsteren ve yakndan incelendi
inde aile gemiine kadar izlenebilir nitelikleri aa vuran
nden biimlenmi bir psieye sahiptir. Bu kuraln dnda
kalabilecek belirli insan etkinliklerinin ya da ilevlerinin
olduunu varsaymak iin en ufak bir gerekeye sahip dei
liz. Hayvanlardaki igdsel eylemleri mmkn klan bu
yatknlklar ve eilimlerin ne olduu ile ilgili net bir fikir
ortaya koyamyoruz. Bu, tpk bir ocuun insani davran
ierisinde hareket etmesini salayan bilinncesi psiik yat
knln doasn anlamamzn imkansz olmasna benze
mektedir. Bunlarn sadece imgeler olarak tanmladm, o
cuun davranndaki ileyi kalplar olduunu varsayabili
riz. mge terimi sadece ortaya kan etkinlik biimini
deil ayn zamanda etkinliin sunulduu tipik durumu da
aklamay amalar. Bu imgeler tm trlere zg ilk imge
lerdir ve eer bunlarn kaynaklk etme durumu olmusa,
kkenleri en azndan trlerin balangcyla rtmelidir.
Bunlar, insan varoluunun, zellikle de insann etkinliin
deki insani biimin insani niteliidir. Bu zgn form
kaltmsaldr ve zaten irsiyet plazmasnda mevcuttur. Bu
nun kaltsal deil de yeni domu her ocuun varoluunda
yeniden belirdii dncesi, sanki sabah doan gnein
nceki akam batan gneten farkl olduu sama ilkel ina
n kadar mantkszdr.
153 Psiik olan her ey nceden biimlenmi olduun
dan, bu durum kiisel ilevler, zellikle bilind doal yat-

krdklardan kaynaklananlar iin de geerdir. Bunlarn en


nemlisi yaratc fantezidir. Fantezi rnlerinde ilk imgeler
grnr hale gelir ve burada arketip kavram kendisi iin
zel bir faaliyet alan bulur. Bu geree dikkat ekenin ilk
ben olduumu iddia etmiyorum. Bu onur Platona aittir.
Etnoloji alannda belirli temel dncelerin geni apta
oluumuna dikkat eken ilk aratrmac Adolf Bastiand.
Daha sonra Durkheimn takipisi iki aratrmac Hubert ve
Mauss imgelemin kategorilerinden bahsettiler. Bilind
dnme kisvesi altnda bilindnn nceden biimlen
mesini ilk tanmlayan Hermann Usener1 da dikkate deer
bir otoritedir. Eer bu keifler ierisinde benim de herhan
gi bir paym varsa bu pay, arketiplerin sadece gelenek, dil
ve gle yaygnlamad, herhangi bir zamanda, herhangi
bir yerde ve d etken olmadan kendiliinden doabildiklerini gsterebilmeme dayanmaktadr.
154 Bu aklamann geni ldeki karmlar gzden
karlmamaldr. Bunun anlam, bilind seviyede olmas
na ramen etkin, dncelerimizi, duygularmz ve eylem
lerimizi nceden biimlendiren ve onlara srekli olarak etki
eden canl eilimlerin, Platoncu dncedeki idealar gibi,
her psie formunda mevcut olduudur.
155 Bir arketipin, ieriine gre belirlendii dier bir de
yile bir tr bilind fikir (bu ifade kabul edilebilirse) ol
duu yanl kansyla birok defa karlatm. Arketiplerin
ierikleri zerinden deil sadece biimsel olarak ve dahas
snrl ekilde belirlendiine bir kez daha dikkat ekmek
gerekmektedir. lk imge sadece bilin durumuna geldiinde
dolaysyla bilin deneyiminin malzemesi ile btnletiinde
ieriine gre belirlenir. Bununla birlikte daha nce baka
yerde de akladm gibi onun biimi, kendisinde hibir
malzeme varl olmamasna ramen sanki katlamadan
sonra kalan svdaki kristal yapy nceden ekillendiren bir
kristal eksen sistemi ile karlatrlabilir. Bu durum, nce

1 Usener, Das Weihnachfest, s. 3.

likle iyon ve molekllerin bir araya geldii zel bir kme


lenmeyle ortaya kar. Arketip kendi bana botur ve salt
biimseldir, ona a priori verilen temsil etme imkannn, facultas praeformandinin dnda baka bir ey deildir. Temsille
rin kendileri kaltsal deildir, aksine onlar biimlere karlk
gelir ve bu itibarla yine biim iinde belirlenen gdlerle
rtrler. Kendilerini somut ekilde gstermedike arketiplerin varl kantlanamayaca gibi igdlerin varl da
kandanamaz. Biimin kesinliini gz nnde bulundurdu
umuzda kristal ile karlatrmamz, eksen sisteminin tek
bir kristalin somut biimini deil, sadece stereometrik yap
y belirlemesi asndan aydnlatcdr. Bu, byk ya da k
k lekte olabilir, ve iki kristalin yzeylerinin farkl boyudarda olmas ya da btnlemesiyle snrsz eitlilik gs
terebilir. Deimez kalan tek ey eksen sistemi daha doru
su temeldeki sabit geometrik oranlardr. Ayns arketip iin
de geerlidir. Arketip, ilke gerei deimez bir anlam ekir
deine sahiptir ve buna gre adlandrlr, yine ilke gerei
asla somut bir belirtiye gre temellendirilemez. Ayn ekil
de herhangi bir zamanda anne-imgesinin spesifik olarak
belirmesi sadece anne arketipinden karlamaz; bu, saysz
baka faktrlere de baldr.

2. Anne Arketipi
156 Dier arketipler gibi anne arketipi de neredeyse s
nrsz eitlilikle tezahr eder. Burada daha ayrc zellikle
re deinmekteyim. Kiisel anne, byk anne, vey anne,
kaynvalide ve iliki kurulan herhangi bir kadn bakc ya da
dad belki de ata kadn nceliklerimiz arasnda. O halde
anneler simgesel bir anlamda ifade edilebilirler. Tanralar
ve zellikle Meryem Ana ve Sofya bu kategoriye aittir. Mi
toloji pek ok trde anne arketipi sunmaktadr; Demeter ve
Kore mitosunda bakire olarak yeniden ortaya kan anne ya
da Kybele-Attis mitinde beliren sevgili anne bunlara rnek
olarak gsterilebilir. Simgesel anlamda dier anne figrleri,
kurtulu arzusunu temsil eden biimlerde ortaya kar; r
nein, Cennet, Tanrnn Krall, Gksel Kuds gibi. Bal
lk ve huu hissi uyandran pek ok ey vardr; rnein Kili
se, niversite, ehir ya da lke, gk, toprak, orman, deniz ya
da akarsu, hatta madde, ller diyar ve ay da anne simgesi
olabilirler. Arketip genelde dourganlk ve bereketi temsil
eden nesneler ve mekanlarla ilikilendirilir; bereket boynu
zu, srl tarla ve bahe gibi. Bir kaya, maara, aa,
memba, derin bir kuyu, vaftiz kurnas gibi kaplar, gl ya da
nilfer iei gibi anak biimli ieklerle ilikilendirilebilir.
Muhafazasndan dolay sihirli ember ya da mandalann,
anne arketipinin bir biimi olabilecei anlam kar. Ocaklar
ve yemek kaplar gibi oyuk nesneler, anne arketipiyle ve hi
phesiz rahim, jon i ve buna benzer herhangi bir eyle ili
kilendirilir. Bu listeye eklenecek inek, tavan gibi pek ok
faydal hayvan da mevcuttur.
157 Tm bu simgeler olumlu ve iyi ya da olumsuz ve
kt anlama sahip olabilirler. Bu ikircikli unsur kader tanr
alarnda da grlmektedir (Moira, Graeae, Norn). Kt

lk simgeleri; byc, ejderha (veya byk bir balk ya da


ylan gibi yutan, bklen hayvan), mezar, lahit, derin su,
lm, kabus ve umacdr (Empusa, Lilith ve benzeri). Bu
liste hi phesiz tam deildir, sadece anne arketipinin en
nemli nitelikleri sunulmutur.
158
Bununla balantl nitelikler, annelik ihtimam ve
sevgisi; kadnn sihirli otoritesi; akl aan bilgelik ve ruhani
ycelik; faydal igd ya da drt, bunlarn hepsi iyicildir,
deer verir ve destekler, geliim ve verimlilik salar. ller
diyar ve sakinleriyle birlikte sihirli dnm ve yeniden
doum alan anne tarafndan ynetilir. Olumsuz yanda ise
anne arketipinin gizli, sakl ve karanlk eyleri ifade edebil
mesi vardr; bunlar, uurum, ller dnyas, yok eden, ba
tan karan ve zehirleyen eylerdir, kader gibi korkun ve
kanlmaz olanlardr. Anne arketipinin tm bu nitelikleri
Symbole der Wandlung [Dnmn Sembollerz] kitabmda b
tn ynleriyle aklanm ve metinlerle desteklenmitir.
Kitapta bu niteliklerin ikircikliini mfik ve korkun an
ne olarak ifade ettim. Annenin ikili doas konusunda
tarihsel olarak bizim iin en bilindik rnek muhtemelen
Efendimizin annesi olmasnn yannda ortaa alegorilerin
de onun armh olarak tasvir edilen Meryem Anadr. Hin
distanda mfik ve korkun anne elikisini barndran
Kalidir. Sankhya felsefesi, anne arketipini prakrti (madde)
kavram ierisinde ilemitir ve buna gunas ya da temel
nitelik atfeder: sattva, rajas ve tamar. iyilik, tutku ve karan
lk1. Bunlar annenin temel unsurudur: onun efkatli ve
gelitirici iyilii, heyecan verici duygusall, kasvetli derin
likleri. Ayrc bilgisini Purushaya anmsatmak iin onun
nnde dans eden Prakrti ile ilgili felsefi mitin en nemli
zellii, anne arketipine deil anima arketipine ait olmasdr
ki zaten erkek psikolojisinde eitli biimlerde beliren ani
ma arketipi anne-imgesiyle karmtr.
1 Bu, gnar etimolojk anlamdr. Bkz. Weckerling, Anandaraya-makhi\
Das Glck des Labens, s. 21 vd.; Garbe, Die Samkhya Philosophie, s. 272
vd. [Ayrca bkz. Zimmer, Philosophies oflndia, indeks EDTRLER],

159
Anne figr halkbiliminde az ok evrensel grn
mesine ramen bu imge bireysel psiede belirdiinde
nemli derecede deiiklik gsterir. Hastaln tedavisi sra
snda kii ncelikle kiisel annenin belirgin anlamnn etkisindedir daha dorusu buna tutukludur. Bu kiisel anne
figr, kiilik psikolojisinde o kadar nemlidir ki bildiimiz
kadaryla dier nemli etiyolojik unsurlar teoride bile bunu
asla aamazlar. Benim grm dier tbbi-psikolojik teori
lerden temelde farkllk gsterir nk ben kiisel anneye
sadece snrl bir etiyolojik nem atfetmekteyim. Dier bir
deyile literatrn ocuklar zerinde bask olarak tanmla
d tm etkiler anne kaynakl deildir, anneye mitolojik
altyapy oluturan, ona yetki ve doastlk veren ve ken
disine yanstlmakta olan arketip kaynakldr1. Anne tara
fndan retilen etiyolojik ve travmatik etkiler iki gruba ayr
lr: (1) annede fiilen bulunan karakter ve tutum zelliklerine
uygun olanlar (2) annenin sadece sahipmi gibi grnd
zellikleri ifade edenler, veya ocuk tarafnda az ok fantas
tik (arketipinki gibi) yanstmalarn oluturulduu gereklik.
Freud zaten asl nevroz etiyolojisinin travmatik etkilerde
deil, nceden phe duyduu gibi, ocukluk fantezisinin
zgn geliiminde saklandn grmt. Bu, byle bir
geliimin, anneden kan bozucu etkilere dayandn yad
smak anlamna gelmez. Bir ocuun nevrozlu olarak deil
normal ekilde gelimesinin ok daha olas olduu ve bir
ok vakada ruhsal bozukluk nedenlerinin ebeveynlerde
zellikle de annede bulunabilecei dncesinden yola
karak ncelikle annedeki ocukluk nevrozlarnn nedenini
incelemeyi kendim iin kural edindim. ocuun anormal
fantezilerinin ierii sadece ksmen kiisel anneyle ilikilendirilebilir nk bunlar genelde insanla ilikilendirilmesi
mmkn olmayacak ak ve belirgin imalar da ierir. Bu,
zellikle mitolojik rnler sz konusu olduunda geerlidir,
1 Amerikan psikolojisi, bize pek ok rnek sunabilir. Bu konuda youn
fakat retici bir hiciv; Philip Wylienin Generation of Vipers isimli kita
bdr.

tpk annenin vahi bir canavar, cad, hortlak, dev, hermafrodit ve benzer ekilde belirdii ocukluk korkularndaki
durumlar gibi. Bununla birlikte bu tr fantezilerin daima
mitolojik kkenli olmad unutulmamaldr, yle olsa bile
her zaman bilind arketip kkenli deildir, buna masal ya
da tesadfi bir dnce sebep olmu olabilir. Bu yzden
her vaka iin btnlkl bir inceleme gereklidir.
160
Arketipler, psienin yok edilemez varlklar oldu
undan, inceleme esnasnda onlar gln bir ekilde bir
kenara atmak bize hibir ey kazandrmaz. Onlar, Kantn
bahsettii ve mitolojideki saysz motif iinden yeterince
kantla kendini gsteren karanlk dnceler krallndaki
hazineyi oluturur. Bir arketip asla rahatsz edici bir n
yarg deildir; sadece yanl bir yerdeyken byle olur. Arke
tip imgeler insan psiesindeki en yce deerler arasndadr;
kadim zamandan beri gelen tm insanln gk kubbesinde
yer almlardr. Onlar deersizmi gibi gz ard etmek ba
riz bir kayp olacaktr. Dolaysyla bizim grevimiz arketipi
inkar etmek deil, bilakis onun yansmalarn zmek ve
kendisinin dna yanstarak onlar farknda olmadan kay
beden bireye bu arketiplerin ieriini geri kazandrmaktr.

3. Anne Karm aas


161 Anne arketipi, annelik karmaas denen eyin teme
lini oluturur. Annenin, kantlanabilir nedensel bir faktr
olarak, anne karmaasnn oluumunda yer almadan bu
karmaann geliip geliemedii cevaplanmam bir soru
dur. Deneyimlerim, annenin daima ruhsal bozukluun
zellikle ocukluk nevrozunun ya da etiyolojisi kesin olarak
erken ocukluk dnemine dayanan nevrozlarn temelinde
etkin bir rol oynadna inanmam salad. Bununla birlikte,
ocuun igdleri bozulur ve bu, bir yabanc ve genelde
korkutucu bir unsur olarak anne ve ocuk arasna giren
fantezileri reten arketipler kmeler. Bu nedenle ar kay
gl bir annenin ocuu dzenli olarak annesinin korkutucu
bir hayvan ya da bir cad olduu rya gryorsa bu dene
yimler, ocuun psiesinde nevroza n ayak olacak bir b
lnmeye olaslna iaret eder.
I. Erkek ocuun Anne K arm aas
162 Anne karmaasnn etkileri kz ya da erkek ocukta
belirmesine gre farkllk gsterir. Erkek ocukta grlen
tipik etkiler, ecinsellik ve Don Juanclk bazen de iktidar
szlktr1. Ecinsellikte erkek ocuun btn heteroseksellii bilind bir formda anneye baldr. Don Juanclkta
karlat her kadnda bilinsizce annesini arar. Anne
karmaasnn erkek ocuk zerindeki etkileri Kybele ve
Attis tipi dnce yapsnda grlebilir: Kendini hadm
etme, cinnet ve erken lm. Cinsiyet farkllndan dolay
erkek ocuun anne karmaas saf biimde belirmez. Bu
1 Burada baba karmaas da nemli bir rol oynar.

nun nedeni her eril anne karmaasnda, erkein cinsel kar


l animann anne arketipiyle yan yana nemli bir rol oy
namasdr. Anne, insann temas kumaya balad ilk kadn
dr ve anne, erkek ocuun erkekliiyle ak ya da gizli,
bilinli ya da bilinsiz oynamadan duramaz, tpk ocuun
annesinin diilliinden gittike farknda olmas ya da bilin
d olarak igdyle buna karlk vermesi gibi. Bylece
erkek ocukta basit zdeleme, direnme ve farkllama
ilikileri srekli olarak erotik ekim ve itme ile kesiir; bu,
sorunlar nemli lde karmaklatrr. Buna karn erkek
ocuun anne karmaas, kz ocuunun karmaasna gre
ok daha ciddiye alnmas gerektii anlamna gelmez. Bu
karmak psiik fenomenlerin incelenmesi hala balang
aamasndadr. Karlatrmalar, baz istatistik bilgiler elimi
ze geene dek uygulanabilir deildir ve u ana kadar da bu
konuda bir rakam yoktur.
163 Sadece kz ocuklarnda anne karmaas nettir ve gi
rift deildir. Burada ya annenin dolayl olarak neden olduu
diil igdlerin ar geliimi ya da onlarn tam bir yok
olma noktasna kadar gszlemesi sz konusudur. lk
durumda, igdlerin ar basmas, kz ocuunu kendi
kiiliinden bihaber yapar, zayflama durumunda ise ig
dler anne zerine yanstlr. u an iin kz ocuundaki
anne karmaasnn diil igdy ya gereksiz yere uyard
ya da ona ket vurduu, erkek ocukta ise doal olmayan
cinselletirme yoluyla eril igdnn zarar grecei akla
masyla yetinmek zorundayz.
164 Anne karmaas psikopatolojiden alnm bir kav
ram olduundan daima bozukluk ve hastalk dncesiyle
ilikilendirilmektedir. Fakat kavram dar psikopatolojik
alandan karp ona daha geni bir anlam kazandrrsak
olumlu etkileri de ok daha iyi grebiliriz. Anne karmaal
bir erkek ecinselliin yan sra, ya da yerine, inceden inceye
farkllam bir Erosa sahip olabilir1 (Bu tr bir ey len'de

1 [Bkz. Analitik Psikoloji rerine ki Deneme, par. 16 vd. EDTRLER]

Platon tarafndan sylenmitir). Bu zellik ona byk bir


arkadalk yetenei verir ki bu genelde erkekler arasnda
artc derecede duyarllk balar yaratr ve hatta cinsiyet
ler arasndaki dostluu imkanszn belirsizliinden kurtara
bilir. Erkek, diil ynn mevcudiyeti ile gelien zevk ve
estetik duyusuna sahip olabilir. Kadns igr ve incelik
sayesinde bir retmen kadar fevkalade yetenekli olabilir.
Sahip olduu tarih bilinci ile gemiin deerlerini yaatp en
iyi anlamda muhafazakar olmas muhtemeldir. Genelde
ecclesia spiritualis ' \mhani kiliseyi gereklie tamasnda kat
ks olacak zengin dini duygulara ve onu aydnlanmaya el
verili hale getirecek ruhani alcla sahiptir.
165 Ayn ekilde bunun olumsuz ynndeki Don Juanclk, olumlu anlamda cesur ve kararl bir erkeklik; en st
hedeflere ulama hrs, tm aptallklara, banazlklara, hak
szlk ve tembellie kar kma, dorular iin gnll feda
karlk, bazen kahramanla kama; azim, kararllk ve irade
salaml; evrenin bilmecelerinden bile ekinmeyen bir
merak ve nihayet dnyaya bir yenilik getirmeye abalayan
devrimci bir ruh olarak belirebilir.
166 Tm bu olaslklar anne arketipinin farkl ynleri
olarak nceden belirtilen mitolojik motifler ierisinde yan
stlr. Anima karmakln da dahil ederek erkek ocuun
anne karmaasna deindiim gibi imdi de, ana temam
annenin arketipi olduu iin, bir sonraki tartmada bir
yerde eril psikolojiyi arka plana yerletireceim.
II. Kz ocuun Anne K arm aas 1
1 Bu blmde anne karmaasnn farkl tiplerini sunmaktaym. Onlar
aklarken kendi teraptik deneyimlerinden faydalanmaktaym. Tip
ler ne bireysel vakalardr ne de tm bireysel vakalarn uygun olmak
zorunda olduu serbeste uydurulmu emalardr. Tipler, hibir tekil
bireyle zdeletirilemeyecek, deneyimin ortalama tekrarnn ideal
rnekleri ya da resimleridir. Psikolojik laboratuar ya da kitaplarla snrl
deneyimi olanlar, pratisyen psikologlarn birikimli deneyiminden uygun
bir gr karamayabilirler.

167
(a) Annelik Unsurunun Art Bymesi Anne karma
asnn, kz ocuklarn diil yannda ya ar bymeye ya da
krelmeye yol aacandan bahsetmitik. Diillik tarafnn
ar geliimi tm diillik igdlerinin zellikle annelik
igdsnn kuvvetlenmesi anlamna gelir. Olumsuz yn,
tek amalar ocuk dourmak olan kadnlarda grlr.
Onun iin koca ak biimde ikincil neme sahiptir; ve
dourmann en nemli enstrman konumundadr. Kadn;
erkei ocuklar, zayf ilikiler, kediler, kpekler ve ev eya
lar ile birlikte ilgilenilmesi gereken bir nesne olarak grr.
Kadnn kendi kiilii bile ikincil neme sahiptir; genelde
kiiliinin bilincinde deildir nk yaam bakalarnn
glgesinde ve araclyla geer, ilgi nesneleriyle tam bir
zdeim ierisinde srer. nce ocuklarn dourur, sonra
da onlara yapr, onlar olmadan herhangi bir varolua sa
hip deildir. Demeter gibi kzna sahip olma hakkn tanr
lardan zorla almtr. Erosu, kiisel olarak bilind kalr
ken, zellikle annelik ilikisi biiminde gelitirmitir. Bilin
d Eros kendini daima g istemiyle ifade eder1. Bu tip
kadnlar srekli olarak bakalar iin yaamalarna ramen
aslnda gerek bir fedakarlkta bulunamazlar. Acmasz bir
g istemi ve annelik haklar zerinde ar diretmeyle ha
reket ettiklerinden genelde kendi kiiliklerinin yannda o
cuklarnn kiisel yaamlarn da mahvetmeyi baarrlar.
Byle bir annenin kendi kiilii zerindeki bilinci azaldka
bilind g istenci zerindeki iddeti artar. Bu tr kadn
larda Demeterden ziyade Baubo daha uygun bir simge
olacaktr. Akl kendisi iin gelitirilmemitir, genelde ilkel,
ilikisiz ve acmasz olduu asl konumunda kalr, bazen de
Doann kendisi gibi derinliklidir2. Kendisi bunu bilmez,
bu yzden ne kendi zekasn anlayabilir ne de felsefi derin

1 Bu aklama, sevgi yetersizliinin olduu ve gcn bu boluu doldur


duu tekrarlanm deneyime dayanmaktadr.
2 [zel bir ilgiyle sunduum] ngilizce seminerlerimde, buna natural mind
[doal zeka] adn verdim.

liine arr, hatta ne sylediini sanki hemen unutmaya


cakm gibi davranr.
168 (b) Erosun A n Geliimi Kz ocuunda bu tr bir
annenin sebep olduu karmaann, her zaman annelik i
gdsnn ar bymesiyle sonuland anlam kmaz.
Hatta aksine bu igd tamamen yok edilebilir. Bir ikame
olarak ar gelimi bir Eros meydana gelir ve bu neredeyse
her zaman baba ile bilind ensest bir ilikiye yol aar1.
iddedenmi Eros, bakalarnn kiiliini anormal nemsemeyi dourur. Annenin kskanlmas ve ondan stn
olma tutkusu, sonraki giriimlerinin ana motifi haline gelir
ki bu motifler genelde ykcdr. Bu tipte bir kadn romantik
ve sansasyonel vakitlerden holanr ve o anlarn keyfini
karr, evli erkeklere ilgi duyar ve onlarn evli olduklar
gereinin zerinde durmaz, bylelikle bir evlilii bozma
frsat yakalar, buradaki btn mesele kendi oyunlardr.
Amaca eriilir eriilmez annelik igds eksikliinden
dolay ilgi yitirilir ve ardndan sradaki hedef gelir2. Bu tipin
en nemli noktas, dikkat ekici bilinsizliidir. Bu tr kadnlar yapyor olduklar eylere tamamen krdrler , ayrca
bunlarn kendileri ya da kurbanlan iin hibir faydas da
yoktur. Pasif Erosa sahip erkeklere, anima-yanstmalar
iin mkemmel bir kanca sunmalarn vurgulamaya gerek
grmyorum.
169 (c) Anne ile zdeleme Eer kadndaki anne karma
as an gelimi bir Eros oluturmuyorsa, kzn anneyle
zdelemesine ve diil teebbsn fel olmasna neden
olur. Hem annelik igdsnn hem de Erosunun bilin
cinde olmamas nedeniyle kiiliin anneye tam olarak yan
1 Buradaki ilk adm kz ocuuna aittir. Dier durumlarda babann
psikolojisi sorumludur. Babann anima-yanstmas kz ocuktaki ensest
taknty ortaya karr.
2 Bu tip karmaa ile buna bal, babaya annelik edildii ve onun zerine
dld, diil baba karmaas arasndaki fark burada yatar.
3 Olgulardan bilinsiz olduklar anlamna gelmez, kardklar ey sadece
bu olgularn anlamland.

smas ancak o zaman meydana gelecektir. Anneliin, so


rumluluun, kiisel balln ve erotik arzularn onda
anmsatt her ey aalk karmaas uyandrr ve onu bun
lardan doal olarak kz iin eriilmez gibi grnen her
eyi mkemmel olarak yaayan annesine kamaya zorlar.
(Kz tarafndan istemsizce hayran olunan) sper kadn tr
olarak anne, kzn kendisi iin yaayaca her eyi peinen
kendisi iin yaamaktadr. Kz, bilinsiz bir ekilde, kendi
istei dnda, doal olarak tam bir ballk ve sadakat mas
kesi altnda, annesine zulmetmeye abalarken ayn anda
annesine zverili bir ballk ierisinde tutunmaktan mem
nundur. Kz, bir glge varolua brnr, genelde annesi
tarafndan smrlp devamllk gsteren bir tr kan nakli
ile annenin yaamn devam ettirir. Bu kansz bakireler hi
bir ekilde evlilie bak deildirler. Aksine kederli ve
pasif hallerine ramen evlilik piyasasnda yksek pahalara
giderler. ncelikle o kadar boturlar ki bir erkek, hayal
ettii her eyi onlara ykleyebilir. Ayrca bilindnn ayn
ahtapot dokunalar gibi saysz grnmez duyarga karp
tm eril yanstmalar emmesinin bilincinde deildirler; ve
bu erkekleri son derece memnun eder. Bunun dnda diil
belirsizlii, eril kesinlik ve kararlln zlem duyulan kar
ldr ve bir erkek, pheli, belirsiz, anlalmaz ve kark
olan eylerden kurtulup bunu birka byleyici diil masu
miyet rneine yanstabilirse kararllk tatmin edici bir so
nuca ulaabilir1. Kadnn karakteristik pasifliinden ve s
rekli olarak incinmi masumu oynamasna neden olan aa
lk duygusundan dolay erkek kendini cazip bir rol ieri
sinde bulur: Gerek bir valye gibi diillik kusurlarna
hakiki bir stnlkle ve ayrca hogryle katlanma ayrca
lna sahip olur (Neyse ki bu yetersizliklerin byk ksm
nn kendi yanstmalarndan meydana geldii gereinden
bihaberdir). Kzn mehur acizlii, zel bir cazibe barnd1 Bu tipteki kadnlarn kocalan zerinde artc derecede yattnc etkisi
vardr, fakat kocalan evlendikleri ve yata paylatklan kiinin kaynva
lideleri olduunu kefedene dek.

nr. O, bir erkek yaklatnda serseme dnecek kadar anne


sine yapktr. Hibir eyden haberi yoktur. O kadar tecr
besiz ve yardma muhtatr ki nazik bir kyl, kzn sevgi
dolu bir anneden vahice karan gz pek bir adam haline
gelir. Kendisini en bir hovarda gibi satacak byle m
kemmel bir frsat her zaman kmaz ve bu nedenle gl
bir tevik grevi grr. Bu, Pltonun Persephoneyi teselli
bulamayan Demeterden nasl kardn anlatr. Fakat
Plton tanrlarn kararna gre her yl yaz aylarnda karsn
kaynvalidesine teslim etmek zorunda kalmtr (Dikkatli
okuyucu bu tr sylencelerin tesadfen ortaya kmadn
fark edecektir).
170
(d) Anneye Direnme Bu u tip, sadece nemli bir
rneini verebileceim pek ok ara dzeyle birbirine bala
nr. Bu ara dzeyin en nemli zellii, diil igdlerin
ketlenmesi ya da ar geliimi deil genelde bunlarn her
ikisinin de bir kenara braklp anne stnlne iddetle
direnmektir. Bu, olumsuz anne karmaasnn mkemmel
bir rneidir. Bu tipin mottosu udur: Anneme benzeme
yim de ne olursam olaym! Bir yanda zdeleme noktasna
asla ulamayan cazibe dier yanda da kskan bir direnme
ile kendini tketen Erosun glenmesine sahibiz. Bu tr
bir kz, neyi istemediini bilir fakat kendi kaderiyle ilgili
neyi seecei konusunda tamamen arm haldedir. Tm
igdler, olumsuz direnme biiminde annesi zerinde
odaklanmtr ve bunun kendi yaamn kurmada ona hibir
faydas yoktur. Evlenmesi gerektiinde ya evlilii anneden
kama amacyla kullanacak ya da annesinin karakterindeki
ayn nitelikleri paylaan bir kocayla kt bir kadere boyun
eecektir. Tm igdsel srelerde beklenmedik zorluk
larla karlar, cinsel sorunlar yaar ya da istemeden ocuk
sahibi olur veyahut annelik grevleri dayanlmaz hale gelir,
evlilik yaamnn talepleri tahammlszlk ve kzgnlkla
yerine getirilir. Bu olduka doaldr nk her koulda
annenin gcne inatla direnme hayatn baskn amac olma
ya baladnda bunlarn hibirinin yaamn gereklikleriyle
ilgisi yoktur. Bu tr durumlarda kii, her detayda ortaya

konan anne arketipinin niteliklerini grebilir. rnein aile


nin (ya da klann) temsilcisi olarak anne; aile, topluluk, top
lum, cemaat ve benzer balklar altnda toplanan her eye
ya iddetli kar klara ya da tam bir kaytszla neden
olur. 'Ruhim olarak anneye kar direnme, ounlukla adet
grme bozukluklar, hamile kalamama, hamilelikten nefret,
hamilelik srasnda kanama ve kusma, dk yapma ve bu
nun gibi durumlar gsterir. Materia yani malzeme olarak
anne, bu kadnlarda nesnelere kar olan tahammlszl
n, aralarn ve kaplarn beceriksiz kullanmnn ve giyim
kuamdaki zevksizliin arkasndaki neden olabilir.
171
Ayrca anneye direnme bazen annenin yer almad
bir ilgi alan yaratma amacyla kendiliinden bir zeka geli
imiyle sonulanabilir. Bu geliim kzn kendi ihtiyalarn
dan doar ve kesinlikle entelektel arkadalkla bylemek
ya da etkilemek istedii bir erkek uruna gereklemez.
Gerek amac, entelektel eletiricilik ve bilgi stnl ile
annenin gcn krmak yani onun tm aptallklarn, man
tk hatalarn ve eitim eksikliklerini sralamaktr. Entelek
tel geliim genelde eril zelliklerin belirmesiyle birlikte
ortaya kar.

4. Anne Karm aasnn Olumlu Ynleri


I. Anne
172 lk karmaa tipinin yani annelik igdsnn ar
geliiminin olumlu yn, her ada ve her dilde iyi bilinen
yceltilmi anne-imgesi ile zdetir. Yaamlarmzn en
unutulmaz en duygulu hatralarn kapsayan, tm geliim ve
deiimin gizemli kkeni anne sevgisidir ki; o sevgi, eve
dn, barnak ve her eyin balad ve bittii uzun sessiz
lik anlamna gelir. ten ie bilinir fakat Doa kadar yaban
cdr, sevgi dolu ve efkatlidir ancak kader gibi acmaszdr,
neeli ve bitmez tkenmez bir yaam vericidir mater dolorosa \kederli and\ ve lmn ardndan kapanan suskun bir
kapdr. Anne, anne sevgisidir, benim deneyimim ve benim
srrmdr. Annemiz olmu biri iin, kendimizi, kendisini,
tm insanl hatta tm canllar ve ocuklar olduumuz
yaam pratiini kapsayan byk deneyimin tesadfi tayc
s olmu insan iin, neden byk byk, yanl, yetersiz ve
alakasz szler edelim? Bu tr eyleri dile getirme giriimleri
her zaman vardr ve muhtemelen daima da olacaktr. Fakat
dorusunu sylemek gerekirse duyarl bir kii devasa bo
yuttaki anlamn, sorumluluun, vazifenin, cennet ve cehen
nemin ykn, sevgiye layk, hogrl, anlayl, affedici,
krlgan ve yanlabilir bir insan olan annelerimizin omuzla
rna yklemez. Bizim kk ve aciz bir paras olduumuz
yaam btnln, doutan gelen mater natura [doa and\
ve mater spiritualis [ruhani an\ imgelerini annelerin bizim
iin tadn bilir. Hem kendimiz hem de onun iyilii iin
byle korkutucu bir yk tayan anneyi bir anlk da olsa
rahatiatmakta tereddt etmemeliyiz. Her iki taraf iin de
fiziksel ve ruhsal hasara neden olan, bizi anneye balayan

ve onu ocuuna zincirleyen, bu ar anlam ykdr. Anne


karmaas, annenin sadece insani unsurlara indirgenmesiyle
yok edilemez. Bunun yannda bizler Anne deneyimini
atomlara ayrma yani olduka deerli bir eyi yok edip bir
perinin yastmzn ucuna brakt altn anahtar pe at
ma tehlikesiyle kar karyayz. Bu nedenle insanlk igd
sel olarak daima kiisel ebeveynlerin yanna nceden var
olan kutsal bir ift ekler - yeni doan ocuun vaftiz
babas ve vaftiz annesi bylelikle saf bilind ya da
ksa grl rasyonalizmle ebeveynlerine kutsallk ykleye
cek kadar ileri gitmemeyi her zaman hatrlayacaktr.
173 Arketip, bilimsel bir sorun olmaktan ok acil bir
ruhsal salk sorunudur. Arketip varlnn kandan eksik
olsayd ve dnyadaki tm akll insanlar byle bir eyin
muhtemelen olamayacana bize inandrabilseydiler bile en
yce ve en nemli deerlerimizin bilindnda kaybolmas
n nlemek iin onlar yine bir an nce kefetmek zorun
daydk. nk bunlar bilindna getiklerinde asli dene
yimin tm temel gc kaybolur. Ardndan o deneyimin
yerinde meydana gelen, anne-imgesine saplanmadr ve bu,
yeterince akla uygun ve dorulanmsa hzla insan aklna
balanrz ve o andan itibaren yalnzca rasyonel olana
inanmaya mahkm ediliriz. Bu, bir yandan bir erdem ve
avantajdr, fakat dier yandan bir snrlama ve yoksullama
dr. Bu nedenle bizi kuramclk ve aydnlanma souklu
una yaklatrr. Bu Deesse Raison [Akl Tanras] bizim
nceden bildiimizi aydnlatan aldatc bir k yayar fakat
bizim bilmemizi ve bilincinde olmamz en fazla gerektire
cek tm eylerin zerini karanlkla rter. Rol yapan akln
bamszl arttka gerekliin yerine doktrin koyan ve
bize insan olduu gibi deil olmasn istedii gibi gsteren
salt bir zihinsellie dnr.
174 nsan, arketipleri anlasa da anlamasa da o dnyann
bilincine varmaldr nk bu konuda insan hala Doann
bir parasdr ve kendi kkleriyle baldr. nsan yaamn
ilk imgelerinden kopartan bir dnya gr ya da bir top

lumsal dzen, bir kltr deil gittike artan bir hapishane


ya da bir ahrdr. Eer ilk imgeler herhangi bir ekilde bilin
ierisinde kalrsa onlara ait enerji insana serbeste akacaktr.
Fakat onlarla temas srdrebilme olasl yok ise o zaman
muazzam derecede byk enerji bu imgeler ierisinde de
polanr ki bu ayn zamanda ocukluktaki ebeveyn karmaa
snn altnda yatan cazibenin kayna olur ve bilindna
geri akar. Bu nedenle bilind, zihnimizin peinde olmay
setii gr, dnce ya da eilimin arkasnda dayanlmaz
ekilde hareket eden bir vis a tergo ile yklenir. Bu ekilde
insan, bilinli tarafna teslim olur ve akl, iyinin ve ktnn,
yanln ve dorunun belirleyicisi haline gelir. nsann en
st melekesi, ilahi armaan olan akl kmsemeyi de do
ru bulmuyorum. Fakat tam bir tiran rolndeki bir akln
hibir anlam yoktur - kartnn yani karanln olmad
bir dnyada n da bir deeri yoktur. nsan, annenin bilge
nerisine ve her varla snrlar koyan acmasz doa kanu
nuna uymay nemsemelidir. Dnyann sadece kart gle
rin dengede olmasyla var olduu asla unutulmamaldr.
Yani rasyonel ile irrasyonel, planlanan ve amalanan ey ile
zaten o olan ey arasnda bir denge ierisindedir.
175
Genellemeler dnyasna bu tarz bir sapma kanl
mazdr, nk anne ocuun ilk, erikinin ise son dnyas
dr. Bizler, ocuklar olarak yce sisin pelerinine sarma
lanmz. Fakat imdi diil anne karmaasnn farkl tiplerine
dnelim. Erkekteki anne karmaasndan ok kadndaki
anne karmaasna daha fazla zaman ayryor olmam tuhaf
grlebilir. Bunun nedeni zerinde nceden durmutuk:
Bir erkekte anne karmaas hibir zaman s a f deildir,
daima anima arketipiyle karmtr ve dolaysyla erkein
anneyle ilgili aklamalar animaclk asndan duygusal
olarak nyargldrlar. Anima karm olmadan anne arketipinin etkilerini incelemek sadece kadnda mmkndr,
burada da ancak dnleyici animus gelimediinde sonu
beklentisi mevcuttur.

II. Ar G elim i E ros


176 Psikopatoloji alannda aratrma yaparken bu tipin
olduka olumsuz bir tasvirini ortaya koymutum. Ancak bu
tip, grnd kadar itici olsa da toplumun eksikliini gze
alamayaca olumlu ynlere sahiptir. Aslnda bu tavrn
muhtemelen en kt etkisinin ardnda, evliliklerin ahlaksz
ca ykmnn arkasnda, doann olduka nemli ve anlaml
dzenlemesini grebiliriz. Bu tip, genelde tamamen doa
nn esiri, salt igdsel ve bu nedenle zc bir anneye
kar tepkime olarak geliir. Bu tr bir anne anakronizmdir,
erkein sadece bir dlleyici ve bir toprak klesi olan yavan
bir varoluu idare ettii ilkel bir anaerkillik dzeyine geri
giditir. Kz ocuklarndaki Erosun tepkisel iddedenmesi,
yaamndaki diil annelik unsurunun arlndan kurtulabi
lecek bir erkei hedefler. Bu tipte bir kadn, evlilik partne
rinin bilind durumu tarafndan kkrtldnda igdsel
olarak duruma mdahale eder. Kadn, einin kiilii iin
tehlikeli olan ama erkek tarafndan genelde evlilik sadakati
olarak alglanan rahatn bozacaktr. Bu gnl rahatl er
kein kiiliinin bilincinde olmamasna ve erkein babadan,
kadnn anneden baka bir ey olmad ve hatta birbirleri
ne bu ekilde hitap ettikleri szde ideal evliliklere yol aar.
Bu, evlilii kolaylkla bir reme arac dzeyine drebilen
kaygan bir zemindir.
177 Bu tip bir kadn, Erosunun yakc n yaam an
ne endiesiyle tkanan erkek zerine yneltir ve bylelikle
kadn ahlaki bir atmaya yol aar. Yine de bu olmadan
kiilik bilinci de olmaz. Fakat neden bir erkein ne yapp
edip yksek bir bilin dzeyine ulamas gerekir? gibi bir
soru sorabilirsiniz. Bu aslnda nemli bir soru ve cevapla
mam kolay deil. Gerek bir cevap yerine sadece bir itirafta
bulunabilirim: Bence, binlerce ve milyonlarca yl sonra biri
si dalar ve okyanuslaryla, gne ve ayyla, galaksiler ve
nebulasyla, bitkiler ve hayvanlaryla bu harika dnyann var
olduunu fark etmeliydi. Bir keresinde Dou Afrikann Athi

dzlnde alak bir tepeden usuz bucaksz vahi hayvan


srlerini ok eski zamanlardan beri yaptklar gibi sessiz
bir sszlkta otlarken izlemitim, o anda sadece ilkel dnya
nn fsltsn duydum. Her eyin bundan ibaret o/uunu
bilecek ilk insan, ilk canl benmiim gibi hissettim. Etra
fmdaki dnya hala ilkel dzeydeydi ve ne o/duunun far
knda deildi. Sonra anlama noktasna eritiim o anda
dnya olumutu, o an olmasayd asla var olmayacakt.
Btn Doa bu amac arar ve insanda, fakat sadece en ge
limi ve btn ynleriyle en bilinli insanda bu amacn
gerekletiini grr. Bu bilinlenme yolunda en kk
ilerleme bile bu dnyaya katk salar.
178 Kartlarn ayrm olmadan bilin olmaz. Bu, anne
karnnn ilkel karanlndan ve scaklndan yani bilindndan kendisini kurtarmak iin daima mcadele eden ba
baya mahsus prensip Logostur. lahi merak domay arzu
lar ve atma, ac ya da gnahtan ekinmez. Bilind,
Logos iin ilk gnahtr, ktln kendisidir. Bu nedenle
ilk yaratc zgrleme eylemi anneyi ldrmektir. Tm
yceliklere ve derinliklere meydan okuyan ruh, Synesiusun
dedii gibi, ilahi cezay ekmek yani Kafkas kayalarna zin
cirlenmek zorundadr. Kart olmadan hibir ey var ola
maz, balangta ikisi birdi, sonda da bir olacaklar. Bilin,
bilin dnn srekli dikkate alnmasyla var olabilir, hayatta
kalan her eyin pek ok lme maruz kalmas gibi.
179 atma yaratmak, kelimenin tam anlamyla eytani
bir erdemdir. atma, atei ortaya karr. Bu, duygulanm
ve duygu ateidir, her ate gibi iki unsuru vardr; yanma ve
aydnlatma. Bir yanda duygu, scakl ile her eyi var eden
ve harareti ile tm gereksiz eyleri kl eden (omnes superfluitates comburif) simya ateidir; dier yanda da eliin akmak
ta ile bulutuu ve bir kvlcmn akt andr nk duy
gu, bilincin ana kaynadr. Duygu olmadan karanlktan
aydnla ya da duraanlktan harekete hibir deiim ol
maz.

180 Kaderi, rahatsz edici bir unsur olacak kadn, pato


loji vakalar hari, mnferiden ykc deildir. Normal ola
rak rahatsz eden kii, rahatszlk ierisinde skm kendi
sidir. Deiim emekisinin kendisi de deiir. Kadnn tu
tuturduu atein parlts, karmakln tm kurbanlarn
hem uyandrr hem de aydnlatr. yle ki anlamsz kargaa
bir arnma sreci haline gelir:
Ne varsa bo, anlamsz ve hi*

181 Eer bu tipte bir kadn kendi ilevinin anlam konu


sunda bilinsiz durumdaysa ve bunu bilmiyorsa o;
Bir blm[dr] o gcn

.2

Hep ktlk isteyen, hep iyilik edenin,

getirdii klla kendini ldrecektir. Fakat bilin onu bir


kurtarc ve yol gstericiye dntrr.
III. Srf Kz ocuk
182 Yanstma boyunca igdleri fel olacak kadar an
neleriyle youn olarak zdeim kuran nc kadn tipinin
sonsuza dek umutsuz ve nemsiz bir varlk olarak kalmas
gerekmez. Aksine eer o kadn tamamen normalse bo
kasenin etkili bir anima-yanstmasyla dolma olasl vardr.
Gerekte byle bir kadnn kaderi bu olasla baldr, ke
sin olarak bir erkein yardm olmadan kendini asla bula
maz. Hatta annesinden tam olarak alkonulmu ya da ka
rlm olmaldr. Bunun yannda dksinene dek annesinin
oluturduu rol uzun bir sre ve byk bir abayla oyna
mak zorundadr. Bu ekilde belki gerekten kim olduunu
1 Faust, dize: 9355.
2 A.g.e., dize: 1336.

kefedebilir. Bu tr kadnlar, btn varlklarm bir meslek


veya byk bir yetenekle zdeletirmeye balayan, bunun
dnda bilinsiz ve yle kalan kocalarnn adanm ve feda
kar eleri olabilirler. Bu erkekler, kendilerini sadece maske
lediklerinden, kadnlar, refakati roln doal bir grnm
le oynayabilmedir. Fakat bu kadnlar kendi kiiliklerinden
tmyle bilinsiz olduklarndan dolay bazen gelimemi
ancak deerli becerilere sahip olabilirler. Yeteneklerini ya
da becerilerini bu eksiklii duyan kocaya yanstabilirler bu
demektir ki ans yok gibi grnen nemsiz bir erkek sihirli
bir hal zerindeymi gibi baarnn en st zirvesine aniden
ykselir. Cherche la femme [Arkasndaki kadna bakn], ve
ardndan siz de onun baar srrn anlayn. Bu kadnlar
bana kaba benzetmemi mazur grnz - berbat bir erkek
olduu ve kendisini asla srmayacan bildii kk k
pekten kaan iri yar dii kpekleri hatrlatr.
183
Son olarak, boluun byk bir diil gizem olmas
dikkat ekicidir. Bu erkek iin kesinlikle yabanc bir eydir;
yarktr, kefedilmemi derinliklerdir, yir?dir. Bu anlamsz
yokluun acs erkein yreine gider (bir erkek olarak ko
nuuyorum) ve kii, bunun kadnn tm gizemini olu
turduunu syleyecek kadar batan kar. Byle bir kadn
kaderin kendisidir. Bir erkek bununla ilgili neyi sevdiini;
neyi desteklediini ve neye kar olduunu ya da her ikisini
de syleyebilir, sonunda sama bir mudulukla bu delie
der, eer dmezse kendisinin erkek olma ansn kar
m demektir. lk durumda kimse ondaki enayi ansn yok
sayamaz kincide ise kimse onun talihsizliini akla yatkn
m gibi gsteremez. Anneler! Anneler! artan bir yan
k! 1 Erkein annelerin dnyasna girerken tm ardar
kabullendiini gsteren bu i ekile birlikte drdnc tipe
geiyoruz.

1 A.g.e., dize: 6218.

IV . Olumsuz Anne K arm aas


184 Patolojik bir fenomen olarak bu tip, sevimsiz, titiz
ve kocas iin tatmin edilmesi zor bir partnerdir nk
doal zeminden kan her eye tm karakteriyle bakaldrr.
Bununla birlikte artan yaam deneyiminin ona bir iki ey
retememesinin hibir nedeni yoktur. Bu nedenle balan
g iin kiisel ve kstl anlamda annesiyle mcadele etmeyi
brakr. Ancak en iyi durumdayken bile karanlk, belirsiz ve
mulak olan her eye dman olacaktr ve belirgin, ak ve
mantkl eylere nem verip gelitirecektir. Daha diil nite
liklere sahip kz kardeini nesnellik ve soukkanl yarglama
konusunda glgede brakp, kocas iin dost, kz karde ve
uzman bir danman olacaktr. Onun eril zlemleri, kocas
nn erotik dnyay hayli aan bireyselliine anlay gster
mesini salar. Bu tip anne karmaas olan kadnlar yaamn
ikinci yarsnda evliliklerini muhtemelen olaanst bir
baar haline getirecek her trl olanaa sahiptirler. Fakat
bu, olumsuz karmaadan dolay salt diillik cehennemi
nin, en byk tehlike olan ana rahmi kaosunun stesinden
geldiklerinde geerdir. Bildiimiz gibi karmaa sadece
sonuna kadar yaanmsa gerekten stesinden gelinebilir.
Dier bir deyile daha teye ulaabilmek iin karmaalar
mzdan dolay mesafe koyduumuz eyleri kendimize ekip
onlar posas kana kadar imek zorundayz.
185 Bu tip, Lutun karsnn dnp Sodom ve Gomoraya bakmas gibi yzn baka yne evirmi ekilde
dnyaya kmtr. Bandan sonuna dnya ve yaam ona
gre bir rya gibi geer rahatsz edici yanlsamalar, hayal
krklklar, kzgnlklar, bunlarn hepsi bir kereliine bile
dorudan bakmay kabul edemediinden dolaydr. Gerek
lik karsnda sadece bilind ve tepkisel davranndan
tr aslnda en sert kar koyduu ey tarafndan - srf
anneden gelen diillik yn - yaamna hkmedilmitir.
Fakat yzn baka yne evirse dnyay tabiri caizse ilk
kez olgunluk nda ve genlik hatta bazen ocukluun

byleyici harikalar ve tm renkleriyle dolu grecektir. Bu,


hakikatin kefini ve bilgiyi salayan ufuktur, bilin iin za
ruri nkouldur. Yaamn bir ksm ncesinde kayptr fakat
yaamn anlam imdi onun iin kurtarlyordun
/^ B ab asn a kar mcadele eden kadnn igdsel ve
diil varoluu srme olasl hala vardr nk o kendisine
yabanc olan sadece reddeder. Fakat annesiyle savarken
igdlerin zarar grmesi pahasna yksek bir bilince erie
bilir. Bunun nedeni annesini reddederken kendi doasnda
belirsiz, igdsel, mulak ve bilinsiz olan eyleri de red
detmesidir. Saduyu, nesnellik ve erillii sayesinde bu tipte
bir kadn ge de olsa, soukkanl bir zekann rehberliinde,
annelik niteliini kefettii genelde nemli konumlarda
bulunur, ve bu durum olduka faydal bir etki ortaya koyar.
Kadnlk ve erillik anlaynn bu ender kombinasyonu,
pratik konularn yan sra yakn ilikiler alannda da deerli
olduunu kantlar. Dnyann tanmad bu tr bir kadn,
ruhani rehber ve bir erkein danman olarak, olduka
etkili bir rol oynayabilir. Niteliklerinden dolay eril akl, bu
tipi dier biimdeki anne karmaal kadnlardan daha anla
lr bulur. Bu nedenle erkekler genelde olumlu anne kar
maas yanstan kadnlar tercih ederler. Ar diil bir kadn,
anne karmaasnn byk hassasiyetle karakterize olduu
erkekler tarafndan korkutucu bulunur. Fakat bu kadn,
erkein gznde korkutucu deildir, nk eril akla duygu
larn kar kyya gvenle ulatrabilecei kprler kurar.
Kadnn anlama berrakl erkee gven verir, ve bu hi de
kmsenecek bir unsur deildir. Erkein Erosu yalnzca
yukarya karmaz ayn zamanda herhangi bir entelektel
insana korkutucu gelen Hekate ve Kalinin esrarengiz ka
ranlk dnyasna da drr. Bu tip bir kadnn sahip oldu
u anlay, yaamn karanlk ve grnrde sonsuz labirent
lerinde erkek iin rehber yldz olmaktr.

5. Sonu
187
nceden de sylediimiz gibi anne karmaasnn
gzlenen etkilerinin yan sra bu konudaki tm mitolojik
aklamalar da, karmak detaylar karldnda, temel ola
rak bilindna iaret eder. nsan, bilin ile grnmez ve
anlalmaz bilind arasndaki kutuplamaya benzer bir
blnme prototipine sahip olmasayd gndz ve gece, yaz
ve k, parlak bir gndz dnyas ve olaanst yaratklarla
dolu karanlk bir gece dnyas benzetmesi zerinden koz
mosu blmek aklna gelir miydi? lkel insann nesne algs,
sadece ksmen eylerin kendilerindeki nesnel davranla
koullandrlmtr. Oysaki byk rol, genelde yanstma
dnda d nesnelerle iliki kurmayan iruhsal unsurlar oy
nar. Bu, bize bilgi eletirisi olarak retilen akln kat disip
linini ilkel insann henz deneyimlenmedii basit gerein
den kaynaklanr. Ona gre dnya, kendisine ait bir fantezi
ak iinde, henz farkllamam zne ve nesnenin birbir
lerine nfuz ettikleri az ok deiken bir fenomendir. Goetheden alntlayabiliriz; darda olan her ey ierdedir
de. Modern rasyonalizmin dardan tretmeye olduka
istekli olduu i, tm bilin deneyimlerinin ncesinde var
olan bir a priori yapya sahiptir. En geni anlamda deneyim
hatta ruhsal herhangi bir ey sadece d dnya temelli ola
rak dnlemez. Psie yaamdaki en gizli srrn parasdr
ve dier her organizma gibi kendisine zg biimi ve yaps
vardr. Ruhsal yap ve unsurlarn yani arketiplerin nceden
bir biimde oluup olumad metafizik bir sorudur ve
bu nedenle cevaplanamaz. Yap verili bir eydir, her du
rumda mevcut olduu grlen bir nkouldur. Bu annedir,
kalptr - tm deneyimin doldurulduu yapdr. Dier yan
dan baba, arketip dmami^mm temsil eder, arketdp iin hem
biim hem de enerji oluturur.

188 Arketip taycs ilk aamada kiisel annedir nk


ocuk balangta anne ile tam bir ortaklk ierisinde, bilind zdelik durumunda yaar. Anne, ocuun fiziksel
olduu kadar ruhsal olarak da bir nkouludur. Benbilincinin uyanyla ortaklk aama aama zayflar ve bilin,
kendi nkoulu olan bilindna kart olmaya balar. Kii
sel zelliklerin gittike farkllat anne ile Ben arasnda
ayrm oluur. Annenin imgesine balanan tm olaanst
ve gizemli nitelikler uzaklamaya ynelir ve bunlar en yakn
kiiye rnein byk anneye geer. Bykanne, annenin
annesi olarak anneden daha byktr ve asl yce ya da
byk anadr. Genellikle kocakarln yannda bilgelik
niteliklerini de stlenir. Arketip bilinten uzaklatka bilin
netleecei iin bu arketipin mitolojik nitelikleri daha belir
gin hale gelir. Anneden bykanneye gei, arketipin daha
st bir aamaya ykselmesidir. Bu ak bir ekilde Bataklar
rneinde de grlmektedir; len bir babann cenazesi iin
yaplan kurban mtevazdr ve sradan bir yiyecektir. Fakat
olunun da bir olu olursa o zaman baba, bykbaba ol
mutur ve dolaysyla te dnyada daha yce bir stat elde
edecektir ve onun iin ona nemli kurbanlar sunulur1.
189 Bilin ve bilind arasndaki mesafe artarken by
kannenin daha yce mertebesi onu Byk Ana konumu
na tar ve bu imgenin ierdii kartlklar ayrr. O zaman
iyi peri, kt bir peri ya da iyiliksever tanra ve ktcl,
tehlikeli bir tanra ortaya kar. Bat antik anda ve zel
likle de dou kltrnde kartlklar genelde ayn figr ie
risinde birleiktir fakat bu paradoks asla ilkel akl rahatsz
etmez. Tanrlarla ilgili efsaneler, ahlaki karakterleri kadar
elikilerle doludur. Batda tanrlarn paradoksal davran
ve ahlaki elikileri antik a insanlarn bile mahcup etmi
tir ve nihayetinde Olymposlulann gzden dmesine yol
aan eletiriler ve felsef yorumlar ortaya kmtr. Bunun
en ak ifadesi Yahudi Tanr kavramnn Hristiyanlkta
slah edilmesidir; kt olan her ey eytanla btnleirken
1 Warnecke, Die Religiot der Batak.

ahlaken belirsiz Yehova zellikle iyi bir tanr olmutur.


Batl insandaki hissetme ilevinin geliimi sanki onu kutsal
ln ahlaki olarak ikiye blnmesi sonucunu douran bir
seime zorluyor gibidir. Douda ise sezgisi ar basan akl,
duygu deerleri konusunda hibir boluk brakmamtr ve
tanrlar Kali tipik bir rnektir temel, paradoksal, bo
zulmam ahlaklarn muhafaza edebilmitir. Dolaysyla
Kali douyu, Madonna baty temsil eder. Madonna, Orta
a alegorilerinde kendisini uzaktan izleyen glgesini ta
mamen kaybetmitir. eytann bykannesi olarak bugn
silik bir varolu edinmesine yol aan popler imge cehen
nemine dmtr1. Duygu deerlerinin geliimi sayesinde
aydnlk tanrnn ihtiam telerin snrlarn am, fakat
karanlkla szmona temsil edilen eytan kendine insanda
yer bulmutur. Bu tuhaf geliim en ok Maniheist dalizmden rken Hristiyanln temel g olarak tek tanrcl
koruma urayla hz kazanmtr. Karanlk ve ktlk ger
ei reddedilemeyeceinden bundan insan sorumlu tut
maktan baka bir alternatif yoktur. Hatta eytann neredey
se tmyle ortadan kaldrlmas, bir zamanlar Tanrnn b
tnleyici bir paras olarak bu metafizik figrn, yerini mysterium itiquitatis,'m [ktln gizeminin] gerek taycs
olacak insana brakmasna neden olmutur: omne bonum
a Deo, omne malum ab homine [yi olan her ey Tanr
dan, kt olan her ey insandandr]. Son zamanlarda bu
geliim, eytani bir ekilde tersine dnmtr, kuzu pos
tundaki kurt artk ktnn gerekte iyinin yanl anlalma
sndan baka bir ey olmad ve ilerlemenin etkili bir enst
rman olduunu kulamza fsldamaktadr. Karanlk dn
yann bylelikle temelli yok edildiini dnyoruz ve hi
kimse bunun insan ruhunu zehirlediini fark etmiyor. Bu
ekilde insan kendini eytana dntrmtr, nk ey
tan, kar konulmaz gcyle inanszlar bile uyumlu uyum
suz her olayda Aman Tanrm! dedirten arketipin dier
yarsdr. nsan mmknse bundan kanp bir arketiple asla
1 [Almancada bilinen bir sylence figr -EDTRLER]

zdelememelidir, nk psikopatoloji ve gnmzdeki


belirli olaylarn gsterdii gibi sonular ok korkutucudur.
190
Batl insan, kontrolsz ve kontrol edilemez psiik
gcn - kutsalln kendisinin - tanrlatrlmasn reddet
mek zorunda kald dk dzeyde bir ruhanilie saplan
mtr, bylelikle ktln yutulmasndan sonra iyilii de
zapt edebilmitir. Zerdt dikkatle ve psikolojik bir bakla
okuduunuzda, Tanrs lm ve tanrsal paradoksu lml
insann kstl yapsna hapsetmeye alt iin parampara
olmu stn insann psikolojisini, Nietzschenin nadir bir
tutarllkla ve gerekten dindar bir insann tutkusuyla tasvir
ettiini greceksiniz. Goethe de bunu bilgece sylemiti:
Ne dehet ama! stn insan bile zapt edecek! ve bu
nun karlnda cahillerden kibirli bir glmseme ile d
ln almt. Onun, Hem Cennetin Kraliesini hem de
Msrl Mariay [Maria Aegj!ptiaca\ kapsayacak kadar byk
olan anne vgs stn bir bilgeliktir ve bunu zerinde
kafa yormay amalayan herkes iin son derece nemlidir.
Fakat Hristiyanln resmi szclerinin dinsel deneyimi
anlamada yetersizliklerini ifade ettikleri bir dnemden ne
beklenir? Protestan bir teolog tarafndan yaynlanm maka
leden u cmleleri aldm: Kendimizin - ister natrast ola
lm ister idealist - yabanc glerin isel yaantmza mdahale
edebilecekleri kadar ok blnmemi, hatta homojen varlklar oldu
umuzu anlyoruz, tpk Yeni Ahitin de ne srd gibi1
(italikler bana ait). Yazar aka yarm yz yl gekin bir
sre nce bilimin bilincin zayfln ve znebilirliini
gsterdii ve deneylerle kantlad gereiyle tanmam
tr. Bilinli niyetlerimiz, nedeninin balangta bize garip
geldii srekli bilind mdahalelerle bazen dk bazen
yksek derecede bozulmu ve engellenmitir. Psie, homo
jen bir birim olmaktan uzaktr aksine elien drtler,
ketlenmeler ve duygulanmlarn kaynad bir kazandr ve
bunlar arasndaki ama, pek ok insan iin din adamlar
tarafndan telkin edilen kurtuluu tercih edecek kadar kat
1 Buri, Theologie und Philosophie s. 117.

lanlmazdr. Sz konusu kurtulu, neyden kurtulmaktr?


Akas olduka tartmal psiik bir durumdan. Bilin ya
da szde kiiliin btnsellii asla gereklik deil arzu edi
len eydir. Bu btnsellie hayranlk duyan ve nevrozu
nedeniyle bana danan bir filozofu hala anmsarm: Kendi
si kanser olduu dncesine saplantlyd. ncesinde ka
uzmandan yardm aldn ve ka defa rntgen ektirdiini
bilmiyorum. Her defasnda kanser olmadnn garantisini
almt. Bana kendisi unu dedi: Kanser olmadm biliyo
rum fakat yine de olabilirim. Bu imgesel dnceden
kim sorumlu? Bunu kesinlikle kendisi yapmam; yabanc
bir g onu zorlamt. Bu durum ile Yeni Ahitteki cin
arpm adam arasnda benzerlik vardr. Bugn ister gkyzndeki bir eytana inann ister sizin zerinizde eytani
oyunlar oynayan bilindndaki bir unsura inann, benim
iin hepsi birdir. nsann hayalini kurduu btnselliin
yabanc gler tarafndan tehdit edildii gerei her iki du
rum iin de geerdir. Din adamlarnn, yz yl geride kalan
rasyonalist aklamalarla bu psikolojik faktrleri mit dnda
brakmak yerine bir kez olsun onlar dikkate almalar daha
iyi olacaktr.
*

191
Yukarda anne-imgesinin basknlna dayandrlan
psiik fenomenlerin genel hadarn ortaya koymaya al
tm. Her zaman zen gstermemi olmama ramen okuyu
cum, kiilik psikolojisi klnda grnseler bile, Byk Ana
figrn mitolojik bakmdan karakterize eden nitelikleri
fark etmede muhtemelen ok zorlanmayacaktr. zellikle
anne-imgesinden etkilenmi hastalardan, annenin, kendi
leri iin -olumlu ya da olumsuz- ne anlama geldiini szle
veya resimle ifade etmelerini istediimizde mitolojik anneimgesinin dolaysz benzetmeleri olarak grlmesi gereken
simgesel figrleri elde ediyoruz. Bu benzetmeler bizi yine
de aklk kazanmalar iin ok daha fazla alma gerekti
recek bir alan ierisine sokar. Geri kiisel olarak bu konuy
la ilgili kesin baka bir ey syleyebileceimi dnmyo

rum. Bununla beraber birka yeni neride bulunmaya cesa


ret edersem bunlara kesin gzyle baklmamasn arzu ede
rim.
192 Her eyden nce erkein psikolojisindeki anneimgesinin kadnn psikolojisindeki anne-imgesinden karak
ter olarak tmyle farkl olduuna zellikle dikkat ekmek
isterim. Bir kadn iin anne, cinsiyet ile artlanan bilinli
yaam simgeler. Fakat bir erkek iin anne, bilindnn
rtk imgeleriyle dolu olan ama yine de o erkein deneyimlemek zorunda olduu yabanc bir simgedir. Bu nedenden
tr erkein anne-imgesi kadnnkinden temelde farkldr.
Anne, bir erkek iin hi kukusuz balangtan itibaren
erkein annesini idealize edecei ok gl bir eilimi ak
layan simgesel bir neme sahiptir. dealletirme gizli bir
ekilde ktlkten korunmadr; defedilmesi gereken gizli
bir korku olduunda idealletirmeye bavurulur. Korkulan
ey, bilind ve onun byl etkisidir1.
193 Halbuki bir erkek iin anne ipso facto [kendiliinden]
simgeseldir, bir kadn iin ise sadece psikolojik geliim s
recinde bir simge haline gelir. almalar, Urania tipi anneimgesinin eril psikolojide baskn olduu, kadnda ise yeralt
tipi ya da Toprak Anann daha sk grld arpc gere
ini ortaya koymaktadr. Arketipin aa kma evresinde
neredeyse tam bir zdeleme meydana gelir. Bir kadn
Toprak Ana ile dorudan zdeleebilir ancak bir erkek
zdeleemez (psikozlu vakalar hari). Mitolojide grld
gibi Byk Anann zelliklerinden biri sklkla eril kar
tyla ift oluturmasdr. Bundan dolay erkek, puer aetemus
[Ebedi ocuk] ya da flius sapientiae [Bilgelik ocuu] ile bir
likte, Sofyann ltfunun zerine nazil olduu ocuk-sever
ile zdeleir. Fakat yeralt ana ile birliktelik bunun tam
kartdr: kalkkfalluslu Hermes (Msrl Bes) ya da bir 1ingam. Hindistanda bu simge yksek derecede ruhani bir
1 Kukusuz kz ocuk da annesini idealletirebilir fakat bunun iin zel
koullar gereklidir. Oysaki erkekte idealletirme neredeyse normal bir
eydir.

neme sahiptir, Batl Hermesilikte ise Bat kltrndeki


ruhani geliimin en nemli kayna olan Helenistik badatrmacln en elikili figrlerinden biridir. Ayrca o, vahiy
tanrsdr ve erken ortaan resmi olmayan doa felsefe
sinde dnyay yaratan Noustan farkszdr. Bu gizem iin
belki de en iyi ifade Tabula smaragdina metni ierisinde g
rlr: omne superius sicut inferius [yukarda olan aadakinin aynsdr],
194 Bu zdeletirmelerle birlikte, Birin antitezi olan
tekinden asla ayrlmad, zt eler \sy%ygy\ dnyasna gir
memiz, psikolojinin bir gereidir. Bu, dorudan, kendilik
edinme anlamndaki bireyleme deneyimine neden olan
kiisel deneyim alandr. Bu sreteki pek ok simge Bat
nn ortaa edebiyatnda ve younlukla da dounun bilgelik
hzinelerinde grlebilir, fakat bu konuda kelimeler ve
fikirler pek de nemli deildir. Aslnda bunlar tehlikeli bir
kmaz ve sahte bir iz olabilirler. Yine de arketiple deyim
yerindeyse dorudan temas halinde olduumuz psikolojik
deneyimin bu belirsiz alannda psiik g en st dzeyde
hissedilir. Bu dnya herhangi bir kaideye sktrlamayan
tam bir deneyim dnyasdr, ancak bunu sadece bilenlere
hissettirir. Bilen kii, gece ulumalaryla korku veren Proserpina ile gksel Vens ilikilendirebilecek (Bu, balang
tan beri var olan anne-imgesinin dehet verici paradoksu
dur) ve Apuleiusun Cennetin Kraliesine yapt muhte
em duada ifade ettii kartlklarn gerilimini anlamak iin
aklamaya ihtiya duymayacaktr.
*

195 Bu metnin ilk halini yazdm 1938de, anne arketipinin Hristiyan versiyonunun on iki yl sonra dogmatik bir
gereklik dzeyine ykseleceini henz bilmiyordum. H
ristiyan Cennetin Kraliesi ak bir ekilde parlakl,
iyilii ve ebedilii dnda tm Olymposlu niteliklerden
syrld, hatta maddi rmeye en yatkn ey olan insani
bedenine bile semavi bir bozulmazlk giydirildi. Bunun
yannda zengin Meryem Ana alegorileri, sis (Io) ve Seme-

lede grlen nc pagan betimlemelerle olan balantsn


bir para da olsa korumutur. Sadece ikonolojik rnekler
olarak sis ve ocuk Horus deil, ayn zamanda Dionysosun lml annesi Semelenin ge ykselii de benzer
ekilde Kutsal Bakirenin Ge Ykseliini anmsatr. Seme
lenin olu lr, tanr olarak yeniden dirilir: Kendisi Olymposlularn en gencidir. Meryem Anann, sann doduu
toprak olmas gibi Semele de bir toprak tanras olarak
grlebilir. Bu durumda psikologlar iin u soru ortaya
kar: Anne-imgesinin, toprakla, karanlkla, hayvani tutkula
r ve igdsel doasyla birlikte bedenli insann dipsizliiyle, ve genel olarak maddeyle olan karakteristik ilikisi
nedir? Dogmann ilan, bilim ve teknolojideki baarlarn
aklc ve maddeci dnya gryle birleerek insann ruhani
ve psiik mirasn hzla yok etme tehdidinde bulunduu bir
zamana denk gelmitir. nsanlk, dehet ve akln alm bir
korku ierisinde muazzam sular iin kendisini silahlandr
maktadr, hidrojen bombasn kullanmak iin gereken ko
ullar kolaylkla oluabilir ve meru bir savunma ad altnda
hayal edilmeyecek derecede korkun eylemler kanlmaz
hale gelir. Olaylar felaket bir noktaya gelmesine karn Tan
r Ana cennette tahta kmtr. Aslnda onun Ge Yk
selmesi, yeralt glerini isyana tevik eden maddeci ku
ramcla kar kastl bir tepki olarak yorumlanmaktadr.
Nasl ki sann tezahr, zamannda, cennette oturan Tan
rnn bir olundan gerek bir eytan ve Tanr dman ya
ratmsa, bugn de tam tersi ekilde gksel bir varlk yeralt
aleminden kopmu, dnyann ve yer alt dnyasnn serbest
kalm devasa glerine kar pozisyon almtr. Tanr Ana
nn gerekli maddi niteliklerin tmnden yoksun braklmas
gibi, madde de tamamyla ruhsuzlatrlmtr, ve bu da
fiziin igrlere itilmesiyle olmutur ki, bu igrler mad
deyi tamamyla maddiyattan arndrmasa da en azndan ona
kendi zniteliklerini verir ve maddenin psie ile ilikisini
artk hasralt edilemeyecek bir konu haline getirir. Bilimin
inanlmaz geliimi ncelikle zihnin aceleyle tahtan indiril
mesine ve ayn dncesizlikle maddenin sama bir ekilde

yceltilmesine yol amtr. imdi iki Weltanschauungen [dn


ya gr] arasnda ortaya km byk bir uurumu bir
letirmeye kalkan bilimsel bilgi de ayn yceltme isteini
barndrmaktadr. Psikolog, Ge Ykselme dogmasnda,
bir anlamda tm bu geliimi ngren bir simge grmeye
yatkndr. Onun iin dnya ve maddeyle olan iliki, anne
arketipinin vazgeilemez niteliklerindendir. yle ki bu arketipe bal bir figr ruhlar dnyas ya da gkle ilikili ola
rak sunulduunda bu, yerin ile gn ya da madde ile ru
hun birliine iaret eder. Doa bilimlerinin yaklam ise
kesinlikle dier ynelimde olacaktr: Ruhun edeerini
maddenin kendisinde bulacaktr fakat ge ykseldiinde
dnyevi maddenin belirli niteliklerini kaybetmesi gibi ruh
da bilinen niteliklerin tmnden en olmad oundan yok
sun kalacaktr. Yine de iki prensibin birlemesi iin gitgide
bir yol alacaktr.
196 Somut anlamda, Ge Ykselme kesinlikle madde
ciliin kartdr. Bu, kartlklar arasnda gerilimi azaltmayp
aksine u noktaya gtren bir aksi tesirdir.
197 Bununla birlikte simgesel anlamda bedenin Ge
Ykselii, insandaki kar konulmaz havalanma eilimin
den dolay son aamada ktlkle zdeleen maddenin
tannmas ve kabul grmesi anlamna gelir. Aslnda ruh ve
madde, ntr daha dorusu utriusque capax yani insann
iyi ya da kt dediine eilimlidir. Tanm olarak son derece
izafi olmalarna ramen kklerinde, hem fiziksel hem psiik
dnyadaki enerji yaplarnn paras olan kartlklara daya
nrlar ve onlar olmadan varolu da meydana gelmez. Kart
olmayan hibir konum yoktur. Kart olmalarna ramen,
hatta tam da bu nedenle, biri olmadan dieri de var olamaz.
Bu, klasik in felsefesinde de ifade edilmitir: yang (aydn
lk, scak, kuru, eril prensip) yin (karanlk, souk, nemli, diil
prensip) ekirdeindeki ierie sahiptir ve bunun tam tersi
durum da ayn ekilde geerlidir. Bu yzden Madde ruhun
zn, ruh maddenin zn ierir. Uzun sredir bilinen ve

Rhine deneylerinde1 istatistiksel olarak onaylanan eza


manllk fenomeni ayn yndedir. Maddenin psie ka
zanmas , ruhun mutlak maddesizliini tartmaya aacaktr
zira bu ardndan bir tr zlk ile uyum gstermek zorunda
kalacaktr. Tarihte bilinen en byk siyasi blnmenin ya
and bir ada ilan edilen Ge Ykseli dogmas, bili
min btncl bir dnya imgesi iin mcadelesini yanstan
dnleyici bir belirtidir. Bir anlamda her iki geliim de kardarn hieros gamosu [kutsal birlii] iinde simya araclyla
nceden sezilmiti fakat sadece simgesel biimde. Bununla
birlikte simge, ayncinsli hatta uyumsuz faktrleri tek bir
imgede toplayabilme zelliine sahiptir. Simyann gerileme
siyle madde ve ruhun simgesel birlii, modern insann ruh
suz bir dnya ierisinde kendisini uzaklam ve yabanc
lam bulmasyla birlikte yok olmutur.
198
Simyac, kartlar birliinin simgesi olarak aac g
rr ve bu nedenle kendi dnyasnda artk evinde hissetme
yen ve varoluunu ne olmayan gemi zerinde ne de he
nz olmam gelecek zerine temellendirebilen gnmz
insanndaki bilindnn, dnyaya kk salm ve ge uza
nan - ayrca insann kendisi olan - kozmik aa simgesine
tekrar dnmesi artc deildir. Simgeler tarihinde bu aa,
sonsuz ve deimez olana doru byme ve yaam biimi
olarak tanmlanmtr. Kardarn birliinden doar ve ebe
di varlyla birlii mmkn klar. Kendi varoluunu bo
una arayan ve bundan bir felsefe gelitiren insan, artk
yabanc olmad bir dnyaya giden yolu, sadece simgesel
gereklii deneyimleyerek bulacakm gibi grnyor.

1 Bkz. Synchronizitat als ein Prinzip akausaler Zusammenhnge


(Synchroncity: An Acausal Connecting Principle) balkl yazm.

III. KISIM

Korenin Psikolojik Ynleri


3 0 6 Bakire, anne ve Hecate olarak ynl Demeter ve
Kore figr bilind psikolojisinde sadece anlalmaz bir
mesele deil ayrca pratik de bir problemdir. Kore, psi
kolojik karlklarn, bir yanda kendilik ya da d^enst kii
lik dier yanda anima olarak ifade ettiim bu arketiplerde
bulur. Okuyucularn tamamnn tandn dnmediim
bu figrleri aklamak iin genel nitelikli deerlendirmekle
balayalm.
3 0 7 Psikologdan kesin bir tanm ya da ak ve z bir bil
gi talep edildiinde bir mitoloji uzmannkilere benzer zor
luklarla uramak zorundadr. Kendi bilindik balam ieri
sinde bakldnda resim somuttur, aktr ve doru anla
lmaya meyillidir. Bu ekilde ieriindeki her eyi bize sy
ler. Fakat resmin gerek zn soyutlamaya alrken
eyin btn bulutlu ve belirsizdir. Ondaki yaam ilevini
anlamak iin tm bu karmaklk ierisinde organik bir e
yin kalmasna izin vermeliyiz ve cesedin anatomisini bilim
adam tavryla ya da kalntlarn arkeolojisini tarihi tavryla
incelemeye almamalyz. Tabi ki doru yerde uyguland
nda bu tr metodarn geerlilii inkar edilemez.
308
Psiik fenomenin karmakl gz nnde bulun
durulduunda saf bir fenomonolojik bak as uzun sreli
baar ihtimalinin mevcut olduu tek olaslktr. zellikle
psikoloji alannda eylerin nereden geldikleri ve ne
olduklar, snrsz yantlama giriimine neden olan sorular
dr. Bu tr speklasyonlar, fenomenler doasnn kendisin
den ok bilind felsefi nermelere dayaldr. Bilind
faaliyetlerin sebep olduu psiik fenomenler yle zengin ve
eitlidir ki bulgularm ve gzlemlerimi betimlemeyi, mm
knse onlar belirli tipler altnda dzenlemeyi tercih ediyo

rum. Bu doa biliminin metodudur ve eitli fakat rgt


lenmemi malzeme ile uramak zorunda kaldmzda
uygulanr. Kii dzenlemede kullanlan kategori ve tiplerin
uygunluunu ya da faydasn sorgulayabilir fakat salt meto
dun doruluunu sorgulayamaz.
309 Yllardan beri kelimenin en geni anlamnda bilind rnleri yani ryalar, fantezileri, grleri, delilik sanr
larn gzlemliyorum ve inceliyorum, bu yzden bunlar
belirli dzenlemelere yani tiplere, ayrmaktan kanmadm.
Sk olarak kendilerini tekrar eden, uyumlu bir anlama sahip
durum ve figr tipleri vardr. Bu nedenle bu yinelemeleri
tanmlamak iin de m otif terimini kullandm. Dolaysyla
tipik ryalarn yan sra rya ierisinde tipik motifler de
mevcuttur. Bunlar, daha nce sylediimiz gibi durumlar
ya da figrler olabilir. Figrler arasnda bir dizi arketip al
tnda dzenlenebilen insan figrleri mevcuttur, benim ne
rime gre bunlarn banda glge, bilge ihtiyar adam, ocuk (o
cuk kahraman da ierir), dzenst kiilik olarak (stn
lkten dolay ktcl) anne (lk Anne, Toprak Ana)
ve onun karl bakire ve son olarak erkekte anima kadnda
animus gelir1.
310 Bu hususta yukardaki tipler, istatistiksel dzenleme
leri tketmekten olduka uzaktr. Burada ilgilendiimiz
Kore figr, bir erkekte gzlemlendiinde anima tipine, bir
kadnda gzlemlendiinde dzenst kiilik tipine aittir. ki
katmanl olmalar ya da en azndan kopyalanma becerisine
sahip olmalar psiik figrlerin temel karakteristiidir: Her
durumda iki kutupludurlar, ve olumlu ve olumsuz anlamlar
arasnda gidip gelirler. Bu nedenle souk, dncesiz ve
1 Bildiim kadaryla u ana dek baka bir neride bulunan olmad.
Eletirenler, bu arketiplerin var olmad savn ne sryorlard. Bir
botanik sistem doada ne kadar varsa bu arketipler de o kadar vardr.
Bu dorultuda herhangi biri doal bitki familyasnn varln inkar
edebilir mi? Peki belirli morfoloji ve ilev benzerliklerinin oluumunu
ve kesintisiz yineleniini inkar edebilir mi? Bu, ilke olarak, bilindnn
tipik figrleriyle neredeyse ayndr. Arketipler, a priori var olan formlar
dr ya da psiik etkinliin biyolojik normlardr.

kariyer dkn Fausttan kiilik olarak daha olumlu olan


Mephistopheles rneindeki gibi dzenst kiilik, alak
ve irkin grnme sahip olabilir. Dier olumsuz figr,
halk hikayelerindeki Tom Thumb ya da Tom Dumbdr.
Bir kadnda Koreye karlk gelen figr genelde ifttir, yani
anne ve bakiredir, bunun anlam kadnn bir an iin ilkinde,
baka bir an dierinde belirmesidir. Balang iin, Demeter-Kore mitinin oluumundaki diil etkinin, imdiye kadar
Kore iin pratikte pek nemi olmayan eril etkiden ok da
ha ar bast sonucuna varabiliriz. Demeter mitindeki
erkek gerekte sadece ayartc ya da fetheden rolndedir.
311
Pratik gzlem konusu olarak Kore, genelde kadnda
bilinmeyen gen bir k^ Gretchen ya da evlenmemi anne
olarak belirir1. Dier sk grlen modlasyon, klasik kl
trden alnarak biimlenen dansdr, bu kltrde bakire
Kybele Rahibi, Baks Perisi ya da Orman Perisi olarak grlr.
Ayrca balk kuyruu ile insanst doasn aa vuran su
perisi de vardr. Bazen Kore ve anne figrleri hayvan kral
lna da uzanrlar, favori temsiller kedi, ylan, ay, veya tim
sah gibi yeraltnn karanlk canavarlar, salamander, kertenkele trndeki hayvanlardr . Bakirenin savunmaszl onu
her trl tehlikeye maruz brakacaktr, rnein srngenler
tarafndan paralanacak ya da kurbanlk hayvan gibi ayinsel
bir ekilde katledilecektir. Genelde kanl, vahi ve hatta
masum bir ocuun kurban edildii sefahat alemleri ola
bilmektedir. Bazen bu alem, gerek bir nekyia yani Hadese
inme ve eriimi zor bir hazinenin araydr, bazen de
seks ayinleri ya da ay iin menstral kan sunumlaryla ba
lantldr. in garip yan pek ok ikence ya da sefahat ale
1 Kiiliki yaklam, bu tr ryalar arzu-giderme olarak yorumlar.
Birouna gre bu yorum grnrdeki tek olaslktr. Fakat bu ryalar
pek ok koulda hatta arzu-giderme teorisinin tmyle zorlama ya da
keyfi olduu koulda meydana gelir. Ryalar alanndaki aratrma mo
tifleri ayrca bana daha temkinli ve daha uygun bir prosedr gibi g
rnmektedir.
2 Benvenuto Cellininin otobiyografisinde bahsettii salamanderin ikili
grs, babasnn ald mzikten dolay bir anima-yanstmasdr.

mi Toprak Ana tarafndan yrtlr. Kan ime, kan banyo


su ayrca armha germe mevcuttur. Vaka tarihelerinde
ortaya kan bakire, belirsiz ieksi Koreden azmsanma
yacak derecede farkldr, ayrca modern figr olarak daha
keskince betimlenmi ve btnyle bilinddr, bunu aa
daki rneklerle gstereceiz.
312
Demeter ve Hecateye karlk gelen figrler dzenstdr, hatta Piet tipinden Baubo tipine uzanan doal
boyutlarn stnde annelerdir. Kadnn uzlamsal ma
sumiyetine dengeleyici biimde davranan bilind, bu iti
barla olduka hnerli olduunu kantlar. Tannm Deme
ter figrnn saf halde bir imge olarak bilindndan ken
diliinden ortaya kt sadece birka vaka hatrlyorum.
Hatta bembeyaz bir rtyle sarmalanm bakire-tannann
kollarnda siyah bir maymun olduu bir vaka anmsyorum.
Toprak Ana daima yer alt ile ilikilidir; bazen de, ya nce
den bahsedildii gibi kan sunma veya ocuk kurban etme
vastasyla ya da hilal ile bezeli olduu sebebiyle ay ile ilikilendirilir . Resim ya da plastik temsillerinde anne, yznde
1 Temel problemin olumsuz anne karmaas olduu hastalarmdan biri,
genelde kadn doas ile ilgili onu eiten Hintli bir kadn yani ilkel anne
figr zerine bir dizi fantezi gelitirmiti. Bu anlatmlarda kana zel
bir paragraf ayrlmt; Bir kadnn yaam kam. yakndr. Her ay bu
hatrlatlr ve doum gerekten kanl bir faaliyettir, ykc ve yaratcdr.
Sadece kadna dourma imkan verilmitir fakat yeni yaam onun yaratm
deildir. Yreinin merkezinde bunu bilir ve ona nazil olan rahmetten
sevin duyar. O kk bir annedir, Byk Ana deildir. Fakat onun
kk modeli byk modele benzer. Bunu anladnda doa tarafndan
kutsanr. nk bunu doru bir ekilde ortaya koymutur ve bylelikle
Byk Anann besleyiciliinden pay alr..
2 Genelde ay, basit bir ekilde oradadr, Woman o f the Bees [Anlarn
Kadn] biimindeki yeralt ana fantezisi buna rnek verilebilir (Josephine D. Bacon, In the Border County, s. 14 vd.): Yol, kk bir kulbe
ye kyor, neredeyse onu ayakta tutan drt byk aala ayn renkteki bir
kulbeye. Kulbenin kaps sonuna kadar ak, ortasnda alak bir
ktk, zerinde uzun bir pelerine sarnm ihtiyar bir kadn oturuyor,
iindeki sevecenlik grlyor... Kulbe kesintisiz an vrltlaryla dolu,
kesinde beyaz bir ay ve kk yldzlarn yansd derin souk bir
memba var. htiyar kadn, kadn kahraman kadn yaamnn grevlerini

ki ilkel ya da hayvans bir ifadeyle siyaha ya da krmzya


(bunlar onun temel renkleridir) alan koyu renktedir. Yap
s ska Brassempouy ya da Willendorf a ait Vensn neoli
tik idealine ya da Hal Saflieni uyuyanna1 benzer. Zaman
zaman da dii domuzunkiler gibi sralanm oklu gsle
karlatm. Toprak Ana, kadnn bilindnda nemli rol
oynar, nk onun tm belirtileri gl olarak tanm
lanmtr. Bu tr durumlarda, farkndal olan zihindeki
Toprak Ana unsurunun anormal zayf olduu ve glen
mesi gerektii ortaya kar.
313 Tm bunlar gz nnde bulundurarak bu tr figr
lerin dzenst kiilikler tipine ait olduunu dnmenin
zorluunu kabul ediyorum. Bunun yannda bilimsel bir
incelemede ahlaki ve estetik nyarglar dikkate alnmamal
dr ve gereklerin kendileri hakknda konumasna izin
verilmelidir. Bakire, genel anlamda btnyle insan olarak
tanmlanmaz; o, bilinmez ya da tuhaf kkenlidir veya ya
banc gibi grnr veya kii, bakirenin sra d, mitsel do
asn anlamakta zorland yabanc deneyimlere maruz
kalr. Toprak Ana ayn ekilde ve daha arpc biimde kla
sik anlamdaki kutsal varlktr. Daima Baubo eklinde be
lirmez, daha ok Hypnerotomachia Poliphil?deki Kralie Ve
ns grnmndedir. Genelde Toprak Anann estetikten
uzak biimleri modern diil bilind nyargsyla tutarldr.
Bu nyarg antik alarda yoktu. Demeter ile yakndan ili
kili Hecatenin yeralt doas ve Persephonenin kaderi mo
dern malzeme kadar ayn lde olmasa da insan psiesinin
karanlk tarafna iaret eder.

hatrlamas iin tevik ediyor. Tantra yogada, akla ldrm ar sr


snn belirsiz vzlts uyuklayan Shaktiden ileri gelir (Shat-Chakra
Nirupana; Avalon, The Serpent Pover, s. 29). Bkz. a. A n srsnn
iinde eriyen dans. Anlar ayrca Paskalya mumunun takdis bl
mnde gsterildii gibi bir alegori olarak Meryem ile balantldr. Bk2.
Duchesne, Christian Worship: ts Origin and Evolution, s. 253.
1 [Bkz. Neumann, The GrearMother, la, 3. Bu btnlkl alma mevcut
incelemeyi aydnlatmaktadr EDTRLER]

314 Dzenst kiilik, btn insandr yani kendisine


grnd gibi deil gerekten olduu gibi olan insandr.
Bu btnle, bilin gibi ihtiya ve gereksinimleri olan
bilind psie de aittir. Bilindn kiisellik zerinden
yorumlamay tercih etmiyorum ve yukarda tanmland
zere fantezi imgelerinin bastrma nedeniyle arzu-giderme
olduklarn savunuyorum. Bu imgeler aslnda bilinli deil
lerdi ve dolaysyla hi bastrlamayacaklard. Kiisel bilin
olarak ifade edilmesine ramen ben bilindn tm insan
lar iin ortak daha ok kiplerst bir psie olarak alglyo
rum. Herhangi biri nefes aldnda onun nefesi kiisel ola
rak yorumlanmas gereken bir fenomen deildir. Mitolojik
imgeler bilindnn yapsna aittir ve kiilerstdr. Ger
ekte insanlarn byk bir ksm onlar sahiplenmekten ok
onlar tarafndan sahiplenilmilerdir. Yukanda tanmlananlar
gibi olan imgeler belirli koullar altnda bozukluklar ve be
lirtilere neden olur ve bu drtlerin bilinli kiilikle btn
leip btnleemedii, btnletiyse nasl ve ne lde
olduu, ya da yine bu drtlerin, kusurlu bilin yneliminin
normal potansiyel halinden pratie geirmi olduu ikincil
bir fenomen olup olmadklarn bulmak tbbi terapinin
grevidir. Her iki olaslk da pratikte mevcuttur.
315 Genelde ben, dzenst kiilii, bilin unsurunun
yan sra bilindn da ieren kiilik btnl ile yalnzca
farkndal olan zihin kadar genileyebilen Ben arasnda
keskin bir ayrm ortaya koyarak kendilik biiminde ta
nmlyorum. Bu nedenle Ben, kendilikle btnn paras
gibi ilikilidir. Kendilik, o lde stndr. Dahas kendilik,
yanstma yoluyla bilince ancak dolayl yoldan ulaabilen
bilind unsur nedeniyle deneysel dzlemde zne olarak
deil nesne olarak hissedilir. Bilind unsurundan dolay
kendilik, bir ksmnn insan figrleriyle dier ksmnn da
nesnel ve soyut simgelerle ifade edilebildii farkndal
olan zihinden ayrlmtr. nsan figrleri baba ve oul, anne
ve kz, kral ve kralie, tanr ve tanradr. Hayvan biimli
simgeler ejderha, ylan, fil, aslan, ay ve dier gl hayvan
lar ayrca rmcek, yenge, kelebek, kaplumbaa, solucan

dr. Bitki simgeleri genellikle ieklerdir (nilfer ve gl).


Bunlarda daire, kre, kare, drtgen, saat, gk kubbe gibi
geometrik figrler arlktadr1. Bilind unsurun belirsiz
boyutu, insan kiiliinin anlalr tanmn geersiz klar.
Dolaysyla bilind, insan dndaki iki u olarak hayvan
dan kutsala uzanan pek ok canl figrle mikrokozmozdaki
bitkisel ve inorganik soyutlamalar eklentisi ile resmi ta
mamlar. Bu ilaveler, zellik olarak belirdikleri insan bi
imli kutsallk ierisinde sklkla grlr.
J/<fDemeter ve Kore, anne ve kz, diil bilinci hem aa
ya hem de yukarya doru uzatrlar. Buna yal ve gen,
gl ve zayf boyutunu da eklerler, eylerin sonsuz ak
nda bir pay olan daha byk ve kapsaml kiiliin bildi
rimlerini sunarak zaman ve uzayda snrl haldeki farkndal olan zihni geniletirler. Mit ve gizemin herhangi bir
bilinli ama dorultusunda kefedildiini varsaymamz
kolay deil; bu keif, daha ok psiik fakat bilind nko
ulun istem d aa kmas gibi grnmektedir. Psie
(rnein ocukta) bilinten nce var olarak, bir yanda an
nelik psiesinden pay alr dier yanda kz ocuk psiesine
kadar uzanr. Bununla birlikte her annenin kendisinde kz
ocuunu her kz ocuunun da annesini ierdiini ve her
kadnn gemiinin annesine, geleceinin de kz ocuuna
uzandn syleyebiliriz. Bu pay alma ve karm, amar
konusunda zgn bir belirsizlie yol aar: Bir kadn, anne
olarak daha ncesini, kz ocuk olarak da sonrasn yaar.
Bu balarn bilin deneyimi, yaamn nesillerst geniledi
i hissini verir bu, lmszlk duygusunu beraberinde
getiren zaman d varln deneyimine ve inancna ynelik
dolaysz ilk admdr. Bireyin yaam bir tipe ykseltilir, ge
nelde bu, kadn kaderinin arketipi olur. Bu, anlk bireysellik
kprsyle bugn gelecek nesillere geen atalarn yaamla
rnn yenilenmesine ya da apocatastasise c neden olur. Bu tr
bir deneyim nesillerin yaamna bireysel bir rol ve anlam
verir, bylelikle tm gereksiz engeller, bireyin araclyla
1 Psikoloji ve Simya, kinci Ksm.

yaam aknn yolunda yok olurlar. Ayn zamanda birey


kendi tecridinden kurtulur ve btnle kavuur. Nihaye
tinde arketiple yaplan tm ritel uralar bu amac ve bu
sonucu barndrr.
317 Demeter kltnden diil psieye gemek zorunda
olan anndrc ve yenileyici etkilerin ne olmas gerektii,
Eleusis duygulannn ortaya kard deneyim trn artk
bilmeyen kltrmz bugn ne tr bir psiik salk yok
sunluunun karakterize ettii psikolog asndan gayet ak
tr.
318 Bilind fenomonolojisinin bu ynn inceleme
diklerinden dolay psikoloji konusunda istekli ancak mes
lekten olmayanlarn, profesyonel psikologlarn, psikiyatristlerin ve hatta psikoterapistlerin, hastalardaki arketip mal
zemesi konusunda yeterli bilgi edinmediklerine inanyorum.
nk bu konu, kesin olarak arketip simgelerinin verimli
bir rnyle karakterize olan vakalarla sk sk karlat
mz psikiyatrik ve psikoterapik gzlem alan ierisindedir1.
Onlar gzlemleyen doktor, tarihsel bilgi eksikliinden do
lay antropoloji ve genel insan bilimlerindeki gzlemler ve
bulgular arasndaki paralellii alglayacak bir konumda de
il. Buna karn mitoloji ve karlatrmal dinler uzman da,
hi phesiz bir psikiyatrist deildir ve dolaysyla mitolojik
motiflerin, bilimsel tahlil yoluyla hibir aklama getireme
diimiz en kiisel yaammzn gizli ksmlarnda hala taze
ve canl olduunu bilmez rnein ryalar ve grler. Bu
yzden arketip malzemesi byk bir bilinmezdir ve byle
bir malzemeyi toplayabilmek zel alma ve hazrlk gerek
tirir.
319 Ryalar ve fantezilerdeki arketip imgelerinin ortaya
kt vaka tarihelerinden birtakm rnekler vermek bana
gereksiz gelmemektedir. Takipilerimin defalarca dnyada
1 rencim Jan Nelkenin Analytische Beobachtungen ber Phantasien
eines Schizophrenen isimli tezine, ayrca Symbole der Wandlung (Sjmbols
of Transformatiori) ierisindeki bir dizi fantezi zerine olan kendi anali
zime dikkat ekmek isterim.

ki en basit ey olmas gereken birka rnei aklarken


zorlandklarn fark ettim. Gerekte balamdan kopuk bir
ka imge ve kelimeyle bir eyi ispadamak neredeyse imkan
szdr. Bu sadece bir uzmanla alrken ie yarar. Perseusun Gorgonun kafasyla yapmak zorunda olduu ey
miti bilmeyen biri iin asla anlalmayacaktr. Dolaysyla
bireysel imgeler gerekir; bunlar bir balama ihtiya duyar ve
balam sadece bir mit deil bireysel hatrlamadr. Bununla
birlikte bu tr balamlar ok geni boyutlara sahiptirler.
Tam bir imge dizisinin uygun sunumunun yaklak iki yz
sayfalk bir kitap gerektirmesi gibidir. Miller fantezilerini
incelemem bana bununla ilgili birka fikir verdi1. Bu ne
denle vaka tarihelerinden byk bir ekinceyle rnek veri
yorum. Kullandm malzeme ksmen normal ksmen de
hafif nevrozlu kiilerden gelmektedir. Bunlar, bir ksm
rya bir ksm gr ya da gr ile kark ryadr. Bu gr
ler, halsinasyonlar ve esrik hallerden farkldr; fantezinin
ya da etkin imgelemn doal grsel imgeleridir. Etkin imge
lem, isel imgelerin akn gzlemlemek iin (benim tasar
ladm) bir iebak metodudur. Bir kii baka birinin dik
katini etkileyici fakat anlalmaz rya imgesi ya da doal
grsel izlenim zerinde younlatrr ve meydana gelen
deiiklikleri gzlemler. Bu srada hi phesiz eletiricilik
askya alnmaldr ve meydana gelen her ey kesin bir taraf
szlkla gzlemlenmeli ve not edilmelidir. Akas, btn
eyin rastgele ya da tasarlanm olduu itiraz bir tarafa
braklmaldr, nk bu itiraz kendi evinde ikinci bir ev
sahibi tanmayan ben-bilincinin kaygsndan kaynaklanr.
Dier bir deyile bu, farkndal olan zihnin bilind ze
rinde uygulad ketlenmedir.
320
Bu koullar altnda uzun ve sk dramatik fantezi di
zileri birbirini takip eder. Bu metodun avantaj bir grup
bilind malzemeyi aydnla karmasdr. izim, boyama
1 Bkz. Symbole der Wardlung (Symbols ofTransformatiori). H.G. Baynesin 939
sayfalk The Mythology of the Soul isimli kitab sadece iki vakadan salanan
malzemenin hakkn vermeye almtr.

ve modelleme de ayn ama iin kullanlabilir. Grsel dizi


ler bir kere dramatik hale geldi mi iitsel ve dilsel dnyaya
kolaylkla geip eklenebilir ve diyaloglar ve benzerini kura
bilirler. Hafif patolojik bireyler ve zellikle pek ok gizli
izofren vakasnda metot, belirli koullar altnda olduka
riskli grlebilir ve bu nedenle tbbi kontrol gerektirir. Bu,
bilindn snrlayan ya da bastran farkndal olan zihin
ve onun kedeyici etkisinin kastl zayflamasna dayaldr.
Metodun amac ilk aamada doal olarak iyiletiricidir, kin
cisinde ise zengin bir deney malzemesi salar. Baz rnekle
rimiz bundan karlmtr. Onlar sadece, ieriin rya gre
rek deil bilincin uyanyla algland gereinden yola
kan yaplarndan dolay ryalardan farkldr. rnekler orta
yal bir kadndan gelir.
1. Vaka X (Kronolojik Srasyla D oal G rsel
zlenimler)
321 i. Kanatlan ak beya^ bir ku gryorum. Mavilere b
rnm, antik heykel gibi oturan bir kadn figrne konuyor. Ku,
kadnn eline doru uuyor ve kadn ona bir buday tanesi tutuyor.
Ku bunu gagasna alp tekrar ge doru srlyor1'.
322 X iin ortaya kan resim: mavilere brnme, beyaz
bir mermer taban zerinde arkaik olarak basit bir Anne
figr. Annelik, byk gslerle vurgulanmaktadr.
323 ii. Bir boa, ocuuyerden kaldrp bir antik kadn heykeli
ne tayor. Sanda iekten tacyla plak gen bir k% beliriyor ve
beya% bir boaya biniyor. ocuu alp bir top gibi havaya atpyaka
lyor. Beya% boa onlar bir tapnaa gtryor. K% ocuu yere
brakyor ve bylece devam eder.
324 Bu resimde bakire belirir, hem de Europa biiminde
(Burada belli bir okul bilgisinden yararlanlmtr). plakl
ve iek tac, Dionysosu vazgeie iaret eder. ocukla
top gibi oynama, ocuk kurban etmeyi gerektiren gizli bir
ayin motifidir (Bkz. Paganlarn Hristiyanlara, Hristiyanla

rn Yahudiler ve Gnostiklere ynelttii ritel cinayet su


lamalar; ayrca Fenikeli ocuk kurbanlar, Kara Ayin sy
lentileri ve kilisede top oyunu).
325 iii. Kaide rerinde altn bir domu^ gryorum. Canavara
benzeryaratklar bir ember ierisinde domu^ etrafnda dans edi
yorlar. Bi% yerde h^la bir ukur ka^yoru^. iersine ulanyoruz
ve su buluyoru^. Sonra bir adam altn bir at arabas ierisinde
beliriyor. ukura atlyor ve ileri geri sallanmaya balyor sanki dans
edermi gibi... Onunla bir ritim ierisinde sallanyorum. Sonra
aniden ukurdan dan frlyor, bana tecav^ ediyor ve ocukla beni
alyor
326 X, gen olarak beliren kz ile zdetir. Bu gen, ka
dndaki eril unsurun cisimlemi hali animus-figrdr.
Gen ve kz, birlikte btnln zn simgeleyen (ayrca
simya felsefesinde sonradan tamamlanm bir btnlk
simgesi olan Platoncu hermafrodit gibi) syygy ya da coniunctioya biimlendirir. X, ak bir ekilde geri kalanyla dans
eder ve bylelikle acele ederiz . Kerenyi tarafndan vurgu
lanan motiflerle kurulan paralellik benim iin dikkat ekici
dir.
3 2 7 iv. Tek bana nee iinde hoplayp aplayan ve dans eden
altn filler takm g%el gen bir erkek gryorum... Sonundayere
dyor vey% ieklere gmlyor. Ardndan yal bir annenin
kucana dyor. Bir sre sonra kalkp suya atlyor ve burada bir
yunus gibi oynuyor... Sann altn olduunu gryorum. Artk
birlikte atlyorum el ele. Bunun zerine bir geide varyo
ruz... Geide atlarken gen uuruma dyor. X artk yalm^
kalyor ve beya^ bir denizatnn onu altn bir kaykta bekledii bir
nehre varyor.
328
Bu sahnede X, gen erkektir, sonrasnda kadn kah
raman hikayenin tek kahraman olarak brakarak yok olur.
O, yal bir annenin ocuudur ve ayrca bir yunustur,
geitte kaybolmu gen erkek ve belli ki Poseidonun bek
ledii gelindir. Tm bu bireysel malzemedeki motiflerin
zgn rtme ve yer deitirmesi, mitolojik deiimlerdekilerle neredeyse ayndr. X, anne kucandaki gen erkei

bunu resmedecek kadar etkileyici bulmutur. Figr, balk


ideki ile ayndr, sadece elindeki buday tanesi yerine deva
sa bir annenin kucanda tamamen tkenmi ekilde yatan
gen bir beden vardr.
329 v. bundan sonra da bir koyunun kurban gerekleiyor, bu
arada kurban edilen hayvanla bir top oyunu oynanyor. Katlmclar
kendilerine kurban kan sryorlar ve daha sonra grl grl
kan ierisindeykanyorlar, X bunun rerine bitkiye dnyor.
330 vi. Daha sonra X birylan maarasna giriyor veylanlar
onun etrafn saryor.
331 vii. Deni^ altndakiylan maarasnda uyuyan kutsal bir
kadn var (dierlerine gre ok daha byk bir resim ieri
sinde grlmektedir). Vcudunun sadece alt yansn kaplayan
kan krmz bir elbise giyiyor. Koyu bir tene, tamamen krm du
daklara sahip ve fiziksel olarak gl olduu grlyor. Gen k%
rolndeki X i pyor ve ha^r bekleyen pek ok erkee onu bir hedi
ye olarak sunuyor.
332 Bu yeralt tanras pek ok modern fantezide g
rld gibi tipik Toprak Anadr.
333 viii. X derinliklerden kp tekrar grdnde bir tr
aydnlanma deneyimliyor. Dalgalanan tahl tarlalar boyunca ge^iniyormuasma beya^ atelere aldrmyordu.
334 Bu resimle birlikte Anne-blm sona erdi. Bilinen
bir mitten tekrarlanm en ufak bir belirti olmamasna ra
men aralarndaki motifler ve balantlar mitolojiden bize
tandk gelmektedir. Bu imgeler kendilerini doal bir ekil
de sunar ve bilin bilgisine dayanmaz. Kendim iin uzun
bir sre etkin imgelem metodu uyguladm ve yllar sonra,
varlklarndan tmyle habersiz olduum metinlerde tehis
edebildiim birka vakada pek ok simge ve simgesel ar
m gzlemledim. Ryalarda da ayns geerlidir. rnein
birka yl nce u ryay grmtm: Yava ve yorgun bir
ekilde daa trmanyordum, ryada hayal ettiim gibi %irveye ulat
mda kendimi bir dklk kenarnda otururken buldum. Dan
gerek kirvesini temsil eden tepe sadece ufaktan seilebiliyordu. Gece
oluyordu ve kardaki karanlk uurumdan metalik prltyla akan

bir dere grdm, yolyukan doru ikiye ayrlyordu, biri sola, dieri
saa, ylanlar gibi kvnlmt. Tepede, saa doru bir otel vard.
Aada kar tarafa ulaan bir kpryle dere sola kvnlmt.
335
ok gemeden karmak bir simya eserinde aa
daki alegoriyi kefettim. Frankfurtta XVI. yzyln kinci
yarsnda yaayan Doktor Gerard Dornun Speculativae Philosophiae adl eserinde bir yanda Mundi peregrinatio, quam
erroris vi am appellamus (hatal yol olarak adlandrdmz
dnya seyahatini) dier yanda Via veritatisi [hakikatin
yolunu] tanmlar. Yazar, ilk yoldan yle bahseder:
Doas Tanrya kar kmak olan insan rk, kendisi iin hazrlad
tuzaklardan kendi abasyla nasl kaabilecei sorusundan vazgemez.
Fakat btn merhamet ltuflarnn bal olduu Ondan yardm iste
mez. Bu nedenle insanlarn yolun sol tarafnda kendileri iin byk bir
Atlye ina ettikleri ortaya kar... endstri ile ynetilen. Buna ulatk
tan sonra endstriden dnp 3afiyet kprsnden getikleri dnyann ikinci
blgesine doru devam ederler... Fakat iyi Tanr onlar geri getirmeyi
arzular. Dolaysyla zafiyetlerinin onlara hkmetmesine izin verir. Eski
si gibi kendilerinde bir are [endstri] ararlarken solda ina edilmi Tp
faaliyetinin olduu byk bir hastaneye akn ederler. Burada byk eczac,
2

cerrah ve doktor kalabalklar vardr .

3 3 6 Yazarmz doru yol olan hakikatin yolu ile ilgi


li unlar syler: ... Bilgelik konana gideceksiniz ve ora
ya alndnzda, eskisinden ok daha gl yiyeceklerle
1 Thetrum chemicum, I (1602), s. 286 vd.
2 Humanum genus, cui Deo resistere iam innatum est, non desistit media
quaerere, qui bus proprio conatu laqueos evadat, quos sibimet posuit,
ab eo non petens auxilium, a quo solo dependet omnis misericordiae
munus. Hine factum est, ut in sinistram viae partem officina sibi maksimam exstruxerint... huic domui praeest industria, ete. Quod
postquam adepti fuerint, ab industria recedentes in secundam mundi
regionem tendunt: per infirmitatis pontem facientes transitum.... At
quia bonus Deus retrahere velled, infrmitates in ipsis dominari permittit, tum rursuz ut prius remedium (industrial) a se quarentes, ad xenodochium etiam a sinistris constructum et permaximum confluunt, cui
medicina praeest. Ibi pharmacopolarum, chirurgorum et physicorum
ingens est copia (s. 288).

canlanacaksnz. Hatta oradaki nehir: ...dan tepesinden


olaanst bir hnerle akan yaam suyudur...(Bilgelik Da
ndan suyun fkrmas) 1
337 Benim ryam ile karlatrdmda ters olan otel
durumunun dnda Bilgelik nehrinin sada olmas ve r
yama gre resmin ortasnda olmamas nemli bir farktr.
338 Ryamda bildik bir mit yerine kolaylkla birey
sel yani zgn olarak grlebilecek bir grup dnce ze
rinde duruyor olduumuz aktr. Bunun yannda tam bir
analiz, bu tr bir arketip imgesinin herhangi bir dnemde
ve mekanda tekrar ve tekrar retilebileceini zorlanmadan
gsterecektir. Fakat kabul etmek zorundaym ki Dornu
okurken rya imgesinin arkep doas bana ok net grn
d. Sadece kendimde deil hastalarmda da defalarca bu ve
buna benzer olaylar gzlemledim. Fakat bu rnein gs
terdii gibi bu tr paralelliklerin karlmamas iin zel
dikkat gerekmektedir.
339 Antik anne-imgesi Demeter figryle tkenmemi
tir. Kendini ayrca Kybele-Artemiste de gstermitir. Bir
sonraki vaka bu yndedir.
2. Vaka Y (ryalar)
340 i. Byk bir dada geliniyorum, yol ss^ vahi ve %orlu.
Gkten bana hem elik hem deyardm etmesi iin bir kadn iniyor.
Ikl salar ve ltl gkleriyle parlyor. Arada birglden kaybolu
yor. Bira^getikten sonra deneimi biryerde braktmfark ediyo
rum ve onu almak iin geri dnmek orunda kalyorum. Bunuyap
mak iin korkun bir canavar amak \'orundaym, kocaman bir
ay. Buyolu geerken onu ilk defa amak orunda kaldmfakat gk
1 ... pervenietis ad Sophiae castra, quibus excepti, longe vehementiori
quam antea cibo refciemini... viventis aquae fluvius tam admirando
fluens artificio de montis apice. (De Sophiae fonte scaturiunt aquae!)
(Profesr Jung tarafndan ksmen deitirilmitir. Bkz. Dom, s. 279-80.
-EDTRLER],

kadn beni korudu. Tam o anda canavar atlatyorum ve o beni


yakalamak tilere, kadn tekrar benim yanmda duruyor, sessizce
yerde yatan ayya bakyor ve gememizi salyor. Ardndan gk ka
dn kayboluyor.
341 Burada aylarla ilikili, anne gibi korumac bir tanr
amz var, bir tr Diana ya da Gallo-Roman Dea Artio.
Gk kadn, bilinli insann ge ykselmesine ve hayvanlar
dnyasna inmesine kadar uzanan dzenst kiiliin
olumlu yndr, ay ise olumsuz yn.
342 ii. U%un bir merdivenden ktm kule gibi bir odann ka
psndan geiyorum. En st basamaklarn birindeyken birya^ oku
yorum. V is ut sis. Basamaklar aalkl bir tepenin kirvesine
kurulmu bir tapmakta sonlanyor ve baka da bir yol yok. Bu,
Ursanna nn trbesi, ay tanra ve Tanr Anann. Tapnak, kr
mz taldr. Kanl kurbanlar sunuluyor. Hayvanlar sunak rerin
de duruyor. Tapnak blgesine girmek iin insan hayvana dnmek
orunda bir orman canavarna. Tapnak eit kollu bir ha bii
minde, ortasnda dairesel bir boluk var, ats^ bylelikle ge ve
Ay takmyldzna dorudan baklabilir. Ak alann ortasndaki
sunakta ay grnml bir kase duruyor, rerinden hi durmadan
dumanya da buharykseliyor. Ayrca byk bir tanra imgesi var
fakat aka grlemiyor. nananlar, hayvanlara dnm ve ben de
onlardan biriyim, onlar tanraya yakn olmak morundalar, bunun
rerine imge onlara bir iaret veriyorya da V is ut sis" gibi kahince
bir s% telajfu^ ediyor.
343 Bu ryada heykelinin dzgn grnmemesine
ramen ay-tanra ak bir ekilde ortaya kar. Kendilikle,
dzenst kiilikle olan iliki, sadece Vis ut sis kehaneti
ile deil ayrca tapnak alanndaki drtgen biim ve dairesel
merkez ile de aklanabilir. Antik zamandan beri yldzlarla
olan iliki her zaman ebediyeti simgeler. Ruh yldzlardan
gelir ve yldzlara geri dner. Ursannann ayla olan ilikisi
ay-kase ile gsterilmitir.
344 Ayrca ay tanra ocuklarn ryalarnda belirir. Ol
duka zor psiik koullarda byyen bir kz, yedinci ve
onuncu yalar arasnda tekrarlanan bir rya grmektedir.

Ay-leydi, adasna gtrmek iin iskelede her %aman beni bekle


mektedirr . Ne yazk ki orada ne olduunu hibir zaman
hatrlayamyordu, fakat rya, tekrar grmek iin sk sk dua
edecek kadar gzeldi. Rya gren kiiler aka ayn olma
masna ramen ada motifi bir nceki ryada eriilemeyen
da zirvesi olarak ortaya kmtr.
345 Ryasnda ay-leydiyi gren kiinin otuz yl sonra
dramatik bir fantezisi olmutu:
346 Karanlk sarp bir daa trmanyorum, kirvesinde kubbeli
bir kale duruyor. Girip sola dnen bir merdivenden kyorum. Kub
beye vardmda kendimi inek boynuzlu balk takan bir kadnn
karsnda buluyorum. O anda onun ocukluk ryalarmdaki ayleydi olduunufark ediyorum. Onun emriyle sama bakp derin bir
uurumun dier tarafnda sersemletici ekilde parlayan bir gne
gryorum. Uurum dar ve effaf bir kprye ulanyor, rerinde
yrrken hibir durumda aa bakmamam gerektiinin farknda
ym. Esrarengiz bir korku saryor iimi ve duraksyorum. Dneklik
muhtemel gibi grnyor fakat en abndan karya geiyorum ve
gnein karsna dikiliyorum. Gne konuuyor: Yanmadan bana
dokut, defayaklaabilirsen her ey iyi olacak . Fakat korkum art
yor, sonunda aa bakyorum ve gnein altndan bana ulanan bir
ahtapotunki gibi siyah bir dokuna gryorum. Korku iinde geri
ekiliyorum ve bolua atlyorum. Fakat paralara ayrlmak yerine
Toprak Anann kollarna ulanyorum. Onun ykne bakmaya
alrken o amura dnyor ve kendimi toprakta ulanrken bulu
yorum.
347 Bu fantezinin balang ksmnn rya ile badama
ekli dikkat ekicidir. stteki ay-leydi aadaki Toprak
Anadan ak bir ekilde ayrmaktadr. Ay-leydi rya greni
gnele bir ekilde tehlikeli bir maceraya zorlarken Toprak
Ana, efkatli kollarnda onu koruyucu bir ekilde yakalar.
Rya gren, tehlikede olan kii olarak Korenin rolndey
mi gibi grnecektir.
348 imdi rya dizimize geri dnelim:
349 i. Y ryasnda skandinav ressam Hermann Christian
jundunyapt iki resim grmektedir.

I. ilk resim skandinav ky evidir. Renkli kyafetler ierisinde


ki kyl krlar kol kola yrmektedirler (yani bir sra ierisinde).
Ortadaki, geri kalanlardan daha ksadr ve bunun yannda bir
kamburu vardr ve ban arkaya evirip durmaktadr. Bu, ona sra
d olmannyannda cadvari birgrnm veril*.
II. kincisi, resmin btnne yaylan ve zellikle bir kta
utmanm kollaryla bir ejderhay gstermektedir, kt ejderhann
kontrol altndadr ve hareket edemet^ kmldadka ejderha kendini
byltp klterek hareket etmektedir Kt onun kollarndan ka
mak istediinde ejderha kollarn ona doru utatp tekrar yakala
maktadr. Tuhaf olan u ki ktnytiiyok, en atndan ben gremi
yorum.
350 Ressam, bir rya rndr. Animus genelde bir res
sam olarak grlr ya da bir tr yanstma tertibatna sahip
tir veyahut sinema makinisti, resim galerisi sahibi olabilir.
Bunlarn hepsi, bilin ve bilind arasndaki arabulucu
ilev olarak animusa iaret eder: Bilind, animus tarafn
dan ya fanteziler biiminde aa karlarak iletilen ya da
bilinsizce hastann kendi yaam ve faaliyederinde iletilen
resimleri ierir. Animus-yanstmas, kahramanlar ve ey
tanlar iin fanteziletirilen sevgi ve nefret ilikilerine sebe
biyet verir. Gzde kurbanlar arkclar, sanatlar, film yl
dzlar, spordaki ampiyonlar ve benzerleridir. lk resimde
bakire, kamburuyla ve omuzlar zerinde ktcl bakla
eytani olarak karakterize edilmitir (Bu nedenle kem gze
kar muskalar genelde ilkeller tarafndan srtlarnda gre
medikleri savunmasz nokta olan ense zerine konurdu).
351 kinci resimde bakire, canavarn masum kurban
olarak tasvir edilmitir. Bir ncekindeki gk kadn ve ay
arasnda zdelik ilikisi gibi burada da gen kz ve ejderha
arasnda bir iliki mevcuttur ki pratik yaamda bu, kt bir
akadan ok daha fazlasdr. Burada bir yanda kurbann
savunmaszl dier yanda kamburun kem gzndeki ve
ejderhann kudretindeki tehlikelerle bilinli kiiliin geni
lemesine iaret edilmektedir.

352 iv. (ksmen rya ksmen grsel hayal) Bir sihirbaz


Hint prensine numaralarn gstermektedir. rtnn altndan gzel
gen bir kaz kartmaktadr. O, ekil deitirme gcne sahip ya da
en abndan yanltmayla izleyicisini byleyen bir dansdr. Dans
srasnda m lkle bir an srsne kanr. Sonrasnda bir leopara
dnr ardndan bir su jetine ve sonradan gen bir inci avcsnn
etrafna kvnlan bir ahtapota dnr. Bir ara, arpc bir ekilde
tekrardan insan biimini alr, iki harikulade meyve sepeti tayan
dii eek olarak grlr. Sonra renkli bir tavus kuu olur. Prens
keyifle karsndadr ve kendisini amr. Fakat o dans etmektedir,
hatta plaktr ve vcudundan derisini symr, deri der plak bir
iskelet kalr. Artk gmlmtrfakatgeceleyin medardan dan bir
Zambak byr ve kasesinden ge yavaa szlerek beyaz bir
leydiykselii>
\
353 Bu para, bakalam bir kiisellik olana dek, sihir
bazn (zellikle diil bir yetenek olan yanltma becerisi)
ardk dnmlerini tanmlar. Fantezi, bir alegori tr
olarak ortaya karlmamtr, ksmen rya ksmen de doal
imgelemdir.
354 v. Gri kumtandanyaplm bir kilisedeyim. A psis biraz
saa kurulmu. Tapman yaknlannda krmz elbiseli bir kz
penceredeki ta armhta asl duruyor (Yoksa bu bir intihar m?) .
355 nceki vakada olduu gibi kurban ocuk ya da ku
zu nemli bir roldedir, burada bakire kurban armhta
sallanmaktadr. Bu bakireler lmeye her zaman mahkm
olduklarndan dansnn lm bu anlamda anlalr du
rumdadr. nk onlardaki diil psienin zel hegemonyas
bireyleme srecini yani kiiliin olgunlamasn aksatr.
Bakire, erkein animasna tekabl eder ve yanltmann
nemli bir rol oynad kendi doal hedeflerine ulamak
iin bundan faydalanr. Fakat bir kadn femme homme [er
keksi kadn] olmaktan memnun olduka diil bireysellie
sahip olmaz: Botur ve sadece ldar - eril yanstmalar
buyur eden kase olur. Bununla birlikte kiilik olarak kadn
olduka farkl bir durumdur: Burada yanltma artk ie ya
ramaz. Genelde yaamn ikinci yarsnn acl bir gerei

olan kiilik sorunu ortaya ktnda kendiliin ocuksu


biimi de hayal krklna urar.
3 5 6 Benim iin geriye kalan tek ey erkekte gzlemlene
bilir Koreyi yani animay tanmlamaktr. Erkein btnl
, yap olarak ecinsel olmamas kaydiyla, sadece eril kii
lik olabildiinden dolay animann diil figr dzenst
kiilik tipi olarak snflandrlamaz fakat farkl bir deerlen
dirme ve konum gerektirir. Bilind etkinliin rnlerinde
anima, eit derecede bakire ve anne olarak belirir ki bu
kiiliki yorumlamann Koreyi daima kiisel anne ya da
dier bir kadna indirgenmesinin nedenidir. Figrn gerek
anlam doal olarak sre ierisinde kaybolur, bu durum,
ister bilind psikolojisi ister mitoloji psikolojisi olsun
btn bu indirgemeci yorumlarda da kanlmazdr. Gne,
ay, yldz ya da meteorolojik anlamdaki tanr ve kahraman
lar mitoloji alan ierisinde saysz yorumlama giriiminin,
onlarn anlalmasnda hibir katks olmamtr aksine biz
de yanl bir izlenime sebep olmulardr. Bununla birlikte
ryalarda ve dier doal rnlerde, nemi tanr ve fahie
ular arasnda gidip gelen, bilinmeyen diil bir figrle kar
latmzda onun bamsz kalmasn salamak ve onu
bilinen baz eylere keyfi bir ekilde indirgememek akla
yatkndr. Eer bilind onu bilinmeyen olarak gsterir
se bu nitelik rasyonel bir yoruma ulaacak bir gr ile
ana g tarafndan yok edilmemelidir. Dzenst kiilik
gibi anima da ift-kutupludur ve bu nedenle bir an olumlu
baka bir an olumsuz grlebilir; gentir ayn zamanda
yaldr; hem annedir hem de bakiredir; bir an iyi peridir
baka bir an caddr; gerek azizdir gerek fahiedir. Bu ikir
cikliin dnda anima ayrca gizemlerle, karanlk dnya
ile oklt balantlara sahiptir, bu nedenden tr dinsel
bir katman vardr. Belli bir aklkla ortaya ktnda dai
ma zamanla zgn bir ilikiye sahip olacaktr: Genelde
zaman dlndan dolay az ok lmszdr. Bu figre el
atan yazarlar animann bu konudaki zgnln bask
altna almay asla baaramadlar. Burada Rider Haggardn
Ayie, Pierre Benoitnnn Atlantidasnda ve zellikle gen

Amerikal yazar William M. Sloanenin to Walk the Night


romanndaki klasik tanmlardan bahsedebiliriz. Tm bu
aklamalarda anima, bildiimiz kadaryla zaman ddr ve
farkl bir dzene ait bir varlktr ya da son derece yaldr.
357 Dinsel olarak inandmz figrler araclyla, bi
lind arketipleri ksmen ifade ettiimiz ya da hi ifade
edemediimizden bu arketipler tekrardan bilindna sap
lanr ve bu yzden genelde bilinsizce az ok uygun kiilik
lere yanstlr. Erkek ocuk iin ak ekilde belirgin anima
formu annesinde ortaya kar ve bu, anneye stnlk ve
g parlts hatta ktcl ve byleyici bir aura kazandrr.
Fakat animann ikircikliliinden dolay yanstma tmyle
olumsuz da olabilmektedir. Erkeklerde diil cinsiyetin yk
selme korkusunun byk ksm anima-imgesinin yanstl
masndan kaynaklanr. Erkek ocuk genelde anne animaya
sahiptir; erikin erkekte bu, daha gen bir kadn figrdr.
Yal erkek, daha gen bir kz ya da hatta bir ocuk ieri
sinde dnleme bulur.
[3. Vaka Z]
358 Anima, onun niteliklerini simgeleyen hayvanlarla da
benzerlik gsterir. Bu nedenle bir ylan, kaplan ya da bir
ku gibi grlebilir. Bu tr bir dnm ieren bir ryadizisi aktaryorum1:
3 5 9 i. Beja% bir ku masa rerine konmu. Aniden sarnyedi
yanda bir k%a ve sonra da tekrar insan sesiyle konuan kua
dnyor.
360
ii. Gerektenyer alt dnyasnda olan biryer alt evinde ih
tiyar bir sihirba%ve k%y la birlikte birpeygamberyaamaktadr.
Ayrca k% gerek k% deildir, bir dansdr ve olduka oynak
biridirfakat krdr ve ifa aramaktadr.

1 Ryalardan, animaya dayal olmalarna gre, sadece alntlar verilmitir.

361
i. Ahap ssz bir ev, ierisinde de ihtiyar bir bilge yaa
maktadr. Aniden kz} belirir, bir tr hayalettir, insanlarn onu
sadece bir hayal rn olarak grmesinden ikayet etmektedir.
3 6 2 iv. Kilisenin n cephesinde bir Gotik Madonna mevcut, can
l ve bilinmez,fakat yine de tandk bir kadn. Kollarnda bir
ocukyerine bir tr alev, ylanya da bir ejderha tutmaktadr.
363 v. Siyahlara brnm bir kontes karanlk bir apelde
diz km. Elbisesine ok deerli inciler taklm. Salar krmz
ve onunla ilgili esrarengiz bir eyler var. Dahas lm ruhlaryla
etraf kuatlm.
364 vi. Sevecen davranan dii birylan, imal bir ekilde insan
sesiyle konuuyor. K% tesadfenylan biimini alm.
3 6 5 vii. Ayn sesle bir ku konuuyorfakat rya greni tehlikeli
bir durumdan kurtarmaya abalayarak kendisiniyardmsever gste
riyor.
366 viii. Bilinme^ kadn oturuyor, rya gren gibi, kilise kule
sinin ucunda ve olaand bir ekilde boluktan ona bakyor.
367 ix. Bilinmez kadn scakln sfrn altnda krk derece
olanyeraltnda umumi bir tuvaletteyal bir hizmetli olarak beliri
yor.
368 x. Bilinmez kadn, kadn bir akrabasyla kk bir bujuva olarak evden ayrlyor ve yerinde Athena gibi grnen mavilere
brnm doal boyutlarnn stnde bir tanra beliriyor.
369 xi. Sonra bir kilisede ortaya kyor, sunan zerinde, hfila
normalden byk ancakyz peeli.
370 Bu ryalarn tmnde1 temel figr, rya gren iin
bilinen bir kadnnkilere hi benzemeyen nitelikleri olan
gizemli kadndr. Bilinmeyen, ryalarda bu ekilde tanmla
nr ve sra d doasn ncelikle biim deitirme gc ve
ikinci olarak da paradoksal ikirciklik ile aa karr. Ken
disindeki her anlaml parltnn derecesi en stten en d
e deikenlik gsterir.

1 Aadaki aklamalar ryalarn yorumlan anlamna gelmemektedir.


Onlar sadece animann belirdii eitli biimleri zedeme amacndadr.

371 'Rya M e cin benzeri yani ksmen insan biimli anima grnmektedir. O ayrca bir ku olabilmektedir ki bu,
onun tmyle doaya ait olduu ve insanlarn dnyasndan
(yani bilinten) kopabildii (yani bilind olduu) anlam
na gelir.
372 Rya i?de bilinmez kadn teden (yani bilindndan) gelen mitolojik bir figr olarak grlr. O, kutsal gi
zemleri yorumlayan keiin ya da felsefecinin sororu ya
da flia mysticas\d\r [kz kardei ya da gizemli kz evlad],
Simon Magus ve Helen, Zosimus ve Theosebia ve Comarius ve Cleopatra gibi figrlerde karlalan mistik zt eler
le [sy%ygy] belirgin biimde paraleldirler. Bizim ryafigrmze en uygun olan Helen grnmektedir. Gerek
ten bir kadnda anima psikolojisinin hayranlk uyandran bir
tasviri, Erskinenin Troyal Helen adl eserinde bulunabilir.
373 Rya iii, ayn temay sunmaktadr fakat daha peri
masal boyutundadr. Buradaki anima daha ok hayalet
gibidir.
374 Rya iv, animay Tanr Anaya daha da yaknlatrr.
ocuk, kurtarc ylan ve kurtarcln cokun doas
konusunda mistik speklasyonlara iaret eder.
375 Rya te anima, bir para da romantik biimde b
yleyici sekin kadn olarak grselletirilmitir, ancak
yine de ruhlarla ilgisi vardr.
376 RJya vi ve vii, hayvan biimli eitlemeler sunar.
Animann kimlii, sesi ve sylediklerinden dolay rya g
ren iin bir kez grnr. Anima tesadfen bir ylan bii
mini alr tpk rya i deki gibi kolayca kua dner ve sonra
tekrar eski halini alr. Bir ylan olarak olumsuz bir roldey
ken bir ku olarak olumlu roldedir.
377 Rya viii, rya grenin animasyla yzletiini gste
rir. Bu, yerden ok yksekte meydana gelmektedir (yani
insani gerekliin zerinde). Akas bu, animadan tehlikeli
bir bylenme durumudur.
378 Rya ix, anima derinliinin olduka alt bir konu
ma saplandna iaret eder, bu konum, son cazibe izinin

FEMNEN: DLLN FARKLI YZLER

yok olduu ve sadece insani duygudaln kald bir ko


numdur.
379 Rya x, animann paradoksal ikili doasn gster
mektedir: Adi bir sradanlk ve tanrsal kutsallk.
380 Rya xi, animayi Hristiyan kilisesine ikon olarak
deil sunan kendisi olarak iade eder. Sunak, kurban yeri
dir ve ayrca kutsal emanetler iin muhafazadr.
381 Tm bu anima armlar zerinden ortalama bir
aklama getirmek bile zel ve kapsaml bir aratrmay
gerektirir. Bu aratrma, nceden de belirttiimiz gibi animann Kore figrnn yorumlanmasnda sadece dolayl bir
etkisi olduundan burada yersiz olacaktr. Okuyucuya ba
site anima dncesinin dayand birka deney malzemesi
fikri verme amacyla bu rya-dizilerini sundum. Bu diziler
den ve benzerlerinden eril psie ierisinde byle nemli bir
role sahip yabanc faktrn ortalama resmini elde edebili
riz.
382 Erkein animasnn Demeter kltnde yanstlma
frsat yakalad yeterince ak grlmektedir. Kore, kendi
yer alt kaderine ve iftyzl anneye mahkm olmutur,
Eleusis kltnde ise her ikisindeki hayvan biimli ynler,
animaya, kendisini yanstma, parldama ve belirsizleme ya
da orada kendisini daha fazla deneyimleme ve olaanst
zyle liderlii alma, istikrarl bir hedefe ulama frsadar
sunmaktadr. Erkek iin anima deneyimleri daima sonsuz
ve deimez bir neme sahiptir.
383 Fakat DemeterKore miti, sadece bir animayanstmasnn sonucu olabilmek iin fazla diildir. Daha
nce de sylediimiz gibi Anima, Demeter Korede ken
dini deneyimleyebilmesine ramen yine de tmyle farkl
bir doaya sahiptir. Demeter Kore, erkee yabanc ve
onu engelleyici anne- kz deneyimi dzleminde var olurken
anima en st dereceden femme hommedur [erkeksi kadn
dr]. Aslnda Demeter klt psikolojisi, erkek iin gerekli
fakat ykc bir faktr de olabilen toplumun anaerkil nitelik
lerinin tmn tar.

Glge ve Zt E ler [Syzygy\


I. G lge
13 Kiisel bilindnn ierii bireyin yaam boyunca
edinilirken kolektif bilindnn ierii balangtan beri
deimeden mevcut olan arketiplerdir. Onlarn igdlerle
olan ilikisini baka bir yerde ele almtk1. Belirgin biimde
deneysel bak asndan karakterize edilen arketipler, Ben
zerinde en ykc ve sk etkiye sahip olanlardr. Bunlar glge,
anima ve animustur . Bunlarn en eriilebileni, en kolay deneyimlenebilir olan glgedir, nk doasnn byk ksm
kiisel bilind ieriinden gelmektedir. Bu kuralda tek
istisna, kiiliin olumlu niteliklerinin bastrld ve bu ne
denle Benin temelde olumsuz ve sakncal bir rol oynad
olduka nadir durumlardr.
14 Glge, tm ben-kiilii ile mcadele eden ahlaki bir
problemdir nk hi kimse yeterince ahlaki aba gster
meden glgenin bilincinde olamaz. Onun bilincinde olmak,
mevcut ve gerek olarak kiiliin karanlk ynlerini fark
etmeyi gerektirir. Bu eylem bir tr kendini tanma iin ge
rekli kouldur ve bu nedenle genelde dikkate deer bir di
renile karlar. Gerekte psikoteraptik bir l olarak
kendini tanma, genelde uzun bir srece yaylan olduka
itinal bir alma gerektirir.
1 Instinkt und UnbewuBtes (Instinct and the Unconscious) ve Die
Struktur der Seele (On the Nature o f the Psyche).
2 Bunun ierii ve aadaki blm 1948 ylnda, Zrihte Srnss Society for
Practical Psychologyd e sunulan konferans metinden alnmtr. Btn hali
ilk defa Wiener Zeitschriji f r Nervenheilkunde und deren Grengebiete I
(1948): 4 ierisinde yaynland.

15 Karanlk nitelikleri yani glgeyi oluturan aalkla


r daha yakndan incelemek, onlarn bir tr zerk duygusal
bir doaya sahip olduklar ve buna gre de saplantl ya da
sahiplenici bir nitelik barndrdklarn ortaya karr. Laf
arasnda, duygu, bireyin bir etkinlii deildir ancak baa
gelen bir eydir. Duygulanm, uyumun en zayf olduu yer
den ortaya kar ve ayn zamanda bu uyumun zayflnn
yani belirli bir derece aaln ve kiiliin daha alt dzey
deki varlnn nedenini ortaya karr. Bu kontrol d ya da
zar zor kontrol edilen duygularla alt dzeydeki kii nere
deyse bir ilkel gibi davranmaktadr ki o sadece pasif bir
duygulanm kurban deildir, ayn zamanda tekil olarak da
ahlaki hkmde yetersizdir.
16 gr ve iyi niyede birlikte glge, bir derece de olsa
bilinli kiilik tarafndan zmsenmesine ramen deneyim
ler gstermektedir ki glgenin ahlaki kontrole en sert ekil
de diren ortaya koyacak ve etkiyi neredeyse imkansz hale
getirecek belirli nitelikleri vardr. Bu direnmeler, gerekte
tanmlanmayan yanstmalaAn. ilgilidir ve onlar tanmak, sra
dann tesinde ahlaki bir kazanmdr. Glgeye zg baz
nitelikler, kiinin kendi nitelikleri gibi ok da zorlanmadan
tanmlanabilmesine ramen bu konuda igr de iyi niyet
de faydasz olacaktr nk duygunun nedeni tm phe
olaslklarnn tesinde baka kiide yatyor gibi grnmek
tedir. Tarafsz bir gzlemci iin bunun bir yanstmalar ko
nusu olduu ne kadar belli olsa da znenin bunu kendisi
nin alglayacana dair ok az umut vardr. zne, duygusalkatmanl yanstmalar nesnesinden ekmeye raz olmadan
nce ok uzun bir glge yayyor olduuna ikna edilmelidir.
17 Belli bir bireyin, yanstmalarn fark edecek hibir ei
lim gstermediini varsayalm. Yanstma-reten faktr, o
zaman hareket zgrl kazanr ve varsa nesnesini ger
ekletirebilir ya da gcnn dier durum niteliini ortaya
karabilir. Bildiimiz kadaryla bu, bilinli zne deildir
fakat yanstmay gerekletiren bilinddr. Bundan dolay
kii, yanstmalarla karlar, onlar meydana getirmez. Yan

stmann etkisi, zneyi evresinden izole etmesidir, nk


evreyle gerek bir iliki yerine o an sadece hayali bir iliki
vardr. Yanstmalar, dnyay bir kiinin kendi bilinmeyen
yznn replikasma dntrr. Bu nedenle onlar, kiinin
son tahlilde, gerekliinin sonsuza dek eriilemez olduu
bir dnyann hayalini kurduu otoerotik ya da ie kapank
bir ortama ynelirler. Sonuta ortaya kan sentiment
dincompletude [tamamlanmamlk hissi] ve kt ksrlk duy
gusu, yanstma asndan evrenin ktl olarak aklanmaktadr ve bu ksr dng sayesinde tecrit pekitirilir.
zne ve evre arasnda yanstmalar sktka, yanlsamalar
nedeniyle Beni grmek zorlaacaktr. Yirmi yandan beri
zorlanm nevrozu olan ve dnya ile tamamen balantsn
kesmi krk be yanda bir hasta bana bir kez unu demiti:
Yaammn en iyi yirmi be yln boa harcadm kabul
edecek deilim.
18 Kendi ve bakalarnn yaamlarn pervaszca berbat
eden bir adamn, tm trajedinin kendisinden kaynakland
n, ama bunu srekli olarak nasl beslediini ve srdrd
n anlamada aciz kaldn grmek gerekten trajiktir. O,
gittike daha da uzaklat ve bilincinde olduu gvenil
mez dnyaya tabi ki bilinsizce hayflanmakla ve onu lanetlemekle meguldr. Daha dorusu dnyasn saklayacak
yanlsamalar tasarlayan, bu bilind faktrdr ve sonunda
tasarlanm olan ey onu tamamen sarmalayacak bir koza
dr.
19 mkansz deilse de zlmesi olduka zor buna
benzer yanstmalarn, glgenin dnyasna yani kiiliin
olumsuz tarafna ait olduu varsaylabilir. Bu varsaym be
lirli bir noktadan sonra savunulmaz hale gelir nk artk
beliren simgeler ayn cinsiyede deil kar cinsiyetle ilgilidir,
erkek iin de kadn iin de bunun ayns geerlidir. Artk
yanstmalarn kayna znenin daima ayn cinsiyetten oldu
u glge deil karcins bir figrdr. Burada, iki mtekabil
arketip olan kadnda animus ve erkekte anima ile karla
rz; bu arketiplerin zerklikleri ve bilind durumlar, yan-

stmalarnn inadn aklar. Glge, mitolojide anima ve


animus kadar olduka bilinen bir motif olsa da her eyden
nce kiisel bilindn ifade eder, ite bu yzden ierik,
ok da zorlanmadan bilinli hale getirilebilir. Burada anima
ve animustan ayrr, nk glge grlebilir ve kolaylkla
fark edilebilirken, anima ve animus bilinten daha da uzak
tadr ve gereklese bile normal koullarda nadir grlr.
Doas kiiselletii lde biraz zeletiriyle kii glgeyi
btnyle grebilir. Fakat arketip olarak belirdiinde ayn
anima ve animustaki zorluklarla karlar. Dier bir deyile
bir insann doasndaki grece ktl fark etmesi olaslk
snrlar ierisindedir, fakat gerek ktln yzne bak
mak hem nadir hem de ykc bir deneyimdir.
II. Zt eler [y%ygy\. Anim a ve Animus
20
O halde bu yanstma-reten faktr nedir? Dou, bu
nu Dnen Kadn1 olarak adlandrr - dansyla yanlsama
yaratan Maya olarak. Bunun rya simgeciliinden kaynakl
olduunu bilmeseydik, Doudan gelen bu iz bizi doru
yola sokacakt: Kuatc, kucaklayc ve yiyip bitirici unsur
ak bir ekilde anneyi iaret eder2 yani erkek evladn ger
ek annesiyle olan bana, imgesine, onun iin anne olacak
kadna. Onun Erosu bir ocuunki gibi pasiftir, yakalan
may, yutulmay, kuatlmay ve yiyip bitirilmeyi arzular.
Sanki annesinin korumac, besleyici, hayranlk uyandran
ortamn arar. Bebeklik durumu d dnyann onun zerine
eildii, hatta zerinde mutluluk basks kurduu her ilgi
den aa kmaktadr. Tabi ki bu arada gerek dnyann da
gzden kaybolacana phe yoktur.
Erwin Rouselle Seelische Fhrung im lebenden Taoismus Pl. I, s.
150, 170. Rouselle, dnen kadn anima ruhu olarak adlandrr. Bunu
destekleyen bir sz vardr. Dn hareket halinde oluur . Animay
bilindnn kiilemesi olarak tanmlamtm.
Burada ve devamnda anne kelimesi bilindik anlamda deil bir anne
olarak ilev gren her eyin simgesi olarak kullanlmaktadr.

21 Bu durum dramatize edilirse ki bilind genelde


dramatize eder, nnze psikolojik dzeyde gemie yne
lik yaayan, ocukluunu ve annesini arayan, kendi anlay
n inkar eden zalim bir dnyadan kaan bir adam ortaya
kar. Genelde o kiinin yannda, kk olunun adam
olmas iin en ufak bir endie duymayacak ancak, bitmez
tkenmez ve fedakarca bir aba ile, onun bymesini ve
evlenmesini engelleyecek hibir eyi savsaklamayacak bir
anne belirir. Burada anne ve oul arasndaki gizli antlama
y ve yaam sarsmak iin birinin dierine nasl yardm etti
ini grebilirsiniz.
22 Burada kabahat kimdedir? Annede mi yoksa ocukta
m? Muhtemelen her ikisinde. Erkek ocuun tatmin ol
mam yaam ve dnya zlemi ciddiye alnmaldr. Onda
gereklie temas etme, yeryzn kucaklama ve dnyadaki
topraktan verim salama arzusu vardr. Fakat o, bir dizi
dzensiz balangtan daha fazlasn yapamaz, dayanma
gcnn yan sra girikenlii, dnyann ve mutluluun
annesinden gelen bir hediye olarak alnd gizli ansyla
sakatlanr. Her erkek gibi onun da tekrar tekrar karlamak
zorunda kald dnya kesiti, hibir zaman tam da onun
iin doru olan bir kesit deildir, nk bu kesit onun ku
cana dmez, onunla uzlamaz ve direnmeyi srdrr,
fethedilmelidir ve sadece gce boyun eer. Tm varln
teraziye koyduunda bu, bir erkein erillii, gayreti zellikle
cesareti ve kararll zerinde bask yaratr. Bu nedenle
annesini unutmaya ve yaamnn ilk akn terk etme acsna
katlanabilen sadakatsiz bir Erosa ihtiya duyacaktr. Bu
tehlikeyi nceden gren anne, her yaam macerasnn riski
olan ahlaki bozulmadan onu korumak amacyla ona dikkatli
bir ekilde ballk, zveri ve sadakat erdemleri alamtr.
O, bu dersleri ok iyi renmitir ve annesine sadk kalr.
Bu doal olarak annede derin bir kaygya neden olur (rne
in annenin daha ok sevinmesi iin olunun ecinsel ol
duu ortaya ktnda) ve ayn zamanda olumlu ekilde
mitolojik olan bilind bir tatmin ortaya karr. nk
aralarnda egemen olan ilikide tamamlanm eski ve en

gizli anne-ocuk evlilik arketipi mevcuttur. Sonuta, kayt


ofisleri, deme dngleri ve aylk kirasyla basmakalp ger
ekliin hieros gamosun [kutsal evlilik] mistik huusundan
daha ar basacak nesi vardr ki? Peki ejderhann izini sr
d yldz tal kadn veya Kuzunun evliliini gizleyen
dinsel belirsizlik?
23 Bu mit, kolektif bilindnn doasn dierlerinden
ok daha iyi ekilde betimler. Bu dzeyde anne hem yal
hem gen, hem Demeter hem Persephone; olu ise hem e
hem de sarmalanp uyunan st bebektir. Zahmetli uyumlar
ve eitli hayal krklklaryla gerek yaamn kusurlar, do
al olarak byle tarif edilemez bir tatmin durumuyla yan
amaz.
24 Erkek ocukta yanstma reten faktr, anne-imgesi
ile zdetir ve sonu olarak gerek anne olarak alnr. Yan
stma ancak, erkek ocuun kendi psie dnyasnda sadece
anne deil ayn zamanda kz ocuk, kz karde, sevgili, gk
tanra ve yer alt dnyasndan Baubonun da olabileceini
fark ettiinde zlebilir. Her anne ve her sevgili, bir er
kekteki en derin gereklie karlk gelen, her zaman her
yerde var olan ve eskimez imgenin taycs ve somut halini
olmaya zorlanr. Bu tehlikeli Kadn imgesi, erkee aittir.
Bazen erkein feragat etmek zorunda kald yaam ilgileri
ne kadn ballk gsterir; o, hayal krkl ile sonulanan
riskler, abalar, fedakarlklar iin en ok ihtiya duyulan
dnleyicidir, yaamn tm karamsarlna tesellidir. Ayn
zamanda byk bir sihirbazdr, ayartcdr, Mayas ile erke
i yaama eker ve sadece yaamn mantkl ve faydal yn
lerine deil iyi ve kt, baar ve ykm, umut ve aresizlik,
birbirlerini dengeleyen korkun paradokslar ve ikilemlere
de yn verir. O, erkein en byk tehlikesi olduundan bir
erkekten en iyisini talep eder ve eer erkek buna sahipse
kadn bunu alacaktr.
25 Bu imge, Spittelerin dedii gibi Benim Leydi Ruhumdur. Ruh ifadesi ok genel ve belirsiz kalaca iin
zel baz eyleri ifade etmesi asndan ben anima teri

mini neriyorum. Anima kavram altnda zetlenen deney


sel gereklik, olduka dramatik olan bilind ierii biim
lendirmektedir. Bu ierii rasyonel, bilimsel dil ierisinde
tanmlamak mmkndr fakat bu ekilde kii, bunun canl
karakterini btnyle ifade edemez. Bu nedenle psienin
canl srecini tanmlarken, bilinli ve kasti bir ekilde, dra
matik, mitolojik dnme ve konuma biimini tercih edi
yorum, nk bu daha ifade edilebilir olmasnn yan sra
teorik izahlarn gnn birinde cebirsel denklemlerin ieri
sinde aklanabilecei dncesini kurcalayan soyut bilimsel
terminolojiden de daha kesindir.
2 6 Yanstma-reten faktr animadr daha dorusu anima tarafndan temsil edildii ekliyle bilinddr. O, rya
lar, grler ve fantezilerde ne zaman belirirse belirsin kiilemi biimi benimser, bylelikle onun somutlatrd
faktrn diil varln tm sekin niteliklerine sahip oldu
unu gsterir1. O, bilincin icad deildir fakat bazen bilindnn doal rndr. Anne iin ikame bir figr de deil
dir. Aksine anne-imgesini tehlikeli biimde gl hale geti
ren akl almaz niteliklerin, her erkek ocukla yeniden can
lanan kolektif anima arketipinden ortaya kma olaslklar
mevcuttur.
2 7 Anima, erkekte bulunan bir arketip olduundan ka
dnda da edeer bir arketip olmas gerektiini varsaymak
mantkldr. Nasl ki bir erkek diil bir unsurla dnlenmise kadn da eril bir unsurla dnlenmitir. Dier yandan bu
argmandaki amacm dnleyici ilikilere karmla vard
m izlenimini vermek deil. Aksine anima ve animusun
doasn deney yoluyla anlamak iin uzun ve eitlenmi
tecrbeye ihtiya duyulur. Bu sebepten arketiplerle ilgili
1 Doal olarak edebiyatta tipik bir figrdr. Anima konusu zerine son
dnemde Linda Fierz-Davidin, The Drearn of Poliphilo adl kitab ve
benim Die Psychologie der bertragung (Psvchology o f the Transference) isimli makalem yaynlanmtr. Psikolojik bir fikir olarak
anima ilk kez XVI. yoizyl hmanisderinden Richardus Vitusta grl
mektedir, bkz. benim Mysterium Coniunctionis isimli kitabm, par. 91 vd.

sylememiz gereken ey, ya dorudan kandanabilir ya da


en azndan olaylarla aklanabilir olduklardr. Ayn zaman
da doasndan dolay ancak artl olabilecek bir nc al
may ele alyor olduumun tamamen farkndaym.
28 Annenin, erkek ocuk iin yanstma-reten faktrn
ilk taycs olmas gibi baba da kz ocuk iin ilk taycdr.
Bu ilikilerin pratik deneyimi ayn ana tema zerinde her
trde eitlemeler sunan pek ok bireysel durumla gerek
leir. Bu nedenle bunlarn zl tarifleri, ematik olmaktan
daha fazlas olamaz.
29 Kadn, eril unsur ile dnlenmitir ve bu nedenle
ondaki bilind adeta eril bir etkiye sahiptir. Bu, erkek ve
kadn arasndaki dikkat ekici psikolojik farkll dourur
ve bu yzden kadnda yanstma-reten unsura zihin ya da
ruh anlamna gelen animus adn verdim. Animus babadan
kalma Logosa karlk gelirken anima da anneden kalma
Erosa karlk gelir. Fakat bu iki sezgisel kavram iin zel
bir tanmlama verme isteinde ve niyetinde deilim. Kadn
bilincinin, Logos ile ilgili ayrm ve idrakten ok Erosun
balayc nitelii ile karakterize olduu gereini tanmla
mak iin kavramsal aralar olarak sadece Eros ve Logosu
kullanmaktaym. Erkeklerde iliki ilevi olarak Eros, Logostan daha az gelimitir. Dier yandan kadnlarda Logos
genelde zc bir tesadf iken Eros sadece gerek doala
rnn bir ifadesidir. Aile evresi ve arkadalar arasnda yanl
anlalmalara ve rahatsz edici yorumlara yol aar. Bunun
nedeni muhakeme yerine sanlardan olumasdr, sanlar
derken kesin gereklii talep eden a priori varsaymlar kas
tediyorum. Herkesin bildii gibi bu tr varsaymlar olduka
rahatsz edici olabilir. Animus tartmaya meyilli olduun
dan her iki tarafn kendini hakl grd bir tartmada i
banda grlebilir. Erkekler, anima hakimiyetindeyken
dolaysyla kendi animalar animuslarna dnmken ol
duka kadns bir ekilde mnakaa edebilirler. Erkeklerde
sorun (sanki kadnlarm gibi) kiisel beyhudek ve alngan
lktan biri olurken kadnlarda bu bir g sorunudur, gerek,

adalet ya da dier baz -izmlerin olup olmaddr - terzi


ve kuafrler zaten onlarn beyhudeliiyle ilgilenirler. Ba
ba (yani uzlamsal sanlarn toplam) kadns bir mnaka
ada daima byk bir rol oynar. Bir kadnn Erosu ne ka
dar dosta ve nazik olursa olsun, kadn eer animusla dol
musa dnya zerindeki hibir mantk onu sarsamaz. Ge
nelde erkek ifal, dayak ya da tecavzn gerekli ikna gc
n barndrd duygusuna sahiptir - ve bunda tmyle
haksz deildir. Erkek, sanki meydan terk edip mcadeleye
ikinci bir kadn srdnde (rnein kars hararetli bir
sava at deilse) bu dramatik durumun hzla sradan ve
skc bir sona varacann farknda deildir. Bu, erkek iin
nadir ya da asla olmayacak bir dncedir, nk hibir
erkek kendi animasnn kurban olmadan bir animusla be
dakika bile konuamaz. Diyalou tarafszca dinleyebilecek,
yeterince mizah duygusuna sahip herhangi biri, basmakalp
szler, yanl kullanlan gerekler, gazetelerden ve roman
lardan alnan klieler, mantk eksiklii ve baya laflar ieren
yavan tanmlardan hayrete decektir. Bu katlmclara
bakmakszn dnyann tm dillerinde milyonlarca defa tek
rarlanan ve her zaman znde ayn kalan bir diyalogdur.
30 Bu esiz durum aadaki koullardan ileri gelir:
Anima ve animus karlatklarnda animus g klcn e
ker, anima yanltma ve cazibe zehrini ortaya karr, ikisinin
de ak olmas eit derecede olas olduundan (zellikle ilk
bakta ak durumu) sonu her zaman olumsuz olmayabilir.
Akn dili artc derecede tek dzedir, balanma ve sada
katle ypranm izahlar kullanr, bylece partnerler bir kez
daha kendilerini sradan kolektif durumda bulurlar. Yine de
birbirleriyle en bireysel biimde ilgili olduklar yanlsamann
ierisinde yaarlar.
31 Hem olumlu hem de olumsuz ynden anima/animus
ilikisi daima dmanlk doludur yani duygusal ve dolay
syla kolektiftir. Duygulanm iliki dzeyini drr ve hi
bir bireysellik iermeyen ortak igdsel temele yaknlat
rr. Genellikle iliki, kendilerine sonrasnda ne olduunu

bile anlamayan kiilere aldrmadan kendi normal seyrinde


devam eder.
32 Erkei saran dmanlk bulutu ncelikle duygusal
lk ve kzgnlktan oluurken kadnda bu, sabit fikirler, ak
lamalar, kinayeler, yanl anlamalar biiminde ortaya kar,
bunlarn tm iki insan arasndaki ilikiyi koparma amacn
barndrr (bazen bu elde edilir). Erkek gibi kadn da tandk
kt ruhu tarafndan bir yanlsama rtsne sarlr, ve tpk
babay tek anlayan kiinin kz olmas gibi (ki baba her ey
de ebediyen hakldr), ruhunun oban animus onu oflaya
ca koyun diyarna nakleder.
33 Animaya benzer olarak animusun da olumlu bir yn
vardr. Baba figr araclyla, sadece uzlamsal fikirleri
deil -ayn derecede- bizim ruh dediimiz zellikle felsefi
ve dinsel fikirleri ve onlardan kaynakl davran ifade eder.
Bu nedenle animus, ruhun rehberidir, bilin ve bilind
arasnda arabulucudur ve bilindnn kiilemesidir. Tpk
animann btnleme sayesinde bilincin Erosu olmas gibi
animus da bir Logos olur. Ayrca anima erkein bilincine
iliki ve ilikinlik kazandrd gibi, animus da kadn bilinci
ne muhakeme, dnp tartma ve kendini tanma yetenei
salar.
34 Anima ve animusun Ben zerinde etkisi temelde ay
ndr. Bu etkiyi yok etmek olduka zordur, nk ilk aa
mada olaanst gldr ve ben-kiiliini sarslmaz do
ruluk ve drstlk duygusuyla doldurur, ikinci aamada
etkinin nedeni yanstlr, ve bu nedenin nesneler ve nesnel
durumlarda yatt grlr. Bu niteliklerin her ikisinin de
arketiplerin zgnlklerine kadar uzanabileceini dn
yorum. Hi phe yok ki arketip, a priori mevcuttur. Bu,
byk ihtimalle irrasyonel olduu kadar tartlmam ve
tartlamaz belirli ruh hallerinin ve fikirlerin var olduklarn
aklayabilir. Muhtemelen arketipten kan gl etki nede
niyle bunlarn etkilenmesi olduka zordur. Bilin bununla
bylenir ve sanki hipnotize olmu gibi esir tutulur. Ben,
ok sk olarak belirsiz bir ahlaki malubiyet duygusu dene

yimler ve sonra da daha savunmac, kstah ve daha kendini


beenmi ekilde davranr. Bylelikle aalk duygusunu
arttran bir ksr dng oluur. O nedenle dip nokta, insan
ilikisinin yklmasdr, nk, megalomani gibi, bir aalk
duygusu da karlkl kabullenmeyi imkansz hale getirir ki
bu olmadan iliki de olmaz.
35
nceden sylediim gibi anima ya da animusa gre
glgeyi anlamak daha kolaydr. nsanlar srekli yzde yz
saf altn olmadklarna ikna etmeye abalayan eitimimizle
bir derece de olsa glgeyi anlamann avantajna sahibiz.
Dolaysyla herkes glge, aa kiiliin ne anlama gel
diini bilir. Eer kii bunu unutmusa da hafzas kolaylkla
bir Pazar ayiniyle, kars ya da vergi tahsildar ile kolaylkla
canlanr. Bununla birlikte anima ve animus ile hibir ey o
kadar basit deildir. ncelikle bu ynde ahlaki bir eitim
yoktur ve ikinci olarak da pek ok insan kendini beenmi
olmaktan honuttur ve yanstmalarn kabullenmek iin
(daha kts yoksa) karlkl ktlemeyi tercih eder. As
lnda bunlar, erkein akld ruh hallerine, kadnn akld
fikirlere sahip olmas iin ilerin doal hali gibi grlmek
tedir. Muhtemelen bu durum igd zerinde temellenir ve
unsurlardaki Empodeklesi ak ve nefret oyununun sonsu
za dek srmesini salamak iin byle kalmaldr. Doa tu
tucudur ve aknn deimesine kolaylkla izin vermez.
Anima ve animusun gezindii zel alanlarn dokunulmazl
n en sert biimde savunur. Bundan dolay kiinin anima
ve animus yanstmalarn bilinli hale getirmek glge taraf
n tanmaktan ok daha zordur. Hi phesiz kii, beyhudelik, ihtiras, kibir, kin gibi belirli ahlaki engellerin stesinden
gelmek zorundadr fakat yanstmalar hususuna; kiinin ba
site nasl stesinden geleceini bilemedii yanstma ierik
lerinin dnda ayrca bin bir trl saf dnsel zorluk da
eklenir. Tm bu zorluklarn en tepesinde, uykusuna terk
edilmesi daha hayrl olacak eyleri bilince doru harekete
geirerek, doann iine ok fazla karp karmadna dair
derin bir pheye dmek vardr.

3 6 Deneyimlerime gre pek ok insan dnsel ve ahla


ki zorluklar olmadan anima ve animusun ne anlama geldi
ini anlayabilmesine ramen bu deney kavramlarn somut
eyler olarak grselletirmede sorun yaar. Bu gstermek
tedir ki bu kavramlar olaan deneyim aralnn biraz dn
da karlar. Allmadk grndklerinden rabet edilmez
ler. Sonu, nyargy harekete geirmeleri ve beklenmedik
dier btn eyler gibi tabu haline gelmeleridir.
3 7 Dolaysyla, bu yanstmalarn yok olmas gibi bir ge
reklilik oluturmusak, nk bu, daha salkl bir yoldur ve
her adan daha avantajldr, yeni bir temel zerinden bal
yoruz demektir. u ana dek herkes annem, babam
fikrinin bir anlam olmadn fakat aslnda her detayda
uyum gsteren gerek ebeveynlerin sadk bir yansmas
olduuna inanmtr, yle ki biri babam dediinde ger
ekte babasnn daha fazlasn ya da daha azn kastetmez.
Aslnda varsayd ne ise demek istedii de odur fakat z
deleme varsaym hibir zaman zdelemeye yol amaz.
Bu, enkekalymmenos (peeli kii) yanlgsnn kt nokta
dr1. Eer biri psikolojik denkleme Xin gerek baba sayd
babasnn resmini dahil ederse denklem sonuca ulamaz
nk sunduu bilinmeyen nitelik gereklikle rtmez. X,
ilk aamada, kiinin, fikri gerek kii olarak grd muh
temelen tamamlanmam resimden, ikinci aamada ise res
me ykledii znel deiikliklerden olutuu gereini gz
den karmtr. Xin baba dncesi, gerek babasnn
ksmen sorumlu olduu ve erkek ocua sresiz olarak
daha byk bir payn dt karmak bir nitelie sahiptir.
Geri ocuk, babasn eletirdii ya da vd her anda
kendisine bilinsiz bir ekilde karlk verir, bylelikle in
sanlarn devaml kendilerini ktledii ya da fazla vd
psiik sonular ortaya kar. Bunun yannda X, kendi tep
kimelerini gereklikle dikkatli bir ekilde karlatrrsa, ba
1 Megaral Eubulidesten kan yanlg yledir: Baban tanyabilir
misin? Evet. Bu peeli kiiyi tanyabilir misin? Hayr. Bu peeli kii
senin baban. Dolaysyla baban tanyabilirsin ve onu tanyamazsn .

basnn davranndan uzun sre nce kendisine dair sahip


olduu resmin yanl olduunu fark etmemesinin sonucu
olarak bir noktay yanl hesapladn anlama ihtimali yk
sektir. Fakat genel olarak X, onun hakl olduuna inanm
tr ve eer biri yanlmsa bu baka birisi olmaldr. X,
Erosu zayf ekilde gelitirmise ya babasyla olan yetersiz
ilikiye kaytsz kalacak ya da davranlarnn Xin elindeki
resme asla uymayan babasnn genel tutarszl ve anlal
mazlndan rahatsz olacaktr. Bu nedenle X, incinmi,
yanl anlalm ve hatta ihanete uram hissetmekte ken
dini hakl grr.
38 Kii bu tr durumlarda yanstmay yok etmenin ne
kadar arzu edilebilir olduunu hayal edebilir. nsanlara gi
decekleri doru yolu sylediinde basite altn an bala
dna inanan optimistler her zaman vardr. Fakat kendi
kuyruklar peinde koan bir kpek gibi davrandklarn
brakalm bu insanlara aklamaya alsnlar. Bir kiinin
davranlarndaki kusuru grmesini salamak iin sylemden daha fazlas gereklidir, sradan ortak akln izin
verdiinden daha fazlas lazmdr. Buna karn burada ka
nlmaz bir yanl anlama mevcuttur ve normal koullar
altnda sonsuza dek anlalmaz kalr: Bu, daha ok ortalama
dzeyde sorumlu bir vatandan kendisini sulu olarak ta
nmlamasn beklemeye benzer.
39 Burada sadece anima/animus yanstmalarnn ait ol
duu dizi bykln ve onlar yok etmek iin gerekli
olan ahlaki ve dnsel abalar rneklemeye altm. Bu
nunla birlikte anima ve animusun tm ierii yanstlmaz.
Bunlarn pek ou, ryalar ve benzerlerinde kendiliinden
olarak belirir ve etkin imgelem yoluyla bilinli hale gelebilir.
Bu ekilde dnceler, duygular ve duygulanmlarn, ihti
maline asla inanmadmz biimde iimizde yayor oldu
unu grrz. Doal olarak bu tr olaslklar, onlar deneyimlememi biri iin fantastik grlr nk normal bir
kii ne dndn bilir. Normal kii tarafnda bu tr
bir ocuksu tavr doaldr. Yani bu alanda deneyimi olma

yan hi kimseden anima ve animusun gerek doasn an


lamas beklenemez. Bu dncelerle kii yeni bir psikolojik
deneyim dnyasna girer, tabi ki pratikte bunu fark etme
artyla. Fark edenler, Benin bilmedii ve asla anlamad
btn eylerden etkilenmeden edemezler. Kendini tanma
daki bu ykseli gnmzde hala nadirdir ve genelde en iyi
ihtimalle peinen nevrozla bir bedel detir.
40
Kolektif bilindnn zerklii kendini anima ve
animus figrlerinde ifade eder. Bunlar, yanstmadan geri
ekildiinde, bilindnn bilinle btnleebilen ieriini
kiiletirir. Bu oranda her iki figr de farkndal olan zihin
araclyla kolektif bilindnn ieriini filtreleyen ilevler
ortaya koyar. Bilin ve bilind eilimlerinin sadece fazla
sapmamas kouluyla kendileri gibi belirir ya da davranr.
Gerilim artarsa o ana dek zararsz olan bu ilevler, kiilemi biimde farkndal olan zihin ile karlar ve kiilikten
ayrlm sistemler ya da ayr ruhlar gibi hareket eder. Bu
karlatrma, ben-kiiliine ait herhangi bir ey ondan ay
rlmad srece yetersizdir. Buna ramen iki figr de rahat
sz edici bir btnleme ortaya koyar. Bu davrann nede
ni, anima ve animus ieriklerinin btnleebilmelerine ra
men arketip olmalarndan dolay tek balarna olamamala
rdr. Btnnde, bilin snrlarn aan ve bu nedenle de
dorudan idrak nesnesi olamayan psiik yapnn temel ta
lardrlar. Anima ve animusun etkileri bilinli yaplabilmele
rine ramen onlar, bilinci aan, alg ve iradenin tesine
geen faktrlerdir. Bundan dolay ieriklerinin btnleme
sine ramen zerk kalrlar, bylelikle srekli aklda tutula
caklardr. Bu, iyiletirici bak asnda ok nemlidir nk
srekli gzlem, bilindna ibirliini garantiye alacak say
gy gstermektedir. Bildiimiz kadaryla bilind bir kere
de ve tamamen halledilemez. Farkndal olan zihin her
zaman tek tarafl olma, eskimi kalplara balanma ve k
mazlara saplanp kalma tehlikesi altnda olduundan dolay
aslnda bilind ierik ve srelerinin semptomatolojisine
srekli dikkat gstermek psiik saln en nemli grevle
rinden biridir. Bilindnn tamamlayc ve dnleyici ile

vi, bu tehlikelerden zellikle nevrozdaki byk tehlikeden


bir lde kanabilmeyi salar. Bu, sadece yaamn hala
yeteri kadar basit, tereddt ve endie olmadan igdnn
kvrml yollarn izlemek iin yeterli kadar bilind oldu
u, dnlemenin tam bir baaryla alt ideal koullar
altnda geerlidir. Uygarlama arttka insan daha bilinli ve
daha karmak hale gelir, igdleri izleme kabiliyeti azalr.
nsann karmak yaam koullar ve evresinin etkisi doa
nn sessizliini boacak kadar gldr. Dnceler, inan
lar, teoriler ve kolektif eilimler, igdlerin yerine geer ve
farkndal olan zihnin tm sapmalarna arka karlar. s
temli dikkatin bilindna verilmesi gerekir bylelikle
dnleme kurulabilir. Dolaysyla bilindnn arketiplerini,
kaak imgelerin hzl hayal oyunlar olarak deil srekli,
zerk faktrler olarak resmetmek nemlidir, ki zaten ger
ekte yledirler.
41
Pratik deneyimin gsterdii gibi bu arketiplerin ikisi
de zaman zaman trajik sonular dourabilen bir alnyazsna sahiptir. Onlar genel anlamyla kaderdeki talihsiz karma
klklarn anne ve babasdr ve dnya tarafndan uzun s
redir bu ekilde tanmlanmaktadr. Birlikte ilahi bir ift
olutururlar1, srekli deien grnmyle daha ok Hermese benzeyen Logosun doasna uygun olarak biri pneuma ve nous ile nitelendirilirken dieri Erosun doasna gre
Aphrodite, Helene (Selene), Persephone ve Hecate nitelik
lerini tar. Her ikisi de bilind glerdir, aslnda antik
dnyann olduka hakl bir ekilde, olmalarn dndkleri
tanrlardr. Onlara bu isimle hitap etmek, kabul edilmele
ri ister bilinli ister bilinsiz olsun, daima bulunduklar psi
kolojik deerler leinde merkez konumu vermektir.

1 Tabiatyla bu metafizik olmak bir yana psikolojik bir tanm olarak da


grlemez. Ben ve Bilind Arasndaki Ilikilerde (par. 296 vd.)
iaret ettiim gibi zt eler [y^ygy] unsur ierir: Erkeklie ait diillik,
kadnla ait erillik; erkein sahip olduu kadn deneyimi, ve tersi; son
olarak da eril ve diil arketip imgesi. lk unsur bilinli farkndalk sre
ciyle kiilikle btnleebilir fakat sonuncusu olamaz.

nk onlarn gleri, bilind kaldklar dereceye oranla


geliir. Onlar gremeyenler, onlann ellerine dmtr
tpk tifs salgnnn en hzla yaylma annn kaynann
kefedilmedii an olduu gibi. Hristiyanlk ierisinde de
kutsal zt eler [yygy] eskimi deildir, fakat sa ve gelini
Kilise gibi en stn bir konumu kaplar1. Buna benzer para
lellikler bu iki arketipin nemini saptamak iin doru kri
terleri bulma giriimlerimizde olduka fayda salamaktadr.
Bilinli ksmdan onlarla ilgili kefedebildiklerimiz neredey
se fark edilmeyecek derecede kktr. Asl keif, sadece
psienin karanlk derinliklerine k tuttuumuzda ve bilinli
yaammz tamamlayan bu iki faktr tarafndan kullanlan
etkinin ne kadar muazzam olduunu bizim iin gittike
belirgin hale getiren insan kaderinin tuhaf ve dolambal
yollarn incelediimizde ortaya kar.
42
Tekrarlarsak, glgenin btnlemesinin ya da kiisel
bilind farkndalnn analitik sreteki ilk aamaya iaret
ettiini ve bu olmadan anima ve animusu tanmann im
kansz olduunu vurgulamak isterim. Glge sadece part
nerle bir iliki araclyla, anima/animus ise kar cinsiyet
ten bir partnerle ilikide fark edilir, nk sadece bu tr bir
ilikide yanstmalar ilevsel hale gelir. Erkekte animann
tannmas bir leme meydana getirir. lemenin bir unsu
ru akndr: Eril zne, kart diil zne ve akn anima. Ka
dnda durum tersine dner. Erkekte lemeyi drtlemeye
evirecek kayp drdnc unsur burada ele almadmz
htiyar Bilge Adam, ve kadnda da Yeralt Ana arketipleridir. Bu drt unsur, yars ikin yars da akn olan, benim
quatemio evlilii adn verdiim arketip drtlemeyi oluturur.
Quaternio evlilii sadece kendilik iin deil ayn zamanda
1 Kutsal Kitap, Tanrnn insan erkek ve kadn olarak yarattn syler,
bu yzden erkek sa kadn da Kilisedir - Epistula secunda Clementis
ad Corinthios, xiv, 2. Resimli sunumlarda Meryem genelde Kilisenin
yerini alr.
2 Die Psychologie der bertragung (Psychology o f the Transference), par. 425 vd.

akraba evlilii, evlilik snflar ve yerleimin drt paraya


blmlenmesi gibi ilkel toplum yaps iin de bir dzen
salar. Dier yandan kendilik, bir Tanr-imgedir ya da en
azndan birden ayrlamaz. Erken dnem Hristiyan ruhu
bundan habersiz deildi, aksi halde skenderiyeli Klement
asla kendini bilen Tanry bilir demezdi.

Masklen
Erilliin Farkl Yzleri
M asklen kavram sadece Ju n g un insan ruhu hakkndaki d ev
rimci teorileri iin deil kiiliin geliim i iin de dikkate deerdir.
E er Ju n g un inand gibi m odern insan halihazrda, kendi
aklnn tesinde hibir eyin dnyasn aydnlatamayaca
fikriyle zihnini bulandrm ise her insana idrak kabiliyetinin
snrlarn ve bu snrlar nasl aacan gsterm ek temel bir m e
sele haline gelir. te Ju n g un M asklen adl eserinde yapmaya
alt budur. Erilliin drtsn ve doasn ilgilendiren nl
sezgilerini kaleme alr ve bunlann kiiliin geliim ini nasl etkile
diini aklar. K iisel ve klinik tecrbelerinin rn olan esiz
perspektifi sayesinde Jung, erillie dair anlaymz konusunda
uzun yllar daha psikanalistlerin zihnini m egul edecek sorunlar
ortaya atmtr.

CARL GUSTAV JUNG

Ryalar
Yazar, pskivatrist, eitimci, ressam ve bir de seyyah olan Cari
G u stav ju n g , ryalar hakkndaki fikirlerini bu derlem ede topla
mtr. Gizemcilik, din, kltr, sem boller gibi ana temalar ken
dine zg ve maharetli anlam tekniiyle okuyucuya sunmutur.
Rvalan filmsel zellikleriyle tehis etmi, ayrca sadece ahsi
planda sz konusu olan "kiisel ryalar" ile hepimizin tecrbe
ettii ve kolektif bilindnn rn olan "byk ryalar" ara
snda ayrm yapmtr. Yirminci yzyln en etkin figrlerinden
biri olarak Jung, Ryalar adl eseriyle kendi rettii srad kav
ramlara anlalr tarzda bir giri yapmakla kalmam, bunun ya
nnda toplu eserlerinin nitelikli okunm as iin de en ideal yn
temi sunmutur.

rr

i w

/>

Kiiliin Geliim i

Jung, ana aratrm a alanlarn ideal yetikin kiilii zerine youn


latrmtr ancak bu eserde ocukluk psikolojisine eilir. Ele
ald m eseleler esas olarak eitim ve birey olma sorunlardr.
Bunu yaparken ocuklukta grlmeye balayan zeka, alg ve
duygu bozukluklarnda anne-babalarn ve eitimcilerin gz ard
edilem ez rolne vurgu yapar. Jung, anne-babalarn ve eitimcile
rin psikolojisinin ocuun geliim i iin hem olumlu hem olum
suz getirilerinin olacan syler. Dolaysyla bu kiilerin sadece
eitmeyi bilen deil ayn zam anda kendi kiiliklerini de gelitirebilen insanlar olm as gerektiinin zerinde durur.

DONALD W. W INNICOTT

Bebekler ve Anneleri
B u eserde W innicott, bebekler ve anneler arasndaki iliki ve
bebein doum esnasnda ve hem en sonrasnda vuku bulan
psikolojik sre hakknda gelitirdii dncelerini ilk kez bir
araya toplar. D orudan yaklam tarzyla her bebein asgari ihti
yac olan emzirilmeyi, ilk diyalog ve rya iin m alzem e olarak
ele alr. te yandan psikanaliz ve ebelik, kiiliin ilk iarederi ve
szsz iletiimin doas zerine tartr. K sacas bu eser, btn
ebeveynler, ebeveyn adaylar ve bebeklerle ilgili incelem e ve
gzlem yapan herkesi ilgilendiren bir alma.

DONALD W. W INNICOTT

Balang Noktam z E v
Britanya'nn belki de en yetenekli ve en yaratc psikanalisti olan
W innicott, bu eserinde ocuklarn zihinlerine ve zihin yaplanna
dair edindiimiz bilgileri kknden deitirecek sylemler geliti
riyor. D aha nce yaynlanmam konumalarndan ve zor ula
lan gazete ve dergi makalelerinden derlenm i bu eser, "Salkl
Birey Kavram ", "D epresyonun D eeri", "Umut Belirtisi Olarak
ocuk Sululuu" gibi balklar iliyor. W innicott ayrca "sa
va","zgrlk", "dem okrasi" ve "feminizm" hakkndaki dn
celeriyle gelien kiiliin hem aileyle hem de toplum la etkileim
lerine deiniyor. Anna Freud'dan M elanie Klein'a ve Heinz K o hut'a kadar fikirleri birok nl psikanalisti etkilemi olan W innicott bu eseriyle, profesyonel sahann tesine gemeyi baarm
ve dile getirdii etkili gzlem ve tespider sayesinde sadece ei
timcilerin deil anne-babalarn da yakndan takip ettii bir psika
nalist olmutur.

DONALD W. W INNICOTT

ocuk A ile ve D Dnya


W innicott bu eserinde, anne ve bebek arasndaki sevgi bayla
balayan ocukluk dnem inin temel ilikilerini aratnr. Yazar
iin bu ilikiler kiiliin geliim i adna son derece nemlidir.
Adal ve resm i bir anlatma girm eden, sohbet rahatlnda; b es
lenm e, alam a, oyun, bamszlk ve utanm a gibi gnlk m esele
leri aklar. Bunun yannda alm a ve yalan syleme gibi ciddi
sorunlara da eilir. W innicott, ebeveynlerin doutan gelen yete
neklerine vurgu yapar, ayrca bu yetenekleri renilm esi gereken
kabiliyetlerden zellikle ayrr. Karakteristik zeka ve igr ze
rinden, saldrganln, bamllk korkusu ile bunlann yetikinlik
te neden olaca talihsiz sonularn ve ocuun iindeki ahlakiliin kklerini ortaya kanr.

JO H N BOWLBY

A yrlm a
(Balanma ve Kaybetme - 2)
Balanm a ve Kaybetm e lem esinin ikinci cildi olan Ayrlm a,
aynlk yaants ve ona elik eden kayg duygusunu, ebeveynlerin
ocuu terk etmekle tehdit etm esinin yaratt korkuyu ve eb eveyn-ocuk ilikisini tersine eviren durumlar ele almas bak
mndan alanndaki temel eserlerden biridir. Bowlby bu ciltte
korkuya yol aan durumlar tekrar inceler ve bunlar hayvanlarn
gzlem lenm esinden elde edilen bulgularla karlarr. Korku
nun, ani hareket, karanlk ve aynlk gibi belli bal durumlarda
ortaya k sonucuna varr ve aslnda zararsz saylabilecek bu
durumlarn tehlike riskinin arttna iaret ettiini syler.
Bowlby'nin eseri psikanatik teoriye katks ve bu alanda bir
eksik olarak nitelendirilebilecek biyolojik perspektifi kullanmas
bakmndan literatrde nem li bir yer tutar.

(Yaknda kacak)

M ELA N IE K LEIN

ocuk Psikanalizi
1920li yllarda psikanalistlerin ou kk ocuklarn psikanalitik m etot iin yeterli ve hazr olmadklarn savunuyorlard. M elanie Klein, bu gr reddetti ve ocuklara uygulanan m etodu
yeniden dzenledi. 1932 ylnda ise bu eseri yaynlad. ocuk
Psikanalizi, ocuk analizindeki devrim ci tavnyla ark alannda bir
klasik olarak kabul grr. K leinn kendi tasarlad zel teknikle
ri metin iinde ayrntl bir ekilde sunm as esere ayrca nclk
ve orijinallik katar. Psikanaliz uran ocukluun erken dnem
lerine kadar gtren Klein, sadece gen ocuklann tedavisine
katk yapmakla snrl kalmaz, aynca ocukluun kiiliin gelii
mindeki etkisine ve yetikinlerde grlen nevroz ve psikozlara
dair yeni perspektifler aar.

Temmen
Diilliin Farkt Yzleri

"Sevgi, bir kader gcdr, yle ki bu gcn enerjisi cennetten


cehenneme uzanr der Jung, kitabn iindeki "Bir rencinin
Sevgi Sorunu" adl blm zerine d n ce le rin i dile
getirirken. Ne var ki Jung bu kitapta sadece sevgi veya ak
sorunundan bahsetmez: Geni alanlara ve kitlelere ulaan,
k iin in i d n y a sy la ilgili t e o r ile r in i a k la m a y a ve
yorumlamaya devam eder. Feminen ilke nda, mitolojik
anne fig r a r k e tip le r in d e n y irm in c i y z y l A vru p a
kadnnn tecrbelerine kadar okuyucuya rehberlik yapar. Bu
arada animus ve anima gibi kendi kiilik anlay iinde son
derece nemli kavramlar aydnlatmay ihmal etmez. Jung'un
fikirlerinin ou yirmi birinci yzylda yetien nesiller iin
k a y n a k n iteliin d ed ir. Feminen, Ju n g 'u n id d ia la rn n
radikalliini gstermesi asndan da kkrtc bir eserdir.

ISBN: 978-605-5302-60-3
pinhanyayincilik.com
/pinhanyayincilik
9

7 86 0 5 5

3 0 2 6 0 3

^0

/p in h a n ik ita p la r

You might also like