Professional Documents
Culture Documents
sazogadoeba
semiotikis kvleviTi centri
semiotika
samecniero Jurnali
XV
SEMIOTICS
SCIENTIFIC JOURNAL
Tbilisi
Tbilisi
2015
UDC 8122
mTavari redaqtori
cira barbaqaZe
Editor-in-Chief
Tsira Barbakadze
redaqtorebi
Editors
Tamar berekaSvili
guram Yyifiani
marina giorgaZe
gia joxaZe
daviT andriaZe
Tamar Berekashvili
Guram Kipiani
Marina Giorgadze
Gia Jokhadze
David Andriadze
ISSN 1512-2409
dagvikavSirdiT:
E-mail: semiotics@iliauni.edu.ge
Sinaarsi
qalaqis semiotika
Sorena bolqvaZe (baTumi, SoTa rusTavelis fo
, doqtoranti)
didi qalaqebis semiotika memuaristikaSi
(,
)
konstantine gamsaxurdias urbanistuli lirika
15
(, )
qarTuli qalaquri xalxuri musikis semiotikuri
aspeqtebi
22
nino gogiaSvili (Telavi, iakob gogebaSvilis
saxelmwifo universiteti)
wylidan amozrdili qalaqis semiotika
31
(,
)
italo kalvinos uxilavi qalaqi
37
)
bednieri qalaqi _ sabWoTa totalitaruli saxelmwifos
metafora
67
4
irine maniJaSvili (, sdasu, saqarTvelos daviT
aRmaSeneblis )
Tbilisi terenti granelis poeziaSi
72
damoukidebeli mkvlevari)
polisuri sivrce _ socialuri kosmosi da
kosmopolitizmi
83
doqtori)
vefxistyaosnis xuTi qalaqis semiotika
103
, doqtoranti)
didi qalaqi _ pirovnebis gaqrobis adgili
110
, doqtoranti)
qalaqis mistikuri alegoria
118
(, ,
)
Tbilisuri ekleqtika
126
qeTevan jiSiaSvili (, ,
)
mitingis qronotopi
135
semiotika da sxva
(, )
ena sazRvrebSi da sazRvrebs miRma
146
Tamar berekaSvili (, fo
)
sisulelis aqtualoba
153
saxelmwifo universiteti)
platonis gamoqvabulis miTisa da houkingi _ penrouzis
kinodarbazis metaforebi
161
maia kaWkaWiSvili (quTaisi, kerZo skola goni,
maswavlebeli)
hezitacia quCaSi
165
Qqalaqis semiotika
Sorena bolqvaZe
didi qalaqebis semiotika
memuaristikaSi
memuaristika individisa da sazogadoebis
xedvas aerTebs; gvCvenebs, ra rCeba zogadidan kerZoSi. is mkiTxvels cnobili
faqtebisa Tu movlenebis Sesaxeb uyveba,
radgan maT raRac doziT saerTo warsuli da warsulis xedvis saerTo instrumentebi aqvT.
semiotika informaciis SekumSvas, mis
kodamde dayvanasac niSnavs, cxadia, informaciis Senaxvis, gamartivebis mizniT.
es procesi mexsierebis fenomens ukavSirdeba. Tu ki ama Tu im semiotikuri
niSnis semantika koleqtiur mexsierebaSi
araerTgvarovania, SeuZlebeli gaxdeba
misi gamoyeneba pragmatika. CvenTvis sainteresoa literaturul teqstSi, kerZod, memuaristul prozaSi mocemuli metafora
Tu alegoria SemdgomSi iqca
Tu ara epoqis, sazogadoebis saxeobrivi
azrovnebis niSnad.
memuaruli proza, mxatvrul-dokumenturi Janris sinTezis wyalobiT, erTdroulad gvTavazobs realobis fotografiul suraTsac da mxatvrul versiasac.
inaxavs iseT avTentur sagnebs Tu cnebebs, romelTac ganzogadebis potencia
aqvs.
Sorena bolqvaZe
memuaristikaSi gamoyofen mogzaurobis Janrs. mogzauris Canawerebi erTgvari mxatvrul-dokumenturi prozis nimuSia, rogorc
literaturuli Janri, XVIII- XIX saukuneebis mijnaze yalibdeba da gansakuTrebul popularobas XIX saukunis pirvel naxevarSi iZens. mogzauris Canawerebis gmiri realur geografiul garemoSi mogzaurobs da Taviseburad moiazrebs nanaxsa da
gancdils, gadmogvcems pirad damokidebulebas aRwerili movlenebis mimarT. mocemul paradigmaSi ganvixilavT salome zurabiSvilis memuarebs saqarTvelosken.
simboloTa sistemaSi, romelic SeimuSava kulturis istoriam,
qalaqi gansakuTrebul adgils iWers. amasTan, saWiroa gamovyoT
qalaquri semiotikis ori ZiriTadi sfero: qalaqi, rogorc sivrce da qalaqi, rogorc saxeli.
postsabWoTa periodis memuaristikaSi sabWoTa qalaqebi sabWoTa
realobis struqturas qmnian, am qselSi funqciebi sakavSiro
masStabiTaa gadanawilebuli. qalaqi, rogorc Caketili sivrce,
ormag damokidebulebaSia mis irgvliv arsebul miwasTan. mas SeuZlia ganasaxieros saxelmwifo an sistemis komponentad warmodges.
giorgi merCule grigol xanZTels moixsenebs, rogorc udabnoTa qalaqTmyofels. qalaqi aq mowesrigebuli, orienti
sociumad moiazreba da ara - urbanuli tipis dasaxlebul punqtad. mowesrigebuloba, infrastuqtura qalaqis arsebobis umTavresi pirobaa.
amdenad, ganvixilavT qalaqs, rogorc sistemas da qalaqs rogorc sistemis nawils.
ierusalimi, romi, moskovi sxvadasxva teqstSi moiazreba, rogorc garkveuli samyaros centrebi (pirobiTad, koncentrirebuli vuwodoT). Tumca qalaqi, SesaZlebelia, ganlagebuli iyos
mocemuli miwis aracentralur nawilSi (vuwodoT maT eqscentrirebuli qalaqebi). aseTi qalaqebi, rogorc wesi, ganlagebulia kulturuli sivrcis ganapiras, zRvis sanapiroze.
qalaqi, rogorc rTuli semiotikuri meqanizmi, kulturis generatoria, am funqcias is swored imis damsaxurebiT asrulebs,
10
Sorena bolqvaZe
11
rCeba peterburgis kultura, romelic TviTkonstruirebs garegan mzeras sakuTar Tavze. es xasiaTi am qalaqma gansakuTrebiT
mkafiod gamoxata swored sabWoTa periodSi.
leningradi sabWoTa inteleqtualuri inteligenciis (arsebobda
soflis inteligentis cnebac) placdarmad da disidenturi andegraundis TavSesafrad iqca. zonis ufrosebisTvis leningradelebi da sinamdvileSi peterburgelebi anu piterelebi nebismieri politikuri zonis mniSvnelovan Semadgenel nawils
warmoadgendnen (berZeniSvili 2010:105). swored inteleqtualobisken midrekili Crdilouri dedaqalaqi avsebda sabWoTa disidentebis rigebs.
70-ian wlebSi leningradSi praqtikaze Tbilisis samxatvro akademiis studentebs saSualeba hqondaT, aramarto aqauri naSebis gemo egrZnoT, ara marto aqaur spekulantebTan gamoenaxaT
saerTo ena da magrad daSmotkiliyvnen, ara marto aqauri planis
niuansebSi garkveuliyvnen, aramed erTi TvaliT mainc SeexedaT
ermitaJis SedevrebisTvis... (gvaxaria 2013:176).
igorma is moxuci qalic gamaxsena, rembrandtis naxats 40 weliwads rom sdarajobda. aRmoCnda, rom mSoblebi, Zveli bolSevikebi, 1937 wels dauxvrites. ... axalgazrda leningradel mxatvrebTan megobrobda da saxlSi Cais smebs awyobda. ermitaJSi
mTavar disidentkas eZaxdnen (gvaxaria 2013:181).
qalaquri semiotikis kvlevis TvalsazrisiT, memuaristuli Sinaarsis TxzulebaTa Soris gansakuTrebiT informaciuli aRmoCnda mogzaurobis Janris teqstebi. mogzaurobis fabulaze agebuli literaturuli nawarmoebebis gmiri geografiuli marSrutis
gavlasTan erTad, Sinagan, sulir mogzaurob, mamis saxlSi dabruneba (odisevsis SemTxvevaSi) gulisxmobs gmiris sulier iniciacias, zrdas, zeswrafvas. CvenTvis sainteresoa, am
konteqst gmirisTvis ra funqcias iZens esa Tu is qalaqi.
aris is gzis dasawyisi, gzajvaredini, ufskruli (dacema) Tu piriqiT, mTaze asvla ierusalimi.
am TvalsazrisiT, saintereso teqstia salome zurabiSvilis memuari saqarTvelosken eseebis krebuli. emigranti qarTvelis
saqarTveloSi dabruneba winaparTa ganvlili gzis (ara mxolod
12
Sorena bolqvaZe
13
etyoba, odesme raime rom amoZravdeba. 1981 wlis zamTarSi moskovi Zalian pirquSad gamoiyureboda: usaxuri vitrinebi, romelTa sicarieles erTmaneTze dawyobili konservis kolofebi avsebda (zurabiSvili 2013:72).
gasabWoebuli dasavleTevropuli qalaqi gaucxoebulia evropul
sivrceSic:
berlini: civ da rux, moRuSul qalaqSi seirnobisas Zalian ucnauri grZnoba dameufla... quCaSi mosiarule adamianTa fexis xma
ar ismoda; mereRa SevniSne, rom es uCveulo siCume rezinis Zirebiani fexsacmelebis brali iyo, romelsac im dros atarebdnen
gdr-Si(zurabiSvili 2013:70).
oTar WilaZis CanawerebSi ca miwidan iwyeba qalaqi gaiazreba,
rogorc adamianis formirebis sivrce. is daibada baTumSi, izrdeboda siRnaRSi da damkvidrda TbilisSi. mis CanawerebSi arc
erTi qalaqi ar rCeba specialuri aRniSnvis gareSe. ormociani
wlebis TbilisSi pirvelad moxvedrili kacisTvis rom gekiTxaT,
yvelaze metad ram miiqcia Seni yuradReba am qalaqSio, daufiqreblad gipasuxebdaT pianinos xmamo (WilaZe 2015:133).
amrigad, postsabWoTa periodis memuaristika warmogvidgens sabWoTa kavSiris qalaqebis (moskovi, leningradi, odesa) semiotikas. moskovi struqturis centria (romi), peterburgi evropa,
xolo odesa Savi qalaqi. Tuki vizualizacias mivmarTavT, SegviZlia SevqmnaT posterebi (rigebi cumsa da gumSi an konservis
qilebis piramidebi vitrinebSi).
mogzaurobis, saxlSi dabrunebis, paradigmaSi qalaqebis semiotika ase gamoiyureba: arqauli romi genetikuri warsulis
skivri; niu-iorki, dakavSirebuli SiSisa da usafrTxoebis konceptebTan. kulturul markerad miviCnieT berlinSi rezinisZirebiani fexsacmelebi da pianinos xma fanjrebidan TbilisSi.
amdenad, memuaristikis kvlevam bunebrivad miiRo interdisciplinuri xasiaTi, is gascda literaturaTmcodneobis farglebs da
socio-kulturologiur da istoriografiul plastebs Seexo.
Sorena bolqvaZe
14
literatura
konstantine bregaZe
konstantine gamsaxurdias
urbanistuli lirika
modernistuli lirikis erT-erTi
mniSvnelovani poetologiuri da struqturuli maxasiaTebelia is, rom, tradiciuli lirikisagan gansxvavebiT, romelic, ZiriTadad, orientirebulia lirikuli gmiris/lirikuli me-s mkveTrad
gamoxatul subieqturobasa da mis msoflmxedvelobriv da emocionalur wiaRsvlebze (mag. sentimentaluri, romantikuli an realisturi poezia), romelsac
Semdgom efuZneba tradiciuli lirikuli
teqstis mTeli ideur-msoflmxedvelobrivi, saxismetyvelebiTi da struqturul-kompoziciuri sistema, modernistul lirikaSi amis sapirispirod ukana
planze gadadis an sruliad gauqmebeulia e. w. lirikuli gmiri/lirikuli
me da misi mkveTrad gamoxatuli subieqturoba. Sesabamisad, modernistuli
lirikis lirikuli me teqstSi ukve
aRar fuZndeba umTavres sabaziso struqturul erTeulad anu avtorisa da teqstis ZiriTadi msoflmxedvelobrivi da
emocionaluri
mTlianobis
mediumad,
romlis garSemoc tradiciul lirikaSi
Semdgom igeba xolme lirikuli teqstis
mTliani struqturul-formaluri sistema (tropika, ritorika, versifikacia).
16
konstantine bregaZe
17
18
konstantine bregaZe
19
1999 miniSnebulia, erTi mxriv, konkretuli epoqis, garkveuli istoriuli ciklis dasasruli, kerZod, desakralizebuli da dehumanizebuli modernuli epoqis, rogorc ciklis, wris, aRsasruli/dasasruli
da, meore mxriv, axali spiritualuri da miTosuri, anu pirvelsawyisebTan dabrunebuli epoqis/ciklis dasawyisi da e. w. axali adamianis,
anu axali spiritualuri codniTa da suliskveTebiT moqceuli da ganaTlebuli adamianis movlineba.
20
konstantine bregaZe
21
literatura
andreoti 2009: M. Andreotti, Die Struktur der modernen
Literatur, Bern: Haupt Verlag, 2009.
gamsaxurdia 1983: k. gamsaxurdia, Txzulebani 10 tomad, gam.-oba
sabW. saqarTvelo,
Tbilisi, 1983.
Jurnalebi... 2011(a): t. tabiZe, cisferi yanwebiT; krebulSi: li-
teraturuli Jurnalebi,
1910-1920-iani wlebi, wigni pirveli, literaturis muzeumis gamocema, Tbilisi, 2011.
Jurnalebi... 2011(b): k. gamsaxurdia, berlini; krebulSi: litera-
turuli Jurnalebi, 19101920-iani wlebi, wigni pirveli, literaturis muzeumis gamocema, Tbilisi, 2011.
Jurnalebi... 2011(c): k. gamsaxurdia, qriste parizSi 1999 wels;
krebulSi: literaturuli
Jurnalebi, 1910-1920-iani wlebi, wigni mesame, literaturis muzeumis gamocema, Tbilisi, 2011.
www.gutenberg... (a): http://gutenberg.spiegel.de/autor/georg-heym273
www.gutenberg... (b): http://gutenberg.spiegel.de/autor/autor/jakobvan-hoddis-1396
Tamaz gabisonia
qarTuli qalaquri
xalxuri musikis
semiotikuri aspeqtebi
qalaquri musika _ iseve, rogorc
kulturis sxva dargebi, civilizaciasTan igivdeba, magram, amave dros, qalaqs
aqvs sxva mniSvnelobac _ esaa qaosi, socialur Tu eTnikur jgufTa, stilTa
aRreva. Sedegad ki _ am maxasiaTebelTa
originalobis kargva, gauferuleba. qalaqi _ esaa farTo arCevani da, amasTan,
reglamentis Tavisufali gadaazreba, rac
gansakuTrebiT Tavs iCens mosaxleobis
Semadgenlobis mkveTri Secvlisas, da
yovelive es ki qmnis qalaquri musikis
erTgvar eqstramusikalur konteqsts.
Cveni interesis sagani qarTuli qalaquri musikaa, misi xalxuri Ziris
winwamoweviT, magram cneba `xalxuris~
Cveneuli interpretacia yuradRebis miRma tovebs eTnikur komponents. es mimarTeba qarTuli eTnomusikis Seswavlisas
yovelTvis wina planzea wamoweuli. am
SemTxvevaSi cneba xalxuris koleqtiuri Semoqmedebis mniSvnelobaa prioritetuli, rac qalaqisTvis gansakuTrebiT
aqtualuria. aseve, naklebad motivirebulia cneba qarTuli qalaquri musika,
romelic SeiZleba mianiSnebdes rogorc
saqarTvelos qalaqebis, ise _ qarTuli
eTnikuri dominantiT gansazRvrul xalxur musikas. Cven aqac ganze gadavdebT
23
eTnikur komponents, radgan, zogadad, qalaqisTvisac igi naklebadaa aqtualuri, vidre soflisTvis. eTnikuri faqtoris primati
damaxasiaTebelia qarTuli eTnomusikologiisTvis. Cven jer kidev qarTveli musikis folkloristebi varT da ara eTnomusikologebi, rogorc vuwodebT Tavs sabWoTa samecniero paradigmidan
gamoqceulebi. Cven jer kidev pirvel nabijebs vdgamT tradiciuli musikis fenomenis sociumSi funqcionirebis aspeqtebze dakvirvebis mxriv. SeiZleba iTqvas, rom tradiciuli musikis kvlevis veqtoris amgvari Semotrialeba yovelTvis ar iwvevs samecniero interesis adekvatur gadanawilebas am fenomenis sxvadasxva Semadgenelze. am mxriv, qalaquri musika, rogorc adre, nawilobriv _ dResac, glexur musikalur folklorTan SedarebiT,
geris rolSi rCeba. Tundac qarTuli eTnomusikalur sivrceSi
yvelaze aqtualuri diskursi, romelic xalxuri musikis avTentikuri da akademiuri Sesrulebis problemas ganixilavs, kvlav
da kvlav soflur simReraze fokusirdeba, xolo qalaquri mravalxmiani simRera da aRmosavluri vokalur-instrumentuli nimuSebi (ra mimarTulebac kvlav qalaqis sivrceSi iRebs saTaves)
ganixileba, rogorc mxatvrul Rirsebas moklebuli da qarTuli
erovnuli kulturisTvis ucxo plastebi (mesxi, 2003:493).
msgavsi Sefaseba miecema e.w. parafolklorsac (gabisonia 2014:
39) _ glexuri folkloris stilisturi elementebis gadamRerebiT funqcionirebad mimarTulebas, magram mas mainc sakmao yuradReba eTmoba, radgan igi erTgvarad ebmis tradiciul musikas,
rogorc xSirad misi opoziti.
gavixsenoT, Tu ra tradicia gvaqvs dResdReobiT qalaquri xalxuri
musikis
sxvadasxva
saxeTa
ganxilvis
mxriv.
grigol CxikvaZe 1961 wels gamocemul broSuraSi (CxikvaZe,
1961) Tanamedrove qarTul folklorad mxolod sabWoTa Tematikis simRerebs moiazrebs. sakuTriv qalaquri musikis sakiTxs
ki yvelaze safuZvliani kvleva miuZRvna arCil mSveliZem _ rogorc winasityvaoba sanoto krebulisa _ qarTuli xalxuri qalaquri simRera (mSveliZe, 1957). ZiriTadad, es naSromi ayalibebs qarTul musikismcodneobaSi am mimarTebiT arsebul koncefcias, romlis mixedviTac, aris qalaquri musikis ori Sto: aRmosavluri _ orientalisturi stiliT, ZiriTadad, erTxmianobiT, da dasavluri _ dasavleT saqarTveloSi gavcelebuli evropuli funqcionalobis samxmianobiT. saqme isaa, rom aq cnebebi
`aRmosavluri~ da `dasavluri~ moculobaTa da SinaarsTa Seusa-
24
Tamaz gabisonia
bamobas amJRavnebs. ufro zusti viqnebiT, Tu aRmosavleT-dasavleTSi lokalizaciis punqts mkacri kriteriumis funqcias movaSorebT. saqme isaa, rom evropuli harmonia gvxvdeba rogorc
TbilisSi, ise _ aRmosavleT saqarTveloSi. stilisturad dasavluri Stos qalaquri simReris erTi mTavari wyaro _ opera xom
TbilisSi dafuZnda da ara _ quTaisSi. aseve sacnauria isic,
rom Tavad quTaisSic bolo dromde sakmaod popularuli iyo
aRmosavluri `dastis~ musicireba. amitom, vfiqrob, rom dasavluri stili, rogorc evropuli harmoniiT motivirebuli, da
aRmosavluri stili, rogorc orientaluri monodiiT motivirebuli, qalaqisa da soflis konceptebTan erTad paradigmatikul
WrilSic unda ganixilebodes, da ara mxolod _ rogorc SemosazRvruli sintagmebi: dasavluri _ ZvelquTaisuri da aRmosavluri _ ZvelTbilisuri. es mosazreba garkveulwilad exmaureba
m. qavTaraZis Sexedulebas Tbilisuri kulturis qarTuli da
araqarTuli plastebis `polifoniur~ xasiaTze, `rac niSnavs
kulturebisa da subkulturebis ara ubralo Tanaarsebobas, aramed maT difuziasa da dialogs~ (qavTaraZe, 2011:84). ra kriteriumiT SeiZleba, gaimijnos dRes qalaquri musikis koncepti
araqalaqurisgan? gamovyofdi Semdeg argumentebs:
1. arareglamentirebulobiT _ Tavisufali interpretaciiT;
2. eTnikuri elementis naklebi xvedriTi wiliT;
3. poligenurobiT;
4. hibridulobiT;
5. artikulaciis unifikaciiT;
cxadia, gansxvavdeba qalaquri xalxuri da, zogadad, qalaquri musika. Tumca am or movlenas Soris zRvari dRiTidRe
bundovani xdeba.
qalaqur musikad moviazrebT, zogadad, qalaquri cxovrebis wesiT ganpirobebul musikas, maT Soris _ rogorc profesiul-saavtoros, ise spontanurad Camoyalibebul mimdinareobebs;
xolo qalaqur xalxurSi _ mis qvesimravles _ tradiciuli
koleqtiuri Semoqmedebis masivs.
zogadad, qalaqur musikaSi gamovyofdiT:
1. postfolklors;
2. akademiur musikas;
3. saeklesio musikas;
4. kinosa da Teatris musikas;
5. sasule orkestris musikas;
25
26
Tamaz gabisonia
27
28
Tamaz gabisonia
Jamad ufro aqtualurad gveCveneba aRmosavluri elferis qalaquri musikis Suq-Crdilebi am mimarTebiT.
erT-erT mizezad aRmosavluri intonaciis moZulebisa davasaxelebdi winaaRmdegobas, gamowveuls konkurenciis qveSecneuli
SiSiT.
faqtia, rom baiaTis stilis simRerebi, klarneti-doli-garmoni-momRerlis ansamblebi, marTalia, TaobaTa cvlas ewireba,
magram soflad dRemde aqtualuria. maT sabolood daCagres mestvireTa da meWiboneTa tradicia. es SeiZleba davukavSiroT fanoRuri musikis erT saintereso Taviseburebas _ Tavisi melodiis saSualebiT igi metad eqspresiulad gamoxatavs emocias.
Tavad gadidebuli sekundac xom erTgvari emociurad utrirebuli intonaciaa!
konkurenciis aspeqtSi aseve mniSvnelovan faqtorad unda
miviCnioT aqcenti melodiur ganviTarebaze, romelic aRmosavluri musikis (aseve _ rusulisac) mZlavri argumentia. qarTul
simReraSi melodiuri ganviTarebis veqtori iCrdileba harmoniuli da mravalxmianuri ganviTarebis tendenciiT.
aRmosavluri musikis aqtualobis erT-erTi faqtoria pleneruli garemosTan misi iRbliani adaptacia. es musika umetesad
xmamaRla JRers, rasac xels uwyobs sakravTa xmovaneba. aseve
mniSvnelovania mkafio, sacekvao ritmis xazgasma.
aRmosavluri musikis aTvalwunebas saqarTveloSi SesaZloa,
xeli Seuwyo xalxuri Semoqmedebis komunisturma koncefciam,
romelic cneba `xalxurSi~ mianiSnebda rogorc socialur aspeqts (demosi), ise _ eTnikursac _ Tanabari Rirsebis erebis
Zmobis xazgasasmelad. am mxriv, unda iTqvas, rom sabWoTa propaganda ambivalentur damokidebulebas iCenda ararusi eTnosebis
mimarT _ erTi mxriv, es ukanasknelebi eqceodnen didi rusi
xalxis CrdilqveS, xolo, meore mxriv, xdeboda eTnikuri faqtoris wina planze gamotana da amgvari tuSirebisas win swored
xalxurma Semoqmedebam wamoiwia.
SeiZleba iTqvas, dRes qalaquri musikis koncepts momxmareblebi sxvadasxvagvarad iazreben:
qalaquri musika _ orientalisturi stilis Zveli Tbilisis musika _ ZiriTadad, dabadebiT Tbiliseli ufrosasakovani
msmenelis TvalTaxedviT;
29
1988: , .
,
. . .
baxtaZe, 1986: inga baxtaZe, qarTuli musikalur-esTetikuri azris istoriidan (XIX saukunis meore naxevari), saqarTvelos ssr mecnierebaTa akademia, SoTa rusTavelis saxelobis qarTuli literaturis instituti,
Tbilisi, mecniereba.
gabisonia, 2014: ,
,
, .
garayaniZe, 2007: ediSer garayaniZe. rCeuli werilebi. Semdgeneli nato zumbaZe, redaqtori manana axmeteli. saqarTvelos musikaluri sazogadoeba, Tbilisi.
mesxi, 2003: Tamar mesxi, sabWoTa periodis qarTuli samusiko
folkloris Sesaxeb; tradiciuli mravalxmianobis
pirveli saerTaSoriso simpoziumis moxsenebebi; Tbilisis saxelmwifo konservatoriis tradiciuli mra-
30
Tamaz gabisonia
nino gogiaSvili
wylidan amozrdili
qalaqis semiotika
anu niRbebis, xidebis, wmindanebisa da
vnebebis veneciuri karnavali
32
nino gogiaSvili
mocdaaT mociqulTagan erT-erTs - maxarebel markozs ukavSirdeba, romlis wminda nawilebi 829 wels aleqsandriidan veneciaSi gadaabrZanes da zustad am adgilas daiwyes San Marco-s taZris mSenebloba. Tanamedrove bazilikas ki 1063 wels Caeyara safuZveli da Semdgom mTeli Tavisi didebulebiT wamoimarTa.
gadmocemis Tanaxmad, qristes wminda mociquli markozi veneciis lagunis teritoriebze qadagebda da swored amitom gadmoasvenes misi wminda nawilebi veneciaSi. is am qalaqis mfarvel
wmindanadac iTvleba. frTiani lomi ki, romelic wminda markozis simboloa, veneciis bevr nagebobazea aRbeWdili da veneciis
respublikis gerbad iyo aRiarebuli. veneciaSi uamrav dawesebulebas wminda markozis saxelwodeba aqvs - yvelaze merkantiluri Banco San marco - dan (wminda markozis saxelobis banki)
dawyebuli, kvebisa da garToba-dasvenebis obieqtebiT damTavrebuli. am qalaqSi TiTqmis yvela TavSeyris adgilis saxelwodeba
wmindanebTanaa dakavSirebuli - wminda margarita, wminda elena
da kidev uamravi sxva. midixar mwvaned molivlive arxebis piras,
odesRac, Raribi venetoeli meTevzeebis mier gadebul xis Zelebze aSenebul saocar arqiteqturas akvirdebi, sadac barokosa da
goTikasTan Serwymuli aRmosavluri elementebi Wris Tvals feradSuSiani, mijriT Cawyobili vitraJebiT dawyebuli, aRmosavluri TaRebiTa da ornamentebiT dasrulebuli, rialtos xidTan
didi abra gxvdeba: Stop mafia, Venezia e sacra! (SeCerdi mafia, venecia wmindaa!), da ggonia, rom sadacaa, darabebidan, koSkurebidan, xidebidan angelozebi afrindebian...
es mcire istoriuli eqskursi dagvWirda imis dasamtkiceblad,
rom venecia wmindanebis qalaqia - mis Zireul semiotikur fundamentSi wminda markozis qristesTvis Sewiruli suli da sxeuli devs, am mocemulobisgan damoukideblad, mis garSemo ki sul
sxva ambebi trialebs. venecia, rogorc Tomas mani ityoda, yvelaze arnaxuli qalaqi qalaqebs Soris, ambivalenturi vnebebisa
da metafizikuri Zvrebis qalaqia - aq SeiZleba, giyvardes da aq
SeiZleba, mokvde. manis sikvdili veneciaSi swored biurgerul
yofas gamoridebuli, amoxeTqili qvecnobieris Tavisufali boginis himnia, himni, romelic tragikulia, didebuli da tragikuli.
iqneb swored aseT TviTgamorkvevas gvTavazobs religia, postulatiT: Seican Tavi Seni. an, - vinc ufrTxildeba suls, is da-
33
34
nino gogiaSvili
neciis karnavalic religias ukavSirdeba, zemoT moyvanili mizezebis gamo. karnavalis erT-erTi siuJetic religiuria, rodesac
muslimebisa da qristianebis pirobiTi brZolis sanaxaoba imarTeba. cxadia, am sanaxaobaSi gamarjvebulebi qristianebi rCebian.
karnavalis monawileebi sxvadasxvagvari niRbebiTa da sakarnavalo kostiumebiT modian, yvela maTgani raRac ambis, legendis,
miTis personaJia. yvelaze popularulia mistikuri veneciuri samosi - bauta, romlis qveSac imaleba ara marto personis saxe,
aramed sqesic. is saukeTeso variantia anonimuri sasiyvarulo
TamaSisas, damalvisaTvis. venecia sasiyvarulo TamaSebis, vnebaTaRelvebis da orgiebis qalaqicaa. SegviZlia, jakomo kazanovac
gavixsenoT. niRbebiTa da kostiumebiT SefuTuli qalbatonebi
gondolebiT gadahyavdaT da maTi vinaobis Secnoba TiTqmis SuZlebeli iyo. es Sua saukuneebis karnavali, romelic veneciis
Tanmdevi fenomenia, cxadia, inspiraciis wyaroa baxtinis karnavalis da karnavalizaciisa. rogorc veneciuri, ise _ postmodernistuli karnavali destruqciuli xasiaTisaa da masSi irRveva yvela aqamde arsebuli dogma, wesi Tu sistema, Tumca aseTi totaluri rRvevis Sedegi mainc axali - sakarnavalo sistemis Camoyalibebaa, romelic gaiZulebs misi wesebiT TamaSsa da
qmedebas. Suasaukuneobriv karnavals religiuri da sicocxlis
ganaxlebis Zveli ritualebi udevs safuZvlad, baxtinis karnavali ki ufro mizanmimarTuli TamaSia, sadac niRbebis oromtrialSi ikargeba individebis SemoqmedebiTi stili da mTeli es
karnavalizacia parodiis usasrulo sivrced yalibdeba.
veneciuri niRabi, vfiqrobT, ufro gaxsnilobis, vidre SeniRbulobis simboloa. radgan yoveldRiur cxovrebaSi aTasgvari garegnuli niRbiT aRWurvili adamiani veneciur karnavalze sruliad gulwrfeli da namdvilia, - niRabi, romelic masSia, realurad ukeTia saxeze. niRbebisa da rolebis SerCeva cxovrebiseuli ambebis proeqciaa da semiotikur niSnebad Tavsdeba adamianur yofaSi. SesaZlebelia, xdeba maTi personificirebac da raRac drois monakveTSi esa Tu is kostiumi garkveul Tvisebebsa
da SegrZnebebs sZens mis mflobels. niRbis qveSidan momzirali
adamiani, ra paradoqsulic unda iyos, ufro namdvili da avTentikuria, radgan realuri niRabi ararealuri, Sinagani, uricxvi
mentaluri niRbebis dafarvis saSualebas iZleva.
35
36
nino gogiaSvili
Tengiz verulava
italo kalvinos
`uxilavi qalaqebi ~
samyaro, Tavis sxvadasxva
gamovlinebaSi,
yovelTvis gamoiyureba ufro
fragmentuli, vidre uwyveti."
italo kalvino
literaturaSi bevria nawarmoebi,
sadac mTavari gmiri tovebs mSobliur qalaqs da midis samogzaurod,
mraval
adamianTan
urTierTobisas
xvdeba, Tu ra aris megobroba, siyvaruli, sikeTe, boroteba, da bolos
brundeba iq, saidanac daiwyo svla.
homerosis odiseaSi 20 wliani,
xangrZlivi xetialis Semdeg odisevsi Tavis kunZuls, mSobliur iTakas
ubrundeba. raindul nawarmoebTa kiTxviT STagonebuli don kixoti gadawyvets, TviTon gaxdes moxetiale raindi da sneuli brundeba Sin. guram
doCanaSvilis samosel pirvelSi samogzaurod wasuli domeniko, romelmac qveyniereba moiara da Tavis sofelze umjobesi vera hpova, brundeba
Sin, brundeba mamasTan, raTa dro
38
Tengiz verulava
39
40
Tengiz verulava
41
biT meSinia, saerTod davkargo igi. da, SesaZloa, sxva qalaqebze saubrisas, me cotaTi ukve davkarge igi (XIII, 88).
am dialogis Semdeg iwyeba qalaqis aRwera, romelic
Zalian hgavs venecias:
zmeraldinaSi, qalaqSi wyalze, arxebis da quCebis qseli erTmaneTs kveTen... aseTi geografiuli momenti SemTxveviTi ar aris. venecia - yvelaze saocari qalaqia msoflioSi, romelic sxva realobis" gancdas tovebs da arasworxazovnobis principis geografiuli, sivrciTi gansaxierebaa.
imisaTvis, rom erTi adgilidan meoreze moxvdeT,
Tqven yovelTvis SegiZliaT, airCioT saxmeleTo da sanaosno gzebs Soris; da radganac zmeraldinaSi umoklesi xazi
or punqts Soris aris ara swori, aramed zigzagobrivi,
romelic sxvadasxva variantebad itoteba, TiToeul
mgzavrs exsneba ara ori, aramed bevri gzea da maTi ricxvi
kidev izrdeba maTTvis, vinc naviT gadasasvlelebs xmeleTze gadasasvlelebiT cvlis. (XIII, 89).
samSoblos moSorebuli marko polo Tavis xangrZliv
mogzaurobaze saubrisas ucxo qveynis qalaqebs ki ar aRwers, aramed Tavis mSobliur qalaqze veneciaze gviambobs. mSobliuri qalaqis mitoveba, eubneba marko yubilai xans, warmosaxvaSi mSobliur qalaqTan dabrunebaa.
rac ufro bevrs xedav, miT ufro Seicnob im mcires, rac
Senia, Seni sakuTrebaa.
dabadebisas axalSobili tovebs dedis mucels da mogzaurobas iwyebs misTvis sruliad ucnob samyaroSi. am mogzaurobis arc dasawyisi icis da arc dasasruli. wuTisoflis moulodnelobebiT savse, qaosur gzaze, sadac yvelaferi burusiTaa moculi, arsebobs erTaderTi adgili Tu
dro, romelsac yovelTvis ubrundebi. es aris mucladyofnis periodSi gavlili sanukvari xana. adamians mxolod
sizmarSi SeuZlia ganicados masTan dabrunebis siaxlove.
amitomac Rebulobs Zilis dros, gaucnobiereblad, mucladyofnis pozas, radgan igia misi yvelaze
sanatreli
mdebareobac da mdgomareobac.
Tengiz verulava
42
TiToeul qalaqs avtorma misca qalis saxeli. mogzauri marko polosaTvis, romelsac enatreba Tavisi samSoblo, TiToeuli qalaqi qalia da survilis obieqti. TavSi
qalaqebi da survili qalaq zobeidaSi quCebi isea dagegmili, rom emTxveva kacis ocnebas - ltolvas warmosaxviTi
qalisadmi.
miuxedavad imisa, rom wignSi dro gayinulia, ar aris
kulminacia, kvanZis gaxsna, da sxvadasxva qalaqebSi mogzaurobac usasrulod gveCveneba, romanSi aris centri, sadac
yvela xazi ikveTeba - es centria mSobliuri qalaqi, venecia. iseve, rogorc odisevsi brundeba mravalwliani xetialidan sakuTar qalaqSi, marko polosTvis samyaros ukidegano siSoreze mogzaurobisas yovelTvis arsebobs erTi adgili, romelsac yovelTvis ubrundeba, sadac ar unda iyos
igi. da es adgilia sakuTari samSoblo, mSobliuri venecia.
literatura
kalvino 1980: Calvino, Italo. Una pietra sopra. Torino, Einaudi.
kalvino 1993: Calvino, Itallo. Le citt invisibili. Milano, Arnoldo
Mondadori Editore.
franki 1945: Frank J. Spatial Form in Modern Literature: An
Essay in Three Parts. The Sewanee Review. Johns
Hopkins University Press. Vol. 53, No. 4 (Autumn,
1945), pp. 643-653
canava rusudan 2010: Tanaxetiali. Jurnali arili. marti, 2010 w.
xaTuna TavdgiriZe
qalaqi da gamoqvabuli
miTopolitikuri
narativis dasawyisi
ab urbe condita
xaTuna TavdgiriZe
44
45
TaderTi mizezi/motivi, ris gamoc iqmneba enqidu, miTopolitikuria: man gilgameSis, rogorc qalaqis mmarTvelis gadagvarebuli
buneba, qaosuri Zalmomreoba - ,,gulis grigali(rogorc amas
mxatvrulad ambobs eposi) unda SeaCeros. mxolod gilgameSis
oreuls, gilgameSis qaosuri Zalis prototips - enqidus SeuZlia amis gakeTeba: amitom eposi enqidusa da gilgameSs, am heterogenul wyvils, fizikur da sulier oreulebad saxavs. swored aq warmoCndeba mTeli sicxadiT sawyisi paradigmis arsi:
xaTuna TavdgiriZe
46
mis gulis grigals gautoldes !
47
bulidan
SiSveli bunebidan, udabnodan pirdapir qalaqSi ver moxvdebi. jer gamoqvabulis - ,,bunebrivi saxlis stadia unda gaiaro.
meore paradigma auqmebs dualur radikalizms(udabno - qalaqi)
da Semohyavs Sua, mediaciuri rgoli - gamoqvabulis miToxati.
Suamdinarul eposSi pirdapiri saxiT ar Cans gamoqvabuli,
magram igi ivaraudeba. enqidu pirdapir udabnodan da zoomorfuli samyarodan, Suamavlis gareSe veraviTar SemTxvevaSi moxvdeboda uruqSi. igi polisSi Sesvlamde bunebrivi oikosis mkvidri
gaxda. misi gamoqvabuli iyo SamxaTi da SamxaTis mwife sxeuli.
iSTaris taZris saRvTo roskipma veluri kaci sakuTari sxeulis
gavliT adamianur kulturas aziara:
xaTuna TavdgiriZe
48
,,samosi dafina, daawva enqidu,
49
xaTuna TavdgiriZe
50
mnaSi adamians monawileba ar miuRia. amitom gamoqvabulSi moxvedrili lugalbanda garkveuli droiT velur enqidus emsgavseba, enqidusaviT zoomorfuli niSnebiT aRibeWdeba. gamoqvabulidan gamosuli aRarafriT hgavs uruqel gmirs, Cliqosani gareuli nadiriviT moZraobs. miuxedavad imisa, rom am eposisaTvis
zogadad damaxasiaTebelia zoomorfuli metaforika, rac miTosur teqstebSi imTaviTve arqetipuli sazrisis matarebelia, am
epizodSi gamokveTilad xazgasmuli metaforizeba sakralur metaformozamde midis(aseT gancdas gvitovebs):
,,netari lugalbanda gamoqvabulidan gamovida. . .
man erTi Cliqi miwaze Camodga,
im adgilidan Cqarobda kanjariviT,
mTebze gadavida SaqaniviT,
datvirTuli, didi, Zlieri, saxedariviT,
sirbili wyuroda, garSemo xtoda, moxdenili saxedariviT(eposebi 2009:69).
lugalbandas ,,gaCliqosneba epizoduri, wamieri gaelvebaa
da rogorc preistoriuli warmavali xilva maleve qreba. magram
am epizodis CarTva, rogorc raRac axlis dasawyisis mijna, aucilebeli iyo. lugalbandas xanmokle gatyiurebis motivi gamiznulad Segvaxsenebs Tavdapirvel paradigmas, rom amis Semdgom,
axali paradigma misi uaryofis gziT ganviTardes.
ganviTarebis es xazi bunebis, udabnos, qaosis uaryofamde,
srul gauqmebamde midis: marTalia gamoqvabuli udabur bunebas
agrZelebs, magram igi bunebaSi gamoyofili SemosazRvruli sivrcea da rac mTavaria(axali paradigmis narativisTvis), gamoqva-
51
aris antipodic, dabrkoleba qalaqisken mimaval gzaze da qalaqis mediaciuri oreulic, rogorc struqturirebuli sivrce,
romelic qalaqTan gvaaxlovebs. igi Tavis sakralur wiaRSi, iniciaciisa da gardamavali ritualis aRsrulebis saxlSi, qalaqisTvis, moqalaqeobisTvis, mmarTvelobisTvis amzadebs iniciaciis
gmirs. swored am gaormagebis unariT, gamoqvabuli fizikuridan
sxva, metafizikur arsebobaSi gadadis. metafizikur ganzomilebaSi gadasvla sizmris gziT isxams xorcs: qalRmerT inanasagan
Zilmogvril lugalbandas sxvadasxva RvTaebebi ecxadebian, isini
mis gamojansaRebaSi, rogorc ritualSi, ise arian CarTulni,
oRondac ritualis ukanasknel gadamwyvet aqts - lugalbandas
gamojansaRebas da gamoqvabulidan gamoyvanas mzis RvTaeba uTu
ganasrulebs, rogorc es Tavidanve, Zmebis bWobaSi iyo gamoTqmuli. isev solaruli miTosis metafizika: ,,Wabukma uTum Tavisi
brwyinvale sxivi cidan moafina, mTis gamoqvabuli Tavisi Tavisi
melamiT gaunaTa; brwyinvale lugalbandas mTis gamoqvabulSi
uboZa, misi keTili udugi cidan mouvlina; misi keTili lama
ukan gaayola.(Suamdinaruli 2009).
metafizikuri sizmari uxilavi bewvis xidia gamoqvabulsa
da qalaqs Soris, romelmac paradigma ukanasknel, gadamwyvet fazaSi unda gadaiyvanos saboloo mizani gamoqvabuls Sefarebuli mefis gacxadeba, misi qalaqSi Seyvana da intronizaciaa.
52
xaTuna TavdgiriZe
53
farnavazis politikuri miTosi zedmiwevniTi terminologiuri sizustiT gaacxadebs axali paradigmis gamoqvabuls metafizikur sazriss - ,,ukacuri saxli gamoqvabuli-oikosia, urbanuli civilizaciis saxli-oikosis miTosuri prototipi.
cxadia, farnavazisTvisac, uruqeli lugalbandas msgavsad,
gamoqvabuli, rogorc polisidan mokveTili gaucxadebeli mefisa
da moqalaqisTvis, droebiTi TavSesafaria, qalaqis nostalgiis
adgilia da rac mTavaria iniciaciis saxlia, swored amitomac,
ukan qalaqSi dasabrunebeli erTaderTi metafizikuri(da fizikuric) saSualeba. mcxeTidan iZulebiT gaxiznuli farnavazi(am
droisTvis igi ukve meored, mcxeTidan gaqcevasa da sparseTSi
deduleTSi Tavis Sefarebas gegmavs), aq, gamoqvabulSi gaivlis
mefisTvis(mefe-RvTaebisTvis) aucilebel iniciaciis or fazas:
pirveli - numinozuri gamocdileba modis metafizikur gamoqvabulSi, mzis SuqTan Sexvedrisas da meore, - fizikur gamoqvabulSi(esec metafizikuris nawilia, rogorc miTiuri Tavgadasavali) igi, rogorc qarTlosiani, mcxeTosis gvaridan wamosuli,
iZens/ibrunebs Tavis kuTvnil samefo davlaTsa da Zalauflebas.
mxolod gamoqvabulis iniciaciaSi ganicdis farnavazi mefisTvis
aucilebel metamorfozas da mxolod gamoqvabulis ,,ganZi(xorcSesxmuli fizikur da metafizikur aspeqtSi) aZlevs mas saSualebas ukan poliss daubrundes
legitimuri mefe-mmarTvelis
statusiT. am gziT, gamoqvabuli da misi ,,ganZi - fizikurad
gacxadebuli saxelmwifo saunje(mefe-RvTaebis samefo regaliebis
miToxati), safuZvels uyris qarTul monarqiul institucionalizmsa da qarTul saxelmwifoebriobas.
vin aris pirveli qarTuli politikuri miTosis mTavari
gmiri - farnavazi?
farnavazma, gacxadebulma mefem, gaucxadebeli mefis RvTaebriv irems adevnebuli miTiuri amiranis gamoqvabulisken mimavali gza gaiara: ,,xolo mas dResa Sina ganvida farnavaz da nadirobda marto, da devna uyo iremTa velsa diRomisasa. da ivltodes iremni RirRalTa Sina tfilisisaTa. misdevda farnavaz,
styorca isari da hkra iremsa. da mcires warvlo iremman da daeca Zirsa kldisasa(mroveli 2008).
,,farnavazis cxovrebis es pasaJi, windawin gamyarebuli
sizmris miTosemantikiT(ukacuri saxli da mzis Suqi) uZvelesi
xaTuna TavdgiriZe
54
farnavazi gamoqvabulidan gamodis rogorc gacxadebuli mefe, gamodis samefo davladiT(ganZiT), amirani ki, gaucxadebeli
mefe, gaucxadebelive rCeba gamoqvabulSi mijaWvuli.
amiranic mefea da saxelmwifos mmarTveli(Tundac gaucxadebeli). es eposis ukanaskneli epizodidan Cans. mijaWvuli gmiris
gaTavisuflebis amao mcdelobisas, erTi Zalzed mniSvnelovani
dialogi Sedgeba massa da vinme mwyemss(an monadires) Soris.
swored es epizodi gaacxadebs amiranis mijaWvis namdvil mizezs,
Tu ratom aujanyda, daupirispirda gmiri RvTaebas, sakuTar naTlias(saidanc warmoiSva amiranis ,,RmerTmebrZoleobis cru miTi), romelic sinamdvileSi mefe-RvTaeba da mmarTveli politikuri Zalaa.
gamoqvabuls, romelSic amirania mijaWvuli, kari weliwadSi
mxolod erTxel exsneba. swored am dros aRmoCnda viRac mecxvare amiranis pirispir. CvenTvis sainteresoa maTi dialogi:
,,amirani etyvis, rom me sawylis da Raribis mokeTe var, ras meridebi, modi axloo. Turme im kacs zurgze puris guda hkidebia. axlo misula, amirans amouRia gudidan puri, mouWeria xeli. ,,em purs rogor sWamT, Tqve sawylebo, aseT Sav oflSi
aris mozelilio. Sen maS rogor pursRa Wamo? ekiTxna Tavisi mxriT glexsac. ai rogorsao, eTqo amirans da meeWirebina xeli, rZe ki gasloda wurwuriT. ,,me rom aveSo qveyanazed sisxlis puris Wama aRar iqnebao eTqva amirans daRonebiT. me
giSvelio, daeZaxa glexs(amiraniani 1947:296-297). swored es
epizodi gaacxadebs mTliani eposis miTopolitikur paTossa da
sazriss amirani arsebul politikur reJimTan dapirispirebuli da gamoqvabulSi gamoketili gmiria. pirveli qarTuli miTopolitikuri narativic gamoqvabulSi mijaWvul amiranTan erTad Caisaxa, magram veRar ganviTarda. am miTopolitikuri narativis gangrZobas ukve leonti mrovelTan ,,qarTlis cxovrebaSi
55
vkiTxulobT. ,,farnavazis cxovrebis politikuri miTosi uSualod agrZelebs amiranis eposis politikur miToss, mis miTopolitikur ideas asxams xorcs:
mijaWvuli amirani Tavisufldeba da gamoqvabulidan gamodis, oRondac gamodis farnavazis saxiT, rogorc gacxadebuli
mefe, rogorc pirveli qarTuli saxelmwifos fuZemdebeli. arsebiTad, aq iwyeba qarTuli miTopolitikuri narativi.
amdenad, gamoqvabuli qaosisa da polisis niSnebiT aRbeWdili, mediaciuri kanonzomierebiT struqturirebuli metafizikuri sivrcea, iniciaciis adgilia, droebiTi TavSesafaria, romelmac Tavisive gansacdelSi/iniciaciaSi unda amyofos/Seifaros momavali mefe. gamoqvabuli mefes gaacxadebs. gacxadebuli mefe gamoqvabulidan metafizikur Zalas sizmrad movlenil mnaTobs(RvTaebis korelati), mzis Suqs, mis naTels gamohyavs da
gzas uxsnis sataxto qalaqisaken, misi intronizaciis sakraluri
adgilisaken.
aseTia qalaqis mediaciuri paradigmis miToxati, misi funqcionirebis miTosuri qarga.
56
xaTuna TavdgiriZe
uzrunvelsayofad, dauSva saxelmwifoebrivi, legitimuri, ,,keTilSobili tyuili rogorc miTosi: ,,sicrue RmerTebisTvis
usargebloa, adamianebisTvis ki sargebloba moaqvs, rogorc erTgvar wamals(platoni 2003:389b). iqve gviyveba socialur-politikuri kontrolis miToiaraRad, politikur miTosad gardaqmnil finikiur anTropologiur miTs, romelmac idealuri saxelmwifos samwaxnagovan ierarqiaSi simSvide da wesrigi unda
uzrunvelyos:
,,vecdebi davarwmuno jer mmarTvelebi da mcvelebi, Semdeg
ki danarCeni moqalaqeebic, rom yvelaferi, rac maTTvis gadagvicia da gviswavlebia, sxva ara aris ra, Tu ar sizmari, sinamdvileSi ki isini miwis wiaRSi Caisaxnen, iqve izardnen da Camoyalibdnen, - TviTonac, maTi saWurvelic da mTeli maTi akazmulobac, - ris Semdegac dedamiwam, maTma mSobelma, am qveynad moavlina isini. amitomac marTebT, ise zrunavdnen TavianT samSobloze, rogorc dedasa Tu ZiZaze, - momxvdurTagan icavdnen mas
da ise epyrobodnen danarCen moqalaqeebs, rogorc miwisganve Sobil RviZl Zmebs. . . Tqven, Cveni saxelmwifos moqalaqeno, erTmaneTis Zmebi xarT, ase vityodiT am arakis Tanaxmad, - magram
RmerTma, romelmac gamogZerwaT, zogierT Tqvengans, visac mmarTvelobis unari Seswevs oqro Seuria dabadebisas, amitomac maTi
fasi aravinaa amqveynad; mcvelebs vercxli, xolo miwis muSebsa da xelosnebs spilenZi da rkina. dabadebiTve erTmaneTis
Tvistomni xarT, magram upiratesad Tqvensave msgavsTa badebT,
Tumca, zogjer isedac xdeba, rom oqros modgma vercxlis naSierT aZlevs dasabams, vercxlisa ki oqrosas; igive iTqmis danarCenTa mimarTac . . . (platoni 2003).
aq gamoCnda pirvelad platonis gataceba liTonuri, rogorc kosmosisa da sxvadasxva kacobriuli modgmis substanciur
pirvelelementTa miToklasifikaciiT, rac ara mxolod elinurberZnuli(aq platonis uSualo wyaro berZnuli miTebis erT-erTi sistematizatori hesiode iyo), aramed aRmosavluri miTosuri tradiciiTac iyo gamyarebuli(mag.induri klasifiacia xuT
kosmiur droze). ,,saxelmwifos merve wignSi platonma oTxi miTokosmiuri ciklidan/epoqidan Tavis ,,idealur qalaqs ,,oqros
xanis paradigmaSi miuCina adgili, Tumca iqve misi harmoniis
rRvevac iwinaswarmetyvela: ,,verc hesiodeseul sxvadasxva mod-
57
gmas ganasxvaveben erTmaneTisagan da verc oqros, vercxlis, spilenZisa Tu rkinis Tqveneul modgmas. roca rkina vercxli hgoniaT, spilenZi ki oqro, amas Sedegad mosdevs Tanasworobis, samarTlianobisa da harmoniis rRveva.(platoni 2003:VIII-577a562a.). platoni Tavisi idealuri qalaqis ,,oqros xanis aRsasruls gardauvali ontologiuri kanonzomierebiT xsnis: ,,Znelia
Searyio amnairi wyobilebis mqone saxelmwifo, magram raki yvelaferi, rac ibadeba, sasikvdilod ganwirulia, verc es saxelmwifo gaZlebs samaradisod. amdenad, idealuri qalaq-saxelmwifo, rogorc ,,oqros xana, ganuxorcielebelia(myifea) Tavad
miTosSi da mis kvalze, platonis ,,idealuri qalaqis koncefciaSic(rasac, nebiT Tu uneblieT, yuradRebis miRma tovebdnen
cnobili utopistebi)2. oqros xana sawyisi, bednieri epoqaa, magram misi srulyofileba(gadametebis gziT) gadagvarebadia da TandaTan sxva, dabali rangis liTonebis - vercxli, spilenZi, rkina, kategoriebSi gadadis, sabolood ki sruli kraxiT - eqatologiiT sruldeba. aq niSandoblivia ,,saxelmwifos qronologia(,,saxelmwifos Tavebis/wignebis qronologias vgulisxmob),
romelSic garkveul kanonzomierebas vWvretT: platonis ori miTi qronologiuri kanonzomierebiT lagdeba, sadac ,,idealuri
qalaqis miTi(wigni mesame) win uswrebs ,,gamoqvabulis
miTs(wigni meSvide). merve wigni ki idealuri qalaqis kraxs
gvamcnobs. merve wigni aris mxolod Semajamebeli aqti, ganaCenis
gaformeba, is rac imTaviTve nagulisxmevi iyo gamoqvabulis miTSi.
platoni or, erTmaneTisagan gansxvavebul miTs gviyveba. Tavdapirvelad qmnis ,,oqros xanis qalaq-saxelmwifos miToxats,
gvarwmunebs mis universalurobaSi, magram iqve, sul raRac oTxi
Tavis(wignis) Semdeg iwyebs TviTmxilebas:
patimrebi TavianT win gamoqvabulis kedelze mocimcime landebis garda verafers xedaven, radgan gaCenis dRidan Tavis ukan
mibrunebac ar SeuZliaT. kedlis am landebs isini namdvil sagnebad miiCneven. xolo gamoqvabuli romelic eqosaviT imeorebs
mgzavrebis sityvebs, es eqo patimrebs mocimcime landebis saubari hgoniaT. amdenad, isini namdvil sagnebad aRiqvamen nadvili
sagnebis Crdilebs. ra moxdeba maSin, Tu patimrebs borkilebs ahyrian da gaaTavisufleben, daixsnian aseTi umecrebisagan? . .
.(platoni 2003).
58
xaTuna TavdgiriZe
mxolod miTs SeuZlia miTisagan ganjadoeba, amitomac platons ,,saxelmwifos meSvide wignSi Semoaqvs ,,idealuri qalaqisagan ganjadoebis ,,gamoqvabulis miTi. meSvide wigni aris is
zRvari, saidanac iwyeba miTosisa da misi fantazmebis mxileba,
,,idealuri qalaqisa da misi miTosis uaryofa. amgvarad, uxilavi Zafebi gaibmeba qalaqsa da gamoqvabuls Soris, sadac qronologia Tavis sityvas ambobs: platoni, Tavdapirvelad, qmnis
,,idealur qalaqs, qalaqis sakelTildReod Semoaqvs da amkvidrebs oqros xanis politikur miToss da Sedegad iRebs ,,idealuri qalaqis metafizikur oreuls - ,,gamoqvabuls, Tavisi
moqalaqe-tusaRebiTa da kedlis miTo-CrdilebiT. platoni gviCvenebs, rom qalaq-saxelmwifos politikuri miTosi gamoqvabulis
kedlebiT SemosazRvravs polisis sivrces, romelsac gadaaqcevs
diadi fantazmis ,,idealur qalaqad, elinuri xanis ,,disneilendad.3 qalaqSic da gamoqvabulSic WeSmaritebas faravs miTosuri ,,Crdilebi, utopiuri fantazmi. ,,idealur qalaqSic da
,,gamoqvabulSic sicrue(metafizikuri) mefobs, gabatonebulia
platoniseuli ,,keTilSobili tyuili, rogorc miTosi, rogorc axali socialur-politikuri xilva. idealuri qalaqis viTom Tavisufal moqalaqes gamoqvabulSi xelborkilebi adevs.
swored xelborkilebi da gamoqvabulis bneli, daxuruli sivrce
uCvenebs idealuri qalaqis moqalaqes Tavis realur mdgomareobas: is mijaWvulia miTze(erTsa da imave dros, politikur da
metafizikur miTze), igi tusaRia da mxolod erTi mimarTulebiT SeuZlia cqera miTiuri fantazmis mimarTulebiT.
59
TiTqos es ori miTi Tavisi paTosiT erTmaneTis sapirispiroa: Tuki ,,idealuri qalaqis miTi ,,keTilSobil sicrueSi
arsebobisaken gvibiZgebs, gamoqvabulis miTi, amis sapirispirod,
cdilobs gagvaTavisuflos miTosuri fantazmisagan. magram orive
miTi, sabolood, mainc erTsa da imave SemosazRvrul sivrceSi
gvabrunebs, qalaq-gamoqvabulSi, diadi fantazmebis, miTosuri
xilvebis polisSi da mis ontologiur politikaSi. orive miTi
erTad(da ara cal-calke) erT saerTo spiralur paradigmas gamoxatavs: qalaqisa da gamoqvabulis spiraluri gadakveTis, Tanxvedris, Serwymis paradigmas. amitomac wers leo Strausi, platonis interpretaciisas: ,,gamoqvabulis datovebiT qalaqis mTeli xedi da politikuri sferoebi qreba Tvalsawieridan. Tuki
filosofosma politikuri mmarTveloba unda ganaxorcielos, mas
gamoqvabulSi dabruneba mouwevs; anu mzis sinaTlidan Crdilebis
samyaroSi dabruneba.. . (Strausi 2011:56).
gamoqvabuli politikuri bunagia, mxolod aq, amgvarad modelirebul sivrceSia SesaZlebeli polisis, anu ,,politikis
ganxorcieleba. aq aris adamianebis, moqalaqeebis da maTi filosofosi mmarTvelebis(mefe-filosofosi) adgili. amitomac abrunebs ukan, gamoqvabulSi iqidan TavdaRweul ukve filosofosad
qceul ,,yofil patimars Tavad platoni, saxelmwifo interesebisa da uzenaesi samarTlianobis saxeliT. swored am epizodSi
gaacxada platonma, rom mesame wignis ,,idealuri qalaqi da meSvide wignis ,,gamoqvabuli da erTi da igivea:
,,... magram roca am simaRles miaRweven da guls ijereben
misi WvretiT, imis nebas ki aRar mivcemT, rac dRes nebadarTulia maTTvis. . . . am simaRleze darCenisas, Tuki aRar isurveben
60
xaTuna TavdgiriZe
raluri paradigmis fundamenturi nawilia, igi mTlianad gansazRvravs platoniseuli paradigmis arss: adamianebs(gamoqvabulis
tusaRebs, moqalaqeebs) ar surT irwmunon WeSmariteba miTiuri
fantazmis miRma. gamoqvabulSi mibrunebul gonebaganaTebul yofil patimars ,,Tu mRvimeSi samudamod gamomwyvdeul patimrebTan
kvlav mouwevda paeqroba ama Tu im landisa da misi mniSvnelobis gamo, gana masxrad ar aigdebdnen am sityvebiT: ras miexeteboda im simaRleze, sul tyuilad dakarga Tvalis Cinio? ase
rom, Tu vinme Seecdeboda tyveobidan daexsna da maRla aeyvana
isini, gana imwamsve sul ar gaafrTxobinebdnen, xelSi rom CavardnodaT?(platoni 2003).
61
ki damateba iqneba masis dasarwmuneblad, kanonebis gansamtkiceblad da sargeblobis mizniT. aristotele 1964:249.107-4b)).
oRondac, aristotele gverds uvlis ,,keTilSobil tyuils.
rogorc karlo ginZburgi wers, aristotelesTvis ,,mravalTa
asalagmavi iaraRi WeSmaritebis uaryofa da sicruis SemoReba ki
ara, misi anTropomorfuli SeniRbvacaa. sadac ,,pirveladi Sinaarsi narCundeba miTosis saxiT. . . platonma bevrad ufro sastiki suraTi daxata(ginZburgi 2011:351).
marTlac, platoni sastik miTosuraTs xatavs: igi Seqmnisa
da Seqmnilis uaryofis gziT midis, ,,oqros xanisa da esqatologiis radikalizms misdevs. arsebiTad aseTia spiraluri miToparadigma, ,,maradiuli brunvis miTi, sadac sawyisi yovelTvis
aRsasrulTanaa da mas kveTs.
rogorc Cans, platoni mainc tradiciuli miTosis paradigmaSi moZraobs.
SeniSvnebi
1.Cveulebriv miTosSi istoriuli qronologia darRveulia
da igi miTosur qrologias Seesabameba. amitomac Cven paradigmebs
miTosuri msoflmxedvelobis qronologiiT valagebT. kacobriobis kulturisa da azrovnebis(msoflmxedvelobis) istoriam
icis, rom dualuri msoflmxedveloba da movlenaTa binaruli
dayofa-aRqma azrovnebis pirveladi formaa, amitomac paradigmulad gilgameSisa da enqidus filosofiur-ontologiuri miTosi
win uswrebs Sumer mefeTa enmerqarisa da lugalbandas eposebis eTno-politikur msoflmxedvelobas, sadac umTavresi miTopolitikuri paTosi uruqis, rogorc upirvelesi qalaq-polisis
hegemonobaa. Sumerul-aqaduri teqstis mTargmneli prof. z.kiknaZe Zalian zustad gansazRvravs am eposis Janrs: ,,enmerqarisa da
lugalbandas epikuri ciklebi nacionaluri xasiaTisaa, SegviZlia maT nacionaluri eposebi vuwodoT, ramdenadac maTSi aSkarad Cans uruqis interesebi, misi swrafva dasaxlebul samyaroze
hegemoniisken(Suamdinaruli 2009).
xaTuna TavdgiriZe
62
literatura
amiraniani 1947: m.Ciqovani, mijaWvuli amirani, Tb.1947.
aristotele 1983: . . .
: 4 . . 4. .: ,1983.
aristotele 1964:
aristotele, metafizika, mTargmneli
T.kukava, Tb.1964.
gaseti 1993: xose ortega i. gaseti, ,,masebis amboxi, Tb.1993.
gilgameSiani 2009: ,,gilgameSiani, Zveli Suamdinaruli eposi,
aqaduridan da Sumerulidan Targmna zurab kiknaZem,
Tb.2009w.
ginZburgi 2011: karlo ginZburgi, nakvalevebi, miTebi, mikroistoria. essebi evropis istoriisa da kulturis Sesaxeb, Tb.2011.
mroveli: leonti mroveli, farnavazis cxovreba. wignSi: qarTlis cxovreba, redaqtori roin metreveli, Tb.2008.
platoni 2003: platoni, ,,saxelmwifo, Targmani baCana bregvaZisa, ,,nekeri, Tb.2003.
63
Smiti: , .
, 2000.
Strausi 2011: leo Strausi, ra aris politikuri filosofia?
,,saunje, Tb.2011.
Suamdinaruli 2009: Suamdinaruli poezia, Targmna da winasityvaoba daurTo zurab kiknaZem, Tb.2009.
eposebi 2009: Sumer mefeTa eposebi, Targmna da winasityvaoba
daurTo nino samsoniam, Tb.2009.
nestan kutivaZe
bednieri qalaqi, rogorc
sabWoTa totalitaruli
saxelmwifos metafora
levan bolqvaZis zRaparSi moxvedrili biWis ambis mixedviT
Tanamedrove qarTul mwerlobaSi
literaturuli zRapari, rogorc Janri,
sakmaod popularulia. qarTul literaturul zRapars SesaZlebelia Tvali gavadevnoT XIX saukunis meore naxevridan.
bunebrivia, mas araerTi saukeTeso warmomadgeneli hyavs. imis dasadastureblad, rom qveynis umniSvnelovanesi problemebis warmosaCenad, sociumisaTvis,
zogadad adamianuri yofisaTvis damaxasiaTebeli mravali Temis kultivireba
mxatvruli TvalsazriT warmatebulad
moxerxda am JanriT, sakmarisia akaki wereTlisa da vaJa-fSavelas dasaxelebac.
miuxedavad imisa, rom XX saukunis dasawyisi am kuTxiT ar gamoirCeva didi
mravalferovnebiT (n. lorTqifaniZe, s.
cirekiZe, S. aragvispireli, al. abaSeli,
s. kldiaSvili ...), mainc Seiqmna ramdenime sagulisxmo teqsti. XX saukunis II
naxevarSi mimdinare mxatvruli literaturis Tvisebrivi ganaxlebis procesi
Seexo literaturuli zRapris ganviTarebasac. am periodSi da mogvianebiT samoRvaweo asparezze gamosulma araerTma
mweralma gamoaqveyna sayuradRebo nawar-
65
66
nestan kutivaZe
67
68
nestan kutivaZe
zedania (zedania 2015), Tumca misi gavrcoba teqstis araerT monakveTsa da detalzea SesaZlebeli.
saswaulebis kaskadi, romelic marTebuli mxolod zRaprisaTvis relevantur sivrceSi aris, amiT ar mTavrdeba. rac ufro met uzrobas sTxoven xalxs, miT ufro meti xalisiT da gatacebiT asrulebs yvela moZaladeebis survils (bolqvaZe 1978:
36),- esec profesor kompotinis kidev erTi Sefasebaa bednieri
qalaqis yofisa da igi Tavis TavSi moicavs brbod gardaqmnili
masis qcevis Taviseburebasac.
gmiris winaSe mdgari erT-erTi rTuli davaleba saaTze jados axsnaa, raTa dro Cveul mdinarebas daubrundes da mefe Cigidi mokvdavi gaxdes. Wabuka, ra Tqma unda, funqciurad gmiria,
WeSmariti ufliswulia, romelmac princesa unda gamoixsnas da
realur droSi daabrunos bednieri qveyana. igi amisaTvis dajildoebulia araCveulebrivi unariT. garda amisa, mis gverdiT aRmoCndebian Semweebic, rom maTTan erTad SeZlos inis mamis gamoxsna da boroti, sikeTisagan daclili drois dasruleba.
sayuradRebo mxatvruli saxea profesori kompotini - gonieri swavluli, romelic amasTanave wesierebiTac gamoirCeva. kompotinis iseve, rogorc gogonas papis mxatvrul saxeebs mwerali
ostaturad iyenebs mis mier gamogonili samyarosa Tu sxva gmirebis refleqsiisaTvis. profesoris moxsenebebiT mefem kargad
icis sinamdvile. bunebrivia, swavluli kargad acnobierebs, rom
qveyanas daRupva elodeba. aqac erTi ostaturad mignebuli niuansis wyalobiT, iolad aluzirdeba totalitaruli epoqis, aseve, erT-erTi arsebiTi niSani - mefe mixvda, rom kompotini yvela mis ministrze Wkviani iyo da swored amitom brZana giJad
gamoacxadeTo,- sabWoTa sistemaSi sakmaod aprobirebul xerxs
mimarTavs avtori (bolqvaZe 1978: 71). mwerals eWvi ar epareba
imaSi, rom yvela tirani axerxebs saTavisod Seqmnil situaciis
met-naklebad marTebulad Sefasebas: yvelaze ufro ki imisi eSinoda, am frinvel-yvavilebis urCobas xalxis urCoba ar mohyveso, - wers bolqvaZe (bolqvaZe 1978: 72). aseTi sistemebi realuradac da zRapris Zalze tradiciuli kliSeTic yovelTvis
wyvets arsebobas. SeuZlebelia misi transformacia. adre Tu
gvian is aucileblad ingreva. amdenad TiTqmis SeuZlebelia gadarCenis gzis povnac. am teqstSi moZebnili gamosavali - sikeTologiis laboratoria mikrosamyaroa, romelSic ironizirdeba,
parodirdeba realuri Sinaarsisasagan daclili da xelovnuri
69
nestan kutivaZe
70
literatura
71
lupanova 2015: . .
.
http://smalt.karelia.ru/~filolog/pdf/lupanov2.pdf; moZiebulia 27.10.2015.
Skuratova 2015: ..
-I .
http://pglu.ru/upload/iblock/143/uch_2011_iv_00032.pdf;
moZiebulia 27.10.2015.
irine maniJaSvili
Tbilisi terenti granelis
poeziaSi
Tbilisi araerTi Semoqmedis STagonebis wyaro gamxdara. Tu gadavxedavT
mis istorias, vnaxavT, rom aramarto
qarTveli xelovanebi, poetebi iyvnen
TbilisiT
aRfrTovanebulni, aramed-bevri ucxoeli mogzauri Tu mweralic.
Tbilisis kolorituloba da misi Sarmis saidumlo, albaT, ganpirobebuli iyo
misi geografiuli mdebareobiTac, radgan
is warmoadgenda aRmosavlur-dasavlur
kulturaTa sinTezs. Tbilisis mimzidvelobas gansazRvravda mainc is Rirebulebebi da tradiciebi, erTgvari Tbilisuri
esTetika, rac uSualod misTvis iyo damaxasiaTebeli.
me-20 saukunis dasawyisi, kerZod,
20-iani wlebi, TbilisisTvis metad
progresuli aRmoCnda. am periodSi dedaqalaqis kulturuli cxovreba piks aRwevs. ukve 10-iani wlebidan Tbiliss aqtiuri mxatvrul-literaturuli cxovreba hqonda. grigol robaqiZe ase aRwers maSindel Tbiliss: tfilisi ucnauri qalaqia, xolo 1919-20 wlebSi kidev ufro aucnaurda. gamorekili Tu gamoqceuli rusebi Tavs aq afarebdnen. vin
ar iyo maSin tfilisSi?.. tfilisi gaxda
poetebis qalaqi. kafe internacional-
73
74
irine maniJaSvili
terenti granelis poeziaSi Tbilisi araerTgvarovani semiotikuri niSniT vlindeba. miuxedavad amisa, yvelgan igrZnoba poetis gansakuTrebuli damokidebuleba Tbilisisadmi, dedaqalaqisadmi. granelis mborgavi sulisTvis, romelic martosulobisTvis iyo ganwiruli Tavisi miraJuli xilvebiT, qalaqi, Tbilisi
aRmoCnda navsayudeli, Sina... Tumca, is arc aq grZnobda Tavs
mSvidad da bednierad. terenti granelis portretisTvis es erTi frazac sakmarisia: ara sicocxle, ara sikvdili, aramed-raRac sxva... (graneli 1991:6) poeti mwvaved ganicdis TbilisTan ganSorebas: vSordebi Tbiliss, mgoni didi xniT.(graneli
1991:21) am patara leqsSi samjer meordeba es striqoni, romelic ufro amZafrebs ganSorebis tkivils. dedaqalaqi misTvis
wminda TavSesafaric aris da amave dros saflavic unda rom
iyos... cnobilia granelis damokidebuleba zogadad sikvdilTan,
sasaflaosTan. es Tema mistikuri saburveliT aris moculi; sikvdilis gza midis caTa sasufevlisken, sulis ukvdavebis Ziebisken.
rogorc aRvniSneT, poetis gamoTxoveba TbilisTan yovelTvis
emociuria. sul iCqaris, rom daubrundes qalaqis xmaurian
ritms. albaT, am xmauriT unda CaaxSos Tavisi martosuloba da
ganwirulobis Zaxili:
me guSin Tbiliss gamoveTxove
da dRes TbilisSi msurs dabruneba.(graneli 1991: 62)
aseTive ganwyobaa leqsSi gamgzavreba Tbilisidan. dasawyisSive
lurji feri ukve mwuxarebis maniSnebelia:
iyo silurje Cemi mxlebeli
da mwuxareba dumils isvrida...
mihqris matarebliT terenti graneli da mas eCveneba, rom samudamoa es ganSoreba dedaqalaqTan:
ganSorebisTvis guli mtkioda
da ar velodi me dabrunebas.(graneli 1991:66)
75
irine maniJaSvili
76
77
irine maniJaSvili
78
79
irine maniJaSvili
80
81
literatura
alimonaki 1990: alimonaki l. kviris wirvebi anu cxovreba terenti granelisa, merani, Tb.
graneli 1991: graneli t. or tomad, aieti, Tb.
graneli 1990: graneli t. leqsebi, xelovneba, Tb.
graneli 1979: graneli t.rCeuli. Tbilisi: sabWoTa saqarTvelo
82
robaqiZe
irine maniJaSvili
irakli mWedliSvili
polisuri sivrce socialuri kosmosi da
kosmopolitizmi
dakargul dialogSi, `filosofiis
Sesaxeb~, rig Zvel avtorTa gadmocemiT,
aristotele acxadebda, rom polisis
warmoSoba sruliad garkveul siaxleTa,
kanonTa SemoRebisa da qalaqis yvela nawilis erTianobaSi momyvan pirobaTa gamogonebis Sedegad moxda. sibrZne, rogorc aristotele Tvlida, swored amgvar siaxleTa momtan gamogonebas ewoda,
rameTu misi Semqmnelebis, polisis moqalaqis yvela Rirsebis aRmomCeni `Svidi
brZenis~ damfuZnebel-gardamqmneli SemarTeba, maTi saqmianoba, maTsave gonismier madls, azrTa mwvdom da momkreb Zalisxmevas daefuZna.
umetes
Tanamedrove
swavlulTa,
TiTqmis sayovelTaod miRebuli azriT,
qalaqur dasaxlebaTa warmoSoba `pirvelad dafuZnebas~, anu momTabare da monadire-momgrovebluridan, erT adgilze,
SezRudul arealSi cxovrebis wesze gadasvlis process ukavSirdeba. `neoliTur revolucias~, agrikulturis Semosvlas, aseT, upiratesad ekonomikuri safuZvelidan momdinare SexedulebaTa Tanaxmad, dasaxlebaTa warmoSoba, anu adamianTa adgilebze damagreba da mosaxleobis simWidrovis zrda mohyva. Sesabamisad, urbanul areTa warmoSobis, anda qa-
84
irakli mWedliSvili
laqTa aRmocenebis mTavar winapirobad, maxasiaTeblad Tu ganmsazRvrel niSnad, aRniSnuli SexedulebiT, swored empiriulekonomikur garemoebaTa Sedegad warmoqmnili mWidrod gansaxlebis SesaZleblobaTa arseboba miiCneva. am movlenas, anu qalaquri
Tanacxovrebis arealTa aRmocenebas, wina, miwis SezRudul areze
damagrebis wminda agraruli periodisagan gansxvavebis mizniTa da
imis gamoc, rom pirvel saxelmwifo warmonaqmnTa, adreul civilizaciaTa Seqmna, swored marTvis sadaveTa, Zalaufleba-gavlenis veqtorTa momkreb qalaqur infrastruqturaTa warmoSobas
ukavSirdeba, zogjer, `dafuZnebis~ Tu `SemWidroebis~ meoreul
etapsac uwodeben.
polisis, anu `qalaqi-saxelmwifo~ saxis civilizaciis warmoSobis winapirobaca da misi qmnadoba-arsebobis xasiaTic, socialuri mowesrigebis istoriul tendencias, `SemWidroebis~ aRniSnul miswrafebas srulad esadageba. ekonomikuri da mmarTvelobiT-politikuri saxis mamoZravebel ZalTa, TiTqosda TavisTavad, `bunebrivad~ moqmedi meqanizmis mixedviT Sedgenil da JamTasvlis Tanmimdevrul, qronologiur rigs SeTanadebul, civilizaciaTa aRmasvla-ganviTarebis sworxazovan warmodgenas, anda
erTian suraTs Tu sqemas, polisuri anawyobis aRmocenebisa da
Semdgomi arsebobis faqti, sulac ar ewinaaRmdegeba. amgvari,
ekonomikur mizanSewonilobas calsaxad midevnebuli, pragmatuli
xedviT, polisuri warmonaqmni, adreul, e. w., `mdinarisa~ da
`sasaxlis~ civilizaciebs, swored gardamavloba-monacvleobis
principis, intensifikaciisa da mosaxleobis simWidrovis zrdis
niSnis mixedviT Tu Sesabamisad eTanadeba. maS, romel siaxleze
Tu gamogonebaze saubrobs aristotele? iqneb polisis warmomSob mTavar faqtorad miCneul `sibrZnes~, aristotele, swored
sazogadoebrivi Tanacxovrebis istoriul Tu obieqtur kanonzomierebaTa gacnobierebis, misi ganviTarebis TavisTavadi meqanizmis,
anu `bunebrivi svlis~ procesis Wvretis, codniTi wvdomis Tu
moxilvis unars uwodebda?
sibrZne, anu `sofia~ (), romlis gamogonebasac aristotele Zvel berZen, `Svid brZens~ miawers, swored rom wina,
adreuli periodis miTosuri cnobierebis msoflgancdidan gamosvlas gulisxmobda da is, imavdroulad, samyaros aRqmis sruliad axal, iqamde ar arsebul xedvaTa Semosvlasac moaswavebda.
mistikur-sakraluri codnisgan gamijnuli logosuri saxis azrovneba, zeadamianur ZalTagan damoukidebel da warmomavlobiT-
85
86
irakli mWedliSvili
87
88
irakli mWedliSvili
rili, `oqtavad~ ukve Semdgom, gacilebiT gvian wodebuli, harmoniuli Tanafardoba ki, platonTan, akustikuris garda, fizikur elementTa (miwis, wylis, haeris, ceclis) da swor geometriul sxeulTa (kubis, ikosaedris, oqtaedris, piramidas) Tanawyobasac esadageba.
proporciuli mimarTebani, platons, gnoseologiur Tu
epistemologiur sferoSic gadaaqvs. codnis, gonierebis (an gagebis), rwmenisa da mimsgavsebis saxiT dayofili SemecnebiTi unarebidan, platonis mixedviT, bolo ori, erToblivad, warmodgenas, anda Sexedulebas (), xolo pirveli ori ki _ azrovnebas () Seadgenen. amaTgan, rogorc platoni `saxelmwifoSi~ ambobs, `...warmodgena, qmnadobasa da azrovneba ki, arss eTanadeba da es mimarTeba proporciiT gamoisaxeba~ (3, 534a). aqve
albaT, isic unda iTqvas, rom msgavsi saxis mimarTebebs, platoni
socialur-eTikuri saxis datvirTvasac aZlevs. dialogSi, `gorgiasi~, sokrate oponentTan kamaTisas (508a ff.) acxadebs, rom
casa da miwas, RmerTebsa da adamianebs, iseTi urTierToba da megobroba aerTianebs, romelic wesierebis, zomierebisa da samarTlianobis formiT vlindeba da rom udidesi Zalmosileba, RmerTebsa da adamianebs Soris, swored `geometriul Tanasworobas~
(anu, igulisxme, analogias) eniWeba...
aristotele `metafizikaSi~ aRniSnavda, rom platonis swavleba, piTagorelebisas, namdvilad waagavs. is srulad Tanxvdeba
maT imaSi, rom ricxvebi yovlis yofierebis mizezs warmoadgenen,
`...magram erTeuli dausazRvravis nacvlad diadis SemoReba da
misi `didisa da mcires~ momcvelis saxiT dafuZneba, damaxasiaTebeli mxolod misTvis aris~ (4, 987 b2327). ase rom, aristoteles damowmebiT, SeiZleba iTqvas, rom platonma filolaosis metafizikuri sistemis ara srulad gadmoReba, aramed misi gadaazreba da gadasworeba moaxdina. aseTi gadaazrebis Tu interpretaciis Sedegad, dausazRvravi imgvar dapirispirebul wyvilad gardaisaxa, romelsac racios, anda analogias damsazRvravi uwesebs.
ufro farTo da zogadi mniSvnelobiT ki, ricxvTa TanafardobiT
warmodgenilma diaduri gadasvlisa da analogiuri mimarTebis
SemoRebam, codnis platonur koncepcias, anda moZRvrebas formaTa (`eidosTa~) Sesaxeb maTematikuri xasiaTi SesZina.
imave klasikur epoqasa da ufro adreul periodSic, racios, anda proporciul mimarTebas, maRali mniSvneloba da saTanado daniSnuleba, filosofiur, metafizikur ganazrebaTa Tu Teo-
89
riul warmodgenaTa ganzomilebis gareTac, pragmatul, praqtikul saqmianobaTa da gamoyenebiT-saxelovnebo sferoebSic eniWeboda. filolaosis umcrosi Tanamedrove da gadmocemiT, piTagorelTa mimdevari, moqandake polikletosi, `klasikuri stilis~
brinjaos qandakebebs swored racios Tanaxmad qmnida. misi, `kanonad~ saxeldebuli Teoriuli naSromi (da igive saxelwodebis
qandakeba) adamianis sxeulis srulyofil models, sxeulis nawilTa Tanazomadi wyobis Sesabamisad, `harmoniuli proporciis~
mixedviT adgenda. simetriuli, gawonasworebuli da ritmulad
mwyobri aRnagoba, polikletosis `kanonis~ Tanaxmad, adamianis
neka TiTis umciresi, ganapira falangis zomis proporciulad
ganmeoradobis, anu `geometriuli progresiis~ mixedviT igeba
(racio an Tanafardoba, 1 : 2).
Senobebsa da nagebobebs, adamiani dasabamidan, rogorc C. w.
a.-mde I saukunis, romaeli arqiteqtori, vitruviusi, Tavis aTi
wignisgan Semdgar waSromSi, De architectura aRniSnavs, frinvelTa
da futkarTa msgavsad, bunebrivi masaliT, bunebisave sqtiqiaTagan Tavdacvis mizniT qmnida. Senebis xelovnebis srulyofisaTvis, berZnebma arqiteqturaSi, rogorc vitruviusi gadmogvcems,
proporcia ( _ analogia) da misganve momdinare, simetria
SemoiRes. nebismieri taZris an Senobis proeqtSi, rogorc vitriviusi acxadebs, `...nakveTTa Soris, iseT zust mimarTebas, rogoric kargad aRnagi adamianis SemTxvevaSi gveZleva, simetriisa
da proporciis garda, veraviTari sxva principi ver SemoiRebs~ (5, III-1). da iqve, am nawyvetis Semdeg, vitruviusi, `bunebis umSvenieresi qmnilebis~, adamianis sxeulis sxvadasxva nawilTa zomebis idealur TanafardobaTa CamoTvlas axdens...
samyaroSi arsebuli kosmiuri mowesrigebis Secnobis SesaZleblobis daSveba, anu Teoriul moxilvas, Wvretas Tu kontemplaciasa da garemomcveli sinamdvilis grZnobad aRqmas Soris,
Semecnebis klasikur-berZnuli modelis mixedviT SemoRebuli
analogiuri Sesabamisoba, adamianis sxeuls, gansakuTrebul, sasazRvro Tu gardamaval mdgomareobasa da adgils uwesebda.
aseT, Sesabamisebel Tu SemaTavsebel pirobaTa erTobliobis SemoRebis Sedegad da misganve ganpirobebuli azrobrivi konstruqciis mixedviT, antikuri msoflxedvis Teoriul warmodgenaTa
aqtualur saqmianobaTa sferoSi asaxva-gadasvlaca da praqtikul
unar-CvevaTa gamovlenac, swored sxeulis gavliT, misi saSualebiT unda xorcieldebodes. amitomac, SeiZleba iTqvas, rom im
90
irakli mWedliSvili
91
92
irakli mWedliSvili
aRSi, pirvel brZenTa Tu filosofosTa xedviT, moqalaqeTa Soris analogiuri (proporciuli) mimarTeba unda daemyarebina. wonasworobis, wesrigisa da harmoniis pirobas, aseT socialur
sivrceSi, rogorc platoni ambobda, `uaresisa da ukeTesis Tanaxmianoba~ qmnida.
despotizmis moZule berZeni reformatorebi calsaxad acnobierebdnen, rom polisis moqalaqeTa mier kanonis miReba, misi
aRiareba, daZalebis gziT, morCilebis Tu movaleobis grZnobis
TavsmoxveviT ar unda miRweuliyo. soloni Tvlida, rom sityva
saqmis winaxatia (`sityvebi kanonebsac ki cvlian~) da rom, polisis SuagulSi, sajaro ganxilvisTvis gamofenil marTal sityvas, xalxis neba, adre Tu gvian, kidevac aRiarebda da kidevac
daTanxmdeboda. oTxkuTxa xis svetebze amokveTili kanonebi, solonma agoraze, amitomac gamofina.
pirveli reformatorebi imasac xvdebodnen, rom Zveli, gvarovnuli wes-Cveulebebis, anu `eTosis~ Secvla, sruliad axali
cnobierebis Camoyalibebas saWiroebda. amisaTvis ki, adamianTa miTosuri cnobierebis amorful velSi, anu gasulierebuli samyaros eqstensiurad momcvel warmodgenaTa wiaRSi, maTi azriT,
moqalaqeobrivi xedvis, racionaluri da intensiuri azrovnebis
unaris Canergvac unda momxdariyo. miTosis logosiT Canacvleba
ki, saTanado pirovnul ZalisxmevaTa, imgvar aqtTa aRZvras saWiroebda, romlis aRmocenebac gare, maiZulebeli Tu Tavsmomxvevi
zemoqmedebiT ver moxerxdeboda. aseTi ram, mxolod Sida, sulieri Zalisxmevis, anda mentaluri Zvra-wanacvlebis, saTanado aRzrda-wvrTnisa da ganswavlis Sedegad miiRweoda...
plutarqes gadmocemiT, Savi zRvis Crdilo sanapirodan
aTenSi Camosuli saxelganTqmuli skviTi brZeni, anaxarsisi, aTeneli reformatoris, solonis kanonTa krebuls, erTob undoblad da ironiulad moekida. warmodgena, TiTqosda daweril kanons usamarTlo qmedebaTa, momxveWelobis Jinis Sekaveba SeuZlia, mcdari da warmosaxviTia, radgan, rogorc anaxarsisi ambobda, kanoni obobas qsels gavs _ Raribebi da sustebi SeiZleba
kidevac Seeguon, magram mdidrebi da Zalmosilebi, mas advilad
gaarRveveno. sapasuxod, solons ganucxadebia _ `adamianebi Sepirebebs maSin asruleben, roca maTi darRveva arc erT mxares awyobs. uaryofasa da rRvevaze metad, kanonTa samarTlianad aRiareba ufro xelsayreli rom unda iyos, yvela moqalaqes Tavad
SeuZlia mixvdes da gaigoso~ (7, 5.3).
93
mixvedra da gageba, rogorc aRmoCnda, axal socialur mimarTebaTa, `politesis~, polisuri adamianis Camoyalibebis erTaderT da sakmaris pirobas ar warmoadgenda. grZnobad-gancdiTi
(anu miTosuri) aRqmidan gamocalkevebuli Tu gamonTavisuflebuli, abstraqtuli da racionaluri saxis azrovnebis principi,
marTalia patriarqalur, brZaneblobisa da morCilebis tradicias aRar efuZneboda, magram, arc moqalaqeebs Soris, gvarovnul
Tu ojaxur mimarTebaTa wiaRSi damyarebad, TanacxovrebiTi simyudrovis, urTierTndobisa da siaxlovis emociur bmaTa msgavs
kavSirebs warmoSobda. amitomac iyo, rom pirvelive brZenni, `polisis mamebi~, tradiciuli, sisxlismier naTesaobaze dafuZnebuli cxovrebis wesis ara uaryofas, aramed mis gardasaxvas, gasulierebuli kosmosis analogiuri, emociur-gancdiTi paTosiT gajerebuli polisuri garemos Seqmnas cdilobdnen.
epimenide knososeli (kreteli), rogorc aristotele aRniSnavs, ojaxs `erTi bagadan mWamelebs~ uwodebda. spartaSi, adreve SemoRebuli tradicia, `erToblivi trapezis~ instituti,
rogorc Cans, polisis `erT ojaxad Sekvris~ miswrafebis erTerT gamovlenas warmoadgenda. saerTo keraze momzadebul da
saerTo magidaze gaziarebul sakvebs, kanonmdebelTa warmodgeniT,
moqalaqeTa Soris Tanasworobisa da urTierT ndobis, swored
rom ojaxuris msgavsi mimarTeba unda daemkvidrebina. amgvar RonisZiebaTa Sedegad miRweul, erTgvarovnebisa da Tanasworobis
SegrZnebiT, siaxlovis gancdiTi muxtiT gajerebul polisur
erTianobaSi, moqalaqes, maTi CanafiqriT, `moZmeTa~ mofrTxilebisa da `polisuri ojaxis~ dacvis, maRali da ziari pasuxismgeblobis SegrZnebac unda gaviTareboda...
polisuri saxelmwifos arsis sisxlismier-naTesaur Tu
ojaxur mimarTebaTa principTan Sejereba ufro gviandel, klasikur epoqaSic grZeldeboda. `politikaSi~, aristotele, poliss
dasaxlebaTa gaerTianebis Sedegad warmoqmnil, erTgvar, gansakuTrebuli saxis `did ojaxs~ uwodebs. Tumca, Cveulebriv
ojaxsa da polisur, ijaxismagvar erTianobas, is iqve, mkveTrad
da xazgasmiT ganasxvavebs. erT saxlad mcxovreb ojaxs Tu
komls, aristotele adamianur urTierTobaTa iseT bunebriv warmonaqmnad Tvlis, romelic `...yoveldRiur moTxovnilebaTa dakmayofilebis mizniT warmoiSveba~ (8, 1252b 10-15). xolo saxelmwifo, imave naSromSi gamoTqmuli mosazrebis mixedviT, Tumca ki
sasicocxlo moTxovnilebaTa Ziridan momdinareobs, magram, ara
94
irakli mWedliSvili
95
96
irakli mWedliSvili
Tanasworul-megobruli kavSiri, marTalia, jer mxolod nawilobriv, mcire raodenobis adamianTa, moqalaqeTa Soris myardeboda da amasTan erTad, polisuri wyoba monobis institutsac
inarCunebda, magram samarTliani socialuri wesrigis saocrad maRali SesaZleblobani klasikuri epoqis saberZneTis, swored amgvarma sazogadoebam gamoavlina. polisuri, erTiani da gawonasworebuli samoqalaqo sivrce, idealur wesrigze orientirebul, racionaluri saxis TanafardobaTa Tanaxmadaca da eTikur principTa,
adamianur vnebaTa, fsiqikur Tu gancdiT swrafvaTa gaTvaliswinebiTac igeboda. amasTan, meore, sulieri mimarTeba, emociuri saxis
kavSiri, imave periodis warmodgenaTa mixedviT, ze-wesrigis, harmoniis struqturwarmomqmnel kanonebs uSualod an pirdapir, namdvilad ar eqvemdebareboda. ase rom, antikuri samoqalaqo sivrce
or, goniT da grZnobad sawyisTagan momdinare principTa Tu mimarTebaTa sakmaod myifed morgebul Tanaarsebobas efuZneboda.
erTxel aRqZruli, jer mxolod SezRudul, polisur sivrcesa da mcire raodenobis adamianTa gamwvdomi, Tavisuflebisa
da Tanasworobis moqalaqeobrivi miswrafeba SezRudul areals
didxans ver iguebda... zRvarTa momSleli mosazreba iqve, klasikur epoqaSi gamoiTqva _ `me arc aTeneli da arc berZeni, aramed
msoflios moqalaqe var~. sokrates es fraza, cota mogvianebiT,
cnobilma kinikosma, diogene sinopelma aitaca. SekiTxvas, saidan
xar? _ sabazro moedanze, kasrSi mobinadre diogene, ase pasuxobda _ me samyaros moqalaqe, anu kosmopoliti varo (berZ. +
). dRis sinaTleze, anTebuli farniT, umwikvlo adaminis Ziebis diogeneseuli mcdeloba, SeiZleba unayofodac dasrulda, magram, sokratedan wamosulma, `samyaros moqalaqeobis~ novatorulma azrma Rirseuli memkvidre Tavadve ipova.
aTenis biblioTekaSi, gemis daRupvis Semdeg moxvedrili, finikiuri warmomavlobis vaWari, sokrates cxovrebis Sesaxeb wignidan amokiTxuli ambiT imdenad aRfrTovanda, rom filosofiuri xiblis talRam, misi gancda-goneba, iqve, erTbaSad da
srulad waritaca. ukve Semdeg, kinikos damrigebelTa SemweobiT, filosofiur gansjaTa okeaneSi Rrmad Sesuli es pirovneba,
Turme ikvirvebda _ uiRblo SemTxveviTobam, gemis daRupvam, raoden bednier naosnobas maziarao?! misi saxeli, Zenoni kitionidan,
aTenSi sayovelTaod cnobili, mas mere gaxda, rac mis mierve daarsebulma `stoicizmis~ filosofiurma skolam didi gavlena
moipova.
97
98
irakli mWedliSvili
rebis wesi, sayovelTao aRiarebas verc sakuTari, baZvis aRmZvreli mimzidvelobiTa da verc Zalmosilebis, anu `imperiumis~ ganmavrcob, komunikaciaTa romauli qselis saSualebiT miaRwevda.
axali, rogorc Semdgom warmoCnda, masiurad mimzidveli da misaRebi religiuri saxis msoflxedva, ianusur RiobTa, ormxrivad
gamWol gzaTa Semyrel qalaqSi, swored periferiidan aRZrulma
ukudinebam miitana.
romis Soreul da ganapira provinciaSi, iudeaSi, axali religiuri gancdis Sesabamisi, marTlac rom gasaocari msoflxedva
aRmocenda. iudevelTa Soris im dros gamefebuli aSlilobis daZlevas, aRreul gonTa orive saxis, kolaboracionistur da meamboxur ganwyobaTa Secvlasa da adamianTa Soris sruliad gansxvavebuli gancdis damkvidrebas, ieso nazareTeli Seecada. amqveyniuris
miRma arsebuli absoluturi sawyisisken momiznuli, xsnisa da gadarCenis gzis damdgeni Zalisxmeva, qristes qadagebaTa mixedviT,
aqtualur qmedebaTa sinamdvileSi ki ara, pirovnul, sulier ganzomilebaSi unda xorcieldebodes. WeSmariti Tavisuflebisken
svlis gezs, rogorc qristem Tanamemamuleebi da kacobrioba damoZRvra, RmerTis madlis mimRebi yoveli adamiani, Tavisufali nebis swori arCevanis mixedviT unda miyvebodes. magram qristes mowodeba, maSin, im dros, mimdevarTa mcire jgufis garda, arc Tanamemamuleebma da arc ucxotomelebma Seismines...
sruliad avtonomiur adamianur nebasa da masTanve dakavSirebul arCevanis princips, qristianul msoflxedvaze adre stoikosebic aRiarebdnen. Rirseuli cxovrebis wesi, zneobrivi da
inteleqtualuri srulyofileba, maTi warmodgeniT, mtanjvel
da damTrgunav pirovnul vnebaTa uarmyofeli, goniTi gansjis
wyalobiT miiRweva. siyvarulisa da Tanalmobis gamomvleni, `TavSi Cadebul da gulze daweril~ RmerTis mcnebaTa matarebeli
adamianis qristianuli modelisgan gansxvavebiT, pirovnuli arsebobis Rirebuleba, adamianuri Rirseba da siqvele, stoikosTa
SexedulebiT, mxolod goniT SesaZleblobaTa Sesabamisad, nebis
Zalmosilebisa da swori cxovrebis wesis arCevis unaris mixedviT fasdeba.
goniT sferos ki, stoicizmi logikuri gansjis SesaZleblobasTan erTad, bunebriv procesTa gagebis, `logosis~ wvdomis
unarsac miakuTvnebda. `logosi~ anu universaluri goni, stoelTa mixedviT, yoveli arsebulis, sulierisa da usulos gamWoli
da ganuyreli Semadgenelia. faqizi logosuri substancia, indi-
99
100
irakli mWedliSvili
naTqvami sruliad sxva konteqsts, sxva drosa da sxva socialur sinamdviles esadageboda, Tumca ki, cnebis zogad arsobrivi da rogorc sakacobrio gamocdileba cxadyofs, marad Tanamdevi Tvisobriobis gamovlenas, sworedac rom zustad axdenda. keTili ganazraxiT Tu keTilgonierebiT nakarnaxebi `Wkuis nayofi~, misi Tvalsawieri, uxilav, gonis TvaliT danaxul, sakacobrio gaqanebis erTianobas, TiTqosda moicavs kidevac, magram iqve,
gverdiT mdgar `sxvas~, uaxloes moyvass, Zalze xSirad, mxedvelobis aredan kargavs...1
axalevropul saazrovno sivrceSi, stoikosur msofxedvasTan Zalze daaxloebul koncepciaTa, ukve saukuneTa Semdgomi
kvlavaRmoceneba, `adamianuri bunebis~ fizikur samyarosTan mimarTebis ormag gagebaTa aRrevas SeiZleba mieweros. bunebis mowesrigebuli suraTi, romelic evropeli adamianis cnobierebaSi
axali samecniero aRmoCenebis Sedegad
Camoyalibda, stoikosTa
erTiani universumis warmodgenas, marTlacda emsgavseboda. xolo, geografiul aRmoCenaTa Sedegad gamovlenil, mravalferovan
da eTno-kulturulad gansxvavebul adamianur modgmaTa, erTian
kacobriobad moazrebis axalevropul miswrafebas, sakmao siaxlove stoelTa kosmopolitizmTan, namdvilad qonda.
klasikur-antikuri warmodgenebidan gamoxmobili da axalevropul `mecnierul meTodTan~ SeTanadebuli, racionalisturi, maTematikurad mwyobri saazrovno hipoTeza, XVIII saukunis
gamnanaTlebluri suliskveTebis msoflxedvam, fizikuri samyaros
garda, adamianur, sazogadoebriv mimarTebaTa sferos gamwdomadac
miiCnia. fenebad Tu klasebad racionalurad danawevrebuli sazogadoebrivi anawyobis, misi matriculi modelis sayovelTao marTebulobis Tu vargisianobis, XIX-XX saukuneebis mecnieruli
ier-saxis socialur moZRvrebebSi damkvidrebul rwmenas, anu
globaluri, kosmopolituri gaqanebis miswrafebas, `erTaderTad
WeSmariti da swori xedvis mflobeli~, TiTqmis yvela ideologia iziarebda.
zogadsakacobrio momcvelobis socialur moZRvrebaTa yoveli, mecnierulad mwyobri saxis ideologia, klasikuri antikurobidan momdinare, polisuri erTianobis pirobaTa, anu civilizaciis ganmapirobebel principTa SenarCunebas, swored sayovelTao, `kosmopolituri solidarobis~ virtualuri ganzomilebis
SemoRebis xarjze cdilobda. polisis namdvili da konkretulqmediTi infrastruqturisa da misive, garkveulad da uSualod
101
`xelSesaxeb~ moqalaqeTa krebulis erTianad damsaxsravi analogiuri principis nacvlad, ideologiur konstruqciaTa rwmunebiTi Zalmosileba, ufleba-movaleobaTa Tanasworuli ganfenis,
TiTqosda `bunebriv~, TavisTavad, magram arsobrivad fuye, mimdinare qmnadobidan cTomil, sruliad ganyenebul koncepcia-simulakrums efuZneboda.
iseve rogorc yoveli simulakrumis damajerebloba, ideologiaTa zeobis xana, maTi Zalmosileba, efemeruli, dRemokle
aRmoCnda. `ideologiaTa dasrulebas~, anda maTsave post-modernul daqucmacebas Tu dispersias, im, `dausazRvrav~, bunebrivstiqiur da adamianur-paTosur destruqciul ZalTa borgva da
SfoTi moyva, romelTa polisur kalapotSi moqcevas, anda `dasazrRvras~ Tanamedrove civilizaciis sawyisTa Semqmneli, antikuri periodis moazrovneni `sibrZnis~ saSualebiT cdilobdnen.
Tumca, aqve isic unda iTqvas, rom mimdinare, globaluri ganzomilebis problemaTa wnulis Tu xlarTis gamogeba, mxolod kosmiuri harmoniis Tanadi `sibrZnis~, polisuri analogiis saSualebiT veRar moxerxdeba.
sinaTlis siCqareze amoqmedebulma Tanamedrove teqnologiebma, bolo dromde Cveuli da sarwmuno warmodgenis, dro-sivrceSi ganfenili samyaros aRnagoba, imdenad Sekveca, imdenad SeamWidrova, rom zogi moazrovne, `sivrcis gaqrobaze~, anu yvelafris manZilTa gareSe, mxolod axla, `cocxal droSi~ mimdinareobaze alaparakda. aseTi, myisieri ganvrcoba-wvdomis sasicocxlo garemo, aqtualur movlenaTa moZalebiT uaRresad wnexili sinamdvile, SeiZleba `SemWidroebis~ mesame etapadac iqnas
miCneuli. Tu asea, maSin urbanul arealTa SemWidroebis gziT
ganviTarebadi, axal fazaSi Sesuli civilizacia, rogorc Cans,
momwesrigebeli `sibrZnis~ axlidan gadaazrebas saWiroebs. marTalia sinamdvilem, garemomcvelma samyarom gardasaxva ganicada,
magram marad cvalebad garemo-pirobaTa da gamowvevaTa pirispir,
erTi-erTze niadag mdgomi, mxolod Tavisi Tavis imedze myofi
adamianis mdgomareoba, sakuTari adgilis Ziebis, misive egzistenciuri miswrafebis xasiaTi, kvlav ucvleli rCeba. ase rom, momwesrigebel pirobaTa ganWvretis, `sibrZnis~ maZieblobis movaleoba da pasuxismgebeloba, misi simZime da tvirTi, isev da kvlav,
samyaros gumbaTs titaniviT Sebjenil adamians, mis yovlisgamwdom goniT unars awveba.
irakli mWedliSvili
102
Tuki kosmiuri harmoniis Tanadi antikuri modeli, moqalaqeze, rogorc qvakuTxedze damyarebul mowesrigebas, zomadTvlad dasaxsvrasa da sulier, emociur-gancdiT morgebasac iTvaliswinebda, xolo momdevno, qristianuli paradigma, `RvTis
qalaqis~ WeSmaritebisken goniTa da guliT mswrafi adamianis
warmodgenas amkvidrebda, Semdgomi, klasikuri humanizmi ki, gare,
varskvlavovani zecisa da Sida zneobriv kanonTa gasaocar erTianobaSi mWer adamians moixilavda, axal xedvaTa anawyobic, darwmunebiT SeiZleba iTqvas, rom kvlav imave RerZis, anu adamianuri arsebis, misi mentalur-somaturi nawevaris gaswvriv Camoyalibdeba. kerZod, SeiZleba gamoiTqvas varaudi, rom dasasaxsr mimarTebebs, albaT, fenomenTa axali, `antropuli faqtoris~ gamTvaliswinebeli ganzomilebac Seemateba...
Lliteratura
1. Diogenes
Laertius.
Lives
of
Eminent
Philosophers.
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3atext%3
a1999.01.0258
2. Philolaus of Croton. Fragments.
http://www.philosophy.gr/presocratics/philolaus.htm
3. Plato.Republic.
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3atext%3a19
99.01.0168
4. Aristotle. Metaphysics.
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3atext%3a19
99.01.0052
5. Vitruvius. The Ten Books on Architecture.
http://www.gutenberg.org/files/20239/20239-h/29239h.htm#Page_69
6. .-. .
http://sno.pro1.ru/lib/ver/index.htm
7. Plutarch. Solon.
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3atext%3a20
08.01.0063
8. Aristotle. Politics.
http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3atext%3a19
99.01.0058
maka saxuria
`vefxistyaosnis ~xuTi
qalaqis semiotika
mxatvruli
teqstis
qronotopi
erT-erTi umTavresi esTetikuri kategoriaa, romelic teqstis dekodirebaSi
gvexmareba. "vefxistyaosanSi", rogorc
alegoriul, mistificirebul, ezoTeruli sulierebis matarebel poemaSi, dro
da sivrce mTlianad miTologizebulia.
poemis siuJeti da koliziebi, zedrouli da zesivrculia, qalaqebi simboluralegoriuli sivrceebia, romelTa semiotika poemis ideuri da saxeobrivi qsovilis bevr saidumlos gvimxels.
mravalferovan sivrceebs Soris aq
umTavresi xuTi qalaqia: tarielis da
avTandilis samefo qalaqebi, romlebic
erTmaneTis msgavsia yovelmxriv, saidumloebebiT moculia da maT saxelebsac
ar arqmevs rusTveli. iqidan iwyeba samyaros
gakeTilSobileba,
kacobriobis
xsna, renesansul fazaSi gadasvla, adamianuri unarebis da sulierebis umaRles
registrSi ayvana.
aseve gamorCeulia sami qalaqi:
mulRazanzari, gulanSaro da qajTa qalaqi. es xuTi qalaqi erTi gzaa, erTi,
uwyveti siuJeturi xazia, romelTan erTadac poemis umTavres ideas esxmis
xorci.
mulRazanzari centria, saidanac poemis mTavari siuJeturi xazis kvanZis
104
maka saxuria
gaxsna iwyeba da am gzas gulanSaromde, fatmanis qalaqamde mivyavarT. es ferad-feradi vaWarTa qalaqi nestanis - anu kosmiuri
sikeTis mxsneli da mfarvelia. xolo qajTa qalaqi ganasaxierebs
kacobriobis bneli, dafaruli, boroti Zalebis sauflos.
"vefxistyaosnis" mistika am xuT qalaqSi iSleba mTeli sisavsiT. avtorma umniSvnelovanesi datvirTva SesZina im simboloebs, romlebic am qalaqebis samyaros maxasiaTebelia. poemis miTopoeturi samyaros yvela gasaRebi am qalaqebis karebTan unda
veZioT.
imisTvis, rom poemis qalaqebis semiotikur maxasiaTeblebze
da maT mxatvrul funqciaze visaubroT, SesavalSive unda gaviazroT poemis miTopoeturi samyaros ZiriTadi plastebi. rusTvelis mizani iyo renesansuli azrovnebis miwodeba mkiTxvelisTvis, idealebisa da modelebis Seqmna, adamianuri SesaZleblobebis srulqmnilebis zRvris Cveneba. am mizniT man daxata zRapruli qveynebi da personaJebi. rogorc wesi, mxatvruli teqstis
ideebis realizacia xdeba gmirebsa da dro-sivrcul modelebSi.
arabi da indoeli wyvilebi asaxiereben kacobriobis inovaciur
xedvas, koleqtiuri azrovnebidan gamosvlas da pirovnebis individualizmisken swrafvas. nestani-tarielis wyvili amaRlebulis
esTetikur ideals ganasaxierebs. nestanis gza indoeTidan qajeTis sibnelemde gvaCvenebs models imisas, Tu ra elis keTil
arss, mesianur substancias, xolo tarielis gza nestanis saZieblad mSobliuri qalaqidan qajTa Semusvramde, misi zRva-zRva
xetiali, devTa gamoqvabulis dapyroba da iq TviTCaRrmaveba, meditacia, nagleji TmebiT xevis amovseba (gavixsenoT bibliuri
glovis Rele, igive patmosis Walaki), sakuTari Tavis Secnoba
glovasa da TviTgvemaSi da ezoTeruli sibrZnis dagroveba, rasac metaforulad ganasaxierebs ormoci oTaxis Tval-margaliti,
romelsac nestanis gamoxsnis mere tarieli yvelas urigebs, magram am ganZeuls araferi akldeba, vinaidan is ara materialuri,
aramed tarielis mier dagrovili sulieri saunjea, gvaCvenebs
adamianuri arsis srulyofil wrebrunvas amaRlebidan dacemamde
da sakuTari Tavis ZiebiT, uflis SecnobiT aRdgoma-amaRlebamde.
avTandilis da tarielis qalaqebi is idealuri kosmosia,
romelmac civilizebul kacobriobas megzuroba unda gauwios. maT
saxelebic ki ar hqviaT, isini mistiur saidumlos da filosofiuri WeSmaritebis Ziebas ganasaxiereben. arabeTi Zlevamosili da
laRi samefoa, mefe rostevani ganasaxierebs mefur Rirsebas da
105
106
maka saxuria
107
salte-kotasa, (rusTveli 2014; 179) xolo am turfa da mdidari qalaqis macxovrebelTa sakvirvel simdidreze mianiSnebs
tarielis fraza: yvelasa tansa emosa zarqaSi ganazidari, anu
oqromkediT naqargi oqrocurvili farCeuloba. oqrosferi xom
vefxistyaosnis ferTa simbolikaSi mefuri didebis da keTildReobis gamomsaxvelia?! am didebis kulminaciaa tarielis da
fridonis erToblivi ZalisxmeviT fridonis mosisxle biZa-ZeTa
damarcxeba da dabeWdil saWurWleTa mopoveba. msgavsi saWurWleni mudam metaforulia vefxistyaosanSi da sulier sikeTeebs da samyaros filosofiur gaazrebas ganasaxierebs. omidan gamarjvebiT mobrunebul raindebs qalaqSi ajabis mqmnelni anu mefokuseebi xvdebian, magram xalxis yuradRebas isini mxolod raindebis dabrunebamde ipyroben, xolo tarielis da fridonis gamoCenis Semdgom moqalaqeTa zari Cnda, rome zmidian, anu mulRazanzari zanzarebs. fonetikur-evfoniur planSi es toponimi
mudam amgvar asociacias iwvevda CemSi: mulRazanzari azanzarebs
qajeTs. am qalaqSi moipoveba yvelaferi qajTa Sesamusravad.
gza mulRazanzaridan gulanSarosken, vardebis qalaqisken, midis. fridonma zustad icis, rom Tu sadme nestanis saidumlo
ecodinebaT, es vardebis qalaqia, zRvaTa samefos, anu kunZulovani
saxelmwifos dedaqalaqi. marTalia, ar vemxrobi poemis tiponimTa
realur geografiul sivrceebSi Ziebas, magram zRvaTa samefos
prototipuli xati Tanamedrove seiSelis kunZulebs magonebs. seiSelis kunZulebis realoba acocxlebs fatman-xaTunis feradi da
umdidresi qalaqis Sveba-siameT. am mosazrebas ar aqvs aranairi
mecnieruli mignebis pretenzia. wminda subieqturi emocia da asociaciaa. aTi Tvis savalze gadaWimuli qveyana uzarmazari da uzrunvelia. vaWarTa qalaqi aris savse turfiTa mravliTa. xolo
1075-e strofSi aRwerili gulanSaro TiTqos Tanamedrove seiSelis dedaqalaqi viqtoriaa: aqa mosvliTa gaymdebis, kacica iyos
berebi, / sma, gaxareba, TamaSi, niadag ars simRerebi, / zamTar da
zafxul sworad gvaqvs yvavili ferad-ferebi... (rusTveli 2014;
310) samyaros yvelaze turfa nivTebi da ambebi Tavs fatman-xaTunTan iyrian. fatmani, nestanisTvis dedisa mjobi deda, am qalaqSi sulier sazrdos ver poulobs. aseTi simdidre da vaWruli cxovrebis wesi, sulmokleoba da miwierebasTan mijaWvuloba
mas saSinlad Trgunavs da depresiaSi agdebs. fatmani zizRiT ixseniebs Tavis qmars, vaWarTuxuces usens, romelic, rogorc sxva
vaWrebi, aris cqafi, uwrfeli, mstromeli.
108
maka saxuria
fatmani jer nestanis da mogvianebiT avTandilis danaxvisTanave mixvda, ras eZebda, amitom maTi uSurveli mxevali gaxda. WaSnagirTan mxolod imitom sayvarlobda, rom is garegnulad lamazi
iyo, magram, vinaidan am WabukisTvis ucxo iyo rainduli Rirseba,
fatmanma iolad gaimeta. semiotikuri niSan-simboloebi uaRresad
sainteresoa gulanSaros daZabul koliziebSi: magaliTad, WaSnagiris saxli. erTi SexedviT umniSvnelo detalebSi Rrma ideaa Caqsovili. umdidresi saxli ugemovnod iyo nagebi, razec migviTiTebs ferTa simbolika, Seuxamebeli, ugemovno, dauxvewavi. wiTelmwvane
qviT nagebi saxli patronis mdabiur bunebas amxelda:
zRvis pirsa saxli nagebi dga qviTa wiTel-mwvaniTa, / qveSeTke
sriTa turfiTa, kvla zedaT banis-baniTa, / didrovaniTa turfiTa,
mravliTa TanisTaniTa... (rusTveli 2014; 322)
vfiqrob, fatman-xaTunma vaWarTa qveynis gakeTilSobilebis
gzaze umniSvnelovanesi misia Seasrula. tarielic amas eubneba
meliq-surxavs, rom qajeTi maT unda gadaeceT im rolisa da
damsaxurebisTvis, romelic fatman-xaTunma Seasrula nestanis
xsnisTvis. fatmanma misca nestans oqros qamari Tval-margalitebiT, romelTa Soris TiTo TiTo qalaqs iyidda. welze Sertymuli qamari simtkicis da rwmenis simboloa, xolo margalitebi filosofiuri Ziebis. nestani swored am qamarma da margalitebma
ixsna xadumebisgan.
qajTa buneba fatmanma dauxata avTandils wvrilad, xolo
qajTa qalaqi samyaros yvelaze amaRelvebel satrfialo baraTSi,
nestanis mier qajeTis cixidan tarielisadmi gamogzavnil werilSia aRwerili:
cixes vzi ezom maRalsa, Tvalni Zliv gardaswvdebian,
gza gvirabiTa Semova, mcvelni mun zeda dgebian,
dRisiT da RamiT moymeni nobaTsa ar dascdebian,
maTTa SembmelTa dahxocen, marT cecxlad moedebian.(rusTveli 2014; 371)
cixis galavani da gvirabi qajTa qalaqs miuvals da auRebels xdis. gvirabs bevri, anu aTi aTasi, mcveli icavs. cixis
kldovan galavans ki, romelsac sami kari hqonda, sam-sami aTasi,
anu sul 9 aTasi moyme icavda. sul qalaqis Sesasvlels 19 aTasi mcveli hyavda. qajebi, marTalia, borotebis msaxurni iyvnen,
magram maT hqondaT unikaluri codna, iyvnen jadoqrebi, alqimikosebi, yovlisSemmecnebelni. vfiqrob, es codna da suliereba
simbolurad gamoixateba qajeTis damxobis Semdeg raindebis mier
109
iqidan gamotanili ganZeuliT. sami aTasi jorkidebuli margaliti da Tvalebi, Tvali yvelai daTlili, iagundi da lalebi. es
yovlad warmoudgeneli simdidre metaforulad gamoxatavs qajTa
codnas samyaros Semecnebis Sesaxeb da raindebma boroteba am
codnisgan ganaiaraRes, aarTves maT es uZleveli Zala da samoci
meomari datoves damarcxebuli qajeTis mcvelad. sami oci sakraluri ricxvia. tariels da mis megobrebs sul samasi meomari
hyavdaT. samasi meomris simbolika farTod aris gavrcelebuli
msoflio mwerlobaSi. samasidan as ormoci daiRupa cixis aRebisas da as samoci gadarCa. as samocidan samoci datoves qajTa
qalaqSi da asi anu srulqmnileba, gamTlianeba isev wamoiyoles
ukan. Tval-margaliti fatmans gadasca tarielma, xolo qalaqi meliq-surxavs anu qajTa mistiuri codna gadaeca maT, visac es
yvelaze metad sWirdeboda - vaWrebs, sulierebisgan daclil,
msubuqi cxovrebis wess da gancxromas SeCveul sazogadoebas.
raindebis mier Selewili sami kari, daxocili mcvelebis
gorebi, xvrelSi gaZroma iyo nestanis gamoxsnis da mTvaris gvelisgan gaTavisuflebis miTosuri plastebiT nasazrdoebi narativi. es ambavi poemis umTavresi - borotebis damarcxebis ideis
realizaciaa. nestanis ZiebaSi gavlili gza avTandilis da tarielis qalaqebidan mulRazanzaris da gulanSaros gavliT qajTa
qalaqisken, iq triumfiT mopovebuli gamarjveba ganasaxierebs
vefxistyaosanSi adamianur srbas sam sknelSi, rogorc amas giorgi merCule uwodebs, ltolvas sulieri gamTlianebisgen, gakeTilSobilebisken, amaRlebisken, uflis Ziebisken.
poemis xuTi qalaqis semiotikuri xatebi aris rusTveluri
Sifr-kodebi, romelTa dekodireba poemis miTopoeturi samyaros
umniSvnelovanes saidumlobebs naTelyofs.
literatura
rusTveli 2014: nodar naTaZis redaqciiT, vefxistyaosnis saskolo gamocema; Tbilisi.
gamsaxurdia 1991: zviad gamsaxurdia, vefxistyaosnis saxismetyveleba, Tbilisi.
nozaZe 1953: viqtor nozaZe, vefxistyaosnis ferTametyveleba,
buenos-airesi.
bela CekuriSvili
didi qalaqi, rogorc
pirovnebis `gaqrobis~
adgili
rainer maria rilkes romanSi malte
laurids briges Canawerebi
Cveni statiis Temas warmoadgens parizis, rogorc didi qalaqis fenomeni,
romelic pirovnebis ganadgurebas iwvevs.
kvlevis wyaroa rainer maria rilkes modernistuli romani malte laurids
briges Canawerebi, romlis mixedviTac
didi qalaqi is adgilia, sadac adamiani
sakuTar indivudualurobas kargavs da
masis nawilad iqceva.
malte laurids briges Canawerebi
1910 wels gamoqveynda da pirvel modernistul romanad miiCneva. modernistul literaturaSi centraluri adgili ukavia qalaqis Temas, romelic mxolod moqmedebis ganviTarebis adgils ki
aRar warmoadgens, sadac urTierTobis
axali formebi yalibdeba. modernistuli
qalaqi, e.w. didi qalaqia, romelic alegoriulad Tavad xdeba literaturis
obieqti, moqmedebis personaJi. aqve aRvniSnavT, rom didi qalaqis motivi evropul literaturaSi soflis motivis
sapirispirod ganviTarda da TandaTan or
gansxvavebul Temad Camoyalibda. soflis
motivisTvis niSneul Tavisuflebas, sijansaRes da individualurobas moder-
111
nistuli qalaqis SemTxvevaSi masobrioba da Zalaufleba daupirispirda. Seicvala landSaftic - qalaqi progresisa da SekumSuli realobis adgili gaxda, sadac dRis wesrigSi dadga adamianTa mier Seqmnili instituciebis ambivalenturoba, xolo industrializebulma sazogadoebam daarRvia urTierTobaTa is idealuri suraTebi, riTac soflis garemo gamoirCeva. Sesabamisad,
qalaquri Tematika, miT ufro, roca literatura did qalaqebs
exeboda, negatiur asociaciebs aRZravda.
didi qalaqi es ar aris mxolod ricxobrivad gazrdili
dasaxleba, igi didia Tavisi saarsebo sivrciT, romelsac garkveuli Taviseburebebi gaaCnia. 1902 wels, roca rilke parizs ewvia, qalaqi sam milionamde macxovrebels itevda. me-20 saukunis
dasawyisidan qalaqma TandaTan dakarga adamianuri masStabi da
gaxda TvalSeuvlebi, misi calkeuli ubnebi TiTqmis qalaqebia,
adamiani ki marto darCa am uzarmazar sivrceSi sacdurTa pirispir da erTaderTi, rac SeuZlia, isRaa, rom SeiniRbos. socialuri kavSirebi Znelad gasabmeli xdeba da xSirad Zalian xanmoklea, rac mis mcxovrebT martoobisa da izolaciisTvis swiravs.
literaturam gamoZebna gamosaxvis forma didi qalaqisaTvis
man industrialuri safrTxobela SesaniSnav mxatvrul saxed
aqcia. rogorc literaturis kritikosi lotar miuleri ambobs:
Tuki modernizmis miTologia arsebobs, arsebobs adgilic, romlzec is mogviTxrobs da romelTanac is dakavSirebulia. es
aris didi qalaqi. (miuleri, 1988, 14)
germaneli sociologi da filosofosi georg zimeli 1903
wels aqveynebs statias didi qalaqebi da sulieri cxovreba,
sadac cdilobs, egreT wodebuli didqalaqelis tipaJis gaazrebas. misi TqmiT, fsiqologiuri safuZveli, razec didqalaqelis
tipi yalibdeba, aris gamZafrebuli nervuli cxovreba, romelic
mimdinareobs gare da Sinagani STabeWdilebebis mudmivi da swrafi cvliT. adamiani ganmasxvavebeli arsebaa, rac niSnavs, rom misi cnobieri stimulirdeba im sxvaobiT, rasac momentaluri da
Cavlili STabeWdilebebiT iRebs. damaxsovrebuli STabeWdilebebi, maTi diferencirebis arasaWirooba, maTi Cveuli gegmazomieri
dineba da kontrastebi nakleb aRqmas iTxovs, vidre swrafad SemoWrili cvladi suraTebi, romlebic didadaa daSorebuli imisgan, rasac adamiani erTi Tvalis SevlebiT iRebs. imiT, rom did
qalaqSi sworedac msgavsi situaciebi iqmneba quCis yoveli ga-
112
bela CekuriSvili
dakveTsas, qalaqis tempiT da mravalmxrivi ekonomikuri, profesiuli, sazogadoebrivi cxovrebiT, es Cveni fsiqikis sensorul
safuZvlebSi, Cvens cnobierSi, rogorc ganmasxvavebel arsebebSi,
iwvevs Rrma dapirispirebas patara qalaqebisa da sofluri
cxovrebis mimarT, maTi wynari, Tanabari ritmiT mimdinare emociur-sulieri cxovrebis mimarT. (zimeli, 2006, 185)
rilkes romanic swored erTgvari dapirispirebaa didi qalaqis anonimuri, masobrivi, indivudualurobadakarguli cxovrebisa da sikvdilisa, soflur, Tavisufal cxovrebasTan da sikvdilTan. miuxedavad imisa, rom rilkes drois parizi elegantur
da progresul qalaqs warmoadgenda, romanis protagonistis aRqmaSi igi martoobas, siRatakesa da avadmyofobas ukavSireba, rasac Tavisi mizezebi aqvs. modernistuli qalaqi gaucxoebis, miusafrobis, avadmyofobis, sikvdilis, sigiJis adgilia, sadac adamianis suls Sveba arsaidan ar elis.
romanze rilke 1904-10 wlebSi muSaobda. Canawerebs malte
mxolod erT, dawyebis TariRs usvams - 11 seqtembers, iqve uTiTebs parizuli sastumros misamarTs - tulies quCa da pirvelive winadadebiT gvamcnobs im ganwyobas, rac mas safrangeTis dedaqalaqSi dauflebia: am qalaqs yoveli mxridan awydeba xalxi,
raTa aq icxovros. me ki mgonia: aq sikvdili ufro advilia, vidre sicocxle. magram ras gulisxmobs rilke sikvdilSi?
miuxedavad imisa, rom malte bevrs saubrobs sikvdilze, maT
Soris ojaxis wevrebisa da istoriuli pirebis sikvdilze, parizis SemTxvevaSi es ara mxolod fizikuri sikvdilia, aramed individualurobis gaqrobis yovlismomcveli procesi, rac didi
qalaqisTvis gamxdara niSneuli. romanis parizul nawilSi rilke
adamianTa fizikur sikvdils iyenebs rogorc alegorias pirovnebis individualurobis ganadgurebis saCveneblad.
pirveli, rasac parizSi Casuli malte axsenebs, es hospitlebia: vnaxe hospitlebi. malte axsenebs or hospitals. esenia
Val-de-Grce - samxedro hospitali da Hotel Dieu 621 wels daarsebuli TavSesafari da saavadmyofo, sadac 559 sawolSi erTad kvdebian. rasakvirvelia, qarxnuli wesiT. aseTi Warbi produqciisas, cxadia, calkeuli sikvdili cudad sruldeba, Tumca
amis dardi viRasa aqvs. aq xom mTavari raodenobaa. (rilke
2015, 11)
sikvdils process parizSi farda axdia, is aRar aris saidumlo rituali, Hotel-Dieu - Si momakvdavi avadmyofebi patara
113
omnibusebs mihyavs, da es xdeba mTeli qalaqis dasanaxad, da yvelam icis, rom maTi awyvetili srbolis winaSe unda SeCerdnen,
xolo adamianTa fantazias SeuZlia warmoidginos is agoniebi,
maTi rZisferi fanjrebis miRma rom mimdinareobs. ufro metic,
parizSi Ria, saxuravgadaxdili etlebic ki arsebobs, romelTac
sasikvdilod ganwirulni ori frankis fasad mihyavT. aq sikvdils daukargavs sakraluri saxe da is vulgarul ambad qceula.
sagulisxmoa, rom Tuki rilke Tavisi winaprebis Tu istoriuli figurebis sikvdilis aRwerisas maT gamorCeulobaze,
Rirsebasa Tu siamayeze saubrobs, parizis hospitlis SemTxvevaSi
mas adarebs qarxnul produqcias, sadac warmoebuli nivTebiviT
yvela sikvdili erTmaneTs hgavs. amave dros, terminebi qarxnuli da Warbi produqcia industrializaciis mier motanili
cnebebia, romelTac Secvales qalaqis saxe da adamianTa cxovreba. qarxnuli sikvdilis metaforas rilke upirispirebs sicocxlisa da siyvarulis metaforas guls, romelic asevea matarebeli sikvdilis, magram ara upirovnebo, uxeSi sikvdilis, aramed sicocxlis sapirwonis, gamzrdelis da dambadeblis. adre
icodnen (an SeiZleba gumaniT grZnobdnen), rom sikvdili sakuTar wiaRSi hqondaT, rogorc nayofs Tesli aqvs gulSi. (rilke
2015, 12)
aqve unda aRiniSnos, rom rilkes dakvirvebiT, amgvari qarxnuli, individualobas moklebuli sikvdili ara mxolod RaribTa da umweoTa xvedria, mdidrebisTvisac sul erTi gamxdara,
rogor, ra viTarebSi gardaicvlebian: TviT mdidarnic ki, romelTac diaxac, xeli miuwvdebaT, rudunebiTa da gulisyuriT
gardaicvalon, daudevarni da gulgrilni xdebian. adamians sul
ufro iSviaTad uCndeba sirvili, mokvdes sakuTari sikvdiliT.
(rilke 2015, 11-12)
da ras niSnavs es sakuTari sikvdili? amis axsnaSi ukeTesad dagvexmareba rilkes reqviemi (reqviemi megobari qalisaTvis), sadac sikvdils poeti ganmartavs, rogorc namdvili cxovrebis nayofs, sakuTar TavSi CaRrmavebiT Seqmnils: samagaliTo
TviTCaRrmavebis rudunebiT qmnili sikvdili. is sakuTari sikvdili, Cven rom ase vWirdebiT, radgan swored Cven vacxovrebT
am sikvdils, vapurebT CveniT da arsada varT masTan ufrore axlos, vidre Cvens sicocxleSi. (rilke, 2015, 285)
114
bela CekuriSvili
115
116
bela CekuriSvili
117
literatura
gelaSvili 2015: gelaSvili naira, erTi Zveli wigni, anu malte
laurids briges Canawerebi; Tbilisi.
zimeli 2006: Simmel Georg, Die Grostdte und das Geistesleben;
Berlin.
hofmani 2003: Corbineau-Hoffmann Angelika, Kleine Literaturgeschichte der Grostadt; Darmstadt.
miuleri 1988: Mller Lothar, Die Grostadt als Ort der Moderne. ber
Georg Simmel; Reinbek bei Hamburg.
rilke 2015: rilke rainer maria, malte laurids briges Canawerebi; Tbilisi.
rilke 2015: rilke rainer maria, reqviemi megobari qalisaTvis;
Tbilisi.
mindia cecxlaZe
qalaqis mistikuri
alegoria
Salva bakuraZis poema `Tevzaoba~
religiur-mistikuri diskursi msoflio literaturuli tradiciis erTerTi mniSvnelovani aspeqtia. qarTuli
literatura, rogorc uZvelesi qristianuli literatura, am TvalsazrisiT
mniSvnelovan saazrovno da saxeobriv gamocdilebas qmnis vefxistyaosnidan moyolebuli Tanamedrove avtorebis CaTvliT.
misticizmis ZiriTadi ideaa mistikuri gamocdileba, rac ewodeba gaerTianebis zegrZnobad gamocdilebas, romlis
meSveobiTac xdeba gacnoba realobisa
(RmerTis),
romelic
miuwvdomelia
grZnobis
organoebisTvis
(ueinraiti
2007:141), ris gamoc mistikosebi mas
axasiaTeben rogorc sibneles, araras,
TviTdakargvas (anderhili 1911:171).
mistikuri gamocdilebis winapirobaa intencionaluri obieqtebis eliminacia (formani 1999:131), saidanac xSir
SemTxvevaSi
gamomdinareobs
samyaros
uaryofa, eskapizmi da mkacri asketizmi
religiur-mistikur
soteriologiaSi.
amis sapirispirod, Tanamedrove mistikur
azrovnebaSi ikveTeba samyaros dasturyofis diskursi da es ukavSirdeba panenTeizms (kuperi 2006:298), rac gulis-
119
120
mindia cecxlaZe
121
igi (jounzi 1993:180), amgvarad represia SeiZleba iyos mistikuri praqtikis mxolod mcire komponenti.
poemis saTauri dakavSirebulia RmerTis ZiebasTan, poemis
personaJi, meTevze eliozi oqros Tevzs ufals uwodebs (bakuraZe 2013:6), Tevzi uflis qristianuli simboloa da Sesabamisad, meTevze RvTismaZiebelia. samyaros dasturyofis diskurss
gamoxatavs is faqtic, rom oqros Tevzi survilebs asrulebs.
am poemiT iwyeba krebuli dasdebelni wmindisa aRdgomisani; poemaSi, sxva leqsebis msgavsad, ikveTeba ori plani: konkretul-istoriuli da mistikuri; pirveli plani, omisa da sikvdilis Tematikis gamo, unda ukavSirdebodes soxumis dakargvas, Tavad avtori soxumelia da sruliad axalgazrda iyo, rodesac
omSi mouxda yofna; poemas epigrafad aqvs endriu rentonis fraza "Sin gagzavnili werili yovelTvis xedis aRweriT iwyeba"
(bakuraZe 2013:3), rac aseve dasturyofazea maniSneba, upirvelesad unda moxdes xiluli samyaros, xedis Secnoba, raTa davukavSirdeT Sin, anu davbrundeT mamasTan, samSobloSi, rogorc
plotini ambobs metaforulad emanaciis sawyisTan dabrunebaze
(magili... 2009:28). poemac qalaqis xedis aRweriT iwyeba.
es qalaqi TevziT da rZiT savsea (bakuraZe 2013:3), am qalaqSi ar daileva Tevzi, Tafli, Rvino da puri (bakuraZe
2013:10), rac aluziaa aRTqmuli miwis, sadac moedineba rZe da
Tafli (gamosvl. 3,17); xdeba qalaqis, rogorc amqveyniuri siuxvis da tkbobis adgilis simbolizeba, qalaqi aris simbolo
materialuri samyarosi, romelic mocemulia rogorc RvTis saCuqari, aRTqmuli miwa, sadac amqveyniuri sikeTeebiT tkboba
RvTis mier aris nebadarTuli da mowodebuli. amave dros Tevzi
am teqstSi, rogorc zemoT aRvniSneT, RmerTis simboloa, aseve
rZe siwmindis, ucodvelobis simbolocaa (malaguci 2006:181),
Sesabamisad, qalaqi, igive materialuri samyaro savsea siwmindiT,
RmerTiT, Tumca aq aseve saubaria maxeSi gabmul Tevzebze - sxeulSi daSvebuli suli ejaWveba sxeulis siamovnebas, rac warmoSobs borotebas plotinis Tanaxmad.
mSobliuri qalaqis siyvaruli ZiriTadi motivia aseve krebulis bolo poemaSi gangebuleba xorcT, sadac aseve ikveTeba
erotizmis diskursi (bakuraZe 2013:99-107), rac, iseve rogorc
seqsualobis, qalis gaRvTaebriveba Tavad am poemaSi, samyaros
dasturyofas ukavSirdeba; aseve fraza nu daviviwyebT, rom sxeulic Cvena varT jerac, pativi vceT, leqsidan saqorwino
122
mindia cecxlaZe
123
mindia cecxlaZe
124
amgvarad, poemaSi qalaqis, rogorc RvTaebriobiT gajerebuli samyaros simbolizebiT xdeba samyaros dasturyofa, eTikursoteriologiuri empirizmis gacxadeba mistikuri gzis konteqstSi; miwieri cxovrebis dasturyofiT lirikuli gmiri RvTis
Secnobis pirvel safexurs gaivlis, risi Sedegicaa mistikuri
transformacia da konkretul-istoriul warmavlobaze mijaWvulobis daZleva.
literatura
ado 1993: Hadot, Pierre; Plotinus Or the Simplicity of Vision;
University of Chicago Press; Chicago and London.
anderhili 1911: Underhill, Evelyn; Mysticism: A Study in Nature and
Development of Spiritual Consciousness; Christian Classics
Ethereal Library; Grand Rapids.
areopageli 2000: The Areopagite, Dionysius; On the Divine Names
and the Mystical
Theology; Christian Classics Ethereal Library; Grand Rapids.
bakuraZe 2013: bakuraZe, Salva; dasdebelni wmindisa aRdgomisani; saunje, Tbilisi.
bhagavad-gita 1983: bhagavad-gita; ganaTleba, Tbilisi.
goldeni 2008: Golden, Kenneth L.; Uses of Comparative Mythology
(RLE Myth): Essays on the Work of Joseph Campbell;
Routledge; London and New York.
kuperi 2006: Cooper, John W.; Panentheism - The Other God of the
Philosophers: From Plato to the Present; Baker Academic:
Grand Rapids.
magili... 2009: Magill, Kevin; Nelstrop, Louise; Onishi Bradley B;
Christian Mysticism: An Introduction to Contemporary
Theoretical Approaches; Ashgate Publishing Limited;
Farnham.
malaguci 2006: Malaguzzi, Silvia; Food and Feasting in Art; J. Paul
Getty Museum; Los Angeles.
meTiuzi 1999: Matthews, Alfred Warren; World Religions; Wadswort
Cengage Learning; Belmont.
plotini 2015: Plotinus, Enneads;
http://www.documentacatholicaomnia.eu/
sirloti 1971: Cirlot, Juan Eduardo; A Dictionary of Symbols;
Routledge; London.
125
maia jaliaSvili
Tbilisuri ekleqtika
kote jandieris moTxroba
`dapatiJeba kinoSi~
qarTul literaturaSi Tbilisis saxe araerTgzis aris daxatuli. piter akroidis `londoniviT~, an orhan famuqis
`stamboliviT~ isic cocxlobs da saukuneebs nTqavs, feniqsiviT iferfleba da
kvlav ganaxldeba. kote jandieris moTxrobaSic Tbilisi personaJebTan erTad
monawileobs im tragikulul ambebSi,
romlebic mis xmauriansa Tu myudro quCebSi, didsa Tu patara saxlebSi viTardeba.
Tbilisi am moTxrobaSi warmoCenilia, rogorc ekleqtikuri fenomeni,
aRosavlurisa da dasavluri esTetikis
nazavi. Tavis ekleqturobas Tbilisi
personaJebsac gadasdebs da iqmneba fantasmagoriul sivrce, romelSic awmyo,
warsuli da momavali raRac magiiT erTdroulad Tanaarseboben.
moTxrobis gmirebi sabWour TbilisSi cxovroben, meoce saukunis 70-iani
wlebis Svilebi arian, amitomac mniSvnelovania, rogor axerxebs mwerali drois konteqstis Seqmnas. Tumca, aq epoqaze
mniSvnelovani adamiania, romelic nebismier droul konteqstSi ebrZvis sakuTar Tavs, vnebebs da am `gulis WidilSi~, rogorc folkneri ityoda, gamoav-
Tbilisuri ekleqtika
127
128
maia jaliaSvili
SemorCenil erTaderTi meCeTis cisfer minareTs~ _ TiTqos meored mosvlis winaTgrZnobaa. mkiTxveli grZnobs moqneuli celi
mxolod peizaJis xatovani aRqma rodia, aramed gmiris sulSi
gaCenili risxvis gamoZaxili. Sinaganad is ujanydeba yofis sicarieles da aqvs misi Secvlis wadili. es gvaxsenebs ioane naTlismcemlis qadagebas: `culi ZirTa Tana xeTasa Zes. yovelman
xeman romelman ara gamoiRos nayofi keTili, moekueTos da cecxlsa daedvas (maTe, 3,10).
gmiris gaucxoebas mSobliur qalaqTan kargad gamoxatavs sakuTari Tavis molaplape veSapTan Sedareba _ `es qalaqi nervebs miSlis. me is veSapi var, romelsac yelSi amosvlia okeanis
mlaSe wylebi da xteba maRla haerSi, sveli da molaplape, raTa
meore wams sxeulis simZimem kvlav daabrunos autaneli, magram
mSobliuri stiqionis wiaRSi~. personaJi absurduli garemos
tyvea. mas gamosavali ver upovia da TviTmkvlelobaze fiqri
stanjavs, Tumca gabeduleba aklia ganzraxulis Sesasruleblad.
es gaubedaoba ki kidev ufro metad Trgunavs.
moTxrobaSi Tanamedroveoba kargad ixateba, romlis erTgvar
simbolodac warmoCndeba `myrali kolmeurneobis moedani _ erTgvari nagavsayreli~. Tanve aqve ixateba yvavilebis bazari. WuWyisa da silamazis nazavi kargad warmoaCens sinaTlisa da sibnelis, borotebisa da sikeTis Tanaarsebobas, rogorc adamianuri
cxovrebis tragediis mizezs. `mTavaria, rom adamians, Homo sapiens-s, SerCa Zala SeebrZolos masSive warmoSobil axal adamians,
Homo Faber-s (maqs friSis amave saxelwodebis romanSi kargad
Cans es brZola), da sanagveze ar moisrolos kultura. Tumca
besik xaranaulis axal romanSi (`samoci jorze amxedrebuli raindi anu wigni hiperbolebisa da metaforebisa~) es saSiSroebac
ikveTeba. avtori Tavs grZnobs `civilizaciisagan gandevnil kulturis Svilad~. romanis personaJi Sio fiqrobda, rom `wignebi
unda dafrinavdnen~ da ixateba fantasmagoriuli suraTi: fanjridan wignebi Tavdaxsnili frinvelebiviT mifrinaven, magram
`nagavsayarze iyo finiSi~ (xaranauli 2010: 115).
besik xaranaulis romanis erTi sagulisxmo Senakadia, Tu
rogor daikarga mTxrobeli `bavSvobaSi~ da `nagavsayaris qveyanaSi~ aRmoCnda tyved. bavSvoba samoTxea, xolo didoba _ tyveoba, Tanac nagavsayrelze, romelic cxovrebis simboloa. misi azriT, civilizaciam qveyniereba nagavsayrelad aqcia. es exmianeba
Jan bodriaris Tvalsazriss: `yvelaze uaresi is ki ar aris,
Tbilisuri ekleqtika
129
rom Cven irgvliv sul nagavia, aramed is, rom Tavad Cvenc am
nagvad viqeciT~... (`qalaqi da siZulvili~) (bodriari 2010: 3).
unda gavixsenoT, rom cxovreba rogorc nagavsayreli, warmoCenilia zura mesxis romanSi `spazmebi~, romelSic mTavari gmiris
cxovrebis `damaxinjeba~
gamoiwvia TavSi moxvedrilma nagvis
parkma: ~me maqvs spazmebi. xuTi wlis rom viyavi, maSin damewyo.
maSin daviwye nagvis danaxva da mTeli sidampleebis~ (mesxi
2009: 15).
kote jandieris moTxrobaSi daxatuli gasayidad gamotanili
yvavilebi TiTqos adamianTa sulebis anareklebia. qaosi mTxrobelis Sinagan samyaros emuqreba: `me yvelaferze erTad vfiqrob
da Cemi Tavi savsea aTasi xaraxuriT, frazebis da mogonebebis
naglejebiT, erotikuli scenebiT, qvanaxSiriT, Saxtis WrilebiT,
sentimentaluri melodiebiT,
naxevrad daviwyebuli saxeebiT,
ucxouri koniakis boTlebiT, sevdiani peizaJebiT...~ Tbilisis ekleqturi arqiteqturac, simbolurad, sazogadoebis gaurkvevlobas, usayrdenobas, zneobriv RirebulebaTa dakargvas warmoaCens:
`leninis moedanze varT. aq yvelaferi galokilia da erTmaneTSi
areuli: fsevdomavritanuli stili, somxuriu fsevdo ampiri,
fsevdoklasicizmi, fsevdokonstruqtivizmi, stalizmi da a.S.
yvelaferi fsevdo~.
moTxrobis kidev erTi sagulisxmo gmiria ninco _ `myral
sazogadoebaSi~ sisufTavisa da siwmindis erTgvari simbolo.
masac realobasTan konfliqti aqvs _ `misi yvelaze didi ocneba
is iyo, rom mamamisi pavle ingoroyva, geronti qiqoZe an vinme
egeTi yofiliyo~. `didi saxelebi~ didi TavSesafris iluzias
qmnis, sxvadyofna TiTqos gaqcevis SesaZleblobas aCens.
nincos simbolur aRqmas xels uwyobs isic, rom mTxrobelisTvis ninco realobas ar Seesabameba _ `ra unda aseT qals
(Tanac TeTr kabaSi gamowyobils) am simyraleSi~ (jandieri
2010: 69). moTxrobis erTi mTavari safiqralia, rogor SeiZleba
sayrdeni moipovo am absurdul garemoSi, sadac aranairi kanonzomiereba araa? `ra ufro mTavaria _ gqondes mizani Tu iyo
kmayofili?~ Cndeba dapirispireba klasikuri literaturis warmodgenasTan, romlis mixedviTac, cxovreba Teatria. gmiri ki
fiqrobs: `cxovreba ar aris Teatri... Teatri sainteresoa. iq
yovelTvis raRac xdeba~. `cxovrebas ara aqvs siuJeti, amitom
mosawyenia~ (jandieri 2010: 78). amitomac literatura (xelovneba) iqceva gamosavlad. xelovani realur cxovrebas Caanac-
130
maia jaliaSvili
Tbilisuri ekleqtika
131
Tvis is mweralia, romelmac Tavi daaRwia totalitaruli reJimis marwuxebs. aRsaniSnavia, rom am dros grigol robaqiZis xseneba jer kidev ikrZaleboda da mis bibliografiul iSviaTobad
qceuli wignebis wakiTxva komunisturi reJimis winaaRmdeg faruli protestis gamoxatuleba iyo. moTxrobaSi personaJad ixateba mxatvari irakli ToiZe, romelic axalgazrdebs uyveba:
`grigol robaqiZes moveswari, ymawvilebo. saocari Tvalebi
hqonda, cecxlovani. dReSi ramdenime saaTs bnel oTaxSi atarebda xolme. Turme am dros gugebi farTovdeba da Tvali gansakuTrebul elvarebas iZens~. esec imedis marcvalia, rom Senc
daaRwev Tavs. Taobis manifestad warmoCndeba italieli mwerlis, jovani papinis sityvebi: `me unda vifiqro Cems sircxvilsa
da martoobaze absolutur martoobaSi. ra gindaT Cemgan? roca
ramis Tqma msurs, me amas vbeWdav, roca ramis gacema minda _ me
viZlevi. Tqveni cnobismoyvareoba guls mirevs. Tqveni komplimentebi Seuracxmyofs, Tqveni Cai mwamlavs! aravis vali ara maqvs,
me pasuxs vageb mxollod RvTis winaSe _ Tuki saerTod arsebobs~ (jandieri 2010: 72). es sityvebi kargad gamoxatavs daeWvebulobas yoveliveSi, es niSnavs usayrdenobas. swored amgvari
Taobis tkivilebi ixateba moTxrobaSi.
sagulisxmoa, rom moTxrobaSi SemoiWreba `TviTmfrinavis biWebis~ ambavi _ 1983 wlis 18 noembers TbilisSi momxdari tragedia _ axalgazrdaTa erTma jgufma samgzavro TviTmfrinavi gaitaca, rasac msxverpli da sazogadoebis araerTgvarovani reaqcia mohyva. es saqarTvelos uaxlesi istoriis erTi sisxliani
furcelia, romlis wakiTxvis gareSe warmoudgenelia qarTveli
eris vinaobis Secnoba. kote jandieris am moTxrobaSi SesaniSnavad warmoCndeba cocxali gancda am movlenisa, amitomac am
mxrivac sainteresoa, ra gavlenas axdens Sokis momgvreli movlenebi adamianebze, rogor afxizlebs maT da ubiZgebs moZraobisken, daWaobebuli sivrcis garRvevisken. sagulisxmoa, rom kote
jandierma mxatvrul samyaroSi erT-erTma pirvelma warmoaCina es
tragikuli istoria. moTxrobaSi kinosTvis damaxasiaTebeli montaJis teqnikiT kargad ixateba erTdroulad mimdinare movlenebi. axalgazrdebi kafeSi eseninis poeziaze saubroben, am dros ki
SemoiWreba frazaTa naglejebi: `gzebi gadaketilia.... aeroportidan micvalebulebi daxuruli manqaniT mohyavT... foniWalaSic isvrian~ (jandieri 2010: 81).
132
maia jaliaSvili
mTxrobeli uZluria realur sivrceSi `mamebis~ mimarT protestis gamosaxatavad. misTvis mxsneli xelovnebaa da, konkretulad, literatura. is daweriliT gegmavs samomavlo SurisZiebas
usulgulo sazogadoebaze, romelmac gulgrilad, cxoveluri
sisastikiT moikveTa misgan gansxvavebulad moazrovneebi: `gava
wlebi da me amis Sesaxeb davwer wigns, romelsac lope de vegas
sityvebiT daviwyeb, saxelad ki `sisxlian qorwils davarqmev~.
es iqneba wigni, savse tkiviliT, xmauriTa da mware monaniebiT
Cveni uRmerTod Cavlili, WeSmarit mcnebebs mokveTili cxovrebis gamo; is iqneba savse yviriliTa da ucenzuro gamoTqmebiT,
romelTac veraviTari cenzori da redaqtori ver amoSlis, xolo imisaTvis, rom vinmem ar miTxras: `ra dagemarTaT? es ra
stilia? Tqven poziorobT da uxamsobiT iwonebT Tavso~, me win
davurTav aseT Sesavals: `Zvirfaso mkiTxvelo! Sen SeiZleba Seuracxyofili darCe am wignis pirvelive winadadebiT, magram me
sxvanairad ar SemeZlo. rom icode, rogor mombezrda inteleqtualuri farsis TamaSi idioturi sifaTebis win! rogor mombezrda es usasrulo reveransebi da etiketi, romelic mxolod
simarTlis dasamalavadaa mogonili~ (jandieri 2010: 86).
sagulisxmoa, rom mwerals sjera, Tavdaxsna yovelTvis SeiZleba, mTavaria danaSaulisa da codvis SegrZneba ar dakargos
adamianma.
kote jandieri moTxrobaSi iyenebs klasikuri mnsxverplSewirvis models, rac imas niSnavs, rom moTxrobis yvelaze
`ucodveli~ personaJi unda Seewiros mTavari gmiris an sazogadoebis Tvalis axelas. es msxverpli nincoa, romelic avtoavariaSi iRupeba. swored misi sikvdili gaacnobierebinebs gmirs,
rom yovelive `kanonzomierad~ xdeba. mas surs nincos gadarCena,
magram rogor: `me mxolod giJuri azrebisa da da erTmaneTTan
daukavSirebeli sityvebis mflobeli var. ra giyo, ninco? rogor
gaqco sityvad?~ (jandieri 2010: 67).
nincos stanjavs cxovrebis uazroba: `miTxari, vin moawyo
ase saSinlad es cxovreba? am qalaqSi mTeli dRe rom iaro,
cocxal adamians ver naxav. Tbilisi udabnoa, saSineli, carieli
udabno! visi bralia? vin aris am samyaros avtori?~ nincos Tavisi sicocxlis erTaderT gamarTlebad 1978 w. 14 aprils qarTuli enis dasacavad gamarTul saprotesto aqciaSi monawileoba
miaCnia, sxva yvelaferi ki uazrobad. mas aqvs usaSvelobis gancda. moTxrobis gmiri, erTi SexedviT, uxerxemlo da arafris
Tbilisuri ekleqtika
133
maia jaliaSvili
134
literatura
bodriari
qeTevan jiSiaSvili
mitingis qronotopi
(80-90-iani wlebis erovnuli moZraobis gamocdileba)
Tanamedrove
TbilisisTvis
dRes
Zalzed mwvaved dgas urbanistuli problemebi. qalaqis saxecvlilebis sakmaod
radikaluri da Cqari procesi uamrav
kiTxvas svams rogorc arqiteqtorTa da
urbanistTa, aseve moqalaqeebis winaSe.
qalaqis ganviTarebis veqtoris ganWvreta
kulturologiur sferoSi iWreba: ama
Tu im mSeneblobisa Tu arqiteqturuli
landSaftis cvlileba scildeba dargis
viwro sazRvrebs da da Cvengan dedaqalqais Rirebulebis, misi raobis Rrma SreebSi Cawvdomas iTxovs. Tbilisis urbanuli qsovilis metamorfozaze dakvirvebisas gansakuTrebul yuradRebas bolo
oc wleulis manZilze ganviTarebuli
socialurpolitikuri movlenebi ipyrobs: yoveli axali istoriulpolitikuri konteqsti warmoqmnis axal socialur realobas, romelic gamudmebiT
zemoqmedebs fizikur garemoze da Sesabamisad, arqiteqturuli sivrcis aRqmisa
da interpretaciisaTvis axal pirobas
badebs.
pirveli TvalSisacemi urbanuli
cvlileba 8090 wlebis erovnul moZraobas ukavSirdeba. mxedvelobaSi gvaqvs
ara mxolod arqiteqturuli qsovilis
136
qeTevan jiSiaSvili
mitingis qronotopi
137
qeTevan jiSiaSvili
138
pirveli garRveva da ganacxadi Zalauflebaze
mitingis qronotopi
139
140
qeTevan jiSiaSvili
tingebi stabilurad ganmeorebad saxes iZens, rusTavelis prospeqtze yalibdeba samitinge sivrce, romelsac mTlianad ipyrobs
80 iani wlebis erovnuli moZraobis miswrafebebi.
pirveli niSani, rac Tavidanve iqcevs yuradRebas, aris monawileTa Soris gamartviebuli komunikacia. mitingisa da dResaswaulis reJimi adamians aTavisuflebs socialuri kliSeebisagan
da urTierToba pirvelad, uSualo saxes ubrundeba. miznisken
erTnairad Setiralebul adamianTa Soris
ixsneba ,,me /sxva
opozicia. aseve xedavs dResaswauls mixeil baxtini: ,,aq,sakarnavalo moedanze,gabatonebuli iyo Tavisufali, familaruli urTierToba adamianTa Soris, romlebic arakarnavalur cxovrebaSi
daSorebulni arian erTmaneTTan iseTi gadaulaxavi barierebiT,
rogoricaa socialuri Tu qonebrivi gansxvavebebi. sakarnavalo
moedanze adgili hqonda adamianTa Soris ierarqiul urTierTobaTa droebiT idalurrealur gamartivebas, rac SeuZlebeli
iyo Cveulebriv cxovrebaSi(baxtini 1990:3).
80iani wlebis erovnuli moZraobis droidan dawyebuli,
sazogadoebis erTianoba centraluri ideis saqarTvelos damoukideblobis mopovebis irgvliv ikvreba. ideis masStaburoba da
misTvis mikuTvnebulobis gancda angrevs sazogadoebis socialur
ierarqias, rac misi kulminaciis momentSi, 9 aprilis Rames
umaRles xarisxSi adis: procesSi erTveba saxelmwifo muSakTa
is jgufi, romelic manamde uSualo monawileobas ar iRebda mitingebSi: administraciuli moxeleebi, milicia, partiuli frTa.
amasTan, Tbilisis mitingi maspinZlobs da asaxavs saqarTvelos
sxvadasxva kuTxidan Camosul jgufebs, Tumca imavdroulad Sekrebebi imarTeba did qalaqebSic. mitingebSi monawileoben erovnuli umciresobis warmomadgenlebic.
aRniSnul sivrceSi gansakuTrebulad ganicdeba drosivrce,
warsuli, awmyo da momavali mWidro kvanZs qmnian. warsuli SeigrZnoba, rogorc qveynis istoriulkulturuli monapovari,
romelic Cvenamde qarTvel mefeTa da moRvaweTa saxelovani saqmeebi, raindobis, Tavganwirvis, omebisa da gmiruli gamarjvebebis
fonoxatebiT cocxldeba. liderTa emociuri gamosvlebi momaval damoukideblobas da Zlieri qarTuli saxelmwifos Camoyalibebas gvpirdeba. mizani bevrad ufro metia, vidre politikuri
damoukidebloba. TiToeuli monawile CarTulia erT saerTo SemoqmedebiT procesSi, romelic samSblos idealuri xatis gacocxlebagamoZerwvas gulisxmobs.
mitingis qronotopi
141
aseT dros awmyo ormagi pasuxismgeblobiT datvirTuli monakveTia, sadac erTdroulad Semodis warsuli, romelic unda
SenarCundes da momavali, romelic miRweul unda iqnas. Sesabamisad, indvidualur doneze dro da mitingis sivrce gansakuTrebuli SinaarsiT gajerebuli, intensiuri da mZafria.
dResaswaulisTvis saxasiaTo msubuq, uzrunvel damokidebulebas mitingebis SemTxvevaSi pasuxismgeblobis gancda enacvleba,
Tumca kulminaciis momentebSi sadResaswaulo formiT, cekva
simReris meSveobiT ganitvirTeba.
sazeimo Teatralur ganwyobas exmianeba mitingebis erTgvari
sanaxaobrivi xasiaTic. dResaswaulis SemTxvevaSi lxini dRis
bolos daZabulobis gantvirTvis saSualebaa. mitingebis dros
gamarTuli cekvasimRera, mxiarulebis spontanuri amoxeTqvebi
TiTqos pirdapir gadaizrdeba saxalxo dResaswaulSi. xalxuri
simRerebi kvlav fesvebisken Casvlas, tradiciebis gaRviZebas,
erovnuli gancdis gaRvivebas emsaxureba, amasTan zeaweuli ganwyobis, emociebis ganmuxtvis forma xdeba. adamiani zeddadebuli
kulturuli safarisgan Tavisufleba da mas yofierebis pirvelad SreebTan Sexvedris bedniereba eufleba.
mitingebis ,,adgilis arqiteqturuli sxeuli
sainteresoa, rogor lagdeba qalaqis arqiteqturuli sxeuli axali sinamdvilis fonze. am etapze Tavs iCens arqiteqturuli sivrcis xelaxali kodireba, rac mitingebis konteqstiTaa
gapirobebuli.
centralur nageboba
siganeSi farTod gaSlili mTavrobis sasaxle TaRebiani vertikaluri kompoziciiT im arqiteqturul tips ganekuTvneba, romlis mizanic xelisuflebis dominaturobisa da kontrolis gancdis gaRviZebaa. (gavilovska
2013:52) es aris ,,mtris arqiteqturuli saxe, romlis pirveladi daniSnuleba sistemis mier miRebuli gadawyvetilebebis
gavrceleba da marTvaa. fsevdo fasadis
miRma(niSandoblivia,
rom funqciuri Sesasvleli ukana quCidanaa) gaSlili
Sida
ezoa, romlis ukanac qveynis administraciaa ganTavsebuli. amitom, Cveuli distanciis Semcireba mTavrobis sasaxlesa da mitingis monawileTa Soris kidev erTxel usvams xazs fasadTan
miaxlobis simbolur aqts, rac fizikur doneze mtris gamowvevis, mis pirispir dgomis aqts warmoadgens. xalxi sakuTar
142
qeTevan jiSiaSvili
mitingis qronotopi
143
qeTevan jiSiaSvili
144
sivrce, rogorc brZolis veli
am konteqstSi TvalSisacemia arqiteqturuli sxeulis saxecvlileba, 9 aprlis Rames Senobebi Cveul simbolur da socialur funqcias iSoreben da realobaSi gansakuTrebeuli saxiT
erTvebian.
xelaxla icvleba garemos arqiteqturuli aRqma. samitinge
sivrce uTanasworo brZolis veli xdeba. nagebobebi rusTavelis
prospeqtze da mis mimdebare quCebze mxolod erTaderT konteqstSi ganixileba: ramdenad SeiZleba maTTvis Tavis Sefareba da
am gziT sicocxlis gadarCena. arqiteqtura TiTqos pirvelyofil funqcias ibrunebs, roca misi mTavari daniSnuleba TavSesafari iyo. wina planze iwevs nagebobaTa iseTi niSnebi, rogoricaa
iolad SeRwevadoba, samalavis an usafrTxo karis arseboba, rac
iseTi tipis arqiteqturisTvis, rogoricaa mxatvris saxli, qaSueTi, kino rusTaveli, an rusTavelis Teatri sruliad uCveulo funqcias warmoadgens. Cvens Tvalwin kulturuli Tu religiuri daniSnulebis Senobebi safortifikacio nagebobebad iqceva.
es periodi TiTqos gamyofi wertilia, saidanac rusTavelis
prospeqti axal cxovrebas iwyebs. momdevno aTwleulebis ganmavlobaSi ganviTarebuli movlenebi kvlav araerTxel cvlis sivrces da axali konotaciebiT tvirTavs mas. es bunebrivicaa: ,,qalaqi es aris mudmivad cvalebadi nakrebi konceptualuri SesaZleblobebisa, amavdroulad, sakmaod myari imisTvis,rom gafarTovdes da SeikumSos moTxovnis Sesabamisad ise, rom ar dakargos sakuTari arsobrivi gansazRvruloba (amini...2002: 8). mTavrobasTan dapirispireba, karvebis gaCena mTavrobis sasaxlis win,
Semdeg ki samoqalaqo omi Tavis savalalo SedegebiT calke ganxilvis sagania. yvela es saxecvlileba cxadyofs, rom bolo ocdaxuTi wlis ganmavlobaSi qalaqis es konkretuli nawili saxelmwifosTan dapirispirebis, erovnuli ideebis manifestaciisa
da politikuri brZolis ualternativo teritoriad iqca, rac
dRemde grZeldeba da ar kargavs aqtualobas. rac Seexeba am
adgilis arqiteqturul xats, igi SeiWra araerTi Taobis cnobierebasa da biografiaSi, rogorc niSani rusuli imperiis sisastikisa, Zlieri erovnuli gancdisa, TavisuflebisTvis brZolis,
Tavganwirvis da warsulis mtkivneuli Secdomebisa. ,,axorcielebs ra kveTas sxvadasxva nacionalur, socialur, stilur ko-
145
mitingis qronotopi
semiotika da sxva
cira barbaqaZe
ena sazRvrebSi da
sazRvrebs miRma
147
personaJebis TamaSSi aris raRac momxibvleli, radgan gansxvavebuli elementebi arian. erT mSvenier dRes (an saRamos) personaJi scenars (avtors) aRar daemorCileba da iwyebs siuJetis Secvlas... ai, es aris saintereso da aqedan iwyeba bartiseuli SesaZleblobebis diapazonis aRmoCenac... winaswarmocemulobis gadalaxva... koleqtiuri cnobierebidan gasvla, kliSeebis daZleva,
stereotipebis msxvreva... es aris mdgomareoba, rodesac ena (Sesabamisad, cnobiereba) gadis sazRvrebidan da sruliad gansxvavebuli parametrebis ganzomilebaSi xvdeba. es ganzomileba SeiZleba aRiweros, rogorc cnobierebis kvanturoba, Tumca, rogorc
mecnierebi amboben, kvanturobis aRwera klasikuri meTodebiT SeuZlebelia... mxolod metaforulad da arapirdapir... ase rom,
mec metaforulad gamoviyeneb.
vfiqrob, gaseti erTgvarad ganavrcobs bartis azrs, rodesac
metyvelebis aqtze saubrobs: ena gamoTqmis ganusazRvreli SesaZleblobebiTaa savse, amitom metyveleba Sedgeba ara mxolod
imisagan, rasac TavisTavad ambobs, aramed im SesaZleblobebis aqtualizaciisagan, gamoTqvas rame mTeli situaciis mniSvnelobis
gacnobierebiT... (gaseti, adamiani da xalxi).
am SemTxvevaSi gaseti saubrobs zepir metyvelebaze da imaze,
rogor Semodis metyvelebis procesSi mTeli garemo, is konteqsti, romelSic metyveleba mimdinareobs. maT Soris: msmenelebi,
sagnebi, movlenebi... yvelaferi, rac iq da maSin xdeba. amdenad,
aseTi ubnoba unikaluria da misi ganmeoreba SeuZlebeli. gaseti
aseT komunikaciaSi gulisxmobs nebismier detals, magaliTad, saubrob da gareT Tova iwyeba... yvelaferi CarTulia azris am
unikalur interpretaciaSi, ara marto ena... ena xdeba yvelaferi, rac garSemoa da atarebs garkveul da Semavsebel mniSvnelobas mTliani azris gadmosacemad.... amitom is gasulia Cveulebrivi sazRvrebidan da transpersonaluria.
poeziis enis kvanturobas ki kargad xsnis oqtavio pasi: poezia, garda imisa, rom metyvelebis faqtad rCeba, igi, amave
dros, mis sazRvrebs gareTac iWreba enis stiqiis moZraobaSi
Cafluli, misi nawilakebis gadaadgilebiT garTuli poeti an
TviTon irCevs sityvebs, an sityvebi irCeven poets...
rogoria sazRvrebs gareT gaWrili ena...? es is mdgomareobaa, rodesac subieqti da obieqti dakargulia, rodesac Sinagani
da garegani gaxsnilia erTmaneTSi, roca Sin da gareT aRar arsebobs... poeti, romelsac hgonia, rom sityvebs arCevs azris
148
cira barbaqaZe
149
cnobierebis kvantur mdgomareobas gansxvavebulad aRwers poeti daTo yanCaSvili. misTvis sasruloba da usasruloba matrioSkebis samyaroTia warmodgenili: yvelaferi erTmaneTSia Calagebuli, yvelaferi erTmaneTSi ixsneba da gagadis da, sabolood,
poeti aerTianebs, masSia es yvelaferi:
CemSi Sen,
SenSi bavSvi,
bavSvSi martivi samyaro.
martiv samyaroSi
uSnod daxatuli saxlebi,
saxlebSi adamianebi,
adamianebSi
grZnobebi da SegrZnebebi,
SegrZnebebSi da grZnobebSi
sxva adamianebi.
sxva adamianebSi erTmaneTi da
bavSvebi.
bavSvebSi didebi,
didebSi moxucebi,
moxucebSi mkvdrebi,
mkvdrebSi
moxucebi,
moxucebSi didebi,
didebSi bavSvebi.
bavSvebSi martivi samyaro
da uSnod daxatuli saxlebi (matrioSkebis samyaro).
poeti rati amaRlobeli ki am ganzomilebis droisa da sivrcidan gasvlas ase gamoxatavs:
minda gamosvla wamidan,
veeberTela ca minda.
viwro bilikis magier
aTi aTasi gza minda.
gza minda mnaTobebidan,
Senken mavali gza minda.....
yvela varskvlavSi wva minda,
yvela varskvlavSi svla minda,
yvela varskvlavis cvla minda,
minda gamosvla wamidan,
veeberTela ca minda... (sekvencia)
cira barbaqaZe
150
poeti da zRva
151
margalitebis salaro
Seni ufskruli gulia,
myudroebis dros is ganZi
qveynisTvis dafarulia.
mzisa da mTvaris energia zRvas aboboqrebs, swored es aZlevs Zalas talRebs, rom fskeridan amohyaros margalitebi da
uxilavi gaxados xiluli:
mxolod rodesac mrisxaneb,
guls uxsni mzes da mTavresa,
im margalitebs Sestyorcni
Sen Semkvrel aremaresa.
am aRweris Semdeg gadadis poeti metaforis meore elementze: es aris poeti, ufro zustad ki, poetis guli. rezonansi
myardeba aRelvebul zRvasa da poetis guls Soris... poetisaTvis es aRelveba ubralo brazi an SfoTva ki ar aris, aramed erTgvari stiqia, maRali Zabva, maRali sixSire, romlis wyalobiTac poetis guli swvdeba ara yoveldRiur ambebs, aramed momavalSi mogzaurobs da, rogorc winaswarmetyvels, im maRali sixSiridan moaqvs ambebi.
poeto! nurc Sen ekrZalvi
mrisxane gulis Relvasa!..
Zilis dros quxils nu moSli
da sibnelis dros elvasa!
zRva daculia.... rogorc ar unda aReldes da iboboqros,
rogorc ar unda gadaacilos kideebs talRebi, is mainc daubrundeba kalapots... poetis Relvasac TiTqos RmerTi icavs...
naxeT, rogor enaTesaveba akaki wereTlis am leqss hiolderlini Semdeg striqonSi:
... da mihqris suli, rogorc arwivi,
Sesagebeblad Weqa-quxilTa,
da asaxelebs Tavis momaval RmerTebs
winaswar.
poeturi metyveleba Tavisi arsiT metaforaa imis miuxedavad,
teqstSi aris Tu ara metaforebi. es aris erTgvari paraleluri realoba, an gzavnili momavlidan, romlis sworad wakiTxam SeiZleba bevri ram daanaxos adamians, ers, kacobriobas.
poeturi Tqma am miniSnebaTa daWeraa da Semdeg misi xalxSi
ganvrcoba, amgvari daWera aris miReba da, amave dros, xelaxla
gaReba madlisa, radgan poeti ukve pirvelive niSanSi Wvrets
152
cira barbaqaZe
ukve saboloo sisrules. da es ganWvretili Tavis sityvaSi Seaqvs, raTa iwinaswarmetyvelos jer araRsrulebuli... (hiolderlini).
poeziis amgvari gageba (isev metaforulad) kvanturi cnobierebis proeqciaa, rac niSnavs, rom amgvar teqstebSi darRveulia
drois gageba da erTdroulad arsebobs warsuli-awmyo-momavali.... poeti erTgvarad winaswarmetyvelia, misi sityva afxizlebs, aRviZebs, afrTxilebs, mianiSnebs adamianebs...
poetis Sesaxeb am ideidan gamomdinareobs Semdegi metafora:
poeti _ garemoebis sayviri.
xan ugnuri var, xan brZeni,
xan arc isa var, arc isa!
garemoebis sayviri,
arc miwisa var, arc cisa.
nu mkicxav, mnaxo ugnurad,
nurc gaikvirveb brZnobasa:
sul sxva hyavs xelisufali
am Cvens goneba-grZnobasa...
poeti, romelic arc miwas ekuTvnis da arc cas da, amave
dros, miwisacaa da cisac... da misi grZnoba-gonebis xelisufali
RmerTia.... RmerTic metaforaa, sxva ufro zusti sityva gamoxatvisTvis ar gvaqvs....
Q
Tamar berekaSvili
sisulelis aqtualoba
sibrZne adamianTa arsebobis pirvelive
dRidan didi sikeTe da faseuli Rirsebaa. rac Seexeba sisuleles, is, erTi
mxriv, TiTqos sibrZnes upirispirdeba,
magram, meore mxriv, sibrZnis warmoCenis
fonia anu sibrZnis naklebobis maRali
xarisxi.
am statiaSi Cven naklebad SevexebiT sisulelis gansazRvrebebsa da mis filosofiur analizs, aRvniSnavT mxolod,
rom gageba imisa, Tu ra aris sisulele,
ar aris calsaxa da mudmivi. is icvleboda saukuneebisa da epoqebis ganmavlobaSi, Tumca inarCunebda Sefasebis im
niSnebsac, romlebiTac mas axasiaTebdnen.
sisulele, SesaZloa, sazogadoebis da
kacobriobis erT-erTi yvelaze damaxasiaTebeli niSania da kargad warmoaCens
epoqas, dros.
xSirad sisulele eriTmeba iseT cnebebs,
rogorebicaa sibriyve, umecreba, gonebaSezRuduloba, naivuroba, gamoucdeloba
da sxva. yvela am cnebas aqvs erTmaneTTan erTgvari kavSiri. sxvadasxva dros
misi semantika sxvadasxva termins uaxlovdeboda; Tumca, miuxedavad amisa, mainc inarCunebda Tavis mniSvnelobas.
154
Tamar berekaSvili
sisulelis aqtualoba
155
maRla caSi gamosaxul qristes ara imdenad amaRlebuli da mSvidi ieri aqvs, ramdenadac - dabneuli da Sewuxebuli, sasowarkveTilic ki. yvela adamians, romelsac gamosaxavs bosxi, daukargavs individualuri adamianuri saxe, isini TiTqos uxeSad gamoWrili xis Tojinebia. mxolod qristea gamosaxuli adamianuri
saxiT. adamianebi avxorcoben, iviwyeben TavianT daniSnulebas, movaleobas, etanebian raRac eSmaseul siaxleebs da gamogonebebs,
magram ar axsovT patiosneba, Sroma, siyvaruli, sikeTe, ... isini
dabneulebi arian veeberTela samyaroSi, radgan ar ician namdvili saqme. es is sisulelea, romelic borotebis tolfasia, da
adamianebi am borotebas sCadian kidec - klaven, Zaladoben, muqTaxoroben, mruSoben, iparaven. amasTan, gamonaklisi ar arsebobs.
codvili, suleli da borotmoqmedia rogorc ubralo glexi,
ise - mWedeli, kardinali da papic ki. bosxi naTlad gamxatavs
sisulelis misebur, da, rogorc Cans, misdroindel gansazRvrebas. sisulele codvaa da boroteba. magram sibrZne, Wkua aramecnieruli goni, inteleqtualuri goniereba da niWia, aramed RvTis kanonebis gageba da codna, maTi dacva, svla ara - jojoxeTisken, romelsac adamianebi Tavisi qmedebiT, codvili da suleluri cxovrebiT
aqve, dedamiwaze qmnian, aramed - samoTxisaken.
sisulele centralur adgils iWers samyaros xatis CamoyalibebaSi, is axasiaTebs imas, rac araRvTiuri da amaoa. sisulele
flobs Zalas, romelic ubiZgebs adamians borotebisken. sisulele da boroteba erTmaneTisagan aRar ganirCeva. amasTan, codnis
SeZenis mcdeloba sisulelis pirvelwyaroa - SeuZlebelia, Caswvde imas, rasac RmerTi ar ganiWebs (adamianis gaZeveba samoTxidan, solomonis sibrZne). bosxi, romelic warmoudgenelia aRorZinebis drois farTo azrovnebis da axleburi midgomebis gareSe,
upirispirdeba da gmobs am axal xedvas, azrovnebis Tavisuflebas, SeuzRudav Semoqmedebas.
imis gaazreba, Tu ramdenad ukavSirdeba sisulele codnas, usasruloa da dRemde grZeldeba. sisulele SeiZleba iyos arcodnac
da codnac imisda mixedviT, Tu risi arcodna da codna igulisxmeba. bibliaSiac ufro codvili isaa, vinc scodavs arcodnis,
umecrebis gamo, adamiani ki, romelic Segnebulad scodavs, patiebis kars Rias tovebs.
156
Tamar berekaSvili
codnasTan sibrZnis gaigiveba gansakuTrebiT ganmanaTleblebisTvisaa damaxasiaTebeli: Wkua uxmar ars briyvTaTvis, Wkva codniT
moixmarebis - am sityvebs, albaT, yvela ganmanaTlebeli moazrovne gaiziarebda. mxolod codnas moaqvs sikeTe da bedniereba;
codnis gareSe SeuZlebelia siduxWiris daZleva. yvela, vinc
codnas uaryofs, suleli da miamitia (kandidi _ miamiti - ase
daasaTaura volterma Tavisi wigni), magram miamiti sZlevs Tavis
sisuleles, swavlobs, naTldeba, iZens codnas, suleli ki - vera.
yoveldRiur cxovrebaSi sisulele gonebis gansazRvruli Tviseba an midrekilebaa - uzaroba, gonebis sisuste, saRi azris simwire, naCqarevi msjeloba da daskvnebi da a.S. sisulele araadekvaturobacaa, Seusabamoba qcevis aRiarebul normebsa da SefasebebTan.
droTa ganmavlobaSi icvleba Rirebulebebi da, Sesabamisad, is
cnebebi da ideebi, romlebic sayovelTao gansjis an mecnieruli
analizis samiznea. sibrZne, romelzec werdnen da romelsac iazrebdnen saukuneebis ganmavlobaSi, ganmanaTleblobis periodSi
ukve aRar figurirebs mTavar Rirebulebad: mas enacvleba codna
da ganaTleba. SesaZloa, amis gamoa, rom dResac sibrZne da codna sruliad gamijnuli cnebebia da metic, rogorc ukve SevniSne,
sisulele srulebiTac ar gamoricxavs codnas, ganaTlebas, mwignobrobas, rac mkafiodaa xazgasmuli axal aRTqmaSic. wignierebisa da uazro codnis sisulele gakilulia jonaTan sviftis
guliveris mogzaurobaSi: mecnierebs sruliad daukargavT saRi
azri da yofiTi Cvevebi, isini namdvil sulelebad gvevlinebian.
gavixsenoT molieris tartiufi, griboedovis vai Wkuisagan
da bevri sxva. aRsaniSnavia erTi ram: yvela am ganaTlebul sulels aerTianebs gulgriloba zneobrivi normebisadmi, uaryofa
moralisa, adamianTa Tanacxovrebis wesebisa.
Tanamedroveobam, egreT wodebulma modernma, sisuleles kidev
erTi niSani SesZina - es aris wamyvani paradigmis damkvidreba,
CarTuloba sayovelTao paTosSi, ZiriTadi miznisken svlaSi, umravlesobis daintereseba sakvanZo TemebiT. es tendencia sagrZnobi gaxda ganmanaTleblobisas, rodesac ideali, progresi, civiluroba, etiketi gansakuTrebul mniSvnelobas iZens.
sisulelis aqtualoba
157
vin aris suleli? sulelia is, vinc ar icis qceva sazogadoebaSi; sulelia umecari, romelic ar interesdeba gazeTebSi aRwerili TemebiT, ar icis, vis rogor mimarTos, rogor Caicvas, vin
Seaqos da vin gansajos, dagmos...
ganmanaTleblobis Semdeg romantikosebi TiTqosda uaryofen aseT
erTsulovnebas, socialur gadawyvetilebas mTel rig sakiTxebze, magram, amasTan, yvelas sTxoven, xazi gausvan TavianT originalobas, uCveuloobas, sulierebas, rac TavisTavad iqceva
axal wamyvan paradigmad. sulelia umravlesobis wevri - adamiani, romelic ar warmoaCens Tavis unikalurobas da maRal sulierebas, romlisTvisac ucxoa bneli RamiT boboqari, mRvrie sulebis moZaleba (gana gasakviria amis Semdeg froidis gaCena?!).
sazogadoeba Seivso oboli, amaRlebuli sulebiT, romlebic saTiTaod, eulad, magram suyvela, gadahyurebs maRali kldidan
aboboqrebul zRvas an sevdianad mipyrobian xes da leqsebs weren.
me-20 saukune, romelic, bevri niSnis mixedviT, dRevandelobad
unda CaiTvalos, xasiaTdeba masobrivi moxmarebis sazogadoebis
CamoyalibebiT. amasTan, gansakuTrebuli yuradReba eqceva individualurobis aqcentirebas. sisulelec dRes mkvidrdeba, rogorc
masobrivi movlena.
masebze, rogorc umniSvnelovanes fenomenze, bevri daiwera da
iwereba (kaneti, iungeri, ortega, haidegeri da bevri sxva). es
aris civilizaciuri movlena, romelsac aqvs rogorc populaciuri, ise filosofiuri xasiaTi. masobriobis ganviTareba nicSemac SeamCnia, Tumca me-19 saukuneSi es naklebtrivialuri mocemuloba iyo. swored masobriobas daupirispira nicSem individualobis genezisi, razec dRes amdens weren.
masa faris msgavsia, is utyvia. masaze saubrisas froidi yuradRebas amaxvilebs xalxis jgufur aracnobiersa da mis daniSnulebaze. masa ipyrobs individs da adamiani individad aRar ganicdeba.
miuxedavad masis aseTi aqtualobisa, masa modernis produqtia
iseve, rogorc misi derivantebi - masmedia, masobrivi kultura
da a.S. postmoderni, modernisgan gansxvavebiT, individsac masob-
158
Tamar berekaSvili
rivs xdis. postmoderni aRiarebs yvelas uflebasa da Tanasworobas, mravalxmianobasa da multikulturalizms, rac gamomdinareobs misi umTavresi Tezisebidan: sagnis amouwuraoba, nebismieri racionaluri Semecnebisa da praqtikuli gamoyenebisTvis gamouyenebloba da sxv.
Tu ganvixilavT ZiriTad gansxvavebebs modernsa da postmoderns
Soris, davinaxavT, rogor xdeba individi masobrivi da amiT sisulelis xafangis nadavlic. modernis da postmodernis Sedarebas germanel mkvlevars, peter kozlovskis davesesxebiT. kozlovskis mixedviT, sazogadoeba SeiZleba daxasiaTdes am niSnebiT: Tavisufleba, pragmatizmi, racionalizmi, liberalizmi, kreatiuloba, moraluroba da voluntarizmi (kozlovski 1997:29).
Tavisufleba modernSi ganixileba gacnobierebul aucileblobad,
xolo postmodernSi - sakuTari sicocxlis saSualebebis flobad.
pragmatizmi modernSi konstruqciuli wesebis qmediTi praqtikis flobaa. postmodernSi is destruqciulia, damangreveli
praqtikis qaosis gamomwvevi, Tumca SemoqmedebiT formebs aviTarebs.
racionalizmi modernis SemTxvevaSi efuZneba ganaTlebis moTxovnas, codnas. adamianma icis, rogor icxovros da SeuZlia es.
postmodernSi gonis individualoba cxaddeba prioritetulad,
romelic eyrdnoba saR azrs, magram azrovneba aracodniseulia,
is ar efuZneba doqsas, ufro poeturia, mxatvruli...
Tu modernisTvis mniSvnelovania cxovrebis pirobebis floba,
postmoderni ar kmayofildeba amiT da moiTxovs ara marto
flobas, aramed gankargvasac.
modernis dros Semoqmedeba racionalurad konstruqciulia; Semoqmedebis saxiT gamoixateba kultura anu kreatiuloba modernSi atarebs socialur xasiaTs, is emsaxureba sazogadoebas da
mis interesebs. postmodernSi kreatiuloba
anu pirovnuli
TviTgamoxatva Tavisufalia da srulebiT ar iTvaliswinebs socialur moTxovnebs, is gulgrilia Tavisi ragvarobisadmi.
sisulelis aqtualoba
159
moraluroba modernSi niSnavs socialur pasuxismgeblobas, Tavisi qmedebis gamarTlebulobas; postmodernSi nebismieri movaleoba moxsnilia, adamiani TviTneburad moqmedebs.
Tu voluntarizmi modernSi gamoixateba socialurad mniSvnelovani qmedebiT, postmodernSi is mimarTulia iseTi qcevisken, romelsac materialuri da kulturuli sargebeli moaqvs.
ramdenadac, rogorc zemoT aRiniSna, postmoderni uaryofs sagnis srul Secnobadobas da misTvis sicocxle erTgvari SemTxveviTobac kia, sicocxlisadmi damokidebuleba araseriozulia maSin, roca modernizms seriozuli damokidebuleba aqvs sicocxlisadmi; is moiTxovs kanonis pativiscemas da zrunvas saerTo
keTildReobisaTvis.
amrigad, postmodernistuli xedvis gabatonebis pirobebSi pirovnebis kulti, misi unikaluroba da TviTmyofadoba TiTqos
gansakuTrebiT unda warmoCndes. nawilobriv es asec aris, magram
adamianebis ganmxoloebas pirovnebebad, paralelurad, sdevs masebis mozRvaveba. pirovneba masobrivi xdeba anu adamians, romelic
gahyviris Tavis erTaderTobasa da gansakuTrebul meobaze, uxdeba am gansakuTrebulobis damtkiceba masisTvis, winaaRmdeg SemTxvevaSi, mis unikalurobas ar aRiareben. aRiarebis gareSe ki
TviToba, identoba naklulia da srulic ki ar aris. masa Tavis
moTxovnebs uyenebs pirovnebas, romelsac es ukanaskneli, nebsiT
Tu uneblieT, emorCileba. Sedegad, pirovneba erTgvarad erwymis
masas da, ukeTes SemTxvevaSi, iqceva masis gamorCeul saxed, mis
gamomxatvelad anu mis ,,erT-erT yvelaze sacnobad. radgan masa yovelTvis yvelaze mdare, yvelaze zedapiruli da iaffasiani
Rirebulebebis matarebelia, SeiZleba iTqvas, rom TviTwarmoCenisTvis, aRiarebisaTvis, identobis damkvidrebisaTvis adamians
sWirdeba erTgvari gasuleleba: sisulele xom, rogorc wesi,
yvelasTvis gasagebia da xSirad misaRebic!
Tanamedrove postmodernSi, rogorc modernis gagrZelebaSi, kidev ufro izrdeba brbos aqtualoba. brbo aris dinamikuri, mravalsaxa, arastabiluri, aramyari, afeTqebadi. misi mTavari niSania moklevadianoba. miuxedavad imisa, rom saxelisuflo institutebi (da aramarto - saxelisuflo) cdiloben brbos marTvas
(dResaswaulebi, sajaro RonisZiebebi da a.S.) droisa da adgilis
Tamar berekaSvili
160
literatura
kozlovski 1997: , .
.
dobrovski 2007: Dobrowolski Jacek. Filozofia glupoty,
Wydawnictwo naukowe PWNSAWarszawa, 2007
elizbar elizbaraSvili
platonis gamoqvabulis
miTisa da houkingipenrouzis kinodarbazis
metaforebi
wignSi ,,sivrcisa da drois buneba,
romelsac safuZvlad udevs 1994 wels
kembrijis
universitetSi
wakiTxuli
leqciebis cikli, Tanamedroveobis ori
udidesi astrofizikosi stiven houkingi da rojer penrouzi - imaze saubrobs, rom jer kidev eleelebma Semoitanes drois statikuri modeli: ,,is
(dro) daiyvaneba imaze, rom warsulis,
awmyos da momavlis yvela momenti yovelTvis arsebobda da yovelTvis iarsebebs. es mxolod iluziaa, rom momentebi
mihyveba erTimeores... samyaros es suraTi
SeiZleba SevadaroT
kinofirs: yoveli
kadri ukve arsebobs manam, sanam gadidebuli saxiT moxvdeba ekranze, magram mayurebeli mas mxolod da mxolod am momentSi xedavs. movlenebi, xdomilebebi
sinamdvileSi arseboben dasabamidan maradiulad dakavebul adgilebze, Cven ki
mxolod gadavkveTT maT (houkingi, penrouzi 1994. http://www.scientic.ru). avtorebi ganagrZoben: ,,dro da adgili
urTierTdakavSirebulia... ,,dro Tavs avlens, rogorc sxva sivrcobrivi ganzomileba. fizikosebis azriT, samyaros
sawyis etapze oTxive ganzomileba iqceva
ise, rogorc sivrcobrivi ganzomileba.
162
elizbar elizbaraSvili
dro SeiZleba gagebuli iqnas, rogorc sivrcis meoTxe ganzomileba. s. houkingisa da r. penrouzis azriT, es aris samyaros gaazrebis axali alternativa. isini weren (me-6 monakveTSi): ,,gaazreba imisa, rom dro iqceva ise, rogorc adgili, warmoadgens
axal alternativas. magram es axali alternativa sulac ar iqneba axali, Tuki gavixsenebT, rom upaniSadebidan moyolebuli,
bevrma moazrovnem dainaxa da gaiazra is.
SeuZlebelia, kinofirma, ekranma da ekranze moqmedebebma
platonis dialog saxelmwifoSi warmodgenili gamoqvabulis
miTi isev ar gagvaxsenos: warmoidgine adamianebi, romlebic
TiTqos mRvimis msgavs miwisqveSa dilegSi arian gamomwyvdeulni.
dilegs mTel sigrZeze gasdevs Wrili, saidanac Semodis sinaTle. patimrebs kisersa da xel-fexze siyrmidanve borkilebi
adevT, ase rom, arc ganZreva SeuZliaT da arc ukan mixedva. amitomac mxolod win iyurebian da martooden imas xedaven, rac
Tvalwin udevT. borkilebdadebulni zurgSeqceviT sxedan kedlisaken, saidanac Semodis sinaTle, romelsac Sors, maRla, mogizgize cecxli asxivebs. am gzas patimrebisagan dabali kedeli
hyofs, im fardis msgavsad, romlis miRmac TvalTmaqcebi TavianT
TanaSemweebs malaven, maRla aweuli TojinebiT rom arToben
xalxs... kedlis gaswvriv midi-modian mgzavrebi, romlebsac xelSi nair-nairi sagnebi uWiravT, maT Soris, xisa Tu qvisagan gamoTlili adamianebisa da cxovelebis gamosaxulebani, romlebic
im simaRleze auweviaT, rom kedlis miRma Canan.... (platoni.
2013:265). platonis gamoqvabulSi mijaWvuli tusaRi, romelic
kedel/ekranze Suq-Crdilebis monacvleobas Sehyurebs, dinamikuri drois metaforaa, romlisganac unda gavTavisufldeT, unda
amovideT am drois gamoqvabulidan, SevicnoT namdvili yofiereba, romelsac dro ar gaaCnia. platoni am miTiT drois statikuri Teoriis mxolod baziss qmnis da amaze Sors ar midis iseve,
rogorc parmenide. magram am miTSi sxva miniSnebacaa. ras xedaven
platonis gamoqvabulSi mijaWvuli tusaRebi mopirdapire kedelze? Crdilebs, sinaTleTa TamaSs, maT moZraobebs, sxvadasxva gamosaxulebas, maTi monacvleobiT - mudmiv process. amasTanave,
radganac isini mTeli cxovreba sxva rames verc uyureben, ar
ician maT zurgs ukan arc kedlis, arc cecxlis da arc maT Soris sxvadasxva sagniT moZravi adamianebis Sesaxeb, - ekranze mimdinare procesi erTaderTi realoba hgoniaT, ekranze arsebuli
163
elizbar elizbaraSvili
164
maia kaWkaWiSvili
hezitacia quCaSi
hezitacia (ing. Hhesitation) qarTulad niSnavs: yoymans, meryeobas, saubris
an moqmedebis Senelebas. hezitaciuri nawilaki ki (ing. hesitation vowel, hesitation
sound) erTmarcvliani araleqsikuri sametyvelo bgera an bgeraTa jgufia, romelic gamoiyeneba zepiri metyvelebisas.
mas winadadebaSi semantikuri datvirTva
ar gaaCnia. samagierod, zepirmetyvelebaSi aqvs pragmatuli funqcia. winadadebaSi hezitaciuri nawilakis mTavari daniSnulebaa drois mogeba dabneulobis,
nerviulobis an yoymanisas.
hezitacia xSirad gamoiyeneba: winadadebis an frazis dasawyisSi, maSin, roca saubris dagegmvaze didi Zalisxmeva
ixarjeba; im cnebebis dasaxelebisas,
romlebsac sWirdeba konkretika da
uzustobis daSvebis albaToba didia (magaliTad, ferebis, ricxvebis an sakuTari
saxelebis dasaxelebisas).
miuxedavad imisa, rom qarTul enaTmecnierebaSi aRniSnul Tematikas mieZRvna ramdenime statia (Turqia 2006,
amiriZe 2010), igi mainc naklebad Seswavlilia da dgas sakiTxis empiriuli
kvlevis problema.
maia kaWkaWiSvili
166
suraTi 1.
enobrivi eqsperimentis Sedegad gamovlinda 974 hezitaciuri nawilaki, romlebze dayrdnobiTac, qarTuli enisaTvis SevimuSaveT hezitaciuri nawilakebis klasifikacia. masSi gamovyaviT 5
jgufi. TiToeul maTganSi ki - qvejgufebi (ix. sqema 1.).
hezitacia quCaSi
167
sqema 1.
maia kaWkaWiSvili
168
aRniSnuli hipoTezis Sesamowmeblad CavatareT mcire eqsperimenti: turisti gamvlelebs ekiTxeboda, rogor misuliyo
konkretul quCaze Tu SenobasTan. aucilebeli moTxovna iyo,
rom enobriv asistentebs turistisaTvis eswavlebinaT safexmavlo gza.
eqsperimentis Sedegad gamovlinda, rom enobrivi asistentebis 95%-ma turistisaTvis gzis miswavlebisas erTxel mainc
gamoiyena hezitaciuri nawilaki. vvaraudobdiT, rom am procesSi
zemoT dasaxelebuli klasifikaciis xuTive jgufis gamoyeneba
iqneboda SesaZlebeli. magram enobrivma asistentebma mxolod
da jgufis mokle hezitaciuri nawilakebi gamoiyenes. iSviaTad
ki - hezitaciuri jgufebi. Tumca, ar gamovricxavT, rom ufro
didi empiriuli masalis arsebobis SemTxvevaSi quCaSi orientaciisas sxva hezitaciuri nawilakebis gamoyenebis SemTxvevebic
gamovlindes.
Cveni masalis mixedviT, gzis swavlebisas hezitaciis gamoyenebis SemTxvevebi am oTx Tematur jgufSi SeiZleba gaerTiandes:
saubris dasawyisSi;
im marSrutis axsnisas, rasac TviTon iSviaTad iyeneben;
Sesaxvevebis dakonkretebisas (pirveli, meore; marjvena
marcxena);
imave marSrutis mokle gzis axsnisas.
enobriv asistentebs hezitaciuri nawilakebi ar gamouyenebiaT im marSrutebze saubrisas, sadac Tavad yoveldRiurad uwevT
gadaadgileba (magaliTad, studentebs universitetis mimdebare
teritoriaze arsebul obieqtebTan dakavSirebiT).
savaraudod, hezitacia enis moxmarebis sxvadasxva pragmatul donezea SesaZlebeli. amis mecnierulad dadastureba da
hezitaciis gamoyenebis konkretuli apeqtebis dadgena SesaZlebelia im pirobiT, Tu iarsebebs empiriulad soliduri enobrivi
baza.
169
hezitacia quCaSi
literatura