Imam Gazali - Esmaul Husna - Text PDF

ESAA-L
HSN
ERH
mam-
Gazal
Ferat Vaynlar
HSN ERH
MAM-I GAZAL
ESM-
Basm
ISBN
Mays 2005
975-6113-03-0
FERAT YAYINLARI
izin
Kitabn yayn haklar Ferat Yaynlar'na aittir. Yaynevinden yazl
alnmadan ksmen veya tamamen alnt yaplamaz, hibir ekilde kopya
edilemez, oaltlamaz ve yaynlanamaz.
Mellif:
MAM-I GAZAL (RA.)

(1058-1111)
Mtercim
M.
FERAT
(Cennetlik)
Trabzonlu Hacferat Efendinin Olu

Ezher niversitesi Mensubu
GENEL DAITIM
Ferat Yaynclk
Bu eser "Mektebet'! Cndi"nin 1968'de nerettii "EI'Maksad'l-Esna
erhi Esma-i Hsna"
bndan tercme
Mellif Hccet'l-slam
edilmitir.
Muhammed
Gazali"
kita-
NDEKLER
Takdim
MAM-I GAZAL
XI
Hayat ve
NSZ
BRNC BLM
BRNC
Eserleri 1
KISIM
17
SM, MSEMAAA VE TESMYE TERMLERNN MANA VE ZAHI

HAKKINDADIR.
KNC KISIM
35
MNCA BRBRNE ZAHI YAKIN OLAN SMLERN ZAHI
HAK-
KINDADIR.
NC
KISIM
39
MUHTELF MNLARI BULUNAN VE BU MUHTELF MNLARA

ZAFETLE MTEREK OLAN
DRDNC
SM HAKKINDADIR.
KISIM
43
ALLAH- TELNIN AHLKI LE AHLKLANMAK, OMUN SIFAT

VE SMLERNN MNLARI LE MKN NSPETNDE NEFS TEZYN
ETMEK SAHASINDA KULUN KEMAL VE SAADETNN BEYANI
HAKKINDADIR.
KNC BLM
BRNC
ALLAH'IN
DOKSANDOKUZ
KISIM
59
59
SMNN MANALARININ ERH VE
ZAHI HAKKINDADIR.
ESM- HNS
61
ALLAH (CC)
62
RAHMAN, RAHM
el'MELK
64
70
el'KUDDS 72
es'SELM
74
el'M'MN
75
el'MHEYMN
el'AZZ
el'CEBBAR
78
80
el'MTEKEBBR
el'HLK
78
81
BAR el'MUSAVVR
el
el'GAFFAR
87
el'KAHHAR
89
elVAHHAB
90
er'REZZAK
94
el'FETTAH
96
elALM
97
el'KABIZ el'BASD
el'HAFD er'RAF
elMJZ
el'MUZLL
es'SEM
el'BASR
102
el
'HAKEM
98
99
100
01
104
Esm-i Hsn erhi
el'ADL
111
el'LATF
116
el'HBR
119
el'HALM
e!
AZM
120
121
el'GAFR
22
eli'EKR
23
el'ALY
25
28
el'KEBR 1
el'HAFIZ
129
el'MUKT
133
el'HASB
el'CELL
34
36
ePKERM
137
el'RAKB
38
el'MUCB
39
elVAS* 140
el'HAKM
el
VEDUD
e'EHD
el'HAK
44
145
1
46
150
141
el'MECD
el'BAS
50
VII!
mam-
Gazal
el'KAVY
el
153
elVEKL
VEV
54
el'HAMiD
55
el'MUHS
56
el'MUBD
el'MUHV
el'MUD
58
VACD
58
el'MACD
59
el'VAHD
159
el
es'SAMED
el'KADR
160
el'MUKTEDR
el'MUKADDM - el'MUAHHR
el'EVVEL
el'AHR
ez'ZAHR
el'BATIN
el'BERR
et'TEVVAB
el'RAUF
68
69
70
170
MALK'l MLK
161
164
168
el'MNTAKM
el'AFUVV
57
57
el'KAyyM
56
el'MMD
el'HAY
54
el'METN
171
64
162
Esm-i Hsn erhi
KRAM
ZLCELL VEL
elVAL
173
el'MTEAL
el'CAM
el'GAN
ed'DARR
173
175
el'MUGN
el'MAN
-
76
177
en'NAF
erNUR
72
72
el'MUKST
IX
178
179
el'HAD179
el'BED
180
el'BAK 181
182
elVARS
er-RED
es'SABR
83
183
KNC BLMN BRNC KISMININ SONU VE BR TZAR

KNC BLM 195
KNC KISIM 195
84
MAKSATLAR VE GAYELER HAKKINDADIR
NC
KISIM
199
SMLERN MUTEZLE VE FLOZOFLARIN MEZHEBNE GRE TEK

ZATA NASIL RAC OLDUKLARININ BEYANI VE ZAHI HAKKINDADIR.
NC BLM (lAVE VE TEKMLELER)
203
mam-
Gazal?
BRNC
KISIM
203
KNC KISIM 207

DOKSANDOKUZ SMN ZERNDE DURULUP SAYILMASININ
FAYDASI BEYAN EDLECEKTR.
NC
KISIM
215
ALLAH A TLK EDLEN SM VE SIFATLAR TEVKFMDR, YOKSA

AKLIN BUNDA BR DAHL VARMIDIR? BU KISIM BUNUN
HAKINDADIR.
MTERCMN LAVES ESMA- HSNANIN KISACA MANLARINI

,
OKUNMASININ ADABI, FAZLET VE MEZYETLERNN BEYANI

221
TAKDM
Hamd
olsun Allah'a
Esm- Hsn
sahibidir; O'nu bu gzel isimleri ile arn!" buyurdu. Salt ve
selm olsun Efendimiz Muhammed'e (S. AV.) ki, yaratklar arasnda Allah' en iyi tanyan O'dur. Hidayet bulan ve ayni zamanda hidayet vesilesi olan l ve ashabna da salt ve selm olsun!.
mam Gazal,
lak lafz
Kitab- Cefflinde "Allah,
mevzuda
o eser, pardklen aydnlatc mnalardan baka bir ey
bir
kalplarna
ki,
eser verdii zaman,
Esm- Hsn =
erh ve izah olduundan, byk ve
deildir. Kitabn mevzuu,

rinin
Esasen Hccet'l slm
mam
(Allah'n gzel isimleulu bir
Gazal'nin
mevzudur.
himmet ve emei-
ne ayak uyduracak ekilde slam limlerinden hakikat semalarnda ykselen kim vardr. Gerek
ki, Gazal, akranlarn geride
brakm ve her sahann ncs olmutur.
Nitekim
bu
kitabn okurken, derin aratrmalarda, ayrntl
celemelerde ve yce mnalarn ardndan kuvvet ve

enginlere dallarda
mahede
mam-
Gazal'nin ufuklarnn geniliini bizzat
Gazal'nin El-Maksatl Esna
nn ksaltlm,
ilave
parlaklkla
edeceksiniz.
eserinin tercmesi
esere
mam
in-
erhi Esma-il Hsna adl
tamamlandktan sonra, bu
zetleri fazilet
isimlerin
ve meziyetleri hlasa edilerek bu
edilmesi uygun grld. Bu arada kymetli
larmzdan O.
Zeki
mnalar-
ilim
Mollamehmedolu'na teekkr bor
adambiliriz.
ve istirhammz kabul buyurarak ilmi ve felsefi ksmn tekil eden birinci blm tercme etmek ltfunda bulundular. Cenab- Hak kendilerini me'cur ve dini hizmetlerini daim
eylesin. Ayrca matbaa tashihlerinde emei seen Mhendis Ali
yle
ki
rica
Yce'ye de kranlarmz
bildiririz.
MAM GAZAL
Hayat ve
Eserleri
YAADII DEVR ve MUHT
mam
XI.
Yzyl, Abbasi halifelerinin
ikbllerinin
snmek zere
artan karklklar,
gelmekte
ve
Bveyhi'lerin
Emir'l
istil
yaad
Gazaf Hazretlerinin
bir
ve
nfus
nlenememektedir.
Cell'd Devle
dat'n durumu dzelir
bakmndan
merkezi Badat'ta bile sk sk vuku'a
trl
karsnda
Hicri V/Mildi
olduklar devirdir. Her tarafta gittike
asi
Kaim,
Halife
Bveyhi'lerden
askerlerin Badat'taki
sarayn
mecbuzamannda, Ba-
birok defalar ehri terk etmek
kalmtr. Yerine geen Ebu
riyetinde
idari
elinde bir kukla haline gelmitir.
mera
etmeleri
hilafet
siyasi
asr olan
gibi
olmutur.
Kaliar
ahsen uzak grl
bir
kimse olan Ebu Kaliar gelimekte olan Seluklu Trklerin duru-
munu
mnasebet tesisine giri440/Mildi 1048 deki lm ile sona
dikkate alarak onlarla dostane
bu siyaseti hicri
ermitir. Oullarnn eyaletlerde birbirleriyle olan mcadeleleri
imparatorluun durumunu pek vahim bir hale koymu ve slm
leminin daha da karklklar iine dmesine sebep olmutur.
Aralarndan Ebu Nasr- Hsrev, EI'Melik er'Rahim unvanyla babasnn yerini alm, dier kardei Ebu Mansur Flad ise Seluklularla anlamtr.
mi,
fakat
Ebu Mansur'un bu hareketine, Seluklularn gnden gne

artmakta olan kuvvet ve nfuz'arnn by tesiri vardr. Esasen
Horasan taraflarnn Niabur, Tus, Serahs, Merv ve Belh gibi byk
ehirlerini ellerine
doru
(Anadolu'ya)
geirmi olan Seluk

sratle
Trkleri, artk
genilemeye
batya
balamlardr.
mam-
Arzettii
Gazal
corafi mevki dolaysyla Karahanllar,
Samniler ve
uzun zaman rekabet mevzuu olmu olan,

Horasan artk Snni bir slam devletinin yerleme sahas olmu-
Gazneliler arasnda
tur.
I
Bnyesinde slm ve Trk
natrm
bulunan
Abbasi
dat'taki
hasletlerini
en szel tarzda kay-
ve cesur davranlaryla Batek mit kayna olmulardr.
Seluklular, adil
halifelerinin
Halife El'Kaim,
Badat komutan
El-Besasri'nin sittike artan
nfuz ve kudretinden endielenip Seluk Sultan Turul Bey'den
yardm
talebinde bulundu.
Turul Bey birtakm sebepler ve bilhassa Hac ve Kabe yol-
smi hicri 22 /Haziran 447'de (Miladi 15 Kanun evvel 1055) hutbede okundu.
gn sonrada Badat'a girdi. ehirde bu esnada vukua gelen
isyan bastrld. Bu ite parma olan Komutan Besasri ve
larn tamir etmek sibi bir gaye
ile Irak'a
geldi.
avanesi zindana atld. Badat'ta Abbasi
ten beri
ve nfuzlar
tesir
bylelikle nihayete
Fatmilerle
etraftan
ermi
anlam
toplad
altna
alm
mddetolan Bveyhi hanedan

halifelerini bir
oluyordu.
olan el'Besasri, onlardan
kuvvetlerle
grd ve
Musul taraflarn ele geirmiti.
Turul Bey, ksa zamanda Tigrit'ten, Diyarbakr'a olan blgeyi hakimiyeti altna alarak Badat'a girdi. Esasen dindar bir
ahsiyet olan el'Kaim, Fatmilerin Snni slm dnyas iin arzettikFakat
leri
tehlikeyi
sezmi olduundan Turul
Marib - Dounun ve Batnn

bu srada Turul Bey
lanan kardei
Meliki"
Beyi "Melik'l
unvanyla
Mark ve'l-
taltif etti.
Fakat
yine Fatmilerin tevik ve tahrikleriyle ayak-
brahim Ynal
ile
uramak
Badat'a
mecburiyetinde kald.
Hutbeyi Fatmi
Bunun
frsat bilen el'Besasiri
adna
okuttu. Fakat kardeinin isyann bastran
girdi.
halfesi
Turul Bey
Hicri
451 (Milad 1059) da geri dnd, Badat'a girdi. Badat'tan

Kfeye kaan el'Besasiri orada Turul Beyin kuvvetleriyle yapt
muharebede
ld.
Hayat ve
te
bu
Gazali'nin
gibi hareketlere
doduu
Eserleri
sralarda Hilafet merkezi ve lkesi
ahit olmaktayd.
DOUMU
slam leminin en byk limlerinden
biri
olan
mam
Gazali
1058) de Horasan'n Tus ehrine dnyaya

geldi. Babas hayatn yn ticaretiyle kazanan mtevaz dindar
bir mslmand.
450
hicri
(Miladi
mtevaz imkanlaryla tahsil yapamam fakat oullarn devrin rabette olan bilgileri ile tehize alarak ilim ve
tasavvuf lemine iki byk ahsiyet kazandrmtr. Bu zat Ebu
Hamid Muhammed. (mam Gazali) ile dier olu Eb'l Futuh
Ahmed (mam Gazali'nin Karde)'i Tus'ta sofi bir arkadana
emanet ve tahsilleri ile alakadar olmasn rica etmitir. Evlatlarn
kk yata yetim brakan Gazali'nin babas onlar dnya'da
sahipsiz brakmad. Bu sofi'nin ismine kaynaklarda rastlanmyor.
Ancak bu sralarda, Tus'ta pek faal olan tasavvuf] hayat nazaritibara alnrsa, bunun,- Tus'un mehur eyhlerinden Eb Ali Fadl
b. Muhammed El-Farmednin mridlerinden bir zat olmas kuvvetle muhtemeldir. Malm olduu zere el'Farmedi, mehur sofi
Kendisi
ve mutasavvf
Eb'l
Kasm Addlkerim
465/Miladi 1072) mridi

Evvela Tus'ta
el'Keyri'nin (rtihali H.
idi.
Ahmed
b.
Muhammed
el
Razakani'den bir
mddet fkh okuyan Gazali, sonra Crcan'a giderek, mam Ebu

Nasr'al smaili'den de ders okudu. Bu dersleri havi notlarn,
yolda haydutlarn gasp
bu
hadiseyi
rendii
ricas zerine iade etmeleri
ve
bu olaydan sonra btn ezberlemesi hadisesi ok mehurdur. Bundan
ilahi
bilgileri
ettikleri,
bir ikaz sayarak
sonra Niabur'a giden Gazali, Horasan'n mutlak itihad derecesine
varan
mam,
Cuveyni(vefat
mam'l
478)'nin
Haremeyn
derslerine
Nizam'l Mlkn kendi ad'na izafeten
ye medresesinde dinledii bu
Ebu'l
devama
Ma'ali
balad.
yaptrm olduu
dersleri
el
Vezir
Nizami-
az zaman zarfnda tam
mam-
bir
vukuf
ile
Gazal
elde eden Gazali mam'l
talebesinden
biri
olarak
szde
Harameyn'in en
tannd.
medresesinde
Nizamiye
Niabur'daki
Nizam'l-Mlk
ve usul krssne mam'l Harameyn'i tayin ederken,

Badat'ta da yaptrd Nizamiye medresesinin krssne de
Irak'n mehur fakihi Ebu shak brahim b. Ali el'irazi(Vefat
474)Vi tayin etmiti. mam'l Harameyn'in vefatn (478 Hicri)'den
sonra, Badat'ta Nizam'l Mlkn meclisinde grdmz
hilfiyat
Badat Nizamiye medresesinin mderrisi (ProEbu shak irazi'nin (H. 484/M. 1091)'de vefat zerine
Gazalyi bilahare
fesr)
mezkr medresenin
(niversitenin) krssnde gryoruz.
ve retici olarak hreti ksa zamanda btn memlekete yayld. ok geni

bir talebe kitlesi derslerine devama balad. Bu hal 488 senesine kadar devam etti, Fakat bu tarihte yava yava hissettii ve
lminin genilii, lisannn belagat ve fesahati
den phe tohumlarnn
kalbine
zerinde
ruhiyesi
kendinin kaleme
tafsilatyla
mddet
tesirler icra
ald
eyden phe
eseri olarak (kendi

bir nur ile"
iinde
di.
halleri
isimleri
yazldr.) Bunun zerine ders vermeyi
her
ederek,
deiiyle
el'Munkz
domas
rnd, Kal
etmeye balad. (Bu
el'Munkz-u min'ed-Dall
tutulmu, fesahat ve belgati
imann
gittike kuvvetlenmesi, halet-i
(lf)
Badat'
sf
zail
sufist'i bir
hayat
olmutu. Nihayet
pheden
hal
terke, halvet
Bir
yaad.
Dili
ilhi
ve
lemine
bir ltuf
ilka
ettii
tatamamiyle azade bir
zerine gayb leminin esranna
leminden
eserinde
terketti.
"Allah- Teal'nn kalbime
18)
bizzat
ittil
yollar
g-
ulamann verdii neve
uzlet hayat
yaamaa
karar ver-
Bu sralarda yl 488 olduuna gre Gazali Hazretleri 33 - 39
yalarnda
idi.
Ancak birdenbire
bildiinden, hac
tedrisi
terk
niyeti ile Hicaz'a
etmesine
itiraz
edileceini
gideceini syleyerek yerine
520) brakt. Doruca am'a gitti. (el'Munkz Trke tercmesi sf 62) 489'da
am'a gelen Gazali bu ehirde iki sene kadar kalm, uzlet ve
kardei Eb'l-Ftuh
Ahmed
el'Gazalyi (vefat
Hayat ve
halveti
ihtiyar
ederek, riyazat ve
mcahede
ile
Eserleri
dolu tam
bir
dervi hayat yaamtr. Evvelce tasavvuf kitaplarnda okuduklarn (el-Munkz Trke tercmesi sf. 58) burada nefsinde tatbik
ederek, Emeviye cami'inde itikfa siren Gazali'nin kalbinde
Reslullah Efendimizin (S.A.V)
Ravda- Mutahharasn ziyaret ve
Kabeyi ziyaret arzusu uyanmas zerine buradan ayrldn

reniyoruz. (eFMunkz sf: 64) Hicaz'a gitmeden yolda Kuds-
urayan Gazali Hz. leri burada Hz. brahim (A,S.)'i

ziyaret etmi orada (Sahra'da) .dua ve zikir ile nefsini tezkiye
etmitir. Hac farizasn ifadan sonra artk tam kemale eren Gazali
Hazretleri zahir ve batn ilimlerinin stad yani zlcenaheyn olarak Badat'a dnd. Burada asrmza kadar hreti artarak
devam dnyaca mehur (HYA-U ULUM-D'DN) kitabn okutmaya balad. Fakat Hz. stadn artk mizacna tamamyla hkim
olan sofiyane hayat yaama istei onu doduu yer olan Tus'a
ekilmeye evketti. Burada 10 sene kadar derviane yaayan
erife'de
Gazali Hz.
dnmeye
lerini.
raz
Vezir Fahrlmlk tekrar Nizamiye medresesine
etti.
nin kuvvetlendiini
Halkn zayflayan iman karsnda, bid'at
sren Gazali Hz.
ulema
leri
ile
istiare
ehli-
ede-
ve inzivann caiz olmadna kanaat getirip 499 (M.

1105) da tekrar ders vermeye balad. Fakat bu ikinci tedris
hayat pek ksa srd. Bir sene kadar ders okuttuktan sonra tekrek, halvet
doduu yer olan Tus ehrine avdet

mrnn son be senesini kendi paras
rar
ci
etti. Feyizli
ile
ina
ve
ihya edi-
ettirdii tekke
ve medresede, hususi talebeler okutmak ve hak klar yetitirmek, batl ve sapk ceryanlar ykan birbirinden kymetli eserlerini
etmekle ve
mcahede, ibadetle geirdi. Nihayet

14. Cemaziylahr. 505 (19 Aralk 1111) Pazartesi gn Cemal
lemine yrd. Cenab- Allah'n Rahmeti zerine olsun. min.
telif
SAPIK
riyazet,
CERYANLARA KARI GAZAL
Gazali Hazretleri,
lerin
btn dehetleri
yaamtr. Anadolu
bozuk ve sapk
ile
ceryan ettii
Fatihi
ve batl mezhepzamanda ve zeminde
fikirlerin
bir
Byk Seluklu
Trk imparatoru Al-
mam-
parslan'n
Gazali
devirlerinde, batl mezhepler, hususiyle Batinyye
ilk
mezhebi slam lemini fitne ve fesada bomutu. Her bozuk

mezhebin menba olan ran bu seferde batnilik ve smailigi
ortaya kard. slam'a belki de en byk zarar vermi olan bu
zararl ceryanlarn mensuplar, Hasan Sabbah ve avanesi, Kur'anKerim'in ayetlerini batl tevillerle izah etmeye alyorlard. Muhkem ayetlerle tenakuz halinde olan tefsir ve beyanlarda bulunarak Ehl-i Snnet Vel Cemaat yolunu tkamak istiyorlard. Allah
Yolunun ekyalar olan mezkur mezhep mensuplarnn fitne ve
faaliyetleri ile lem-i slam'da umumi bir huzursuzluk meydana
gelmiti.
Her asrda
bir
mceddid tarafndan
mam Gazaii Hz.

bata mam Gazali
sapklklar V. asrda
kar
sapklklara
kymetli bir
irfan
Gazali Hz. lerinin

reddiyeleri
ilmi
unvann
ve
kudreti
dierlerinin
kendisine hayran
neti"
kadrosu harekete
Hz.
geti.
olmak zere ok
Fakat Hccet'l slam
tesir,
akllan durduran
Nizam-l
bastryordu.
Gazali Hz.
leri
mutezileye
ve'l-Zendeka), smaililere
Hz.
leri
vakalarn
Dinin Ziy-
onlarn batl mezheplerini
mam
kar
kar
(Fays'l-Tefrika
(el'Mustahziri),
ve
beyn-el slam
(Mufassil'al-Hilaf)
yazm
ve
iptal etmitir.
renmek
iin
sene zarfnda
fel-
Gazali felsefecilerin fikriyatn
sene kadar
tespit
idi.
(el'Durc al-Merkum), (el'Kstas'l-Mstakim) eserlerini
iki
Mlk
vermitir.
slam Gazali
ehadetiyle asrnn mcaddidi
evvela
gibi
leri
Gazaliye "Zeyn-d'Din
Hccet'l
Felsefe:
bu
tarafndan karland. Bu
kalplere
hepsini
olmu ve
leri
izale edilen
felsefe
ile
urat. Bu
iki
senede rendiklerini tekrar eden

Hz. stad, bu sahadaki tetkiklerinde, felsefenin slam dini bakmndan ihtiva ettii hatalar meydana karmay gaye ittihaz
sefeye vukuf peyda
eder. Gazali;
etti.
Bir
Hayat ve
1 -
Dehriyyun (Materyelistl er)
Tabiyyun
lahiyyun (Metafizikiler)
ettii felsefeciler iinde, birin-
zmreyi, lemin mdebbirini inkr
iin, tektir
har ve
ve
(Natralistler)
olmak zere grupta mlahaza

ci
Eserleri
zmreninde
ikinci
ile
sani-i
leme inand
kidem-i
lemi ispat
halde,
ettikleri
ba'se inanmadklar cihetle hesap ve kitab inkar ettikle-
ad
rinden dolay, zinadika
ile
hkmeder. Esas h-
kfrlerine
cumlarn tevcih ettii zmre ise, ilahiyyun (Metafizikiler) dur.

Bu zmreye mensup olanlar mezkr iki zmreyi redde kalkmlar,
birbirlerine
de hcum
derecedir
ki
etmilerdi. Zaten bunlarn tutarsz-
sylediini, dieri nakzedib kabul
birinin
etmemektedir. Mesela Aristo, bizzat kendi stadlarn reddetmitir.
mevzu'unda evvela onlarn
Felsefe
(Makasd'-l-Felasife)
sapkln
ispat
eserini
isimli
eden
maksatlarn
yazm
anlatan
bilahare felsefecilerin
mehur
(Tehaft'-l-Felasife) isimli
kitabn
yazmtr.
Tasavvuf: Gazali'nin memleketi olan Tus
vuf merkezi
yaad.
muhitlerinde
sofi
kklnde ve
Gazali
idi.
o asrda
talebelii
Tedris hayatnda
bir tasav-
esnasnda
tasavvuf
ise
ikinci
planda kald. Nihayet geirdii ruh ve iman buhranndan sonra
btn bu
kendisi
hallerini
el'Munkz-u Min'ed'Dalal kitabnda
kendisi bizzat anlatmaktadr. Bu kitap Trkeye
Gazali
mitir.
Hazretlerini
tanmak
isteyen
bu
tercme
kitab
edil-
mutlaka
okumaldr. En gzel tercmeleri unlardr.

1
rin
Salih
tercme
nevi
eref ve Ahmed Davudolu, Hseyin

ettikleri
1970 stanbul
2
Do.
Dr.
letten Hidayete"
"El'Munkz-u min-ed'Dalal"
isimli
tercme
Ahmed
Tural Beyle-
Caalolu Yay-
ile,
Subhi Furat Beyin tercme ettii "Dala-
amil Yaynevi
Kitaplar
ars
N.
13 Beyazd
mam-
stanbul
Gazal
1972
isimli kitaptr.
edilmitir.) Tekrar tasavvufa
anladm
(Kafi olarak
ki,
(Bu tercmeye kitabn asl da ilave
dnd. Bu
sofiye
bo
halini
yle
anlatmaktadr.
szlere deil,
hallere sa-
iyi
mmkn olan tahsil

nz iitmek ve renmekle tahsili mmkn olmayp
hiptir.
lim yoluyla elde edilmesi
ettim. Yal-
tatmak ve
hak yoluna, sirmekle bilinecek olan hususlar kalmt. rendi-
im
ve
er'i
ilimler,
nakli ilimlerin
tiim o meslekler, bana
snflarn aratrmak
Allah'a,-
iin takip et-
Nbvvette (Peygamberlie),
kyamet gnne kar phesiz bir iman bahetmiti. mann bu

esasnn kalbimde salam bir ekilde yer etmesi, muayyen ve
mcerret bir dem ile deil, eitli sebepler, karineler ve saysz
tecrbelerin bir neticesi olmutur.
Anlamtm
ki,
ahirette saadet
ancak takva (gnahlardan uzaklamak)
(Bahtiyarlk)
ile,-
nefsi,
heva ve hevesten men'etmekle olur
phe
grdm
Sofiye (mutasavvflar) hakikaten Allah yolunu tutan
ki:
ve bulan
gtrmeyecek ekilde anladm ve yakinen
kimselerdir. O'nlarn tuttuklar yol yollarn
Baknz el'Munkz tercmesi sf. 59 ve 64

ilave edecek ne szmz olabilir ki
Allah hepimizi
bu
en
v.d.) Bizim
gzelidir.
bu szlere
yola sevk ve hidayet eylesin.
ESERLER
mam
bir
listesi,
thafa'l
1
Gazali'nin eserleri
pek ok olup, alfabe srasna gre
al'Murtaze'el-Zebidi tarafndan tanzim edilmitir. (Bah:
Sada
cildinde
Cilt 1
de
burada Gazali
sf.
2744)
Ali
Arslan Bey'in
yapt
Ltin harfleriyle eserlerinin listesi
Hazretlerinin Trkeye
tercmenin
mevcuttur. Biz
tercme edilen
kitap-
larndan tespit edebildiklerimizi kaydedeceiz..

1 - hya-i'
En
Ulum'id-Din
mehur
yaylmtr.
eseri budur.
Bu kitabn hreti btn dnyaya
Hayat ve
Trkeye
iki
Ahmed
Serdarolu ve
Ali
Eserleri
Arslan Bey tarafndan
ayr tercmesi yaplmaktadr. En byk temennimiz tercme-
Hocamz
an nce tamamlanmasdr. Muhterem
bir
lerin
Ali
tamamlayacan
Arslan Bey tercmeyi (1973) senesine kadar
mit ettiini ifade etmektedir.

2
cme
Kimya- Saadet. Bu kitap A. Faruk Meyan tarafndan
edilmitir. Bedir
Yaynevi Neriyatndan
4.
ter-
Bask 1392 -
1972 stanbul
3
EPErban (Krk Esas) adyla Yaman Arkan tarafndan Trk-
eye tercme'
-
4.
edilmitir.
el'itikad
Kasm 1970
fi'l-ktisad.
stanbul.
(tikadda iktisad) adyla O. Zeki
Soyyiit ve (itikadda orta yol) adyla
yaplm
5
iki
Dr.
Keml
Ik
tarafndan
ayr tercmesi vardr.
Mkaife'tl-Kulp (lhi Nizam) adyla
Yaman Arkan
ta-
rafndan tercme edilmitir.
Minhac'l-Abidin. (Abidler Yolu) adyla
Yaman Arkan
tarafndan tercme edilmitir.

7
Mizan'l-Amel (Amellerin ls) adyla Remzi
8
Suudi
Bir
baka tercme daha

Cevherler)
Cevahir'l-Kur'an (Kur'an'dan
Erdoan
Bark
vardr.
adyla
9 - Eyyhel Veled (Olum'a) adyla Abdlhalim Akkul

fndan tercme edilmitir.
Bu eserin
10
baka
tercmeleri
de
Drret'l-Fahir
adyla Ramazan
edilmitir.
(Kyamed ve
Ahiret) adyla H. Hilmi
12
tara-
vardr.
Ravdat't-Talibin (Tasavvufun esaslar)
Yldz tarafndan tercme

1 1
H.
el'Munkz-u min-ed-Dalal.
Bu kitap hakknda yukarda izah
verilmiti.
Ik
mam-
10
1
leri)
Gaza
l?
el'Hikmet-
fi
Mahlukatillah. (Varlklarn
adyla: Hasan Akarsu-Mrsel
Srada
yaradl
hikmet-
tarafndan tercme
edilmitir.
14
Nasihat'l Mluk. (Devlet
ekerci tarafndan tercme

1
Bidayet'l-Hidaye;
fndan tercme
16
edilmitir.
ayn
isimle
Abdlkadir Akiek
tara-
edilmitir.
Naim Erdoan
Srr'l-lemin. (lemlerin Srr) ismiyle
Osman
Bakanlarna) adyla

17.
el'Kef vet'Tebyin (Riyadan hlasa, Gururdan Teva-
Ahmed
adyla
(Aldan)
Yldrm,
Arslantrkoglu tarafndan iki tercme yaplmtr.
adyla
zua)
18
Celal
Hlasat't Tesanifi fit'Tasavvuf. (rfan
tab) adyla
Ahmed nce tarafndan
tercme
Ordusunun
El Ki-
edilmitir.
19 - Mearic'il-Kds. (Mukaddes Merdivenler) adyla Yaman

Arkan tarafndan tercme edilmitir.
20 - Mirac's-Salikn. (Hak Yolcularnn Mirac)

Yaman Arkan tarafndan tercme edilmitir.
21
el'Kstas'l-Mstakim.
dan tercme
22
Ayn
isimle
ismiyle
Yaman Arkan
tarafn-
edilmitir.
Kavaid'l-Akaid (Akaidin Esaslar) ismiyle
Yaman Arkan
23 - el'Madnun's-Sagir (Sorular ve Cevaplar)

man Arkan tarafndan tercme edilmitir.
24
Tehaft'l-Felsife. (Felsefecile
Cevap)
ismiyle Ya-
ismiyle Akif Nuri
25
Mikat'l-Envar. (Nurlar Feneri) ismiyle
Sleyman
Ate
26
er'Risalet't-Lednniyye, (lahi Sr) smiyle A.
ener ve
Topaloglu tarafndan tercme edilmitir. Bu kitab Tasavvufu
Hayat ve
inkr edip;
Eserleri
11
"slam'da Tasavvuf yoktur" diyenler bilhassa okuma-
drlar.
27 - Faysal't-Tefrika Beyn'el-slm vez-Zendeka (slam'da

Msamaha) ismiyle Sleyman Uluda tarafndan tercme edilmitir.
28
etTecrid
ismiyle Celal
29
fi
Yldrm
Kelimetit-Tevhid. (Kelime-i Tevhid Kal'as)
Zbdet'l hya, ayn isimle
tap (Mev'izet'l M'minin) ismiyle

edilmitir.
30
cme
Ali
zek tarafndan ayn
ki-
Arslan tarafndan tercme
Bu kitap hya'nn hlasassdr.

el'Mrid'l-Emin, Abdlkadir Akiek tarafndan ter-
edilmitir.
31
Ali
Bu
kitapta
hyann
bir
baka
el'Kanun'l-Klli ft-Tevil (Tevil
hlasasdr.
Hakknda Genel
Bir Kai-
de) adyla (slm'da Msamaha) adyla tercme edilen kitabn
sonunda
32
Kran
ilave edilmitir.
Kitab-
M. erafettin tarafndan evrilmi.
Kavasm el'Batnyye
Delilleri) ismiyle
A.
Ate
(Gazali'nin Batnilerin Belini
hakknda fazla tafsilat vermeyi Gazali'nin Hayat hakknda yazlmas icap eden byk esere havale ederek bu mevzu'u burada kesiyoruz.
Eserleri
Hamd, lemlerin Rabbi

rimiz Efendimiz
Selam Allah
Muhammed
ve' Resulnn
olan
Yce
Peygambeve ashabna,
Allah'a, Salat
Mustafa (S.A.V) aline
yolunda gidenlere olsun.
8Rebi'lAhr1392
20 Mays 1972
STANBUL
ESM- HSN ERH
NSZ
Kitab
blme ayrmay mnasip grdk:
Giriler
BRNC
2
ve nszler.
BLM (4 ksmdr.)
Gayeler ve maksatlar.
KNC BLM (3
3
laveler
ve
ksmdr.)
tekmileler.
NC BLM (3 ksmdr.)
blmn ayrntlarnda maksatlara iltifatmz, giri ve
hazrlk ynnden olacak ve nc blmn ayrntlarnda da,
Birinci
ilve
ve tekmile bakmndan maksatlara
Matlabn z
Birinci
ise,
vasta ve vesilenin
Blm: Bu blm,
dn yapacaz.
ihtiva ettii
unsurdur.
msemma ve tesmiye terimizahdr. Frkalarn ounun bu huisim,
mana ve hakikatlerinin
sustaki yanl tutumlar meydana
lerinin
bir
'karlacak;
manaca
birbirine
yakn olan azim, cem ve kebir gibi Esma-i Hsna'dan baz isimleri bir manaya hamlederek mteradif (e anlaml) kabul etmenin caiz olup olmad veya deiik manada birer isim mi
olduklar izah edilecektir. Keza
mnas olan
iki
bir ismi,
bu
iki
mnaya izafetle mterek mi kabul edeceiz, yoksa o ismin, bu

iki mnadan birine hamli ciheti mi teayyn edecek; bu husus da
aklanacaktr. Ayn zamanda Esma-i Hsna'dan herbir ismin
manasndan
kulun bir nasibi
bulunduu
de
keyfiyeti
izah edile-
cektir.
kinci Blm, Allah- Tel'nn
larn
erh ve
bine gre
izahdr.
bir zat
yle
ki
bu
doksan dokuz
isimlerin, Ehl-i
ve yedi sfata nasl
rci
isminin
mana-
snnet mezhe-
olduu,
Mu'tezile ve
mam-
16
Gazal
mezhebine sre de> kesret kabul etmeyen bir zata

olmasnn ne suretle mmkn olaca beyan edilecektir.
felsife
rci
nc Blm, Esma-i Hsna'nn tevkifen doksan dokuzdan fazla olduunu beyan hakkndadr ki, bu isimlerin yz olmayp doksan dokuz olarak tayin ve tahsisinin faidesi ve Allah-
Tely muttasf olduu medh sfatlar ve manas medh olan her
sfatla vasflandrmann cevaz izah edilecektir. Ancak herbir
sfatn noksanlktan ar ve beri olmas arttr. Manas noksanlk i'ar
eden sfatlarn Allah- Tel hakknda kullanlmas zinhar caiz
deiidir; fakat bir izne mstenid olursa bu durumda Allah-
hakknda layk olduu lafzlar var ki, onlarn Allah- Tel
hakknda mutlak ekilde tevil edilerek kullanlmasnda beis yoktur. Kimi lafzlar var ki onlarn Allah-u Tel hakknda mutlak olarak istimali memnu ve ancak bir karine ile birlikte caizdir. Gerek
Tel
u
yet
ki,
Allah,
isimleri
medh ve
emir
buyurduu
geerek O'nu
celal sfatlan
ile
vehile Esma-i Hsna
sfatlar
ile
arabiliriz.
armak
ile
anlr.
istersek
a-
yalnz
Vasflandrlmas caiz olan
aramayz. Meerki az nce belirttiimiz

gibi o sfatla veya o fiilde medh ve icll manas mevcut ola.
Mamafih bunu inaallah yerinde geni olarak zikredeceiz.
her sfat ve her
fiil
ile
'
BRNC BLM
BRNC
KISIM
o
SM, MSEMMA VE TESMYE TERMLERNN MNSININ

ZAHI HAKKINDADIR
ve msemmdan bahsedenler oalm, ayr ayr yollar
tutulmu ve frkalardan ou haktan sapmtr. Kimi, ismin, msim.
semm'dan
ken
ayni
olduunu,
nnm
ayrldn
srmektedir. Cedel ve kelm kolunda mahareti
olan bir ncs
de yle
kendisi olabilir: Allah- Tel
dememi
gibi.
verendir!"
syler-
olup msemma'dan ayrld-
kimi de, ismin, tesmiyenin ayni

ileri
rzk
fakat tesmiye'den
diyor: "sim,
ile
ta-
msemma'nn
hakknda "O, zat ve mevcuddur!"
Msemma'dan baka da olabilir: "O, yaratan ve

szmz gibi. Bu yaratan ve nzk veren isimleri,
yaratma ve rzklandrmaya dellet etmekledirler
msemma'dan ayrdr. Bazen da isim, msemma'nn ne kendisi ne

de bakas olur, Mesel "O, alim ve kaadir'dir!" dediimiz vakit,
bunlar ilim ve kudrete dellet ederler ki, sftllah, zatn ne ayni
ne de gayrdr." Frkalar arasnda ba gsteren bu ihtilafn menei ikidir:
A
B
smin
smin
kendisi tesmiye midir

kendisi
ki,
bunlar
deil midir?
msemma mdr deil
midir?
de deildir msemma da deil- ^ ^

dir. Bu kelime, mteradif olmayp bilkis mtebayin (birbirine
zd) dr. Bu hususu meydana koymak iin bu lafzdan her
birinin manasn mnferit olarak izah etmemiz gerekmektedir ki,
ancak bunu mteakip, u bunun ayni veya gayridir demek
mmkn olacaktr. Hakikatleri meydana karma yolu ve metodu
ite budur. Bu yoldan ayrlan, baar kaydetme imknn aslen
[Gerek
1-
si
ki,
m le hd iM
isim tesmiye
le h
mam- Gazal
*-kar?|lg olan
18
S-Ben*^
yitirmi demektir. Tasdiki her ilmin-tasdik veya tekzibe
mevzu
olabilecek vasfta olan her hususu kastediyorum lafz, mevsuf,

sfat
bir
ve sfatn mevsufa
olduunda phe
kaziyye
unsurdan meydana gelen

yoktur. Birinci merhalede, tarif ve
nispeti gibi
etmek yolu ile yalnz mevsufu tanm, sonra

mevsufu tanm,
tarif ve hakikatini tasavvur etmek yolu ne yalnz
sonra tarif ve hakikatini tasavvur etmek suretiyle yalnz sfat tave sonra da sfatn mevsufa olan nispetinin mevcut veya
nne alm olmak gerekir. [yle ki ml\* menfi olduunu gz'
hakikatini tasavvur
nm
f\.f
x w
kn kadim veya hadis
mlk lfznn
mnasn
olduunu bilmek
isteyen bir insan,
sonra kadim ve hadis'in
manasn
nce
bilmeli
ve ancak bundan sonra, mlk iin iki vasftan birini tespit etme
olarak
cihetini dnmelidir] Bu yzdendir ki ismin manasn ayr
bilmek,
ayr olarak bilmek, tesmiyenin
msemmann manasn
ayr olarak bilmek, ayniyet^ hviyet ile gayriyef terimlegerekiyor. Bu sarini ayr ayr mtalaa ederek manalarn bilmek
yede ancak neyin, neyin ayni veya gayr olduunu tasavvur
manasn
etmek mmkn
/smin
C7K/
tarif
hakikatinin izah
hakknda deriz
ki:
aslda vcudu, zihinlerde vcudu ve dillerde vcudu vardr. Gerek ve hakiki olan vcud, asdaki vcuddur.
vcudu da lafzi
ve istidllidir.TMesela semann (gn) aslnda ve zatnda bir
vcudu vardr,"" zihinlerimizde ve gnllerimizde de bir vcudu
vcudu
vardr. nk
ve
Eyann
Zihinlerdeki
(\
olacaktr.
limizde
iz
ise ilmi
semann
brakm
ve
ekli,
ekli, lisanlardaki
gzlerimizde ve dolaysyla haya-
bulunmaktadr,
Semann yok olduunu,
devaml
ve
olarak yaayacaktr. lim diye tabir ettiimiz ey ite bu sur et
bu eklidir. O halde ilim malumun bir rneidir. Maluma benze-
vcuddan kalktn
farzedelim,
onun
ekli hayalimizde
yen ve ona muvazi olan bir rnek. Ve o, aynada grnen ekil

ve mukabil suretin mmasili ve
ve suret gibidir. Bu suret,
benzeridir ve malmun zihinde meydana gelen rneinden
ibarettir,
19
Esm-i Hsn erhi
Sema'nn dildeki varlna selince, bu

den mrekkep bir lafzdan ibarettir,] Bu
ayrlarak birincisi (sin),
cs (hemze)
sema'nn
bk
zihinlerde
meydana
birinin
Ne
(elif)
ve drdn-
Asldaki vcud olmasa ekil ve suretlerin

gelmesine, zihinlerde suret
meydana
gel-
sureti
duymam
zekl olanlar bunlar birbirinden ayrt
edemeye-
mese insann o
olsa onu lisanla
cekler.
(mim), ncs
fimdi sema szmz zihindeki

ve zihindeki sema da asldaki semaya muta-
surettir.
Belki geri
sesler drt paraya
sureti
tabir
duymasna ve
insan
etmesine imkn yoktur.J
bu vcutlarn birbirinden farkl olduklar, her

kendisine mahsus bir takm zellikleri bulunduu bir gervar
ki
ektir.
Mesel
insan, asldaki
ayan, len, gezen, oturan

riyle
de mbted
(zel) czi,
Arap,
kll,
vcudu
itibariyle
uyuyan, uyanan, ya-
bir varlktr. Zihinlerdeki
(zne), haber (yklem),
mm
kaziye gibi eylerdir. Dillerdeki
Acem,
vcudu
itiba-
(genel), hss
vcudu
itibariy-
ok harfli, az harfli, isim,

harf
ve benzeri eylerdir ki, bu vcut zamana ve her lkenin rf ve
adetlerine gre deiir; fakat asldaki ve zihindeki vcut ne
zamana nispeten ne de milletlere gre zinhar deimez. Asldaki ve zihindeki vcudu imdilik bir tarafa brakarak yalnz lfzi
olan vcudu gz nnde tut; nk maksadmz bununla ilgilile ise
Trk, Zenci,
fiil,
dir.
ayrlrlar.
dir.
sim,
Mesela gk, aa, insan ve benzeri

fiil,
harf, emir,
lafzlar
vaz- evvel-
nehy, muzari gibi lafzlar vaz- sndir. Bu-
vz- sn dememizin sebebi, nk eyaya delalet etmek

zere vazedilen lafzlar yle ksmlandrlyor:
na,
tabir edilmitir,
bir delili
olan bir
ikincisi
birtakm sesler-
varlk,
mam-
20
Gazal
se
deil gayrisinde manaya dellet eder-
Lafz, kendisinde
oalma
'
f-sntenii*
harftir.
Kendisinde mnya dellet eden lafz da
ksma
iki
ayr-
ln
-
Mnsnn zamanla
alkas olan lafz. Buna
fiil
denir.
Vurdu ve vurur gibi.

2
nir.
Mnsnn zamanla
alkas olmayan lafz. Buna isim de-
Gk ve yer gibi.
Lafzlar,
nce, zat ve
ve bunu mteakip,
etmek zere vazedildi

stlahlar, lafzlarn ksmlarna
asllara dellet
isim,
harf
fiil,
nk lafzlarn kendileri, vazeitibaryla birer mevcut oldular ve
dellet edici olarak vazedildiler.
ve asllar
zihinlerde tebessm edince
dildikten sonra zatlar

ekilleri
gste-,
lisan hareketleri ile
teaddd
ettii tasavvur ediliyor. yle ki bir isim bir ka ksma ayrlr ve
her ksma ayr bir isim verilirse bu durumda o isim, nc derecede olmu olur. Nitekim ismi marife ve nekire olarak ikiye
ayrmaktayz ve bundan maksat, bir ismin vaz- sn durumunda
rilmeye hak kazandlar. Bu cihetle lafzlarn vaz'nn
olduunu
sana anlatmaktr,' ayet bize "ismin
sorulursa, "isim,
mfred
(tek)
harften ayrt
edecek
bir
nedir?" diye
etmek zere vave

zamanda bu tarife, ismi
manya
zedilen lafzdr!" diyebilir ve ayni
tarifi
dellet
fiil
kayt da ekleyebiliriz. Fakat bizim bura-
beyan etmek deildir. Sadece

isimden, onun nc derecedeki mnsnn murad olduunu
belirtmek istemekteyiz ki, bu, ismin aslda ve zihindeki vcutlar
deil sadece lisandaki vcududur. "Eer ismin bir mnya del-
maksadmz
daki
isim iin
tarif
etmek zere vazedilen lafz olduunu anladnsa;

lisin ki, mn ifade eden her mevzuun bir vaz ve
let
bir
de
meyzunleh'i vardr; mevzunleh'e
kendisine
msemmi ve
artk bilmebir
vazi ve
msemma.
vz'a tesmiye denir, Mesela
filan,
Vziin
ocu-
ad koydu dediimiz vakit, ocuuna delalet eden bir lafz

vaz'etmi olmaktadr ve onun bu vazetme hareketine tesmiye
una
~Ko^<xk
Kokulmak
b-Z^tricy fisty
*^ <xr
Esm-i Hsn erhi
ad
verilir.
snda
snn
Bazen de tesmiye
Mesela
istimal edilir.
21
vazedilen ismi anna mana-
lafz,
ad Ahmed
olan bir ahsa, bir
baka-
Ahmed-" diye seslenmesi gibi ki, onun bu armasna

da adverme (tesmiye) denir. O halde tesmiye lafz, ad vermek
ile adn anmak arasnda mterektir. Geri tesmiyenin ad verme
manasndaki istimali adn anma manasndaki istimalinden daha
uygun ve elyak ise de iki husus arasnda mterek olduu inkr
J
ve
sim, tesmiye
msemma
kndr.
isimdir.
Tahrik
mte-
Hareket, bir yerden bir
eden drt ayr

yere tanmaya dellet eder.
meydana
getirmeye, mharik, hareketin
Bunlar ise muhtelif mnlara dellet
ise,
bu
hareketi
taharrk de, bir fiilden
fiiline
lafzlarn, hareket, tahrik,
ve muharrik lafzlarnn mecrasnda mtala etmek mm-
harrik
hareket bulunan
de
eye
saadr olmakla beraber kendisinde
dellet etmektedir. Mteharrik, kendisin-
hareket bulunan mahalle dellet edip
lafzlarn
mefhumlar anlald
ise,
fiile
delalet etmez. Bu
artk bunlar hakknda, onlarn
olduunu sylemenin caiz olup olmadnlsn. Mevzuu ihata edebilmek iin gayriyet ve hviyetin manasn iyice idrak etmek gerekir.
birbirinin ayni
veya
gayri
Hve hve (o odur, o onun
eit
aynidir)nin,
istimali
vardr:
1
gibi.
Bu
arap badedir ve
istimal,
zat
gazanfer arslandr
itibariyle bir
olup
Sadece
tesmiye
harfleri itibariyle
deiik
sznde olduu
e anlamda
ve mefhumlar arasnda bakalk olmayan her
Bu
olan
bu
iki
ey
ismi
iin
tr insimler
bulunan
caridir.
mteradif
edilir.
Saarim kl ve
istimal, birinci
sznde olduu gibi.

farkdr. nk bu isimlerin mefhum-
mhenned
istimalden
kltr
deil muhteliftir. Saarim keskin olan klca,

mhenned de Hind lkesine mensup klca denir. Seyf (kl)
lar
ise,
"ey
edilemez.
/
mteradif
mutlak olarak
istimal
edildii vakit saarim
ve muhenned'den
oN
mam-
22
ayr
Gazal
manaya
bir
dellet eder.
harf itibariyle deitiklerini
ve
Oysa mteradif
isimlere mtedhil
sadece
asllar itibariyle kendilerinde ziya-
olmadm
veya noksanlk bahis mevzuu
delik
isimlerin
demek doru
olur.
grdk. Bu tr
Nitekim seyf (kl), ken-
mna ynnden ziyadelik olmasna ramen bu

de mefhumuna dhildir.
dilerinde
ismin
souun
iddia
ayniyet,
u)ne
beyaz souktur sznde olduu gibi ki, beyaz ve

bir olduu ve dolaysyla beyazn souun ayni olduedilecektir. vecihden en uza budur. Buradaki
Kar
iki
vasfla vasflandrlan bir
racidir
ve bunun mnas,
bir
ve souklukla mevsuf olmasndan
Hve nve szmzn,
bir
mevzun vahdeti (tek oluzatn ayni zamanda beyazlk
ibarettir.
vecihden, vahdet ifade
eden
Vahdet olmasayd hve

hve demek mmkn olmaz ve kesret olmasayd gene hve
hve demek mmkn olmazd,- nk bu hve hve iki eyi
iaret etmektedir. Sadede dnelim ve diyelim ki:
kesrete delleti mlahaza edilmelidir.
"arap badedir!" szmzde olduu

ederek ismin
mefhumu bakadr.
semmann
ve Trk
simden
Bu
ahs
nk
isim, lafz olmayabilir.
ve Araplarn
bulun-
Acem
vazettikleri
bazen msemm isme mutabk olmayabiedildii vakit "nedir?" diye sual edilir. Oysa
kimdir? diye sual edilmektedir. Mesel meclise
geldii
soruya "onun
isim Arap,
m-
itibarla
sual
msemmdan
bir
olduunu aklam
yani Acemlerin, Trklerin
ismi,
bir lafzdr.
Nitekim ismin dll (dellet eden) ve
medll (dellet olunan)
maktayz. Sonra
lir.
mteradif isimle-
msemmann ayni olduunu iddia edenler

surette yanlmlardr. Msemmann mefhumu baka ismin
re kyas
mutlak
gibi
vakit,
ad
"bu
ahsn ad
Ahmet'tir!"
cevab
nedir?" diye sorulursa
bu
ayet o ahsn kenbu durumda "kimdir?"
verilir.
zatndan sual edilecekse

demek gerekir. Kez yakkl bir Trk'e Hind ad verildiinde
"isim irkin, msemma gzel!" diyoruz. ok harfli veya ar mahreli bir isim olursa "isim kaba, msemm nazik!" diyoruz. Bazen
disinden, yani
Esm-i Hsn erhi
isim
mecaz
uur sayma
oluyor; fakat
msemm mecaz
kabilinden isim deiiyor; fakat
olmuyor. Bazen
23
de
msemm deimi-
msemmnn birbirinden ayr eyler

olduklarnn birer delilidir. Eer fikrini altracak olursan bu zikredilenlerden maada, isim ile msemm arasnda birok farklar
bulursun. Ne var ki basiret sahibi olana szn az da kfidir.
yor.
Btn bunlar isim
z'ansz ve
ile
idraksiz olanlar ise,
ok
izah
msemmnn
daha da ok artr.
mtak olduu ve
seyf (kl) sarim (keskin kl)in mefhumuna dahil olduu sibi
msemmnn da ismin mefhumuna dahil olduu sylensin. Buna
kail olunduu takdirde tesmiye, msemm, msemmi ve ismin
cmlesinin ayni ey olmalar lazm gelecektir. nk hepsi de
isimden mtak (trev) dir ve isme delalet etmektedirler. Bu ise
bir mcazefe ve pein hkmdr. Hareket, tahrik, muharrik ve
kinci istimale
mteharrikin ayni
hepsi
de
gre
ey
olduklarn iddia etmeye benzer. Bunlarn
hareketten mtaktr. Oysa bu iddia
nk hareket, mahalle ve
ce
bir
isimden
yerden
bir
yere
faile
ve
fille
intikale delalet
dellet
doru
deildir,
olmakszn sade-
eder. Muharrik, hareketin
mef ul olmakla beraber hareketin mahalline, mteharrik ise, mef ul olmakszn hareketin mahalline delalet ediyor. Tahrik, faile ve mahalle delaleti olmakszn
failine
delalet ediyor. Muharrek,
hareketin filine delalet ediyor. Bunlar, birbirinden ayr gereklerdir.
ise
Hepsinde de hareketin mevcudiyeti mlahaza edilmekte

de, hareket, kendi nefsinde ve mstakil olarak anlalan bir
hakikate sahiptir. Hareketin ta
ile
nispeti
anlalr. Bu izafet muzfdan ayrdr. zafet,
muzf
nce
onun
ancak
iki
tali
derecede
ey arasnda
mta-
ve sonra mahalle
nisbeti dnlr. Bu,
faile olan nisbetinden bakadr. Nitekim hareketin mahalle olan nisbeti ve ihtiyac zaruri, faile olan
nisbeti nazaridir. Bunu sylemekle tasavvursuz iki nisbetin mevcudiyetine hkm kastediyorum ki, isim bir delalettir; onun
medll vardr ve ona msemm denir ve ismin vaz' (istimali)
ise, bir fail-i muhtarn iidir ve adna tesmiye denir. Sonra burala
edilir,-
ise
mstakil olarak
24
mam-
Gazal
daki tedahl
ile
seyf (kl)
mhenned
vardr. yle
saarim (keskin kl) ve
oluu arasnda fark

ki saarim, bir sfat ilavesi ile kltr. Mhenned de sfat ilavesi ile
kltr. Seyf ite bu mefhuma dahildir. Oysa msemma bir sfat
ilavesi ile isim veya tesmiye bir sfat ilavesi ile isim deildir ve bu
(hind klc) mefhumlarna dahil
tevil
burada
doru
nc
olamaz.
teaddd ile mahallin ittihad esasna dayanan bu vecih, uzak olmasna ramen isim ve
msemmda can olmad gibi, isim ve tesmiyede de cari deildir. Ancak bir eyin hem isim ve hem tesmiye olarak adlandistimale selince; sfatlarn
rlmak zere vazedilmi olduuna
olduu
misalinde,
tayan
bir
gibi.
manadan
Kar
kail
olmak
gerekir. Nitekim kar
soukluk ve beyazlk vasflarn

Keza durum, "Sddk, (Hz. Ebu
ise,
ibarettir.
Ebu Kuhafe'nin olunun kendisidir!" sznden de farkldr. nk bu sz tevil edildiinde, Sddk olarak vasflandrlan
ahsn vildet bakmndan Ebu KuhafeVe mensup olduu anlalr. Bu takdirde hve hve (o odur)'nin mans, sfatlar arasnda
kesin zddiyet bulunmakla beraber mevzun ittihad (bir oluu)
dr. Sddk'n mefhumu baka Ebu Kuhafe'nin olu olmann mefhumu bakadr ve burada yaplmas mmkn olan teviller, ne
isim ve msemmda ne de isim ve tesmiyede, ne hakikat itibariyle ne de mecaz ynnden zinhar cari deildir. Mteradif
Bekir),
szmzde olduu gibi

hakikat cmlesindendir. Ancak iki 'lafzdan anlalan mana arasnda lgav bakmdan, herhangi bir farkn olmamas arttr. Eer
isimler,
"Gazanfer aslann kendisidir!"
fark varsa
ve
bu
isimlerin
takdirde bir misal aramak gerekir. Bu, hakikatin bir
ok oluu
Hve hve (o onun,

vahdetin ve dier cihetten
cihetine racidir.
ayndr) szmzde bir cihetten

kesretin mevcut olmas lazm geliyor. Vecihlerin en iyisi, vahdetin manada ve kesretin ise mcerred lafzda olmasdr.
uzun ve anlalmas g olan bu ihtilaf hakknda bu

kadar izah kfidir. Artk isim, tesmiye ve msemmann her birinBahsi
den anlalan ve aranan mana bakmndan
farkl birer lafz
olduk-
25
Esm-i Hsn erhi
larn
farkl
anlam oldun. Ancak bunlardan her birinin dierinden

olduu sylenebilir; onun ayn olduunu sylemeye imkn
yoktur.
nk
sim
ne de
iin,
gayriyet,
hve nve (ayniyet)nin
msemmnn
gayri olabilir
mukabilidir.
ayni olabilir, gayri olabilir
diyen nc
mezhebe
ve ne
ayni
gelince, haktan
en
uzak olan ve en ok karmaklk iinde bulunan frka budur.
durum deiir. Mesela ksma ayrlan

isimden ismin kendisini deil mefhum ve medllnn kastedildiini sylemek mmkndr. smin mefhumu tabii ki ismin gay-
Ancak
ridir.
tevile gidilirse
nk ismin mefhumu,
ismin medlldr
ki
delil
baka ve
bu taksim ismin mefhumuna racidir ve dorusu da yle demektir: smin mefhumu

msemmnn zat ve hakikati ve mahiyeti olabilir. Bunlar nsan
ilim ve beyazlk gibi mtak (trev) olmayan nevi isimleridir.
medlul bakadr. Bu
itibarla
Mtak
olan isimler ise
hakikati
mphem
zikredilen
msemmnn
hakikatine dellet
(bulank) olarak brakr ve sadece
nn
bir
iin
yaplan ve ondan ayrlmayan
etmeyip
msemm-
ve ktip (yazar) misallerinde olduu gibi. Sonra insan ilim ve beyazlk gibi mtak
olmayan nevi isimlerinden, lim ve beyaz gibi msemmada
mevcut bir halin vasfna veya yaratc ve yazar gibi msemma
lar
sfatna delalet eder. lim
yaplr]
"O
nedir?" sorusuna
(bilgin)
bir izafete delalet
cevap
eden
itikak-
olarak sylenen isimlerin
olduunu syleyebiliriz. yle ki baya bir

insan iaret edip "O kimdir?" demez de "O nedir?" derse,
bunun cevab "nsandr!" olmaldr. ayet "hayvandr!" derse,
mahiyetin cevab olamaz. Zira insann mahiyetinin mcerred
birinci
ksmn
hayvaniyet
ile
tarifi
kaim
olmad
aikrdr.
nsan, akll hayvandr.,
Mcerred olarak hayvan deildir. nsan, hayvan- kil'e verilen

isimdir. nsan yerine beyaz veya uzun veya lim veya katip denilse cevap olmaz. nk beyazn mefhumu, beyazlk vasfm
tayan mphem
ki;
mahiyeti bilinmez. limin mef-
mphem bir varlk ve katibin mefhumu, kitabet

yapan mphem bir varlktr. Geri ktibin insan olduu anla-
humu,
iini
bir varlktr
ilim
sahibi
bunun anlalmas lafzn mefhumundan hari ve

onun mefhumuna ilave olan bir takm delil ve hususlar aracl
Fakat
labilir.
Keza
renk iaret edilerek
bir
cevab
yazdr!"
verilir.
"O
Eer bunun
dendii
nedir?"
yerine bir
derek "aydnlatcdr!" veya "gzn
vakit,
"be-
mtak isim zikredatcdr!" desek
nk "o nedir?" sorumuzdan kastmz zatn

ve mahiyetini renmektir. Aydnlatc lafz aydnlatma
cevap
deildir.
hakikat
mphem bir varlktr. Datc lafz, datma

olan mphem bir varlktr. simlerin medll ve
hassesine sahip olan

hassesine sahip
mefhmlar hakknda ite bu taksim dorudur ve biz bu taksimi

yle de tabir edebiliriz:; sim, zata da ve zatn gayrine de delaf
eder ve onun zatn gayrine delaleti, istimalde msamaha

tarikiyledir. Zatn gayrine delalet eder szmz, "O nedir" in
let
cevabnda
tefsir
vaki olan mahiyetin gayrini
doru
edilmezse cevap
delalet etmektedir
ki,
onun
lafzndan farkldr. lim,
mdi
delalet eder.
isim
ilim
olmaklmzla
kastetmi
olmaz. lim,
ilim
sahibi olan zata
zata delaleti vardr. lim lafz

sahibi olan zata,
msemmann ayn
ilim,
ise
olabilir
ilim
yalnz ilme
iddiasnda
iki
arza vardr ve bu arzalarn giderilmesi gerekmekte din

1 -
bu
Ya buradaki
Veya
"isim",
takdirde, ismin
hakikat
den yaratc
"zatn mahiyeti"
gayri
olduu
mefhumu"
ile
merhumunun zatn
ve mahiyetin
"Yaratc,
"isim" yerine "ismin
getirilmeli.
deitirilmelidir.
hakikat
Ancak
ve mahiyeti veya
sylenebilir.
msemmann gayridir!" szne gelince, bu szlafznn msemmann gayri olduu kasted iliyorsa
burada beis yoktur. Esasen lafz baka ve lafzn medlul bakadr. Fakat bu szden, yaratcnn ifade ettii manann msemmann gayri olduu kastediliyorsa ite bu muhaldir. nk yaratc,
bir isim
kendisinden
dir.
o ismin msemmasdr. Eer

msemma anlalmazsa o msemmann ismi deil-
ve her
Yaratma,
ismin mefh'mu,
yaratcnn,
merhumuna
dahil
olmakla
beraber
Esm-i Hsn erhi
27
yaratc, yaratmann ismi deildir. Ktip, kitabelin ismi deil, m-
semma da tesmiyenin
ma fil sadr olan zatn
ismi deildir.
ismidir
ve bu
Yaratc, kendisinden yaratitibarla
yaratcnn merhumu
zamanda zattr. Yalnz zatn hakikati deil, izah bir sfat sahibi olmas ynnden zatn aynidir. Nitekim baba dediimizde,
bu lafzdan, o'ulun zat deil, oula izafeti ynnden babann
ayni
zat anlalr.
lar
bu
Sfatlar, izah
sfatlar
ve sayr izah olarak blmlenir ve
zat-
cemeder.
Eer yaratcnn
bir sfat
olduu, sfatn
bir,
ispattan ibaret
bulunduu, yaratc lafznn mazmununda sadece yaratmann

ispatnn varl, fakat yaratmak yaratc
yaratmakta yaratcnn
hakiki bir
demek olmadndan
bulunmad
sfat
ve
ismin
m-
olduu sznn buradan ileri geldii iddia

edilirse, cevaben deriz ki: sim, msemmann gayridir iddias
eliiktir. Tpk bu delilin medlulden bakasn gsterip tanttm
iddia etmeye benzer. Zira msemma ismin mefhumundan
semmann
gayri
bu durumda mefhum,
ve msemma, mefhmun gayri nasl olur?
(isimden anlalan manadan)
msemmann
gayri
ibarettir
ki,
bulunmad ve yazarn,
olmad iddias da doru de-
Sonra yaratann, yaratmaktan sfat
yazmaktan gelen
ildir. Yaratann,
delili
bir vasfa sahip
yaratmaktan gelen
nk yaratan, bazen bu
de bu
yazlk
sfatla
sfat kendisinden nefyedilir.
ve bunda da nefy ve
ispat
bir sfat sahibi
vasflandrlr ve kimi vakit
te
caridir,-
olduunun
izafet
de muzafn vasfdr
aynen muzaf olmayan be-
gibi.
fAhmed
ve
Fehmi'yi
olu olduunu rendii
tanyan
vakit,
bir insan, Fehmi'nin
phe
yok
ki,
Ahmed'in
yeni bir
ey -
ey, ya sfat veya mevsuftur. Mevsufun

zat olmadna gre sfat ve binefsihi kaim olmadna gre de
Ahmed'in sfatdr. zafetler muzaflarn vasflan kabi ndendir,- ne
var ki bunlarn mazmunlar, iki ey arasnda mukayese yolu ile
renmi oluyor ve bu
yeni
anlalr ve bu husus, onlar sfat olma durumundan karamaz.

Allah (c.c.)'n yaratc olmakla mevsuf olmad sylense bu sz
imam- Gazal
28
kfrdr. Nitekim lim olmakla
mevsuf
bulunmad
sylense bu
szn kailini bu karmakla dren sebep

kelamclar nezdinde arazlarn cmlesinden saylma-
da
kfrdr. Bu
ki,
izafet,
maktadr.
Kelamclara,
"binefsihi
kaim
manas
"arazn
olmayp
diyecekler ve "zafet bir
diye
nedir?"
sorulsa,
mahalde mevcut olan nesnedir!"

mevcut mudur deil midir?" deseniz,
bir
demek zorunda kalacaklardr. nk babalsn yokluunu iddia edemezler; Eer yok olsayd, kinat ta baba diye bir varlk bulunmazd. imdi kelamclara, babalk demek
"evet, mevcuttur!"
olan bvvetin binefsiha kaim olup
olmadn
binefsiha kaim
Ye
bir
olmad
onun
sorulunca,
mahalde mevcut olduunu
olmayp bir mahal

ile kaimdir. Arazn da bir mahal ile kaim olduunu itiraf etmekle
beraber, izafetin bir araz oluumu dnp inkr ediyorlar. Kelamclarn, baz isimlerin msemmann ne ayni ne de sayri olduszne selince, bu sz de yanltr ve bunun yanll "lim"
lafznn tefsiri ile izah edilecektir. ayet Allah- Tel hakknda
bunun itlkna eriatn msaade etmedii ileri srlrse, hakk ve
doruyu aklamann bir zel izne mtevakkf olmad sylenebilir ve belki bu hususta imdi msamaha vardr. Dikkatimizi
itiraf
edeceklerdir. Evet, izafet binefsiha kaim
ilim ile
vasflandrlan insan zerinde toplayalm ve diyelim
insandan ayr
tarifinin
"O
bir varlk deildir,- insan var iken ilim yoktu.
olduu
lim
lmin
baka oluu sebebiyle
ilmin
insandan
sylenecektir. Fakat tek bir
ahs
hakknda
insann tarifinden
ayr bir varlk
ki:
limdir ve insandr" denildi'
vakit, alim
insann ne ayni (ken-
(bakas) dr nk insan, ilimle mevsuf olan

bir varlktr. Diyeceiz ki bu hkm, ktip ve tcir hakknda da
lazm silecektir; nk bununla mevsuf olan sene insann kenki, mesele izah ve tafsile muhtatr. yle ki,
disidir. Gerek
insan lafznn mefhumu, lim lafznn mefhumundan bakadr.
disi)
ne de
sayri
Zira insan
humu
ise,
lafznn mefhumu, akl ve ntk hayvandr; limin mefilim
lafzn kendileri
dr.
te
vasfna sahip olan
mphem
bir varlktr.
Her
iki
de baka baka ve mefhumlar da baka baka-
bu vecihten
birbirinin ayni deillerdir
ve onlara hve
29
Esm-i Hsn erhi
hve (o onun ayndr) demek caiz deildir. Fakat baka vecihten ise birbirinin aylidirler ve
demek
ile
onlara birbirinin sayr
caiz deildir. Aklayalm: insan ve lim olarak vasfland-
alm
aldn
zat gz nne
rlan tek bir

varlk,
bu vecih
vakit,
insan tesmiye edilen
Vasflandrlan varln kendisidir: Nitekim kar
olarak.
souk ve
zamanda beyaz olmakla

vasflandrlan varln kendisidir. te bu bak ve itibarla ilim
insann ayni ve birinci itibarla da gayridir. tibar yn bir olup da
o onun ayni veya o onun gayr olmamas aklen muhaldir. Nitekim o onun ne ayni ne de gayri olmas keyfiyeti de mstahildir.
nk gayriyet ve ayniyet, nefy ve ispata tekabl eden kart
tesmiye edilen varlk,
ayni
kavramlardr ve aralarnda vasta (orta derece) yoktur. Bu izah

kavrayan
unu
kii,
kudret ve
iin
ilim
bilecektir
ki,
zata ilave olarak Aliah- Tel
sfatlarn ispat eyledii vakit zattan ayr bir
zamanda gayriyet iin de, iznin varid olmasna

mtevakkf olduundan lafzan itlak etmemi (sylememi) olsa
bile bir mana ispat etmektedir. Buna itiraza mecal yoktur. lmin
tarifini zikredince bu tarife Allah- Teala'nn ilmi dahil olur,-" kud-
varlk
reti
ve
ayni
ve zat
tarife dahil
dahil
ise dahil deildir.
halde
tarifin
dnda
olan eyin gayri nasl olmaz? ve kudretin
olmadna
gre
ilmi
dnda
kalmasnda zarar
kudret
baka
ilim
ise
tarif
yoktur;
bakadr;
eden
kiinin,
nk ben
kalan
tarifine ilim
"kudretin
ilmi tarif
ey,
tarifin
ediyorum,-
kudreti ilmin tarifine dahil et-
mekliim lazm gelmez. Keza lim zat da ilmin gayridir ve onu

da ilmin tarifine dahil etmekliim gerekmez!" diyerek zr beyan etmesi niin caiz olmasn? Tarife girenin, tarife girmeyenden
baka olduuna kh olann szn tanmayan ve buradaki gayr
lafznn itlak (istimali)ni muhal gren kii, phe yok ki gayr lafz-
nn manasn
anlamayanlar grhundandr. Bence gayr
lalmayacak
bir
kimse,
belki
la
syleyebiliyor.
an-
manas aikrdr. Ne var

aklnn ve vicdannn kabul etmedii eyi lisann-
mana
ki
lafz,
deildir. Bu lafzn
mam-
30
Gazal
mcadeleden maksat,
Fakat brhant
akllar avlamaktr
edelim. Artk
ki,
avlamak deil
dilleri
neticede hak olan eyi batnen tanyp
o hakkn
lisanen izah ister
yaplm
ve
itiraf
yapl-
ister
mam olsun.
Eer
msemmann
ismin
sz sylemeye,
duunu
olduunu
ayni
ismin stlah
mnya
ile
sylemekten saknmak
eden
dellet
mecbur
iin
syleyenlerin,
lafz ol-
bu
olduklar,
bu
olmadna kail olmak

lafzn bulunmad ve
tak-
dirde Allah- Tel'nn ezelde ismi
gere-
kecei, nk ezelde lafzn ve
lafzn
hadis
olduu
ileri
srlrse deriz
olan zayf bir serektir.
olduu ve
sabit
ya Arap veya
yle
kendilerinin
Acem
ki
Bu, bertaraf edilmesi kolay
ki:
isimlerin
bulunmad
(Arab'n gayri)
manalarnn ezelde
sylenir.
isimleridir
nk
isimler
ve cmlesi de
Zatn manasna veya sfatna raci olan her isimde bu

hkm caridir. Mesela Kudds ismi gibi ki, bu isim, ezelde
kudsiyet sfat ile mevcuttu ve lim gibi ki, O, ezelde alim olarak
hadisdir.
mevcuttu. Nitekim eyann, vcutta mertebesi
bulunduunu
yukarda izah etmi bulunmaktayz. Bu mertebelerden
vcududur
sfat hakknda kadimlik ile mevsuf
eyann zihinlerde olan vcududur
yann
zat itibariyle olan
zihinlerin
kendileri
vcududur ve
de
dillerin
hadistir.
hadis
ki.
olan. vcuttur bu.

ki,
e-
Allah- Teala'nn zat ve
bu vcut
ncs,
olmas
biri,
ile
hadistir,-
eyann
bu vcudun
kincisi,
nk
dillerdeki
kendisi
de
hadistir.
bu
Evet, zihinlerde sabit olan

bilgiler,
gibi
bilgileri
Allah- Telya izafe edildii
Zira Allah- Tel
ezelde mevcut ve
olduunu
ilminde de sabit
cut ve lim
eyadan
bilirdi.
kastediyoruz
zaman kadim
ilim idi
ve
olurlar.
kendisinin
O'nun vcudu, nefsinde
ki,
mev-
olduu
bulunuyordu. Kullarna ilham edecei,
onlarn gerek zihinlerinde ve gerek dillerinde yarataca
isimler
de kendisince malumdu. te bu tevile dayanlarak O'nun

ezelde isimleri bulunduunu sylemek caiz alr. Fakat Haalik,
Musavvir ve Vehhab gibi, fi'le raci olan isimlere gelince, bazlar,
Esm-i Hsn erhi
Allah- Teala'nn ezelde haalik olarak
de vasflandrlmaz olduunu
kimi
laf,
bir
nada
vasflandrdn
sylemektedir.
sylerken,
Oysa bu
esasa mstenid deildir. nk Haalik (yaratc),
istimal edilir:
Biri,
ezelde
kati
olarak sabit
31
ve br
ihti-
ma-
iki
ise kati
manadr ki, bu iki mana zerinde ihtilaf yersizdir. Nitekim kl, knda olduu zaman da ve boynu keserken de
kesici olarak tesmiye edilir. Ne var ki knda bil-kuvve, kesme
olarak menfi olan
da susuzluu gidericidir: fakat bardakta iken bil-kuvve ve midede iken bil-fil kandrcdr. Bardaktaki suyun kandrc olmasnn manas ise, o suyun,
mideye indii zaman kandrmay meydana getiren vasf ve nitesrasnda
ise bil-tl kesicidir. Bardaktaki su
bulunmasndan ibarettir ve bu, maiyet (hidrat) sfatdr. Kndaki kl da kesicidir; yani kesilmeye mahal olacak bir nesne ile
bulutuu zaman kesmeyi meydana getirecek vasf ve niteliktelikte
dir.
Bu sfat
domasna
ise keskinliktir.
Artk kendi nefsinde yeni
muhta deildir.
te
Bar-i
(yaratc) olmas, bardaktaki suyun

Yani
O, kelimenin
ikinci
klacak sfat zere
manas
vasfn
Tel'nn ezelde Haalik
kandrc olmas manas
yapmay ve yaratmay mmkn
kastedilmitir.
bir
ile
iledir.
olduu
Haalik (yaratc)
de-
henz kendisinden sdr olmamtr.

Allah- Tel'nn gerek ezelde ve gerek ebedde lim, kudds
ve sair isimlerinin bulunmas da bu mana zeredir. Bir bakasnn, O'nu o isimlerden biri ile tesmiye etmesine veya etmemesine ihtiya yoktur. Cedelcilerin ou zaman yanlmalarnn
menei, mterek isimlerin manalar arasndaki fark temyiz edeildir,
yani yaratmak
meyilerindendir. Bu
ou
fili
farklar
ayrt edildii takdirde ihtilaflarnn
kalkar.
Eer
Allah- Tel'nn, "Siz O'nu
brakp da
kendinizin ve
atalarnzn tesmiye ettiiniz isimlere tapyorsunuz!"

ileri
srlrse, bilinmektedir
dana gelen
tapmakta
1
lafzlara deil,
idiler.
ki,
Kavl-i erifi
onlar, alfabetik harflerden
msemmlara
Ancak bununla
yusuf Suresi, 40. ayet.
istidlal
mey-
(isimlerin sahiplerine)
edenin
istidll
ynnn
mam-
32
anlalmas
Gazal
yle demesi
iin
gerekir: Onlar, isimlere deil,
m-
semmlara ibadet ediyorlard ve bu takdirde O'nun sznde,

isimlerin msemmnn gayri olduuna dair tasrih (aklama) vardr. Nitekim
d" demi
"Arap, msemmlara deil, isimlere tapyorlar-
biri,
sz eliik
olsa,
ve
olur
fakat "isimlere deil,
m-
semmlara tapyorlard" dese, sznden anlalan 'mana eliik

olmaz. Oysa isimler msemmlarn ayni
szn
birincisinden
Ayetin
manaca
manas hakknda
farkl
olmu
olmamas
ikinci
gerekirdi.
zamanda yle de
ayni
msemmsz
Putlara verilen tanr isimleri,
olsalard
denilir:
birer isimden iba-
nk msemma, aslda sabit olan ve lafzn kendisine

dellet ettii manadr. Putlar, ne aslda sabit ne de zihinlerde
malum olan tanrlardr; ancak isimleri dillerde mevcuttur ve bunretti.
manas olmayan
lar
hikmetinas olarak tesmiye

nunluk duyarsa, "isim
mana mevcut
yle
onlarn
fiil
gitti!"
kendisi
kimse
de bundan mem-
denir. Zira ismin
ardnda
bir
olduuna dair delil ite budur.

tesmiyeye ve tesmiyeyi de onlara izafe etti ve
tesmiyeyi onlarn
ki,
ve
bir
deildir.
ismi
ki
edilir
houna
msemmnn
smin
Hikmetinas olmayan
isimlerdir.
ve
fili
gayri
klarak,
"tesmiye ettiiniz isimler" buyurdu
tesmiyeleriyle
meydana gelen
isimler demektir.
Yoksa putlarn ahslar, onlarn tesmiyeleriyle hadis
olmu
deil-
lerdir.
ayet
olmak
ziyadedir ve
tarikiyle
bu
EI''l Sresi, 1
E'ra
Sresi,
istimal,
ey
Arap lisannda
O'nun
misli
gibi
caridir.
deildir"
benzer. Bu ayete dayanarak burada Allah- lel
kavl-i erifi "ne
(ve ten-
Nitekim Allah(c.c.)'n, "Hi bir
o yce adn tebih
buyurduu ve tenzih edilenin gerekte isim olmayp

olduu ileri srlrse cevaben deriz ki: Burada isim, sfat
zih) et!"
zat
Allah(c.c.)'n, "Rabbinin
yet.
1 1
ayet.
Esm-i Hsn erhi
iin
sylemek caiz olmaz. nk tebih
ispat edildiini
misil
edat olan (ve
"gibi"
33
manasna gelen)
Ayni za-
kf ziyadedir.
manda msemmy icll ve tazim olarak ismin msemmadan

kinaye olduunu sylemek de yerinde olur. Nitekim yksek
rtbeli
hakknda cenab ve hazret
kiiler
cenablarna veya
selam
kullanarak
tabirlerini
Bundan
murad, selamn o ahsn zerine olmasdr. Fakat- icll ve tazim
kabilinden kendisi zi kredi Imeyerek yksek rtbeli oluuna delalet
eden
bir
ne kadar
hazretlerine
husus kinaye
msemmnn
mutabktr. Bu
olsun
tarikiyle zikredilmitir.
de msemm
gayri ise
derler.
Sonra,
ile
isim,
her
ve ona
ilgili
gibi hususlarn, lgaviyatta basiret sahibi olanlarn
gznden kamamas
gerekir.
Hem de kamamaldr. nk ismin msemmnn gayri olduuna kail olanlar, "En gzel isimler Allah'ndr." 4 ayet-i kerimesi
ve "Allah- Tel'nn doksan dokuz
yzden bir eksik; her kim, o isimleri ta'dad ederse behemehal cennete gi5
rer!"
hadis-i erifi ile istidlal etmekte ve yle demektedirler:
isim, msemmnn ayni olsayd doksan dokuz msemm bulunmas gerekirdi; bu ise msemm bir olduundan muhaldir.
ismi vardr,-
msemmnn gayri olduunu itiraf

ismin msemm manasnda deil de
burada ismin
tekiler de,
etmek zorunda
kalarak,
tesmiye
manasnda
berikiler
de, ismin, aslda
varid
olduuna
msemmnn
bazen msemm manasnda geldiini

nin o yce adn tebih (ve tenzih)
tahric ediyorlar.
dzgn
Mamafi her
deildir.
rimesi hakkndaki
iki
hakkndaki isim veya
EI''raf Sresi,
et!"
ayetini
istidlal
ve "Rabbi-
bu manada
ve cevaplar
ismini tenzih eyle!" ayet-i ke-
istidlal
msemmnn
bir
ve o onlarn bu
olduuna ve
80. ayet.
Buhar ve Mslim'de
EI''l Sresi, 1
teslim ediyor
beraber
grlere dair lehte ve aleyhte ne varsa
retmi bulunuyoruz. Ancak bu
gayri olmakla
grubun da
"Rabb'nn Yce
Nitekim
ihtimal veriyorlar.
Ebu Hreyre'den
ayet.
rivayet edilmitir.
zik-
istidll
buradaki
mam-
34
Gazal
isimden sadece tesmiyenin kastedildiine dair cevaplar
iki
yndedir:
msemmnn
olduunu syleyen, burada

msemmann doksan dokuz olduunu sylemekten aciz deildir. nk bu szn sahibine sre msemmdan murad,
ismin mefhumu (isimden anlalan mana) dr. Nitekim lim isminin mefhumu Kadir o isminin mefhumundan bakadr. Kudds,
Haalik ve sair isimler de byle. Her ismin kendine mahsus bir
mana ve mefhumu vardr. Neticede tekbir zatn vasfna raci
olmalar durumu deitirmez. Sonra bu kavlin sahibi, ismin mana
olduunu sylemek durumundadr ve esma-i hsndan mani1
yi
smin
hsn murad edildiini
kendisi
syleyebilir. Zira
kendisinde kesret bulunan manalardan
msemmalar, aresiz
ibarettir.
murad olduu sz ve
iddias yanltr. Tesmiyenin manasnn, bir eyin ismini anmak
veya onu vasfetmek olduunu, aklam bulunmaktayz. sim bir
olsa da tesmiye, isim alanlarn ok olmas ile oalr ve teaddd
eder. Nitekim zikir ve ilim, zakir ve limlerin okluu ile oalmaktadr; oysa mezkr ve malum olan birdir. Bu itibarla tesmiyedeki okluk isimlerin kesret ve teadddn gerektirmez;
2
Buradaki isimden tesmiyenin
nk tesmiye msemmi
(isim veren)lerin filine racidir; hlbuki
burada isimlerden tesmiyeler murad edilmektedir. simler
ise,
etmek zere vaz'edilen lafzlardan

ibarettir. Artk ister isim msemmamn ayni ve ister gayridir denilsin bo ve manasz tevillere kamak yersizdir. Mesele, byk
muhtelif manalara delalet
bir
ruz
olmadndan bu miktar
ve sz uzatmaya da demez. Ne var
ehemmiyeti haiz
izahat
ki,
bu
ile
yetiniyo-
sibi bahisleri
tanma yolunu retmek iin bu kadar izaha lzum srdk. Ta ki

daha nemli meselelerde bu yoldan istifade edilsin. unu da
kaydedelim ki, bu mesele zerindeki almalar, manalardan
ziyade
lafzlarla
ilgilidir.
BRNC BLM
KNC KISIM
BU
KISIM,
MNCA BRBRNE YAKIN OLAN
SMLERN ZAHI
HAKKINDADIR.
olmasnn caiz olup olmad veya mefhmlarnn mutlak surette deiik olmas gerektii izah edileceksimlerin mteradif
tir.
[oenz ki: Bu isimlerin erh ve izahn yapanlar bu hususa temas etmemilerdir ve onlar, Kebir ve Azim, Kaadir ve Muktedir,
Haalik
ve
yle
ki
manaya delalet etmesini de

uzak grmemektedirler. Oysa ben, doksan dokuz isimden
hangileri arasnda olursa olsun, bunu cidden uzak bulmaktaym.
(e
Bari gibi
ismin tek bir
iki
hadleri iin deil,
isim,
anlamdaki) isimlerin sadece
manalan
harfleri
iin
aranr. Mteradif
deiir. Kald
ki
bu
isim-
deeri tadklar manalardadr. Mana olmaynca lafzlardan

ibaret kalrlar. Bin isim ile gsterilen mana bir isim ile gsterilen
manadan stn deildir. Bu itibarla bu muayyen saydaki isimlelerin
rin,
manas
olan lafzlarn tekrarlanmas
bir
ile
tamamland
keyfi-
yakn deildir ve uygun olan, her lafzn altnda zel bir

manann bulunmasdr. Birbirine yakn iki lafz grdmz vakit
burada aresiz iki durumla karlaacaz;
yeti akla
A O
-
iki
doksan dokuz ismin dnda olduolmas. Ehad ve Vahid isimleri gibi. Ebu
isimden
unun aklanmam
birinin
Hreyre (R.A.)den gelen
mehur
rivayetlerin
birinde Vahid,
brnde Vahid yerine Ehad gelmitir. Bu durumda doksan

dokuz saysn, tekmil eden isim, ya Vahid veya Ehad lafz ile
manas olur. Fakat bu iki ismin, manaca bir

olduklar halde sayy doldurma bakmndan iki isim yerine kaim
olmalar bence cidden uzaktr.
ifade edilen tevhid
j\
mam-
36
m
|
iin
nin,
Gazal
dierinde olmayan bir delalet tadileri srerek birinin dierine kar bir meziyetini izhar etmek
fuzuli zahmete katlanacaz. Gafir, Gafur ve Gaffar isimlerivarid olmasn buna misal gsterebiliriz. yle ki bunlar
B
ki
lafzdan
saymak uzak
birinin,
gr
sadece mafiretin aslna dellet eder. Gafir, gnahlarn okluuna izafetle

mafiretin okluuna delalet eder,- hatta su ve gnahlardan
yalnz bir eidini affedene Gafr denmez. Gatfar ise, tekerrr
yolu ile gnah balamann okluuna delalet eder,- yani gisim
bir
nahlar tekrar tekrar

birinci
deildir. nk. Gafir,
balayan
defada balayan,
demektir. Hatta btn gnahlar
fakat tekrar
gnah ileyeni
balama-
de byledir.
Gani, hibir eye muhta olmayan demektir. Melik de hi bir
eye muhta deildir, her ey ona muhtatr. Bu durumda MeGani isminin manasn ve ayni zamanda ziyade bir mana
tamaktadr. lim ve Habir isimleri de byledir. lim, ilme delalet eden bir isimdir. Habir ise, batn mesaile dair malumatl ol-
yana Gaffar
ismi verilmez
Gani ve Melik
isimleri
lik,
duuna
,delalet eder.
te
isimler
arasndaki
onlar mteradif olmaktan karr ve
cinsinden deil seyf,
ayet
birini
mhenned ve
bu
bu
miktar bakalk,
isimler,
leys
ve esed
saarim cinsinden
olurlar.
yakn olan bu isimlerin bir ksmnda bu iki yoldan

etmemiz mmkn olmuyorsa; hangi ynden birbi-
birbirine
takip
edemezsek bile, iki lafzn manalar arasnda behemehal bakalk bulunduuna itikad etmemiz gerekir.
Mesel Azim ve Kebir isimleri gibi. Allah- Tel hakknda bu iki
lafzn mAnalanmn hangi ynden birbirinden farkl olduunu
tayin ve tespit etmek gtr. Fakat buna ramen aslda birbirinden farkl olduklarnda phe etmeyiz. Nitekim Allah- Teala, bir
rinden ayrldklarn tayin
hadis-i kudsi'de "Kibriya rid

imdir..."
eden
neti
buyurmak
bir
iki
kelime arasnda
ayrm yapmtr. Her ne kadar
ve ss
namazn
suretiyle
(atk)m ve azamet
ise
rid
ve
izar
(petemal)
bakala
izar,
insanin ziy-
de, rid izardan daha ereflidir. Ayni
anahtar "Allah- Ekber"dir
dinde "Allah- Azam" onun
yerini
ki,
delalet
zamanda
byk hukukularn nez-
tutmamaktadr. Nitekim Arap,
Esm-i Hsn erhi
istimalde
iki
nlmad
yerde
lafz birbirinden
ayrmaktadr.
kullanmtr.
Kebir'i
Eer
yle
ki
Azim'in
'
37
kulla-
mteradif olsalard her
ardnca gelirlerdi. Mesela Arap, falandan ya

bakmndan daha byk olduunu anlatmak isterse burada
makamda
"ekber"
birbiri
tabirini
"azam"
kullanr,
tabirini
kullanmaz. Keza
de, Kebir ve Azim'den ayr bir isimdir. Celal,

terir
ve bu yzden de,
ya bakmndan
eref sfatlarn gs-
gelen byklk ifade
edilirken "ekber"in yerinde kullanlmaz; yani
Ayni
zamanda
"at
burada "azam"
Btn bu
isimler,
insandan byktr"
tabiri
kullanlr,-
manaca
"eceli"
manas
fakat "ecel"
birbirine
Cem
denmez.
ifade edilirken
tabiri
kullanlmaz.
yakn olduklar halde mte-
radif deillerdir.
eye ramen doksan dokuza dahil

mahza mteradif (e anlamda) olmalar uzaktr.
Her
harfleri
ve mahreleri
iin aranrlar.
te bu,
iin
itikad
olan
isimlerin
nk isimler,
deil, ancak mefhumlar ve manalar
edilmesi gereken bir asldr.
birinci
bolum
NC
BU
KISIM,
KISIM
MUHTELF MNLARI BULUNAN VE BU MUHTELF
SM HAKKINDADIR.
MNLARA ZAFETLE MTEREK OLAN

Mesela m'min kelimesi
gibi.
Bununla bazen tasdik murad
ve bazen de bu kelime gven manasna gelen "emn" den

mtak (trev) olur ki, bu durumda emniyet ve eman ifade,
eder. O halde umum ifade eden bir ismi msemmalarna ham-
edilir
mnya ham-
letme kabilinden olarak, bu mterek
ismi
letmek caiz midir? Nitekim lim
gayb ve ehadet
ve batn
ilmine
Mterek
isim,
zahir
ve
ismi,
sair bilgilere
lgat
her
iki
ilmine,
hamledilmektedir.
bakmndan
ele
alnd
takdirde,
umumun hamli kabilinden onu btn msemmalarna hamletmek uzaktr. Zira Arap, adam dedii zaman adamlardan her
birini
kasteder.
Umum
budur. Fakat "ayn" lafzn kulland, za-
pnar ve gzel hayvan gz gibi ayn

lafznn mterek olduu btn manalan kastetmez. Ancak ayn
lafzn, bu manalardan birini kastederek kullanr ve onu karine ile
man, gne,
dinar, kefe,
ayrt eder.
yle dedii rivayet ediliyor:

"Mterek isim btn msemmalarna hamledilir. Nitekim lim,
mutlak olarak geldiinde ilme hamledilir. Tahsise delalet eden
karine bulunmadka hkm byledir." afii'nin bu sz syledii doru ise, bu sz, hakikatten uzaktr. Hatta ayn (gz) lafznn lgat manas, tayine delalet eden bir karine bulununcaya
kadar mphemdir. Ta'mime gelince, bu mevzuda er'in istimali
lisann istimaline muhalif olabilir ve bu durumlarda er'in isimler
hakkndaki izah ve beyanna mracaat etmek gereklidir. Her bir
isim iin yalnz yakn bulduumuz manay zikreder ve dierlerinin zerinden geeriz. Ancak er'in tasarrufu altna giren
afii (Rahimehullah) uslde
40
mam-
lafzlarda
Gazal
durum
deiiktir. Btn manalarnn kastedilmesi iin
lafzn mutlak olarak
Bu takdirde mmin
istimali,
serin
vaz-u tasarrufatndah
eden manasnda
eder. Ve onun bu manay
olmayp vaz- er'i kabilin-
ismi, er'in istimali ile tasdik
gven manasn da ifade

ifade etmesi, vaz- lgavi kabilinden
den olur. Nitekim namaz ve oru isimleri de, er'in
olduu
olabilir.
gibi
dnda
tasarrufuna
takm manalarda istimal edilen lafzlardr. Bir lafzn, er'in tasarrufuna mevzu olduu
delil ile bilinirse mesele kalmaz. Fakat er'in, bu lafzda lgavi
istimali deitirdiine dair bir delalet bulunmazsa, bu takdirde,
ben, o lafzn deimemi olduunu tercih ederim. Oysa Allah-
Teal'nn isimlerinden birinin bir ka manaya ihtimali olur ve akl
o manalardan hi birini muhal grmezse umum tarikiyle o lafzn
btn, manalara hamledilmesi grnde olan musannifler varmuhtas olan ve
lgavi istimalin
bir
dr ve bu hususta ar gitmilerdir. Evet, aralarndaki ihtilaf, izafi

klacak derecede birbirine yakn manalar tayan ve dolaysyla
umuma mabeheti kuvvetli olan isimde ta'mim evladr. Mesel
Selm
ismi gibi.
Bu isimden murad edilen manann, O'nun ayb
ve noksanlardan selmeti olduu muhtemel ve ayni zamanda

bu isimle ve ondan umarak halkn selametinin kastedilmi olmas
muhtemeldir. Bu ve buna benzer isimler, umuma daha ok
yakndr. ayet ta'mimi nleme ciheti daha ar basmakta ise, bu
durumda baz manalarn tayini ancak itihad ile olur ki, bu takdirde bir mtehidi manalardan birini tayin etmeye sevkeden
sebepler unlar
olabilir:
Mnlardan
birinin
daha layk olmas. M'min
ismi gibi.
Bu ismin burada emn ve emniyet verici olarak tayin edilmesi,

phesiz Allah (c.c.) hakknda methe, tasdik manasndan daha
layktr. Allah'tan
daha layk
olur.
mns
iman edip O'nun kelamn tasdik
bakas hakknda
Herkese
Allah'a
olursa
o zaman
tasdik
etmesi vaciptir ve O'nun rtbesi, tasdik edenin rtbesinin

hesiz stndedir.
p-
Esm-i Hsn erhi
41
manadan birinin tesadfe (e anlamda olma durumuna) yol amamas. Mheymin isminin gayri mteradif bir manaya hamli gibi. nk bu ismin mefhumu, Rakb isminin mefhmunun stndedir ve Rakb ismi (esma-i hsna meyannda)
B
ki
varid olmutur. Nitekim teradfn esma-i hsna
olduunu aklam
arasnda uzak
bulunuyoruz.
C - Mehur olmas sebebiyle iki manadan birinin daha kolay

tannmas veya vg ve olgunlua delaletinin daha stn olmas.
simlerin beyan ve izahnda bu ve buna benzer hususlara itim
ad etmemiz gerekir. yle ki, her isim iin yakn bulduumuz
manay zikredecek ve br manalara temas etmeden geeceiz. Ancak br manay, derece bakmndan zikrettiimiz manaya yakn bulursak veya birok muhtelif kavillere mevzu olmas
sebebiyle zikredeceiz,- mterek lafzlarn ta'mim edilmesi
grnde olmamak ve bunda herhangi bir faide grmemekle
beraber.
BRNC BLM
DRDNC
BU
KISMI
ALLAH- TEL'NIN AHLAKI LE AHLAKLANMAK,

O'NUN SIFAT VE SAALERNN MNLARI LE MKN NSBETINDE
NEFS TEZYNETMEK SAHASINDA KULUN KEML VE SAADETKISIM,
NN
BEYANI HAKKINDADIR.
{"Her kimin Esma-i Hsn'dan
mek, lgat
bakmndan
tefsir
sadece lafzlarn
ve vaz'n bilmek ve manasnn
nasibi,
iit-
Al-
hakknda sabit olduuna kalbi ile inanmaktan ibaret

kalrsa, phesiz o insan talihsizdir ve derecesi dktr, Halk
arasnda vnecek bir eye sahip olduu sylenemez. nk
lah- Tel
iitmeye yarayan kulak vastasnn selamebu meziyet hayvanda bile mevcuttur. Lafzlarn
lafzlar iitmek, sesleri

tine
baldr
mana ve
istimalini
vakf olmaya
bile
ki,
anlama keyfiyetine gelince, bu, Arap lisanna
baldr
ki,
bir lgati
bu mertebeyi onunla paylar.
hakknda
gelince
sabit
bu
stn bir
olduunu
ve
Bir
hatta geri zekal bir
bedevi
manas Allah- Tel

itikad etme keyfiyetine
lafzn
keifsiz olarak
manalarn anlayp onlar tasdik etmekten

maharet gerektirmez. Avamdan biri ve hatta bir ocuk
lafzlarn
bu mertebeyi onunla paylar. Sz anlamaya baladktan

sonra bu manalar ocua telkin edilirse kabul ve telakki eder,
bile
kalbi
rin
ile
inanr ve gnln kesin olarak
ekserisinin
mertebesi
de
manalara balar. Alimle-
ite budur. Tabii
ki
onlar,
bu
mertebede kendilerine ortak olanlardan daha stndrler. Fakat

bu, olgunluun zirvesine nazaran apak bir naksyettir. Zira
ebrar
(iyiler) in
hasenat mukarrabin (ermiler)
in
seyyiatdr.
Nitekim ermilerin Esma-i hsndan nasibi tr:
L a - Bu manlar mkaefe ve mahede yolu ile bilirler. Bu

manalarn hakikatleri, kendisinde hata ihtimali bulunmayan bir
brhanla onlara aklanr. Allah- Tel'nn bu manalarla muttasf
olduunu
mndan
keif yolu
insanda batini sfatlan
Maddi
besindedir.
idrak
edilir.
vuzuh ve aklk baksebebiyle hasl olan yakin mesa-
ile bilirler ki,
ihsas
bu
keif,
mahede
deil, ancak batini
ile
Bu eit imanla baba ve retmenlerden
alnp kesin olarak gnl balanan

den byktr. sterse bu taklidi itikad,
ceddi delillere dayal olsun.
ile
"itikad
yolu
taklit
arasndaki fark cid-
kelam'a dair bir
ilm-i
ile
takm
b - Keif tarikiyle erdikleri celal sfatlarm ok byk bulurlar;

mekan bakmndan deil, sfat bakmndan Hakk'a; daha yakn
olmak iin imkanlar nisbetinde o sfatlan taknmaya alrlar. O
brnmeleri neticesinde kendileri
sfatlara
nezdinde
melaike-i mukarrabin'e benzerlik hasl olur. Gnl, bir
sfatn byklk ve cazibelii
kar
srkleyici
olmamas,
Allah- Tel,
iin
dolduktan sonra artk
duymamas, o
bir arzu
ile
celal
hususunda
ile
tezyin
mesi tasavvur edilemez.
sfatn kemaline ermek
masa
bile
bilinen vasim, cehil
ve
ykinin
titizlik
Ancak
iki
ey
bir
mahede
disini
ettii vakit
sevkeden iddetli
alk duygusu
ile
onu
arzu
arzunun iine gml olmas. Talebe, hocasnn

ni
mmkn
ve kemal vasflarndan olduuna
zayf oluu veya gnln baka
dolu
ona benzemeye ve
bir
arzu
belirir.
ise i alemini
arzusunun harekete gemesini

Tel'nn sfatlarn mtalaa
eden
Fakat
kaplayan
nleyebilir.
ak
gsterme-
mmkn olduu kadarna ulamak arzusu onu
te geirir. Bu arzu herkeste vardr.
sfata
ve cemal'e
sfat
nefsini
ile
ol-
hareke-
nler.
Ya
dair marifet
dolu ve
ilimdeki kemali-
iktida
etmeye ken-
o talebenin gnl
yemek arzusu, ilim
Bu
kiinin kalbi,
itibarla
Allah-
masivadan tama-
men arnm
olmaldr. nk marifet arzunun tohumudur; nefolan bir kalbe rastlaynca derhal yeerir
sani duygulardan
ve eer kalb, bu duygulardan hali olmazsa tohum da baarl
bo
olamaz.
ahlklanmaya,
lar.
Kul
sfatlardan
onun
mmkn olan elde etmeye, onunla

etmeye alrHazretlerine yakn ve
gzellikleri ile nefsini tezyin
bylece Rabbani,
yani
Rabb
Tel
Esm-i Hsn erhi
melaikeden meydana selen mele-i
a'lya
refik
olur.
45
Nitekim
onlar yaknlk bisat (yaygs) drlar. Her kim onlarn sfatlarndan
benzeyi kaparsa onlar Hak

sfatlarndan ne miktar elde etmi
bir
Teala Hazretlerine yaklatran

ise
miktar yaknlk
kazanm
olur.
Hak Tel Hazretlerine sfat ynnden yaklamann kapal

bir man olduunu ve kalplerin bu hususu kabul ve tasdikten
istinkf etmeye meyyal bulunduklarn ileri srerek "meseleyi,
gcn kracak ekilde vuzha kavutur; meseizah edilmedike biroklarnn bu meyandaki tuyakndr" dersen, cevaben derim ki:
inkarclarn inkar
lenin hakikati
tumlar inkara
Sen ve sarkl
cahiller
varlklar, kamil
bilir ki;
mertebesinin biraz ilerisinde olan da
ve naks
varlklar olarak ikiye ayrlr. Kamil,
kemal dereceleri her ne kadar mtefavit (birbirinden
naksdan daha stndr.
sa olsun,
mertebe)si
Dier
O'dur.
izafet
kamil)
Bir'e
varlklar mutlak
sebebiyle
'i,
mesafe
mahsustur,-
deien
hatta
Kemilin
farkl) olur-
mnteh (en son
mutlak kemal sahibi ancak
kemal sahibi deillerdir. Her
kemlta
sahiptir.
biri,
Onlarn ekmel (en
mutlak kemal sahibine en yakn olanlardr.
Mekan ve
yaknln
kastediyo-
yaknln
deil, rtbe ve derece
cansz olarak da ikiye ayrlr. Biliyorsun ki, canl canszdan daha stn ve daha kamildir ve canllarn
dereceleri tr: Meleklerin derecesi. nsanlarn derecesi ve
hayvanlarn derecesi. Hayvanlarn, sayesinde stnlk kazandklar, hayat (canllk) daki dereceleri en geridedir; nk canl
demek idrakli ve faal demektir. Hayvann idrakinde noksanlk ve
rum. Sonra varlklar, canl ve
(ilinde
de
noksanlk vardr. drakindeki noksanlk, onun idrakinin

1
sadece duygulara mnhasr oluundan ileri gelmektedir. Duygularn idraki ise kaasrdr. nk eyay ancak el dedirmek veya
yaknnda olmak suretiyle idrak eder. ayet elle tutma veya yaknl k olmazsa duygu ilemez. Nitekim elle tutma ve tatma duygulan demeye muhta grme, iitme ve koklama duygulan da
yaknla muhtatr. Kendisinde temas ve yaknlk
tasavvur edil-
46
mam-
Gazal
meyen bir varlk olursa, duygu, bu durumda o varl idrak

edemez. Hayvann fi'lindeki noksanlk ise, ehvet (istek) ve fkenin iktizasna mnhasr oluundan ileri geliyor. Bir hayvan istek
ve fkeden baka harekete geiren bir amil yoktur. Hayvann
akl yoktur ki, onu istek ve fkenin icaplarna muhalif (aykr) olan
ilere arsn.
Meleklere gelince, onlarn derecesi en yksek derecedir.
nk
mayan
melekler, idraki yaknlk

varlklardr.
ve uzakln
Hatta onlarn
idraki,
tesiri
altnda bulun-
kendisinde yaknlk ve
uzaklk tasavvur edilenlere mnhasr deildir. nk yaknlk ve
mevcudatn en deersiz ksmlardr. Ayn zamanda melek, ehvet ve

fkeden mnezzehtir. Onlarn fiilleri ehvet ve fke icab, deildir. Fiil ve amelleri, ehvet ve fkeden yce bir gayeye dayanr. Bu gaye, Allah- Telya yakn olma isteidir.
uzaklk ancak cisimler zerinde tasavvur
nsan
ise,
iki
(terkib
edilmi)
mertebede buhayvaniyet ve melekiye'tten mrekkeb
derece
lunmaktadr. Sanki' insan,
edilir. Cisimler,
arasnda
orta
Balangta (ocuklukta) hayvaniyet

nk nceleri yrmek ve kmldamak
bir varlktr.
daha galiptir.
suretiyle mahsus (duyulan)'a yaklald zaman ancak idrak
edebilen duygulardan baka bir idrake sahip deildir. Beden
hareketine muhta olmakszn ve eyay idrak etmek iin temas
ciheti
ve yaknlk aramakszn gklerin ve yeryznn alemlerine, hatta

mekanda yaknlk ve uzaklktan mnezzeh olan hususlarn idrakine nfuz eden akln nuru ile aydnlanncaya kadar bu durum
devam
eder. Ayni
zamanda
nceleri
onun varlna hakim olan
ey, ehvet ve fkesidir. Kendisinde olgunluk arama istei sonu ve akbet dncesi, ehvet ve fkenin icaplarna kar
isyan belirinceye kadar bu iki unsurun tesiri altnda kalr. ayet
ehvet ve fkesini yener, onlara, malik olur ve onlar, kendisini
kumanda' ve idare edecek gte olmazlarsa, bu bakmdan
meleklerden
bir
ve mahsusattan
benzeyi
alm
keser, hi bir his
olacaktr. Keza, nefsini haylt
ve
hayalin
eriemeyecei
hu-
47
Esm-i Hsn erhi
suslarn idraki
zeyi daha
aim
akldr. Noksanlk,
peyda ederse, meleklerden
Cinsiyet
ile
olacaktr.
itidal
nk hayatn
ve kemal bu
iki
eye
racidir.
uzak ve melekiyete yakn
ise Allah'a
Melek
de yakna yakn olannda yakn olmas
ben-
hususiyeti idrak
yette ne derece meleklere uyarsa:

olur.
bir
Bu
iki
ve
hususi-
nispette hayvaniyetten
yakndr.
hal-
serekir.
bu szden anlalan zahir mana kul ile Hak

Tel Hazretleri arasnda benzerlik bulunduunu ssterir. nk
kul, Allah'n ahlak ile ahlkland vakit O'na mabih (benzeyen)
olur. Oysa er'an ve aklen bilinmektedir ki, Allah'n ei ve benDiyeceksin
ki,
zeri yoktur. Allah hi bir
eye benzemez ve
benzemez. Buna cevaben derim
hi bir
ey de
O'na
ki:
hakknda menfi olan mmaseletin manasn

her ne ekilde anlarsan anla, O'nun ei ve benzeri bulunmadAliah- Tel
bileceksin,
yle
ki
herhansi
bir
vasfta
ortak
mmaseleti gerektirecei zannedilmemelidir.
Birbirine
meyen ve
iki
birbirinden
son derece uzak olan
olmann
benze-
zddn
birok
sfatlarda ortak olduklar srlmektedir. Nitekim siyah, araz olma,
srnme ve dier baz hususlarda beyaza

ortak olmutur. Bu durumda bir kimse "Allah- Tel mahalle
muhta olmayan mevcuttur ve o, Semi, Basir, Alim, Mrid, Mtekellim, Hayy, Kadir ve Fail'dir" der ve insallm da byle olduunu sylerse, onu mebbihe frkasndan
srecek ve misil
ispat ettiine mi hkm vereceksin? Heyhat.. Durum zannettiin
renk olma, szle
gibi deildir.
Eer
byle olsayd btn insanlarn
mebbihe
azndan vcud sfatnda mareket

vardr. Vcud ise mabeheti, hatta nev'iyet ve mahiyette mareketten ibaret olan mmaseleti andrcdr. At, zeyreklikte her
ne kadar stn olsa da insana rnek olamaz. nk at,
nev'iyette insandan ayrlmaktadr ve yalnz zeyreklikte ona benzemektedir ki bu zeyreklik, insann zatiyetini tekil eden mahiolmalar gerekirdi: nk en
yetten hari
bit arizdir.
Tanrlk hususiyeti
ise,
vcud olup var olmas mmkn olan her

|
1-&NZE.î
bizatihi
ORTAKL K
ey'i
Vacibl-
muntazam ve
mam-
48
Gazal
mkemmel ekilde
yaratan bir varlk -olmasdr. Bu hususiyette
ortaldk ve ortaklktan hasl olan mmaselet elbetteki tasavvur

edilemez, Kulun rahim, sabr ve ekr olmas mmaseleti gerek-
tirmez.
Nitekim semi,
alim,
basir,
hayy ve
kaadir,
mmaseleti gerektirmiyor. Hatta diyebilirim
fail
tanrlk hususiyetini
ki,
ancak Allah- Tei ve O'nun ei ve benzeri olan
O'nun ei ve benzeri
bilemez. Bu sebeple
olmadna
"Allah'
Cneyd (Rahimehullah)
bakas
ancak Allah- Tel
bilmez. Zinnn lm
edersin?" diye soruldu.
ismi
bilir.
Fakat
gre O'ndan bakas zinhar

bilir!"
diyen
Nitekim en stn
hakikati ifade etmitir.
kuluna bile bir isim vererek
oluu
arada perde klmtr; Allah'tan
yatanda
Cevaben
iken kendisine "ne arzu
"bir lahza bile olsa
lmeden
tanmay" dedi. Bu sz imdi bir, takm zayflarn

kalplerini kartrmakta ve bu nevi szleri anlayacak kudrette
olmadklarndan inkar ve tevile gitmektedirler. Halbuki "Allah'
ok iyi bilirim" diyen de bence sznde dorudur ve "Allah'
bilemem" diyen de sznde dorudur.
evvel O'nu
ê'jar
zere nefy ve ispat, ikisi birden bir arada sdka

hamledilemez; ancak sdk ve kezibi paylarlar. Yani nefy doru
Bilindii
olursa ispat yalan
ve
ispat
szn vechi deiirse sdk

ki,
"Ebu
bir
bir
Bekir Es-Sddk' tanr
onlardan
cak
doru
biri,
"Ebu
ksmda
tasavvur
msn?" sorusu
Bekir Es-Sddk,
yle
bilinmeyecek ve tannmaya-
adnn
her tarafa
yannda, dnyada onu tanmayan kimse tasavvur
edemem, minberlerde sz
geer, camilerde
meziyetleri btn dillerde sylenir" diye
de, "ben kimim
ancak kendisi
edilir.
kiiye sorulsa ve
iki
ahsiyet midir? Bykl, hreti ve
yaylm olmas
ve
iki
olursa nefy yalan olur. Fakat
ki
gibi
ad
cevap
anlr,
verse,
vg
br
Sddk' tanyabileyim! Heyhat, heyhat! Sddk'
veya daha, stn olan
onu tandm
gz dikerim; ben
tanr,-
onu tanmaya nasl

gibiler, onun adn ve vasfn iitirler ki, onu tandklarn iddia
etmeye haklan yoktur" dese her ikisi' de doruyu sylemi
nasl iddia edebilir veya
49
Esm-i Hsn erhi
Ne
olmaktadrlar.
var
ki,
bu
szn vechi bakadr ve o
ikinci
tazim ve ihtirama daha layktr.
te
Allah' bilirim
anlamak
kilde
veya bilemem diyenlerin szlerini bu
gerekir. Hatta
dzgn
gstersen ve "bu hattn sahibini tanr
doru sylemi
dese
iiten, gren,
tedir,
olur. "Evet!
eli
yazy anlayl bir insana

msn?" diye sarsan, "hayr"
bir
bu hattn
salam ve
e-
hattatlk
sahibi
yaayan, muk-
sanatna vakf
bir in-
hakknda btn bunlar bildiim halde kendisini tanmaz

olur muyum?" diye cevap verse gene doru sylemi olur.
farkla ki, tanmam sz daha doru ve uygundur. nk hakikatsandr,-
te
dzgn bir yaznn

salam ve yaz sanatn bilen
hattn sahibini tanmamaktadr. Sadece
yaayan, muktedir,
iiten, gren,
eli
muhta olduunu bilmi, hattatn kendisini tanmamtr. Btn insanlar da byledir. Bu muntazam ve muhkem kainatn mdebbir, hayy, alim ve kaadir bir yapcya muhta olduubir hattata
nu
bilirler,
Bu
ise
iki
ve buradan alemin
br
kat
tarafl bir marifettir: Bir taraf
bir
mdebbir'e muhta
taraf ise Allah- Tel
ve mahiyetine
biliniyor.
dahil
ile ilgilidir
alem
olduu
ile ilgilidir
biliniyor.
ve buradan ,da zatn
olmayan sfatlardan mtak olan
haki-
isimler
Nitekim bir kimse, bir ey'i gstererek "o nedir?" diye
bu soruya kar bir takm mtak (tremi) isimlerin zikredilmesinin zinhar cevap saylmayacan yukarda aklam
bulunmaktayz. Mesela, bir hayvann ahsn iaret ederek "bu
nedir?" dese ve cevap olarak da, ya uzundur veya beyazdr
veya ksadr dense yahut suyu iaret ederek "bu nedir?" dese
ve souktur cevab verilse yahut atei iaret ederek "bu nedir?"
dese ve sndncdr cevab verilse phe yok ki btn bunlar
mahiyetin cevab deillerdir. Bir ey'i tanmak, ancak o eyin
hakikat ve mahiyetini bilmekle kaabildir; mtak isimleri tanyp
sorarsa,
bilmekle deil.
["Evet, bir
eyi tanmak, o eyin
hakikat
ve mahiyetini tanmak-
Isndrc ise, hararet vasfna sahip mphem bir varlktr. Alim

ve kaadir szmz de byledir. Alim, ilim vasfna sahip mptr.
T
I
c/eu^
50
mam-
Gazal
hem bir varlk, kaadir de kudret vasfna sahip mphem bir varlktr. Eer sen, "var olmas mmkn olan her eyi var eden "vacibl-vcud" szmzn O'nun hakikatinden ibaret
sylersen;
heyhat! derim. nk "Vacibl-Vcud" szmz,
O'nun illet ve
dan sebebin
faile
muhta olmamasndan
selbi
hususuna
vcud, bulur" szmz

suna
rcidir.
rcidir.
ise, fillerin
Bu durumda bize "bu
tevcih edilse
bir varlktr
olduunu
ve biz
"faildir"
ibarettir,
bu
da, O'n-
"Btn varlklar O'ndan
Allah- Telya izafeti husu-
ey nedir?"
eklinde
desek, cevap olmaz.
desek, sene cevap olmaz. Ya
illeti
lleti
bir
soru
bulunan
bulunmayan
bir
desek nasl cevap olur? Btn bunlar O'nun zatnn gayrisinden ve nefy veya ispata mevzu olmak zere zatna izafe
varlktr
edilen bir husustan haber vermektedir. Btn cevaplar isimler-
de, sfatlarda ve izafetlerde kalyor]
halde "O'nu
yolu nedir?" diye sorarsan cevaben elerim

Bir
1
tanmann
ki:]
sabi veya bir innin (iktidarsz, pulu), bize iftlemenin
tadn duyma ve hakikatini idrak etme yolunu sorsa, bu meselede iki yolun bulunduunu syleriz. Ya onu kendisine
vasfederek tantacaz veya "ehvet garizesine ulancaya kadar
sabret; o zaman iftlemeyi kendin yapar ve tadn renirsin!"
diyeceiz.. Gerek marifete ulatran tahkik yolu bu ikinci yoltevehhm yaratmaktan ileri gemez. iftlemeyi tad diye adlandrlan bir nesneye benzetmekten ibaret
kalr. Fakat kendisinde ehvet meydana gelir ve tadarsa, onun
ekerin tadna benzemediini ve gerek tadn tevehhm ettii
ekilde olmadn kesin olarak anlayacaktr. smi ve sfat hakkn-
dur. Birinci yol ise bir
da btn duyduklar ve onun
lezzetli
ve gzel olduu
doru
olmakla beraber.
Bylece Allah- Tealay tanmann da
kaasr (kusurlu) ve br
mesdd
sfatlarn zikredilmesidir
bunun
iki
yolu vardr:
Biri
(kapal) dr.; Kaasr, isim ve
yolu, nefislerimizden
renip
bildiklerimize benzetmektir. Biz kendimizi kaadir, amil,
hayy ve
ki,
mtekellim olarak biliyoruz. Sonra bunlarn, Allah- Teal'nn
j-SoD^R
5- A D
i
Esm-i Hsn erhi
olduunu
vasflarndan
da
olarak
Tpk
fehmettik.
suretiyle iftlemenin
uzaktr; hatta
delil ile
iki
rendik; kaasr (kusurlu)
ekerin tadna benzetmek
nnin'in,
tadn anlamas
kudretimiz ve ilmimiz,
diine
iittik;
51
Oysa bizim hayatmz,

Allah'n hayat, kudret ve ilminden alabiluzaklk arasnda mnasebet yoktur,")
gibi.
~*
bu evsaf ile tarif etmenin faidesi ise iham,

tebih, kendisine benzemedii halde isimde marekettir. Gayemiz, iftlemenin tadn nnin'e anlatmak olunca, onu kendisiAllah- Tealay
ne,
duyduu
tatlardan
biri,
mesela
tatl bir
yemein
lezzeti le
ona "ekerin tatl olduunu, eker yediin zaman

aznda tatllk ve iinde ho bir raiha hissetiini biliyor musun?"
deriz ve o, "evet!" der. Bunun zerine "cima (cinsi mnasebet)
de ite byledir!" deriz. Fakat ona iftlemenin gerek tadn
hakikatine uygun ekilde anlatm olduumuza ve nnin'in bu
tad filen zevkeden ve duyan kiinin durumunda olacana kani
misin? 'Heyhat! Gerek
ki bu vasf bir iham yanl bir te'bih
ve tefhim ve isimde mareket olmaktan ileri gemez. hamdr,nk umumiyetle gzel bir i olduu vehmini uyandrr.
Tebihdir; nk iftlemenin tad sadece isimde ekerin tadna
temsil ederek,
benzetilmitir.
Fakat "hi bir
ey O'nun
deil, kaadirdir,
ler gibi
keseriz.
elbette
dier
misli gibi
kaadirler gibi
eker
benzemez ve
Nitekim "iftleme,
bu lezzete
areket vardr!"
deildir;
gibi
diridir,
dier
diri-
deil" diyerek tebihi
tatldr,
fakat
lezzet
malim ve
aralarnda yalnz isimde
deriz. Sanki biz Allah- Teal'nn hayy,
nce Kendi szmzn manasn bilmekte ve O'nu ancak kendimizle tanmaktayz. yle ki kula
iitmeyen insann, "Allah- Teala semi'dir!" szmzn manasn
anlamas tasavvur edilemez. Anadan doma kr de, "O
basir'dir!" szmzn manasn anlayamaz. Nitekim bize, "Allah
kaadir
olduunu
biiince
eyay
nasl
diye sorulsa, "senin
bilir?"
eyay
bilmen
"Nasl kaadir oluyor?" diye sorsa, "senin kaadir

deriz. Bizim
bu cevabmzdan
bir
gibi!" deriz.
olmakln
ey anlayamaz.
gibi"
Ancak kendi-
52
mam-
sine
mnasip olan
Gazal
bilir.
vasf
ise
nce onunla
kendisinin muttasf
sonra kendisine mukayese etmek suretiyle baka-
olduunu ve
sn
bir
Allah- Teala'nn bizde mnasibi
bulunmayan
bir
vasf
ve hususiyeti olursa bu durumda bizdeki vasf sadece isimde

ona ortak olur. ekerin tadnn iftlemenin lezzetine mareketi
olmasayd anlalmas elbette imkansz olurdu.
;
[Her
sfatlar
insan
ile
nce
kendini tanmakta ve sonra Allah- Teala'nn
kendi sfatlan arasnda mukayese yapmaktadr. Oysa
Allah- Teala'nn sfatlar ycedir ve bizim sfatlarmza
benze-
mekten mnezzehtir. te bu marifet kaasr (kusurlu) ve kendisinde iham ve tebih ciheti saliptir./ Bu itibarla mabehetinI
aslen menfi olduunu ve isimde mareket olmakla beraber ikisi
arasnda mnasebet
bulunmadn
bilmek gerekir.
Mesdd (kapal) olan ikinci yola gelince, bu kulun tanrlk sfatlarnn tamamn elde edinceye kadar beklemesi ve nihayette
tanr olmas yoludur. Tpk Sbyann iftlemenin tadn duymak
iin bul an beklemesi gibi.
Ne
ve yasaktr. nk tanrlk hakikatinin

Allah'tan bakas iin hasl olmas mstahildir. Bu yol, tahkiki marifetin yegane yoludur amma, o, Allah'tan bakasna mutlak ve
kati
var
ki
bu
yol kapal
surette kapaldr.
bakasnn
bile
halde Allah',
hakikati
zere Allah'tan
muhal (imkansz) dr. Hatta diyebilirim
bilmesi
Peygamberi
ancak Peygamberin kendisi
bilir.
ki,
Nbvvet
sadece adn ve onun

insanda Peygamberi Peygamber olmayandan ayrt eden bir
mertebesine
hususiyet
ermemi
olduunu
olan nbvvetin
bilir.
Fakat
hususiyetin mahiyetini ancak
Peygamber
olmayan asla bilemez. Ancak kendindeki sfatlara benzetmek
suretiyle anlar. Hatta daha ilen gidecek ve diyeceim ki: Hi
kimse lmn hakikatini, cennetin hakikatini ve cehennemin
hakikatini bilemez. Bu hususlar ancak lmden sonra, cennet ve
cehenneme girdikten sonra bilinir. nk cennet esbab
hususiyete sahip olan
melezzettir.
mrnde
~ ORTAKLK
peygamberin kendi
lezzet
duymayan
1-hHM
bilir.
bir insan farz edelim,
53
Esm-i Hsn erhi
cenneti
ona
ekici
ve cazip
bir
ekilde anlatabilmemize imkan
Cehennem de ac veren sebeplerden ibarettir ki, mona

rnde ac ekmeyen bir insan farz edelim, cehennem
anlatabilmemiz mmkn deildir. Ancak ac ektii en byk
yoktur.
acya benzetmek
suretiyle
cehennemi kendisine
ksmn tatt
anlatabiliriz
ve
de yemek, cinsi mnasebet,

manzara ve benzeri lezaizden tatt en byk lezzete benzetmek suretiyle cenneti kendisine anlatmaya alrz. ayet
cennette dnyadaki lezzetlere benzemen bir lezzet varsa onu
lezzetlerden bir
vakit
nlatmaya aslen imkan yoktur. Ancak tebih yolu
ile anlatlabilir.
Ipk iftlemenin lezzetinin ekerin tadna benzetilmesi gibi.

phe yok ki cennetin lezzetleri, dnyada tattmz her eit
lezzetten, cim lezzetinden, eker lezzetinden ok uzak ve
bakadr. Nitekim cennet lezzetlerinin en doru 'tabiri gz
grmemi kulak iitmemi ve insan hayalinden gememi lezzetler
sak,
Eer, dnya yiyeceklerinden
olmadve mesela cinsi mnasebetin lezzetine benzetecek oluronun dnyada bildiimiz cinsi mnasebet gibi olmadn
birinin
olarak tavsif edilmesidir.
tadna benzetirsek, onun dnya
yiyecekleri gibi
sylemek zorundayz.
Btn bunlardan sonra artk yer ve gk halknn, Allah' an-
cak isim ve sfatlan

olacak taraf var
isim
isim
ile
tandklarn sylememizin
mdr?
mucip
hayreti
Nitekim cennet hakkndaki
bilgilerin
de
ve sfatlardan ibaret olduunu sylemekteyiz. te insann

ve sfatn iitip de tanmad idrak edemedii, zatna eri-
emedii,
hali ile
hallanamad her ey de
byledir.
tanmalarnn neticesi nedir?" diye sorarsan

(gerek manada) tanmaktan aciz olduklarn
O'nu tanyamayacaklarn ve tanmann zinhar
'^"Ariflerin Allah'
I
deriz
ki:
Allah'
bilmeleridir.
te
mmkn olamayacan
Zira
bildikleri
zaman
hakikati
bilmi
olurlar.
tanrlk sfatlarnn knhne vakf olarak hakiki marifetle Allah'
bilmek, Allah'tan
imiz
gibi
bakas
iin
keif ve brhan
muhaldir. Marifet,
tarikiyle olursa, bir
yukarda
mahluk
zikretti-
iin
mm-
ON
kn olan marifetin son haddine eriilmi
Ekber (R.A), "derk-i idrakden acziyet
ei
olur.
idraktir!"
Nitekim
sz
ile
Sddk'
bu ger-
iaret etmitir. Hatta kainatn efendisi Rasulllah (S.A.V.) de,
vdn
"sen kendini
sz
ile
bu
gibi
ben
hakikati kastediyor.
vmeye muktedir deilim!"

Bu szn manas udur: Ey Al-
seni
mahsus olan vgleri ve tanrlk sfatlarn ihata edebilecek gte deilim onlar ancak ve ancak sen ihata edersin.
lah'm! Sana
Yoksa bu szden,
dil ile tabiri
mmkn olmayan
hakikatlere
erdiini kastetmi deildir.

I
genilemesi meselesine gelince bu genileme,

ve sfatlarna dair olan marifette olur. Eer O'nu bil-
Marifetin
Orun sm
mek mmkn deilse o
halde melekler, nebiler ve
velilerin mari-
babndaki derecelerinin ne ile birbirinden farkl olacan

sorarsan cevaben derim ki: Marifetin iki yolu olduunu renmi bulunuyorsun. Birisi hakiki olan yoldur ki, bu yol, Allah'tan
bakasna kapaldr. Bu yolu kazanmak ve idrak etmek isteyen bir
mahluku celal tecellileri hayrete drr ve. ban kaldrp bakfet
mak
ve
isim
duyduu dehetten
istedii an,
sfatlan,
Mahluklarn
tanmaktan ibaret olan

ite
meratibi
Teal'nn alim ve kaadir
ikinci
Sadece
yol ise halka aktr.
bu yolda deimektedir. Allah-
olduunu
icmali olarak bilenle
O'nun
yaratlnda akllara
mahede eden, memleketinin esiz ve
ve gk alemlerinde; ruhlarn ve
hayret veren eserlerini
gzleri kapanr.
cesetlerin
emsalsiz gzelliklerine ve harika sanatlarna vakf olan, bunlar
btn ayrntlar
ile
inceleyen, her birinde
gizli
olan hikmeti ara-
mstevf ve Allah- Tealya yaklatran melekiyet sfatlarnn tamam ile muttasf olan, o sfatlar bilfiil yaayar
bir olur mu? Hatta bu iki kii arasnda erii lemeyecek derecede
yan,
letaif-i
tadbiri
uzaklk vardr.
Mamafi nebilerin ve
bir misal
ile
meratibi arasndaki fark, ancak
anlayabileceksin. Mesela
gibi takva sahibi
da
velilerin
tanr, talebesi
mam
afii (Rahimehullah^
malum olduu zere kapcs

El-Mzeni de tanr. Kapc, onun bir hukuk alir
ve
kmil bir limi
^MERTEBELER
Esm-i Hsn erhi
ve yazan olduunu ve halk

El-Mzeni
bilir.
ise,
ilim sahibi
irad ettiini icmali olarak
kapcsnn tanmas
malumatnn teferruatm
eit
Allah'a
olan bir
sibi
alimi,
onu
deil,
edecek ekilde
ihata
55
tanr;
sfat
Hatta
ve
on
ilimlerden yalnz birini tahsil
etmi olan talebesinin tanm olmasna imkan bulunmad halde o ilimlerden hi birini tahsil: etmeyen hizmeti nasl tansn?
Hatta on ilimden birini tahsil eden talebe, eer o ilimde hocasna msavi olursa onun onda birini tahkik yolu ile tanm olur.
ayet o ilimde de hocasnn seviyesinde deilse, seri kald
hususlarda hocasn tahkik yolu ile deil, ancak icmali olarak
bildii sylenir. Bu icmali bilgi ise, hocasnn kendisinden daha
ok malumatl olduunu bilmesinden
te
deiik olmas da buna ben-
marifetullah'da meratibin
zer. Allah- Teal'nn
dnya,
ibarettir.
malumatna, kudretinin
harika eserlerine,
mlk ve melekut alemlerini ssleyen esiz ve
ahiret,
benzersiz sanatlarna vukufiyet arttka Allah- Tealya olan

marifeti
nispette artar ve tahkiki marifete
nispette yaklar.
Eer "zatn hakikatini bilmediklerine ve bunun mstabil olduuna gre isimleri ve sfatlan gerek ve tam marifetle bilmiler
midir?" diye soracak olursan, deriz
tam ve
varl
bildiimiz
tanm
vakit, hakikatini
ol-
anlayamadmz mphem
bir
bilir.
biliriz.
ekilde
bilirsek,
Sonra
ilim
o zatn
nk
o zatn
olmaktayz. Sadece
duunu
"Hebat! Bunu da ancak
zatn alim
hakiki olarak Allah- Teal
duunu
ki:
ilim
bilir
ve o ilme
alim
olduuna
Allah'tan
ondan bakas bilemez. Ne

anlar.
Yukarda
irad ettiimiz
Allah- Teal'nn
ilmi,
sfatna sahip
dair bilgimiz tamdr,- yok-
o ilme sahip
olamayacana gre
bakas
var
ki
eker
sahip
ancak
kendi ilmine tebih yolu
misalinde
halkn ilmine
olduu
lham ve
Ben ayn zamanda
tebihidir. Bu sz, hayretini

bir sihirbaz
ile
gibi.
benzemez ve bu
halkn Allah- Teal'nn ilmine olan marifeti tam ve

deildir.
ol-
sfatn gerekten ve hakikatine uygun
sa deildir. Allah- Teal'nn ilminin hakikatini
olan
bir
itibarla
hakiki marifet
mucip olmasn.
ancak o sihirbazn kendinin veya
mam-
56
Gazal
onun gibi veya onun stnde olan baka bir sihirbazn bilebileceim sylemekteyim. Sihir nedir bilmeyen, sihrin hakikat ve
mahiyetini tanmayan kii, sihirbazn sadece vcud yapsn ve
onun mahiyetini bilmedii bir ilim ve hususiyete sahip olduunu
hususiyetin mahiyetine
bilebilir. Sihirbazn malumatna ve
tad
vakf deildir. Geri
hususiyetin,
mphem de
olsa ilmin bir
ubesi olduunu ve semeresinin de gnllere tesir etmek, cisimlerin zahiri evsafn deitirmek ve kar kocay birbirinden
ayrmak olacan bilir. Fakat bu, sihrin hakikatini bilmi olmak
deildir. Sihrin hakikatini bilmeyen
mez. nk
tir
ve
bilinir
ve
vasfdan
diine
bir isimdir
sfat bilinmezse isim
bakasnn
sihir
hakkndaki
de
bilgisi,
ki,
demek-
sfat bilinirse ancak isim
bilinmez. Bu itibarla
mahiyetten uzak
ibarettir; yani sihrin ilmin bir
ilim
sihirbazn hakikatini bile-
sahir (sihirbaz), sihir hususiyetine sahip kii
sfatndan mtak
sihir
de
u besi
isminin intibak ettiini bilmekten
ehirde
bir
umum
olduunu ve ken
ileri
gemez.
Allah-
malumatmz da byledir. Kudretin L,

vasf ve semeresinin de eyay yaratmak olduunu, kendisine
kudret ad verildiini, nk cima lezzetinin eker lezzetine
mnasip olmas gibi onun da kudrete mnasip olduunu biliriz.
Btn bunlar, kudretin hakikatinden uzak ve ayr eylerdir. Ne
var ki Allah'n kudretinin mul altna giren eyann tafsilat ve
kainattaki stn sanat eserleri hakknda malumat bakmnda:
kulun ihatas arttka kudret sfatn anmaktan nasibi de o nisj
te artar. Nitekim bir meyve bir meyvelii gsterir. Hocasn
Teal'nn kudretine dair
ulum ve
maarifi
hakknda
talebinin ihatas arttka
onu daha
ona kar saygs btn'enir. Ariflerin marifetinin birbirinden farkl oluu da bu hususa racidir. te meratibin nihayeti
yoktur. nk kulun, Allah- Teal'nn nihayetsiz malumatndan
bilebildiklerinin ve bilemediklerinin de nihayeti yoktur. Vcr
bulan ey mutenan ise de insann ilimler zerindeki kudretin
nihayet tasavvur edilemez: Geri vcud alemine intikal ede
tanr ve
eya, kesret (okluk) ve kllet (azlk) bakmndan birbirinde

farkl olurlar ve insanlarn da, marifette birbirinden farkl oldukla
57
Esm-i Hsn erhi
bununla
Bu durum, mal zenginlii
bilinir.
hasl olan kudrette
ile
insanlarn birbirinden farkl olmalarna benzer.

liraya
de
malik olan var; binlerce
liraya
malik olan
Hatta ilimlerdeki farkllk daha
byledir.
Bir
kurua ve
da vardr.
byktr.
malumat sonsuzdur. Mallarn maddeleri cisim ve

mtenahidir
limler
nk
cisimler
tedir.
farkl
olduunu anlam oldun. Ve

bilemez diyen doruyu
ki. Allah Allah'tan bakas
yalnz Allah' tandm diyen de doruyu sylemek-
olduklarn, marifetin
sylemitir;
de
kendilerinde sonsuzluk tasavvur edilemez.
ki,
Artk yaratklarn marifet denizlerinde birbirinden nasl
artk bildin
bir
de
nihayetsiz
nk vcud aleminde yalnz
Allah
ve O'nun ef li vardr.
O'nun kendi fiilleri olmas ynnden bakp bu

klar veya Allah'n fiillerini gk veya yer veya aa
Allah'n
fiillerine
ynde
karar
olarak
grmez de
ahsn
marifeti
srf
O'nun sun'u ve
rubbiyet sahasn
eseri olarak grrse,
gemez ve bu ahs
bu
iin "yal-
nz Allah' tanyorum!" veya "yalnz Allah' gryorum!" demek

mmkn ve caiz olur. Yalnz gnei ve onun ufuklarda intiar
eden ziyasn grebilen bir ahs tasavvur edilse, bu ahsn,
"yalnz gnei gryorum!" demesi dorudur. Gneten taan
k, gnein
deildir.
cmlesinden olup, bu cmleden
Vcud aleminde bulunan
nurlarndan
bir
her
ey
nur ve asarndan bir eserdir.
hari bir varlk
de. ezeli kudretin
Gne, btn eya-
kayna olduu gibi bylece ibarenin tam olay aydnlatan

rak ifade edemedii mana da zaruret icab ezeli kudret olarak
tabir edilir ki, varlk aleminde hakim olan bu ezeli kudrettir ve bu
manada vcud aleminde yalnz Allah'n bulunduu ve arifin de
"yalnz Allah' tanyorum!" demesi caizdir.
baka bir
varlk bilmiyorum!" diyenin doruyu sylemi ve ayni zamanda
"Allah' bilemem" diyenin de doruyu ifade etmi olmasdr. Ne
var ki bu szlerin vecihleri deiiktir. Nitekim vecihleri deiik
Hayreti
mucib olan hallerden
olan mtenakzlar tekzip
biri
de, "Allah'tan
etmek gerekseydi, Allah- Teal'nn
7
"attnda sen atmadn; ancak Allah att" Kavl-i erifi doru
olmazd. Oysa dorudur. nk rami (atc). ki itibarla rnidir
Birinde kula, brnde ise Allah'a nispet edilmitir ki, bun*
tenakuz yoktur.
Artk bu kadarla
enginlerine
mek
arz
alm
suretiyle
iktifa
edelim;
sahili
bulunmayan
denizin
olduk. Bu eit srlarn, kitaplara tevdi edil-
tebeddle uramamas
serekir.
Bunlarn burada
ve beyan kastsz gelmi olduundan bu bahsi kapatarak
Esma-i Hsna'nn mufassal olarak izahna dnelim.
bir
Enfl Sresi, 17. ayetin bir
ksm.
KNC BLM
GAYELER ve MAKSADLAR
KISIMDAN MTEEKKLDR
BRNC KSM
ALLAH'IN
DOKSANDOKUZ SAANN MANALARININ ERH ve

ZAHI HAKKINDADIR.
Ebu Hreyre
Aleyhi
(R.A.)
rivayet
ediyor.
Resulllah
Sallallh
ve Sellem buyurdular:
"phe yok
bir eksik..
Cennet'e
nk
girer"
ki,
Allah'n
o, tektir;
doksan dokuz
tek'i
sever..
Bu
ismi vardr.
isimleri
Yzden
her kim sayarsa
60
mam-
Gazal
J\
^$4^
.L-ui
.ji^ji
.î .î .Jt
.(v^-J
-j^
$M^
;M3l
.^1
.dii
.j> &jg?
)\
.JJ
-?~^
.j'^
-J^
-^y
.(U^J .y-ji
.LJ-I
.Uw
.ki-Jl
-vm
0\ />j .o^l .î .i 4*4
j!>UI_,i ddil
.J'^l
.y ip>
.j>
.ful .jj
-J3*^
.j/uj.wJi
dU
.V^
.ti^jJi
>u9
.j&t .|
-*a
-MJ
^f"
'
Esm-i Hsn erhi
61
ESMA- HSN
ALLAH'IN EN GZEL 99
SM:
Hvehllezi lailhe illhve

birannranu
brranmu
Elmelik
Esselm
Elm'min
Elmheymin Elaziz
Elcebbr
Elmtekebbir
Plhlih
LinaiKU
rr A
Elkudds
toanu
Elmusavvir
Elgaffaru
LiKa
Errazzku
Elfettahu
Plulll
bioastu
blnarzu
Prrfi
lallU
Pimi
1V711
Pil IUIZ.Z.U
blmuzllu
Essemi
toasru
LinaKcmu
hadiu
biattu
tnaoru
tnarTiu
Elazim
tCKUiU
tayyu
Elkebir
Elgafuru
L,
Elhafizu
trnuKyiu
tnasou
Elceu
Elkermu
Errakib
Elmcib
Elvasi
Elhakim
Etvedd
Elmecid
Elbasu
Eehdu
Elhakku
Elvekl
Elkaviyy
Elmetnu
Elveliyy
Elhamid
-|
Elmubdyu
Elmuid
Elmuhyi
Elmmiyt
Elhay/
Elkayym
Elvacid
Elmacid
Elvhid
Essamed
Elkadir
Elmuktedir
Elmukaddim
Elmuahhir
Elevvel
Elahr
Ezzhir
Elbatn
Elvali
Etmtel
Elberr
Ettevb
Elmntekim
Elafvv
Erraf
Maliklmlki zlcelali velikram
Etmuksit
Elcmi
Elganiyy
Elmuni
Elmni
Ezzrr
Ennfi
Ennr
Elhdi
Elbedi
Elbki
Elvris
Erreid
Essabr
Cdlecellehu.
.--V -V
illi
Elmuhs
".
i;.
la u
1
1U
LVASI
II
ldUU
LlIKdUlZU
I
mam-
62
Gazal
ALLAH
Bu Rubbiyet sfatlan
ile
mttesif,
serek
varl
ile
mnferit
nk ondan baka her varlk bizatihi varla

mstahak deildir. Zira varl kendinden deildir. Zat itibari ile
olan
varln
ismidir.
helka (yok olmaya) mahkumdur...
her varlk helka mahkumdur. Yok ola-
baka
Evet, Allah'tan
caktr, baki kalacak olan,
ancak ve ancak O'dur!
bu mnyadr. Onun asl kk hakknda yani

(Allah) kelimesi hangi kelimeden meydana gelmitir hususundaki
ileri, geri fikirlerin serd edilmesi insana, beyhde abalamaktan
Lafza-i Cell
ve yorulmaktan baka
bir
ey kazandrmaz.
FADE
(
unu
iyi
bil
ki,
bu
isim, (Allah)
doksan dokuz isminin

bir ey mstesna olmak-
Allah'n
en bydr! nk bu, iinden hi

szn, btn ilahi sfatlan cem eden zte dellet etmektedir..
Dier
isimleri ise, ilim, kudret,
fiil
gibi
yalnz ifade
ettikleri
mana
birimlerine delalet etmektedir..
Ve
yine
mecazen
isim, Allah'tan
etmeyecei
daha zellik ve
dellet
ahasdr. Yani
byle deildir.
isimler ise,
rlabilir:
bu
ve ne de
btn isimlerinden daha
bakasna, ne
cihetiyle,
hakikat
hususiyet ifade etmektedir..
Ondan bakasna da
Kadir, lim, Halim gibi..
te
bu
iki
itlk
edilip
sebeptendir
ki,
Dier
aAllah
'
ismi,
btn
isimlerin
en
by
olmutur...
BR NCELK:
Dier
edilebilir.
isimlerin
mnlar, kula sbutu
itibaryla
da tasavvur
Hatta merhametli kiiye rahim, bilgin olan kiiye lim,
sabrl olana sabr, ok kredene ekr denebilir. Tabii Allah'a
denmesiyle
kula
denmesi arasnda
farklar
vardr. Lakin "Allah"
Esm-i Hsn erhi
ismi ise
bakasna
her ne suretle olursa olsun Allah'tan
lemez.. Yukarda arz ettiimiz
de mecaz
gibi,
ne
itlik
hakikat cihetinden
63
edi-
ve ne
cihetinden.
Bu ismin bu zellii
elcebbar, el'melik gibi
itibar
iledir
isimler Allah'a
ki,
E'ekr,
Es'sabr,
izafe
Allah'n isimlerindendi^) denilmitir de, Allah
edilerek:
"Bunlar
Sebr ve
ismi,
ekr'n isimlerindendir denilmemitir. Zaten denemez de!
Neden
mi? nk, bu isim (Yani Allah ismi)
hepsini iine alma itiban
undan, baka
ise
mnalarn
daha mull ve daha kuvvetli olduedilmesine hacet kalmamtr. Dierleri
ile
isimle tarif
ancak O'na (Lafza-
ilahi
Celll'e) izafetle
tanmlanmtr...
TENBH:
Kulun,
bu isimden
Yani Allah'a btn kalbi
nasibi,
ile
son derece teabbud olmaldr.
balanmaldr.
Hem de
ylesine
ki,
gz ondan bakasn grmemeli, ondan bakasna iltifat eylememeli, ondan baka hi kimseden bir dilekte bulunmamal
(yani kimseye boyun ememeli), ondan bakasndan korkmamal!. "Bu niin olmasn ki, O bu isimden, O'nun (Allah'n) gerek varlk olduunu, O'ndan baka ne varsa, btn her eyin
fani, bo ve yoklua mahkm olduunu anlamtr.... Evet kii,
her eyden nce kendisinin de yok olacan her fani gibi hayata gzlerini
yumacam
bilmelidir. Nitekim Reslllah Sallallh
Aleyhi ve Sellem kendisini yok
Arab'n syledii
"Allah'tan
beyitlerin
mada her
saym
da yle buyurmutur:
en dorusu
ey botur."
Lebid'in
szdr:
er"
Bu
esirgenmi
varl
bir
gerektirir,
te
tasavvur deildir.
muhtacn
er
RAHM
rahmet kknden gelmedir, Rahmet (esirgeme)
isim,
iki
RAHMAN
bu
ihtiyac (ihtiyar
olan kiiye Rahim
ihtiyasz bir esirgenmi ise kabili
etmeden, murat etmeden

olmadan) karlanr. yleyse muhta
isimle, kast
denemez!
karlamak isteyen kimse, eer o ihtiyac karlamaya gc yettii halde karlamazsa ona Rahim denmez, nBir
ihtiyac
k iradesi
tamam olsayd
mutlaka
ihtiyac karlard.
Eer
ihti-
ve merhamet duygusu
tadndan dolay kendisine Rahim denebilir.. Lakin ne var ki
onun merhameti noksan saylm olur. Zira tam rahmet mer-
yac karlamaktan
hamet
siyle
iyiliin
aciz
ise,
iinde efkat
muhtalara izafesiyle ve onlara gerekten isteme-
mmkn
de, etmeyene
olur.
Umumi Rahmet
de amil
olan
bir'
(Esir-geme)
ise,
hak
merhamet (esirgeme)
Allah'n Rahmeti (Esirgemesi)
hem
tamdr,
edene
dir.
hem de mul-
dr.
Tamdr: nk muhtalarn ihtiyalarn gidermek

ve bizzat tam mansyla gidermitir...
mulldr;
Zira,
O, Rahmeti hak edene de, etmeyene
de
trl zaruret
ve
amil olmu, dnya ve

ihtiyalar
geyici)
kapsamtr.
istemitir
ahirette
duyulacak her
u halde mutlak ve gerek Rahim
(esir-
O'durL.
BR NCELK:
Rahmet (esirgeme), merhamet eden kimseye arz olan hzn verici bir duygu olmaktan hali deildir, Rabse phesiz ki
bu gibi eylerden mnezzehtir. Bu sebeple belki bunun rahmet
Esm-i Hsn erhi
65
anlamnda bir noksanlk olduunu sanrsn. Oysa bu; O'nun

hakknda noksanlk deil, bilakis kemal (mkemmellik) dir.
Noksan deildir. nk/ Rahmetin (esirgemenin) mkemmellii; semeresinin kemliyledir. Muhtacn ihtiyac tam manasyla
karlannca, esirgenen kiinin, asl merhamet edenin elem
duygusunda herhangi bir rol olamaz!. Merhamet eden kimsenin elem duymas, kendi ahsnn zaafna ve noksanlna delalet
eder. Muhtacn ihtiyac gerek manada karlannca bu bir ey
ifade
etmi olamaz.
Bunun esirgeme anlamnda mkemmel olmasna gelince:

Esirgeyici, hi
phe
yok
ki,
kendi nefsinde
O/l
duyduu bu acma
muhta durumda olana yardm etmek suretiyle bertaraf

etmek ster. Bu, her ne kadar zahiren ona noksanlk iras edecei
hissini verirse de, asl gaye muhta durumda olan kiinin ihtiyahissini,
cm
karlamaktr. Yoksa kendi vicdani zntsn dindirmek
deildir. yleyse, esirgeyici
iin
byle
bir
noksanlk
kabil-i ta-
savvur deildir.
.J
FADE:
[ RAHMAN
(ismi)
eder. Bu sebepledir
Rahim
Rahim (isminden) daha

ki,
Allah'tan gayrisine
bakasna da itlk
lem (Zat) ismi olan
ismi ise, Allah'tan
Rahman
ismi Allah'n
dr. Her ne kadar
bu
isim
bu
hususilik
isim
edilebilir.
konamaz.
Bu ynden
"Allah" ismi
Rahmet kknden gelme
ifade
ne yakn-
ise
de
ger-
ayette
ek budur. Bu sebepledir ki Cenab- Hak, her iki ismi
bir arada zikr etmitir: "De ki: Gerek Allah diye ad verin, gerek
Rahman diye ad verin, hangi ad verirseniz nihayet en gzel
isimler
onundur"
te
nleme
bu ynden ve birde saylan

keyfiyetinden dolaydr
ki,
her
Allah isimlerinde teradf

iki
gerekmektedir. Rahman isminin ifade ettii
sra Sresi, 110. yet.
arasn ayrt etmek

mana Rahim isminin
ismin
0A
ifade ettii
mndan
mutlaka farkl olmaldr. Yalnz Ahiret saa-
vermek (M'minlere) anlamnda olan Rahim isminden

bakmlardan farkldr:
Rahman ismi
detini
nce yaratmtr, sonra

m'minleri imana ve mutluluk sebeplerine hidayet etmitir. Daha
sonra da onlar ahirette mutlu klmtr. Drdnc olarak da onlar, kendi Cemal-i lahisini mahede etmek erefine nail ve
Rahman
mazhar
ismi
icabnda
Allah insanlar
etmitir...
TENBH:
M'minler
bu isimden ne elde
edebilirler?
bu isimden unu elde edebilirler. nce Allah'n

gafil kullarna merhamet edip onlar olanca sleriyle Allah yoluna vaaz ve nasihat etmek suretiyle evirirler. Byle bir teebbste bulunduklarnda iddet yolundan ziyade yumuaklk ve
efkat yollarn tercih ederler: Asilere de merhamet sz ile
M'minler
bakarlar, eziyet
M'minin
ve zulm nazar
balca
sanki kendi nefsinden
ile
deil...
sayesi, insanlardan
sadr oluyormu
sadr olan her masiyet
gibi,
masiyeti onlardan
etmeye olanca scyle almak ve bu suretle onlar

sazabna uramaktan kurtarmak olmaldr.]
bertaraf
Allah'n
M'minin "Rahim" sminden
istifade
edecei
hususta udur:
muhta durumda olan kimselerin ihtiyacn karlar, yannda ve memleketinde ihtiyacn karlamad
hi bir fakir brakmaz. Muhtalarn ihtiyalarn ya para ile ya da
nfuzu ile veyahut hayra dellet etmekle, daha olmazsa zensin
Gc
ve sz
yettii kadar
sahibi olan kiilere
bavurmak suretiyle
o zaman ona hayrl
dklarmzdan aciz olursa,

suretiyle onun hzn ve kederini
paylar...
karlar. Bu say-
dualar
yapmak
Esm-i Hsn erhi
67
BR SORU VE BR CEVAP:
SORU:
Allah'n Rahim
merhamet
ve Erhamerrahimin (merhamet
olmasnn manas
edicisi)
uram,
edicilerin
Mademki
nedir?
en
Rahim,
ikenceye maruz kalm, bela ve musibetlerle kar& karya selmi kiilerin imdadna koup kurtarmaktr.
Mademki Hak Teal her belay, her fakr- zarureti nlemeye, her
hastals bertaraf etmeye kaadirdir. yleyse neden dnya hastazarara
hasta,
muhtalarla
larla,
doludur? Kullarn neden byle ikenceler
ierisinde kavranr bir halde
brakmaktadr?
CEVAP:
Bu
suali bir misalle
cevaplandralm.
kk yavruyu ele
Bir
alalm, hastadr. Ameliyat edilmesi serekmektedir. Annesi
acd
onu ameliyat masasna, cerrahi mdahalede bulunacak operatre teslim etmek istemiyor. Babas ise ameliyat
olmasnda karar!!...
iin bir trl
zanneder ki, anne babadan daha merhametlidir. Bak

anne evld iin nasl telalanyor ve ameliyata kyamyor, der.
Akll kii ise hi de byle dnmez. O, babann daha merhametli olduuna inanr. nk baba onu devaml sancdan kurtaracak.. Bunun iin de muvakkat aclara tahamml etmesine sz
Cahil
yumacaktr..
nk az ve geici aclar sanclar

sile
olacaksa nazar-
maz.
Bilakis iyidir
alnmaz. Onlara kt nazar
itibara
sz
ile
gerek shhate ve-
ilerde
baklr.
nk onlar
ile
bakl-
iyiye bais olacak-
lardr.
Rahim (merhamet edici) ye ilince, hi
phe
hamete muhta olan kiiye merhamet etmek

leminde hi
bir
er yoktur
ki
ister...
yok
ki,
mer-
Sonra varlk
"Hayr" iinde bulundurmasn. er,
bsbtn ortadan kaldrlm olsayd, iinde bulundurduu hayr

da beraberinde alp strecekti. inde bulundurduu hayrla
mam-
68
Gazal
beraber ortalardan kaybolmasyla

ler
ve
ortal
zararlar
Mikrop
alm
phe yok
ki
daha byk er-
dolduracakt...
bir
dnelim. Bu
eli
eli
kesmek, zahiren her
ne kadar kt grnrse de, btn bedenin selameti

mutlulua
yk
bir
dir.
nk
vesile
olacandan onda sonsuz
b-
gibi
hayrlar
gizli-
yle kendi haline terk etmek btn bedenin hela-
eli
sebep olur. Bylelikle er, olduundan daha da zararl ve

yaygn bir hal alr.
halde btn bedenin selameti iin bir
kine
er
elden olmak
kurtarmak
iin
deil,
hayrdr.
bilkis
murat edilmitir.
iin
kesmek bizzat bed<
kendi uzviyetini kurtarmak
Elin
deil de bedenin selameti
Eli
kesilmi olmas, asl gayenir
iin
deil de bedenin kurtulmas olduunu ortaya karmtr..

Netice olarak her ikisi de iradede yer almtr. Ancak
farkla;
eli
kendi zat
birisi
iin
(0
gazabm
Hak "Rahmetim
imdi bu
etmesidir.
dana
iin
kurtarmak
murat edilen, her zaman
murat edilenden nce
iin
bakasn
arzu edilmi, dieri ise
Kendi zat
istenmitir..
bakas
rat
iin
gelir.
Bu sebeple Cenab9
sevk etmitir" buyurmutur
nk
er de
(ktlk
de) O'nun
iradesiyle
mey-
ise
Hayr
(iyilii)
murat etmesidir. Hayr da onun
desinin bir neticesidir. Lkin hayr, bizzat hayrn kendisi
murat etmitir. erri, bizzat kendisi
iin
ira-
iin
deil, iinde bulundur-
mehul ve kapal olan) hayr iin murat etmitir.

(ktlk) bizzat kendisi iin maksud deil, iinde
(insanlara
Demek ki, er
saklad hayr
vusul iin baz
kasd edilmektedir.
iin
u halde hayr,
arazlar gerektirmektedir.
Byle olan bir ey, rahmete engel
de
mu-
Kudsi Hadisi inceleyelim: Allah'n gazab, erri
gelir.
Rahmeti
duu
iin
hi bir
hayr saklamayan
bir
er
kendisine
1
olabilir
mi hi?
mdi
iin-
aklna gelirse veyahut hayr
Bu Hadis-i Kudsi Mslim'dedir. Ayrca Diyanet
Kudsi Hadis" Aliyy-l
Kari.
sndaki 18 No'lu Hadis.
Mtercim
H.
ileri
Bk.l
Hsn Erdem
isimli
yaynlarndan "Krk
kitabn 25. sayfa-
Esm-i Hsn erhi
69
erde deil de baka ynden tahsil edilmesi mmkndr dervehmi sana ilham eden cce akln sula!
sen, o zaman bu
iki
(Neden mi?
dorusu byle bir

hkme varman, cce aklnn gerek marifete nfuz edememesinden ileri gelmektedir. nk sen byle dndnde, ya
errin iinde hayr yok demen, daha
straptan kurtulmak
ameliyat kt ve
iin
veyahut da maktuln lmn

rlen kiinin
idamn er
umum
kabul
er
tehlikeli
gren
sabi,
kabul ettii iin ksasla ld-
eden ahmak
gibi olursun.
Ahmak
insanln selmet ve saadetini dnememitir. Tek ahsta grlecek bir ertn kaldrlmasyla,
umumun hayrna vesile olacak genel bir hayra tevessln srrn
ksasla olan
anlayamamtr.
diye hayr olan
menfaati,
yle
ey
dnyor veyahut
yle
olmasn
ihmal edilir mi hi?.. "Hayr errin
istiyor
dnda
etmek mmkndr." gibisinden akln kurcalayan vehme

gelince. Bu da ince, her akln idrak edemeyecei gayet mulk
tahsil
mmkn olan
eyin imkanll veya imkanszl, ne bilbedahe ve ne de azck
bir dnce bir nazarla anlalmaz, bilkis bu, derin ve geni
etmektedir. Zira her muhal veya
bir keyfiyet arz
dnceleri
i deildir
gerektirir
ki,
bir
ok
kimselerin iinden
kabilecei
bu...
vehmi sana ilham eden akln sula da Allah'n merhamet edicilerin en merhamet edicisi olduu ve Rahmetinin de gazabn sebk ettii hususunda asla tereddde kaplma.
yleyse bu
iki
murad eden kimse hakknda, bunu bizatihi er iin murad

ediyor, yleyse o, Rahmet ismine mstahak deildir diyerek
erri
phecilik yollarn arama!
errin ifasn engelliyen rty

rn su yzne
kacan
syledik.
zorlama! Ben sana ifreyi verdim,
yorsan
bu kadar sana
yeter...
kaldrdmzda mahz- hayman et (yeter) beni ifa ya

eer iaret ve ifreden arl-
70
mam-
Gazal
BEVT:
"Eer diriye arsaydn

ki
mutlaka duyururdun;
lakin
ne yazk
ardn kiide hayat yoktur!..."

Onun
Bu birok kimselerin dnddr..
iin
byle
bir
aklamada bulundum, Yoksa Allah'n kader hakkndaki srra vakf

olan karde bu sz sana deildir. Sen zaten bu gibi aklamalara ve tenbihlere muhta deilsin.
&1I
el'MELK
O, yle
varla
bir varlktr
ki,
ne zatnda ve ne de sfatnda
ihtiyac yoktur. Bilkis her
ey
hi bir
zatn da, sfatnda, mev-
cudiyetinde ve bekasnda ona muhtatr!
u halde ondan baka her ey O'nun memlukdr..

O'nun
durL
ise hi bir
eye
ihtiyac yoktur!
te Melik-i
mutlak
O-
TENBH:
dnlemez. nk onun
her eyden mstani olduu sylenemez.. Allah'tan bakasna
ihtiyac olmasa bile, mutlaka daima Allah'a muhtatr. Sonra ona
herkesin, her eyin muhta olduu da dnlemez. Zira ona
muhta olmayan birok varlklar vardr da o farknda deildir..
Lakin kendisinin baz eylere muhta olmamas dnlnce
Kulun mutlak melik olmas hi
onun Melik olduu zann hkim

[^Kullardan gerek Melik
olmaz.. Allahtan gayri her
olur.
kiidir
eyden
raber asker ve halknn kendisine

sahip
olur..
(Nasl
m?)
ki;
Allah'tan
baka
kims<
alakasn keser, bununla be-
itaat ettii
boyun edii lkeye
Esm-i Hsn erhi
yle: nk onun z
gazab, ehveti, hava
sair
lkesi kalbi
hevesidir. Halk
ve kalbdr.
ise,-
dilli,
71
Askerleri
gzleri
ise,
elleri
ve
azalardr....
O, btn bunlara hkim olup da kendisine boyun edirir-
dnyasnda sultanlk derecesine ykselmi demektir.. Bir de buna insanlara kar olan ihtiyaszl ve herkesin
- gerek dnya hayatnda ve gerekse ahiret hayatnda - kendisine, muhta olduu hususu eklenirse ite o zaman yeryznn
se,
ite kendi
sultan
olmu
demektir
bu, Peygamberlerin (Allann
ki
selam
zerlerine olsun) rtbesidirj nk O'nlar, ahiret hayatna hida-
baka
yet
etme hususunda
tur,
herkes kendilerine muhtatr...
Allah'tan
hususunda;
Meliklik
edebilmek yeteneiyle
bu
yaklaabilir.
Peygamberleri,
onlarn
ihtiyalar
yok-
varisleri
olan
melekler derecesine ular ve Allah'a
hakimiyet
kendilerine gerek melik olan,
mlknde orta bulunmayan Allah tarafndan ihsan

Emirlerden
Ne
biri,
edilmitir.
ariflerden birine:
ihtiyacn varsa syle.
verdii cevap ne
kullar irat
llr.
niteliklerle kul
Bu mlk
kimseye
onlarn sultanlk derecesi de,
limler takip ederler,
Evet,
hi
de
Dedii zaman,
arifin
kendine
arifanedir.
Ben senden ne isteyeceim
ki,
benim
iki
klem vardr
ki
onlar senin efendindir.
Neymi
bakalm?
dieri heva ve
onlar
Biti
hrs,
heves...
yere getirip onlara hkim oldum, sen
te ben bu
ise
ikisinin
srtn
bunlara yenildin. Onlar
sana hkim oldular. Demitir.
ca
Adamn biri, bir eyhten

edince eyh ona dedi
ki:
kendisine nasihatte
bulunmasn
ri-
72
mam-
Gazaf
Dnyada
yunca
da, ahirette
de
melik
ol.
Adam bu
sz du-
ard ve tekrar sordu
Nasl
Dnyaya kar
yani?
yada hem
olan hrs ve ehvetini kesersen,
nk
ahirette sultan olursun.
ihtiyaszlkta srlebilir; esaret
ve
hem dn
sultanlk hrriyet
zillette deil...
0
i *
>
d'KUDDS
O,
hissin idrak ettii, haylin tasavvur ettii,
vicdann
lp tahayyl
ettii,
vasf
den mnezzeh ve
(nitelik)
ihtil,
ettii tefkirin
vehmin
ileri
at
tasarlad
mberrad.r..
ayp ve noksan sfatlardan mnezzehtir demedim, nk byle bir sz edebe aykr der.. Zira
byle bir ifade, lkenin kraln vasf eden kimsenin: "lkemizin
O'nu vasf ederken;
kral,
o,
mhr kazyc, kan alc
deildir!"
szne benzer.
uras da muhakkaktr ki, bir eyin mevcut olmasn nefy etmek (yoktur demek) o eyin var olmasnn mmkn olduunu
vehm ettirir.
I
Byle bir vehim
de
-Vacib-i Tealya- noksanlk isnad
etme-
Onun iin O'nu vasf ederken dedim ki: O, birok

kimselerin mkemmel olarak kabul ettii veya sand vasflardan
mnezzehtir.. nk o insanlar, nce kendilerine bakp niteliklebu nitelikler iinde mkemmel olan mevrini tandlar.. Tabii
cut olduu sibi Doksan olanlar da mevcuttur. 3
ye yol
aar.
ki,
Onlar,
ilim,
kudret,
duyma, grme, konuma, irade
sflann manalarnn hizasna koyarak ite

dediler.
bu kemal
gibi va<
sfatlardr
Esm-i Hsn erhi
Kendilerine gre, cehalet,

bi
acizlik, krlk,
sarlk,
73
dilsizlik gi-
noksan olan sfatlan da mnlarnn hizasna koyarak noksan
saydlar.
vmek istedikleri zaman kendi lleri dahimkemmel sfatlarla tavsif ettiler ve noksan sfatlardan
Sonra Allah'
lindeki
tenzih
ettiler.
Oysa
Allah kendi nefislerinde kemal sfatlar olarak
tandklar sfatlardan da, kendi haklannda noksan kabul
ettikleri
da mnezzeh ve mberradr. Hatta yaratklar iin

tasavvur ve tahayyl edilen her trl sfatlardan da mnezzehtir.
nk O, onlarn hi birine benzemez, hi bir ey de O'na
sfatlardan
menend
olamaz!..
Bu konuya daima ve izah etme olmasayd zaten bu konuya

girmezdim, teeddp ederdim. Bunu, mukaddimeler blmlerindeki
drdnc blmde gayet ak
olarak izah ettim. Tekra-
rna lzum grmyorum..
TENBH:
Kulun
ce:
takdisi, ilim
Onu,
btn
Mevhmat (vehm
eyden
ve
lmine
iradesini tenzih etmesidir.
muhayyett,
mahsusat
ve behimi
edilenler)
(his
gelin-
edilenler)..
sfatlarn itirak ettii her
tenzih etmesidir.
radesine gelince, onu, ehvet, fke, yemek, imek, evlenmek, giymek, dokunmak, bakmak
mncer olan her
te
her
hi
gibi
beeri lezzet ve
sfatlara
trl sfatlardan tenzih etmektir.
Onun kalbi
zaman iin Allah'la beraber olabilir. Onun Allah'tan baka
bir eyde hazz, Allah'a kavumaktan baka hi bir eyde
kul,
byle olunca ancak
evki, Allah'tan gayri hi bir
nesnede sevin ve neesi
O'na Cennet btn nimetleri

Sahipsiz evi ne
yapsn
Allah'a yaklaabilir.
ile
verilse, hi birine
iltifat
0?.. Hlasa: Kul, hissi, hayali
olan temayllerden kurtulduu gn ruhen kemale
kalmaz!..
etmez.
ve hayvani
ermi
olur.
74
mam-
Gazal
Mridin
celleti,
karnna giren
ey
muradnn
celletiyle llr.
kymeti
olursa,
Btn sayesi
ey
de ondan kan
kadar
olur...
Allah'tan
baka
gayesi olmayan kiinin derecesi, himmetine
gredir..
lmi,
mahsusat,
mtehayyilt derecesini geerse,
ehvet icaplarndan arnrsa
olmu
Hazretil- Kuds'un sevgisine
iradesi
mazhar
demektir...
cs'SELM
bir
O, zat ayptan, sfat noksanlktan, efali ktlkten beri olan

varlktr. Hal bu olunca, varlktaki btn selam et ve emniyet-
ler
ondan sadr olmutur ve
anlatmtk: Vacib teal'nn
fiilleri
ona ruc edecektir. Yukarda

er*den (yani mutlak erden)
"1
salim olmutur.
yine
i
.
erri hi bir
zaman
bizatihi
hayr sald olan erri murat etmi
murat etmemitir.
olabilir.
aslnda, yukarda da iaret ettiimiz gibi
Ama
iinde
nk byle olan
er
er
deildir...
TENBH:
fj
[ Hile, kin, hased, ktl istemek gibi eylerden uzak, g

nah ve yasaklardan beri olan her kul, Allah'a selmet bulmu bir
kalple gelecektir. te kulun bu gibi huylardan arnmas SelamMutlak'dan istifade etmesiyle mmkndr.J
Kulun her
in'ikasdan
fj
da
bakmdan
beri
selamet bulmas, ayrca
in'tikas
ve
olmasna baldr.
Ger[ n'tikas-. Akln ehvet ve gadaba esir olmas demektir.

ekse bunun tam aksidir. Yani ehvet ve gazabn akln esiri olmasdr. Bunun aksi olunca intikasa maruz kalm olur. Byle
Esm- Hsn erhi
olunca da emir memur;
kle
kral
olmu
olur..
75
u halde selam
ve slmla, ancak Mslmanlarn dilinden ve elinden kurtulmu

olan kimse nitelenebilir.
bu
Henz kendi
vasfla nasl nitelenebilir?..
ulvi
nefsini
kurtaramayan
kii,
el'M'MN
yle bir varlktr
ki,
btn emniyet ve
em
an ona
racidir.
nk emniyet sebeplerini aklam, korku yollarn kapatmtr.

J
Korku mahalli olmadan emniyet, helak olma
tehlikesi
olma-
dan da korku tasavvur edilemez. M'mini mutlak o varlktr ki,

btn emniyet ve emann kayna asla ondan bakas olamaz.
te o da Allah'tr.
uras da
bir felketin
sahibini
bir gerektir
ki,
kr
gelebileceinden endie eder.
byle
Ama
eli
olursa
te
olmayan
geldiinde byle
bir tehlikeden kurtarr.
savunabilecei yerden tehlike

kaplr.
grmedii yerden kendisine
o tehlikeyi
Eli
gren gz,
kii
de
bir
el ile
korkuya
rahatlkla nler.
te
insanolunun btn organ ve duyular da byledir...

simlerinden biri M'min olan. Allah onlar yaratm, ekillendirmi,
kuvvetlendirmitir.
imdi dmanlar
tarafndan aranan
bir
insan dnelim:
embere alnm,
halsiz
olduu
iin
organlar hareket ede-
miyor. Hareket etse bile, kendisini koruyacak silah yok.

silah
da var ama,
dman
ok, tek
yor. Kendini koruyan insanlarda var
snacak
ana
bir kaleleri
silah,
edecek
olmas
bana
Veya
stelerinden gelemi-
ama, mutlaka hep beraber
gerekiyor..
Tam o srada
biri
yetiiyor
asker veriyor. stelik O'nu ve askerlerini muhafaza
bir
de kocaman
kale
yapyor.
Ona emniyet ve eman
if
mam- Gazal
76
nimetini tattryor.
min
te
byle olan kiiye imdi
rahatlkla biz
diyebiliriz..
mdi
kul,
suzluk, gibi
yaradl
itibar ile
eylere maruz olduu
lanma, krlma tehlikeleriyle
Onun
gayet zayftr. Hastalk, alk, su-
de
her
gibi:
yanma, boulma, yara-
zaman kar karyadr.
hastalk hakkndaki korku
ve
endielerini,
Ancak
has-
tala are bulan doktorlar bertaraf edebilirler, yemekler de

aln, su da susuzluunu giderebilir. Azalar (organlar) da
I
bedenin muhafazas iin elverili olabilir.
Duyular da felketten haber verecek birer casuslardr..
Btn bunlarn yannda kulun asl byk korkusu vardr
da
ise
ki,
korkudan kurtaracak yegne siper

Kelime-i Tevhiddir, Allah'ta ite kullarna en byk bir reete
ahiret korkusudur.
Onu bu
ve en gzel koruyucu kale olarak bu Kelime-i Tayyibeyi

"- La ilahe illallah, benim
ihsan etmitir. Ve yle buyurmutur:
kalemdir, Her kim benim kaleme girerse, azabmdan emin
olarak
olur..
Btn bunlardan anlalyor
meden emniyet
gstericisi
(Allahtr.
ki;
Kinatla,
eshba tevessl
et-
tasavvur edilemez. Bu sebeplerin halik; onlarn
ve nasl kullanlacann
reticisi hi
phe
yok
ki
O'dur her eyi yaratan, O'dur yol gsteren.

gerek ve mutlak M'MN...
Evet,
O'dur
TENBH:
|
{\ \J
{ Kul,
kesi
bu isimden unu elde
errinden emin
klar.
edebilir:
Yannda bulunan
Hi kimseye zarar dokunmaz.
her-
Ona
bavuran her korkan kiiyi," gerek kendi nefsi ve gerekse dini

hakknda duyduu korku ve endieden kurtarmaya alr. Nitekim Reslllah Sallallh Aleyhi ve Sellem yle buyurmulardr:
Esm-i Hsn erhi
"Allah
lklerinden
ve
ahiret
emin
77
gnne iman eden, komusunu kendi kt-
klsn..
arasnda bu isme en ok hak kazanan, halk, kurtulu

yoluna, Allah yoluna irad ve hidayet ederek Allah'n azabndan
Kullar
Bunu da
phe
yok ki, Peygamberler ve

Baknz Peygamberimiz (SAV.) ne buyurmu-
kurtaran kiilerdir..
limler yaparlar.
hi
lar:
"phesiz
gelip
sizi bir
siz,
atele kelebekler
gibi
dolaacaksnz, ben
tarafnzdan tutarak kurtaracam!."
HAYL VE TENBH:
Korku,
phesiz
Korku sebeplerini
Allah'tandr.
ki
de o
Kullarm
korkutan O'dur.
yaratmtr.. yleyse emniyet. O'na nasl
izafe edilir?
CEVAP: Korku ondandr... Emniyet de ondandr. Korku sebeplerini ve emniyeti yaratan hi phe yok ki O'durl Onun
korkutucu olmas, Mmitl olmasna mani tekil etmez. Nitekim
kullarndan bazlarn
na mani deildir.
klmas O'nun Muiz (Aziz) klc olmasMuiz (Aziz klc), hem de Muzil (Zelil)
zelil
Hem
klcdr.
Ve
tici
da
yine O'nun kullanndan bazlarn alaltc olmas; yksel-
olmasna mani deildir.
O baz
kiileri
alaltt
gibi,
bazlarn
ykseltebilir.
Demek ki, Mmin (Eman veren) de O'dur, korkutan da O'dur.. Lkin gze isimlerinden biri M'min olmutur da Muhavvif
(Korkutucu) olmamtr...
sjTT*
,1
el'MHEYMN
Bu
hakkndaki mnas udur:
ismin, Allah
olduu mahlukatnn
eder. Her muhafaza
gz
tir.
kulak olan kii
amelleri, rzklar, ecellerini bilip

ile
memur
ise
(Mheymin)
olana
mheymin
yarat
muhaf
derler. Bir
o eyin koruyucusu ve mheymindir dem
halde iraf (gzlem)
muhafaza
O (Allah),
akla
ilme,
te
racidir.
istila
ise Kudretin kemaline,
bu manalarn
hepsini
ancak
Bu manalar tam manasyla ve kaytsz
ismi iine alr.
artsz ancak Allah tahakkuk
ettirir,
bakas
deil. Bu sebepledi
ki,
(El-Mheymin)
ismi,
kadim kitaplarda da Allann
isimlerin
den saylmtr../]
TENBH:
Kendini mrakaba eden, kendi kusurlarn anlayan ve di
zeltmeye alan,
kendisini
ran her kul kalbine hkim
iyi
hal
olma
zere
itibari
ile
devam
ettirmeyi
ba
mheymindir. raf
daha da geniletip Allah'n kullarna yol gsterme imkan

yzlerine de vakf olup
sahip, feraset ve istidlal tariki ile i ve
da onlar irat edebilirse tabii ki bu mnadan nasibi son derece
ittila
fazla
olmu
olur...
el'AZZ
emsali az bulunur. Ona o
[ O, yle bir kymetli isimdir ki,
htiya duyulur. Ona ulamak g olur. Bu manay zerind
bulunduramayan kiiye "Aziz"
nk ok nadir olan
Bunun
iin
de
hi bir
ismi,
ey var
zaman
verilemez!
ki,
kymetli
ve faydal deildir.
(Aziz) olamamtr..
Esm-i Hsn erhi
Nice kymetli ve
yararl,
Gne
79
bulunmayan eyler var
misli
Onun
ki
de
vsl
yle...
Bunlarn faydas pek oktur. Onlara olan ihtiyacmz da
deildir:
gibi..
son derecededir.. Lakin (btn hunlara

(Aziz) diyemiyoruz. nk, onlar
emsali yok... Yer
ramen)
her
mahede etmek
ikisine
de
onlara vasl
olmak g deildir.. Onun iin bir eyin aziz olmas iin mutlaka
yukarda arz ettiimiz mana (Vasf) n bulunmas gerekmektedir..
Sonra bu mana'nn her

sz konusu olabilir..?^
kemal ve noksanlk
1
birerleri iin
olmasna baldr. nk birden az hi bir ey tasavvur edilmez. Tek olan misli ve

menendi bulunmayan varlk ancak Allah'tr. O'ndan bakas iin
byle bir ey dnlemez..
Mesela nadir olmasndaki kemal,
bir
Gne
mevcut olma bakmndan her ne kadar tek ise de

lakin onun gibisinin bulunmas da mmkndr. Yani mmkn
olma bakmndan o, tek deildir. Kemal necasette onun gibisi
bulunabilir...
iddetli ihtiya meselesine gelince:
eyin -varlnda, bekaslHda, sfatnda- kendisine

duyulan varlk olarak kabul ettiimizde "Hakknda keml"
Bu, her
htiya
sz
doru
olabilir..
Btn
Byle
varlklar
bir varlk Allah'tan
O'na muhtatr.
Yukarda aklamtk.
baka
Hem de
Allah' kendisinden
syla kimse bilemez! (Knhn..)
var
mdr?
her eylerinde.
baka tam mana-
Kaytsz artsz gerekten Aziz
olan O'durL. Azizlikte O'na hi bir
ey benzeyemezl...
TENBH:
l Kullardan aziz olan, uhrevi
hayatlarnda ve ebedi saadetle-
indeki nemli ilerinde kendilerine ihtiya duyulandr.
phesiz
mamllMl.
80
bu
ki,
Gazali
evsafta olanlar
yok denecek
kadar' azdr.
te
bu ancak
Peygamberlerin, rtbesidir. (Allah'n rahmeti zerlerine olsun.)J
eref ve
halifeleri
bakmndan
ve kendilerine
bunlarn her
Tabii
leri
izzet
baar
olacak
varis
birerleri,
onlara ancak, asrlarnda
mmet
yaam
limleri yaklaabilir..
halk irat hususunda gsterebilecek-
nispetinde onlara yaklama imkanna kavuabilir...
el'CEBBAR
le
O, yle
edebilir.
bir varlktr
ki,
dilediini cebir yolu
Hi kimse O'na bir
ey
herkeste
icr<
yapamaz. Hi kimse O'nu
elinden (kudretinden) kurtulamaz. Btn

kalr.
ile
Mutlak (kaytsz artsz) Cebbar hi
eller
O'na kar
phe yok
ki
aci
Allah'tr,
herkese cebr eder, hi kimse O'na cebr edemez. Bu hususta

hi kimse
e olamaz. J
O'na
TENBH:
V Kullardan
bu isme
layk olan, uymaktan uyulmak derecesi
ne, ykselen, rtbe itibar

suretiyle her
r
mecbur
lzum ve
de
bakmdan
klan,
ihtiya
ile
herkesten yksek olan, heyeti
v<
cebr eden kendisine uymaya on

onlara faidesi dokunan, onlardan faydalanmaya
halka
duymayan,
tesir
edebilen, hi kimsenin
tesirin-
kalmayan, kendisine uyulan ve fakat hi kimseye uymak
mecburiyetinde olmayan, herkes tarafndan delicesine sevilen

bir kimse,
onun
onu grdnde
bir
daha grmek isteyen ve
fakat
olma temennisinde bulunmayan, kimsedir ki bu vasi'

ancak insanln nderi Hazret-i Muhammed'e (S.A.V.), nasi
ve myesser olmutur... Nitekim bir hadisinde bu hakikati yjj
gibi
ce tebarz
ettirmilerdir:
Esm-i Hsn erhi
"-Musa
sa
olsayd, bana uymaktan
demoullarnn
Ben
efendisiyim
(ki
baka
81
olmazd.
aresi
bununla) gururlanmyo-
rum.."
el'AATEKEBBR
zatna nispetle herkesi
Bu
bak ve gr doru
azamet ve kibriyay
ancak kendi nefsine layk gren, bakalarna meliklerin klelere
kar taknd bir nazar misali bakandr...
tabk
olmu
olur.
Ne
var
ki
ise
(geree muvafk ve vaka mu-
doru ve
tekebbr de
ise)
hakir gren,
bu
sahibi gerekten
nitelikteki
isim
mtekebbir
kaytsz artsz ancak
Allah'ndr.
Eer bu byklenme ve bbrlenme batl ise, yani grnd gibi deilse, o zaman tekebbr bo ve stelik mezmum
bakalarndan stn grp de kibirlenirse
onun bu davran bo ve mezmumdur, nk byklk azamet ancak ve ancak Allah'a mahsustur...^
olur.
Her
kim, kendini
TENBH:
Kullardan gerek
Arifin
manada mtekebbir, zahid ve
zhd ne demektir? Onun manas
Mnas,
kendisini
ulvi
olandr.
nedir?
dncesinden ve yce srrndan
.lkoyacak yaratklardan tahliye etmesi, Allah'tan
dnyay - hatt mesi, kendisini Hak'tan rak edecek her eye

ite Arifin zhdnn manas budur,
den
arif
kendisini stn grmesi,
baka
ahireti
her
ey-
kmse-
srt evirmesidir.
olmayann zhd; bir nevi alveriten ibarettir. Ahiret

metan dnya meta ile satn alr.. Veresiye alveriteki kar ve
Arif
RC
kazanca tama ederek pein
ve mubayaa
al verii
terk eder.
te buna selem
derler...
Yemek ve kadn ehvetlerinin kleletirdii kiiler, serekten

hakirdirler. Hi bir zaman gerek manada mtekebbir olamazlar. nk gerek manada mtekebbir, her ehveti hakir gren,
hayvanlarn bile nasibi olan her zevke srt evirendir...
el'HALK
Belki
bu
isimlerin
el'BAR
el'MUSAVVR
e manalar ifade eden isimler olduu akla
gelebilir.
de mnas
Hepsinin
sele hi
de
yle
(Yaratc)
sanld
olduu zan
Ama me
nk her yoklukta
ikinci defa takdir'e gre
gibi deildir.
kan ey, nce takdir,

icad'dan sonra da tasvire muhtatr.
varlk lemine
icad,
edilir.
Cenab-
Hak, takdir edici olarak
da
haliktr.
cad
edici olara!
da halkdr. Nihayet msavvir (ekillendirici) olarak da haliktr

Yaratklara en gzel ekli O vermitir. Onlar gayet gzel niza
ve intizam iinde o, yaratmtr...
BC tpk
pi, gibi
resi
bir bina gibidir.
binann, tula, ta, imento,
malzemelerin ne kadar gideceini, eni boyu
ne kadara, kaa mal olacan hesaplayacak
ker-
metreka
birine ihtiya
vardr.
te
bu ileri yapana; projeyi izene, hesap ve kitabn

pana biz mhendis diyoruz..
y<
Bunlardan sonra binay asl yapacak ustaya lzum grlr
Daha sonra binann

usta aranr... nsanlar
ve
tezyinatn stne alacak
baka
hakknda da bu byledir. nk her
ii
Esm-i Hsn erhi
83
yapamaz, herkesin ihtisas ayr ayr konularda olur, lakin

Allah hakknda biz bunu byle dnemeyiz. nk takdir
eden, icad eden ve tasvir eden de O'dur.
insan
imdi
Allah'n
yaratm olduu mahlkatndan
ele ala-
birini
lm. Mesela, insan...
nsanolu
Allah'n yarattklarndan bir cinsi temsil eder.. n-
varlnn vcuda
,(in
hakknda
takdir
naatnn bina
olduu gibi...
evvel nasl yaratlaca
iin
yaplmal. nk onun,
Baz
gerekmektedir.
getirilmesi
sfatlar alabilmesi iin
kurabilmesi iin
nsann bnyesi ancak
baz
alet
nce
cismi
lazmdr.
ve edevata
su ve toprakta vcut
ihtiyac
bulabilir.
Yalnz
gelmez. nk kurudur; tutmaz dalverir. Yalnz su
toprak
kafi
da
gelmez. nk tutmaz dklverir. yleyse kuru
kafi
olmas
bir cisim
belirli
ile
ya
kattrmak ki, amur haline gelebilsin. Sonra piirici bir

hararet (frn) lazmdr ki, su ve toprak, karm muhkemleip
ayak da durabilsin. Demek ki, insan serapa amurdan yaratlm
olmuyor. Bilakis su ile yorulmu, kurutulmu ve piirilmi bir
birbirine
topraktan (balktan)
Ama o topran
yor..
gibi
yaratlm
oluyor...
ve suyun da
lde olmalar gerekiEer takdir edilen lden az olursa zerre, ya da karnca

kk olur ki, insan ilerini yapamaz, rzgar vurduu gibi
savurur
ve en kk
belirli
ey onu telef eder.
nk bu miktar ihtiyatan fazladr.
ok tam ayar ve
gememelidir...
bu
ileri takdir
tcdr.
yor.
karar
te
olmaldr. Evet O, takdir edilen ly
btn bunlar,
takdirle olur.
O (Allah),
etmesi ve takdire gre icad etmek
cad edip
yokluktan varla
Sadece icad etmek
ayr eylerdir..
ynndan
da olmaz.,
yleyse ne az ve ne de
Sonra dalar kadar byk amur
ile,
karmas
bir takdire
btn
itibariyle yara-
itibariyle bari
olu-
gre icad etmek, ayr
bu iki kelimenin ayr ayr mnalar ifade ettiine ahit

Araplar hazk ve her eyi l ile yapan insana halik ismi-
Lgatta
vardr.
Nitekim air:
ni verirler,
"Sen halk ettiin (yaptn) eyi gzel yaparsn. nsanlardan

kimisi
var
ki
yapar ama gzel yapamaz. demitir.
SMNE GELNCE:
EI-MUSAVVR
Bu isimde eyaya en gzel ekil vermek ve onlar en biim
sokmak
tarza
nun
hakikati
itibariyle
O'na mahsustur. Bu,
ancak kainat tam olarak
bilen,
fiil'in
vasflandr. Bu
sonra ayr ayr yaratan
Allah'a mahsustur.
tamamn
Evet kainatn
ahs olarak mtalaa

Onun
edebiliriz...
ve eczas
azalan
etmi
birok organdan teekkl
ve hava-
gkler, yldzlar, yer, su
dr...
Bunlar gayet
muhkem
tertipli
bir tarzda
ve
tertip
recek olursa btn nizam

ste
ta
konmas
ekilde yaratlmlardr.
de
ki,
bu
tertip,
Hem
ylesine
azack bozuluve-
altst olur.
gereken, ste;
alta
konmas icab eden de
al-
konmutur.
Tpk
bir
bina
gibi.
Temel talan
ve kereste
alta
ksm
konmutur.
Bu, tesadfi deil, bilakis
nceden
tasarlanp da yle yi
plmtr.
Bunun
salar,
aksini
dnp de
talar ste,
aa ksmn
alta
koy-
bina yerinde durabilir mi? Duramaz, eklini kaybeder..
te
yldzlarn yukarda, yer ve sularn (deniz ve
aada yaratlmasndaki hikmet ve sebepleri
nehirlerin
byle anlamalyz...
Esm-i Hsn erhi
Kainatn yarsna kadar
gitsek,
hik-
sayacak olsak bitiremeyiz..
metleri
Ayr ayr her eyin hikmetini

daha iyi anlar ve bilir.
sm
nizam ve intizamndaki
85
Bu
ve
tasvir
tertip,
karnca ve zerre
de
organlarnda
bu
bile
bilen, El-Musavvir isminin
mana-
lemin her parasnda mevcuttur. Hatta
akla
ve
karncann
durgunluk, kalbe heyecan veren nizam
bile mevcuttur. Hatta
hatta
ve intizam mevcuttur.
Canl varlklarda en kk
yapsn
organ olarak bilinen gzn
anlatacak olursak bitiremeyiz.
ve onda olan
miktarlarn
lerini,
bir
olan
yce
ekli
ile
adm
Her canl hayvan ve bitkide
ayn eyi
bile
tabakalarn, ekil-
ve bu renklerde
renkleri
gz ancak
hikmetleri bilmeyen,
bilmekten teye bir
Gzn
zahiri
gizli
grndeki
atamaz.
hatta onlarn her
parasnda da
syleyebiliriz...
TENBH:
Bu isimden kulun nasibi
btn lemin eklini ve
u olmaldr.
nce
kendi nefsinde
suretini grmelidir. Derin derin
dnp
gemelidir.
tafsilta
nce
iyice inceler, vctta

rek, nevilerini,
adet
bulunan cismani organlar gzden geire-
ve'terkibini,
hikmetleri renir, sonra,
gz
rine bir
nsan vcudunu
(Erafi mahlukat) olan insana bakar.
atar,
onun,
yaratlnda ve
tertip ediliindeki
idrak, irade gibi
manevi
nitelikle-
dnr, dnr...
Bunu takiben, gc yettii kadar hayvanat ve nebatatn suret
ve
ekillerini inceler ta hepsinin ekli
kalbinde yer edinceye
kadar,.. Tabii
btn bunlar, varlklarn cismani olan
ve
bilmeye matuf eylerdir..^)
suretlerini
Bir
de bunun
belerini,
ruhani tertibi vardr
ki;
bu
nevilerin ekil
melekleri
ve merte-
yldzlarda, gklerdeki vazifelerini bilmek demektir...
Ondan
doru yola
sonra beeri kalplere tasarruf etmeye balar, onlar
irad etmeye
koyulur...
Sonra hayvanlara kar tasarrufa siriir ve onlar ihtiyalarna

doru sevkeder... te bu isimden kulun nasibi bu olmaldr. Yan
vcdi ekle mutabk
eklini bilmek,
suret
ilmi
kazanmaldr
malumun ekline mutabktr.
kul.
nk
nefsin
Allah'n suretleri
bil-
ayan'da mevcut olmasna sebeptir. Ayanda

'mevcut olan suretler ise ilmi suretlerin insan kalbine hsl olmasn salar... Bylece kul, Allah'n isimlerinden olan (El-Musavvir)
suretlerin
mesi,
ederek, kendi ruhuna ekiilendiricilik vasfn

kazandrm olur. Hatta ylesine ki kendi de bir Musavvir (ekil-nk
lendirici) durumuna gelir. Tabii bu, mecaz yoluyladr..
tarafndan
suret, yani kulun ruhuna selen suret, serekte Allah
isminden
istifade
halk edilmitir. Kulun
bunda en
ufak bir rol yoktur... Lakin
kul,
Rahmet pnarlarndan istifade etmeye koar. "Bir kavi.

zlerindeki (gzel hal ve ahlk) deitirip bozuncaya kad
Allah'n,
phesiz onun
Allah
te
(halini)
bundan dolaydr
deitirip bozmaz"
ki
Reslllah
10
(SAV.) yle buyu
mulardr-.
w
vardr.
phe
yok
11
Ona kouun!"
El-Halik
ve
Rabbinizin
ki,
mrnz boyunca
El-Bai isimlerine gelince; Kulun
bir rol yoktur.
nefhalan
yani kullara
bu
isimler
bu
isimlerde hi
verilmez ve onlara
yaratc denilmez ancak ok uzak bir ihtimalle mecazi anlamda

gerektirdii
denilebilir. nk yaratmak ve icad etmek, ilmin
ekilde gc kullanmaktr. Allah, kula ilim ve kuvvet vermitir.
kabiliyetine gr
(kul) kendisi hakknda takdir edilenleri ilmi ve
(yine Allahn izni
10
11
Er'Ra'd Sresi,
1 1
ile) tahsil
ayetin bir
Bu hadisi Taberani.
edebilir.
ksm.
Muhammed
"Zaman gnlerinde Allah'n

ondan bir nefha alr da bir daha aki olmaz.
etmitir:
lfzla rivay
Mesleme (RA)'dan
nefhalan vardr. Ona kousun! Belki birini
bin
."
.
Esm-i Hsn erhi
Aslnda mevcut
1 -
yer,
iki
Var olmalarnda kul 'un
hayvan
2
varlklar
bitkiler vesair
kullarn, sanat, siyaset,
nsan, nefsani
ayrlr:
hi bir rol yoktur:
kainatn
Meydana geliinde
ksma
87
dier yaratklar
Gk, yldzlar,
gibi...
kulun rol bulunan varlklar. Bunlar
ibadet ve cihad
gibi, kullarn amelleridir.
mcahede (almas)
sayesinde,
baz
eyleri
cad edebilecek dereceye ykselirse ve bu hususta herkesten

faik olursa o, o eylerin muhteri (Mucidi) saylr. nk o eyler
onun icadndan evvel mevcut
mucidine, satranc
mucidini
belirtirler.
kimseden siteyile
filan
Mesela satrancn
deildiler...
kimse icad etmitir diyerek satrancn
Aslnda satran vlecek ve onu kefeden

bahs edilecek bir meta deildi ya!..
Hayr ve iyiliklerin kayna olan dier riyazi, snai ve siyasi

icadlar hakknda da ayn eyi syleyebiliriz.. Bu hususta baar
gsterenlere bir eyler icad edenlere mucid diyebiliriz, lakin ne
var
ki
bu
isim
ona mecazen
itlk edilebilir,
hakikat
ynnden
mecazen nakli
mmkndr.. Baz isimler de var ki, kul hakknda bu isimler hakikattir; Allah hakknda ise mecazdr: Sabr, ekr (isimleri) gibi...
Allann
baz
isimleri
vardr
ki,
Aradaki fark anlamadan hi
bunlarn
bir
kullara
zaman bu
isimlerde ortaklk
dnlemez!..
el'GAFFAR
yapan ve irkini rtendir.. Gnahlar, Allann dnyartt ve ahirette cezalandrmaktan (Kullar) hakknda vazO,
iyilik
getii irkinliklerdendir..
mam-
88
Gazal
El-Gafr,
rtmek manasndadr.. Allann
rtt ve meydana
karmad
ey, bedeninin,
tarafndan tiksinilecek ayplandr.
hakknda
kullar
ayplar
ieri
birir
insan szler
de sislenmi ve
yzne vurulmamtr... nsann i yz ile

yz arasndaki
kincisi;, btn irkin duysu ve temaylfark cidden byktr.
lerin
kararsah olarak kimse grmesin diye kalbi semitir..
Eer
hatrndan geen kt duysularma, kalbindeki

bakalar mutlak olacak olsalar ona hcum edip
kulun
irkefliklerine
helak ederler. Allah

indekileri
onu bu durumdan da kurtarmtr.
da vurdurmamtr.
olmasna sebep olacak gnahlarn da rtvermesidir. Srf gnahlarnn irkinliklerini rtmek

iin, imanda sebat ettii mddete, snahlarn sevaplara tebdil
edeceini bile vaad etmitir..
ncs,
kullar
arasnda
rezil
TENBIH:
Kulun
bu isimden alaca
O'da bakalardan sadr olan

yzne vurmaz.
Allah'n elisi
"-
onun
zayi
Her kim
aybn
bunu
bir
udur:
ilham
hatalar rter.. Kimsenin
aybr
Allah'n kullarna retmilerdir:
m'minin
aybn
rterse, Allah'ta
kyamette
rter.."
Gybet eden, mtecessis olan, intikam seven, urad c<

mutlaka detmek isteyenler tabii ki bu vasftan uzaktrlar...
Bu szel vasfla bezenecekler hi
etmeyen, kulun ayplarn aratrmak

Hi kimse kusurdan
ermi olsun
vardr.
kimseler
hali
phe
iin
yok
ki,
ayplar ifa
arkas sra gitmeyendir..
deildir. nsanlar arasnda kemale
olduu
gibi
zayf
karakterli
kimselerde
Esm-i Hsn erhi
89
gz yumup da aybna muttali olduu kiinin iyibahs eden kimse bu vasfa layktr.. Aadaki rivayet
irkinliklere
liklerinden
bu grmze ne gzel
bizim
Bir
bir
tutmaktadr:
defasnda sa (Aleyhisselm)
kpein yanndan
havarileri ile birlikte
geerler. Havariler
Bu le ne fena kokuyor.
lm
dayanamaz:
Derler. Hazreti
sa (A.S.) bu s-
z duyunca-.
(Bu gibi hallerde insanlarn
retmek
"-
iin)
Zavall
iyi
yle mukabelede
hayvann ve gzel
taraflarn anlatmak gerektiini
bulunur:
dileri var.."
el'KAHHR
r
O, yle
bir varlktr
ki,
dmanlarnn
belini krar,
onlar
l-
drmek suretiyle kahreder. Hayatta hi bir varlk yoktur ki, onun

kahr ve kudreti altnda kvranmasn. Satveti karsnda aciz kalmasn...^
TENBH;
dmanlarn kahr edene denir. Kullarn en

byk dman iki yan (sars) arasnda bulunan nefsidir. O,
kendisini aldatan eytandan daha dmandr. Kul, her ne zaman
nefsinin ehvetlerini kahr ederse, eytan kahr etmi olur. nk
Kullardan kahhar,
eytan onu, ancak ehvetleri vastasyla
hela srkleyebilir.
eytann insanlar aldatmak iin alet olarak kulland eylerden biri de kadnlardr. Kadnlara kar ehvet ve isteini kahr
eden
kii,
bu tuzaa dmez..
Din kuvveti: akln iareti

byledir.
ile
ehvetlerini
krp paralayan da
Nefsani arzularn
yen
insanlar
yenen
kii
mutlaka kendisini aldatmak
o
Onun saye ve almas
da yenmi demektir. nk
vcudunu ortadan kaldrmaktr.

ruhunu ihya etmektir.
Birer
dman
insanlarn sayesi,
is
mesabesinde olan ehvetle
ruhunu ihya etmi ve lmnde df1 lmemi olur.

"Allah yolunda ldrlenleri sakn ller sanma. Bilkis onlar
ldren
kii
katnda
Rableri
12
diridirler."
elVAHHB
Hibe,
karl
olmayan
ba oaltan
sfatla
ren ve
bata
ivezsiz
ve garazsz
kiiye cmert ve
Vahb
bir
batr.. Bu
(ziyadesiyle ve-
bulunan) denir.
Gerek Cmertlik, karlnda hi bir ey beklemeden

vermek ve balamak ancak Allah'tan beklenir.. Bu, ancak Allahzaman karlk bekk
'a mahsustur. nk her muhtaca verdii
meden vermi ve halen de vermektedir. Hem de pein verir
vereceini sonraya brakmaz..!
Bir
kimse, bir
bata
bulunduunda,
karln hemen
bek-
ve yahut zamanla insanlar tarafndan vlmesini veya en

azndan knanmaktan kurtulmasn isterse o insan bata bulunmu bir insan deildir. Cmert olmak erefini bile ihraz etmi
saylmaz. nk her verilen eyin karl mutlaka para veya
lerse
mlk olamaz. Bazen da bunlarn cinsinden olmayan, elle

mayan manevi deerler de olabilir verdii eyin karl...
Her kim eref kazanmak veya vlmek

lunursa
o sadece bu
nk gerek
1?
I-
mran
ba
balayc
Sresi,
169. ayet.
meydana
kimsedir
ki,
iin bir
tutul-
bata
getiren bir ii olabili
herkes
ondan
karlksi2
Esm-i Hsn erhi
faydalar grr, yani herkese ivezsiz
91
ve garazsz faydas doku-
nur.
bazen
Hatta
adamdr,
yapar,
hi
de
yleleri
olabilir
srf hayr
ki,
hayr yapmyor) demesinler
ite byle
balarda
iin srf
ban
korkusundan
bata
bulunanlara da
denemez. nk bu da
yapmtr..
insan
(bak ne cimri
tekiler gibi
bulunan
karlk
iin
TENBH:
(
Kul'dan, hi bir
zaman gerek manada
layclk beklenemez. nk o, yaplacak

evla
olunca o
hatta
ii
yapmaya
katiyen
bir iin,
yanamaz.
en aziz varl olan ruhunu

kii
(Bata bulunan) ve Cevad

layk olmu olur.
Byle
azabndan
olmayp da
phe
Fakat,
ba-
yaplmamas
btn
varl-
Allah yolunda, Cennetine
tama etmeden veya azabndan kurtulmak
meden feda ederse o
cmertlik ve
yok
gibi bir
gaye bekle-
gerekten Vahhab
ki
(son derece cmert olan) ismine
srf Allah'n cennetine
kavumak veya
kurtulmak gayesiyle yaparsa veyahut insanlar tarafn-
dan vlmek, beenilmek dolaysyla nam ve hret kazanmak

iin bir bata bulunmusa, o kii her ne kadar zahiren karlksz bir bata bulunmu hissini vererek, insanlar tarafndan
Cevad (son derece cmert) kabul edilirse de aslnda byle
deildir.
nk
insanlar
karln yalnz madde olduunu
sanrlar
oysa maddi olmayan, manevi olan karlklar da vardr...
sadece Allah rzas iin bir manevi nasip bekleyerek btn varn
olarak veren kii nasl Cevad (fazla cmert) olma vasfna mazhar, olamaz? diye bir sual varid olursa
deriz
Pekl
ba
ki:
Bu
tip kimselerin
maktr..
nsanolunun
hazz yalnz
ihtiyari
olan
Allah'tr,
fiilleri
rzasdr, ona kavu-
ile
kazanabilecei en
fj^
92
mam-
Gazal
O yle bir haz ve saadettir
byk mutluluktur bu!

luluklar
onun yannda
u halde
btn mut-
hi kalr..
Arif-i Billh
kiidir
karlnda
det eder. Yoksa
ki
ki,
yalnz Allah
Allah'a
iin iba-
herhangi bir saadet beklemek
iin
deil sznn manas nedir? Ayrca Allah'a karlksz ibadet

edenle, ondan bir eyler bekleyen kiinin ibadeti arasnda ne
Sibi farklar
vardr? dersen,
Haz,
tir.
insanlarca
u olur:
yaplan herhansi
esnasnda bu
ibadeti
Kul,
cevabm
tecerrl ettiinde, Allah'tan
bir
gibi niyet
baka
n karl demek-
ve arzudan tamamen
gayesi
ve maksad kalmam
demektir. Ona, insanlarn haz kabul ettii eylerden

tecerrt
etmi
Mesela
ondan
klesi
derler..
bir kle, efendisine, efendisi
bir ikram
olduu
tamamen
beklemek
olduu
iin
hizmet eder.. Efendi
iin
deil de,
de
klesini,
deil de ondan hizmet ve hrmet beklemek
iin
iin korur..
Bir
baba byle
ya?
baba, ocuunu,
Bir
menfaat beklemek
Hatta,
iin
ocuu olduu
iin
korur,
ondan
deil..
gereken hrmeti gstermese
iyiliine alr..
kimse, bir
ulamak
iin
olu ona
dnr, onun
Bir
ini
(Adama
eyi (o eyin
onu
onu
sende!..) diyemez!
kendisi iin
talep ederse: sanki
bile yine
deil de) baka
talep
etmemi
eye
demektir.
nk istemesinde o gaye deil, baka eydir. Altn isteyen

kimse gibi... Altn isteyen kii, onu bizatihi istemez, bilkis onunla yiyecek ve giyecek almak iin ister... Hatta yiyecek ve giyecek
de bizatihi murat deildir; lezzet elde edip, elem ve keder
gidermek
iin
arzulanmlardr...
Lezzet (zevk)
yoktur!
bizatihi
murat edilmitir..
Ardnda baka gaye
Esm-i Hsn erhi
le.
93
nsanoluna arz olacak elem ve kederin nlenmesi de yte altn, yiyecek elde etmek iin bir vastadr. Yemek de
,>ehvet
ve lezzet elde etmek
iin bir kpr!...
Lezzet
ise
gaye-
vasta deil...
dir,
te ocuk da
baba iin vasla deildir.. Babann onu arzulamas (sevmesi) onun selameti iindir. nk ocuun kendi,
bizatihi
Allah'a
bir
pederin hazzdr..,
Cennet
iin
ibadet
eden de
(Cenneti) kendisinin aranmas ve istenmesi

tr,-
gaye deil.. Vastay yle
(vastasz) ulalacak olursa
Dnyevi
altn
istekler
eer
iin bir
vasta
onu
klm-
ayet gayeye onsuz
aranmaz...
altnsz elde edilse hi
aranmaz. Kimse ona
mahbb
anlayabiliriz:
byledir: Allah
iltifat
etmez..
phe
yok
ki,
halde gerekte
olan ulalmak istenen gayedir, altn deil..
Eer Allah'a
ibadet edilmeden cennet elde edilseydi, kim-
se Allah'a ibadet etmezdi..
u halde Abid'in (ibadet eden
kii-
mahbbu ve matlbu cennetti, bakas deil.. Lakin Allah'tan gayri mahbbu olmayan, btn hazz ve gayesi Allah'a kavumak olan kii byle deildir. Onun btn gayesi ve arzusu
nin)
kavumak, Mele-i Al da mukarreblerde beraber olmaktr. te bu nitelii tayan kiiye "O, sadece Allaha ibadet ediyor, yani Allah'a Allah iin ibadet ediyor; baka bir gaye gdeAllah'a
rek deil.." derler..
Bu
demek
deildir
ki,
onun
hazz vardr ve o hazz yalnz
hazz yoktur.. Onun

O'ndan bakas deil...
hi bir
Allah'tr,
kavumak, onu mahede etmek, onu bilmek sevin

ve neesine inanmayan, ona mtak olamaz.. Ona mtak olmayan, hakknda, Allah'n onun gayesi olduu dnlemez. Bu
sebepledir ki, o kii yapt ibadet babnda, sadece maddiyat
Allah'a
dnen
kt bir ii gibi
olur.
mam-
94
Gazali
Ne yazk
ki
ou, bu
insanlarn
zevki
zevki tatmamlardr, Allah'n cemaline
tatmamlardr, bu
bakmann
lezzetini anla-
yamamlardr. Bu tp kimselerin imam yalnz dilledir.. lerine

ilememitir.. nk ilerinden biran evvel Cennette Mminlerin
emrine verilecek hurilere kavumak isterler...
Btn bu anlattklarmzdan
lardan
hali
dr..
olmak muhaldir.
Eer
u neticeyi elde ediyoruz:
Allah'a
kavumak nazlarn en by-
insanlarn kabul ettii, yaplan herhangi bir iin kar-
l olan maddi veya manevi menfaati
bir
haz olarak kabul eder-
ben buna (Haz) demem...
seniz
hakknda elde
Kul
daha
Haz-
iyi
ise tabii
ki
bu
edilmesi,
ondan mahrum olmasndc
onlarca haz kabul
edilebilir...
er*REZZAK
Rzklar ve rzk verdii varlklar yaratan, rzklarn onlara
ulatran, rzklarla faydalanmalarna temin
eden
hi
phe yok
ki,
'dur!
Rzk
iki
ksmdn
Beden
Batni rzk. (Yani ruhun rzk).
iin olan,
Batni rzk, marifetler
azklar ve yemekler sibi zahiri rzk,
ve mkaefelerdir
hazrlanm en
erefli nzklardr..
hayattr,- zahiri
olan rzkn semeresi ise
bedenin
ki,
bunlar kalpler
iin
nk bunun semeresi, ebec

belirli
bir
zamana kadar
kuvvetini salar...
rzk eidini yaratan ve erbabna isal eden (ulatran)

phe yok ki, Allah'tr.. Lakin onu, dilediine bolca verir, istediine kar da azaltr...
Bu
iki
Esm-i Hsn erhi
95
TENBH:
Bu vasftan
I
hazz
(nasibi)
ey olabilir:
iki
Bu vasfn, gerek sahibi Allah
baka
kul'un
olduunu
olmadn
kimsenin mstahak
bilmesi,
O'ndan jL
iyiden iyiye anlamasdr.
Bylece rzk ancak O'ndan bekler. Bu hususta O'ndan bakasna itimad ve tevekkl etmez.
Hatem'l
Bir
Esem'den 13
adam ona
rivayet edilmitir-.
sordu:
Nerden yiyorsunuz?
Onun
Sana gkten ekmek mi yadryor?
Yeryz O'nun olmasayd,
hazinesinden...
elbette
ekmei gkten ya-
drrd...
sz ediyorsunuz!
nk gkten ancak kelam
Anlald
ba edemeyeceim!
nk
zaman baa
Siz
tevil
o,
indirmitir!..
sizinle
batl, hakla hibir
["
Ona
klavuz bir
menfaat salayan
gzel szler, ve
refli
bir el
ilim,
retici bir
kamaz....
dil,
sadaka verip de
verdiini bitmesidir.. Bunlar, syleyecei
yapaca
gzel iler vastasyla kalpler
rzkn temin edilmesine yol
ona olan ihtiyacn
Ebu Abdurrahman Hatim bin Unvan
El'Esen.
(Vefat H.
artrr...
237 de)
tabaka evliyadandr. Belh ehlindendir. akik Belhi'nin talebesi ve
Keyr
sf:
arani C.1,
idi.
yksek
56. Nefahat-l ns
sf:
93
v.s.
halleri
sf:
e-
aarlar..
Allah bir kulu sevdimi, halkn
Hidraveyh'in stad
iin
Ahmed
tabakat kitaplarnda yazldr. Bak.
130, Tabakat-
Slem
sf:
Birinci
bin
Risale-i
91-97, Tabakat-
$L
mam-
96
Gazal
Rzklarn halka ulalmas babnda, Allah
olduu mddete,
sta
vasftan bir nasip
(SAV.) buyurmulardr:
rimiz
veren emin haznedar, hi
dan
alm
yok
ki,
kul
olur.
arasnda
va-
Peygam*
emrettiini,
"Allah'n
phe
ile
isteyer
tasaddukta bulunanlc
biridir.."
Kullarn
Allah'n
elleri,
rzklanmas
seferber eden,
iin,
ayakta tutan
hazineleridir..
kii,
dilini
bu sfatn sevabna
Ellerini
bedenlerin
rzklanmas
olacaklarn en er
kalplerin
nail
dir!
<
el'FETTAH
f)
O, yle
bir varlktr
ki,
onun
inayetiyle
btn kapal (kaplar)
mkl hal olur da peygamberlerine lkeedip dmanlarnn ellerinden karr de yle buyurur:
alr, hidayetiyle her
feth
ler
"Biz hakiykat sana
(Hdeybiyye msalehas
(- zafer yolu) atk..."
14
ile)
Velilerinin kalplerinden
apaikar
bir feth
perdeyi kaldrp
Semasnn melektne, kibriyasnn cemaline giden kap

aar... Ve yle buyurur: "Allann insanlara aaca neman:
onlara,
lan
bir rahmeti tutacak yoktur."
Gayb
anahtarlarn ve rzk anahtarlarn elinde (kudretinde)
bulunduran
layk
15
o (yce
varlk) hi
phe yok
ki,
(Fettah)
olmaya en
olur!....
TENBH:
Kulun silkinmesi
klt
14
15
kilitleri
krlsn,
El-Feth Sresi,
ayet.
El-Fatr Sresi, 2. ayet.
lazmdr
ki
yapaca
gzel nasihatlerle
verecei gzel tlerle de halkn anlaya
madii dini ve dnyevi meselelerine bir zm yolu bulunsun.

Bu sayede o, El-Fettah isminden gerei gibi yararlanm olabilir...
el'ALM
r
la
Bu ismin manas aktr. Bunun kemali; her eyi tam manasy-
bilmekle, yani
balangcn ve
dn,
inceliini,
iini,
aldn,
nn, sonunu,
bitimini bilmekle olur..
Bu aklanmas bakmndan, malumat (bilinen eyler) den

tifade
edilmi deil de, malumatn kendisinden
olmas
gerekir. Aksi
halde
tam
ilme
ilim
is-
edilmi
istifade
denilemez.^
TENBH:
]
lim vasfndan kulun nasibi malm... Lakin onun imi
lah'n ilmi
hususta
- Malumat
(bildikleri)
dr.
da, asl
ayrlr:
okluunda. Kulun malumat

olsun yine de mahduddur, az-
(bilinenler)in
ne kadar ok olursa
Namtenahi
ilimler
nerde,
(kul) nerde?...
Kulun bilmesi, veya anlay, her ne kadar vuzuh bulsa
gayeye vasl olamaz.
Bilkis
ardndan grmesi gibi

derecelerindeki fark inkr edemezsin. Sabahn
gnn ortasndaki aydnlk bir olabilir mi?
tn
Allann
eya onun
eyaya
tabidir
ilmi,
eyadan
istifade
bir
et-
eydir.. Keif
alaca karanlyla
edilmi deildir,
ilminden istifade edilmitir. Kulun
Ve onun
mahede
onun eyay
mesi, ince bir perdenin
Al-
ile
bilkis
eyay
b-
bilmesi,
sayesinde meydana gelmitir.
Bu sz akln, kurcalad
ise,
satran
renen
asl satranc bulan kiinin ilmini bir karlatr.
bulan kiinin satrancn vcuduna (varlna)
kiinin ilmi
ile
zaman, satranc
sebep olduunu,
satrancn varls
ela,
renen
anlamakta glk ekmezsin.

satrantan
nce
kiinin bilgisine
u halde satranc bulan kiinin
Eyadan
ncedir,
ilim
kiinin
te
edilmitir.
aksine
eyadan
sayesinde elde ettii eref;
ilr.
"
bilgisi,
Allah'n
eyann varlna sebep
bunun
Bizim ilmimiz ie,
Kulun
renen
gelmitir. Satranc
yzden gecikmi ve sonra elde

byledir.
sebep olduu
ilmi
olmutur.
sonradr.
ilmin,
Allah sfatlarn-
dan oluu sebebiyledir. Lakin en erefli ilim, malumu (bilineni)

en erefli olandr. Bilinmilerin en ereflisi phe yok ki, Allah-
Zlcelaldr. Bunun iin marifetullah, marifetlerin en efdali olmutur.
Hatta sair
eyay
bilmek de, Allah'n
kulu Allah'a yaklatracak yolu bilmeye
ulatracak herhangi
bilmeye yahut
veya da
marifetullah'a
hususa sebep veya vesile
bir
eref saylmtr. Bunun
ilerini
dnda
kalan her bilgi
olduu
iin
bu kadar erefi
haiz deildir...
fiso
*
'
i
el'KABIZ
el'BSIT
lm annda varlklarn ruhunu kabz eden, hayat verecei

zaman onlara ruhlar veren, zenginlerden sadakalar (zekatlar)
rzk veren, zenginlere bolca ihsan da bulunan,
rzk ksp onlar darda brakan, kalpleri kabz edip
alan, fakirlere
fakirlerden
mahrum brakan yahut

ihsahna boan hep O'dur!..
onlar cemalinden
ltf-
kalplere 'inirah verip
*J
TENBH:
Kullardan
hikmetli szler
bu
vasflara
ve mkni
mazhar olan o
bilgiler
kiilerdir
ilham edilmitir. Bu
ki,
ulvi istidat
kabiliyetler sayesinde, insanlarn kalplerini, gnllerini
eitli nimetlerinden,
ferahlatrlar;
kendilerine
ve
kah Allah'n
bitmez ihsan ve ltuflarndan sz ederek
kah Allah'n Kibriya ve Celal sfatlarndan, dmanla-
Esm-i Hsn erhi
kar
reva
grecei
kalplerini
kab
ederler (yani daraltr ve skarlar..)
rina
eitli
azaplarndan sz ederek onlarn
Mesela; Allah'n Resul Sallallh Aleyhi ve Sellem
habenin
kalbini ibadetten, "Allah:
tee gndereceklerini
99
nce
sa-
Ademe (AS.)
Adem soracak: - Ne
kyamet gn
gnder, diyecek.
kadar Yarab? Allah, her bin kiiden

nu,
gnder, emrini
Onlarn
dokuz yz doksan dokuzuverecek.. "diyerek soutmutur.
kalplerinin
krldn
ayfladn grnce yeniden
ve ibadete kar olan evklerinin
kalplerini
yapm
ve yle buyur-
nulardr:
"- Siz,
gn, sizden evvel gelen mmetlerin iinde
kzdeki siyah
bir
benek
gibisiniz!"
el'HAFD
Kafirleri,
bah
O,
felakete
er'RAF
dar etmekle
alaltan;
Mminlere saadet-
ederek ykselten O'durlj

velilerini
kendisine yaklatrarak
indinden uzak ederek
Mahsusat
phesiz
iradesini
ki
ykseltir,-
dmanlarn
alaltr!
(his edilenler)
>nem vermeyip,
cimseyi,
beyaz
ve mtehayyilt (Hayal edilenlere)
ehveti kamlayan hususlardan artan
mukarrep meleklerin yanna
ykseltir..
Her kimde ehvetinin zebn olur da hayvanlar gibi her

in zevk ve saradan ibaret olduuna inanrsa onu da esfele
afiline alaltr. (indirir).
nk O,
hem
Hafiddir,
te
bu gce sahip olan ancak
hem
Raf...
Allah'tr.,
J
100
mam-
Gazal
TENBH:
Hakk grnce kald
rr, batl grnce yerin dibine indirir.. Bu da ancak, haklya ar'
kmak, haksz hakszlktan menetmekle olur...
Kul,
bu isimden yle
Allann
dmanlarn
dostlarn da ykseltmek
Baz dostlarna
Allah
stifade edebilir:
alaltmak
iin
gayesiyle,
onlara
saldr
yardmlarna koar.
hitaben,-
buyurmutur: (Bu
hadis, Hadis-I Kudsi'dir.) "Dnyadaki
zhdn kendi rahatln iindir,- beni anman, benimle tee

etmen iindir. Benim iin, dostuma dost; dmanma d"
oldun mu? (sen ondan haber ver!)"
el'MUZ
el'MLJZLL
Mlk, dilediine veren, dilediinden alan
Gerek mlk,
ihtiya
zilletinden
phesiz O'dur
kurtulmakta ehveti krmakt
cehaleti bertaraf etmektedir...
Herkimin kalbinden perdeyi kaldrp Cemalini

tirirse
mahede
kanaat nimetine gark ederek mahlukatndan kimseye
bahederek nefsine onu e

dirmezse, ite onu aziz klm ve daha dnyada iken ona mlk
vermi olur. Ahirette de hi phe yok ki onu kendisine
ebedi: "Ey itmi'nana ermi ruh, dn Rabbine, sen ondan raz>
ta brakmazsa), kuvvet
senden raz
Kimi
bir
16
de
olarak"
16
ve
tey'id
hitapla yaklatracaktr...
gzlerini halkn ellerindekine diktirmi
hrsa brtm, azla kanaat etmez
El-Fecr Sresi, 27,28. ayetler.
bir hale
ve onu
sokmu
ise
ar
o
Esm-i Hsn erhi
klmtr... (O'na kim karabilir?)
elil
te
bu O'nun
iidir.
101
stedi-
aziz, dilediini zelil klar.
ini
Bu
zelil kii
ilahi
hitaba
maruz
kalan kiidir. "Fakat kendini-
kendiniz yaktnz (hep mminlerin felaketini) gzettiniz. (s-
i,
dini
phe
hakknda)
ettiniz. Sizi kuruntular aldatt.
ok aldatan (eytan veya dnya),

(ite) Allann emri gelip att."
Bu ne byk
zillettir
Allah'a
kar
Sizi
bile aldatt. Niha-
17
yarabL
ve gerekse eli ile aziz olma yolunu tutan

n bu vasftan haz ve nasibi olmaldr elbet...
Gerek
dili ile
kii-
es'SEM
Ne
ir
kadar
gecede,
gizli
insiz bir
rncann ayak
Hamd
rin
seslerini bile
edicilerin
eli
amma
yoktur,
eyi
duyar... Hatta karanlk
kaya zerinde sessizce yryen simsiyah

iitir..
hamdini duyar, mkafatlandrr, dua eden-
yalvarlarndan haberi
Duyar
bi
olursa olsun, her
olur,
dualarn kabul eder..
bizim gibi kulakla deil, yapar
konuur amma bizim
amma
gibi dille deil..
bizim
gi-
btn
ve hadisatn her eyinden her eidinden

mnezzeh ve mberradr. Bizim gibi alet ve edevatlar mnezinsanlarda olan aza
kldmz
zaman anlarz ki, O'nun duyuu bizimkine benzemez, bambakadr.. Duyuu sonsuzdur...
zeh
Bu
hususu
fedilmeyecek
pek
dikkatli
ince
bir hataya
olmalsn!..
El-Hadid Sresi, 14. ayet.
dnmeyen kii, tebih gibi, afdebilir.. Onun iin ok dnmelisin
102
mam-
Gazal
TENBIH:
His
(duyma) ynnden, kulun bu
sfattan nasibi vardr
ksadr. nk o, btn duyulan eyleri idrak
maz) o ancak yakn olan
sesleri duyabilir.
Sonra duyu organ her zaman
duyma
sa
kabiliyeti
grltl
halellik gelir
hastalanabilir..
Ses
gizli
hemen hemen ie yaramaz.
duyamaz. Ses ok ve son derece

olursa bsbtn duyusunu kaybeder. Yahut ona
Ses uzakta olursa
ve
edemez (d
hi
de duyamaz
tiz
bir
olur..
Bu vasldan kulun alaca
dini
haz
iki
eittir:
eyi duyduunu ve Allah'a gizli kapakl hic

bir ey tasavvur edilemeyeceini bilir ve ona gre dilini muhafaza eder kt niyet ve teebbslerde bulunmaz...
1
Allah'n her
Kendine kulan yalnz Allah kelamn dinlemek
rildiini
bilir..
Allah'n kitabn dinler,
ulatracak hidayet yollar bulmak
ondan
iin
canla
iin v
istifade eder,
ona
sarlr..."
er'BASR
t Her eyi gren, yerin altndakiler! de,

sa btn kainat gren O'dur! J
slndekileri
de
hla-
O'nun gzleri, bizim gzler gibi deildir. Yaratm olduu

insan ve hayvan ve sair eyann' gzleri gibi olmaklar mnezzeh
byle olunca O'nun grme sfat en mkemve mberradr.
meldir. Noksan sfattan tamamen beri ve azadedir.
Esm-i Hsn erhi
103
TENBIH:
Kulun
bu
vasftan
hazz meydanda...
(yukarda arz et-
Lakin
uza
grememekledir. Hatta ok yaknnda ve iinde olan p de, gzn dndrp gremez. Kul ancak yaknda grnen ve aydnlkta olan
eyleri grebilir. Karanlkta: olanlar da gremez..
ilimiz gibi) kulun
grmesi zayftr.. nk
bundan
Kulun
istifade
edebilecei
dini
fayda
iki
eyden
ibarettir:
Onun
gzlerini Allah
akllar
durduracak garaip ve
1cttaki
/etlerini
lmak
iin
grmesi
iin..
yaratmtr, Allann
Tabii
ayetlerini;
mele-
acayiplerini, gkteki eitli
baklar ders ve
bunlara
ibret
olmaldr..
sa Aleyhisselm'a sordular:
Mahlukat arasnda
bak
skutu
senin
Kainat
)enim gibidir.
unu
ibret,
Cevabn
iyi
gibisi
var
mdr?
tefekkr,
sz de
zikir
olan kii
aldlar.
bilmelidir
ki,
onu
Allah
grmekte ve yaptklarn
ilmektedir.
Yapt
ktlkleri Allah'tan
bakasndan
de Allah'saymaktr. Cenabgizleyip
gizlememek Allah'n murakabesini hie

Hakkn bu sfatn bilmek ve ona gre hareket etmek, imann
tan
verimli
semerelerinden
biridir..
murakabe ettiini bildii ve grd halmasiyete yaklaan kimsenin cesaretine diyecek sz
Allah'n; kendisini
de, bile bile
yok dorusu!
Allann, kendini (yaptklarn) grmediini zannederse kfre
jirmi olur...
ON
el'HAKEM
Gerek ve tam manasyla hkmeden O'dur! Onun
hkm kimse bozamaz,
(niin
verdi,
byle hkm ver din diye'
O'na kimse soramaz.
O'nun
kullar
hakknda verdii hkmlerdendir:
"Hakikaten insan iin kendi

yoktur. Hakikaten
"yiler hi
alevli
alt ileride grlecek.."
gibi...
(bir
18
phesiz Naim (cennetin) de,
atetedirler.."
yilik
altndan baka
ktler ise el
19
sebep olur. Zdnir ile ila

dieri lecek durumda olan hastalar iyileti
saadete, ktlk ise akavete
Biri
ldrr,
rir.
Mademki
msebbebata
yleyse
olarak
ra
da ve
manas,
hikmetin
sebepleri
yneltmektir.
o,
mutlak hikmet ve
tafsilatl
yn veren O'dur!
olarak
hkm
sahibidir.
Onun
hkmden meydana
neticeleri
gelmilerdir..
msebbebata tevcih edilmesi

gezegenler ve dier belirli zamana kadar har
eflki
En-Necm
ilahi
tedbiri,
yer, gkler,
edecek
da
Zira
da btn sebeplen yaratan ve
Kaza ve kader de Allah'n hkmnn birer

(Yani bunlar
dzenk
sebeplerini
tedvir etmesi
babnda
Sresi, 29, 30. ayetler.
El-nfitar Sresi, 13, 14. ayetler.
bir esastr...
Esm-i Hsn erhi
Kazas
Ayette
Hk olmak zere
emri vahyetti."
loru yava yava,
zaman
belirli
hkm
ki,
alan)
ilk
hesap edilmi
belirli
bir
llerde hareket
ilk klli
tedbir (gz
emirdir. Kaza,- daimi
hareketlerle, yine
hep onu kaza ve

Bunu
bir misalle
Belki
namaz
ettirmektir..
ne
ki,
ap yumuncaya
klli
fazla
sebeplerin
doru
eden
varlkta (Kainatta) ceryan
taraf
bu
bir
kaba
bal
vuracak ve
bir
ii
alete
top ve altnda da
bildiren
iin
zaman
sandn
21
grm-
(direk)
eklinde
anlataym:
nce stvne
bo bir aletin, de bulunmas

dier
Suyun st-
bir ip bulunacaktr.
tas bulunacak.
O kk kapta
Top dnce,
konmu
k-
bir yuvarlak
tasa (Kseye)
ses karacak.
azar azar su inmesi

ii
lazmdr.
stvnn stne
taraf
Sonra stvane dediimiz
znde olan
hadi-
anlatmaa alalm:
yaplmas
Bir
olan,
kadehledir..
vakitlerini
baka
ve
yneltmekten
iinde biraz su bulunduran bir alet gerekmektedir.
ne konulmu
ola-
klli
ve ne de noksan
-
kadar
sebepleri, takdir
Klli
ise,-
de grmemisindir. Sana
sandn
Bu
ve
lde olan msebbeblere
sndr. Belki
alt
kaderidir..
Bu sebepledir
ibarettir.
Her gkte ona
ondan doacak Msebbeblere
vazdr, (konulmasdr). Kader
rak
pat
tevcihi,
bu da O'nun
Demek
getirdi.
20
Bu sebeplerin
te
"Bu suretle onlar, yedi
belirttii gibidir:
gnde vcuda
iki
105
aletin
iin bir delik
altndan,
belirli
lde
alacak. Su alalnca, su y-
bo alet de alalacak.
Bu suretle kendisine
bal
ekecek topun bulunduu aleti harekete geirecek

ylesine harekete geirecek ki, topun tasa vurmasn salayaolan
80
ipi
Fussilet Sresi, 12. ayet.
* 1 Bir
nevi saat.
mam-
106
Tasa
cak...
Gazal
decek ve
Her
"Tan!" diye ses karacak...
saati
ve alal ik
sonunaa bir decek. ki d aras, suyu
hesaplanp takdir edilecek. Bu da tabii ki, suyun boand deliin seniliini hesaplamakla olacak ki bu ancak hesap yolu ik
bilinir.
Suyun,
deliin
belirli bir
stnn alalmas
alalmas ve her
iki
bir
sebep olmaldr
almasn salasn. Bu sayede
genilikte
belirli
te
lde inmesine
o lye gre
olur.
sayede
ii
bo
ki
suyuflj
aletin
taraf hareket ettirecek ipin ekii llebilir.
btn bunlar
oalp
azalmayan
bir
l dahilinde
ol
maktadr-.
Topun
tasa
er hareket de
dmesi dier
nc
bir
bir
harekete
harekete
sebep
sebep
oluyor,
oluyor..
Bunlar acayip, ll hareketler takip ediyor..
Bunun
birinci
imdi
kimsenin
sebebi suyun
anlattm
eye
bir
belirli
miktarda inmesidir.
dnrsen. Bu
sand
icad ed<
muhta olduunu anlamakta glk ekm<
yeceksin:
1 -
Tedbir:
sebeplerden
2
Arzu edilen eyin meydana gelmesi
nelerin icab ettiini
dnmek.
sandn esasn tekil eden

edinmek. te buda Kazadr.
aletleri
Bu
te
yukarda
iin, alet
bu,
ve
hkmd
isimleri
geer
koymak ve her aletin va;

delikter
fesini yrrle sokmak.. Bu suretle o alet alr. Alan
su dklr, o su, suyun hareketini salar, o da su yznde olar
3
ii
bo
Sonra bu
aletleri yerli
aletin hareketini
yerine
temin eder.
O da
ipin hareketini, ip d<
topun bulunduu kabn hareketini, temin eder. Bylece tof

tasa der ve bir ses karr. Bu ses halk tarafndan duyulur, ne
maz
vaktinin geldiini anlarlar,
bunlar,
belirli
l dahilinde
namazlarna koarlar.
olur.
te buna
(kadar)
te
bt
denilir.
Esm-i Hsn erhi
Bu misalimizi
iyice
anladktan sonra, imdi
Allah tarafndan takdir edilmi

diseler
de
byledir.
Allah nasl takdir
ve
Bir
santim ne
tayin
etmi
ise
ve
belirli
unu da
bir
iyi
107
anla:
l verilmi ha-
de
geri kalr,
yle olur. Her eyi
belirli bir
ileri
gider ve ne
ldedir.
uras da
bir
bir gerektir
l vermi
de
ki,
Allah iini bilmi
ve her
eye
belirli
yle yaratmtr.
Gkler, telekler, yldzlar, yer, deniz, hava ve kainattaki
muazzam
cisimler,
tpk o
larn, yerin, gklerin,
Tpk, suyun
belirli
Gne, ay ve
z
aletler gibidir.
gne ve ayn
bir
Btn
hareketi bir
feleklerin,
lde dklmesini salayan
delik gibi..
yldzlardaki hal ve hareketin, yeryznde ba-
sebep olmas yukarki misalde geen su

topun dmesine sebep olmas gibidir.
Gkteki
olaylar
yldz-
hesaba baldr.
hadiselere
nin, stteki
varlklarn
hareket
etmesinden
hareketi-
meydana gelen
malum..
Mesela bugn plak gzle baktmzda gnein hareket

edip douya gelmesiyle btn dnya aydnla boulmakta ve
herkes iine
gcne
taraf karanlk
basmakta ve herkes evine ekilmektedir.
gitmektedir. Batya gidip
batnca da her
Belirli
bir
olduu zaman da havalar snmakta, meyveler olgunlamaktadr. Oradan baka yne ekilince bu sefer, k gelmekmenzilde
te
souk artmaktadr.
Ortalara gidince
lik
bu defa da
ilkbahar balar, her taraf yeil-
kaplar.
Bu bilinen eyler.. Ya bilmediklerimiz?! Akllara durgunluk,

kalbe heyecan veren nice hadisat vardr
ki
bilgimizin
ok
tesi-
ne derler...
Mevsimlerin
Hayr,- onlar
da
deimesine ne
Allah'n takdiri
ile
dersin? (Tesadf eseri midir?)
deimektedirler. Onlarn de-
'
108 Imam- Gazal
imesindeki l de
belirlidir.
Gne
ve Ay'n hareketine ba<
22
ldr
te Ayet: "Gne de, Ay da

Yani onlarn hareketleri
de
hesapladr.
bir
belirli
23
hesaba baldr. (y
kendiliklerinden tesadfi hareket etmezler...)
te
birinci
bu
sebeplerin vaz' ise
Kc
tedbir ise Hkmdr...
te
hizmet
btn
ilerin
byle olmasnda, Allah
adil bir
hkm
sahibidir.
Nasl
az evvel arz ettiimiz misaldeki
ki,
dna
iradesi
btn hadisat
btn bunlar Allah'n
sebeplerini
aletler,
yapcsnn,
kamazlar, onun istedii gibi alrlarsa, ite
natta vukua gelen

varsa;
Km
takdirdir, (Kaderdir).
iyi
anla.
(te
iyi
iradesi
onlar
kt, faydal
ile
bunun
olmaktadr.
iin
kai-
zararl
Onun
yaratmtr!)
ic
kav
manas budur!
Allah'n ilerini adi misllerle anlatmak g bir eydir.
tebih
Misaller,
da kar uyank
ol,
iin verilir..
her
yleyse sen
trl temsil
misali
brak; maksi
ve tebihten uzak
dur.
TENBH:
Yukardaki misalden, tedbir, kaza ve hkm
babnda
kul
faydalanaca hususlar anlam bulunuyorsun. Bu, kolaydr,

g olan i nefisle mcadele etmek, din ve dnya ilerini yc
;
na sokmak
Cenab-
iin gerekli:
Hak, srf nasl hareket edeceklerini
yeryzne, bunun
22
olan isabetli hareketleri tayin etmekti
grmek
iin kullar
iin istihlf etmitir...
bu sz zamanmzdan dokuz asr evvel sylemitir. Busun ilmen

sabit olan bu hususun o zaman bilinmesine ve bu gereklerin Avrupa'(
ancak zamanmzdan drt asr evvel kabul edilmesine okuyucularmzn dilGazali
tini
23
ekeriz.
Errahman
Sresi, 5. ayet.
Esm-i Hsn erhi
bakmdan
Dini
kulun
bundan
edecei
istifade
hakikat
109
u-
dur:
dedii ve diledii ne
Allah'n
ise
buna bylece
olur. Kul
inanmaldr.
Olan, vaktiyle ne takdir edilmi ise odur. Mutlaka: olacaktr.
Bunun nlenmesi imkanszdr.
yapaca ey, rzkm aendieye kaplmadan, telaa d-
yleyse znt bounadr. Kulun

yet vakar ve skunet iinde,
meden aramasdr.
Biz
1
bu
anlattklarna sre,
znt, neye
mklle kar karya kalyoruz:
iki
bouna
olsun.
da
dierleri sibi
mu-
kadder deil midir? Mademki mukadderdir, mutlaka olacaktr!

2
Madem
almak neden?
ezelde ne
takdir
diye sorarsan,
edilmi
cevabmz
ise
oluyor, yleyse
yledir:
bounadr, dememizden kasdmz, o mukadder deildir anlam tamaz. nk biz diyoruz ki, znt
Bizim znt
makdur olan eyi nlemez. nk olacak bir eye zlmek,

serapa cehalettir. nk olacak eyi eer olacaksa ondan kanmak ve ona kar znt duymak, onu nlemez. Bu henz
karlamadan, acnn seleceinden korkmak sibi bir eydir.. Olacak ey ayet mukadder deilse, o zaman zlmenin
hi mnasl kalmaz.. te bu iki cihetten zntnn bouna olduunu sylemi olduk.
ac
ile
alma
meselesine gelince:
Bunun cevabn Peysamber
mbarek
Aleyhi ve Sellemin
hadisi vermitir:
"aln, her
24
Saliallh'
biriniz kendisi iin yaratlan
Bu hadisi Taberani, Kebirde, bni Abbas
(R.A.)'den rivayet edilmitir.
eye
(R.A.)
ile
messerdir."
24
imran bin Hseyn
110 maro- Gazal
Bu hadisten
len
kastedilmitir: Kendisine mutluluk takdir edi-
kimseye bu mutluluk mutlaka
edilmitir.
etmek
sebebe mebni
bir
sebepleri elde etmek,
suretiyle
elde
olarak takdir
zor deildir:
kul iin
itaat
edebilir.
Kendisine bedbahtlk takdir edilen kiiye
de
bu, bir sebe-
o sebep
hi
phe
be mebni
olarak takdir edilmitir
ki
yok
ki
tembelliidir.j'
tembelliine sebep yle
Belki
bir
dnce
olabilir:
almaya lzum yok, mutsuz

sam, zaten mutsuz olacam ne diye alaym?"
olacak-
mutlu olacaksam, zaten
dnce
Bu
dnen;
tarz sakattr.. nk byle
"Ben
bilmiyor
ve amel sayesinde serekleiyor.. lim ve

ameli elde edemezse bilmelidir ki bu, onun mutsuz olmasnn
mu
ki,
mutluluu,
ilim
bariz bir alametidir..
Buna
kih
bir misal verelim-.
olmak isteyen
Eer
lmama
kiiye, "al, ilim tahsil et" denir.
Allah
ezelde benim
ne lzum var? Yok
zaten cahil
lir?
Mesela, imamet derecesinde bir
imamlm
eer
cahil
olacam, almak bana ne
O da:
takdir
olmam
sibi bir
fa-
etmi
takdir
ise a-
etmise,
fayda salayabi
diye mukabele eder.
Sende bu
fasid
fikir
hkim olduktan sonra mesele yok,
zaten ezelde senin cehaletin takdir edilmitir.
imaml
buna ancak sebeplerine tevessl etmekle ulalacan bildii iin - esbaba

tevessl eder ve zerinden durmadan tembellik ve miskinlik
telkin eden o yanl dnceyi atverir...
nk ezelde
Demek
ki,
amamaktadr.
takdir edilen kii,
almayan imamet derecesine
kati
surette ula-
Esm-i Hsn erhi
alan ve sebeplerine
ensel
tevessl
eden
kiinin ise,
111
nne
bir
kmadka, doru yoldan yrdke, mutlaka imamlk
derecesine ykseleceine
nsanolu unu da
Kii,
iyi
katiyetle hkmedebiliriz..
bilmelidir:
saadete ancak selamet
bulmu
bir kalple vasl olabilir.
Kalp selameti; nefsin tezkiye ve yetitirilmesi almakla elde

edilir.
Evet,
hkm mahede babnda
kullar
derece derecedir-
sonunu dnr, acaba nasl olacak sonum diye..

Kimisi nn acaba ezelde hakkmda ne takdir edildi, diye
dnr. Bu, bir ncekinden daha iyidir. nk, iin sonu nne, yani ezelde ne takdir edilmise ona baldr.
ler:
Kimi iin
Kimisi
de ne
ann adamdr,
maziyi
Allah'n,
ve ne de gelecei dnr:
te
kaza ve kaderine raz olmutur. Allah
tarafndan ne gelirse gayet rahatlkla onu kabul etmitir.. Bu
nceki ikisinden daha
bu
iyidir.
Kimisi
de
var
ki:.
Ne
hali,
ise,
ne gemii
ve ne de istikbali dnr. Kalbi ilahi hkme gmlm ve devaml uhud halindedir... te en stn derece budur...
el'ADL
Bunun manas dil (Adalet sahibi) demektir. Adalet sahibi

demek, kimseye zulm etmeyen, yapt ii adil yapan, verdii
hkmde
Adli,
adaletten ayrlmayan demektir..
ancak
adaleti
ile
tannr. Adalet ise yaplan ite tecelli
eder.
Allah
hakknda bu vasf anlamak
yedi kat gkten

reyan
eden
al
isteyenin, her
eyden nce
da, ta yerin dibine kadar olan varlklarda ce-
Allah'n ilerini iyice bilmesi gerekir.
mam-
112
Gazali
yaratm olduu
mahlkatta hi bir kusur greme-
yince, tekrar bakar yine kusur
gremez, yine bakar bu sefer yine
Allah'n
kusur gremez, nk Allah'n gzel ve noksansz
gz kamatrc nizam ve
natn,
ce adeta
akna
hale
Ancak o anda
bir kan anlam
dan
urar, ne
gelir..
belki
intizam iinde
yaratt
olduunu
kai-
grn-
yapacan, ne diyeceini bilmez
bir
Allah'n adaletinin birok anlamlarn

olur.
mevcudat, ruhani ve cismani olmak zere balc

iki ksmda yaratmtr. Yaratt yaratklarn hakkn tam manasyla
vermi, yerli yerine yerletirmitir. O, bu itibarla cevad (son
derece cmert) olmutur. Sonra onlar gayet gzel ve gz alc
(Allah),
bir
ekilde
tertip
ve tanzim
etmitir.
te
bu
da O,
itibarla
(adalet sahibi) olmutur...

Yer, su,
hava gkler, yldzlar, kainatn byk cisimlerinde
saylrlar.
Allah,
zam ve
bunlar
yaratm ve
gayet
intizama sokmutur. Yeri
zerine
mkemmel
(topra) en
de suyu koymu, suyun
zerine
alta
de
bir
eklide
ni
koymu, onun
havay, havann
zerine ise gkleri yerletirmitir. Bu tertip tersine olsayd dn-
yann nizam altst olurdu. Bunun izah herhalde biraz g ola

cak; onun iin halk (Avam) seviyesine inelim, de yle imi
alalm:
eitli
nce kendi bedenine baksn: O beden, tpk kainatn

cisimlerden meydana geldii gibi, eitli azalardan mey-
dana
gelmitir.
Kii
Mesela
insan,
vcudu, kemik, et ve derid
teekkl etmitir.
Allah evvela kemikleri
cildi (Deriyi)
yaratm ve ona
ete giydirmitir. Bu, byle 'olmayp da
ne olurdu? nsan vcudunda grnen

intizam kalr
et giydirmitir, sonra
myd?
tersi
olsayd
muazzam nizam
v<
Esro-i
Bu
Hsn erhi
113
anlamakta glk ekiyorsan sana bir misal daha
misali
vereyim:
nsan
iin eitli azalar
yaratlmtr.
El,
ayak, gz,
burun ve
kulak v.s.
Cenab- Hak bu
Cevap (son derece cmert) olmu ve bunlan yerli yerine koyup yerletirmekle de son
derece adil olmutur. nk O, gz bedenin en mnasip
yerine koymutur. Eer onu kafann stne veyahut ayan stne ya da elinin stne veyahut bann tepesine koysayd, ok
irkin bir manzara arz ederdi ve devaml olarak tehlikeye maruz
azalar yaratmakla
kalrd.
de omuzlara asmtr. Ya onlar kafada, yahut dizlerin

stnde yaratsayd, arz edecei irkinlik yznden ona baklaElleri
bilir
miydi?..
Havass Hamseyi
bunlarn her
(be
duyuyu) da bata yaratmtr. nk
casusluk vazifesini grrler, Bunlar stte
birerleri
deil de yanda veyahut

yarar mydlar?.
alt
ksmda yaratlm
olsalard bir
Her azay byle erh edecek olursak konu
una
Eer
dikkatini ekerim: Allah

yerli
her azay
yerine deil de, kim?
sada
yerli
uzar.
Halta
Onun
iin
yerine yaratmtr.
veya solda,
yahut yukarda yaratlm olsayd, yetersiz, yahut

irkin olurdu..
eye
baklmayacak kadar kt
bir
aada
ve-
bo, veya da
manzara arz
ederdi.
t
Burunu gmyor musun: yzn tam ortasnda yaratlmtr.
Ya
bata veyahut
olurdu acaba?
alnda, yahut da yanakta
Ondan
yaratlm olsayd
nasl
beklenilen fayday verebilir miydi?
Allann hikmetini idrak etmeye biraz daha gayret edebilirsin:
Bak gnei drdnc kat gkte yaratt zaman,
beyhude
yaratmamtr. nk O, btn gkler arasnda bir vastadr..

Onu gerekten tam yerinde yaratmtr... Lakin ne var ki sen
114 imam-
Gazaf
onun hikmetini anlayamyorsun! nk Semavat ve yer hakknda

pek az tefekkre sahipsin! Eer onlara, hakkyla bakabilsen onlarda grecek olduun acayip ve garaiplikler, bedeninde gr
dklerini unutturur.
Ah keke
kendi
ahsnda
bulunan hikmetleri anlamay
mamlasaydn da Afak- Semaya bakabilseydin! te o zaman

ayetin srrna mazhar olanlardan olurdun: "Gerek fakda, gerek
25
kendi nefislerinde ayetlerimizi yaknda onlara gstereceiz."
Sonra, sen nerde,
ayeti kerimenin
srrna
nail
nerde: "Biz brahim'e, kesin ilme erenlerden olmas
ve yerin byk mlkn de ylece gsteriyorduk."
olmu
kii
iin gklerin
26
Btn emeli ve gayesi dnya olan, hrsn kleletirdii kiiye,
gk kaplan alr
O,
ismi
hi?..
retecek balca yolu
Tam mansyla aklayacak

Btn
isimlerin
olursak
anlatan bir iaretten
ciltlerle
kitap
manalar da byledir.
yazmak
ibarettir.
gerekir.
Onlar da byle
nk isimler, fiillerden tredii iin, fiiller

ve erh edilir.
anlalmadan izah edilemez! Allah'n varlktaki efli tam manasyla
bilinmeden isimleri tam manasyla anlatlamaz. nk Allah fiilleri
izah
sonsuzdur!
Ama mcmel
olarak, kul
bu
isimlerin
mnalarn
bilebilir. Bil-
gre de bu isimlerden nasibini alr. Bu uzun uzun bal

edilmesi gereken bir mevzudur. Bu kitabn gayesi ise, sadec
gisine
kiiye bir anahtar vermektir..

i
Cenab- Hakk'n bu isminden
kulun istifade
edebilecei hu-
sus udur:
f Her eyden nce Kul, ehvet ve gadabn, akl ve dine hizmeti etmelidir. Eer akln, ehvet ve fkesine esir edip de
25
26
El-En'am Sresi, 75. ayet.
Esm-i Hsn erhi
(ehvet ve
onlarn
m ve
fkesinin) dediini yaparsa, adaletten ayrl-
kendi nefsine zulmetmi
Bu kendi
115
hakknda
nefsi
olur.
riayet
etmesi sereken bir adalet an-
laydr.
gelince:
Tafsilata
adalete riayet
ne
etmi
kar hakszlk
etmi
ayet lahi
o takdirde
saylr.
ederse,
hudutlar aarsa, hemcinsiadaletten
ayrlm ve zulm
demektir..
Sahibi
yerli
eri erifin izdii hudutlar amamakla
bulunduu
her azaya
kar
adaletine gelince; onlar
yerinde yan Allah'n emrettii ekilde kullanmaktr!
Eer sz
sahihi bir
kimse
ise
oluk
ocuunu ve
halkna
kar, nasl davranmas icap ettii meydandadr, izaha lzum

yoktur.
zlm bakalarna eziyet etmekten;

adaletse bakasna yardm etmek ve onlara iyi davranmaktan
ibarettir.. Oysa durum hi ele sanld gibi deildir. nk bir
oklar zanneder
melik (idareci),
silah,
ki,
para,
meydana gelen mallarn
kitaptan
taksim ederken, btn paralar zenginlere,

silahlar
da
yapm
olur, Lakin
mat icap
ayrlm
alimlere verse, belki byle
ettii
verdii eyler
ekilde
yerli
yerini
yerine
kitaplar
askerlere,
yapmakla faydal
bir
bulmad
iin,
yani taksi-
yapmad
iin
adaletten
olur.
Bunun tersi, hastalara ac ilalar vermekle iyiletirir, canileri

de bir ceza vermek suretiyle ldrrse onlara belki eziyet etmi
olur. Fakat adaleti de yerine getirmi olur. nk yapt iler
haksz deil,
bilkis
Hakkn ve
Din ynnden, kulun
adaletin gerektirdii ilerdir..
bundan
istifade
edebilecei hususa
gelince:
Her eyden, nce
kulun, Allah'n,
kmlerinde, emir ve yasaklarnda adil
yapt
btn ilerde, h-
olduuna inanmas
gerekir.
116
mam-
Gazal
Allah'n emirleri, ister kendi isteklerine uygun, ister
badasn,
kendi menfaatleriyle
ister
uymasn. ster
badamasn..
Allah
ma-
demki emretmitir, dorudur. Onun emrini yerine getirmesi

lazmdr. Mademki yasak etmitir yine dorudur onun yasakla
rndan uzak durmas lazmdr..

Allah'n emrine sarlmazsa, mutlaka zarara girmi olur. nl<
o, Allah kadar bilemez.
Nitekim
namam"
byk
kannn alnmas
duunu
girmi
bilmesi
iyi
bilir.
"acya da^
bu acdan daf
olur..
kulun, Allah'n
yapt
btn ilerde hakl ve
ve buna byle inanmas
nk iman,
prp
gerekli olan bir hasta,
diyerek kan aldrmaktan imtina ederse,
zararlara
te
Onu, Rabbi kendisinden daha
adaletli
gerekir.
inkar kkten keser, zahiren
btn
itirazlar s
atar..
zaman ve felee kabahat yklememekle mkell

(te ne yapalm bu yaptklarmz zaman icab... Zalim fel
geldi de bizi ml buldu?) gibi szlerle zaman ve felei sulamak
- ki bu zamandaki insanlarn ekserisinin yaptklar gibi - bir cehalet rneinden baka bir ey deildir. Kul unu iyi bilmeli ve
aklna koymaldr ki, her ey bir sebebe baldr. O ekilde terKii,
tiplenmitir. Allah tarafndan nasl tertip
edilmi
ise
ylece vuku
bulmaktadr.
Allah'n tertibinde hakszlk olamaz, Allah'n her
ru
ve her
yapt
da
dedii
do-
adildir!..
"s
,
fl
el'LATF
f
L Bu isme ancak, maslahat ve menfaatlerin gizli tasarrufiarr
herkesin anlayamayaca inceliklerini bilen ve o menfaatleri
muak
bir
eda
hak edenlere ulatran mstahak
ile
(yumuaklk), ilimde
ltuf
olur. Fiilde rfk
manas tamamlanbunun keman (Mkemmel
bulunursa ite ltfn
Gerek mi ve serekse ilimde

olmas) ancak Allah iin mevzubahis olabilir.
olur.
olandan daha ince olan eylere Allah'n
nceliklere, ince
vukufu bilinen bir eydir. zaha lzum yok...

hususlar,
Gizli
ve kapal olan
O'na gre apak meydanda' olan hususlar
Arada en ufak
gibidir.
Yapt
bir fark yoktur.
ilerdeki rfk
Allah'n efldeki rfk
manasyla bilen
kii
ve
bilir.
Cenab- Hakk'n bu
yukarda arz ettiimiz
(
ciltli
ve
bu da sonsuzdur.
Allah'n yapt ileri tam
ltfuna gelince,
ltfunu ancak,
Bizde
nerede?
bilgi
isminin (Latif sm-i CeliPinin)
gibi,
ancak
bilgisi
miktarnca
manasn
kul,
anlayabilir..
Bunun izah ve erhi de hayli vaktimizi alaca gibi, byk

kitaplara da sdramayz. Onun iin baz mhim yerlerine
iaret etmekle yetineceiz:

Allah'n ltuflarndan
lklarda yaratmas,
onu
uncaya kadar,
doduktan sonra
az
birisi
de anne karnnda ocuu
karan-
gelmeden) hfz etmesi, dogdasn gbei vastasyla almasn temin etmesi,
vermeseydi ocuk
nasl
ve nereden
ile
yemesini retmesidir.
doar domaz
Ona o
annesinin memesin,-
ilham
emmeyi
bilecekti?.
ocuk gecenin
yerini
(bir zarar
zifiri
dosa
karanlnda
bile yine
memenin
bulup emer.
Kulukadan yeni kan civcive yerden tanelen toplama ve
yeme
kabiliyetini
Belirli
yavrunun
bir
kim ihsan etmitir!
zamana
azn
kadar,
rahata
meme
disiz yaratan, sonra rahata
ve yediini serbeste tebilmek
emebilmesi
yemek
iin,
yiyebilmek
iin inci gibi dileri
ona
ta-
118
mam-
Gazal
hep
kan kimdir? (Bunlar
ve ihsan deil
Allah'n birer ltf
nedir?)
Azdaki
dilerin taksimatna dikkat ettiniz mi hi?
tebilmek iin geni, kimisi krmak iin az

de kesmek iin sert ve keskin olarak yaratlmtr!
Bazlar, rahata
olarak, kimisi
(Bunlar kimin ltfudur?)
En byk gayesi
akla
konumak
durgunluk verecek
Azmza aldmz
olan
dilin bile,
yemekteki fayda
niteliktedir.
tek bir
lokmay inceleyecek
olursak,
onu ne kadar rahatlkla aldmz hemen anlalr. Ya onun meydana gelmesindeki almalar: O, nce ekilmi, sonra biilmi
daha sonra tlm, piirilmitir..
deil mi? Ya yemesi? (te bunda
Bunlar zor eyler

lah'n ltfnu
Demek
eyi
yerli
grmek g
ki,
bile Al-
deildir!..)
Allah, tedbir
ve
takdir
bakmndan Hakim
yerine yaratan mutlak hikmet ve
hkm
(Her
sahibi olan),
meydana getirme ynnden Cevat (ziyadesiyle cmert)

onlar tertip etme bakmndan Musavvir (ekillendirici), her eyi
yerli yerine koymas cihetinden Ad (Adil), nfk ve mlyemetin
onlar
en ince
cihetlerini
bakmndan da
0 H
tam manasyla bilmeyen insanolu, bu
n manalarn hakkyla nasl

Allah'n kullarna
kar
Yine Allah'n
ltf
isimle-
bilebilir?
ltflanndan
icabdr: Ksa
bir
g ve
etmemesidir."?
birisi de,-
takat getirmedikleri herhangi bir vazifeyi tahmil
di saadeti
bulunma
LatifdirL
Allah'n eflini
ri
ltfda
terk etmeksizin kullarna
mr
onlara,
iinde onlara ebe-
elde etmek imkanna kavuturmutur..
Esm-i Hsn erhi
Tertemiz ve taptaze
bal
tir
ve ipek
gibi insanlarn
119
ok deerli ve kymetli cevherler,

faydalandklar eyler nereden gelmi-
st,
dndnz m?
Ya insann,
tiksinti
duyulan
nutfeden meydana geliine
bir
ne buyurulur? Mebdei bu olan insanolunun,

tehiz edilmesi, emanetin
lektunun
ona
tahmil edilmesi,
ilim,
marifetle
semavat ve me-
ona gsterilmesindeki sr ve hikmet gerek manada
dnlp incelenirse, btn bunlann Allah'n saylmayacak

kadar ok olan eltaf- Sbhanisinin birer paras olduklarn anlamakta
(doru
syleyin!) glk ekilir mi?
TENBH:
-
rv
Bu isimden
kul
Allah yoluna
davranr, onlara
unu
elde
arrken,
edebilir:
kar gayet yumuak
Allah kullarna
kar iddet
tavrlar
taknmaz, taassup yolunu
seerek onlan rencide etmez, hakk kabul ettirme,

ikna
etme
usullerinin
en
Ltf usullerinin
en
hareketlerle,
lfzlar
tam
iyisini
iyisi,
bir ihls
sylemek ve
laf
doru
olana
seer.
salih
amel, Allah'n rzasna uygun
iinde Hakk'a komaktr.. Bu, ssl
ebeliini yapmaktan daha
iyi
ve daha
tesirlidir!..
er'HABR
J
lr.
O, yle
bir varlktr
ki,
en
gizli
haberler
bile,
O'nun malmu
Yerlerde, gklerde olup bitenlerden haberdardr.
Hareket eden veya hareketsiz duran (giden, gelen) her
eyden O'nun
haberi vardr. Bu
(ziyadesiyle bilen)
itibarla
manasnda olmu
bu
Ancak
Allah'n
olur.
ismi
ayn Alim
farkla: lim,
120 lmam- Gazal
Sizli
ve btn eylere
olma), sahibine
de
izafe
olabilir: Kul
phe yok
Kalpte reklenen
eyler de
ar
v
denilir..
kendi lemind
bilmelidir.
Kulun kendi dnyas hi
kar
ilme Hibre (Haberda.
Habir (Tam manasyla haberdar)
TENBH: Kulun bundan hazz

cereyan edenleri
edildiinde
gizli
temayl, kty gizlemek,
ki,
kin,
iyiyi
bedenidir.
kalbi ile
hyanet,
de
g,
dnyaya
srf gsteri iin
etmek gibi kksz hislerdir.. te kendini bilen ve kendi i

dnyasndan haberdar olan, kii, i aleminde cereyan edenle
den haberdar olur ve ona gre kollarn svar da olanca gc ile
izhar
hislerle
mcadele eder. Srtlarn yere getirinceye kadar
mcadeleyi elden brakmaz,

Bu suretle
kul,
bu isme
layk olur,
el'HALM
O, kullarnn isyann, onlarn kendi emrine muhalif olan davranlar grr, bilir de fkeye kaplp hemen onlar cezalandr-
maya kalkmaz. Onlar yerden yere arpmaya
iktidar
olduu
'
halde onlara
kar
Halim olur. Yoksa, insanlar ma'siyetlerin
dolay cezalandracak olsayd, yeryznde hareket eden
bir |
canl varlk brakmazd. "Eer Allah, insanlar kazandklar (gna
yznden (hemen) muahaza

27
canl mahlk brakmazd.
lar)
27
Fatr Sresi, 45. ayet.
etseydi, (yerin)
srtnda
hi bir
TENBH:
edecei ey meydanda... Hilim,

en szel huylarndandr. Onun iin genie izahna lzum
bu isimden
Kulun
kulun
istifade
yoktur...
el'AZM
itlk
unu
iyi
edilip
yle
bil ki:
(Azim) kelimesi
sre
tabii..
vazedildiinde, cisimlere
denilmitir:
Bu cisim byktr.
lere
ilk
u cisim bundan daha byk
tr..
Byk olan cisme byk, ondan daha
grldnde onun hakknda daha byk

nlmtr.
Cisim-
by
cisimdir, tabiri kulla-
Sonra bu byklk; gzn evreleyebilecei kadar
evrelemeyecei kadar
Mesel
bir
yktr) deriz
fil
iin
olur. Yer,
(Fil
gk
gibi.
byktr, bir
da
ve gz onun bykln
(dnya) byktr dediimizde gz onu

yle.
nk bunlar gzlerin
olur,
iin
de bu
evreleyebilir.
da
b-
Ama
yer
edemez. Gk de
gremeyecei kdar bykle
ihata
sahiptirler.
Sonra gzlerin grp idrak ettii eyler
de ksm ksmdr.
Akllarn knhn (Hakikatini) idrak edebilecekleri vardr, idrak
edemeyecekleri vardr.
te
akllarn knhn idrak
edemeyecei, btn
byklerin
tesinde olan en byk, ihatas imkansz olan Mutlak Byk

Allah'tr...
Bunun aklamas
birinci
blmde
gemitir.
O/^
mam-
122
Gazal
TENBH:
(
nsanlar arasnda
bu
sfata haiz olanlar, Peygamberler vf
limlerdir.
Kii,
kalbi
bunlardaki
bykl bilmi
titremee balar, sinesine
olsa onlarn
heybetinden
smaz olur.
mmetine kar Peygamber, mridine kar eye, talebeye

kar hoca byktrler. Ne yazk ki, baz ksa grl olan insan
lar bir trl bunu kabul etmemektedirler..
Eer
byklkte mmet, peygambere, mrid eyhe, talebe
de hocaya
eit olsayd byklklerinin manas kalmazd.
Allah'tan
ki,
bakasna
kklktr.
kendisinin
izafe edilen her byklk hi
nk o
(insan) mutlak
dnnde (kendinden
aa)
phe yok
azim deildir. Ancak

olan
kiilere
izafetle
(nispetle) byktr.
Allah'n bykl' byle mi ya? O, mutlak azimdir. (Kayt-
sz artsz
byktr). O'nun
bykl
izafet tariki
ile
deildir!
el'GAFUR
Bu kelime, Gaffar (Ziyadesiyle afv edici) manas'nadr.

farkla: Bunda olan mbalaalk (Ziyadelik), Gaffar kel
cak
sinde yoktur.
bakmndan okluk
tekrarlanmas babnda ziyadelik
Niin mi? nk; Gaffar mafiret
etmekte, yani mafiretin
ifade
ifa<
vezninde olan "Gafur" gufran tam olan, btr

mafiretleri iine alan gayet mull bir mna tamaktadr. B
eder. Lakin,
faul
nun hakknda
gemi
sayfalarda yeteri kadar izahat verilmitir.
Esm-i Hsn erhi
23
e'EKR
az
Bu,
taat
karlnda ok
byk dereceler veren, sayl
gnlerde yaplan amel karlsnda ahiret leminde sonsuz
ni-
metler veren, demektir.
Yaplan
iyilii,
tilkelhasene..
daha byk
O,
iyilie
daha fazlasn yapt.)

yilik
ekkr
karlayana (ekere
iyilikle
kar teekkr ederek
kadrini bildi
ve
adam ona
te-
derler..
yapan kimseyi ven kiiye de, "bak
etti,"
Bu
bir
filan
derler.
bakmdan (ekr)
kelimesinin,
fazlasyla karlayan,
iyilii
manasna geldiini sylediimizde, buna Allah'tan baka hi

kimsenin layk olmayacan itiraf etmi oluruz. nk O'nun
amellere kar verdii mkfatlarn haddi hududu yoktur. Syleyin
bakalm, cennet nimetlerine payan var mdr?!..
"Gemi gnlerde takdim
Allah- Tel buyuruyor:

(iyi
ameller)
in
karl
olarak afiyetle yiyin,
Sena (vg) kelimesinin manasna

her
rinin
28
iin."
baktmzda
ven kimsenin senas bakasnadr. Rab
lerini
vd
zaman, kendini
vm
olur.
ettiiniz
anlarz
ki,
Tel kullarnn amel-
nk onlarn amelle-
halik O'dur.
Veren ve ven bu isme layk olduktan sonra, verene veren,

vereni ven hi phesiz bu isme daha ok layktr!
Allah'n, kullarn
sena
ettiini
gsteren
zikreden erkeklerle, ok zikreden kadnlar."

du! Hakikat O, daima (Allah'a)
EI'Hakka Sresi, 24. ayet.
El-Ahzab
Sresi, 35. ayet.
dnen
iki
29
ayet: "Allah'
ok
"O, ne gzel
kul-
(bir zat) idi."
30
mam-
124
Gazal?
te btn
bunlar Allah'n bir
atiyesidir..
TENBH:
Kul,
bazen grd
akir (kredici)
le
fazla
iyilik
kar sadece teekkr etmekBazen da grd iyilie kar daha
bir iyilie
olur.
yapmakla (akir
btn hunlar
iyi
kredici)
olur.
Nasl olursa olsun,
huylardandr.
Allah'n Resul Sallallh Aleyhi ve Sellem buyurmulardr:
"nsanlara
kr etmeyen Allah'a da kr etmez!" 31
kar kretmesi mecazi yndendir. nk O'na karne kadar kretse yine de tam kretmi olamaz. Zira nimei
Allah'a
ve
ihsanlar
Allah'a
sayszdr.
itaat
etmek
kretmi saylamaz,
kr
zira itaat
bahedilen baka
disine
suretiyle
kretmeye kalksa yine de
etmesi
bile,
bir nimettir.
Allah tarafndan ken-
Hatta
kr
nimeti bik
gerektiren bir nimettir.
yleyse Allah'n nimetlerine kar yaplacak en
iyi
kr:
nimetleri masiyet yollarnda kullanmayp, ta'at yollarnda kullan-
maktr.
ok dn! Bu ok ince bir bahistir. Biz bunu HYA isimli kitabmzdaki kr bahsinde anlattk. nk bu kitabn hacmi b
kadar uzun bahsi iine almaya yetimemektedir.
30
31
Sad
Sresi, 44. ayet.
Bu Hadisi
(RA)'dan
mam
Ahmed, Msne
rivayet etmilerdir.
dinde, Tirmizi ve Ezziya da Ebi
Saic
Esm-i Hsn erhi
125
tti
el'ALIY
Bu yle
bunun fevkinde rtbe yoktur, btn

nk bu kelime, Ulv (ykseklik) keli-
bir rtbedir
ki,
ondan aadr.
mesinden meydana gelmitir. Bu
karldr..]
rtbeler
ise es'Sfl
(Alak) kelimesinin
basamakl yerlerde ve eylerde yani

hissedilen hususlarda olur ya da tertibi akliden olan varlklarn
manevi rtbeleridir. Yer bakmndan olan ykseklie mekn
Bu, merdivenler gibi,
ykseklik denir.
br eit
rtbe yksekliine
Akli dereceler,
ulvi
ykseklik denilir..
dereceler gibi anlalmaktadr.

ile
msebbip,
meful, kabul edenle, kabul edilen, kamil
ile
derece
daki
hissi -
derecelere misal sebep
Akli
fail
ayn
de
Bir
ile
ile
ma'll,
naks, arasn-
farklar gibi...
ey, sebep
sebebidir,
illet
ikinci bir
eyin
eyin sebebidir. nc ise
olarak takdir edildiinde o, ikinci bir
ey nc
bir
drdncnn sebebidir.
Mesela on saysna kadar bu byle devam eder. On, derece
en son olmutur. Sebep olma bakmndan

derece saylmtr. Ve o l, (yksek) dr.
itibariyle
birinci
mdi
birincinin ikinci zerindeki
itibariyledir,
stnlk
unu
iyi
mekan
itibariyle
itibariyle
deil.
olmutur. Tedrici
bir,
stnl (ykseklii) mna
Demek
akli'nin
ki,
ycelik (ykseklik)
manasn anlamsan
bilmelisin:
Kainat
akli
derecelere ayrlacak olursa, Allah'n en yksek
derecede olduunu kabul etmek lazmdr. nk onun stnde hi bir derece tasavvur edileme! nk Mutlak yce Odur.
126
mam-
Gazal
O'ndan baka olan ycelikler (ykseklikler) madununa

dir ki, onun stnde mutlaka bir yce de bulunabilir.
Akln taksimine
misal:
Mevcudat, sebep ve msebbip olarak
msebbip
izafetle-
ikiye ayrlr.
Sebebin
stnl rtbe stnldr. Mutlak
zerindeki
stnlk ise Msebbibil-Esbah'a mahsustur.
Ve yine mevcudat,
Diri,
te
akl
yalnz
diri
sahip olan
insan,
ehvet ve
fke
idrakle
hissi
olmak zere
bir varlk
Hissi idrakle birlikte, akli idrake
tayan
olarak ikiye blnr:
idrake sahip olan hayvan,
hissi
de
idrake
ikiye
ehvet ve fke
tamas mmkn olduu halde
blnr. Bu anlattkla-
ikiye
rmzn
bir varlk
vardr
taksimattan
unu
hepsi hakknda mstahil olan
imdi bu
blnr.
sahip olan da,
bunlardan salim olan melekler olarak
Allah diyoruz.
birlik-
tedrici
ki
biz buna
elde etmi
oluyoruz:
ise
Melek insandan stndr, insan hayvan'dan stndr. AH

bunlarn hepsinden stndr; nk mutlak stn ve yt|
O'dur!
nk O,
Hayat veren
diridir.
Ulemann ilmini yaradan eden

mnezzeh olan O...
l, kemal derecelerinin
tarafta yani
Allah'n
O...
en
alt
O...
Mutlak lim olan O.
Her eit noksan sfatlard
derecesinde kalmtr.
Di;
btn bunlarn tesinde ve stnde Allah vard
stnln ve yceliini byle anlamak lazm..
nk bu
isimler,
lece vaz edilmilerdir
szle srnen
ki
bu,
eye
nispetle
avamn anlayaca
nce b>
derecedir.
olduu gibi baz basiretlerin bulunduu anondan baz mutlak lafzlar istiare ettiler. Bu
Sonra havas'da
lalnca, bu sefer
defa bunlar havas anlad, avam anlamad.. nk onlarn idra

gc, ancak
kadardr.
riyle
Esm-i Hsn erhi
127
Onlar azameti (bykls), mesafe, ykseklii mekan
itiba-
anlayabildiler
de
fevkiyet (stnlk) ancak
bundan
ibaret
sandlar.
mdi bu
duunu
anlattklarm
anladn zaman, arn ne demek
ol-
anlamakta glk ekmezsin! nk Ar, cisimlerin en
bydr. O, hepsinin
stndedir.
mnezzeh olan Ulu

varln ycelii rtbe itibariyledir. Yoksa bir mekn stndedir,
anlamnda deildir. Arn zikredilmesi ise, nk ar btn cisimlerin stndedir, hepsinin stndedir. Onun iin onun stnde olansa her eyde stn olaca muhakkaktr.
Cisimler gibi llmekten, tartlmaktan
Mesela
halife,
sultandan stndr. Derler ve bu szle
onun
btn insanlardan stn olduunu tenbih ederek anlatmak
is-
terler.
Fevkiyetten mutlaka
srar
eden
hululinin
mekan anlamak
aklna
aarm.
ve bu anlayta
Mahfilde yan yana oturarak
byk insan gstererek bunlardan
cevab
isteyen
hangisi
stndr dersen
iki
verir:
adam, o adamn stnde oturuyor. Halbuki onun, o

adamn stnde deil de yannda oturduunu biliyor. nk
stnde otursa banda oturmas gerekir. Veyahut bann stnde olan bir binada oturmas icap eder.
Tutup ona "ydan sylyorsun, adam stnde deil, yannda oturuyor" dersen, bu defa da sana fke ile bakmaya balar
ve ben stnlkle rtbe stnln (yksekliini) kastediyorum, yer yksekliini deil, diyerek sana yan yan
lar.
bakmaya ba-
nk, gerekten sadre (koltuu) yakn olan, uzak olana
nispetle (rtbe)
mitir.
bakmndan daha
yksek
olduunu
kabul et-
128 imam- Gazal
TENBH:
dnlemez. nk onun
stnde her bakmdan yksek birinin bulunmas mmkndr.
Kulun mutlak yce olmas asla
Mesela. Peysamberler ve Melekler derecesi herhangi bir kulun
derecesinden
Evet
olmas
Belki
yksektir.
kendi cinsinden olan btn insanlarn stnde
bir kul iin
Muhammet
mmkn
olabilir.
Mustafa (SAV.)
Bizim Peygamberimiz Hazreti
gibi. Lakin
bu
da,
mutlak
ycelik
sahibine nispeten noksandr. nk O'nun ycelii, kendisinin
durumunda
olan
deildir. Zira
le
dier mevcudata gredir. Bu ise vcup tarikiyondan yksek birinin bulunmas da mmkn
olabilir.
Mutlak yce olan, yle
ki,
onun stnde ne
ve ne de nakznn mukarin olduu herhangi

bulunmasyla hi bir stnlk ve ycelik yoktur.
fet tariki
bir varlktr
ile
iza-
bir varl-
el'KEBR
[ O,
kibriya sahibidir. Kibriya;
zatn kemalinden
varlnn mkemmel olmasn

nn mkemmel olmas eye baldr:
ml-i zat
ile
ibarettir.
kastediyorum.
Ke-
Varl-
iki
ve ebed bakmndan devam etmesi... Her.

n veya sonu kesiktir o, nakstr. Bu sebepledir ki ok
1
insana
Ezel
yle
Ona aziman
byk) kelimesi
kullanlr.
ki,
yaam
derler:
O, byktr, yani
varlk
ya
(azim
ile
byktr.
bir
(Azim
yaa
ok yaamtr.
sahip) denilmez. Zira (Kebir
byk) kelimesi ayr ayr yerlerde
Esm-i Hsn erhi
Hayat mahdut olan

vasfna layk olursa,
kebir
olmas pek
yaamakla (kebir)
ve sonu olmayan bir varln
bir yaratk, biraz fazla
varlnn
tabiidir
ki
evveli
evldr...
Onun vcudu (varl)
ondan meydana
yle bir varlktr
varl tamam
olan, kamil
btn mevcudatn kendisinden sudur ettii
ve
ki,
btn
varlklar
gelir.
Kendi nefsinde
haydi kamil
129
kebir
ve kebir olursa,
yce varlk haydi
olur!^
TENBH:
Kullardan
ahlak
bu
bakmndan
vasfa layk olanlar, olsun kimselerdir
herkese rnek
olurlar.
ki,
bunlar
Kimle otururlarsa
OM
ona
maddi ve manevi ynden faydalar dokunur. Evet kulun kemli

(odunluu) akl, vera ve ilmi ile llr.
Kullardan byk
kimsedir
sat
k da irat eder. Etrafa
lim, muttaki
ki,
ilmi
ve
olduu
feyizleri ile
sibi hal-
herkese rnek
olur.
Hazreti sa (AS.) buyurmutur:

"lmi
ile
amel eden
lim'i
sema melektunda Azim (byk)
diye arrlar.."
el'HAFIZ
O, serekten Hafz (Koruyucu)'dr..
Hfz
mnasn anlamak
ynden
olur. Birincisi, varlklarn devamn (belirli bir zamana kadar) salamak, muhafaza etmek ki, Allah, gkler, yerler gibi fazla yaayan
varlklarn da, hayvan, bitki ve insan gibi mr az olan varlklarn
da hafzdr..
korumak, kelimesinin
iki
mam-
130
Gazal
masn
zt olan eylerin, yekdierlerine saldr
birbirlerine
kincisi,
nlemek,
errinden onlar korumak.
birbirlerinin
zdddr. Yi
Serlerine saldrabilirler. Meseli su atei sndrr, ate de ok
nlenmeyecek durumda olursa suyun bulunduu yeri yai
Mesela su
ile
ate
Su da buhar
kavurur.
gibi..
haline
Bunlar birbirlerinin
gelir.
|
Tezad ve teaddi
yendikleri
kuruluk
btn
zaman elle
da
zmdr.
tutulur
ve brdet arasnda,
derecesinde
byledir. Birbirlerine
varlklar
Canl
hararet
bir
da
zd
birbirler
grlebilir; Rutut
unsurlardan teekkl etr
byledir...
varl
ele alalm: Mutlaka
yaamas
iini
hararet
yaayamaz. Kan gibi bedenine bir g<

eyin de bulunmas lazmdr. Azalan birbirir
Hararet olmazsa
olan rutubetli bir
kenetleyecek ve ayakta tutacak kemikler
gibi kuru
olan unsurlc
rnda bulunmas lazm gelmektedir.
ve iddetini azaltacak ve vcuda itidc

salayacak brdet (soukluk)un da olmas gerekmektedir:
Hararetin kuvvetini
te
bunlar birbirlerine zt eylerdir. Allah bunlar insan be-
deninde hatt her canlnn vcudunda bir araya getirmitir. Vs

ayn zamanda, bunlar, birbirlerine saldrmaktan da menetmi
korumutur: yle olmasayd bir vcutta bulunan zt eyler (ur
surlar)
yekdierlerine saldrrlard, dolaysyla
de vcut
diye
ey kalmazd.
Allah bunlar, kh eit kuvvette klmakla, kh
malup
olan
tc
imdadna yetimekle korumutur.
rafn
Bunu
bir misal ile izah
edelim:
Mesela, hararet rutubeti yok eder, kurutur.
Malup olduu
zaman, brdet ve rutubet zayflamaya hatta yava yava

olmaya balar. Hararet ve kuruluk fazlalar. Bunu nlemek
Allah
baka
bir cisimle
rutubetin
imdadna
yetiir.
Ona
yol<
iin
bir
erhi
su ime ihtiyacm duyar. Su itii gibi harareti
susuzluk
verir,
bertaraf
edilmi
edilmi
daha
da
iyi
anlam
ve
ilalan
neden
halk ettii-
oluyoruz.
saln
bir kere
zd
bunlar,
Bylece vcutta gereken muvazene temin
Allah'n, yiyecekleri, sular
nsanlarn
srr
olur.
olur.
imdi
ni
131
koruyacak
daha meydana
unsurlardan
ve
il
km
aletlerin
deil
meydana gelen canl
yaratlmasnn
midir.
te
varlklarn
btn
bedenle-
korumak iin yaratlmlardr. nsan varln helake srklenmekten koruyacak en belirgin sebeplerdir bunlar!..
rini
nk insanolu, yrtc hayvanlar tarafndan paralanp ldrlmeye her zaman maruz kalmaktadr. Allah ona, gren gz,
iiten kulak, koruyan
el,
vurup ldren
silah
vermekle korumu-
tur!.
Btn bunlara
Bunun da
kua
ramen
kendisini
korumaktan Aciz
olabilir.
bahetmitir: Yryen hayvana ayak, uan
aresini
kanat vermitir!.
(Konuyu biraz daha aklayalm:) Kudreti yce olan Allah'n

hfz (korumas) varlktaki her eyi kuatmtr, hatta yerden biten
otu bile muhafaza etmitir.
Onun
iini
(zn) korumak
iin
ona
kabuk vermitir.
Bir
kalmas
kutu gibi onu,

iin
de ona
kabuunun
iinde saklamtr.
Yumuak
rutubet bahetmitir.
Mcerret kabukla korunmayacak eyi, ona diken vererek

korumutur.
rumak
Neden
Onu baz
mtecaviz hayvanlardan ko-
iin!..
Demek
ki;
veya pene ne
zdd
mi.
bitkilere
ise
gre diken, hayvanlara gre boynuz
odur! Hatta ve hatta suyun her damlasna,
olan bir unsurdan korumak
zah edelim: Mesela suyu
bir
iin bir
unsur ihsan etmitir.
kaba koysak orada uzun
bir
md-
mam-
132
Gazal
Hava onu su olmaktan karr,

sokup karrsan parmana yapan ve yer
det kalrsa hava haline
parman
suya
gelir.
dklmeyen bir madde

damlamas icap ederdi.
hasl olur.
Oysa onun hemen yer
yleyse suyun her damlasn koruyan bir ey vardr,

kendi kendini koruyamaz; mutlaka bir koruyucuya ihtiyac var
Haberde varid olmutur: Gkten inen yamurun her dar

lasna, onu yerde kararlatran yerine rahata inebilmesini sal
yacak
bir
melek
Bu, basiret
verilmitir.
erbabna
sizli
hatlkla grmektedirler.
Ben de size yolu
Habere (Hadise)
deil de
sak,
taklidi
Cenab- Hakk'n eyay

sz ok uzar.
erbab bunu
gsterdim. yk
deildir. Basiret
basiretle (gre
koruduunu
nasl
ra
gre) inann!
izah
edecek
olur-
Bu ismin mnas ancak Allah'n yceliini ve kainat korur

gcn uzun uzun dnmekle bilinebilir. Yoksa lgattaki iti
kak ve "HIFZ" kelimesinin
mnasn
alelicml
tevehhm etmekle|
deil..
TENBH:
Kullardan
nini
bu
ve ahlkn,
vasfa layk olan
fke,
entrikalarndan kurtarr.
lir,
eer sk
kiidir
ki,
azalarn,
kalbini,
ve eytc
nk O, uurumun tam kenarnda
ehvet, hcumlarndan,
nefis
durmazsa, daima yannda bulunan bu helak
dmanlar onu
iter
ve uuruma
yuvarlarlar!.
el'MUKT
Bunun manas; azklar yaratp beden ve

demektir. Bedenlere gnderilen azklar,
lardr,
kalbe ulatrlan
Er'Rezzak
azk
mnasnda olmu
ise
O, bundan daha ahastr (Daha
Ancak
kvamn
Bu
itibarla
gibi
azk-
El-Mukit,
farkla:
zellik ifade etmektedir.
nk rzk, azk olan da olmayan da

Azk, bedenin
gnderen
yemek imek
marifettir.
oluyor.
kalplere
iine almaktadr.
durmasn) salayan
(ayakta
ey
demektir...
Bu kelimenin
lamna gelmesi,
bir
eyi
istil
etmesi ve ona gc yetmesi an-
da ancak kudret ve ilimle tamamlanmas

meselesine gelince, buna Cenab- Hakk'n
ayeti dellet etmi32
tin Allah her eye, hakkyla kadir ve nazrdr..
istilnn
Grlyor
ki,
bu
kelime, kadir (her
eye gc yeten)
mna-
sna gelmektedir..
,Bu ise
yukarda
hem
ilme
verilmitir.
ve hem kudrete
Kudret hakkndaki
Cenab- Hakk'n bununla

da yalnz
ilim ile
Bu
itibarla
bu
mtr.
32
lim hakknda
bilgi ise ileride
bilgi
gelecektir.
vasf edilmesi, yalnz kudretle veya
vasfedilmesinden etem (daha tamamlaycdr..
nk bu kelime, her
tedir.
racidir.
Nisa Sresi, 85. ayet.
iki
isim,
mnann
bir araya gelmesini
gstermek-
e anlam ifade eden isimlerden olma-
el'HASB
anlamna gelmektedir. Allah- Tel herke-
Bu, kfi (yeterli)
eye
se ve her
anlam, Allah'tan
nk
vasftr
kafidir (yeterlidir).
Bu yle
bakas
dnlemez!.
iin katiyen
bir
ki,
hal
kifayet (Yeterlik) Mkeffinin (yeterlik sahibinin) varl
n, varlnn devamn, varlnn kemlini gerektirir.

Varlk aleminde, Allah'tan baka, yalnz
gelecek
bir varlk var
bana
her
her
eye
mdr?
Evet Allah hi kimseye ve hi
yalnz
bana
bir
eye muhta
olmadar
ancak onun sayesine

edebilmektedir (belirli bir zamar
eye yetmektedir. Eya
vcut bulmakta ve
devam
kadar).
ge, gnee muhta pldu<

zaman, sakn ondan bakasna muhta olduunu sanmayc
nk bunlar sana veren O'dur! Zira yemei, suyu, g,
Sen,
yemee,
suya, yere,
ve gnei senin menfaatin
iin
vcuda
getiren O'dur!...
Sonra yavrunun annesine muhta olduunu grerek, ont

Allah'a muhta olmadn da sakn aklnn kesinden geirn"
yesin. Onu her eyden nce dnen yine Allah olmutur.
annesini, annesinin memelerindeki st, annesinin
sevgi
ve
efkatini yaratan O'dur! Kifayet
ediyorsa muhakkak
ki,
ona kar
bu sebeplerle
ol<
tezaf
bu sebeplerin yaratcs yine O'dur!
yle bir husus kurcalayabilir: "ocuk

neye muhtatr.. nk Anne ona st vermektedir. St anr
memesinden gelme itibar ne annedendir. yleyse ocu<
anneden bakasna ihtiyac yoktur. Annesi ona kati gelmekte
uyank olmalsn
dir." Akln kurcalayacak byle bir ey karsnda
ve unu iyi bilmelisin ki: St, anneden deildir... Bilakis o
imdi akln
belki
Esm-i Hsn erhi
Anne Allah'tandr, yan Allah'n

nn ltf olmasayd o anne o
135
ve ihsanndandr.. Allast nerden bulacakt? Hatta o
ltfundan
anne nereden olacakt?

yleyse yalnz
bana
her
eye
yeten ancak ve ancak Al-
lah'tr.
Eyalar her ne kadar zahiren
men
bal
birbirlerine
de
he-
uzak
bir
iseler
hepsi aslnda Allah'n kudretine baldr..
TENBH:
Kulun
ihtimal
ile
bu
vasfta hi bir nasibi yoktur.
mecazi anlamda ve
madan onun
rol
olduu
ilk
Ancak
belki
grnte, iin derinine dal-
sanlabilir.
Mecazi anlamda, ocuuna bakmas, hoca ise talebesine

retmesi bakmndan, onlarn bu babta yeterli olduklar, ocuk
veya talebinin onlardan bakasna muhta olmadklar anlalr,fakat aslnda tam mansyla yeterli olan Allah'tr, kul bir vastadr.
anneye veya babaya g, hocaya da ilim vermeseyanne ile baba ocuu nasl bakacakt, hoca da talebesine
Allah,
di,
dersi nasl verecekti?..
ocua bakmak
tatr..
Hocada
ilmini
iin
anne
bir
unutmamak
kabiliyete muhtatr. Allah
yere ve
iin
baz
eylere, muh-
kalbe ve zekya, istidat ve
byle midir
ya?..
mekndan ve
yer ve sfatlar-
ve tahayyl edilen her trl

dan mnezzeh ve mberradr. nk yaplan iin
insanlar iin tasavvur
ie mahal
tekil
eden
yerin
halk O'dur.
de yaratcs phe yok
ki,
yine
lazm gelen artlarn da yaratcsdr. Lkin ilk bakta hatra o ii yapan gelir, bakasn dnemez. O ii yapan kii onun sahibi ve kili (yeterli) si olduunu
zanneder. Oysa durum, hi de zannedildii gibi deildir.
O'dur! Yerin
ii
kabul etmesi
iin,
r
Evet, Kulun
bu vasftan
nasibi
olabilir:
mam-
136
Gazal
O, Allah'tan
terli
olduunu,
baka
hi bir
ey dnmez,
ve ona gre amel eder. badet
anlar
ona
Allah'n
ettii
deil de bizzat Allah iin, gnahekindiinde de azap'tan korktuu iin deil de bizzat AH. h
yasak ettii iin ekinir ve devaml olarak Allah' dnr.
man, Allah'n cenneti
Allah,
ona
bundan baka
iin
cellini
bir
gsterdii zaman,
ey istemem-,
"te bu bana
yefe
der.,
j
I
el'CELL
i O,
Cell sfatlar
Cell
sfatlar,
ile
Muttasf olandr.
kimseye
ihtiva
kemline
zatnn kemline, Celil olmas Sf

her ikisinin (Zatnn ve sfatnn) ker
Azim olmas
ise
racidir...
[ Sonra Cell Sfat, O'nu idrak
inde, ona Ceml

ler.
hakimiyet,
ilim
Allah'n Kebir olmas,
olmamak,
ve kudretten ibarettir. Bu sfatlarn hepsini birden]

eden Mutlak cemdir ki, o da Allah'tr...
Tekadds,
ne
muhta
eden
basiret'e nispet edil<
Onunla muttasl olana da Cemil
denilir.
Cemil ismi aslnda, gzle grnen
ekle
zahiri
1
sonra
alemindeki gzel huya denilmitir.
hasenetn, cemiletn
iyi,
denilmi:
Mesela
gzel bir siyret derler,
Siretr
de bunde
gzel ahlk kasd ederler..
alem, kendisine layk gzel sfatlar
kemmel ve mtenasip
olursa:
cem eden
gayet
ona her bakmdan mnasip
basirete gre gzeldir. Gerekte gzel olan. Allah'tr. nl
lemde gzellik, ceml ve keml namna ne

ztnn nurlarndan, sfatnn eserlerindendir.
varsa hepsi Allah'
Esm-i Hsn erhi
Varlk aleminde, Allah'tan
baka
137
mutlak keml ve ceml'e
sahip olan hi bir varlk yoktur...
O'nun cemlini sren kii ancak idrak edebilir

bunun mnasn.. nk yle bir behet ve sevin nee ve
{
O'nu
bilen,
srr kaplar
iini
ki
btn cennet
nimetlerini unutur gider,
0r
O'nun
Cemli karsnda,
uras da
ki,
gzle grnen
gz ile grnen
mnasebet ve ilgi yoktur...
gzellii
hi bir
bir gerektir
ile
kalp
Bu mevzuu,
HYA
batini
mn
zahiri
olan ekil
gzellii arasnda
Kitabmzda Muhabbet blmnde
isimli
derinlemesine iledik.
Onun CELL VE CEML olduu,
duu
de mahbb
her Cemil'in
sabit olunca, o, (Allah) kendisine inananlarn
te
mutur.
bu sebepledir
Tpk
Cenab- Hak
ki,
zahiri suretlerin krler
gren kimselere
mahbub olduu
ol-
maukudur!
mahbubu oldeil de gzleri
Ariflerin
tarafndan
gibi.
TENBH:
Kullardan
celil
ve cemil
olan,
ca gzel ahlkla muttasf olandr.
gren
kalplerin lezzet
D grne
duya-
kulak asma!
M*
el'KEltfM
O vaad
'
ettii
zaman szn
yerine getiren, verdii
zaman
son derece ok veren, ne kadar verdiine ve kime verdiine
aldrmayandr.
bakasna muhta olduunu sylediinde raz olmaz. Bakasna boyun ediinde holanmaz. Kendisine snan
Yine O'
ve gnl vereni
bo evirmez,
rahmetine gark eder.
'
ve efaatilere muhta brakmadan dorudan

doruya kendisine iltica ettirir.. te bu vasflan kendisinde ce
meden ve mutlak Kerim olan ancak Allah'tr.
Vesilelere
TENBH:
Bu
ve almakla..
de
olur
ama, biraz
sslenebilir
Lkin Kerim-I Mutlaka nispetle o, hi
uramak
mesabesin-
tabi..
Evet
lir.
da
hisal (Huy)larla kul
kul
da baz
fedakarlklar yaparak
(SAV.)
Nitekim Allah'n Resl
ylece
bu
vasfla vasflanabi
bir hadislerinde
bunu biz
izah etmilerdir:
"zm aacna kerem demeyin, nk kerem, mslman

adam (sfat) dr." 33
zme bu
lanmas
ismin verilmesi, szel
kolay, dikenlerden
olmasndandr.. Hurma
ise
ve eziyet
aa, meyvesi
verici
byle deildir,
gzel, to
hususlardan arn
tabii..
er'RAkJB
O
vaml
Bilici
ve koruyucu anlamndadr.
eyi koruyan ve
d<
kontrol altnda bulundurana Rakib derler..
Bunun tahakkuku
bidir..
33
Bir
ve hfza (muhafaza etmeye)
Bu hadisi Mslim
deyin!"
tabii bilgi
u hafzla rivayet etmitir: "Kerem demeyin, zm ve habl
139
Esm-i Hsn erhi
TENBH:
murakaba
Kulun,
baland
ve devaml
mevzu bahis
ile
edilmesi ancak Rabbine kalple
vasi
olarak
murakaba halinde
olduu zaman
deildir.
Bu da ancak, Allah'n, kendisini devaml olarak kontrol

ini
etti-
ve onu grdn, ne yaparsa yapsn, btn yaptklarndan
haberdar
olduunu
bilmesiyle olur.
ve eytann kendisinin balca dman, insanlar

ve Allah'a asi olmaya ilen kt birer varlk olduklarn bilip
Kulun, nefis
gaflete
de onlardan uzak durmas ve
onlara
tarafndan alacak btn kaplar
yz vermemesi, onlara
kapamas da Murakabeden-
dir...
el'MUdB
isteyenlerin isteklerini,
dua edenlerin dualarn hemen
kabul edendir.
Skntda ve muztar durumda

ve hatta
imdadna, yetien
kendisine mracaat edilmeden bile saysz nimetler
kalanlarn
verir...
Bunu ancak Allah yapar, O'ndan baka hi kimse yapamaz.

nk O, muhtalarn ihtiyalarn bilir. Bunu ezelde bilmi, yemekler, azklar, yaratmak suretiyle, ihtiya sebeplerini takdir bu-
yurmutur.J
TENBH:
Kul her
eyden
nehiylerinden
nce, Rabbinin; verdii
uzaklamak
emirleri kabul
suretiyle "Evet Kabul
edip
ediyorum!" de-
mesini bilmelidir, sonra Allah'n kendisine ihsan ettii mallardan
140
mam-
Gazal
veya yapabilecei
onlarn
istek
ve
iyiliklerden,
isteyen kimselere
da azarlayp kogma"
Allah'n Resul
krmadan onu
"Saile selince,
(onu)
(SAV.) buyurmulardr:
(kemii)
ederim, (koyun) kolu hediye
Peygamber
etraf
34
baca
"Hayvan
vermesini,
ricalarn kabul etmesini bilmelidir.
ayet verecek durumu yoksa iyilikle,

savmasn baarmaldr. Allah buyurmutur:
.
de
yemee anlsam
edilirse,
Sallallh Aleyhi
bile icat
kabul ederim.."
ve Sellemin davetlerde bu-
lunmas, hediyeleri kabul etmesi bile ikramlar en gzeli olurdu.
Nice
hasis
kabul etmezler.
ve mtekebbir kimseler var
arlan
Kendilerinden bir
iin
bu
verilen hediyeleri
yerlere, gururlarna yedirip gitmezler..
ey
mnsn, o
ismin
ki,
istenildiinde
hasisleri
de
sz nne
vermezler.
Onun
alarak iyiden iyice
dnmelisin.~j
elVAS
Essea (Genilik) kknden gelmedir Essea, kh bi

ok malmat iine alan geni bir ilme izafe edilir, kh bol ihs
Bu
isim,
ve ikrama
izafe
edilir.
Bu ynden
Vasi-i
Mutlak hi
phe yok
Allah'tr.
nk
yoktur. Zira
ilmine
Ed-Duh
denizinin sonu
btn denizler O'nun szlerine mrekkep
olursa tkenir
34
baktmzda, O'nun malmat
de O'nun
Sresi, 10. ayet.
ilmi
bitmez.
olacal<
Esm-i Hsn erhi
141
hsan ve ikramna bakacak olursak yine oda sonsuz olmakta

ve bitmemektedir.
Btn geni isimler ve btn
yannda
hi
mesabesindedir. Bu
ihsanlar,
O'nun
bakmdan
ilmi
ve ihsan
nce
(biraz
arz
ettiimiz gibi) Vasi-i Mutlak ancak ve ancak O'durL
nden baka her vasi kendisinden ilimce ve ihsanca daha geni olana nispetle yetersiz durumdadr. Allann ilmi
nk,
ve ihsan
ise
sonsuzdur.
Binaenaleyh onun ilminin stnde her hangi bir
nndan ok her
hangi bir ihsan
kabil-i
ihsa-
ilim,
tasavvur deildir!..
TENBH:
Kul'un gerek bilgi
s,
ve gerekse ahlk bakmndan geni olma-
her ne kadar ok olursa olsun yine
Ahlk ynnden,
fakirlikten
de
bir
sonu
korkmadan, kskanlarn hasedi-
ne aldrmadan ve hrsa kaplmadan ne kadar

yine
de
zirveye vasl olamaz,
bu denme mecazi mnda

ancak
vardr..
Ona
olur.
ileri
giderse
gitsin,
her ne kadar Vasi denirse
de
nk Vas-i Mutlak ancak ve
Allah'tr!..
el'HAKM
Bu,
Hikmet sahibi demektir. Hikmet, en stn
stn hususlar' bilmekten

Allah'tr!
ibarettir.
En
ilimlerle
en
yce
ey
stn ve en
O'nun knhn, kendisinden bakas tam mnsyla
bilemez. Gerek Hakim Odur. nk en yce eyleri en yce

ilimlerle bilen O'dur..
Zira
ilimdir..
en yce
ilim,
zevali tasavvur
olunmayan dimi ve
ezeli
Gizlilik
linene)
Bu
veya phenin
mutabk
nitelii
nce
olan
Allann ilminden
sanallar
iyi
hakim Allah'tan
tastamam malma
(bi-
ilimdir..
yapan,
her ne kadar mecazi

lak
urayamad,
baka
yapt
ii
hangi
ilim
tayabilir?
temiz ve gzel yapana da
mnda hakim denirse de gerek ve mut-
baka
kimse olamaz..
TENBH:
Bir
kimse btn eyleri
bilip
de
Allah' bilmezse,
ona Hakim
denilmez. nk o, en stn ve yce olan eyi bilememitir.
HKMET
en ycesidir. lmin ycelii malumun yceAllah'tan yce varlk var mdr?
ilimlerin
lii ile llr.
ne kadar zayf ise de,

her ne kadar gzel konuup konuyu etraflca aklayamasa da o
Allah' bilen
kii,
dier
ilimlerde her
Hakimdir. Lkin Kulun hikmetini Allann hikmetine kyaslayacak

olursak, onun kendisini bilmesi ile Allann kendi Ztn bilmesi
arasndaki fark kadar byk
olduunu
grrz.
bu iki hikmet arasndaki fark gerekten byktr. Buna

ramen bu bilgi (Kulun Allah' bilmesi) btn bilgilerin en enfesi
Evet
ve en hayrlsdr.
nk kendisine hikmet
verilen kii, kendisine
pek ok hayr
verilen kiidir.rj
dier insanlar
szne uymaz! nk o, cziyata temas etmez: Sz kll i
zl olur. Sonra pein menfaatlerin ardndan komaz, sonund
kendisine yarayacak: eyin peinde olur.
Evet Allah' gerekten bilen kiinin sz,
Durum byle aklk
arz edince, Allah' bilen
ve hikme
szler syleyen insanlara Hakim, syledikleri szlere

denilir:
de
hikrr
Esm-i Hsn erhi
Peygamberlerin Ulusu
Sallallh Aleyhi
ve Seklem'in
143
ha-
disleri gibi:
"HKMETN BAI ALLAH KORKUSUDUR!"
"YT O
SONRASI N
KMSEDR
K,
NEFSNE GALP OLUP, LMDEN
KDR K, NEFSNN RKN ARALLAHA KARI BO MDLERE KAPILIK

ACZ O
ALIIR.
ZULARINA RAM OLUP

(ALLAH KERMDR! NASILSA BEN AFV EDER DEYP
AVUTUR.)
"AZ OLUP
TAATTAN
DA
OK OLUP
YETERL OLAN,
KY) ALIKOYANDAN YDR!"
KENDSN
DA, (ALLAHA
35
"Sabahlayan kimse vcudunu shhat iinde, yolunu emniyet
de
iinde bulursa bir gnlk yiyecei
onun olmu demektir!"
"Allah'tan korkar ol
sn, kanaatkar ol
ki,
olursa
ki,
en ok ibadet edicisi
37
en ok kredeni olasn"
insanlarn
insanlarn
"Gelen bela, insann dilinden
kiidir
rerek vaaz eder."
ki,
kendisini
ola-
38
gelir."
"Kiinin malayaniyi terk etmesi Hsn-
"Mutlu
dnya btnyle
36
slamndandr."
39
deil de bakasn rnek gste-
40
"Skt hikmettir, fakat susan azdr.."
41
"Kanaat tkenmez bir hazinedir!" (Yine El-Kuza Enes (R.A.)
den
35
36
37
38
39
40
41
rivayet etmitir,-)
Ebu
ya'l
ve
Ezziya, Ebi Said
(RA)'den
rivayet etmilerdir.
Buhari rivayet etmitir.
Bu Hadisi Beyhaki Ebu Hreyre (R.A )'den

El-Kuzai
Tirmizi,
Huzeyfe'den
rivayet edilmitir.
Ebu Hreyre R.A.)'den
rivayet etmitir.
Deylemi rivayet etmitir.

Kuzai,
Enes (RA)'den
rivayet etmitir.
rivayet etmitir.
mam-
144
Gazal
MANIN
"SABIR
YARISIDIR,
hadisi,
Ebu
Nuaym,
Mes'ud
(R.A.)
dan
te
MANIN HEPS"
YAKN SE
Beyhki
Hilyede,
uabil-man'da,
(Bu
bn
rivayet etmilerdir.)
bu ve benzeri szlere
Hikmet; syleyicilerine
de
Ha'
kim denir..
elVEDD
f)
O, btn mahlkatn hayrn

Bu
isim,
gerektirir.
(Rahim) isminin mnsna yakn bir anlam
tamak-
Rahmet (kendisine merhamet edilene)

Kendisine merhamet edilense muhta ve muztardr.
Ancak
tadr.
isteyen, onlara ihsan edendir.
farkla:
eden = esirgeyen) in ileri, kendisine merhamet edilecek her bakmdan zayf olan varl icab ettirir.
Vedd'un efli ise bunu gerektirmez, esirgeme bir sevgi netice
Rahim, (Merhamet
sinden
ileri
gelir.
Cenab- Hakkn, esirgenen kimseye kar merhamet mur<

etmesinin, insanlarn duyduu (Hadis) bir duygu ile nasl alkas
yoksa, onlara kar olan sevgisinin bir tezahr olan keramet,
nimet ve ihsan murat etmesi
de
insanlar
hakknda. (Hadis olan)
sevgi gibi hususlardan yle mnezzehtir.
rt
L
ni
Esirgenen kii veya sevilen kii hakknda
rahmet
edilir;
ile
Allah"n
meveddet
rikkat
Kullara vasl
gi"nin,
zdr
bakas
ki,
deildir.
iki
mefhum,
(ya-
"Sevgi" ancak onlarn yarar iin kasd
ve meyle
olacak
bu
ihtiyac
iin
deil..
J
merhamet ve meveddet "s<

hakknda tasavvur edilen de bundan
yarar,
ite Allah
olduu
Esm-i Hsn erhi
145
TENBH:
Kullardan
onlar iin
bu isme ve bu vasfa layk olan o kiidir ki, Allah'n

mahlkatna kar daima iyilik murad eder. Kendisi iin arzulad-
de
arzular. Hatta
faatlerine tercih eder:
onlarn menfaatlerini kendi men-
Nitekim ruhen kemale ermilerden
biri
yle haykrmtr:
"Cehennem stnde bir kpr olmak isterim.
den halk sesin de atee duar olmasnlar!.."
Bu
ulvi
duygu ancak, zor
karlald
ile
anlarda, insanlarn kin
tezahr
hallerde
Kainata ibret verici
"Allahm, mmetimi hidayet
Tpk
eder.
Aleyhisselmn mbarek dileri ehid
boyandndaki
Taki zerim-
edilip,
ve
fkeleri
Peygamber
nur cemali kana
hali gibi.
et!
nk onlar
(Hakikati) bil-
onlann ktlkleri, Peygamberin

istemesine mani olmamtr.
mezler." gryorsunuz ya,

onlara kar,
iyilik
Ve yine,
Hazreti Ali (K.V.)Ve
yle emretmilerdir.
gemek istersen, seni ziyaret etmeyeni ziyamahrum brakana ver, sana hakszlk edeni de afv
"Mukarrebleri
ret
et seni
eti./
el'MEdb
f
O, Zat erif,
Efali
Cemil, ikram ve nimeti
Zatn erefine gzel
iler
de
mukarrin
cefil
(bol) olandr.
olduu zaman mecd
(erefli) derler.
Mecid de ayn manaya

ziyadelik ifade eder.
gelir fakat
bunlardan
birisi
daha ok
mam-
146
Gazal
Yani (El-Mecid) ismi erifi (Macidden), fazla olarak;
Vehhab ve Kerim
isimlerinin
Ce
manalarn da cemetmektedir..
el'BAS
Dirilme
Bu,
gnllerde sakl
(Aslnda)
manasn
gn halk dirilten, kabirlerden halk, kaldra

olanlar meydana karan demektir...
bilmek ve anlamak, Ba'sn
en derin ve en etin
ise
nsanlardan
Urlar.
tur,
Bunu
bir
hakikatini
oklan bu hususta
yanl tevehhmlere kap
eitli ekillerde izaha alrlar, derler
yok olduktan sonra yeniden

canlandrma gibi...
kere onlarn lmn yokluk
Bir
bilmeye baldr,
bilgiler zincirindendir..
ba'as,
diriltme,
Bu ismin tam mnsr
Ba's: ahiretteki dirilmedir.
ltr. kinci diriltmenin
de
birinci
ki,
diriltmektir,
lm yoklukaynen biri'
olduunu zan etmeleri yangibi olduunu sanmalar
yanltr.
lmn yokluk olduunu sanmak
ate ukurlarndan
den bir bahe...
lm
olanlar
bir ukurdur;
batldr. nk, kabir ya
yahut da cennet bahele
f
da ya mutlu
kiilerdir
ki,
onlar l deildirler:
yolunda ldrlenleri sakn ller sanma. Bilkis onlar,

42
Ya aa aki (bahtsz) kiilerdir ki, onlar
Rableri katnda diridirler."
da diridirler, Bedir Vak'asnda Reslllah (S.A,V.) onlara (
"Allah
kafirlere)
yle
seslenmilerdir:
"Allahn bana vadettiini
doru
l-i
buldunuz mu?"
imram
Sresi,
169. ayet.
doru
buldum; sizde vaad
etti
Esm-i Hsn erhi
147
Kendisine, ldrlen kiilere nasl sesleniyorsunuz, onlar

duyarlar
m?
diye sorduklarnda cevaben
"(yle bir duyarlarki) sylediimi,
snz!
Lkin onlar
in
sz
yle buyurmulardr:
siz onlar
cevap vermeye muktedir
kadar duyamaz-
deillerdir"
yzne vakf olan Erbb- Basiret, insan varlnn

ebediyet iin halk olduunu bilir ve anlarlar. Ona yokluk arz
olmaz (lmleri bir intikalden ibarettir.)..
i
bazen cesetle ilgisi kesilir de kendisi hakknda ld

Bazen cesede iade edilir de hakknda diriltildi derler.
Evet
derler.
Bu mevzuu etraflca anlatmak
iin
bu kitabn hacmi msait
sibi ikinci bir
yaratl olduunu sanan-
deildir.
Dirilmenin,
ilk
yaratl
da bu zanlarnda yaratlmlardr. nk diriltmek ilk canlandklarna uymayan yepyeni bir yaratma fiilinden ibarettir. Aslnda
insan olunun bir ok dirilmesi, (Allah tarafndan kendisine hayat verilmesi) vardr, onun diriltilmesi iki defadan ibaret deildir.
lar
Baknz
ana karnda
Allah,
muda
yarattktan sonra "Bilahare onu,
(et
phty
paras) ve
baka, yaratlla ina
43
ettik"
buyurmutur.
Hatta nutfe, topraktan yaratlm,
muda
da nutreden
tlmtr. Ruh da Alek'dan sonra yaratlmtr. Ruh
yara-
erefli bir
ey,
olduu iin Allah onun hakknda. Kur'an'da

44
"Bilahare onu baka bir yaratlla ina ettik"
buyurmutur., Ve
45
yine "Sana Ruhtan soruyorlar. De ki O Rabbimin ermindendin"
bir Emr-i
Rabbani,
buyurmutur.
Ruhun
tlmtr
43
44
45
ki,
asl yaratldktan sonra, insanlarn his (duyular) yara-
bu baka
bir
yaratltr. Sonra yedi
EI'M'minn Suresi, 14. ayetin

EI'MC'minn Suresi,
4.
El'sr Sresi, 85. ayet.
bir
ayetin bir
ksm,
ksm.
yatan sonra
ki,
148
mam-
Gazal
sabinin
mmeyyiz
Aradan
onbe
de bir yaratl saylmaldr

mddet getikten sonra akl yare
haline getirilmesi
sene
gibi bir
nsanolunun her safhas bir hal saylmak itibar ik

yeni bir yaradl saylabilir. Sonra velayet mertebesine ulamas
(bu herkese mahsus deildir tabii..) baka bir yaratl saylmal
dr. Daha sonra Peygamberliin baz insanlara Allah tarafndan
verilmesi yepyeni bir yaratma iidir. Bu da bir nevi diriltmedir.
Peygamberleri gnderen hi phe yok ki, Allah'tr. O'nlar
btn insanlar kyamet gn yeniden diriltecek olan da yir
tlmaktadr.
Allah'tr.
mmeyyiz
Beikteki ocuk, nasl
yamyorsa, mmeyyiz
olan bir kimsenin
Her
akl
nk
anladn
banda
(Peygamberlik)
bir sabi
halini
bana
anla-
gelen yani akl-bali
de
velayet
(velilik)
ve Nbvvet
anlamakta glk eker..
yaradl
bir safha
olmas
larn yaratlndan sonra gelen
akl
anladn
anlayamaz.
olan kii
velayet, akln
temyiz tesinde
de
bir sabinin
tesindeki bir safhadr, akln,

gibi.
Temyiz de Havas (duyu-
bir safhadr..
Evet insanolunun tabiatnda, bilmedii ve
grmedii
hu-
etmek vardr. Velilik ve Peygamberlik derecesine

ermeyen ve bunu anlamayan baz kiilerin bunlar inkr etmesi
gibij
suslar inkr
Hatta onlarn tabiatnda,

bilmedikleri
ve grmedikleri
ikinci
iin inkr
hayat yani ahiret hayatr
etme huyu vardr.

henz o kvam
kabul etmez ve or
Akil-bli olan kiide grlen ilerlemeleri,
olmayan kk mmeyyiz
muhal sayar.
Grmedii
mektir
ki,
bir
eye
sabi bir trl
iman eden
Saadetin anahtar budur
kii,
ite!..
gaybe iman etmi
d(
Esm-i Hsn erhi
Rte eren
Sini
kii
ile
henz bu
daki fark nasl kabil-i kyas deilse,
arasndaki fark
baka
ta kabil-i
aa gelmeyen
dnya hayat
ile
149
kii arasn-
ahiret
hayat
kyas deildir. nk Ahiret hayat bam-
bir hayattr:
Orada
insanlar Allah'n
huzuruna karlacaktr. Ya Allah
tara-
fndan kabul edilecekler veya da reddedileceklerdir. Ya Allah'

grenlerden olacaklar ve ya, da O'nun Cemalini mahede
etmekten mahrum braklm kiilerden olacaklardr.
phe, yok
Allah tarafndan Hsn- Kabul grenler hi
Aly-
lllyyine kacaklar,
red edilenlerse
ki,
Esfel-i safiline indirile-
ceklerdir.
hayatn arasnda mnasebet yoktur, dediimiz zaman

bu, isim ynndendir. nk neeti ba's bilmeyen kii, Bais'in
ki
ismini
nerden
bilecek?,
Bunun aklanmas
uzar!
Onun
bu
iin
konuyu burada keselim.
TENBH:
Ba'sn (diriltmenin)
vermektir. Cehalet ise
hakikati,
ikinci
bir
ina
ile
en byk lmdr! lim en
llere
can
erefli hayat-
tr...
Allah, Kitab'da (Kur'an'da) ilimle, cehil zikr
hayat ve
memat
Kiiyi,
onu
ikinci
Bu
itibarla
bunlara
ismini vermitir..
cehalet derecesinden
defa
etmi ve
diriltti
eer
derler.
Ona
ilim
derecesine ykseltene,
gzeller hayat
yaatt
derler.
meydana getirmekte ve halk Allah'a avarsa bu bir nevi (Mecazi anlamda) ihya
ilmi
rmakta
kulun bir rol
saylr
bu, Peygamberler ve Alimlerden kendilerine varis ola-
ki
caklarn rtbesidir..
150
mam-
Gazal
e-EHD
ehid, Alim demektir.
meydanda
olan,
hem de
Ama
gizli
lim mutlak olarak nazar
Gaybe
diinde O,
dir.
grd
izafe
hem
biraz farklar vardr. Allah
olan
itibara
bilir.,
alndnda
edildiinde O, Habirdir,
O, (Allah)
lir
Zahiri ilere izafe edil
ehiddir.. Bununla beraber kyamet gn, bildii vc
hususlarla halk
ahid
olacaktr!
Bu isim hakknda syleyeceklerimiz, Alim ve Habir (isimk
hakknda sylediklerimizden farksz olacandan mevzuu burada bitireceiz. Ayn eyleri tekrarlamayacaz..
el'HAK
Bu, Btl'n
karlnda
olan bir isimdir.
Eya zdlar
ile
akla-
nr.
Verilen her haber, ya mutlak batldr; yahut
Yahut da
bir
ynden
Mmteni
mutlak haktr.
haktr,
Hak, bir
bizatihi
Haktr.
batldr.
(Olan) mutlak batldr. Vacib bizatihi ok
Mmkn
dier ynden
ynden
da mutlak
bizatihi
biayrihi (Olansa) bir
ynder
btldr.
bakmndan varl olmad iin batl; bakasndc

dolay varlk kazanmas bakmndan ise Haktr.. "Or
Vechinden baka her ey helak olucudur." Ezel, ebed bal<
mndan bu byledir. nk ondan baka her ey zat itibar ik
O, zat
varla mstahak deildir (yan varl kendinden deildir.)

bir bakma (onun cihetinden) varla hak kazanmtr.
Lakin
Byle olan
ey ise,
te
Hak, her hakikatin kendisinden
hakiki
bizatihi batldr; biayrihi Haktr.
alnd
bizatihi
Hak olandr. Mutlak Hak budur!
Akln msadif olduu makule, mevcuda mutabakat bakmdan Hak denilmitir.. nk ona zat itibar ile mevcud demektedir;
Onu
idrak
eden
akla izafetle
yleyse Hak olmak
itibar
de Ona Hak
denilmitir:
mevcudattan buna en Ahak olan
en dorusu da marifetullahtr.
nk kendi nefsinde Haktr, Ezelen ve ebeden malma muta-
phesiz
ki
bktr. Bu,
bakasnn varln
baka
Allah'tr. Marifetlerin
bilmek sibi deildir. nk bu,
Yok olunca o inan
var olduka var olur.
nk O, mutekidin zat iin doru

bizatihi deil de liayrihi mevcuttur.
Hak (doru)
[ Bu
(Hak sz;
kelimesi szler
dnr.
olmamtr. Zira O,
Btla
hakknda da
kullanlarak,
bo sz) denilebilir..
u halde en doru sz:

sz, ezelen,
ebeden
(La ilahe
bizatihi
dilde olan varla
illailah) kavlidir.
zihinlerdeki
o konumaktr)
(ki
nk bu
dorudur.
yleyse Hak, ayandaki varla,

rifettir)
bir itikad
varla
(ki
o,
ma-
itlk ediliyor..
Hak olmak itibar ile eyann en ahakk, vcudu (varl) bizatihi ezelen ve ebeden sabit olan, marifeti ezelen ve ebeden
doru olan, varlna yaplan ehadetin ezelen ve ebeden doru
olandr.
Btn bu saydklarmz,
sustur;
bakasna
hakiki
varln
(Aliahn) Ztine
mah-
deil!..
TENBH:
Bu isimden kulun hazz
Her
lidir
ki,
eyden nce
Allah'tan
baka
Kul,
u olmal:
kendini btl
hi bir varlk
(Bo) saymal ve bilme-
Hak (Gerek) deildir.
Kul
mam-
152
Gazal
her ne kadar gerek ise

'n
sayesinde Allah'n
tur,
dir (yani
tur.
Allah
halk
onu
nk
gerek deil Allah

onunla mevcut
o,
var olmutur).. Zati
mevcut deil
ile
nk kendi
deildir.)
bizatihi
ki,
"Enel-Hak" diyen
bo
yanlmtr. Ancak
kurtarabilin
1) Bu
sz
Hak tarafndan yaratlm olduunu

uzak bir ihtimaldir. nk lfzn bu mr
kendisi
ile
bu tevil
uzak veya yakndan hibir
kasd etmesi
ile
ile
etmeseydi mevcut olmayacakt...
Bu sebepledir
teVil
iin
varl kendinden
onu
o, kendi nefsi
izni ile gerektir.
onu yaratt
(Allah
de
ki,
has olan, bir
ey deildir.
alkas yoktur. Sonra bu, kendisine
nk
Allah'tan
maada btn her ey
Allah tarafndan yaratlmtr.
2) Daima Hakla beraber olmak. ylesine onunla olmak
ondan baka
hi bir
nsan, bir
ey
ona tam manasyla

sz gibi:
eyi gz grmez!
urunda
gayp ederse yani kendini

o ey haline gelmi olur.. airir
kendisini
verirse sanki
"Ben sevdiim kiiyim sevdiini

Ehli
Tasavvuf,
kii
de
bendir."
bakmndan
mevcudiyetleri
grnce, lisanlarnda Allah'n isimlerinden
kendilerini
yok
olan (Hak) lafz
biri
dolamaa balamtr.
Kelam
ehli,
efalle
istidlali
ok
ileri
safhaya gtrdkleri k
lisanlarndan umumiyetle Allah'n El-Bari imini dolatrmalardr.
nsanlarn
ou
O'ndan baka
(Allah'tan
baka) grdkle
eyle Allann varln ispata alrlar: "Onlar, (Allahn) gkk

ve yerdeki o muazzam mlk saltanat (n)a, Allah'n yarat
herhangi bir eye, belki ecellerin yaklam olduuna da hi<
m?
bakmadlar
Artk bundan sonra hangi
bir
sze
inanacaklar
46
ki?"
Ondan baka
Sddkler
ona, yine onunla istihad
ahit olmas sana
hi bir
grmezler onun
etmeye alrlar "Rabbinin her
deil mi?"
kfi
ey
iin
eye
47
elVEKL
O,
edilen
kendine havale edilendir. Lakin iler kendine havale
iler,
iki
ksmdr:
Baz
1)
iler kendine havale edilen
ki,
bu tam deil, nok-
sandr.
2) her
ey
bahis konusu
kendine havale
olabilir..
edilen..
Bu da ancak Allah
Kendisine iler havale edilen, ya bizatihi deil de,
tevliye
ve
Sonra
tank
tafviz
mstahak olmutur.
ve
ki,
Btn iler ve kalpler ona evrilmitir. Lkin bunlar,
fndan
tevkil
bu naksdr. nk O,
muhtatr. Ya da bizatihi buna mstahaktr.
havale suretiyle havaleye mstahaktr
Havale ve tevliyeye
iin
te
ile
bakas
tara-
deildir; bilkis buna, bizatihi
bu, Vekil-I Mutlakn ta kendisidir!
tam manasyla yerine getiren ve hepsini deil de bazsn yerine getiren olmak
zere
ikiye ayrlr.
te
hepsini
yalnz
47
Vekil, kendisine havale edilenleri
Vekil-i
Mutlak
varlktr
ki,
kendisine havale edilenlerin
noksansz olarak yapar ve tamamlar.
Allah'tr!
El-A'raf Sresi, 185. ayet.

te
bu da yalnz ve
154
mam-
Gazal
Bu anlattklarmzdan, kutun bu ismin manasndan ne kada
hazz olduunu anlam bulunuyorsun!.
el'KAVIY
Kuvvet,
tam
el'METIN
kudrete dellet eder. Metanetse, kuvvetli
bir
iddetine delalet eder.
tam bir kuvvete sahip olmak bakmndan kaM,

gcnn ok iddetli olmas itibar ile de Metindir!
Allah-u Tel,
Bu
iki
isim
de Kudret manalanndandr
ki
bahsi ileride gele
ektir...
&
O, seven ve yardm edendir. Sevgisinden ne kasd
ini yukarda izah
ettik.
aktr. Yani dostlarna
Yardm etmesinden ne kasd edildii de

yardm eder; din dmanlarn kahr-
perian eder.'Allan buyurmutur

48
dir."
edildi-
"Allah
iman edenlerin
Yine buyurmutur: "Bunun sebebi udur: nk
phesiz iman edenlerin velisi (yardmcs) dr,

49
Hakikaten) Onlarn velisi (yardmcs) yoktur"
48
Bakara Sresi, 257. ayet.
49
Muhammed
Sresi,
1 1
ayet.
velisi-
Aile
Kfirlere (gelince
TENBH:
Kullardan veli olan
Allah'n emirlerini
kiidir
onun dostlarn
yardm
kullarna
tutar,
Allah',
ki:
eder,
sever,
dmanlar
ile
mcadele eder.
phe
yok ki Allah'n dmanlarndandr. Onlarla arpmak; onlarn srtn yere getirmek lzmdr. nk her kim onlarla arpp da Allah'n emrini yapmak
eytan ve
suretiyle Allah'a
lar ile
nefis
yardm
de dman
den olmu
hi
ederse, Allah dostlar
Me dost dman-
olursa ite o, kullardan veli
olmu
kimseler-
olur.
el'HAMD
O, vlen demektir! Allah- Tel ezelde kendi zatn v-
m ve ebede kadar da kullar onu vecektir!

zikrini
gz nnde
dntn
tutarsak,
Bu, zikri edenlerin
Cemal, Uluv ve Kemal sfatlarna
grrz!.
nk Hamd, Kemal Sfatlarn zikretmekten
ibarettir!..
TENBH:
Kullardan
Hamid o
kiidir
ki,
te
tr herkes tarafndan vlr..
yakn olan Peygamberler

vasfa layk olanlardr. Her
veliler
ve amellerinden
Peygamber (SAV.) ona
inanlar, ahlak
ve
ilmi ile
amil olan alimler
bu
kendi inan ve ameline gre
birerleri,
vlr.
olmayacandan, vleolsun yine de mutlak Hamid
Kullardan hi kimse, kusurdan
hali
cek huylan ne kadar ok olursa

olamaz. nk mutlak Hamid ancak ve ancak
Allah'tr!...
156
mam-
Gazal
el'MUHS
j
O, limdir. Lakin
ilim
Malumata
izafe edildii
f)
mat kuatmak ve onu saymak

yleyse gerek Muhsi
miktarn
Kul,
ta
bilip eksiksiz
ilmi
phe
her eyi ihata
hsa adn alr

ededen ve her eyir
yok
ki,
tastamam sayabilendir.
baz eyleri bilip sayabilirse de her

sayamayacandan hakiki Muhsi olamaz!
her ne kadar
birok
ey
olduu
gibi
Allah'tr!
Kulun bundaki rol
icad bir benzeri

ile
mesbuk
ilim
el'MUD
Bu ismin mnas, Mucid (icad edici) demektir.

Benzeri
hat
yok denecek kadar azdr!.
el'MUBD
eer
iyi
u hald
mutlak Muhsi yalnz ve yalnz
sfatnda
hi
zaman, mal
ise
ile
Ne
mesbuk deilse ibda tesmiye
iade tesmiye
var
ki,
edilir
edilir..
eden phesiz ki Allah'tr. Onlar

har etmek suretiyle tekrar iade edecek (yaratacak) olan yine
O'dur! Eyann hepsi O'ndan olmutur, yine ona avdet edecektir. O'nunla balamtr, yine O'nunla avdet edecektir.
Balangta
insanlar halk
el'MMT
el'MUHY
Bu da
aa yukar icad manasndadr. Ancak u
Mevcut
eer hayat ise bunu yapmaya ihya (dieer mevt (lm) ise bunu yapmaya imte
(var olan)
riltmek) denilir;
yok
(ldrmek) tesmiye
lm
farkla:
edilir.
de, hayat da Allah'tan
baka
kim
hepsini Allah yaratmtr.. Dirilten de, ldren
Hayat'n mnasna, el-BAS
ismini
Bunlarn
yaratabilir.
de ancak O'dur!
erh ederken anlatmtk,
tekrarna lzum sormuyoruz!.
el'HAVY
O, daima uyank ve yapcdr. nk
fil
ve
idraki
olmayan
l demektir!
en az derecesi,
drakin,
sidir.
idrak edenin, kendi nefsini bilme-
Kendini bilmeyen (tanmayan)
tam manasyla kaytsz, artsz
diri
btn idrak edilecekler kendi

Bunlarn hepsi hi
te
dan,
bu sebepten
baka
phe yok
Allah serek
her canlnn hayat,
(yani onlarla llebilir)
Sonra canl
ki,
varlklar
iaret etmitik: Melekler,

farklar gibi...
ki
cemat ve ldr!
olan,
idraki
btn
u halde
varlklar kendi
fiili,
tahtnda bulundurandn
Allah iin bahis
konusu
olabilir.
ve kaytsz artsz Haydir. On-
(diri
olmas)
idraki
ve
fiili
kadardr
mahduddur.. 1
da derece derecedir. Yukarda buna

insanlar ve hayvanlar, arasndaki derece
158
mam-
Gazat
el'KAyyM
unu
iyi
bil
ki:
Eya balca
1
fisleri ile
ikiye ayrlr:
Araz ve vasflar
sibi
mekana muhta olup da kendi ne-
kaim olmayan,
Mekana muhta olmayan ve kendi nefsi ile kaim oldu

sylenen: Cevher sibi.. Ancak Cevher her ne kadar kendi nefsi
2-
ile
kaim
ise
de
bir
mahalle (yere) muhta deilse de, kendinde
bulunmas art olan baz eylerden hali deildir. Bu itibarla ona

kendi nefisle kaimdir, diyemeyiz. nk o, kyamnda (ayakta
durmasnda) bakasnn varlna muhta olmaktadr, mahalk
(yere) muhta deilse de..
r
Kendi zat
kaim olmasnda, hi
ile
bir yere,
hibir
eye
muhta olmayana (Kaimun bi nefsihi mutlaken) denir. Kendi

netsiyle kaim olmasnda hi bir eye muhta olmayan, bununla
beraber, her mevcut kendi sayesinde ayakta durabilen, Onsuz,
eya iin varlk, tasavvur edilemeyene de KAY/UM denilir. nk O'nun kvam kendi zat ile, olduu gibi her eyin kvam dc
te
onunla olmutur..
vasftan hazz, Allah'tan
bu vasf ancak Allah'a layktr. Kulun b

bakasndan msteni olduu kadardr..
elVACD
Hi bir
eye
ihtiyac
(yitiren) kelimesinin
olmayan demektir. Bu kelime EPFakk
karlnda
kullanlr.
Esm-i Hsn erhi
Kii, ihtiyac
olmayan
bir
eyi kayp
159
zaman, fakid sayl-
ettii
maz.
tii
Ztna ve ztnn kemline taallk etmeyen

zamanda da kendisine Vacid denilmez...
yleyse Vacid,
te
olunmutur.
ey
elde
et-
babnda mutlaka bulunmas geduymakszn kendisinde bulunan de-
lhi sfatlar
reken hususlara ihtiya

mektir.
bir
bu, Allah
iin
mevcuttur. (Allah)
Hem de Vacid-i
bu
itibarla
Vacid
Mutlak.
Ondan bakas, baz ahlki faziletler ve kemaltlar elde

edebilse de ona Vacid denilemez. nk o bunun yannda
elde edemedii bir ok eyler kaybetmitir..
Bir
eyler
nisbeten bir
elde
dahi
edebilse,
ey elde etmitir,
hepsi
madunu
olan
kiilere
kadar...
ePMACD
Bu,
EI-MECD Mnsndadr:
Alim'in Alim
manasnda olduu
gibi
Ancak aralarndaki fark udur. Sfat mebbehe olan

ALM'de mana ziyadelii vardr. Yukarda bu bahis gemitir.
El-
elVHD
O, blnmeyen, ikilenmeyen
tir.
(Bir ikincisi
olmayan) demek-
BLNMEYEN: CEVHER- VAHD gibidir. Taksim kabul

meyene Vahid denilmesi, onun paras olmamasndandr. No
ta da byledir, paras yoktur...
ALLAH
birdir
kilenmeyen
buna gnei
onun gibi gne)
sak
demek, zatnda blnmesi imknsz
(ikincisi)
bir
misal verebiliriz.
eye
misal
verecek
nk Onun ei
ol
da
(bir
yoktur.
Bunun, elsim olmas
inksam kabul etiini
itibar
ile
zatnda paralanmak
syleyebiliriz.
Ne
var
ki
suretiyl
bunun ei
yoktur!
bulunmas mmkndr..
Fakat bir einin
Tek olan mutlak tek
mas
olmayan
deme
olan, bir ikincisi
mustahil olan ezelde,
ebedde
bulunmayan ve bulun
tek olan ancak Allah'tr.
Kulun tek olmas, kendi ebnai cinsine nispeten
baz
ahi
bulunmas babndan mecazi anlamdadr.

k her ne kadar baz hususlarda esiz olursa da, zamanla esi
olduu haslette onun gibi olacak hatt onu geecek biri kabi
stnlkleri haiz
lir..
yleyse kaytsz artsz tek olmak, esiz olmak ancak ve

ancak
Allah'a mahsustur.
es'SAMED
O,
btn
ihtiya
istekler
ve dileklerde kendisine mracaat edilen arzu ve

kendisine sunulandr. nk sonsuz byklk v
ihsan O'ndadr.
Allah,
gerek din ve gerek dnya
muhta etmise,
mu olur.
phe
yok
ki,
bu
ileri
vasftan,
iin,
insanlar kime
ona ihsanda bulun-
lup
Esm-i Hsn erhi
161
ba
vuru-
Ne varki mutlak Samad her bakmdan kendisine

sndandr. Bu da hi phe yok Allah'tr..
ki,
el'MUKTEDR
el'KADR
Bu
iki
(ismin)
manas, kudret
sahibi demektir.
Ancak
fark-
la:
Muktedir
El
fazla
mn
ismi
mbalaa
(ziyadelik)
bakmndan
biraz
da
ifade etmektedir.
Kudret, irade
ve
ilmin takdiri
ile
bir
ey icad
etmek
kabiliye-
tidir
EI-KADR: sterse yapar,
isterse
yapmaz.. Demektir. Dilemek
(murat etmek) bunun artndan deildir

Allah
tabii..
u anda kyameti karne etmeye kadirdir. nk isterse
bunu yapar.
u anda koparmyorsa, demek
onun henz
dilememitir ve
anda olmasn istememitir de. nk Ezelde
onun ne zaman kopaca takdir ve tayin edilmitir de henz
Eer kyameti
ki
zaman
halel
selmemitir.. Bunun byle olmas, Allah'n Kudret sfatna
getirmez.
KADR- MUTLAK, yle

ratrken hi kimsenin
lah'tr..
bir varlktr
ki,
her varls yaratr ve ya-
yardmna muhta olmaz. te o da
Al-
Kula selince,
Onun da
kendine sre kudreti (gc) var ama, ok zayf
ve ok noksandr.
O, ancak
Yaratma
baz mmkn
olan eylerin hakkndan
iktidar yoktur.
mukadder olanlar da, yine kul vastas ile

yaratmaktadr. nk onun hakknda mukadder olan hus
nk
lah
Kul iin
olma sebeplerini yaratan O'dur!. Bu derin

hacmi kk kitab ar kaldramaz bunu.
larn var
Bu
sel-
sibi
Mt
bir
mesele
*0
<J>
it
faili
ePMUKADDM
el'MUAHHR
r
Yaklatran da uzaklatran da O'dur. Kimi yaklatrmsa,
uzaklatrmsa, onu
takdim, kimi
tehir etmitir..
Peysamber ve dostlarn, kendisine yaklatrmakla
dmanlarn kendisinden uzaklatrmak,

perdelemekle
Bir kral
iki
ne daha yakn
kendi
ile
takdi.
onlar arasn
tehir etmitir.
ahs
bir
kendisine yaklatrrsa ve fakat
yerde otursa
irmi olmakla takdim etmi
nde olma
keyfiyeti,
tabi
birini
kendi-
onu dierinin nne ge-
olur.
ya yer
bakmndan
olur
ve yaht
rtbe bakmndan...
phesiz;
uzakta
kendisinden
muzaftr
olana
(ni
edilmitir) O..
Bunda
sad
hi
bir
maksat olmaldr. (Kainatta btn varlklarn
phe yok ki,) Allah'tr..
Allah
katnda
mukaddem
olan hi
phe
yok
ki
Mukarre
olandr...
nce
melekleri, sonra peygamberleri,
ve onlar takiben de
(ilmi ile
daha sonra
velil
amil olan) limleri takdim etmiti
Esm-i Hsn erhi
163
(dier mahlukata..)
Her
tehir edilen,
takdim edilen
de mabadine
nispeten takdim edilmitir..
te Mukaddim de Muahhir de Allah'tr.
ni
makabline nispeten takdim edilmitir. Her
Kullarn) ilerlemesini veya serilemesini
nk onlarn
(ya-
grdmz zaman,
onlar ilerleten veya himmetlerini ibadetten azaltp gerileten
kim
olduunu
anlamakta glk eker miyiz hi?
hepsi Allah'tandr. Bunun in

ten),,
hem
te
bunlarn
de O, hem Mukaddimdir
(ilerle-
Muahhirdir (gerileten)..]
Takdim
ile
tehirden murat, rtbe
bakmndan
ilerleme ve-
ya gerilemedir.
Demek
ki
ilerleyen,
kendi
bilgi
ve
kabiliyeti ile
lah'n ilerletmesi sebebiyle ilerlemitir. Gerileyen
Bu iddiamz ispatlayacak
"phe yok
iki
Al-
yle!
ayet:
kendileri iin
ki,
de
deil de
bizden en gzel
(bir
saadet)
sebketmi (takdir edilmi) olanlar, ite bunlar oradan (cehennemden) uzaklatrlmlardr" ^
Eer
biz dileseydik herkesi elbette hidayete erdirirdik. Fakat
benden (sadr
(niceleri ile)
olan u): "Cehennemi btn cinlerle insanlardan
muhakkak dolduracam
51
.
TENBH:
Fiiller
sfatndan kulun hazz meydandadr. Bu sebeple,
mevzuun uzamasn istemediimizden her isimde ayn

tekrarlamaktan sarf- nazar
j0
51
El-Enbiya Sresi, 101
Es-Secde
ayet.
Sresi, 13. ayet.
ettik.
eyleri
mam-
164
Gazal
el'EVVEL
Evvel, bir
Bil ki;
le
el
eyler
izafetle
u halde bunlar birbirlerine zt
ayn
eye
izafetle
hem
evvel ve
AHR
de
y-
manadrlar. yleyse bir
ey
ancak evvel
iki
hem
ahir
olur.
Ahir
(son) olmas imkn
szdr.
Varln
lesine
tertip
baktn
ve tanzimine,
zaman, sorursun
evveldir.,
almlardr.
ise
ki,
edilmi mevcudatn
Allah
mevcudata
silsi-
nispetle
nk mevcudatn hepsi varlklarn ondan

kendi zat ile mevcuttur (varl kendir
hepsinden
Varl
tertip
kimseden almamtr.
hi
Sulk'un tertibine
baktnda,
seyr edenlerin
menzillerini
Szden seirdiinde, ariflerin en son derecesi O'nu (Allah'),

bilmektir. Onun marifetinden evvel olan her marifet demek ki
halde Menzil-i Aksa (En
O'na ulamak iin bir merdivendir.
son menzil) MARFETULLAH'tr. Demek oluyor ki, sulk'a izafeti*
o, sondur. Varla izafetle ise o evveldir. Netice: varlklarn balangc O'ndandr ve yine en son O'na dneceklerdir.
ez'ZAHR
Bu
Bir
iki
drake
el'BATIN
vasf da muzaf laldandn
ey, ayn ynden hem

izafetle
bir
olur.
kabili
tasavvur oluyor.
zahir,
Zahir, bir
hem batn
ynden
zahir
halde zuhur (aklk) btn
Allah, his
ve hayal
idraklerinin
eyin batn
olur.
alamaz.
ve dier ynden bat

(gizlilik)
sc
ile
idraklere izafeti
aranacak olursa
Esm-i Hsn erhi
tn,
istidlal
tarikini
elde eden akl ve mantk gc
165
aranacak
ile
olursa zahirdir..
SORU:
idrake,
Hislerin
batn oluu aktr, izaha lzum
izafetle,
yok..
Akl
iin zahir
oluu meselesine
nk zahir (ak) olan herhangi
g.
idrak
etme babnda
insanlar
arasnda
bulunduu
gibi
halk
ihtilf
arasnda
gelince,
biraz
eyi herkes grr.
bir
fikir
anlalmas
ayrld
konusu olmutur..
(Zira
olmaz. Bu
Onu
ise,
ona, inananlar
inanmayanlarda olmutur..)
CEVAP:
phesiz O, zuhrunun iddetinden

Onun zuhuru, batnnn (hafi olmasnn)
nurunun perdesidir.. Haddini
eder.
Bunu
bir misl
aan
her
hafi (Gizli)
olmutur.
sebebidir. Nuru
ey zdd
zerine
vermeden anlayamayacaksn,
ise,
in'ikas
galiba.
te
sana misal:
Bir
ktip tarafnda
yazlan
bir
onun lim, Kadir, Semi,

ondan yakn elde edersin!
kelime
ile
kelimeye
Basir
baktn
olduuna,
zaman, o
istidlal
eder ve
nk bu sfatlar (nitelikler) onda bulunmutur. Tek bir kelime, katibin varlna, onun gren, gc yeten, duyan ve yaayan bir varlk olduuna dellet ederse gklerde, yerde, bulunan
gezegenler, gne, ay, hayvan, bitki gibi varlklar, kendilerini
meydana getirecek ve idare edecek bir varla delalet etmez
ni?
varln incelese bile, kendisinin

olduunu hemen idrak eder..
Hatta insan, yalnz kendi

bir
yaratcs, idare
Eya, grme
rp
de
kimisi
edicisi
bakmndan eit
gremezse, hepsi
iin
eit
olursa, yani kimisi
yakin hasl olur.
g-
166
mam-
mahedeler oalnca, zuhurun iddetinden
Lkin
rnmez
Gazai
g<
olur..
Misli
Eyann en meydanda
nun da en
olan, duyularla idrak edilendir. Bu-
zahir olan gzle grlendir.
snda en meydanda olan btn
Gzle grnenler
cisimleri
ara
aydnlatan gneyi
dr. Her eye k veren yani her ey kendi sayesinde aydnl

a kavuan eyin kendisinin zahir olmamas dnlebilir
bir
mi'
Bu gerei birok kimseler anlayamadlar da yle dediler.
eylerde ancak kendi
Renkli
krmz
ise
bulunas
krmz
Glge
dnenler
deildir. Sonra byle
olan eylerde
ettiler renkli
idraklerinin
Bu renklerle beraber bir ziya veya nur
olur..
mmkn
ise
renkleri bulunur. Siyahsa siye
de nurun bulunduuna
kali
idrafr
olduk
sebebi udur:
ile,
aydnln bulunduu yer arasndaki
ne gndzn arasndaki
Gnein
fark
ile,
gec
fark...
geceleyin gaybubeti, gndzleri
de
karanlk
cisir
uzaklamas dnldnde, renkli olan eylere

eserinin kesildii grld. Ve bylece gnein tesiri ile aydr
nanla, ondan mahrum olan karanlk arasndaki fark anlald. N
run varl, bu suretle nurun yokluu ile meydana km oldu,
lerden
Varlk
haleti,
renklerin
yokluk haletine izafe edildii
kaybolmad
vakit,
grlerek aradaki fark
Eer gne devaml
her
hemen
iki
halde
anlalr,
olarak cisimleri aydnlatmakta deve
gzden kayp olmasayd (geceleri olduu gibi)

zaman aydnln, dier renklerden farkl bir ey olduu bilin<
mezdi. Halbuki o, Eyada en sahir olan bir eydir. Hatta bt
etseydi, hi
eyay
aydnlatan odur.
Netice:
Esm-i Hsn erhi
167
baz eylerden gaybubeti dnlseydi, gkler ve yerler

ve nurundan mahrum olan her ey, yklrd ve
hl arasndaki
fark anlalp kati suretle varl idrak edilirdi. Lkin, btn eya
ehadet hususunda sz birlii ettii, btn haller yeknasak muttarit olduu iin, bu Hefasna (gizli olmasna) sebep olmutur.
veya
iki
Nuru ne mahlukattan gizlenen, Zuhurunun iddetinden onlardan
kalan ulu varlk, seni (btn mevcudiyetimle) tenzih
gizli
ederim!...
Evet
zahir hi bir
daha batn
(Allah), zahirdir,
ey
hi bir
yoktur,-
hem de
ylesine zahir
O, Batndr.. ylesine Batn
ki
ki,
ondan
ondan
ey yoktur!...
TENBH:
Allann bu sfatlar hakknda verdiimiz bilgiye hayret etme!
nsan
insan
yapan da
ii
ve
ddr.
Tertipli
ve dzenli hare-
ketleri ile Zahirdir.
His
nk
san,
idraki
his,
ynnden incelendii zaman
beeresinin (Vcudunun) zahirine
ondan grnen bedeni ve
hatta
azalarndan
var
baz
ki
bir
ka tanesi
eti ile
da,
o batndr.
teallk eder.
insan deildir.
deise
bile yine o,
Onun
n-
cildi
odur.
Ne
azalan (eczalar) deimitir.
vcudunun ald deri ve

paralar, kklndekinden bakadr. Zamanla onlar, emsali
ile gda almak suretiyle deimilerdir ama, yine de insan insandr. Hviyeti deimemitir. te o hviyet, duyulardan gizlidir,
lakin, eser ve fiilleri ile (hareketleri ile) istidlal yolu ile akla zahirBelki
dir..
de byd zaman
insan
168 imam- Gazal
>
el'BERR
[ O, ihsanda bulunandr (iyilik yapandr). Her iyilik ve ihsan

ana kayna O, olduundan mutlak iyilik sahibi ancak ve anca|
O'dur.
ancak gc yettii kadar
Kul,
babas
ve eyhlerine kar
stadlar
ile
iyilik
yapabilir. Bilhassa ann<
iyilik
ve ihsanda
bulunal:
Bir Rivayet:
bir
Musa Aleyhisselam, Rabbi

adam grd ve sordu:
Yarabbi,
bu
kul,
ile
konutuu' zaman, ara
bu mevkiye
ilimi
nasl eriti? Allah- T*
izah buyurdu:
Bu
kanmad.
kul,
stelik
kullanma verdiklerimden tr hi kimseyi,
anne-babasna son derece
jte bu, kulun
iyiliidir.
Allah'n mahlukatna
olursak
mevzu ok
uzar.
iyilik
yapard..
Yani kulun iyiliine verilen bir misaldir.
kar
olan
iyilik
ve ihsann anlatacak
Baz anlattklarmzdan, isteyen
istifade
edebilir..
etTEVVAB
Kulun defalarca tevbe etmesi
siz
ki
imknlar
salayan phe-
zaman,
iledikleri
O'dur!
Kullar,
lar
iin
Ailahn
ayetlerini, grdkleri
yznden arptrlacaklar! ceza
gnah-
kendilerine bildirildiinde
169
koarlar, Allah'ta tevbelerini kabul
edip
hemen tevbe etmeye
Esm-i Hsn erhi
onlara ihsan
ve ikram da
bulunur..
TENBiH:
Emrinde bulundurduu
kiiler
lenen sular tekrar tekrar afveden
bundan
nasibini
alm
veya arkadalar tarafndan i-
bu
kii,
ahlakla
ahlaklanm ve
demektir.
el'MUNTEKM
hakkndan selen, taknlk yaphesiz Ki, O'dur!
Âsilerin belini kran, canilerin
pan azgnlarn haddini

Tabii
bildiren
bu ukubet (Ceza)
fasl,
onlar 'defalarca mazur gr-
dkten, onlar uyardktan, defalarca onlara frsat verdikten sonradr..
Bu ekildeki
intikam,
pein alman
intikamdan daha etindir,
ilemi olmalar, onlarn daha

arptrlmalarna sebep olacaktr.."/
nk
fazla masiyet
etin
azaba
TENBIH:
alaca intikamlarndan makbul olan intikam; Allah

dmanlarndan olaca intikamdr. Dmanlarn en zorlusu hi
Kullarn
phe yok
Bir
ki
kulun nefsidir..
masiyet
getirdiinde,
irtikp
ondan
ettiinde veya ibadetlerden birine halel
intikam almak kulun
en bata gelen
meru
haklarndandr..
Bayezid-i Bistami'den nakledilmitir.
"Nefis beni, bir
ben de ona tam
bir
gece
zevkli
ibadetlerimden alkoydu. Fakat
sene su vermemekle intikamm aldm."
te nefisten
intikam byle alnmaldr!..
el'AFUW
\ Bu, snahlar mahveden, masiyetlerden geiverendir. Bu
farkla; Gafur'da.
itibarla bu isim Gafur ismine yakndr. Ancak
ok mana
ifade etmektedir.
nk Gufran, snahlar
rtverrr
demektir, Afv ise snahlar kknden kazmaktr..

Bir
eyi kknden kazmak, o eyi rtmekten daha
iyi
tabii.,
j
TENBH:
bu isimden alaca nasip meydanda.. Kendisine z

eden kiiyi afv eder, hatta ona iyilik bile yapar. Allah' grmC
mu? Dnyada silere ve kafirlere nasl ihsanda bulunuyor
kfr ve isyanlarndan dolay onlar hemen cezalandrmyor..
Kulun
Hatta tevbe edip, sunanlarndan veya kfrlerinden
zaman, Allah' onlar balamaktadr da. nk g

hna tevbe eden, gnah ilemeyen kii gibidir.. te suu
Setikleri
edip kkten kazmann gerek mns budur!
er'RAF
Rafet sahibi demektir. Rafet (efkat
dediimiz)
ar
merha-
met manasna gelir. Bu itibarla bu kelime (isim) Rahim manas

dadr. Ancak bunda, - mn ynnden - biraz fazlalk vardr.
Esm-i Hsn erhi
171
MALKL MLK
[~Bu, dileini,
memleketinde istedii
sibi
yrten demektir:
stedii zaman var eder, istediinde yok eder, istediinde brakr.
Mlk'n buradaki anlam, Memlekettir. Malik ise tastamam

bir
kudrete sahip olan manasnadr.

Varlk leminin btn tek
bir memlekettir.
ise
bu mem-
leketin (lkenin) sahibi...
Varlk leminin tek bir memleket saylmas, iinde bulunan

varlklarn birbirlerine
bir
bakma
bal olmasndan
ileri
her ne kadar ok srnrlerse
selmektedir. Bunlar,
de dier ynden
bir
saylrlar..
Tpk
insan gibi.
Lkin
bu memleket
azalar birbirlerine
yerine
gelsin...
te
bir
gaye
Bu
nsan
hakikatin bir memleketidir...
bir
yardm
itibarla
ediyorlar
bu, tek bir
btn lem de tek

iin birbirlerine
ok azadan teekkl etmektedir. Bu
bir
ki,
memleket olmutur..
ahs
yardmc
insan hakikatinin istekleri
gibidir.
olan
Alemin eczas, tek
o ahsn
Allann ihsan, btn alemde tam manas

diye
te,
bu
ecza-i alem
devaml
azalar gibidir..
ile
surette birbirlerine
gereklesin
yardm etmek-
yekdierlerini tamamlamaktadrlar..
Btn lemin yeknesak oluu ayn nizam ve intizam iinde
bulunuu
itibar ile tek bir lke
Bu lkenin sahibi
de
hi
Allah'tr.
Kulun lkesine gelince,
saylmtr.
phe
yok
ki,
yalnz ve yalnz:
Onun
lkesi,
bedenidir. O, gerek kalbine
ve gerekse dier
azalarna sz geirebilirce, kendisine verilen kudret nispetinde

kendi lkesinin sahibi
olur..
VEL-KRAM
Onun olmayan
bir
ve mkemmellik
hi bir ycelik
Keramet ve eref yoktur
Onun
ZL-CELL
Celli zatnda,-
ki,
yoktur. Hi
O'ndan sadr olmasn!..
kerameti
(iyilik
ve ihsan)
ise,
ondan
malkatna salmaktadr. Mahlkata olan ikramnn eitleri saylmayacak kadar oktur. Bunu, (Ve Lekad kerremna beni deme;
Adem oullarn (tn

har klmzdr.) = Sre-i sra, 70. Ayet.
Andolsun
biz
ki
bir izzet
ve erefe maz-
elVALI
Mahlukatn
ilerini
yoluna koyan ve gerei gibi idare ed(
ancak O'dur.
Velayet, Tedbir, Kudret
lan
ve
kendinde bulundurmayana
Btn umurun (ilerin)
ileri
nce
Fi'il
vali
valisi
gibi hususlar i'ar eder.
denemez!
phe yok
tedbir, etmitir,
ikinci,
ki,
Allah'tr.
defa tahkik sahasna -
karmtr, nc defa da onlar devam ettirmi ve

bulundurmutur..
Bu
idaresine
Esm-i Hsn erhi
173
el'MUTEL
Bu
isim, EL-Aliy
mana fazlal
(Yce)mnsndadr. Ne var
ki
bunda
biraz
mevcuttur..
el'MUKSr
Mazluma acyp,
Bunup. kemli,
zalimin elinden kurtaran demektir.
hem mazlumu, hem
zalimi
honut etmekle
gerekleir...
te
ka
son derece adalet ve

kimin gc yeter ki?.."]
insaf
budur. Buna Allah'tan
ba-
Peygamber Sallallh Aleyhi ve Sellem; Eshab arasnda

otururlarken tebessm ettiler ve n dileri grld. Hz. mer
(R.A) sordular:
Anam, babam sana feda

vap
olsun,
neden gldnz? Ce-
verdiler-.
mmetimden
Biri
diyor
ki: -
iki
kii Allah'n
Yarabbi bundan
huzurunda diz kmler.
hakkm
Kardeine hakkn
Yarabbi sevabm kalmad
Kardeine ne vereceksin imdi,
al!
Allah brne:
ver!
hi
m? der, Hakkn isteyen cevap
ki!
Allah
bak
brne hitaben:
hi
sevab kalma-
verir:
Yarabbi (mademki sevab kalmam) yleyse benim gnahlarmdan
alsn!"
174
mam-
Gazali
Bunu anlattktan sonra

ri
dolar ve
"te
yle
Reslllah
(S.AY)
in
mbarek gzle-
buyurdular:
gn, gerekten byk bir gndr! nk insanlar
aresiz birbirlerinin gnahlarn yklenecekler."
devam
Sonra kssaya
ettiler:
Allah, alacaklya hitaben
Gzlerini kaldr
der
ki:
da cennetlere bak!
Adam ban
kald
rnca yle haykrmaktan kendini alamaz:
Gm
A... A...
ehirleri inci
kark
altn kkler
gryo
rum!
ehidin
Yarabbi, bunlar acaba hangi Siddk'in, hangi
ol
aktr? Allah buyurur:
Bunlarn deerini kim

onun
Bunlar
m
kadar zengin
nk sende bu
Bunlar pekl sen
olacak!..
verirse;
var
alabilecek
Tabii.
ki?..
alabilirsin.
im-
kn mevcuttur.
Ne
Kardeini
ileyarabbi!
la,
(Din kardeini) affetmekle, suunu
balamak-
ondaki alacandan vaz gemekle..
onu
Madem
Affettim
Yarabbi!
affettin, tut
nete! diye
onu
taltif
kardeinin elinden
doru
girin
Cen-
eder..
Bu kssay anlattktan sonra
Reslllah. (S.A.V.)
yle
buyur-
dular:
"Allah'tan korkun, birbiierinizi
met gn Mminlerin arasn
te
bartrn. nk Allah
bulacaktr.."
zalimden hakkn alp mazluma vermek byle olur
175
Esm-i Hsn erhi
bunu tam manasyla
bakas yapamaz..
Allah'tan
Bu isimden kulun alaca nasip, hisse udur:

kendisinin
Evvel
yapt
hakszlklardan vazgeer.
Sonra
bakasna yaplan hakszl gidermek iin urar. Bakas tarafndan kendisine yaplan hakszla sabreder.. (Yukarda arz ettiimiz
Hakim, Enes'den (R.A.) rivayet etmitir.)
hadisi,
el'CAM
Bu
birbirlerine
isim;
birbirlerinin
zdd
benzeyen,
benzemeyen,
toplayan manasna
birbirlerine
olan varlklar bir araya
gelir..
Birbirlerine
benzeyenleri
bir araya
getirme meselesine ge-
lince:
yeryznde bir ok insan yaratm ve onlar kyamet

gn ayn bir yerde toplayacaktr..
Allah,
Birbirlerine
ne
aykr olan varlklar
meselesi-
bir araya getirmesi
gelince, Allah; gkler, yldzlar, hava, yer, denizler, hayvanlar,
bitkiler,
eitli
madenler ve
vasflar birbirlerine
uymayan
Sonra canl varlklarda,
ve kan
gibi eitli eyleri
Birbirlerine
ekilleri,
renkleri,
tatlan
ve birok
varlklar bir araya getirmitir.

et,
kemik, adale, damar, beyin,
cilt
cemetmitir.
zt olan olanlar
bir araya getirmesi
meselesine
gelince: Allah; hararet, burudet, rutubet, yubset (kuruluk) gibi

birbirlerine
getirmitir.
zt olan unsurlar canl varlklarn terkibinde
bir araya
Bundan daha mkemmel i ne olabilir? Bunlar ayr ayr anlamak veya anlatmak, ancak dnya ve ahirette bunlar mufassal
mam-
176
Gazal
ekilde bilene myesserdir.

Evet btn bunlar derinlemesine
erh ve
izah etmek,
uzun
vakitlere msteniddir..
TENBH:
f\|
Kullardan
edep ve
bu
vasfa layk olan
terbiye kaidelerini,
kiidir
davranlar
iyi
d grnteki
ki,
ile
yani kalbi olan davranlarndaki incelikleri bir araya

Marifeti tam, siyreti gzel olan kiiye
grnteki
getirir.
(Mecazi anlamda) ca-
mi denebilir.
Bu sebeple
"Kmil insan
KML
o
kiiyi
kiidir
yle
ki;
tarif ettiler:
marifetinin nuru,
verann nurunu
sndrmez!"
Sabr ile basireti bir araya getirmek de imknszdr.. Bundan

dolaydr ki, zhd- takvaya kar son derece sabrl olan kiide
basiret gremiyoruz.
Bunun
yor...
te
aksi olarak da, basiret
Cami, sabrla basiret, arasn
el'GAN
Bu,
sahibinde
cem
ne zatnda ve ne sfatnda bakas
Zat veya sfat, kendi zatndan
ederse,
edendir,
onun varl veya
kemali
grlemi-
*j
el'MUGN
bakalaryla alkas olmaktan tamamen

tir.
de sabr
ile
ilgisi
mnezzeh
olan,
hari herhangi bir
ona
bal
olur.
olmayan,
demek-
eye
taallk
Byle olan
ey
veya kimse muhakkak kesbe (kazanmaya) muhta demektir.

Allah'n ise hi kimseye ihtiyac yoktur, zira
muhtatr.
cmle lem ona
Esm-i Hsn erhi
Muni
de
olan (zengin eden)
kimse, asla mutlak zengin olamaz.
177
O'dur. Lkin zengin ettii
nk zenginlii
ile
kullardan
emsaline muhta olamazsa dahi yine Allah'a muhtatr.
u halde
hakiki
zengin hi kimseye ve hi
olmayan yalnz ve yalnz
bir
eye
Bakasna muhta olmayp da
Allah'tr.
Allah'a
muhta olana zengin, yalnz mecazi anlamda
nk
hakiki
manada
ihtiyac
denebilir.
zengin deildir. Allah buyuruyor:
o, asla
"Allah Ganiydir, siz ise fakirlersiniz"
52
bakasna ihtiyac olmayan kiiye zengin denmesi, dnlmeseydi Allah' (el'MUGN) ismiyle vasf etmek sahip
olmazd. Onun iin Allah'tan bakasna ihtiyac olmayana da
zengin denebilir. (Amma yukarda anlattmz gibi. Mecazi
anlamda... nk gerek manada zengin Allah'tan baka kimAllah'tan
se olamaz!.)
M
el'MAN
P
yok
ki
O'dur! Yukarda(Hafz) isminin
kelimesini icaplarnda
(Hafiz) isminin
anlar.
ruma)
Men
ise,
kiiyi
birisi
de
manasn
manas
he-
phe
gemitir. Hafiz
nlemedir.
anlayan. El-Mani isminin
helake srkleyen
sebebe
helktan korunana izafe
Felaketi
izafe
edilir;
mnsn
Hfz (Ko-
edilir.
nlemekten maksat ve gaye, felakete duar olacak
veya eyi korumaktr.
Man'den hfs kasd
52
noksanl veya
ona kar hazrlanm koruyucu sebeplerle nleyen,
laki,
da
Dinlerde veya bedenlerde grlecek
Muhammed
edilip de,
Sresi, 38. ayet.
hfzdan men kasd edilmedi-
178
mam-
ine
gre, her hafz (koruyan) nleyicidir; her nleyici, koruyu-
Gazal
cu deildir. Meerki nleyiciden, btn helak sebeplerin nleyicisi kast edile.
ed'DAR
hayrnda errinde, faydann da zararnda kendinden
Bu,
sadr
en'NAF
manasna gelir... Btn bunlarn hepsi; ya melekler ya

veya cemadat vastasyla, veyahut da dorudan doru-
olan,
insanlar
ya Allah'a izafe
Sanma
ki,
edilir.
zehir (kendisi) ldryor,
ruyor, melek, insan,
herhangi
biri
eytan veya
hayra, en'e, fayda
Bilkis
bunlarn hep sineye
ezeli
kudrete izafe
teshir
edilirler.
felek,
yemek (kendisi) doyuyldz gibi yaratklardan
veya zarar vermeye kadirdir
edilmise onu yapmaktadr
Kalemin
ammi'de
itikad-i
ki,
katibe
izafe edildii gibi..

Sultan,
ve
iyilik
zarar bildiren bir evrak
imzalad zaman
onun fayda veya zarar kalemin kendisinden deil ancak kalem

kullananlardandr. "tikad ammide" tabirini kullanmamzn sebeb
udur;
nk
ise,
onun
cahil,
kalemin, katibin
emrinde olduunu sanr,
Allah'n emrinde olan bir kimsenin elinde
ari
olduunu
anlar.
nk katibi ve katipteki gc kabiliyeti yaratan, parmaklarna ve kaleme hareket veren phe yok ki, Allah'tr..
de istemese de yazacaktr. Hatta

yazmak istememesi de mmkn deildir. nk gerek yazan
Onun
Allah'tr.
iin
kalem istese
Canllarda bu, byle olursa, canszlarda
dnlemez. nk canszlarda
keyfiyet izaha
bunun
aksi hi
lzum grlme-
Esm-i Hsn erhi
179
yecek kadar aktr.
en'NUR
O, yle
bir zahirdir
ki
btn zuhur onunladr. nk kendi
nefsinde zahir olan (srnen) ve
ye "NUR"
ssteren nesne-
denir.
Varlk yoklukla
ans
bakasn da
karlat
zaman, phesiz zuhur (grnme)
varlnndr. nk yokluktan daha karanlk
Yokluk karanlndan hatta yokluk imknndan
beri,
karanlndan varlk aydnlna karan "NUR"

her eyden ve herkesten daha layktr.
yokluk
Btn
eyay
aydnlatan
nur,
phesiz
ki
ey
yoktur.
btn
eyay
adn
almaya
bir
O'nun zatnn nu-
rundandr. nk gklerin ve yerin nuru O'dur!
gnein aydnlatt her
gnein varlna bir

delildir, kainatn her zerresinde grnen aydnlk da, o aydnl
yaratan varln mevcut olmasna bir delil tekil etmektedir..
Nasl
ki,
(Ez'Zahir) sm-i Celilinde
sna anlatmaya
yetiir
de
zerre,
yaptmz
aklama, nur'un mana-
artar bile...
el'HAD
O, yle
nmaya
bir varlktr
hidayet etmitir
tirmilerdir. Kullarndan
de
ki,
onlar,
de
kullarndan havas olanlarna, zalim taonunla,
zatnn bilinmesine
ge-
avam tabakasna, yaratklarn gstermitir
onunla zatn ispata koyulmulardr.
delil
180
mam-
Gazal
Hlasa her yarat, neye ihtiyac varsa, ne
ona hidayet
Selirse
yapmas lazm
etmitir.
te ocua doar domaz, meme emme

yumurtadan kar kmaz yerdeki
taneleri
ilhamm, civcive
toplama ilhamn veren
o olmutur.
Ya ar? Ona
alt
ke
Bunlarn hepsini ayr ayr aklayacak olursak konu
initir?
Sider. ki ayetle anlatmaya

1
ru
eklinde petek yapmay kim gster
alalm:
"Bizim Rabbimiz her
yolunu gsterendir"
uzayp
eye
hilkatini
veren, sonra
da
do-
53
54
2 - "Takdir eden (ona sre de) yol gsterendir."
nsanlardan hidayet edenier, peygamberler ve halk
doru
eden limlerdir. Aslnda insanlar onlarn vastasyla

hidayet eden Allah'tr. nk peygamberler olsun, limler olsun,
yola irat
O'nun
emirlerini yerine
getirmeye yine O'nun tarafndan vazife-
lendirilmilerdir.
el'BED
Bu,
Ztnda, sfatnda ve ona
grlmemi
demektir.
Allah'a mahsustur.
te
nk
raci
olan her ite emsali
bu vasf mutlak
Bedi-i Mutlak
durj nk O'ndan evvel kimse ve hi
surette ancak
ancak ve ancak O'bir
ey
yok
ki,
misli
grlm olsun; O'ndan sonraki varlklarn, hepsini O, yaratmtr. Yaratklar, hibir zaman kendilerini yaratanla bir olahalde O (Allah), ezelen ve ebeden Bediidir.
mazlar.
53
54
Ta-Ha
Sresi, 50. ayet.
El-A'l Sresi, 3. ayet.
Esm-i Hsn erhi
Herhangi
sa,
bu
bir kulunu,
stnlk ancak
olmutur.
ancak kendi
o
zamanna
halde
peygamberlik vererek stn
baz zamanlarda veya

kul,
kendisine verilen
izafetle Bedii
181
klm-
kendi asrnda
bu
stnlkle,
olmutur.
el'BAK
hinde
varl vacib
manasna gelir. Ne var ki, zidnldnde buna baki denilir. Mazi d-
Bu, bizatihi
istikbal
nldnde kadim
Mutlak baki,
dir,
diye
de
olan
denilir.
varlnn
takdiri
namtenahidir.. Buna, ebedi-
tabir edilir.
varlnn evveli olmayan demektir

buna
Bizatihi varl vacip dediimiz zaman, btn
Mutlak kadim,
de
ezeli
denilir.
bu mnlar
ki,
iine alr.
Bu
isimler,
ancak mazi veya
istikble
izaretle oluyor.
nk mazi ve
ikisi
de zamandan
istikbalde
ibarettir.
baz
deiiklikler oluyor. Zira her
Tagayyr
(deime) ve
hareket za-
man icabdr. nk hareket bizatihi mazi ve mstakbele blnmektedir., Deien, deime vastasyla zamanla alkas bulunmaktadr.
Tagayyr ve hareketten
Onun
hali
olan,
zaman
iinde deildir.
onda mazi (gemi) ve mstakbel (gelecek)

zaman yoktur. O bize gredir,- gemi zamanda geen hadiselere, bunlar gemitir, gemi zamanda vukua gelmitir,- ileride
vukua geleceklere de ilerde olacaktr, imdi hali hazrda olan
hadiselere de imdi cereyan etmektedir, deriz..
iin
de,
zamandan da ncedir, nk zaman yaratmtr.

Zaman yaratt zaman, zatndan hi bir ey deimemitir.
Hak
Tel,
182
mam-
Gazal
Zaman yaratmadan
yoktu.
nce, zamann onun zerinde hi
nk zaman diye
bir
merhum
yoktu..
Zaman
bir r
yaratt
sonra da nasl idiyse yle kald.
Beka'nn
Ztil-Baki
zerine zait bir sfat
olduunu
iddi
eden yanlmtr. Kdem'in Ztil-Kadim zerine zait bir sfat oldu

unu iddia eden daha ok yanlmtr. Bekann bekas, sfat
bekas, kdemin kdemi, sfatn kdemi gibi szler icap ettirir k,
bu aslndan rktr..
elVARS
Bu, mal sahibi
te
ldkten sonra mal kendine kalan mns
yok olduktan sonra, her zayine Hay olacak ve Baki kalacak O'dur. nk
asl varis Allah'tr. Mahlukat
man olduu
gibi
dn
her eyin
diyecek olan da
O'nadr.
zaman-. "Bugn mlk kimindir?"
O "Bir ve Kahhar olan Allah'ndr!"
55
diye cevap
verecek olan da O'dur.

Bu, tabii
mal ve mlkn kendilerinin
olduunu
sananlar
iin
o gn bu niday duyduklarnolduunu anlayacaklar..
bahis konusu olacak. nk onlar
da mlkn
hakiki sahibinin Allah
Erbb-
Besir'e (Basiret sahiplerine) gelince:
teden beri bu nidann mnsn bilmekte v

sedasz huu iinde dinlemekte ve mlkn haki
Onlar, zaten
bunu
sessiz
sahibi bir
ve Kahhar olan
Allah
olduuna
yakinen iman etme'
tedirler..
Evet
55
bunu ancak, her gn, her
EI'M'min Sresi, 16. ayet.
saat,
mlk ve melekttaki
Esm-i Hsn
kiki
idarecinin tek
olduunu
idrak edenler
(HYA-I ULUM-D-DN)
erhi
183
bilirler.
kitabmzn Tevekkl
bahsinde iaret etmitik.. Fazla bilsi edinmek isteyen oraya mracaat edebilir. nk bu kitabn hacmi bundan uzun uzadya
Biz buna.
bahsetmeye msait
isimli
deildir..
er*RED
'
Bu, hi bir
mridin irad,
hi bir m'irin iareti., hi bir
dorultucunun dorultmas olmakszn, tek bana her eyi yerli

yerine koyan ve en doru ekilde nizama sokan mnsna gelir.
Bu
mnda "Raid"
Kulun
'n
rdne
kendisine
Allah'tan
baka
gelince, din
salad baan
kim
olabilir ki?!
ve dnyasna
ait
ilerde, Allah-
nispetindedir..
esSABR
gelmeden yapmak iin,- acele eden deildir.
Yapaca ilere muayyen bir zaman koyar ve onlar koyduu
kanunlara gre - zaman gelince - icra eder, nceden izdii
O,
bir ii, vakti
zamandan,
lecinin
kis
tembelin geciktirmesi gibi geciktirmez veya ace-
bir
yapt
gibi
her eyi, hangi
zaman
yapar.
zaman gelmeden yapmaya, kalkmaz.. Bilzamanda yaplmasn takdir buyurmu ise o
"\
O'nun, hakknda btn bunlar, iradeyi zorlayacak ve onu
skntya sokacak sebeplerden
halidir.
Kulun sabr ise iradeyi zorlayacak sebeplerden
hali
deildir.
'
mam-
184
Gazal
nk onun sabr, ehvet ve fkenin gerektirdii eyler kars

da dinin icap ettirdii eylere kar sebat gstermek demektir.
Bu
itibarla kul,
den (ehvet ve
tirdii
zd ey karsnda
kalmaktadr.
fkenin icap ettirdii) hususu
sarld zaman
kula
nk onu ktle
iten
hususa
verilebilir.
iki
itip,
Zd eyk
dinin gerel-
Sabr (ok sabredici)
isr
eyi kahredip sabretmitir.
hakknda aceleyi gerektirecek durum bahis konfli

deildir. Onun iin, takdir ettii eyi zamanndan, nce yapmasna sebep olacak bir bais yoktur. Zaten olamaz da. yk
bu isme (Es'Babr) ismine en lyk olan da Allah'tr. Onun hc
Allah
knda,
mcahede
tarikiyle
altedilecek
aksi
sebepler
katiye
mevcut olamaz..
KNC BLMN BRNC KISMININ SONU VE BR TZAR

unu
Sellemin
yi bil
ki:
Ben bu bahse
Reslllah Sallallh Aleyhi
u mbarek sznden cesaret alarak girdim. Ve Allah
Tel'nn isimlerinden ve sfatlarndan bahsettim:

"Allah'n ahlk
ile
ahlklann"
56
<
Yine Reslllah Sallallh Aleyhi ve Sellem
buyurmulard
"Allah'n byle nice (gzel) huylan vardr.
dan
biri ile
ahlklanrsa mutlaka
Cennete
Her kim
bunlar-
girer."
bu konuya dalmamz, baz (aklszlar) yanl bir zanr

kaptrabilir. Bu beyanlarmzdan hull ve ittihad (bugnk dili
Bizim
Msneddin'de, Beyhak uab'l iman'nda

lafzla rivayet etmilerdir: "Allah'n 117 ahlk vardr. Her kim onlardan
tanesini kendinde bulundurursa Cennete girer."
56
Bu
Hadisi, Hakim,
Ebu
Ya'l
5Uj
bl
Hsn erhi
mizde buna Vahdet-i Vcud

Fakat akll kiilere
mkaefe
gre byle
185
mns kartabilirler.
zan asla dnlmez. Hele
diyorlar)
bir
hususiyetlerinden haberi olanlar
byle
iin
bir
dn-
cenin yeri asla yoktur.
eyh
Ebu
el'Krkani'den hikye ediyordu-.
"Doksan dokuz
rer
vasf
olabilir.
Eer bu
sun
bir
k o,
anlattklar
Ne var
bizim yukarda
anlattmz eye
olur.
iin kafi
kulda,
ki,
onun
isimleri
Onun
sfatlara
uysun
sfat
ki,
olduuna
ilmini tahsil etti,
kail
olann sznn
sfatlarn gayrisinin
veya
mislini
mislini
denir. Oysa,
intikal
kk vardr.] Va
iki
kastetmi
eden
mnlarnn o
Allah- Tel'nn isimlerinin
ve her vecihten
on-
bir ahlak hasl olabilir..
ilminin
|~Ben derim
sfatlar
surette sfat olamaz.
kimse stadnn
filan
sfatlardr.
ayns talebeye intikal etmez. Ona

sadece stadnn ilminin misli ve benzeridir.
stadn
uy-
mi?
Mesel,
rak
ile
vasil deildir.."
bu sz mecazi anlamda sylemi
dan bakas
ile
kendini ibadete veren bir slk iin bi-
O, henz suluktadr;
nk, Allah'n
iin
isim,
husus kastederse, dorudur, diyeceimiz yoktur. n-
Neden
ilim
eyhi EbulKasm
(Kaddesallh Ruhehuma)
el'Karmedi'den dinledim.
Ali
ise
kastetmi veya isim
bu
kul
O A/
'sz
ya mutlak ola-
bakmndan ve
de manalarn hususiyetlerinde olmakszn sadece sfatlarn

umumda mareket bakmndan misli olduunu kastetmitir. Bu
da
ksmdr/}
bir
iki
Eer bu sz
ile
sfatlarn
(Allah'n sfatlarnn isimlerinin
mas hususu)
memesi
|<-
ile
aynn kastetmi
manalarnn
ya sfatlarn Rab'dan kula
olacaktr.
BCMZE
fc,
E|
TPMS
ise
bu husus u
/Yv
kul iin birer sfat ol-
intikal
etmesi veya et-
mam-
186
Eer
Gazal
olmazsa kulun zatnn Rabbinin zat
suretiyle
intikal
birlemesi suretiyle olacak ve neticede onun ayn ve sfatlar da
onun
veya bu durum
sfatlar olacak
Hulul
tarikiyle
meydar
Selecektir.
te
'
ittihad, tiulut.
yalnz
bir
Bu
ise
(hlasa olarak) bildirmi olduk. ntikal
be
ksmdr. Bu
be
ksmdan doru
ola
ksmdr.
BRNC
KISIM:
yalnz isimde
O da
itirak
da zikrettiimiz
benzemez..
udur. Bu sfatlardan
eden baz
kula
mnasip
ol
huylarn sabit olmas.. Tenbiha
gibi Allah'n sfatlarna asla
KNC KISIM:
1*4
ksm
sana
Kula Allah'n sfatlarndan
mmaseleyi tamme
aynsnn
sabit
olm
Bu muhaldir (imkanszdr).
nk bu sfatlardan
birisi
yerde, gklerde ve btn kain
olup bitenlerden haberdar olmak manasndaki ilmi ile, b

yaratklar kuatan kudretidir ki, onunla yeri gkleri ve but
ta
varlklar
Hibir
yaratmtr.
kul, yerin,
Bu, Allah'tan
gklerin
ml? Buna imkan var
ve
bakas
iindekilerin halik
kul,
birinin
rn teselsf
birbirlerinin
bu
.
gibi
(yaratcs)
olabil
>illl
birisi
de
kulun kendisic
kendini yaratabilir mi?.
Sonra farz edelim
dan
dnlebilir
hi?!.
Yer ve gklerin iinde olanlardan

Hi
iin
ki
bu
sfatlar
iki
kula sabit
olmutur. B
lazm gelmez mi? Bylece varl

zincirleme birbirlerini halk etmesi ve dolaysyla
halik olmas icap etmez mi? te gryorsunuz
dierini yaratmas
dnceler mesnetsiz ve botur!

3
NC
KIS
M: Ubudiyet sfatlarnn tpatp
kula intikal
mesi..
Bu da muhaldir (imkanszdr). nk sfatlarn mevsuflarn*

dan ayrlmasna imkn yoktur. Hatta bu, yalnz zat-i kadim
Esm-i Hsn erhi
mahsus
delildir.
Zeydin
ilminin
Hatta sfatlar ancak mevsuflar
tpks
bile
kaim
ile
Amre
olurlar.
intikal
187
edemiyor.
J4evsuflar olmazsa
sfatlar nasl ayakta durabilecekler?..
Sonra sfatlarn
masn
gerektirir.
intikal
intikali,
varlsn
ettii
yleyse rububiyet sfatnn
rububiyet ve sfatlarndan tecerrt etmesini
sratlardan arnintikali,
Rabbin,
serektirir.
Bunun
imknszl da meydandadr.
/
DRDNC
batll
KISIM: ttihad (zatlerin birlemesi).
aktr. nk
szn kknden
biri
kalkar
da
kul,
Bunun da
Rab olmutur derse, bu
ve muhal olduuna hemen-
tenakuzlarla dolu
cecik hkmeder. yleyse Allah Sbhanehu ve Tel'nn byle

ileri
konuan, mantksz
geri
fikirler
ortaya atan kiilerin muhal
dolu lflarndan tenzihi gerekmektedir..
zah
unu
edelim:
sylerse,
Biri
kalkar
bu mutlak
da
bir
varln baka
surette muhaldir.
Zira,
bir varlk
oldu-
Zeydi ayr ola-
dnrz, tanrz. Amri ayr olarak dnrz ve tanrz.

Sonra biri kalkar da bizim tandmz Zeydin Amr olduunu
sylerse, aklmza
sorular silebilir: Bunlar birletiklerinde ya
ikisi, mevcuttur ya da madumdur (yoktur), yahut da Zeyd mevcuttur da Amr ortadan kaybolmutur. Yahut da bunun tersi
olmutur: Amr mevcuttur da Zeyd yok olmutur.
rak
drt eklin
Bu,
mevzuu
dnda
baka
bir
ihtimalin
mevcudiyeti
bahis deildir.
Eer
her
ikisi
demek
ortadadr. ayet
de mevcut
ise,
ki,
biri,
dierinin ayn
olmamtr. nk her ikisi

saye, yerlerinin ittihat
etmesi ise, bu onlarn birlemelerini gerektirmez. nk ilim,
irade, kudret bir zatta bulunurlar da yerleri mtebayin olmaz.
Kudret hi bir zaman ilim veya irade olmaz. Birbirleri ile de birlemeler dnlemez. (Gryorsunuz ya bunlar, ayn insanda
mevcut olmalarna ramen birbirinden ayr
Eer
her
ikisi
de yok
varlklardr..)
olmularsa, yleyse birlememilerdir,
mam-
188
bilkis
her
ikisi
onlar deil,
Gazal
ortadan yok olmulardr. Meydana gelen
nc
yine
sa),
madum
ittihat
biri
mevcut, dieri
ey
dnecek
de
kul
Zira,
ki
arasnda
Allah
ile kul
benzeyen
birbirlerine
bir
varln
iki
bu imknszlk apak meydana
u siyahla
Mesela bu siyahn
ile
(yok olur
birk
varlklar
birbirinden tam manasyla ayr olan varW
olursak,
yahn o beyazla
ise
(var olan)
birlemez. Aslnda
mesi muhal (imkansz) dr. Bu

Bir
madum
nk mevcut
yoktur.
(yok olan) bir
byledir.
is
ey olmutur.
bir
ayet bunlardan
ey
ittihad
ittihat
ittihad
imknsz
bsbtn imknsz
olur.
olursa,
bu
u halde
(Vahdet-i Vcut dedikleri
arasndaki mbayenet siyah
km olur.
s
A\i
ey) batk
beyaz arar
ile
mbayenetten daha byktr.
ayet
Sofiyeler byle bir
sz kullanmlarsa, biz bunu
cazi anlamda kullanmlardr deriz. Srf
baz
airlerin
sz
yapmak iin dedikleri gibi bir ey ol

bu.. Mesel, air der ki: Ben sevdiim kiiyim, sevdiim de ben
dir." air bunu syledii zaman gerekten kendisinin, sevgilisi
olduunu veya sevgilisinin kendisi olduunu, kast etmemitir.
nk bu imknszdr. Bilkis bu sznden, ona ok bal ol
duunu, onun da kendisine ok bal olduunu birbirlerinden
:n
gzelletirip edebiyat
hi
ayrlmadklarn
kast etmitir.
varlmdan, ylasoyuldum. Bir de ne
Sofiyenin Ebi Yezid Bistami'nin "Ben kendi
nn kavndan
(derisinden)
soyulduu
gibi
greyim ben oyum." szn buna hamletmek
gerekir. Yani her
kim nefsani arzu ve temayllerden tecerrd ederse, Allah'ta
bakasn dnmezse,
sevmezse, btn gaye ve
Allah olursa, byle olan kimseler mecazi
dne
mnda byle
sylerler..
"Sanki O, odur!"
fark vardr. "O,
sz
ile
"O,
tpatp Odur!" sz
tpatp O'dur" yerinde kullanlmtr.
arasr
Esm-i Hsn erhi
"Sanki
te
ayaa
189
ben sevdiim kimseyim!" "Ben sevdiim kimseyim!"
buna ayak kaymas
sahip olmayan
kii,
nk mahlkatta salam bir

kez birini, dierinden ayramaz.
derler.
ou
Kendi zatndaki kemlt grp
Bunu diyen
de
kendisini
O, zanneder.
Ve
yanlmtr.
nk onlar da O'nu sa Aleyhisselamn zatnda grm ve sa
Aleyhisselam'a (haa) ilah demilerdir. Bu, aynaya bakp ta ken(Enel-Hak!) der.
dini
gren
kiinin
aynann gsterdii
nlmas gibi byk
baka
termitir,
bir
kii,
Hristiyanlar sibi
grd suretin, kendisinin resmi deil de

renkli baka bir resimdir diye sananlarn yayanlmadr. Oysa ayna onun resmini gseyin deil.. nk aynann ii resimleri aksetbir
tirmektir.
Hatta bir
kiki
bir
insann
Kalp
de
ocuk aynada
olduunu
aynada ha-
sanr.
byledir ite, O, aslnda resim ve ekillerden
Onun heyeti,
rettir. Onun iine
ekil, suret
dir.
mi gibi
grrse,
birinin resmini
ve
hakikatleri
giren, (tahayyl ettii
hali-
kabul etmekten iba-
ey)
sanki
onunla birle-
grnr, aslnda gerekten onunla birlemi deildir.
Kadehle arap hakknda
arap dolu
kadehi grnce, arapla kadehi ayrt edemez. Kh arap yoktur
der, kah kadeh yoktur diye haykrr. Bunu bir air yle dile gebilgisi
olmayan
kii,
ii
tirmitin
"Kadeh ve
iindeki
arap
inceldike inceldi.
benzediler ve i gleti. Sanki ortada
kadeh var arap yok
gibi bir
arap
manzara arzeder
var,-
Birbirlerine
kadeh yok,
oldu.."
szne gelince; bunun anlam, ya airin

"Ben sevdiim kimseyim; sevdiim de bendir!" szndeki anlam gibidir, ya da Hristiyanlarn Lahut'un Nasut'la birletikleri
hakknda kapldklar yanl zanlarnda yanldklar gibi yanlmlar"Enel-Hak!" diyenin
dr.
J
Eba Yezidin:
"anm
ne byktr!" szne
gelince:
mam-
190
Gazal
o sylemi
Eser bu sz gerekten
ise,
ya bunu (La
ilahe
ene Fa'budun)de olduu gibi, Allah'tan hikaye etmek suretiyle sylemitir; yahut da devaml alma neticesinde grd
eylerden ve kendi kudsiyetinden haber vermek istemitir de
kendi bykln dier umumi yaratklardaki byklne
izafetle dile getirmek istemitir. "Ne yceyim!" dediinde bundan ne yce bir evsafla yaratldn kasd etmitir. Bylece annn ycelii, Allah'n yceliine izafetle deil de halka izafetle
olmutur. stelik bunu, sekir ve gay halinde sylemi de olabink ayk halinde kii, dilini bu gibi tehlikeli szlerden korulir.
yabilir
de
sekir halinde iken
Onun szn bu
(Vahdet-i Vcut)
iki
fikrine
koruyamaz.
tevilin
dnda
kan olmak
mlahaza ederek
mmkn
deildir.
bakp da
nsanlarn manevi sahada ykseldikleri mevkilere
muhal olan
mesiyle
bir
bilinir,
BENC
eyi syleme sakn. nk

yoksa Hak insanlarla deil.
KISIM: Hull... Bu,
Rab
ittihad
insanlar
Hakk'n
kula hull etmitir
bildir-
veya
kul
Rabb'a hulul etmitir, demektir. Rablerin Rabb, kainatn halikn
bu sznden btn mevcudiyetimizle tenzih ederiz.

Bu sz sahiih olsa bile ittihad gerektirmez. Kulun da Rab sfatlar
zalimlerin
ile
tavsif edilmesini
icap ettirmez. nk hal sfatlar mahal (yer)
sfatlar olamaz. Bilkis hal sfat
olduu
gibi kalr.
Sonra hulln
istihalesi,
ancak hulln
mnsn
anladktan
sonra dnlebilir. nk mfret mnalar, tasavvur

idrak edilmez.
Onun
muhal olduunu nereden bilecek? Deriz

*~
Hullden
iki
ile
mmkn deildir.
hulln var olduunu veya
nehyi veya ispat
halde hulln mnsn, bilmeyen,
tariki
ki:
ey anlalmaktadr:
bulunduu yer arasndaki nispet. Bu ise

ancak iki cisim arasnda bahis mevzuu olabilir. Cismaniyet mnsndan beri olan bir varlk hakknda bu mknszdr.!
1
1-
Cisimle, cismin
SM
E.
Esm-i Hsn erhi
191
2 - Araz ile cevher arasndaki nispet. Araz hi phe yok

cevher ile kaimdir. Araz, cevherde bulunmutur denilebilir.
|
kendi kendine durabilen bir
Fakat,
bu
meyiz. nk
ey
ey
iin
ki
bunu syleye-
muhaldir.
kvam kendi nefsi iledir, onun kvam kendi netsiyle olan baka bir eye hull etmesi, ancak cisimler arasnda
vaki olan mcavere tariki ile mmkn olur. Gryorsunuz ya
Her
ki,
iki
kul
arasnda
olursa, kul
dnlmesi imknsz oluyor. Bu imknsz

Rab arasnda bu nasl dnlebilir?
bile hull
ile
Hakikat
babndan,
hull, intikal, ittihat
ve Allah'n
muttasf olmak btl olunca -onlarn szlerinin

tenbihatta iaret ettiimiz sibi mtala edilebilir.
sfatlar
ile
mns ancak
Baka trlsne
imkn yoktur.
SORU:
bu sfatlara layk olduu zaman

deildir" sznn mns nedir?
Peki,
Ayrca
"Kul,
slk
saliktir,
vsl
ne demektir? Vsul ne demektir?
CEVAP:
f^Slk, ahlk, hareket
ve
ki,
iini
maarifeti tehzip etmektir.
lemi imar etmekle olur. Kul

temizlesin
Vusul
ise,
de
t zaman, ancak
bu
Bu da
hususta almalar yapar
vusule hazrlanabilsin! 1
Hakk'n
lece O, kendini ona
baka
ve
hilyesi
verir.
Allah'
kendisine
Hem
bilir,
mnkeif olmasdr. By-
ylesine
ki,
kendi bilgisine bak-
bakt zaman, Allah'tan

bulunmadn anlar. Bylelikle
himmetine
himmet ve sayesinin
kulun btn, mahede ve himmet bakmndan onun btn
olur. Zahiri ibadetle, batn ahlak tehziple megul olmas iin
(srf bu gaye ile) kendi nefsine iltifat etmez. te btn bunlar
taharettir (yani i ve
temizliidir..) Yine bu bir bidayet (balang) tir. in nihayeti ise, tam mnsyla kendi nefsinden onun
bir
tecerrt etmesidir. Bylece sanki O, olur.
iin
te vusul
budur. 1
il
SORU:
baz
Sofiye szleri
bunlarda
hep
bir rol yoktur.
kerametlerden haber veriyor
Oysa yukardan
akln
ki,
beri sizin anlattklarnz
akl sermayesidir?..
CEVAP:
unu
bil
ki:
Velayet devrinde akln imkansz
sayd
baz,
baa
ka-
kerametlerin zuhur etmesi caiz deildir. Evet, akln
mad,
daha dorusu mcerret akl

kerametlerin zahir olmas mmkndr.
idrak
ile
edilemeyecek
mkere yolu ile (filan kimse yarn lecektir.) diyebilir. Bu mkefe kendisine verilir. Bu akl sermayesiyle
idrak edilemez, nk akl bunu idrak edemez. Fakat bir veli
Mesel
Bir veli
de, "Allah yarn kendisi sibi bir varlk yaratacaktr." diye
iin
mkefe
bahis konusu olamaz! nk akl
bunu muhal
bir
srr,
tecviz etmez.
Hele
veya herhansi bir kimsenin "Allah beni de

yapacak" demesi bsbtn akla aykrdr. Akla bun-
bir velinin
kendisi sibi
dan daha aykr olan bir sz daha: "Beni Allah, kendisi yapacak.
Ben O, olacam!" nk bunun manas udur: Ben hadisim..
(Sonradan yaratlmaym.)
Lkin beni
kadim yapacak.. Ben yer
ile
Sn
yaratcs deilim ama, Allah beni onlarn yaratcs klaBu,

sz manasnda olur: "Baktm ki, ben Oyum!" Bu sz
cak..
edilmeyip
tevil
viz
de
zahirine hamledilecek olursa, akl
eder mi? Byle imknsz eyleri
diye bir
(Tabii
onu
ki
tec-
eden kimsede
akl
ey var mdr?
Bir veli
Allah
tasdik
bunu
kalksa da: (eriat btldr, her
batl yapacaktr) derse,
dinlenmez.)
(Doru
diyen kimseyi akl tasdik eder.
ne kadar hak
onun bu sz
olan bir
ey
ise
de
dinlenir mi?
asla yalan
olamaz.)
Esm-i Hsn erhi
Bunu
bunu kabul ederse,

eyin kadim olmasna imkan
akl sermayesiyle sylemitir. Akl
hadis (sonradan yaratlm) olan bir
olmadn
nasl kabul eder? Hi kul
cevaz
mi?
verir
Akln muhal grd

farkn ayrd
Onu
193
ey
ile
Rab
akln idrak
edemeyecek kimse muhatap
cehaleti
ile
ba baa
olabilir
brakn! (Ltfen!)
mi? Buna akl
edemedii eyin
olarak kabul edilir ml?
195
Esm-i Hsn erhi
KNC BLM
KNC KISIM
MAKSADLAR VE GAYELER HAKKINDADIR
Bu ksmda,
vardr. Tabii
Ehl-i
ettiinin ispat
Sen yukarda hepsine ayr ayr manlam ifade eden, ayr ayr
verdin. Bunlar erh ederken,
bu
Peki,
nlar
bu
ve yedi sfata rcu

snnet mezhebine sredir.
isimlerin zat
isimler oktur.
olmadn
lafzlar
imdi
syledin.
ise
bunlarn
yedi
sfata
rcuundan bahsediyorsun. Bu nasl oluyor? diye sorarsan, ce-
vab udur:
unu
Vasflar
da
sanrm
ki
ve
bil ki:
iyi
oktur. Selbler
imknszdr.
izafetten,
ne kadar yedi
Sfatlar her
Ne
de
var
ise
de
efal oktur.
oktur. Bunlar ayr ayr anlatmak
ki,
sfatn
mecmuundan
yahut sfat
ya da sfat ve selb'den, ya da selb ve izafetlen
yapp hizasna bir isim koymak suretiyle isimleri oaltmak

mmkn olur. Bunlarn mecmuu, zata delalet edene, yahut
terkip
selble birlikte zata delalet edene, yahut izafetle birlikte zata
edene, yahut selble ve
delalet
edene, yahut yedi sfattan
izafetle
birine dellet
zata delalet
birlikte
edene, yahut sfat ve
selbe delalet edene, yahut sfat ve izafete delalet edene, yahut

fiil
be
sfatna dellet edene, yahut

delalet
1
edene
sfat ve izafete ve ya
Bu da on fasldan ibaret
kasd edildiinde (Hak) ismi buna yakn
Selble
birlikte
da
sel
olur.
Allah sibi zata dellet eden. Zat, Vacib'l
bakmndan
S
racidir.
fiil
Vcud olma
olur.
zata dellet eden. Buna El-Kudd:v Es-
Belam, El-Gani El-Ahad ve benzerlerini rnek gsterebiliriz.
nk el-Kudds, deyince, vehme
dahil olan
ve
akla
selen
IS
her
ey ondan selbedilmi olur..

ondan
Es'Selm deyince, btn ayplar
deyince, btn
ihtiyalar
ondan
selbedllir. El-Gani
selbedilir.
El-Ahad deyince, nazir (benzeri) ve taksim ondan
sel-
bedilir.
zafetle
birlikte
zata raci olan:
ve benzeri
El-Ahir, Ez-Zahir, El-Btn
El-Aliy,
El-Azim, El-Evvel,
isimleri gibi.
rtbede btn zatlarn fevkinde olan
El-Aliy,
ancak madununa
izafetle anlalr.
Et-Azim, idrakler
hududunu
te
buna
bir zattr
bu
ki,
izafet derler..
amas ynnden
zata dellet
etmektedir.
El-Evvel,
El-Ahir
btn varlklardan nce ve onlar geen demektir.
btn varlklarn en son mercii demektir.
Ez-Zahir, akln delaletine izafetle zat ismidir. El-Btn, his
vehmin
idrakine
muzaf olan
zattr.
Dierlerini
de buna
ve
kyas
edebilirsin!
Selb ve izafetle
birlikte
zata rad olan: El-Melik, El-Aziz
fi
Sibi...
EI'Melik,
sinin hi
her eyin kendisine muhta
kimseye ve hi
bir
eye
olduu ve
muhta
fakat kendi-
olmadn
gsteren
bir zata dellet eder.
El-Aziz, emslsiz olan, kendisine,
zor yetiilen demektir.
El-Alim, El-Kadir, El-Hay, Es-Semi, El-Basir.
6- zafetle
birlikte
ilme raci olan:
El-Habir;
El-Hakim,
E-
umuru batmaya muzaf

olarak ilme dellet eder, E-ehid, grnen eylere muzaf olarak ilme dellet eder, El-Mukim, en ileri bilgilere muzaf olarak
ilme delalet eder. El-Muhsi, sayl ve mahsur olan bilgileri
ehid, El-Muhsi
gibi..
nk
El-Habir,
Esm-i Hsn erhi
(mah)mat)
7
ihata
etme (kuatma) cihetinden
zafet ziyadesiyle Kudrete
El-Muktedir, El-Metin
ilme delalet eder..
raci olan: El-Kahhar, El-Kaviy,
gibi..
nk kuvvet, kuvvetin tamamdr. Metanet,

kahr ise, mukadder olan eye salebe etmekle tesir
8
zafetle veya
197
fiil
iradeye
ile birlikte
Er-Rahim, Er-Rahim, El-Vedd isimleri
Rahmet, zayf ve muhta olan
getirmeye matuf olarak iradeye
ise,
iddeti,
etmesidir..
raci olan:
Er-Rahman,
gibi..
bir
kimsenin ihtiyacn yerine
racidir..
Rafet
ise,
daha
fazla
merhamet etmek manasna gelmektedir. El-Vedud, ihsan ve

bir ihtiya sahiin'ama muzaf olarak iradeye racidir. Er-Rahim.
bini gerektirmektedir. El-Vedd
bunu gerektirmeden dorudan doruya in'ama dellet etmektedir. Yani muhta durumda
olan kimsenin ihtiyacn bertaraf etmek iin ihsana matuf iradeye
fiili
fiili,
Bunu gemi sahifelerimizde anlatmtk..
racidir.
El-Bar, El-Musavvir,
El-Halik,
El-Vahhab, Er-Rezzak,
El-
Fettan, El-Kabz, El-Basit, El-Hafid, Er-Rafi, El-Muiz, El-Muzil, El-
Ad,
El-Mukit, El-Mucib, El-Vasi, El-Bais, El-Mubdi, El-Muid, El-
Muhyi, El-Mumit, El-Mukaddim, El-Muahhir,
Tevvab, El-Mntakim,
Hadi
isimleri gibi
10
Kerim
tabii
Biraz
fiil
zatn erefi
El-Berr,
Et-
El-Cami, El-Mani, El-Mugni, Er-
sfatlarna raci olan isimlerdir..
daha
isimleri gibi..
El-Muksil,
El-Vali,
fazla olarak
fiile
dellet eden: El-Mecid,
El-
nk Mecid, ikramn bolluunu ifade eder,
ile birlikte...
El-Kerim ismi
celili
de
byledir..
El-Ltif, fiildeki
rfka dellet
eder. (Yumuaklkla davranmak demektir).
Gerek bu
isimler
ve gerekse dierleri bu on taksimden
hali
deildir.
Dier
isimleri
anlalmtr
ki,
de
bunlara kyas edebilesin. Bu
isimlerin
mnlar ayrdr. Yani
izahatmzdan
anlam ifade
198
mam-
Gazal?
eden mteradif
kelimelerden deildir.
KNC BLM
NC
KISIM
SMLERN MUTEZLE VE FLOZOFLARIN AAEZHEBNE

GRE TEK ZATA NASIL RAC OLDUKLARININ BEYANI VE ZAHI
BU
KISIM,
HAKKINDADIR.
Bu ksm, bu kitaba her ne kadar layk deilse de, ksa olarak
de aklamak
onlarn mezhebini
temas
lara
kitapta
mhim
zata
kail
izafetlerin
ne kadar
oluyorlarsa da,
de
husus-
deildir.
Evet, onlar her
ksmda baz
ksm okumasn. nk bu ksm,
steyen bu
ettim.
istedim. Bu
sfatlar inkar
edip yalnz sfatsz tek
selblerin kesretini
fiilleri,
(okluunu),
kesretini inkr etmiyorlar. Yani kabul ediyorlar..
Bu ksmlarda anlattmz isimlerde onlar da bize yardm

ediyorlar.
Baser,
Ne
Kelm
var
ki
gibi
onlara sre, Hayat,
yedi
ilim,
Kudret, irade, Semi,
de
ilme racidir. Sonra ilim
sfat,
zata
racidiy
AIKLAMASI:
Semii (duyma) sfat; onlara sre, seslere mteallik olan bir
ilmi
tamdr, (yani Allah btn
sesleri bilmektedir..)
Baser (grme) sfat ise renkleri ve
mansyla bilmesinden
sair
grlen eyleri tam
ibarettir..
Kelm sfatna gelince; bu sfat onlara gre, Allah'n

taallk
fiiline
eder.
Cemadattan meydana gelen cisimde onu yaratmtr..

Filozoflara
gre
ise
yaratm olduu iitme
bu
sfat,
sfatna
Peygamber
racidir.
(S.A.V.)
in
ztnda
Peygamber, uykuda olan
mam-
200
bir
Gazal
adamn duyduu
kelm duymutur. Bunun

sesleri
ve
varl olmayan manzum
olmadndan
ileri
bir
kelm insan
Allah'a izafe edilmesi ise;
mahsul
ilerinin
harite
gibi,
gelmektedir.
Hayat sfatna gelince:

Onlara gre bu
kendi
sfat,
varln
nk her kendi zatn bilen iin (O

tanmayan iin (diridir) denilmez.
imdi
irade
bilmesinden
ibarettir,
de
kendisini
diridir) denilir
Kudret kal mJfjtr. Onlara gre Allah'n irade-
ile
mns, hayr ve onun nizamm bilmesi ve ona, gre yaratmasdr. Yani bir eyi bilmesi, o eyin var olmasna sebep
sinin
olmaktadr, (onlara gre)

husule getirirse O, raz
isteyen)
de
iyi
olan bir eyi bilip
olmu
onu
isteye isteye
demektir; raz, olana. (Mrid
yleyse irade (nefretten arnmakla
denilir.
birlikte)
ilme raci olmaktadr.
Kudrete gelince:
Bunun manas udur: stedii zaman yapar, istediinde
yapmaz. Onun
fiili
eder. Yani, hayr
eyi
(iyi)
bildii bir
konuuyoruz
onlara gre
tabirle
bilinen bir eydir. Dilei hayr, bilmesine rcu
yle
izah
etmee
eyi
yaratr,
bilmedii (H)
iyi
eyi de yaratmaz. (Amiyane bir

alalm; hayrl grd ve bildii
bir
grmedii, bilmedii (H)
yaratr, hayrl
bir
eyi
ise ya-
nizamnn bulunmas, ancak onu bilmesine bal

dr. Var olmayacak bir eyin de var olmamas da onda bir ha^
halde makul nizam,
bulunduunu bilmemesine muhtatr.
ratmaz.) Hayr
mevcut nizamn sebebidir. Mevcut nizamsa, makul nizama

tabidir. (Buradaki makulden murat, nceden dnlp tasarlanan
ey demektir.)
unu
iddia
ekletirmesi
iin
Bizim
ettiler:
muhakkak
nk iimiz aza
ile
bir
ilmimiz,
bilinen
eyi
kudrete muhtatr.
yaplmaktadr. Mutlaka bu azann
lunmas lazmdr. Sonra yalnz bulunmas
kafi
gelmez.
Ayn
b
za-
Esm-i Hsn erhi
manda salam ve
O'na
shhatli hatta gl
gan vastasyla yapmaz. Malmun
olduuna
dair ilmi
zatn, zat
olduu
(bilinen
ii
bir
bizim gibi or-
eyin) mevcut
kafi gelir.
yleyse Kudret de dnp

Sonra
olmas gerekmektedir.
O, yapacak
(Allah'a) gelince;
201
unu da
iddia
ile biliyor.
dolap
ilme raci olmaktadr..
de zatna racidir nk O,
ilim Alim, Malum birdir. Ken-
ettiler: ilim
Binaenaleyh,
dinden baka varlklar da yine kendi zat vastasyla bilmektedir.

nk O, biliyor ki, zat, btn varlklarn mebdeidir.
halde
sair
mevcudat zatndan
bittebaiyye bilmektedir
bu Zatnda
ki,
kesreti gerektirmez.
Bir
zatn
olan
Hesap
bilmesi,
iki
gerektirir.
bilen kiinin saylarn katlarn bilmesi gibi.
Onun kat
hesap etmeden hemen
re
btn malumat bilmesini
nedir?
Ona
iki
ke-
sorulduunda teker teker

syler. Bir bir saymasna hacet
nedir? diye
neticeyi
kalmaz.
Mevcudat da
byledir. Tedricen ykselmekte
ve oal-
te
Cenab- Hak bunlar birden bilebilir. Bunlarn hepsini bilmek iin de yalnz zatn bilmesi
kafi gelir. nk her eyin ba ve mebdei kendi zatdr!..
maktadr. Evvelinde okluk yoktur.
Bu konuyu daha fazla uzatmayacam. nk uzattka

uzar.
Bu hususta
isimli
kitabmzdan
ilgisi
faydalanabilir.
yoktur.
Bu kitap Trke'ye tercme

Nuri.
57
(TEHAFT'L-FELASFE) (1)
nk bu mevzuun, bu kitapla
fazla bilgi isteyen
Dava Yaynlar 1969
edilmitir. "Felsefecilere
istanbul.
Cevab" Mtercim
Akif
NC BLM
LVE VE TEKMLLER
KISIMDAN MTEEKKLDR.
BRNC
uras muhakkaktr
KISIM
ynnden doksan dokuza inhisar etmemektedir. nk doksan dokuz isimden maada baz isimlerin de bulunduu yine tevkifi ynnden
ki,
Allah'n
isimleri, tevkif
sabit olmutur.
Ebu Hreyre (R.A.) den naklolunan dier rivayette; Bu isimlerin bir ksmnn mn itibar ile kendilerine benzeyen isimlerle,
bir ksmnn da mn bakmndan kendilerine benzemeyen isimlerle
deitirildii srlmtr.
Mn
itibar
ne (kendilerine benzer olan) (yakn manl)
isimlere misal:
El-Vahid'in yerine El-Ahad, El-Kahhar'n yerine El-Kahir,
E-
ekr'un yerine E-akir varit olmutur.
Mn ynnden benzer olmayanlar:

EL-HAD, EL-KF,
ED-DAM, EL-BASR, EL-MNEVVR,
MUBN, EL-CEML, ES-SADK, EL-MURT, EL-KAR
EL-
EL-KADM,
EL-VTR, EL-FATIR, EL-ALLM, EL-MELK, EL-EKREM, EL-MDEBBR,
ER-REF, ZTTAV, ZL-MEARC, ZLFADI, EL-H ALLAK.
B,
Ayrca Kur'an- Kerimde, bu

olmayan
isimler
El-Karib, Er'Rab,
Muzaf
de
iki
rivayette
mttefekun aleyh
varid olmutur: El-Mevl, En-Nasir, el-Ga!ip
En'Nasr
sibi.
isimlerdende,-
edidl-ikab,
Kabilttevbeti,
fnnehari ve Mlicnnehari
filleyli,
Gafiruzzenbi
Muliclleyli,
Muhriclhayyi minel Meyyiti ve
mam-
204
Gazal
muhriculmeyyiti minelhayyi, gibi isimler varid olmutur.
Haberde
(Es'Seyyid)
ismi
de
varit
olmutur.
ve Selem): Ya Seyyid! diye

mukabelede bulundular.
Reslllah (Sallallah Aleyhi
Peysamber (SAV.)
Es'Seyyid Allah'tr!"
Galiba Peygamberimiz (SA.V.)
doru
bu sznden, yze kar
ey olmadn! retmei
medh
etmenin
lerdir.
Byle olmasayd yle buyurmazlard:
"-
rum."
adam
arca,
Bir
Ben,
bir
Ademoullarnn
kasd etmi-
vnmyo-
Seyidiyim. (Bununla)
58
Yine hadislerde (Ed-Deyyan, El-Hannan, el-Mennn) gibi

isimlerin varit
olduu da
grlmtr. Hatta hadislerde aratrla
cak olursa bunlardan baka, birok
de
isimlerin
varit
olduu
grlebilir..
simlerin fiillerden tremesi
mmkn
olsayd,
bu
isimler
da-
ha da oalabilirdi. nk Kur'an- Kerimde Allah'a izafe edilen

fiiller
oktur: (Yekifussue, Yekzifu bilhakki, yefsilu
Kadayana
l beni sraile) ayetlerinde
olduu
gibi.
cmleciklerden, El-Kaif, El-Kazifu bil-Hakk, El-Kad
beynehum,
Mesel bu
isimleri
ek
edilebilir..
Hlsa Allah'n
nlmeye
deer
bir
Maksadmz,
isimleri
saylmayacak kadar, oktur. Bu
konudur
isimlerin
olmadn aklamaktadr.
ismi saym ve onlar izah
ki
d-
i'eride gelecektir..
yalnz doksan dokuz isimden ibaret
dokuz
etmi oluyoruz. Aslnda bu isimler bu
Usule uyarak biz yalnz doksan
sayy amaktadr.
Sonra bu rivayet
58
mam
Ahmed,
etmilerdir.
Tirmizi
mehur
bir rivayettir..
ve bni Hace bu
hadisi
Ebu Hreyre'den
Ebu Said (RA)'den
rivayet
Esm-i Hsn erhi
(RA)
bu
naklettiimiz
205
rivayet sahiheyinde deildir. Sahih olan
hadislerde rivayet yledir:

"Allann,
phesiz doksan dokuz
tadat ederse, cennete
isimleri
girer.
"
ismi vardr.
fakat
Mevcud, ey, Zat,

rinde, fakih ve limlerin sz ve fikir birlii
ce. Bunlarn da Allah hakknda sylenmesi
Mrid, Mtekellim,
varit
grld
Hadiste
doksan dokuz isimden bahsedilmi ve

isimler olduu aklanmamtr.
Her kim bu
Ezeli,
isimlerin hangi
Ebedi
ettikleri
gibi,
gibi
ze-
isimlere gelin-
caizdir. Hadis-i erifte
olmutur:
"Ramazan
geldi demeyin.
Ramazan ay
rindendir..
de
nk Ramazan, Allah'n
isimle-
geldi, deyiniz!"
mam
Ahmed'in msnedinde, bni Hibba'nn Sahihinde, Abdullah bni Mes'ud'dan naklettikleri

hadisi bir gzBir
den
geirelim
"-
nin
znt ve kederle karlaan
kimse (Allahm! Ben se-
kulunum, kulunun oluyum, kadn kulunun da oluyum.
Nasiyem elinde (kudretinde)
Hakkmda
n,
bir
kaza ve takdirin
yahutta yanndaki
gizli
dir,
caridir.
Senden, kendini adlandrd-
adildir.
ilimde
Hakkmda hkmn
sakladn
her ismin hrmetine,
gnlmn nuru, zntmn datcs

derse Allah onun kederini ve hznn giderir,
Kur'an-, kalbimin bahar,
klman
dilerim!)
yerine ferahlk
verir."
Peygamber
dnni
gizli
isimleri
sayszdr.
ilimde
"Peki yleyse
rivayetler varit
sorabilirsin!
buyurun
bu hadisteki (Nezdinde olan Lesaklad) sznden anlalmtr ki, Allah'n
(S.A.V.)'in
Allann doksan dokuz
olmutur? Bunun
Bu sorunun
ikinci
ksma.
cevabn
faidesi
ikinci
ismi vardr."
Mealinde
nedir? diye bir soru
ksmda bulacan
iin
Esm-i Hsn erhi
207
NC BLM
BU KISIMDA,
KNC KISIM
DOKSAN DOKUZ SMN ZERNDE DURULUP SA-
YILMASININ FAYDASI BEYAN EDLECEKTR.
Ancak bunda baz derinlikler ve incelikler vardr ki zerinde durulmaya deer. Biz bunlar soru halinde irad edip bir bir
izah etmeye alacaz:
SORU:
Allann
il midir?
Eer
doksan dokuzdan fazlamdr, yoksa deise bu tahsisin (doksan dokuzun zerinde
isimleri
fazla
durulmasnn) anlam nedir?

Bin dirhemi
bulunan
bir
kimse
iin,
"Doksan dokuz dirhemi
dokuzu iiatmak, ondan faz-
vardr" denebilir mi? Bin lafz her ne kadar doksan
ne alyorsa da, doksan dokuz deyip

lasn nefy etmez mi?
kestirip
ayet Allah'n isimleri doksan dokuzdan fazla deilse, Peygamber efendimizin (Kendini adlandrdn yahut kitabnda
da yanndaki gizli ilimde sakladn her isim hrmetine dilerim senden Allah'm) sznn mns nedir? nk bu hadis, Allahn oaz
isimleri yannda sakladn ak olarak anlatmaktadr. Yine Peyindirdiin yahut mahlukatndan birine rettiin, ya
gamberimiz Ramazann. Allah isimlerinden
sylemilerdir. Selef limlerinin (Falan kimseye ism-i

retmitir!) dedikleri
de
olduunu
bir isim
Azam -
sabittir..
Btn bunlar gsteriyor
ki,
Allahn
isimleri
doksan dokuzu
amaktadr...
CEVAP:
Akla en uygun olan, Allah'n doksan
|
dokuzdan
fazla ismi
mam-
208
Gazal
bulunmasdr. nk bunu bize
hem de
hem
bildiren rivayetler
okt^
kavidir..
Doksan dokuz'a hasrn ifade eden hadislere selince; De

ki, bu, bir kaziyyeye mtemil olmaktadr ki kaziyyeye deil.
riz
m?
Nasl
zah edelim:
Mesela bin
klesi
bulunan melik
doksan dokuz
Melikin
klesi
dmanlara kar karsa mutlaka

sz, melikin bin klesi
gibi.
Biri
ki:
imdi bunun bu
anlatmaz. Yalnz ilerinde en
doksan dokuz kleden
kuvvetli klelerin
da der
Kim onlar alp da
vardr.
galip gelir.
olmadn
kalkar
olduunu
ibaret
biz-
lere bildirir.
simlerin
dir.
Haber
1)
doksan dokuzdan
lafz
(O
takdirde)
iki
fazla
olmamas da muhtemel-
kaziyeye mtemil
phesiz Allann doksan dokuz
gre
ise, birinci
kaziyenin
tam
olmu
girer..
Htt birinci ka-
en yakn gelen mn hudur..

cihetten uzak dmektedir:
zahirlerinden akla
1) Bu, Allah yanndaki
nlyor.
Oysa hadiste bu
2) Bu
isimleri
gibi
bildirilen veli
baz
yalnz peygamber, veya
isimler
sakladC
ismi
azam
kendisine
kimselerin saya bileceini bildiriyor
olaca
dnda
saylanlar,
ki,
adet
adetten hari
vehile hasr batl olur.
halde akla en yakn gelen hakikat udur: Peygamber
Sallallah Aleyhi
vik
ilimde
bu da
Lakin
ispat edilmitir..
tamamlansn.. Yoksa bunun

olursa noksan
gizli
mezhebe
te bu hasr
olur.. Birinci
edilmez..
zikri ile iktifa
olur-.
ismi vardr..
2) Her kim bunlar sayarsa cennete

ziyenin zikriyle yetinilse, sz
olmu
etmek
iin
ve Sellem, bunu, halk bu
anlatmlardr. sm-i
Azam
isimleri'
ise,
saymaya te-
halk bilemez.
209
Esm-i Hsn erhi
SORU:
Diyelim
ki
Allah'n isimleri
doksan dokuzu gemektedir. Akla
en uysun olan da budur.. Mesel bu isimleri bin olarak takdir

etsek, be binden doksan dokuzunu sayanlarn Cennete girecekleri sylendiine gre, doksan dokuz, bu isimlerden hangi-
o isimleri sayanlar cennete girmeye hak kazanabilsinYani bu isimler muayyen isimler midir? Cennete girebilmek
o muayyen isimleri saymak gerekiyor mu? Yoksa Ebu
leridir
ler..
iin
ki,
Hreyre'nin rivayet ettii
Yoksa br
isimleri
sayan da cennete
rivayetteki isimleri
girebilir
saymak da lazm
gelir
mi?
mi?
CEVAP:
bu doksan dokuz ismin belirli olmas gerekir. nk

olmazsa saymann ve doksan dokuza tahsis edilmesinin
Tabii
belirli
faydas
ki
m?
kalr
Sonra (Melikin yz
karsa mutlaka galip
kiilerden
ayet
klesi var
gelir)
ki,
onlarla
sz, yz klenin gerekten kuvvetli
meydana geldii anlatld
ilerinden herhangi bir
tezahr ederse
dmann karsna
yz
takdirde
kiinin
doru
de ayn gte
o szn manas ve faydas
olabilir.
olduklar
kalmaz..
SORU:
Neden, doksan dokuz isim, bu kaziye
erleri Allann isimleri deii midir?
ile
tahsis edildi? Di-
CEVAP:
simlerin, ycelik
ziletleri
de
bakmndan
farkl olabilir.
rinde bulunmayan
manalar
farkl
olduu
Bunlardan dok'san dokuz
baz yksek manalan
brlerine nispeten daha
havi
isim,
olmas
iin, fa-
dierle-
itibar
ile,
faziletli olabilir...
SORU:
Pekl, sm-i
Azam
bunlarn iinde midir yoksa deil midir?
mam-
210
Gazal
Eer deilse, sm-i

faziletli
Azamsz o
isimler
dierlerinden nasl daha
olabiliyor?
ayet
bu
iindeyse,
Azam yalnz
nasl olur? Rivayet
peysamberler ve
Azam
teydi. Tabii
bir
arn ancak
Azam bilmek-
Belkis'in
sayesinde tayabmitir. nk, sm-i
koskoca
sm
veliler bilmektedir.
Anlattklarna gre, Asef bin Berhiya,

ism-i
meydandadr.
ar yklenip, tamak,
keramet sebeple-
rinden olsa gerek.
CEVAP:
j
takdirde
mehur
veliler
isimlerin
bu
eref ve
isimlerin
dier
olan
var
fazileti,
isimlere nispetendir.
Azamn bu
de)
arasnda
isimler
yalnz Peygamberler ve
o,
ki
halk tarafndan
bilinip
Yalnz peygamberler ve
olduu da
veliler
sylenebilir.
tarafndan bilinmesi
mnasip grldnden) tayn
(Allah tarafndan
lirtilip
olmas muhtemeldir. Bu
tarafndan bilinen ismi azama nispeten deildir..
sm-i
Ne
dnda
Azamn bu
sm-i
edilip
de
(be-
halka indirilmemitir.
Haberde
varit
olduuna gre
Resulllah (S.A.V.)
yle bu-
yurmulardr:
Allah'n sm-i
vahida
iki
ayettedir:
lailhe illahverrahmanirrahim"
mim Allah
olan "Eliflm
la
ilahe
illa
59
Al-i
Bakara Sresi, 163. ayet. Meal-i erifi
"Ve ilhukum ilahm
mran
Bir
60
Al-i
mran
Allah'tr
hayat
ile)
tedbir-
hem Rahmandr, hem
Suresi,
ki
diri
ve
hibir
"Allahm
O'ndan baka
Rahimdir." Elmal Tefsiri C.1
2. ayetler. Meai-i erifleri: "1-
kendinden baka
adamn
ba
60
udur: "Hepinizin Tanrs (zatnda ve
sfatlarnda asla benzeri bulunmayan) bir tek Tanndr.
Tann yoktur. O,
suresinin
hvelhayylkayym.''
defasnda Allahn Nebisi (SAV.)
Bir
59
Azam,
Elif,
Tann yoktur. (O,
sfi
hibir
561
Lam, Mim. 2- Allah
zati,
ezeli
ve ebedi
(ve baki)dir. Zatiyle, kemaliyle kaimdir." (Yarattklarnn her an
hfznda yegane
bak. Elmal Tefsiri C. 2.
sf: 1
hakimdir, her
ey
01 5 ve antay
O'nunla kaimdir.) Fazla
Tefsiri C. 1, sf:
81
'e.
bilgi iin
Esm-i Hsn erhi
sana
sen,
211
duamla yalvaryorum-. ehadet ederim ki: phesiz

dourmayan, domayan, benzeri bulunmayan Samed ve
Senden baka
teksin.
ilh
yoktur!" eklindeki
duasn duyunca,
yle buyurmutur: And olsun bu adam, Allah'tan sm-i Azam

ile istemitir. phe yok ki bu isimle istenirse verilir; dua edilirse
kabul
edilir.."
SORU:
neden doksan dokuz olarak tayin edildi de yz denmedi? Yze yaklat halde bilhassa doksan dokuzda niye
Bu,
duruldu?
CEVAP:
a)
nk Mny
Yoksa adet maksur
bu meblaa ulamtr da ondan.

edilmi) deildir. Ne var ki bu sayya
erife,
(tahsis
muvafk olmutur..
Nitekim Sfatlar, ehlisnnet indinde, Hayat, lim, Kudret, ra-
de, Semi, Baser ve Kelm olarak yedi saylmtr. Bu durum, sfatlarn
yedi tane olmasndan deil;
bunlarla
tamamland
b) Bunun
iin
bilkis
Rububiyet ancak
byle olmutur..
balca sebebini
Allah Resul (S.AV.)
beyan bu-
yurmutur-.
"Yzden
bir eksik.. Allah tektir, teki sever."
isimlerin, .iradi
eref
sfatlar
olur!
rade
ve
tesmiye
olduuna
var
ki,
ile
bu,
dellet eder. Yoksa
yalnz bunlara mnhasr kalmaz. nk bu, zat
iin
deil..
unu
sever. J
Hi kimse
tektir, teki
ihtiyari
Ne
nk bu
diyemez: Allah'n
zati sfatlandr.
sfatlar yedidir.
nk o
Bu babtaki sfatlar maksur (tahsis
edilmi) deildir.. Hatta bunlarn mevcudiyeti,
kadn
(kasd
mam-
212
Gazal
edicinin) kasd, mridin (isteyenin) iradesi
dan,
baka deil de yalnz
te
bu az evvel
ile
bun-
ki,
tek kasd edilmi olsun!..
arz ettiimiz ihtimali kuvvetlendirmektedir:
doksan dokuzdur,
Allah'n kendine tesmiye ettii isimler
baka
deildir
deil!
Onu yz klmamtr: nk O, teki sever.. Bu ihtimali

vetlendiren baka bir hususa da ileride iaret edeceiz..
kuv
SORU:
'
Bu doksandokuz
ismi, Resulllah (S.A.V.)
dr, yoksa bunu, Kitap, Snnet ve
den
herkesin
karp almasna
buna
bizzat
dellet
saym m-
eden
haberler-
m terk etmitir?
I
CEVAP:
Allah'n Resul-Ebu Hreyre'nin (R.A.) rivayetinden
laca
gibi-bu
isimleri
saymaa
nereden
isimleri
Eer
saymasalard, halk bunlar
bunlar ayr ayr bulup saymak,
bilecekti. Halka
tabii
ki
gelecekti..
(R.A.)
rivayetini
Beyhaki,
erh ve izahn yaptmz, Ebu
kabul
etmilerdir.
Ebu Hreyre'nin
zincirinde
baz zayf
Ebu sa
Tirmizi
(R.A.) rivayetini
halkalarn
61
bu
cerh ederek,
bulunduunu
rivayet
Hreyre'nin
mam Ahmed
Yalnz
ileri
ve
raviler
srmlerdir.
hakknda zaafa dellet eden
hususlara iaret etmitir.
Ayrca dier muhaddisler de, bu

hususa
61
anla-
sayp toplamtr. Gaye, mslmanlar bu
tevik etmektir.
Alimlerin ekserisi
baz
de
rivayette grlen
bu
dikkati ekmilerdir:
Snen-i
Tirmizi. Ktb-i Sitte'nin
edilmektedir.
Cilt:
"Snen-i
Mollamehmedolu. yunus Emre
ncs olan bu
Tirmizi
kitab
Tercemesi"
yaynevi. stanbul 1972.
Trkeye tercme
Mtercim:
O.
Zeki
Esm-i Hsn erhi
a)
Ebu Hreyre'den (RA)
nakledilen
bu
vardr: nk ondan, birbirlerine-birinde ibda
bulunan-zt
Onun
b)
dier
iki
213
karklk
dierinde tabir
rivayete
7
rivayet nakledilnitir.
Hannan, Mennan, Romazan
rivayeti,
haberlerin bildirdii
isimleri iine
gibi isimlerle,
almamtr.
eden Peygamber (S.A.V.)in sz

vardr; kim bu isimleri tadad ederse
c) Sahihte adeti beyan

"Allah'n
doksan dokuz
ismi
cennete giren) olmutur. simlerin ayr ayr
olmamtr. Sahihde bu
zayf bulunan
ravi
zikri ise,
Sahihde
hususta garip bir rivayet vardr
ki,
varit
iinde
mevcuttur.
Bu miktar gsteriyor
ki,
simler
bu saydan
fazla deildir.
Ebu Hreyre'nin (R.A.) rivayetinin dnda kalan isimlerin elde edilmesi bizi, bu zahirden alakoymutur. nk simlerin
adedi 'bulunan rivayeti biz zayf sayarsak, mkllerden bir ka
bertaraf edilmi olur.
doksan dokuzdur. Allah bunlar kendine tesmiye etmitir. Onu yze tamamlamamtr. nk
o, tektir; teki sever. Bunlarn iine "Hannan" "Mennan" ve dier
nk biz diyoruz
isimler
de
ki;
isimler
dahil olmaktadr. Bunlarn hepsini bir araya getirmek,
ancak Kitap ve Snneti aratrmakla mmkn

rn
bir
ksm
Kitabullah'da bulunur, bir
olur;
ksm da
nk bunla-
Resulllah'n ver-
dii haberlerde.
O alim demitir
"Kitap
ilimler,
ki:
ve sahih haberlerden
itihad yolu
ile
isim
elde edebildim. Dier
haberlerden elde edilmedir."
isimlerin saysn bildiren hadis ona erimemitir.

Sanrm
ayet ulasayd, onu zayf bulurdu veyahut o rivayeti brakp da
ki,
sahihde mevcut olan haberi
alr
ve
kalan isimleri sahihdeki ha-
berlerden aratrmaya koyulurdu.
bu merkezde
olursa, onlar
aratrmak
suretiyle
sayan
kii
214
mam-
Gazal
son derece yorgunluu gze
cennete hak
kazanm
alacaktr. Tabii
ki
byle
olur.
Yoksa hepsinin, ayr ayr beyan edildii rivayetten bu

ri
karp saymak zor

Evet; sahihlerin
bir
baz
isi
ey deildir.
lfzlarnda: "Onlar ezberleyen cenne-
te girer" diye varit olmutur.
isteyen bir
kimse
bir
Hfz etmek, phesiz
ki
yorgunluk
itir..
te bu
hadisden
anladm
ihtimaller
bundan
ibarettir
Bundan fazlasna temas etmek, ancak tahminle bilin

itihadi ilere tevessl etmek olur ki, bu akllarn yryecei
yolun
dnda
kalr.
Vallahu Alem!
215
Esm-i Hsn erhi
3-A
NC BLM
NC KSM
SM
ALLAH'A TLAK EDLEN

ve SIFATLAR TEVKF MDR, YOKSA
AKLIN BUNDA BR DAHL VAR MIDIR? BU KISIM BUNUN HAKKINDADIR.
El-Kaz Ebu Bekr
bir rol
bunun
bulunduunu
caiz
olduunu
sylemektedir.
(Yani
Aklnda bunda
Ancak ne var
ki,
eriatn
menettii veya Allah hakknda mnsnn mstahil (imknsz)
olduu
yansa
hususlar
bundan
istisna edilir.
er'an
bir
mns olma-
caizdir..
bu
Ebl Hasan El-E'ariye gre,
tevkif
zerine mevkuftur.
zin olmadka, manasyla mevsuf olan bu ismin Allah'a
iflki
caiz
deildir.
Bizce muhtar olan udur:

Biz bir
ayrm yaparz ve
f~Her isme
izine
ldr,
bal
raci
deriz
ki:
baldr. Vasfa raci olan ise

mnsnda olan isimler, izne ba-
olan (Husus) izine
deildir. (Yani isim
vasf mnsnda olan
isimler ise izine
mnsnda olann doru olmas lzmdr.
bal deildir.) Vasf

Doru olursa mbah
olur; yalan olursa asla..
Bunu da ancak,
anlayabiliriz.
sim,
Onun
isimle
iin
msemmaya
vasf arasndaki fark anladktan sonra
deriz
ki:
devlet
Zeyd'i ele alalm: Bunu
iin
ad
vaaz edilen
bir lfzdr..
beyaz ve uzun
sylemez de (Ey
Zeyd'dir. Kendisi
da onun adn
beyaz ve uzun) diye arrsa, Zeydi ismi ile deil, vasf
boyludur diyelim
T TM
biri
kalkar
M APS
A K
)
ile
a-
lh&ht FRUTM^'
216
mam-
girmi
Gazal
olur.
Lkin ismini
adam byle armakla
armamtr. nk onun
sylemi deildir.
yalan
ismi Zeyd'dir.
(Beyaz ve
uzun) deildir.
Onun uzun ve beyaz

demek deildir.
Hatta bir
bu
vasflarla
olmas, onun isminin uzun olmas
ocua (Kasm
olduuna
muttasf
ismi olabilir, her
veya Cami)
ne kadar bu
ismini
vermemiz, onun
onun ancak
dellet etmez. Bunlar
vasflar
mn ynnden kendisinde
bulunursa da.
Ona
onun
ki,
tutup da Abdl-Melik (Melikin klesi) dersek., bununla
olduu murad
Melikin klesi
Abdl-Melik,
makamnda
zikr
edilmez. Bunun
tpk sa ve Zeyd gibi bir mfret

edildii zaman mrekkeb isim olur.
Abdullah da
diyoruz
iin
isimdir.
Vasf
yle..
Bu kelime Abadile diye
oul
olur
da badullah
di/eo
olamaz!
imdi buraya
Demek
ki
kadar ismin
isim,
manasn anlam
msemmay tantmak
iin
bulunuyorsun!
vaaz edilen
bir l-
fzdr!
Herkes kendine diledii

luna veya
kzna
ismi koyabilir. Bir
ana baba da
istedii ismi verebilir. Efendi klesini
de
o-
diledii
bir isimle adlandrabilir.

Bir insan,
muhakkak
ki
kendine konan isimden
baka
bir isimle
arlrsa
kzar.
Biz insan olarak, bir insan kendi isminin gayrisi
mazsak, nasl olur da Allah'a isim
Peygamberimiz
yldr. Kendisi, kendi
are
takabiliriz?
Sallallh Aleyhi
isimlerini
ile
saym
ve Sellemin isimleri de save yle buyurmulardr:
Esro-i
Muhammed,
Ahmet,
"Benim,
Hsn erhi
El-Mukf,
217
El-Mahi,
Nebiyyuttevbe, Nebiyyurrahme, Nebuyyi-Mlhime sibi isimlerim vardr.."
62
Peygamberimiz bu aklamay yaptktan sonra ona baka
koyamayz,
isim
yani
baka
bir
onu aramayz. Onun

ancak yle diyebiliriz O,
bir isimle
gzel vasflarndan haber vermek
iin
Alimdir, Mrittir, Reiddir, Hadiddir.
Zeyde, o uzundur,
ismini
o,
beyazdr dediimiz
sylemek deilde vasfn
Hlasa, bu, bir lafzn
gibi..
Bu onun
sylemeklir..
onun hakknda denip denmeyeceini
inceleyen fkhi bir meseledir.
yle
izah edebiliriz bunu;
Peygamberi, kendisinin kendi

isimlerden
maada
isimle
zati risalet
aramyoruz.
penahlarna
Hatta insanlar bile
ramyoruz. Bu yasak Allah hakknda, yasak olmaz
te
bu, bir nevi eri hkmler esaslarndan
takt
a-
m hi?
biri
olan fkhi k-
yastr.
Vasfa gelince:
Bu, bir ii
haber vermektir. Verilen haber ya dorudur,- ya
yalandr.
Din yalann suret-i katiyede haram
62
olduunu aklamtr.
Ya-
Cbeyr bn-i Mut'm (RA)'den rivayet edildiine gre: Peygamber efendimiz yle buyurmulardr: "Benim be
ismim vardr. Ben Muhammed'im. Ben Ahmed'im. Ben o Mni'yim ki Allah
benim (nbvvetimi)le kfr mahvedecektir. Ben o Hirtfm ki (kyamet gnnde btn) insanlar beni takib ederek har olunacaklardr. Ben kendinden
Buhari, Mslim, Tirmizi, Malik, Nesei'nin
sonra
(peygamberlikle
vazifeli)
hibir
bulunmayan o malm
peygamber bulunmayandr. Bu
kimse
Akib'imdir." Akib, kendisinden sonra hibir
mevzuda fazla bilgi iin u kitaplara baknz. Mslim'in Sofuolu tercmesi C

7 sf: 227 de 2354 No'lu hadis. Tirmizi'de 2842 No'lu hadis. Camssair 3437
No'lu hadis.
218
mam-
Gazal
lan yalanlklan karan bir arz vaki olursa baka. Din

hell
dorunun
olduunu aklamtr.
Ama
helali helallikten
karacak
bir
arz
vaki olursa
baka.
Zeydi vasf ederken onun var olduunu haber vermemiz

nasl doru ve mbah ise, Allah' vasf ederken onun kadim ol-
duunu
haber vermemiz de bu hususta
bulunmasn-
doru
eri
delil
bulunsun,
ve mbahtr.
Zeyd hakknda o, ekar (Kumral) 'dr diyemeyiz. nk bu

haber kendisine ulanca nefret edecektir ve belki de kzacaktr.
nk bu vasf Zeydin ahsiyetine bir noksanlk getirmektedir.
te Allah hakknda da, tpk bunun gibi, Zat- Sbhaniyesine
noksanlk getirecek
bir vasf syleyemeyiz..
etmeyen hatta bilkis medhe dellet,

vasf sylersek bu phesiz ki mbahtr. Lakn bunun
Fal<at' nol<s anlk ifacle
f)X^C
eden
bir
yukarda arz ettiimiz, tahrim sebeplerinden arnan

gibi
olmas
doru
haber
arttr.
Mesela Allah hakknda,-
Zari, Haris,
diyemeyiz. Fakat
hanmn
brakp da ocuun dnyaya gelmesine sebep olan

kimseyi nazar itibara olmadan asl eken o deil; Allah'tr, tohumu topraa atp ekin ekini dnmeden, asl zari o deil Allah'tr
63
diyebiliriz. "Attn zaman sen atmadn, ancak Allah att."
hamile
Cenab- Hakk (Ya muzili=ey zelil eden!) diye aramayz.

Fakat (Ya muiz=ey aziz klan, ya Muzil=ey zelil klan) diye rahata
arnz!
Neden mi?
nk bunlar
birletikleri vakit,
medih=vg
vasf ortaya
kar..
Zira bu, iin
63
her
iki
Enfl Sresi, 17. yetin bir
yn de elinde (kudretinde) bulundu-
ksm.
219
Esm-i Hsn erhi
unu
aka
gsterir..
Duada da durum byle deil mi? Allah', emrettii gibi Esma-i Hsn ile (en gzel isimleri ile) arrz. simleri getiimizde ise Medih ve Celal sfatlar ile arrz..
Ya Mevcud, Ya Muharrik, Ya Msekkin! diye
armayz da
(dua etmeyiz de);

Ya
mukil'el- Aerat
(ey denleri kaldran) Ya mnzilel
berekt= (ey bereketleri
Ya Myessire
indiren!)
(ey her zor olan kolaylatran!) diye

Yine bir insan
rz veyahut, (ey
arrz
armak
erif,
ey
arrz
Klli;
(dua ederiz)..
istediimizde, onu ya ismi
fakih),
asirin
diyerek vg ifade
ar-
ile
eden
vasf
ile
de; (ey uzun, ey beyaz) diyerek seslenmeyiz.
onu
Fakat
adam) diye
Onun
hafife
almak istediimiz de, (ey uzun, ey beyaz
sesleniriz..
(insann) sfatlarndan
ve siyah sal olduunu
mayaca
sorulduumuzda, beyaz
syleriz.
bir vasfla-gerek olsa
Duyduu
da
zaman,
ho
renkli
karla-
bi-vasf etmeyiz, onu.
Mesele yine byledir:
Eyay
idare
eden kmldatmayan, beyaz yapan ve
siyah
yapan kimdir? diye sorulduumuzda,- (Bunlar yapan) Allah'tr!

deriz ve bu ileri ona izafe etmekte, -eri bir izin var mdr, yok
mudur? diye beklemeyiz.?]
Evet Allah, vardr, yaratand-r. -Muzhir
Musid'de O'dur; Muki

tevkif varit
deilse
da..
de
O'dur, Muhfi de...
Mubki'de O'dur,
bile
btn bunlar ona
iin,-
Arif, Akil,
Muni
de, Evet
itlk edilebilir.
SORU:
Neden
miyor?
Allah
Zeki
ve benzeri vasflar denile-
mam-
220
Gazal
CEVAP:
Bu ve benzeri vasflarda mani olan husus ihamdr
madan
ki
izin ol-
caiz olmaz. Es'Sabur, Er'Rahim, El-Halim sibi (isimlerde)
her ne kadar iham varsa da, onlar da
izin varit
olmutur. Bunc
ise izin yoktur.
Bundaki iham udur: Akll olan,

lklerden nleyen
netmitir
Fitret
bilgisi
vardr. Mesel
kiidir
onun
ki,
kendisini, ktC
iin
(Onu
akl
ktlklerden alkoymutur) derler.
ve Zekya
Bunlar,
gelince:
mdrik (idrak eden)den gaip olan eyi suretle idrak
etmeyi i'ar ederler. Marifet
ise,
nceden bilinmeyen
bir
bulunduunu haber verir.
(te bu
knda
itlk
ayet
gibi maniler)
iin
bu vasflarn
Allah hak-
edilmesi caiz olmuyor..
itlkna
cevaz
Doruyu en
IMAM-l
iyi
de
mefhum arasnda
de men etmezse, o zaman
Lfz incelenip
iham grlmez, din
onun
bulunduu
ki
herhangi bir
kesin olare
veririz..
bilen Allah'tr!
GAZAL'NN
Dn de yalnz
KTABI
O'nadrL.
BURADA SONA ERD.
Esm-i Hsn erhi
221
BU KISIM ESM- HSNA'NIN KISACA MNLARINI, OKUNMA64

SININ ADABI, FAZLET VE MEZYETLERN BEYAN EDER.
yle Allah
ki
ondan baka
ilah
yok. En gze! isimler Esma-i
Hsn O'nundur.
Allah Tel kendisinden

1
bakas olmayan
tek bir Allah'tr.
0^5^ ER'RAHMAN: Rahmetten mtak
m'min,
kafir
olup,
btn yaratklara rahmet ve merhamet eden nimet
veren demektir. Esma-i Hsna'nn ayr ayr her
sar
ile,
dnyada
adedi olup, zikredilecei
adedi olan 66 defa, Rahman
birinin
hesabi
Allah lafza-i celilinin
gibi,
ismi erifinin
de adedi
adedine gre kraat edip, dergah kibriyadan istidai

rahmet eden kimsenin her ne murad varsa hasl olur.
298
inayet ve
olan
Ve
kaffei
havayici biiznillah husul bulur.
Allah ism-i
Rahman
Celili,
ismi ise Allah
zat
ilahi
ismidir. Bir sfata delleti yoktur.
baka dier btn

Tel'dan bakasna isim
isminden
ismi sfat olmakla, Allah-
isimler gibi,
olarak veril-
mesi caiz olmayan has isimlerindendir.. Nitekim Cenab- Hak

Kur'an- Kerimin Araf Suresi 180. ayeti kerimesinde:
Meali:
Bu
ksm
Allah'ndr en gzel
mtercim M. Ferat tarafndan
isimler.
Esma-i
ilve edilmitir.
Hnsa
Allah'a
mam- Gaz al
222
Onun iin siz Allah Tel'y o gzel isimlerle zikredip arnz. Ve ona Esma-i Hsna ile dua ediniz, demektir: Bu
ayeti kerimeden Esma-i HsnaV (O gzel isimleri) kullara
mahsustur..
isi
vermenin caiz
gibi isimlere,
olmad
anlalmaktadr. Vehab, Cebbar, Vahi
Abdlvahhab, Abdlcebbar, Abdlvahit
kelimesini ilave
etmek lazmdr
demek mnsn alm
ki,
Vahab'n
kulu
gibi abil
Cebbar'n
kulu,
olsun.
(Ur^t Er'RAHM: smi erifinin mns:

Er'Rahim,- Ahirette
yalnz m'minlere pek ok rahmet in'am
ve ihsan eden m'minlere evkat ve merhamet edip mazlumun

hakkn zalimden alan demektir. Er'Rahim ismi erifini def-i b
iin itikad-i
tam ve
hulusi kalb
ve
tahareti kamile
ile,
yedi gi
sabah namazndan sonra kbleye mteveccihen oturup

adetine gre 208 defa
ismin,
tilavet ile Allah Tel'ya arz
ve takdim-i istida ve istirham eden kimse biiznillah her trl

l, keder ve kazadan emin ve mahfuz olur. Dnyann nimeti
hakir ve azim, nakis ve tam iki ksmdr ki, hakir ve nakz nimetler.
Rahim
nimetleri
gre
manasna gre kafirlere de

tam ve kamil olduundan, Rahim
ismi sfat
ahirette yalnz, m'minlere
verilir..
Ama
ismi sfat,
ahiretin
anlamna
verilir.
dua etmemiz iin, emrolunduumuz Allah'n en gzel isimleri 99 dur. Onlar sayan ve ezberleyen cer
nete girecei Buhari ve Mslim'in rivayet ettii bu hadisi erifte
Esma-i Hsna
ile
anlalmaktadr.
EI'MELK: smi erifinin manas;
EI'Meiik;
yaratma, diriltme ve ldrme
ile
her eyin mutasar-
Esm-i Hsn erhi
rf,
ey
padiahlar padiahdr. Her
emrine msahhar ve
223
amade
olan hkmdardr.
isjt EI'KUDDS smi erifinin manas;

El'Kudds, akl ve hayalin
ve
dnd
hissin
duyduu, ayp
eksik sfatlardan beridir.
fSCJ Es'SELM: smi erifinin mns,Es'Selm, zat
ayptan sfat
eksiklikten, ileri
olup, kullar tehlikeden salim klan ahirette

klan,
cennette
de
Es'Selm ism-i
iyilere
de erden
iyileri
salim
azaptan selim
selm verendir.
celilini
her gn ve hi olmazsa haftada bir
gn sabah namazndan sonra bu ismin hesab saire gre adeti

olan 1 30 defa kraat eden ve onunla Allah Telya tevessl ve
mracaat eyleyen kimseye Cenab- Hak kafteyi umurunda sel-
met hayr ve bereket
ihsan buyurur.
Resulllah Efendimiz buyuruyor
ki,
Kur'an- Kerim'de
Har
sonundaki Levenzelna hzelkurane ayetinden sona
suresinin
kadar olan ayeti kerimeyi okursa melaikeler onu

gn vefat ederse ehit olur.
dar korur.
akama
ka-
jAp
EI'M'MN: smi erifinin manas;
sz ve mucizat yaratmas ile tasdik eden. Yaratklar zulmden, tehlikeden ve afetlerden koruEI'M'min, Peygamberleri
yan ahirette de M'minleri azaptan koruyandr. EI'M'min ismi

celilini 1 36 defa tilavet ile Allah Telya tazarru ve niyaza devam
eden kimseye Cenab- Hak

sa
eman, ihsan buyurur.
zelil ise
Fahri Razi tefsirinde
gre tevhidin mertebesi drttr

1
Dille ikrar
Kalb
ile
iman
izzet fakir ise sevret, korkak-
beyan olunduuna
224
mam-
Gazal
inanc takviye
Dille
Hatrna
marifeti ilahiyeden
Bu drtten
biri
bir
olmadan
kalpte iman
ildir. Zira nifaktr. Kalpte
baka
iman olup,
ey gelmemektir.
dille ikrar,
dille ikrar
makbul de-
etmezse, iman
kabul deildir gnahkr olur.
EI'Mheymin yaratklarn
rzk ve
ecellerini
koruyan ve gzetendir. EI'Mheymin
hallerini bilen,
adetine gre, 145 defa

ykselir.
ilerini
tilavet
eden
Ona ne eytan ve ne de
ve bt
ismi erifi,
Allah'n keremiyle saadete

bir insan tasallut
edemez.
ve ziyana ulatramaz. Dmann zulm ve errinden emin

ve mahfuz olur. Ehli tevhide drt ey lazmdr.
Zarar
EI'MHEYMN: smi
1
Tasdik, zira tasdik
Tazim,
bulmazsa mrai
manas;
olmazsa mnafk
Eer tevhidi
Halvet,
celilinin
olur.
tazim zere olmazsa mbtedi
nk tevhidinden lezzet almaz ve
olur.
halveti
olur.
hlstr; Zira tevhidi ihlas
zere olmazsa fask ve
facir
olur.
i*j* EI'AZZ:
El'Aziz,
hikmeti icab
bazlarn da
smi
erifinin
manas;
kuvvet ve galebe sahibidir. Daima
ok defa
zalimleri
galiptir.
Fakat
cezalandrmakta acele etmez,
ahirete brakr.
94 defa okuyan kimse Hak

katnda aziz olur.. Allah Tel'nn izniyle hibir vakit dcar- mezellet olmaz Esma-i Hsna'nn kraatinin adab
El'Aziz ismi
celilini
adeti zerine
tikad tam ve Cenab- Hakka ynelmek.
Bedende elbisede ve mekanda
temizlik.
Esm-i Hsn erhi
225
Sabah namazndan evvel veya sonra mteakiben oku-
mak.
Kraat esnasnda
adap zere oturmak.
Esma-i Hsna'da ismin
hesab sair
kendine mahsus
ile
olan miktarna riayet etmek suretiyle okuyarak dua etmek.
Okunan
Allah veya
ismin evveline ya!
ilve
ederek Ya
Yaranman eklinde okumak.
jr EPCEBBAR: smi
'Cebbar
onaran
nidasn,
harfi
mns;
zorla dzelten, dilediini yaptrabilen, krlanlar
eksikleri
'Cebbar
celilinin
tamamlayandr.
ismi celilini
her gn veya en az
Cuma ve
pazarte-
sabah namazndan sonra 206 defa okuyan kimseyi hi

kimse cebretmeye ve sktrmaya ve hibir zalim cra-i zulm ve
gadre cesaret edemez. Zulm cebabirenin errinden emin ve
si
gnleri
mahfuz
olur.
Esma-i Hsn'y ezbere okuyamayan ve mnlarn
bilmeyenler yznden okumal ve manalarn

hkmleri
ile
renmeye ve
amel etmeye gayret ederek cenneti kazanmaldr.
EI'MTEKEBBR smi
celilinin
mns:
azamet kendine mahsus olanCenab- Allah; Byklk ve ululuk bana
EI'Mtekebbir, byklk ve
dr. Hadisi kutsisinde
mahsustur. Onlara ortaklamaya yeltenenleri
nari
cehenneme
atarm, buyurmutur.
EI'Mtekebbir ismi erifini
muhterem
dinlenir.
olur.
626 defa okuyan
Onu gren hrmet ve
Gr makbul
sonra
okunmasn ulemay-
arasnda
riayette bulunur.
Sz
yannda sevimli
Her gn sabah namazndan
kadri yce,
olup, hrmet izzet ve riayet grr.
insanlar
insanlar
havas tavsiye etmilerdir. Hadisi eri-
finde Resulllah Efendimiz dua ibadetten
ibarettir,
buyurmutur.
mam-
226
Gazal?
jl> 3 El'HALK: lmi
erifinin
mns;
eyi yaratan yoktan var eden demektir. ET Halik

ismi celilini 731 defa okuyanlara Cenab- Hak muvaffakiyet esbabn yaratr. Evld olmayan o niyetle devam ederse evld
olur. Rzk hususunda tesiri byktr. Duann fazileti oktur. n'Halik, her
duann mns Cenab-
EL-BARU smi
El-Bariu,
ve niyaz edip
da kullarndan bekledii
maktr. Allah Tel'nn
Hakk'a tazarru
erifinin
yalvar-
vazife budur.
mns;
her eyi eksiksiz ve birbirine uysun yaratandr.
EI'Bariu ismi erifini
213 defa okumaya devam den
tehlikeli
has-
makamndan karlm olan kii bu

esmaya devam ederse elinden kard makam ve mansab
yine eline getirir. Duann meziyeti oktur. Hz. Peysamber Efentalklara
yakalanmaz. Rtbe ve
dimiz hadisi erifinde "Allah'n katnda duadan mkerrem ve

sevgili
Hsn
bir
ile
ey
Allah'a
yoktur" buyurmutur. Ayeti kerimedeki Esma-i
dua
ediniz emri
bunu teyyid etmektedir.
jjâi
EL'MUSAvVR: smi
erifinin
manas:
EI'Musavvir, her
eyi ekilleyen
esmasnn 336 defa

talakati lisan
kolay
tilvetine
suretle ayrandr. EI'Musavvir
devam edene Cenab- Hak
nutuk ve anlatma maharetini ihsan eder,
ezberleme hususunda
hadisi kutsisinde "Ben
tesiriri
gizli bir
icra
tahsili ilim
hasl olur. Allah Tel
define idim, bilinmek istedim
ki,
mahlkat yarattm" buyurmutur.

jSi EI'GAFFAR: smi erifinin mns;
'Gaffar, su ve gnabUrn dnyada rten, ahirette
zalandrmayp affeden balayandr.
|p EI'KAHHAR smi
erifinin
mns;
de
ce-
Esm-i Hsn erhi
dmanna
El'Kahhar,
istediini yapan,
hor ve
hakir
227
grp,
ezen ve ldren mahf ve helak eden galip ve hkim olan ve

btn varlk emrinde musahhar olandr. El'Kahhar esmasn 306
defa eken kimseye zlm ve fenalk isteyenleri Cenab- Hak
kudreti kahiresiyle helak eder. Zalimlerin kahr,
hususunda
giderilmesi
may
tesiri
dman
vardr. Zalimlerin errinden korun-
Allah Tel'dan dilemek lazmdr. Hatta Resul
Ekrem efen-
dimiz hadisi erifinde "Dnya ve ahiretin saadeti ebedi

temini hususunda
Tel darlr.
L>frJ\
Cenab-a
Gazap ve
errinin
Allah'a
istikbalin
da dua etmeyenlere
Allah
hm eder" buyurmutur.
ELVAHHAB: smi
erifinin
manas;
ElVahhab, karlksz nimetler veren, bol bol balayandr.
dnya ve erefi ahireti arzu eden

kimse 14 defa okursa eref ve izzeti artar rtbesi ykselir.
El'Vahhab ismi
celilini
izzi
Resulllah Efendimiz hadisi erifinde
meyiniz, nk
tfti
dua etmekle kimse
"Dua etmekle
acizlik getir-
helak olmaz" buyurmutur.
ER'REZZAK: smi erifinin manas;
Er'Rezzak rzklar yaratan ve ihsan edendir. Er'-Rezzak ismi

celilini
308 defa
servet
bolluu
tilavet
eden, kimseyi Cenab- Allah rzk mal ve
ve ihsan buyurur. Darlk ve zarurete dondan kurtulur. Bir daha sefalet ve perianla
ile taltif
ise biiznillah
dar olmaz. Kar ve kesbi kazanc
gamber
lerin
de
artar.
Hadisi erifte Pey-
Efendimiz: "Dua m'minin silah dinin direi yer ve gknurudur." buyurdu.
&J
EI'FETTAH: smi erifinin manas;
EI'Fettah,
hayr kaplarn rahmet hazinelerini her
trl
aan,
mklleri halledendir.
489 defa tilavetle dergah ilahiyeye teeden kimseye Cenab- Allah hayr ve hasenat
EI'Fettah ismi celilini
vessl
ve
iltica
228
mam-
kaplarn
Gazal
aar.
lerinde mklat ve zorluk grmez.
Hz. Reslllah bir hadisi erifinde "Allah Tel'nn takdirin-
Amma
den saknmak fayda vermez.
olmam
ve
vaki
yaplan da
nazil
bel ve musibeti def edip gidermeye fayda
olmu
bete mani
jUtf
bely
Henz
giderir,
nazil
olmu ve
verir. Nazil
olmayan bel ve musi-
buyurmulardr.
olur."
EfALM smi
manas;
celilinin
dn,
ve sonunu
ok iyi bilendir. ElTm ismi erifinin kraatine devam edenin kalbi,
nur, ilim, ziya ve irfanla dolar. Zihni ve fikri alr. Cenab- Hak
Alim,
gizli
ve
aikar, her
ve
dua ediniz ve benden
Kur'an- Kerim'de "Siz bana
de duanz
eyin
ilk
isteyiniz,
kabul edeyim. Dileklerinizi yerine getireyim."
du.
l/t0\ EL'KABIZ: smi erifinin manas;

El'Kabz diledii
baz
insanlardan servet
ve genilii
lr
annda da btn yaratklardan ruhlar alandr. El'Kabz esmasn

903 defa ekmeye devam edene Cenab- Allah, heybet ve
Ondan yaratklar
mak isteyen dmanlarnn
celal verir.
korkar.
Kendine zulm ve
hile
yap-
emin eder. Fenalk

yapmak isteyenler kahru perian olup der. bni Kesir tefsirinde
demitir ki; Esma-i Hsna'nn 99 isme mnhasr olmadna
mma- Ahmed-bn-i Hanbel, Msnedinde senediyle Abdullah
ktlklerinden
bn-i Mesud'dan rivayet ettii dellet eder. Allah Tel'nn Esr

i
Hsna'snda
kitapta
gaybde yalnz
velki
indirmedii
buyurmas
bildirmedii
kendisinin bildii isimleride vardr.
hadiste Allah Tel'nn
zere 100
kimseye
ismi vardr.
Allah'n
99
Onlar
malm
ismi yani bir
ihsa
u halde ev-
mstesna olmal
eden, sayan cennete
olabilen Esma-i
ilr
girer,
Hsna'sndan 99'unu
eden, yani ezberleyip sayan yahut Allah'la muamelesinde

onlarn hududunu muhafaza edip gzelce riayet eyleyen kimse
ihsa
cennete
girer
manasna olmak
gerektir.
Esm-i Hsn erhi
EL'BASID: smi
EI'Basid
baz
celilinin
mns;
insanlara rzk, servet genilii, cesetlere
ruhlan verendir; EI'Basid ismi erifinin
binden
gam ve
229
72 defa
kasaveti giderir. Ferah
insann
kraati
ve surru
arttrr.
Rzk
de
kal-
kr
ve kesbi oaltr. Merak ve endieye mbtel olan kimsenin

kalbinden o merak ve endieyi giderir. Yerine nee getirir. EsmaHsna'nn tam 100 saylmaypta biri mstesna olarak 99 saylmasnn hikmetide o tektir, teki sever, diye beyan buyurulmu
olmasdr ki, Allah Tel tek olduu iin Esma-il Hns(snn sai
ylmasnda da
mtr.
jt4^
etmek mstehab olduu anlal-
tek adete riayet
EL'HAFID: smi erifinin mns.
dmanlarn lanetle ahirette de

azapla alaltan ve indirendir. EI'Hafd esmasn kendini bilmeyen,
karanla, zulm ve kibre brnm olan bir sahibi makam
cebbare beddua niyetiyle 1480, defa ekilir ise Cenab- Hak
onun layk olduu cezay tertib buyurur. Dmann kahru perian olmasnda bu esmann tesiri vardr. Namazlardan sonra
EI'Hafd,
kafirleri
akilikle
tebih dualarnda 33 defa sbhanellah 33 defa
elhamlillah,
defa Allah Ekber Allah Ekber diyerek teker teker
99 adetine
33
mecmuunun
tek olarak ibla edilmeside Allah Tel
tektir,
teki
sever, hikmetiyle mtenasiptir.

o
ER'RAFIU:
Er'Rafiu,
smi
erifinin
mns.
Mminleri, saadetle, dostlarn izzetle ahirette
ni-
sabah
namazndan sonra 351 defa okuyan kimsenin derecesi yce ve
insanlar katnda sz geerli olur. Bu esmann bereketiyle o
kimseye mintarafllah dnya ve ahirette yksek rtbe ihsan buymetleriyle kaldran
rulur.
Hadisi
ve
erifte
Esmaullahdan birininde
ykseltendir.
"O
Tektir,
elvitru
Er'Rafiu
Teki
olduu
ismi
sever"
i'ar olurak
celilini
buyrulmakla
100
isim anla-
tlm
ancak saylmakta
suretle Esm-i
ten
anlalm
istisna
edilerek 99'u
Hsna'nn 99'a mnhasr
olmad
saylmtr. B
da ayn
hadis-
demektir.
EL'MUZ: smi
J5I1
biri
celilinin
mns.
eden ve ykseltendir. "Muiz ismi

erifini 117 defa okumaya devam eden kimse dnya ve ahirette
aziz olur. Ona ktlk ve hakaret etmek isteyen fikir maksadndan vazsemeye mecbur olur. nk Cenab- Hakk'n aziz
kld kulunu kimse zelil edemez. zzet bir nurdur ki, o zalimlerin zlerini grmez klar. Allah Tei Hazretlerinin 99 Esma-i
EI'Muiz itaat edenleri aziz
Hsn'sn ezberleyip ihsa etmenin marifetullah hususunda ve

duann mstecab olmasnda tesiri ve fazileti bulunduu var
olan mteaddit rivayetlerle haber verilmi ve o babta mtak
eserler yazlm olmakla Allah Tel'nn bildirdii ve bildirmedii
daha birok Esma-i Hsn's vardr.

t
*0
JJl
1
EL'MUZL: smi erifinin mns.
Muzil,
El
EI'Muzil
ve
sulular hor sren
esmasn 770
defa eken
hakir
dmann
eden drendir.
kahru perian et-
mek hususunda Cenab- kibriyann muavenetine nail olur. Dman ktlnden, zalimin zulmnden korkmaz, her gn alessabah bu esmaya devam ederse korktuundan emin olur. Kimse ona zarar ve ziyan ulatramaz. Beyhki'de EPEsma ve sfat
tabnda bu hadisi Abdullah bn-i Mesud'a muttasl senedi
yle
rivayet
eylemitir.
Resulllah
buyurdu
ki
"Herhangi
merak veya hzne duar olur da Allahm ben se

kulunum. Ve kulunun olu ve cariyenin oluyum. Nasiyem (Almslim
nm)
lettir.
bir
senin elindedir.
Bende hkmn
cari,
hakkmda kazan ada-
Senin olan kendine tesmiye ettiin veya kitabnda indirdi-
in veya halkndan birine bildirdiin veya kendi katnda ilmi

gaybde kendine tahsis buyurduun her isimle senden dileri
Kur'ani; kalbimin bahar, hsnmn cilas, hem ve gamm
ki,
Esm-i Hsn erhi
gidericisi
merakn
ki;
k lasn." diyerek dua ederse herhalde Allah Tel onun

giderir.
"Ya Rasulallah!
kimsenin
Gam
ve hemminin yerine ferahlk verir. Dediler

Bu kelimeleri renelim mi? "Evet bunlar iiten
renmesi lzmdr." buyurdu.

Es'SEAA: smi
lar
suz
231
erifinin
mns.
Es'Semi karncann ta zerinde yryndeki ayak admseslerinden daha az, her sesi ve her eyi nihayetsiz ve soniitendir.
jrP^ EL'BASR: smi

EI'Basir,
celilinin
mns.
sonsuz ve nihayetsiz her eyi grendir.
EI'Basir ismi
302 defa okumaya devam edenin basar ve basireti nuru

ilahi ile mnevver olup her eyi grr. Vukuundan evvel his ve
idrak eder. Ulum ve fnuna vakf olur. Esrar gizli melekutu mdrik olur. Zihni ve idraki kuvvet kazanr. Dnd eylerde do-
celilini
ruyu grr.
Hataya
dmez.
Beyhaki
muttasl
senediyle Hz.
Aie'den rivayet ederek dedi ki: "Ya Resulllah Allah Tel'ya

dua edildii zaman icabet buyurduu esmasn bana ret
demitir." Resulllah'ta "Ya Aie abdest al, mescide gir. ki rekat
namaz kl. Sonra dua et. Dinleyeyim buyurdu" O da yle yapt.
Sonra dua iin oturduunda Resulllah "Allah'm O'nu muvaffak
kl" dedi O'da dua etti. Hz. Peygamber "sabet ettin." buyurdu
demitir.
J EL'HAKEM: smi erifinin mns.

EI'Hakem, hkmeden, hakk batldan ayran
ve yerine
geti-
68 defa okuyan kimse ilerinde

muvaffakiyete nail olur. Rzk ve kar artar. Ondan bel gazap
gider, yerine nimet hilim verilir. Duann kabul olmasnn adap ve
rendir.
EI'Hakem ismi
celilini
artlar:
Abdestli ve temiz olmak, kbleye
kar oturmak.
232
m am- Gazal
Su ve gnahlarna piman olup tevbe etmek.
lememeye niyet etmek. Bylece

duas kabul olur.
J!x_*J EL'ADL:
smi
erifinin
Bir
daha
kendini temizleyenin e
mns.
ve adaletle hkmedendir. El'Adl ismi celi

edenin gnl nur ve adaletle dolar. lerinde
ElAdl, denklik
14 defa
tilavet
mizan adle uygun hareket eder. Dar gadr ve zulm olmas
daha baka baz adaba riayet

etmek faydaldr. Duadan evvel sadaka vermek veya bir hayr
ilemek duay inanla sidik ve ihlsla yapmak. Kendisinde eksiklik
ihtimali
olmaz.
dnmeyip
Duann
kabul
iin
himmetini yce etmek.
cJaJ EL'LATIF: smi erifinin, mns.
ltif, en ince ilerin btn inceliini bilen. nce,
gizli
sezilmez yollardan kullarna eitli faydalar ulatrandr.

ismi erifinin tilavetine
devam eden
ve
Elttif
ltf ilahiyeye nail olur.
Zor-
lua belya afete darla dar olmaz, Mklt ve felkete

maruz kalan kimse bu esmann bereketiyle felaketten kurtulur.
Refah ve saadete kavuur. Duann kabul iin ayrca yapaca
eyler. Duann banda Allah Tel'ya hamd kr, Peygambere
de salavati erife, ve duann sonunu da amin diyerek salavat
erife ile bitirmek. Duay her: zaman tekrar etmek ve meru yerlerde kullanmak.
js j! EL'HABR: smi
EI'Habir, her
erifinin
mns.
eyin iyznden
gizil
taraftarndan haberdar
olandr.
EI'Habir ismi celilinin
terin
811 defa kraatine devam eden, ale
srrna vukur peyda, eder. Tedbiri
maslahatna uygun
lerinde mklt
olur. Giritii
belirirse
isabetli,
gr ve
ilerde muvaffakiyet hasl
bu esmann
kar
olur.
bereketiyle ondan, kur-
Esm-i Hsn erhi
tulur.
Duann
kabul
iin tesirinin
233
beklenmesinde acele etmemek
kabulnnde seikmesinde midi kesmeyip duay
tekrar icra
etmektir.
pjSfc
S EL'HALM:
smi
erifinin
mns.
su ileyenleri srp dururken cezalandrlmalarn

ihmal etmeyip acelede etmeyendir.
EI'Halim,
88 defa okumaya devam eden, dert,

gazab ve hiddetten kurtulur. Ona kar olan zalim ve cebbarda
hiddet ve gazap gsteremez. nsanlar tarafndan rfk ve hilim ile
muamele grr. Kendinin hilm tabiat kerem, cmertlii ve
sehas dillerde destan olur. Dua ederken konuyu deitirmemek
dileini isterken huzuru ilahide huu ve boyun emekte olduunu unutmamak dilini de kfr, gybet ve kt szlerden korumak icab eder.
EI'Halim ismi
pejttli
EI'AZM: smi erifinin mns.
ve
El'Azim, akl
kadar,
celilini
hayalin
dnemedii, gzn gremedii
sonsuz byk ve azametli olandr. El'Azim
ismi erifinin
1020 defa okumasna devam edene Cenab- Hak mkltn

giderecek bir kuvveti azime ihsan buyurur. Herkese kar sz
nafiz olur. tibari
olup herkes ona hrmet gsterir ve tazim eder.
Duadan
abdest alrken
veya
evvel,
parma
ile
temizleyip
azn
az
ve
dilerini
misvak, fra
kokusunu gidermek
elbisesini
temiz tutmak lazmdr.

EL'GAFUR: smi erifinin manas.
EI'Gafur,
ismi
celilinin
Cenab- Hak
balayandr. EI'Gafur
devam edenin gnahlarn
sular ve gnahlar rtp
1286 defa
tilavetine
ve mafiret buyurur. Dnyadaki tesiri zalim ve

cebabirenin hrs ve gazabn sndrr. Kendine kar gazab ve
dmanlk
afv
zarar
ve
tesir
edemez. Gazab annda
kendini gren
234 Imam-
Gazal
skunet bulur. Hiddetinden eser kalmaz. Dua etmek
ve tenha yer semek; dua ve

suretiyle alak
snl
&t E'EKR smi

E'ekr, rzas
iin
yavaa ve yalvarmak
ile yapmak lazmdr.
mns.
erifinin
yaplan
temi
dileini
mahzuni kalb
ile,
iin
iyilikleri
art
ile
karlayan, yksek
derece ve bol mkafat verendir. E'ekr ismi celilini 256 defa

tilavet edenin elindeki rzk ve nimeti ziyade olur. Hayr ve sel
artar. nk kr nimetin artmasna sebeptir. Allann nimet \
ihsanna daima ekr olmak kulluk, zimmeti farz olmasndan
baka kr nimetini arttrdndan kulun menfaatine mtabktr.
'
Duay yaparken mmkn olduu kadar alayarak duay ic

etmek ve Allah'tan ne istediini anlayarak dua etmek daha tes'
lidir.
EL'ALyy: smi erifinin mns.
BAliyy btn rtbelerden stn, derecesi, pek yksek

rtbeli olandr. ElAliyy ismi erifini
1 1 0,
defa okuyan yce mer-
Meslei dahilinde terakki eder. nsanlar arasnda kadri yksek sz geerli olur. Kur'an-. Kerim'de mez:
olan dier isimleriyle Esma-i Hsna ile her kim dua ederse m
lbuna nail olur. Sure-i Fatihada mevcut olan isimler Ya Allah,
tebelere
nail olur.
Rabbi, Ya Rahman, Ya Rahim, Ya Malik isimleridir.
>b
EPKEBR: smi
celilinin
El'Kebir, kibriya sahibi
mi
celilinin
232 defa
mns.
pek byk olan demektir.
tilavetine
devam eden
rtbesini kazanr. nsanlar arasn

Sure-i Bakara'da
mevcut olan Esma-i Hsn, Ya Muhit, Ya
Kafi,
Ya
Basit,
Ya
Raf,
Ya akir, Ya
Basir
Vahit,
Ya Hayyu, Ya Kayyumu, Ya
Ya Ganiyyu,
isimleridir.
Ya
byklk ve riyas_
da muteber ve hatr saylr
Ya Alim, Ya Hakim, Ya Tevvab, Ya

Ya
El'Kebir
Vasi,
olur.
Kadir,
Ya Semi, Ya Bedi,
Ya Afuv, Ya Halim, Ya Kabz,

Aliyyu,
Ya Azim, Ya Veliyyu,
Esm-i Hsn erhi
sm celilinin mns.
Ja-^ J> EL'HAFZ
yanlp unutmayan, yaplan
EI'Hafiz
ve btn
varlklar belli vaktine kadar,
ve beladan, saklayandr.
devam edenin
235
ileri tutan, yeri
ve
gkleri
bozulmaktan koruyan,
EI'Hafiz ismi erifini
afat
988 defa okumaya
ve evld mahfuz
Okunan hane ve dkkan hrszlktan, yangndan ve yklmaktan emin

ve salim olur. Karada, denizde seferin selametini temin eder.
nsan ve cin errinden bel ve afattan muhafaza olur. Sre-i Ali
mran'da bulunan Esma-i Hsna, Ya Kaim, Ya Vehhab, Ya Seriu,
nefsi, mali, ehli iyli
da bulunan Esma-i Hsna, Ya
Sre-i Nisa
isimleridir.
Habib, Ya ehid, Ya Gafur, Ya Mugis, Ya
Vekil,
olur.
Rakib,
Ya
Esma-i Hsna-i
erifeleridir.
o#
smi
EI'MUKT:
erifinin
mns:
beden ve ruhlarn azk ve gdalarn verendir. Elcelilini 550 defa okuyann rzk bol, kr ve kesbi artar.
EI'Mukit,
Mukit ismi
Malnda bereket
na,-
Ya
Fatr,
hasl olur. Sure-i En'am'da bulunan Esma-i Hs-
Ya Kahr, Ya
Zahir,
Ya
Kdir,
Ya
Ltif isimleridir.
EL'HASB: smi erifinin mns.

EI'Hasib herkesin
yapt
ilerin
hesabn
bilen. Ahirette
he-
saba eken. Ceza veren ve tevekkl edenlere de yetendir.
edenden, Cenab- Allah dman

ktln hasidin hasedeni, der ve reddeder. Daima mansur
ve muzaffer olur. Sre-i Arafda bulunan Esm-i Hsn Ya Muhyi,
Ya Mumit isimleridir.
EI'Hasib
ismi
Sre-i
ve'ni'mel
$
celilini
Enfal'da
Nair
bulunan Esm-i Hsn Ya
Nimel
Mevla
ve
cellet
isimleridir..
* $
J-U- EL'CELIL:
El'Celil,
tilvet
anna
smi
erifinin
mns.
yaramayan eylerden uzak,
ululuk
mam- Gaz al
236
72 defa devam kraati, dnya ve

eref ve izzete yce rtbe ve deere kavuturur. \As
sahibidir. El'Celil ismi erifinin

ahirette,
Hd'da mevcut olan Esm-i Hns, Ya

Hafz, Ya Rakib, Ya Mucib, Ya Hamid, Ya Mecid; Ya Fealn,
limayrid, Ya Vedd, Esm-i erifeleridir.
heybeti
Sre-i
arttrr.
ij EL'KERM: smi
erifinin
mns.
'Kerim, istemeden veren vesilesiz ihsan eden, cmert keremi bol olandr. El'Kerim ismi erifini
Cenab- Hak
270 defa
edene
tilavet
ve kereminden her eyi ihsan eder. Rzk ve

maieti keremi Hdadan in'am ve ihsan buyurulur. Yaratlnda
ltuf
keremlik tecelli eder. Mracaat ettii yerden
kerem
srr. Sre-i
Ra'dde, mevcut olan Esm-i Hsn, Ya Kebir, Ya Mteal
brahim'de bulunan Esm-i Hns Ya Mennan
Sre-i
dir.
isimleri-
erifidir. Sre-i
ismi
Hicr'de bulunan Esm-i Hsn Ya Hallk ismi eri-
fidir.
ER'RAKB: smi
Er'Rakib, varlklar
Er'Rakib ismi celilini
korumak
lir.
gibi,
szc,
sr ve hakikatlere vakf
varis isimleridir.
ismidir. Sre-i
iin
ileri
gzetici olandr.
Allah Teal tarafndan
olur.
Kur'an- Kerim'de Sre-i
Sadk, Ya
mns.
312 defa okuyana
rtbe ve mertebe hasl
Bunun
celilinin
olur.
Basar
ve
basireti
Meryem'de bulunan Esma-i Hsn,

Sare-i
Hac'da bulunan
isim,
Ya B~
M'minin'de bulunan Esma-i Hsn Ya Kerim, ismi
erifidir.
,
EL'MUCIB: smi erifinin mns.

EI'Mucib,
yalvaranlarn
edendir. EI'Mucib ismi

lar
celilini
isteklerini
55 defa
veren,
tilavet
dualarn
edenin
meru
kab
dua-
kabul olur. Haceti reva, olur. Kuran- Kerim'in Sre-i Nur'da
bulunan Esm-i Hsn, Ya Hakku, Ya Mbin, Ya Nur
isimleridir
237
Esm-i Hsn erhi
bulunan Esm-i Hsn
Sre-i Frkan'da
Sre-i
ise
Sebe'de bulunan Esm-i Hsn, Ya
y\j\ ELVASU:
smi
erifinin
erifidir.
Fettan, ismi erifidir.
mns.
eyden geni
rahmeti her
El'Vasiu, ilmi
Ya Hadi ismi
olandr. ElVasiu ismi
137 defa okuyann mkl ileri kolaylar. Skntdan

genilie, fakir ve zaruretten, servet ve zenginlie, esaretten
celalini
hapislikten kurtulmaya
hrriyete,
eder. Kur'an- Kerim'de
intikal
Sre-i
M'min'de bulunan Esm-i Hsn, Ya
tevbi,
Ya edidl kab, Ya
Zettavli
isimleridir.
bulunan Esm-i Hsn, Ya Rezzak, Ya Zl

dir.
Sre-i Tur'da
Ya Kabilu
Gaffar,
Sre-i Zariyat'ta
kuvvetil
Metin
da mevcut olan Esm-i Hsn Ya
isimleri-
Vitir,
ismi
erifidir.
EL'HAKM: smi
EI'Hakim, buyruklar
erifinin
ve her eyi
manl.
hikmetli olandr.
SjS)J EIVEDUD: smi erifinin mns.
El'Vedd,
iyileri
seven,
rahmet ve
20 defa okunmas
ElVedd
ismi erifinin
bet
ve temini meveddede
kalbi
teshir
meyleder.
Ve
kabul olur. Aradaki

sevmelerini
ve
erdirendir,
celbli kulb,
muhab-
Ona
herkesin
icrai tesir
sevgiyle dolar. Her
buz
rzasna
eder.
yerde mazhar hrmet ve
dmanl
izale eder.
ve dost olmalarn temin eder.
Sre-i
lunan Esm-i Hsn, Ya Melik, Ya Muktedir,
Yekdierini
Kamer'de bu-
isimleridir.
Sre-i
Rahman'da bulunan Esm-i Hsn, Ya Rabbul merikayni ve Ya

Rabbl maribeyni, Ya Zelcelalivelikram
EL'MECD: smi
celilinin
EI'Mecid, azameti kadri
zat erefli
ileri
an
gzel alandr.
isimleridir.
mns.
byk ve yksek, samahati
bol,
mam-
238
Gazali
EL'BAIS:
smi
mns.
erifinin
Peygamber gnderen, lleri diriltendir. EI'Bais ismi

celilini 573 defa okumaya muvaffak olann ileri nizama girer.
Maksat ve meramna nail olur. Kemale ular. Kur'an- Kerim'de
EI'Bais,
Sre-i
Zahir,
Hadid'de bulunan Esm-i Hsn Ya
Ya
Ahir,
Ya
Har'de bulunan, Esm-i Hsn

Ya Kudds, Ya Selm, Ya M'min, Ya Mheymin, Ya
Ya Btn,
Ya Melik,
Evvel,
isimleridir. Sre-i
Aziz, Ya Cebbar, Ya Mtekebbir, Ya
Halik,
Ya
Bariu,
Ya Musavvir
isimleridir.
E EHD: smi
i-fî
E'ehid
de herkese
mns.
her yerde hazr, her eyi bilen ve gren. Ahirette
haddini bildirendir.
Jt EL'HAK:
EI'Hak,
celilinin
smi
erifinin
mns.
varl deimeden
duran, ahirette
de hakk batldan
ayran, hak sahiplerine, haklarn alverendir.
J-OJ
ELVEKL smi
celilinin
mns.
ElVekil, yaratklarn ilerini zerine alan
ve daha
iyisini
yapan
ve kullara yardm etmesine yelendir. ElVekil ismi erifini 66 defa

okumaya devam eden kimseye Cenab- Hak ilerinde muvaffakiyet ihsan eder. Rzk bol, kr ve kazanc geni, saadeti ok
olur. Darda ise ferah ve srura eriir. Kuvvet ve kudreti, izzet ve
lifati artar.
Kur'an- Kerim'de Sre-i Buru'da bulunan Esm-i Hsn, Ya
Mubdiu, Ya Muidu
Hsn
ise
Ya Ahad, Ya Samed
okuyan sm-i
U jii
isimleridir.
Azam duas
ile
EL'KAvYYU: smi
Sre-i
ihlasda
bulunan Esm-i
ismi eriflerinden ibarettir. Bunlar
dua etmi
erifinin
olur.
mns.
Esm-i Hsn erhi
239
pek gl olan demektir. El'Kaviyyu ismi erifini

116 defa tilavet edenin maddi ve manevi kuvveti artar. an
El'Kaviyyu,
yce, nfusu
leri
cari olur.
Kaviyyu isminin srrna mazhar olur. Kalp-
teshir kudretine nail olur. Allah Tel'nn
4000
ismi
olup,
baka kimse bilmeyip, dier bininin Allah Tel

ve meleklerden baka kimse bilmez. Ve bininin Allah Tel,
binini Allah'tan
melekler ve enbiyadan
maada
olmad
ve drdnc
binini m'minler bilip yz Tevrat'ta, yz ncil'de,
yz Zebur'da ve yz Kur'an- Kerim'de mezkur olduu ve
Kur'an- Kerim'de mezkur plan yzden doksandokuzu zhir
olup birisi gizli ve sakl bulunduu Fahri Razi tefsirinde yazldr.
bilen
EL'METN: smi erifinin mns.
ok salam olandr. EI'Metin ismi erifini 500 defa

okuyann tabiatnda, hal ve hareketinde metanet ve salamlk
hasl olur. Kuvvet ve kudreti artar. Halk katnda muteber grnr.
EI'Metin,
Jji ELVELlVyU:
erifinin
mns.
dost olup yardm edendir. ElVeliyyu

46 defa okuyana Allah Tel tarafndan yksek mer-
El'Veliyyu,
ismi erifini
smi
iyi
kullarna
tebeler ihsan buyrulur. Dnya ve ahirette makbul ve muteber

olur.
h$ EL'HAMD: smi
EI'Hamid,
erifinin
hamd sena
mns.
olunan btn varlklarn
lendir.
.Âki
EL'MUHS: smi
EI'Muhsi, her
S$
eyin saysn
EL'MUBDU: smi
mns.
erifinin
bilen
erifinin
ve sayandr.
mns.
diliyle biricik
mam-
240
Gazal
her eyi maddesiz rneksiz olarak yoktan var
EI'Mubcliu,
eden, meydana
getirendir.
EL'MUIDU: smi erifinin mns.

EI'Muidu,
ldrp yeniden
EL'MUHY: smi
EI'Muhyi,
dirilten, tekrar
erifinin
yaratandr.
mns.
yoktan hayat veren, can balayan, salk veren-
dir.
c~r4<
EL'MMT: smi
EI'Mmit,
canl
erifinin
yaratklarn
mns.
lmn yaratan
hayat
yok
edendir.
EL'HAYyU: smi erifinin mns.

EI'Hayyu ebedi hayat sahibi,
hakiki
hayat ona mahsustur
demektir.
jii EL'KAvyUMU
El'Kayyumu, hibir
ri,
yeri,
btn yaratk ve
lrj)
smi
mns.
eye ve mekna
muhta olmayan, gkle-
varlklar yerlerinde tutan
ELVACDU: smi
ElVacidu, kimse
erifinin
erifinin
ve koruyandr.
mns.
ondan kap
gizlenip saklanamayan, iste-
diini bulandr.
krii
EL'MACDU smi
\
mns.
erifinin
EI'Macid, azameti kadri
ve
an
byk eref kerem, fadl ve
semahati bol olandr.
î
ELVAHDU: smi
erifinin
mns.
Esm-i Hsn erhi
241
ElVahid; zatnda, sfatnda, isimlerinde, ilerinde ve hkmlerinde benzeri
orta ve dengi olmayan
ES'SAMED: smi
Es'Samed, ihtiyatan
dirilmesi iin tek
dert, zaruret
erifinin
beri,
tektir.
mns.
lem ona muhta, hacetlerin
merci odur. Es'Samed ismi
bil-
erifini darlk, keder,
ve iddet zamannda 134 defa okuyan kimseye
selamet ihsan buyurulur. Dert ve darlk grmez, a kalmaz.

jûi!
EL'KADR: smi erifinin mns.
El'Kadir, istediini
j^
diledii gibi
EL'MUKTEDR: smi
yapmaya gc
erifinin
'Muktedir, kuvvet verip,

ettirendir. El'Kadir ismi erifini
kullar
205
yetendir.
mnas.
vastasyla
baz
eyleri icat
defa, EI'Muktedir ismi erifini
de 744 defa tilavet edene fenalk edilemez. Cenabyardm ile dman errini ve bely defe kadir olur.
EL'MUKADDM:
EL'MUAHHR: smi
eriflerinin
stediini var veya yok etmekte
bede
ileri
Hakk'n
geiren,
ne
alan
ve
mns.
zaman mekn eref ve
istediini
de
geriye koyan, arka-
ya brakandr.
El'Ahir,
rt-
ebedidir. Tkenmesi ve sonu yoktur.
mam-
242
Gazal
>Caii EZ'ZAHR
Ez'Zahir
varl
Jiji
ile
smi
mns.
erifinin
kudretiyle aikar olandr.
EL'BTIN:
Kibriyas
smi
insanlarn
ELVAL: smi
erifinin
mns.
gzne grnmeyen ve
erifinin
gizli
olandr.
mns.
Btn olaylar ve yaratklarn
ilerini
tek
bana
tedbir ve ida-
re edendir.
Jua! EL'MTEAL: smi
Gc
her
kuvveti
stn yaratlmlar
ile
eyden yksek ve yce

EL'BERR:
j)\
yilii
smi
mns.
erifinin
iin,
mmkn
grlen
olandr.
erifinin
mns.
ve bahii bol olandr.
ET'TEVVAB
Tevbe
smi
erifinin
mns.
sebeplerini kolaylatrarak, tevbeleri kabul eden, su
ve gnahlar balayandr.
pfi EL'MNTEKM
Dmanna
ra hl,
alan
smi
erifinin
mns.
vermek ve ihtar ettikten sondevam ve srar edenlerden intikam
hatrlatmak, mhlet
su ve ktlklerine
ve onlar layk olduklar cezaya arptrandr.
j& EL'AFUVVU: smi

Gnahlar
geendir.
erifinin
mahveden,
mns.
kullarn
ktlklerinden
kercmiyle
Esm-i Hsn
^j^
243
erhi
ER'RAUF: smi erifinin mns.
Afv edeni
af eder,
cmert ve merhametli alandr.
#0 U> /v\ALKLMLK
smi
ve servetin hakiki
hikmetine kimse karamayandr.
Kainat mlk
J^r
erifinin
sahibi,
mns.
btn varlk emrinde,
ZLCELL- VEL-KRAM
smi
erifinin
mns.
Byklk fadl kerem sahibi alandr.
%M EL'MUKSDU
smi
erifinin
mns.
lerini denk, yerli yerinde yapan, mazlumlarn haklarn za-
limlerden alverendir.
EL'CAMU smi
:
Dnyada
-
yaratklar
ate, toprak
sap ve ceza
erifinin
ve her
istediklerini hatta birbirine zt,
hava sibi eyleri
iin
mns.
toplad
gibi, ahirette
de
hepsini toplayandr. El'Camiu ismi erifini
su
he-
umur
ve hususu darmadank. leri karmakark, duar yeis ve hayret

olan kimse 114 defa okursa biizniliah her eyi yoluna girer. O
danklk ve perianlk kalmaz.
*M
EL'GANyyil: smi erifinin mns.
i*.
Zengin olan, eksii olmayp herkes ona muhta olandr.

t*
EL'MUGNI: smi erifinin mns.

stediini zengin
celilini
1060
ihtiyatan
eden ve
ihtiyatan koruyandr. EI'Gani ismi
defa, el'Mugni ismi
de 1100 defa erbab

bakasna muhta ve fakirlik-
celilini
veyahut Allah Tel'dan
244 lmam- Gazal
ten korkan kimse okursa, mahlukatn kffesine istina hasl olur.
Rzk
kazan ve kr ziyade
bol,
\ EL'AAANU
smi
Din ve bedenleri
olur.
mns.
erifinin
bozulma ve helktan meneden,
istediini
koruyandr.
$k\ EZ'ZARRU: smi
mns.
erifinin
Dilediine bel, zarar ve ziyan veren zararl eyleri yaratandr.

Esra suresinin 110. ayeti kerimesinde Allah Tel Hazretleri
Resulne hitaben buyuruyor
dua
ediniz.
nz dua
dur.
Allah Ya
"De
ki:
Veya Rahman diye dua
etseniz gzeldir. nk
ki:
Ya habibim Allah diye
ediniz. Hangi isme
en gzel
zat ehaddir." Resulllah (SAV.)
bir
Rahman diye dua ederken mrikler
isimler
arsa-
hep O'nun-
gn Mekke'de Ya
iitmiler,
Muham-
davet ediyordu. Halbuki kendisi iki ilha dua ediyor demiler. Cevaben bu emri ilhi nazil olmutur. Yani Alla
Tel'nn birok isimleri vardr ki, en gzel isimlerdir. En yksek
med
bir ilfha
cemal ve
cell
ve ikram
ifade
eden
Esm-i Hsn
hep onundur.
dua caizdir. nk ismin

taadddnden msemmann taaddd lzm gelmez. Btn
Esm-I Hsn ile dua L erikeleyk olan o zat ehade duadr.
Bunlarn herhangisi
ile
olursa olsun,
y$\ EN'NAFU: smi
erifinin
mns.
Dilediine menfaat temin eden ve faydal eyleri yaratandr.
EN'NUR: smi erifinin mns.

lemleri ay
randr.
ve gnei
ile
gnlleri
iman ve
ilimle
nurland-
Esm-i Hsn erhi
EL'HAD: smi
csM$-J
stediini imana,
erifinin
doru
iyi
ve
245
mns.
krl yollara
muvaffak ve hida-
yet edendir.
EL'BEDU: smi erifinin mns.

rneksiz; maddesiz, icat edendir.
3 EL'BAK
smi
erifinin
O vardr. Varlnn nihayeti ve sonu olmayandr,
Ancak
kjijli EL
VARS
smi
erifinin
Servetlerin geici sahipleri

lan
smi
mlk ve servete
celilini
hakiki
mns.
elleri
bo
yoklua dnnce
ka-
sahib malik ve varis olandr. ElVaris
707 defa okuyan kimseye
ve mehasini
kemal-i
ilim fazilet
ve
hilim
ahlkiyeyi ihsan eder.
ER'RAD: smi
lerini
mns.
doru
erifinin
mns.
nizam ve hikmet zere yrtp sonuna ulat-
ran, dilediini iyilie
doru yola
gtren,
yneltendir.
ES'SABUR: smi erifinin mns.

Sululara mhlet verip,
cezalandrmalarn sonraya brakan,
acele etmeyip sabredendir.
okuyan kimseye Cenab- Hak

suz acele ve tel
emin
olur.
ile
Es'Sabur ismi erifini
298 defa
nimeti sabr ihsan buyurur.
Lzum-
mutazarrr olmaz. Hiddet ve gazaptan
Hamd olsun Allah (c.c.)'a ki Kitab- Celilinde "Allh,

Esm'l Hsn
sahibidir;
arn!"
O'nu bu gzel
isimleri ile
buyurdu.
Selm olsun Efendimiz Muhammed'e (s.a.v.)

ki, yaratklar arasnda Allh (c.c.)' en iyi tanyan
O 'dur. Hidayet bulan ve ayn zamanda hidayet vesilesi
olan l ve ashabna da salt ve selm olsun!
Salt ve
Esm'l Hsn okuyan ve ezberleyen cennetle

mjdelenmitir.
Hadis-i erif
Eser byk
slam Alimi
almas
mam- Gazali 'nin titiz bir
sonucu hazrlanmtr.

Imam Gazali - Esmaul Husna - Text PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Imam Gazali - Esmaul Husna - Text PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ESAA-L

edilemez, oaltlamaz ve yaynlanamaz.

MAM-I GAZAL (RA.)

Trabzonlu Hacferat Efendinin Olu

Bu eser "Mektebet'! Cndi"nin 1968'de nerettii "EI'Maksad'l-Esna

erhi Esma-i Hsna"

SM, MSEMAAA VE TESMYE TERMLERNN MANA VE ZAHI

MNCA BRBRNE ZAHI YAKIN OLAN SMLERN ZAHI

MUHTELF MNLARI BULUNAN VE BU MUHTELF MNLARA

ALLAH- TELNIN AHLKI LE AHLKLANMAK, OMUN SIFAT

SMNN MANALARININ ERH VE

Esm-i Hsn erhi

Esm-i Hsn erhi

KNC BLMN BRNC KISMININ SONU VE BR TZAR

MAKSATLAR VE GAYELER HAKKINDADIR

SMLERN MUTEZLE VE FLOZOFLARIN MEZHEBNE GRE TEK

NC BLM (lAVE VE TEKMLELER)

KNC KISIM 207

FAYDASI BEYAN EDLECEKTR.

ALLAH A TLK EDLEN SM VE SIFATLAR TEVKFMDR, YOKSA

MTERCMN LAVES ESMA- HSNANIN KISACA MANLARINI

OKUNMASININ ADABI, FAZLET VE MEZYETLERNN BEYANI

Kitab- Cefflinde "Allah,

o eser, pardklen aydnlatc mnalardan baka bir ey

eser verdii zaman,

deildir. Kitabn mevzuu,

Esasen Hccet'l slm

(Allah'n gzel isimleulu bir

kitabn okurken, derin aratrmalarda, ayrntl

celemelerde ve yce mnalarn ardndan kuvvet ve

Gazal'nin ufuklarnn geniliini bizzat

Gazal'nin El-Maksatl Esna

erhi Esma-il Hsna adl

ve meziyetleri hlasa edilerek bu

edilmesi uygun grld. Bu arada kymetli

Mollamehmedolu'na teekkr bor

YAADII DEVR ve MUHT

Yzyl, Abbasi halifelerinin

dat'n durumu dzelir

merkezi Badat'ta bile sk sk vuku'a

olduklar devirdir. Her tarafta gittike

birok defalar ehri terk etmek

kalmtr. Yerine geen Ebu

elinde bir kukla haline gelmitir.

ahsen uzak grl

kimse olan Ebu Kaliar gelimekte olan Seluklu Trklerin duru-

mnasebet tesisine giri440/Mildi 1048 deki lm ile sona

dikkate alarak onlarla dostane

Ebu Mansur'un bu hareketine, Seluklularn gnden gne

geirmi olan Seluk

corafi mevki dolaysyla Karahanllar,

uzun zaman rekabet mevzuu olmu olan,

Bnyesinde slm ve Trk

en szel tarzda kay-

ve cesur davranlaryla Batek mit kayna olmulardr.

El-Besasri'nin sittike artan

nfuz ve kudretinden endielenip Seluk Sultan Turul Bey'den

Turul Bey birtakm sebepler ve bilhassa Hac ve Kabe yol-

avanesi zindana atld. Badat'ta Abbasi

mddetolan Bveyhi hanedan

Musul taraflarn ele geirmiti.

sezmi olduundan Turul

Marib - Dounun ve Batnn