Dr.

Turhan Yrkn | Yunan Mitolojisinde Ak

T R K Y E B A N K A S I K l t r Y a y n l a r

Dr. T urhan Yrkn 29 Aralk 1927'de

stanbul'da dodu. Lise renim ini

Latince eitim veren eitli okullarda

tam am lad. Dil ve Tarih Corafya Fakltesi

Felsefe Bl m 'n bitirdi;

sonralar ayn fakltede psikoloji ve pedagoji

-slstan olarak g rev yapt.

G enli in den balayarak klasik filolojiyle

lgilenen Dr Yrkn Yunan mitosuna,

felsefesine ve bilim ine olan merakn

hep canl tuttu. eitli bilimsel d ergilerde

makaleleri yaym lanan Dr. Yrkn

yazar v e editr olarak otuzun zerinde kitap

yaym lad. Dr. Yrkn halen Ankara'da yayor,

alm alarn srdryor.

T R K Y E B A N K A S I
K lt r Y a y n la r

Genel Yayn: 457

Edebiyat Dizisi: 115

Data / Knidosdaki Aphrodite Euploia tapnanda yer

alan Aphrodite heykeli iin, Gaius Plinius Secundus (.S. 2379), yazd tabi ilimler ansiklopedisinde (Naturalis Historia,
36, 20), Praksiteles, bu eseriyle, mermer ileyen bir sanat
olarak, kendisini bile amtr... Onun bu eseri, sadece kendi
yapt eserler ierisinde deil, btn dnyadaki eserler ieri
sinde en stn olan idi. Birok kimse, denizler aarak onu
Knidosta grmeye geliyordu", diyor.
Samsatl (Samosatal) Lukianos (.S. 120-200), Aklar
(13-14) adl eserinde, Bahedeki bitkilerden yeterince haz
duyduktan sonra, tapmaa girdik. Tanrann Paros merme
rinden yaplm olaanst gzellikteki heykeli, tapman or
tasnda duruyordu... Vcudunun btn gzellii, herhangi bir
rt ile gizlenmi deildi. Sadece bir eliyle, iffetini korumak
istercesine nn kapatyordu. Sanatnn sergiledii stn
lk, tan kat ve inat tabiatn krm, onu, her uzvun ekli
ne uyum salamak zorunda brakmt", diyor.
Praksitelesin yapm olduu Aphrodite heykelinin sikke
ler zerine darp edilmi grnts, aradan asrlar gemi ol
masna ramen, Roma Dneminde etkisini srdrmeye de
vam etmitir. Knidosta bulunmu ve sadan sonra 211-18
yllarna tarihlenen bir bronz sikke ile, Tarsusta bulunmu ve
sa'dan sonra 235-38 yllarna tarihlenen baka bir bronz sik
ke bunun gzel bir rneini oluturmaktadr.
Knidos Aphroditesi, daha sonraki bir dnemde yerinden
alnm, en son olarak da, stanbulda, bugn yeri bile tam
olarak belli olmayan Lausos Saraynda grlmtr. Daha
sonra da, lk Hrstiyanlk Dneminde, sadan sonra 476 y
lnda, yaklp yok edilmitir. Bugn mzelerde sergilenmekte
olan rnekleri, onun Roma Dnemi kopyalardr.'

' Ch. M. Havelock, The Aphrodite o f Knidos and Her Successors

(Ann Arbor, The Univ. of Michigan Press, 1995); A. Stewart, Art,
Desire, and the Body in Ancient Greece (Cambridge, Cambridge Univ.
Press, 1997).

Knidos'ta Aphrodite tapnann bulunduu yer.

Praksiteles' in I. . 350'de yapt Knidos Aproditesi heykelinin

Romc Dnemi1ilde yaplm bir kopyas (Vatikan Mzesi).

M m h u n i'cb h t ia^ss- N -

,
Arkaik ve Klsik Dnem'de byke bir olan ocuk veya delikanl eklinde,
Hellenistik Dnemde ve sonrasnda ise ak oklarn saa sola frlatmaktan holanan
yaramaz kk bir ocuk eklinde tasavvur edilmi olan Eros'un (Aku),
Roma Capital Mzesinde bulunan bir heykeli.

 n z

Kitabm z, Yunan m ito lo jis in d e sevme, sevime ve rem e

istei d ediim iz tanrlatrlm b irs a ik i tem sil etm ekte olan A phro d ite i n ve E ro s u n etkisiyle m eydana gelm i o la yla r incelem e
ye, bu tanrann ve tanrnn insanlar zerinde yapt n e m li et
k iy i dile getiren m ito s la r ilem eye alm aktadr. B ilin d i i zere
A ph ro d ite, b ir ak ve g zellik tanrasdr. A ncak burada, onun,
gze llik b o yu tu ile d i er baz z e llik le ri zerinde ayrntl b ir e
k ild e durulm am , b ir ak tanras olarak tem sil e tti i ze llikle
re arlk ve rilm itir.
Yunan m ito lo jis i konusunda yazlm olan kitaplar, genel
likle, h erha n gi b ir snrlam aya gitm eden, h e r t rl yk y b ir
arada veren; tanrlarn, tanralarn ve n l m ito lo jik kahram an
larn bandan gemi olan p e k o k deiik serveni, b e lli b ir s
ra d a h ilin d e anlatm aya alan k ita p la r olm utur. E lin izd eki k i
tap, bu adan bakldnda, ko nu ya baz snrlam alar getirm i;
buna karlk, duygusal adan iz brakm b irta km insanlarn,
nl kahramanlarn yaadklar aklarn yklerini a yrntl b ir

ekilde d ile getirm eye ve incelem eye almtr. Bu bakmdan,

tanrlarn, tanralarn, hatt A p h ro d ite ile E ro su n yaad ak
la r da d a h il o lm a k zere b t n d i er ak y k le ri dolayl b ir

IX

Yunan lit o l o ji s i n d e ^ i k

ekilde ele alnm veya bu kitabn kapsam dnda tutulm utur.

M ito lo jik ka hram anlarn akla ilg ili o la rak yaadklar nsan
duyg u la r o la b ild i in ce a yrn tl b ir ekilde verm eye alrken,
bu y k le rin

tarih, felsef, psikolojik ve sosyolojik ie rikle rin e

de ksaca temas edilm itir.

Kitabmzda, yklere tem el tekil eden kahram anlarn m i
to lo jik tarih sahnesine klar hesaba katlm am , grlecei
zere, sistem atik tasnif ierisinde o lm alar gereken yerlerde ele
alnm alar salanmtr. yk le rin anlatlm as srasnda, ilk ka y
naklara kadar in ilm i; m ito lo jik yk le rin henz canlln k o ru
duu lk ada yaam olan yazarlarn, zellikle Homeros, Hesiodos, Simonides, Pindaros, ApoIIodoros, Rodoslu A pollonios,
Konon, Hyginus g ib i m itograflarn, Aiskhylos, Sophokles ve E uripides g ib i tragedia yazarlarnn yannda, Ltin airlerinden Vergilius ile O vidius'un anlatm ekillerinden ya ra rla nlm tn bu k im
selerden yararlanlm olan ksm lar, zenle b e lirtilm itir. Yer yer,
farkl anlatm ve y o ru m la rn b ir karlatrmas yaplm ; tekrarla
nan tem alar ile bu tem alarn ileni e killerinde meydana gelmi
olan d e iiklikle r gsterilm eye allmtr.
Kitabmz, ayrca, bu yk le rin , sadece Yunan ve Rom a sa
n at ve edebiyatn, hatt Klsik D n e m i n felsefesini etkile m ekle
kalm adn, b t n b ir Bat k lt r i in de n e m li b ir ka ynak
o lu tu rd u u n u gsterm eye almtr. N itekim , kita p boyunca,
bu y k le rin Rnesans'tan bu yana edebiyatta, p l stik sanatlar
da ve m zikte p e k o k sanatya ka yn a klk e tti i ak b ir ekilde
g sterilm itir. Bugn bile, bu e tkile rin baz rn e kle rin i, m odern
edebiyat ve sanat eserlerinde g rm e k m m k n d r. Burada, bu
e tk ile n m e n in b irta km rn e kle rin e iaret ederek, edebiyat, m
zik ve p l stik sanatlar alannda alm alar yapm akta olanlara,
p e k o k sanat eserinin tem elind e bulun a n m ito lo jik y k le rin

nsz

n e le r o ld u u nu gsterm ek su re tiyle ya rd m c o la b ile ce im izi

dnyoruz.
Gerek Bat d ille rin d e , gerekse Trkemizde, m ito lo jik is im
ler, o d ille rin k lt rle rin d e y e r etm i olan ifade tarzlarna u yu la
rak, o unlukla da, Ltince yaz veya syleyi tarzna uyulara k
ifade edilm itir. B ir zam anlar M ill E itim B akanlnn ya ym la
d Yunan ve Ltin K lsikleri S erisinden bu yana, Trkem izde
E fltun (Platon) ve A risto (Aristoteles) g ib i isim le rin dnda, eski
Yunancann ve Yunan k lt r n n gereklerine uygun decek
ekilde b ir yaz ekli k a b u l e dilm itir. Bu kitap da, b yle b ir y o l
izlemi, m ito lo jik isim ler, Yunanca yazl veya okunu e kille
riy le ve rilm itir.
Bu nsz" de b e lirtti im iz esaslar d ah ilinde amacmza
ulatmza inanyor, faydal olabileceim iz u m u d u n u tayo
ruz.
$

Bu kitabn ka m u oyu n a dzgn b ir ekilde sunulm asnda ve

indeksin d k m srasnda b ir bilgisayar operatr gen h an
m n, Aye stndal'n, by k ka tkla r olm utur. Gstermi o l
duu zveriye ve sahip olduu zevke p e k ok ey b orluyum .
Ayrca, Dou Matbaas sahibi Sayn Ferit Yardmc ile, o nu n ah
snda btn matbaa personeline, ya ptkla r titiz almadan d o
lay teekkr e tm e yi de b ir b or b iliyo ru m .
Ankara. 3 Nisan 2000

tfJtAn

XI

IX

nsz

001-010

c i^ i

011-043

4P4IA0DTC u i m
Aphrodite ile Eros
Aphrodite'nin Unvanlar
Aphrodite'nin Refakatileri

25
29
35
04E-000

47

A p h r o d i t e O u ra n ia
A p h r o d it e P a n d e m o s
E ro s ile A n t e r o s
H M IM

M M M llI

OJ

P r o m e t h e u s ile K a rd e i
Prometheus ile Epimetheus
Epimetheus ile Pandora

67

Y a r a t m a -Y o k E tm e S reci
Deukalion ile Pyrrha

79
0 6 9 -IJ 4

A k li k ile r in d e F a rk lla m a
J1JI

U N l
Baukis ile Philemon

XIII

funa8 STIitolojisinde J|k

Haimon ile Antigone

91

O r p h e u s ile E u ry d ik e

101

A d m e t o s ile A l k e s t i s

I |q

K e y k s ile A lk y o n e
Haimon ile Rhodope
Aedon ile Polytekhnos
Kapaneus ile Euadne
Aison ile Alkimede
Kyllaros ile Hylonome
Kyzikos ile Kleite

120

H e ro ile L e a n d r o s

128

P y r a m u s ile T h is b e
Alpheios ile Arethusa

15E-IS7

iJIJH U U

M M tU M

Kyanippos ile Leukone

137

H e r a k le s ile D e ia n e ir a
Alkm ene ile Amphitryon

149

ia s o n ile M edeia

159

P a ris ile O in o n e
Helena ile Melenaos
Paris ile Helena
Rorythos ile Helena

178

A in e ia s ile D id o
Theseus ile Ariadne
D em ophon ile Phyllis

1 6 Q -2 K

191

VM M

ilif- lliU t

Myrrha ile K inyras

Pieros ile Kleio
Hyktimene ile Epopeus
Skhoineus veya Klymenos ile Harpalyke
Kyanippos ile Kyane

XIV

iindekiler

Fiassos ile Larissa

Assaon ile Niobe
ktinos ile Side

199

O id ip u s le o k a s t e
Thyestes ile Aerope
Thyestes ile Pelopia
Khrysippos ile Laios
Aigypios ile Boulis
Halia ile Oullar
Tanais ile Lysippe

212

B y b lis ile K a u n o s
Makareus ile Kanake
Euopis ile Erkek Kardei
Leukippos ile Kz Kardei

216

H ip p o ly t o s ile F h a id ra
Tenes ile Philonome

228

P r o k n e ile P h ilo m e la
Polytekhnos ile Khelidon

237-272

mu mm iM

238

P y g m a lio n ile G a la t e ia

2 45

P r o t e s i l a o s ile L a o d a m e ia
Dimoites ile Bulduu Ceset

252

Ekho ile N a r k is s o s
Narkissos ile Ameinias
Timagoros ile Meles

262

M inos ile P a s ip h a e
Miletos ile Sarpedon

264

O la n c lk v e Sevicilik
Zeus ile Oanym edes
Brankhos ile Apollon
Apollon, Zephyros ve liyakinthos
Apollon, Zephyros ve Kyparissos

XV

'Yunan ^Mitolojisinde ^ k

Herakles ile Hylas

Akhilleus ile Troilos
Akhilleus ile Patroklos
Agam em non ile Argennos
Misos ile Euryalos
S appho ile Kz rencileri

273-2Q0

aut Miuocju

2Q1-4Q

mim

293

vr

mim

S o y A a c T a b lo la r
Gaia'nn Soy Aac
O uranos'un Say Aac
Pontos'un Soy Aac
Zeus'un Soy Aac
Aphrodite'nin Soy Aac
apetos'un Soy Aac
Aiolos'un Soy Aac (Kzlar)
Aiolos'un Soy Aac (Oullar I)
Aiolos'un Soy Aac (Oullar II)
Aiolos'un Soy Aac (Oullar III)
Atlas'n Soy Aac (Kzlar I)
Atlas'n Soy Aac (Kzlar II)
Dardanos'un Soy Aac
Tyro'nun Soy Aac
o'nun Soy Aac
Danae'nin Soy Aac
Lykaon'un Soy Aac
Europa'nn Soy Aac
Tantalos'un Soy Aac
Leda'nn Soy Aac
Kadm os'un Soy Aac
Pandion'un Soy Aac
nakhos'un Soy Aac
Talaos'un Soy Aac
Asopos'un Soy Aac (Kzlar)

318

M ito lo jik a h s la r n d e k s i

XVI

Yunan M itolojisinde lm szler iin sylenm i olan 33

h ym n o v e y a vg iiri ierisinde yalnz A poIIon ile Aphrodite
iin er h ym n o dzenlenmitir. Bu, renkli hayatlar d olaysy
la ApoIIon ile A p h rod itenin airler tarafndan daha ok ben im
senmi olduunu gsterir.
Aph rodite iin sylenm i olan Be Numaral Homerik
Hymno, Kypris diye hitap ettii A p h rod itenin ak ilerinde ne
d erece gl bir tanra olduunu dile getirerek sze bala
maktadr. Aph rodite iin sylenm i olan vg ler ierisinde en
uzun olan bu h ym n o dur. Bu hym no, tanrlarn v e domu, b
ym v e yo k olm u btn insan nesillerinin ilerinde yaadk
lar tatl arzular, A p h rod itenin onlar zerinde yapm olduu
etkilere balamaktadr. Hymno, A p h rod itenin etkisinin bu ka
darla kalm adn, Zeusun kularna varncaya kadar, karalarn
v e denizlerin besledii ne kadar canl varsa, hepsinin onun
hkmne b oyu n em ek zorunda olduunu da sylem ektedir.
Btn bu varlklarn hepsinin, gzel elenkli Kytheriann
(A ph roditenin) ilerine candan bir ilgi gstermek, onun buy
ruklarna g re hareket etm ek zorunda olduklarna da iaret et
mektedir.

<iri

Byle olmasna ramen, btn dnyada, Aphroditenin hk

mne boyun em eyen tanra vardr. te bu tanralardan Athena ile Artemis, anlatacamz yklerde de grlecei zere,
Aphrodite ile devam l bir ekime hli ierisinde bulunmutur.
Bunlar, Aphroditenin ilerinden uzak durduklar gibi, kendilerine
bal insanlar da uzak tutmak iin byk bir gayret sarfetmilerdir. zellikle Artemis, Aphroditenin hkmne boyun emek zo
runda kalan yandalarn ar bir ekilde cezalandrmtr. Aphro
ditenin etkileyem edii nc tanra ise, Hestiadr. Athena ve
Artemis, Zeusun kzlar olduu hlde, Hestia, onun kz kardeidir.
Hestia, Kronosun ilk yuttuu, kusarken de en son kustuu ocuk
olduu iin, Zeusun hem ilk doan, hem de en son doan karde
idir. Erkek kardelerinden Poseidon ile yeeni ApoIIon, onunla
evlenm ek istemi; fakat bakire kalacana dair yemin etmi olan
Hestia, bu tliplerini reddetmitir. Zeus da, kz kardeinin bu arzu
suna saygl davranm v e onu evlen m eye zorlamamtr. Zeus,
Hestiaya en byk onuru verdii gibi, kendinden de bir pay v e
rerek, onu evlerin tam ortasna yerletirmitir. Hestia, tanrlar ve
tanralar arasndaki i blmnn bir gerei olarak, ocakta ya
nan kutsal atein, Zeusun bir zamanlar insanlardan esirgem eye
alt kutsal atein tanras olmutur. Kurbanlarn yal tarafla
r ona adanm; her tapnakta byk sayg grr olmu; bylece
lmszlerin en mbarei olarak kabul edilmitir. te, herhangi
bir nesil retmemi olan bu tanradan gayr, hibir lmsz
ve lml yaratk, Aphroditenin etkisinden kurtulamamtr, hat
t Ulu Tanr Zeus bile!...
Aphroditenin, Zeusun bu yaramaz kznn babasna oynad
oyun, lmszlerle yaad on bir akn dnda, Zeusu,
lml kadnlarn, hatt yakkl bir delikanl olan Ganym edesin de peinde koar hle getirmitir. Baka bir ifadeyle, Aph
rodite, Zeusu, anas, hatt ninesi yerinde tanralarn peinde

iri

koar hle getirerek; kz kardei, kz, torunu, hatt torunun toru

nu yerinde kadnlara k ederek; lm llere yasak edilen tr
den ilikilere dkn bir hle getirerek gln duruma dr
mtr. Zeus, klk deitirerek, ou hllerde Ulu Bir Tan rya
yakmayacak ekilde kadnlar kandrarak yapmtr btn bun
lar. Bu gibi ilere bulam olmas, Zeusun lmszler arasnda
yadrganmasna sebep olmutur. Bu durumdan, en ok da her
kese kt rnek olmas yznden, aileden sorumlu bir tanra
olarak, kars Hera rahatsz olmutur. Hera, neredeyse iini gc
n brakp, btn mesaisini kocasn kollam aya hasreder hle
gelmitir. Bu yaptklarna karlk, Zeus da A phroditey e bir oyun
oynam, kzn, kendisi kadar olmasa da, lmsz v e lm l er
keklerle evlilik d ilikilerde bulunmaya mahkm etmitir. Bylece, Aphroditenin, kocas Hephaistosun dnda, Aresten, Hermesten, Dionysostan, hatt Poseidon dan v e baz lm llerden
ocuk sahibi olmasn salamtr.
Be Numaral Homerih Hymno, Aphroditenin 1da danda,
bir lml olan Ankhises ile olan sevimesinin yksn ayrn
tl bir ekilde anlatmaktadr. Zeus, bu oyunu, ona, tanrlar
lml kadnlarla, tanralar da lm l erkeklerle birletirerek,
lml ocuklarn analar-babalar hline getirdii iin v n m e
sin diye oynamtr. Bu yzden Aphrodite, babas Zeus gibi gz
ne kestirdii baz yakkl erkekleri, sevimek zere karm
olan bir tanra olmutur. aiak Tanra Eosun olu Phaethonu
karmtr. G ene Zeus gibi klk deitirerek, kendisini gizleye
rek, DardaneiIi Ankhisesin koynuna girmitir; greceim iz ze
re, ondan Aineias adnda bir ocuk sahibi olmutur. Adonis ve
Pygm alion ile de birlemitir. B ylece, bakalarnn ierisinde
uyandrm olduu yakc duygular, kendi iinde de yaamtr,
ite, lm szlerle lmllerin bu birlemeleridir ki, yklerini
anlatacamz pek ok kral soyunun tremesine sebep olmutur.

giri

yklerini anlatacamz kahramanlarn byk ksm, tan

rlarn v e tanralarn lm l kadn v e erkeklerden domu o
cuklar, ocuklarnn ocuklar veya torunlarnn torunlardr.
Soylar tanr v e tanralara kadar uzanan bu ocuklar, ounluk
la kral v eya kraliedirler. Zeusun on drt lm lden domu
olan yirm i bir nl ocuundan tanr olan Hermes ile Dionysosun dndakilerin hepsi kral veya kralie olmulardr. Arala
rnda, Herakles gibi sonradan tanrlatrlm olanlar da bulun
maktadr. Zeusun sulbnden gelenlere dier tanr ve tanrala
rn ocuklar da eklenince, mitosta n em li iler yapan, ehirler
kuran, savalar kazanan kahramanlarn says artm v e ykle
rimiz bu yzden eitlenmitir. yle grnyor ki, Hero, Lean
dros, Pyramus v e Thisbe gibi kahramanlarn dnda, hem en
hepsinin kutsal bir gem ii bulunmaktadr. Ne var ki, kutsal bir
gem ie sahip olmak, onlarn mutlu bir hayat srmelerini garantilememitir. Zaman gelince, kader alarn rm, greceim iz
zere, pek ounun hayat aclar ierisinde gemitir. Anlataca
mz ykler ierisinde, m itoloji airlerini cezbedenler de bun
lar olmutur. Bu insanlar, bilerek v eya bilm eyerek tanrlar kzd
racak bir eyler yaptklar iin ac eker olmulardr.
Bu adan baklnca, Aphrodite, insanlarn ierisinde iyi
duygular uyandrmasna, btn yumuaklna, hatt aktan
uzak kalmaya ahdetmi avc bir kz olan Atalantamn, yeen i Melanion ile evlenm esini salamada grld zere, aka yz e
virmi olanlara kar, aktan yana olanlar korumu, onlara yar
dm etmi olmasna ramen, dier baz gl tanr ve tanralar
gibi, gerektiinde ok acmasz bir ekilde de hareket edebilm i
tir.
Dnya var olal beri, tanrlar, kendileriyle b oy lm eye
kalkan v e ibadette kusur ilemi olan kimselere kar ok acm a
sz bir ekilde davranmlardr. Nitekim Prometheus, Lykaon ve

giri

Tantalos, Zeusa kar yaptklar saygszln cezasn ok ar bir

ekilde demilerdir. Kocasna kar duyduu aka ortak olmak
isteyen, onu kk drmeye veya sim geledii iyi evlilik iliki
lerine ters decek ekilde hareket etm eye kalkanlara kar Herann verdii cezalar korkun olmutur. G receim iz zere,
Keyks ile Alkyone v e Aed on ile Polyteknos, kendilerini Ulu Tan
r ile karsna benzettikleri v e mutluluklar ile vndkleri iin
cezalandrlmlardr. Dionysos, kendisini alaya almaya, hatt
onu hapse atmaya kalkan kral Penteusa haddini bildirm ek iin
ilgin bir y o l bulmu; onu, Dionysos dinine bal annesine l
drtmtr. Apollon, alg almadaki baarsn kk gren
kral Midasn kulaklarn eek kulaklar hline dntrm;
Phrygial bir sathyros olan Marsyas ise, bir aaca balayp deri
sini yzerek ldrmtr. A pollon ile Artemis, iki ocuk sahibi
analar Leday kk drecek ekilde, kendi ocuklarnn
okluu ile vnen N iobeyi ar bir ekilde cezalandrmlar;
ocuklarn ok ile yaralayarak, kendisini de taa dntrerek
ldrmlerdir. Nak ilem ede usta bir kz olan Lidyal (Lydial)
Arakhne, tanra Athena ile b oy lm eye kalkt iin, bir
rm cee dntrlmtr. Aphrodite de, bu tanr v e tanra
lar gibi, kendisini kk drmeye, onunla gzellikte yarm a
ya kalkanlar, hatt bo bir gurura kaplanlar ar bir ekilde ce
zalandrmtr. Bu, tek tanrl byk dinlerde olduu gibi, tanrya
e komak gibi bir eydir; onun otoritesine saygszlktr. Bbr
lenmek, onunla gizli veya ak bir karlatrma yapm ak veya
farknda olm adan kendisini onun yerin e koymak demektir. Tan
rlarn bu konuda gsterecekleri en kk bir hogr, insan
martacak, belki de onlarn, tanrlarn mekn olan O Iym posa
kadar trmanmalarna sebep olacaktr. Bu da ho grlebilecek
bir ey deildir. Bu adan baklnca, alm a tanralar
ErinysIerle olan ilikilerini de hesaba katacak olursak, Aphrodi-

'g iri

tenin bazen ne kadar acmasz olabilecei kendiliinden ortaya

km olmaktadr.
Aphrodite, bir lm l olan Adonise k olduu iin kendi
sine glen veya onu ayplayan Musalardan K leioyu, benzer bir
aka mptel ederek, lm l bir kimse olan Pierosa k edivermitir. Kendisine tapmakta kusur etmi olan Lem nosIu kadnla
rn vcutlarna tahamml edilem ez kokular musallat ederek, o n
lar erkeklerden uzak yaam aya mahkm etmitir. Bunun tersi
bir cezay ise, Paphos kral Kinyrasn kzlarna vermi; onlar n
lerine kan yabanc erkeklerle kpekler gibi iftlem eye mah
km etmitir. Troya Sava srasnda onu elinden yaralam olan
D iom edesn kars Aigialeiay ayartm, Sthenelosun olu Kom etesin metresi yapmtr; adamlarn da, talyada kulara d
ntrmtr. G receim iz zere, kendisine saygszlkta bulu
nan Haliann oullarn delirtip, annelerine tecavz eder hle
getirmitir. Mabedine saldrda bulunan Iskitleri, kadnlara d
ntrmtr. Ak konusunda yaplan bir hakszlk, ona ibadette
bir kusur saylmtr. Hatt, araba yarnda glerini kaybetm e
sinler, takattan dmesinler diye atlarnn iftlemesine izin v e r
m eyen Sisyphosun olu Glaukosu da bu yzden cezalandrm
tr; yarta arabasn devirerek, onu atlarna yem etmitir.
Aphrodite, zellikle Artem ise balanp, aktan uzak kalma
ya yem in etmi olan lm llere de ar cezalar vermitir. Hatt
bu tr bir cezalandrma, iki tanra arasnda bir ekim eye bile
sebep olmutur. G receim iz zere, Aphrodite, Hippolytosun
bakire tanra Artem ise olan balln kskanm; bunu kendisi
ne kar yaplm bir saygszlk olarak yorumlamtr. Artemis
mridi olan bu masum delikanlya vey annesini k ederek,
her ikisinin de lm ne sebep olmutur. EphesosIu Rhodop enin, bakireliini koruyacana dair yem in etmesine v e Arte-

* i

misin grubuna batlm olmasna ierlemi, onu kendisi gibi

mahup bir delikanl ile da balarnda gece gndz sevim eye
mahkm etmitir. Ne var ki, Artemis de dn verm eyen bir tan
radr; sznde durmayan bu yandan cezalandrmakta gecik
memitir. Bu zavall kz, Zeusun ifal ettii avc kz Kallistoyu,
kendisini bir pnarda ykanrken plak olarak grd iin avc
Aktaionu v e kendisine sarkntlk ettii iin Poseidonun olu
O rio n u cezalandrd gibi, cezalandrmtr. Aktaionu kpekle
rine paralatm; O rion u yldz yapm; R hod opeyi ise, sonra
dan kzlarn bakire olup olmadklarn m eydana karmak iin
kullanlan bir pnara dntrmtr. Sulu bulmad yanda
Arethusay ise, kendisine k olan Irmak Tanr Alpheiosun elin
den kurtarabilmek iin bir pnara dntrmtr. Hatt, bu
kayna, yer altnda bir kanal aarak Yunanistandan Sicilyada
O rtygiaya kadar tamtr. Ne var ki, rmanda yzerken grp
k olduu bu orm an perisinin peini brakmayan Aipheios,
A phroditenin iinde uyandrd duyguya uyarak, ayn geidi
kullanp Arethusaya ulamay gene de baarmtr.
Baz ykler, bize, Aphroditenin zellikle kskan bir tanr
a olduunu ok ak bir ekilde gstermektedir. Aphrodite, da
ha sonra yksnden bahsedeceim iz Myrrhaya bu yzden ar
bir ceza vermitir; onu babasna k etmitir. Myrrha, bir rivaye
te gre, Aphroditey e gereken saygy gsterm edii iin bu fcur
(incest) cezasna arptrlmtr; bir rivayete gre ise, salaryla
vnmtr. Belki de, annesi yznden bu cezaya arptrlm
tr; annesi, kznn Aphroditeden daha gzel olduunu iddia et
mitir. Phorkys ile Krataiisin kz Skyllay da, kt bir ekilde ce
zalandrmtr. Bu gzel nympha, gzellii ile vnd iin bir
deniz canavarna dntrlmtr. Kendisiyle gzellikte yar
maya kalkmam olmakla birlikte, ok gzel bir kz olan gelini
Psykeyi kskanm, bu yzden ona kaynanalk bile etmitir. G e

ri

ne kaynana olarak, Erosun kars Psykey e yaptklarndan belki

de daha fazlasn, dier bir gelini olan D idoya yapmtr. Olu
Aineiasn evlenerek Kartacada kalmasna, bir rivayete gre, o
engel olmutur. Aineiasn Didodan ayrlp R om aya gitmesini
salamak iin Zeusun bann etini yiyen Msr tanrs Am m on un olu Jarbas deil, Aphroditedir. afak Tanra Eosu,
kendi sevgilisi Ares ile sevitii iin, bakalaryla da seviip boyu
na ocuk dourm aya mahkm etmitir. Sevgilisi Adonisi, tanr
a Persephone ile bir trl paylaamam; ancak, mevsim lerin
kt dnem lerinde Persephonenin yanm a gndermitir.
Aphroditenin verm i olduu cezalar, arlkl olarak, sosyal
ierikli cezalar olmutur. Aphrodite, birilerini cezalandrmak is
tedii zaman, genellikle onlar toplumun ho karlamayaca
cinsten ak ilikilerine itmitir. Byle bir ilikinin sonucunda
duyduu utantan dolay, kiiler, Oidipus v e lokaste rneinde
gr lecei zere, kendi kendilerini cezalandrmlar v eya tanr
sal bir kararla, bir ekilde cezalandrlmlardr; ldrlmler,
intihar etmiler veya Nyktimene, KIymenos v e Iktinos rnek
lerinde grlecei zere, insanlardan uzak duran, ancak kimse
nin grem eyecei bir zamanda, geceleyin hayatlarn srdrmek
zorunda kalan v e beenilm eyen kulara dntrlmlerdir.
lm ller arasnda gerekletirilecek bir fcur ilikisi, o kadar
istenm eyen bir iliki olarak grlmtr ki, N iob enin v e Sidenin
bandan gem i olan olaylarda greceim iz zere, manen kir
lenmi olm ak bile, bu insanlarn cezalandrlmalarna, hatt ken
di kendilerini cezalandrmalarna yetmitir.
Aphrodite, Hesiodosun bize bildirdiine gre, Erostan son
ra, fakat O Iym posta oturan tanrlardan nce dnyaya gelmi
olan ilk tanrsal varlklardan biridir. Baz Yunan filozoflarnn be
nimsedii zere, birletirici olm ak bakmndan, evrenin yaratl
masnda n em li grevler stlenmi olan bir tanradr. Baka bir

iri

deyile, ilk varlk olarak Khaostan dzene gem eyi salayan

glerin banda gelmektedir. Cansz unsurlarn v e canllarn
birbirine yaklamasn, birlemesini v e yen i nesnelerin v e nesil
lerin yaratlmasn salayan bir tanrsal gtr. Btn bu ileri,
Aphrodite Ourania v e Aphrodite Pandemos olarak yapmakta;
dier tanrsal glerle birlikte, Eros da, iekler zerinde dolaa
rak, bana gllerden yaplm talar koyarak bu iki Aphroditenin emrinde, iki trl akn tanrs olmaktadr. Eros, erkein
erkee kar olan akn, Aphrodite Ouraniaya bal olarak y
rtmektedir.
Bylece Aphrodite, kendisine bal olan Ak (Eros), Arzu
(Himeros), Kandrma v e kna etm e (Peitho), Ac ekm e (Pathos)
v e Dn ilerini ayarlama (Hym enaios) ile ilgili tanrsal gler
aracl ile v eya onlarn yardm yla, sadece romantik v e cinsel
ak konusunda etkili olan bir tanra olmamtr. O, pltonik a
kn da tanrasdr. nsanlarn ruhen tanrya ve birbirlerine ba
lanmalarnn, gl bir arkadaln, uyum ierisinde yrtlen
ilikilerin, empati v e sempati duygular gelitirmenin de yaratc
sdr. nsanlar aras iyi ilikilerin nzm bir plnlaycsdr. Gzel
lik tanras iin uyum ierisinde olmak, gzel olm ak iin de te
mel arttr. Sava v e kargaay temsil etmekte olan Sava Tanr
Aresten domu olan Uyum (H arm onia) adl kz, onun bu ze l
liini simgelemektedir. Gzellik, uyum isteyen; ak ise, gzellie
dkn olan bir duygudur. Bylece Aphrodite, o gn olduu gi
bi, bugn de, yaadm z dnyada, LesbosIu kadn air Sapph oun deyim iyle ifade edecek olursak, ac-tatl yn leriyle ak,
ehvet, cinsel arzu, sevgi, arkadalk v e benzeri duygularn v e
olaylarn tmne mdahale etmi, iyi ve kt olm ak zere hep
sinde etkili bir rol oynamtr. Daha dorusu, en genel anlam y
la, rzgr gibi gelen v e kurbann sarsan sevgi olgusunun olum
lu ve olumsuz yanlarn btnyle simgelemitir.

giri

yle mit ediyoruz ki, bu kitapta anlatacamz ykler, te

mel bir saik olarak, sevm e duygusunun insanlar aras ilikilerde
ne derece nem li bir g re v stlenmi olduunu gsterm eye y e
tecektir.

10

-OMl-fiODT-C w U O S
Hom erosun bize bildirdiine gre, dnya ile tesini ayran
v e almaz bir snr eblinde tasavvur edilen Obeanos, btn tan
r ve tanralarn, dolaysyla her eyin atasdr. Okeanos, biz bardei Tethys ile birleereb bin olan ocub sahibi olmu; her ta
rafa dalm olan bu olan ocublar pnarlar, abar sular, glleri
ve denizleri oluturmutur. Gene Obeanosun Tethys ile birleme
sinden, Aphroditenin anas Dionenin de aralarnda bulunduu
bin Obeanos bz dnyaya gelmi v e yaradln temel unsurla
rn oluturmulardr. Hom erostan ob sonra anlatlmaya balan
m olan Orphib rhapsodelara gre de, Obeanos Tethys ile birle
ereb, lmsz tanrlarn atas olmutur. Ne var bi, Herodotosun
Isadan nce dobuzuncu yzylda yaadn syledii Hom e
rosun, Troya Sava ve sonras habbnda anlattblar ile birlibte
tasvir ettii tanrsal dnya, hibir ebilde bir theogonia tamlna
veya btnlne ulaamamtr. Esbi Yunanda butsal bir bitap
gibi obunan Homerib iirler, bize, tanrsal dnya ile ilgili peb ob
ey bildirdii hlde, lmszlerin tam v e besintisiz bir soy aac
n vermemitir.
imdi, H om erosta, tanra Aphrodite ile ilgili olarab buldu
umuz bilgileri, mmbn olduu badar birbiriyle ilibili hle getirereb verm eye alalm.

11

Aphrodite ve Eros

H om erosa gre, Aphrodite, O Iym poslu ba tanr Zeus ile

Dionenin kzdr. Usta v e y a ii tanr olan Hephaistosun kars,
Sava Tanr Aresin ise sevgilisidir. Aphrodite, uzun bir sre d e
vam etmi olan bu gizli iliki sonucunda, Arese, Uyum (Harmonia) adnda bir kz ocuu ile savaanlar rkten v e bazgunlara
sebep olan Deimos ile Phobos adnda iki olan ocuk dourmu
tur. Ancak, sava onun ii deildir. Buna ramen, dayanamayp
Troya Savana katlmtr. G receim iz zere, Troyal Parisi,
Helenamn kocas M enelaosun elinden o kurtarmtr. Kpekler
paralamasn diye Troyal kahraman Hektorun ls zerine
gl kokan ya gene o srmtr. DardaneiIi prens Ankhisesten
olm a olu Aineias, nl sava kahraman Tydeusolu Diomedesin elinden kurtarrken, D iom edesin frlatt bir karg ile eli
nin ayasndan yaralanmtr. Bu olay dolaysyla, babas Zeusun
ona, sava iinin Ares ile Athenann ii olduunu, bu tr ilere
karmamas gerektiini; kendisinin, akn gnl alc ileriyle
uramakla grevli bulunduunu hatrlattn gryoruz (Uyada, V, 425-430).
Homeros destanlarnda, onun daima akla ilgili ilerdeki ba
ars v e gc zerinde durulmutur. Zeusun kars Hera bile,
lmszleri v e lmlleri alt ettii nl kuan (veya memeliini) ondan bir gnlne dn almak istemitir. Kocas Ze
usun akln elebilm ek, istediini yaptrabilmek iin, sslendik
ten ve gzel kokan yalar srndkten sonra, sevginin, istein,
cilvelemenin, akalamann v e en akll insan bile ayartan akn,
bu eit her eyin zerine nakedildii bu kua, bu ilemelerle
bezenmi renkli kurdely, gsnn altna balayarak Ulu Tan
rya istediini yaptrabilmitir. Zeus, Ida dann tepesinde kendi
sini ziyarete gelen karsn grnce, bir ak duygusu ile yanp tu
tumaya balamtr; byle bir ak, ancak ana-babalarndan giz
leyerek yataa girdikleri gn yaamtr (llyada, XIV, 294-295).

12

5iphrodite ve Eros

Hom eros destanlarnda, Aphroditenin dnda baka bir ak

tanrsna yer verilm emitir. Ne kavram olarak, ne de ahslatrlm ayr bir tanr olarak A ka (E rosa) rastlamyoruz. Ak, Homerosta bir kelimedir; Aphroditeye ait bir sfattr; onun gerekle
tirdii ilerden biridir, daha dorusu onun en nem li iidir. Bu
nunla birlikte, llyada v e Odisseia da pek ok yerd e ad gem ek
te olan Aphroditenin kiiliini tam olarak belirleyen, ona yap
lan ibadeti anlatan herhangi bir nem li pasaja rastlamyoruz.
Ona, Altn Aph rodite dendiini, Hom erosta onun sadece g
zellik, ak v e evlilikle ilgili bir tanra olarak tasvir edildiini, da
ha sonraki dnem lerde inanld gibi, akn dnda, baka bir i
le uramadn, hatt ak ilerinin dnda gsz bir tanra
olarak kabul edildiini gryoruz.
H om erostan yaklak olarak yz yl kadar sonra yaad
kabul edilen Hesiodosta daha baka bir Ak ve Aphrodite tasviri
ile karlayoruz. Hesiodosa gre, her eyden n ce Khaos var
dr; daha sonra geni gsl Gaia (Toprak) var olmutur. Zirve
si karlarla kapl O lym pos dann tepesinde oturan lmszler
ile yerin dibindeki karanlk Tartarosta yaayanlar iin gerekli
salam zemini ite bu Gaia salamtr onlara. Daha sonra da,
tanrlarn en gzeli olan Eros (Ak), tanrlarn ve insanlarn elini
ayan zen, onlarn akllarn fikirlerini balarndan alan tanr
var olmutur. Bu durumda, Toprak-Anann iine ate dre
cek, onu sevierek hmile kalmaya zorlayacak v e byk tanrla
rn domasna sebep olacak olan birletirici, retici g olarak
Ak, oluumun daha balangcnda var olmu bir tanrsal g
olarak karmza kmaktadr.
Orphik fragm entlere gre de, balangta henz Toprak,
Hava v e Gk yo k iken, siyah kanatl Gece, Yeralt Karanln
sim gelem ekte olan Erebosun devs kucana gm bir yu

13

^p h ro d ite ve %ros

murta yumurtlamtr. Bu yumurtann atlamasyla ierisinden

altn kanatl, hz rzgrlara denk bir tanr kmtr ortaya v e
ona Ak tanrs Eros ad verilmitir. Bylece, btn tanrlarn ie
risinde ilk doan o olmutur ve bunun iindir ki, ona, ilk nce
domu olan mnsna gelen Protogen os ad verilmitir. Eros,
yumurtann ierisinde daha nce gizlenmi olan ne varsa hepsi
ni a karmtr. Yumurtann yukar yars, esip duran bolu
u, G k; alt ksm ise, Topra oluturmutur. Erosun etkisiyle
Gk ile Toprak birbiriyle evlenerek Ofceanos ile kz kardei
Tethysi dourmutur. Ayn anann, ayn gm yumurtann o
cuklar v e G ecen in torunlar olan O keanos ile Tethys, birbirleriyle evlenerek, lmsz tanrlarn atalar olmulardr.
Grld zere Orphik inan, O keanos ile Tethysun ata
l konusunda Hom eros ile; dourtucu, birletirici bir g olarak
Eros konusunda ise, Hesiodos ile gr birlii iindedir.
Hesiodosun bize bildirdiine gre, Toprak, nce hi kim
seyle birlemeden, her yann saran v e kendine denk olan, mut
lu tanrlarn yurdu olacak olan Ouranosu (Yldzl Gk u) yarat
mtr. Yamalarnda, vadilerinde dii tanrsal varlklar olarak
nymphalarn yaad dalar v e tepeler ile verimsiz, bir ey ret
meyen, (O keanostan ayr bir varlk olarak grlen) Pontosu
(Denizi) da, gene bir kim seyle sevim eden yaratmtr. Daha
sonra ise, Ouranos ile birleerek Zeusun anas v e babas olacak
olan Rheia (Rhea) ile Kronosun da dahil bulunduu alt Titan ile
alt dii Titan (Titanidesi) dnyaya getirmitir. Gene bu yolla, te
pe gzl KyklopIar dourmutur. Daha sonra da, HekatonkheirIer denen y zer kollu, ellier bal olan ocuk daha dnya
ya getirmitir. Ancak, Ouranos, dnyaya gelen bu yaman, dev
yapl irkin olanlar hi sevmemi, doar dom az onlar da, di
er oullarn da Topran barnda bir yerde sakl tutarak, onla

14

Aphrodite ve Eros

ra gn gstermemitir. Ouranosun bu hareketini bir trl

hazm edem eyen Gaia, sulu v e acmasz bir babann cezasn v e r
mek zere, en kk olu Kronosun eline byk bir orak veya
trpan vererek, ondan cn almak istemitir. Kronos da, gece
olunca, babas O uranosun (G k un) byk bir arzu ile anas
Topra boydan boya sarp kucaklamak istedii bir srada, haya
larn veya tenasl uzvunu keserek denize atm v e bylece, Oidipusun yksn anlatrken greceim iz zere, ilk oidipal su
u ilemi olmaktadr. Topraa damlayan kan damlacklarndan,
ldrlen kimselerin, zellikle analarn v e babalarn cn alan,
su ileyenlerin peine den, ayn babadan domu olm ak ba
km ndan A p h ro d ite nin kz kardeleri olan tanralar
Erinysler, ellerinde uzun karglar tayan parlak zrhl Devler,
Meliae denen dibudak aac nymphalar dnyaya gelmitir. l
drc silhlar olarak karglar da, bundan byle, bu perilerin
iinde yaadklar dibudak aacndan yaplr olmutur.
Erinysler, Zeusun bile sz geirem edii gl tanralar
olarak kabul edilmilerdir. Bunlar, Ephesoslu iilo zo f Herakleitosun da belirttii zere, seyrini deitirm eye kalkacak olsa, g
nee bile engel olacak kadar gl olan tanralardr.
Dalgal denize atldktan sonra, beyaz kpkler saarak en
ginlere doru y o l olan tanrsal tenasl uzvundan gzeller gzeli
bir kz dnyaya gelmitir. n ce kutsal Kythera adasnn yaknla
rna giden, sonra drt taraf denizlerle bezenmi Kbrsta karaya
kan bu kza, kpkten domu olduu iin Aphrodite ad veril
mitir. Ona, ayrca, nce Kythera adasna doru y o l ald iin
Kytheral, dalgal Kbrs kylarnda karaya ayak bast iin Kbnsl adlar da verilmitir. Kitabmzda, Aphroditeye, yalnz ba
na bu adlarla hitap edildiini de greceiz. Ona, Ouranosun
tenasl uzvundan remi olduu v eya penis-sever olduu iin

15

Aphrodite ve Eros

P hilom m edeia, denizden domu olduu iin Anadyom ene, A ligena, E pipontia, Limnesia, Saligenia v e Thalassia adlar da veril
mitir. R om adaki Term e M zesinde bulunan v e Isadan nce
460 yllarnda yapld kabul edilen basso-relievo tarzndaki bir
Anadym ene rliyefi ile on beinci asr ressamlarndan FloransaI Sandro Botticellinin yapm olduu bir tablo, Aphroditeyi d e
nizden k srasnda canlandrm olan en gzel eserler olarak
bize kadar gelmi bulunmaktardr.
A p h rod ite iin sylenm i olan

O n Numaral Homerik

Hymno, bize, onun Salamis adas ile de ilgili olduunu hatrlat

maktadr. Bu hym noda ona, Kbrs doum lu Kythera v e Salamisin tanras, hanm diye hitap edilmektedir. Onun, lm l
lere tatl armaanlar sunduu sylenm ektedir.
Hesiodosun bize bildirdiine gre, Aphrodite, Kbrsa ayak
basar basmaz, Eros (Ak) v e Himeros (Arzu) hem en onun peine
taklm v e ona tbi olmulardr. Yrdke narin ayaklar altn
da yeil im enlerin gverdii bu gzeller gzeli tanrann pay
na da, tanrlar katnda yaplan i blmnde, haz duyma, ak,
czibe, zarafet v e letafet ile birlikte kzlarn fsldayarak syledii
tatl szler, cilvelem eler, glmeler, oynamalar, kandrmalar,
atlatmalar ile birlikte sevm e v e sevilm enin tad v e bys ile ac
s dmtr ( Theogonia, 200-205). Bu durumda Aphrodite,
Erostan sonra, fakat O Iym poslu tanr ve tanralardan nce
dnyaya gelmi, ilk tanrsal varlklardan biri olarak kabul edil
mitir. Bundan b yle de, canllarn ierisinde uyandrd yakc
duygularla tanrlarn, insanlarn v e btn bir canl v e cansz
dnyann yaratlmasnda v e oalm asnda nem li g revler st
lenmi bir tanra olarak hkmn yrtm eye balamtr. Hesi
odosun Theogoniasmda sk sk rastladmz ifadelerden de an
lalaca zere, bu Gzleri fldr fldr olan tanrann etkisiyle,

16

Aphrodite ve Eros

Altn Aphrodite yznden, bu Gnl elen Aphrodite'nin b

ys ile ve Altn kl A phroditenin drtsyle lmszler v e
lml btn canllar birbirleriyle seviecekler v e yen i yaratk
lar dnyaya getireceklerdir.
Aristotelesin ilk teologlar dedii m itoloji airlerine gre,
evrenin v eya dnyann meydana gelii, ilk tanrsal varlklarn
m eydana gelii ile bir v e ayn eydir. Yani bunlar evrenin olu
masyla birlikte olumular, ana unsurlar olarak, onu yoktan var
etmemilerdir. remeleri, yeni tanrlarn v e yeni yeni varlklarn
yaratlmas, Akn v e Aphroditenin ortaya kmasyla v e etkisiy
le gereklemitir. Bu bakmdan, m itolojide ad geen, birbirle
riyle savaarak iktidar ele geirmi olan tanr nesli, evreni
yoktan var eden tanrlar olmaktan ok, ona hkmeden tanrlar
dr. G receim iz zere, insan yaratrken bile, m evcut olan m al
zem eyi kullanmlar, var olana ekil verm ekle yetinmilerdir. Bu
tanrlar, insanlar gibi dnen, hisseden ve hareket eden varlk
lardr; insanlardan lmsz v e daha gl olmalaryla, biraz da
yedikleri eylerin farkl oluuyla ayrlmlardr. Her trl madd
v e m anev gc sim geleyen v e bu yzden, saylamayacak kadar
ok olan, Hesiodosun bildirdiine gre, saylar otuz bine varan
(Erga kai Hemerai / ler ve Gnler, 253-255) bu tanrsal varlklar,
aralarnda var olan ince bir i blmne gre hareket etmiler;
dnya v e hiret ilerini, her seferinde, en sorumlusu Zeus olmak
zere, bir ba tanrnn idaresi altnda yrtmeye almlardr.
Bu bakmdan, Aphrodite de dahil olmak zere, btn tanrsal
varlklar, kendi alanlarnda, kendilerine bal dier tanrsal va r
lklarla birlikte kendi hkmlerini yrtrken, Zeusun kll ira
desine de tbi olarak hareket etmilerdir.
Aphrodite, ounlukla, evresinde onun emirlerini yerine
getirecek, ona yardm c olacak, ak v e gzellik iin gerekli olan

17

^p h ro d ite ve *Eros

atmosferi salayacak erknyla, tanrsal bir grupla birlikte dola

m v e hkmn yrtmtr. Bir rivayete gre, yaratc bir g
olarak ezelden beri var olan veya Sava Tanr Aresten, Haberci
Tanr Hermesten, hatt babas Zeustan edindii sylenen Eros
(Ak) ile Anteros (Kar-Ak), onun yanndan hi ayrlmamtr.
Balangta, Dou Boiotiada, Tanagrada bulunmu bir heykel
grubunda grld zere, sevgilisi Psykeyi kucanda rahata
tayabilecek gte kanatl v e yakkl bir delikanl olarak; daha
sonraki dnem lerde ise, kanatl ve elinde yay ile oku bulunan
msum bir kk ocuk eklinde tasvir edilen Eros v e Anteros
bata olmak zere, Dionysostan dom a olu dn tanrs
Hymenaios, Himeros (Arzu), Pathos (Ac ekm e), kandrma ve ik
na etm e tanras Peitho, k getiren sabah yldz Phosphoros,
akam yldz Hesperos, HoraTar ve KharitIer de onun alaynda
yerlerini almlar, onun buyruklarna gre hareket etmilerdir.
Denizde yzerken, Gaiamn Pontos ile birlemesinden domu
Nereusun kzlar etrafn sarm, ona refakat etmitir. G recei
miz zere, Aphrodite, ilk kadn Pandoraya kadnlk duygular
alarken ve Helenay Parise k ederken, bu erknndan yarar
lanmtr.
GzelIer diye bilinen Kharitler, genellikle Aphroditenin
maiyetinde bulunan tanralardr. Bu gzel tanra, Aphrodi
tenin refakatileridir v e tanrann bakm v e tuvaleti ile ilgile
nirler; Tanrann ykanmasna v e sslenmesine yardm ederler.
Tanra, birisini batan karmak iin sslenmek ihtiyacn duy
duu zaman, bu Gzelden kendisini sslemelerini ister. O za
man, gzel belikli, prl prl gzl, glmseyen yzl, son dere
ce ahenkli, ekici v e dolgun vcutlu, zarafeti ile gz kamatran
bu gzeller gzeli tanranm vcudunu gzel kokulu yalar ile
ovarlar, salarna v e boynuna gller v e gz alc taklar takarak
onun daha da gzel olmasn salarlar. Gzellerin, Gne

18

ftphrodite ve *Eros

Tanr Helios ile altn elma bahesinin bekileri olan HesperidIerden A iglenin hzlar olduuna veya Zeusun O kianosun hz
Eurynom eden dom a hzlar olduuna inanlr.
GzelIerden Aglaia, parlakl temsil etmektedir. Thalia,
iekleri var eden, iekleri atran; Euphrosyne ise yzleri gl
dren tanrsal gler olarak kabul edilmitir. Gzel v e ho eyle
rin tanralar olan GzelIer, Ap ollon ve Musalarla birlikte
lmszlerin bayramlarnda kurulan korolarda arklar syler
lerdi. Bunlar, ayn zamanda, minnettarlk, kran duygularn
temsil eden tanralar olarak da kabul edilmilerdir. Genellikle
birbirinin omuzuna tutunmu, plak veya giyinik gzel kz
eklinde temsil edilmilerdir.
Daha nce de belirttiimiz gibi, Aphroditenin alayna, ou
kere, Horalarn (Zaman tanralarnn) katldn da gryoruz.
HoraIar, Titan Kz Themis ile Zeusun kzlardr. Themis, hem Horalarn, hem de M oiraIarn (kader tanralarnn) anasdr. The
mis, tanrlar dnyasnda olduu kadar, lml varlklar dnya
snda da, tm tabiatn dzenini koruyan, evrensel v e deim e
yen tabiat kanunlarnn simgesi durumunda olan bir tanradr.
Bu bakmdan gerek Horaiar, gerekse kader tanralar M oiraIar,
analarnn belirledii genel izgiye gre hareket ederler; tanrsal
varlklar olarak dier tanrlardan, hatt bir mnda Zeustan bile
daha gldrler. Nitekim, tanrlar da kadere boyun em ek zo
rundadrlar; sevdikleri lmllerin aln yazlarna, m r yu
m aklan zlp bittii zaman lm elerine, hibir ekilde engel
olamazlar, nk yalnz kader tanralar M oiraIar verir insana
Mutlu veya mutsuz yaama paylarm . Bu bakmdan, A ph rodi
tenin Atinada, M oiraIarn en yals olarak; alma tanralar
Erynislerin ise kz kardeleri olarak kabul edilmesinin, Aphrodi
tenin yaptklar asndan nemli bir mns bulunmaktadr. Pa-

19

Aphrodite ve Eros

usaniasm Aphrodite Ourania ile ilgili olarak, Atinada Baheler

v e Aphrodite Tapma denen yerde bir hitabenin bulunduun
dan v e zerinde, Aphrodite Ourania (Ghsel Aphrodite), MoiraIarn en yalsdr yazsnn bulunduundan bahsetmesi de,
bu ilihiyi kuvvetlendirecek trden bir delil olm ak gerekir ( Periegesis tes Hellados / Guide to Greece, i, 19, 2; Peter Levi evirisi,
Hanrdmondsworth, Middlesex, Penguin Books, 1979, Vol. 1, s.
53).
H om erosa gre, Titan Kz Themis ile Zeusun kzlar olan
HoraIar ile M oiraIar, Zeus ile Dionenin kz olan Aphrodite ile
baba bir kardetirler, Hesiodosa gre ise, Ouranos ile Gaiann
kz olan Themis, Aphroditenin baba bir, ana ayr kz kardeidir.
Bu durumda, Themisin kz HoraIar ile dier kz M oiralar,
Aphroditenin yeenleri olmaktadr. Bunlar, Aphroditeye gerek
soyca, gerekse temsil ettikleri kavramlar bakmndan g kat
makta v e Aphrodite kltne felsef bir derinlik kazandrmada da
yardm c olmaktadrlar.
Gn kaplarnn bekiliini yapan, bu kaplar bulutlarla
ap kapamakla da grevli olan HoraIar, m evsimlerin v e tabiat
dzeninin tanralardr; daha sonralar adalet v e sosyal dzenin
tanralar olarak da sayg grm eye balamlardr. Balangta
saylar iki iken, sonralar e karlmtr. Tm canl yaratklar
iin uygun hava artlarnn olumasn ayarlayan, ilk bahar ve
son baharda iyi v e gzel eyler sunan, ieklerin amasn, aa
larn m eyva verm esini salayan iyilik tanralardrlar. Horaardan Eunomia, dzeni; Dike, hak v e adaleti; Eirene ise, bere
ket v e mutluluun tem el art olan "barT simgeler. Toplumsal
hayat asndan da nem li kavramlar sim geleyen Horaar, yu
karda da belirttiimiz gibi, KharitIerle birlikte Aphroditenin ala
ynda bulunduklar gibi, Dionysosa, bereket tanras Dem eterin

20

5Vphrodite ve Eros

kz v e Yeralt Dnyasnn kraliesi Pesephoney e de arkadalk

ederler. Ellerinde birer iek veya m eyva tutan tanrsal varlklar
olarak canlandrlmalardr. Hesiodos, Theogonia snda (904), Eireneyi, insanlarn ekip bitii nesneleri koruyan tanra olarak
vasflandrmaktadr. Aphroditenin bir reme veya bereket tanr
as olmas, bu mnasebetle Orta Dounun bereket tanrs Dumuzinin,

Tam m uzun,

Attisin

bir

benzeri

olan

A d on isi,

Myrrhann, babas Kinyrastan edindii gzel delikanly, kendi

sine sevgili olarak semesi ve bu yzden Persephone ile bir e
kimeye girmesi, onun, HoraIarla yakn bir iliki ierisinde bu
lunduunu gstermektedir. Bu bakmdan, Smerde nanna ile
Dumuzininkine, Akkad v e Suriyede shtar veya Astarte ile Tamnuzunkine, Firikyada (Phrygiada) ise Kybele ile Attisinkine
benzer bir birliktelik, Aphrodite, Persephone ve Adonis ls
iin de bir m odel oluturmu olsa gerektir.
Hesiodos ( Theogonia, 987-991) ile Pausaniasn ( Guide to
Greece, I, 3, 1; Vol. 1, s. 16) anlattna gre, afak Tanra Eos,
Atina kral Pandionun yakkl olu Kephalosa k olmu, onu
Suriyeye kararak ondan Phaethon isimli tanr benzeri bir o
lan ocuk sahibi olmutur. Grenlerin gnln kaptrmadan
edemedii, ad Parlak veya Parldayan mnsna gelen bu
delikanlya, Aphrodite de k olmu v e onu kararak Suriyede
ki tapnaklarndan birine veya btn tapnaklarna gece bekisi
yapm, sonra da lmszletirmitir. Aphroditenin kutsal o b je
leri arasnda yer alan, Orta Dou efsanelerinin etkisiyle bazen
Aphrodite ile ayniletirilen ve gecelerim izi aydnlatan parlak bir
yldz olan Zhre yldzna, Rom allar gzellik tanrasnn adn
vererek, ona Vens demilerdir. Aphroditenin sevgilisi Ares ile
bir sabah gizlice sevitii iin, Aph roditenin gazabna urayan
Eos, devam l bir ekilde sevierek, daha pek ok ocuk dour
mutur. afak skerken tatl tatl esm eye balayan Rzgrlar

21

5ftphrodite ve Eros

dourduu gibi, Vens yldznn iki ayr grnmn sim gele

yen baka iki oul, iki yldz daha dourmutur. Bir efsaneye g
re, Eosun Titan lapetosolu Atlas ile birleerek dourduu, g
n en parlak yldz olan Hesperos veya gnllere ak duygula
r ilham eden, kl gecelerin parlak bir gezegeni olan Akam Y l
dz da, Aphroditenin m aiyeti arasnda yer almtr. Bu yldz,
Aphroditenin buyruuna uyarak, dn alaylarna refakat et
mitir. Hesperos, bir kz kadar gzel olduu veya bilm eyenlerin
kz zannettii dn tanrs Hym enaiosa da km. Aphrodi
tenin olunun peinden ayrlmad iindir ki, dn geceleri
nin daima konuu olagelmitir. Eosun Astraiostan dom a dier
olu Phosphoros veya Eosphoros ise, sabah yldz dediim iz yl
dz ise, anas afak Tanra gl renkli parmaklaryla gnn per
delerini yava yava aralamaya balamadan nce, elinde bir
m eale ile uuup durur, afakn her yeri gl pem be renklerle
boyam aya balad bir srada, Gnein doaca yn e k tut
maya alr; sabahn erken saatlerinde de, cilvelem eye, sevi
m eye dalm klara yeni gnn balamakta olduunu haber
verirmi.
Ksaca temas etm eden geem eyeceim iz dier bir refakati
ise, kna veya Kandrma tanras, zellikle akta kandrmay,
gnl elm eyi sim gelem ekte olan Peithodur. Peitho, Tethys ile
O keanosun kzlarndan biridir. Peitho, hem en her zaman Aphroditeye refaket eden, yannda bulunan bir tanradr. Aphrodi
tenin bir mnda sfat gibidir; bazen onunla aynletirildii bile
olmutur. Nitekim, greceim iz zere, ilk kadn Pandoraya,
Aphrodite ile birlikte, kadns zellikleri kazandrmada onun da
byk bir katks olmutur.
Aphrodite, kendisine refaket eden, em rinde olan bu tanrsal
varlklarla ok ynl bir tanra olm a zelliini kazanm olm ak

22

f&phrodite ve 'Eros

ladr. Aphrodite, dnyaya gelip Kbrs adasnda karaya ktktan

sonra, onun yannda olanlar, ona derin bir psikolojik ve sosyal
mn kazandrmlardr. Bu tanrsal glerin byk ksm, nsan
duygular dile getiren gler olmutur. Ak, arzu, ac ekme, ak
tan uzaklama, nefret etme, gzellik, zarafet, derin psikolojik
duygular dile getiren kavramlardr. Ona katlanlar arasnda, d
n ilerini dzenlem ekle grevli, sosyal ierikli tanrsal gler
de bulunmaktadr. Manen onunla birlik olanlarn bir ksm ise,
felsef, ahlk ierikli glerdir; bunlar, insanlarn kaderine hk
meden, alma duygularn temsil eden glerdir. Ona, ayn za
manda, Orta Dou inanlarnn etkisiyle, tabiat olaylarn, m ev
simleri, toprak bereketini, gkteki temsilcileri v e refakatileri
aracl ile baz kozm olojik olaylar sim geleyen bir tanra g
zyle de baklmtr. G receim iz zere, btn bunlar, zamanla,
baz air v e filozoflarn yaptklar katklarla, eitli olaylar aydn
latan, onlar psikolojik, sosyolojik v e kozm olojik adan izah et
m eye alan sistemlerin bir paras olarak da kullanlr olm u
tur.

Daha nce de iaret ettiimiz zere, Aphroditeye ou kez,

eski metinlerde KbrsI veya Paphoslu da denmitir. Bu adlar,
ona, ilk defa Kbrs adasnda Paphos kylarnda karaya km
olduu iin verilmitir. Paphos, Kbrsn Gney-bat kysnda,
ok byk bir ihtimalle Fenikeliler tarafndan kurulmu olan bir
ehirdi. D eprem lerden byk zarar grm olan bu ehir,
sadan nce 1200 yllarnda eski Paphosun on mil kadar uzan
da tekrar kurulmutur. Bu defa, bir Yunan ehri olarak kurulmu
olan Paphos, Aphrodite kltnn en n em li merkezlerinden bi
riydi. Aphrodite kltnn dier nem li bir merkezi de Kythera
adasnda bulunuyordu. Peloponnessos yarmadasnn G ney

Aphrodite ve cEros

dousunda bulunan bu adada Aphroditenin bir tapma bulunu

yordu. Deniz kpnden doduktan sonra ilk defa bu adaya
doru y o l almt Aphrodite. Daz m etin lerde A p h rod iteye

K ytheral denmesinin sebebi budur. Kbrs adas gibi Kythera

adas da, tccar Fenikelilerin sk sk uradklar bir ada idi. Eski
Girit uygarlnn etki alan ierisinde de bulunan bu ada, Orta
Dou, Gney-bat Anadolu v e Ege uygarlklarnn Yunanistana,
zellikle Aphroditenin byk sayg grd liman ehri Korinthosa deniz yoluyla tanmasnda nem li bir basamak olutur
mutur.
O laya deiik bir adan baktmzda, Aphroditenin d o
duu veya karaya kt yerlerde, Kbrsl, Paphoslu ve Kytheral adlaryla veya sfatlaryla ilgili olarak anlatlan efsaneler, bu
yerlerde gelimi olan Aphrodite kltlerine bir aklk getirm ek
zere iirletirilmi olan efsanelerdi. Aphrodite klt merkezleri
ierisinde en nem lilerinin nerelerde bulunmu olduunu gs
term eleri asndan nem li idiler. Aphroditeye Dalgalardan d o
an veya Denizden kan mnsna gelen An adyom en e ad
da gene bu yerler v e bu efsaneler dolaysyla verilmitir. O n a ne
kadar geni bir alanda ibadet edilm ekte olduunu ve bu yerler
dolaysyla ne kadar eitli adlarla hitap edilmi olduunu gste
rebilmek iin, birka belirlem ede daha bulunalm. Ona, A m a t-

h o u n tia veya Am athousa adlar, Am athousda (Lim asolda) bir

klt yerinin bulunmu olmasndan dolay; Golgia, da lia , Zephy-

ria adlar da, gene Kbrstaki ibadet yerleri dolaysyla verilm i

tir. Ayn ekilde, ona, A ph a kite adnn, Fenikede Aphakada bir
tapna ve klt yeri bulunduu iin; B yblia adnn ise, Suriyede
Bybliada bir ibadet yerinin bulunmas dolaysyla verilmitir.
Ona, Paphlagoniada (Kastamonu blgesinde) K a n d a r e n a Knidosta ise K nidia dendiini gryoruz. Yukar Msrda, Elephantis adasnda ibadet edildii iin Elephantine-, Sicilyada, Eryks da

24

Aphrodite Qurania

nda bir tapma bulunduu iin Erykina-, Sem endirek adasn

da, Zerynthosda ise bir ibadet yeri bulunduundan dolay

Zerynthia dendiine de ahit oluyoruz.

Bu yer adlarnn yannda, ona verilm i olan psikolojik, sos
yolojik v e kozm olojik ierikli takma adlarn v eya sfatlarn da,
Aphroditenin kiiliini tanmlamada v e ekillendirmede, edebi
yatta ve plstik sanatlarda bu ad v e sfatlarn belirledii biimde
onu tasvir etm ede ok byk bir katks olmutur. Adrian Room ,
Aphrodite iin, bize, aralarnda Ltince kelim elerin de bulundu
u, ou Yunanca olan 111 kelimelik bir takma-ad listesi v e r
mektedir (N T C s Classical Dictionary. The Origins o f the Names
of Characters in Classical Mythology. Lincolnwood, III, National
Textbook Co., 1992, By-Names o f AphroditeA7enus, ss. 319322). Bu takma-adlarn, bu sfatlarn, en nem lileri, phesiz, ona
izafe edilen O urania v e Pandemos sfatlardr. Aphrodite kltleri
de, esas itibariyle bu iki ana kategori altnda ekillenmitir.

Aphrodite Ourania
Herodotos, Suriyeyi igal eden Iskitlerin bazlarnn Askalon ehrindeki Aphrodite Ourania (G ksel Aphrodite) tapna
n yam a ettiklerini, bu tapnan tanraya adanm en eski ta
pmak olduunu, hatt Kbrstaki, Paphostaki tapnan da bu
tapmak rnek alnarak yaplm olduunu, bunu, KbrsIlarn
kendilerinin sylem i olduunu v e Kytheradaki tapnan da
gene Suriyenin bu blgesinden gelen Fenikeliler tarafndan y a
plm olduunu sylem ektedir. Herodotos, bu tapma yam a
etmi olan Iskitleri, Tanrann sapkla mahkm ettiini v e
hepsini kadnlara dntrdn, hatt baz skitleri de, bu
gnah yznden hasta kimseler hline getirdiini sylem ekte-

25

Aphrodite ve Eros

dr (Historiai/ Tarih, I, 105). Herodotos, Tarih'inin baka bir y e

rinde, Aph rodite O urania ile ilgili detlerden bahsederken,
Araplarn and ierken, Dionysos ile O uraniann adn andklar
n, tanr olarak yalnz bu ikisini tandklarn v e O uraniaya Alilat dediklerini sylem ektedir (III, 8). H erodotos'un bu b elirlem e
sinden, Kbrsdaki v e Kytheradaki nl v e en eski Aph rodite ta
pnaklarnn Aphrodite O urania'ya adanm olduklarn ren i
yoruz. Yunanistan yarmadasnn Kytheraya en yakn ksm
olan Peloponnessosta, biri Kuzey-batda, dieri de Kuzey-douda olm ak zere iki yerd e daha Aphrodite O urania tapnann
bulunmu olmas, gen e bu Fenike etkisinin yaygnlna iaret
etmektedir.
Aphrodite Ouraniann, Kuzey-bat Peloponnessosta, Eliste
nl heykeltra Phidias tarafndan yaplm bir heykeli bulunu
yordu. Kayp olan bu heykelin, Aphrodite Ouriniay en iyi ekil
de tasvir eden heykellerden biri olduu sylenmitir. Kuzey-dou Peloponnessosta bulunan Sikyon ehrinde de, bir polos ile
talandrlm v e fildii ile tezyin edilmi bir heykeline sayg gs
terilmekteydi. Bu heykel, aka Aphrodite Ouraniay veya
Ana mnsna gelen ve bir gs dnda Aphroditeyi giyinik
bir ekilde tasvir eden Aphrodite Genetrhce ait bir heykel idi.
Tanrann, gene ayn blgede yer alm olan Argosta v e dier
bir blged e yer alan Atinada da tapnaklar vard ve tanraya
buralarda byk bir sayg gsteriliyordu. Onu G kte, Smerli
ak tanras Inannada olduu gibi (Dilbad denen) Vens yldz
(Zhre yldz) temsil ediyordu. Uzaklarda parlayan anlamna
gelen Pasiphaessa unvan, onun ayn zamanda, Orta Doulu
tanralara benzetilerek, bir A y Tanra olarak kabul edildiine
de iaret etmektedir. Kbrsl P ygm alion un yksnde de g re
ceim iz zere, ona boynuzlar hill eklinde olan dvelerin kur
ban edilm ek istenmesi, bu inan ile btnlemektedir.

26

Aphrodite Qurania

Aphrodite Ourania (Gfesel veya Sem av Aphrodite), saf,

ideal veya ulh ak sim geleyen bir tanra idi. Hesiodosun Theogoniasna gre Aphrodite, Gfe Tanr Ouranosun hz idi. O u
rania, ayrca, gfe ilmine isim veren, onun gelimesini salamak
la grevli bulunan bir Musann da ad idi. Zeus ile Titan Tanra
M nem osynenin kzlar olan Musalar, dofeuz tane idiler. Adlar,
akl, dnce v e yaratclk ieren bir kelime ile ilikili bulunu
yordu; yaratcl sim gelem ekte idiler. Bu tanrsal varlklarn g
revleri, Hesiodosa gre insanlara akl, dnce, ilham v e yarat
clk verm ek, onlarn ierisindeki kayglar gidermek, aclar din
dirmek idi. Dokuz Musann yedi tanesi, Yunan dnyasnda en
yaygn sanat ekilleri olan iir v e tiyatro alannda grevli tanrsal
varlklardr. Dier iki tanesi ise, tarih v e gfe ilmi alannda ala
caklara esin verm ekle grevli idi. ite Aphroditenin O urania
ad, hem babas O uranostan, hem de Musalardan gk ilmine
esin veren Ouraniann adndan ilham alnarak yaktrlm bir
ad idi. Dier ynden, Homeros, Hesiodos v e dier m itoloji air
lerinin ona, Altn Aphrodite dem elerinin de, parlakl, kalc
gzellii ifade etmesi yannda, onun bu kl yann belirtm ede
byk bir etkisi olmutur. Aphrodite, bu Gfesel lkabn veya
Gklerin Kraliesi unvanm, daha n ce de belirttiimiz zere,
Orta Douda yaygn bulunan birtakm din inanlarn, zellikle
Inanna v e semitife shtar veya Astarte grnn Yunan inan
sistemine szmasna borludur. Baz hllerde, Aphrodite ad, shtar veya Astartenin Hellencesi olarak kabul edilmitir. Balang
ta, Babil ferah Ninos adna kurulduu dnlen Aphrodisias
ehri, A y d n a bal G eyre kynde bulunan bu grkem li ehir,
nl Aphrodite tapna ile Aphrodite Ourania kltn, Hristiyanln etkisine ramen, uzun yllar srdrmeyi baarmtr. Bu
ehirdeki Aphrodite klt heykeli, tanray tamamen giyinik ola
rak tasvir etmitir.

27

Aphrodite ve Eros

Hom eros v e Hesiodosun yapt belirlem elerden hareket

ederek, genellikle sadan nce beinci v e drdnc asrlarda,
m itolojide, daha sonra da Yunan felsefesinde, zellikle Yeni Platonculuk ile Tasavvufta v e Yunan sanatnda ifadesini bulan y o
rumlamalar, iki Aphrodite veya Ak anlayn, Ourania ile Pandem os farkn ok belirgin bir hle getirmitir. Aphrodite O ura
nia, yceltilmi, uhrev olan veya ulv olan akn; Aphrodite Pandemos ise, di, sradan, herkese mahsus olan akn yaratcs, ko
ruyucu ve temsilcisi hline getirilm eye balamtr.
sadan nce yedinci asrdan bu yana, Yakn-Dounun etki
sinde kalnarak, ssl, renkli elbiseler giymi, taklar taklarak
sslenmi ve ba bir polos ile talandrlm olarak tasvir edilmi
olan mazbut grnl Aphrodite, zellikle Praksitelesin sadan
nce 350 ylnda plak olarak yapt Knidos Aphroditesinden
sonra, uh bir Aphrodite grntsne brnmeye balamtr.
Giyinik veya mazbut grnl heykeller, Aphrodite Ouraniayi;
tamamen plak olanlar v eya sadece belden aas rtl olan
lar ise, Aphrodite Pandem osu temsil eder olmutur. Bu tr bir
Aphroditenin grntlenmesi iin de m odel olarak, devrin nl
kibar fahieleri, heteiralar kullanlmtr.
Bu farkn ortaya kmasyla, gene bu dnem de, Aphrodite
Ourania, Aphrodite Pandem osun kart olarak, Yunan inan
v e dnce sisteminde daha farkl yorum lam alara da tbi tutul
m aya balamtr. Bu yoru m lam a biim lerinin ortaya k on m a
snda, filozoflarn, Herakleitosun, Parm enidesin, Em pedoklesin, zellikle de Sokrates ile Platon u n v e rencilerinin byk
bir etkisi olmutur. Bu yorum lam alarn bir ksm, erkein erk e
e olan cinsel ilgisini merulatrmak iin de kullanlmtr. Bylece, hom osekselliin akliletirilmesi yolun a gidilmi; psi
kanalizin bir tabirini kullanacak olursak, bu tr bir iliki, byle-

28

A phrodite pandemos

ce sblime edilmitir. Bu tr sevime, ayn zamanda, erdem li o l

mann, bir bilen ktan erdem li olm ay ren m en in bir yolu
olarak da grlmtr. Akta Sapk likiler blm nde de g
receim iz gibi bu, tanrlarn v e baz nl kahramanlarn da b e
nimsedii bir y o l olmutur. Bu bakmdan da y ce olarak kabul
edilmitir.

Aphrodite Pandemos
yi bir karlatrma yapabilm ek iin, Aphrodite Pandemos
yorumlamalar v e tasvirleri haknda da ksa bir aklamada bu
lunmaya alalm.
Aphrodite Pandemos tasvirleri, zellikle Praksitelesten son
ra, Aphrodite tasavvurlar ierisinde en yaygn olarak kullanl
m olanlardr. Bunlar, arlkl olarak cinsel ak, ehveti v e tah
rik edici kadn gzelliini temsil etmekte idiler. Hesiodosun
Gzleri fldr fldr" dedii tanra bu idi. Her zaman bakml ve
gzel, vcudunun btn zelliklerini sergilemekten ekinm eyen
bir kadn olarak dnlm idi. Nitekim, II G iorgion enin 1SOS
S 10 yllar arasnda yapt v e halen Dresden Sanat G alerisinde
bulunan Uyuyan Aphrodite (Venus) tablosu, bu gr en iyi
temsil eden rneklerden biridir. Gene, benimsenmi yaygn bir
gr olarak, on altnc asr Italyan ressamlarndan V ecellio Titian'm bugn Washington Mill Sanat G alerisinde bulunan A ph ro
dite (Venus) v e Adonis tablosu ile P a o lo Veronesein yapm o l
duu Aphrodite (Venus) ve Ares (Mars) tablosu da, tanray
Praksiteles geleneine uygun bir ekilde, tamamen plak, uh
ve arzulu, ok gzel bir kadn olarak canlandrmtr. V ero n e
sein tablosunda, kk kanatl bir ocuk olarak Erosu, annesi
nin bacana tutunmu olarak grm ekteyiz. Titian ile Verone-

29

A ph rodite ve Eros

sein yapm olduu tablolarda, Aphrodite, sevgililerine (Adonis

ile Arese) ok yakn bir ekilde, hatt onlarla kucaklar bir vazi
yette resm edildii hlde, Franois Boucher'in Louvre Mzesinde
bulunan tablosunda, Aphrodite, kocas Hephaistostan bir hayli
uzak durmaktadr. Broucherin tablosu da, A phroditeyi, baz y e r
leri bir tl ile rtlm olm akla birlikte, btn kadnca gzellik
lerini ortaya koyacak ekilde resmetmitir. D iego Velsquezin
bugn Londradaki National G alleryde bulunan tablosu ise,
A phroditeyi tamam en plak olarak, yatar vaziyette ve arkasn
dan resmetmitir. Olaanst bir vcut gzellii sergilemekte
olan bu tabloda, Eros (Cupido), gene kanatl kk bir ocuk
olarak grntlenmitir.
Aphrodite Pandem os tarznda bir anlay temsil etmekte
olan Aphroditeler bazen zel ve mahall adlarla da anlm olu
yor, itibar gr yor v e adlarna sunaklar v e mabetler ina edili
yordu. Nitekim, Thebaide Aphrodite Pandem osa ibadet edilir v e
sayg gsterilirken; Atinada, Aphrodite Ouraniann yannda,
Aphrodite Heteiraya da ibadet ediliyordu. Orada, Aphrodite Heteira, cinsel gc yksek bir mahlk olarak kabul edilen bir teke
zerinde oturuyor olarak temsil edilmitir. Thessaliada Lais
isimli bir fahienin, gzelliini kskanan kadnlar tarafndan taa
tutularak ldrlm esi onuruna Gnahkr anlamna gelen
Aphrodite Anosiaya taplmtr. Akla ilgili konularda kadnlarn
byk bir serbestye sahip olduu spartada ise Aphroditenin bir
unvan Metres, dier bir unvan ise Yalanmay geciktiren
mnsnda, A m b o lo geraidi.
Aphrodite ile ilgili bu tr unvanlarn pek ou da, gen e M e
zopotam yada, Msrda, Fenikede v e y a Suriyede gelimi olan
inanlarn bir uzants grnm nde idi. Bu bakmdan, bu eski
inanlarn Aph rodite klt olarak, yen i ekilleriyle Bat Anado-

30

jftpbrodite pandemos

Iu kylarnda arabuk kabul grm esine v e gelim esine ama

mak gerekir. Aphrodite, ileride, Hero v e Leandrosun yksn
anlatrken adndan bahsedeceim iz Abydos v e Sestos ehirleri
ile A ph roditey e hitaben yazd iirlerle nl Sapphonun yu r
du olan Lesbosta (M idillide), Ephesosta byk bir sayg gr
yordu. A ph roditenin en nl tapnaklarndan iki tanesi, gene
Gney-bat Anadolu kylarnda, Karya (Karia) blgesinde, Knidosta v e Kos adasnda bulunuyordu. Buralarda bulunan h ey
kellerde, kabartmalarda, hatt paralarn zerinde, Aphrodite,
ehvet taraf iyice belirtilmi bir hlde v e plak olarak tasvir
edilmitir. Nitekim, Praksitelesin Knidoslu Aphrodite heykeli,
tanray ayakta durur vaziyette v e tam am en plak olarak tas
vir etmitir. C olon na tipi, B elevedere tipi, Suriye tipi gibi Rom a
kopyalarndan v e Dardanos Tmlsnde bulunmu olan ve
halen anakkale M zesinde korum a altnda olan ge Hellenistik dnem bir halk sanat yorum lam asndan tandm z v e dn
yann byk v e en nl heykelleri arasnda ye r alan bu m erm er
heykel, Vatikan Mzesinde bulunan C olonna tipinde gr ld
zere, 2.04 m etre yksekliinde idi v e Data Yarm adasndaki Aphrodite Euploia tapnan sslyordu (Ch. M. Havelock,
The Aphrodite ofKnidos and Her Successors, An Arbor, Univ. o f
Michigan Press, 1995, s. 13, Resim 1 v e 15). Bu heykele, lk an
gzellii v e cazibesiyle nl heteiralarndan Phryne m odellik
etmiti. Phryne, yon yal Apellesin Aphrodite A n a d yom en e res
mi iin de m odellik etmitir. Aphrodite heykellerine, Kambyse,
Kratina gibi kibar fahielerin de m odellik ettiklerini biliyoruz.
Kambyse, skenderin odal olarak da n yapm bir kadndr.
Aphrodite Heteira anlay da, kutsal olm ayan mnsna A p h ro
dite Anosia v eya Aphrodite P orn o anlay da, bu tip kadnlar
dan yararlanlarak sanatta Gzel Kalal (Kalligloutos v e y a Kallipygos) Aphrodite heykel, kabartma v e resimlerinin yaplm as

31

5Vphrodite ve Eros

na sebep olmutur. Btn bu heybetler, gen eld e Aphrodite Pandem os anlayn yanstmab zere yaplm heybellerdi v e A p h
rodite Pandem os v e benzeri anlaylarn yaygn olduu blt
yerlerin de bulunmabtayd.
Aphrodite Pandem os anlayndan baynablanan Aphrodite
inancnn, baz blgelerde uygulamaya ynelib, deiib bir yn
daha vardr. Ephesos v e Korinthos gibi liman ehirleri, ab e v le
riyle nl ehirlerdi. Bu ehirlerin fahieleri, ayn zamanda birer
Aphrodite rahibesi olarab babul gryordu. Nitebim, bu tip bir
uygulama, Esbi Dnyann yabancs da deildi. Smerde, Ab
tanras tnannann mabedinde bu ie bendini adam rahibeler
bulunuyordu. Eserinde deiib detlere sb sb yer verm i olan
Herodotosa gre, Babilde badnlar, Mylitta denen bir tanraya,
tanmadbiar bimselerle cinsel ilibiye girereb ibadet ediyorlar
d. Mylitta, Babilde, bir reme ve ocub dourm a tanras idi.
Bu tanrann, gene bir Babilonya tanras olan shtara, dolay
syla da Aphroditeye ob benzeyen bir yan bulunuyordu. Herodotosun bildirdii zere, Asur dilinde Aphrodite dem eb olan
Mylittaya ibadet etmeb zere, her badnn, en az bir defa olmab
zere, tapnaa gelereb tanmad bir erbeble birlemesi gerebiyordu. evreden gelen badnlar, Aphrodite tapnann duvarla
r ierisinde ayrlm olan yerlerde oturur, dizleri zerine bir
mibtar para atp, Senin ahsnda tanra Mylittay aryorum
diyen bir erbeble, atlan paraya v e bendisine bavuran bir erbee herhangi bir itirazda bulunmadan, birleir v e evine dnerdi.
Gzel badnlar, bendileriyle yatacab erbebleri hemen buldublar
hlde, irbin olanlar beblem eb zorunda balabiliyordu. Herodotos, bu tapnabta bir yabanc ile eleen bir badn, din bural y e
rine getirdibten v e badn evine dndbten sonra, bir daha batan
barmann mmbn olm adn sylem ebtedir. Herodotos, tan
ra adna yaplan bu tr bir birlemenin, Kbrs adasnn baz

32

Aphrodite aodemos

yerlerinde de uygulanm olduuna iart etmektedir (Tarih, I,

131, 199).

Grdmz zere babas Zeus, Troya Sava srasnda

Aphrodite'nin elinden yaralanmas zeriae ona savatan uzak
durmasn, onun iinin gnl alc iler olduunu sylemitir.
Bununla birlikte, zellikle Sm erIi n am ann v e Akkadl bir
tanra olan ve Hammurabinin Savalarn hanm efendisi dedi
i shtarn etkisiyle, ona sava bir tanra olarak ibadet edilen
yerler v e d n em ler de olmutur. Genellikle silhl, ba m iferli
olarak tasvir edilen Aphrodite Areia veya Ltince olarak Armataya, zellikle sava bir toplum olan spartada ibadet edilirdi.
Onun Nikophore sfat, zafer ihsan etmeyi: Symmakhia sfat ise,
asker mnda mttefik v e yardm c olmay ifade etmektedir.
Napoli yresinde ak hava tiyatrosunda bulunan Capua Venusu, sava Aphroditeyi sim geleyen bir heykel idi. Zafer kazan
m anlamna gelen Vens Victrix de, Capua Venusu gibi, sava
tanras olarak heyfcelletirilmi idi.
Baz blgeler, daha deiik Aphrodite tiplerine tapm ay b e
nimsemilerdir. Bu, eitli etkilerle, Aphrodite anlaynn, Homeros v e Hesiodos tipi Aphroditelerden farkl bir Aphrodite
modelinin ortaya kmasna sebep olmutur. Nitekim, onun d e
nizden dom u olmas, bu m nya gelen bir sfatla anlmasna
ve bir deniz tanras olarak ibadet edilm esine sebep olmutur.
Aphrodite Pontia v e y a Aphrodite P elagiaya zellikle Argolis
blgesinde, H erm ion ede v e T royada sayg gsterilirdi. Baz O r
ta Dou efsanelerinin, zellikle Adonis efsanesinin etkisiyle,
ona bir lm v e ye r alt tanras olarak ibadet edildii de o l
mutur. insanlar ld ren mnsna geleri Androphonos, M e
zar kazc mnsna gelm ekte olan Tymborykhos v e Gnah

33

A phrodite ve Eros

kr mnsna geldii gibi, nsafsz v e zlim mnsna da g e

len Anosia sfat v e lkaplar, onun uursuz, m eu m v e tehlikeli
bir tanra olarak kabul grm olduunu da gstermektedir.
Persephaessa unvanndan dolay, ona Yeralt Dnyasnn krali
esi Persephone gibi, l ler D iyarnn kraliesi olarak sayg
gsterildii de olmutur. Pythegoraslarn onu hem gksel,
hem de y e r altnn bir tanras olarak kabul etm elerinin sebebi
bu olsa gerektir (K. v eya C. Kerenyi, Goddesses o f Sun and M o
on, Murray Stein evirisi, Dallas, Texas, Spring Publications,
1979, s. 60). Bu anlayn bir uzants olarak, Rom allarn Venus
Libitinas, b yle bir A p h rod iteyi temsil etmektedir. Bu tanra,
m abedinde lm kaytlar tutulan, cenaze m erasim lerine neza
ret eden bir tanra idi; baka bir ifade ile Venus Libitina, ceset
lerin v e m ezarlarn tanras idi.
Melaina v e Melainis sfatlar, onun Siyah biri", Skoda sfat
ise onun Karanlk biri olduuna iaret etmektedir. Bu sfatlar
ile Anosia sfatnn birlikte var olmas, A phroditeyi, alma tan
ralar Erinysler ile de ilikili bir hle getirmektedir. Bu karanlk
sfat, Pausaniasn belirttii zere, belki de onun, karanlk iste
yen ak hayatyla olan ilikisini vurgulamak iindir. Btn bu
olumsuz sfatlar, onun, dier olum lu zelliklerinin yannda,
uursuz, m eu m ve tehlikeli bir tanra olabileceine de iaret
etmektedir. Anlatacam z yklerde, onun bu acmasz taraf
nn baz rneklerine ahit olacaz. Myrrhann, M edeiann, Pasiphaenin, Phaidrann v e D idonun yklerinde onun, akla d
man, stesinden gelinem ez tahrip edici duygular ilham eden,
kurbanlarn delirten, kindar, alc v e ldrc bir tanra o l
duunu greceiz.
Sereler v e srler hlinde uarak arabasn eken g ver
cinler, onun kutsal hayvanlar olarak kabul edilmitir. Ko, tav

34

Eros ve Enteros

an, yunus bal, kaplumbaa, baz v e buu da onun butsal hay

vanlar arasnda bulunmaktadr. Kbrsta bulunmu krmz fi
grl bir va zo resmi, Aphroditeyi, elinde asas ile, umakta olan
bir kuu zerine binmi olarak gsterm ektedir (T. H. Carpenter,
Art and Myth in Ancient Greece, London, Thames and Hudson,
1991, Resim 67). Gl v e mersin aac ile gelincik, zambak v e el
ma, onu temsil eden bitki v e m eyvalar olarak kabul edilmitir.

Eros ve Anteros
Denizden doar dom az Aphroditenin alayna batlm olan
ve bir daha ondan ayrlmam gler olarak, ak ilikilerinde
arac bir rol oynam olan Eros Tanr v e kart bir g olarak Anterosun baz ynlerine, zellikle de kitabmzn Akta Sapk li
kiler blm nde ele alacamz bir ynne, biraz daha yakn
dan bakmaya alalm.
Eros, C iceronun De Natura Deorum adl eserinde de (III, 62)
belirtildii zere, geneolojisi kark bir tanrdr. Hom erosa gre
Eros, tanrlatrlm bir varlk deildir. Hesiodosa gre ilk var
olan tanrsal varlklardan biridir v e herhangi bir anadan domu
deildir. Dier bir anlaya gre ise, Eros ile Anteros (Kar-Ak),
Aphroditenin Sava Tanr Aresten olm a oullardr veya Eros,
Hermesten; Anteros ise, Aresten dom u oullar olarak kabul
edilmitir. Baz hllerde, her trl ak, Ares'ten domu bulunan
Erosa; baz hllerde ise, Hermesin Aphrodite Ourania ve Aphrodite Pandemos ile olan birlikteliinden domu bulunan Erosla
ra balanmtr. Aphrodite Ouraniadan domu olduu kabul
edilen Eros, geni kapsaml, yceltilmi, tanrsal akn olduu
kadar, yetikin erkeklerin olanlarla, delikanllarla yaadklar
homoseksel akn yaratcs v e koruyucusu olarak da sayg g r

35

5^phrodite ve 'Eros

mtr. Spor yapm a alanlar olarak rabet gren, genellikle, epheboi denen 15-20 ya aras delikanllarn devam ettii gymnasionlara Erosun haykellerinin yaygn bir ekilde dikilmi olmas,
bir bakma bu anlayn bir rn olarak grlmtr. Bu h ey
keller R om adaki Capitol M zesindeki rnekte de grld
zere, Erosu, elinde yay ile, gl v e atletik vcutlu bir gen
olarak tasvir etmitir. Bir hususu daha belirtecek olursak,
gymnasionlar, ayn zamanda, genlerin plak vcutlarm sey
retm eye gelen yetikin erkeklerin de urak yeri olmutur.
A n terosun soy aacna bir gz attmzda, onun da,
Erosunkine benzer bir karklk sergilemi olduunu gryoruz.
Daha sonra yklerini anlatacamz ak ilikilerinde, Anteros,
Helenann yaad, buna karlk Am einiasn ve Tim agorasn
yaamad ak simgelemektedir. Narkissos, Kephisos isimli bir
Irmak Tanr ile Liriope isimli bir nym phann kucaklamas sonu
cunda m eydana gelmi bir delikanldr. Hermes ile Aphroditenin
olu Hermaphroditos gibi, aktan korkup kaan bir delikanldr.
Boiotia blgesinde, Tespiaide yaayan bu yakkl delikanlya,
Ekho isimli peri kznn dnda, erkekler de k olmutur. Narkissosun klar arasnda Ameinias isimli bir delikanl da bulun
maktadr. Narkissos ona da yz verm em i, karlksz kalan ak
yzenden Ameinias, Narkissosun gnderdii bir kl ile, sevdii
delikanlnn kaps nnde intihar etmitir. Bu, Paris ile Helenann aknda greceim iz trden, sevilenin sevene sevgi ile
karlk verm esi tarznda bir Kar-Ak (Anteros) deildir. Bu,
Erosun yapm ak istedii eyin tersini yapan, duygusuz bir ekil
de hareket ederek, karlksz ak (Anteros) sim geleyen bir ak
ilikisini dile getirmektedir. Bu, ayn zamanda, Narkissos konu
sunu ele alrken temas edeceim iz zere, Orta Yunanistann d o
usunda bulunan Boiotia blgesinde, Helikon dann dou ya
kasnda kurulmu bir ehir olan Tespiaide, homoseksel akn

36

*Eros ve g o te ro s

bir tanrs olarak Eros kltnn yaygn bir ekilde benimsenmi

olduunu da gstermektedir.
Atinaya, dardan geldii iin kk grlen bir gencin ba
ndan geen naho bir olay da, baka bir Kar-Ak olayna daha
rnek tekil etmektedir. Nitekim, Atinaya dardan gelen g
menlerin, Meles v e Timagoras isimli genlerin ansna Akropoliste diktikleri bir Anteros heykeli, kar ak kavramn somutla
trmaktadr. Bu olayda, Meles isimli Atinal delikanl, gm en
olarak gelmi bulunan Timagorasn akna olumlu bir cevap v e r
memi, Narkissosun yapt ekilde, akn ispat etmesi iin, ken
disini Akropolisten aa atmasn istemitir. Timagoras intihar
ettikten sonra, Meles, byk bir zntye kaplm, o da ayn e
kilde hareket ederek intihar etmitir (M. Grant and J. Hazel, Whos
Who in Classical Mythology, London, Routledge, 1993, s. 126).
Eros, zellikle Klsik D nem in sonlarna doru, bazen cid
d, bazen mark v e yaramaz bir ocuk eklinde; bazen, elinden
frlatt oklarla annesinin em irlerine uyarak, bazen de istem e
den veya farknda olm adan insanlar birbirine k eden bir o
cuk tanr olarak tasvir edilmitir. Bu Eros anlay, aka gr l
d zere, farknda olunmadan, birdenbire tutulma eklinde
gereklemi olan ak aklamaya ynelik olarak gelitirilmitir.
Bu bakmdan, annesi Aphrodite bile, bu tr bir aka, daha d oru
su kazaya kurban gitmekten kendisini kurtaramamtr. Ama,
esas olarak, Eros, Aphroditenin em rinde olan bir tanrdr ve
onun hkmn icra eder. Nitekim, M edeiann lasona k edil
mesi olaynda, Hera ile Athenann Aphroditeden istekleri bu
ynde olmu; ondan, oluna gereken talimat verm esini istemi
lerdir.
Erosun, baz yerlerde, Aphroditey e bal olarak hareket et
mek yerine, bal bana hkmn yrten, hatt deiik bir an

37

Aphrodite ve *Eros

lay temsil etmekte olan bir tanr olarak kabul edilmi olduu
na da ahit oluyoruz. Nitekim Eros, Narkissosun yaad bir b l
ge olan Boiotiann iinde yer alm bir ehir olan Thespiaide v e
Mysiada, yani Gney Marmara blgesinde, Parionda, Phallos
stun eklinde v e bir bereket tanrs olarak sayg grmtr. A n
lalaca zere, buralarda bir idol eklinde v ey a icon ic bir imaj
olarak canlandrlm deildir. Buralarda, Mysia blgesinin daha
sonraki bir dnem e ait bereket tanrs Priapos gibi, erkekliine
taplan bir tanr olmutur.

Aphrodite v e Eros anlaylarna felsef bir adan baktmz

da, Aphrodite v e Erosun bir fizik prensip, bir tabiat kanunu veya
yaratc bir ilke gibi alglanm olduunu grm ekteyiz. Var olma,
yok olm a v e tekrar yaratlma srecinde, birtakm temel unsurla
rn, bir araya gelip daldktan sonra, birletirici v e retici bir g
olarak Akn niha etkisi ile tekrar btnletiine inanlmtr.
Ak denen birletirici g, grdm z gibi, Aphroditenin hk
m altna girdikten sonra da grevin i srdrm, yeni varlkla
rn m eydana gelm esini salamtr; canllar lemi iin, hayat d e
nilen eyle, yaam ayla aynlemitir. Tabiatta cansz cisim ler iin
olduu gibi, insann yaratlmasnda v e remesinde de bu sre
ilemi; su, hava (ruh), ate v e toprak bu yo lla birbiriyle bulu
mutur; daha sonra da dii ile erkein bir araya gelm esini sala
yarak, canllarn oalm alarn gerekletirmitir. Sokrates n ce
si felsefede, m itolojik yklerin henz etkisini srdrmekte o l
duu bir dnem de, Eduard Zellerin de belirttii zere, sz konu
su grleri ekonom ik bir izah sistemine kavuturmu v e kendi
sinden sonra gelenler zerinde ok byk bir etkide bulunmu
olan (Outlines o f the History o f Greek Philosophy, L. R. Palmer
evirisi, N ew York, Meridian Books, 13th ed., 1955, s. 75) Empe-

38

Eros ve jftnteros

doklesin fikirlerinin ksa bir zetini vererek, felsef bir Aphrodite v e Eros anlaynn esaslarn b elirlem eye alalm.
Monist grten ayrlm olan, bir taraftan Pythagorasn,
dolaysyla Orphizm in, dier taraftan da Elea okulunun etkisi al
tnda kalm bulunan Empedoklese gre, lem in tem elinde var
olan v e sabit kalan, ezel v e ebed olan drt tem el unsur vardr.
sadan nce 444 ylnda vefat ettiini bildiim iz filozofum uza g
re, bu tem el unsurlar, bu ana maddeler, nsann Yaradl yk
s blm nde greceim iz zere, m itolojik olarak da kullanl
m olan su, hava, ate ve topraktr. Bu tem el unsurlar, ezelden
beri vardrlar v e baka bir eye dnm ezler. Sonsuz kk par
alara ayrlarak v e tekrar birleerek nesneleri m eydana getirir
ler, fakat yok olm azlar. Hareket ederler, birbirleriyle birleirler
ve ayrlrlar, fakat nitelik bakmndan bir deiiklie uramazlar.
Bir objenin yok olmas ve tekrar var olmas, sonsuz kk par
alara ayrlmas v e bu paralarn tekrar bir araya gelm esiyle
mmkn olur. Bu bakmdan, her cisim, bu drt unsurun belli bir
oranda bir araya gelm esiyle olumaktadr. Nitekim, canllarda
bulunan et v e kemik gibi taraflar, topraktan; kan v e dier akc
nesneler, sudan; soluk, havadan; vcudum uzda hissettiimiz s
caklk ise, varln ateten almaktadr. Hekim filozofum uza gre
hastalk da, bu unsurlarn ahenkli bir ekilde bir arada bulunma
masndan, herhangi birinin vcutta yeterli miktarda bulunm ay
ndan ileri gelir.
Empedoktesin, daha nce yon yal filozoflar tarafndan
zerinde durulan su, hava v e ate olarak belirledikleri unsurlara
katm olduu toprak, phesiz, eski inan sistemlerinde de var
olan bir eydir. Bu tanrsal unsur, M ezopotam ya v e Msr gibi O r
ta Dou inan sistemlerinde de bulunuyordu. Hatt, Eski Dnyann dier inan sistemleri ierisinde de n em li bir yer igal

39

Aphrodite ve cEros

ediyordu. Toprak-Ana, Ana-Tanra, Bereket-Tanras motifleri,

eski Anadolu ve Girit uygarlklarnda gelimi din inan sistem
lerinin en temel, en ayrlmaz paralar idi. Yunanistanda v e Rom ada sonradan kendi adyla byk bir sayg grm eye balayan
Firikyal (Phrygial) tanra Kybele, Yunan panteonunda Gaia,
Rheia veya Rhea olarak temsil edilm ekteydi. Bunlarla birlikte
Dem eter de bir toprak v e bereket tanras idi. Hesiodosta ve
Orphik inan sisteminde grdmz zere, Ana-Tanray ha
rekete getiren, birleerek yeni varlklar dnyaya getirmesine se
bep olan g ise, Ak idi, Eros idi veya Erosun da bal bulundu
u tanrsal g olarak Aphrodite idi. ite bu grlerden hareket
eden Empedokles, bu drt unsuru v e bu unsurlarn paralarn
bir araya getirerek yen i unsurlar m eydana getiren gce Aphrodi
te demitir.
Em pedoklesin, sadece cinsel birleme gc olarak g rm e
dii bu yaklatrc, birletirici gce, Trkede daha geni bir m
n ierm ekte olan Sevgi demek, belki de daha uygun bir karlk
olsa gerektir. Empedokles, bu birletirici gcn karsna ise,
Orphik kozm ogonialardan ald ayrc veya yok edici bir gc
karm v e buna da Nefret demitir. Oluumu, bu glerin bir
birleri zerine yapt etkilerle izaha almtr. Ona gre, un
surlar v e cisimleri harekete getiren, birbirine doru yaklatran
v e uzaklatran bu ebed, lmsz gler yznden, bazen bir
ok eyden bir btn domutur; bazen de bir btnden v eya bir
olandan, N efretin etkisiyle ayrlarak pek ok ey dnyaya gel
mitir. insan vcudunda doutan var olan Sevgi de, sevim e ar
zusunu uyandrarak insanlar birletirmitir; buna da, Em pedok
les, insana zg haz, sevin veya Aph rodite adn vermitir.
Sevgi karl olarak Eros yerin e Aph rodite d em eyi ter
cih eden Empedoktes, A ph roditeyi hem soyut bir kavram o la

40

<ros ve Enteros

rak, birletirici, yaratc bir prensip olarak grm; hem de onu

sevgi, bar v e dzen getiren v e evrenin dzenini koruyan bir
tanra olarak, tanrsal bir varlk olarak tasavvur etmitir. G
rld gibi bu Aphrodite, H om erosun v e H esiodosun dn
dnden farkl bir Aphroditedir; yceltilm itir v e her trl
sevgiyi ierisine alacak ekilde geni kapsaml bir kavram hli
ne getirilmitir. Bu, artk, dzen ierisinde hareket eden G k ten
domu olan, canllar arasnda sevgi ile, dostluk ile, iten ba
lanma ile huzur salayan, kardelik duygular uyandran bir
Aphrodite O uraniadr, bir Gksel Aph roditedir.
Empedoklese gre insanlk, Hesiodosta v e Pindarosta g
rld ekilde, bir Altn a yaamtr. Bu ada ne Ares, ne
sava grlts Kydoimos, ne Poseidon, ne Zeus, ne de Kronos
vardr. Yalnz ak v e gzellik tanras Kbrsl Aphrodite vardr;
insanlar, sadece ona tapnlardr. O na adaklar adamlar, ona
gzel kokulu gnlkler sunmulardr; yerlere sadece onun iin
ballar serpmilerdir. Gene o ada, kan aktp kurbanlar kesmemilerdir. insanlarn birbirlerini ldrm eleri, en byk gnah sa
ylmtr. Aalar daim a yeil, daima m eyva ile dolu olmutur.
Vah hayvanlar v e kular bile insanlarla dostluk kurmu, onlara
yakn davranmlardr. Hakknda

sylenenler de dahil olmak

zere, Em pedoklesin kendisinden kalan fragm entler iin, kolay

ulalabilir bir kitap olarak, Jonathan Barnesin Early Greek Philosopy (London, Penguin Books, 1987, ss. 161-201) adl kitabna
baknz.
Bu durumda ak, birletirici, btnletirici olarak, baka bir
nesnenin var olm asn art komu olmaktadr. Baka bir objeye
yneldii takdirde, ancak o zaman, yaratc ve retici olm akta
dr. Nitekim, greceim iz zere, Zeus, Aiakos isimli olunu ya l
nzlktan kurtarmak iin, Oinone adasndaki karncalar insanla

41

^ p b ro d ite ve cEros

ra dntrm ve ona arkada etmitir; Deukalion ile Pyrrha,

insanlar yen i batan yaratp, bu yalnzln bitmesini istemiler
dir. Tevratta da, Rabb, d em in yalnz kalmasn doru bulm a
m, H avvay onun yanm a vermitir. Her olayda da, insanla
rn remesi bu ekilde salanmtr. Daha genel bir ifade ile ha
yat b yle devam etmitir. Akn birletirecei bir eyin var olm a
s ngrlmtr.
Bu noktada, Em pedoklesin Nefretini, paralayc, yok edici
olarak kabul edilen bu gc, ayn ey dem ek olan, lm ile kar
latrmaya alalm. M itolojide, lm tanrs Thanatos, Nyksin
(G e ce n in ) olu, Hypnosun (U ykunun) ise erkek kardei olarak
dnyaya gelmitir. Bu iki tanr da Tartarosta, yerin altndaki
ller lkesinin en derin yerinde oturan tanrlardr. Onlar
Nyks, kimseyle birlemeden, kendi bana dourmutur.
Hayat ve lm arasndaki mcadele, greceim iz zere,
O rpheusun, Alkestisin v e Protesilaosun yklerinde ok ak
bir ekilde dile getirilecektir. Orpheus, aknn etkisiyle, sevgilisi
Eurydikeyi lm den kurtarmak iin Y er A ltn a inecek; ak u
runa kocasnn yerine lm eyi kabul etmi olan Alkestisi ise, b o
uarak, Thanatosun elinden Herakles kurtaracaktr. Protesilaos, ksa bir sre iin de olsa yaayacak; ak iin, ller lkesinin tanr v e tanralaryla pazarla giriip onlar ikna etmenin
yolunu bulacaktr.
Hayat v e lm kilisinin, btn bir insanlk tarihi boyunca,
insanolunu ne kadar dndrm olduunu, pek ok din ve
felsef sistemde ele alnp ilenerek gnmze kadar tanm o l
duunu gryoruz. Bir rnek verecek olursak, bu ayrm, yirm in
ci asrn ilk yarsnda, Sigmund Freudun elinde, Eros v e Thanatos
adnda iki tem el igd ye dnmtr. Freudun elinde Eros,
cinsel duygu da dahil olm ak zere benlii-korum a igdlerinin

42

'Eros ve g o te ro s

tmn ierisine alan tem el bir saike dnmtr. Thanatos

ise, inkr etme, reddetm e v e lm duygu v e isteklerini ierisine
alan, Erosa zt bir tem el igdye iaret etmektedir. Birisi, var o l
may, yaamay, hayati; dieri ise, var olm ann v e yaamann ge
reklerini yerine getirm ekten uzaklamay, lm temsil etm ek
tedir.

43

ajg

HININ WSIWSMlIf V-US

Bu kitapta, insanlar arasnda yaanm olan ilgin aklar,

drt ayr blm hlinde gzden geirm eden nce, insanlarn na
sl yaratlm olduklar konusunu a kavuturmamz gerek
mektedir. nsanlar, balangta, tabi unsurlar bir araya getiren
lanrsai bir g aracl ile, tanrlar tarafndan yaratlm olm ak
la birlikte, daha sonraki remelerini, dorudan doruya, Aphroliteye v e olu Erosa (Aka) borludurlar. Bu bakmdan, onla n, daha da nemlisi kadnlarn yaratlma yklerini bilmek, in
sanlar aras ak ilikilerini daha iyi anlamamz salayacaktr.
Baka bir ifadeyle, insanlarn

hangi zelliklerle donatlm o l

duklarn ve ne gibi davranlarda bulunmalar gerektiini bil

mek, Aphrodite ile olunun bu iteki roln daha iyi kavrama
mza yardm c olacaktr.
Mitolojik kaynaklarda, evrenin yaratlmas v e dzene sokul
mas srasnda, yani ilk balangta, insann yaratlmas olavidan bahsedilmez, insan, daha sonra yaratlm lml bir ya
maktr. insann yaratlmas ile ilgili eitli rivayetlere gre, insan
imi bazen Kronos ile Zeusun, bazen de Zeus ile birlikte dier tan lnrn yaratm olduuna inanlr. En yaygn kanaat olarak insa.y a dorudan doruya Toprak-Anadan, yahut da bala v e

45

'nsann 'Yaradl yks

ya topraa ekil verdiine inanlan kutsal bir elin m arifetiyle ya

ratldna inanlmtr. Bu kutsal elin bazen hayvanlar da insan
ekline soktuuna inanlmtr. Nitekim Zeus, Irmak Tanr Asoposun kz tanra Aiginay, sonradan ad Aiginaya dntr
lecek olan O in on e adasna karp hmile braktktan sonra, o n
dan Aiakos isimli bir olan ocuk sahibi olmutur. Aiakos, bu
adada yalnz bana byyp bir delikanl hline gelince, bu yal
nzl ok skc bulmu, babas Zeus da, adada bulunan karnca
lar kadnlara v e erkeklere dntrerek ilk insan yaratmtr.
Hesiodosa atfedilen ( Catalogues of Women and Eoiae" in Hesi
od, The Homeric Hymns and Homerica, 53, Hugh Evelyn-White
evirisi, Cambridge, Mass., Harvard Univ. Press., 1936, s. 185) bu
yknn bize bildirdiine gre, yaratlan ilk kadn v e erkek nes
lini, Zeus, bu adada gerekletirmi olmaktadr. Zeusun ilk cin
sel ilikide bulunduu, nsanln Anas olarak vasflandrlan
kadn ise, Phoroneus ile Nym pha Teledikenin kz olan Nio b e dir. Argos, bu birlemeden domutur. Zeus, oluna Peleponnessos kralln balam; bu blge, sonunda, Troyaya sal
dran Yunanllarn ana yurdu olarak kabul edilir olmutur.
Ne var ki, ilk insann yaradl ile ilgili olm ak zere eitli
blgelerin gelitirmi olduklar daha pek ok yk vardr. Daha
sonra, Orpheus m nasebetiyle ksaca dein eceim iz zere,
Orphizm in de kendine zg bir gr bulunmaktadr. Biz, bu
rada bunlarn ayrntlarna girm eyerek, en yaygn olan v e en ok
tartma konusu yaplan yklerin zerinde durarak, sadece er
kein v e sadece kadnn yaratlmasyla, genelde insann yaradl
ile ilgili olan mitoslar konusunda bilgi verm eye alacaz. En
yaygn gelenek, insan veya erkei Prom etheusun yaratt, ka
dn ise Zeusun talimat zerine, sanat olu Hephaistosun e
killendirdii v e bir rivayete gre Athenann ona ruh fledii ek
lindedir. N apolideki Mill M zede bulunan bir Rom a lhdi, erke

46

rometheus ile 'Kardei

in yaratlma srecini bize ok canl bir ekilde verm ektedir.

Basso-relievo olarak yaplm olan bu yaratma tasviri, Prom etheusun, OIym poslu tanrlarn huzurunda, erkei, dne d
ne, nasl ekillendirmi olduunu gstermektedir.

P r o m e th e u s le

K a rd e i

Prometheus, ounlukla ilk kaynaklarda, insanln hmisi

olarak, daha sonraki kaynaklarda ise erkek neslini yaratan tanr
olarak kabul edilmitir. Nitekim, A p oIIod orosa (bibliotheke/the
Library, Cambridge, Mass.,Harvard Univ. Press, 1921, I, VII, l ; J.
G. Frazer evirisi, Vol. 1, s. 51) v e O vidiusa gre, toprak v e suyu
birbirine kartrarak erkei Prometheus yaratmtr. Bazen erke
in, Zeusun

em riyle, Prometheus v e Athena tarafndan amur

ve rzgrdan yaratlm olduuna v e ierisine soluk flendiine

de inanlmtr. Prom etheusa Attikada bir zanaatkr tanr olarak
ibadet edilmesinin sebebi de bu olsa gerektir. Pausanias, ok b
yk olm ayan bir kerpi yn ile pentetic tatan yaplm bir h ey
kelin var olduuna v e bunun Prometheus tarafndan yapldna
inanldn naklederek, delil olmak zere de, hzl akan bir su
yun kenarnda yanyana duran, olduka byk iki kaya paras
nn bulunduunu, bunlarn derin bir yer atlandan karlm
kil renginde ve insan eti kokan talar olduunu sylemektedir.
Ve bu talarn, btn bir insan neslini yaratrken Prom etheustan
kalm olduuna inanldn szlerine eklem ektedir (Periegesis
tes Hellados/Guide to Greece, X, 4, 3; Peter Levi evirisi, London,
Penguin Books, 1979, Vol. 1, s. 411).
Tanrlara kafa tutmu, yaratt insann onurunu korumak
iin eitli aclara katlanm olan Prometheus, Yunan v e Rom a
plstik sanatlarnda, zellikle , sadan n ce 560 ylnda yaplm
olan v e halen Vatikan M zesinde bulunan (16592) bir kap ze

47

in san n Yaradl yks

rinde grld ekilde, zincire vurulmu olarak ve bir kartal

tarafndan karacieri yenilm ekteyken tasvir edilmitir. (Bu ve di
er bir va zo resmi iin, Resim 116 v e 117y e baknz. T. H. Car
penter, Art and Myth in Ancient Greece, London, Thames and
Hudson, 1991.) Italyan ressam V ecellio Titian tarafndan yaplm
olan v e bugn Madritteki Prado M zesinde bulunan nl bir
tablo, ayn konuyu ilemekte v e Prom etheusun ektii aclar
ok canl bir ekilde aksettirmektedir.
Prom etheusun yks, Bat lemini daha baka ekillerde
de etkilemitir. Prom etheusun ektii aclar ile Isa Peygam berinkiler arasnda bile iliki kurulmutur. yks, din konula
rn dnda, edebiyat v e mzik alannda yaratlan eserlere varn
caya kadar, ok eitli ekillerde ilenmitir. ok deiik yoru m
lar eklinde olm ak zere, Ingiliz air v e yazarlarndan John M il
ton v e Jonathan Swiftin yazlarna konu olduu gibi, bir Ispan
yo l dramatisti olan Pedro Caldern de la Barca ile G oetheye,
talyan Vincenzo Monti, isveli Carl Spitteier ve Fransz Andr
Gide gibi air v e yazarlara da ilham kayna olmutur. Beetho
ven, Prom etheusun yksnden ok fazla etkilenmi olacak ki,
bu Titan Tanr iin Prometheusun Yaratklar adyla bir sahne
mzii bestelemitir. Gabriel Faur, Promthe isimli operasn,
F. W ohlfahrt ise, ektii aclar dile getirm ek zere Die Passion
des Prometheus adl oratoryosunu Prometheus iin bestelem i
tir. Konunun sahne m ziine elverili oluu, bu bestecileri cezbettii gibi, kahramanmzn dier trden bestelere de konu o l
masn salamtr. Hugo W olf, Prometheus adyla bir ark,
Franz Liszt ise bir senfonik iir bestelemitir.

nce, bir insanlk hmisi olarak Prometheus neler yapm

tr, onu belirtm eye alalm.

48

Prometheus ile Kardei

Yunan mitosunda, tanrlar ile insanlarn birlikte yem ek y e

dikleri, festivaller dzenledikleri, insanlarn ok mutlu bir e
kilde yaadklar bir d n em bulunduuna inanlm v e bu d
nem e de Altn D n em v e y a Altn D evir denmitir. B yle bir d
nem de AkhiIIeusun babas Peleus ile Nereusun Doris'ten d o
ma kz Thetisin, Kadmos ile A p h rod itenin kz H arm oniann
dnne, hatt Tantalosun verd ii yem ek ziyafetin e tanrlar
da katlmlardr. ksion, O ly m p o s a davet edilm i v e tanrlarn
sofrasna oturm a bahtiyarlna erimitir. Zeus ile Prom etheusun v e insanlarn birlikte yapt M ekone toplants, bu iliki
lerin son bulduu d n em e rastlamaktadr. O lay, K ronosun
tahtan indirildii, Zeusun idareyi henz ele ald bir srada,
yani Altn D evirin sonunda cereyan etmitir. Bu dnem , ayn
zamanda, insanlarn tanrlarla atm aya baladklar, insanla
rn atei kullanarak yaratc olm aya altklar v e bu y zden
m arm aya baladklar bir dnem dir. te Prom etheus, bu M e
kone toplantsnda, Zeusa yaranm ak istiyormu gibi davrana
rak, koca bir kz kurban edip, Ulu T an rya bir ziyafet ek
mek istemitir. kzn yal etleriyle barsaklarn karn derisi
nin altna saklam; kem iklerini ise, bir ya tabakasyla rtp
bir seim yapm as iin Zeusun nne koymu, insanlarn hu
zurunda tanrnn tanrln snamaya kalkmtr. Bir rivayete
gre Zeus, yapt seim de aldanm; bir baka rivayete g re
ise, ya tabakasn kaldrarak, kendisine kar oynanm olan
oyunun farkna varm v e yaplan hakarete fena hlde ierlemitir. Y iyecein iyi tarafn insanlara ayrm aya alan, insan
lardan yana tavr koyan Prom etheusa da, kk drld
insanlara da ar bir ceza v erm ey e karar verm itir. Daha n ce
insanlarn istifadesine sunduu atei, onlar yaratc bir hle g e
tirmi v e martm olan bu tanrsal gc, ellerinden geri al
vermitir.

49

nsann 'Yaradl yks

Bu durumda, Titan apetosun KIym eneden dom a olu

Prometheus, Zeustan atei alp, insanlara tekrar hediye etmi,
onlar bir bakma tanrlarla yeniden boy lebilecek bir hle
getirmitir; bunun iin de ar bir ekilde cezalandrlmtr. Ba
ka sular da bulunmakla birlikte, Prom etheusun ban artan
en byk suu bu olmutur. Zeus, hem Prom etheustan, hem de
insanlardan (bir zamanlar, insan olarak yalnzca var olduklar
dnlen erkeklerden) kendisine yaplan bu hakaretin acsn
feci bir ekilde karmtr. G receim iz zere, Prom etheusu
Kafkas Dalarnda bir kayaya, pek ok vazo resminde ifade edil
dii ekilde, bir stuna zincirlerle balatm; insanlarn bana
da, sevm eye, okamaya doyam ayacaklar bir bel musallat et
mitir. Zeus, oullarndan sanatkr tanr Hephaistosu yanm a a
rarak, ona bir para toprak alp, onu su ile kartrdktan sonra
bir kadn yaratmasn emretmitir.
amurdan yaratlm olan v e yz tanralara, bedeni gen
kzlarnkine benzeyen bu mahlk, insan sesi v e insan gc ile de
donatlmtr. Tanra Athena, babasnn em rine uyarak, ona el
ileri ilemeyi, renk renk kumalar dokum ay retmitir. Aphrodite de, gene Zeusun istei zerine, bylerle donatmtr
onu. stekler v e arzularla tututurmutur iini. Ancak Zeus, ona,
sadece bu olum lu zellikleri verm ekle yetinmemi, yaratlm
olan bu mahlkun iine pek ok olumsuz zellik de yerletirmek
istemitir. Hermes, bir kpek yrei ile bir tilki huyu koymutur
onun iine; yalan dolan da arkada etmitir ona. G zeller
olarak bilinen, gze ho geleni sim geleyen KharitIer ile ikna et
m eyi sim geleyen v e Aphroditenin yanndan ayrmad Peitho
da altn gerdanlklar takmtr boynuna. Horalar bahar iekleri
ile donatmlardr salarn. Ve bu mahlka, btn tanrlarn ar
maan anlamna gelen bir ad koyarak, Pandora ismini verm i
ler ve insanlarn (erkeklerin) bana bel etmilerdir onu.

50

Prometheus ile Kardei

Prometheus, Zeusun, Titanlardan ve Titan soyundan gelen

lerden holanmadn bildii iin, Zeusun verdii herhangi bir
hediyeyi kabul etmemesi hususunda kardei Epimetheusu daha
nceden uyarmtr. Ne var ki, Epimetheus, bu uyarya kulak as
mam, Zeusun cazip bir armaan olarak gnderdii Pandoray
evine alm, ok gem eden de ne denli bir belya atm olduu
nu anlamtr. Eskiden, insanolu bu dnyada dertlerden v e kay
glardan uzak olarak yaarken, artk hayatlarna pek ok ktl
e sebep olabilecek bir insan olarak kadn girmitir. Pandora,
Epimetheusun evin e geldikten sonradr ki, insanlar, daha nce
ne olduunu bilm edikleri hastalk ve lm ile yz yze gelm eye
balamlardr. Pandora, beraberinde getirdii kutunun kapan
anca, Umut hari, ne kadar dert varsa etrafa yaylmtr. nsan
olu b ylece umut etmek imknna bile sahip olmaktan yoksun
kalmtr. O gn bugndr insanolunun ba derttedir. Toprak,
su v e deniz bellarla doludur. Bellar gece-gndz kol gezm ek
tedir. Zeus, umut etm eyi bile ok grmtr insanlara (Hesiodos,
iler ve Gnler, 47-105).
Hesiodos gibi, sadan nce yedinci asrda yaam bir air
olan Am argosIu Simonides de, kadn konusunda HesiodosIa ay
n duygular paylamaktadr. O na gre Zeus, kadnlarn noosunu, akln, erkeklerinkinden farkl bir ekilde yaratmtr. yi
olarak yaratlm bir kadn tipinin dnda, dier kadn tiplerinin
lmn, tahripkr mahlklar olarak grmtr. Hesiodos, kad
nn varl dolaysyla, insanlara mid etm eyi bile ok grm
ken, Simonides, hi olmazsa, bir tip kadn iin olum lu dnerek
insafl davranmtr. O n a gre Tanr, iyi tip kadn arlardan y a
ratm olduu hlde, dierlerini domuzdan, tilkiden, kpekten,
topraktan, denizden, eekten, gelincikten, attan ve maymundan
yaratmtr. Uzun kll dom uzdan yaratlm olan kadn, amurlar
ierisinde yuvarlanp duran, evi son d erece dank v e pis olan

51

in san n Yaradl yks

bir badndr; ykanmayan, birli elbiselerle otura otura boyuna

imanlamakta olan bir mahlktur. Tilkiden yaratlm olan ka
dn, davranlar birbirini tutmayan, iyi eyi kt, kt eyi iyi
olarak gren bir kadndr. Kpekten yaratlm olan badn, tehdit
edilm ekten de, ikna edilm ekten de anlamayan bir kadndr; se
bepsiz yere barp duran bu badn, bir ta atp dilerini krma
dka susturmak mmkn olmamaktadr. Gelincikten yaratlm
bir badnn hayatnda, sevim li v eya ho v eya arzu edilebilir bir
ey yoktur; yatakta ak yaparken bile arsz v e saldrgandr; hrsz
lk eder, komularnn rahatn karr v e tanrlara sunulmu olan
kutsal eylerden bile alar. Simonides, O lym p osIu tanrlarn
topraktan yaratp erkee verdii kadn ise, geri zekl olarak ni
telem ektedir v e bu badnn iyi ile kty ayramadndan sz
etmektedir. Onun en iyi yapt ey, yem ek yemektir. Btn bu
kadnlar ierisinde Sim onidesin olumlu olarak niteledii bir tek
kadn vardr, o da ardan yaratlm olandr. Simonides bu bad
n, dier kadnlar gibi, kendisi iin deil de, bocas iin yaptkla
r ile, alkanl v e fedakrlklaryla tasvir etmektedir. Simonidese gre o, Odysseusun bars P en olope gibi, kendi cinsinden
olan btn kadnlardan farkl bir kadndr (Hugh Lloyd-Jones,
Ed., Females o f the Species: Simonides on Women, London,
1975. Metnin tamam iin bu esere baknz). G receim iz zere,
yklerini anlatacamz kadnlarn pek ou da, kocalar iin
bir eyler yapm aya alan bu tr kadnlar olacaktr.
Bu iki vasflandrma, ilk kadnn ne ekilde dnyaya gelmi
olduunu anlatmakla birlikte, biz biliyoruz ki, birok deiik y
k, kadn cinsinin daha nceki bir dnem de daha baka bir e
kilde yaratlm olduunu da anlatmaktadr. Bu bakmdan, Hesiodos ile Sim onidesin deerlendirm elerini, patriarkal sistemin
bir erkek deerlendirm esi olarak kabul etm ek gerekmektedir.

52

rometheus ile 'Kardei

Anlalaca zere, erkee nazaran yaratclkta ok ak bir

stnl olan kadnn yerine, patriarkal sistemde, kadnn y a
ratlp erkee verilm i olmas, onun seviyesini dren nem li
faktrlerden biri olmutur. Zeusun, kz Athenay v e ikinci defa
olmak zere olu Dionysosu kendisinin dourmu olmas, hatt
babas Kronosu kusturarak kardelerine bile hayat verm i o lm a
s, Ana-Tanrann v e sembolik olarak kadnn rem e yeten ei
ne gerek kalmam olduuna iaret etmektedir. Ne var ki, Patri
arkal sistemde, kadnn bu tem el zelliini grm ezlikten gelm ek
yeterli olmamtr.
Artk kadn, her trl ktl yaymak, erkei her bakm
dan zmek, bencil bir ekilde hareket etmek zere yaratlm bir
mahlk olarak gr lm eye balamtr. Erkei, bu ekilde, yanna
verdii dk seviyeli bir mahlkla cezalandrma, tanrlar indin
de yeterli olm ayacak ki, ok ksa bir zaman sonra Prometheus,
Epimetheus v e Pandoradan dom a Deukalion ile Pyrrhann y a
ad bir dnem de, Zeus, bir sel fetiyle, hayvanlar da dahil o l
mak zere, btn canllar yok edecektir. Yeni nesli temsil ed e
cek olan erkekler, Deukalionun; kadnlar ise, Pyrrha nn aracl
ile dnyaya gelecektir. Bylece, yen i erkek v e kadn neslinin
yaratcs, Prom etheusun olu Deukalion ile Pandoranm kz
Pyrrha olacaktr. Aphroditenin ilerine drecei ak atei ile
yeni nesilleri retecek olanlar da, Deukalion ile Pyrrhann o
cuklar olacaktr.
Prometheusun, bir hmi olarak, zelliklerini, insanla yapl katklar v e cezalandrlmas olayn, bir defa da, Protagoras
ile Aiskhylosun azndan, onlarn yapt yorum larla anlatmaya
alalm.

53

'nsann Yaradl yks

Sofcrates dn em in in filozoflarndan nl sofist Protagoras,

lm l varlklarn yaratlm alar ile ilgili ilgin bir m itolojik y
k anlatmaktadr. Protagorasn konuyu ele al tarz, lm l
varlklarn yaratlmas olayn a deta sosyolojik bir aklama da
getirm i olmaktadr. Protagoras, bir zam anlar yalnzca tanrla
rn var olduunu, lm l trlerin henz hibirisinin yaratlm a
m olduunu syleyerek yksne balamaktadr. O n a gre,
lm l trlerin yaratlmas zaman gelince, tanrlar, ye r altnda
toprak v e atei kullanarak btn bu trlere ekil verm iler;
a, y e r yzne bunlar karmadan n ce de, Titan soyundan
Prom etheus ile kardei Epimetheusa gerekli talimat vererek
btn bu trlerin birtakm yeten ek lerle donatlm alarn iste
milerdir. Prom etheus, biraz saf fakat iyi niyetli bir tanr olan
Epim etheusun isteine uyarak, bu bltrm e iinde on a n
celik tanm, yaplanlar sonradan den etleyeb ilecein i dn
dnden, herhangi bir endieye kaplm adan iin sonulanm a
sn beklemitir. Epimetheus, bu yaratklarn kimisine g, ki
misine kamas iin hz verm i; kk v e savunmasz bir b e d e
ne sahip olanlarn kaabilmesi iin kanat verm i v e y a onlara
y e r altnda snak yapabilm e yeten ei salamtr, iri bedenli
olanlar da, kendilerini bu zellikleriyle gven altna alm lar
dr. Zeusun m evsim lerin e kar kendilerini koruyabilsinler d i
ye, bazlarnn bedenlerini kaln derilerle, bazlarnmkini de sk
tylerle kaplamtr. Bazlarnn ayaklarn trnaklarla v e y a to y
naklarla donatrken, bazlarnn ayaklarnn altn kaln kansz
derilerle kaplamtr. Bazlarnn ot, bazlarnn ise m eyve y e
mesini; bazlarnn da kklerle ve y a baka hayvanlarn etleriyle
beslenm esini salamtr. Trlerin birbirlerini yeyip yo k e tm e
m eleri iin de, yiyen leri yen en lerden daha az sayda rer hle
getirmitir; b y lec e onlarn yo k olm alarn n lem eye alm
tr.

54

roroethes ile cRardei

Daha sonra greceim iz zere, Epimetheus, Prometheus

kadar cin fikirli, ileriyi gren bir Titan deildir. yi niyetle hare
ket etmi, elinden geleni yapmtr. Ne var ki, yeteneklerin tama
mm hayvanlar iin harcam, insanlara verilebilecek bir ey b
rakmamtr. Prometheus, yaplan bltrmeyi gzden geirin
ce, hayvanlarn ok iyi donatlm olduklarn, insanlarn ise p
lak, ayakkabsz, herhangi bir koruyucu silhtan yoksun olarak
braklm olduklarn grmtr. Canllarn yer yzne, gn
na karlma gn artk yaklamtr. Prometheusun bir eyler
yapmas gerekmektedir. yle bir ey yapm aldr ki, insanlar g
lensin, kendilerini koruyabilecek bir hle gelsin!.. Bu durum kar
snda Prometheus, Hephaistostan atei, Athenadan ise el sa
natlar ile ilgili bilgiyi alp insanlara verm eye karar vermitir.
Prometheus, bu dnceyle, Athena ile Hephaistosun sanatla
ryla uratklar ortak alma yerine gidip, bu hrszl yapm
ve insanlarn yaamalar iin bu kolayl onlara salamtr, in
san, o gne kadar sadece tanrlarn elinde bulunan tanrsal gce
bu ekilde sahip olmu v e yaratclkta deta onlarla b oy le
bilecek bir hle gelmitir. Prometheustan rendii ilim sayesin
de, konumay, nesnelere ad verm eyi; giyecei, kullanaca ey
leri yapmay; evler ina etmeyi; topraktan besin retm eyi baar
mtr. Balangta birbirlerinden ayr yaarken, birlemeyi, yar
dmlamay, ehirler kurmay renmitir. Gene birleerek, gl vah hayvanlara kar kendisini korumay, onlarn stesinden
gelm eyi de, gene bu ilmi sayesinde gerekletirmitir.
Ne var ki, insanlar bir araya gelince, siyaset sanatn bilm e
dikleri iin, birbirlerine ktlk etm eye balamlardr. Bu ara
insanlara bir armaan da Zeusdan gelmitir. Daha sonra g re ce
imiz zere, Tun Kuana mensup olan insanlar gibi birbirleri
ni yok etmelerini nlem ek iin, Zeus, olu Hermes aracl ile,
onlara doru olm ay da, utanmay da retm ek istemitir. Ancak

55

nsann yaradl yks

sanatlar, insanlara deiik llerde verildii hlde, Zeusun tali

matyla doruluk v e utanma btn insanlara eit bir ekilde v e
rilmi, doruluk v e utanmadan nasibi bulunmayan kimselerin
de, toplum iin bir bel olacaklar dncesiyle, ldrlm eleri
istenmitir.
Protagorasm bildirdiine gre, insanlar bu yetenekleriyle,
bu genel kurallara uygun bir ekilde yaayarak ehirler kurmu
lar; btn hayvanlar arasnda tanrlarn varlna inanan tek can
l tr olmulardr; bu yzden tanrlar iin sunaklar ina etmi
ler, heykeller dikmilerdir. Ne var ki, Prom eteusun yapt hr
szlk, izinsiz yaplm bir itir; utanma duygusunu zedeleyen bir
itir. G receim iz zere Prometheus, bu yzden daha sonra c e
zalandrlacaktr (Platon, Protagoras, 320 c-322 d).
Aiskhylosun anlatmna gre ise, Zeus, tahtna oturur otur
maz, her tanrya, nem srasna gre bir eref pay v e bir grev
vermitir; zavall lm lleri ise hi dnmemitir, soylarn bile
tketip yepyen i bir soy yaratmak istemitir. Zeusun bu dnce
lerine yalnz lapetosolu Prometheus kar km, kurtarmtr
onlar. nsanlarn Hadesin karanlklarnda yok olup gitm elerini
o nlemitir. Bylece onlar lm kaygsndan kurtard gibi, i
lerine su serpmi v e onlara umut da vermitir. Ayrca atei arm a
an etmi, ar tabiat artlarna kar kendilerini koruyabilecek
leri birtakm aralar da verm itir ellerine. Artk ate sayesinde
btn sanatlar renip uygulayabilmilerdir.
Aiskhylosun bildirdiine gre, nceleri insanlar grm eden
bakyor, dinlediklerini anlamyorlard; dzensiz, geliigzel bir
ekilde yayorlard. Duvar rmesini, ierisine gne giren evler
yapmasn bilm iyorlard. Prometheus etm itir insanlara yld z
larn hareketlerini n ceden kestirmenin yolunu, ilim v e sanatn
anas olan say saymasn v e harfleri kullanmay; hayvanlara b o

56

prometbeus ile cKrdei

yunduruk vurm ay v e atlar dizginlem eyi de o retmitir insan

lara. Bylece onlar ar ve kaba ilerden kurtarmtr. Denizleri
aan gem ilere yelken takmay icad eden de odur. Otlar birbiri
ne kartrp hastalklara kar il yapmay; tun, demir, gm
ve altn gibi, topran insanlardan saklad hzineleri bulup o r
taya karmay da o retmitir. Khinlik, bilicilik sanatnn yo lu
nu v e inceliklerini bulan da odur; odur insanlara khinlik sana
lnn karanlk srlarn reten. Nitekim, Prometheusun bu y z
den ba bir daha derde girecek, atei ald iin bir da banda
zincire vurulduktan sonra, Akhilleusun anas Thetis ile evlen di
i takdirde, doacak ocuun Zeusu tahtndan indireceini bil
dii hlde, kim olduunu sylem edii bu kadn yznden bir
kartal gndzleri gelip srekli bir ekilde karacierini yiyecektir.
Ne var ki, akl v e feraseti, kendisini bu beldan kurtarmaya yet
meyecektir. G eceleyin cierleri kendi kendisini onarmayacak
olsa, bu da banda yok olup gidecektir.
Zeusun, soylarn tketmeyi dnd bir srada insanlara
yardm etmek, onlar yceltm ek gibi bir su ilemitir Prom etheus v e bunu isteyerek v e pimanlk duymadan, K ronosoluna
meydan okurcasna yapmtr. Evet, suu budur Prom etheusun;
gerekli btn ara v e bilgileri insanlara vererek onlar deta tanrlatrmtr; onlar tanrlarla b oy lebilecek bir hle getir
mitir. Bu, otoriteyi hie saymak, tanrlara e komak demektir.
Bu durumda, Prometheus su birden ilemitir. nsanlara sa
natlar rettii gibi, tanrlarn eref pay olan atei alarak in
sanlara vermitir. Ayrca, bakalarna rnek olacak ekilde bir
su daha ilemitir; Zeusu bir ziyafet srasnda sevimsiz bir sna
maya tbi tutarak kk drmtr. Ne var ki, cin fikirliliinin,
akl- evv el oluunun ona bir faydas olmayacaktr, ar bir ekil
de cezalandrlacaktr.

57

nsann Yaradl yks

Aiskhylos, Prometheus konusunda birbirini tamamlayan ,

belki de drt eser yazmtr. Aiskhylosun Prometheus Lyomenos,
Prometheus Pyrphoros v e Prometheus Pyrkaeus adl eserlerinin
bize sadece adlar ile baz fragmetleri kalmtr. Pyrkaeus un ayr
bir eser olup olm ad da pheli bulunmaktadr. Elimizde ta
mam olarak bulunan v e ad Balanm Prometheus anlamna g el
mekte olan Prometheus Desmotes isimli eserinde Aiskhylosun
bize bildirdiine gre (40-95), sanatkr tanr Hephaistos, babas
Zeusun verdii em irlere uymakla birlikte, bir tanry, Kafkas Dalarnda, frtnalarn dvd bir kayalkta zincire vuraca iin
zlmektedir. Am a yapabilecei bir ey yoktur. Ulu tanr Zeusun
buyruuna uyacak, zincirlerle balayp, bu insan gem ez kayal
a onu ivileyecektir. Gnein alev saan nlaryla bedeni kara
rp kavrulacak, ayaklarna prangalar vurulacaktr. Gsne gei
rilen elik emberin dileri etine batacak, bir tun kuak takla
caktr beline. Tanrlar iin ileri geri szler syleyen, tanrlarn
hakk olan atei alp lm llere veren bu Titan Tanr, Dm
leri zen demek olan adna ramen, artk zlm ez balarla
balanacaktr. Prometheus, bouna szlanacak; tez kanatl y elle
re, akp giden rmak sularna, denizlere, varlklarn anas topraa,
her eyi gren gnee bouna seslenecek, tanrlarn ona neler et
tiini gelip grm eleri iin, Grn bama gelenleri, yllar yl ek
tiklerim i diyerek, bouna dert yanacaktr. Bu bell kayalkta uy
ku uyuyamadan, dizlerini bile bkemeden dimdik ayakta dura
cak, stelik, kocaman bir kartal gelip gndzleri karacierini y i
yecektir.

Toprak, su v e ate denen v e insann yaratlmas srasnda

tekrar tekrar kullanlm olan bu unsurlar, ne tr bir sembolik
g rev stlenmilerdir?

58

Prometheus ile cRardei

Yunan m itolojisinde ve felsefesinde, Orta Dou inanlarn

da olduu gibi, badnn cinsel rolnn kozmik sem bol toprak
tr v e Ana-Tanra olarak tasavvur edilmitir. Gaia (Toprak), Pontos (Deniz) ile birleip rettiklerinin yannda, Khaosun torunla
rndan Tartaros ile de birleip Typhoeus denen azman yarat
dnyaya getirmitir. Grdmz zere, O uranosun v e Kronosun Toprak-Ana ile, yani Gaia v e Reia ile birlemesinden d o
mutur tanrlar v e dier yaratklar. Zeus ve dier tanrlar da T op
rak ile birlem eye devam etmiler, b ylece yeni yen i varlklar
m eydana getirmilerdir. Atina kral Erikhthoniosun Topraktan
doumu bile b yle olmutur. Hephaistosun menisi, Athenann
bacana bulatktan sonra, bir yn parasyla silinip yere atln
ca, Toprak-Anay dllemi v e Erikhthonios bu dllenm e sonucu
dnyaya gelmitir. Spartoi denen v e Thebai asillerinin ded eleri
ni oluturan adamlar da gene Toprak retmitir.
Yunan m itolojisinde v e felsefesinde, erkein kozm ik sem
bol ise, bazen su, bazen onun zdd olan atetir. Bazen de her
ikisi birden erkein kozm ik sem bol olarak kabul grmtr.
Gkten, tanrnn yaratc gc, menisi olarak yaan suyun, top
raa karmasyla yaratlmtr btn canllar. Kendi bana bir
ey yapam ayan toprak, ancak, suyun generative etkisiyle hare
kete geebilm ektedir. Topra mnbit hle getiren su, Gk-Tanrnn Toprak-Ana zerine drd, Miletoslu filo zo f Thalesin
ana unsur olarak kabul ettii eydir. Nitekim Zeus, k olduu
kz, Argos kral Akrisiosun kz Danaeyi de tuntan bir hcre
ierisine kapatlm olduu hlde, bir altn yam uru eklinde y a
arak hmile brakm v e bu birlem eden Perseus isimli nl
kahraman dnyaya gelmitir. Aiskhylosun kaybolmu olan Danaides adl eserinden bize kalan bir fragm entte, Erosun, kutsal
Gk u, Toprak ile eletirdiini: Topra, Gk ile birlikte yatm a
ya istekli bir hle getirmi olduunu gryoruz. Aiskhylos,

59

'insann Yaradl yks

G k ten yaan yamur, topra hm ile brakt. Toprak, koyun

srlerini dourdu v e tahllar verdi v e b ylece insanlar yaaya
bildi; orm anlar hayat buldu, bu evlilikle sulanr hle eld i , d e
mektedir. Anlalaca zere, Prom etheus ile Hephaistos, erkee
v e kadna ekil verirken, topra bu am ala su ile (tanrnn menisi ile) kartrmlar (d llem iler) v e ondan sonra ekillendirebilmilerdir. Prom etheusun, insan yaratrken, hzl akan bir su
kenarnda bu ii yapm aya kalkmas da gene bu sebeple olsa ge
rektir.
Richard C aldw ellin belirttii zere, Anaksimandros v e Herakleitostan, Protagoras v e Theophrastosa kadar gelen btn
Yunan filozoflar, atein v e scan, generative bir unsur olduu
nu sylemilerdir. Atei veya sca, hareketsiz ve tl bir vaziyet
te duran toprak v e suyu harekete getiren bir unsur olarak g r
mlerdir. Aristoteles de, scan v e souun aktif, buna karlk
yan v e kurunun (yani su ile topran) pasif nesneler olduunu
( Metaphysics, 278 b 22) sylem ektedir ki, bu, ilk erkein v e ilk
kadnn Prometheus v e Hephaistos tarafndan yaratlmas sra
snda uygulanan senaryoya uygun dmektedir. Hephaistos da,
Prometheus da atein temsilcisi olan tanrlardr; her iki tanr da,
bu ite su ile atei birlikte kullanmlardr ( The Origin o f Gods,
N ew York, O xford Univ. Press. 1989, s. 138). Ne var ki, tanrya ait
generative bir g olan atei kullanmak, bu iki tanr iin bir su
luluk yaratmamtr. nk onlar da, yksek bir seviyenin tem
silcileridir. Ancak, aa seviyeden bir yaratn eline bu tanrsal
gc verm ek, onu tanrlatrmak demektir; tanrlara e komak
demektir. Bunu yapan, em anete ihanet etmi v e su ilemi o l
maktadr. Bu aklama bize, Prometheusun insanlara atei v e r
mekle, tanrnn veya tanrlarn yaratma ve retme gcn de in
sanlara verm i olduunu gstermektedir. Bunun iindir ki Zeus,
Prom etheusa, Tartarosda Iksiona v e Tityosa verm i olduu ce-

60

Prometheus ile 'Kardei

zayi uygulamtr. Cezann benzerlii, Ulu Tanrnn, Prom etheusun suunu da ayn kategoriye sokmu olduunu, onun da oidipalbir su ilemi olduunu gstermektedir.
M itolojide, byk sular ilemi olmalarndan dolay ar
cezalara arptrlm olan ksion, Tityos, Sisyphos v e Tantalos
isimli drt lm l insana uygulananlara benzer ar bir cezaya
arptrlmtr Prometheus. Orpheusun yksn anlatrken g
receim iz zere, bunlar, byk bir mitsizlik ierisinde, bu ceza
lar sonsuza dek ekmilerdir. Odysseus da Hadesi ziyaret etti
inde bu insanlar grm ve bu cezalarn ne tr ar cezalar o l
duunu bize anlatmtr (Homeros, Odysseia, XI, 582 - 602).
Ne yapmlardr bu insanlar? Antionun veya Peisonun o
lu olarak kabul edilen iksion, Thessalial LapithIerin kraldr. Eli
ni, hemcinsinin kanna bulayan ilk insan olarak, vaad ettii ba
lk parasn verm em ek iin, kaynpederini evine davet edip, onu
bir kuyuda cayr cayr yakmtr. Bu benzeri grlm em i cinayet
iin hi kimse ksionun aklanmasn salayacak bir yin dzen
lem eye kalkmak istememitir. Zeusun m erham etine snp ak
landktan sonra, Zeusun k olduu kars Diann yz suyu
hrmetine, O Iym posa davet edilmitir. Kendisine, tanrlarla bir
likte yem ek yem e erefi bahedilmi v e ambrosia iirilmi, bylece lmsz hle getirilmitir. Ne var ki, iksion, orada da rahat
durmam, Zeusun kars Heraya k olup ona tecavze kalk
mtr. Zeus, onu su st yakalam, Tartarosta ar bir cezaya
arptrmtr. Onu, alev alev yanarak dnen bir tekerlee zincir
lerle balatmtr. tii ambrosiadan dolay lm e yeteneini
kaybetmi olduu iin de, bu cezay ebed olarak ekmitir. e
itli yorum lara tbi tutulmu olan bu olayla ilgili olarak, bir sa
nat, British Museumda korunmakta olan krmz figrl bir v a
zo resminde (E 155), iksionun, yakalandktan sonra Herann hu

61

jnsann Yaradl yks

zuruna karln tasvir etm ektedir (J. D. Beazley, Attic R ed Fi

gure Vase-painters, 2nd ed., O xford, O xford Univ. Press, 1963,
Resim 832.37). Bu resimde ksion, bir bileinden Ares, dier bile
inden ise Hermes tarafndan skca tutulmu olarak Herann
nne getirilmitir. Daha geri plnda ise, Athena, elinde bir te
kerlekle verilecek karar beklemektedir.
Tityos ise, eklen ayn trden olan, fakat daha ar bir su i
lemitir. Tityos, Gaiann (Toprakn) veya Minyasn veya Orkhom enosun kz Elarann Zeus ile birlemesinden dom u dev
csseli bir yaratktr. O, bylece, babaya kar bir su ilemi o l
maktadr. Euboia adasnda yaayan bu yaratk, topraa uzand
zaman dokuz dnm y e r kaplayacak kadar iri yapl bir devmi.
Bir gn Zeus'un sevgilisi v e A p ollon ile Artem isin anas olan Letoya, kskanlk duygularna kaplan Herann akln elm esiyle
saldrm v e ona tecavz etm eye kalkmtr. Zeus, onu yldrm
laryla vurup Tartarosa gndermitir. V eya Tityos, sadan nce
510 ylna tarihlenen v e Louvre M zesinde bulunan krmz fi
grl bir am phora (G 42) zerinde grld ekilde, A p ollon ve
Artemis tarafndan engellenm i ve gene bugn Louvre Mzesinde bulunan bir baka vazo resminde grld ekilde, A p o l
lon tarafndan frlatlan okla ldrlmtr (J. D. Beazley, At
tic R ed Figure Vase-painters, 2nd ed., O xford, O xfort Univ. Press,
1993, Resim 23.1). Cezas bu kadarla kalmam, Tartarosda zinci
re vurulduktan sonra, iki akbaba tarafndan cieri srekli bir e
kilde yen m eye balamtr. Tityosun akbabalar tarafndan yenen
yerinin cinsel uzvu olduu da sylenmitir. Grld zere,
Tityosa verilm i olan cezann, Prom etheusa verilm i olan ceza
ya benzeyen nem li bir yan bulunmaktadr. Tityosun ilemi o l
duu su, oidipal bir fcur suudur v e babaya kar ilenmitir.
Prometheus, b yle bir su ilememi olduu hlde, benzer bir
cezaya arptrlm; Tityos gibi, zincire vurulmu v e her gn ka

62

prometheus ile Kardei

racieri yen m eye balamtr. Prom etheusun karacieri her ge

ce yenilendii hlde, Tityosunkiler ayda bir yenilenir olmutur,
(ksion ile Tityosun Zeusun hanlarna har yapm olduhlar bu
saldrlar, birinin cierlerinin yenm esine, dierinin ise alev alev
yanan bir teherlee zincirlerle balanm olmasna sebep olm u
tur. Aishhylosun bize bildirdiine gre, Prometheus da, Kafhas
dalarnda, yahc gne altnda, vcudu hararncaya hadar yan
maya terkedilmitir. Prometheus da, Demohlesin hlc gibi ba
nn zerinde duran kocam an kayann decei korkusuyla k
prdayamaz hle gelen Tantalos gibi, hareket edem ez olmutur;
kk bir harekette bulunduu takdirde, gsne dolanm olan
elik kemerin dileri etine batacaktr. O, Sisyphos gibi cin fikirli
ve insanlardan yana olm ann cezasn da ekmektedir. Btn bu
zincire vurulmalar, anlamsz v e bitevi cezalara arptrlm o l
malar, tanrlar kk grmekten, tanrlarn cinsel gcne ede
er bir eyi, atei alp insanlara balamaktan kaynaklanmtr.
Sem bolik olarak bu, tanrnn reme v e yaratma gcn alp in
sanlara verm ek anlamna gelmitir. Yaplan ey, yle kolay affe
dilir bir ey deildir. Bu yzden, veren e de, alana da (Prom etheusa da, insanlara da) acl anlar yaatacaktr.
Verdiim iz soy aac tablosunda da gr lecei zere, P ro
metheusun olu Deukalionun torunu ve A io lo sun olu olan
Sisyphos da, byk dedesi gibi, cin fikirli bir adamdr. Homerosun vasflandrmasyla insanlarn en kurnaz ( Ilyada, VI, 153)
olan bu adam, Korinthos ehrinin kurucusudur. Prometheus gi
bi, insanlardan yana olmu v e tanrlar aldatmakla da n yapm
bir kiidir. Ayrca, Zeusa zel bir ktl de dokunmutur. Ze
usun, Asoposun kz Aiginay O in one adasna kardn, bir
menfaat karlnda kzn babasna sylemitir. Zeusun, cann
almas iin gnderdii Thanatosun elinden kurtulmay baard
gibi, Thanatosu bir zindana kapatt iin, yer yznde bir md

63

in san n Yaradl yks

det kimse lem ez olmutur. Persephone ile Hadesi de bandr

may ve yer yznde ihtiyarlayncaya kadar yaamay baarm
tr. Sonunda, bu adama sivri akl ile hi badamayan bir ceza
verilm itir Tartarosta. Verimsiz, mnsz v e m on oton bir i yap
mas istenmitir ondan. gzar, ehir kurmu olan bir adama v e
rilebilecek ar bir cezadr bu. Koca bir kayay, tekrar tekrar bir
tepeye karmaya mahkm edilmitir Sisyphos.
Tantalos ise, Zeusun, Zenginlik anlamna gelen v e Kronos v eya Atlasn kzlarndan biri olarak kabul edilen Plutodan
dom a oludur. Sipylos da civarnda v e y a Manisada saltanat
srmekte olan bir kraldr Tantalos. Atlasn kzlarndan biri olan
Dione ile v eya Irmak Tanr Paktolosun bir kz olan Euryanassa
ile evlidir. Sonradan Yunanistana, Elise g edecek olan Pelopsun v e K ybelenin Sipylos dandaki bir kayaya nakedilmi
olan heykelini yapan ilk insan olan Broteasn babasdr. Am phion ile evli kz N iobe ise, ocuklarnn okluu ile vnd
iin, A p o llo n ile Artem isin dmanln ekmi bir kadn kah
ramandr.
Tantalos, tanrlarn henz insanlardan uzak durmaya karar
verm edikleri bir dnem de, tanrlara bir ziyafet verm eye kalk
mtr. Amalarndan bir tanesi, Prometheus gibi, tanrlarn tan
rlklarn snamak, neyi bilip bilmediklerini anlamak, insanlar
dan bir farklar olup olmadklarn m eydana karmaktr, ite, bu
amala olu Pelopsu dorayp, yem ek diye tanrlarn nne
koymutur. Tanra Dem eter hari, dierleri, kendilerine yaplan
bu hakaretin farkna varm v e nlerindeki etleri yememilerdir.
O sralarda Hades (Plton), D em eterin kz Persephoneyi karp
Yeralt Kraliesi yapt iin, zgn v e kafas kark bir durumda
bulunmaktadr. Farknda olmadan, Pelopsun omuzunu yem i
tir. Sonradan tanrlar Pelopsun yen en omuzunun yerine fildii

64

prometheus ile Kardei

bir omuz takmlar v e Pelopsu diriltmilerdir. Ancak, kim olursa

olsun birisine insan eti yedirm eye kalkmak, hele bu hareketi tan
rlara kar yapm aya kalkmak, ok byk bir gnah olarak ka
bul edilmitir. Nitekim, tanrlar, bunun cezasn verm ekte gecik
memilerdir. Tantalos, Tartarosta ar bir cezaya arptrlmtr;
bolluk ierisinde alk v e susuzluk ekecek ekilde, ulamak is
tedii m eyveler v e su, yapt her teebbste ondan uzaklam
tr. O da, Prometheus gibi bal kalm; devam l bir ekilde bu y i
yecekleri zler hle gelmitir. Veya, baka bir inana gre (Pindaros, Istmian Odes, VIII, 9-10), sonradan Demofclesin klc
deyim ine benzer bir deyim hline gelmi olan Tantalosun ka
yas deyim inin de ifade ettii zere, bann zerinde duran k o
caman bir kaya yznden, hasretini ektii bu iecek v e y iy e
ceklere bir trl ulaamamtr.
Prometheus gibi Tantalos da, daha sonra greceim iz zere
Lykaon da, bu snama sonunda, tanrlarn her eyi b ilem eyecek
lerini gsterm eye almlardr; bu yetersizlii, tanrlara ibadet
etmekte kusur ilem em eye alan sradan insanlara da gster
m eye almlardr. Onlarn otoritelerini sarsmaya, seviyelerini
insanlarn seviyesine indirm eye almlardr. Dolaysyla da,
insanlarn seviyelerini ykseltmilerdir.
Tantalos baka sular da ilemitir. Altna dkn olan bu
zengin Lidya (Lydia) kral, M eropsun olu, Zethosun babas v e
Miletos ehrinin kral bulunan Pandareosun, Zeusun Giritteki
m abedinden aldktan sonra, saklamas iin kendisine em anet
ettii kp ei geri verm ek istememi, kendisinde bulunmadna
dair yalan yere bir de yem in etmitir; ayrca, lm ezlii salaya
cak olan, tanrlara mahsus kym etli eyleri de, onlarn yedii, i
tii eyler olan nektar ile am brosiay da alm aya kalkmtr. B
tn bunlar yetm iyorm u gibi, tanrlarn sofrasnda rendii

65

in san n Yaradl yks

birtakm srlar lm l lere anlatmtr. Am brosiay almak,

mutluluk, genlik v e lmszlk salayan bu tanr yiyecein i
almak, Tantalosun tanrlamak isteini ortaya koymutur. Hat
t, Tantalos bunu aka babasna da sylemitir. Prometheus
olaynda olduu gibi, Zeusu korkutan ey ite bu olmutur. n
sanlarn bir ekilde lm szle ulamas v e tanrlarla b o y l
ebilecek bir hle gelmesi, Zeusun olu iin bile olsa, yle
kolay affedilir bir ey deildir.
Ate, Yunan mitosunda, ambrosia gibi, dorudan bir l m
szletirme arac olarak da kullanlmtr. Nitekim Demeter, Euleusis kral Keleosun Metaneiradan dom a olu D em ophonu-,
Thetis, olu Akhilleusu atee tutarak lmsz yapmak istemitir.
G receim iz zere, Herakles, yanarak acl bedeninden kurtul
mu, lmsz olarak, tanrlaarak O lym p osa ykselmitir.
Su ve ate, tanrlarn yaratma gcn temsil ettikleri gibi,
tanrsal yok etm e arac olarak da kullanlmlardr. Zeus, insan
lar su ile, tufan ile yok ettii gibi, ate ile de yok etmitir. Ate,
yaratc olduu kadar, yok edici bir tema olarak da kullanlm
tr Yunan mitosunda. Zeus, atein bizzat kendisidir; yldrmlar,
onun tanrsal gcnn, cezalandrc, ldrc ynnn bir
simgesidir; Dionysosun anas S em eleye olduu gibi grnd
zaman, onu yakp kl etmitir. Anlatacam z yklerin ierisin
de, kendi kendisini yakp yok eden insanlara rastlayacaz. Ate,
bakalarn ldrm e arac olarak da kullanlmtr. Iksion, kayn
pederi Eioneusu v e Althaia, olu M eleagrosu, atei dorudan
doruya kullanmak suretiyle yok etmitir. G rlecei zere, Medeia, yal Peliasi; Ino, olu Melikertesi; Prokne veya Philom ela
ile Panderosun kz Aedon, oullar Itysi; Atreus, Thyestesin
oullarn, Tantalos v e Lykaon gibi, dolayl bir ekilde atele yok
etm eye almtr.

66

^aratm a - Yok Etme Sreci

Tanrsal unsurlar kullanarak, yaptklar ile tanrlamak iste

yen mark bir insan neslinin tekrar tekrar ortaya kmas, Zeus
ile dier tanrlar adamakll endielendirm eye balamtr; on la
r, insanlara uygulayabilecekleri kkl bir ceza aramaya sevketmitir. G receim iz zere, Lykaonun, Tantalosunkine benzeyen
trden bir snama giriimi, barda taran son damla olmutur.
Yaratma v e Yoketm e Sreci blmnde, Ovidiustan yararla
narak anlatacamz sel feti ile Zeus, dier canllar da dahil o l
mak zere, Deukalion ile kars dnda kalan btn canllar or
tadan kaldrmtr. A p oIIodorosun bize bildirdiine inanacak
olursak, bu olay, bylece, nc neslin sonunu getirmitir.

Yaratma - Yok Etme Sreci

O ok rasyonel olduuna inanlan Yunan dncesinde, ir
rasyonel bir unsur olarak, tanrlarn yaptklarndan sual olun
maz. Bu sebeple tanrlar, zellikle de Zeus, insanlarn hmisi du
rumundaki Prom etheusu cezalandrmakla kalmam, tksion,
Tityos, Sisyphos, Tantalos gibi kimselerin yaptklarn v e baz
baka eyleri daha bahane ederek, btnyle insanlar da ceza
landrma yoluna gitmitir. Beenm eyip cezalandrd, yok ettii
nesillerin yerine, deiik trden nesiller retmitir.
Hesiodosun bize bildirdiine gre, O lym p osta oturan tanr
lar, lm l insanlarn ilk soyunu altndan yaratmtr. O zaman
gklerin hkimi Zeus deil, babas Kronostur. O dnem de in
sanlar da tanrlar gibi yaamaktadrlar. Her trl kaygdan ve
dertten uzak, rahat bir hayat srmektedirler. Bu insanlarn kolla
r, bacaklar her zaman iin zindedir; glerini kaybetmenin, be
ll ihtiyarlk denen eyin ne olduunu bilm em ektedirler. Gam
sz bir ekilde lenlere katlmakta v e uykuya dalar gibi de l-

67

'nsann Yaradl yks

inektedirler. Toprak kendiliinden bereket sayordur onlar iin.

Dnyann var you onlarndr; saysz nimetler ierisinde gnle
rini gn ediyor, memnun v e mutlu bir hayat sryorlardr. Bu al
tn soy lp de topraa karnca, hepsi birer iyi cine dnm
tr; topra v e insanlar korur hle gelm iler v e byk bir erefe
nail olmulardr.
Kronos iktidardan dp olu Zeus O lym p osa hkim olun
ca, lmszler ikinci bir lm l soyu retmitir. Bu ikinci soy
gmten, yani daha deersiz bir varlk olarak yaratlmtr. Bun
lar, vcuta da, aklca da ncekilerden farkl olarak yaratlm
lardr. ocuklar, yz yl ocuk olarak kalyor; evd e analarnn di
zinin dibinden ayrlmyorlardr. Byyp ergin hle geldikleri
zaman ise, yaptklar lgnlklarla balarn belya sokuyorlar,
ll hareket etmek nedir bilmiyorlardr. Uygar insanlarn yap
t gibi, tapnaklara gitmiyorlar, lmszleri hie sayyorlardr.
Kronosolu Zeus, bu saygszlklara ok kzm v e onlar yok edip
topraa gmmtr. eref paylar birincilerden daha dk olan
bu gm soylular, yer alt cinlerini, karanlk dnyann cinlerini
oluturmulardr.
ilk iki soy, O Iym poslu lm szler tarafndan, herhangi
birine bir atfta bulunulmadan yaratlm olduu hlde, tanrla
rn babas Zeus, saygsz olarak niteledii ikinci soyu tkettikten
sonra, Tun soylular denen nc bir soyu bizzat kendisi ret
mitir. Gl, kuvvetli bir soydur bu. Bunlarn ileri, gleri sal
drmak v e ldrmektir. Yrekleri ta gibidir. Evleri v e silhlar
tuntan yaplmtr. Topra tun ile kazyorlardr. Bunlar henz
kara demirin bulunmad bir dnem de yaamaktadrlar. S o
nunda, bu dnyadan ekilip gitmiler, kapkara lmn rzgr
nn nnde srklenerek, bir ad brakmadan Hadesin insanlara
rperti veren o karanlk lem ine g etmilerdir. Bir daha da k

68

^Taratma - cYok 'Etme Sreci

yz grm ez olmulardr. Ap oIIod orosa gre, bunlar, sadece

Deukalion ile bars Pyrrhann kurtulduu, o byk sel feti or
tadan kaldrmtr (Apollodoros, The Library, I, VII, 2).
Toprak yeniden rtnce bu ta yrekli soyu, Zeus, bir soy
daha yaratmtr. Daha doru v e drst, daha yrekli v e yapc
olan bu soy, ounlukla lmszlerle lmllerin birlemesin
den domu, deta yar tanr mertebesinde olan kahramanlarn
soyudur. Hesiodos, kendi soyundan n ce gelen bu soyu, Koca
yiitler olarak nitelemektedir. Ne var ki, bu soy da etin sava
lar, yrek artan kargaalklar srasnda yok olup gitmitir. Kimi
si, yedi kapl Thebai ehrinin kaplar nnde; kimisi de, gem ile
re binip, denizler ap Troyada gzel sal Helena (veya Helene)
uruna hayatn kaybetmitir. Her eyi rten lm yorgan, onla
r da rtmtr. Neyse ki, bunlardan bazlarna Kronosolu Zeus,
dnyann snrnda, engin v e derin O keanosun kysnda bulu
nan bir beldede (Mutlular Adasnda, Adalarnda v eya Cennetinde) mutlu v e yen i bir hayat verm i v e onlar takdis ederek
lmsz klmtr. Toprak-Ana da bereketini cm erte sunmu
tur bu insanlara.
bizim, bu kitapta yklerini anlatacamz kahramanlarn
pek ou, ite bu soya ait insanlardr. Ancak, greceim iz zere,
bunlarn bazlar, akta hsrana uramlardr; tanrlar rnek
alarak, onlarla b oy lm eye kalktklar iin veya Aphroditenin
gazabna uradklar iin ar bir ekilde cezalandrlmlardr.
Epopeus, Assaon v e Iktinos gibi insanlarn kzlar ile ve Myrrha
gibi kzlarn ise babalaryla, oullarn analar ile, kardelerin birbirleriyle yaadklar fcur ilikileri cezasz kalmamtr. Hatt
Phaidra, Philonom e, Tereus ve Polytekhnos rneklerinde grl
d zere, yakn hsmlaryla fcur ilikisine girmi olanlar da
tanrlarn gazabna uramlardr. Tanrlar yapyor diye, delikan-

69

in san n Yaradl yks

Ilarn peinde koan, sapk ak ilikileri yaayan insanlara da

rastlamaktayz bunlarn arasnda.
Hesiodos, bir beinci soydan daha bahsetmekte ve onu de
mir soy olarak nitelemektedir. O na gre bu soyun mensuplar,
gndzleri didinir, geceleri kvranp durur. Sevinebilecekleri bir
ka mutlu olayn dnda, tanrlarn balarna musallat ettii tr
l trl dertlerin yk altnda ezilip dururlar. Hesiodos, kendisi
ni bu soydan biri olarak kabul etmekte, keke daha nce lm
olsaydm v eya henz dom asaydm diyerek zntsn belirt
mektedir. Ona gre Zeus, bir gn gelecek bu lm l insan soyu
nu da yok edecektir. O zaman, Ak sal v eya Gri sal dedii bir
baka insan soyu daha yaratlacaktr. O zaman, oullar babalar
n, ev sahipleri misafirlerini tanmayacaktr, insanlar birbirlerini
sevm eyecek bir hle gelecektir. Analar babalar yalanr yalan
maz hor grlecek, kaba davranlara maruz kalacaklar; karnla
rn doyurduklar insanlar tarafndan a braklacaklardr. Bu
mutsuz insanlar, tanr sevgisi nedir bilm eyecek; yeminin, iyinin
ve dorunun bir deeri kalmayacak; gl olan hakl, hakl olan
ise ezilmi olacaktr. Yalanla dolanla verdikleri szleri yerine g e
tirm eyeceklerdir. Bu durum karsnda, utanma duygusunu sim
geleyen Aidoslar ile vicdan azab v e intikam duygusunu sim ge
leyen Nemesis de yeryzn terkederek O lym p osa gidecektir.
Ktlklere kar are bulunamayacak, yalnz aclar elik ed e
cektir insanlara (Hesiodos, ler ve Gnler, 106-201).
Acaba, A p ollod orosun aklk getirm esiyle yok olduunu
bildiim iz bu nc soyu (Tun S oyu n u ) Zeus, niin ve nasl
yok etmitir? Tanrlar, birbiri ardndan dnyaya gelmi olan bu
lml insan soylar ile nasl bir insan tipi oluturmaya al
maktadr? Yaratlmak istenen insan tipi, daha dorusu hayatta
kalmaya hak kazanacak olan insan tipi, phesiz her yok olutan

70

Yaratma - Yok Etme Sreci

sonra ortaya kacak olan yeni nesillerin davranlaryla belir

lenmi olacaktr. Ovidius, Hesiodos v e dier yazarlardan ok da
ha canl bir slpla anlatmaktadr m eydana gelmi olan olaylar
bize. Anlatlan ykler, Prometheusun insan denen mahlku
yarattktan sonra, onu kendi neslinin bir devam olarak nasl
retmeye v e korum aya devam ettiini de gstermektedir.

Ovidiusun bize bildirdiine gre, evrenin oluumu sala

nrken nesnelerin ne olacaklar birer birer belirlenmitir. Gk u
bir yandan tanrlar, bir yandan da l l parldayan yldzlar d o l
dururken, karada hayvanlar, havada kular, dalgalarn arasnda
da balklar peyda olm aya balamtr. Ama, insan denen v e b
tn bu lml varlklar ynetecek olan yksek zekl varlk, he
nz dnyaya gelmemitir, lapethosolu Prometheus, su ile top
ra yourarak insan denen varl, btn bu olup bitenlerden
sonra yaratmtr. Dier lml canllar yere doru eilmiken,
insanolu denen varlk, dimdik v e ge bakacak ekilde yaratl
mtr (Metamorphoses, I, 76-86. Ovidiusun, bu kitabnda, bu
ok nem li kaynakta dile getirdii ykleri, bundan byle, F. J.
M illerin evirisi ile Ltince asln birlikte yaym lam olan Harvard/Heinemann edisyonundan v e M. M. Innesin Penguin BooksIar arasnda kan evirisinden takip ederek anlatacaz). Ne
var ki, bu akll mahlk, gz yukarlarda olan bu yaratk, baar
dklarna bakarak marm, tanrlar kk grm eye v e onlara
kar olan ykmllklerini yerine getirm em eye balamtr.
Tanrlar hafife almann yle kolay affedilir bir ey olm adn
unutmutur.
Zeus, bir gn, tanrlara kar yaplan saygszlklar konusun
da duyduklarn v e yaplm akta olanlar kendi g zleriyle grm ek
iin kyafet deitirip O lym p o stan aa inmitir, insanlar ara

71

'jnsann Yaradl yks

snda dolarken, grmtr ki, anlatlanlar, olup bitenlerin y a

nnda az kalmaktadr. Birok yeri gezip dolatktan sonra, ka
ranln bastrmaya balad bir srada, Arkadiada Kallistonun
babas Lykaonun sarayna misafir olmutur. Lykaon, elli o lu y
la birlikte tanr korkusu bilm eyen, tanrlara saygda kusurlu bir
kraldr. Nitekim, Lykaon, ZeusIa alay etmi, halkn ona tapm a
sn alaya alarak onu kk drm eye almtr. Onun tanr
ln snamak istemitir. Bir esirin ban kesip, etlerin bir b l
mn suda piirerek, bir blm n ise kzartarak o y ce tanr
nn nne yem ek diye koymutur. Ne var ki, Zeusun tepkisini
anlamak iin yaplan bu hakaret dolu snama cezasz kalmam;
y ce tanr, yldrm laryla yakp kl etmitir Lyfcaonun evini
barkn; bir rivayete gre, oullarndan bir tanesi hari olm ak
zere yo k etmitir hepsini-, soyu ancak kz Kallisto aracl ile
rer hle gelmitir. Kendisini de, b yle bir mahlkun ne l ne
de yaayan insanlar arasnda yeri olam ayaca iin, bir kurda
dntrmtr. Lykaon, ssz krlara kaarak paay kurtarm
tr ama, kollar bacaa dnm, btn vcudunu tyler kapla
mtr. Bouna uramtr konumak iin; toplanp uzam olan
azyla ancak uluyabilmitir. Ovidius, Lykaonun, imdi de, hn
cn almak iin hayvanlara saldrp durduunu, kan dktke
sevindiini sylem ektedir.
Zeusun gazabna urayp yaklan yklan bir evdir Lyka
o n un evi; oysa bunun gibi daha nice evlerin yaklp yklmas ge
rekmektedir. Zeus, olanlar bitenleri ve grdklerini, tanrlara
yaplan saygszlklar O lym p o sta dier tanrlara anlatnca, hep
si Zeusa hak verm ekte gecikmemitir. Ancak, bo, insansz bir
dnyann da hibir ie yaram ayacan dnmekten kendileri
ni alamamlardr. nsanlar tmyle yok olacak olursa, tanrlara
kim ibadet edecektir? Sunaklarda kim kurban kesecek v e tap
naklarda kim gnlk yakacaktr? Zeus, Korkm ayn, demitir,

72

Yaratma - Yok <Etme Sreci

Bu saygszlarn yerine yeni bir nesil yaratacam. Bu, eskiye

benzem eyen yeni bir nesil olacaktr. Zeus, Hesiodosun bildirdi
ine gre, insanlk tarihi boyunca, be hatt alt nesil yaratm
veya yaratacaktr. O vidiusa gre ise, yaratlm olan nesillerin
says drttr. Bu konuda Zeus kendisine bir snr koymu deil
dir; beenm eyecek olursa, en son yaratt neslin yerine de yen i
bir nesil yaratabilecektir. Zeusun OIym poslulara vadettii yeni
nesil, eskilere benzem eyen yeni bir nesil olacaktr. Ama, nce
eskisini yok etmek gerekmektedir.
Zeus, yok etm e iinde, yldrm laryla yer yzn yakp yk
may dnmtr. Gk kubbenin yukar ksmlarn oluturan
Aitherin, tanrlarn mekn Gk Konann, denizlerin v e karala
rn da tutuacandan korktuu iin, insanlara bambaka bir ce
za verm eye karar vermitir. Gkten yam urlar boanacak, sular
yok edip tketecektir o saygsz insan soyunu. Zeus nce, ya
mur bulutlarn datmasn diye, Kuzey Rzgrn (Boreas) tu
tup kapatmtr maaralarn ierisine. Sonra slak kanatlarnn
zerinde kapkara bir rtyle essin diye, Gney Rzgrna (Notosa) izin vermitir. O zaman, yamurlar gkten delicesine b o
almaya balamtr. Ekinler yerlere serilmi, gmlmtr a
murlarn ierisine, srklenip gitmitir sularla; gzleri yal ift
ilerin boa gitmitir btn emekleri. Zeus, bu kadarla yetin m e
yip, kardei Deniz Tanr Poseidon dan (Neptunusdan) dalgalar
gndermesini, yer altndaki kaynaklarn kaplarn aarak nehir
lerin azgn sularn alabildiine koyuverm esini de istemitir. Poseidon da, atall asasn vurarak yere, amtr btn su y o l
larn. Taan sular btn ovalar, karalar kaplam; aalar, s
rleri, insanlar, evleri hatt tapnaklar, yeryzndeki her eyi,
silip sprm, yok etmitir. Kylar, karalar v e denizler birbirine
karmtr, insanlarn sabanla tarla srdkleri yerlerde artk su
lar cirit atar olmutur. evik ayakl keilerin otlad, oynat

73

insann Yaradl yks

tepelerde artk fok balklar dolamaktadr. Ormanlarda yunus

balklar dolar olmutur. Kular boyuna aramlardr konup
dinlenebilecekleri bir yeri; kanatlarnda g kalmaynca da d
p sulara, boulmulardr. Btn bu canllarn byk ksm, su
lara kaplp yok olurken, bir ksm da yiyecek bir ey bulam ad
iin alktan telef olup gitmitir (Metamorphoses, I, 211-312).
Sular ortal kaplaynca, Deukalion ile kars, Prom etheusun tavsiyesine uyarak canlarn kurtarmlar, kk bir kayk
la iki ba bulutlar yarp yldzlara ulaan Parnassos danda ka
raya kmlardr. Daha n ce iaret ettiimiz zere, Deukalion,
Prom etheusun oludur. Pyrrha ise, Prom etheusun erkek karde
i Epimetheusun Pandoradan olm a kz v e Deukalionun kars
dr. Her ikisi de doruluktan amayan, tanrlara saygda kusur
etm eyen insanlardr. Tanrlarn bu sevgili kullar, karaya ayak
basar basmaz, ilk i olarak da nymphalarna v e Zeusun ikinci
kars olan, bir rivayete gre Prometheus'un annesi olarak da ka
bul edilen tanra Themise dua etmilerdir. O tanra ki, gele
cekten haber verecektir onlara. 6-10 numaral soy aac tablola
rnda da gr lecei zere, bunlardan treyecek olan nesiller,
Hellenlerin atasn oluturacaktr. Deukalion ile Pyrrhann Hellen adnda bir oullar v e Doros, Ksuthos v e A iolos adnda da
torunu dnyaya gelecektir. Doros, D orlarn; Aiolos, A io llarn;
Ksuthos ise, Akhaios ile lon adl ocuklar aracl ile AkhaIarn
ve tonlarn atas olacaktr.
yklerini anlatacamz Admetos, Alkyone, lason, Leda ve
kzlar Helena ile KIytaimestra, Protesilaos ile Patroklos ve daha
pek ok insan, A iolosun soyundan gelen insanlardr.
Ksuthosun (Ksouthosun) kars Kreusa (Kreousa), daha son
ra adndan bahsedeceim iz Atina kral Erekhtheusun kzdr; y
klerini anlatacamz Prokne ile Philom elann yeeni; Theseus

74

Yaratma - Yok cEtme Sreci

ile olu Hippolytosun ise gemite halan uzak bir akrabasdr.Bir

rivayete gre, Kreusa lo n u, zellikle Euripidesin lon adl tragediasnda anlatldna gre, Parlak mnsna gelen Phoibos un
vanl A p ollon dan peydahlamtr. Yunan tanrlarnn gizli kapak
l pek ok iliki kurduklar gz nnde bulundurulacak olursa,
Troya Savanda Anadoludan yana tavr koymu olan bu tanr
nn, Anadolunun bat kylarna sonradan yerlemi olan halka
adn vermi olan lo n un babas olm a ihtimali, A p o llo n un bu ko
ruyucu tavrndan dolay, bsbtn kesinlik kazanm olm akta
dr.
lm l varlklarn oluum srecini, O vidiustan takip etm e
y e devam edelim.
Sular ile kapl yeryznde, susuz iki insandan baka bir
canl kalmaynca, Zeus, bulutlar datm; tepeler birer birer
ykselm eye, karalar grnm eye balamtr. Artk denizlerin f
kesi gemitir; deniz kylar belirgin hle gelm eye balamtr.
Aalarn dallar amurlarn iinden syrlarak grnr hle gel
m eye balamtr. Sonunda, eski hline gelmitir yeryz. Ne var
ki, bir boluk, bir sessizlik kaplamtr her yeri. Gnein doup
batt bu yeryznde yalnzca Deukalion ile kars Pyrrha kal
mtr yaayan. Korkmulardr. Alamlar, yakarmlar v e yar
dm istemilerdir gkteki tanrlardan. Yzlerine v e zerlerine
kutsal sular serptikten sonra, birlikte komular tanra Themisin sunana. Btn bu olup bitenlere ramen, hl yanyor
dur sunaktaki ocan atei. Her ikisi de yere kapanm, titrek du
daklarla souk talar pmlerdir. nsanlar yeni batan yaratp
bu yalnzln bitmesini istemilerdir; nk onlarda yayordur
v eya onlar aracl ile yaacaktr insan denen yaratn soyu.
Bu merhametli y ce tanradan hayat devam ettirmesini is
temilerdir. Tanra onlara kn tapnamdan dar, rtn

75

'nsann Yaradl yks

balarnz, elbiselerinizin kuaklarn zn v e atn tyk anne

nizin kemiklerini arkanza, demitir. Bu szlerin kansnda ilkin
armlar, sonra ise anlamlardr bu szlerin gere? mnsn.
Onlarn da Ulu Topraktr analar, atalar. Ulu Toprafn parala
r olarak atlacak olanlar talardr arkaya. Nitekim, tu yoru m la
maya sadk kalnarak yaplm olan v e on altnc asrttalyan res
samlarndan Cam illo Procacciniye atfedilen v e busn Louvre
M zesinde bulunan bir kara kalem resimde, sel fetiden sonra,
Deukalion ile kars Pyrrhann, olduka byk kaya paralarn
balarnn zerinden geriye doru atlar ok canl bir ekilde
tasvir edilmitir. Deukalion ile kars, tanrann dedillerini ya p
mlar, var gleriyle atmlardr talar arkalarna. Tlar yum u
ayarak yeni biim ler alm aya balam; topran suya karm
olan ksmlar ete, yumuamak bilm eyen ksmlar isekemik h
line dnm eye balamtr. Deukalionun att ta.Iar erkek,
Pyrrhann attklar ise kadn olmutur. Toprak, deiif ekillerde
yaratmtr dier canllar da. Artk her taraf amur ynlar ie
risinde brakm olan sular ekilmitir. Gne stmr topra.
Kimisine eski eklini verilerek, kimisine de yen i bir ekil kazan
drlarak bir sr canl yaratlmtr yeni batan (Metanorphoses,
I, 315-437).

Kitabmzda, anlatacamz yklere k tutmas bakmn

dan baz aklamalarda daha bulunmann faydal olacan d
nmekteyiz. yle grnyor ki, Pandorann kendisi, erkekler
den ziyade kadnlarn retici, yaratc olarak grld eski bir
dnem in, yani Toprak-Anaya, Kutsal-Kadna, Ana-Tanraya,
daha genel bir ifade ile Mother-Creatrixe tapld bir inem in,
C.G. Jungun ifadesi ile, archetypei olarak ortaya km olm ak
tadr. Nitekim, onun ad ile topran ad arasnda Hereyi ver-

76

Yaratma - Yok Etme Sreci

m e , Hediyece zengin olm a bakmndan bir benzerlik de bu

lunmaktadr. Isadan nce 450 ylna tarihlenen krmz figrl
bir Attika vazo resmi, bize, Pandorann bir tanra olarak toprak
tan nasl yava yava ykselmekte olduunu gstermektedir. Bu
resimde, Epimetheus - Pandora iftinin ba zerinde Erosun u
makta olduunu v e Hermesin de onlara Zeusun bir armaan
olarak bir dem et iek hediye etmi olduunu gryoruz (J. D.
Beazley, Attic R ed Figure Vase-painters, 2nd ed., O xford, O xford
Univ. Press, 1963, Resim 1562.4).
Hesiodosun Theogonia snda Bell soy diye vasflandr
lan kadn anlay, belki de, bir zamanlar Ana-Tanra tapnmas
nn yaygn olarak bulunduu eski Yunanistandaki inan yaps
n yok etmek, kk grm ek veya patriarkal dzene uydurmak
iin gelitirilmitir. Ancak, bu gr daha fazla tartma konusu
yapmayarak, Yunan m itolojisinde hkim olan kltc kadn
anlayn belirlem esi bakmndan ortaya konan genel kadn ka
rakterini, ana hatlaryla tekrar belirlem eye alalm. Bu anlay,
bundan sonra sz konusu edeceim iz btn ak yklerinde,
kadn haklar, kadn stats v e kadnlarndan beklenenler konu
sunda taknlm olan tavrlara da zaman zaman aklk getirmi
olacaktr.
Bu anlayn ba temsilcisi olarak, H esiodosa g re kadn,
lm l insanlarn ba belsdr; kadnlar hep bolluk ierisinde
olm ay zledikleri iin, fedakrla bir trl alamazlar. Bun
lar, baka arlarn ballaryla geinen eek-arlar gibidirler, iyili
e kar ktlk yapm aktr btn ileri. Ne va r ki, balarna ka
dn derdi sarmamak iin evlen m ekten kananlar da, baka bir
dert sararlar balarna. Yallk gnlerinde, ocuksuz, desteksiz
kalrlar; ldkleri zam an da, mallar bakalar tarafndan payla
lr. Akl banda bir kadnla evlen en in bana iyi eyler kadar,

77

insann "Yaradl yks

kt eyler de gelir; am a lgn bir badnla evlen en erkein h

li dumandr. Bu erkek, m r boyunca kahr ekip canndan
bezm ek zorunda kalr; devasz dertlere dm gibidir ( Theogonia, 590-612). Theogonia da "Gzel b el olarak nitelenen
Pandora, H esiodosun ler ve Gnler adl eserinde grd
mz zere, insanlara herhangi bir mit kaps brakmayacak
derecede pek ok ktln kayna olarak gsterilm ektedir.
nsanlar, y e r yznde, her trl hastalktan, zahm et v e meak
katten zade olarak yaarken, saysz ktlklerle yzyze g e l
menin yannda, abucak yalanr da olmulardr.
Anlatacam z ak yklerinde, baz kadnlarn Pandoradan, baz kadnlarn ise Pandorann tanrlara saygl, kocasna
bal kz Pyrrhadan; babasna kar gelm ek pahasna, kocasn
ldrmeyip, byk bir ak v e sadakat rnei gstermi olan ve
bu yzden Aphroditenin takdirlerini kazanm bulunan Danaos
kz Hypermestradan; A p ollon gibi Parlak bir tanry reddede
cek kadar sevdii adama, szlsne bal Euenosun kz Marpessadan; Odysseusu yllarca sabrla v e sadakatle beklemi olan,
akna hibir ekilde ihanet etmemi olan P en elop eden; Troya
Sava srasnda veya sonrasnda Hektorun kars Andromakhenin sergiledii trden, sevgi dolu, metin v e sadk kadn davra
nlarndan pay alm olduklarna da ahit olacaz. Erkeklerin
ise yaadklar byk aklarn yannda, m itolojik olarak korun
mu olm alarna ramen rahat durmadklarn, toplumun, yani
tanrlarn koyduklar kurallara uygun hareket etmediklerini g
receiz. yle ki, tanrlar v e tanralar iin mubah grlen hare
ketler, onlar iin yasaklanm olm akla birlikte, kural d ak ili
kileri v e fcur eylem leri sergilem ekte olan tanr v e tanralarn
ortaya koymu olduu rnekler, bazen Kinyras, Assaon, ktinos
ve Tereus gibi insanlarn davranlar iin de rnek tekil edecek
tir. insanlarn yaptklar bazen yanlarna kalacak, ou zaman

78

jftk ilikilerinde 'Farkllama

da, zerlerinden nesiller gemi olsa bile, ayn soydan baka in

sanlarn cezalandrlmalarna sebep olacaktr. Bu insanlarn, te
mel bir saikin drtsyle, Aphroditenin ve Erosun harekete ge
irmesiyle, baka bir ifade ile, her eyin yaratlmasna sebep olan
dourucu gcn etkisiyle yaptklar eylem ler, normal v e anor
mal davranlar olarak anlatacamz yklerde ak bir ekilde
sergilenecektir.

Ak likilerinde Farkllama
Erkein bir kadnla, kadnn bir kadnla v e bir erkein baka
bir erkekle yaam olduu ak ilikilerini, bir yaradl sreci so
nucu m eydana gelmi ilikiler olarak izah etmek mmkn m
dr? Daha snrl bir soru eklinde soracak olursak, kitabmzn
son blm nde ele alacamz bir konu olarak, Eski Yunanis
tanda, tabi bir eilim sonucu gerekletirilen ak ilikilerinin d
nda cereyan eden birtakm homoseksel ilikilerin yaygn bir
ekilde var oluunu, bir yaradl sreci sonucu m eydana gelmi
ilikiler eklinde izah etmek mmkn olabilir mi?
K. J. D overin resimlerle verm i olduu rnekler ( Greek H o
mosexuality, Cambridge, Mass., Harvard Univ. Press, 1989), de
vam l bir ekilde Yunan erkek beden yapsyla kadn beden yap
s arasndaki benzerlii ortaya koymu olmakla birlikte, cinsel
sapkla, zellikle erkein erkekle olan cinsel ilikisine bu dere
ce vg ye deer bir ey gz yle bakan bir toplumun bu eilim i
ni, gene de beden yapsyla izah etmenin mmkn olam ayaca
grndeyiz. Baz insanlar, dn olduu gibi, bugn de, birtakm
homoseksel davranlar, tabi ak ilikilerine tercih etm ektedir
ler. Biz, Eski Yunanistanda ortaya km olan olanclk eilim i
ni, daha sonra da belirteceim iz zere, Yunan tanrlarnn hare
ketlerinde ifadesini bulan, erkein erkee olan aknn da tanrs

79

in san n Yaradl yks

olarak kabul edilen Eros un, daha dorusu, felsef bir Eros anla
ynn etkisiyle m eydana gelmi bulunan bir sosyo-kltrel etki
lenm e ile izah etm eyi tercih etmekteyiz. Bununla birlikte, bir k o
m edi yazar tarafndan anlatlm olmasna ramen, aada ay
rntlarndan bahsedeceim iz ilgin mitosun, olanlar izah etme,
gnlk hayatta yaplmakta olanlar belirlem e bakmndan etiolojik bir deeri bulunduu dncesindeyiz.
Platon un Symposion adl eserinde bildirildiine gre, komedia yazar Agathonun evinde kutlamada bulunmak zere bir
araya gelmi olan misafirler, ak tanrs Eros iin bir vg yar
masna girimilerdir. Konuma yapacaklar arasnda Sokrates ve
Alkibiades gibi nl kiiler de bulunmaktadr. Yapacaklar ko
numalar srasnda Erosun gcn, kudretini v e yaptklarn an
latacaklar, onun tanrlar arasndaki yerini belirleyeceklerdir. Sz
sras Aristophanese geldiinde, bu yazar, insann aslnn, ba
langcnn ne olduunu bilmek gerektiini syleyerek konuma
sna , bir mitosu benim seyerek balamaktadr.
O na gre, insan soyu, yaratld ilk dnem de, grup h
linde v e birbirine yapk ayr ift eklinde yaamaktaym.
imdiki gibi erkek v e dii olm ak zere iki blm e ayrlm deil,
erkek v e kadnn bir araya gelm esiyle m eydana gelmi bir n
c tip daha bulunuyormu. Ne var ki, androgynos diye bilinen
bu tip bugn artk yaamyor; hem erkek, hem dii olan bu tip
ten bahsedilmesi bile ayp telkki ediliyormu. Hem erkeklerden,
hem kadnlardan, hem de kark olan tipten m eydana gelmi
olan insan trleri, tostoparlak mahlklar imi. Her birinin drt
eli, drt aya, yuvarlak bir boyun zerine oturtulmu, birbirine
benzeyen fakat ters y n e bakan iki yzl birer kafas ile drt ku
la bulunuyormu. Bunlar, edep yerleri bile ikier adet olan,
drt kollu, drt ayakl mahlklar imi. Erkek gneten, dii dn

80

5ik ilikilerinde fa rk lla m a

yadan, her ibiini birletiren cins ise, aydan gelm e yaratklar

imi; nk ay, hem gnee, hem de dnyaya bal bulunuyor
mu. Hom erosun anlatt, Aloeusun kars tphim edeiann Poseidondan olm a iki gl olu Ephialtes ile O tosu n bu cins iri
kym insanlardan olm alar ihtimali varm.
Biz de biliyoruz ki, bu olanlar Sava Tanr Aresi bile zinci
re vurup, ay boyunca tun bir kap ierisine hapsetmilerdir
(Homeros, Odysseia, XI, 385-389). ite, bir gn gelip, bu insanlar,
dalar st ste koyup Zeusa saldrmaya yeltenmilerdir. Bunun
zerine Zeus, dier tanrlarla da grerek bir karara varm ve
devleri yldrm laryla yakp kl ettii gibi, bu yapk tr insanla
r da ortadan kaldrmak istemitir. Ne var ki, insanlarn sunduk
lar kurbanlara tanrlarn ihtiyalar vardr; kendilerine ibadet
edilsin, sayg gsterilsin isterler. Bu bakmdan, insanlarn yok
edilmeleri, tanrlar da madur edecei iin, bu olumsuzlua
meydan verm em ek am acyla Zeus bir are dnm, bu insan
larn glerini kesip hadlerini bildirm ekle yetinm eyi yeterli bul
mutur. Zeus, btn bu drt elli, drt ayakl, iki bal, drt gzl
insanlar ikiye blerek zayf drmeye karar vermitir. B ylece
hem tanrlara hizmet etmek konusunda saylar artacak, hem de
iki ayak zerinde doru drst yrm eleri salanm olacaktr.
Gene de hadlerini bilm eyecek olurlarsa, bu insanlar tekrar ikiye
blp, bir tek bacakla

brakp, onlar atlaya atlaya yrm eye

mahkm edebilecektir.
Zeus, bu fikrini beendii iin hem en uygulamaya koyarak
bu insanlar ikiye blmtr, ite o gn bugndr ikiye bln
m olan bu insanlar br yarlarn arayp durmaktadrlar. Her
yarm insan, br yarsn aramakta, kollarn birbirine dolayp,
yeniden bir btn hline gelm ek arzusuyla kucaklap durmak
tadr. Birbirinden ayr hibir ey yapm ak istememektedirler. Ya

81

'nsann Yaradl yks

rlarndan biri lnce, sa kalanlar, bir bakasn aramaktadr. Bu

insan, bir erkek veya bir kadn da olabilmektedir. iftleme er
kek ile kadn arasnda olduu zaman insan soyunun oalmas
salanmakta; erkek ile erkek, kadn ile kadn arasnda olduu za
man ise arzular tatmin edilmi olmaktadr. Demek ki, insann
kendi benzerine kar duyduu sevgi, ok eski zamandan kalma
bir eydir. Eros, b ylece bizi ilk eklimize dndrmekte; birbiri
ni tamamlayarak, her iki varl bir tek varlk hline getirmekte,
bizi yaradlmza uygun bir ekilde yaam aya sevketmektedir.
Erosun tevikiyle meydana gelen bu aray, eitli tipten
ilikilerin ortaya kmasna sebep olmaktadr. Kadn ve erkein
bir arada bulunduu androgynos tipinin bir parasn oluturan
erkekler, kadnlara dkn insanlar olmulardr; bir kadnla y e
tinm eyen insanlardan ou bunlarn arasndan kmtr. Erkek
lere dkn, kocalaryla yetinm eyen kadnlar da br yar ieri
sinden kmtr. Bir diinin ikiye blnm esinden meydana gel
mi olan kadnlar, erkeklere hi yz verm eyen insanlar olm u
lardr; bunlar, sevimek iin daha ok kadnlar aramlardr.
Lesbian denen seviciler bunlarn arasndan kmtr. Bir erkein
ikiye blnm esiyle m eydana gelmi insanlar da, dier yarlarn
erkeklerin arasnda aramlar, onlarla sevimekten, onlarla ku
caklamaktan holanmlardr v e bu ii edepsizlikleri yznden
yapmamlardr; kendilerine benzeyen dier yaratklara ulamak
istedikleri iin, onlara balandklar iin yapmlardr. Bunlar,
yetikin hle geldikleri zaman, devlet ileriyle uramlar, kita
bmzn Olanclk ve Sevicilik blm nde gsterdiim iz ze
re, Minos, Agem em non, Akhilleus, Solon v e Alkibiades gibi in
sanlarn yapt ekilde, erkek ocuklarla kucaklamlardr. Y a
radllar gerei bir kadnla evlenm eye, ocuk sahibi olm aya
pek heves etmemilerdir. Bekr yaamak, kendi cinsinden olan
lara bal kalmak, yalnz erkekleri sevm ek yetmitir onlara. Ne

82

jjftk ilikilerinde fark llam a

var ki, onlar b yle bir coku ile birletiren eyin sadece bir cin
sel arzudan ibaret olduunu sylem ek doru deildir; aralarnda
derin bir dostluk da bulunan bu insanlar, birbirlerinden bir an bi
le ayrlmak istemezler.
Aristophanesten baka, o gece Sym posiona katlan dier
konumaclardan rendiim ize gre, b yle bir ak, olgun bir
erkek aracl ile eitilm ek demektir, erdem sahibi olm ak d e
mektir. Bu ise, Aphrodite Pandem os'un deil, Aphrodite Ouraniann yapabilecei bir eydir. Nitekim, hakknda fazla bir bilgi
ye sahip olm adm z, seyyah v e corafyac Pausaniastan ok
n ce yaam v e ondan farkl bir kii olan Pausaniasa gre,
Aphrodite Ourania yolunda gidenler, diilik karmam, sadece
erkekten dom u olan bir tanraya balanmlardr. Aphrodite
Pandem os ise, bir cinsel birleme sonucu, bir kadndan (H om erosun bildirdiine gre, Zeus ile D ionenin birlem esinden) d o
mutur. Varln tem elini oluturan, hatt baz inanlara gre
kendi kendini dourmu olan, EleaI filo zo f Parm enidesin ifade
ettii zere, Ana-Tanrann lk dnd varlk olarak Eros
Tanr ise, Aph roditenin em rine girdikten sonra, sevgide bir fark
llama m eydana gelmi, Aphroditelerin farkl olmas sebebiyle,
aklarn da farkl bir hle gelm esi salanmtr.
Pausaniasn ifade ettii zere, irkin arzulara kaplanlar,
Aphrodite Pandem osa balanm olan kimselerdir. Sradan bir
akn peinde koanlar, sevdiklerinin ruhlarndan ok, b eden le
rini sevmilerdir. G ene Pausaniasn bize bildirdiine gre, bu
tr bir sevgi, geici, uzun srm eyen bir sevgidir; sevgilinin b e
deni bir iek gibi solduu zaman, ona duyulan ak da, sevgi de
birlikte solup gitmi olur v e taraflar bu ilikiden kalc bir ey e l
de edem em i olurlar. Ourania peinde koan bir kimse ise, ii
gzel bir eyi sevdii iin, srekli bir eye balanm olduu

83

nsann Yaradl yks

iin, m r boyu sevm eye devam eder. Diilik karmam, sade

ce erkeklii olan bir tanrdan dom u olm a, yalnz delikanllar
sevm eyi gerekli klar. Bu tr bir akn peinde koanlar, daha
grbz, daha akll varlklar sevmi olurlar. Genleri, akllar
balarna gelm eye, sakallar km aya balad zaman severler.
Ancak, bunun, Aristophanesin dedii gibi, kt bir taraf y o k
tur. Sevgi, tek bana ne gzel, ne de irkin bir eydir. Gzel y a
pld, erdem uruna yapld zaman gzeldir. O zaman, insa
nn deerli birisini sevm esi ile, bilgiye, erdem e gnl verm esi
bir v e ayn ey olmaktadr. Ancak o zaman, bir delikanlnn ken
dini sevene verm esi gzel saylabilir. te Aphrodite O uraniaya
bal olarak yaanan ak budur. Byle bir ak, gkseldir. Byle
bir akn taraflar iin deeri byktr. nk taraflar kendileri
ni amalar iin zorlar. Bu sebeple de, seven bir insann her tr
l klelie katlanmas, onu kk drmez. Bu anlatlanlarn
dnda yaanan bir ak, ister kadna, isterse erkee kar duyul
mu olsun, orta mal, sradan olan Aphroditeye, Aphrodite Pandem osa aittir (Platon, Symposion, 180 d -185 c).
Bir deerlendirm ede daha bulunmak iin tekrar Aristophanese dnelim . Evet, neden b yle hareket etm ektedir bu insan
lar? Aslnda, btn insanlar balangta birbirlerini tamamlayan
btnler hlinde yaamakta idiler. Sevdiklerine kavumay, o n
larn iinde erim eyi, iki ayr varlk iken bir tek varlk hline gel
m eyi bu yzden istemektedirler. Ak, yaradlmzdaki btnl
arzulamak, aramak demektir, insanolu tanrlar karsnda
haddini bilm em ekten dolay bu hle dmtr. nsan, Ak ile
gene bu btnle kavuabilir. Aka, Erosa kar koyan, tanrla
r kendine dman eder. S evgiyle bark yaadm z zaman, bi
zi btnletirecek sevgililere de ulam v e mutlulua erimi
oluruz. Aslmza dnm ede bize en byk yardm salayacak
olan tanr, Erostur. Tanrlara kar kusur ilemezsek. Eros bizim

84

*ftk ilikilerinde Farkllama

eksikliimizi giderecek v e bizi mutlulua erdirecektir. insanlar,

bugne kadar Erosun kudretini kavram olsalard, asl onun
iin tapnaklar, sunaklar ina eder, kurbanlar keserlerdi. Ne ya
zk ki, Eros iin b yle eyler yaptklar yok. Aristophanes, halbu
ki tanrlarn arasnda insanlar en ok seven o olmutur, dem ek
tedir (Symposion, 189 c-193 d).

Bu blm n tamam iin genel bir deerlendirm e v e kar

latrma yapacak olursak, yaratm a v e yo k etm e mitoslar, ilk d e
fa Yunanda ortaya km deildir. ok eskilere bir gz atacak
olursak, Sm erde, ilerinin okluundan ikyet eden tanra
lara yardm c olmas iin tanrlarn anas deniz tanras N am
m, olu tatl-su v e bilgelik tanrs Enkiden insan denen mahl
ku yaratmasn istemitir. Enki de, Toprak-Anann (Ninm ahn)
dahil bulunduu baz tanralarn huzurunda, yumuak kile e
kil vererek bu grevi yerine getirmi; insan denen mahlk bylece yaratlmtr. Tanrlara benzer olarak yaratlm olan bu
mahlk, insanlarn atas olmutur. G ene Smerde Dilmun, Tev
ratta olduu gibi, tem iz v e parlak tanrlarn yaad bir diyar
dr. Burada hastalk v e lm yoktur. Buras tanrlarn bahesi,
yani Tevrattaki A d en in bir benzeridir, ite kadn denen mahlk,
bir erkek tanr olan Enkinin hasta olan bir kaburga kemiinden,
bir tanra tarafndan, burada yaratlm tr (S. N. Kramer,

M y th o lo g y o f S um e r a n d A k k a d in Mythologies o f the Ancient

World, Ed., Samuel N. Kramer, New York, Doubleday, 1961, ss.
93-135, 101-104). Tevratta da, Kram erin iaret ettii zere, ben
zer birtakm m otiflerin dile getirildiini grm ekteyiz. Nitekim,
Allahn son gn olan altnc gnde, insan erkek v e dii olarak
kendi suretinde yaratt ifade edilm ektedir (Bap I, 26-27). A n
cak, Tevratta, bu konuda, daha sonra, Smer efsanesiyle para
lellii bulunan baka bir yknn daha anlatlmakta olduunu

85

in san n Yaradl yks

gryoruz. Rabbn, yerin toprandan, n ce d em i yaratt ve

onun burnuna hayat nefesi fledii (Bab II, 7); daha sonra da
(Bab II, 18), d e m in yalnz kalmasn doru bulmayarak, ona
uygun bir yardm c yaratt sylenm ektedir. Bab II, 21de
d em in bir uykuya daldktan v e Rabbn onun kaburga kem ik
lerinden birisini alp yerini etle kapladktan sonra, bu kemikten
bir kadn yaratt v e onu d em e getirdii de ifade edilm ekte
dir. Tevratta d e m in azndan syle denilm ektedir: imdi bu
benim kem iklerim den kemik, v e etim den ettir; buna Nisa d en i
lecek, nk o Insandan alnd. Tevratn ifadesi ile, Bunun
iin insan anasn v e babasn brakacak, v e karsna yapacak
tr, v e bir beden olacaklardr. Ve dem v e kars, ikisi de plak
tlar v e utanlar yok tu (Bab II, 23-25). Ne var ki, Aden de mut
lu bir ekilde yaayan bu iftin huzurunu karacak bir olay
m eydana gelmitir. Bir ylan H avvay kandrm, onun v e onun
aracl ile kocas d em in m em nu m eyvadan yem esini sala
mtr. Bu olay, Smer mitosunda yer alan Dilmuna benzer bir
bolluk diyar olan A d en den kovulm alarna, kadnn arlar ie
risinde ocuk dourmasna; erkein ise meakkatli bir i olarak
toprakla urap ailesinin geim ini salamak zorunda kalmas
na sebep olmutur. Allah, onlar bahesinden kovarak b yle c e
zalandrm olmaktadr. Talmudik yaradl yorum lam asnda
ise, Prom etheus grnm ndeki ba m elek Mikael, Yah ovann
em riyle topraktan yaratmtr d em i. Yahova ona hayat fle
mi; canlandrdktan sonra da H avvay yanna vermitir. Ne var
ki, H avvann da, Pandora benzeri bir ekilde insanla pek ok
zarar dokunmutur. Bu inan m otifleri Hristiyanla da g e e
rek, Bat lem inin kadn telkkisine ekil verm itir. Nitekim,
Isadan sonra 160-230 yllar arasnda yaad tahmin edilen ki
lise babas Kartacal TertuIIianus ile skenderiyeli Adamantius
O rigen esin (I. S. 185-254), H avvadan bahsederken, Pandora y

86

jftk ilikilerinde fa rk lla m a

ksne atfta bulunduklarna ahit oluyoru z (A. Baring and J.

Cashford, The Myth o f the Goddess, London, Arkana, 1993, s.
517). Ancak Pandorann, Ana-Tanra grnmndeki Havva
ile karlatrlmas srasnda Hristiyanlk akidesiyle uyumlu bir
hle getirilmesi gerekmitir; gnahlarndan arndrlmas gerek
tii iin, m lei, ktlklerle deil, Aden bahesinin m eyvalaryla doldurulmutur.
Anlalaca zere, bylece, Isadan 3000 yl ncesine kadar
uzanan Smer, Akkad ve Suriye - Palestin mitoslar ile Tevrat ve
daha sonraki Hristiyanlk akideleri arasnda bir benzerliin bu
lunduu ortaya kmaktadr. brahim Peygam berin, sadan n
ce 1800 yllarna; Musann ise 1200 yllarna tarihlendiini, bura
da hatrlatmak isteriz. C. Kerenyinin belirttii zere ( The Gods o f
the Greehs, Norman Cam eron evirisi, London, Thames and
Hudson, 1974, s. 216), sadan 700 yl ncesine tarihienen Hesiodosun sz konusu mitoslar hazr bulup iledii grlyor. Da
ha sonra bunlar, Yunan hayranlnn bir paras olarak Batya
ihra edilmi, bir miktar ekil deitirerek Hristiyanlk akideleri
ierisinde eritilmitir. Nitekim, dikkatle incelendiinde gr le
cektir ki, Smer, bran v e Yunan mitoslarnda, birlikte benim se
nen temalar olarak, insan, topraktan yaratlmtr; n ce erkek
yaratlm, kadn sonradan var edilerek ona, onu bir ekilde ce
zalandrmak zere armaan edilmitir. Kadn, mtecessis o lm a
syla, kurallar hie saymasyla, arzularna yenik dmesiyle er
kee zarar verm i bir mahlk olarak tantlmak istenmitir. Bu
mitoslarda insan bazen erkek bir tanr, bazen de dii bir tanr ta
rafndan yaratlmtr. Erkek bir tanrnn yaratc olarak ie kar
mas hlinde bile, topran, yani toprak tanrasnn, ToprakAnann veya Ana-Tanrann bu yaratma ii ile bir ilikisi bulun
duu daima var saylmtr.

87

'nsann Yaradl yks

Babilonya yaradl efsanelerinde ad geen yn etici tan

r olarak Anu, Ea v e Marduk ile Yunandaki Ouranos, Kronos ve
Zeus lsnn hareketleri arasnda byk bir benzerlik bulun
maktadr. Ayn ekilde, Hurri-Hitit mitoslarnda da, zellikle Kum arbinin Anunun tenasl uzvunu srarak onu yenm esi motifi
ile, Kronosun babas Ouranosu idi etmesi arasnda da bir pa
ralellik bulunmaktadr.
Yukardaki aklamalardan da anlalaca zere, Yunan sel
feti mitoslarnn da, M ezopotam ya mitoslaryla, Smerin Ziusudra, Akkadn Gilgame destanlaryla byk bir benzerlii bu
lunmaktadr. Smerde Bilgelik tanrs Enki, Akkadda ise Ea, in
sanlara, tanrlarn bir tufan ile onlar yok etm eye, kzgnlklarn
bu ekilde ifade etm eye alacaklarn haber vermilerdir. Yu
nan mitosunda Prom etheusun yapt eyi yapmlardr. Bu tan
rlar, seilmi birtakm insanlar nceden uyararak, onlara bir
gem i ina etm elerini salk vererek canlarnn kurtulmasn sala
mlardr. Tek tanrl byk dinlerce de benimsenmi olan Nuh
Tufan efsanesiyle ( Tekvin, Bab 6-8), Zeusun insanlar cezalan
drmak zere gerekletirdii tufan arasnda, Nuh ile Deukalion
arasnda, byk bir benzerliin bulunduu meydandadr.
Aada, eitli alardan gruplandrarak anlatacamz y
klerde, sel fetinden kurtulmu mahlklar olarak, birbirine ak
ile balanm, remi v e y a yaam pek ok insann yksn
sergilemi olacaz. Ancak, kimin tanrlarn isteklerine uygun bir
ekilde hareket ettiini bulup karmak siz okuyuculara de
cektir. Mutlu olup olm adklarna da gene sizler karar vereceksi
niz.

88

flM UKUNA L i N L
yle grlyor ki, m itolojik olarak insanlar, sevierek nor
mal bir ekilde rem eye Deukalion ile Pyrrhann evlenm esin
den sonra, onlarn y o l gsterm esiyle balamlardr. Ancak, bun
dan sonradr ki, rem elerine kaynaklk eden birtakm aklar ya
amlardr. Bu aklarn hsran ile bitmi olanlarnn yannda,
Phrygial ift Baukis ile Philem onun yaad trden, mutlu bir
son ile bitenleri de, bir aacn birbirine sarlm iki dal gibi, mut
lu bir ihtiyarlk sergileyerek son bulmu olanlar da bulunmakta
dr. Ne var ki, bu trden olan, skin geen aklar, m itoloji airle
rinin fazla bir ilgisini ekmemitir; bu sebeple bu blmde, tan
rlarn takdirini kazanm v e insanlarn gpta ederek anacaklar,
mitos airlerinin byk bir zen le iledikleri cokulu baz ak y
klerini anlatmaya alacaz. Bu ykler, ac bir sonla bitmi
olsalar da, Akn zaferini, Aphroditenin kutsalln ok iyi bir
ekilde sergilemi olacaktr. Bunlar, sevdikleri iin lm gze
alacak kadar tutkulu olan insanlarn ak ykleridir.
Orpheus, len sevgilisinin ardndan hayatndan bezmi,
kendisi lm gze alamam olmakla birlikte, karsnn hatras
na gsterdii sayg sebebiyle btn kadnlardan uzak durmu, bu
sebeple de onlar tarafndan para para edilerek ldrlmtr.

89

*ftk U r u n a len ler

Adm etosun kars Alkestis, ideal bir kadn olarak, ok b

yk bir fedakrlk rnei gstermi, sevdii insan iin hayatn
verm eye raz olmutur. Bir rneini Dedekorkut H ikyelerinde
grdmz trden bir fedakrlktr bu. Deli Dumrulun kars da
ayn eyi yapmtr. Alkestisin bu fedakrl tanrlarn gznden
kamam; yaamasna izin verilmitir. Tanrlarn takdirini ka
zanm olan b yle bir ak, bencilce olm akla birlikte, erkek gr
asndan aklarn en ycesi olarak kabul edilmitir.
Keyks ile A lk yon enin, Hero ile Leandrosun v e Pyramus ile
Thisbenin ak ykleri; gerek sevgiyi tatm olan insanlarn y
kleridir. Bunlar, greceim iz zere, birbirlerinden ayr yaaya
mayacaklarn anlam olan insanlarn ykleridir. Bu tr baka
yklerin daha bulunduunu biliyoruz. Nitekim, Yunan m itolo
jisinde, Sophoklesun Antigone adl eserinde ilenen bir ak y
ksnde, Kreon, O idipusun kz An tigoneyi, V erdinin nl o p e
ras Aidada grdmz trden bir kaya mezara kapatp diri di
ri lm e mahkm edince, kzn nianls ve K reonun olu Haimon da mezara girmi; boynuna dolad ince yama ile ken
disini asm olan nianlsnn lm acsna dayanamayarak kes
kin klcn barna saplam v e geveyen kollaryla akna sarlp
ruhunu teslim etmitir. Bu insanlar, bylece, R o m eo ve Juliet v e
ya Leyl ile Mecnun rneinde grdmz zere, birbirlerinin
yerine deil, birbirleri iin lmlerdir.
Aphrodite ile Eros, bu kahramanlara niye arka kmam da
onlarn lm elerine izin verm itir diye dneceksiniz. Yunan
mitolojisinde, sadece lm ller deil, lmszler de kader tan
ralar M oiralarn hkmne boyun em ek zorundadrlar. Bu
bakmdan gnahsz gibi gzken btn bu insanlarn lmelerini,
kaderin bir cilvesi olarak; sevdikleri uruna lm e zverisinde
bulunmay ise, akn bir gc, olaanst trden bir sevgiyi ara

90

Orpheus ile Eurydike

mann bedeli olarak kabul etmek gerekir. lgisiz kalm gibi g

rnseler de, Aphrodite ve Eros, bugn bizim de zevkle, bazen de
znt duyarak okuduumuz, rendiim iz bu yklerin yara
tlmasna vesile olmulardr. Sadece bu yaptklar bile onlar say
gyla anmamza yetm ez mi?

Orpheu ile fiurydike

Orpheus, m itoloji air ve yazarlarnca en yaygn olarak ka
bul edilen rivayetlere gre, bir rmak tanrs olan veya bir Trak
ya kral olan O iagrosun oludur. Bununla birlikte, Orpheusun
Trakyal olmas sebebiyle, Sava Tanr Aresin olu olduuna da
ir bir rivayet de bulunmaktadr. Ona, daha bakalarnn da baba
olabilecei dnlmtr. Bir air ve mzisyen olan Orpheus
iin, zellikle sonraki dnem lerin mitos yazarlar, Orpheus'a l
yk, ayn zelliklere sahip babalar arayp bulmulardr. kili flt
icad etmi olan Frikyal Marsyasn veya A p o llo n un onun babas
olabilecei ileri srlmtr. Annesi konusunda da rivayetler e
itlidir. O iagrosun karsnn ounlukla Musalardan, ad Gzel
sesli anlamna gelen Kalliope olduu sylenmitir. Dier Musa
lardan Polym nia ile K leionun da onun anas olduuna inanlr.
Hatrlanaca zere Musalar ilham perileridir. Kalliope, destan
airlerine ilham veren, lirik iire kaynaklk eden bir peridir.
Polym nia, pantom im sanatlarnn-, Kleio ise tarih yazarlarnn
ilham perisidir. Biz, Orpheus gibi bir ozana, en iyi anne olabile
cek kadnn Kalliope olabileceini dnmekteyiz.
Bir dryad ile, bir orm an perisi ile evli bulunan Orpheusun
yks, Pindaros v e Simonides gibi airler iin ilham kayna o l
duu gibi, Aiskhylos, Euripides gibi tiyatro yazarlarndan bala
yarak, SicilyalI Diodoros, Konon, Hyginus, A pollodoros, Rodos-

91

fftk Uruna lenler

lu Apollonios, Lukianos, Pausanias v e Strabon gibi pek ok air

v e yazar tarafndan da ilenmi veya en azndan bu yazarlar ta
rafndan bir ekilde sz konusu edilmitir. Ayrca Klsik Dn em den bu yana yaplm olan pek ok plstik sanat eserinde de
eitli ekillerde grntlenmitir. 1892 ylnda Auguste Rodin
tarafndan yaplm olan olaanst gzellikteki bir heykel, onu,
kendinden gem i bir ekilde lyrasn alarken grntlem ekte
dir. Bu heykel, onu bize en somut ekliyle anlatmaya almak
tadr. Edebiyat alannda ise,

Orpheus ve Eurydike yksnn

gl bir anlatmn, iki Ltin airine, Vergilius ile Ovidiusa bor

lu bulunmaktayz. Biz, sz konusu yky daha ok bu iki airin
anlattklarn esas alarak aktarmaya alacaz.

Vergiliusun Georgica/The Georgies (IV, 453-528; L. P. W il

kinson evirisi, Harmondsworth, Middlesex, Penguin Books,
1982, ss. 139-142) adl eserinde, baz noktalarda, zellikle yk
nn ban oluturan olayda, O vidiu sunkinden farklklar gste
ren bir olay zerinde durulmaktadr. Bu anlatma gre Eurydi
ke, ar yetitirm ekte usta bir adam olan Aristaiosun kendisini
kovalamasnn bir sonucu olarak lmtr. A pollon, Irmak Tan
r Peneiosun torunu olan K yreneyi sevip Libyaya karm, bu
birlem eden domutur Aristaios. Bu ocuu Kentauros (Atadam ) Kheiron ile nym phaIar bytm, ona tarm v e hayvan
clkla ilgili her eyi retm ilerdir. Bir kr adam olan, da v e su
perilerini kovalam aktan holanan bu adam, bir gn Eurydikeyi
grm v e peine dmtr. Eurydike, ondan kaaym derken,
nereye bastn grm em i, bacaklarna sarlan bir ylan tarafn
dan topuundan sokularak ldrlmtr. Arkadalar olan da
perileri alamlar, lklaryla dalar inletmilerdir. Orpheus,
kaplumbaa kabuundan yapt sazyla, gece v e gndz hep

92

Orpheus ile Eurydike

Eurydikeyi terennm eder olmutur. Ve nihayet yeralt dnya

snn titreten krallarnn karsna kp, henz doyam adan yitir
dii karsn istem eye karar vermitir.
yknn bundan sonrasn, daha ayrntl bir ekilde anlat
m olan O vidiustan yararlanarak tasvire alacaz. u hususu
belirtelim ki, Vergiliusa gre, tanrlar Aristaiosu cezasz brak
mamlardr; ok sevdii arlarn ldrerek ona gzel bir ders
vermilerdir.
Ovidiusa gre de, Orpheusun ksa sren evlilii problem li
balamtr. Dn Tanrs, isteksiz bir ekilde gelmitir dne.
Dionysos ile Aphroditenin olu olarak kabul edilen dn tanr
s Hym enaiosun, dne safran renginde bir elbise giyerek, elin
de duman tten, tslayarak yanan bir meale ile gelm esinin bir
mns vardr. Tanr biliyordur bu evliliin srekli olm ayacan.
Nitekim, bir aa v eya orman perisi olan Eurydike, su perileri
naiadlarla birlikte gmrah ayrlar zerinde gezinirken, on y e
dinci asr Fransz ressamlarndan Nicolas Poussinin bugn Louvre M zesinde bulunan nl tablosunda resm edildii ekilde,
bir ylan tarafndan topuundan sokulmu ve daha sonra da l
mtr. Trakyal airimiz, yeni evlendii kars iin ok zlm,
ok alam, nihayet karsn grebilm ek v e geri getirebilm ek
m idiyle Karanlk D nyaya inm eye karar vermitir.
nnde sonunda insanlarn gidecei bu karanlk diyar g r
mek deildir amac. Karsna kavumaktr emeli. Orpheus dile
gelip trksn syleyip derdini anlatmaya balaynca, Tartarosta, kanlar damarlarnda akmaz olmu ller bile alamaya
balamlardr. Tanrlara kar yapt hakaretten dolay soyuyla
sopuyla birlikte lnetlenmi olan Lydia (Lidya) kral Tantalos,
trknn etkisiyle suya uzanmay unutmutur. Tanrlar oyn a
mtr bu oyunu ona; daha n ce de deindiim iz zere, byk

93

5Vk Uruna lenler

bir susuzluk ierisinde olduu hlde, suya uzand zaman sular

onun eriem eyecei bir seviyeye ekilmektedir. Tessalial Lapithlerin Perim eleden dom a kral ksion, Heraya sarkntlk et
tii iin v e daha birok suundan dolay, alevler saarak dnp
duran bir tekerlee balanmtr. Orpheusun trks o kadar et
kiliymi ki, tekerlek durmu, dnm ez olmutur; hayranlkla din
lem eye koyulmutur airimizin trksn. Zeusun sevgilisi,
ApoIIon ile Artem isin analar Letoya sarkntlk etmenin cezas
n ekm ekte olan dev adam Tityosun iki tarafnda bulunun iki
akbaba, trknn etkisine kaplp, bir an iin unutmulardr
onun cierlerini gagalamay. Danaosun kzlar, kocalarn ldr
dkleri iin, dibi delik bir fy veya kp su ile doldurmaya
mahkm edilmilerdi; onlar da durup dinlem ektedirler Orpheusu. Tanrlarla boy lm eye kalkt iin kocam an bir kayay
bir tepeye iterek karmaya mahkm edilmi olan Sisyphos bile
kayasnn zerine oturmu Orpheusu dinler olmutur. Btn
hayatlar boyunca, ilk defa gzyalarn tutamayp alamlardr
Erinysler. alma tanralarnn alamas, O rpheusun trks
nn ne denli etkili olduunu gstermektedir. Nitekim, yeralt
tanr v e tanrasnn da, Hades ile Persephonenin de direnm eye
gleri kalmam, bu byk a acmlar v e Eurydikeye, yan
larna gelm esi iin seslenmilerdir.
Eurydike, karanlklar diyarna henz yeni gelen hayaletle
rin arasndadr. Aya yaral olduu, ylan sokmu bulunduu
iin ar ar yrmektedir. R om a da Villa A lbanide bulunan ve
daha baka kopyalan da bulunan bir basso-relievoda grnt
lendii ekilde, Hermes, Eurydikeyi elinden tutarak Orpheusa
teslim etm ek zere getirm ektedir. Orpheus, sevgili karsn alp
gidebilecektir ama Avern os vadisinden kncaya kadar dnp
karsnn yzne bakmayacaktr; aksi takdirde, tanrlarn bu ltfuna nail olam ayacak, sevgilisi tekrar yer altna dnecektir. Sis

94

Orpheus ile Eurydike

li v e sarp bir yoldan yryp yer yzne yaklatklar bir sra

da, Orpheus, dayanam ayp sevgili karsnn yzne bakm v e
onu bir daha, bu sefer ebediyen kaybetmitir. Buna biraz da
Eurydikenin gsz hli sebep olmu, Orpheus sendeleyen ka
rsna yardm etm ek istemitir. nsann kulana ndiren erien
son bir elveda sz ile Eurydike tekrar dnmtr geldii yere.
Orpheus, karsnn ardndan Styks rm an bir defa daha geip
kar kyya ulamak istediyse de, kayk buna izin verm em i
tir. Tam yedi gn yed i gece, nehir kysnda oturup, endie v e
gzyalar ierisinde ne yapacan arm bir vaziyette b ekle
yip durmutur. Khaosun dl Erebosun, o karanlk dnyann
tanrlarnn yaptklar zalimlikten ikyet ederek, ana yurdu Rod op a, Dospata, rzgrl Haim osa geri dnm ek zorunda kalm
tr.
Zaman gemi, yln sonuna gelinmitir. Btn bu sre zar
fnda Orpheus, kadnlardan uzak kalm, herhangi bir kadna, k
za ilgi duymamtr. Yaad olaylar onu ya ok mutsuz etmi,
yahut da ondan ok eyler istemi, onu yormutur. Bu isteksizli
ine ramen pek ok kadn onunla evlenm ek iin yanp tutu
mutur. Am a o, bundan b yle hayatnn baharnda olan delikan
llarla ilgilenecek, O vidiusa gre, Aphrodite Ouraniann erkek
erkee sevime geleneini Trakyada ilk balatan insan olacaktr
(.Metamorphoses, X, 1-85).
Orpheusun kadnlara kar gsterdii bu ilgisizlik kzdrm
tr onlar. Orpheus, da ta, ormanlar ezgileriyle bylerken,
esen yeller onu dinlem eye koyulmuken, iri gslerini hayvan
postlaryla rtm olan Trakyal kadnlar, bir tepenin zerinden
etrafa baknrken onu grmlerdir. Bizi hie sayana, bizi hor
grene bakn diyen salar dank bir kadn, bir mzrak frlat
mtr Orpheusun yzne doru. Bu mzrak syrp gemitir

95

Uruna lenler

Orpheusun yzn, fakat fazla yaralamamtr onu. Dier bir

kadn, yerden bir ta alarak frlatmtr Orpheusa doru. Bu ta
da Orpheusun sesinin v e lyrasnn kard nam elerin etkisiy
le bir ey yapamam v e zr diler gibi dmtr Orpheusun
ayaklarnn dibine. sadan nce 460 ylna tarihlenen v e halen
Louvre M zesinde bulunan (G 416) krmz figrl bir Attika v a
zo resiminde (J. D. Beazley, Attic R ed Figure Vase-painters, 2nd
ed Oxford, O xford Univ. Press, 1963, Resim 484.17), O rph e
usun, tal ve mzrakl kadnlara kar kendisini lyrasyla koru
maya altn grm ekteyiz. Kadnlarn kulland bu silhlar
Orpheusun arklaryla etkisiz hle gelirken, kadnlarn elinde
bulunan v e kvrk boynuzlardan yaplm olan Frikya (Phrygia)
fltlerinin, tamburenlerin kard seslerin, bakkhik barma ve
ulumalarn etkisiyle, Orpheusun lyrasnn kard nam eler
duyulamaz hle gelm eye balamtr, ite o zaman, atlan talar
airimizin kanyla krmzya boyanm aya balamtr. Bylece ke
silmitir artk Orpheusun sesi. Ruhu yellere karmtr. Onun
iin aalar alayarak yapraklarn dkmtr. Rivayet edilir ki,
nehirler dktkleri gzyalar ile kabarmtr. Su perileri naiadlar
v e aa perileri dryadlar karalar giyinip, salarna eki dzen
verm eyi unutmulardr.
O rpheusu ldrenler, kolunu bacan koparp, paralarn
saa sola atmlardr. Kaldrp Hebros nehrine attklar ba ve
lyras, dalgalarn arasnda srklenip giderken bile susmam;
algs yaknarak, cansz dili de atlar syleyerek, baka bir riva
yete gre de, Eurydikenin adn haykrarak, nehrin iki yamacn
nlatmaya devam etmitir. Nihayet, bu kesik ba v e Iyra, Trakya
topraklarn terkedip, denize ulatktan sonra Lesbos (Midilli)
adasna doru y o l almaya balamtr. Islak salaryla bu kesik
ba v e Iyra, Lesbosta Methymna yaknlarnda yabanc bir kum
sala ulanca, hl bir eyler alp sylyormu. Bu arklar, da

96

Orpheus ile Eurydike

ha sonra lirik iire nderlik edecek; Sapphonun vatan olan bu

ada da, bu tarz iir geleneinin beii olacaktr.
Orpheusun hayali karanlk dnyaya gidince, orada daha
n ce grm olduu eyleri hatrlamtr. Takdis edilmi ayrlar
zerinde gezinirken Eurydikesini bulmu, hasretle ve byk bir
tutku ile sarlmtr ona. Yanyana gezinmilerdir bu ayrlar ze
rinde. Bazen Orpheus karsnn peinden gitmi, bazen onun
nne gemitir. Orpheus, artk, korkmadan bakmtr karsnn
yzne (Metamorphoses, XI, 1-66). Lyras ise, gkte bir takm yl
dza dntrlmtr.

Grld zere, Orpheus da, bir zamanlar Titanlarn Dionysosa yapt gibi, para para edilip br dnyaya gn deril
mitir. Sevgilisine ancak orada kavuabilmitir. ki sevgili, karan
lk dnyada mutlu bir hayat srerken, Dionysos (Bakkhos), Orpheusu lim e lim e edip paralara ayran, Mainad veya Bakkha
denen bu kadnlar cezasz brakmamtr. Dionysos dinine m en
sup olan, onun yinlerine katlan bu kadnlara, vecd hline gel
dikleri zaman Thyas, lgnlk hli yaamaya baladklar zaman
ise Mainas ad verilmitir. Bu kadnlar, arap Tanrsnn etkisiyle
coup kendilerinden getikleri, bir v ecd hli ierisinde bulun
duklar zaman mistik bir itirak yaayp Tanr ile birletiklerine
inanyorlard. Dionysos gibi giyiniyorlar, plak bedenlerine
onun gibi benekli bir ceylan postu saryorlard. Balarna Dionysosun kutsal bitkileri olan sarmak v e asma dal v e yapraklarn
dan yaplm elenkler koyuyorlard. Ama, bu sefer byk bir
hata ilemilerdi. Dionysosun kutsal, srr arklarn sylem ekte
olan szcsn, airini ldrmlerdi. Dionysos, bundan byk
bir znt duymu, Orpheusun canna kyan bu kadnlar mee
aalarna dntrmtr. Balangta bouna uramlardr

97

jftk Uruna lenler

ayaklarm topraktan kurtarmaya-, daha sonra aalamtr g v

deleri. Bu olaydan sonra Dionysos terketmitir Trakyay; bir ri
vayete gre, Dionysos, dininin en yaygn olarak uyguland
sylenen bu diyara bir daha ayak basmamtr.
Bilindii zere Dionysos, Zeusun S em eleden dom a olu
dur. Bir rivayete gre onu Herann em rine uyarak Titanlar par
a para edip etlerini yemilerdir. Bu srada Pallas Athena ocu
un kalbini bu vah yaratklarn elinden kurtarp Zeusa ulatr
may baarmtr. Zeusun baldrnda saklad v e tanrnn l m
sz cevherini tekil eden bu kalpten yeni bir vcut, ikinci bir Di
onysos dnyaya gelmitir. Zeus, oluna Titanlarn yapm oldu
u bu eza v e cefay cevapsz brakmam, onlar yldrmlaryla
yakp kl etmitir. Dionysosu yiyip yutmu olan Titanlarn kl
leri ierisinde Dionysostan bir cevher kalmtr. O rphizm e gre,
insanolu bu kllerden dnyaya gelmitir. Bedenini Titanlarn
kllerine, lm ez bir cevher olarak ruhunu da, bu kllerin aras
na karm olan tanrsal zerreciklere (D ionysosa) borludur. Bu
bakmdan insan, Yer ile Gk un, Titanlarla tanrlarn bir kar
mndan m eydana gelmitir. Ezel saadete kavuabilmek iin, Dionysosun ektii aclar ekmek, birtakm perhizlere katlanmak
gerekm ektedir. Akla ruhumuzu tem izlem em iz v e kendimizden
geerek tanrlamamz gerekmektedir. Bu bakmdan beden bir
hapishanedir; ondan kurtulu, tenash fikrine bal kalarak, be
densel ekillere girerek, devam l tem izlenm e, aklanma ilem le
rinde bulunmay gerektirmektedir. Bizi kem ale ulatracak olan
da budur. Orpheus, b yle bir din grn tantcsdr. Bu dinin
teogoniasn anlatan iirler yazd var saylan bir din adamdr.
Isadan n ce altnc asrn ortalarnda grleri iyice belirginle
mi olan O rphizm in, arnma konusu zerinde durmay, kontrol
altna alnm heyecanlarn bir sembol olarak lyra kullanmay,
A poIIon dan; tanrnn insann iinde var olduu v e ruhun ulh-

98

Orpheus ile Eurydike

yeti grn ise, Dionysostan alm olduu dnlmektedir.

Ap ollon ve Dionysos inanlarnn karmndan m eydana gelmi,
tenash akidesine sk skya bal olan bu inancn, zellikle Sokrates ncesi Yunan filozoflarndan Pythagoroslarla Empedoklesi v e daha sonra da Platonu etkilemi olduu grlmektedir.
Akland zere, adn bir din cereyana verm i olan Orpheusun yeralt dnyasyla zel bir balants bulunmaktadr;
ak uruna oraya inip ller lkesinden karsn kurtarmaya a
lmtr. br dyann tasviri ile ruhun kaderi konularn ile
mekte olan birtakm iirlerin Orpheusa atfedilmi olmas, bu di
n, felsef cereyann onun ismi ile anlmasna sebep olmutur. Ni
tekim ApoIIodoros, Dionysos misterlerini Orpheusun icad etmi
olduunu sylem ektedir. Euripides, Aristophanes, Platon, De
mosthenes, Pausanias v e Plutarkhos gibi yazarlar da, bu misterleri Orpheusun tesis ettiine inanmaktadrlar. Ancak, SicilyalI
Diodoros, Yunanistanda Orpheus tarafndan tesis edilmi olan
Dionysos misterlerinin Msrdaki Osiris misterlerinden kopya
edilmi olduunu sylem ektedir. Bu gr, 1904 ylnda ya ym
lad bir eserle Paul Foucart tarafndan da benimsenmi v e ka
ntlanmtr (ApoIIodoros, The Library, Cambridge, Mass., Har
vard Univ. Press, 1921, V ol 1, ss. 18-19; J.G. Franzerin notu, ko
nuya ayrntl bir aklama getirmektedir). Aslna baklrsa, Di
onysos dininin v e O rphizm in Dou ve Orta Dou inanlaryla
beslenmi olduunda hi kimsenin bir phesi yoktur. eitli
kaynaklar tarafndan Dionysos tasvirlerinde, bizzat Dionyssos ta
rafndan ifade edildii belirtilerek, onun D ouyu dolat, Frikyal veya Lidyal (LydiaI) olduu dile getirilmitir. Ad bile, bu
lkelerin dili ile ilikili bulunmaktadr.
Aphrodite v e Eros blm nde de iaret ettiim iz zere,
O rphizm in Aphrodite ile de bir ilikisi bulunmaktadr. Pythago-

99

5ik cUruna lenler

raslar, bu tanray hem gksel (Aphrodite Ourania olarak),

hem de Yeralt Dnyasnn bir kraliesi olarak kabul etmilerdir.
Ak ile ruhun tem izlenm esinin de bu yolla olacana inanmakta
drlar.
Din v e felsefe konusunun dnda, Orpheus ve Eurydike ile
ilgili mitos, zellikle ngiliz, Fransz v e Alm an air v e yazarlar ta
rafndan o kadar you n bir ekilde kullanlm v e ilenmitir ki,
burada bunlarn ayrntlarna girm eyi fazla bulmaktayz. Bizi
amacmzdan ok fazla uzaklatraca iin, burada sadece sahne
sanatlar asndan Trk seyircisinin de yakndan tand iki r
nei biraz daha ayrntl bir ekilde tantmakla yetineceiz. Ede
biyatta v e sanatta srrealist akmn bir temsilcisi olarak tand
mz Jean Cocteaunun Orphe adl dramatik fantezisi, 1926 yln
da yaymlandktan sonra, 1950 ylnda film e alnm ve btn
dnyada byk bir beeni ile izlenmitir. Ayn ekilde, Trki
y e de tekrar tekrar gsterilmi bir film olarak Siyah rfe (Black
Orpheus) ile gnei dodurtmak zere sylenm ekte olan gzel
arks, seyirci zerinde unutulmaz bir etki yapmtr. Siyah Orpheus'un gitar konusunda gsterdii beceri ile Orpheusun lyray
kullanarak sergiledii sihirli dnya arasnda bir paralellik kurul
mutur. Brezilyal air v e piyes yazr Vinicius de Moraesin kah
ramanlar, Yunanistanda deil, Rio de Janeiro ehrinin bir g e ce
kondu mahallesinde yaayan sade v e fakir insanlardr ve Moraes, bu almasyla bu nl yky, karmak bir ehir yaps ie
risinde yaamakta olan bugnn siyah insanlarna uygulam o l
maktadr.
Orpheus gibi bir mzisyenin hayat yksne, dier mzis
yenlerin de byk bir ilgi duyaca aktr. Nitekim, Ferencz
(Franz) Liszt bu konuda bir senfonik iir; Hector Berlioz ile Leo
Delibes ise cantatalar bestelemilerdir. Igor Stravinsky ise, ok

100

jftdmetos ile ^ lk e sts

nl eserleri arasnda yer almamakla birlikte, bir bale mzii

bestelemitir. Ancak, Orpheus v e Eurydike yks, en byk il
giyi opera bestecilerinden grmtr. Nitekim, ilk opera rnek
lerinin bu konuyu ilemek zere m eydana getirilmi olduunu
grm ekteyiz. Italyan besteci Jacopo Peri, daha 1600 ylnda Eury
dice adyla bir opera bestelemitir. Ondan ok ksa bir zaman
sonra Claudio M onteverdi Orpheus adyla, gene bir talyan bes
teci olan Luigi Rossi de ayn adla birer opera bestelemilerdir. Bu
konuda, librettosunu Raniero deCalzabiginin yazd en nl
opera ise, 1762 ylnda Orfeo ed Euridice adyla Christoph W illi
bald Gluck tarafndan bestelenmitir. Bu operada, konu mutlu
bir son ile bitmekte, Orpheusun sadakatine kanaat getirmi olan
Eros (Amor/Ak) Eurydikeyi diriltip Orpheusa geri verm ektedir.
Ak tanrs Eros, onlara bu mutluluu tattrm; karsnn canlan
dna inanamayan Orpheus, hatt Eurydikeye Sana sarlabilir
m iyim ? diye sormutur. Bu yknn bizce kt bir uyarlamas
na, Jacques O ffenbachn Orpheus Cehennemde (O rph e aux
Enfers) adl operetinde rastlyoruz. O ffenbachn bir mzikal m i
zah ekline soktuu bu operet, yky deta tannmayacak bir
hle getirmi v e konunun ifade ettii derinlii zedeledii gibi, za
rafetine de hlel getirmitir.

Adbmetos ile Alkes ti*

Bir rivayete gre Apollon, Zeusla ilikiye girmesi sebebiyle
Herann kskanarak annesi Letonun zerine gnderdii Python
canavarn ldrd iin; bir rivayete gre de Zeusun yldrm
larn yapan dem irci KyklopIar tepeledii iin bir cezaya arpt
rlmtr. Euripidesin de benimsedii bu ikinci rivayete gre, Ze
us, A poIIon un olu Akslepiosu, Theseusun olu H ippolytosu
diriltti diye ldrnce, A p ollon da babasndan almak iin

101

5ftk 'Uruna lenler

onun adamlarn, yani Kykloplar ldrp Tartorosa gn der

mitir. te bu sebeple ApoIIon cezaya arptrlm, aklanmas ge
rekmitir. Bu bakmdan tanrlk m evkiinden indirilmi, iyi niyet
li, mfik bir kral olan Adm etosun yanna bir sre iin uaklk
v eya obanlk etmek zere gnderilmitir. ApoIIon, Adm etosa
hizmet ettii bu sre zarfnda ok iyi m uam ele grm; o da g e
rektii gibi alarak A dm etosun srlerine sahip kmtr. Hay
vanlar semirmiler; arabuk remiler, yle ki her biri ikiz d o
urmaya balamtr. te ApoIIon, yannda rahat ettii bu adama
medyundur v e gerektii zaman da yardm larn ondan esirgem e
yecektir. Nitekim, yle de yapm; gerek sevdii kadnla e vlen
mesinde, gerekse lm le yzyze geldiinde Adm etosa yardm
etmi, elini onun zerinden eksik etmemitir.
A io lo sun soyundan gelen Adm etos ile, Adm etosun k
olup evlenm ek istedii Alkestis ismindeki bu kz kimdir? 8 v e 14
numaral soy aac tablolar, bu kimselerin kim olduklarn bize
ok ak bir ekilde verm ektedir. Alkestis, daha sonra da belirte
ceim iz zere, M edeiann, kzlarn kandrarak genletireceim
diye babalarn ldrtp etlerini kazanda kaynatt lolkos kral
Peliasn kzlarndan biridir; ancak, dier iki kz kardei gibi, Medeiaya kanp bu cinayete let olmamtr. Akll, uslu, licenap
v e gzel bir kzdr Alkestis. Pelias, vey kardeinin olu asondan
kurtulmak iin lasonu nasl zora koup Kolkhis lkesine, Altn
Postu aramaya gnderdi ise, kzn istemeye gelmi olan Adm etosu da ylece yokua srm, ondan gerekletirilmesi imkn
sz gibi grnen bir i istemitir. Ancak, ApoIIon ona yardm c o l
mu, daha n ce Kadmos ile Harmonianm evlen m e trenleri s
rasnda yapt gibi, Adm etosun, kraln istemi olduu eyi ger
ekletirmesini salamtr. Adm etos da, bir arslan ile bir dom u
zu evcilletirip boyundurua alp, arabaya komu v e b ylece k
z almaya hak kazanmtr. Thetis ile Akhilleusun babas Peleus

102

jftdmetos ile jftlkestis

da dnya evine girerken gene byle bir dn arabasna binmi

lerdi. Demek ki, bu gibi eyler, olm ayacak trden eyler deildi.
Adm etosun dn telyla unuttuu bir ey vardr. Vaad
ettii ekilde, ApoIIon un kz kardei tanra Artem ise kurban
kesm eyi unutmutur. Admetos, gerdee girecei odann kapsn
ap da odann ylanlarla dolu olduunu grnce, akl bana
gelmitir. Kurbanlar kesilmi, Artemis yattrlmtr. ApoIIon,
ayrca Adm etosun karlaaca mkller konusunda kz kar
deinden bir de yardm sz almtr.
Zaman akp gemi, Adm etos hastalanmtr; daha ok gen
olmasna ramen, lm (Thanatos) Adm etosun kapsn alar
olmutur. Karsna v e hayata doymamtr. Henz kk yata
bulunan, korumaya, baklmaya muhta iki ocuu vardr. Ken
disi de lm eye hazr deildir. Kader tanralar M oiraIar, ona bu
kadar m r bimiler, onun iin bktkleri iplii artk kesmek
istemektedirler. Hermes, saraya gelmi, onu Tartarosa gt rece
ini sylem ektedir. Durumun ciddiyetinin farknda olan Apollon dostuna gene yardm c olmu, Kader tanralarn arapla
sorho ederek, lm geciktirm eyi baarmtr. A d m etosun
kendi yerine lm eye raz olacak birisini bulmas gerekm ektedir.
Ancak, o zaman lm den kurtulabilecektir. Napoli M ill Mzesinde bulunan bir P om pei freskosunda, Adm etosa, karsnn ve
dier baz kimselerin huzurunda yaplm olan bu teklif karsn
da herkesin derin bir dnceye dalm olduunu grm ekteyiz.
Alkestisin yzndeki ifade ise, onun ne derece byk bir zn
tye kaplm olduunu ok ak bir ekilde gstermektedir. Ne
var ki, ne kleler, ne hizmetiler, ne de ihtiyar ana-babas onun
yerine lm eyi kabul etmi deildir. Yalnz sevgili kars onun y e
rine cann feda edebilecektir; A ph roditenin iine drd
ak atei ile, ana-baba sevgisinin de stnde bir duyguyla hare-

103

jftk TJruna lenler

bet edereb, ob sevdii bocas iin zehirli bir ey iereb bu ii

yapacabtr.
ybnn bundan sonrasn, Euripidesin Alkestis adl eseri
ni tabip edereb anlatmaya alacaz.

O layn biraz ncesine, Albestisin sevgili bocas iin hayatn

hie sayp lm eb zere olduu o ana geri dnelim . Henz l
gm m e merasimleri iin hazrlblara balanmamtr; sarayn bapsnn nne, bir pnardan alnm tem izlenm e suyu bonmam
v e lye yas tutulduunun iareti olarab besilmi salar brablmamtr; badmlar da l iin ellerini rpm aya balamamlar
dr. Ne var bi, bocasnn Albestise giydirecei l elbisesi hazr
lanmtr. Herbes, btn badnlarn en m bem m elinin lm ebte
olduunun bilinci ierisindedir. Evet, bir bocaya, onun uruna,
onun iin lm ebten daha iyi, daha y ce ne gibi bir ey yaplabi
lir bi?
Albestis, sonunun gelm ebte olduunu hissedince, aban bir
suda beyaz vcudunu ybam, bir dolaptan elbise v e m cevher
lerini banm v e gzelce sslenmitir. O can bana gemi,
ocublar iin dua etmitir; sonlarnn, vabtinden evvel len an
neleri gibi olmam as iin tanrlara yalvarmtr. Onlara, refah
ierisinde geen, mutlu bir m r dilemitir. Alamadan, inlem e
den, yz borbudan sararmadan, tabi gzellii bozulmadan b
tn sunablar dolam, zerlerine mersin aac dallar boymutur. Grdm z zere bu aa, Aphroditenin simgesi olan bir
aatr. Sonra yatab odasna dnm; gz yalarn tutamayarab
alamaya balamtr. zerinde bocasna bebret buan z
d yataa da veda etmitir. Diz bereb, sevgili bocas ile mut
lu bir ab yaad bu yata pmtr. Gzyalaryla bu yata
slatmtr v e oday ondan sonra terbetmitir.

104

^dm etos ile ^ lk e stis

ocuklar, annelerinin eteini tutmu, alamaya balam

lardr. Anneleri de onlar kucaklam, barna basmtr. Evdeki
btn hizm etiler gzyalarn tutamamlardr. Kadncaz, bu
hlde bile, onlarn gnllerini almaya almtr. te bu kadn,
ak uruna, kocas iin, kocasnn yerin e artk lm ek zeredir.
Kocas, onu kollaryla sarm, kendisini terketmemesi iin ya l
varmaktadr. Am a artk ok getir. Admetos, lm den kurtul
mutur ama, m r boyunca unutamayaca aclar ekecektir.
Byle m kem m el bir kadn kaybettii iin hayflanp duracaktr.
Evet, Alkestis lm ek zeredir. Sayklamakta v e iki krekli bir
kayk grdn sylemektedir. Bu, kendisini Hadesin diyarna
tayacak olan Kharonun kaydr; lleri tamakla grevli olan
Kharonun elleri kreklere yapm bir vaziyette onu bekletm ek
tedir; onu armakta, Biraz acele et, demektedir. Yeralt Dnyasnn, ller D iyarnn tanrs Hadesin, siyah kalar altndan
ona bakmakta olduunu grmektedir. Artk gzlerine lm ge
cesinin karanl km ek zeredir. Evltlarna, Artk anasz kal
dnz demektedir. Ancak, lm eden nce, Adm etosdan bir rica
da bulunmaktadr. Hayatn feda ederek onun yaamasn temin
ettiini, saadet v e neesini veren genliini feda ettiini syleye
rek, kocasndan nem li bir istekte bulunmaktadr. Ondan yata
na sayg duymasn, tekrar evlenerek, ocuklarnn bana bir
vey anne musallat etmemesini istemektedir. Son szleri, onlara
Sa olun, nee iinde yaayn, dem ek olmutur.
Adm etosun karsna verdii cevap, Hayatta iken benim biri
cik kanmdn; lnce de bu ismi yalnz sen tam olacaksn ek
linde olmutur. Bundan byle, neeli olaylara, ziyafetlere katl
mayacaktr; evini dolduran nam elere de son verecektir. Daha
sonra greceim iz zere, Pygm alionun ve Laodam eiann yapt
gibi, karsnn usta ellerden km bir heykelini alp onunla birlik

105

jftk 'Uruna lenler

te yatacaktr; kollaryla onu kucaklayacaktr, elleriyle onu oka

yacaktr. Bu souk lezzet, kalbinin ykn belki biraz olsun azal
tacaktr. Ryasnda, karsnn hayalini buulu gzlerle seyretm e
ye devam edecektir. Orpheusun byl sesi onda olsayd, ark
lar syleyip Persephoneyi ve kocas Hadesi teshir etmek iin Tartorosa kadar inm eyi bile gze alacaktr. Am a ne mmkn!..
Bu ince ruhlu, sevecen kadn lmtr; lkenin btn halk
matem ierisindedir. Cenaze hazrlklar tamamlanm, Pheraililer, son seyahatini yapm ak zere bulunan lye sayglarn sun
mak zere gelmilerdir. O lu iin lm eyi reddetmi olan Pheres
de gelmitir lnn yanna; o da bu asil kadna saygsn suna
caktr. Topran altna giderken giyebilecei bir elbise getirmitir
gelinine. O lu yerine lm ekle kendisini evltsz brakmayan, son
senelerini acsz, zntsz bir ekilde geirm esini salayan bu
kadna esenlikler dilem eye gelmitir. Hadesin yurdunda onun
mutlu olmasn dilem ek istemektedir. Patriarkal sistemin gerek
lerine uygun decek trden kadnlar bulunmayacak olursa, e v
lenm e klfetine katlanmann bile gereksiz olduunu, fani insan
lar iin ancak bu tr evlenm elerin yararl olabileceini syle
mektedir. Gsterdii cesaretle gelini, btn kadnlar glgede b
rakmtr. Akas, bu kadn, Sim onidesin, nsann Yaradl
yks blm nde belirttiimiz zere, hayrl dedii ndir
kadnlardan biridir.
Adm etos, kendisine hayat vermi, fakat onun yerine lm ek
gibi bir fedakrlkta bulunmay reddetmi olan babasna krgn
v e kzgndr. Babasna, Seni bu cenaze merasimine davet etm e
dim , demekte; burada bulunmasndan da hi memnun olm ad
n, karsnn o elbiselere ihtiyac olm adn sylem ektedir. h
tiyar olduu hlde, gen bir insann lm esine izin verdii iin ba
basn ayplamaktadr. Bu yzden, Pheresin hakiki babas oldu

106

jfldmetos ile ^ lk e stis

undan bile phe etmektedir. Yoksa, annesi olacak olan kadn

onu dourmam mdr? Artk kendisini onlarn olu saymamak
ta v e babasndan hangi cesaretle buraya kadar gelip alamaya
kalktn sormaktadr. O lu iin lm ek, onun iin bir imtihan
olurdu. Zaten, ok yal olduu iin yaayabilecei az bir zaman
kalmtr. Bundan sonra hayattan ne bekleyebilirdi ki!.. Bugne
kadar mutlu bir hayat yaam, yksek bir m evkide bulunmu
tur. Kendisi, babasnn yerine, yurduna sahip kabilecek bir o l
gunlua erimitir. Am a ayn ey, onun ocuklar iin geerli de
ildir; henz ocuklar ok kktr; lecek olursa yeri yurdu
dalacaktr. Bu delilleri sayp dkmekte, babasn sulamakta;
Seni artk gm ecek evlt ben olm ayacam diyerek onu baba
lktan reddetmektedir.
Bu bencilce dnceler karsnda, babas, herkesin hayat
nn kendisi iin olduunu sylem ekte; babalarn ocuklar iin
lm eleri gerektii gibi bir detin bulunmadn syleyerek, ona
Sen talihli v e talihsiz olarak kendin iin dodun, demektedir.
Pheres, her eyini oluna braktn, bu yzden kendisine hak
szlk etm em esi gerektiini sylem ektedir. Hangi hakkn yemi
olduunu sormaktadr. Ona, Ben senin iin lm ediim gibi, sen
de benim iin lm e , dem ekte v e hayatn ksa v e tatl olduunu
hatrlatmaktadr. Adm etos da lm den kamtr. Oluna, l
mek iin, utanmadan, sklmadan baka birisini arayp bulduu
nu syleyerek, onu korkaklkla sulamaktadr. Teklifini reddetti
ler diye, anasm-babasn sulamaya hakk olm adn syle
mekte; Sen nasl hayatna bal isen, bakalar da yledir, haka
ret edersen, hakl olarak hakarete urarsn, bunu bil ona gre
hareket et, demektedir. Babas ona, aslnda kaatil olduunu ve
bir gn akrabalarna bu lm olaynn bir hesabn verecein i de
hatrlatmaktadr. Bu szler, Adm etosun akln bana getirmemi
olacak ki, babasna, nasl olsa bir gn namussuz bir insan ola

107

*ftk Uruna lenler

rak lecein i v e cenazesini kaldracak bir olunun da artk bu

lunmadn sylem ektedir.
Bu srada, eve bir misafir gelmitir. Bu adam nl kahraman
Heraklestir. M isafirperverlie yakm ayaca iin, bu zc ola
y ondan saklamlardr. Herakles, bu olay bir hizm etiden
renmitir. Herakles, daha n ce de pek ok kadnn hizmetinde
bulunmu, koruyucusu olmutur onlarn. Libya kraliesi O m phaleye yl deta klelik etmi, ona iplik bile bkmtr.
Kendi kars Deianeiray Kentauros Nessosun, Deksamenosun
kz Mnesimakheyi ise Kentauros Eurytionun elinden kurtarm
tr. Priam osun ablas H esioneyi de o kurtarmtr. Poseidon un
Troya ehrine musallat ettii deniz canavarn ldrerek kurtar
mtr kzcaz. Zeusun bu yam an olu, bu sefer de yardm n
esirgem eyecek, lm ile (Thanatos ile) bouup, Alkestisi onun
elinden kurtaracaktr. Baka bir rivayete gre, br dnyaya gi
dip Hades ile kars Persephoneye ricada bulunacak ve Alkestisi
tekrar yeryzne karacaktr. Kocasna daha gzel, daha gen
v e taze olarak geri verecektir onu. B ylece Herakles, A p o llo n un
da misafirperver bir insan olarak grd v e sevdii Adm etos
iin bir iyilik yapm olacaktr Bu olaanst fedakr kadn da,
Heraklesin yardm yla tekrar nayata dnm olacaktr.
L. G alloche ( 1670-176l ) nin, Pariste, cole des Beaux Artsda
bulunan bir tablosu, Heraklesin, Hadesten karp getirdii A l
kestisi sandan tutarak Adm etosa teslim ediini canl bir ekil
de resmetmektedir. Bu tabloda, Ad m etosun, banda tac ile, ka
rsn kucaklamak v e hasret giderm ek zere ona doru kotuu
nu grm ekteyiz.

Euripidesin sz konusu eseri, babaerkil (patriarkal) toplumlarda erkein arzulad ideal bir kadn tipini sergilemektedir.

108

^dm etos ile ^ lk e stis

Ancak, bunu yaparken, Adm etosun babasnn da iaret ettii

zere, byk bir erkek bencilliini de sergilemi olmaktadr. Bu
bakmdan Euripidesin eserini bir trajikomik olarak nitelemek
mmkndr. Eser, ak uruna kocasna byk bir ballk ve
sevgi gstermi olan bir kadnn fedakrln n plna karr
ken; Alkestisin baka birtakm nsan davranlarn, zellikle
evinde alanlara v e tanrlara kar taknd tavr da gzler
nne sermektedir.
Bir kadn kahraman olarak Alkestis, Euripidesin dnda
Platon, SicilyalI Diodoros, ApoIIodoros ve Hyginus gibi yazarla
rn da ilgisini ekmitir. Platon, Symposion (179, c - e ; 180, a-b)
adl eserinde, lene katlm olanlardan Phaidrosun azndan,
gerek bir k olarak Alkestis ile Orpheusun ve Akhilleusun bir
karlatrmasn yapmaktadr. Alkestis, gerek akn gzel bir r
neini vermitir. Anas, babas varken kocas iin lm eyi yalnz o
gze almtr. Bu kadnn yaptna, sadece insanlar deil, tanr
lar bile amtr. Alkestisin davran o kadar gzel bulunmutur
ki, tanrlar onun Hadesten yukar kmasna izin vermilerdir.
Tanrlar, gzel eyler yapm olan insanlarn pek azma bu imk
n tanmlardr. Bu da, tanrlarn, akn insana kazandrd gc
ve erdem i her eyin stnde tuttuklarn gstermektedir. Orpheus, sevgilisi iin lm eyi becerem edii iin karsnn kendisini de
il, sadece hayaletini birlikte getirm e imknna sahip olabilm i
tir; nk o, ak iin lm eyi gze alabilecek cesareti gsterem e
mitir; Hadese, ne yapp yapp lm eden girmenin yolunu bul
mutur. Buna karlk tanrlar, Akhilleusa Mutlular Adasna,
Adalarna veya C en netin e gitmek erefini balamlardr. n
k, T ro ya Hektoru ldrd takdirde leceini bildii hlde,
sevdii Patroklosun cn alma yiitliini gstermi v e sonun
da da lmtr. Kendisini sevene bu denli deer verdii iindir
ki, tanrlar onun da yaptna hayran kalmlar v e onu yararlk

109

U ru n a lenler

gsteren yiitlerin v e bilge kiilerin ldkten sonra gittikleri Mut

lular C en netin e gndermilerdir. G rlyor ki, tanrlar, Alkestis
olaynda da, Akhilleus olaynda da sevileni sevene balayan sev
giye deer verm i olmaktadrlar; nk seven, znde tanrlk
olan insandr, bu bakmdan tanrlara daha yakndr.
Patriarkal toplum idealine uygun bir kadn tipi olarak Alkes
tis, ayn tr bir ideali benimsemi olan btn Bat toplumlar iin
de bulunmaz bir kadndr. Nitekim, pek ou baarsz olmakla
birlikte, hibir konu iin olm ayacak kadar ok opera bestelenmitir bu konuda. Duygusal arl sebebiyle opera bestecileri
nin ilgisini ekmitir Alkestis konusu. Alkestis iin bestelenmi
operalarn en nls, phesiz, librettosunu Riniero deCalzabiginin yazd, bestelem e iini Gluckun 1767 ylnda gerekletir
dii Alceste operasdr. Gluck, Orpheus v e Alkestis konularnn
yannda, Agam em n on un kz phigeneia ile Paris v e Helena ko
nularna da ilgi duymu, iphigeneia iin iki olm ak zere, o p e
ra daha bestelemitir. Alkestis, bestecilerin dnda edebiyatlar
da fazlasyla ilgilendirmitir. Bu kadn kahramann bandan ge
en olaylar Chaucer, John Milton, Robert Browning gibi Ingiliz
airlerinden bu yana, Am erikal roman v e drama yazar Thorn
ton W ilder ile T. S. Eliota varncaya kadar daha pek ok kimseyi
de etkilem eye devam etmitir.

Eeyks ile Alkyone

Keyks, Astraios ile afak Tanra Eosun torunu, sabah yld
z Eosphorosun (veya Phosphorosun, Ltince olarak Luciferin),
Aphroditenin alayna katlp sevim eye dalm klara yeni g
nn balamakta olduunu haber veren o sevimli yldzn oludur.
Alkyone ise, rzgrlar kral A io lo sun, Hellenin soyunu srdre
cek olan o ok ocuklu adamn kzdr. Birbirleriyle evlenmiler

110

Kgyks ile ^lk yon e

ve ok mutlu bir hayat yaamaktadrlar. Bu mutluluk balarn

dndrm, kendilerini, Zeus ile Heraya benzetm eye veya bu
isimlerle armaya balamlardr. nsann Yaradl yks b
lmnde belirttiimiz zere, tanrlarla boy lm eye kalkmak,
hakl olarak kzdrmtr Zeusu. Topra su ile dlleyerek insanlara
hayat vermi olan Tanr, bu sefer, su ile yok edecektir onunla boy
lm eye kalkanlar. Nitekim bu bbrlenme, son derece ackl
bir son hazrlamtr Keyks ile Alkyoneye. Hesiodostan bize kalan
Fragmentlefe gre, Alkyone, yal apkn denen (alcyon) kua;
Keyks ise, smsk kuuna (ceyx) dntrlmtr. A pollodorosun Librarysinde bize bildirilen ekliyle de yk byle ekillen
dirilmitir (I, VII, 4). yknn son dnem Hellenistik versiyonla
rnda, Keyks, bir deniz kazasna kurban gitmi olarak, Alkyone ise
yasl bir kua dntrlm olarak anlatlmtr.
Yunan mitosunda denizde boulmu olan pek ok kahra
man, Alkyoneusun kzlar gibi, Nisosun kz Skylla gibi, Priamos'un ilk kars Arisbeden dom a olu Aisakos ile A p o llo n un
Thyriadan dom a olu Kyknos gibi, tekrar eden bir temann var
lna iaret olarak, ounlukla su ve y a deniz kularna dnt
rlmlerdir. O vidiusun anlatt ykde de, kahramanlarmzn
her ikisinin birden deniz kuuna dntrlm olduunu g re
ceiz. Deniz v eya su kularna dntrlm olan bu insanlar,
sonraki hayatlarnda, sevilm eye devam etmiler v e mutlu bir ha
yat srmlerdir. Halbuki, kitabmzda daha sonra sz konusu
edeceim iz baz kular, sevimsiz olm a zelliklerini korumular
dr; yaptklar ktlklere uygun ktlkler yapm ay srdr
mlerdir. Bu yzden, ou kez hayatlarn gzlerden uzak bir
ekilde, gece srdrmek zorunda kalmlardr. Bir mnda, yap
tklar ktlklerin cezasn, dnmden sonra da ek m eye de
vam etmilerdir. Bildiimiz kadaryla, Yunan m itolojisinde anla
tlmakta olan sekiz baykua dnm e olay ile alt ahin, aylak

111

Uruna lenler

veya atmacaya ve iki tane de akbabaya dnme olay, bu ku

larn, istenm eyen varlklar olarak, hayatlarn srdrmek zorun
da kaldklarn gstermektedir.
nsanlarn, Keyks ile A lk yon e olaynda grdmz trden
bir baka nesneye dnmesi olayna biraz daha yakndan baka
cak olursak, bunlarn bir ksmnn etiolojik olduunu, yani tabiat
ta bulunan bir nesnenin ne ekilde meydana gelmi olduuna bir
aklama getirmek zere gelitirilmi olduunu; bir ksmnn ise,
eski tabiat dinlerinin veya totem izm in, hayvana tapma gelenei
nin bir art olarak yaamaya devam etmi olduunu gryoruz.
Nitekim, insanlarn yldzlara, adalara, taa, rmak veya pnarlara,
bitkilere v e ieklere, srngenlere, kulara, deniz mahlklarna
v e bceklere dntrlm olmas, yle grnyor ki, daha
ok, bu nesnelerin yaratlma srecine bir aklk getirmek zere
gelitirilmi mitoslar olmaktadr. 5u tr mitoslar, zellikle bir
canldan baka bir canl varla dnm e olaynda ok daha ge
erli bir izah sistemi salamaktadrlar. Buna karlk, korkulan v e
ya sayg duyulan byk m em eli hayvanlardan inek, boa, ay,
arslan, kurt gibi hayvanlara dntrlm olma, Orta Dou
meneli veya Yunanistanda bir zamanlar yaam olan din
inanlarn bir kalnts eklinde ortaya km grnmektedir.
Zeus, lo nun uzak torunlarndan Europay, Fenike kral
A gen orun kzn, Girit adasna karrken alml bir boa klna
brnm idi. Zeusun, sevgilisi l o yu bir zamanlar bir inee d
ntrm olmas v e onu hm ile brakmas da, kars inek g z
l Hera v eya Inek-Tanra Hera kltyle v e Anadolu, M ezop o
tamya, Msr, Fenike v e Girit inan sistem leriyle ilikili olsa ge
rektir. Hurri-Hitit dininde, Hava v e y a Frtna (veya G k) tanrs
nn arabasn ekm ekte olan Sheri (erri) ile Hurri de, gene boa
eklinde temsil edilmilerdir. M ezopotam ya'n n v e Filistinin se-

112

Kgyks ile jftlkycme

mitik Hava veya Frtna tanrlar da ounlukla Baal-Hadad gibi

boynuzlu v e Zeus tipinde, yldrmlarla silhlanm olarak temsil
edilmilerdir. Msrda, inek grnmndeki gkyz tanras
Hathor ile boa grnmndeki kutsal boa Apisin yannda,
boynuzlu tanr v e boynuzlar arasnda gne veya dolunay bulu
nan pek ok tanra da, bize, insan bedenli olmakla birlikte, bu
tanr v e tanralarn da inek veya boalarla ilikileri bulunduu
nu hatrlatmaktadr. Nitekim, Argos kral Inakhosun kz olan to
da, Anadoludan geerek yapt uzun yolculuun sonunda M
sra gidip yerlemi, Zeustan olan ocuunu orada dourmu
tur. Ayn ekilde, tanra Artem isin mridlerinden olup ayya
dntrlm olan Kallisto da, byk bir ihtimalle Ay Tanra
Artemis ritelinden kalma bir zellik gstermektedir. Lykaonun
kz Kallisto, Atlasn kz Taugete (Taygete) ile Aristaiosun olu
avc Aktaion, Artem isin kutsal hayvanlar olan ay ile birer g e y i
e dntrlm olan insanlardr. Zeusun Kallistodan, yani
aydan dom a olu Arkas, Arkadiallarn ceddi olmutur. Atalan
ta ile kocas, arslana; Lykaon da, grld zere, kurda dn
trlmtr. Ad, Anadolu dillerinden Lykia dilinde kadn (la
da) demek olan L etonun da, ocuklar ApoIIon ile Artem isi d o
urmadan nce bir kurda dnt v e Delos adasna bu grn
tde gittii bilinmektedir. ApoIIon un Lykia ile ilgili olarak sahip
olduu Lykeus, Lykegenes, Lykios, Lykoktonos unvanlarnn
hepsinin kurtla ilgili bir ierii bulunmaktadr. yle grnyor
ki, Keyks ile A lk yo n enin yksnde gzlediim iz dnm, b
yk m em eli hayvanlar iin sz konusu ettiimiz trden klt
meneli bir dnm olmaktan ok, dier kularn ve baz nes
nelerin yaratlmasnda grdmz v e greceim iz trden, bir
takm su kularnn oluumuna aklama getirmek zere anlatl
m fantastik bir yk grnmnde sunulmutur. M itolojileri,
ilim ncesi basit bir izah sistemi olarak kabul eden teorilere de

113

5ik U ru n a lenler

ak bir destek salamaktadr. Dier ynden, bir cezalandrma

sebebi olarak, birilerinin kendilerini Zeus ile Heraya benzetme
y e kalkmas, sadece Keyks ile A lk yon enin yksnde ortaya
km olan bir tema da deildir. Bu tema, Boreasn Oreithuiadan dom a olu Haimon (veya Haimos) ile karsnn v e MiletosIu Pandareosun kz Aed on ile kocas Polytekhnosun yk
snde de varln korumutur. Bir rivayete gre, iki karde veya
baba kz olduklar ve ayrca bir fcur suu iledikleri sylenen
Haimon ile Irmak Tanr Strym onun kz R h od openin yanyana
duran iki daa dntrlm olmas da, cezann sebebinde de
il, ancak eklinde bir deiiklik yapmtr.

Burada, Keyks ile A lk yon enin yksnn ayrntlarn, Ovidiusun bize bildirdii ekliyle sunacaz. Bizce, yknn en iyi
ifade edilmi ekli budur.
Keyks, gnn birinde deniz ar bir tapmaa, A p o llo n un
K oloph on a yakn bir yerde, Klarosta bulunan tapmana kadar
gidip, khinden bir eyler sorup renm ek istemektedir. Karde
inin kaderiyle ilgili bir eyler soracaktr khine. Ancak, bu tap
naa ulamay neredeyse imknsz hle getirecek olan birtakm
glkler vardr yollarda. Ktlkleriyle nl Phorbas ile ona
yardm etm ekte olan Phlegia halk, yollar tutmu, kimselere ge
it verm ez olmutur. Kral Keyks, niyetini sadk kars A lk yon eye
bildirdii zaman, zavall kadnn eli aya tutumu, gz yalar
dkm eye balamtr. Alamakl bir ses ile v e dokunakl kelime
lerle kocasn bu yolculua kmaktan vazgeirm eye almtr.
Ona yalvarm, hatt ona sitem ederek, kendisinden niin uzak
lamak istediini bile sormutur. Denizde yolculuun, hatt b
tn tehlikelerine ramen, karada yolculua benzem ediini; dal
galarn uursuz grltsnn insanda bir rknt yarattn

114

*Kgyks ile 5Ukyone

sylemitir. Deniz kysnda dalm gem i kalntlar grdn

hatrlatm, denizden esen rzgrlarn glendikten sonra bir da
ha kolay kolay sakinlemediklerini, engel tanmaz bir hle gel
diklerini sylemitir. Rzgrn gkte bulutlar bir o yana, bir bu
yana savurduunu, rzgrlar kralnn kz olarak baba evinde
iken korkun eylere ahit olduunu syleyerek, onu bu seyaha
te kmaktan alkoym ak iin elinden geleni yapmtr. Keykse
sz geirememitir. Sonunda sevgili eine, onunla birlikte kendi
sinin de gelm ek istediini, balarna gelebilecek bir ktle bir
likte katlanmak istediini sylemitir. Byle yalvarp alamasna
ramen, Keyks, sadk v e sevgili karsn bu tehlikeli yolculukta
yanna almak istememi v e onu yattrmak iin de bir hayli dil
dkm ek zorunda kalmtr. Ona, ay, yrngesinde iki defa d n
m eden geri d n ecein e dair bir de sz vermitir.
Geminin hazrlanmas iin gerekli talimat verilm i v e gem i
artk indirilmitir denize. Alkyone, olanlardan bir rperti duy
mutur iinde; sanki bir eyler domu gibidir iine. Gzyalar
dkerek eine smsk sarlmtr, kucaklamtr onu. stem eye is
tem eye de olsa ona iyi yolculuklar dilemitir. Krekiler krek
lere aslm, gem i artk yo l alm aya balamtr denizde. Alkyone,
geminin pupasnda durmakta olan eine slak gzlerle bir daha
bakm, ona el sallamtr. Uzun bir sre, denizde uzaklaan ge
miyi ufukta kayboluncaya kadar izlemitir. Gem i grnm ez
olunca da evine dnm, yatana kapanp hkra hkra ala
maya balamtr. Yatan paylat, k olduu kocas yoktur
artk yannda.
Gemi engin denizde giderken rzgrlar yelkenleri iyice iir
meye, ykselen dalgalarn kpklerinden deniz aarmaya bala
mtr. Dou rzgr iddetle esm eye balaynca sereni indirmi
ler, yelkenleri diree balamlardr. Ne yazk ki, aldklar tedbir-

115

'Uruna lenler

Ier yetm eyecek, korumayacaktr onlar. Artk dalgalar, dalgalarn

zerinden amaya balamtr. Uuldayan rzgr, krek, direk ve
yelken brakmamtr gemide. lkin palamarlar kopmu, balmumuyla kapatlm yarklar alm, geminin iine sularn girmesi
ne sebep olmutur. Gk alalp, dalgalara karm, kabaran dal
galar, sanki gklere ykselmitir. Kara bulutlarn gz gz gr
mez hle getirdii gecede, bir yldrm dp ortal aydnlatm
tr. Kabaran dalgalar st ste arpnca geminin kaburgasna, ge
mi devrilmi, yenik dmtr azgn dalgalara. Denize dklen
ler iin artk bir kurtulu umudu kalmam, hepsi yok edici bir
lmn eiine gelmitir. Keyks, karanlk bulutlarla kapl ge
kollarn ap merhamet dilemi, ama bouna yakarmtr tanrla
ra. Babasn, kardelerini, evini, ocuklarn, geride braktklarn
dnm; her eyden, herkesten ok dnd ise, kars Alkyon e olmutur, iyi ki onunla birlikte denize almamtr. Artk
gem i sulara gmlm, deniz yutmutur insancklarn ounu,
saa sola savurmaya balamtr llerini. Yazglar byleym i
Keyksin adamlarnn. Keyks dalgalarla bouurken, gem i para
larndan birisine tutunarak, tanrsal bir varlk olarak babasna ve
kaynpederine seslenmitir. Ne var ki, yaknmalar boa gitmi,
kader bir kere alarn rmtr. Dalgalar, lsn lkesinin k
ylarna srklesin, sevgili kars kendi elleriyle lsn sslesin
istemitir. Son bir defa daha, kara bulutlarla rtl gkte aram
tr babas Sabah Yldznn n v e kapatmtr gzlerini.
Alkyone, gnleri saymakta; kocas iin diktii elbiseyi bitir
m eye almaktadr. Yolculuktan dnnce kocas bu elbiseyi gi
yecek v e sevinecektir. Kocas selmetle dnsn diye ttsler yak
m, tanrlara adaklar sunmutur. Bir tren dzenlemitir aileden
sorumlu tanra Herann tapnanda. Kocas sa slim dnecek
tir diye dnmektedir. Kendinden daha stn bir kadn olmasn
diye de yakaryordur tanrlara. Dier dilekleri kabul olmamtr

116

Keyks ile ^lk yon e

ama, bu son dilei kabul edilmitir Alkyonenin. Mitos, bu yky

le kadn kahramanlarn arasnda, yce kalpli bir kadn v e gerek
bir k olarak, airlerin gnlnde yer etmesini salamtr onun.
Tanrlar A lk yon eye acmlardr; byk v e ni bir ykmdan
korumak iin onu, ryasnda geminin battn v e Keyksin ld
n ona gstermilerdir. Ryasnda Keyks, btn elbiselerin
den syrlm, l klna brnm olarak A lk yon enin yata
nn karsna dikilmi durmaktadr. Sular akmaktadr bandan,
sakallarndan aaya. Yatann zerine eilmi v e karsna
Mutsuz kadn, tandn m Keyksi, lmn deitirmi olduu
yzn, diye sormaktadr. lym oktandr demekte; ken
disini beklem enin bo bir umut olduunu ona hatrlatmaktadr.
Ona, denizde karsnn adn bo yere arm olduunu, daha
sonra da denizin tuzlu v e ac sularnn azn doldurduunu sy
lemektedir. Bilesin bunlar v e artk beklem eyesin beni, dem ek
tedir. Alkyone, bu grdkleri karsnda arm v e uykusunda
kollarn kaldrm, aram, dokunmak istemitir ona. Bu rya
onu derinden sarsm, gsn yumruklamaya, salarn yo lm a
ya balamtr. Kocasna, bu seyahate kmamas iin onu uyar
dn, kocasn bu yolculuunda yalnz brakmamas iin yalvar
dn, beraberinde kendisini de gtrmesini istediini hatrla
mtr. Beraber olm ak istemitim, demektedir. Bir olalm m e
zarda bile, bir tek m ezar tama yazlsn adlarmz; kem iklerim iz
ayr olsa da, adlarmz bir olsun, demitir. Alkyone, bunlar sy
lemi, daha fazla konuamam, yalnz baz iniltiler ykselmitir
iinden. Erkenden evinden kp deniz kenarna, gem inin denize
ald yere varm, Burada zld halatlar geminin, bu ky
da tattm ayrlk pcklerini, diyerek dvnm eye balamtr.
nsan gvdesin e benzeyen bir eyler grr gibi olmutur d e
nizin yzeyinde. Dalgalar, bu grd eyi daha yakma srkle

117

5\k U ru n a lenler

m eye balaynca, onun bir insan ls olduunu anlamtr. Kim

olursa olsun, bu mutsuz kii de brakmtr arkasnda yapayalnz
karsn diye dnmtr. Daha yakna gelince ceset, onun kim
olduunu tanmtr. Keyksin lsn grnce, bir lk atm,
yzn yrtmaya, salarn yolm aya balamtr. Titreyen ellerini
Keykse doru uzatmtr, D nyor ite bana, demitir v e ken
dini sularn kucana kaldrp atmtr. O srada sevgi dolu, duy
gulu bir ku belirmitir dalgalarn zerinde. Uarken sivri gaga
sndan zntsn yanstan sesler kararak, bu dilsiz, souk ve
kansz g vd eyi pmtr. Keyks de, sanki kaldrmtr ban dal
galardan. Acm onlara tanrlar; gerek akn bu kahramanlar
n birer deniz kuuna dntrmlerdir. Evlilik balar v e sev
gileri b ylece srp gitmi; kanat rparak uzaklamlar ana-baba olm ak iin. Alkyone, sular zerinde yaptklar bir yuvaya yu
murtalarn brakm; A lk yon enin babas da torunlarn koru
mak iin, tutmutur rzgrlar; yavrular byynceye kadar k o
rumutur onlar (Ovidius, Metamorphoses, XI, 410-749).

Hemen belirtelim ki, sevdii insana ballndan dolay v e

ya onsuz bir hayatn hiliine inand iin, lm e srklenmi
olan insanlar bu saydklarmzdan ibaret olarak kalm deildir.
Nitekim, ArgosIu nderlerden, d ev yapl yam an bir adam olan
Kapaneusun kars bunlardan biridir. Kapaneus, Tebaiye Kar
Yediler seferine katlm bir kahramandr. Oidipus efsanesinin
bir devam olarak gelitirilmi olan mitosa gre, Kapaneus, sur
lara trmanarak ehri atee verm ek istedii bir srada, Zeus tara
fndan yldrm larla vurularak ldrlmtr. ls byk bir
odun yn zerinde yaklrken, sevgili kars Euadne, bu ayrlk
acsna dayanamam, kendisini odun ynnn zerine atarak
hayatna son vermitir. Aison, Argonautlar S eferin i gerekletir
mi olan lasonun babasdr. Daha sonra greceim iz zere, vey

118

cKgyks ile jftlkyone

kardei Pelias taht elinden alp onu boa kan im eye zorlayp
lm e mahkm edince, kars v e lasonun annesi Alkim ede, bu
acya dayanamam, Pelias lnetleyerek kendisini asmtr. PeIiasn yaptklar bu kadarla kalmam, lasonun bir daha geriye
d n em eyecein i dnerek onu Grcistana gitm eye ikna etmi,
Aisonun soyunu tketmek iin, kk olunu da ldrmtr.
Pirithoosun, Adrastosun v eya Boutesn kz Hippodam eia ile e v
lenm esi srasnda kan bir anlamazlk yznden, olaanst
gzel bir kentauros olan Kyllaros, bir ok ile yaralanp lnce, ka
rs H ylonom e de daha fazla yaamak istememi, ayn okla ken
disini yaralayp lm eyi tercih etmitir.
Kocasnn lm ne dayanamayp , onunla birlikte lm eyi
yeleyen byk klardan birisi de, Kapda Yarmadasndaki
Kyzikos kralnn kars Kleitedir. Kyzikos, Argonautlar bu ehre
gelm eden ksa bir sre nce evlenmitir karsyla. Argonautlar,
bilm eden ldrmlerdir Kyzikosu. Bu licenap adam onlara ik
ramlarda bulunmu, byk bir ev sahiplii rnei gstermitir.
Bu yzden lm ne Argonautlar da ok zlm v e onun iin
gn, gece sren bir yas treni dzenlemilerdir. Ne var ki,
bu tren karsnn acsn dindirecek yerd e bsbtn artrm ve
zavall kadn kendisini asarak intihar etmitir. Kleitenin lm
ne alayanlar ok olmu; zellikle de nymphalar alamtr. Bu
seven kadn iin nymphalarn dkt gzyalarnn bir kaynak
oluturacak kadar ok olduu sylenir.
Grld zere, Keyks ile A lkyon e mnasebetiyle verd ii
miz v e biraz sonra vereceim iz Hero ile Leandros v e Pyramus ile
Thisbe ykleri, daha n ce anlattmz iki ykden daha farkl
bir temay vurgulam ak istemektedir. Sevdii insan kurtarmak
v eya onun yerine lm eyi gze almak yerine, birlikte lecek ka
dar ok sevmeyi, sevdiklerini kaybetm enin acsna katlanamaya-

119

5ik Uruna lenler

cak kadar birbirine bal olm ay vurgulamaktadr. Bu blm de

vereceim iz son iki yk, bu fedakarl ok canl bir ekilde
gzlerim izin nne sermektedir. Bu tarz bir sevgi, Deianeirann
v e O in o n e nin yksnde greceim iz gibi, sevdiklerine kar
yaptklarndan dolay pimanlk v e sululuk duyarak intihar
edenlerin sergiledikleri trden bir sevgi gsterisi deildir. Daha
derin bir duygunun ifadesidir. Aphrodite Ouraniann istedii
trden bir sevginin ifadesidir.

Hero le Leandros
Hero ile Leandrosun yksnn ne kadar eskilere gitmi
olduunu henz ok ak bir ekilde bilmiyoruz. yknn klsik
literatrde ilk anlatm ekline Vergilius ile O vidiusda rastlyoruz.
Michael Grant, Hero ile Leandros yksnn, Ukrayna dahil, b
tn Avru pada, Msrda v e Pencapta bir halk yks eklinde y a
amakta olduunu, klsik literatre sonradan girmi olduunu,
ilk n ce Vergiliusun Georgica adl eserinde grldn, Vergiliusun da bu temay baz skenderiyen airlerden, byk bir ih
timalle de Isadan nce 305-240 yllar arasnda yaad bilinen
Kallimakhostan alm olabileceini sylem ektedir (M. Grant,
Myths o f the Greeks amd Romans, New York, N ew Am erican Lib
rary, 1962, ss. 374-375). yk, bilindii zere, stanbuldaki Kz
K ulesiyle ilgilendirilerek de anlatlmaktadr. Vergilius, iki sevgi
linin bandan geenlere ok ksa bir ekilde temas etmitir ( The
Georgies, L.P. Wilkinson evirisi, Harmondsworth, Middlesex,
Penguin Books, 1982, III, 260-263; ss. 107-108, 154). Ovidius ise,
pek ok kahramann hayal ak mektuplarndan oluan Heroides
adl eserinde, Laendrosdan H eroya v e H erodan Laendrosa
(XVIII, Leander H eroni" v e XIX, H ero Leandro) olm ak zere iki
uzun ak mektubu kalem e alarak konuyu ilem eye almtr.

120

3Jero ile Leandros

Bu hayal mektuplarn her biri iki yzn zerinde msradan olu

maktadr. Fakat biz, yknn en tam v e ayrntl anlatmn,
Isadan sonra beinci yzylda yaam bir air olan v e G ram er
ci lkabyla da anlan Mousaiosa borluyuz.
Hero ile Leandros yks, zellikle Rnesans dnem inde,
Mousaios adn tayan bir baka aire, O rphou sa yakn bir ili
kisi bulunduu farzedilen efsanev bir aire m aledilm ek isten
mitir. Bu efsanev airin Dionysosun annesi Sem ele v e Musa
larla ilikisinin bulunduunun farzedilmesi de, eserin daha fazla
n kazanmasna v e bilinir hle gelm esine sebep olmutur. Bu
gn anlalmtr ki, Hom eros v e Hesiodosa nclk ettii d
nlen efsanev Mousaios ile Hero ile Leandrosun yazar Mousaiosun bir ilikisi bulunmamaktadr. yk, P om peide fresko ek
linde, Tunusta Zaghaouanda mozaik v e rliyef eklinde anlatl
m; Abydos v e Sestosta ise paralar zerinde grntlenmitir.
Tamamlanmam olmasna, lm nden bir yl sonra (1594) G e
orge Chapman tarafndan tamamlanm olmasna ramen, y
knn Christopher M arlowe tarafndan ngilizce olarak ok g
zel bir iir diliyle yeniden anlatlm olmas, zellikle The Bride of
Abydos yazar G eorge Byronu; John Keats, Thomas Hood, Leight
Hunt v e Alfred Tennyson gibi ngiliz airlerini etkilemi, onlarn
da konuyla ilgili iirler yazmasna sebep olmutur. Byronun, y
zerek anakkale B oazn gem ek suretiyle olay bizzat yaa
mak istediini biliyoruz. Alm an airi Schiller, Hero und Leander
iiriyle, Dante Gabriel Rossetti ise, H eronun Lmbas adl sonesi
ile bu kervana katlmtr. yk ye duyulan ilgili bu kadarla da
kalmayarak, A. E. Housman ve M alcolm C ow ley aracl ile yir
minci asrn ilk yarsna da tanmtr.
Yunan hayranl, Yunan mitosunda bulunan baz paralel
likleri, insan psikolojisinin benzer olaylar karsnda gsterdii

121

U ru n a lenler

benzer tepkilere balam; Yunan ruh v e dnce yapsnn her

trl yaratmann tem elinde bulunduuna inand iin de, her
eyi bu kltre maletmek istemitir. Ne var ki, zellikle yirm inci
asrn ikinci eyreinde yaplm aya balam olan aratrmalar,
Yunan mitosuyla Orta Dou mitos v e dncesi arasndaki ben
zerliklerin, sadece psikolojik bir yaant benzerlii ile izah edile
m eyeceini, bu benzerliin v eya paralelliin bir kltrel etkile
me ile daha kolay v e ikna edici bir ekilde izah edilebileceini
ortaya koymutur. Bu tepkinin, zellikle ngiliz ilim adamlarn
dan gelmi olmas, Yunan hayranlnn bu lkede ok yaygn ve
halka maledilmi bir ekilde yaanyor olmasndandr. Konuyu
tartmaya amas bakmndan R. Brown v e L. R. Farnellin yap
t karlatrmalarn yarar byk olmutur. Bundan sonradr
ki, F. M. Cornford, P. W alcot v e M. L. W estin yapm olduu a
lmalar, bize, Yunan mitos v e felsefesinin Orta Dou inanlarn
dan you n bir ekilde etkilenmi olduunu gstermitir. Flenri
Frankfordun, S. N. Kramerin, H. G. Gterbockun, Ekrem Akurgaln v e W alter Burkertin yapt almalar da bu yn d e pek
ok yeni bulgunun ortaya konmasna yardm c olmutur. Artk,
Hesiodosun, hatt H om erosun, Anadolu da dahil olm ak zere,
Orta Dou mitoslarndan etkilenmi olduundan kimsenin bir
phesi kalmamtr. yle grlyor ki, Hero v e Leandros m ito
su da, M. Grantn dedii gibi, Yunan mitosuna baka kaynaklar
dan aktarlmtr. Bu mitosun en gl anlatmnn Rom a d n e
minde, Orta Dou ile kltrel balarn en kuvvetli olduu bir d
nem de Vergilius, Ovidius v e Mousaios gibi Rom a vatandalar
tarafndan gerekletirilmi olmas, bu iddiay daha da glendirmektedir.

yknn kadn kahraman Hero, anakkale boaznn Ru

m eli yakasndaki Sestos ehrinde yaayan bir Aphrodite rahibe

122

JJero ile Leandros

sidir. evresinde uuldayan rzgrlarn dolat bir kulede, eh

rin nnde tek bana duran, ban ge uzatm bir kulede, k
le bir kadnla birlikte yaamaktadr. Denizin kabaran dalgalarnn
gmbrtyle dvd bir kuledir bu. Hero, hibir gen arkada
olmadan, el ele tutuup dans eden genlerin arasna, halkasna
katlmadan, kendi yalnzl ierisinde yaamaktadr. Kendisinin
bildirdiine gre, zengin v e hatr saylr bir ailenin kzdr. O, bu
kitapta kendilerinden bahsettiimiz byk kral ailelerine m en
sup kzlardan biri deildir ama, Zeusun grp gzettii bir soy
dan gelmektedir. En az bu kral kzlar kadar gzel, onlar kadar
caziptir. Kbrsl tanra Aphroditenin tapnak grevlisidir, bir
Aphrodite rahibesidir ama, sevda nedir bilmemektedir. Bu kitap
ta, Giri blmnde, sz konusu ettiimiz Ephesos v e Korinthos gibi liman ehirlerinde bulunan v e Aphrodite rahibeleri ola
rak g rev yapan fahielerden biri deildir o. Masum v e utanga
tr. Leandros ise, anakkale tarafnda, Nara Burnuna yakn bir
yerde kurulu bulunan Abydos ehrinde yaayan bir delikanldr.
Gzellikte, yakkllkta H eroya denk bir insandr.
anakkale B oaznn en dar yerin de kar karya duran bu
iki antik ehir, tarihte de nem li olaylara sahne olmutur. A b y
dos, Pers kral Kserksesin Yunanistan igal etmek zere ordula
rn kayklar zerinden kar kyya, Sestos'a, geirdii yerdir.
MakedonyalI V. Philipin Sestostan karya geerek savaa tutu
tuu yerdir Abydos. Bu ehirler, en yaygn olarak tannan ekil
leriyle, bu ak yksnn getii yerlerdir-, yle bilinir, y le an
lrlar. Bu ehirlerin buruk ak yks, ilk adan bu yana insan
lar derinden etkilemi; grdm z gibi pek ok yazar tarafn
dan yakn zamanlara kadar tekrar tekrar anlatlm v e yoru m lan
mtr. imdi, bu esiz gzellikteki ak yksn, Gram erci Mousaiosun bize naklettii ekliyle anlatmaya alalm.

123

5fk Uruna lenler

Hero, bir rahibe olarak, Aphrodite sunana bakmakla g

revli bir kimse olarak, Aphrodite Ouraniann olu Erosun kutsal
ak oklarndan kendisini korum aya alan bir gen kzdr. Ne
var ki, abas bounadr. Ak inkr etmek, birok defa grd
mz veya greceim iz zere, sutur. Hero, Sestosta kutsal anma
trenlerinin yapld bir srada, Aphroditenin, sevgilisi Adonisin lm dolaysyla yas tutmasnn yl dnm lerinden birin
de yaplan bir tren srasnda, Abydoslu bir delikanl ile tana
caktr. Hemen herkesin her yerden koup geldii bir trendir bu.
Bu insanlarn bazs Thessaliadan, bazs Kbrs gibi uzak yerler
den, bazs ise Abydos gibi yakn yerlerden gelmitir. Delikanl
lar, bu tren srasnda gen v e gzel kzlar grm e frsatn da ya
kalamaktadrlar. Tapnakta grevli bir rahibe olarak, Hero da bu
trenlere katlmaktadr. Gzelliin sevim li prlts yznde l
damaktadr. Yaz gecelerindeki ay gibi i acdr. Dokunma
ya kylamayacak kadar gzel olan yanaklar, yen i alm kon
calar gibidir. Sanki, Aphroditenin yanndan eksik etm edii
G zellerden bir tanesidir. Gerekte de Aphrodite Ourania, ken
disine uygun bir rahibe semitir. Hero, dier kzlarla karlat
rldnda, en gzel olandr. O na kim bakacak olsa, karsnda
Kbrsl Tanray gr yor gibi olmaktadr. Delikanllardan bir ta
nesi, Lakedaim oniada yaplan bir gzellik yarmasn anlatr
ken, Hero gibisini grm ediini sylemektedir. Ona bakmaya doyamadn, yatana girm enin bedeli olarak lm ek gerekiyorsa,
buna bile raz olacan sylem ektedir. yle ki, Hero ei olup
onunla birlikte yaayacak olursa, O lym p osIu tanrlarn hayatna
bile gpta etm eyecektir.
te pek ok delikanl bu ekilde hayflanr, i ekerken, Le
andros da grmtr Heroyu. Hi beklem edii bir anda Erosun
oku ile vurulmu, Hero benim olm ayacak olursa, lrm , d e
mitir. Bu lekesiz gen kzn sevim li gzellii, en hzl oklarn a

124

5Jero ile Leandros

t yaradan daha derin bir yara amtr Leandrosun gsnde;

kanamtr delikanlnn yrei. H eronun gzellii bylemitir
onu. Yava admlarla yryp kzn karsna gemitir; sevdal
baklarla gen kzn gnln elm eye almtr. Kz da bu ba
klardan holanmtr. Leandros, Heronun gzlerinden anla
mtr aknn karlksz kalmayacan. Ve sevimenin o gizli sa
atlerini zlem eye balamtr.
Gne, ufukta, denizin dalgalar arasnda kaybolunca, gece
karanlk rtsn sermitir yeryzne. Akam yldz parlam a
ya balamtr. Leandros, btn cesaretini toplayarak kzn y a
nna yaklam, onun gl parmana dokunmutur. Kz elini
ekmi olsa da, Leandros, onun baklarndaki sevday grm
tr v e ekmitir kz tapnan i ksmlarna doru. Ne de olsa,
her gen kz gibi, Hero da bir direni gstermitir. Anasnn-babasnn varlkl, sz geen kiiler olduunu v e bu ettiini ya n
na brakmayacaklarn sylemitir. Kbrsl Tanrann tapnak
grevlisine el uzatmann yakk alm az bir ey olduunu hatr
latmtr. Leandros ise, bu korkutma szlerini istekli olm ann,
barmann bir iareti olarak kabul etmi v e kz ho kokulu en
sesinden pvermitir. Ona, Aphrodite kadar gzel olduunu
sylemitir. Sen yoksa Pallas Athena msn? demitir. Y ery
znn lm l kadnlarna hi benzem ediini; anasnn, babas
nn, ona hayat veren bu insanlarn kutsanm olduunu s y le
mitir. Yakarma kulak v e r , demitir. Ona, A ph roditenin i
lerini hatrlatarak, Tanrann em rettii gerdek gelen ein e u y
mas gerektiini; A ph roditenin hizm etinde olan birisinin kz
kalmasnn yakk alm ayacan sylemitir. Daha neler, neler
syleyip dil dkmtr. Tanrann tatl yasalarnn pm ek
olduunu, kadnla erkein birlemesi olduunu; A p h rod iteyi
seviyorsa, onu izlem esi gerektiini sylemitir. stersen kulun,
ein olurum; avlandm Tanr E rosun oku yla , demitir. Bir de

125

5fk Uruna lenler

tehdit savurarak, Yakarm alarm a kulak ver, sevim eyi em re

den A p h rod itenin hmndan koru kendini, demitir. Bu szler
akln elmi, batan karmtr kzcaz. im diden duym aya
balamtr akn hem ac, hem de tatl yanlarn. Bir yandan
duyduu ak, bir yandan da Leandrosun gzellii artk yarala
mtr onu.
Leandros, kz etkilem eye devam ederek ona, azgn dalgala
r yenerek kar kylardan geleceini sylemitir. Sevdii kzn
kucana atlmak iin, denizin kpkl dalgalarndan korkma
yacaktr. G ece olunca, dalgalarla, akntlarla boua boua sev
gilisine koacaktr. Ondan, gece karanlk basnca, kulede bir fe
ner yakmasn istemektedir. M itolojik konulara ilgi duymu bir
Ingiliz ressam olan J. M. W. Turnerin yapt ve bugn Tate Galleryde bulunan bir tabloda da grld zere, ayn bulutlarla
rtlmek zere olduu bir gecede, Hero, bu feneri yakm v e sz
verdii gibi de yakm aya devam etmitir. Bunun iindir ki, Leand
ros artk umursamamaktadr Boa Burcunun, Arabac Takm yl
dzmn v e A vc O rio n un gkte grnm ediini. Seviecek, gn
arrken de yzerek tekrar dnecektir Abydos sahillerine. Haya
tnn son bulmamas iin bu fenerin snmemesi, slk alarak
uuldayan yellere kar sevgilisinin uyank bulunmas gerek
mektedir. Sonunda, iki sevgili bu artlar yerine getirmek zere
anlamlar; birok defa perek verdikleri szleri yerine geti
receklerine dair and imilerdir.
Abydosa dnm olan delikanl, artk gecenin gelmesini ve
karanlk basnca da, mutluluk saacak olan fenerin nn
grnmesi sabrszlkla beklem ektedir. Hero da ayn duygularla
hareket etmekte, feneri yakaca an heyecanla beklemektedir.
Fenerin n grd zaman, delikanl, gm leini karp ba
na sardktan sonra denize atlamakta, ldayan fenere doru var

126

Sflero ile Leandros

gcyle y zm eye balamaktadr. Tutuan yrei, kabaran dalga

lardan, akntlardan korkmadan onu sevgilisine doru gtr
mektedir. Niin korksun ki! Ak tanras Aphrodite de dalgalar
dan, denizin beyaz kpnden domutur. Sevgilisinin, k sa
an yksek kulede, ayakta onu beklediini de biliyordur. Ne var
ki, rzgrn her esii iine korku salmaktadr. Hero da acmasz
rzgrn neler yapabileceini biliyordur; bunun iin, eliyle, elbi
sesi ile fenerin titreyen alevine siper olm aya almaktadr. S ev
gilisi ona ulasn istemektedir. Leandros kyya kt zaman,
Hero onu elinden tutup kulenin iine almakta, dalgal salarn
dan szan sular v e vcudunu kurulamakta, sonra da vcudunu
ho kokulu gl yalaryla ovmaktadr. Kimsenin cesaret ed em e
yecei bu klfetli yolculua katlanm olan bu delikanl iin ke
merini zm ekte; bylece iki sevgili, gecenin karanlnda Aphroditenin kutsal geleneini uygulamaya balamaktadr.
Sevimeler, bu ekilde devam edip gitmektedir. Sabah k
lar ortal aydnlatmadan nce, delikanl tekrar kar sahillere,
kendi yurduna doru yzmekte; karanlk basnca da tekrar deni
zin korkun dalgalar ile bouarak sevgilisine ulamaya al
maktadr. Bylece, saklamlardr herkesin gznden sevitikle
rini. Ne var ki, ok srmemitir bu gzel gnler; k gelip atm,
dalgalar daha da ykselir olmutur. Gem iler bile alam az o l
mutur denize. Am a uuldayan rzgr, kabaran deniz Leandrosu durduramamtr. Frtnal bir gnde, sevgilisine ulamak
iin denize atlam, var gcyle fenere doru yzerken, ona yol
gsteren o k, korkun rzgrn etkisiyle snvermitir. Deniz
ler hkimi Poseidon a yalvarm, Poyraz yardm a arm; an
cak yakarlarna kimse kulak asmamtr. Sevgisi, kaderini dei
tirememi; saa sola savrulup dururken, ayaklarnn gc kesil
mi, kollar kmldayamaz olmutur. Denizin sunduu lm iki
si, cierlerine dolmu, onu kendinden geirmitir. Evet, fenerle

127

3lk cUruna lenler

birlikte hayat da snmtr. Hero, btn gece bouna beklem i

tir sevgilisini. Umut dolu gzlerle bouna aramtr dalgalarn
arasnda Leandrosu. afak Tanra Eos ortal aydnlatmaya
balad zaman, gzyalar dkerek tekrar aramaya balamtr
erkeini. Onu, denizin her dalgasnda aramtr. Sonunda, kule
nin dibinde grmtr lsn. Dalgalarn etkisiyle kayalara
arpmaktan yaralanmtr bedeni. H eronun mitleri snmtr
artk. Nitekim, yaama sevincini yitirmi olan Hero, bu manzara
karsnda dayanamam, karmtr zerinden elbiselerini, b
rakmtr kendisini kuleden aaya. lm n kucanda birle
mek, aklarn kimseden gizlem eye gerek kalmadan birlikte o l
mak, kt kaderlerinin en avundurucu taraf olmutur.

P^ramns le Thisbe
Aph roditenin veya olu Erosun dorudan bir etkilemesini
grm ediim iz bu mitos, bir zamanlarn en ok sz edilen ak
ykleri arasnda yer almtr. O vidiustan nce, skenderiyeli
veya Antakyal airler tarafndan anlatld tahmin edilen bu y
knn ayrntlarn biz O vidiusun kalemine borluyuz (Metamorphoses, IV, 55-165). Yakn Dou meneli olduu her hlinden
anlalan bu yk, Dionysos ritellerine katlmak yerine, evde
oturup birtakm ev ileriyle uramay yeleyen gen kzlardan
birisi tarafndan anlatlmaktadr. Orgiastik ritellere katlmak y e
rine, bu tr ykler anlatp dinlem eyi tercih etmilerdir bu kz
lar. Kzlarn Dionysos yinlerine katlacak yerde, kendi aralarn
da elen m eyi tercih etm eleri v e anlatlan ykler arasnda, Hephaistosun, kars Aphroditeyi Ares ile seviirken nasl yakalad
n anlatan kom ik bir ykye de y e r verm i olmalar, Pyramus
ile Thisbe yksnn, tanrlara, din ritellere bal kalma eili

128

yramus ile cfhisbe

minin azalmaya balad ge bir dnem de Klsik M ito lo jiy e da

hil edilmi olduunu gstermektedir.

Gen kzlardan biri, yn rerken, Pyramus ile Thisbenin

yksn aadaki ekilde anlatmaktadr.
Pyramus, devrinin veya dnem inin en yakkl delikanls
dr. Thisbe ise, Yakn Dounun en gzel kzdr. Birbirlerine biti
ik ayr evlerde oturmaktadrlar, iki evi birbirinden bir ara duvar
ayrmaktadr. Semiramisin kalelerini tuladan yaptrd bu e
hirde, aralarna girmi olan duvar, birbirlerini tanmalarn engel
leyememi; komuluk onlar birbirine balam, aralarnda bir
ak ateinin tutuabilmesi iin iyi bir zemin oluturmutur. Bu ak
zamanla gelimi, derinlemitir; ilerini yakan ate, gizli kaldk
a, daha da glenmi, onlar birbirlerine daha da yaklatrmtr.
Aralarndaki duvarda kk bir yark vardr. Kimsenin farketmedii, evlerin yapld zamandan bu yana var olan bir yarktr bu.
Bu genler kefetmilerdir bu yar, birbirleriyle gizlice konu
mak, birbirlerine duygularn aktarabilmek iin kullanmlardr
bu yar. Bu yarktan birbirlerine tatl szler sylemiler, birbir
lerinin kulaklarna ak nameleri fsldamlardr. Birbirlerinin s
cak soluklarn bu ekilde duyabilmilerdir. Bazen duvara sesle
nerek, Braksan bizi, sarma dola olsak, psek, neyin eksilir?
diye sitem bile etmilerdir. G ece bastrnca, karlkl olarak duva
ra pckler kondurmulardr. Bunun, bu ekilde srp gidem e
yeceini anlaynca da, gzden rak bir yerde bulumaya karar
vermilerdir.
ehrin dnda, belli bir yerde, Semiramisin kocas Ninusun
mezarn g lgeleyen bir dut aacnn altnda, serin bir pnarn
yannda buluacaklardr. Gne sularda battktan, gece doduk

129

5ik Uruna lenler

tan sonra, nce Thisbe, rtmtr yzn, amtr kapnn man

daln, gizlenerek kamtr bekilerin gznden ve varmtr
szletikleri yere. Aacn altnda oturmu sevgilisini beklerken,
az kanl bir arslann suya doru geldiini grmtr. Arslan he
nz uzaktayken, kap bir maarann karanlk bir kesine giz
lenmitir. Arslan, yeni ldrd avnn kan ile karm salya
lar azndan dam lam aya devam ederken, bu sular serin pnar
dan su imek, serinlemek iin geliyorm u oraya. Kz grm em i
tir. Ne var ki, Thisbe, kap saklanrken yzn rtt yama
drmtr. Susuzluunu giderip oradan uzaklarken, arslan
bu yama azlam, paralam v e ona kanl salyalarn bulatrmtr.
Buluma yerine gelm ekte biraz daha tembel davranm olan
Pyramus, paralanm kanl yama grnce v e arslann ayak
izlerine gzleri iliince, byk bir yeise kaplmtr. Kendisini
sulu bulmu; sevgilisinin bana gelenleri, kendi ihmalinin bir
sonucu olarak grmtr. Nereden bilsin ki sevgilisinin kap
gizlendiini. arm, zlm; civardaki arslanlara seslenmeye,
Paralayn, dkn barsaklarm, bylece bulaym belm d iye
rek saa sola haykrmaya balamtr. Sonra, Beklemek, korkak
lktr diyerek, yama yerden alp szletikleri aacn altna git
mitir. pmtr sevgilisinin yaman, slatmtr onu gzyaIaryla. Sonra da klcn knndan kararak olanca gcyle kar
nna batrmtr. Byk bir gayretle klc karnndan ekip kar
mtr, yarasndan kanlar akarken de yklmtr oraca. te,
topraa karan bu kan yznden o gzelim beyaz dutlar karar
m, hepsi birer kara dut olmutur.
Arslann ekip gittiini gren Thisbe, buluacaklar o aa
altna geri dnmtr. Aacn biim i ve m eyvalar deimitir
ama, yer gene o yerdir. Yerde kanlar ierisinde v e hl can e

130

yram us ile Thisbe

kimekte olan bir insan yatmaktadr. Tanmtr sevgilisini. Yel

vurduka hafif sallanan yelkenler gibi sallanmtr Thisbe. Yz,
sepet rm ekte dullanlan kamlar gibi sararp solmutur. Dr
d kanl yama grm v e hatasn anlamtr. Salarn y o l
maya, dizlerini d vm eye balamtr; yumruklamtr gsn.
Sevgilisinin bedenini kucaklam, alam ve yalar dkmtr
yarasna. Pyramusun souk alnn pmtr. Duy sesimi, kaldr
bam demitir. Pyramusun bir para aralanan gzleri, sonra
bsbtn kapanm; lmn perdesi inmitir gzlerinin zerine.
Thisbe, kendi elinin de b yle yaralar aacan syleyerek, Pyra
musun kanl klcn alm v e gsne dayamtr; sonra da kl
cn zerine dmtr. Bunu yapm akla da, Pyramusun akna
denk decek bir ak ball sergilemitir. Sevgim sevgine
denk olacak, ayn yaralar aacaktr bedenim de. G eleceim ar
dndan, lm bile beni senden ayram az, demitir.
Evet, lm bile ayramamtr bu iki sevgiliyi birbirinden.
Thisbe, lrken, anasndan atasndan onlar birbirinden ayrm a
malarn istemitir, insanlar v e tanrlar da onaylamtr bu istei.
Sonunda, iki sevgilinin yaklan cesetlerinden arda kalan kller,
kalntlar arasndan toplanarak bir kl kabna konmutur; bylece kimse onlar bir daha ayramamtr. Bu iki sevgilinin ektik
lerini sim gelem ek zere, dut aac da ebed olarak karartmtr
meyvalarn. Bu insanlarn ektikleri aclar bize anlatr olm u
tur.

O vidiusun azndan anlattmz bu yknn de Hero ve

Leandrosun yks gibi, kayna hakknda sarih bir bilgiye sa
hip deiliz. Michael Grant, yknn Babilonya meneli olduu
nu syledikten sonra, onun Antakyal Yunan airleri aracl ile
Ovidiusa ulam olabileceini bildirmektedir. Her iki kahrama

131

5Vk U ru n a lenler

nn da Orta v e Dou Akdeniz blgelerini ierisine alan Klikya ne

hir isim leriyle benzerlii bulunan adlar tam olmalar, yk
nn bu blgeden kaynaklanm olm a ihtimalini kuvvetle akla
getirdii gibi, Kk Asyann Gney-dou blgesinde bulunan
rmak tanr v e tanralarnn aklaryla ilgili bir mitos olabilecei
ihtimalini de dndrmektedir ( M. Grant, Myths o f the Greeks
and Romans, New York, New Am erican Library, 1962, s. 333).
Philip M ayerson da, O vidiusun bu yky skenderiyeli veya
Antakyal Hellenistik airlerden alm olabilecei dncesinde
dir (Ph. Mayerson, Classical Mythology in Literature, Art, and
Music, G lenview, 111., Scott, Foresman and Co., 1971, s. 208). For
bes Irving ise, ge dnem Yunan airlerinin Pyramus v e Thisbe
yksn, O vidiusunkinden iarkl bir ekilde anlattklarn,
Pyramusun sevgilisi olarak Thisbenin hamile kaldktan sonra
intihar ettiini v e Thisbenin bir pnara dntn ve bu yk
nn de, Giri blm nde ksaca bahsettiimiz Alpheios ile
Arethusamn yksne benzediini, yer altnda birbirine ula
maya alan iki a sim gelediini syleyerek, baz zor eriilir
kaynaklar verm ektedir (P. M. C. Forbes Irving, Metamorphoses
in Greek Myths, O xford, Clarendon Press, 1992. ss. 304-305).
O n ikinci v e on nc asrlarda Provansl troubadurlar ta
rafndan arklatrlarak sylenm i olan bu yk, Fransz, Ital
yan v e ngiliz air v e yazarlarnn byk bir ilgisini ekmitir. Gi
ovanni Boccacio, ykye L A morosa Fiammetta adl eserinde
yeni bir ekil vermi; G eoffrey Chaucer, Legend o f G o o d W o
men adl eserinde O vidiusun versiyonuna sadk kalm; John
Metham ise, Amoryus and Cleopes adl eserinde, yknn so
nunu deitirerek, kahramanlarmz tekrar canlandrmtr. Bir
mnzevnin duasyla tekrar canlandrldktan sonra kahraman
larmz vaftiz edilerek evlendirilmitir. G ene Shakespeare n ce
si bu dnem de, baka bir ifade ile on drdnc asrda, Petrus

132

<pyramus ile fbisbe

Berchorius tarafndan yaplm olan bir uyarlama ile Pyramus,

Tanrnn oluna; Thisbe, ruha; iki sevgili arasndaki bahe duva
r, gnaha; dut aac, haa; pnar, vaftiz kurnasna; arslan ise IbIise dntrlmtr. yknn Hristiyanlk akideleri ierisin
de yer alacak ekilde deiiklie uramas, o zamann dindar
halk arasnda daha bilinir hle gelmesine, Shakespeare d n em i
ne gelinceye kadar ilgi oda olmakta devam etm esine sebep o l
mutur. Nitekim bu yk, W illiam Shakespearei, belki de her
kesten fazla, bu sebeple etkilemitir. Merchant o f Venice adl
eserinde Shylockun kz Jessica aracl ile konuyu dile getirmi
olan yazar, A Mid-Summer Nights Dream adl eserinin son per
desinde, oyun ierisinde oyun olarak v e bir hayli alayc bir ifade
kullanarak, Pyram usu, Thisbeyi, aralarndaki Duvar, Ayn
ve Arslan kendi aralarnda konuturmaktadr. Ancak ayn Sha
kespeare, G oeth enin de iaret ettii zere, Rom eo and Juliet ad
l eserinde, esasta ayn olan bu temay, btn trajik unsurlaryla
birlikte tekrar ilemitir. R om eo and Juliet dramasnn Bat kl
tr zerindeki etkisi byk olmu, Pyramus v e Thisbenin saf
v e basit ak temasn, bu eser gnmze tamtr. R o m eo ve
Julietin bandan geenleri mziklendirmek v e grntlem ek
iin opera, bale v e fantazi mzik trnde besteler yaplm, sine
ma uyarlamalar ortaya konmutur. Pek ok kimse tarafndan
bilinmese de, Pyramus v e Thisbe, bu yolla gnllerde yaam aya
devam etmitir.
Bu iki n bandan geen olaylar resmeden plstik sanat
eserleri de bulunmaktadr. En eski rneklerden bir tanesi olarak,
Isadan sonra birinci yzyla tarihlenen bir Pom pei duvar res
minde, uzaklarda bulunan bir arslann baklar altnda, This
beyi, Pyramusun cansz bedeni zerine eilmi olarak v e kalbi
ne bir kl saplarken grm ekteyiz. O n altnc asrn balarnda
Hans Wechtlin tarafndan yaplm olan ve bugn Cleveland Sa

133

5lk Uruna lenler

nat M zesinde bulunan bir tahta-oyma bask resim kalb ise, ge

ne Thisbeyi, kalbine saplanm olan kl ile yerd e yatmakta olan
Pyramusun zerine eilmi olarak grntlemitir. Sanat This
beyi byk bir aknlk v e znt hli ierisinde iken resmet
m eyi baarmtr v e her iki da plak olarak grntlemi
tir.

134

Dn olduu kadar bugn de, ok sevmi, ama sevdikleri in

sanlardan yeterince karlk grm em i olan, hatt ihanete ura
m bulunan insanlar vardr. Bazlar kaderine raz olmu, acla
rn ierisine gmm, uzak durmutur sevdii insandan. Bazla
r ise, kendisini hsrana uratm olan sevgiliden bir ekilde
almay baarmtr. Deianeira, M edeia v e O in one rneklerinde
bu alma olaynn dorudan doruya gereklemi olduunu;
Dido rneinde ise, bu almann, ileriki bir dnem de KartacaI Hannibal araclyla, dolayl bir ekilde gereklemi olaca
n greceiz. Akta umduklarn bulamam olan bu kadnlar, is
teyerek veya istemeyerek, ktle kar ktlk yapm ak zo
runda kalmlardr. lerini almlardr ama, Deianeira, O inone
ve Dido rneinde grld zere, sevdiklerinden ayr kalm
olmann veya onlara bir ekilde ktlk etmi olm ann acsna
da dayanamayarak intihar etmilerdir. M edeiann karlat
ihanet, ok iazla v e ok ynl bir fedakrla kar byk bir du
yarszlk v e bencillik eklinde kendisini gstermitir. Bu ok y n
l bencillik v e ihanet sonucunda o, her eyini kaybetmi bir ka
dn durumuna dmtr. Bu bakmdan, onun bir trl yaranamad kocasna kar tepkisi de, dier kadnlarnkinden farkl o l
mu, kendisini sevm eyen i o da sevmemi, cn aldktan sonra,

135

5^kta jhanete Urayanlar

hayatn srdrmeye devam etmitir; tekiler gibi intihar etm e

mitir.
Bu yklerde ak, ihmal, ilgisizlik ve ihanet vardr. Akta ih
mal v e ihanetten dolay almak da vardr. Sonunda yaplanlar
dan dolay piman olm ak da vardr. Sevgiliye kar herhangi bir
ekilde yaplm olan ktlkten dolay kendini ar bir ekilde
cezalandrma da vardr. Ama, bu blmde yklerini anlataca
mz kahramanlarn hibirisi, daha nceki blm de yklerini
anlattmz kahramanlar gibi, sevgililerinin yokluuna dayana
mayp, birlikte lm eyi yaam aya tercih etmi deillerdir. Bunlar,
ounlukla, ihmal edildiklerini, aldatldklarn v eya sevilm edik
lerini dnerek, sevdikleri insanlara bir ekilde ktlk etme,
onlardan alma duygusuyla hareket etmi olan insanlardr.
Piman olduklar iin, bazen de lerek almak iin intihar et
milerdir. Medeia, Philom ela ve benzeri rneklerde grlecei
zere, ocuklarn ldrerek, dolayl bir ekilde almak iste
yen ler de bulunmaktadr.
Bu blm de anlatacaklarmz, sonuta kadnlarn bandan
gemi olan ykler olacaktr. Ancak, ksaca belirteceim iz il
gin bir rnek, bize, erkeklerin de pimanlk duyarak sevdikleri
iin kendilerini atee attklarn, sevdiklerine tekrar kavumann
bir yolu olarak bu ekilde hareket etmi olduklarn gsterm ek
tedir. Nitekim, Pharaksn olu Thessalial Kyanippos, ava d
kn, av peinde koarken yorgun dp yeni evlendii gzel ka
rs Leukoneyi ihmal eden bir delikanldr. hmal edildii, Prokris gibi aldatld veya phelenmeye sebep olacak bir olayn
bulunduu dncesiyle Leukonenin iini bir phe kem irm ek
tedir. O lan biteni renm ek istemektedir. Ne yazk ki, kocasn
gzlem ek am acyla orm anda gizlendii yerde, gene kocasnn
kpekleri tarafndan ldrlmtr. Meydana gelmi olan o lay

136

9Jerakles ile eianeira

dan gerehen hisseyi hapm olan Kyanippos, harisim haybetmi

olm ann yannda, hendisinin de sulu olduunu anlamtr. Byh bir ate yaharah, nce hpehlerini bu atein ierisine atm,
sonra da sevgili harisinin cesedi ile birlihte hendisini yaharah,
hendi bendinden harisinin intihamn almtr.

Herakles ile Deianeira

Yunan m itosunda iyiye, hayra alan, yer yzndehi peh
oh htl ortadan haldrmahla grevli, gl bir hahraman
olarah, bazen de bir zorba olarah tantlmahta olan Herahles (L
tince adyla Hercules), yenilm ez gcne ramen sonunda bir ba
dnn basiretsizliine yenih dmtr.
Zeus, daha nce de bahsettiimiz gibi, Danae ile birletii gi
bi, Danaenin torununun hz olan Alhm ene ile de birleereh, Herahlesin babas olmutur. Zeus, Alhm enenin boynuna, ou bez
yapt gibi, bir aldatmaca ile girmitir. Kocas Am phitryon hlnda grnm v e onunla gn boyunca sevimitir. Bu, baha hadnlarla burduu ilihilerde olduu gibi, bir defaya mahsus
bir sevime deildir. Alhm enenin rahmine Herahlesi salam bir
ehilde oturtabilmeh iin yapmtr bunu. Zeusun bu aphnl,
dier aphnlhlar gibi, Herann dmanln ehmi; Zeusun
sevgili olu olmasna ramen, Herahlesin hayat meahhatlerle
dolu gemi, hahramanmz eitli eziyetlere hatlanmah zorunda
halmtr. Herahlese altndan halhlamayacah hadar ar g re v le
rin verilm esinde, Heramn da parma vardr. Alen htlhlerde
de bulunmutur. yle hi, Herahles, Priam osun ablas Hesione
iin yapt yardm n harln alamaynca, ehre saldrm, h
zn babasn ldrdhten sonra yurduna dnerhen, Hera deniz
de horhun bir frtna harmtr. Zeus, bu sefer, bu yaptndan

137

5fkta ihanete Urayanlar

dolay Heraya ar bir ceza vermi, onu ayaklarndan ivileyerek

O lym p ostan aa sarktmtr. Bir rivayete gre, Herann olu
Hephaistosu da, annesinden yana kt iin O lym p ostan aa
atm v e topal kalmasna sebep olmutur. Ne var ki, babas tara
fndan bu ekilde korunmu olmas, martmtr Heraklesi. Troya sava srasnda sevgili olu Aineias koruduu iin, Tydeusolu Diom edes tarafndan elinden yaralanm olan Aphroditeyi annesi tanra Dione teselli ederken, insanlarn tanrlardan,
tanrlarn da insanlardan ok ektiini hatrlatarak, Heraklesin
Heray sa mem esi altndan atall bir okla vurduunu; l
ler lkesinin kapsnda da Hadesi sivri bir okla omuzundan ya
ralam olduunu sylem ektedir. Dione, bu zorba adam, ok z
mtr oklaryla tanrlar, ama lmszlerle savaan adamlar
ok yaamaz, dem ektedir ( llyada, V, 392-407). Nihayet, o gn gel
mitir.
Deianeira, Kalydon kral Oineus ile Althaiann kzdr, Meleagrosun ise kz kardeidir. Kalydon av srsnda ldrd y a
ban dom uzu ile n salm olan bu kahraman, daylarn ldrd
iin annesinin elinden lm tatm v e b ylece Hadesin y o
lunu tutmutur. Herakles kendisine tannan ayrcalktan yararla
narak Hadese indii zaman, M eleagrosun glgesi ile karlam;
Meleagros ondan, yalnz v e savunmasz kalm olan kz kardeiy
le evlenm esini istemitir. Herakles yer yzne dndkten sonra,
Deianeiray grp beenmi v e onunla evlenebilm ek iin birta
km zorluklar yenm ek zorunda kalmtr.
Biz, Deianeira ile evlenm esi dolaysyla Heraklesin ban
dan geen olaylar v e sonunda nasl ldnn yksn en ay
rntl bir ekilde ilemi olan Sophoklesin Trakhis Kadnlan
( Trakhiniai) adl eserine, zellikle bu esere dayanarak anlatmaya
alacaz.

138

JJerakles ile Deianeira

Sophoklesin bu tragedias, bocasnn nerede olduunu bil

m eyen bir badnn endie ierisinde bebleyiini dile getirm ekle
sze balamaktadr. Kocasnn tehlikeli maceralarla dolu hayat,
hakl olarak onu endielendirmektedir. Evlenm eden nceki ha
yat da straplarla dolu gemitir Deianeirann. Daha babasnn
evinde iken, evlenm ekten nasl korktuunu anlatmaktadr. Herablesten nceki bell talibi Akheloos isimli bir nehirdir. Bu ne
hir, Okeanos ile Tethysden domu olan bin nehrin en by
dr, deta nehirlerin kraldr. Akheloos, her seferinde redde
dildii iin, kz ayr kla girerek istemitir. n ce bir boa k
lna, daha sonra, renk renk pullarla kapl, kvrm kvrm uzayp
giden bir ejder klna, daha sonra da enesinden sular fkran
boa bal bir erkek grnmne brnerek kza talip olmutur.
Onu, bu gl v e acayip grnl nehir tanrsnn elinden Herables kurtarm v e gzel, gzel olduu kadar da aabeyi gibi y i
it olan bu kzla evlenmitir. Deianeira ona, Hyllos adnda bir o
lan ocuk dourmutur. Deianeira, daha sonra, biri kz olmak
zere drt ocuk daha dourmutur Heraklese. Herakles, kars
ile olunu yanna olarak, maceral bir yolculuktan sonra, Thessaliada, Trabhise gelmitir. Ne var ki, Deianeirann endie ve
korkular bitmi deildir-, bu sefer de kocas iin zlp durmak
ta, bir maceradan dierine atlmakta olan bocas iin hakl bir
endie duymaktadr. On aya, be daha batlm, ama hl ondan
bir haber alamamtr. Nihayet habercilerden, onun, Eurytosun
kral olduu Oibhalia ehrini yakp ykmakla megul olduunu
renmitir. Alnan haberlere gre, nceden gnderdii birok
esirin ardndan kendisi de Trakhise gelecektir. Gelen esirler ara
snda kraln kz Iole de vardr. Bu kz niye bu esirlerin arasnda
dr? Herakles, bu gen v e gzel kza tutulmutur. Bir rivayete g
re, Eurytos kzn ok atmada birinci gelecek bir adama v e re c e i
ni iln etmi; bu yarm ay Herakles kazand hlde, kzn ona

139

5ikta 'hanete 'Urayanlar

verm ek istememitir. Heraklesin bir sabkas vardr; kendi o

cuklarn ldrmtr. Eurytos, Heraklesin bir cinnet sonucu
kendi torunlarn da ldreceinden korkmaktadr. Sonunda
Herakles, kral ldrm, ehrini de yakp yktktan sonra, kz
alp Deianeirann yanm a gndermitir.
Deianeira, anlatlanlardan, Heraklesin bu ii Erosun teviki
ile yapm olduunu, bilm eyerek evin e nasl bir bel alm oldu
unu zlerek renmitir. Deianeria, haberciden ald bilgiyi,
esirleri getiren Likhastan da tahkik etmitir. Her tarafta zaferler
kazanm, kudretiyle herkesi dize getirmi olan Herakles, bu ka
dnn akna zebun olmutur. imdi yaplacak ey, bu illete
mptel olan kocasn da, bu crm e itirak eden lo le yi de kar
sna almak deildir. Kocasnn akn tekrar kazanmaktr. Bu
kadna nazaran daha yal bir durumda bulunan kendisini, k o
casnn gznde cazip hle getirmektedir. Aklna gelen ey, bir
zamanlar Kentauros Nessosun lrken kendisine gizlece v erd i
i ak iksirini kullanarak, kocasna gene ekici gr nm eye al
maktr.
Herakles, yen i evlendikleri bir dnem de, karsn ve olunu
yanna alp Trakhise gelirken, yold a derin bir rma gem ek zo
runda kalmtr. Herakles, burada, bir zamanlar savap kovala
d Kentauros (At-adam ) Nessosun yolcular srtnda tayarak
kar kyya geirm ekte olduunu grm, karsn bu eski d
man at-adamn srtna bindirmek zorunda kalmtr. Nessos, bu
frsattan yararlanarak, Deianeriay karp ona tecavz etm eye
yeltenince, Herakles de, zehirli bir okla onu brnden vurup
ar bir ekilde yaralamtr. Nessos, lm eden nce gene intikam
peinde komu, Deianeiray kandrarak, hovarda kocasnn a
kn canl tutmasna yardm c olacan syleyerek, yarasndan
akan bir miktar kanl iksir verm itir ona. te Deianeira, lo le ye

140

JJerakles ile eianeira

rekabet edebilm eli iin bu iksiri kullanacak, kocasnn ilgisini bu

nunla canl tutmaya alacaktr.
Deianeira, Nessostan alp, tun bir kap ierisinde saklad
bu kanl ak iksirine bulatrd bir tnii, Heraklese gnderm i
tir. Nessosun tavsiyelerine uyarak, Likhasa gerekli btn talima
t vermitir. Herakles, kendisi giym eden nce hibir fni bu tni
i giym eyecek; ne gnein hzmeleri, ne bir mabedin, ne de bir
ocan atei onun zerine yansmam olacaktr. Kocas onu,
tanrlara kurban adarken sunan karsnda durduunda giye
cek, herkes o zaman bu tniin gzelliine hayran kalacaktr.
Kocas evine sa slim dnd zaman da, Herakles bu yeni t
nii ile ilhlara kurban kesm eye gidecektir. Deianeira, kendisin
den geldiini belli etmek zere, hediye sandnn zerine bir de
mhr basmtr. Ne var ki, Deianeira olacaklardan habersizdir;
btn sam im iyetiyle akn kurtarmaya almaktadr.
Deianeriann szleri Heraklese aynen nakledilmi, Herakles
de gereini aynen yerine getirmitir. Tnik Heraklese ulatrlr
ken, Deianeira, tnie iksir bulatrmak iin kulland yn par
asn, farknda olm adan gneli bir yere frlatp atmtr. Yn
paras atld yerd e tannmaz bir hle gelmi, orada kesif bir
kpk brakarak yok olmutur. Deianeira, artk korkun bir i
yapm olduunu anlamtr. Nessos denen bu canavarn, kendi
sini ldrm olan insan bu ekilde yo k etmek istediini ge de
olsa renmitir. Ne var ki, olan olmu, artk ok ge kalnmtr.
Hediye yerine ulamak zeredir. Bylece, Heraklesi ldrecek
insan, sonuta kendisi olacaktr. Artk anlamtr Nessosu ld
ren okun ucunda Lerna ejderhasnn zehirinin bulunduunu;
Herakles, dokuz bal olan bu ejderhann kafalarn birer birer
kopardktan sonra, oklarn onun zehirli kanma batrmtr. O
gene ok iyi biliyordur ki, Herakles, kendisine saldran kenta-

141

5lkta hanete U rayan lar

uroslar pskrtrken bir oh da Kheirona saplanm, tanr Kronosun olu olmasna ramen, Hekim Tanr Akslepiosa bile he
kimlik retm i olan bu kentauros, ald yarann etkisi ile l
mtr. ite, Nessosun yarasndan akan zehir de, kandrarak Deianeiraya verdii ak iksiri de, bu zehirdir. Bu zehir, Heraklesi
ldrecek olursa, o da birlikte lecektir; nk erefsiz bir ekil
de yaamaya tahamml yoktur. G ene de, olu Hyllostan, baba
sna olanlar anlatmasn istemektedir.
Herakles, dn yolunda, babas Zeusa tahsis ettii mihra
bn bulunduu aal bir alanda, gnderilen tnii giymi, bol
bol kurbanlar kesip, enlikler yapmak istemitir. Zaferinden
m emnun ayakta dua ederken, birden bire Heraklesten bir ter
boanm aya balamtr. Elbise sanki vcuduna yapm v e zehir
kendisini y e m e ye balamtr. htillar ierisinde Likhas a
rarak, hangi yalan v e dolan ile bu elbiseyi kendisine getirmi o l
duunu sormu v e Likhas ayak bileinden yakalad gibi k
pkl dalgalarn arparak dvd kayalklardan aaya frlat
mtr. Zavall Likhasn parampara olmutur kafas. Korkudan,
kimse Heraklesn yanma yaklamaya cesaret edememitir. He
rakles, kendisini yerden yere atyor, iniltileri, feryad Euboia k
ylarn, Lokris dalarn nlatyordun Nihayet, kendisini yerden
yere atarak, uzun uzun feryad ederek bitkin bir hle geldikten
sonra, yere uzanm, Deianeira gibi sefil v e uursuz bir kadnla
paylat yataa da, Oineus ailesine mensup oluuna da lnetler
yadrm aya balamtr ve oluna bir vasiyette bulunarak ondan
kesin bir sz almak istemitir. O lu onu n ce insan gznn
grm eyecei bir yere gtrecek, sonra da bir odun yn zerin
de yakp kl edecektir.
Deianeira, Heraklese olacaklar v e sonra da olanlar bu e
kilde rendikten sonra, byk bir zntye kaplmtr. Artk

142

JJerakles ile <Deianeira

kimsesiz kaldm diye hkra hkra alamaya balamtr. Heraklesin yata zerine kapanm, kaynar gz yalar d km eye
balamtr. Gelinlik yatana, gelinlik odasna ved a etmi, Beni
artk tatl bir uyku iin kucanza alamayacaksnz, demitir.
Bu szleri syledikten sonra da, elbisesini omuzundan zerek,
iki tarafl bir klc brnden kalbine doru saplamtr. istem e
den yapm olduu bu ktln cezasn kendi elleriyle v e r
mitir.
Bir sedyeye konarak sarayn nne getirilmi olan Herakles,
halen yaamaktadr. Hilekr olarak nitelendirdii karsnn vcu
duna dolad bu ErinysIer a iin ona lanetler yadrmaktadr.
Byle bir eyi ona Herann ve ezel dman Eurystheusun mz
min nefretinin bile yapm adn sylemektedir. Bu elbise, br
ne yaparak, etlerini son parasna kadar kemirmektedir, iine
kadar ileyerek kann kurutmaktadr. Ne savarken dmann
att oklar, ne devlerin yerden bitm e ordular, ne fcentauroslar,
ne de baka bir dman ona bunu yapamamtr. Bunu ona bir
kadn, Oineusun o m eum dl, kahpe bir kadn yapmtr. Bu
nu ona, hem de silh kullanmadan yapmtr. O luna yaralarn
gstermekte, yer alt tanrs Hadese seslenerek, Al beni, kurtar
bu dertten, demektedir. Babas Zeusa seslenerek, Ey Zeus, fr
lat yldrmlarn, hurdaha et ben i, demektedir. Gcn kay
betmi zavall kollar iin hayflanmaktadr. Nem eia ovalarnda
obanlara musallat olan ba bels bir arslan, Lernadaki Hydra
ylann, fcentauroslar srsn, Erymanthosu yaban dom uzu
nu, Ekhidnann yavrusu bal canavar kpei, dnyann br
ucundaki devleri, altn elma bekisi ejderhay helk etmi olan
bu kollar, artk ona ait deilmi gibi halsizdir. imdi aclar ieri
sinde v e acnacak bir hlde orackta yle ce yatmaktatr. Am a ge
ne de, olundan anasn kendisine getirmesini istemektedir. Onu
hl biraz g kalm elleriyle para para etm eye alacaktr.

143

5ikta ih anete Urayanlar

Btn bu olaylarn esas sulusu Aphroditedir. Bu kral kz

na, lo le ye, Heraklesi k etmi olan odur. Nessos, yalnzca inti
kamn almtr. Deianeira da b yle bir oyuna let edilmitir. O
lu, Heraklese, annesinin evin ierisinde yen i bir rakip kadn g
rnce, bilm eden bu yo la bavurduunu anlatmtr. Annesinin
yapt ey, akn kurtarmaktr. imdi de, basiretsizliinin ceza
sn ekmi, kendisini ldrmtr. Herakles, olaylarn gelime
seyrini rendikten sonra, bir kehanetin bildirdiklerini hatrla
maktadr. Hayatta olm ayan bir kimse tarafndan ldrlm ola
caktr kendisi. Nitekim de yle olmutur. Kendisinden nce l
m olan Nessos, ondan intikamn alm v e kehanet doru k
mtr. imdi artk olundan istedii ey, aclarna son verm esi
dir. Olundan, arkadalarnn yardm yla mee v e yaban erkek
zeytin aalarndan atlm bir odun yn zerinde onu yakp
kl etmesini, kimsesiz kalm olan tole ile de evlenm esini iste
mektedir. Kendi yatana alm olduu bir kadnn bakasna ka
r olmasna gnl raz deildir. Feryat ve gz ya da istem em ek
tedir. Kendisi de azna elikten bir gem vuracak ve feryat etm e
yecektir. Bylece olunun bu ii kolayca yapabilmesini salaya
caktr.
Trakhis Kadnlannda anlatlan yk, Heraklesin bu duygu
lu szleriyle sona ermektedir. Onun yakl, lmszletirilmesi
veya apotheosisi v e daha sonraki hayat ile ilgili olaylarn nasl
gelimi olduunu baka kaynaklardan reniyoruz.
Hyllos, eli varp da babasn yakm aya gnl raz olm aynca,
Herakles, odunlarn tututurulmas iini bakalarndan istemitir.
Sophoklesin bize bildirdiine gre, Philoktetes ( Philoktetes,
802), bir ylan tarafndan ayandan sokulduktan sonra, Lemnos
adasnda aclar ierisinde kvranrken, Heraklesin bandan ge
enleri hatrlam v e onun gibi bir odun yn zerinde yanp

144

9Jerakles ile eianeira

kl olarak aclarndan kurtulmak istemitir. rendiim ize gre,

Herakles, odunlarn tututurulmasn Philoktetesten istemitir;
Philoktetesin bu fedkrlna karlk da ona kendi oklaryla y a
yn vermitir. Philoktetes bu okla Troyal Parisi kasndan y a
ralayacak v e lm ne sebep olacaktr. Daha sonra yksnden
bahsedeceimiz O in one de Paris (Aleksandros) denen bu vefasz
adamn yarasn tedavi etmeyip, onu lm e terkedecektir. Baka
bir rivayete gre ise, odunlar tututurma iini, srlerini otlatr
ken oradan gem ekte olan v e Heraklesin Argonautlar Sefe
rinden arkada olan Poias yapmtr. A p ollod orosa gre ( The
Library, II, VII, 7) Herakles, yayn Philoktetese deil de babas
Poiasa vermitir. A levler ykselirken bir bulut inmi v e Herafciesi kucaklayarak gk grltleri eliinde yava yava ge
ykseltmitir. O vidiusa gre ise, her eye kaadir olan Zeus, Mnichte, Antikensam m lungende (2360) bulunan bir va zo resmin
de grld ekilde (J. D. Beazley, Attik R ed Figure Vase-painters, 2nd ed., O xford, O xford Univ. Press, 1963, Resim 1186.30),
olunu drt atl bir arabayla tamtr yldzlarn arasna. Bu ko
ca yiidin arl da, Gk u ba zerinde tutmakla grevli Titan
Tanr Atlasn ykn hissedilir bir ekilde arttrmtr (Meta
morphoses, IX, 271-273). Herakles orada lmszle kavumu;
Hera ile bartrlm; Heramn Zeustan olm a kz Hebe ile de e v
lenerek ondan iki olan ocuk sahibi olmutur.
Herafclesin lm olay, Sophokles, ApoIIodoros v e O vidiustan baka, SicilyalI Diodoros, Lukianos, Hyginus, Seneca gibi
pek ok klsik m itoloji yazarnn daha ilgisini ekmitir. Hom erosun bize Odysseia'da bildirdiine gre, Odysseus ller lkesinde khin Teiresias ararken, Herafclesi de grmtr. Yann
da Herann kz Hebe de bulunuyormu; gene yay ile oklar y a
nnda imi; okunu, yaynn kiriinde hazr tutuyormu; zeri par
lak gzl arslanlarn, aylarn, yaban domuzlarnn, savalarn ve

145

5)kta hanete Urayanlar

boumalarn tasvirleri ile sslenmi olan gs kemerinin ve

altn okluunun korkun bir grn varm (XI, 602-615). Ki
nik filo zo f Diogenes de ldkten sonra onu ller lkesinde
grmtr. Ona, tek bir Heraklesin hem tanrsal bir varlk olarak
gkte, hem glge bir ruh olarak ller lkesinde, hem de Oite
danda yanp toza topraa karm olarak ayr yerde birden,
ayr kiilik olarak nasl grnebildiini sormutur (Lukianos,
Nekriboi Dialogoi/IIerin Konumalar, XVI, Diogenes ile He-

rakles").
Herakles, plstik sanatlar asndan son derece cazip bulun
mu bir kahramandr. Klsik Dnem sanatlar onu eitli ekil
lerde tasvir eden eserler ortaya koymulardr. Heraklesi anna
yarar bir ekilde tasvir etmi olan bir heykel, bugn Napoli Mil
l Mzesinde bulunmaktadr. Farnese Heraklesi olarak bilinen
bu heykel, Atinal Galykon tarafndan yaplmtr. Figrl Yunan
vazolarn resim leyenler, onun maceralarn, zellikle de yapt
on iki ii, tekrar tekrar v e deiik ekillerde tasvir etm eye zen
gstermilerdir. Heraklesin Hebe ile evlenm esini tasvir eden kr
mz figrl bir Apulia va zo resminde, Aphrodite v e olu Eros ile
Him erosun (Arzunun) dnde hazr bulunduunu; sadan n
ce 480 ylna tarihlenen bu resimde, Erosun, kanatl kk bir
ocuk olarak topluluk zerinde umakta olduunu gryoruz.
Gene kanatl kk bir ocuk olarak tasvir edilmi olan Hime
rosun, Aphroditenin dizi zerine konmu olduuna ahit o lu yo
ruz. Hebe, bir divan zerinde oturmakta; Herakles onun sol tara
fnda ayakta durmaktadr. O heybetli sopas, Hebenin divanna
dayal bir ekilde durmaktadr (T.H. Carpenter, Art and Myth in
Ancient Greece, London, Thames and Hudson, 1991, Resim 234).
Ne var ki, bu gl kahramana kar gsterilen dknlk,
onunla ilgili olan olaylara dolayl bir ekilde karm olanlar

146

JJerakles ile eianeira

glgelem i, bu kiilere zel bir ilgi duym ay deta engellemitir.

Deianeira, bu tutumdan zellikle etkilenmi olan bir kadn kah
ramandr. British Museumda bulunan bir va zo resmi, Herafclesin, Deianeira iin rmak tanrs Akheloos ile yapm olduu
dv tasvir etmektedir. Bazen iki boynuzlu, bazen de tek b o y
nuzlu olarak tasvir edilen bu tanrnn boynuzunu Herakles kr
mtr. Nym phalarn ierisine m eyva v e iek doldurduklar bu
boynuz, sonradan, Bolluk Boynuzu (Cornucopia) olarak n yap
mtr. Gene British Museum ile Atina Mill M zesinde bulunan
iki vazo resmi, Heraklesin Deianeiraya tecavze kalkan Kentauros Nessosu nasl ldrm olduunu gstermektedir. Timothy
Gantz, anlattmz ykde ad geen m itolojik kahramanlarn
grntlerini veren Klsik D nem plstik sanat eserleri hakkn
da bize ayrntl bilgiler verm ektedir ( Early Greek Myth: A Guide
to Literary and Artistic Sources, Baltimore and London, The
Johns Hopkins Univ. Press, 1996, V ol 1, ss. 433-436; Vol 2, Catalogue o f Artistic Representations). O n beinci asrda yaam Flo
ransak ressam v e heykeltra An ton in o Pollaiuolanun Yale ni
versitesi Resim G alerisinde bulunan v e Deianeirann Karln tasvir eden tablosu, olayn canl v e ayrntl bir grnm
n sergilemektedir. Bu mitosa ilgi, bugn de devam etmektedir.
Nitekim, Pablo Picassonun, O vidiusun Metamorphoses adl ese
rini resimlendirmek zere 1931 ylnda yapm olduu bir lithographta, Nessosu, ba geriye doru dm bir vaziyette, gs
n tutarken grm ekteyiz.
Konuya, psikolojik adan baktmzda, Herakles, erkek
olarak kskanlmayacak, sradan diyebileceim iz bir insan deil
dir. O n sekiz yanda bir delikanl iken, Boiotiada Thespiai eh
rinin kral Thespiosun sarayna misafir olmutur. Thespios, he
nz bu yata iken bile baard ilerden dolay n kazanm olan
bir kahramandan bir torun sahibi olm ay istemektedir. Kendisi

147

5lkta 'hanete 'Urayanlar

nin bir badndan veya peh oh odalbtan olm a elli bz bulunmab

tadr. Ne var bi Thespios, olanlarn peb farbna varamam; olan
lar olmu, bir hzndan torun beblerben, elli bz birden hamile
halmtr. Herahles, hzlarn hepsi ile ayr ayr birer gece yatarah
veya bir gece ierisinde hepsini birden dlleyereh bu hzlardan
elli erbeb, elli de hz ocub sahibi olmutur. Bu elli badn onu rahatlatamam olacab bi, bafay iyice ebtibten sonra, A leosun h
z A u geyi bararab ona tecavz etmi; ondan bendisine en ob
benzedii rivayet edilen Telephos isimli bir oul sahibi olmutur.
Atina Mill M zesinde bulunan v e Isadan nce 330 ylna tarihlenen bir bronz ayna, bu tecavz olayn canl bir ebilde gzleri
mizin nne sermebtedir (A. Stewart, Art, Desire, and the Body in
Ancient Greece, Cambridge, Cambridge Univ. Press, 1997, s. 172,
Resim 110). Ayrca, Thebai bral Kreonun hz Megara ile evlen
mi v e bu badndan da, Pindarosa gre sebiz, A p oIIodorosa g
re ise ocub sahibi olmutur. Ancab, Herann delirtmesi ile
Herahles, bu ocuhlarmn n de ldrmtr. Bir rivayete
gre analar da bu bbetten bendisini hurtaramamtr. te olenin babas, zellihle bu olay hatrlamahtadr; hzn bunun iin
verm eb istemem ebtedir Herablese. Kahramanmz, Deianeira ve
yubarda saydmz hadmlarn dnda, sebiz veya dobuz badn
la daha birlemi v e toplam olarab 120 ocub sahibi olmutur. Bu
ocuhlarn byb hm, Herablesin Deianeira ile evlenm esinden
nce sahip olduu ocublar olsa gerehtir; ama bir hmn sonra
dan, Deianeira onu evde beblerben edinmitir. Herahlesin eve
gen v e gzel bir esir badn gndermesi, Deianeirann hshanlh
damarlarn depretirmitir. Hahldr da. Olup bitenler, abn
burtarabilmeb iin onun neden b yle bir yola ba vurmu oldu
unu anlamamza yardm c olmahtadr.
Kshand zaman badn hmnn ne yapaca belli olmaz.
Nitebim, Leubone ile Probris, gerebsiz bir pheye hapldhlar,

148

tason ile S^edeia

kaderin bir oyununa kurban gittikleri iin hayatlarndan olm u

lardr. Deianeira, Leukone v e Prokris, sevdiklerinin sevgisini ba
kalaryla paylamak zorunda kalacaklarn dndkleri iin
gerek veya hayal birtakm kimseleri kskanmlardr. Kendileri
ne ait olduunu dndkleri sevgiyi paylamak istemem iler
dir. M edeia gibi duyguyu birden yaamamlardr. Medeia,
kendisine kar azalan veya yok olan bir sevgiden dolay buna
sebep olan bir kimseyi kskanmakla kalmam, ayn zamanda hased etmi, yani kendi kaybettiinden dolay deil de, bakasnn
kazanm olmasndan dolay da kskanmtr, ErinysIerle bir ya
knl bulunan Aphroditeden alm olduu gle, korkun bir
kin duygusu gelitirmi; kocasndan almak iin, ocuklarn
bile ldrmtr.
Psikolojik bir ifade ile Medeia, kocasnn evlenm ek istedii
kadn ldrerek verdii acnn iddetini artrmak iin ocuklar
n da ldrm; Davran Psikolojisinin bir terimini kullanacak
olursak, Proknenin v e A ed on un ocuklarn ldrm ekle kalma
yp, etlerini de babalarna yedirirken yaptklar trden bir psiko
lojik mekanizmay ileterek, ilk tepkisini takviye etmi, kendin
ce kabul edilebilir bir seviyeye karmtr. Bylece, aileden so
rumlu, onun koruyucusu olan Hera ile, ak iin fedakrlkta bu
lunmay isteyen Aph roditeye birlikte balanm olm ann iinde
yaratt nevrotik atmay, hem ocuklarndan, hem de akn
dan vazgeerek zm eye almtr.

Iason ile Medeia

lasonun babas Aison (Aeson), Kretheus ile T yronun olu
dur. Kretheus, Thessaliada bulunan olkos ehrinin kurucusu
dur. Kretheusun T yrodan olu olmutur. T yronun, Kretheus

149

5ftkta Jhanete Urayanlar

ile evlen m ed en nce, Deniz Tanr Poseidon ile birlemesinden

domu, Pelias ve Neleus adnda iki olu daha vardr, ikisi vey
olm ak zere bu be olan ierisinde, iktidarn esas mirass Aisondur. Aison, tanr soyundan gelm ekte olan vey kardei Peli
as ile yapt taht kavgasnda yenik dm, olu lason ile birlik
te saraydan uzaklatrlmtr. Pelias, z kardei Neleusu da olkos ehrinden uzaklatrarak tek bana iktidar olmutur. Aradan
zaman gemi, lason, pek ok kimseye mrebbilik etmi olan
Kentauros (At-adam ) Kheiron tarafndan bir orm anda gizlice y e
titirilmitir. Bir gn gl v e kuvvetli bir gen olarak kagelmi
v e Peliasa korkulu anlar yaatmaya balamtr. Kheiron tarafn
dan her bakmdan m kem m el bir ekilde yetitirilmi olan la
son, amcasndan babasnn tahtn geri isteyince, Pelias onu
reddetmemi, onu bu ehirden ustaca uzaklatrmann yollarn
aramtr; lasonu, belli bir sre iin de olsa, ok tehlikeli bir y o l
culua km aya ikna etmitir. B ylece ondan kurtulacan san
mtr.
lason, Argo Gemisi ad verilen bir gem i ile Grcistana,
Kolkhise kadar gidecek v e kral Aietesin elinde bulunan altn
postu alp Peliasa getirecektir. Bu yolculuk srasnda pek ok n
l kahraman lasonu yalnz brakmam, bu sefere katlmtr.
Pindarosun, A p oIIod orosun, zellikle de Rodoslu ApoIIoniosun
bize bildirdiine gre, gem ide, aralarnda ozan Orpheus da dahil
olm ak zere, pek ok nl kii bulunmaktadr. Bu yolculua,
nl khinlerin, bilicilerin yannda, Poyraz Rzgr tanr Boreasm oullar Kalais ile Zetes; Dioskurlar olarak veya Gzel Helenann kardeleri olarak bilinen Kastor ile Polydeukes; Aiakosun
iki olu, AkhiIIeusun babas Peleus ile kardei Telamon; daha
nce yksn anlattmz Deianeirann aabeyi M eleagros ile
kocas Herakles de katlmtr. Hepsine bedel bir kahraman olan
Herakles, bu yolculua daha fazla devam edememi, Mysia d e

150

cjason ile 91edeia

nen blged e bir yerde kalmtr. Anlalaca zere, bu kahra

manlar, Troya Sava ncesinde n yapm olan kahramanlardr.
Biz bu yolculuk srasnda, bu kahramanlarn balarndan ge
en servenlerin ayrntlar zerinde duracak deiliz, lason - Medeia ilikisinden doan ackl olaylar dile getirm eye alacaz.
Bu ilikinin Kolkhis ile ilgili ksm, en ayrntl bir ekilde A polloniosun Argonautika adl eserinde, Yunanistana dnldkten
sonraki ksm ise Euripidesin Medeia adl eserinde dile getiril
mitir. Grcistanda ve Argounatlarn dn yolculuu srasnda
cereyan eden olaylara da yer yer temas etmek suretiyle, Medeiann sonraki hayatn ve ocuklarnn bandan geen ackl y
ky, zellikle bu eserlere dayanarak anlatmaya alacaz.

Euripidesin eserlerinden rendiim ize gre, lason, Medeiay kararak, daha dorusu Medeia, lasonla birlikte kaarak
Yunanistana gelmitir. Bu beraberliklerinden iki olan ocuklar
hayat bulmutur. Iolkos kralln ele geirmesi iin, M edeia ko
casna yardm etmek zere plnlar yapmaktadr. Gne Tanr
Heliosun, Pasiphaenin, Kirkenin v e byc tanra Hekatenin
soyundan gelm ekte olan Medeia, bu kadnlar gibi gl bir b
ycdr. Peliasn kzlarnn gzleri nnde, bir koyunu kesip
paraladktan sonra, etlerini kazanda kaynatarak ondan gen ce
cik bir kuzu var etmitir. Pelias'n kzlarna da, babalarn genletirebileceini sylem ektedir. Bu szlere kanm olan kzlar,
babalarn kendi elleriyle dorayarak onun hayatna son verm i
lerdir. stemeyerek M edeiann hilesine let olmulardr. Ancak,
evdeki pazar arya uymam, barbarca ilenmi olan bu cina
yet, byk bir infiale y o l am, lason ailesinin lolkostan kaa
rak Korinthosa snmasna sebep olmutur. Ne var ki, bu sefer
lason rahat durmam, kendisine ve ocuklarna iyi bir istikbal

151

jftkta hanete Urayanlar

salayaca midiyle, Korinthos feral K reonun fez Kreusa (veya

Glaufee) ile evlen m eye fealfemtr.
tasonIa birlifete olabilmefe iin ana yurdunu terfeetmi, byfe fedaferlfelara featlanm olan Medeia, feocasn, bu harefeetinden dolay ar bir dille eletirmektedir. Ona hakaretler et
mekte, ona Alak, rezil demektedir. Alakln yzne vurabil
mek iin daha ar bir sfat bulamadn sylemektedir. Onu,
kendisinin v e ocuklarnn can dman olarak grmekte, y zle
rine nasl bakabildiine hayret etmektedir. Kocasna bu ekilde
hakaretler ederek iini boaltmaktadr. Grcistanda, ate nefesli
boalar sabana koup, ejderhann dilerini lm tarlasna eker
ken ona nasl yardm c olduunu hatrlatmaktadr. Bedenine
srd bir m erhem ile lasonun derisini ate yakmaz, silh ile
mez hle getiren odur. Altn posta bekilik eden ejderhay uyu
tarak, postun gem iye karlmasn salayan da M edeiadr. Baba
s, kamakta olan gem iye yetiem esin diye, gem iye ald erkek
kardeini dorayp denize atmtr; bylece, babas olunun par
alarn toplarken, gem inin uzaklamasn salamtr. Btn
bunlar, lasonun akn kazanmak iindir. O na ilk grd anda
k olmutur. Btn bunlar Aphroditenin buyruuna uyarak
yapmtr. ason ile birlifete lolfeos ehrine gelebilm ek iin, akln
dan ziyade hisleriyle hareket etmi olduunu imdi ok iyi anla
m bulunmaktadr. lasonu kral yapabilm ek iin Pelias zlim ce
ldrmtr. Am a gene de kocasna yaranamamtr. Btn bu
iyiliklerine karlk tason, kendisinden ocuklar bulunmasna
ramen, yeniden evlen m eye kalkmtr. Yem inine ihanet et
mitir. imdi, kocasnn okamalarna nasl tahamml etmi o l
duundan dolay hayflanmaktadr.
Medeia, kendi asndan, byk bir hakszla uradna
inanmaktadr. Bakalar asndan ise, M edeianm yaptklar r

152

<^ason ile Jftedeia

ktc bulunmaktadr. lkesine sndklar Korinthos kral, Medeiann Peliasa yaptklarn bildii iin, onun kendi ailesine de
bir ktlk yapabileceinden korkmaktadr. Bu sebeple Medeiann ocuklarn alp bu lkeyi terketmesini istemektedir. Medeia, kocasn yitirdii gibi, artk yersiz yurtsuz da kalacaktr. Ko
casna, Seninle birlikte gelm ek iin ihanet ettiim vatanma, ba
ba evine mi dneyim ; yoksa Peliasn bedbaht kzlarna m s
naym ? diye sormakta v e yaknmaktadr. Herkesle iyi gein m e
si gerektii hlde, kocasnn houna gidebilmek iin ne kadar hu
sumet varsa zerine ekmitir. Kocasna, onun iin yapt feda
krlklar sayp dkm eye devam ederek, yzst braklm o
cuklaryla bu m em leketten kovulacak olursa, ocuklarn v e k o
casn birok felketten kurtarm olan bir kadna reva grlen
b yle bir davrann, lason iin de, yeni gvey olacak birisi iin
de, kocam an bir leke olacan hatrlatmaktadr.
Korinthos kral Kreona yalvarmalar bir sonu verm edii
gibi, kocas da, gayet bencil bir ekilde, ona, yapm olduu y o l
culuun selmetini, ilhlara, Kypris e, yani Aphroditeye borlu
olduunu sylem ektedir. M edeiaya, zeki bir insan olduunu ve
ancak akn saknlmaz oklar ile vurulduu iin sevdii adam
kurtarmak zorunda kaldn; btn bu iyiliklerin bedelini zaten
fazlasyla dem i olduunu hatrlatmaktadr. Onu, barbar bir
m em lekette yaayaca yerde, alp Yunanistana getirmitir. K ey
fine gre hareket edecei yerde, burada, kanunlara gre hareket
etmek imknna kavumutur.
Medeia, kral Kreon ve kocas lason ile yapt konumalar
dan sonra, bu insanlardan korkun bir ekilde alm aya karar
vermitir. O beyaz tenli krpe kz asona yar etm eyecek, hepsi
ne hak ettikleri cezay verecektir. Balangta onlarla uzlam
gibi grnecektir. Hibir zorluk karmadan kocasndan ayrla

153

5lkta ih anete U rayan lar

can, buradan gideceini v e bocasnn evlenm esini de makul

karladn sylemektedir. Yalnz ocuklarnn babalar ile bir
likte kalmalarn istemekte, bunu, ocuklarnn istikbali iin ge
rekli bulduunu sylem ektedir. zerinden her trl ktlk
phesini attktan sonra, yeni geline, bir iyi niyet iareti olmak
zere ocuklarnn eliyle, bir altn ta ile gzel bir tl elbise ar
maan etmitir. Bir mddet sonra, prenses bunlar giyince, b
yk bir belya atm olduunu anlamakta gecikm eyecektir. Ni
tekim, bana koyduu altn ta kavurucu alevler samaya; ince
tl elbise de kzcazn beyaz tenini kem irm eye balamtr. Tac
bandan atmaya alm, fakat bir trl karamamtr. Ta
deta yapmtr salarna. Daha sonra da gzlerinin ekli v e y
znn gzellii seilem ez olmutur. Zehirin etkisi ile, etleri ke
miklerinden ayrlm aya balamtr. Bu srada kznn odasna ge
len behbaht baba, kendisine neler olabileceini pek dnme
den kznn zerine kapanm, hkrklarla alamaya balam
tr. Ne var ki, zehir ona da bulamtr. Bu kadar zalim ce tertiple
nen bu lm tuzana lnetler yadrdktan sonra, belini dorul
tup kalkmak isteyince, beyaz tln kendisini de sarm olduu
nu grmtr. Kalkmak istemi, kalkamamtr; onun da etleri
kemiklerinden ayrlm aya balamtr. Kz v e babas, bylece,
lmn penesinden bir daha kurtulamamlardr.
Medeia, mutluuna halel getirmi olan bu iki insan ortadan
kaldrdktan sonra, nankr kocasna da iyi bir ders verm ek iste
mitir. Kral v e kzn bu ekilde ldrdkten sonra, nasl olsa o
cuklarn yaatmayacaklarn bildii iin, onlar kendi elleriyle
ldrp babalarna iyi bir ders, unutamayaca bir ac verm eyi
de aklna koymutur. ocuklarn kl darbeleriyle ldrdkten
sonra, ailenin kutsal koruyucusu tanra Heranm m abedine g
trecek, hibir dmann rahatsz edem eyecei bir yere kendi el
leriyle gm ecektir. Byk babas Gnein gnderdii korumal

154

cfason ile 3fedeia

bir arabaya binmi olan M edeiaya ason hibir ey yapam am ak

ta, ona sadece Zeban! dem ekle yetinm ek zorunda kalmakta
dr; onu insanolunun en ziyade nefret ettii bir kadn olarak
grmektedir. Onu, barbar bir lkeden alp Yunanistana getirmii
olduu iin kendisine lanetler yadrmaktadr; ocuklarn ks
kanlna, ihtirasna feda eden bu kadndan nefret ettiini sy
lemektedir.
Medeia asndan olay ac, zc fakat tatmin edicidir. O,
lasona kzn veren v e onu bu lkeden kovm aya kalkan Kreo n dan, Kreonun kzndan v e kocasndan cn almtr. Onun
asndan, btn bunlara sebep olanlar cezalarn ekmilerdir.
Kocas, onun akna hakaret etmitir; bu sefil adam, bundan b y
le, geri kalan hayatnda rahat v e huzur grm eyecek, aka ihane
tin ne dem ek olduunu ac bir ekilde renmi olacaktr. Cere
yan eden olaylardan, M edeiamn da alaca dersler vardr. Medeianm yks, Ariadneninki gibi, vatana, millete ve babaya sada
katsizliin bir ekilde cezalandrlm olduunu da gsterm ekte
dir.
M edeiann Korinthosu terkettikten sonraki davran, Theseus, Hippolytos v e Phaidra konular ilenirken tekrar dile getiri
lecektir. Kskanlk ateiyle deliye dnm, ak v e evlilii ziyan
olmu olan bu cani ruhlu byc kadnn maceralar, iaret etti
imiz zere, Rodoslu A p ollon iosun Argomautika adl eseriyle,
Euripidesin Medeia'smda uzun uzun anlatlmtr. A yrca Senecann Medea, CorneiIIein M edee adl tragedialar da, M edeiann
ackl yksn dile getirmek zere yazlmtr. Aclarndaki de
rinlik dolaysyla Medeia, Cherubininin v e Charpentiernin M e dea ve Medee adl operalarna da konu olmutur.
Ressamlar da ason ile M edeiann yksne ilgi duymular
dr. Mitosu anlatrken belirttiimiz temalar ilem eye v e bir halk

155

5ikta hanete Urayanlar

yorum lam as eklinde ortaya koym aya alan bir Lukania vazo
resmi, olup biten ackl olaylardan sonra, M edeiann Korinthostan kan bize ayrntlaryla verm ektedir. Fort W orthtaki
Kimbal Sanat M zesinde bulunan v e Isadan nce 400 yllarna
tarihlenen bu krmz figrl v a zo resminde, M edeiay bir
Phrygia m iferi giymi olarak grm ekteyiz. Byk babas G
nein (H eliosun) verdii arabay, ylan bal iki ejderha ekm ek
tedir. ii bo bir gne deseni, Heliosun, arabay ep eevre ko
ruma altna alm olduunu gstermektedir. Sa alt kede, o
cuklarn cesetlerinin bir sunak zerine yatrlm olduklarn v e
ayak ularnda yal v e zntl bir stnine ile bir mrebbiyenin
beklem ekte olduunu gryoruz. Bu insanlar, sanki salarn
balarn yo lu y or gibidirler. Sol alt kede ise, lason, havalara
ykselm ekte olan arabaya doru bir eyler sylem eye almak
tadr. Havada ise, iki tane kanatl Erinys, olan biteni izlem ekle
megul grnm ektedir.
Bat dnyasnda, Rnesanstan bu yana, A rgo gemisi m ace
ralar da dahil olm ak zere, M edeia konusuna duyulan ilgi b
yk olmutur. Plstik sanatlardan vereceim iz snrl iki rnek,
zaman ierisinde bu ilginin nasl devam etmi olduunu da gs
terecektir. Nitekim, on beinci asrda yaam Floransak ressam
Francesco Pesellinonun v e rencilerinin seri hlinde yapm
olduu resimler, Argonautikay pek ok yn yle resm edecek
kadar oktur. O n dokuzuncu asrda yaplm olan ok nl tab
lolardan birisi, bu ilginin canl tutulduunun bir rneini v e r
mektedir. Romantik Fransz ressamlarndan Eugne Delacroix
(1798-1863) tarafndan yaplm olan bu tablo, bugn Louvre Mzesinde bulunmakta v e M edeiay kucanda ocuklar, elinde
haneriyle resmetmektedir; delice yaanm olan bir ruh hlini
ok canl bir ekilde gzlerim izin nne sermektedir.

156

<jaso ile Jfedeia

M edeiamn, Kolkhisteyken, Agam em n on un kz tphigeneiannkine benzeyen, yurduna gelen yabanclar Artemis/Hakate

adna kurban etm ek gibi bir grevi vardr. lasonun da, oraya git
tii zaman, bana b yle bir felketin gelm em esi iin, bir are
dnmek gerekmektedir. Argonautikann nc Kitabnn
hem en banda, Hera ile Athenann, gzde kahramanlar lasonun altn postu alp sa salim yurduna dnebilm esi iin ne
yapmalar gerektiini tartmakta olduklarn gryoruz. Aphroditenin yardm n istem eye karar vermilerdir. Aphrodite, koca
s Hephaistosun ona kendi eliyle yapt bir sarayda oturmakta
dr. Kocas ie gitmi, Aphrodite evd e yalnzdr; yz kapya d
nk bir ekilde zeri ilemeli bir sandalyede oturmaktadr. Sa
larn, kvrm kvrm beyaz omuzlar zerine dkm eden nce, al
tn bir tarakla taramaktadr. Aphrodite, tanralar buyur edip iki
rahat sandalyeye oturttuktan v e onlara, kendisine eref verd ik le
rini syledikten sonra, ziyaret sebeplerini sormaktadr, iki tanr
a, Aphroditenin yaramaz olu Erosun Aietes'in kz M edeiay
lasona k etmesini istemektedirler. Aphrodite, bu istei on ay
lam v e Erosun bir oku gidip M edeiann kalbine saplanmtr.
Aphrodite, ayrca, M edeiann lasona olan tutkusunu bir ak ik
siriyle canl tutacana dair bir de sz vermitir. te lason, baa
rsn bu tanralarn yardm na borlu olacak, grdmz ze
re, M edeiann bu iteki roln kk grecek veya yok farzedecektir (III, 28 v e sonras).
Gene, Dnya Tarihi (Bibliotheke Historike) yazar SicilyalI
D iodorostan v e Argonoutika yazar A p ollon iostan, asonun,
M edeia ile evlen ecein e dair bir sz verm i olduunu, fakat v e
faszlna iaret olarak, bu szn unutur gibi olduunu v e e v li
liini ancak bir em r-i vki ile gerekletirmek zorunda kaldn
reniyoruz. imdi geriye dnp, efsanenin ileniini deiik bir
adan tekrar gzden geirm eye alalm. SicilyalI D iodorostan

157

5lkta hanete Urayanlar

kaynaklanan bir efsaneye gre Medeia, babasnn, lkesine ge

len yolcular ldrm e politikasna kar kan, insancl politika
gden bir prensestir. Ne var ki, benimsemi olduu insancl p o
litika yznden, babasn kzdrm, Aietes, bu yzden kzn hap
se attrm, fakat M edeia kendisini kolayca hapisten kurtarmay
baarmtr. te bu olay, ArgonautIarn Kolkhise ayak bastklar
srada olmutur. Medeia, bu sebeple, bu yeni gelenlerle kader
birlii yapm ak istemektedir. Kendisiyle evlen ecein e dair sz
verdii takdirde, lasona yardm edecektir (D iodoros, IV, 45 ve
sonras). lason bu sz verdikten sonradr ki, M edeia ona, daha
nce szn ettiim iz yardm larda bulunmutur; fakat, lason ile
M edeia hem en evlenm em ilerdir. Sada solda bir hayli dola
mlar, nihayet Odysseusu da misafir etmi olan Phaiaklarn
kral Alkinoosun lkesine gelm iler v e orada kraln kars Aretenin zorlam asyla evlenmilerdir.
yknn bu ksm Argonaukada ayrntl bir ekilde v eril
mektedir (IV, 1054 v e sonras). Kolkhisliler, silhlarn kuanarak
Alkinoosun yanna gelmiler, M edeiay babasna geri gtrmek
istemektedirler. Alkinoos, bakire olmas hlinde, kz babasna
geri verm eyi dnmektedir. Ancak, kralie Arete, bu mutsuz k
z Kolkhislilerden kurtarmas iin ona yalvarm; onu, tanma
dklar, ismini bile bilm edikleri uzak diyarlarn bir kralna, kzn
babas olan Aietese geri verm ekten vazgeirm eye almtr.
M edeiann ektii aclar, onu da zmektedir. Arete, kocasnn
kararn gizlice M edeiaya bildirmi v e kap Makris maarasnda
lasonla birlem elerini salamtr. Bu maara, bir zamanlar Herann gazabndan kurtulmak iin bebek Dionysosun sakland
iki girili bir maaradr v e adn da Dionysosa bakan kzn adn
dan almtr.
M edeia ile ilgili birtakm efsaneler daha bulunmaktadr.
tanesine daha ksaca temas etm eye alalm. lason, baba yurdu

158

ars le Qinone

olkosa dndkten sonra, M edeiann, bocasna yaranmak iin

neler yapm olduunu Euripidesin Medeia'smdan ayrntl bir
ekilde renm i bulunuyoruz. Ancak Eurpides, efsaneye, dier
anlatm ekillerinde bulunmayan duygusal bir unsur ilve ede
rek, M edeiann ocuklarn kendisinin ldrdn sylem ek
tedir. Pausanias ise, M edeiann ocuklarn Korinthoslularm l
drdklerini, annelerinin verdii elbise ile tac kralieye gtr
dkleri iin onlarn taa tutulduklarn sylem ektedir ( G uide to

Greece, II, 3, 6; Peter Levi evirisi, London; Penguin Books, 1979,

Vol 1, s. 139). Euripidesin M edeia adl eseri, pek ok yazar ve
sanaty etkilemi olan bu nl tragedias, M edeiamn Atinaya
ka ile son bulmaktadr. Halbuki, efsanenin sonuna bakt
mzda, M edeiann sonradan baba diyar Kolkhise geri dnd
ne, babasn tahttan indirmi olan Perseusu ldrp Aietesi tek
rar tahta oturttuuna ahit oluyoruz. Hatt, A p ollodoros bize
( E pito m e , V, 5), Peleusun nl olu AkhiIIeus ldkten v e ke
mikleri Patroklosunkilerle kartrlp Beyaz Adada gm ldk
ten sonra, M edeiamn, Mutlular Adasnda AkhiIIeus ile evlenm i
olduunu da sylemektedir.

P a *i$

ile

O in o n e

Troya kral Priam osun ikinci kars Hekabe, gnn birinde

bir fala baktrm v e bir olan ocuk douracan renmitir.
Bu ocuk, Priamos ile Hekabenin Hektordan sonra doacak
ikinci oludur. Hekabe, ayrca, hamile iken bir de rya grm
tr. Ryasnda, alev alev yanan bir odun paras dourmaktadr.
Bu odun paras, btn Troya ehrini yakp yok edecei gibi, Ida
dan bile atee verecektir. rktc bir ryadr bu. Priamos, bu
acayip ryann ne anlama geleceini olu Aisakosa sormutur.
Aisakos, onun ilk kars Arisbeden olm a oludur, M eropsn da

159

jftkta 'hanete U ray an lar

torunudur. Aisakos, rya yorum lam a yeteneini byk babas

M eropstan almtr. Aisakos, yapt yorumda, doacak ocuun
Troyamn yok olmasna sebep olacan, bu ocuun doar d o
maz ldrlmesi gerektiini Priam osa tavsiye etmitir. Khinlik
sanatn A p o llo n dan rendikten sonra ona kendisini verm eyi
reddeden v e bu yzden sylediine kimsenin inanmad Kassandra da, sonralar benzer bir kehanette bulunmutur. Bu keha
netlerin de ortaya koyduu gibi, Paris yznden Troyann ba
na gerekten byk bellar gelmitir.
ocuk dounca, ldrlm ek zere Priam osun oban ba
A gelaosun eline teslim edilmitir. Ne var ki, yumuak kalpli bir
insan olan Agelaos ocua kyamam ve onu dada ssz bir y e r
de brakmtr. Baka bir rivayete gre de, olunun ldrlm esi
ni istem eyen Hekabe, obana rvet vererek olunun hayatn
kurtarmak istemitir. Agelaos, emri yerine getirdiini kantlamak
iin bir kpek dili kesmi v e getirip Priamosa vermitir. Bu sra
da Paris, dada obanlar tarafndan bulunmu, korunmu v e b
ytlmtr. obanlar, kendileri tarafndan korunmu olan bu
ocua, bu yzden, korunmu anlamna gelen Aleksandros
adn verm ilerdir. Daha yaygn bir rivayete gre de, Priam osun
ua Agelaos, Parisi dada terkettikten sonra, ocuu be gn
sreyle bir ay em zirip bakmtr. Bu birka gn getikten sonra,
merak edip ocuu brakt yere tekrar gelen Agelaos, onun h
l yaamakta olduunu grnce, Parisi yanm a alm v e hi kim
seye bir ey sylem eden kendi ocuu imi gibi bytm eye ba
lamtr. Kral soyundan gelmi olan bu ocuk, zamanla serpil
mi, zeki, olaanst gzellikte, gl ve cesur bir delikanl o l
mutur. Delikanlla henz ayak bast bir srada, bir grup sr
hrszn takip ederek alman hayvanlar geri alm, bu yzden
ona Agelaos, korunmu anlamna geldii gibi koruyucu anla
mna da gelen Aleksandros adn vermitir v e onu bundan b yle

160

<paris ile Oinone

srlerinin oban yapmtr. Paris, dada srlerini otlatrken

iki boay birbiriyle kaptrmaktan zevk alr, dv kazanan
boalarn balarn ieklerden yaplm elenklerle v eya talar
la ssler; baarl boalar, komu srlerin boalaryla kaptrr,
kazanana dller verirmi. Birgn Paris, kendi boasn yenene
altn bir ta hediye edeceini iln edince, Sava Tanr Ares de e
kil deitirerek bu yarm aya katlm v e Parisin boasn ye n e
rek dle hak kazanmtr. Sylendiine gre, Paris, hi tereddt
etmeden, yenen boaya dln vererek O lym poslularn indin
de drstln kantlamtr. Zeusun gzel tanrann g
zellik yarmasnda onu hakem olarak semesinde, bu olayn et
kisinin byk bir rol olduu sylenir.
Gnlerden bir gn, tanrlar ve tanralar Thessaliada bir d
n trenine katlmlardr. Yiyorlar, iiyorlar, oynuyorlar, Apollon ile Musalarn kardklar gzel nam eleri dinliyorlar, gnle
rini gn ediyorlarm. Ne olur, ne olm az diye v eya keyiflerini ka
rmasn diye de Nifak Tanra Erisi dne davet etm em iler
dir. Bu davet, bu ziyafet, ihtiyar deniz tanrs Nereusun kzlarn
dan Thetis ile Akhilleusun babas Peleusun evlenm eleri d ola y
syla yaplyorm u. Ne var ki, Thetisin kz kardei Am phitrite ile
enitesi Poseidon, yeni evlileri gelin odasna doru gtrrken,
istenm eyen tanra Eris, gizlice ieriye girmi v e zerinde En
gzel olana yazl bir altn elm ay Herann, Athenann v e Aphroditenin oturduu tarafa doru yuvarlayvermitir. Hermes, el
may yerden alm v e zerindeki yazy okumutur. Kendilerine
gvenen, gzelliklerinden emin olan tanra da elm aya sahip
kmaya v e ekim eye balaynca, Zeus araya girip taraflar y a
ttrm ve kimin daha gzel olduu konusunda tarafsz olam a
yaca iin, sem e iini bir bakasna brakacan sylemitir,
da danda gzel olduu kadar, gzeli de seven birisi olan Pa
risin, gzel olan da ayrd etmesini bilebileceini syleyerek bu

161

5ikta hanete Urayanlar

sem e iini onun yapacan bildirmitir. Bu ii kendisinin yap

mas doru olmayacaktr; nk bu gzelden birisi kars, di
er ikisi de kzlardr. Zeus, b yle dnmekte hakldr. Bu se
m eyi tanralar yapacak olsa, iin iine kadn kskanl girecek
tir. Hephaistos, Aphroditenin kocasdr. Erkeklerin gzdesi olan
Aphrodite, Poseidon, Ares, Hermes v e Dionysos ile gizlice sevi
mi v e bu tanrlardan ocuk sahibi bile olmutur. ApoIIon gzel
den ok iyi anlayan bir tanrdr ama, o da Aphroditeyi teden
beri zleyip durmaktadr. Bunun iindir ki, tanrlar ve tanralar
arasnda bu sem e iini tarafsz bir ekilde yapabilecek bir kimse
yoktur. Tanralar, aresiz, Hermesin nclnde Parisin y a
amakta olduu, obanlk ettii Ida dana (Kaz dana) gidip,
orada yaracaklardr.
Hermes, tanralara Paris hakknda bilgi verm ekte v e onun
aslnda kral soyundan gelm e birisi olduunu sylemektedir. De
delerinin dedesi Dardanos, Zeusun oludur. Parisin, O lym posta tanrlara sunuculuk yapmakta olan gzel G anym edesle,
Zeusun gzdesi olan o yakkl olanla akrabal bulunmakta
dr. Grld zere, Paris sradan bir kimse deildir. Hermes
onun tarafsz davranacandan hi phesi olm adn sy leye
rek, tanralarn endielerini giderm eye almtr. tanra da
kendisinden emindir; tarafsz davranacak bir hakemden korka
cak bir taraflar yoktur. Aphrodite, gzelliinden yle em indir ki,
G ecenin kz alayc tanra M om osun karsna bile kmaktan
ekinm eyecektir; nk alay edilebilecek hibir yan yoktur. Hera da kendisinden ok emindir; Aphroditenin sevgilisi Ares bile
hakemlik edecek olsa, m eydan okumaya, gzelliini sergilem e
ye hazrdr. Athena, erkek eli dem em i bir tanra olduu iin,
biraz ekingendir. Erkek tecrbeleri bulunan bu tanralarn ulu
orta davranlar karsnda, yanaklar biraz kzarr gibi o lu yo r
dur, ama gzel olmasna o da ok gzel bir tanradr v e bunun

162

<paris ile Oinone

bilincindedir. da dana doru giderken kendi aralarnda ko

numaktadrlar. Aphrodite, Parisin evli olup olm adn sormu
ve Hermesten Evli gibi birey cevabn almtr. Paris, dal bir
kadnla yayordur. Athena, Hermesten Parisin savamay, dn
yaya n salmak isteyip istemediini sormutur. da dana gel
diklerinde, Hera, Aphroditeye nm ze d, sen buralar iyi
bilirsin diyerek lf atmtr; nk o bu dada Aineiasn babas
Ankhises ile gizlice buluup sevimitir, Hera da bunu bilm ekte
dir.
Hermes ile tanra, Priam osun olu Parisi,.Gargaros Tepesinde srsn otlatrken bulmulardr. Hermes, Parise Zeusun emrini iletmitir; elmay, kimi gzel bulursa ona verecek
tir. Aslnda, bu tanralar gzellikte birbirlerinden aa deildir
ler. Paris, tanralar giyinikken ve bir arada iken bir karar
verm eye alrsa da, hem en yle bir rpda verilebilecek bir ka
rar deildir bu. Paris, verecei karardan tr, tanralarn ken
disine kzmayacaklarna dair bir sz alr. Onlardan, verdii kara
rn tam ve hakl olabilm esi iin soyunmalarn ister. Tanralar
buna da raz olurlar. Ancak, soyunduklar zaman Aphrodite, b
y leyici m em eliini veya kemerini zecek; Athena da, rkt
c miferini bandan karp bir tarafa koyacaktr. yle yapm
lardr. Hermes ban baka bir tarafa evirmi; tanra btn
gzelliklerini sergilem ek zere soyunmutur. Bu gzellik tablosu
karsnda Paris ne yapacan arm, donup kalmtr. Slim
bir karar verebilm ek iin tanralar teker teker grm ek istemi
tir. Paris, nce Heraya bakm; tekiler ekilmitir. Hera ona,
usulca, verecei armaana karlk, kendisinin de bir armaan
vereceini; onu en gzel olarak setii takdirde, kendisini btn
Asyann efendisi yapacan sylemitir. Athena da ona rvet
teklif etmitir. Athena, kendisini setii takdirde, onu savalarn
yen ilm ez adam yapacak, an v e eref hep onun olacaktr. Pek

163

jftkta Abnete Urayanlar

ok lkeyi ele geirm esinde yardm c olacaktr. Sra Aphrodi

tey e gelince, Paris, ona da inceden inceye bakmtr. Aphroditc
de ona rvet teklif etmitir. Elmaya karlk, dnyann en gzel
kadnn ona k edecek, sevsin v e sevilsin diye yaratlm olan
bu kadn karp lkesine gtrm ede yardm c olacaktr.
Aph roditenin Paris ile konumas tekilerden biraz daha
uzun srmtr. Aphrodite, Parise Gensin, gzelsin, Frikyada
(Phrygiada) bir ein daha yok demitir. Bu dalar, tepeleri, ka
yalar brakp ehre inmesini, gzelliini bu yaban yerlerde har
camamas, soldurmamas gerektiini sylemitir. O in on eyi kas
tederek, b yle kaba bir kyl gzeli ile yaayacana, Yunanis
tann en gzel kadn olan Helena ile birlikte olabileceini, Helenann kendisi kadar dilber bir kadn olduunu; Helenann Parisi
grnce ona k olacan, peinden geleceini, kendisini Pa
rise vereceini, sylemitir. Helenann Ledann kz olduunu;
Zeusun Leday kuu klna girerek dlledii iin kzn teninin
pamuklar gibi beyaz olduunu; onun, bir yumurta ierisinde
dllenip byd iin, pek narin yapl bir dilber olduunu,
sylemitir. Daha pek ok ey sylemitir. Pek ok kimsenin ona
k olduunu, hatt onu karmaya teebbs ettiini, ama onun
Pelopsun oullarndan M anelaosu tercih ettiini ve onunla evli
bulunduunu; Paris istedii takdirde, kzn akln elebileceim ,
onu Paris ile evlen m eye raz edebileceini sylemitir. Helenann gnl verip Parisin ardna deceini, bu ite hibir yar
dm esirgem eyeceini, olu Ak (Eros) ile Arzuyu (H im erosu)
yanna vereceini, Akn kadnn gnlne gireceini, Arzunun
da btn yanlarn saracan, kendisinin de o sralarda orada
olacan, bunlardan baka Peithoyu (tknay), zarafet tanrala
r KharisIeri, Dilek ile Dn (H ym nenaiosu) de yanna alaca
n, hatt Ankhisesten olm a olu Aineias bile yanna korum a
c olarak verecein i bildirmitir.

164

Paris ile Oinone

an, eref, kahramanlk, dvkenlik Parisin ok holand

eyler deildir. O gzeldir, gzelin v e gzelliin peindedir. Bu
yzden Aphroditenin szleri iyice iine ilemitir; daha imdi
den Helenaya k olmu gibidir. Helena karlnda Aphroditeye altn elm ay verecek ve mkfatn da alacaktr. Bylece,
Aphrodite, altn elm ay kazanabilmek iin evli bir erkekle, evli
bir kadn birbirine k edecek v e bir yuva kuraym derken, iki
yuvay birden ykacaktr. Paris, da da, pnarlarn da terkedecektir; da terketm ekle kalmayacak, babaln da, srlerini de
terkedecektir. Sevdii kadn O in o n eyi de terkedecektir. Sevgili
O in on esinin adn kazd aalar, o gzelim vadileri de terke
decektir. O inone, onun ilk akdr. Paris, dada obanlk eder
ken ona rastlam, k olmutur. O inone, rmak tanrs Kebrenin kzdr-, bir su perisi, bir pnar nymphasdr. O in on e ona
Korythos adnda bir olan ocuk da dourmutur. Ana-Tanra
Rheia, O in on eye kehanette bulunma sanatn, Ap ollon da bek
reti karl yaralar v e hastalar iyiletirme sanatn retmitir.
Zavall kadn, olacaklar nceden biliyordur; bu yzden Parisi
uyarm, gitmemesi iin de yalvarmtr. Gene de, yaraland za
man kendisini arayp bulmasn, yaralarn ancak kendisinin iyi
letirebileceini sylemitir. Ne var ki, Parisin gz hibir ey
grmemi, O in o n eyi de, olunu da, da da terkedip T royaya
dnmtr. Artk ok yaydan km, olacaklar birbirini izlem eye
balamtr. Bundan sonra, Aphroditenin, Parisin ak iin syle
dikleri birer birer gereklem eye balamtr. Bostondaki Gzel
Sanatlar M zesinde bulunan (13.186) v e Isadan nce 480 ylm a
tarihlenen krmz figrl bir Attika vazo resminde (J. D. Beazley,
Attic Red Figure Vase-painters, 2nd ed., O xford, O xford Univ.
Press, 1963, Resim 458.1), Aphroditenin Parise vadettii yardm
larn hepsini yerine getirdiini grm ekteyiz. Aineias, Paris v e He
lenaya nclk etmi; Eros ile Peitho, Helenann bana bir ta

165

kta ih anete Urayanlar

yerletirerek onu taltif etmitir; Aphrodite de onlar cesaretlen

dirm eye almtr. Am a i bu kadarla bitm eyecek, Paris-Helena
ak, balangtaki kehanetin dorulanmasna, byk bir savan
patlak verm esine v e bu savan sonunda Troya ehrinin yanp y
klmasna sebep olacaktr.
Paris, ehre inmi, kim olduu m eydana kmtr; nk
daa brakld zaman zerini saran ilemeli kunda beraberin
de getirmitir. Parisin kardei Kassandra hari, Priamos v e btn
saray halk bundan byk bir mutluluk duymutur. O zlem d o
lu gnler geip gitmi, Paris, artk bir Troya prensi olarak arala
rna katlmtr. Bir gem i hazrlanmtr. Paris, yanndaki heyetle
birlikte Yunanistana, spartaya gidecektir. sparta kral Menelaos onu evinde arlam, kars Helena ile tantrmtr, fakat Pa
ris, M enelaosun bir cenaze merasimi iin evinden uzakta bulun
duu bir srada, kendisine k olan Helenay, kendisine dosta
evini am olan bir adamn karsn, R om ada Laterian Mzesinde bulunan bir basso-relievoda grld ekilde, hibir di
renm e ile karlamadan kararak Troyaya getirmitir. Helenay geriye almak iin btn Yunan ehir devletleri birleerek,
gem iler dolusu kahraman Troya surlarnn nne gelmi, baz
Trakya v e Anadolu ehir devletleri de T royadan yana savaa ka
tlmlardr. H om erosun lyada destannda anlatt bu nl sa
va, on yl srmtr. Tanrlar da savaa katlmlardr. zellikle
Anadolulu tanr v e tanralar, Apollon, Artemis ve Aphrodite
Troyallardan yana olmu; Hera, Athena bata olmak zere pek
ok tanr v e tanra da Akhalar denen Yunanllarn tarafn tut
mutur. Yarma srasnda uradklar hezimetten dolay Hera ve
Athena ne kadar kinleri varsa bu vesileyle ortaya dkm eye al
mlardr. Her iki taraftan da pek ok yiit lmtr. Aphrodite,
sava boyunca Parise byk destek olmutur. nl kahraman
lardan Akhilleus, Parisin aabeyi Hektoru ldrm; Paris de,

166

<paris ile Oinone

A p o llo n un ynelttii bir ok ile AbhiIIeusu topuundan yarala

yarak br dnyaya gndermitir. nk, yegn e ok ileyen y e
ri orasdr. Anas Thetis onu lmsz klmak iin topuundan
yakalayp atee tuttuu iin oras zayf kalmtr. Grdmz
zere, Herakles lrken, Hydra ylannn zehirli kanna batrd
oklarn Philoktetese vermitir. Troya Savana sonradan katl
m olan Philoktetesin att bir ok, Parisi basndan ar bir e
kilde yaralam v e onu lmn eiine getirmitir. te o zaman
Paris, O in o n enin kendisini iyiletirebilecei konusunda syledi
i szleri hatrlamtr. Tamamen unuttuu o sdk sevgilisini,
ancak v e ancak o zaman hatrlamtr. Am a artk ok ge kalm
tr.
Baka bir rivayete gre, Philoktetes nce boa giden bir ok
atmtr; ikinci defa att bir ok ile Parisi yay tutan elinden, att
nc ok ile de sa gznden, bir ok daha atarak topuun
dan ar bir ekilde yaralamtr, tpk Parisin Akhilleusu yarala
d gibi. Paris, bu yaray aldktan sonra, M enelaosun yetiip ii
ni bitirmesine frsat verm eden, topallaya topallaya Troya surlar
nn ierisine kam v e hayatn kurtarmaya almtr. Yaral
Paris, O in on enin yaralar tedavi etmedeki hnerini bildii iin,
arkadalarndan kendisini 1da dana, eski evine gtrm elerini
istemitir. Ne var ki, O in on e bu vefasz adama yardm etm eyi
reddetmitir. Ya da O inone, Parisi hem en iyiletirmek istemi,
fakat babas kendisine engel olmutur; evini terkeden, yurdunu
felkete srekleyen bu adamn hak ettii cezay ekmesini iste
mitir. Nitekim, Paris evinden ayrlp Troyaya geri dnerken y o l
da, 1da danda lmtr. Eski oban arkadalar, onu bir ayrn
ortasna tamlar, lsn yakmak, onun iin yaplmas gere
ken kutsal grevi yerin e getirebilm ek iin 1da dann kurumu
ral amlarm kesip tamlar, byk bir odun yn hazrla
mlardr. Btn Ida da, gen yata hayatn kaybeden sevgili

167

jftkta ih an ete Urayanlar

obanlarna sessiz sessiz alam aya balamtr. Odunlar tututu

rulmu v e Paris artk yaklm aya balamtr.
Dier taraftan O inone, Parisi iyiletirm eyi reddettii iin
piman olmutur; bu yzden byk aclar ierisinde kvranmak
tadr. Bir zamanlar Aphroditenin iine doldurduu ak atei ile
hl yanp tutumaktadr. Karanlk basmaya balam, gece o l
mutur. O inone, Parisin yardm na komak iin evinden deli gi
bi frlam, sarp yam alar geerek, kayalklar zerinden atlaya
rak, st ba yrtlarak, kylarnda oynatklar dereleri, aylar
bir rpda geerek sevgilisini kurtarabilmek iin var kuvvetiyle
komaya, Parise ulamaya almtr. Birlikte obanlk ettikleri,
sevitikleri o yem yeil ayrlar rzgr gibi geip, uzakta oban
larn yakt byk bir atein klarn grd zaman, ii bir tu
haf olmutur. Artk onun iin de yaamann bir anlam kalma
mtr. Zaten Paris gideli beri evinden pek kmaz, gnein d o
up battn bile farketmez olmutur. Atein yanna vardnda,
Parisin vcudunu alevlerin sarm olduunu grmtr. Bu du
rumda, birlikte lm ekten baka yapabilecei bir ey kalmamtr.
yle yapmtr da. Kaldrp kendisini bu koca ate ynn ortas
na atmtr. Klleri Parisin kllerine karm; ruhu aclarndan
ancak o zaman kurtulabilmitir.
A p o llo d o ro stan naklen rendiim iz bir baka rivayete g
re {The Library, III, XII, 6; J. G. Frazer evirisi, Cambridge, Mass,
Harvard Univ. Press, 1921, V ol 2, s. 51) Paris, kendisini tedavi et
mek istem eyen O in o n eden ayrldktan sonra, tekrar Troyaya
dnm v e orada lmtr. O inone, yaptndan dolay piman
lk duymu, ifal otlarn v eya illarn sepetine doldurup Tro
y a ya geldii zaman, Parisin oktan lm olduunu grmtr.
Bunun zerine O inone, kendisini asarak intihar etmitir. Baka
bir rivayete gre ise, kendisini Troya surlarndan aa atm v e

168

Paris ile Qinone

ya kendisini Parisin cenazesinin yakld atein ortasna atarak

hayatna son vermitir.

Btn bu olaylar niin m eydana gelmitir? Sebep, Nifak

tanrasna kar yaplan kabalk mdr? Bir rivayete gre, nifak
tanras Eris, kk grlm, hor grlm, gcn kantla
yabilm ek v e kendisine kar yaplan saygszln intikamn ala
bilm ek iin tanrlara v e tanralara bu oyunu oynamtr. l m
szlerin arasna nifak sokmutur. Yaplan yarm ada altn elm a
y Aphrodite kazanm; Tanra verdii sz tutmu, Helenay
T royaya karabilmesi iin Parise yardm etmi, bu ise, m itolo
jik inanca g re savaa v e lmszlerin ayr cephelerde sava
malarna y o l amtr. Hera v e Athena, gzellikte kaybettikleri
itibarlarnn acsn Paristen, dolaysyla btn Troyallardan ve
onlara yardm a koan Trakya v e Anadolu halkndan karmaya
almtr. Akla gelen dier bir soru da udur: Aphrodite, Helenay b yle bir ilikiye niin srklemitir? Baka bir gzel kadn
bulup Parisi ona k edebilirdi. Bu ekilde hareket etmemi,
H elenay, hatt btn kz kardelerini hedef olarak semi, o n
lara aalk bir g re v yklemitir. Helena, namuslu bir ev kad
n, bir anne iken, niin yabanc birisine k olmutur? Niin
H erm ione isimli kzn, kocasn v e yurdunu terkederek iffetsiz
bir davran ierisine srklenmitir? H elenann ablas Timandra da Helena gibi hareket etmi v e kocasn terkedip baka biri
sine kamtr. H elenann dier kz kardei KIytaimestra da A g a
m em non savata iken baka birisi ile iliki kurmu, sonunda
ile birlik olup kocasn ldrmtr. Timandrann ibadette
kusur edip A p h rod iteyi kzdrdn biliyoruz; fakat Tyndareosun dier kzlar v e y a Atreusun gelinleri niye bu ekilde hare
ket etmilerdir?

169

J^kta ih anete ^Urayanlar

Bir rivayete gre, Helenann ihaneti, aile balarna kar

gsterdii bu saygszlk, Babas Tyndareosun yzndendir,
nk Tyndareos Aphroditeye ibadette kusur etmi, ona adaklar
sunmay ihmal etmitir. lmszler, ihmal edilm eye ve saygsz
la hibir ekilde tahamml edem ezler. Nitekim, Giri bl
mnde de iaret ettiimiz zere, Aphrodite, kendisine ibadette
kusur eden Lemnoslu kadnlarn vcutlarna ar bir koku mu
sallat etmi, erkekler onlardan ke bucak kaar olmutur. Kb
rs kral Kinyrasn kzlarn, kutsallna saygszlk etm eye kal
ktklar iin, birer yosm a yapm, nlerine kan erkeklerle k
pekler gibi ilikide bulunmaya mahkm etmitir. Aphrodite, Diom edese de ar bir ceza vermitir. Troya Sava srasnda Aphroditeyi elinden yaralam olduu iin, bu kahramann adam
larn kulara dntrmtr. Bu v e bunun gibi olaylar gz
nnde bulunduracak olursak, Aphrodite, babasnn yapt bir
saygszlktan tr, kzlarndan almaya kalkm olabilir. Helenay, kendi gelini Psykhe olaynda olduu gibi, ok gzel bu
lup kskanm da olabilir.
Dier ynden, Helena v e KIytaimestra, Tantalosun torunu
nun torunlardr. nsann Yaradl yks blmnde grd
mz zere, Lidya (Lydia) kral Tantalos, tanrlara byk bir
saygszlk etmi, olu Pelopsu dorayarak lmszlere onunla
bir ziyafet ekm eye kalkmtr. D em eterin dnda btn tanr
lar kendilerine kar oynanm olan bu aalayc oyunun fark
na varp, yem ei yem em ilerdir. Zeus v eya Poseidon ocuu
tekrar canlandrp D em eterin yedii omuzun yerine de fildiin
den yeni bir om uz takmtr. Tantalosun ne biim bir cezaya
arptrlm olduuna daha nce iaret etmitik. Bunun yannda
Pelops, Deniz Tanr Poseidon un gnl verdii yakkl bir d eli
kanldr; Zeusun olan Ganym edes gibi, Poseidonun arap su
nuculuunu yapmtr. Aileden sorumlu bir tanra olarak He-

170

<paris ile Oinone

rann bu tip erkek-erkee olan ilikilere ok fazla kzm olduu

nu biliyoruz. Bu ailenin ilerinde, Heray kzdracak daha pek
ok olay m eydana gelmitir.
EIis kral Oinom aos, kz H ippodam eiaya k olmu bir ba
badr. Bu yzden kzn kimseyle evlendirm ek istememektedir.
Pelops, O in om aosu bir araba yarnda, kraln arabacsnn yar
dm yla ldrmtr. Kraln arabacs Myrtilos, H ippodam eia ile
bir gece beraber olm a karlnda, kraln arabasnn tekerlekle
rinin pimini karm veya civatalarm gevetmitir. Ancak, veri
len sz tutulmam v e Pelops, arabacy denize atarak ldrm
tr. Arabac can verirken Pelops soyunu ar bir ekilde lnetlemitir. Bu lnet, tanrlarn, zellikle de intikam tanras Nem esisin kulana kadar ulamtr. Su zerine su ilenmi, sular
birikm eye balaynca, Pelops ailesinin ba da dertten kurtulmaz
olmutur. G receim iz zere, P elopsun iki olu Atreus ile
Thyestes, anneleri Hippodam eiann etkisiyle vey kardelerini
ldrm ler; Atreus, kardei Thyestesin karsn ayartm;
Thyestes ise kz ile cinsel bir ilikiye girerek ondan bir olan o
cuk sahibi olmutur. Aigisthos ismindeki bu ocuk da, byyn
ce amcasnn olu A gam em n on un kars KIytaimestray ayart
m, birlik olup bu nl Troya kahramann ldrmlerdir.
Akas, zincirlem e bir ekilde tanrlar, zellikle de Heray
kzdracak pek ok i yapmtr bu aile. Ktlk sr bir eydir.
Bu ailede, karlarn v e kocalarn yaptklar hep birbirine sirayet
etmitir. Karlarna yaplan ktlkler, kocalarna da yaplm gi
bi olmutur. Pek ok rneini grdm z zere, Aphrodite, ai
leden sorumlu bir tanra olan Gklerin Kraliesi Heraya say
gl davranm; onun pek ok isteini nnda yerine getirmitir.
Belki bu yzden, daha nce cereyan eden birtakm olaylar y
znden, Helena, Parise k olmutur; gene belki bu yzden b

171

jftkta ihanete 'Urayanlar

tn bir Atreus ailesi ac eker olmutur. Agam em non, Klytaimestra v e Aigisthos lmler, fakat Menelaos ile Helenaya bir
ey olmamtr. Menelaos, akta ihanete uram olmasna ra
m en karsn atfetmitir-, Troya dn Helenay yanma alm,
bir hayli yer dolatktan sonra yurduna gtrmtr. Aklanm
olacaklar ki, bundan sonraki hayatlar dzgn gemitir.
Bir baka rivayete gre, Ap ollon ile Poseidon, klk deitirip
birer lml grnmne brnmler v e kral Laom edon iin
Troya surlarnn yapm nda almaya balamlardr. Am a La
om edon sznde durmam, onlara vaad ettii paray dem eye
yanamamtr. Tanrlar, Laom edon u cezalandrmlardr. A p o l
lon, Troya zerine bir salgn hastalk yaym; Poseidon da ehre
korkun bir deniz canavar gndermitir. Poseidon un gnderdi
i deniz canavar, ehri kasp kavurmaya balamtr. Bu cana
vardan kurtulabilmek iin yaplm olan bir kehanete uyarak,
kraln kz Hesioneyi ona kurtulmalk olarak verm ek gerekmitir.
Laom edon un, sz konusu kehanete uyup kzn canavarn n
ne ataca bir srada, nl kahraman Herakles ehre gelmi ve
kraln misafiri olmutur. Zaten, kadnlara yardm etm eyi seven
bir kahramandr Herakles. Grdmz gibi, Alkestisi lmden,
Deianeiray v e O lenos kral Deksamenosun kzn kentauroslarn elinden kurtarm olan bir kahramandr. Herakles, Ganymedesin babas Trostan Laom edon a miras kalm olan lmsz at
larn kendisine verilm esine karlk, zavall kz bu canavarn
elinden kurtaracaktr. Herakles, gereini yapm ama, Laom e
don, iyilie gene ktlkle karlk vermi v e sznde durma
mtr. Bu sefer Herakles, kral ldrerek Zeusun hediye ettii at
lar alm v e kz yanndakilerden birisi ile evlendirmitir. Herak
les, Laom edon u ldrdkten sonra gen olu Podarkese bir ey
yapmam, Hesionenin kardei olan bu olan da, adn Priamos
olarak deitirerek, bu bell ehrin kral olmutur.

172

<paris ile Oinone

Tanrlarn ne zaman v e kimden alacaklar belli olmaz. Bu

kadar yalan dolan, birtakm gl tanrlar kk drmek, el
bette cezasz kalmayacaktr. Uslu akll bir kral olan Priamos da,
ailesi de, Helenann hsm v e akrabalar gibi, kendilerinden nce
yaplan saygszlklarn cezasn ekecektir. Nitekim, yle de o l
mutur; Troya Sava yznden Priam osun kendisi v e oullar
lm; kars, kzlar, gelinleri, torunlar ya kurban edilmi, ya da
esir olarak srklenip Yunanistana gtrlmtr. ehri yakl
m, yklm; insanlar kltan geirilip kua kurda yem edilm i
tir. Acaba bu, baz kimselerin bugn iddia ettii gibi, Anadolu ile
Yunanistan arasnda bir nfuz alan kavgas mdr? Yoksa, a
nakkale Boazn kontrol etmekte olan zengin Troyaya kar y
rtlen bir ekonom ik sava mdr? Gerekten, Yunanistandan
v e evresinden gelmi olan insanlar m Troyay yakp ykmtr?
Bunu yapanlar, yoksa baka birtakm kavim ler midir? M itolojide
sz edilen Troya Sava, dokuz defa kurulup yklm olan bu
ehrin hangi dnem ine rastlamaktadr? Btn bu sorular, bugn
hl tartmal bir vaziyette karmzda durmaktadr.

Troya Sava, H om erosun Hyadasnda, sava sonrasnn ba

z olaylar da Odisseiada anlatlmtr. H om erosun destanlarn
da bulunmayan ykler de, daha sonraki Yunan epik iir ustala
r tarafndan, zellikle Miletoslu Arktinos, Kbrsl Stasinos, Lesboslu, Mytileneli Leskhes v e Troizenli Agias (Hegias) gibi airler
tarafndan; Aiskhylos, Sophakles v e Euripides gibi tragedia y a
zarlar, A p ollodoros v e Lukianos gibi m itoloji yazarlar v e d en e
m ecileri ile Vergilius v e Ovidius gibi Ltin airleri tarafndan ay
rntl bir ekilde ilenmi ve insanla mal edilmitir. Troya Savann nem li kadn v e erkek kahramanlar, H om erostan son
ra, teker teker ele alnp birer tragedia konusu yaplmtr. M ey

173

5ikta ih anete Urayanlar

dana getirilmi olan bu eserlerin Bat kltrn ekillendirm ede

ok byk bir etkisi olmutur. Bu eserlerde dile getirilen yk
lerde, sava v e kahramanlk vardr; cesaret vardr, korkaklk da
vardr; akl vardr, bilgelik vardr, aklszlk da vardr; yalan ve
dolann yannda, drstlk de vardr; kskanlk ve haset vardr;
ktlk vardr, iyilik vardr, iyi niyeti ktye kullanma da vardr;
her eyden fazla da ballk vardr, ak vardr, nefret vardr, iha
net vardr; lm acs vardr; fala ve byye, tabiat st glerin
varlna v e kadere inanma vardr; gelecekten korkma ve endie
etm e vardr... v e her trl duygunun paylald btn bir in
sanlk lemi vardr. Bunun iindir ki, hem en btn nem li kah
ramanlar, lk adan bu yana heykellere, va zo resimlerine, freskolara, mozaiklere, tablolara, iirlere, yakn zamanlarda da m o
dern piyeslere, romanlara, opera veya operetlere ve film lere ko
nu olmutur.
Troya Savan btnyle v e sava sonrasn ksm ksm
anlatmak zere ortaya konmu olan eserlerin ne derece ok ve
eitli olduunu belirtebilm ek iin, sadece iki kadn kahramann
yksn ele alan baz eserleri ksaca tantmaya, ortaya kon
mu olan kltrel abalarn bykln bir nebze olsun belirt
m eye alalm. Sophokles, Helena adyla nl bir oyun yazm
tr. Ovidius, kadn kahramanlarn azndan yazd ak mektup
larndan iki tanesini, birisi Paristen Helenaya" ( Heroides, XVI,
Paris Helenae), dieri ise Helenadan Parise (Heroides, XVII,
Helene Paridi) olm ak zere, bu iki sevgiliye tahsis etmitir.
M arlowe, Doctor Faustus adl eserinde H elenay Faustusun sev
gilisi yapm; Goethe, Alm an edebiyatnn en byk eserlerin
den birisi olan Faustta, H elenay erkeklerin ba tac hline getir
mitir. Faustun sevip kaybettii Gzel Helena, gene o eski Helenadr. spartada M enelaosun Saray n n d e geen sahnede,
Helena, Ne yam an bir talih peime taklm , diyerek hayflan

174

paris ile Qinone

maktadr. Her yerd e erkekleri ileden kardn sylem ektedir.

Erkeklerin kendilerini ayaklarnn altna attn, kutsal olan ne
leri varsa kendisi iin feda etm eye hazr olduklarn sylem ekte
dir. Tanrlarn, yar tanrlarn, kahramanlarn, hatt eytanlarn
bile kendisini kararak, batan kararak, zorla arzularna ram
ederek v e oraya buraya srkleyerek serseri gibi dolatrp dur
duklarn sylem ektedir. G oethenin Faust'unda, M enelaosun
karsnda artk Paris deil, Faust vardr. M arlow eun Doctor Fausfusunda Helena, dudaklaryla Faustusun ruhuna sahip olan,
onu pckleriyle lmszletiren bir kimse olduu hlde, Fa
ustusun arzularnn bir objesi olduu hlde, G oeth enin Fa
ustunda, Helena, ebed bir gzellik olarak karmza kmakta
dr. O, bu eserde, Klsik D nem de Gzel olan eyi sem bolize
etmektedir. Fransz bestecilerden Saint-Sans, Hlne adyla,
metnini kendisinin yazd bir perdelik bir mzik eseri, bir lirik
poem ; Chausson ise, gene Hlne adyla iki perdelik bir eser bes
telemitir. Offenbach, La Belle Hlne adyla, Helenay Paris
sosyetesine mal etm eye almtr. AvusturyalI air Hofm ann
sthal, Eurupidesin Helenasn esas alarak, Richard Straussm Die
Aegyptische Helena adl operas iin bir libretto yazmtr. G
rld gibi, bunlar sadece edebiyat v e mzik alanndan seti
im iz baz rneklerdir.
Ressamlar da, Rnesanstan bu yana, Troya Sava ile ilgili
konularda eitli eserler m eydana getirmilerdir; zellikle Paris
ile Helena ilikisini, en bandan itibaren, kadem eli bir ekilde
resm etm eye almlardr. On altnc asr ressamlarndan Byk
Lucas Cranachn, halen M etropolitan Sanat M zesinde bulunan
v e Parisin gzel tanra karsnda verecei karar resmet
m ekte olan tablosu ile on beinci asr ressamlarndan Fra Angelic o ya atfedilen ve H elenann Paris tarafndan karln res
m eden tablosu, olaylar Rnesans giyim v e kuam ile canlandr

175

^ k t a ih an ete Urayanlar

maya almtr. Yalanmaz olarak bildiim iz tanrlardan Her

mes de sa sakal aarm bir ekilde resmedilmitir. Peter Paul
Rubens, bugn Dresden M zesinde bulunan tablosunda veya
Madrid Prado M zesinde v e Londra, National G alleryde bulu
nan uyarlamalarnda

olayn balangcn, Parisin kararn ile

m eye alm; gzel tanray, btn gzelliklerini sergileye

cek ekilde Parisin karsna karmtr. Pierre Auguste Renoir,
Philadelphia Sanat Mzesinde bulunan nl tablosunda, ayn
sahneyi canlandrm, kararn verm i olan Parisi, Aphroditeye
elm ay verirken resmetmitir. Jacques David, Louvre Mzesinde
bulunan bir tablosunda, Parisin, Helena tarafndan, kendi evin
de nasl scak bir ekilde karlanm olduunu gstermitir. Benozzo G o zzoliye atfedilen v e Londradaki National G alleryde
bulunan bir baka tablo ise, Helenann nasl karldn tasvire
almaktadr.
O in o n e y e gelecek olursak, onun yksnden Parthenios,
A p ollodoros v e Konon gibi Yunanl yazar v e airleri olduka ay
rntl bir ekilde bahsetmilerdir. Bu ykler, daha nce anlattk
larmzdan farkl birtakm unsurlar da iermitir. K ononun, Parteniosun Hellenikos, Nikandros v e Kephalon gibi air v e yazar
lardan alarak btnletirdii bir rivayete dayanarak bildirdiine
gre, Parisin O in o n eden olm a olu Korythos, gzellikte kat kat
babasn geecek kadar yakkl bir delikanldr. Bir rivayete g
re, Yunanllara kar savamak zere T royaya gelmitir; bir ba
ka rivayete gre ise, Paris kskansn ve yen i kars ile aras alsn
diye annesi tarafndan gnderilmitir H elenann yanna. Nite
kim, O in o n enin istedii ey olmu, bir gn Paris yatak odasna
girdiinde Korythosu Helena ile yan yana otururken grmtr.
i phe ile yanm aya balam v e kendisine hkim olam ayarak
olunu ldrmtr. O inone, olunun ldrlm olduunu
duyunca, bir gn Parisin Yunanllar tarafndan yaralanp kendi

176

 aris ile Oinone

sine ihtiyac olacan syleyerek, o gn beklem eye balam

tr. O gn geldiinde, Parisi tedavi etm edii iin, vicdan azapla
r ierisinde kendisini surlardan aa atarak intihar etmitir (Conon, Diegeseis/Narrationes, 23). Bir rivayete gre Korythos ile
Helenann ilikisi, ekilde kalmam, babasndan ok daha yak
kl olan bu olan, Helenann gnln elm eyi baarm v e bu
yzden de babas tarafndan ldrlmtr. Bir baka rivayete
gre ise, O inone, Parisin sadakatsizliini renince, olunu,
rehberlik etmesi iin Yunanllarn yanna gndermitir.
Ovidius, kadn kahramanlar iin yazd ak mektuplar ie
risinde, O in on eden Parise" adyla ( Heroides, V, "O en on e Paridi) ok gzel v e uzun bir iir kalem e almtr. Bu mektup, Paris
yaralanm adan nceki olaylar gzel bir iir diliyle anlatmakta
dr.
O in on enin trajik olaylarla ykl yks, airler iin daima
byk bir ilham kayna olmutur. Nitekim, Ingiliz airi Alfred
Tennyson, O enone adl iirinde, ac eken bir Kyl gzelinden ziyade, bize, bilge bir kadnn, bilgeliin zaferine inanm
gzel bir kadnn yksn anlatmaya almaktadr. Tennyson,
bu iirinde, olaylar, O in o n enin gr asndan anlatrken, kut
sal bir da olan, bir Ana-Tanra olan Ida d an a da devam l bir
ekilde deinmektedir. Ida Ana, bol pnarl Ida, sevgili Ida Ana,
dinle beni ben lm ed en diye her ktasnn banda tekrarlad
bu szlerden sonra O inone, iirin bir blm nde Ida d an da
gzel tanrann yarmasndan sz eder. O in one bu yarmay,
gizlenerek uzaka bir yerden izlem eye alr. O inone, dln
Athenaya verilm esi iin yalvarmaktadr. Hatt, bir ara, Parise
seslenmi, ama sesini ona duyuramamtr. Zeusun kafasndan
domu olan bilgelik tanras Athena, alaca dle karlk Pa
rise bugn de geerli olan yksek deerleri kazandrmay teklif

177

^Ikta jbanete Urayanlar

etmektedir. Athena ona, kendi kendine sayg duyma, kendi ken

dini tanma v e kendi kendini kontrol etm e yetenei verm eyi;
ona, insan mutlak gce ulatracak olan bu zellii verm eyi
vaad etmektedir. Saduyunun da, O in o n enin de istedii bunlar
dr; akn kurtaracak olan da gene bu kalc deerlerdir. Ama,
Tennysonun sylediine gre, Paris, O in o n enin yalvarmalarn
duymam v eya duymak istememitir. Ve o kanlmaz kader,
oyununu oynam, geriye, b ylece ac dolu bir kltrel miras b
rakmtr.

Aieias ile Dido

Ltin m itosuna Aeneas eklinde gemi olan Aineias, Ankhises ile Aphroditenin oludur. Hatrlanaca zere,

Ankhi-

sesten v e dolaysyla Aineiastan v e Troya Sava srasnda, Aph

roditenin oluna nasl sahip km olduundan ksaca bahset
mitik. Aphrodite, bu ykde de, grlecei zere, olunun ha
yatna mdahale etm eye devam edecektir.
Priamos, Troyann; Ankhises ise Dardanie denen karde
ehrin kraldr, birbirleriyle de karde ocuklar olmaktadrlar.
Bu durumda Aineias, Priam osun yeenidir. Aineias, Priam osun
kzlarndan birisi ile, Kreusa (Kreousa) ile evlenm i v e Troya Sa
va srasnda byk yararlklar gstermi bir kahramandr. B
tn sava boyunca annesi onu korumutur. Aineias, pek ok
kimsenin ld v eya esir edildii ehirden kaarken ihtiyar ba
bas Ankhisesi srtna alarak kurtarmay baarmtr. Troyadan
kaarken olunu v e Athenann kutsal heykeli Palladionu da y a
nnda gtrm olan Aineias, bu kadar ykn altnda sama so
luna bakamaz bir hle gelince, kars Kreusay kaybetmitir.
Sonra geriye dnp onu aradysa da, bir daha bulamamtr. Bir

178

^ in e ia s il f)id o

rivayete gre, Kreusa, hocasnn ardndan gelirhen, Aphrodite

veya Phrygial tanra Kybele tarafndan, belhi de Aineias serbest
halsin diye, harlmtr; bir rivayete gre de esir edilip Yunanis
tana gtrlmtr. Aineias, Troyadan hathtan sonra, bir sre
Ida danda ahlanm, daha sonra da tanrlarn verdii bir g re
vi yerine getirmeh, R om a ehrini hurmah zere bir sefere hmtr. Bu sefer srasnda gem ileri frtnaya yabalanm v e Kartaca li
manna snmah zorunda halmlardr. Burada anlatacamz
yh, Aineiasn Kartaca ehrinde yaad macerann yhs
olacahtr.
D idonun yhs ise, bir Fenihe ehri olan Tyrosda balar.
Tyros hral Mutto ld zaman, miras, hz Elissa (veya Dido)
ile olu Pygm alion a halmtr. Pygm alion henz ocuh yata o l
duu iin halh, hrall ehip evirm esi iin, amcalar Sicharbas
hral naibi yapm v e Elissay da onunla evlendirmitir. Elissa, bu
yal hocay sevmi, greceim iz zere, sonrahi hayatnda ondan
daima sitayile bahsetmitir. Daha sonrahi yhlerim izde sz honusu edeceim iz Kbrs hral Pygm aliondan baha bir himse olan
bu Pygm alion, amcasnn hzinelerine gz dihtii iin Sicharbasi
ldrnce, Elissa, hendisine bal bir mihtar TyrosIu asili yanna
alarah v e amcasnn hzinesini de gizlice gem iye yhleyereh e
hirden ayrlmtr. ldrlen hocasnn ruhuna sunmahta oldu
unu syleyereh, altn dolu torbalarn yerine de, hum dolu tor
balar denize atmtr. Yollar zerindehi Kbrsa vardhlarnda,
tanrlarn talimat zerine, bir Zeus rahibi ile sevimi, daha son
ra da Aphrodite tapnandan yirm i drt gen hz yanna alarah
Kbrstan ayrlmtr. Bu gen hzlar, Elissann gemisine ald
TyrosIu asillerin harlan olmutur. Yollar Kartaca hylarna var
m, halh onlar iyi harlam v e hendilerine yerlem eleri iin bir
hz derisi byhlnde yer vermitir. Fahat Elissa, bu deriyi
oh ince tabahalara ayrarah v e onlar yan yana getirereh yerle

179

1
5lkta ih an ete Urayanlar

ebilecekleri bir hayli yer kazanmtr. O raya yerlem iler v e bir

ehir kurmulardr. Aineias, Elissa'y bu ehre geldikten sonra
grm v e beenmitir. yknn bundan sonrasn Vergiliusun
A en eid destanna dayanarak anlatacamz iin (IV, 1-705; V 1-5),
Elissa ad yerine daha ok D ido adn kullanacaz.

Dido, Aineias v e adamlarn lkesine kabul ederek, onlara

ok iyi davranmtr. Bu ara, Aineiasn bandan geenleri ve
yapt kahramanlklar renm i v e kz kardei Annaya da bu
soylu kiinin maceralarn anlatmtr. Bu yiide kar scak bir il
gi ve yaknlk duymaktadr, ilk kocasnn lm nden sonra bir
daha evlen m em eye karar verm em i olsa idi, bu adamla ekin
m eden ayn yata paylaabilir v e onunla evlenebilirdi. Nitekim,
eski sevgisinin iinde yeniden alevlen m eye baladn hisset
mektedir. Kz kardei Anna ona, genliini zntler ierisinde
geirm em esi, ocuk dourup analk duygusu tatmas gerektiini
sylem ektedir. Ona, Sevdiin bu lkeyi dn, demektedir.
Pek ok kimseyi reddederek, bugne kadar evlenm ediini, ama
imdi nne bir frsat km olduunu hatrlatmaktadr. Annann dncesine gre, aileden sorumlu tanra Hera (Juno)
getirmitir Ilion (Troya) gem ilerini bu kylara, Tanradan yar
dm dilemek, bu mutlu sona erim eyi salayacaktr.
Yaplan dualar ve sunulan adaklar etkili olmu, Hera, bu iki
insan bir araya getirm ek iin bir dzen kurmutur. Bir av partisi
dzenleyecektir. Aineias ile Dido, Gne gk yuvarln aydn
latmaya balad zaman, ikisi birlikte, adamlarn da yanlarna
alarak ava kacaklardr. Hera, kara bulutlarla birlikte dolu kar
m bir yam ur gnderecek, yldrm lar decek, av partisine
katlanlar rkp saa sola kaacak, krlara dalacaklardr.
Dalardan kopup gelen azgn sular, herkesin iine bir korku sa

180

jftineias ile <Dido

lacaktr. Tepelerde nymphalar ortal lklarla inletecektir. B

tn bunlar, Dido ile Aineiasn karanlk bir maaraya snmasna
sebep olacaktr. Hera da orada bulunacak, aileden sorumlu bir
tanra olarak onlar birbirine balayacaktr. Aphrodite de bu
pln onaylamtr v e Erosun oklar yerini bulmutur. Dido ve
Aineias, b ylece bir maarada birbirlerinin olmulardr. Ne var
ki, Dido, dedikodu tanras Famann gadrine urayacak, bu bir
leme, Didonun ykmnn ilk nedeni olacaktr. Bundan b yle bir
dedikodu yaylacaktr ortala. Yalanla gerein birbirine kart
bu dedikodu, Didonun yakkl delikanl Aineias yatana al
d, onunla sarma dola yatt, hatt sorumluluklarn bile
unuttuu haberini her tarafa yayacaktr.
Didonun Jarbas adnda bir talibi vardr. Msr tanrs Am m on ile bir nymphanm olu olan bu kral, geni lkesinde Zeus
(luppiter) iin yz byk tapnak yaptrm, bir o kadar da sunak
ina ettirmitir. Zeusa devam l bir ekilde yanan yz ocak ada
mtr. Yer yzn adad kurbanlarn kanlaryla sulamtr. Bu
bakmdan Zeusun indinde hatr saylr bir kiidir. Bir gn bu
kral, sunaklarn nnde diz km, ellerini aarak y ce tanr
Zeusa yen i klar ikyet etmitir. Zeusun buyruklarn hie
saydklarn hatrlatmtr ona. Bu srada, Aineias, Kartacada, ko
nutlaryla v e surlaryla yeni bir ehir kurmaktadr. zerinde, ky
metli talarla bezeli bir kl tamakta, omuzlarnda da Didonun
elinden km, zgs altn ilemeli, parlak Tyros m oru ku
matan dikilmi bir pelerin bulunmaktadr. Zengin sevgilisi Dido
armaan etmitir bunu ona. Bu srada, Zeusun elisi olarak gel
mi olan haberci tanr Hermes (Mercurius) ona Zeusun buyruu
nu hatrlatmtr. Hermes ona, bir kadnn tutsa olup esas g re
vini unuttuunu sylem ektedir. R om aya gidip, btn dnyaya
hkim olacak, ona unutulmaz bir eref bahedecek olan bir ii
bulunduunu hatrlatm v e bir daha rnm ez olmutur. Bu

181

Jlkta hanete Urayanlar

durum karsnda Aineias korkmu, salar diken diken olmu

tur; kendinden gemi, ulu tanrnn gazabndan korkusuna, sesi
grtlanda dmlenir olmutur. Yapabilecei bir ey kalmtr;
o da, verdii sz, yem inlerini unutup, kim seye haber v erm e
den, bu lkeden kap gitmektir.
afak Tanra Eos (Aurora), Poseidon un olu deniz tanrs
Triton un yatandan kalkp btn karalar aydnlatm aya bala
ynca, her ey ortaya kmtr. Dido, gnn aarm aya balama
syla, kyda krekilerden v e gem icilerden hi kimsenin kalm a
m olduunu grmtr; donanm a kydan ep eyce uzaklam
tr. D idonn sevgilisi, szls kap gitmektedir. Onun iin ok
ac bir andr bu. Artk beddua etm ekten baka yapabilecei bir
ey kalmamtr. imdi balamtr bara gnlerim , diyerek
gsn d v m e y e balamtr. Daha n ceden yakm alydm d o
nanmasn, btn soyunu sopunu ortadan kaldrdktan sonra
kendini de ld rm eliydim diyerek hayflanmaktadr. Tanrlara,
yeryz varlklarn parlak klaryla aydnlatan Gnee, btn
aclarnn ahidi olan Heraya, geceleri y o l kavaklarnda ulum a
larla anlan byc tanra Hekateye, sessiz gecelerde al
makla g revli tanralara seslenmekte; mutsuz olduunu s y le
yerek, yaknm alarn dinlem eleri iin yalvarmaktadr. Onu terketmi, ondan bu ekilde kam olan sevgilisine, dilerim kar
sna gl, azgn v e sava bir ulus ksn da kovulsun o lke
den, yalvarsn yardm edin diye, grsn y o k oluunu arkadala
rnn, alaka boyun eip inlesin bar iin diye beddualar et
mektedir. Hibir yetkisi kalmasn, srnsn, gebersin gnn
den n c e ; gm lm eyip rsn, kokumu cesedi kalsn orta
lkta, demektedir. D id on u n bedduas bu kadarla da kalm am ak
ta, daha sonra Fenikelilere seslenerek, Bu adamn soyundan
gelenleri, fkeyle, hnla izleyerek onlardan aln", d em ek te
dir.

182

5tineias ile )ido

Dido, btn bunlar syledikten sonra, akta hsrana ura

m bir kimse olarak, artk kendisi iin bir mns kalmam olan
hayatna kyp, ondan kurtulmak istemektedir. Kz kardei Annann sunaca adaklarla birlikte yanna kadar gelm esini iste
mitir. Stninesi Barceye, akaklarna kadar inen kutsal bal
bana geirerek Aineiastan geriye kalan ne kadar eya varsa
toplayp yanna getirmesini emretmitir. Kendisi de, yaklaan
lm le solmu olan yzyle konan ierisine dalm; gemii
dnerek Ilion dokumas elbiselerine, dn geceliin e baka
rak, Aineiasla birlikte paylatklar yatan zerine yz st ka
panmtr.
Kaderin ona bahettii ekilde yaam v e yolun sonuna
gelmitir. Tanrnn v e kaderin imkn verdii lde, kendisine
mutluluk verm i olan bu hatra eyalara seslenerek, Aln benim
canm v e kurtarn beni aclarm dan demektedir. U lv bir ehir
kurmutur; onu surlarla donatlm bir hlde grm ek mutluluu
na da erimitir. Kocasnn lm ne sebep olan erkek kardein
den cn alm v e onu cezalandrmtr. Dardanosu gem iler
Kartaca kylarna yanamam, bu ehre gelm em i olsalard, bu
rada mutlu, hem de ok mutlu bir ekilde yaam olacakt. Di
do, bu v e benzeri szleri syleyerek, yzn yatana gmm,
szlerine devamla, leceim , hem de intikam alamadan le c e
im. ntikam alamasam da leceim . Evet, bu benim karanlk
dnyaya gitm em iin setiim yo l! Kalpsiz Troyal, uzaklardan
grnecek alevlere bakarak talihsizliimin o m eu m iaretini
uzaklara beraberinde tayacaktr, demektedir. Kendisini yaka
cak v e kllerini vatandalarna adayacaktr. Kemiklerinden, c
n alacak bir kahramann kmasn v e Dardanosu kyllerin
ardna dmesini; Kartacallarn, denizde v e karada, torunlarnn
torunlarna varncaya kadar bu adamlarla dvm elerini iste
mektedir.

183

5^kta Tbanete Urayanlar

Anlalaca zere, Didonun ntikam almasam da le c e

im szleriyle yapm ak istedii ey, sadece arzularnn engellen
mi olmasna kar gsterdii basit bir tepki deildir. Nitekim, da
ha n ce hedefine ulamam ar sezler sylemi, intizarlar et
mitir. Bu, yeterli bir boalm a salamaynca da, bakasna y
nelttii tecavzkr davran, pek ok intihar olaynda ilemekte
olan bir psikolojik mekanizm ay kullanacak, kendisine yn elt
mitir. Freudun dedii trden bir lm igds, artk iinde
ki yaama sevincini yok etmitir. Verdii em ir zerine, Didoyu
yakmak iin byk bir odun yn hazrlanmtr. Orada hazr
bulunanlar, Didonun klc zerine yklm v e kanlara bulanm
olduunu grmlerdir. O lay grenler, grm eyen lere anlatm;
kt haber btn lkeyi dolamtr. Her tarafta lklar yksel
m eye balam, sanki btn Kartaca km, yanm v e yklmasna in lem eye v e alam aya balamtr. O lay duyan kz karde
i Anna lgna dnm, yrtm solgun yzn, yumruklamtr
gsn. Birlikte lm edikleri iin, onu kaderine ortak etm edii
iin hayflanmaktadr. O na Yktn kendini, beni, ulusunu, Sidon un nclerini, kurduun ehri, demekte; yarasn temiz p
nar sularyla ykam aya almaktadr. Didoya sarlarak, hl y a
r canl bir durumda olan kardeini kucaklayp stmak istemek
tedir. Ne var ki, Dido, defa dorulmak istemi, akn gzlerle
gkte bir k aram v e derinden bir inlem e ile gzlerini bir da
ha am am ak zere kapamtr. Bu srada Aineias, kydan iyice
uzaklam olan gemisinden, bu alevlerin neden b yle gklere
ykselmi olduunu bilm eden, aydnlanm olan Kartaca surla
rna bakyormu. Kendi soyundan treyecek olan Rom allarn
bana Kartacallarn nasl bir orap receini de bilmiyormu.

Biz ok iyi biliyoruz ki, sevdikleri erkeklere sadk kalm ka

dnlar terkeden kocalarn sonu pek hayra varmamtr. lason gi

184

5neias ile <Dido

bi, Aineias v e Rom allar da birok badireli gnler yaayacaktr.

G receim iz zere, Theseusun, M inosun kz Ariadneyi karp
Naksos adasnda terkettii gnden bu yana, hayat aclarla dolu
gemitir. Babas klkl Dem ophon (veya Akamas) da, b yle bir
terketme olay yaamtr. Dem ophon, Theseus'un Phaidradan,
bir rivayete gre de Ariadne'den olm a oludur. Dem ophon da,
Aineias gibi Troya nlerinde savam bir kahramandr; Troya
dn Trakya sahillerinde karaya kt zaman, Am phipolis
kral Sithonun veya Phylleusun kz Phyllis ile evlenmi, hatt
kzn babas, tahtn damadna brakacana dair bir vaatte bile
bulunmutur. Demophon, geri dneceine dair sz verip ayrlr
ken, Phyllis, kocasn Dokuz Yol denen yere kadar geirmi v e
ona iinde Ana-Tanra Rheiaya ait kutsal eylerin bulunduu
kk bir kutu vermitir. Ona geri dnp d n m eyecei belli
oluncaya kadar da kutunun kapan

amamas iin tembihte

bulunmutur. Ne var ki, Dem ophon, Phyllisi terkederek Kbrsa

yerlemitir. D em ophonun geri dnm e zaman gelip geince,
Phyllis sznde durmayan kocasna beddua ederek hayatna
son vermitir. D em ophon da, kutuyu ap iindekileri grd
zaman dehete kaplp atn hzla srnce, yere derek kendi k
lcyla kendi kendini yaralamtr; ald lm cl yara ile de ha
yatn yitirmitir.
Vergiliustan sonra, Ovidius da Aineias v e Dido konusuyla
ilgilenmi, zellikle de D idonun olaya bak asn ilem eye a
lmtr. Ovidius, Heroides adl eserinin yedinci mektubunu, Did o nun azndan yazmtr. Bu eserinde, pek ok deia iki sevgili
yi karlkl olarak konuturmakta olan yazarmz, bu defa sade
ce Didonun duygularn dile getirm eye almtr.
Bu olayda, yle anlalyor ki, O vidiusa gre Aineiasn s y
leyebilecei bir ey kalmamtr. Dido, yazd mektupta Aine-

185

j^kta 'hanete 'Urayanlar

iasn kendisini hamile brakp terkettiini, kendisinden bir par

ann bedeninde bulunduunu sylem ektedir. Onu ikaz ederek,
kendisini terkettii takdirde, sadece Didoyu ldrm ekle kalma
yacan, dom am ocuunu da ldrm olacan (VII, 133138), bildirmektedir.
Dido v e Aineias yks, bata Shakespeare olmak zere
pek ok Batl yazar etkilemitir. Shakespearein on ayr piyesin
de bu iki kahramandan bahsediyor olmas, bu etkilenmenin y a y
gnlna ok ak bir rnek oluturmaktadr.
Sz konusu yk, opera bestecileri iin de cazip bulunmu
tur. Vergiliusun Dido ve Aineas epiinden ilham alnarak beste
lenmi operalarn en nls phesiz Henry Purcelin eseridir.
Librettosu Nahum Tate taralndan yazlm olan bu operann
nc perdesinin sonunda, D idonun syledii nl bir arya,
barok opera edebiyatnn en duygulu paralarndan birisini olu
turur. Dido, Topraa verildiim zaman... hatrla beni diyerek
v e tekrar tekrar hatrlanmasn isteyerek aclarn dile getirm ek
tedir. Operann sonunda, koronun azndan Erosun yorgun,
dermansz kanatlaryla D idonun mezarnn bana gelip, kabrin
zerine gller serptiini reniyoruz. Vergiliusun Aeneid adl
eserini esas alarak bestelenmi dier bir opera ise, Hector Berlio zun Le Troyens adl eseridir. Operann ikinci ksm, Troyallarn Kartacadaki macerasn ilemektedir. Bunlardan baka, Pietro Metastasionun Didone Abbondonato ( Terkedilmi Dido) ady
la yazm olduu bir drama da, nem li olm ayan pek ok opera
nn bestelenmesine kaynaklk etmitir.
A en eid de geen pek ok olay, plstik sanatlar da etkile
mitir. Giovanni Bernininin yapm olduu bir heykel grubu ile
talyan ressam v e heykeltra R affaellonun v e Federigo Baroccinin yapm olduu birer tablo, Aaineiasn Troyadan ka

186

5 U e ia s ile do

olayn, ok iyi bir ekilde canlandrmaktadr. Peter Paul Rubens

v e Sir Joshua Reynolds, Didonun lmn resmetmektedir; J.
M. W. Turner ise, seri hlinde yapt tablolarla, D idonun Kartacay imar ediinden balayarak, D idonun avda Aineiasa refakat
ediine, Aineiasn bandan geen maceralar anlatmasna, Hermesin Zeustan getirdii talimata v e Aineiasn donanmasnn
Kartacadan ayrlna varncaya kadar pek ok olay resm etm ek
tedir.

187

M T A U M A IH A LE A
Kadn-erkek ak ilikilerini gzden geirdiim iz zaman, tabi
hedeflerinden sapmam olmakla birlikte, toplum ca yasaklanm
birtakm ak ilikilerinin daha bulunduunu gryoruz. Baz zor
balar, sevdiklerine zorla sahip olm aya almlardr. zellikle
Zeus, Ap ollon v e Boreas, bu konuda insanlara hi de ho o lm a
yan rnekler sunmulardr. Apollon, Erekhtheusun en kk k
z olan Kreusay karm; ona, Atinada, Akropolisde bir m aa
ra ierisinde tecavz etmitir. Kreusa, o n a bu olaydan sonra h
m ile kalmtr. Boreas, O reithuiay, Attikada, Iissos Irma ile
dans ederken grm v e Trakyaya kararak ona zorla sahip o l
mutur. Boreasn O reithuiadan Kalais v e Zetes isimli iki olu
dnyaya gelmitir. Aigyptosun oullar da Danaosun kzlarna
zorla sahip olm aya almlardr. Sz konusu ettiimiz iki tanr,
em ellerine nail olmutur ama, Danaosun kzlar, bir tanesi hari,
koca namzetlerinin tmn ldrmtr.
Anlalaca zere, tanrlar v e hayvanlar lem inde yaygn
rneklerine rastladmz bu tr ilikiler, toplum hayat bakmn
dan rktc bulunmutur. Irza gem e, toplum kurallarna ay
kr bulunduu iin tasvip edilm eyen cinsel ilikilerde bulunma
v e bunun zel bir hli olarak, zellikle de Zeusun rabet ettii

189

 k ta Yasak ilik ile r

trden bir fcur suu ileme, bugn olduu kadar, dn iin de

lm ller bakmndan yasaklanm davranlar olarak karmza
kmaktadr. Bu tr davranlar, bir toplum ierisinde yaygnla
maya balad zaman, toplumun sosyal yapsn bozmakta, aile
ii ve aileler aras ilikileri zedelem ekte, her trl gven v e say
gy ortadan kaldrmaktadr. Gerek hayatta, tarih vakalar ola
rak, baz tanrlatrlm krallarda rneklerine rastladmz birta
km fcur davranlar, dar v e geni mnda olm ak zere, l m
l v e sradan insanlara yasak edilmitir. Bu tr ak ilikilerini, sa
pklktan ayr bir kategori altnda, Yasaklanm Ak ilikileri
bal altnda sunmaya alacaz.
Yakn akraba arasnda herhangi bir cinsel ilikide bulunma
y v eya evlen m eyi yasaklayan kurallarn niversal d iyebilecei
miz bir yaygnlkta uygunlanm olmas, Karl Marx, Emile Drk
heim, Edward Alexander W estermarck v e Sigmund Freud bata
olm ak zere pek ok sosyal ilim adam tarafndan eitli ekiller
de yorumlanmtr. Bu yasaklarn zellikle nve aile bireyleri
arasnda ok byk bir titizlikle uygulanm olmas, konulmu
olan din, ahlk v e hukuk yasaklarn dnda, ihll edilmi o l
malar hlinde mitoslarda v e folklorik anlatmlarda ar d erece
de olumsuz bir ekilde ifade edilm elerine de sebep olmutur. F
cur suu ilemi olanlarn balarna nelerin gelebilecei, ayrnt
l bir ekilde tasvir edilmitir. Baz toplumlarda, bu yasaklar, n
v e ailelerin dna da tamtr. Evlilik dolaysyla hsmlk tesis
etmi olan bireyleri de iine alacak ekilde geniletilmitir. Hatt
baz hllerde, ayn bir klnn mensuplarna varncaya kadar ge
ni bir kitleye uygulanr olmutur.

V ereceim iz rneklerde baba-kz, en rktc bir iliki ek

li olarak ana-oul v e kardeler aras ilikiler ile vey ana-oul ve

190

Jfyrrha ile Kinyras

enite-baldz cinsel ilikilerinin iddetle cezalandrlm olduu

nu greceiz. Yaanm olmalar hlinde, bu tr ak ilikileri bir
cezalandrma, zellikle Aphroditenin gazabna urama eklinde
yorumlanm; baka trl yorum lanm alar iin de herhangi bir
sebep bulunamamtr.

M y n rh a ile

K n y r a s

Myrrha (veya Smyrna), babasna k olup ondan Adonis

isimli bir ocuk peydahlam olan bir kzdr. Myrrhann veya
Smyrnann babasnn v e annesinin nereli v e kim lerden oldukla
rna dair deiik rivayetler bulunmaktadr. Biz, bu ykde, kzn
babasnn Kbrs kral Kinyras v e adnn ise Myrrha olduunu ka
bul ederek, bu tem el zerinden konunun nasl ekillendirilmi
olduunu anlatmaya alacaz. Nereli olduu v e ad konusun
da dile getirilen rivayetler yannda, onun niye b yle bir aka tu
tulduu konusunda da eitli rivayetler bulunmaktadr. Apollodorosun bildirdiine gre, Myrrha, Aphroditeye gereken sayg
y gsterm edii iin babasna k edilmitir {TheLibrary, III, XIV,
4; Vol. 2, s. 87). Hyginusa gre Myrrhann annesi buna sebep o l
mutur; kznn Aphroditeden daha gzel olduunu sylemitir.
Baka bir rivayete gre Myrrha, salarnn gzellii ile vnmtr. Biz biliyoruz ki, bu tr kaba vnm eler, Aphroditeyi daima
kzdrmtr. Burada da b yle olmu, Tanra zavall kzcaz bir
yasak aka mptel ederek babasna k edivermitir. Myrrha
gibi, Pieridlerden biri olan KIio veya Kleio da, babasna k edil
mitir. Kleio, belki de M yrrhadan daha byk bir su ilemitir;
Aphroditeyi, Myrrhann olu Adonise k olduu iin aypla
maya kalkmtr. Tanra, onu ayn fcur cezasna aptrm ve
Kleio, bir rivayete gre, Hyakinthos isimli yakkly, babasndan
hmile kalarak dourmutur (C. Kerenyi, The Gods o f the G re-

191

5ikta Yasak likiler

eks, Norm an Cam eron evirisi, London, Thames and Hudson,

1974, S. 104, 139).
Myrrha ile Kinyras yksn, Adonis ile ilgili ayrntlara gir
meden, en yaln ekliyle, O vidiusun anlatmna uyarak v erm e
ye alacaz (Metamorphoses, X, 300-505). Ovidius, anlatt
Myrrha yksn korkun olarak nitelem ekte v e bu yky
kz babalarnn v e kzlarn dinlem em esi gerektiini sylem ekte
dir. Onun tavsiyesine uym ayp yky dinlem eye karar verecek
olanlara da, kadere inanmamalarn, inandklar takdirde ise an
latlan trden bir iin cezasz kalmayacan iyi bilm eleri gerekti
ini hatrlatmaktadr. Bu yk, bu tr bir fcur suunu, Tanra
nn bir cezalandrm as eklinde yorum lam aktadr. Nitekim,
Erosun oku yaralamtr Kbrs kral Kinyrasn kz Myrrhayi;
k etmitir onu babasna. lkten Myrrha, bu sevgiye kar k
mtr, direnmitir; ne yapabilirim diye dnmtr. Bu bir su
ise, b yle bir suu ilememesi iin tanrlardan yardm dilemitir;
yalvarm tr onlara. indeki atein snm ediini hissedince de,
tabiatta, kan bann b yle bir sevimeyi, b yle bir evlilii yasak
etm ediini sylem ektedir. D llenm e gc, canllar birbirleriyle
ayrm gzetm eden buluturmaktadr; bir inee babasnn atla
masna, bir aygra kznn karlk etmesine, bir koun anas ile e
lemesine, bir kuun kendi yumurtasndan kan bir yavru tara
fndan dllenm esine kimse kar kmamaktadr. nsanoludur
tabi eilim lere duyarsz kalan, odur kendi nne olumsuz kural
lar koyan. Halbuki, ana oluyla, baba kz ile eleecek olursa,
sevgi zerine sevgi eklenecek, mutluluk iki katna kacaktr. Ne
var ki, Myrrhaya verilm em itir bu hak; toplumun kurallar en
gellem ektedir onun b yle bir sevgiyi tatmasn.
Myrrha, keke Kinyrasn kz olm asaydm diye dnmek
tedir. y le olsayd, kimbilir ne kadar mutlu olacakt. Yapabilece

192

3*Jyrrha ile Rinyras

i pek bir ey yoktur bu durumda. Bu ykmn yaratt znt

iie, bu diyardan kap uzaklara gitm ek istemektedir. Babasnn
yannda olacak, ona bakacak, onunla konuacak ama ona doku
namayacaksa, buna nasl dayanacaktr? Ne kadar kural v e yasak
var diye dnmektedir. Babasyla birleerek anasnn kumas
olmay, olunun kz kardei olm ay, kardeinin anas olm ay na
sl isteyebilir ki!.. Kara ylan sal alc tanralardan korkm a
yacak mdr? Erinysler ona ask bir suratla, saldrgan v e fkeli
baklarla bakmayacaklar mdr? Buna nasl katlanacak, nasl ta
hamml edecektir? Bylece, anlamtr artk dileinin hibir e
kilde gerekleem eyeceini. Aile iindeki yeri, b yle bir istein
gereklemesine uygun deildir.
Bu ara Kinyras, kz ile evlen m ek isteyen adaylarn basks
altnda ne yapacan bilem em ektedir. Taliplerinin adn syle
yerek kzna kiminle evlenm ek istediini sormutur. Myrrha, ilk
ten bu soru karsnda sessiz kalm, sonra akl karm olarak,
scak gzyalar d km eye balamtr. Kzn bu hareketi, bir gen
kzn masumiyeti gerei olarak yaplan bir davran eklinde y o
rumlanmtr. Kinyras, kznn gz yalarn silerek onu pm
tr; ona alamamasn sylemitir. Myrrha, babasnn verdii bu
pckten son derece mutlu olmu v e nasl bir koca istedii so
rusuna da Senin gibi diyerek cevap vermitir. Ancak, babas
bunun ne demek olduunu anlamam, kznn kendisine olan
b alln da ok tabi bir davran olarak yorum lam tr.
Myrrha, bu szn ne m nya geldiini bildii iin, ban yere
em i, gizlem eye almtr duygusunu.
G ece yars olmutur. Btn lm ller, uykunun verdii bir
rehavetle, stlendikleri grevleri unutmulardr. Ne var ki, Kinyrasn kz bir trl uyuyamamaktadr; esiri olduu bir istein ate
i ile kavrulup durmaktadr. lgnca dileklerinden bahsetmekte;

193

5ikta Yasak 'likiler

bazen zlmekte, bazen de babas zerinde bir denem e yapm a

y dnmektedir; bazen, duyduu arzulardan dolay bir utan
hissine kaplmakta, bazen de bu arzularn gerekletirebilmek
iin yanp tutumaktadr. Akas, ne yapacan bilem em ekte
dir. y le anlalyor ki, lm den bakas onu bu dertten kurtara
mayacaktr. Kalkp bir ilmikle boazn skmak istemektedir. Ku
an kapnn direine balam, usulca, Elveda sevgili Kinyras,
niin ldm anlayacaksn, diyerek kuan boynuna d ola
yarak kendini ldrm eye kalkmtr. Am a kzn mrldanarak
syledii bu szler, yatak odasnn eii dibinde bekilik etm ek
te olan sdk stninenin kulana ulamtr. Yal kadn, kapnn
srgsn ap ieri girince, olanlar karsnda feryat etm eye,
gsn dvm eye, stn ban yrtm aya balamtr. Hanm
nn boynundaki ipi gevetmi, ilmii zp boynundan kar
mtr. Alayarak kollarn kzn boynuna dolam ve onun niin
intihar etmek istediini sormutur. Myrrha, suskundur v e bu in
tihar olaynn baarya ulaamadan aa km olmasndan d o
lay da zgndr.
Yal kadn, imdi salar aarm bam am, ii boalm
gslerini m eydana karm olarak, kzn bebeklik beii uru
na, em zirdii ilk st adna bunu niin yapm ak istediini sormak
tadr ondan. Myrrha, stninenin sorularn cevapsz brakmak is
tediyse de, yal kadn gerei renm ekte srar etmi v e srrn
kim seye sylem eyecein e dair de ona sz vermitir. Syle bana
nedir derdin? diye sormutur. Brak sana yardm edeyim , ya
lym ama, ie yaramaz bir insan deilim , demitir. Bir delilik
krizi buna sebep olduysa, tedavi edecek insanlar tandn s y
lemitir. Tanrlarn gazabna uram olmaktan dolay m eydana
gelmi bir ey ise, onun da aresini bulacan bildirmitir. Tan
rlara kurbanlar adayarak onlar yattrmaya alacaktr. Soru
larn tekrarlamakta; evin v e ailenin serveti gven altndadr, an

194

SMyrrha ile Kinyras

nen v e baban sa v e iyi durumdadrlar diyerek, kzn b yle bir

eyi yapmas iin baka ne gibi bir sebebin bulunabilecei konu
sunda soru zerine soru sormaktadr. Son soruda, baba lfnn
telffuz edildiini duyunca, Myrrha derin bir i ekmitir, fakat
stnine, gene de, onun esas srrnn ne olduunu anlamamtr.
Anlad, kzn bir ak yznden dolay byle bir eye teebbs
ettii olmutur. Israrla kendisine almasn istemi, alayan kz
barna basp, titrek kollaryla sarmtr. Biliyorum, ksn, d e
mitir. Beni daima yannda bulacaksn, sana yardm ed eceim ,
demitir. Merak etmemesini, babasnn bundan hibir ekilde ha
beri olm ayacan da syleyerek kz rahatlatmaya almtr.
Myrrha, kendinden gemi bir vaziyette, kendisini stninesinin kollar arasndan kurtarp yataa atm, yzn yastklarn
arasna gm erek Git buradan diye haykrmtr. Sonunda, iini
yakan iren istein ne olduunu stninesine sylemitir. Anla
tlanlar rpertiyle dinleyen stnine, kz hem okam, hem de
knamtr; sonunda gz yalarna dayanamayarak ona yardm
etm eye karar vermitir. Demeter (Ceres) kutlamalarnn balad
bir dnem e gelinmitir. Myrrhann annesi de beyazlar giyip
bu bayrama katlacak, Tanraya ilk rnlerden sunacak v e d o
kuz gece boyunca kocasndan uzak kalacaktr. Stnine, kralie
nin yokluundan yararlanarak Kinyrasm yatana kz yanda
ok gzel bir gen kz gnderecektir. Bylece, sessiz bir gecede,
zifir karanlk basnca, stninesinin yardm yla girmitir Myrrha
babasnn koynuna. Bir kez deil, birok defa tekrar etmitir bu
sevime. Bu sre boyunca bir kara bulut hi eksik etmemitir
glgesini; karartmtr ldayan yldzlarn yzn. Sonunda
Myrrha, babasndan hm ile kalmtr, ama baba da anlamtr k
z ile yattn. Klcn ekip kzn ldrm ek istemitir. Myrrha,
gecenin karanlndan faydalanp cann kurtarmakla birlikte,
sululuk duygusundan kurtulamamtr.

195

5lkta Yasak ilik iler

Diri v e l insanlar ierisinde bulunan v eya yaayan aa

lk bir mahlk olm ak istememektedir. Bunun iin yalvarmtr.
Bir tanr ona yardm edecek v e onu bir mersin aacna dnt
recektir. Ykl dl yata bir aa gvdesine dnecek; kabuk
lar yzn rtecek, kimse gnahn suratna haykramayacaktr.
Sonradan iki tanrann, Persephone ile Aphroditenin paylaa
mad gzel bir ocuk, bu aacn kabuunu atlatarak doacak
tr. Adonis adyla anlacak olan bu ocuun yksne daha n
ce Aphrodite ile olan ilikisi dolaysyla ksaca temas etmi oldu
umuz iin, burada tekrar deinm eyeceiz.
Kinyras, bir sonraki blm de yksnden bahsedeceimiz
P ygm alion un torunudur. Bir rivayete gre, Aphroditenin de to
runu durumundadr. Eer btn bunlar doru ise, Aphrodite to
rununun olu olan Adonis ile, hem de HephaistosIa evliyken,
Sava Tanr Aresle gizlice seviirken, alen bir ak hayat yaa
maya kalkm olmaktadr. Anodis, belki de bu yzden Aresin bir
oyununa gelip ldrlmtr.

Ne var ki, Myrrha, arzularna yenik dp babas ile bir ak

hayat yaamak isteyen tek kz deildir. Bir rivayete gre, Nyktim ene de b yle bir hayat yaamak istemitir. Nyktimene, Lesbos
kral Epopeusun kzdr. Babas ona k olmu v eya her ikisi de
bu tutkuyu paylaarak fcur suu ilemilerdir. Kz, utancndan
insanlar arasnda dolaamaz hle gelmi v e bir ormana snm
tr. Athena da, kza acdndan onu bir baykua, grnmesin di
ye ktan kaan, ancak geceleri ortaya kabilen bir kua dn
trmtr. Bir baka ykde, Arkadia krallarndan Skhoineus,
ok byk bir ihtimalle de, daha sonra yksn anlatacamz
Tereusun olu olan KIymenos, kz Harpalyfceye k olmu v e
kzn dadsnn yardm yla ona tecavz etmitir; sonra da Alastor

196

JTyrrba ile cJQnyras

adnda birisiyle evlendirmitir. Daha sonra da, tadna doyam adn hzn karp onunla birlikte yaamaya balamtr. Bu duru
ma feci ekilde zlp ierleyen Harpalyke, sonunda babasn
dan cn almtr. Baz yklerde de grlecei zere, olunu
veya erkek kardeini ldrp babasna gzel bir ziyafet ekmi
tir. iin farkna varan KIymenos, nce kzn ldrm, sonra da
intihar etmitir. Bir rivayete gre KIymenos, kimsenin yzne
bakamayacak bir insan olarak, karanlklarda yaamasn srdr
mek zorunda olan bir baykua dntrlmtr. Bu ku, dier
kularn da nefret ettii bir ku olduu iin, btn gn gzlerden
rak olarak yalnz bana yaamak zorunda kalmtr.
Grld zere, Myrrha v e grlecei zere Side denen
gzel kz aaca, Nyktimene, KIymenos v e Iktinos ise, fcur suu
iledikleri iin beenilm eyen birer kua dntrlmlerdir. Bi
rer insan olarak, bu kimseler ne yaayanlar arasnda, ne de l
ler lkesindeki insanlar arasnda kimsenin yzne bakabilecek
bir durumda bulunmadklar iin, bitkilere v e ounlukla da
yanlz yaayan, ancak gece grnm eye cesaret edebilen kulara
dntrlmlerdir.
Bunlarn dnda, aada zetleyeceim iz yklerde ise,
baba-kz ilikisi trnden fcur suu ilemi olan kimselerin bir
dnme uramadan, dorudan doruya lm veya ldrl
m olduklarna ahit oluyoruz. Ksaca zetleyeceim iz bu y
klerde, babalar tarafndan kirletilmi olan kzlarn bir suu bu
lunmamaktadr. Am a kirletilmi olmak, onlarn da lm eleri veya
ldrlm eleri iin yeter sebep olmutur. yle grnyor ki, di
riler v e ller arasnda istenm eyen bir kimse olarak bulunmak,
dnme uramaktan daha hafif bir cezaya arptrlm olm ay
ifade etmektedir. lp, ller arasna katlmak, insan olm ay
srdrmek demektir. Nitekim N iobe v e Kyane bu ayrcala sa

197

^ k t a Yasak likiler

hip olmu kadnlardr. Kyane, babasnn saldrsna uram bir

kzdr. Sarho iken babas Kyanippos, onu karm ve gecenin
karanlndan yararlanarak ona tecavz etmitir. O i olurken,
Kyane kendisine tecavz edenin parmandaki yz usulca
karp saklamay baarmtr. Gn aardktan sonra, kendisine
kimin tecavz etmi olduunu b ylece renmitir. Bu srada,
bir salgn hastalk, ehir halkn krp geirm eye balamtr. K
hinler, bir fcur suunun ilenmi olduunu syleyerek, bu su
tan arnmak iin insan kurban etmek gerektiini bildirmilerdir.
Kyane v e babas kendilerini ldrm ek suretiyle hayatlarna son
verm ilerdir. Kirlenmi olmak, Kyanenin kendi kendisini ceza
landrmasna yetmitir. Thessalia kral Piassos da, kz Larissaya
tecavz etmitir. Larissa, babasnn cezasn kendi elleriyle v e r
mi, arap fs zerine eildii bir srada iterek onun boulm a
sna sebep olmutur.
Bazen, fiil bir tecavz olay yaanmam olsa bile, bir duygu
kirlenmesine maruz kalmak, cezalandrlmak iin yeter sebep
olarak grlmtr. Nitekim Niobe ve Side, babalarnn istekleri
ne boyun em edikleri hlde, kendilerini manen kirlenmi olarak
kabul etmiler v e kendi kendilerini cezalandrmlardr. yle ki,
m itolojide ok ocuk sahibi olmakla n yapm bir kadn olan Niob enin bandan getii sylenen bir ykye gre, babas Assaon, ona tecavz etm eye kalkmtr. N iobenin kocas bir av par
tisi srasnda lnce, Assaon iin kz zerindeki em ellerini ger
ekletirebilmesi iin bir frsat domutur. Assaon, dul kzn id
detle arzulamaya balamtr. Niobe, babasnn isteine kar
kp onu reddedince, Assaon, byk bir ate yaktrarak N iobenin
ocuklarn canl canl atee atp ldrmtr. Sonunda, kendisi
de cinnet getirip intihar etmitir. Niobe ise, bir rivayete gre, bu
olaylar karsnda ta kesilip bir kayaya dnm; bir rivayete
gre de, bir kayann zerinden atlayarak intihar etmitir.

198

Oidipus ile ^okaste

Niobe gibi, Side de bir fcur olayna batlmam olmakla

birlikte, intihar etmitir. Iktinos, kars ldkten sonra, kendine
hkim olam ayp kzna tecavze kalkm; sonunda Side, kap
snd annesinin mezar banda intihar etmitir. Kzn akan
kan bir nar aacnn yeerm esine sebep olmutur. Babas ise nar
aacna hibir ekilde konmayan, hatt ban bile evirip bakamayan bir aylak kuuna dntrlmtr.

O id ip u s i l e o k a s t e
Kadmosun soyundan gelen Laiosun, kars lokastenin v e
oullar Oidipusun ana-oul fcur ilikisinden dolay bana g e
len olaylar daha iyi anlayabilmek iin, Kadmos ailesi gibi lnet
li bir aile olan Pelops ailesinden de ksaca bahsetmek gerekm ek
tedir. Bu ailenin bandan geen olaylar, hem Laiosun yks
nn, hem de Oidipus kompleksi gibi nem li bir kavram olan
Elektra kompleksinin anlalmasna yardm c olacaktr.
Pelopsun H ippodam eiadan iki olu, Nym pha Aksiokheden
ise Khrysippos adnda bir olu dnyaya gelmitir. H ippodam e
iadan doan Atreus ile Thyestes, analarnn da yardm yla Aksiokheyi ldrmler, bu yzden babalar tarafndan lnetlenmilerdir. Bu olay yetm iyorm u gibi, Thyestes, Atreusun kars Aeropeyi ayartp, onun yardm ile taht ele geirm eye almtr. Ne
var ki, tanrlar Atreusun yannda yer alm v e tahta Atreusu
oturtmulardr. Atreus, iktidara geldikten sonra, kardei Thyestesi M ykenaiden kovmutur. Kars ile olan ak ilikisini rendi
i iin de ona ayrca kin beslemektedir. Aray dzeltmi gibi y a
pp Thyestesi M ykenaiye arm, olunu ldrp etlerinden
ona gzel bir ziyafet ekmitir. Farkna varmadan ocuklarnn
etleriyle karnn doyuran Thyestes, oullarnn kesik balarn

199

5lkta Yasak likiler

grnce lgna dnmtr; Gne bile o gn grd bu k or

kun manzaradan rkm, yar yoldan geri dnerek dnyay ka
ranlklara bomutur. Baka bir lkeye snm olan Thyestes,
bu kez, byk bir fcur suu ileyerek kendi kz Pelopia ile birleerek ondan bir olan ocuk peydahlamtr. Aigisthos adnda
ki bu ocuk byynce, Atreusun olu, Troyaya giden ordula
rn ba kumandam A gam en n on un kars KIytaimestray kand
rarak onunla ak hayat yaam v e gene onunla birlik olup
A gam em n on u ldrmtr v e b ylece kardelerinin cn al
mtr. Agam em n on un sevgili kz Elektra da, kardei Orestes
bydkten sonra, annesinden v e Aigisthostan babasnn
cn almtr.
Pelops ailesinin Kadmos ailesini ilgilendiren nem li bir y a
n bulunmaktadr. O idipusun babas Laios, Zeusun A n tiopeden
olm a iki olu Am phion ile Zethos tarafndan Thebaiden k ovu
lunca, gidip Pelopsun sarayna snmtr. O rada scak bir kar
lama grmtr. Ancak Laios, kendisine gsterilen sevgi v e g
ven e ihanet etmi, Pelopsun bir nymphadan dom a olu yak
kl Khrysipposa k olmu, onu karm v e kirletmitir. o
cukcaz, bir rivayete g re utancndan intihar etmi; bir rivayete
gre de vey kardeleri tarafndan, vey annesi Hippodameiann da kkrtmasyla ldrlmtr. Hera, aileden sorumlu bir
tanra olarak bu sapk ilikiye gz yummamtr. Kocas Zeus da
b yle bir olan ocuk karmtr; bu yzden az yanktr. Laiosu hibir ekilde cezalandrmam olan Thebai halkna bu se
beple kzm v e o ba bels Sphinksi, onlar cezalandrmak ze
re ehrin bana bu yzden bel etmitir.
Tanrlar, birbirleriyle ara sra kavga etseler de, birbirlerini
korurlar. Laiosun kars lokaste bir rya grmtr, lokoste, o
ryay niye grmtr, tam olarak bilmiyoruz. Ama, grd r

200

Oidipus ile polcaste

ya Kadmos soyunun sonunu etkileyecek bir ryadr. Yorumcu,

hmile kalacak olursa, bir olan ocuk douracam, onun da
babasn ldrp tahta ktktan sonra anasyla evleneceini
sylemektedir. Am a insanolu, Aphroditenin iine drd o
ateten kendisini kurtarabilir mi? Bir gece olanlar olmu, okaste
hmile kalm v e bir olan ocuk dourmutur. yknn bun
dan sonrasn, Sophoklesin Trilojisine, zellikle de Kral Oidipus
dramasna dayanarak anlatmaya alalm.

Khinin, bilicinin sylediine gre, byynce kendisini l

drp tahtna oturacandan korktuu iindir ki Laios, olunun
topuklarn sivri ulu bir eyle deldikten v e ayaklarn birbirine
baladktan sonra onu sadakatinden emin olduu bir kle oba
na vererek bir da banda ldrtmek istemitir. Laiosun byle
hain bir tedbire ba vurmas, kadere hibir ekilde ba em e
mek, ak verm em ek iindir; belki ocuun lmn kolayla
trmak iin, belki de lse bile, hayaletinin kalkp yryerek tek
rar geri dnm esini nlem ek iindir bu yaptklar. Ne var ki, bu
yufka yrekli oban, ocua acm, dada birlikte obanlk etti
i baka bir obana onu em anet ederek hayatn kurtarmtr. Bu
yeni oban ise, ocuklar olm adn bildii bir aileye, Korinthos
ehrinin kral v e kraliesine verm itir ocuu. Kral Polybos ile
kralie Periboia ocuu benimsemiler v e sevmilerdir. Ona
imi ayak mnsna gelen bir de isim vererek Oidipus d e
milerdir. ocuk zamanla bym, gl kuvvetli bir delikanl
olmutur. Ana-baba olarak bu insanlar bilmitir. Ne var ki, bir zi
yafette, arab fazla karan bir davetli, azndan Uydurma e v
lt diye bir lf karnca, Oidipus, kukuya kaplm v e kim o l
duunu renm ek iin evvel kralie Periboiaya ba vurmu;
kral v e kralienin bu yersiz hitaptan ok zldklerini grm

201

5lkta yasak likiler

olmasna ramen, Delphoi tapnana gidip, durumu bir de Apollon Tanrdan renm ek istemitir. A p ollon bu konuda fazla bir
bilgi verm emitir; ancak, ona, korkun felketlere urayacan,
kendisine hayat verm i olan babasn ldrp annesiyle evlen e
ceini syleyince, ok sevdii v e sayd, kendisinin gerek anne
v e babas olarak bildii Korinthoslu kral v e kralienin yanna bir
daha dnm ek istememitir. Oidipus da bunu, gerek ana v e ba
bas gibi, kt bir kadere boyun em em ek iin yapmtr.
Oidipus, D elphoiden ayrlp dar bir yoldan yaya olarak Thebai ehrine giderken, yolun birbiriyle kesitii bir yerde, bir
arabaya binmi yal bir adama rastlamtr. SicilyalI D iodorosun
bize bildirdiine gre, bu yal adam da, ayn zamanda, bir za
manlar lm e terkettii olunun kbeti hakknda bir eyler
renm ek iin D elphoiye, A p o llo n un rahibesi Pythiaya bir eyler
sorm aya gidiyorm u ( Bibliotheke Historike, IV, 64 ve devam ).
Aralarnda birbirlerine y o l verm e meselesinden kan bir niza
yznden, Oidipus bu yal adam ile arabacsn ldrmtr.
Bilmeden ldrd adam Thebai kral Laiosdur; onun gerek
babasdr. Halbuki, kendisi, kendisine hayat verdiini, bytt
n sand Polybosu ldrp annesiyle evlenm ek gibi bir ka
derden kap kurtulmak iin Korinhosu terketmi, fakat yold a
bilm eden gerek babasn ldrmtr.
Thebai ehrine geldii zaman, herkesi korku ierisinde, z
gn v e arm olarak bulmutur. Arslan vcutlu, kz bal v e ka
natl bir Sphinks, yollar tutmu, gelene geen e bilm eceler sor
makta, cevap verem eyen leri de ldrmektedir. Oidipus, verdii
cevaplarla Sphinksi alt etmi, onun tnedii yaln kayann te
pesinden kendisini bir uuruma atarak intihar etmesine sebep
olmutur. Olay, bir plstik sanat eserinde baka trl, sanatnn
kolayna gelecek ekilde yorumlanm; Isadan nce 470 ylna
tarihlenen ve bugn Vatikan M zesinde bulunan krmz figrl
202

Qidipus ile ^okaste

bir Attika va zo resmi (16541), Sphinbsi ionib bir stun zerine t

nemi bir hlde grntlemitir (J. D. Beazley, Attic R ed Figure
Vase-painters, 2nd, ed., O xford, O xford Univ. Press, 1963, Resim
451.1). Oidipusu ise, Sphinbsin barsnda bir baya zerine otur
mu olarab v e sorulan sorular dne dne cevaplarben resmetmitir. Herann ehre musallat ettii bu mahlbtan burtulup
rahat bir nefes alan Thebai halb, vaadedildii ebilde, Oidipusu
bendisine bral yapm v e onu dul balan bralie ile de evlendirmitir. Evlendii bralie, hi bilmedii, grm edii gereb annesi
lobastedir. lobaste ona ibi olan, ibi de biz ocub dourmu;
b ylece bendi ocublarnn bardei olmutur.
Oidipusun, ailesinin v e Thebaililerin mutluluu bir zaman
sonra tebrar sona erip yitmitir. Thebaililer, sarayn nne badar
gelip diz bmler, brallarndan yardm c olmasn istemebtedirler. Bu gelenlerin bazlar, bu ehri terbedip uzablara gidem eyeceb olan ocublardr. Bazlar ihtiyarlbtan beli bblm olan
insanlardr. Ne yapabilirler, nereye gidebilirler? ehir, iine dd felbet basrgasndan nefes alamaz hle gelmitir. Ebinler
v e srler mahvolmabtadr. nl toprablarnda artb yetim iyordur meyvalar. ocublar l domabta, analar ocublarn doururben lmebtedir. G ece sa balan, gndz can verm ebtedir. V e
ba ortal basp bavurmabtadr. Thebaililer, bu srleri gibi, bir
biri ardndan Hadese gitmebte; baranlb Hades, lblarla inlemebtedir. Serilip yatanlara acyan bile yobtur. Sa halanlar, ab
sal analar, tapnahlara doluup tanrlara, alayarab, inleyereb
aclarndan burtulmalar iin yalvarp yaharmahtadrlar. Zeustan, A p ollon dan, Babbhostan (D ionysostan) yardm dilemehtedirler. Oidipus, onlar iin gene en buvvetli insandn onlar
Sphinbsten burtard gibi, bu felbetten de burtarabileceh y e g
ne insandr. te bugn ondan yardm dilem eye gelmilerdir. O i
dipus, bu htlhlere bir are bulabilmeh am acyla barsnn har-

203

jftkta Vaak likiler

dei Kreonu Pytho tapnana, Phoibos A p o llo n dan bir haber al

maya gndermitir. Phoibos, onlara bu m em leketin barnda
besledii bir irkefi, vakit geirm eden bu topraklardan srm ele
ri emrini vermitir. Balarna gelen felketler, kan dkeni bu
m em leketten srp karmamaktan, kan kan ile tem izlem e
mekten kaynaklanmaktadr. Laios ldrlmtr; tanr imdi
aka onun cnn alnmasn istemektedir. Am a kimden al
nacaktr bu ?
Oidipus da, bu bilinm eyen adam aramaktadr. Bu m em le
kette oturan insanlar, her kim ise o adamla konumaktan, onu
evlerine almaktan men etmitir. Bu adam her kim ise, dualara,
adaklara da katlmaktan men edilmitir. Oidipus, emirlerini din
lem eyecek olanlara beddua ederek Dilerim tanrlar, toprakla
rndan rn almaktan, ocuk sahibi olmaktan yoksun braksn
onlar, bizden daha korkun bellara uratsn demektedir. Bu
ktlkleri yapan cezalandrmak iin, btn tanrlarla birlikte,
Adalet Tanrs da yardm c olacaktr. Ne var ki, bu adam Oidipusun kendisidir. Onu yabanc biri sanmakla yanlmaktadrlar.
O adam buradadr. ok gem eden de Thebaili olduu anlala
caktr. Oidipus sevinm eyecektir bu gerei rendiine. Gzleri
grrken kr olacak; zenginken fakir decektir. Bir denee da
yanarak yabanc diyarlarda dolam aya mecbur olacaktr. o
cuklarnn hem kardei, hem de babas olacaktr. Onu douran
anann hem olu, hem de kocas olacaktr. Babasn ldrd
de m eydana kacaktr. Sophoklesin sz konusu ettiimiz ese
rinde yer alan koro, Talihsiz Oidipus! Grdkten sonra senin
yaman aln yazn, inanmam insanlarn mutluluuna artk... de
mektedir.
Khinlerin konumalar hatrlanm, ahitler dinlenmi, ha
kikat kmtr artk ortaya, lokaste, artk gerekleri grm, ko

204

Oidipus ile cokaste

casnn anas olduunu anlamtr v e byk bir mutsuzluk ieri

sinde, lgnlar gibi girmitir saraydan ieriye. ki eliyle salarn
yolarak, yatak odasna koup kaplar deliler gibi arparak kilitlemitir. leli yllar gemi olan kocas Laiosa sesleniyordun
ona babasnn kanma girecek olan o lnetli oulu hatrlatyor
dun ocuklarn dourduu yatan zerinde kocasnn oluyla
yattn, kendi olundan ocuklar dourduunu alayp szlaya
rak anlatp dvnyordur. Sonunda asmtr kendini. Oidipus
da ac gerekleri rendikten sonra, deliler gibi annesini arama
ya komutur. Oidipus, kapnn rezelerini skerek ieri girdii
zaman annesinin (karsnn) kendisini asm olduunu grm
tr. Annesinin boazndaki ipi syrp kardnda kadncazn
oktan lm olduunu anlamtr. Oidipus, lnn elbiselerine
ilitirdii altn ineleri alp gzlerine batrmaya balamtr. Bu
gzler felketleri, tanyabilecei, utan duyabilecei kimseleri
artk grm eyecektir. Keke bandan beri grm eselerdi. Oidipus,
bu v e benzeri szleri haykrp, gz kapaklarn aralyor, olanca
kuvvetiyle gzlerine bu ineleri batrp karyordun Kan ana
na dnen gzlerinden akan kanlar, yanaklarndan aaya szl
mektedir. Biri kendisini asarak, dieri ise gzlerini kr ederek bu
felketin kefaretini demitir. Bir zamanlar mutlu idiler; ama o
mutluluun yerini bugn lm v e hkrklar almtr.
Oidipus, gzlerini kr etikten sonra, kaplarn almasn,
annesi ile evlen en evldn btn Kadmoslulara ibret olsun diye
gsterilmesini istemektedir. Kendi zerine yadrd lnetlerden sonra artk sarayda kalmayacak, ekip gidecektir; ama nasl,
ona kim yardm edecektir? Bu dayanlmaz aclar ona tanr Apollon ektirmitir; ama gzlerini kr eden kendi elleridir. Artk bu
dnyada onun iin grm eye deer bir ey kalmamtr. Tanrla
rn en ok nefret ettii bir insan olarak kendisinin buradan gn

205

5ikta Yasak ilik iler

derilmesini istemektedir. Onu dada bulup kurtaran adama bed

dua etmektedir. Onu lm den kurtarmam olsayd, bu bellar
da bana gelm eyecekti. Hadese gittii zaman babasnn, anas
nn yzne nasl bakacaktr? iledii crmlerin kefaretini onu
assalar bile deyem eyecektir, iren gnahnn m eyvas olan
ocuklarnn yzne nasl bakacaktr? Yapabilseydi kulaklarn
da sar edecekti. Korkun bir ey, kendisi, ayn kadndan olan
ocuklarnn kardeidir; anas, hem anas, hem de karsdr; ken
disi, insanlar arasnda rastlanabilecek en iren rezaletlere yo l
aan, babasn ldrp anasna sahip olan bir insandr. G idecek
tir buralardan. Oullar nasl olsa balarnn aresine bakabilir
ler; ama kzlarnn korunmas gerekecektir. Artk onlarla kimse
evlenm ek istemeyecektir. Bu kzlar, soylarn srdremeden tek
balarna solup tkeneceklerdir. Herkes, olan biteni onlarn su
ratlarna haykracaktr. O nlar aalayacaklardr.

Oidipus, bu olay dolaysyla Kadmoslularn tekrar Inetlenm elerine niin vesile olm ak istememektedir? Kendisi, bana pek
ok felket gelmi olan lnetli bir soydan gelm ektedir. Kadmos,
Heramn kskanln zerine ekmi lo nun soyundan gelen Europann erkek kardeidir. Babalar Agenor, oullarn Europay
bulmakla vazifelendirip her birini bir yn e sald zaman, Kad
mos, aklllk etmi, D elphoiy e giderek tanr szcsne ne yap
mas gerektiini sormutur. Tanr szcs ona bu ii kurcalama
mas gerektiini sylemitir; nk kz kardeini karan 2eustur. Szc ona nne kacak bir inei takip ederek, onun
durduu yerd e bir ehir kurmasn tlemitir. Kadmos, iyi ki
ZeusIa dalamaya kalkp ban derde sokmamtr. Kadmos,
szcnn szn dinleyip Thebai ehrinin kurucusu olmutur.
Aphrodite, Aresten olm a kz Harmoniay ona vermi, tanrlar

206

Oidipus ile ^okaste

dne kym etli hediyeler getirerek katlmlardr. Zeus v e Europa da, daha sonra pek ok uursuzlua sebep olacak, eskileri ha
trlatacak bir altn kolye hediye etmitir. Bu kym etli kolyeyi
Aphroditenin kocas Hephaistos kendi elleriyle yapmtr. Kharit
tanralar da kendi elleriyle dokuduklar bir elbise armaan et
milerdir geline. Kadmos ailesinin bana gelen bellar ite bu
olaylar olup bittikten, ocuklar doduktan sonra m eydana gel
m eye balamtr.
Kadmos ile Harmonianm Autonoe, no, Sem ele v e Agaue
(A gave) isimli drt kz ile bir de olu dnyaya gelmitir. Zeus,
grdmz gibi, S em eleye k olmu, ondan bir tabiat tanrs
olan Dionysosu peydahlamtr. Hera, bu kz kskand iin
hem ona, hem de oluna eitli ktlkler yapmtr.

Hera ile

oyun oynayanlarn balarna ne gibi ktlklerin gelebileceini

daha nce grmtk. Heramn kandrmasyla, Sem ele, atei
sim geleyen bir tanr olan Zeusu dnya gzyle yle bir grm ek
istemi, Zeusun grnts de onu daha ocuunu douramadan yakp kl etmitir. Zeus, olunu bacanda saklayp kendisi
dourmak zorunda kalmtr. Ancak, Sem elenin kz kardei A ga
ue, ZeusIa S em elenin akna dil uzatm, Sem elenin bir lml
ile ilikiye girerek bu ocuu ondan peydahlam olduunu v e
bunun iin Zeusun hmna urayarak ldrlm bulunduu
nu etrafa yaym aya balamtr. Ne var ki, S em elenin olu Dionysos, anasnn cn ondan alm; Agaue, olu Pentheusu vah
bir hayvan sanarak ldrmtr. Zeusun S em eleden olm a olu
Dionysos doduktan sonra, halas Ino, kendi ocuklar ile birlik
te ona da analk etm eye balamtr. Bu gayr- meru ocuu ba
rndrdklar iin Hera bu kar-kocay ldrtmtr. no, olu Melikertesi bir kazan kaynar suda bomu; kocas Athamas ise, di
er oullar olan Learkhosu geyik sanarak bir karg darbesiyle
ldrmtr. no, Dionysosa bakmakla Heraya kar yapt k

207

5lkta 'Yasak likiler

tln cezasn, olunun lsyle birlikte denize atlayarak d e

mitir. Ne var ki, tanrlar ona acdklar iin, belki de Dionysosa
analk ettii iin, onu kurtarmlar v e bir deniz tanrasna d
ntrmlerdir.
Bu aile, baka baka alardan hem Herann, hem de Dionysosun dmanln zerine ekmitir. Ancak, Oidipus, tanrlarn
dmanln zerine ekecek bir ey yapmamtr. Biraz sonra
greceim iz zere, Halia v e Tanais gibi Aphroditenin kinini ze
rine ekecek uygunsuz bir davranta da bulunmu deildir. Bu
na ramen, lmszlerin bir trl teskin edilem eyen birikmi ki
ni, ona da sram, felketlerin en by de onun ve ocukla
rnn bana gelmitir. Tanrlarn yaptklarndan sual olunmaz.
O idipusun oullar birbirlerine dman olup, birbirlerini ldr
mler; babasna sadakatiyle rnek bir kz evlt olan Antigone,
days Kreon tarafndan diri diri bir mezara kapatlarak lm e
mahkm edilmi, smene bir kz kurusu olarak kalm ve bylece Kadm osun soyu kendisini tketmitir.

Oidipus mitosundan geriye ne kalmtr? Sophoklesin d

nda, Klsik D nem de, bu mitosla Homeros, Hesiodos, Herodotos, Aiskhylos, Euripides, Apollodoros, Pausanias v e Hyginus gi
bi air v e yazarlar ilgilenmilerdir. Philip M ayersonun belirttii
zere

( Classical M ythology in Literature, Art, and Music,

G lenview , 111., Scott, Foresman and Co., 1971, ss. 333-335), bu

mitos, ok uzun bir sre insanlarn ilgisini ekm eye devam et
mitir. Julius Caesar, gen bir insan olarak, b yle bir eser yazm a
ya; m parator Neron, Oidipus roln sahnede oynam aya kalk
mtr. Seneca, Oedipus Rex-, Corneille ise Oedipe adyla birer
piyes yazmtr. Dryden, Nathaniel Lee, Voltaire, P. B. Shelley ve
Byron da bu konunun cazibesinden kendisini kurtaramamtr.

208

Oidipus ile ^okaste

Daha yakn zamanlara gelecek olursak, AvusturyalI air Hu

go von Hofmannsthal Oedipus und die Sphinx-, Andr Gide ise
Oedipe adyla birer eser m eydana getirmitir. Andr Gide, orta
ya koyduu dramatik versiyonda, kendi hmanistik felsefesini
dile getirm eye, individalizm ile din otorite arasndaki atma
y vurgulamaya almtr. Jean Cocteau, La Machine infernale
adl eserinde Oidipus mitosunun kendine zg bir yoru m lam a
sn yapm v e Igor Stravinskynin Oedipus Rex adl opera-oratoryosu iin bir de libretto yazmtr. Dier m itolojik konular iin
olduu gibi, bu konu iin de eitli sinema uyarlamalar gerek
letirilmitir.
Evet, Oidipus mitosundan geriye ne kalmtr? Oidipus ve
yks, psikolojiye, psikiatriye, hatt sosyolojiye v e kltr an
tropolojisine, Oidipus kom pleksi adyla, byk bir miras brak
mtr. lokaste, olu olduunu bilm edii kocasna, kadere raz
olmak gerektiini hatrlatrken, annesiyle evlenm ek tehlikesinin
onu bu derece rktmemesi gerektiini sylem ektedir. nk
ryalarnda anneleriyle cinsel ilikiye giren pek ok olan ocu
u bulunmaktadr. Psikanalizin iddia ettii ekilde, erkek ocuk
larn annelerine kar duyduklar bu cinsel arzunun, Sigmund
Freuddan bin yldan fazla bir zaman nce lokastenin azndan
dile getirilmi olmas ilgintir.
Adn bu mitosun kahramanlarndan alan Oidipus kom
pleksi kavram, Freuda gre, toplumun tepkisine y o l at, ah
lk normlara aykr bulunduu iin sonradan bask altna alnan
niversal bir ilk ocukluk yaantsn ifade etmektedir. Baba ile
aynileme sonucunda, anneyi bir ak objesi olarak grm e eili
mini ifade etmek iin kullanlmaktadr. Bir cinsel haz objesi ola
rak anneyi paylamada rakip olarak grlen babay, herhangi bir
ekilde bertaraf etm e durumunu dile getirmektedir. Kompleks,

209

5\kta Yasak likiler

Oidipus tragediasmn da ok iyi bir ekilde belirttii zere, ana

ya v e babaya kar gsterilen v e ahlk normlarla badatrlma
s g olan bir atmak duruma iaret etmektedir.
Psikanaliz, Oidipus kom pleksine zt bir durumu ifade etmek
iin, A gam en on nun kz Elektrann erkek kardei Orestes ile bir
olup babasnn cn almak zere annesini ve Aigisthosu
ldrm esi mitosundan yararlanarak bir de Elektra kom pleksi
kavram gelitirmitir. Gene, ele aldmz veya ele alacamz
eitli temalara dayanarak, Phaedra (Phaidra) kom pleksi, Medea (M edeia) kom pleksi, CIytemnestra (KIytaimestra) kom
pleksi, Orestes kom pleksi , Jocasta (okaste) kom pleksi, Anti Oidipus kom pleksi gibi kavramlar da gelitirilmitir.
Ancak, Oidipus v e Elektra komplekslerinin iaret ettii b y
le bir duygu gerekten var mdr? Ne eit toplumlarda ortaya
kmaktadr? Babaerkil deil de, anaerkil toplumlarda, babaya
kar duyulan bu tepki, otoriteye, disiplin m illerine v e dayya
kar m gelitirilmektedir? u kadarn syleyelim ki, Oidipus
kom pleksi tartmas, ciltler dolusu eserin yazlmasna, eitli
toplumlarda bu duygunun gerek olup olm adnn aratrlma
sna vesile olmutur. Bu bakmdan, bu geni konunun tartlma
sna girimeyi burada gereksiz bulmaktayz.

Bir hususu daha belirtm eye alalm. Yunan mitosunda anne-erkek evlt fcuruna dair rnekler sadece Oidipus rneinde
grlm deildir. Grdmz zere Oidipus, byle bir suu
bilerek ilememitir; buna ramen cezalandrlmtr. Antheus ile
Boulisin olu Aigypios da bilm eyerek annesiyle yatt iin ar
bir cezaya aptrlmtr. Aigypios, dul odal Timandrann olu
N eoph ron un oyununa gelmi; odal ile yattn sanarak, an

210

Oidipus ile ^okaste

nesi Boulis ile birlemitir. Bu i ortaya ktktan sonra, annesi

gzlerini oym ak istemi, fakat Zeus, hepsini birden sularna uy
gun decek cezalara arptrmtr. Aigypios ve Neophron, birer
akbabaya; Boulis, avnn sadece gzlerini yedii rivayet edilen
dalg kuuna; Timandra ise, batankara diye bilinen bir kua d
ntrlmtr. Baka bir rivayete gre ise, Neophron, Aigypiosun annesiyle olan ilikisine tahamml edem edii iin, n ce
onun annesine tecavz etmi, sonra da onu bir oyuna getirerek
kendi annesiyle iftletirmitir. O lay meydana knca, Aigypios,
kimsenin yzne bakamayacan syleyerek lmn istemi;
annesi Boulis ise, le yiyen bir kua dntrlmtr. Bundan
byle hibir ku onunla birlikte grnm ek istememitir. Oidipusta rastladmz gzleri kr etme temas, burada da, hem bir
cezalandrma arac, hem de bir utanma ifadesi olarak karmza
km; btn bir aile, aile fertleri aras fcur ilem lerinde sk sk
uygulandna ahit olduum uz bir cezaya aptrlmlar, tm
birden ho bir grnm verm eyen kulara dntrlmlerdir.
yle grlyor ki, Yunan mitosunda k olup anne ile cin
sel bir ilikiye girmek veya b yle bir eye teebbs etmek, hatt
byle bir eyi aklndan geirm i olm ak bile sutur. Bu kimseler,
Oidipus rneinde grld zere, bir ekilde lnetlenmi o l
salar da, bir tanrnn, zellikle de Aphrodite'nin gazabna urayp
hi yoktan b yle bir sua itilmi olsalar da, mutlaka cezalandrl
mlardr.
Rodoslu bir kadn kahraman olan Haliann Deniz Tanr Poseidondan bir kz v e alt tane de olu dnyaya gelmitir. Aphroditenin Kythera yaknlarnda denizden doduktan sonra Kbrs
adasna doru gitm ekteyken Rodos adasnda karaya kmasna
Haliann kstah ve despot oullar mani olm aya kalknca, Aphrodite de onlara ar bir ceza vermitir. Onlar delirterek, anne

211

5lkta Yasak likiler

lerine fe etmitir, annelerini karp ona tecavze yeltenmiler,

bu yzden Poseidon tarafndan ldrlmlerdir; halka kar da
zalim ce davranan bu olanlar, bu ekilde hak ettikleri cezaya
arptrlmlardr. Byle bir durumda Haliaya da yapacak bir ey
kalmam, o da, kendisini kaldrp denize atarak intihar etmitir.
Dier bir olay da, Ares ile Nym pha Harm oniann slbnden gel
diine inanan Tanaisin bandan gemitir. Beresos'un Am azon
Lysippeden dom a olu Tanais, annesine k olmutur. Sadece
Sava Tanr Arese ibadet ettii ve kadnlardan nefret ettii iin,
Aphrodite tarafndan cezalandrlmtr. Zavall delikanl, aresiz
likten deliye dnm, bu tutkusundan kurtulmak iin kendisini
Am azonios nehrine atmtr. Bu olaydan sonra bu nehir, Tanais
olarak anlr olmutur.
Aka grld zere, btn olaylar, ana tema olarak,
Oidipus kom pleksine konu tekil edecek birtakm olaylarn var
lna iaret etmektedir. Baka lkelerin mitoslarnda v eya folk
lorunda da yer alm olan bu tr davranlar, Yunan mitosunda,
bilinsiz olarak yaplm olduklar zaman bile, ok ar bir ekil
de cezalandrlmlar v e Aphroditenin gazabna urama eklinde
yorumlanmlardr.

B yfolis le f ia u n o s
Kz v e erkek karde arasnda gerekletirilm ek istenen ak
balla dair birka rnek vererek nve aile fcur yasaklar ko
nusunu tam am lam aya alalm. Yunan tanrlar arasnda sk sk
grdmz, Msrda v e Karyada (Kariada) lm ller arasnda
yaandna ahit olduum uz bu tr fcur ilikisi. Yunan toplu
mu iin yasaklanmtr. Nitekim, anlatacamz ilk yknn kah
raman Byblis, Yunan tanr ve tanralarna tannm olan bu

212

 y b lis ile Kgtnos

hakkn kendileriaden esirgenmi olmasndan duyduu infiali di

li' getirmektedir.
Kaunos, Miletos ile Idotheann, baka bir rivayete gre de
Maindrosun (Byk Menderes nehrinin) kz Kyanenin oludur.
Babas nasl Miletos ehrini kurmu olmakla n yapm ise, Ka
linos da Kyceizi Akdenize balayan Dalyandaki Kaunos eh
rini kurmakla nldr. Byblis de erkek kardei gibi bir ehir ku
mcusudur. Fenikedeki Byblos ehri ile Karyadaki Byblis ehrini
kurmutur veya bu ehirler, hatrasna hrmeten, onun adyla
anlr olmutur. Pausanias, Miletos ehrinin giriinde, ehre gi
den yol kenarnda bir Byblis pnarnn bulunduundan, bu ehir
de Byblisin akn terennm eden arklarn sylendiinden bah
setmektedir ( Guide to Greece, Peter Levi evirisi, London, Penguin Books, 1979, VII, 5, 5; VII, 24, 4; Vol. 1, s. 243, 293). Miletosun
olu v e kz olan bu iki insann, bir rivayete gre A p p ollo n un to unlar olduklar sylenir. Bu ikiz kardein yksn bize baka
yazarlar da anlatmlardr. Ancak, bu yky en ayrntl v e en
canl bir ekilde Ovidius anlatmaktadr (Metamorphoses, IX, 450
- 665).
O vidiusa gre, bu ikiz kardei douran kadn Maindrosun
kz Kyanedir. Byblis, erkek kardeini, bir karde gibi sevmemitir. lkin sevgi ateinin etkisini pek duymamtr iinde. Kardei
ni sk sk pm, kollarn sk sk kardeinin boynuna dolamtr.
Ve bundan bir ey kmaz diye dnmtr. Ne var ki, bu sev
gi, etkisini yava yava gsterm eye balam, sonunda da gl
bir aka dnmtr. Bu konuda Byblis olum lu dnmektedir.
Tanrlar da kardelerine tutulmular ve vcutlarn onlarnkiler
le birletirmilerdir. Bunda neden bir ktlk olsun ki? Kardei
ni grm eye giderken sslenmeye, daha gzel grnm ek iin a
ba gsterm eye, daha sonra da kardeini bakalarndan kskan

213

5ikta Yasak ilik iler

maya balamtr. Artk iinde tutumu olan bu ak ateini gizle

m eye gerefe duymam v e feonuyu feardeine amtr. Kaunos,
bu afe sziife karsnda byfe bir infiale kaplmtr. Byle
bir yasafe afea kaplm olan kardeinden nefret etmi v e baba
topran terk ederek izini kaybettirmitir. Karyada kendi adyla
bir ehir kurarak oraya yerlemitir. Erkek kardeinin ortadan
kaybolmasyla deliye dnm olan Byblis, onu btn A n ado
luda arar olmutur. Tanrlara tannan bir hakkn lm llere ta
nnmamasna isyan etmektedir. Deliye dnm bir ekilde k
olduu kardeini ararken, hayat ona ar gelm eye balamtr.
Yksek bir kayadan aaya atlayp intihar ederken, nymphalar
acyp onu bir pnara dntrmlerdir. Ancak, gzyalar din
memi, kk bir alayan olarak akmaya devam etmitir.
Bu yknn baka bir anlatmnda, ikiz feardeine k olan
Byblis deil, Kaunostur. Bu yzden baba evinden kam veya
kovulmutur. Byblis ise, bu ayrla dayanam ayp kendisini as
mtr. Bir baka ykde ise, Kaunosun Lifeyada (Lyfeiada)
Nym pha Pronoe ile evlendii v e bu kadndan bir olu olduu ve
bu olann Kaunos ehrini kurduu anlatlmaktadr.

Byblis ile Kaunos olaynda, niyet m evcut olmakla birlikte,

kardeler aras bir cinsel ilikinin gereklem em i olduunu g
ryoruz. Buna ram en Byblis, vicdan azaplar ierisinde hareket
ederek v eya hsrana kaplarak kendi canna feymtr. Aada
vereceim iz fcur rneklerinde kz v e erkek karde cinsel iliki
lerinin gereklemi rneklerine ahit olacaz. yle ki, Deufealion ile Pyrrhanm torunu A iolosun oullarndan biri olan Mafeareus, kz kardei Kanafee ile sevimi v e ondan bir olan ocuk
sahibi olmutur; olay m eydana knca da babas tarafndan l
drlm veya utancndan intihar etmitir. ocuun alamas

214

<gyblis ile cJQunos

zerine olaydan haberdar olan Aiolos, ocuu kpeklere att

gibi, kzna da intihar etmesi iin bir kl gndermitir. Ancak bu
kzn, daha sonra, Poseidondan birok ocuu olmutur. Dimoilesin kars Euopisin kendi erkek kardei ile sevimekte olduu
meydana knca, onun da korkusundan v e utancndan kendisi
ni ast sylenir. nl kahramanlardan Bellerophontesin torun
larndan Ksanthiosun olu Leukipposun kz kardeine kar
duymu olduu ak, gizli bir birlem eye dnmtr. Aphroditenin gazabna urayarak kz kardeine delicesine k olan Leukipposa annesi yardm etmi v e bu iki genci buluturmutur.
Sonunda durumdan haberdar olan baba, kzn; Leukippos da
babasn ldrdkten sonra Likyay terketmi; diyar diyar d ola
arak kendisine barnabilecei bir yer aramak zorunda kalmtr.
Verdiim iz bu birka rnek, bu tr fcur olaylarnn, ok sa
yda olm am akla birlikte, m itolojik kaynaklarda ilenmi olduu
nu, dier trden fcur olaylar gibi, bunlarn da tasvip grm edik
lerini ortaya koymaktadr. Bununla birlikte, eski dnem lerde,
baz yerlerde kardeler aras cinsel ilikiye veya evlen m eye izin
verildii grlmtr. Nitekim, Eski Yunan ile komuluk ilikisi
ierisinde bulunan Eski Msr v e Karyada (Kariada), kutsal kabul
edilen kann bakalaryla karmasn nlem ek iin, st snf y
neticilerine bu hakkn tannm olduuna ahit oluyoruz. Bilindi
i zere Karya satrab Maussolos, kz kardei Artemisia ile evlen
mitir. Bodrumdaki nl Ant-mezar, aabeyi v e kocas adna
Artemisia tarafndan yaptrlmtr. Msrda yerlemi bulunan
bir Rom a kolonisinde yaayan erkeklerin de, yerli halk ile kar
mam olm ak iin, kz kardeleri ile evlenmi olduklarn biliyo
ruz.
Buraya kadar anlattmz ykler, nve aile dediim iz anababa v e ocuklardan m eydana gelmi yakn akraba gruplar ie

215

5ikta Yasak likiler

risinde, bu yasan nasl ilemi olduunu gsterm eye ynelik

olmutur. imdi, evlilik ba ile balanm olmaktan doan h
smlk ilikilerinin ihll edilmesinin nasl karlanm olduuna
dair baz rnekler verm eye, vey evlt v e enite-baldz fcur ili
kilerinin ne derece ar cezalara arptrlm olduunu gster
m eye alalm.

Hippolytos ile Phaidra

Theseus, bir rivayete gre Herakles ile birlikte, bir rivayete
gre de yalnz bana Am azonlarla savaa tutumu, krmz fi
grl bir Attika va zo resminde grld ekilde, drt atl araba
syla karp (J. D. Beazley, Attik Red Figure Vase-painters, 2nd.
ed., O xford, O xford Univ. Press, 1963, Resim 62.77) beraberinde
getirdii Am azon kraliesi A n tiop eye v eya onun kz kardei Hipp olytey e zorla sahip olarak ondan Hippolytos isimli bir oul sa
hibi olmutur. Am azon kraliesi ldkten sonra Theseus, Phaid
ra ile evlenmitir. Yakkl delikanl Hippolytos, Phaidrann
vey oludur v e bekr kalacana yem in etmi bir Artemis hay
randr. O na kendisini adam bir mrittir.
Euripidesin, bugn elim izde bulunan Hippolytos adl ese
rinde, Hippolytos-Phaidra yksn bize Aphroditenin bir ko
numasyla anlatmaya baladn gryoruz. Aphrodite bu ko
numasnda, lm ller arasnda v e gklerde isminin ne kadar
byk v e nl olduunu syledikten sonra, Pontos (Karadeniz)
v e Atlas (Atlantik Okyanusu) diyarnn snrlar iinde kalan b
tn alanlarda, gnein n gren ne kadar insan varsa kendi
sine sayg gsterdiini v e kendisinin de bunlarn yannda v e ya
knnda bulunduunu, onlarla ilgilendiini; kendisine kar olan
lar, kabalk edenleri ise affetm eyeceini v e m ahvedeceini sy-

216

9Jippolytos ile phaidra

lemebtedir. ite bu insanlardan birisi Theseusun olu Hippolytosdur. Am azon kraliesi A n tiopenin, abla daha yabn bir isim
olarak da H ippolytenin oludur o. te bu delikanl, Phoibos
adyla anlan A p o llo n un kz kardei Artemis'e, bu avc bakire
tanraya, tanrlarn en by gzyle bakmaktadr. Bu tanr
ann yanndan hi ayrlmayarak, evik, kvrak kpekleriyle
vah hayvanlar avlamakla gnn geirmektedir. Aphrodite,
kendisini hie saymasnn yannda, bu delikanlnn Artem ise
olan yaknln da kskanmaktadr. Hippolytos, Artemis heykeli
nin nndeki sunaa ayak dem em i bir ayrdan toplad i
eklerle rd bir elengi koyarken, ona hayatn da balam
olduunu sylem ektedir. Bu ise, barda taran son damla o l
mutur.
Theseusun asil kars Phaidra bir Eleusis misterine katlmak
zere Pandionun m em leketi Troizene gitmitir. Orada Hippolytosu grp ona iddetle k olmutur. Aknn acsn iine at
m, hi kimseye bir ey sezdirm em eye alm, cevapsz balan
bu ak yznden gnden gne solmaya balamtr. Sonunda
Aphroditenin belirledii kader hkmn yrtmtr. Phaidra
bu ak yznden kendisini ldrecek; iftiraya urayan H ippoly
tos ise babasnn lnetlemesi ile bir kazaya kurban gidecektir.
Aphrodite, bylece, Hippolytosa kar duyduu kini gerekleti
rebilm ek iin Phaidraya da kymak zorunda kalacak; Phaidrann lm ne sebep olsa da, bu yolla, dman belledii Hippolytosu yok etmekten vazgem eyecektir.
Olay, Aphroditenin plnlad ekilde cereyan etmitir. G e
riye dnp, olanlar bir daha gzden geirm eye alalm. Pasiphaenin Minostan olm a dier bir kz olan Phaidra, nedense kz
kardei Ariadneyi karp terk eden adamla, yani enitesi Theseusa evlenerek ona iki ocuk dourduktan sonra Hippolytosa

217

jftkta Yasak ilik iler

mitsiz bir akla tutulmutur. Aphroditenin iine ak atei drem edii bu delikanldan karlk grem eyin ce de, almak iin
ona iftirada bulunmu, onu analna gz dikm ekle sulam, be
yaz boynuna geirdii bir ilmikle kendisini gelin olduu odann
tavanna asmtr. Elinden sarkan bir mektupla da durumu koca
sna bildirmitir. Haberi alan Theseus, tanrlarn ona lyk grd
bu uursuz kaderi, ecdadndan birinin hazrlam olduunu
dnmektedir. Ne var ki, bu ite Minosun kaderinin de bir etki
si olmutur. Ters gitmitir Minosun ii. Kendisinden ve g recei
miz zere, karsndan alman , kzlarna da sirayet etmitir. Bu
na, Aph roditenin Hippolytosa kar duyduu dmanlk da ek
lenmitir. Ariadne, M edeia gibi, yabanc bir adamn peinden gi
derek yurdunu v e baba evini izinsiz olarak terketmi, ama so
nunda terk edilmitir; Phaidra ise, Myrrha v e adn andmz di
er kadn kahramanlar gibi, fcur olarak grlen yasak v e umut
suz bir aka tutulup kendisini ldrmtr. Hippolytosun atlar
n rktp arabasn deviren v e lm ne sebep olan canavar
boay, denizden karan da gene Deniz Tanr Poseidon olm u
tur. Am a bu olayda ilenen esas su, H ippolytosun suudur. O,
akn gcn inkr etmi, her eyin yaratlmasna sebep olan
dourucu gcn varln hie saymtr.
Bir bakma bu, tanralar-aras bir savatr. Bu savata, Artemis, lm ller arasnda en ok sevdii insan kaybetmi v e y e
nilmitir. Artemis, H ippolytosun babasna, Aigeusun soylu o
lu, seni szlerim i dinlem eye davet ediyoru m diyerek, ona olu
nun lm nden dolay sevinm em esi gerektiini, karsnn yalan
szlerine kanarak olunun lm ne sebep olduunu sylem ek
tedir. Artemis ona, artk, bundan byle, yer yzndeki iyi insan
lar arasnda bir yeri olam ayacan da hatrlatmaktadr. Aphrodite de cezasz kalmayacaktr. O da oklaryla, Aphroditenin bir
sevgilisini, belki de Adon isi, ldrecek; H ippolytosu ise Troizen

218

5ippolytos ile hadra

ehrinin en nl insan yapacaktr. Henz evlenm em i kzlar,

kocaya varm adan nce onun erefine salarn kesecekler, yz
yllar boyunca sel gibi akan gz yalar dkeceklerdir. Htras
daima, gen kzlarn arklarna ilham kayna olacaktr. Artemis, lm ekte olan Hippolytosu selmladktan sonra, onun l
mne ahit olm ak istemez; nk gzlerini, lm llerin son
dem nefesleriyle kirletmek istememektedir. Tanrann taknm
olduu bu tavr, Klsik D nem de v e Klsik D nem den sonrasn
da benimsenmi olan bir tavrdr. Euripides de eserinde bu kura
la uymu, A p o llo n un kral Adm etosun kars Alkestis lrken
yapt gibi, Artem isi bu ackl sahneden uzaklatrmtr.
Hippolytosun lm ile ilgili rivayetler eitlidir. Onun Auriga (Arabac) Takm yldzna dntrld sylenmitir. Bir
rivayete gre, nasl Alkestisi Adm etosun yakn dostu gl Herakles lm tanrs Thanatosun elinden kurtarm, yeniden ha
yata kavuturmu ise, Hippolytosu da Hekim Tanr Asklepios,
Artemisin ricas zerine, onarp canlandrmtr. Ne var ki, As
klepios un bu davran Zeusu kzdrm, lm ller arasnda bir
ayrm yapm olmasndan dolay onu bir yldrm la ldrp
br dnyaya gndermitir. Atinallar, Akropolisin Gney bl
mnn st ksmnda Hippolytos iin kk bir Aphrodite suna
ina etmilerdir; rivayete gre o tepe, Phaidrann ak dolu g z
lerle Troizene bakp iini ektii yerdir. Troizenliler ise Artemis
iin ayn eyi yapmlar, ona bir sunak ina etmilerdir. Pausaniasm bildirdiine gre ( Guide to Greece, II, 27,4), Hippolytos tek
rar canlandrldktan sonra, babasn affetmemi, btn yalvar
malara ramen baba diyarn terkedip talyaya gitmi, Ariciada
Artem ise bir koru adamtr. Pausanias, eserinin bir baka yerin
de (I, 22,2), Troizende yapraklar Phaidrann salarna takd i
nelerle delik deik olmu bir mersin aacnn bulunduunu, bu
nun tabi bir ey olm adn, Phaidrann duyduu iddetli akn

219

5Vkta Yasak likiler

bir sonucu olarak bu yapraklarn delinmi olduunu sylem ek

tedir. Asklepiosun ldrl v e Hippolytosun talyaya gidii,
Vergilius tarafndan da ilenmitir. Vergiliusun rivayetine gre
Zeus, Asklepiosu yer altna gnderirken, Artemis (Diana), Hippolytosu Virbius adyla talyaya karp saklamtr. Diana tap
nann bulunduu yere atlarn girm esine izin verilm em esi de,
Hippolytosun lm ne atlarn sebep olm alar yznden imi

(Aeneas, VII, 770-775). Olay, dier bir Ltin airi olan O vidiusu
da etkilemi, Metamorphoses adl eserinde ok az yer verdii
olaya (XV, 497 v e sonras), Heroides adl eserinin 4. Blm nde
nem li bir yer vermitir. Bu, Phaidrann H ippolytosa yazd ha
yal bir mektuptur (IV, Phaedra Hippolyto).
Bu mitos, Hippolytosun, zellikle Phaidrann kiilii asn
dan deiik ekillerde ilenmitir. O layn cereyan ettii yer ba
zen Troizen, bazen de Atina olmutur. Theseusun, babas Poseid on dan istedii v e denizden kt sylenen canavar boa se
bebiyle Hippolytosun atlarnn rkm v e arabasnn devrilmi
olmas temas, Klsik D nem yazarlar arasnda ok byk bir
ayrla sebep olmamtr. Nitekim, yazarlar gibi ressamlar da va
zo resimlerinde, olay b yle canlandrmaya almlardr. British Museumda bulunan v e sadan nce 340 ylna tarihlenen
krmz figrl bir Apulia vazosu (F 279), H ippolytosun drt atl
arabasnn devrilm esine sebep olan boann denizden kn,
tragedialarda canlandrlan ekilde tasvir etmitir. Bu resimde,
ayrca, Aphrodite ile yaknl bulunduunu sylediim iz tan
ralar Erinyslerden birisinin, bir elinde bir ylan, dier elinde
ise bir meale ile atlarn nnde durmu olduunu gryoruz.
Bandan beri belirli noktalarn zetlem eye altmz ve
Euripidesin halen elim izde bulunan ikinci eserine gre, Phaidra
msum, ailesinin erefini korum aya alan, ocuklarna iyi bir

220

JJippolytos ile haidra

isim brabmab iin lm eye hazr olan bir badndr. Phaidra, an

nesi Pasiphaenin, Dionysosun zavall bars biz bardei Ariadnenin talihsizliini hatrlayarab hayflanmabta v e lecein i sylemebtedir. Abn sefasn deil, acsn ebmebtedir. Ab onda
onulmaz bir yara atbtan sonra, ona den ey, erefine hibir
halel getirm eyeceb ebilde, bu olaya batlanmann yollarn aramab olmaldr. Bu yzden susmu, acsn gizlem eye almtr.
Ancab, bu duyguyla baa bamayacan anlaynca, lmn teb
are olduuna inanmaya balam v e yem eden im eden besilmitir. Hayatta balarab aybnn herhangi bir ahidi bulunsun istememebtedir. Hatt bu duyguyla o badar doludur bi, yatan
bir yabanc ile birleten ilb badna bile lnetler yadrmabtadr.
Bu gibi badnlarn bocalarnn yzne nasl babacablarn, sua
ortab ettibleri baranln, sevitibleri mebnn gnn birinde di
le gelip her eyi anlatacandan nasl olu yor da borbmadblarn
bendi bendine sormabtadr. ocublarmn anneleriyle iftihar et
mesini istemebtedir. Kendisinin iffetsiz olanlarn arasnda grn
mesini istememebtedir. Euripides, bu ibinci eserinde, Phaidray,
badere boyun emi bir bii olarab, bize b yle tantmabtadr.
Phaidrann stninesi, onun vey oluna b olduunu rendibten sonra, lm ne raz deildir. Aph roditeye hi himsenin bar boyam ayacan; hayatn tohumlarn onun ebtiini
sylem ebtedir. Ab, yeryzndebi btn insanlara hayat verm i
tir. Hatt, Zeusun S em eleyi bucablamas, afab Tanra Eosun
Kephalosu tanrlarn oturduu mebna tamas da bu duygu
nun eseridir. Bu duygudan tanrlar bile bendilerini burtaramamlardr. Phaidra da, tanrann isteine uyarab, sevmeb iin ce
saret gstermeli, abn bir ebilde sevdiine sylem enin yolunu
bulmaldr. Phaidrann bat tutumu barsnda, stnine, ibna
edem edii Phaidrann yerine, gerei H ippolytosa bendisi sy
lem eye almtr. Phaidra, doru tahminde bulunmu, bulana

221

5fkta Yasak ilik ile r

gelen grltden, stninenin bu istemedii ii yapm olduunu

anlamtr. Artl? yapabilecei bir ey kalmamtr, urad fel
ketin tek devas, mmkn olduu kadar abuk lmektir. lecek
tir ama cn de alacaktr; nk, stninenin azndan dklen
szler karsnda deliye dnen Hippolytos, alaka eyler iittii
ni sylem ektedir. Kendisine b yle bir eyin nasl teklif edilebildi
ine inanamamaktadr. Stnineye Seni benim dindarlm ko
ruyor diyerek, babas gittii yerden dnnceye kadar, saraydan
uzaklaacaktr.
Bu anlatm ekline gre, her iki kahramann da yasak aka
kar olan tepkileri, toplumun kendilerinden bekledii tarzdadr.
Burada, btn su, iyi niyetli bir stnineye yklenm ek istenmek
tedir. Halbuki, m itosun baka ileni ekilleri de bulunmaktadr.
Niketim, bugn elim izde bulunmayan ilk Hippolytos dramasnda
Euripides, Phaidray ehvet dkn bir tip olarak tasavvur et
mitir. ApoIIodorosa gre (Epitome, I, 18-19) Phaidra, akn Hippolytosa bizzat kendisi sylemi, yakalayarak onu birlikte yat
mak iin ikna etm eye almtr. Delikanl onun kollar arasn
dan kendisini kurtarp katktan sonra, Phaidra, babasna bir ey
syleyecek endiesiyle stn ban yrtp salarn dattktan
sonra, yatak odasnn kaplarn aarak, vey olunun kendisine
tecavze kalktn sylem i v e haykrmaya balamtr. Theseus da karsna inanarak Poseidon dan Hippolytosun cezasn
verm esini istemi; Phaidra ise, tutkusunun aa kmas zerine
kendisini bundan sonra asmtr. Senecann Phaidras ise, Hip
p olytosun lm ne sebep olduu ve bu sebeple vicdan azab
ektii iin intihar etmitir. Senecann eserinde Phaidra, kocas
nn drt yl sren bir gaybubeti srasnda vey oluna yaklamak
istemitir. Sicilyal D iodoros da, mitosu gen elde A p ollod orosun
anlatt ekilde yorum lam akla birlikte daha rasyonel davran
maktadr. Diodoros, Poseidon ve deniz-boas ayrntsn kullan

222

JJippolytos ile <phaidra

madan, kazay, vey annesinin yapt tekliften dolay Hippolytosun aklnn karm olmasna v e heyecanlanmasna balam
tr (James G eorge Frazerin esere eklemi olduu uzun nota ba
knz. Apollodoros, Vol. 2, Epitome, ss. 146-147).

H ippolytosun yksne ben zeyen baka bir yk de

Kyknosun, bir rivayete gre de A p ollon un olu olduu sylenen
Tenesin (v ey a Tennesin) bandan gem itir. P oseid o n un
Skamandrodikeden dom a olu Kyknos, Troya yaknlarnda,
Bozcaadann kar tarafnda bulunan ve Kolonai denen bir ehrin
kraldr. Poseidonun bu olu, Laom edonun kzlarndan birisi
olan Prokleia ile evlenmi v e ondan Tenes isimli bir olan ocuk
ile bir kz ocuk sahibi olmutur. Prokleia lnce, Kyknos, bu se
fer Philonom e adnda baka bir kadnla evlenmitir. Philonome,
Phaidrann rneinde grdmz zere, vey olu Tenese k
olmu ve karlk grm eyince de, ona iftira atmtr. Kyknos, ge
ne Hippolytos rneinde grld zere, karsna inanm ve
kz ile olu Tenesi bir sanda kapatarak denize brakmtr. Dal
galar saa sola savurarak, Tenesi ve kz kardeini Bozcaada ky
larna sreklemitir. iki karde orada karaya kmlardr. Adann
ad Leukophrys iken, bundan byle, Tenedosa dnmtr.
A poIIod orosun bize bildirdiine gre, Philonom e, Eumolpos adnda bir flt alcsn ahit gstererek vey olunu su
lamtr. Ne var ki, olay sonradan aydnla kavumu, Kyknos,
Eum olposu taa tutarak ldrtm; karsn da canl canl topra
a gmmtr (Apollodoros, Epitome, III, 22-25; J. G. Frazer
edisyonu, V ol 2, ss. 193-194). SicilyalI D iodorosun yazd Dnya
Tarihnde bize bildirildiine gre ( Bibliotheke Historike, V, 83),
Tenes de, Troya sava dnem inde adaya kan AkhiIIeus tarafn
dan ldrldkten sonra, Tenedos halk tarafndan tanrlatrl

223

jftkta Yasak likiler

m v e Hippolytos gibi, kendisine ibadet edilir hle gelmitir.

Bundan b yle de, lkeye hibir flt alcs sokulmamtr.
Hippolytos-Phaidra mitosu, grld gibi, Euripidesin bir
tanesi btnyle elim ize gem i olan iki eserine birden konu o l
duu gibi, Senecann Phaedra, Racinenin Phdre, T.S. M oo reun
Aphrodite Against Artemis, Robinson Jeffersin The Cretan W o
man v e Eugene O N eillin Desire Under the Elms adl dramasina
da konu olmutur. Bu son eserde H ippolytosun yerine gemi
olan Eben, gen vey annesi Abbie ile fcur suu ilemi, baba
sna kar da bir Oidipus kompleksi gelitirmi bulunmaktadr.

Bu motif, hsm-akraba ilikisi eklinde olmam akla birlikte,

folklorik birok ykde tekrar tekrar karmza kmaktadr. Es
ki Yunann Fenike v e Msr ile olan ilikisini hatrlayacak olur
sak, bu benzerliklerde alacak bir tarafn bulunmad grlr.
Islm lem inde v e Kitab- Mukaddesin Tekvin Blm nde
(Bap 39) anlatldna gre, Yusuf Peygam ber (Joseph) Msrda
kle bulunduu srada, karsndan baka her eyini paylam
olan iyi niyetli efendisine kar son derece sadk v e drst hare
ket etm ekte olan bir insandr. Msrl A zizin (Potipharn) kars
Zleyhann (Zuleikann) Yusufa kar duyduu tutkulu akn
reddedilm esi zerine, Zleyhann stn ban yrtp, yardm
arp Yusufu sulamaya kalkmas; gene eski bir Msr yks
olan Two Brothers da Betann, Anpunun kars tarafndan ayn
biim de sulanm olmas, benzer temalar iermektedir. Bu te
ma, gene hsm-akraba ilikisi olmam ak fcaydyle, Yunan m ito
sunda nl kahramanlardan Peleus ile Bellerophontesin ban
dan geen olaylarda da tekrar dile getirilmitir. Proitosun kars
Stheneboiann (H om erosa gre Anteiann), evinde misafir etti
i ve karlk grm edii Bellerophontese, Akastosun kars Asty-

224

3Jippolytos ile <pbaidra

ciameiann ise, aklanmak zere yanlarna gelen Peleusa k

lup benzer bir oyun oynamas, bu ilgin temann ne derece
revata ve yaygn olduunu gstermektedir.
Yunan m itolojisinde lnetlenmi baz aileler, bir trl dert
lerden kurtulamamlardr. Theseusun soyu iin de bu b yle o l
mutur. Biraz sonra greceim iz zere, Atina kral Pandion, kz
larnn bandan gemi olan olaydan dolay fazla yaayamamtr. Yerine geen olu Erekhtheus, fazla benimsenmemi bir riva
yete gre, birbirini ok seven yedi kzndan birisini, Delphoi k
hininin tavsiyesine uyarak kurban edince, hepsi birden intihar
etmitir. Prokne ile Philom ela'nn yeeni Prokrisin kocasna a
fak Tanra Eosun k olmas sebebiyle, kocas ile aralar al
m, sonradan tekrar barmlarsa da, Kephalosun farknda o l
madan att bir mzrak, Prokrisin cann almtr. Prokris ile
Oreithuiann kz kardei olan Kreusa, ApoIIon tarafndan bir
maaraya gtrlp ifal edilip kzl alndktan sonra terkedil
mitir. Theseus, Girit'ten sa slim dnd hlde, gemisine be
yaz bayrak asmay unutunca, babas Aigeus, olu ld zannede
rek, kendisini denize atarak intihar etmitir. Theseusun kars ta
raf da lnetlidir v e ok kt eyler gelmitir balarna.
Byc Tanra Kirke, Gne Tanr Heliosun Okeanos kz
Perseisten dom a kzdr. Minosun kars Pasiphae ile Grcistan
(Kolkhis) kral Aietesin de kz kardeidir. Yapt byler ve kt
lkler tyler rperticidir. Kirke, Odysseiada Odysseusun adam
larn byl ikilerle dom uza evirip ala kapattktan sonra, g
cne, gzelliine v e erkekliine hayran kald Odysseusu yata
na almtr; onunla uzun bir sre ak hayat yaadktan, onu ka
patma olarak kullandktan sonra, adamlarm tekrar insan klna
sokarak serbest brakmtr. Bulunduu her aileye uursuzluk ge
tirmi olan Medeia, Aietesin kz, Kirke ile Pasiphaenin de y e e

225

5Vkta Yasak ilik iler

nidir. Bylerle ili dl olmu bir aileden, Gne soyundan gel

mektedir; bu bakmdan byclerin ba tanra Hekate ile de ak
rabadr. Babasna ve lkesine kar su ileyerek, Altn Postu ala
bilsin diye byleri ve tlsmlar ile sevdii adamn yannda yer
alm, Aphroditenin buyruklarna uyarak ona yardm etmitir.
Daha nce de iaret ettiimiz zere, lason postu alp A rgo Gem i
si ile kaarken, sevdii adam kurtulabilsin diye, gem iye berabe
rinde getirdii kardeini dorayp paralarn denize atmtr. Ba
bas, olunun paralarn denizden toplam aya alrken, ArgonautIarn kamasn salamtr. Thessalia kral yal Pelias
genletireceini syleyerek kzlarn kandrm, babalarn ldrtp, etlerini bir kazanda kaynatmtr; bu ekilde kocas tasonun bu ehre kral olmasn salamaya almtr, lason, Korinthosa gittikten sonra ondan yz evirip ehrin kralnn kzyla
evlen m eye kalknca da, hediye olarak gnderdii byl-zehirli
bir elbiseyle kz yakp kl etmitir. Daha sonra, bu ihanetini tasona fena deterek ocuklarn boazlam; byk bir araba ile
Atinaya, Theseusun babas Aigeusun yanna kamtr. Orada da
rahat durmamtr. Ak yznden lkesine ihanet etmi, kardei
ve kendi ocuklar dahil, pek ok kimseyi ldrm veya lm
lerine sebep olmutur. ok sevmi, ok fedakrlk etmi, ama
karlk grememi, takdir edilmemi v e ihanete uramtr.
Theseusun yurduna dnerken, hayatn kurtaran v e kendi
si ile birlikte kam aya raz olan Ariadneyi, Minosun Pasiphaeden dom a gzel kz Ariadneyi ssz bir ada olan Naksosta
terketmesi, veya John Vanderlynin 1814 ylnda yapt v e bugn
Pennsylvania Gzel Sanatlar Akadem isinde bulunan bir tablo
sunda grld zere, onu uyurken brakp gitm eye kalkmas,
belki de babasndan kurtulmak istemesi gibi, psikanalitik bir s
re sonucunda ortaya km bir davrantr. Kasten olmasa bile,
onun, uur altna uyarak gerekletirmi olduu bir olaydr. Pha-

226

Sfiippolytos ile haidra

idra ile evlenebilm ek iin, ablasn ssz bir adada unuttuu gibi,
bu evlilie mni olmak iin silhlanp karsna dikilen Am azon
kraliesi eski karsn da gene bunun iin ldrmtr. yks
DionysosIa yakndan ilgili bulunan Ariadnenin ackl durumu,
hem ressamlar iin, hem de mzisyenler iin, byk bir ilham
kayna olmutur. M onteverdinin Lamento D arianns, Joseph
Hydnm Ariadne auf Nexos adl kantat ile Richard Straussun Ariadne auf Nexos operas, bu ackl yky eitli yn leriyle ile
m eye alr. Ne var ki, terk edenler, terk edilmilerdir. Akta sa
dakatsizlikte bulunanlar, akta fedakrla ktlkle mukabele
edenler de cezalandrlmlardr. nk tanrlarn koyduu ku
rallar, toplumun birliini v e dzenini korumak iin konulmu
tur; insanlarn grevleri de bu kurallara uymaktr.
G receim iz zere, Minos ile Pasiphaenin yks bize, tan
rlara saygszlkta bulunan insanlarn bana ne gibi bellarn g e
lebileceini gsterm ek bakmndan ilgin bir rnek oluturmak
tadr. Zeusun gzel bir boa klna girerek hamile brakt Europadan olm a olu Minosun soyunun bann daima boalarla
belya girdii grlmektedir. Bu bakmdan, her iki aile iin de
Deniz Tanr Poseidon, olaylarn nem li belirleyicisi olmaktadr.
Minosun Poseidona kar yapt saygszlklarn gnahna, o
cuklar, hatt torunlarnn torunlar bile katlanmak zorunda kal
m; bir trl aklanamamlardr.
Bu yklerde gze arpan en nem li zellik, phesiz, y a
kn hsm-akraba olanlar arasnda uygulanan cinsel iliki yasa
dr. Kinyrasn kz Myrrha nasl babas ile olan ak ilikisinden
dolay feci ekilde cezalandrlm ise, Phaidra v e biraz sonra g
receim iz zere, Tereus da arzuladklar yasak ak ilikisinden
dolay korkun bir ekilde cezalandrlmlardr. Tereus, ak y
znden her trl saygszl, barbarl yapm, em anete ihanet

227

5ikta Yasak jlikiler

etmi bir kiidir. Bu insanlar, daha da nemlisi, o toplum iin f

cur olarak kabul edilen bir su ilemilerdir. Yakn bir hsm ile
yasak bir ak yaamak istemilerdir. O gn de, bugn de, ailenin
birliini, hsmlk ilikilerini zed elem eye ynelik bu gibi cinsel
ilikiler, tanrlarn dnda v eya tanrlatrlm baz kral aileleri
nin dndaki sradan insanlar iin, yani sradan lm ller iin
yasaklanmtr. Proknenin v e A ed on un yksnde, bu ana te
mann yannda, Aphrodite Ouraniann iim ize drd evlt
sevgisine bile stn gelebilen bir kardelik duygusu da dile geti
rilmek istenmitir.

P r o k n e i l e P lilo t c la
Bir rivayete gre, Atinann da iinde yer ald Attikann ilk
kral, topran yaratt, insan bal ve insan vcutlu bir ylandr.
Ad Kekrops olan bu kral, Poseidon ile Athena arasnda yaplan
yarmada hakemlik yapmtr. Atina ehri iin Athenann hedi
ye ettii veya diktii zeytin aac beenilip de ehrin koruyucu
luu kendisine verilince, Deniz Tanr Poseidon korkun bir sel
gndererek Attikay cezalandrmtr. Aglauros ile evlenen Kek
rops, bu kadndan biri olan, kz olm ak zere drt ocuk sa
hibi olmutur. Kekropsun olu Erysikhthon, Delosa yapt bir
yolculuktan dnerken gen yata lm v e kendi soyunu devam
ettirememitir. Atinaya tanrlarla ve tanralarla ilgisi bulunan
bir veliaht bulmak, phesiz herkesi daha ok tatmin edecei
iin, dier bir efsane imdada yetimitir.
Bir gn tanra Athena, kardei sanatkr tanr Hephaistosun
yanna silh smarlamak zere gittii zaman, topal tanrnn cin
sel saldrsna uramtr. Kz olan kz olan v e y le kalmaya ahd
etmi olan Athena, bacana bulam olan bir miktar m eniyi bir
yn paras ile silip yere atnca, nsann Yaradl yks bl

228

<prokne ile philomela

mnde iaret ettiimiz zere, bu spermalardan Toprak-Ana d l

lenmi v e Athenann da benimsedii bir olan ocuu dnyaya
gelmitir. R ichm onddaki Virginia M zesinde bulunan (81.70) ve
sadan nce 400 ylna tarihlenen krmz figrl bir Attika vazo
resminde grld zere (T. H. Carpenter, Art andMyth in A n cient Greece, London, Thames and Hudson, 1991, Resim 111),
Toprak-Ana, Hermesin, Nikenin, Aphrodite v e Zeusun huzu
runda bu ocuu Athenanm kucana vermi; Athena da ocu
u, iki ylann korumas altnda bir sepete koyarak Kekropsun
kzlarna, sepetin kapan amamalar kaydyla, gndermitir.
Dayanamayp sepetin kapan aan kzlar, korkularndan ldr
mlar v e kendilerini Akropolisten aa atarak intihar etmiler
dir. Kuyruklu bir yaratk olarak topraktan domu olan bu o
cuk, Erikhthonios adn alarak srne srne Athena tapnana
kadar gitmi ve Athenann kalkan altnda gizlenerek bym eye
balamtr. Kekrops, ad yn ve toprak anlamlarna gelen ve
kutsal bir meknda bym, glenmi bulunan bu ocua Ati
nann kralln brakmtr; o da bir nympha, bir naiad olan
Praksithea ile evlenerek ad Pandion olan bir erkek ocuk sahibi
olmutur. Pandion, halas Zeuksippe ile evlenmi; bu kadn ona
olan ve iki kz ocuk dourmutur. Bu olanlardan birisi
olan Erekhtheus, Theseusun babas olan Aigeusun babasnn
babasdr; iki kz kardei ise Prokne ile Philom eladr.
Atina kral Pandionun kz Prokne ile evlenecek olan Trak
ya kral Tereus, sava tanrs Aresin oludur. Zengin v e gl bir
kraldr. Bu yzden Pandion, kzn byle bir kralla evlendirm ek
te herhangi bir saknca grmemitir. Olacaklar nasl bilsin ki!..

Prokne ile Philom elann bandan geenleri en iyi dramati

ze eden air Ovidius olmutur (Metamorphoses, VI, 425-675). Yer

229

5fkta Yasak likiler

y e r onun yapt tasvirlerden yararlanarak (428-434, 449-456,

535-550) anlatacaz bu yky. Kral Pandion bilmese de, kutsal
gler daha bandan beri bu evliliin kt gideceini biliyorlardr. Ne aileden, evin dirliinden, birliinden sorumlu Hera (Juno), ne dn tanrs Hymenaios, ne de gelini v e yatan ssle
yecek olan Gzel, dne gelmemitir. Sulular cezalandr
makla grevli tanra, Erinysler, cenaze merasimlerinden
aldklar m ealelerle refakat etmilerdir gelin ile gveye; onlar
hazrlamlardr gelinin yatan; uursuz bir bayku konmutur
gelinin odasnn damna. Zaman gemi, Prokne, Tereusa bir o
lan ocuk dourmutur. Bu ocuk be yana geldii hlde, he
nz teyzesi Philom elay grmemitir. Prokne kardeini ok zle
mi, kocasndan bir sre iin onu yanna getirmesini istemitir.
Bunun zerine Tereus, bu amala Atina ehrine gitmitir. Tereus,
Philom elay ssl elbiseler v e nadide taklar ierisinde grnce,
kuru yapraklar, otlar v eya ak baaklar nasl parlar v e hem en
yanm aya balarsa, yle yanp tutumaya balamtr. O rm anla
rn kuytularnda yaayan orm an perileri, naidlar v e dryadIar bi
le bu derece gzel v e ssl deillermi. Pandion kzn TereusIa
birlikte gn derm eye raz olmutur; tanrlarn adn anarak em a
net etmitir kzn damadna, G zet on u demitir. O, yall
mn tad tuzu olacaktr. ok uzun gelecektir onsuz geen her
gn Pandiona.
Tereus, gerekli izni aldktan sonra baldz ile birlikte lkesi
ne dnm ek zere yo la koyulmutur. Trakyaya giderken, Daulise geldiklerinde, Tereus ormanlk bir yerd e em anete ihanet
ederek Philom elaya zorla sahip olmu v e bu ii daha sonra da
srdrmtr. Tereus, baran, yalvaran, babasn, ablasn a
ran, y ce tanrlardan m edet ummaya alan kza tekrar tekrar
tecavz ettikten sonra, kzcaz yalvarmtr dank salaryla ve
ondan neden cann da alm adn sormutur. Tanrlar ona etti

230

prokne ile <philomela

ini grmemilerse, duymamlarsa, hatt hepsi birden yok o l

musa, Tereus gene de cezasn ekecektir. Philomela, olan bite
ni herkese anlatacaktr. Orm an ierisinde kapal bir yerde kalsa
da, lklarla ortal nlatacak, ahit gsterecektir ta topra.
te bu szler kzdrm v e rktmtr Tereusu v e bundan son
ra kesmitir kzn dilini. Dili kesilip ormanda bir yere kapatlan,
stelik nbetilerle de gz hapsinde tutulan Philom ela, byk
aclar ierisinde bandan geenleri ablasna ustaca anlatmann
yollarn aramaya balamtr. G ergefinin bana geip yksn
nak ile dile getirmi; yapt ilemeyi, kendisine bakan yal ka
dna verip kralie Prokneye bir armaan olarak gn derm eyi ba
armtr.
te bu ileme ortaya karmtr bu feci olay. Nitekim Sha
kespeare, Titus Andronicus adl piyesinde, olay tekrar dile geti
rirken, her trl ihtimali ortadan kaldrmak iin, Laviniann
(Philom elann) ellerini de kestirmitir. Eski m itoloji yazarlar bu
cesareti gsterem edikleri iindir ki, kz ellerini kullanabilmitir,
ilem eyi alan kralie, ld sylenen Philom elann hayatta o l
duunu derhal anlam v e yal kadn zorlayarak kardeini bu
lup kurtarmtr. Artk hereyi renm i olan Prokne, bu aalk
adamdan, kocas olan o sefil adamdan nasl alacan plnla
maya koyulmutur. Onu ancak, ktlklerin en ktsn yap
mak teselli edecektir. ok zlm, ok alamtr ama, kocas
na ne kadar benzediini grd olunu para para doraya
rak Tereusa gzel bir akam yem ei hazrlamtr. Barsaklarn
dolduruncaya kadar, tka basa fiyetle yedii olunu arayp bu
lamayan Tereus, Philom elann elindeki kesik baa gz iliince
deliye dnm; intikamn almak zere, kamakta olan bu gzel
kzlarn peine dmtr. O nlar tam yakalayaca bir srada
ise, ulu tanr Zeus, dili kesik Philom elay, tem eyip sadece cvl
damasn becerebilen krlangca; bir kzgnlk eseri olarak olunu

231

5Vkta *Yasak ilik iler

ldrm olan Prokneyi, bu acsn geceleri devam l olarak te

rennm etsin diye blble; Tereusu ise savunmasz kularn p e
ine den bir atmaca veya aylaa veya O vidiusun anlatt
ekle uyacak olursak, uzun gagal, banda kocaman bir tepelii
bulunan, bazen htht v eya tarakn da denen avukuuna d
ntrmtr. Bu ac ise, daha yalanmam olduu hlde, Pand ion u lm diyar olan Tartarosa gndermitir.
Sophokles ve A p ollodoros gibi Yunan air ve yazarlar,
Hyginus v e Ovidius gibi Ltin air v e yazarlar bu efsaneyi, eit
li ekillerde anlatp durmulardr. Sophoklesin konuyu ayrntl
bir ekilde ele alp iledii Tereus dramas, ne yazk ki, btny
le elim ize gememitir. Aristophanesin Kular komediasnda ise
konu, yer yer hem Tereusu temsil etmekte olan H o o p o enin,
hem de k oron u n azndan ksaca anlatlmaya allmtr.
eitli anlatm ekillerine dayanarak baka bir zetlem e da
ha yapacak olursak, Tereus, bir rivayete gre, Proknenin ld
n syleyerek kaynpederini kandrm; gzelliine vuruldu
u Philom elay kendisine kar yapmak zere alp yurduna g
trmtr. G erei kimseler duymasn diye de eski kars Prok
neyi, dilini kesip ssz bir yere kapatmtr. Bu yzden Philom ela
blbl; Prokne ise gsnde bulunan bir miktar evlt kan y
znden krlang olmutur. Tereus, bana giydii sorgutan ve
elinde tuttuu uzun kltan veya kargdan dolay uzun gagal ve
tepelikli bir avukuuna dnm; oullar ttys ise, kan ieri
sinde kalm yanaklarndan dolay saka kuu olmutur. Bu yk
nn cereyan edi eklinden dolay, blbl ormanlara kap sn
m, dili kesilen bir anne olarak krlang, bir trl binalarn y a
nndan, evlerin civarndan uzaklaamam v e daima yuvasn
buralara yakn yerlerde v e saak altlarnda yapmtr. Prokne,
evlerin yaknlarnda v e ierisinde hep oluna benzer ocuklar

232

rokne ile philomela

iiramtr. Tereustan korktuklar iin de Dauliste v e evresinde

krlanglar yuva yapmaz, blbller de akmaz olmutur (Gerek
Atina soyu, gerekse Pandionun kzlarnn bandan geenler
iin, James G eorge Frazerin A p ollod orosun The Librarys'me
koymu olduu ayrntl v e ok yararl notlara baknz, Vol. 2, ss.
77-81, 98-101).

Hatrlanaca zere insan eti yem e ve yedirm e deti olarak

bilinen cannibalism, yakn zamanlara kadar pek ok ilkel kavim
tarafndan uygulana geldii hlde, Yunan mitosunda istenmeyen
bir ey olarak, bir tanrya veya bir insana yaplabilecek fenalkla
rn en byklerinden biri olarak grlmtr. Kallistonun baba
s Lykaon, Zeusa insan eti yedirm eye kalkt iin evi yerle bir
edilmi, biri hari dier oullar ldrlm, kendisi de bir kur
da dntrlmtr. Daha nce iaret edildii zere, olu Pelopsu dorayarak etleriyle tanrlara bir ziyafet ekm eye kalkan
Tantalos da ar ekilde cezalandrlmtr. Ancak, ana tema a
sndan Tantalosunkinden ok Lykaonunkine, Prokne ile Philom eiannkine ok daha fazla benzeyen bir yk Polytekhnos ile
A ed on un bandan gemitir. Bu yklerde sz konusu su iin,
iki ynl bir cezalandrma, hem insan eti yedirm i olma, hem de
bir evlttan mahrum brakma gibi karmak bir cezalandrma t
r uygulanmak istenmi, bir tanesini uygulamak yeterli grl
memitir.
Miletoslu Pandareosun kz Aedon ile zanaatkr kocas
Polytekhnos, Lidyada (Lydiada), K olophonda yaamakta olan
mutlu bir ifttir. Gereksiz bir gurura kaplarak Hera ile Zeustan
ok daha mutlu olduklarn syleyerek v n m eye kalkmlar
dr. Bizim de bildiimiz gibi, Zeusun yapt v e evliliklerine g l
ge dren kaamak ilikilerden onlarn da haberi vardr. Ne var

233

5ikta Yasak ilik iler

ki, tanr v e tanralarla b oy lm eye, hele onlar kk dr

m eye kalkmak, pek bir akl kr deildir. Nitekim Hera, bu if
tin aralarn bozm ak zere hem en faaliyete gemi, nifak tanr
as Erisi bu ie m em ur etmitir. Bundan b yle kar-kocann ara
lar bozulmu, birbirleriyle yarr, ekiir hle gelmilerdir. Polytekhnos, bir araba imal edecek, A ed on ise bir kuma dokuyacak
tr; kim daha n ce bitirecek olursa, dierine mkfat olm ak ze
re, bir hizmeti kle kz alp getirecektir. Yarmay A ed on ka
zanmtr. Polytekhnosun getirdii hizmeti kz, aslnda A e
don un kz kardei Khelidondur. M iletosdan alp getirmitir kz
caz. Polytekhnos, bu kza yolda tecavz ettikten sonra, sala
rn keserek onu bir kle klna sokmu, tannmaz bir hle g e
tirmitir; olan biteni anlatmasn diye lm le tehdit etmitir. S o
nunda hdiseyi renen Aedon, kardeiyle birlikte hareket ed e
rek kocasna bu yaptn pahalya detm eye karar vermitir. A e
don, olu Itysi ldrp babasna yedirecektir. Olunun etleriyle
karnn doldurmu olan baba, gerei renince lgna dn
mtr. Zeus bu iki kz kardei ancak kua evirerek bu zalimin
elinden kurtarabilmitir. Ad, zaten krlang mnsna gelen
Khelidon, krlang olmu; Aed on da blble dnmtr.
Bu yknn insan eti yedirm e temas kullanlmadan anlat
lan bir baka ekli ise, Thebaili Zethos ile kars Aedon mitosun
da gem ektedir. Zethosun kardei A m ph ion un kars N iobenin
ok ocuu bulunmakta, A ed on da bu kadn kskanmaktadr.
Ar kskanl yznden Aedon, N iob enin byk olunu ld
recek yerde, farknda olm adan kendi olu Itylosu ldrmtr.
Tanrlarn acyp blble evirdikleri A ed on iin

Homeros,

Odysseia adl eserinde (XIX, 517-525) bu kadnn aknln,

kendi aknlna benzeterek, Pandareosun kznn bir vakitler
ldrarak kendi elleriyle kral Zethosun olunu ldrdn
sylem ekte, onun blbl olduktan sonra yavrusunu yana yakla

234

<prokne ile philomela

aradn, ok yankl akrak sesiyle yavrusu iin dvndn

duygulu bir ekilde anlatmaktadr.
Dikkat edilecek olursa, aile suu ilemi olanlar v eya b yle
bir sua kurban gitmi olanlar, genellikle bir kua dntrl
mlerdir. ilenen suun byklne veya acmaszlna gre
de, Tereusun dnmnde olduu gibi, avc veya le yiyen
kular olmulardr.
Pek ok yakn zaman airi iin ilham kayna olmu olan bu
yklerin m odern uygulamalarnn ayrntlar zerinde durma
yacaz. Chaucerden T.S. Eliota, Swinburnedan Oscar W ildea
v e La Fontainee kadar pek ok kimse bu kzlarn ve bu msum
ocuklarn akibetiyle ilgilenmitir. Burada u hususu belirtelim
ki, klsik m itolojinin tanrlar, her zaman ne istediini, ne yapt
n bilen tanrlar deildir. Bu msum ocuklardan ne istemiler
dir? Ailenin kutsiyetini korumak isterken, hsm-akrabaya sayg
y n plna karalm, toplumun dzenini koruyalm derken, ne
den daha az zc yollara bavurmamlardr? Hemen belirtelim
ki, pathosun iddetini arttrmak o dnem klsik edebiyat iin
ok daha nem li olmutur. Ancak, bu keyf hareketlerdir ki, bu
tr tanrlarn varlklarna son vermi, paganizmin sonunu getir
mitir. Aphrodite, Tereusu Philom elaya; Phaidray Hippolytosa
k etm eseydi olm az myd? Olm azd, nk oyunun kural bu
nu gerektiriyordu.

235

M i

SflPW LI1 1

Objesinden, hedefinden sapm, tabiatta grdklerim izin,

bulduklarmzn ztt olarak, allmam, ounluun benim se
medii ob jelere yn elm i cinsel davranlara perversion, Sa
pk Ak ilikileri diyoruz. Bugn, toplum larm benim sem edii,
ahlk v e bazen de hukuk kurallar gerein ce uygun gr lm e
yen, birok hlde ferd davran bozukluu olarak ortaya k
m olan bu tr davranlar, anorm aller psikolojisinde, psikana
lizde v e psikiatride fetiizm, sadizm, masokizm, zellikle kar
lkl olarak yaplan mastrbasyon, tehircilik, narkissizm, btn
trleriyle kadn v e erkek hom oseksellii v e bestialit kategori
leri altnda toplanmaktadr. Bu blm de, bu tr davranlardan
baz rn ekler v erm ey e alacaz; Yunan m itolojisinde ustaca
ilenmi, fantastik aklam alara kavuturulmu v e b ylece b
tn bir insanlk v e edebiyat lem ine mal edilm i baz rn ek le
rin yklerini, zellikle de P ygm a lion un, Laodam eiann v e
Narkissosun bandan gem i olan olaylar anlatm aya alaca
z.
u hususu belirtelim ki, evlerde ss veya kullanm eyas ola
rak bulundurulan kaplar zerinde tasvir edilen ve halen dnya
mzelerini doldurmakta olan yzlerce siyah ve krmz figrl Yu

237

jftkta Sapk 'likiler

nan vazosu zerinde tasvir edilen cinsel sapklk trleri veya hey
kel, heykelcik, rliyef v e freskolarda sergilenen plak sahneler,
herhangi bir genel kategoriye smayacak derecede ok v e eitli
dir. Erkek v e kadn araclyla yaplan oral seks, bir erkein bir er
kekle cinsel ilikide bulunurken, ayn zamanda mastrbasyon yap
mas veya sun* bir phallos ile arkadan kendi kendini tatmin etm e
ye almas veya parmaklanarak tatmin edilmek istenmesi, bir ka
dnla arkadan cinsel ilikide bulunurken bir baka erkein bu erke
e arkadan yanamas, erkek erkee ve kadn kadna yaplan oka
malar, eit eit grnte suni phallos rnekleri, bir kadnn
suni bir phallos ile oral seks yaparken, baka bir suni phallos ile
normal yoldan kendi kendini tatmine almas gibi pek ok sapk
lk rnekleri, klsik Yunan toplumunun bu tr konulara bir hayli il
gi duymu olduunu gstermektedir. Btn bu sapklk trlerinin
sanat yoluyla topluma aktarlm olmas da, bu tr ilikilere olan il
giyi arttrm olsa gerektir. Bir eilim, baka bir eilime yol am
tr; sonra birbirini etkileyerek daha gl bir eilim hline dn
mtr.
Ancak biz, burada, btn bu sapklk rnekleri zerinde te
ker teker duracak deiliz. Daha nce de belirttiimiz gibi, psiko
lojik yn den derin bir mn ierm ekte olan baz rnekleri ile
m eye alacaz.

Pygmalion ile Oalateia

Aph roditenin lm ller arasndan setii klar, sadece
Ankhisesten ibaret deildir. Tanra, bir rivayete gre Pygm alion
v e torunu Adonis ile de ak ilikisi kurmutur. Bu seferki ak ili
kisi Ida Danda deil, Aph roditenin ok sevdii ana yurdu
Kbrsta gereklemitir. Pygm alion, baz kaynaklara gre, sa-

238

ygmalion ile cgalateia

ntkr bir Kbrs kraldr; baz kaynaklara gre de Kbrsl usta bir
heykeltratr. Aphroditenin kocas Hephaistos da usta bir sanat,' dr. Acaba baz efsaneler, gzeli temsil etmekte olan tanra
nn, gzeli yaratanlara kar bir dknl olduunu mu vu r
gulamak istemilerdir? Gzeli yaratan ile gzelin kendisini yan
yana getirm eyi mi arzulamlardr? Her ne hl ise, Pygm alion, bir
ivayete gre bizzat Aphrodite ile sevimi, baka bir rivayete g
re ise, Aphroditenin canlandrd heykel-kz Galateia ile sevie
rek iki ocuk sahibi olmutur. Doan ocuklar Aphrodite ile ilgi
li efsanelerde gene nem li grevler stlenmilerdir. imdi, y
ky en iyi anlatanlardan biri olarak O vidiusa dayanarak (Metamorphoses, X, 243-297), efsaneyi bizim de benim sediim iz ekil
de, yeniden anlatmaya alalm.

Bir zamanlar Kbrsn Amanthos denilen m aden blgesinde

propoitides denen kadnlar yayormu. Bu kadnlar, Aphrodi
tenin kutsalln inkr etm eye kalkmlar; ona ibadette kusur
etmeye, saygszlkta bulunmaya yeltenmilerdir. Sonunda, tan
rann gazabna uramlar v e orospuluk etm eye mahkm edil
milerdir. Kt hret sahibi ilk kadnlar da bunlar olmutur. Bu
nun iindir ki, bu kadnlarn utanma duygular kalmam, ar p er
deleri yrtlm, yzleri kzarmaz olmutur; kalpleri neredeyse
talaacak hle gelmi olan bu kadnlar, nlerine kan erkekler
le dp kalkmlar, kt, sefih bir hayat yaamaya balamlar
dr. Pygm alion, ite bu kadnlar grm, kadn denen mahlk
tan irenir hle gelmi, bu yzden evini herhangi bir kadnla
paylamak istememi, uzun bir sre bekr olarak yaamtr. Ta
biatn kadn denen yarata reva grd bu bayalamaya da
iin iin isyan etmitir. Kar gibi beyaz bir fildiinden, ok byk
bir ustalkla, son derece gzel bir kadn heykeli yapmtr. Byle-

239

jftkta Sapk likiler

ce, kendisi iin hayalinde yaatt ideal hadm gene hendisi ya

ratmak istemitir.
Masum v e ok gzel bir kzn btn can alc grntsne
sahip olan bu heykel, sanki canl v e hareket edecek gibidir...
Sanki yapma, sun bir ey deildir. Pygm alion, fildiinden yapt
, yaratt bu kadna hayran hayran bakmaktan kendisini ala
mam; insan eklinde yaratt bu imaja byk bir tutku ile ba
lanmtr. Artk, dnyaya gelmi btn kadnlardan daha gzel
v e ltif olan bu kadna k olmutur. Ellerini onun zerinde gez
dirmekte, onun gerek bir insan m, yoksa fildii mi olduunu
merak etmektedir. Heykeli tekrar tekrar pm ekte, onunla ko
numakta, gnl alc szler sylem ektedir; kzn da kendisine
karlk verecein i hayal edip durmaktadr. Nihayet, dayanam a
m, onu kucaklamtr; ona sarlm, onu byk bir coku ile s
kp barna basmtr. Vcudunda ellerinin izinin kalacan, g
zel vcudunu m orartacan dnmtr. Bazen ona holana
ca hediyeler alp getirmitir. nne deniz kabuklar, parlak a
kllar, rengrenk iekler, zambaklar, boyal toplar getirip y
mtr. Memnun olsun diye, kk tc kular bulup getirm i
tir. O na bir zamanlar H eliosolu Phaethonun kz kardelerine ait
olan aalardan yere dm kehribar damlacklar hediye et
mitir. Heykeline kadn elbiseleri giydirmitir; parmaklarna y
zkler takm, kulaklarndan inciler sarktm, boynuna l l
yanan bir gerdanlk dolamtr. Btn bu gzel eyler, gzeli da
ha da gzelletirmitir. Pygm alion dayanam ayp heykeli, Tyros
moru bir kumala rtl bulunan divannn zerine yatrm, ba
nn altna yastklar koymu; yatana ald bu heykel ile sanki
anlarm gibi tatl tatl konumaya balamtr.
Nihayet, Aphrodite bayramnn kutlanaca zaman gelm i
tir. O zamanlar btn Kbrsta bu bayramlar byk bir coku ile

240

pygmalion ile <alateia

ktlanyormu. Sunaklarda hill eklindeki boynuzlar yaldzlar

la parlatlm, allanm-pullanm beyaz dveler kurban ediliyor
mu. Her tarafta ttsler yaklyor, buhurdanlklardan ykselen
dumanlar her tarafa gzel kokular sayormu. Pygm alion da
lanraya saygsn sunmak zere sunan yanm a gelmi, rkek
ve alak bir sesle dua ediyormu. Her eyi veren, her eye kaadir
olan tanrlardan heykelini yapt kadna benzer bir kadn isti
yormu; veya tanrlardan, yaratt o kadna kars olarak sahip
olm ay diliyormu.
Aphrodite kendisini kutsamak zere yaplan bu bayramlara
bizzat katld iin, Pygm alion un duasn duymu v e onun ne is
tediini yreinde hissetmitir. Derin bir akla seven bu adama
acmtr. ite o srada, tanrlarn iyi niyetli takdirlerinin bir iare
ti olarak, tapnakta yanan atein alevleri st ste defa canlan
mtr. Demek ki, Pygm alion un duas kabul edilmitir. Pygm ali
on evine dnnce, dosdoru heykelin yanna komu, onu yine
eskisi gibi, divann zerine yatrarak pm eye balamtr. Kz
sanki scaktr, bu scakl duymak iin o dudaklar tekrar tekrar
pmtr; elleriyle gslerini okam, kzn gslerindeki
sertliin kaybolduunu hissetmitir. Pygm alion, grdkleri, his
settikleri karsnda irkilmi, hayretten donakalmtr. Yanlm
olacandan korkmutur. Onu tekrar tekrar pm, tekrar tekrar
okamtr. Artk kucaklad, gerekten bir insan bedenidir. K
zn damarlarndaki kalp atlarn bile duymak mmkn olabil
mektedir. O zaman Pygm alion, Aphroditeye btn belgatiyle
teekkr etmi, kranlarn sunmutur. Yanlm olm adna ka
naat getirm ek iin canl dudaklara bir pck daha kondurmu
tur. Kzn bu pc hissettiini grmtr; yanaklar al al o l
mu olan kzn gzlerinde bir rkeklik grlm, o da gnn ilk
ile sevgilisinin kim olduunu grm eye balamtr. Aphrodi
te, bu iftin evlilik trenlerinde bizzat bulunmutur. Pygmali-

241

5lkta Sapk likiler

o n u n dokuz ay sonra nur topu gibi bir olu olmutur. Sevgilisi,

Galateia adn alm; oluna ise Paphos ad verilmitir. Bu ad,
Kbrsta, ayn zamanda Aphroditenin ehrinin de ad olmutur.
Pygm alion efsanesi daha baka ekilde de anlatlmtr. C.
Kerenyi ( The Gods o f The Greeks, Norm an Cam eron evrisi,
London, Thames and Hudson, 1974, ss. 74-75), eski zamanlarda
Yunan-olm ayan halklar arasnda klt imajlarnn yaygn bir hl
de bulunduunu belirterek, efsaneyi bir tapnma ekliyle ilikili
olarak grmtr. Pygm alion Kbrs kraldr v e Aphroditeye k
olmutur. Kral Pygm alion, Aphroditenin fildiinden yaplm
plak bir idolne tutulmutur v e kars olmas dileinde buluna
rak onu yatana almtr.
Robert G ravesin benim sedii rivayete gre ise, Pygmalion,
Msrn efsanev kurucusu Belosun oludur. Belos ise, lo nun to
runlarndan Libya ile Deniz Tanr Poseidonun oludur (The Gre
ek Myths, rev. ed., Middlesex, Penguin Books, 1960, Vol. 1, s. 211).
Libya, bir Akdeniz lkesine ismini verm i nl bir nymphadr. i
te y ce bir soydan gelmi olan Pygm alion, Aphroditeye k o l
mutur. Aphrodite kendisine yz verm edii, onunla yatmay
reddettii iindir ki, fildii bir heykel yapm v e bu heykeli yata
na almtr. Sonra da tanraya, merhamet etmesi iin yalvar
mtr. Bunun zerine Aphrodite bu imajn ierisine girerek onu
Galateia olarak canlandrm v e Pygm aliona Paphos v e Metharme isimli iki ocuk dourmutur. Bylece, Aphroditeden dom a
Paphos, P ygm alion un halefi, Kbrstaki Paphos ehrinin kurucu
su v e Kinyrasn babas olmutur v e Paphosta Aphrodite iin n
l bir tapnak ina ettirmitir.

ok derin anlamlar karabileceim iz bu nl efsane, puta

tapma geleneinin psikolojik bir aklamasn yapt gibi, usta

242

Pygmalion ile galateia

sanatlar olarak, Hephaistos v e Prometheusla birlikte, Pygmalionun da kadn yaratan nl kiilerden biri olduunu bize hatr
latmaya almaktadr.
P ygm alion un sokakta grd kadnlar, m anev kusurlar
olan kadnlardr; bu yzden Pygm alion tabiata isyan etmitir. Bu
kadnlar, nlerine kan erkeklerle dp kalkan, ehvet dk
n, yz kzarmayan, yrekleri talam, Aphrodite Ouranianun istedii trden bir sevgiyle balanmasn bilm eyen ka
dnlardr. Herhangi bir m an ev zenginlikleri yoktur. Bu bakm
dan Pygm alion onlardan yz evirmitir. Nitekim, mutsuz iliki
lere ahit olmu v eya bu gibi uygunsuz kadnlar, erkekleri g
rp de kadnlardan v e y a erkeklerden nefret etmi, cinsel souk
lua yakalanm v eya evlen ip yu va kurma isteini yitirmi in
sanlara; en ar ekliyle hayal lem ine kaplp, gerek olandan
tamamen kopmu m elankoliklere v eya norm al kiilik seviyesin
de kald hlde, geree inem eyip idealin peinde koan, ak
tan yoksun kalm pek ok insana v ey a kz kurularna bugn de
rastlamak mmkndr. Jean Philippe Ram eaunun Pygmalion
Balesi, Franz v o n Suppe nin Die schne Galathe adl opereti bu
gibi bir Pygm alion u canlandrr. Jean Raouxun bugn Louvre
M zesinde sergilenen Pygmalion, Galateia ve Vens tablosu
byle bir olguyu tasvir etm eye alr. Bernard Shawun Pygma
lionu ile Lerner v e L o ew e nin M y Pair Lady mzikalindeki m z
min bekr, b yle bir insandr; Bernard Shawun P ygm alion u so
kakta bulduu, bakmsz, st ba perian grnl, cahil v e
grgsz bir kadn eiterek, zarif bir hle getirerek, onu ssle
yerek, giydirerek hayran kalabilecei bir kadn hline getirmi,
yaratt bu kadna ondan sonra k olmutur, tpk Kbrsl
Pygm alion gibi... S evebilecei kadn yaratm a temasyla efsane,
b ylece resme, m odern edebiyata v e m zie de ilham kayna
olmutur.

243

5ikta Sapk 'likiler

Bu efsane, idealletirme veya Stendhalin deyim iyle kristalizasyon olayyla, baka bir psikolojik mekanizmaya daha iaret
etmektedir, idealletirme, psikanalizde sblimasyon (yceltm e)
denilen baka bir m ekanizmaya da ilerlik kazandrmaktadr.
Sblimasyon sreci ile, beden olandan, beden olm ayan bir ak
objesine atlamak, yasak olan herkesin kabul edebilecei bir h
le getirm ek veya ho olm ayan tatmin olunabilir, tasvip edilebi
lir bir hle getirm ek mmkn olabilmektedir. Freud v e arkada
larna gre, genelde, sanat eserleriyle yaplmak istenen budur.
Efsanemizde b yle bir mekanizma ile bir sanat eseri yaratlm
tr.
Nihayet bu efsane, fetiizm denilen ve gerek cinsel ak ob
jesiyle aynletirelen objelere kar duyulan doa-d bir ak ili
kisine de iaret etmektedir. Feti denilen ak objesi, mendil, pa
ra antas, ayakkab cinsinden inorganik bir ey olabildii gibi,
gerek ak objesine ait, fakat onu temsil edebilen bir ey de, bir
sa paras, bir organik para da olabilir. Nitekim Pygmalion,
giydirdii, ssledii, yatana ald, pt, sevdii bu heykel
den, bu fetiten, cinsel bir haz da duymaktadr ki, sonunda Aph
rodite, cinsel evlilik ilikilerini dzene sokmakla grevli bir tan
ra olarak, bu gidie dur demek zorunda kalmtr. Pygmalio n nun sevgilisi olarak ya kendisi, yahut da canlandrd Galateia kanalyla Aphrodite, anormal bir cinsel ilikiyi tabi mecrasna
sokmutur.
imdi, baka bir ykden, Protesilaos ile Laodameiann y
ksnden bahsedeceiz. Laodam eiadan, bu dii Pygm aliondan
bahsederek, anlatlan olaylar arasndaki baz benzerliklere iaret
etm eye alacaz.

244

protesilaos ile Laodameia

Protesilaos ile Laodameia

Hom erosun llyadasmda anlatldna gre, Priam osun o
lu Hektor, Troya Sava srasnda Yunan gem ilerine saldrm; sa
hile yanam olan gem ilerden Protesilaosu tam olan bur
nundan yakalayarak kyya ekmi v e bir daha brakmamtr.
Gs gse yaplan savata, oklar, karglar havada uumu;
birok yiidin, bu arada Protesilaosun da elinden silhlar d
m v e gemisi yaklmtr. Dayanamayp herkesten nce karaya
atlaynca, Hektor ya da baka bir Dardanoslu onu ldrm,
bylece Protesilaos, ismindeki protos (ilk) ve laos (asker, ordu)
kelime v e eklerinin de ifade ettii ekilde, Troya nlerinde len
ilk Akhal kahraman olmutur ( llyada, II, 701; XIII, 681; XV, 705).
Iphiklosun Astyokheden dom a olu Tessalial Protesilaos, Tro
ya nlerine krk gem iyle gelmi, ama bir daha yurduna, baba
loprana dnememitir. Troya yaknlarnda bir yere gm l
mtr. Bu Akhal kahramann mezarnn Sestos yaknlarnda,
Elaiusta bulunduuna inanlmaktadr. Pausanias ( Guide to G reece, I, 34, 2), Protesilaosun dier baz kahramanlarla birlikte, Yu
nanistann baz ehirlerinde tanrlatrlm olduunu sylem ek
tedir. Protesilaosun Troya yaknlarndaki mezarna nymphalar
tarafndan ekildiine inanlan karaaalarn yapraklarnn da,
gen kahramann akbetini hatrlatrcasna, erken yeerdiine ve
abuk dkldne inanlmaktadr. Herodotos, Tarihinde (IX,
116), Protesilaosun Elaiusta bulunan mezar v e y a trbesi ieri
sinde bulunan altn, gm v e bronzdan yaplm kymetli eya
nn Pers kral Kserksesin b lge valisi Artayktes tarafndan aln
dn sylem ektedir.
Protesilaos, geride, tam am lam aya frsat bulam ad bir ev,
krk bir yuva ile henz doyam ad, bir gn evli kald bir sev
gili, bir e brakmtr. Bir rivayete gre, Aphroditenin veya

245

Jlkta Sapk ilik iler

Erosun ierilerine drd ate ile birbirini delicesine seven

bu ift, daha fazla ayr kalmaya dayanamadklar iin, tanrlara
olan borlarn yerine getirm eden, o ok gerekli trenleri yap
madan, adaklar adamadan gerdee girmilerdir. Protesilaosur
Akastos ile Astydam eiadan dom a kars Laodam eianm byle
vakitsiz dul kalmasnn belki de esas sebebi budur.
Lukianos, br dnyada olup biten konumalar anlatan di
yaloglarnda ( Nekrikoi Dialogoi/llerin Konumalar, XXIII,

Protesilaos, P lton, Persephone"), Protesilaosun yksn, sa

tirik bir slpla, aadaki ekilde nakletmektedir. Protesilaos,
yeralt tanrs v e tanras Hades ile Persephoneye bir n di
leini dinlem eleri v e yerin e getirm eleri iin yalvarmaktadr. Akhalarn silh arkada olduunu, Troyada ilk olarak kendisinin
ldn syleyerek, bir mddet iin buradan kp yaamasna
izin verilm esini istemektedir, itirazla karlanca, kendisinin y a
amaya hevesli bir kimse olm adn, ancak karsna k olduu
nu; karsn teliyle duvayla brakp gem iye bindiini; topraa
ayak basar basmaz da ldrldn sylem ektedir. Gnl ka
rsnn akyla para para olmutur. ok ksa bir sre iin kar
sna kavuacak, sonra tekrar ller lkesine dnecektir. nsanla
ra btn gemi yaantlarn unutturacak olan Lethe suyundan
itii hlde karsn, gnlndeki sevgiliyi, bir trl unutamamtr. Aknn gc, Lethe suyuna baskn kmtr. Hades de k
olmutur; o da akn acsn duymutur iinde; bu yzden Protesilaosa daha anlayl davranmas gerekmektedir. Ayrca P rote
silaos, beraberinde gelm esi iin karsn da ikna etm eye ala
caktr; b ylece Tartaros bir yerin e iki l kazanm olacaktr. Ni
tekim, daha nce de olm ayacak gibi grnen baz eyler olmu,
Orpheusun hatrna Eurydikenin, Heraklesin hatrna da Alkestisin yeryzne kmasna izin verilmitir. imdi de ayn izni

246

(protesilaos ile Laodameia

Protesilaos kendisi iin istemektedir. Ne var ki, Protesilaos, ta

nnmayacak bir hldedir. lleri Tartarosa gtrrken onlara
refakat eden Hermesin, Protesilaosu bir dokunuta eski hline
dntrmesi gerekmektedir. Niketim yle olmu; gereken izni
aldktan sonra, Protesilaos, karsnn odasndan karken nasl
ise o ekle brnmtr. Ancak Protesilaosa tanrlarn verdii
izin bir gnlktr. O gnn sonunda ye r altna tekrar d n ecek
tir.
Lukianos, br dnyada cereyan eden konumalarn baka
bir blmnde, olaya baka bir adan daha bakmaktadr (XIX,
Aiakos, Protesilaos, Menelaos, Paris). Bu konumalarda Protesilaosun lm sebebi tartlmaktadr. Bu, olayda dahli bulunan
lar arasnda bir hesaplamadr. Protesilaos, esas sulunun Hele
na olduunu, onun iin evini yurdunu terkederek Troya nleri
ne gelip orada ldn sylem ektedir. Halbuki, Aiakosa gre,
Akha ordularn bir kadn uruna Troyaya srkleyen, bu y z
den de asl sulu olmas gereken kii Helenamn kocas Menelaostur. M enelaosa gre ise, evinde misafir ettii Paris, karsn
kandrp karmtr; misafirlik dabna herhangi bir sayg gster
meden bu bu ii yapmtr. Bir hakaretin c alnmaldr. Yunan
llar da hakl olarak b yle yapmlardr; birleip Troya nlerine
bu yzden gelmilerdir. M enelaosun bu sulamasna kar Pa
risin bir itiraz vardr. Parise gre kendisi de, Protesilaos gibi
madur olmu bir kimsedir. Bu yzden dert orta olm alar gere
kir. ikisi de Erosun kurban olmulardr. Btn ektikleri tanrla
rn buyruu yzndendir. nsan, isteyerek gnl verm ez. Anla
lamaz bir kuvvet onlar ynlendirmitir, insan ona hibir ekilde
kar koyamaz. Ne var ki, k olm ak baka ey, evin d e karsn
daha yeni gelinken brakp Troya nlerine gelmek v e an, hret
kazanacam d iye ne atlmak baka eydir.

247

jftkta apk ilik iler

Lubianosun bize sonunu anlatmad bu ybnn acbl bir

bitii vardr. Protesialosun bars Laodameia, bocas Troya Savana gidince, henz doyam ad bocasnn bal mumundan veya
tuntan bir heybelini yaparab onu yatana almaya balamtr.
Ancab, bu heybelde bocasnn scabl yobtur. Bu heybel, gnl
alc szler sylem esini de becerem em ebtedir. Kendisini saracab
gl bollara da sahip deildir. Laodameia, bocasnn lm ha
berini alnca bsbtn yeise haplmtr. Henz doyam adan yitir
dii abn bir trl unutamaz. Tanrlara yalvarr, Orpheus gibi o
da sevgilisini geri ister; uzun bir sre iin deil, sadece saatli
ine ister. Tanrlar, bu badnn yreinde duyduu acy anlay
la barlarlar v e Protesilaosun yeryzne bsa bir sre iin d n
mesine izin verirler. Sevgililerden hangisinin duas babul edil
mitir orasn bilem iyoruz. ybnn bu eblinde, Hermes, Prote
silaosun sadece ruhunu Tartarostan alp yeryzne getirmitir.
Heybel Protesilaosun ruhuna bavuunca, bsa bir sre iin de o l
sa canlanm, o susbun duran dudablar yarm balan ablardan
sz etm eye balamtr. Protesilaos, bir ey daha sylemitir Laodam eiaya. Laodameia, bendisine sz vereceb, bendisini yalnz
brabmayp arbasndan gelecebtir. saat nedir bi!.. Zaman ge
ip gideceb, saat arabub bitiverecebtir. G ene yalnzlb, gene
hasret... Ne var bi, sre dolup bitmeden Laodam eia bocasnn
bollarnda hayatna son verecebtir. Kalbine saplad bir babla
ebediyen bocasnn olacabtr.
Baba bir rivayete gre, Laodam eia henz doyam adan yitir
dii bocasnn yerine, P ygm alion un yapt gibi, sevdii adamn
bir heybelini yapp yatana alm aya balamtr. O, Pygm alion
gibi bir ideal gzel yaratma abasnda deildir; onun iin bocas
zaten ideal olandr. Yapt heybel, bocasnn tpatp benzeridir.
Laodam eiann babas Abastos, lenle lnm eyeceini syleyereb, bzn yeniden evlen m eye zorlamabtadr. Bir sabah bir oda

248

protesilaos ile cLaodameia

hizmetisi, yatak odasna bir ey iin girdiinde, Laodam eiay

birisiyle sarma dola olmu bir vaziyette yatarken grm ve
durumu hem en kzn babasna bildirmitir. Akastos, byk bir
hmla kznn yatak odasna girince, grdkleri karsnda a
rp kalmtr. Gerek m eydana kmtr. Akastos kzn cezalan
drmaya kalkmamtr ama heykelin yaklmasn emretmitir. Laodam eia da kendisini alevlerin iine atarak heykel ile birlikte y a
np kl olmutur. Aclarndan kurtulmu, b ylece sevgili kocas
na kavumutur.
Grld gibi, Hom eros bize, Protesilaosun Troya n le
rinde nasl ldn; Lukianos da onun br dnyada tanrlar
la v e dier llerle yapt konumalar anlatmaya almtr.
Biz, dier yazarlarn anlattklarndan da yararlanarak bu iki sev
gilinin yksn tamam lamaya altk. Bu bakmdan, baz fark
llklara ksaca iaret etmekte yarar grm ekteyiz. A p o llo d o ro sa
gre (Epitome, III, 29-32), tanrlar, kocasnn heykeli ile ak haya
t yaam aya balayan Laodam eiaya acdklar iin Protesilaosun
ksa bir sre iin yer yzne dnm esine izin verm ilerdir. Laodameia da kocasnn Troyadan dndn zannedip mutlu o l
mutur. Hermes, Protesilaosu geri gtrnce Laodam eia da bir
haner darbesiyle hayatna son vermitir. Laodam eiann dua
ederek kocas iin saatlik bir sre istediini syleyen Hyginustur. Fabulaesinde, yaklan heykelin ateiyle Laodam eiann
yanp yok olduunu syleyen de gene odur (103-104, 243, 251,
256). A p ollodoros da, O vidius da, Loadam eiann kocas lm e
den nce heykeli yatana alm aya baladna inanmaktadrlar.
Ovidius, Laodam eiann azndan Troyaya giden kocas iin has
ret dolu, ak dolu, kocalarndan ayrlmak zorunda kalmayan
Troyal kadnlar kskanan bir uzun mektup yazmtr. 163 satr
lk bu iirde Laodameia, dman ile kar karya bulunsalar da,
yiit kocalarnn bana kendi elleriyle sava m iferlerini geir

249

Akta Sapk ilik iler

mek zorunda balsalar da, Troyal kadnlarn gene de kendisin

den daha mutlu olduunu sylem ektedir (Heroides, XIII, Laodamia Protesilao").

Protesialos ile Laodam eiann renkli yks, bugne kadar

pek ok yazarn ilgisini ekmitir. Euripides, konuyu btnyle
ele alan v e bugn sadece paralar elim izde bulunan kayp bir
tragedia yazmtr. Catullus, iirlerinde onlardan sz etmitir. n
giliz airi W ordsworth da Laodam eia adnda duygu dolu bir i
ir yazmtr, ilk adan bu yana daha pek ok kimse bu konu ile
ilgilenmitir. Bu yk niin bu kadar ilgi grmtr? nk bu
yk, tutkuyu, ayrl, fedakrl, sadakati v e lm ilem ekte
dir. Ayrca, dn iin olduu gibi bugn de sk sk grlen nevrotik bir davran biimini romantik bir ekilde gzlerim izin nne
sermektedir. Laodam eiann setii tatmin ekli, dn olduu gibi
bugn de geerliliini korumaktadr. M odern teknolojinin icad
ettii sun ak objelerinin okluu bunun bir kant olsa gerektir.
Sevdii kadn kendisi yaratan Pygm alion mutlu bir son y a
ad hlde, Laodam eia mutsuz bir son ile hayatna kymtr. Bi
ri erkek, dieri kadn olan bu iki m itolojik kahraman, sevdikleri
nin heykellerini kendi elleriyle yapmlardr, isteklerine kendi e l
leriyle ekil verm iler, yaptklar heykelleri yataklarna alarak bi
rer ak objesi hline getirmilerdir. Kendilerini onlarla tatmin et
m eye almlardr. Bu kara sevdal klarn hayallerini, bu o b
jeler ssleyebilmi, bu fetiler tatmin edebilmitir. nsanolunun
klsiklemi davran gelenei, o gn olduu gibi bugn de bize
fetiizmin canl rneklerini sunmaya devam etmektedir.
l bedenlere kar cinsel bir arzu duym ay ifade eden nec
rophilia ile, buraya kadar anlatlan olaylarda ilemekte olan psi

250

<protesilaos ile cLaodameia

kolojik srelerin birbiriyle sk bir ilikisi bulunmaktadr. Kendi

erkek kardei ile fcur ilikisinde bulunmas dolaysyla yk
snden bahsettiimiz Euopis, Dimoites denen bir adamn kars
dr. Bu olay ortaya knca kadncaz korkusundan v e duyduu
utantan dolay kendisini asarak intihar etmitir. Euopis, intihar
etm eden nce, bu gizli fcur ilikisini kefedip ortaya karan Dim oitesin bana her trl belnn musallat olmas iin de bir
bedduada bulunmutur. Dimoites, bir gn deniz kenarnda d ola
rken, sahile vurmu ok gzel bir kadn cesedi bulmutur. Dal
galar atmtr onu kyya. Dimoites, bu cesede delicesine k o l
mu v e onu evine gtrmtr. ryp dalncaya kadar da
bu cesetle iftlem eye devam etmitir. Daha sonra da byk bir
tren dzenleyerek, onu ina ettirdii muhteem bir mezara
gmmtr. Ancak, sevdii bu cesedin yokluuna dayanam aya
rak, kadnn mezar banda, klcn ekerek intihar etmitir.
Daha nce de iaret etiimiz zere feti, burada kullanlan
mnsyla, patolojik olarak balanlan, Pygm alion v e Laodam eia olaylarnda grld zere inorganik olan, Dimoites olayn
da grld zere organik olan cansz bir nesnenin gerek ak
objesi yerine konulmu olmasn ifade etmektedir; baka bir ifa
deyle, gerek ak objesiyle ilikisi bulunmayan bir bedene duyu
lan tutkunluu ifade etmektedir. Anlalaca zere, necrophilia
denen v e l kadnlara kar cinsel bir arzu gelitirip onlarla cin
sel ilikiye girm eyi ifade eden bu kavram, bu bakmdan, bir tr
fetiizme iaret etmektedir. Bu davrana mptel olan erkekler,
ou zaman morglardan, mezarlklardan ceset alarak bu cinsel
arzularn tatmin etm eye alrlar. Hatt bazen kadnlar ld
rp onlara bundan sonra sahip olm ay tercih ederler. B ylece bu
gibi insanlar, canl iken gerekletirem edikleri veya herhangi bir
sebeple gerekletirm ek istemedikleri bir ak ilikisini, cansz bir
beden zerinde her trl bedensel v e psikolojik sebebin ie ka-

251

^Vkta Sapk ilik iler

rmasma mahal kalmadan gerekletirm e imknna kavumu

olurlar v e bunu, belki de daha byk bir zevk duyarak yaparlar.
Mitosta anlatlan yknn ayrntlarna, ne yazk ki, daha fazla
vkf deiliz. yle gr lyor ki, bu yk, psikolojik bir sebeple,
bir fcur ilikisi dolaysyla karsndan nefret etmi bir adamn,
gerek mnda sahip olam ad karsn temsil etmek zere bul
duu l bir kadn onun yerine koymas v e onunla ilikiye gir
mesi olayn anlatmak istemektedir.

Dklo ile Karkissos

Ekho ile Narkissosun, yalnz bana Narkissos'un ve Ekh onun esiz gzellikte olan yks, Ovidius, Konon, Longus v e
Pausanias gibi Yunan v e Ltin airleri v e yazarlar bata olmak
zere, Milton, Goldsmith v e C ow per gibi Ingiliz airlerinden O s
car W ild ea; Fransz airi v e yazarlarndan Paul Valry v e Andr
G ideden, Alm an airi R. M. Rilkey e varncaya kadar pek ok i
ir v e nesir ustas tarafndan tekrar tekrar ilenmitir. Louise Vingenin The Narcissus Theme in Western Literature up to the Early
19th Century ( Lund, Gleerups, 1967) adl eseri, edebiyat lem in
de konuya duyulan byk ilgiyi ok ak bir ekilde yanstmak
tadr. air v e ediplerin yannda, ressamlar v e mzisyenler de
Narkissos ve Ekho yksne byk bir ilgi duymu, Nicolas Poussinin Louvre M zesinde sergilenen, zellikle Claude Lorrainin bugn Londradaki National G alleryde bulunan tablosu,
olayn cereyen ettii tabiat parasn v e Ekhonun o ac dolu ya l
nzln ok gzel bir ekilde yanstmtr. Vasili Kandinsky, Max
Ernst v e Salvador Dali gibi m odern ressamlar da kendilerine z
g yorum laryla Nrkissos v e Ekhoyu canlandrmaya alm
lardr. Birok m itolojik kahramana operalarnda yer verm i olan
Glucka ilham kayna olmu v e onun Echo et Narcisse adyla bir

252

cEkho ile gjarkissos

eser bestelem esine vesile olmutur. Jules Massenet ise bir mzi
kal idyl besteleyerek konuya olan dknln ifade etm eye
almtr.
imdi, Ekho ile Narkissos yksn, zellikle nesiller b o
yunca en beenilen ekliyle, O vidiusun dile getirdii biimde
(.Metamorphoses, III, 339-510) anlatmaya ve psikolojik bir y o
rumlamaya tbi tutmaya alalm.

Irmak-tanr Kephisos, bir gn k olduu Liriope isimli

nymphay kucaklayp dalgalaryla sarp sarmalayvermi v e ona
sahip olmutur. Zaman gelince, Liriope ok gzel bir olan o
cuk dnyaya getirmitir. Henz ocuk denilebilecek bir yata
iken bile pek ok nym pha ona k olmaktan kendisini alamyormu. Liriope, oluna Narkissos adn vermitir. Liriope, bir gn
khin, bilici Teiresiasa bavurup, olunun lml olup olm aya
can, ihtiyarlayncaya kadar yaayp yaamayacan sormu
tur. Khin, Yaayabilir ama, kendi kendisini tanmaya kalkmaz
sa gibi ok belirsiz bir cevap vermitir. Bu cevap, uzun bir sre,
herkese anlalmaz bir kehanet gibi grnmtr. Ne var ki, pek
yabana atlr bir kehanet deilmi. Byle olm ad da, daha son
ra gelien olaylarla kantlanm.
Kephisosun olu, on alt yama gelince, hem hl ocuk,
hem de gen bir erkek grnmne sahipmi. Bu yzden birok
delikanl v e birok kz onu arzulamaya balamtr. Yumuak g
zelliine ramen, kat gururu v e kibiri sebebiyle, hi kimse ona
elini bile srmeye cesaret edem iyorm u. Nihayet bir gn, rkek
bir geyii ayla yakalam aya alt srada, geveze v e takliti bir
nympha tarafndan grlm v e byk bir akla sevilmitir. O
zamanlar Ekho (Yank), bugn olduu gibi yalnzca sesten ibaret
bir nesne deilmi; gzel bir peri kz imi. Ancak, konuulursa

253

jftkta Sapk likiler

cevap verilebilen, iittii szlerin yalnz son kelimelerini tekrar

edebilen bir peri kz imi. Onu bu hle getiren de Zeusun kars
Hera olmutur. Da yamalarnda kocas Zeus ile yatan, oynaan
nymphalara baskn dzenleyip onlar tam yakalayaca bir sra
da, Ekho, tanray konumaya tutarak, trl trl gevezeliklerle
oyalayarak, nymphalarn kap kurtulmasn salamtr. Gerek
ten de ok konukan bir peri kz imi Ekho. Hera, Ekhonun ken
disine oynad bu oyunu farkedince, ona bir ceza verm e gerei
ni duymu v e o yalanc dilinin icabna bakvermi. Konumalar
n kstlayarak, onu yarm yam alak konuur bir hle getirivermitir. te bunun iindir ki Ekho, konumalarn son kelimelerini
syleyebiliyorm u ve ancak konuulunca konuabiliyormu.
Ekho, bir gn orm anda avlanmakta olan Narkissosa rastla
mtr. O na gnln kaptrm olan Ekho, bu yakkl delikanl
y takip etm eye balamtr. Takip ettike, ona daha ok yakla
tka ak bsbtn alevleniyorm u. Birok defa ona seslenmek,
ona olan sevgisini dile getirm ek istediyse de bunu yapamamtr.
Bildiiniz gibi, Ekho, kendisine bir ey sylenm edii srece, bir
ey syleyem iyorm u. Nihayet Narkissos birileri tarafndan takip
edildiinin farkna varm. Delikanl Orada kim var, birileri mi
var? diye seslenince, Ekho sadece Var diyebilmitir. Narkissos,
arm bir vaziyette etrafna bir gz attktan sonra, Yanma gelsene diye seslenince, kardan G elsene diye bir cevap gelmi.
Etrafna baknm ve kimsenin gelm ediini grnce, Narkissos
Buraya yanm a gel, birlikte olalm demitir. Ekho, bu ok arzu
ettii birleme iin O lalm diyerek ormanda sakland yerden
karak kollarn sevdii delikanlnn boynuna dolam aya al
mtr. Fakat Narkissos ek ellerini stmden, senin bana sahip
olmandansa lm eyi tercih ederim diyerek onu bir tarafa itmi
v e yoluna devam etmitir. Bu ekilde reddedilmi v e kk d
rlm olan Ekho, bundan b yle sk aalarla kapl yerlerde,

254

^ k b o ile fjfarkissos

utancn rtecek youn ormanlk yerlerde saklanmaya, ssz m a

aralarda yaamaya balamtr. Narfcissosdan uzaklam ama
ak azalmam; aclarn iine atm ama ak kalbinde daha faz
la yer eder olmutur. Reddedilmi olmaktan duyduu ac ile a
k bsbtn pekim eye balamtr. zntsnden uyuyamaz olmu; ektii aclar onu bir deri bir kemik hline getirmitir. V
cudunun btn gzellii v e letafeti uup gitmi, sadece sesi ve
kemikleri kalmtr. Sylendiine gre, sonradan kemikleri de
talaarak yalnzca sesi kalmtr bize ulaan. Bundan b yle o r
manlarda saklanan, dalarda grnm eden dolaan, orada bura
da duyduumuz yank denen bir ses hline dnmtr. Ses
lendike sesimize cevap veren, bize hl yayorum diyebilm ek
iin sesimize ayn sesle karlk veren bir ses hline gelmitir.
Narkissos b ylece, daha nce kendisini seven su v e orman
perilerine, kendisini beenen delikanllara yapt eyi, Ekhoya
da yapmtr. Eden, elbet bir gn bulur. Nitekim, ak karlksz
kalanlardan v e ac ekenlerden birisi, bir gn, ellerini ge d o
ru kaldrp bir bedduada bulunmutur. Bizim ona k olduu
muz gibi, o da bir gn birisine k olsun v e bizim gibi o da mu
radna erem eden yanp tutusun; sevdiine kavuamasn, d e
mitir. intikam tanras Nemesis bu bedduay duymu v e hakl
bulmutur. Zaten bu tanra da, Aphrodite gibi, bo gururun, l
szln, kendini beenmiliin amansz bir dmandr. Bu
nun iindir ki, bu beddua yerini bulacak ve Narkissos, kendini
beenmiliin, akta bakalarn hor grm enin cezasn ekecek
tir. Giri blm nde yksnden bahsettiimiz Timagoras v e
Melesun bana geldii ekilde, bir cezalandrmaya mruz kala
caktr.
Ekhoyu grnce, aktan rkp kaan Narkissos, sonunda
yorgun argn bir pnarn bana gelip oraya kmtr. Sular

255

^ k t a Sapk ilik iler

gm gibi parlayan, obanlarn, da keilerinin, dier hayvan

larn v e kularn bile sknetini bozmaktan korktuu bir pnar
dr bu. Yan banda, rl rl akan sularn yeerttii yem yeil bir
ayr vardr. Gkyzne doru uzanm aalar, pnar gnein
scana kar korumaktadr. Burasnn gzellii v e asudelii, d e
likanly kendisine doru ekmi, av yorgunluunun v e scan
etkisiyle bu pnarn yanm a uzanm v e susuzluunu giderm ek is
temitir. Ne var ki, bir yandan susuzluunu giderm eye alrken,
bir yandan da baka bir susuzluun esiri olm aya balamtr. Nemesis, ona iyi bir ders vermitir. Narkissos, suda kendi g zellii
nin aksini grm, onu gerek bir varlk sanarak, kendi gzelli
inin hayaline tutulmutur. Kmldayamaz, kendi kendinden
gzlerini ayramaz olmutur. Bilmeden kendi kendini zler hle
gelmitir. Kendi kendini sevmekte, kendi kendini istemektedir.
G nderdii pckler de karlksz kalmamaktadr. Sudaki ak
sinde istedii her eyi bulmaktadr, ama bir eyleri kucaklamak,
zledii o gzellii tutup kendine ekmek istedii zaman, birbi
rine kavuan kollaryla bir eyleri yakalayam adn ok gem e
den renmitir. Bir hayalle boutuunu ac bir ekilde anlama
ya balamtr. Kendisine kar duyduu bu sevgiyle yanp tutu
tuunu grmtr. Am a yapabilecei bir ey yoktur. steyen ile
istedii ey kendisidir. Arzulad eyin kendisi olduunu iyice
anlamtr artk. Kendi kendinden v e kendi kaderinden ayrlam a
yacan anlaynca da sonunun geldiini hissetmitir.
Acs dinecekse, lm ona ar gelm eyecektir. Artk, diledi
i ey, imdi olduu gibi, sevdii o hayal ile beraber olmak v e b e
raber lmektir. Bu olmutur son dilei. Sudaki aksine bir defa
daha bakmtr. Gzlerinden dklen yalar suyun yzn kar
trm; k olduu o gzel hayal, artk daha az seilebilir hle
gelmitir. Hayalinin kaybolmakta olduunu grnce de, byk
bir ac ierisinde Nereye gidiyorsun? Kal, terketme beni, seni se

256

Ekho ile 3arkissos

ven beni diyerek hayflanmtr. Dokunamadm sana, bakmama izin v er bari diyerek gm leini kartm, gsn yumruk
lamaya balamtr. Mum hafif bir ate karsnda nasl erirse, k
ra nasl gne kar kmaz buharlap yok olursa, iindeki giz
li ate ile Narkissos da yava yava yanp kl olm aya balamtr.
Ekhonun bir zam anlar k olduu o gzel bedeni, artk
lm un penesine dmtr.
Aalanm, kzm v e krlm olsa da Ekho, Narkissosa
olanlar grnce byk bir yeise kaplmtr. Delikanl kendi
kendine Ne yazk dedike, Ekho da sylenenleri Yazk d iye
rek tekrarlamaya alyormu. Narkissos gzlerini sudan ayr
madan, Ey bo yere sevdiim ocuk, elvada dedike, Ekho da
Elveda diyormu. Sonunda, Narkissos yorgun ban yeil a
yrlara yaslam; lm, bir zamanlar onun olan o gzellii b
yk bir hayranlkla seyreden gzlerine karanlk bir perde ek
mi. Narkissos, ller lkesine kabul edildikten sonra bile,
Styksin, o korkun yer alt suyunun aynasnda bile, hl kendi
sini seyrediyormu. Kardeleri olan su perileri naiadIar, ala
maya balamlar, dvnmler, salarndan birer tutam sa ke
serek l kardelerinin yan bana brakmlar. Aa perileri
olan dryadIar da alayp dvnmlerdir. Ekho da onlarn a
lamalarn tekrar edip duruyormu. Gelenekleri uyarnca ly
ykamak iin gerekli hazrlklar tamamlayp tekrar Narkissosun
yanna geldikleri zaman, bu gzel delikanlnn yerinde sar g b e
i beyaz iek yapraklar ile evrili v e bugn nerkis (n ergis) de
nen gzel bir iein am olduunu grmlerdir. Belki de bu
iek, Salvador Dalinin, bugn Tate G alleryde bulunan m odern
yorumlamasnda grld zere, Narkissos henz sudaki ha
yaline dikkatle bakmaktayken filizlenm eye balamtr. O gn,
bugn Narkissosun adyla anlan bu gzel bitki, ieklerini suya
dndrerek, Narkissos gibi, kendi gzelliini sularn aynasnda

257

ytkta Sapk ilikiler

seyretm eyi pek sever. iein bu zelliini bilen yetitiriciler,

onu bu yzden su kenarlarnda, havuz balarnda kardelerin
den ayrmadan topluca yetitirm eye zen gsterirler.

Narkissos yksnn baka versiyonlar davardr. Bu yk

lerde Ekhoya yer verilm ez. Boiotiada anlatld ekliyle Narkis
sos, Helikon dandan ok uzakta olm ayan bir yerde, Thespiai
ehrinde yaayan ok yakkl bir gentir. Bir gn, Ameinias
adnda bir delikanl tarafndan sevilir, fakat Narkissos bu sevgiye
karlk verm ez, onu reddetm eye devam

eder v e sonunda bu

delikanlya sembolik bir hediye gnderir. Gnderdii, ldrc

bir silhtr; bir kltr. K on on un (Conon, Diegeseis/Narrationes,
24) anlattna gre, aktan Narkissosun klesi hline gelmi
olan Ameinias da Narkissosun evinin kaps nnde bu klla
hayatna son verir. Bu yzden tanrlarn gazabna urayan Nar
kissos, bir gn, bir pnarda kendi hayalini grerek bu hayale
mitsiz bir ekilde k olmu v e bu dertten kurtulamayarak l
mtr. ok gezmi v e ok eyler grm olan seyyah ve coraf
yac Pausanias, Helikon dann tepesinde, Narkissos Pnar" d e
nen etraf sazlk bir pnarn var olduundan bahseder. Ancak,
onun bu pnarla ilgili olarak anlatt yk ok daha bakadr;
Isadan sonra ikinci yzylda yaam olan Pausanias, bize, m ito
lojik havas bozulmu, akliletirilmi bir yk anlatmtr ( Guide
to Greece, IX, 31, 6). Bu ykye gre, Narkissosun kendisine ok
benzeyen bir ikiz kz kardei vardr. Bunlar son derece gzel olan
insanlardr. Bu kz karde bir gn gelir lr; kardeini ok seven
Narkissos, bu olay kardnda fena hlde zlr. deta yklr ve
bir vesile ile bir akar suyun yznde grd hayalini kz kardeininkine benzetir. Bylece biraz olsun acs yatm olur. G r
dnn kz kardei olm adn bildii hlde, kendisini teselli et

258

Ekho ile 3arkissos

tii dncesiyle, sularda grd hayalin peine der; sularn

ve kendi hayalinin peinde koarken de tkenip yok olur.
Narkissos yksnn sonunu, Oscar W ildein bir fantazisiyle tamam lamaya alalm. The Disciple adl mensur iirinde
Oscar Wilde, Narkissos ldkten sonra pnarn tatl suyunun tuz
lu suya dntn syler. Da perileri oreadIar alayarak o r
mann ierisinden kp pnarn yanbana gelerek v e arklar
syleyerek onu avutmaya alrlar. Pnarn suyunun tatl sudan
tuzlu suya dnm olduunu grdkleri zaman, pnara Senin
Narkissos iin bu ekilde alam olduuna amyoruz; nk o,
o kadar gzeldi ki! derler; nk Narkissos, pnarn kysna
uzanm, pnarn parldayan sularna bakm v e sularn aynasna
kendi gzelliini aksettirmitir. Ne var ki, pnarn cevab bekle
nenden farkl olmutur. Onun cevab Narkissosu sevdim, n
k, kylarma uzanp bana bakt zaman onun gzlerinin ayna
snda ben daima kendi gzelliim i seyrediyordum , eklinde o l
mutur. Pnar, kendi gzelliini bir daha grem eyecei iin ala
mtr; tatl sular ise bu yzden tuzlu suya dnmtr.

Ekho v e Narkissos v eya sadece Narkissos yksnde anla

tlmak istenen ey v eya eyler nelerdir? Bu yk, bir kzn bir er
kee kar duyduu karlksz akn veya bir erkein baka bir
erkee duyduu sapk akn yks mdr? Bu yk, bir kara
sevda, bir m elnkolia olaynn sembolik bir ifadesi midir? Yoksa,
derinlik ve kiilik psikolojisinin zerinde durduu dinamik bir
oluumu mu dile getirmek istemektir? Veya sadece yanknn ve
nerkis ieinin olumas gibi, baz tabiat olaylarnn meydana
geli yksn m anlatmaya almaktadr? O laya biraz daha
yakndan bakacak olursak, anlatlmak istenilen eyin sadece bu
iki tabiat olayn izah etmekten ibaret olm ad grlecektir.

259

jftkta apk ilik iler

Narkissos, yalnz bir iee adm verm ekle kalmamtr. Bu

gn psikolojide, psikanalizde v e psikiatride bir psifoseksel ge
lime safhasna v e bir cinsel davran ekline de adn verm ek su
retiyle ilim dnyasnda nem li bir yere sahip olmutur. Narkissos mitosu, sanki inceden inceye yaplm psikolojik bir g zle
min fantastik bir tasviri gibidir, ilk defa P. Ncke tarafndan n e
rilmi olan narkissizm terimi, daha sonra Havelock Ellis tara
fndan, cinsel ak objesi olarak kendisini sevmi kimseleri tanm
lamak zere kullanlmaya balanm; terim, Freud ?e psikanali
zin de benimsem esiyle, gerek alan, gerekse kullann biim i ba
kmndan iyice yaygnlatrlmtr. Freuda gre ntrkissizm o
cuklukta atlatlmas gereken psikoseksel geline safhasn
dan birinciyi oluturmaktadr. Bu safha, ocuun d dnyay
kendisinden ak v e seik bir ekilde ayrd edem edi bir safha
dr. Bu safha, cinsel enerji olarak insann kendi kendisine y n e l
dii, kendi kendisinde tatmin bulmaya alt bir safhadr. Bu
safhay normal bir ekilde atlatamam olan kimsder, gen ve
yetikin bir yaa eritikleri zaman da bu davranlarn srdrr
ler; kendilerini seyretmekten, bedenlerine, kendilerine ar d e
recede ilgi gstermekten, kendi kendilerine tatmn olmaktan,
hatt kendilerine benzeyen ayn cinsten ak objelerM e iliki kur
maktan haz duyarlar. Byle bir ak objesinde, kend ilk genlik
v e gzelliklerinin temsil edilm ekte olduunu dnrler, h o m o
seksel bir davrana yn elerek kendilerini bu yo l tatmin et
m eye alrlar. Byle bir durumda ak, kendine yaelm i olur;
bu yzden de retici olm ak zelliini kaybeder.
Bu ksa aklamadan sonra, yknn Thespiai versiyonuna
bir daha bakalm. M itolojide olayn cereyan ettii Tfespiai, Aphroditenin olunun v eya Erosun byk sevgi grc, ibadet
edildii bir yerdir. Eros, erkek homosekselliinin ce tanrsdr.
Thespiaide anlatlan ykde Ekhonun yerini bir erfek n al

260

cEkho ile 3arkissos

m olmas, belki de Eros kltnn etkisi ile olmutur. Pausaniasn anlatt ykde ise, Narkissos, kendi kendisini tatmin ed e
bilmek ve huzura kavuabilmek iin durgun sular arayp duran,
devam l bir ekilde her grd suya bakmak iin oradan oraya
koup duran, anorm aller psikolojisinde stereotip davranlar
dediim iz tipten davranlar gelitirmi olan bir kii grnmn
dedir. Grld gibi mitos, pek ok psikolojik olay birden tas
vir etm eye ve pek ok olay birden aklamaya almaktadr.
Bu m itosun douuna vesile olabilecek dier bir kaynak da
inan sistemleridir. Nitekim, James G eorge Frazer, eitli lkele
rin inan sistemlerini karlatrmal bir ekilde ele ald The
Golden Bough (London, The Macmillan Co., 3rd ed., 1911-1915,
Vol. 3, s. 94) adl eserinde Hindistanda ve Yunanistanda sudaki
ruhlarn insann sudaki aksini, baka bir deyile ruhunu suyun
altna ekebileceine v e insann ruhsuz kalp lebilecein e ina
nldn sylem ektedir. Narkissos yksnn bu cins inanlar
dan kaynaklanabileceini, Ingilterede su perisi gren birisinin
zayflayarak lebilecein e halen inanlmakta olduunu bildir
mektedir. Trkiyede de birok yerde gece perdesiz pen cereler
de hayaletler grlebileceinden korkulur. G ece aynaya bakma
nn uursuz grld yerler hl vardr. Bu yzden zellikle
gen kzlarn gece aynaya bakmalar engellenir. Bu gibi kim sele
rin delirebileceklerinden korkulur.
M itosun Ekho ynne bir daha bakalm. Ekhonun yks,
yalnz bana neyi anlatmaktadr?
Ekho, baz dalk yerlerde karlatmz fizik bir olayn
sembolik bir aklamas mdr? Karlksz bir ak ateinin insan
nasl verem edip bitirebileceini mi anlatmak istemektedir?
Yoksa, cm erte verip de nankrlkle karlaan bir insann
duyduu acnn bir ifadesi, bir hayal krklnn, bir ses krlmas

261

5ikta gapk ilik iler

hline dnmesi olay mdr? Neeli, konukan, hayattan zevk

almasn bilen bir insann krlarak dnyaya ksmesi veya inziva
ya ekilip yalnz yaar bir hle gelmesi midir?
Ekho, acaba iyi sze iyilikle, kt sze kt szle cevap v e
ren; ne ekersen onu biersin dediim iz trden bir ahlk davra
nn simgesel bir ifadesi midir? Yoksa, insann kendi yalnzl
ierisinde kendi i hesaplamasn m dile getirm eye almakta
dr?
Bu mitos, belki de bunlarn hepsini, hatt daha baka eyle
ri de sem bolize etm eye almaktadr. Bir tabiat olayn akla
m aya alt kadar, psikolojik, sosyal psikolojik v e ahlk o lay
lara da sem bolik bir aklama bulmaya alr gibidir.

Miuos le Pasiphae
Aphrodite, tanrlarn, tanralarn v e insanlarn iersinde d e
iik miktarlarda v e deiik iddette ak duygular uyandran,
hatt kontrol imknsz olan byk tutkular yaratarak onlar sa
pk, tabiata aykr ilikilerde bulunmaya da itebilen bir tanradr.
Bazen aklar karlksz brakt, bazen yen ilem ez ar duygular
yaratarak insanlar cezalandrd da olmaktadr. Bu konuda, di
er tanrlarn isteklerine uyduu, onlarn adna birtakm cezalar
verd ii de grlmtr. A p h rod itenin insanlarn ierisinde
uyandrd ar duygular, toplumun kurallarn sarsacak bir se
v iy ey e geldii zaman, bata Zeus olm ak zere dier tanrlar da
ie karm v e sulu ar bir ekilde cezalandrlmtr. imdi, lnetlenmi v e sapk cinsel ilikilere esir olmu bir ailenin ban
dan geen servenin ne olduunu ksaca grm eye alalm.
Gne Tanr Helios ile Perseisin kz olan Pasiphae (bir riva
yete gre Daphne), Girit kral Minosun karsdr. Minos, kardele

262

Minos ile <pasiphae

riyle yapt taht kavgas srasnda, tanrlarn kendisinden yana

olduunu kantlamak iin denizler hkimi Poseidondan bir di
lekte bulunmu, ona denizden bir boa gndermesini istemitir.
Bu mucize gerekletikten sonra, denizden kan beyaz boay
gene Poseidona kurban edecekmi. Ama Minos, tahta oturduk
tan sonra sznde durmam, Poseidonun ve tanrlarn hmna
urayacan nedense aklna getirmemi ve bu alml boay da
mzlk olarak srlerinin ierisine katmtr. Ne var ki, tanrlardan
birine yaplan bir kt hareket tmne yaplm saylr. Ayrca,
Pasiphaenin babas Gne Tanr Heliosun Aphroditeye bir kt
l de dokunmutur. AresIe olan sevimesini hava aydnlanr
aydnlanmaz grm v e gidip Aphroditenin kocasna yetitirmi
tir; b ylece yakalanmalarna sebep olmutur. Bu sebeplerden d o
laydr ki Minosun kars Pasiphae, bir boaya k olmu; insan
tabiatna aykr olan v e bestialit denen sapk bir duygu ile yanp
tututuu iin, bu boa ile, Giritli heykeltra Daidalosa yaptrd
bir inek heykelinin ierisine girerek iftlemeye balamtr. Bu
birlemeden, boa bal fakat insan vcutlu bir canavar olan Minotauros dnyaya gelmitir. Bu ba bels yaratk, insan eti ile
besleniyormu. Her yl yedi gen kz ile yedi erkei yiyen bu ca
navar, Minosun byk kz Ariadnenin yardmyla, Hippolytosun babas Atinal nl kahraman Theseus ldrebilmitir.
Minosun yapt ktlklerin ad hesab yoktur. Gene de bu
kral, ldkten sonra nl yargtan biri olmu v e Hadeste
adalet datmaya m em ur edilmitir. Acaba, adalet databilmek
iin daha nce eitli ktlkler yaparak, ktln ne olduu
nu renm ek mi gerekmektedir? Karsnn ve kendisinin sebep
olduu bunca ktln yannda, k olduu Miletos isimli d e
likanly, sonradan Miletos ehrini kuracak olan o delikanly,
kardei Sarpedon ile paylamak istemedii iin Giritten k o v
mutur. Onun gene de Hadese yarg olarak tayin edilmesi, y-

263

jftkta Sapk ilik iler

Ie grlyor ki, Zeusun kendi olunu kayrm olmasndan ba

ka bir ey deildir.
Yapt hata yznden Minosun ileri hep ters gitmitir. Gi
rit saraynda pek huzur kalmamtr. Kendisi arpk ak ilikileri
yaam; yatana ald erkekleri veya kadnlar ise Pasiphae e
itli bylerle ylanlara, yanlara v e akreplere dntrmtr.
Pasiphaenin Minostan olm a kk kz Phaidra, nedense Ariadneyi karp ssz bir adada terkeden adamla, yani enitesi TheseusIa evlenmi, ona iki ocuk dourduktan sonra, grdmz
zere, Theseusun Am azon H ippolyteten dom a vey olu Hipp olytosa k olarak intihar etmitir, Hippolytosun atlarn rk
tp lm ne sebep olan boay denizden karan da gene Poseidon olmutur. Minos, yaad arpk ak ilikilerinden, h o m o
seksellikten herhangi bir tatmin duymam-, kars Pasiphae
ona, bugn bile alay konusu olabilecek, insan vcutlu, boa ba
l bir canavar dourmakla, Louvre M zesinde bulunan bronz
dan yaplm arkaik bir heykelde veya on dokuzuncu asr Ingiliz
ressamlarndan G eorge F. Wattsn yapt v e Tate G alleryde ser
gilenm ekte olan bir tabloda grld ekilde acayip bir gnah
ocuu dourmakla, yaplabilecek ktlklerin en byn,
en rktc olann yapmtr.

O l a n c l k v e S e v ic i li k
Olanclk denen hom oseksel davrana olan dknlk,
nereden kaynaklanmaktadr? Zeus ve ApoIIon, btn tanrlarn,
tanralarn v e lmllerin bildii zere, sevdikleri erkeklerle
ak hayat yaamay kimseden gizlem eye lzum grm eden ger
ekletirmiler, hayatlarnn bir paras hline getirmilerdir.
Hem heteroseksel, hem de homoseksel ilikilerde bulunmu

264

Olanclk ve Sevicilik

lardr. Zeus, ephebilere yapld gibi, olann babasna sus pay

olarak bir hediye bile vermitir. Zeusun elinde horozu ile Ganym edesi karma sahnesi, O Iym piada bulunmu olan v e Isadan
n ce 470 ylna tarihlenen bir terrakotta heykel grubunda grl
d ekilde (J. Boardman, Greek Sculpture. The Classical Peri
od, London, Thames and Hudson, 1985, Resim 33) pek ok pls
tik sanat eserine kaynaklk etmitir. A pollon da bu konuda baba
sndan aa kalmamtr. Kz olsun, erkek olsun, bilicilik sanat
n bedava retmemitir; bu yetenei bou bouna salamam
tr bu insanlara. Brankhos denen yakkl da, bu sanat bir ey
karlnda renmitir A poIIon dan. Apollon, M iletosIu Smirkosun olu Brankhosu bir gn dada srlerini otlatrken gr
m v e ona k olmutur. Ap ollon bu olana, bilicilik sanatn o
i karl olarak retmi v e onu Didymann nl bir bilicisi
hline getirmitir. A p o llo n un v e Bat Rzgr Zephyrosun Hyakinthos isimli yakkl delikanl ile olan homoseksel ilikisi de
ok iyi ilenmi bir konu olarak, hem edeb eserlerde, hem de
plstik sanat eserlerinde tekrar tekrar dile getirilmitir. Bu ak
ilikisinde A p o llo n un rakibi Zephyrosun kocaman tenasl uzvu
ile Hyakinthosu elbisesi zerinden nasl becerdii, elden ele d o
laan resimli vazolar zerinde ok ak bir ekilde tasvir edilm i
tir (R 603). Zephyrosun Hyakinthosu karn resm eden daha
baka resimler de bulunmaktadr (R 847, R 574). Bir va zo resmin
de, Deniz Tanr Poseidon un elinde bal ile bir olann peine
dtne ahit olduum uz (R 406) gibi, Pann da gen bir oba
nn ardndan kabarm tenasl uzvuyla komakta olduunu g
ryoruz (R 693) (K. J. Dover, Greek Homosexuality, Cambridge,
Mass., Harvard Univ. Press, 1989, s. 93, 98. Sz konusu vazo re
simleri iin bu esere baknz).
Ap ollon ile Zephyrosun, gene birbirlerine rakip olarak, bir
likte tutulduklar bir yakkl olan daha bulunmaktadr. Herak-

265

5lkta Sapk ilik iler

lesin A u geden dom a olu Telephosun oludur bu. Kyparissos

adl bu delikanl, bir gn yanndan hi ayrm ad kutsal geyiini
yanllkla ldrm, bu yzden de byk bir zntye kapl
mtr; o kadar ok alamtr ki, dayanam ayp tanrlardan ken
disini bu acdan kurtarmalarn istemitir. Sonunda sevgilisi
A p ollon tarafndan, devam l bir ekilde alar olarak grd
mz, kederli olm ay ifade eden bir aa olarak bilinen serviye
dntrlmtr.
Dionysosun alaynda yer alan yaratklar olarak, ba m e y
danda v e devam l kalkm bir durumda bulunan iri erkeklik
uzuvlaryla birbirleriyle hom oseksel ilikiye giren ve bazen er
kek erkee seviirken, bakalaryla oral seks v eya mastrbasyon
yapan veya sun phollos kullanarak ilve hazlar peinde koan
SatyrosIarn Yunan vazolar zerindeki resimleri, plakla
dkn olan bu halka rneklik etmi olsa gerektir (K. J. Dover,
Ad geen eser, BB 24; A. Stewart, Art, Desire, and the Body in
Ancient Greece, Cambrigde, Cam bridge Univ. Press, 1997, s.
188, Resim 122). Resim 123, bize, D ionysosun seyretm ekte oldu
u bir sahne olarak, SatyrosIarn, kabarm tenasl uzuvlaryla
gk kuan temsil etm ekte olan tanra Irise bile ekinm eden
saldrdklarn gsterm ektedir (A. Stewart, Ad geen eser, s.
189).

Homoseksellie, her trl sapk ak ilikisine ve cinsel tecavzkrla kar duyulan bu ilgi, bu halkn doutan bir eilimi
olarak m mitosa ve sanata yansmtr; yoksa mitosta, edebiyat
ta, felsefede v e plstik sanatlarda olgunlap, kabul edilebilir bir
hle geldikten v e aklletirildikten sonra m halka rneklik etm e
ye balamtr, kesin olarak bilinm emektedir. Kesin olarak bili
nen bir ey varsa, bu cinsel tavrn birbirini etkileyerek, zellikle

266

Olanclk ve Sevicilik

Isadan nce altnc yzyldan bu yana eski Yunan halknn belir

gin bir zellii hline gelmi olmasdr.

Daha nce de iaret ettiimiz zere Eros, erkein erkee

olan aknn da tanrsdr. Herakles, ArgonautIar seferine katlr
ken k olduu Theiodam asn olunu, yakkl Hylas yannda
gtrmtr. Bildiimiz kadaryla, Troya Savann nl kahra
manlarnn hem en hepsinin karlar veya odalklar yanlarnda
dr; onlarn pek ou iin b yle bir dedikodu bugne kadar ku
lamza gelmi deildir. Ancak, Akhilleusun, Priam osun Troilos
isimli kk oluna k olduu, bu gzel delikanlnn kendisine
yz verm em esi zerine, onu snd A pollon tapnanda bir
karg darbesiyle ldrd rivayet edilmitir. Bir rivayete gre
Akhilleusun, bir rivayete gre de Patroklosun aktif v e y a tersi bir
homoseksel olduu, hatt, ok nl bir kahraman olan Akhille
usun kadn elbiseleri ile grld, yani bir transvestite olduu
da sylenmitir. Akha ordular ba kumandan A gam em n on un,
Troya seferin e kmak iin uygun rzgrlarn kmasn bekledi
i bir srada, yani ordu henz Auliste iken, Athamasn olu Leukonun kz Psidikenin

yakkl olu Argennosu ykanrken

grd v e ona tutulduu, yakalamak iin peine dt de ri

vayet edilmitir. Argennosun, namusunu koruyabilm ek iin
kendisini bir nehre att; A gam em n on un, k olduu bu olan
iin muhteem bir cenaze treni dzenledikten sonra ona bir de
Artemis Argennis mabedi ina ettirdii sylenm ektedir. Aphroditenin Troya kral soyundan gelen Ankhisesten olm a olu Aineiasn arkada grubuna dahil bulunan Nisos ile Euryalosun yakn
aradalklar da, aralarnda b yle bir ilikinin bulunduuna iaret
olarak saylmtr. Euryalos da, gzellii ile n yapm delikanl
lardan biridir.

267

5^kta Sapk ilik iler

sadan nce altnc yzylda Atinann kanunlarn yapan

byk devlet adam Solon, bir homosekseldir. Isadan nce
530-450 yllar arasnda retilmi vazolar zerine yazlm yazla
r tahlil eden bir aratrma, 925 erotik ithafn % 91inin erkekten
erkee yaplm olduunu ortaya koymutur (F. Gonzales-Reigosa and H. Kaminsky, "G reek Sexuality, Greek Hom osexuality,

Greek C ulture: The In v e n tio n o f A p o llo ", Psychohistory Review,

1989, 17, ss. 149-181; R. J. Sternberg, Cupid's Arrow, Cambridge,
Cambridge Univ. Press, 1998, s. 62). Sokrates (470-399) ve Platon
(Efltun, 427-347) dnem inde, erkek homosekselliinin felsefletirildii grlm; hatt bu dnem de erkein erkee olan a
knn ideal v e stn bir sevim e ekli olduu, Aphrodite Ouraniaya yakr bir sevime eklinin de bu olabilecei srarla vu r
gulanmtr.

Daha n ce

de grd m z zere,

P laton u n

Symposion adl eseri, bu tr bir ak ilikisinin deta catechismi

gibidir. O gece Agathonun lenine katlm olan nl Atinal
general ve devlet adam Alkibiadesin bandan geen o biim
ak olaylarn ballandra ballandra ve vnerek anlatm olm a
s, olayn boyutunun bykl hakknda bize ok ak bir fikir
verm ektedir.
Eski Yunan toplumu zerinde, gerek tarih bakmdan, ge
rekse sosyolojik v e antropolojik bakmdan yaplm olan aratr
malar, bu tr homoseksel yaantlarn zellikle Isadan nce
beinci v e drdnc yzyllarda ok yaygnlam bulunduunu
gstermektedir. Bu toplum da kadnlarn yannda erkek fahielerin de icra-i sanat ettikleri bilinen bir gerektir. Richard Lewinsohnun A History o f Sexual Customs, Alexander M ayce evirisi,
New York, Harper and Brothers, 1958) adl eserinde ifade ettii
zere, Atinada kzlara para dem eden cinsel ilikide bulunmak
ok ndir bir olay olduu hlde, ephebi" denen delikanllar iin
durum farkldr. ou zaman bunlara para yerine elbise veya si

268

Olanclk ve Sevicilik

lh takmlar gibi kymetli hediyeler verilmitir. Daha yaygn ola

rak da bu ocuklar, klar, kendi evlerinde barndrm ve
(protgs olarak) himaye altna almlar, beslemiler, bakm v e
okul masraflarn karlamlardr. Ephebilerin ana-babalarnn
da bu ite bir karlar bulunmutur. Zeus nasl G anym edesin
babas Trosu bir hediye ile memnun ettiyse, bu zengin takm da,
bu ocuklarn ana-babalarn bir ekilde memnun etm eye al
mtr.
Yunan toplumunu m eydana getiren fertler asndan bu du
rumu izah edecek

hibir beden farkn bulunmadna iaret

eden Lewinsohn, olayn sebebini sosyolojik faktrlere bala

maktadr (ss. 57-58). Nitekim, yksek snfa mensup olan erkek
lerin, bu olanlara telkinde bulunarak, gerekten aristokratik ve
erkee yarar bir ak eklinin erkekler-aras olduunu sylem e
leri, onlar bu yolla heveslendirm eye almalar v e hogrl
davranmaya tevik etmeleri, bu gidii nem li lde etkilemi
grnm ektedir. M itolojik yklerle takviye edilen, dinen mubah
grlen bu davran, Girit v e sparta toplumunda kurumlaarak,
bymenin, yetikin hle gelm enin bir arac olarak grlm,
genlerin hayatnn ayrlmaz bir paras hline getirilmitir; h o
moseksel bir iliki tecrbesini yaamak, bir tr topluma giri,
bir rite de passage olarak alglanmtr (Walter Burkert, Greek
Religion, John Raffan evirisi, O xford, Basil Blackwell, 1987, s.
261).
Ne var ki, b yle bir yaklam, Isadan sonraki yllarda etkisi
ni kaybetm eye balamtr. Plutarkhos, TryaionIu Maximus ve
Lukianosun da belirttii zere, erkekler-aras aklara, yani Aph
rodite Ouraniaya dayanan sevim eler iin yaplan vglerin
pek reva bulmamasna sebep olmutur. Bu tarihlerden sonra
yaplan bu tr sevim eler, daha ziyade bir gizlilik ierisinde yap-

269

fftkta Sapk ilik iler

lir olmutur. Bu d n em de Romallar, ancak Hadrianus gibi baz

im paratorlarn hom osekselliine hogr ile bakmlardr.
Hristiyanin iyice yerletii bir dnem de ise, daha nce iaret
edildii zere, Zeusun arap sunucusu v e gzdesi Ganymedes,
Neesini tanrda bulan kirlenmemi bir ruh olarak grlm,
benimsenmi v e ahlkletirilmitir. Daha dorusu, yle grl
mek v e yorum lanm ak istenmitir.
Lesbianizm veya sevicilik olarak bilinen kadnlar-aras ho
mosekselliin olduka ayrntl bir ekilde kaytlara gemi en
eski rnei ise, nl kadn air Sappho ile ilgili olarak anlatlan
yklerde bulunmaktadr. Sapphonun, Midilli (Lesbos) Adasnda
Isadan nce altnc yzyln balarnda at bir kz okulunda bu
tr faaliyetleri tevik ettii ve kendisinin de rencileri arasndan
setii kzlar ile sevitii kendi iirlerinde bile dile getirilmitir. Bu
okulun faaliyetlerinin en azndan o dnem iin yadrganmad
grlmektedir. Ne var ki, kadn homosekselliinin eski Yu
nandan ok R om ada yaygn bulunduu bilinmektedir.
Eski Yunan toplumu ierisinde bu sevime eklinin ok kii
li uygulamalarnn da bulunmu olduunu gryoruz. Lukianosun Sokak Kadnlarnn Konumalarnda (V, K lo na rio n ile

Leaina arasndaki bir konumada), Leainann arkada Klonario n a anlatt bir macerasndan, birbirleriyle homoseksel iliki
ierisinde bulunan iki zengin kadnn, kymetli bir gerdanlk ve
ar kumalar vererek evlerine davet ettikleri v e sevim eye raz
ettikleri bir sokak kadnn aralarna yatrp onunla nasl sevitik
lerini renm ekteyiz. Leaina, kadnlardan birisinin, erkeklerde
bulunan eyin kadnlarda bulunmamasna ramen, kendisine
sarlarak m em elerini sktn, hatt etlerini srarak kendisini
pp pp okadn, sarma dola olup sonunda soluyarak na
sl kendisinden getiini anlatmaktadr.

270

Olanclk ve Sevicilik

Kadn homosekselliinin yaygnlnn bir aklamas, b el

ki de, erkein erkee kar duyduu yaknlktan kaynaklanmak
tadr. Erkek fahielerin yannda, ephebiliin kurumlam bir e
kilde bulunuyor olmas, erkein kadna olan ihtiyacn bir miktar
azaltm olsa gerektir. Erkeklerin veya bir ksm kadnn, Andrew
Stewartin gsterdii ekilde, oral seks arac olarak kullanlyor
olmas (Art, Disire, and the Body in Ancient Greece, Cambridge,
Cambridge Univ. Press, 1997, s. 9, Resim 5) da, norm al seks ili
kilerine decek olan pay azaltmaktadr. Ayrca, ev kadnlarnn
toplum hayatndan uzak v e kapal bir hayat yaamak zorunda
kalmalar; erkeklerin symposionlarda sabahlara kadar flt alan
kadnlarla v e olanlarla bir arada olm ay tercih etmeleri; sokak
ta ve evlerde erkeklerin dnda cinsel iliki arac olarak kle ka
dnlarn, sokak orospularnn v e kibar fahielerin v eya hetairalarn olduka bol miktarda bulunuyor olmas, genel olarak kad
nn ve zellikle de e v kadnlarnn pek ok sapk cinsel davran
a bavurarak kendilerini tatmin etm elerine sebep olmutur.

Vazo resim lerinde grld zere, evlerde eit eit sun

phallosarn bulunuyor olmas, bunlarn, kadnlar tarafndan
hem oral seks, hem de vaginal seks arac olarak kullanlm o l
duklarn gstermektedir. Bu tr su n aralarn bol miktarda bu
lunuyor olmas, zellikle bir rem e arac olarak grlen ev ka
dnlarnn ihmale uradklarnn ak bir ifadesi olm ak gerekir. K.
J. D overin yaym lad resim lerde (R 414, R 1071), evlerd e eit
li ekil v e byklkte, sepet veya kp dolusu phalloinin bir ara
da bulundurulduuna ahit oluyoruz. Ayrca, ba v e boynu
phallos eklinde yaplm at resim leri (R 259) ile, ba v e boynu
phallos uzantl ku resimlerine (R 414) rastladmz gibi, kpler
veya m lekler zerine sitilize edilerek izilmi kala, ans, me-

271

5ikta gapk ilik ile r

m e v e kadn tenasl uvzu resimlerine (C 28, C 32, R 55) de rast

lamaktayz (Greek Homosexuality, Cambridge, Mass., Harvard
Univ. Press, 1989). Bostondaki Gzel Sanatlar M zesinde bulu
nan, d bronz kabartma, ii ise gm oym a olarak tertiplenmi
bir Korinthos aynas, Erosun nezaretinde ayr trden iki sevime
sahnesini ok canl bir ekilde resm etm ektedir (A. Stewart, Art,
Desire, and the Body in Ancient Greece, Cambridge, Cambridge
Univ. Press, 1997, ss. 178-179, Resim 114 v e 115). Her zaman el al
tnda olan v e gz nnde tutulan bu ara v e resimlerin unutulan
bir eyi hatrlatmak zere evlerde bulundurulmu olduklar ak
tr.
Sarah B. P o m e ro y un yaym lad ilgin bir resim (No. 12),
bir kadnn iki su n phallosu birden kullanmakta olduunu gs
termektedir. Bu kadn, bu phallosarn bir tanesiyle oral seks y a
parken, dieriyle norm al yoldan kendisini tatmine almakta
dr (Goddesses, Whores, Wives, and Slaves, London, Pimlico,
1994).

Aeschylus,
Prometheus Bound, The Suppliants, Seven Against Thebes, The
Persians (Ph. Vellacott), Penguin Classics, 1961; Aiskhylos, Zin
cire Vurulmu Prometheus (A. Erhat, S. Eybolu), Ankara, 1968.
Aeschylus,
The Oresteia.

Agamemnon,

The Libation

Bearers,

The

The Birth of Greek Art. The Mediterranean and the Near

East,

Eumenides ( R. Fagles), Penguin Classics, 1966.

Akurgal, E.,
London, 1968.
Apollodorus,
Bibliotheca and Epitome (The Library), (J.G. Frazer), Loeb
Classical Library, 2 volum es, 1921.
Apollonius Rhodius,
The Argonautica (R.C. Seaton), Loeb Classical Library, 1912;
The Voyage of Argo (E.V. Rieu), 2nd ed., Penguin Classics, 1971.
Aristophanes,
The Knights (A.H. Sommerstein), Peace (A.H. Sommerstein),
The Birds (D.Barret), The Assemblywomen (D.Barret), Wealth

273

'gen el bibliyografya

(A.H. Sommerstein), Penguin Classics, 1978; Kular(A.Erhat, S.

Eybolu), Yunan Klsikleri 8, stanbul, 1966.
Aristotle,
Metaphysics (W.D. Ross), 2 volum es, O xford, 1924.
Armstrong, A.H., (Ed.),
Classical Mediterranean Spirituality. Egyptian, Greek, Roman,
New York, 1986, London, 1989.
Aycock, W.M., and Th. M. Klein, (Eds.),
Classical Mythology in Twentieth Century Thought and Literature,
Lubbock, Texas, 1980.

Baring, A., and J. Cashford,

The Myth of the Goddess, London, 1993.
Barnes, J., (Ed.),
Early Greek Philosophy, Penguin Boobs, 1987.
Beazley, J.D.,
Attic Black Figure Vase-painters, O xford, 1956.
Beazley, J.D.,
Attic Red Figure Vase-painters, 2nd ed., O xford, 1963.
Belli, A.,
Ancient Greek Myths and Modern Drama, N ew York, 1969.
Blundell, S.,
Women in Ancient Greece, Cambridge, Mass., 1995.
Boardman, J.,
Greek Sculpture. The Archaic Period, London, 1978.
Boardman, J.,
Greek Sculpture. The Classical Period, London, 1985.

274

enel bibliyografya

Boardman, J., (Ed.),

The Oxford History of Classical Art, O xford, 1993.
oardman, J., and E. La Rocca,
Eros in Greece, New York, 1978.
Boedeker, D.,
Aphrodites Entry into Greek Epic, Mnemosyne, Supplement
32, 1974.
Bremmer, J., (Ed.),
Interpretations of Greek Mythology, London, 1988.
Bremmer, J., (Ed.),
From Sappho to de Sade-. Moments in the History of Sexuality,
London, 1989.
Brinkerhoff, D.M.,
Hellenistic Statues of Aphrodite, N ew York, 1978.
Burkert, W.,
Greek Religion, O xford, 1985, 1987.
Burkert, W.,
Ancient Mystery Cults, Cambridge, Mass., 1987.
Burkert, W.,
The Orientalizing Revolution, Cambridge, Mass., 1992.
Bush, D.,
Mythology and the Renaissance Tradition in English Poetry,
London, 1932.
Bush, D.,
Mythology and Romantic Tradition in English Poetry, Cambridge,
Mass., 1937.

275

gen el bibliyografya

Caldwell, R.,
The Origin of the Gods, New York, O xford, 1989, 1993.
Callimachus,
Hymns and Epigrams,

and Lycophron (A.W. Mair),

Loeb

Classical Library, 1921, rev.ed.. 1955.

Callimachus,
Fragments (C.A.

Trypanis);

Musaeus,

Hero and Leander

(C.Whitman), Leob Classical Library, 1958, rev. ed., 1975.

Cantarella, E.,
Pandoras Daughters, Baltimore, 1987.
Carpenter, T.H.,
Art and Myth in Ancient Greece, London, 1991.
Carson, A.,
Eros. The Bittersweet, Princeton, 1986, 1988.
Cicero,
The Nature of the Gods (H orace C.P. M cGregor), Penguin
Classics, 1972.
Conon,
Narrationes in H.Westermann, Mylhographi Graeci, Brunswick
1843; veya N.Festa and others, Leipzig, 1902.
Cornford, F.M.,
From Religion to Philosophy, London, 1912.
Cornford, F.M.,
The Unwritten Philosophy and Other Essays, Cambridge, 1950.
Cornford, F.M.,
Principium Sapientiae-. A Study of the Origins of Greek
Philosophical Thought, Cambridge, 1952.

276

'gen el bibliyografya

Detienne, M.,
The Creation of Mythology, Chicago, 1986.
Diodorus Siculus,
Diodorus Siculus (C.O Idfather and others), Loeb Classical
Library, 12 volums, 1933-67.
Dodds, E.R.,
The Greeks and the Irrational, Berkeley, 1951.
Dover, K.J.,
Greek Homosexuality, Cambridge, Mass., 1989.
Downing, Ch.,
The Goddess: Mythological Images of the Feminine, New York, 1984.
Dynes, W.R., and S. Donaldson,
Homosexuality in the Ancient World, New York, 1992.

Edmunds, L.,
Oedipus: The Ancient Legend and Its Later Analogues, Baltimore,
1985.
Edmunds, L., (Ed.),
Approaches to Greek Myth, Baltimore, 1990.
Euripides,
Medea and Other Plays. Medea, Hecabe, Electra, Heracles (Ph.
Vellacott), Penguin Classics, 1963.
Euripides,
The Bacchae and Other Plays. Ion, The Women o f Troy, Helen,

The Bacchae (Ph. Vellacott), Penguin Classics, 1973; Bakkhalar

(S.Eytiboglu), Yunan Klasikleri 57, Ankara, 1944.

277

enel bibliyografya

Euripides,
Three Plays.

Alcestis.

Hippolytus,

Iphigenia

in

Tauris

(Ph.Vellacott), Penguin Classics, 1974.

Euripides,
Medea, Hippolytus, Electra, Helen (J. M orw ood), Oxford, 1977.

Farnell, L.R.,
The Cults of the Greek States, Vol. 2, O xford, 1896.
Farnell, L.R.,
Greece and Babylon. A Comparative Sketch of Mesopotamian,
Anatolian and Hellenic Religions, Edinburg, 1911.
Farnell, L.R.,
Greek Hero Cults and Ideas of Immortality, N ew York, 1921.
Ferguson, I.,
Among the Gods-. An Archeological Exploration of Greek Religion,
New York, 1990.
Forbes Irving, P.M.C.,
Metamorphosis in Greek Myths, O xford, 1990, 1992.
Frankel, H.,
Early Greek Poetry and Philosophy, London, 1973.
Frankfort, H., and H.A. Frankfort, (Eds.),
The Intellectual Adventure of Ancient Man, Chicago, 1946.
Frazer, J.G.,
The Golden Bough. A Study in Magic and Religion, 3rd ed., 13
volum es, London, 1911- 1915.
Frazer, J.G.,
The New Golden Bough (Ed. T.H. Gaster), N ew York, 1961.

278

'gen el bibliyografya

Friedrich, P.,
The Meaning of Aphrodite, Chicago, 1978.

Gantz, T.,
Early Greek Myth, Baltimore, 2 volumes, 1996.
Gayley, Ch. M.,
The Classic Myths in English Literature and in Art, N ew York, 1939.
Gimbutas, M.,
The Language of the Goddesses, New York, 1989.
Graf, F
Greek Mythology, Baltimore, 1993.
Grant, M.,
Myths of the Greeks and Romans, M entor Boohs, 1962.
Grant, M., and R. Kitzinger, (Eds.),
Civilization of the Ancient Mediterranean: Greece and Rome, New
Yorh, 3 volumes, 1988.
Grant, M., and J. Hazel,
Whos Who in Classical Mythology, London, 1993.
Graves, R.,
The Greek Myths, rev. ed., Penguin Boohs, 2 volum es, 1960.
Gray, J.,
Near Eastern Mythology, London, 1982.
Greek Bucolic Poets. Theocritus, Bion, Moschus (J.M. Edmonds),
Loeb Classical Library, 1912.
Gregory, H.,
The Poems of Catullus, New Yorh, 1956.

279

'genet (gibliyografya

Grigson, G.,
The Goddess of Love, London, 1978.
Grimal, P.,
The Dictionary of Classical Mythology, O xford, 1987.
Guthrie, W.K.C.,
The Greeks and Their Gods, London, 1950.
Guthrie, W.K.C.,
Orpheus and the Greek Religion, London, 1952.

Harrison, J.,
Prolegomena to the Study of Greek Religion, Cambridge, 1903;
London, 1962.
Harrison, J.,
Themis: A Study of the Social Origions of Greek Religion,
Cambridge, 1912; London, 1963.
Havelock, Ch. M.,
The Aphrodite of Knidos and Her Successors, Ann Arbor, 1995.
Hendricks, R.A., (Ed.),
Classical Gods and Heroes: Myths as Told by the Ancient Authors,
New York, 1974.
Herman, J.,
Father-DaugtherIncest, Cambridge, Mass., 1981.
Herodotus,
Herodotus (A.D. G odley), Loeb Classical Library, 4 volumes,
1921-25; Herodot Tarihi (M .Okm en), Istanbul, 1973.
Hesiod,
Hesiod(H. Evelyn-White and D.L. Page), Loeb Classical Library,

280

enel bibliyografya

rev. ed., 1936; Hesiodos, Eseri ve Kaynaklan (S. Eyiiboglu, Azra

Erhat), Ankara, 1977.
Highet, G.,
The Cassical Tradition: Greek and Roman Influences on Western
Literature, London, 1949.
Homer,
Iliad and Odyssey
volu m es,

1919-25;

(A. Murray), Loeb Classical Library, 4

H om eros, tlyada (A.Erhat, A.

Kadir),

Istanbul, 1967; Odysseia (A.Erhat, A. Kadir), Istanbul, 1970.

Hornblower, S., and A. Spawforth, (Eds.),
The Oxford Classical Dictionary, 3rd ed., O xford, 1996.
Hyginus,
The Myths of Hyignus (Mary Grant), Lawrence, Kansas, I960;
Fabulae: Hygini Fabulae {H. J. Rose), Leiden, 1933.

Jacobsen, T.,
The Treasures of Darkness: A History of Mesopotamian Religion,
New Haven, 1976.
James, E.O.,
Myth and Ritual in the Ancient Near East, London, 1958.
James, E.O.,
The Cult of the Mother-Goddess, London, 1959.
Johnson, A.W., and D. Price-Williams,
Oedipus Ubiquitous, Stanford, 1996.

Kampen, N.B., (Ed.),

Sexuality in Ancient Art, Cambridge, 1996.

281

'gen el bibliyografya

Kelsen, H.,
Society and Nature, Chicago, 1943.
Kerenyi, C.,
The Gods of the Greeks, London, 1951, 1974.
Kerenyi, C.,
The Heroes of the Greeks, London, 1959, 1974.
Kerenyi, C.,
Prometheus: Archetypal Image of Human Existence, Princeton,
1963.
Kerenyi, C.,
Zeus and Hera: Archetypal Image of Father, Husband, and Wife,
Princeton, 1975.
Kerenyi, C. (K.),
Goddesses of Sun and Moon, Dallas, Texas, 1979.
Kilmer, M.,
Greek Erotica on Attic Red-figured Vases, London, 1993.
Kirk, G.S.,
Myth, Cambridge, 1970, 1973.
Kirk, G.S.,
The Nature of Greek Myths, Penguin Books, 1974.
Kirk, G.S., et al., (Eds.),
The Presocratic Philosophers, 2nd ed., Cambridge, 1983.
Kitab- Mukaddes. Tevrat ve Incil (Tashih edilmi evirisi), stanbul,
1976.
Kitto, H.D.F.,
Greek Tragedy, Anchor Books, 1955.

282

enel <J$ibliyografya

Kitto, H.D.F.,
The Greeks, Penguin Boobs, 1957.
Kramer, S. N.,
Sumerian Mythology, Philadelphia, 1944.
Kramer, S. N., (Ed.),
Mythologies of the Ancient World, Anchor Boobs, 1961.
Kris, E., and O. Kurz,
Legend, Myth and Magic in the Image of the Artist, New Haven,
1979.

Lefbowitz, M.R.,
Heroines and Hysterics, London, 1981.
Lefbowitz, M.R.,
Women in Greek Myth, London, 1986.
Lefbowitz, M.R., and M. B. Fant,
Womens Life in Greece and Rome, 2nd ed., Baltimore, 1992.
Lemprieres Classical Dictionary of Proper Names Mentioned in Anci
ent Authors, rev. with additions by F.A. Wright, London, 1972.
Lewinsohn, R.,
A History of Sexual Customs, New Yorb, 1958.
Long, A.A., (Ed.),
The

Cambridge

Companion

to

Early

Greek

Philosophy,

Cambridge, 1999.
Lucian,
Lucian (A. Harmon and others), Loeb Classical Library, 8
volu m es,1913-67; Lubianos, Seme Yazlar (Nurullah Ata), 3
cilt, Yunan Klsibleri 63, Cilt 1, Anbara 1944.

283

gen el bibliyografya

Mayerson, Ph.,
Classical Mythology in Literature, Art, and Music, Glenview, III.,
1971.
Morford, M. P.O., and Lenardon, R.J.,
Classical Mythology, 4th ed., N ew York, 1991.
Murray, G.,
The Classical Tradition in Poetry, Cambridge, Mass., 1927.
Murray, G.,
Five Stages of Greek Religion, Anchor Books, 1955.

Neumann, E.,
The Great Mother, 2nd ed., Princeton, 1972.
Nilsson, M.P.,
A History of Greek Religion, 2nd ed., N ew York, 1963.
Nilsson, M.P.,
The Mycenaen Origin of Greek Mythology, 2nd ed., Berkeley,
1970.
Nonnos,
Dionysiaca (W.H.D. Rouse and others), Loeb Classical Library,
3 volum es, 1940.
Norton, D.S., and P. Rushton,
Classical Myths in English Literature, New York, 1952.

Oates, W.J., and E. O Neill, (Eds.),

The Complete Greek Drama, New York, 1938.
Otto, W
The Homeric Gods-. The Spiritual Significance of Greek Religion,
Boston, 1954.

284

'g e n e l bibliyografya

Ovid,
Metamorphosses (F.J. M iller, rev. by, G.P. G o o ld ), Loeb
Classical Library, 2 volum es, 1916; Metamorphoses (Mary M.
Innes), Penguin Classics, 1955.
Ovid,
Heroides and Amores (Grant Show erm an, rev. by, G. P.
G oold),Loeb Classical Library, 1977; Heroides (Harold Isbell),
Penguin Classics, 1990.

Page, D.,
Sappho and Alcaeus-. An Introduction to the Study of Ancient
Lesbian Poetry. Oxford, 1955.
Panofsky, D., and E. Panofsky,
Pandora's Box, Princeton, 1962.
Panofsky, E.,
Renaissance and Renascences in Western Art, Stockholm, 1956.
Parker, R.C.T.,
Miasma. Pollution and Purification in Greek Religion, Oxford,
1983.
Parthenius,
Erotica Pathemata (S.G aselee),

Longus ile

birlikte,

Loeb

Classical Library, 1946.

Pausanias,
Description of Greece (W.H.S. Jones), Loeb Classical Library, 5
volum es, 1918-35; Guide to Greece

(Peter Levi), Penguin

Classics, 2 volum es, 1979.

Pindar,
Pindar (i.E. Sandys), Loeb Classical Library, rev. ed., 1937.

285

'gen el bibliyografya

Plato,
Protagoros (C.C.W. Taylor), rev. ed., O xford, 1991.
Plato,
Symposium (R.W aterfield), O xford, 1998.
Pom eroy, S.B.,
Goddesses, Whores, Wives, and Slaves, London, 1975, 1994.
Pritchard, J.B., (Ed.),
Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament, 2nd ed.,
Princeton, 1955.

Ranh, O.,
The Incest Theme in Literature and Legend, Baltimore, 1992.
Rasmussen, R., and N. Spivey, (Eds.),
Looking at Greek Vases, Cambridge, 1991.
Reeder, E.D., (Ed.),
Pandora: Women in Classical Greece, Princeton, 1995.
Reinhold, M.,
Past and Present: The Continuity of Classical Myths, Toronto, 1972.
Richlin, A., (Ed.),
Pornography and Representation in Greece and Rome, Oxford,
1991, 1992.
Richter, G.M.A.,
The Sculpture and Sculptors of the Greeks, New Haven, 1950.
Ridgway, B.S.,
Roman Copies of Greek Sculpture, Ann Arbor, 1984.
Room , A.,
NTCs Classical Dictionary, Lincolnwood, III., 1992.

286

'g e n e l Bibliyografya

Rose, H.J.,
A Handbook of Greek Literature, London, 1954.
Rose, H.J.,
A Handbook of Greek Mythology, 6th ed., London, 1958.
Rosen, S.,
Plato's Symposium, New Haven, 1968.
Rosen, S.,
The Quarrel Between Philosophy and Poetry, New York, 1988.
Ruck, C.A.P., and D. Staples,
The World of Classical Myth, Durham, NC, 1994.

Santas, G.,
Plato and Freud: Two Theories of Love, O xford, 1988.
Sasson, J.M., et aL, (Eds.)
Civilizations of the Ancient Near East, New York, 4 volumes,
1995.
Schefold, K.,
Myth and Legend in Early Greek Art, London, 1966.
Seneca,
Tragedies (F.J. Miller), 2 volum es, 1917; Epistulae Morales (R.
Gum mere), 3 volum es, 1917-25, Loeb Classical Library.
Sergent, B.,
Homosexuality in Greek Myth, London, 1987.
Seznec, J.,
The Survival of the Pagan Gods, N ew York, 1953, 1972.
Simonides,
Females of the Species (H. Lody-Jones), London, 1975.

287

'enel bibliyografya

Slater, Ph.,
The Glory of Hera, Boston, 1968.
Snell, B.,
The Discovery of the Mind, D over Publications, 1982.
Sophocles,
Electra and Other Plays. Ajax, Electra,

W omen o f Trachis,

P hiloctetes (E.F. Watling), Penguin Classics, 1953; Sophokles,

Philoktetes (N.Ata), Yunun Klsikleri 2, Istanbul 1941.
Sophocles,
The Theban Plays (E.F.Walting), Penguin Classics, 1953; Sop
hokles Kral Oidipus (B. Tuncel), Yunan Klsikleri 1 Istanbul,
1941; Oidipus Kolonos'ta (N. Ata), Yunan Klsikleri 7, Istanbul,
1941.
Sophocles,
Antigone, Oedipus the King, Electra (H.D.F. Kitto, ed. with
introduction and notes by, E. Hall), O xford, 1998.
Spretnak, Ch.,
Lost Goddesses of Early Greece, Boston, 1984.
Stansbury-ODonnell, M.,
Pictorial Narrative in Greek Art, Cambridge, 1999.
Stephens, W.,
The Oedipus Complex: Cross-cultural Evidence, New York, 1962.
Sternberg, R,
Cupids Arrow. The Course of Love Through Time, Cambridge,
1998.
Stewart, A.,
Art, Desire, and the Body in Ancient Greece, Cambridge, 1997.

288

genel bibliyografya

Thornton, B.S.,
Eros. The Myth of Ancient Greek Sexuality, Boulder, Colorado,
1997.
Trendall, A.D.,
The Red-figured Vases of Lucania, Campania and Sicily, Oxford,
1967.
Trendall, A.D.,
The Red-figured Vases of Apulia, 2 volum es, O xford, 1978-82.
Tripp, E.,
Crowells Handbook of Classical Mythology, New York, 1970.

Vernant, J.-P.,
Myth and Tragedy in Ancient Greece, N ew York, 1990.
Vernant, J.-P.,
Myth and Society in Ancient Greece, New York, 1990.
Vernant, J.-P.,
Mortals and Immortals, Princeton, 1991.
Vinge, L.,
The Narcissus Theme in Western Literature up to the Early 19 th
Century, Lund. 1967.
Virgil,
Virgil (H.R. Fairclough), Loeb Classical Library, 2 volum es,
1930; The Aeneid (W.F.J. Knight), Penguin Classics, 1958; The
Georgies ( L.P. Wilkinson), Penguin Classics, 1982.

Walcot, P.,
Hesiod and the Near East, Cardiff, Wales, 1966.

289

enel b ib liyografya

West, M.L.,
The Orphic Poems, O xford, 1983.
West, M.L.,
The Hesiodic Catalogue of Women, O xford, 1985.
West, M.L.,
Hesiod. Theogony and Works and Days, O xford, 1988.
West, M.L.,
The East Face of Helicon. West Asiatic Elements in Greek Poetry and
Myth, O xford, 1997.
W oolger, J.B., and R.J. W oolger,
The Goddess Within: A Guide to the Eternal Myths that Shape
Womens Lives, New York, 1987.

Zeller, E.,
Outlines of the History of Greek Philosophy, Meridian Books,
1955.

290

J d l l J U Jk LC flU Yi H M 4I
Bu balkta kullanlan kimlik kelimesi, bir ahsn kim olduunu, ailev
balantlarn ve grnrde olan ze l
liklerini belirtm ek zere kullanlm
bulunmaktadr. Bu kelime, Tremizde son zamanlarda yanl olarak kii
lik/ahsiyet terimi yerine de kullanlr
olmutur. Biz bu kitabmzda, kimlik
kelimesini, yukarda sz konusu ettii
miz anlamda, kimlik belgesi v eya
hviyet czdan terkiplerinde ierilmekte olan anlamda kullanmaktayz.
Kimlik Belirlem e v e ndeks b
lm, birbirini tamamlayan Soy Aac
Tablolar ve Mitolojik ahslar ndeksi
adl iki alt-blm den olumaktadr.
S oy aac tablolar, bir kimsenin ailev
balarnn belirli bir soy ierisindeki
yerini kolayca grlebilir hle getir
mek zere dzenlenmitir. Bu tablo-


^ m l i k gelirleme ve in d ek s

lardan yirm i be tane bulunmaktadr.

Bunlar, soylar iyice belirlenmi tanr
lar ile tannm byk ailelere, ykle
rinden bahsettiimiz ok ynl ve n
l kahramanlara ait bulunmaktadr.
Kitapta ele alman kahramanlarn aile
gruplar ierisindeki yerlerinin iyice
belirlenebilm esi iin de, sz konusu
akraba grubunun bir btn olarak v e
rilmesine zen gsterilmitir. Bu tablo
larda yer almayan baz isimler ise, in
dekste ksa bir tantma ile birlikte ayr
ca verilmitir.
Kitabmzda, bu tablolar tamam
lamak v e bu tablolarda yer alan ahs
lar ve ahslar aras akrabalk ilikileri
ni daha belirgin

hle getirm ek zere

ksa aklamal bir indeks de bulun

maktadr. ndekste yaplan tanmlama
larla, ayn ad tayan ahslarn kitap
ierisindeki yerlerinin yanl belirlen
mesi nlenmi olmaktadr. Bir noktay
daha belirtecek olursak, bu ksmda,
kitab hayli kabark bir hle getirecei
dncesiyle, tarih ahslara, yazar
adlarna ve metin ierisinde baz belir
lem elerd e bulunduum uz iin, ye r
isim leriyle kavram lara y e r v e rilm e
mitir. Bu ksa aklamal indeks, sade
ce mitolojik ahslar iin dzenlenmi
tir.

292

Tablo 1: Gaia run Soy Aac

Gaia (Toprak)

Eros (Ak)

Tartaros

I_______
Nyfes
(G ece)

Erebos
(Yeralt
Karanl)

Gaia

(G k) Ouranos = Gaia

Pontos (Deniz)
Nereus

Aither v e Hemera
(Esir)
(Gn)

Kronos = Rheia

Koios

Phorkys

293

Geros (Yallk)

Kreios
Thaumas

Hypnos (Uyku)

Phoibe

Thanatos ( lm )

Hyperion

Tethys

Peitho

Keto

Okeanos

lapetos

Theia

Eurynome

Dione

Elektra

Kharit'Ier

Aphrodite

Themis

Mnmosyne

i
v e Dierler

Soy Aac Tablolar

Khaos

Okeanid'Ier
O neiroi (Ryalar)

Eurybia

Iris

(Okeanos Kzlar

( G zeller)

- M oirai (M oiraIar)
Nemesis

Co

Hesperid'Ier (Aigle, Erythia v e Hesperarethusa)

Zeus = Hera

Poseidon

Hades

Demeter

Hestia

KharitIer ( G zeller)
v e Birok
Karanlk G

<<
ba

C
o#
S

Ares

Hephaistos

sf

Hebe

Eiieithuia

o
Persephone = Hades (Plouton)

ar

er

sr

Qmlik (gelirleme ve jndeks

T ab lo 2: Ouranosun Soy Aac

Gaia

I
Ouranos

Ofeeanos = Tethys

Meliae

Devler

Erinysler

lapetos

Kronos = Rheia

Aphrodite

Kreios

Hyperion = Theia

294

Themis
D ione = Zeus = Metis

Aphrodite

Doris

Dier
Ofeeanos
Kzlar

M nemosyne

Kyfeiop'lar

Hefeetonfeheir'ler
(Kottos, Briareos, Gyges)

Irmaklar

Athena

Koios = Phoibe

Perseis = Helios = Neaira

Selene

I
Eos

Phaethousa

Kirfee

Leto = Zeus
Idyia = Aietes

Pasiphae

Perses

r
I
lason = Medeia

I
Apsyrtos

Asterie = Perses

A pollon

i
Artemis

Hefeate

Tablo 3: Pontosun Soy Aac

Pontos = Gaia

1
Nereus = Doris

Thaumas = Elektra

Eurybia

Kreios

Thetis
Zephyros = Iris

Amphitrite

A ello

Okypete

Astraios = Eos

Pallas = Styks

Perses = Asterie

Psamathe
Galateia -

Zephyros

Zelos

Boreas

Nike

295

Notos

Diger 46 Kz
I

Graiai
(Graia'Iar)

Kratos

(Heosphoros)Eosphoros
1

Phorkys = Keto

G orgoIar

I--------------- 1
Orthos

Khimaira = Orthos

Khimaira (?)

Tablolar

Nem eia Arslam

Kerberos

Khimaira (?)

3M>ac

Sphinks

Ladon (Ophis)

Soy

Bia

Keyfes

Ekhidna = Typhoeus

Hydra

Hekate

Ouranos

I
Rheia = Kronos

Amphitrite = Poseidon

Hestia

Hera

Demeter

Hades = Porsephone

: Zeus =

Niobe

Eris

Ate

Aiakos

Aigina

Metis

Athena

Herakles

Alkmene

Themis

HoraIar ( Kz Karde/Thallo,

Zethos, Am phion

Antiope

Arkas

Kallisto

Pelasgos, Argos

296

Karpo, Aukso veya Eunomia,

Dike, Eirene)

M oiralar ( Kz Karde/Atropos,

Perseus

Danae

Harmonia, lasion, Dardanos

Elektra

Dione

Rhdamanthys, Sarpedon, Minos

Europa

Eurynome

KharitTer ( Gzeller)

Epaphos

to

Sarpedon

Laodameia

Polydeukes, Helena

Leda

kadnlardan

Klotho, Lakhesis)
Aphrodite

Mnemosyne - Musalar (Dokuz ham Perisi)

Leto
Demeter

Apollon, Artemis

---- Persephone

Hermes

__

Maia

Hera

Ares, Hephaistos. Hebe, Eileithuia

Tantalos

Pluto

Gaia

Tityos

Lakedaimon

Tygete

Nemesis

Helena (?)

nl dier ocuklar.)

Kimlik (gelirleme ve ^ndeks

Tablo 4: Zeusun Soy Aac

Tablo 5: Aphroditen in Soy Aac

Ouranos

Aphrodite (Ourania)

Gaia
Ofeeanos = Tethys

I
Zeus = Dione

Ares = Aphrodite = Dionysos

297

* Hephaistos = Aphrodite (Pandem os)

1
Psyfee = Eros

Anteros

Harm onia = Kadmos

Adonis
Hermaphroditos

Anteros

Aineias
Phaethon

Lymos (?)

Sy 5 acl Tablolar

= Aphrodite = Anfehises
Pygm alion

Eros

Priapos

Phobos

Deimos

Aphrodite Ourania = Hermes = Aphrodite Pandemos

Hymenaios

Tablo 6: lapetos'un Soy Aac

Atlas

Menoitios

sHPls aA auaiJti3

lapetos = Asia, Themis veya KIymene

I--------------Hesione = Prometheus = Kelaino

Epimetheus = Pandora

Khimaireus

Deufealion = Pyrrha = Zeus

Lyfeos
Zeus = Protegenia

------------ 1
Orseis = Hellen

298

Aethlios

r~

r~

Doros

Ainarete = Aiolos

Erefehtheus

Ksuthos (Ksouthos) = Kreousa = Apollon

(Be Kz) = Hermes

D iom ede

1
I

Achaios

lon

I--------Nym phai

Satyroi

Kuretes

T
Sisyphos

Salmoneus

Kretheus

Athamas

Perieres

Deion

Magnes

Minyas

T
Peisidifee

Alfeyone

Kalyfee

Kanafee

r-------------------r
Perim ede

Melanippe

KIymene

Mafeareus = Kanafee

Tablo 7: Aiolosun Soy Aac (Kzlan)

I
Menoitios

Erysikhthon

Patroklos

Mestra

Endymion

Aloeus = Iphimedeia = Poseidon

Triops

Antiphos

Aktr

Kalyke = Aethlios (Zeus)

Makareus = Kanake = Poseidon

Peisidifee = Myrmidon

Aitolos

Ephialtes

Otos

Iphimedeia

Kalydon

Pleuron
Perim ede = Akheloos

Agenor

Hippodamas

I_______

I__
1

Dem odike = Ares

Eureite = Porthaon = Laothoe

i
I

Deianeira
Meleagros

Agrios
Oineus = Althaia

Tydeus
Thersites

Aigialeia = Diomedes

Euenos

Eurythemiste = Thestios

Ares = Althaia = Oineus=Peribaia

(Oineus) I

Leda

Hypermestra

Idas = Marpessa

Kimlik

Tablo 8: Aiolos'un Soy Aac (Oullar I)

Aiolos

I
Alkidke = Salmoneus = Sidero

Demodibe = Kretheus = Tyro = Poseidon

Idom ene = Am ythaon

300

Hippolyte

Aison

r~
Pheres

lason = Medeia

phianassa = Melampous

Bias = Pero

<
Talaos

Pheres

Antiphates

Anafesifaia = Pelias

Adm etos = Alfeestis

Neleus = Khloris

|
Afeastos

l
Eumelos

Oifeles = Hypermestra
Adrastos
Amphiaraos

r
Pero

Peisidike

n
Perifelymenos

Antilokhos

Thrasymedes

Nestor = Eurydike

Peisistratos

Dier 10 Olu

Polykaste = Telemakhos

gelirleme ve indeks

Hellen

Tablo 9: Aiolos'un Soy Aac (Oullar II)

Sisyphos = Merope

tobates

Glaubos = Eurynome = Poseidon

Bellerophontes = Phiionoe

Stheneboia = Proitos
(Anteia)

!
Hippolobhos

Laodameia = Zeus

Isandros

co
o

Glaubos

Sarpedon

Helios = Perseis

Demodibe (?) = Athamas = Themisto

Nephele = Athamas = Ino

Aietes

Helle

Learbhos

Meiibertes

i
Sbhoineus

ocublar

Leubon

Harpalybe

Hippomenes = Atalanta

,-----------

Erythras
Argos

Melas

Phrontis

Kytisoros

Erythrios

Euippe

Pisidibe

Eteobies Arennos

Soy 5lac Tablolar

lophossa = Phribsos
(Kaibiope) I

Dier

(O ibalos) Perieres = Gorgophone (Batia)

Leukippos = Philodike
Arsinoe

Periboia = Ikarios
Penolope = Odysseus

Lynbeus

Tyndareos = Leda

H ippokoon

Aphareus = Arena

Phoibe

das = Marpessa

I
Kleopatra = Meleagros

Hilaeira

302

Deion = Diomede

Asterodeia

Aktr

Protesilaos = Laodameia

KIymene = Phylakos
(ve Kephalos)

Astyokhe - phiklos

ApoIIon = Philonis = Hermes

r1
Argiope = Philammon
Thamyris

Laodameia = Protesilaos

Autojykos
Antikleia = Laertes

Podarkes
Penelope = Odysseus j Kirke

Telemakhos

Telegonos

Kimlik belirleme ve jndeks

Tablo 10: Aiolos'un Soy Aac (Oullan III)

Tablo 11: Atlasn Soy Aac (Kzlar I)

lapetos

Eos = Atlas = Pleione

Hesperis Hesperos -

M aia = Zeus

Kelaino

(Taygate) Taugete = Zeus

Poseidon

Dione

A lkyone = Poseidon

Sparta = Lakedaimon

Hermes
Triton

Lykos

Eurypylos

Klonia = Hyrieus
Kalypso

D iom ede = Amyklas Eurydike = Akrisios

-------------- 1

Nykteus

Lykos

I
Merops

Danae = Zeus
Leanira

Argalos

Hyakinthos

Kynortes

Antiope = Zeus

Perseus

(Batieia) G orgophone = Oibalos (Perieres)

Pandareos

1
Niobe = A m phion
Hippokoon

Leukippos

Ikarios

Aphareus

Phoibe

(Zeus) Tyndareos = Leda

Itylos

Penelope
Helena

Arsinoe

Hillaira

Klytaimestra

Tim andra = Ekhemos

Zethos = Aedon

Dierleri

^Qmlik (gelirleme

Tablo 12: Atlasn Soy Aac (Kzlar II)

Atlas = Pieione

Merope = Sisyphos

Elefetra = Zeus

Hyadlar

Ares = Sterope

tasion (Eetion)

Batieia = Dardanos

Oinom aos

llos

Glaukos = Eurynome = Poseidon

r
Erifehthonios = Astyokhe

Bellerophontes

daia

304

I
Tros = Kallirhoe

Ganymedes

Assarakos

Eurydifee = llos

Kalybe = Lam edon = Strymo

Alkathoos

Kleopatra

Kapys = Themiste

I
Boufeolion

Eos = Tithonos

M em non

Emathion

Priamos = Hefeabe

Hesione = Telam on

Teukros

Eriboia

Aias

Ankhises = Aphrodite

ve in deks

1
_______

Tablo 13: Dardanosun Soy Aac

Skamandros = Idaia

Zeus = Elektra

I
Teukros
Dardanos = Batieia

I
Astyokhe = Erikhthonios

I
Tros = Kallirhoe

305

I
Kleopatra

llos = Eurydike

1
Ganymedes

Assarakos = Hierom nem e

I
Laom edon = Strymo

Kapys = Themiste

Merops

I_______

Anfehises = Aphrodite

I
Tithonos = Eos

Kreusa = Aineias = Dido (Elissa)

Aisakos

Askanios

io

Adrastos

Eetion

I
Andromakhe = Hektor

O inone = Paris = Helena

Astyanaks

Korythos

Kreusa

Polyksene
Laodike

Deiphobos

Kassandra

Polydoros

Troilos
v e Dierleri

wejoiqeJs K>ef&

Arisbe = Priamos = Hekabe

Kimlik belirleme ve fndeks

Tablo 14: Tyronun Soy Aac

Hellen

J
Aiolos

I
Sidero = Salmoneus = Alkidike

I
Kretheus = Tyro = Poseidon

306

Idom ene = Am ythaon

Pelias = Anafesibia

Neleus = Khloris
Aiolia

Periklymene = Pheres

i
Nestor

Bias

Thoas (1) = Myrina

Admetos

Akastos

Psidike

Eidomene
------ Hypisipyle

Melampos

Pelopia = Ares

Lyfeourgos
Alfeimede = Aison

I
Hypsipyle = lason = Medeia

Euneos

Hippothoe

Thoas (2)
(Nephrenios)

Melanippos

Laodameia

Alkestis = Admetos

Tablo 15: lo nun Soy Aac

Zeus = lo

I
Epaphos = Menphis

I
Poseidon = Libya

Ankhione = Belos

(Phoiniks) Agenor = Telephassa (Kassiepeia)

307

Aigyptos

Danaos

Kilifes

(50 Olandan biri) Lynkeus = (50 Kzn en k) Hypemestra

!

Harmonia = Kadmos

Nykteus
Abas = Aglaia

Phineus

Ino

Phoeniks

Thasos

Europa = Zeus

Semele = Zeus

Autonoe = Aritaios

Agaue = Ekhion

Nykteis = Polydoros

Proitos

Labdakos

Dionysos

._J

...

Danae = Zeus

I
Perseus = Androm eda

Pentheus

Menoikeus (1)

Laios = lokaste = Oidipus

Kreon = Eurydike

Oidipus

Megara = Herakles
- Menoikeus (2)

Poiynikes = Argia

Eteokles

Antigone

Ismene

- Haim on

goy 5iac <fablolan

Eurydike = Akrisios

Zeus = Danae

Kepheus = Kassiepeia

Perseus = Androm eda

Alkaios = Astydameia

Elektryon = Lysidike

Perses

--------------1

Aerop e = Ares

Sthenelos = Nikippe

G orgophone

L_
!
308

A m phitryon = A lkm ene = Zeus

Eurystheus

Astymedousa

Herakles = Deianeira
tphikles

(Dier 116
ocuun
Dedeleri v e
Analar.)

lolaos

Thespios

Phylas
Kreon

50 Kz

Ktesippos

Eurypylos
Stymphaios

Astyokhe
Megara

Hyllos

Onites

Am yntor

Omphale
Auge

Makaria

Pireus

lrdanos
Aieos

Khalkiope
Parthenope

Glenos

Phylas
Zeus

Autonoe
Astydameia

Meda
Hebe

Qmlik gelirleme ve ndeks

Tablo 16: Danae'nin Soy Aac

Tablo 17: Lykaonun Soy Aac

Lyfeaon

I
Kallisto = Zeus

Leanira = Arkas = Erato

Kinyras

60S

Laodifee = Elatos

Apheidas

Azan

Koronis = tsfehys

Stymphalos

I
Pereus

Klitor

I___

Herafeles = Porthenope
Neaira = Aleos

Stheneboia : Proitos

Eueres

Lyfeourgos

Aiolos

Amphidamas

Kepheus

Auge = Herafeles

Minyas

Kephalos = KIymene = lasos

Sterope
Amphidamas

Atalanta = Melanion

Telephos = Astyofehe

Ankaios

Eurypylos
Agapenor

Soy iftac Tablolar

Tablo 18: Europanm Soy Aac

Agenor (veya Phoiniks)

I
Europa = Zeus

Sarpedon

Deksithea = Minos = Pasiphae =

Rhadamanthys

Minotauros
Pelops (1) = Hippdameia

'

Katreus

|
Phaidra = Theseus

Androgeos

Deufealion

Akakallis = A pollon

Glaukos

Dionysos = Ariadne = Theseus

Thyestes

Atreus = Aerope

Idomeneus

Klymene = Nauplios

Miletos = Idothea
I (Maindros)

Akamas = Phyllis = Dem ophon

Helena = Menelaos

Palamedes

Pronoe = Kaunos

Oiaks

Byblis

Hermione
Pelopia

Aigisthos = Klytaimestra = Agam em non = Kassandra

Anaksibia = Strophios (1)

Pylades = Elekra
Khrysothemis

Elefetra

Iphigeneia

Orestes

Pelops (2)

Teledamos
M edon

Strophios (2)

Tablo 19: Tantalosun Soy Aac

Kronos (veya Atlas)

I
Neleus = Khloris

Ares = Sterope

Zeus = Pluto
Atlas

I
Oinom aos

Tntalos = Dione
Nestor

Pero = Bias
Niobe = Am phion

Afesiofehe = Pelops = Hippodameia

Bronteas

Khrysippos

1
Pelopia = Thyestes = Aerope

Atreus = Aerope

Pittheus

Dias

Astydameia

Nifeippe

Lysidifce

Orfehomenos
Pleisthenes = Aerope
Klytaimestra = Aigisthos

Aithra = Aigeus

---- !

Khryseis = Agam em non = Klytaimestra

Erigone

Menelaos = Helena

I
Anaxibia = Strophios ( l )

I
Khryses

i
Orestes

Tisamenos

Hermione

r
Elehtra

Khrysothemis

Iphigeneia

Pylades

Theseus

Kimlik belirleme

Tablo 20: Leda'nm Soy Aac

Aethlios (veya Zeus)

ve in deks

Endymion

Aitolos

Pleuron

I
Demonike = Ares

312

i
Thestios = Eurythemiste

Nemesis = Zeus = Leda = Tyndareos

r
Menelaos = Helena

[
Nikostratos

Polydeukes

Altheia = Oineus = Periboia

Phoibe

Kastor

KIytaimestra = Agam em non

Timandra

I-------- T------- T--- 1--------

Hermione = Orestes

I
Tisamenos

Hypermestra

l_____________________________________________

phigeneia

Elektra = Pylades

Khrysothemis

Phylonoe

Tablo 21: Kadmosun Soy Aac

Epaphos

Poseidon = Libya
Ares = Aphrodite

I
Agenor

Kadmos = H arm onia

i
Au tonoe = Aristaios

Sem ele = Zeus

Afetaion

Ariadne = Dionysos

Poiydoros

Labdafeos

Agaue = Echion

Haimon

IHyrios

Ino = Athamas

Pentheus
Melikertes

Laios = lokasta

Oidipus = lofeasta

Adrastos

I___
Argeia = Polyneifees

Thersandros

Eteokles

Laodamas

Antigone

Ismene

Learkhos

Tablo 22: Pandionun Soy Aac

Aglauros (1) = Keferops (1)

I
I
Erysifehthon

Aglauros (2) = Ares

Alfeippe

Pandrosos = Hermes
Hephaistos = Gaia + Athena

Herse = Hermes

Keryfes

Kephalos = Eos

Prafesithea (1) = Erichthonios

Phaethon

Zeufesippe = Pandion ( )

Prafesithea (2) = Erefehtheus

Boutes

Philomela

I
r
Boreas = O reithuia
,
Kalais

1,

Zetes

Pane ora
,

1
Profers = Kephalos = Eos
(Lysippe)
1
Phaethon

1
Kreousa = Ksouthos
(Ksuthos)
i----------------i

1
Keferops (2)
i

Itys
Metaduisa
Pyias

Kleopatra = Phineus

Khione
Aigeus = Aithra

Pallas

Nisos

Lyfeos

I
(Antiope) Hippolyte = Theseus = Phaidra
Sfeyila
Hippolytos Afeamas

Demophon

Eurynome

Iphinoe

Tablo 23: nakhosun Soy Aac

nakhos = Melia

I
lo = Zeus

I
Epaphos
Libya | Poseidon

(Belos'un kz) Damno = Agenor = Telephassa

Belos = Ankhinoe

315

Daaos

Aigyptos

Kepheus

Damno

Alphesiboia = Phoiniks = Kassiepeia

r1

Adonis

Lynkeus = Hypermestra

Kadmos

Europa

Phineus

Abas

Proitos = Stheneboia

Zeus = Danae

I
Perseus = Androm eda

Lysippe

,____________

(Phoiniks, baka bir tabloda

Iphinoe

Iphianassa

Megapenthes

Telephassann olu olarak

gsterilecektir.)

UKjojqeJ,

Eurydike = Akrisios

^Qmlik

Tablo 24: Talaosun Soy Aac

(gelirleme ve cjndeks

Aiolos

I
Kretheus

I
Am ythaon = tdomene

I
Bias = Pero

316

Polybos
Talaos = Lysimakhe

Amphiaraos = Eriphyle

Amphithea = Adrastos

Mekisteus

Pronaks

Parthenopaios

Am philokhos

Alfcmaion

Aigialeus

Argeia j Polyneifees

Altheia = Oineus = Periboia

Deipyle = Tydeus-

1
Agelaos

Pirithoos = Hippodameia

PolvDoites

Thersandros

Aigialeia = Diomedes

T a b lo 25: Asoposun Soy Aac (Kzlan)

Ouranos

I
Okeanos = Tethys

I
Asopos = Metope

Antiope = Zeus
Pandareos

Aigina = Zeus

Sinope = ApoIIon

Tntalos

317

Skiron
A edon = Zethos

Syros

A m phion = Niobe
Psamathe = Aiakos = Endeis

Itylos
Asterodeia = Phofeos

Hesione = Telam n = Eriboia

I
Panopeus

Strophios (1)

Epeios

Elektra = Pylades

Deidaimeia = AkhiIIeus

Hermione = Neoptolem os = Andramabhe

Aias = Tefemessa

Eurysabes

Pergamos

Soy ^ac Tablolar

I
Teukros

Antiphatia = Krisos

Peleus = Thetis

Kimlik Belirleme ve jndeks

Mitolojik ahslar ndeksi

Abas,

307, 315.

Lynkeusun Hypermestradan doma olu. Mantineusun kz Aglaiann kocas. Akrisiosun Argos kral olan babas.

Admetos,

74, 90, 101, 102, 103, 105, 106, 107, 108, 109, 219, 300,

306.

Pheresin olu, Alkestisin kocas. Tessalial PheraiIerin kral.

Adonis,

3, 6, 8, 21, 29, 30, 33, 124, 191, 192, 196, 218, 238, 297, 315.

Phoiniksin, Theiasn veya Kinyras'n kendi kz Myrrhadan doma

olu. Aphrodite'nin sevgilisi olan bereket tanrs.

Adrastos,

305.

Laomedonun Strymodan doma olu.

Adrastos,

119, 300, 313, 316.

Talaosun Lysimakheden doma olu. Amphitheann kocas. Argeiann, Deiphylenin, Aigialeiann ve Hippodameianm babas. Polyneikesin, Tydeusun, Diomedesin ve Pirithoosun kaynpederi.
"Thebaiye Kar Yediler sefesine nclk eden adam. Argos kral.

Aello,

295.

Pontosun Gaiadan doma olu Thaumasn Elektradan doma k

z.

Aedon,

234, 303, 317.

Pandareosun Hermothaeden doma kz. Zethosun kars. Yanl

lkla ldrd olu Itylosun anas.

Aedon,

5, 66, 114, 149, 228, 233, 234.

Pandareosun kz, Polytekhnosun kars. Olu tysi ldrp baba

snn nne yemek diye koyan kadn. Khelidonun ablas.

Aerope,

308.

Kepheus'un kz. Arese bir olan ocuk doururken lm olduu

hlde, ocuunu emzirmeye devam eden kadn.

318

Snitolojik ahslar ndeksi

Aerope,

119, 310, 311.

Minosun Pasiphaeden doma olu Katreusun kz. Atreus'un veya

Atreus'un olu Pleisthenesin kars. Agamemnonun, Menelaosun
ve Anaksibiann anas.

Aethlios,

298, 299, 312.

Zeusun, Deukaiionun kz Protogeneiadan doma olu. Kalykenin

kocas. Endymionun babas.

Agamemnon,

110, 157, 169, 171, 172, 200, 267, 273, 310, 311, 312.

Atreusun (veya Pleisthenesin), Katreusun kz Aeropeden doma

olu. Troya Savana katlan ordularn bakomutan. Klytaimestrann kocas. Elektra ile Orestesin babas.

Agaue (Agave),

207, 307, 313.

Kadmosun Harmoniadan doma kz. no ile Semelenin kz karde

i. Ekhionun kars, Penteusun anas. Dionysosun delirtmesiyle o
lunu paralayarak ldren kadn.

Agelaos,

316.

Kalydon kral Oineusun Althaiadan doma olu.

Agelaos,

160.

Priamosun oban ba. Parisi gizlice dada bytp srlerinin o

ban yapan adam.

Agenor,

112, 206, 307, 310, 313, 315.

Poseidonun Nympha Libyadan doma olu. Belosun ikiz kardei.

Telephassadan doma Kadmos ile Europann babas.

Agenor,

299.

Pleuronun Ksanthippeden doma olu.

Aglaia,

19.

Zeusun kz. Bir rivayete gre, Hephaistosun kars. Kharit tanra

larnn en genci. Parlakl temsil eden tanra.

Aglaia, 307.

3 19

cKimlik (gelirleme ve in deks

Mantineus un kz, Abas'n kars. Akrisios ile Proitos isimli ikizlerin

anas.

Aglauros (1), 228, 314.

Kekrops ( l ) in kars. Pandrosos, Herse ve Aglauros (2) adl kzlarn
anas.

Aglauros (2), 314.

Kekrops (l)'in Aglauros ( l ) den dogma kz. Aresten olma Alkippenin anas.

Aiakos, 41, 46, 150, 247, 296, 317.

Zeusun, Asoposun kz Nympha Aiginadan doma olu. Nereusun
kz Psamatheden doma Phokosun babas. Psamathe, Aiakostan
kap kurtulmak iin fok ekline brnnce, ocuun ad da, buna
benzetilerek Phokos olmutur. Aiakos, ayn zamanda, Endeisten
doma Telamon ile Peleusun da babasdr.

Aias, 304, 317.

Telamonun Eriboiadan (Periboiadan) doma olu. Teukerin vey
kardei. Akhilleusun yeeni. Troya Savann nl kahramanlarn
dan biri.

Aietes, 150, 157, 158, 159, 225, 294, 301.

Heliosun olu. Pasiphaenin erkek kardei. Medeiann ve tophossann babas. Grcistan kral.

Aigeus, 218, 225, 226, 229, 311, 314.

Pandion (2)nin Pyliadan doma olu. Aithrann kocas. Bir rivaye
te gre, Poseidondan olduuna inanlan Theseusun babas.

Aigialeia, 6, 299, 316.

Adrastosun Amphitheadan doma kz. Diomedesin kars. Aphroditenin buyruuna uyarak kocasn bakasyla aldatan kadn.

Aigialeus, 316.
Adrastosun Amphitheadan doma olu.

320

Mitolojik gabslar ndeksi

Aigina,

46, 63, 296, 317.

Asoposun Metopeden doma kz. Zeustan olma Aiakosun anas.

Aigisthos,

171, 172, 200, 210, 310, 311

Thyestesin fcur suu ileyerek kz Pelopiadan edindii olu.

KIytaimestra ile birlikte olup Agamemnonu ldren adam.

Aigle,

19, 293.

Nykin (Gecenin) kz. Hesperidler denen kzlardan biri.

Aigypios, 210, 211.

Anteusun Boulisten doma olu. Yanllkla annesiyle cinsel iliki
ye giren delikanl.

Aigyptos,

189, 307, 315.

Belosun Ankhinoeden doma olu. Msra (Egypt) ismini veren

kahraman. 50 olunu, ikiz kardei Danaosun 50 kz ile evlendirmek
isteyen Arabistan ve Msr kral.

Ainarete,

298.

Deimakhosun kz, Aiolosun kars.

Aineias,

3, 8, 12, 138, 163, 164, 165, 178, 179, 180, 181, 182, 183,

184, 185, 186, 187, 267, 297, 305.

Ankhisesin Aphroditeden doma olu. Tanrlar tarafndan Romay

kurmakla grevlendirilmi olan Troyal kahraman. Kreousann ko
cas, Didonun sevgilisi.

Aiolia,

306.

Amythaonun Idomeneden doma kz.

AOOS, 63, 74, 102, 110, 214, 215, 298, 299, 300, 301, 302, 306, 309,
316.

Hellenin Orseisten doma olu. Dier iki kardei Ksuthos ve Doros

ile birlikte Hellen soyunun yaratcs. Oullar, birok kral haneda
nnn yaratcs olmutur. Kz Kanakeyi, erkek kardei Makareus ile
fcur ilikisine girdii iin ldrtt rivayet edilen Rzgrlar Kral.

321

'Kimlik Belirleme ve 'ndeks

Aisakos,

111, 159, 160, 305.

Priamosun Arisbe'den dogma rya yorumcusu olu.

Aison,

118, 119, 149, 150, 300, 306.

Kretheusun Tyrodan dogma olu. asonun babas.

Aither,

73, 293.

Ifel gfe. Esr denen ve dnyay epeevre saran hava tabakas.

Aitolos,

299, 312.

Endymionun bir nymphadan doma olu. Peloponessosta Elis

ehrinin feral. Pleuron ile Kalydonun babas.

Aithra,

3li.

Pelopsun olu Pittheusun fez. Aigeusun fears. Theseusun anas.

Akakallis, 310.
Minosun Pasiphaeden doma fez. nce Hermes tarafndan hmi
le brafelm, sonra Apollona aralarnda Miletosun da bulunduu
oul dourmutur.

Akamas,

310, 314.

Theseusun Phaidradan doma olu. Troya Savana featlan ve

Tahta Atn ierisine safelanan yiitlerden biri. Demophonun erfeefe
feardei.
AkastOS, 224, 246, 248, 249, 300, 306.

Peliasn Anafesibiadan doma olu. olfeos feral. Alfeestisin erfeefe

feardei. Laodameiann babas. Babas Pelias, bir oyuna getirip l
drd iin Medeia ile lason'u yurdundan feovan feral.

Akhaios,

74, 314.

Ksuthosun Kreousadan doma olu. onun erfeefe feardei. AfehaIarn cedd-i ls.

Akheloos,

139, 147, 299.

Ofeeanosun Tethysten domu oullarndan biri; rmafelarn en b

y. HerafelesIe yapt feavgada yenife dm olan bu Irmafe Tan

322

Mitolojik ga b sla r 'ndeksi

r, bundan sonra Deineiraya talip olmaktan vazgemitir.

Akhiileus, 49, 57, 66, 82, 102, 109, 110, 150, 159, 161, 166, 167, 223,
267, 317.

Peleusun, Nereus'un kzlarndan Thetisten doma olu. Troya Sa

va srasnda, Priamosun olu Hektoru ldren AkhaI nl kah
raman.

Aferisios, 59, 299, 307, 315.

Argos kral Abasn Aglaiadan doma olu. Danaenin babas. Proitosun ikiz kardei.

Afesiofehe, 119, 311.

Pelopsa Khrysipposu dourmu olan nympha.

Afetaion, 7, 113, 313.

Aristaiosun Kadmosun kz Autonoeden doma olu. Kentauros
Kheironun avlanma sanatm rettii delikanl.

Afetor, 299.
Myrmidonun, Aiolosun kz Peisidikeden doma olu.

Afetor, 302.
Deionun Diomededen doma olu. Menoitiosun babas. Bir riva
yete gre, Protesilaosun da babas.

Alastor, 196.
Neleusun olu. Nestorun erkek kardei. Harpalykenin kocas. Herakles tarafndan ldrlen kahramanlardan biri.

Alefesandros (Paris), 12, 18, 36, 108, 110, 145, 159, 160, 161, 162,
163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 171, 174, 175, 176, 177, 178,
247, 305.

Priamosun Hekabeden doma ikinci olu. Oinonenin kocas. Helenay Troyaya karan, AkhiIIeusu topuundan yaralayarak ld
ren Troyal yakkl.

Aleos, 148, 308, 309.

323

Kimlik tgelirleme ve 'jndeks

Apheidasm olu. Arkadia bral. Lyfeourgosun, Kepheusun ve Herafelesten bir ocufe sahibi olan Augein babas.

Alilat, 26.
Aphrodite Ouraniann Araplarca benimsenmi olan ad.

Alkathoos, 304.
Pelopsun Hippodameiadan doma olu. Telamonun fears Eriboiann babas.

Alkaios, 308.
Perseusun Andromedadan doma olu. Amphitryonun babas.

Alkestis, 42, 90, 101, 102, 103, 104, 108 , 109, 1 1 0 , 172, 219, 246, 300,
306.

Peliasn Anafesibiadan doma fez. Admetosun fears. Kocas iin

hayatn feda eden feadm.

Alkimede, 119, 306.

Phylafeosun fez, Aisonun fears. lasonun anas.

Alkinoos, 158.
Phaifelerin ferah. Odysseusu, ason ve Medeia ifeilisini evinde misa
fir eden feral.

Albippe, 314.
Aglauros (2)nin Aresten olma fez.

Alkmaion, 316.
Amphiaraosun Eriphyleden doma olu.

Alkmene, 137, 296, 308.

Elefetryonun Lysidifeeden doma fez. Amphitryonun fears. Zeustan olma Herafelesin anas.

Alkyone, 5, 74, 90, 110, 1 1 1 , 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119,
298.

Aiolosun Ainareteden doma fez. Keyfesin fears.

324

fMitolojik ahslar indeksi

Alfeyone, 303.
Atlasn Pleioneden doma, Pleiad denen kzlarndan biri. Hyrieusun anas.

Aikyoneus, 111.
Gaiann Ouranostan olma iri kym gl olu. Tanrlarla devler
aras sava srasnda, devlerden yana hareket ettii iin Herakles ta
rafndan ayaklar yerden kesilerek (annesinden ald gten mah
rum braklarak) ldrlen dev. Babalarn kaybetmenin acsna da
yanamayan kzlar da, denize atlayp intihar etmilerdir.

Aloeus, 81, 299.

Poseidonun Kanakeden doma olu. Triopsun kz Iphimediadan
doma Otos ve Ephialtes isimli devlerin babas. Bu ocuklar, ayn
zamanda Poseidon'un ocuklar olarak da kabul edilirler. Tanrlarn
devlerle olan savanda tanrlara kar savamlardr. Apollon ve
Herakles tarafndan ldrlmlerdir. OloeusouIIar denen bu dev
yaratklar, Hadeste ylanlarla bir stuna balanmlar, bir baykuun
kard ses, devaml olarak kulaklarn mlatmtr.

Alpheios, 8, 132.
Ofceanosun Tethysten doma olu. Nympha Erethusaya k olan
bir rmak tanrs.

Alphesiboia, 315.
Bir rivayete gre, Phoiniksten olma Adonisin anas.

Althaia, 66, 138, 299.

Aresin olu Thestiosun Eurythemisteden doma kz. Meleagros ile
Deianeiran anas. KIydon kral Oineusun kars.

Ameinias, 36, 258.

Ak karlksz kald iin intihar etmi olan bir Narkisson hayran.

Ammon, 8, 181.
Libya llerinde de bir tapna bulunan, Zeus ile Zeus-Ammon v e
ya Zeus-Iuppiter eklinde ayniletirilmi olan bir Msr tanrs.

325

Kjmlik (Belirleme ve ndeks

Amphidamas, 309.
Lykourgosun olu, lasosun erkek kardei. Melanionun babas.

Amphiaraos, 300, 316.

Oeklesin, Thespiosun kz Hypermestradan doma olu. Zeusun
ve ApoIIon'un koruduu, cesareti ve muhariplii ile nl bir khin.
Talaosun kz, Adrastosun kz kardei Eriphylenin kocas.

Amphilokhos, 316.
Amphiaraosun Eriphyleden doma olu.

Amphion, 64, 200, 234, 296, 303, 311, 317.

Zeusun Antiopeden doma sanatkr olu. Zethosun ikiz kardei.
Niobenin kocas.

Amphithea, 316.
Talaosun olu Pronaksn kz. Adrastosun kars. Argeia, Hippodameia, Deipyle ve Aiialeia isimli nl drt kzn anas.

Amphitrite, 161, 295, 296.

Nereusun Doristen doma kz. Thetisin kz kardei. Poseidonun
kars. Denizlerin Kraliesi olarak kabul edilen kadn. Poseidon onu,
Naksos adas yaknlarnda rm, karm ve onunla evlenmitir.

Amphitryon, 137, 308.

Alkaiosun, Pelopsun kz Astydameiadan doma olu. Heraklesin
anas Alkmenein kocas.

Amyklas, 303.
Lakedaimonun Spartadan doma olu.

Amyntor, 308.
Pelion da eteklerindeki Orminion ehrinin kral. Astydameianm
babas.

Amythaon, 306, 316.

Kretheusun Tyrodan doma olu. Melampousun ve Biasn babas.

Anaksibia, 310.

326

Sftitolojik ahslar indeksi

Atreusun (veya Pleisthenesin) kz. Agamemnon ile Menelaosun

kz kardei. Strophiosun kars, Pyladesin anas.

Anaksibia, 300, 306.

Biasm Iphianassadan doma kz. Peliasm kars.

Androgeos, 310.
Minosun Pasiphaeden doma olu. Paros kral.

Andromakhe, 78, 305.

Eetionun kz. Priamosun olu Hektorun kars. Astyanaksn anas.
AkhiIIeus'un olu Neoptolemosun tutsa.

Andromeda, 307, 308, 315.

Kepheusun Kassiepeiadan doma kz. Perseusun kars.

Ankaios, 309.
Lykourgosun, amcas Kepheus ile birlikte Argo Seferine katlan o
lu. Agapenorun babas.

Ankhinoe, 315.
Nil nehrinin kz. Belosun kars. Danaos ile Aigyptos denen ikizler
ile Damnonun anas.

Ankhises, 3, 12, 163, 164, 178, 238, 267, 297, 304, 305.
Kapysin Themisteden doma olu. Aphroditenin sevgilisi. Aineiasn babas.

Anksiokhe, 199, 311.

Bir nympha. Pelopstan olma Khrysipposun anas.

Anteia, 224, 301.

Homerosun Stheneboia yerine kulland isim. Proitosun kars.

Anteros, 297.
Aphroditenin Aresten veya Hermesten doma olu. Kar-Ak.

Antheus, 210.
Boulisin kocas. Aigypiosun babas.

327

Kimlik (gelirleme ve in d ek s

Antigone, 90, 208, 307.

Oidipusun, anas Iokasteden doma fedakr kz. Kreonun olu
Haimonun lme mahkm edilen szls.

Antikleia, 302.
Philonisin, Hermesten olma kz. Leartesin kars. Odysseusun anas.

Antilokhos, 300.
Nestorun Troya Savana katlm olan olu.

Antion, 61.
Periphasm Astyagyiadan doma olu. Bir rivayete gre, ksionun
babas.

Antiope, 200, 296, 303, 317.

Asoposun Metopeden veya Nykteusun Polyksodan doma kz.
Zeustan olma Zethos ile Amphionun anas.

Antiope (veya Hippolyte), 216, 217, 264, 314.

Theseusun karp Hippolytosa hmile brakt Amazon kadn.
Amazonlar kraliesi Hippolytenin kz kardei veya Hippolytenin
baka bir ad ile kendisi. Bir rivayete gre Hippolytosun anas.

Antiphatia, 317.
Naubolosun kz, Krisosun kars. Pyladesin babas Strophiosun
anas.

Anu, 88.
Smer, Akkad ve Hitit panteonunda nemli bir yeri olan tanr. Bir
Mezopotamya gk tanrs. shtarn babas.

Aphareus, 303, 304.

Perieresin Gorgophoneden doma olu.

Apheidas, 309.
Arkasn Leaniradan doma olu.

Aphrodite, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 15, 16, 17, 18, 19, 20,

328

3Jitolojik gabslar indeksi

21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38,
39, 40, 41, 45, 49, 50, 53, 69, 78, 79, 83, 84, 89, 90, 91, 93, 95, 99,
100, 103,

104, 110, 120, 122,

123, 124,

125, 126, 127, 128, 138,

144, 146,

149, 152, 153, 157,

161, 162,

163,

164, 165, 166, 168,

169, 170,

171, 176, 178, 191,

196, 201, 206, 207, 208, 211, 212,

215, 216,

218, 219, 220, 221,

224, 226, 228, 229, 235, 238, 239,

240, 241,

242, 243, 244, 245,

255, 260, 262, 263, 267, 268, 269,

293, 294, 296, 297, 304, 305. 313.

Zeusun Dioneden doma kz. Veya Ouranosun denize atlan ha

yalarndan domu olan kz. Romallarn Vens dedikleri Ak ve
Gzellik tanras. On iki OIymposlu lmszden biri.
Aphrodite Ourania, 9, 20, 25, 26, 27, 28, 30, 3 5 ,4 1 , 83, 84, 95, 100,
120, 124, 228, 243, 268, 269, 297.

Ouranosun (Gkn) kz olarak kabul edilen Gksel Aphrodite.

Gkten doduu iin ulv ve uhrev olan aklarn tanras.
Aphrodite Pandemos, 9, 28, 29, 30, 32, 35, 83, 84, 297.
Zeusun Dioneden doma kz. Bir kadnn rahminden domu o l
duu iin sradan, alelde olan aklarn tanras.
pis, 113.
Msrn kutsal boas. Boynuzlar arasnda gne diski bulunan, l
d zaman hemen yenisi doan, doum gn kutlanan bereketli
lik sembol.
ApoIIon, 1, 2, 5, 19, 62, 64, 75, 78, 91, 92, 94, 98, 99, 101, 102, 103,
108, 111, 113, 114, 150, 151, 155, 157. 160, 161, 162, 165, 166,
167, 172, 189, 202, 203, 204, 205, 217, 219, 223, 225, 264, 265,
266, 267, 273, 294, 296, 298, 302, 310, 317.

Zeusun Titanid Ledadan doma olu. Artemisin ikiz kardei. On iki

OIymposlu lmszden biri. Romallarn Apollo dedikleri gzel
sanatlar, mzik, tp ve bilicilik tanrs. Edindii ocuklar, ounluk
la ya khin, ya hekim, ya da Orpheus gibi, Krotoposun kz Psamatheden doma Linos ve Philonisten doma Philammon gibi mzis-

329

Kimlik (gelirleme ve kodeks

yen olmulardr.

Apsyrtos, 294.
Aietesin olu. Medeiann dorayp paralarn denize att erkek
kardei.

Arakhne, 5.
rg rmede usta bir Lydial kz. Koiophoniu Idmonun kz. Athenann rmcee dntrd kz.

Arena, 302.
Aphareusun vey kz kardei ve kars.

Ares, 3, 8, 9. 12. 18. 21, 29, 30, 35, 41, 62, 81, 91, 128, 161, 162, 196,
206, 212, 229, 263, 293, 296, 297, 299, 304, 306, 311, 312, 313, 314.

Zeusun, kz kardei Heradan doma olu. Romallarn Mars de

dikleri Sava Tanr. On iki OIymposlu lmszden biri. Aphroditenin sevgilisi ve baz ocuklarnn babas.

Arete, 158.
Alkinoosun kars. Misafirperverlii ve Medeiay korumas ile nl
bir kralie.

Arethusa, 7, 132.
Alpheiosun nehrinde ykanrken, bu Irmak Tanrnn k olduu ve
peinden Syrakusa'ya kadar gittii Artemis mridi nympha.

Argeia, 313, 316.

Argos kral Adrastosun Amphitheadan doma kz. Oidipusun olu
Polynikesin kars. Thersandrosun anas.

Argennos, 267, 301.

Leukonun kz Pisidikenin olu. Agamemnonun, ykanrken grp
k olduu yakkl olan.

Argiope, 302.
Thamyrisin anas olan bir nympha. Mzisyen Philammonun kars.

Argalos, 303.

330

gPitolojik ahslar 'ndeksi

Amyklasn Diomededen doma olu.

Argonautiar, 119, 226, 267, 273.

Altn postu almak iin, Arestorun olu Argonun ina ettii bir gemi
ile, Argo gemisi ile, sefere kan ve pek ok macera yaam olan
kahramanlar. Argo Gemicileri.

Argos, 301.
Phriksosun lophossadan (veya Khalkiopeden) doma olu.

Argos, 46, 296.

Zeusun, Phoroneusun kz Niobeden doma olu. Zeusun hmile
brakt ilk lml kadndan doma olu. Bir rivayete gre, Herann loya bekilik etmekle vazifelendirdii ok gzl oban Argosun babas.

Ariadne, 155, 185, 217, 218, 221, 226, 227, 263, 264, 310, 313.
Minosun Pasiphaeden doma kz. Theseusun Naksos adasnda terkettii kadn. Phaidrann ablas. Dionysosun kars.

Arisbe, i l i , 159, 305.

Meropsun kz. Priamosun ilk kars. Aisakos'un anas.

Aristaios, 92, 93, 113,313.

Apollonun Hypseusun kz Nympha Kyreneden doma olu. Kadmosun kz Autonoenin kocas. Orpheusun kars Eurydikenin
lmne sebep olan adam.

Arkas, 113, 296, 309.

Zeusun Kallistodan doma olu. Lykaonun torunu. Bytlmesi
iin Hermesin anas Maiaya emanet edilmi olan ocuk.

Arsinoe, 302, 303.

Messenia kral Leukipposun Philodikeden doma kz. Bir rivayete
gre Apollonun sevgilisi.

Artemis, 2, 5, 6, 7, 62, 64, 94, 103, 113, 157, 166, 216, 217, 218, 219,
220, 224, 267, 294, 296.

331

Kimlik (Belirleme ve ndeks

Zeusun Titanid Letodan doma kz. ApoIIonun kz kardei. Roma

llarn Diana dedikleri Altn yayl, altn tahtl av ve ay tanras.
bakire tanradan ve on iki Olymposlu lmszden biri.

Asia, 298.
Okeanosun Tethysten doma kz, lapetostan olma drt ocuun
anas.

Askanios, 305.
Aineiasn, Priamosn kz Kreusadan doma olu.

Asklepios, 219, 220.

Apollon'un Koronisten doma olu. Hekim Tanr. Sal simgele
yen Hygieia isimli kzn babas. Epioneden doma ve Dioklesin kz
Antikleiann kocas olan hekim Makhaonun babas. Romallarn
Aesculapius dedikleri hekimlik tanrs.

Asopos, 46, 63, 317.

Okeanosun Tethysten doma olu. Bir rmak tanr. Metopeden
doma Antiope ile Aiginann babas.

Assaon, 69, 78, 198.

Niobenin babas. Lydia geleneine gre, kz ile fcur ilikisine gir
mek istedii iin, kznn ve ocuklarnn lmne sebep olan
adam.

Assarakos, 304, 305.

Trosun rmak Tanr Skamandrosun kz Kallirhoeden doma olu.
Kapysin babas. Ganymedesin erkek kardei.

Astarte, 21, 27.

Semitik ak ve bereket tanras. Eski Ahidde Astoret adyla anlan,
Sidon ve Fenike tanras.

Asterie, 294, 295.

Titan Tanr Koiosun Phoibeden doma kz, Letonun kz kardei.
Persesin kars. Hekatenin anas.

332

STlitolojik ahslar 'ndeksi

Asterodeia (Asteria), 302, 317.

Deionun Ksouthosun kz Diomededen doma kz. Phokosun ka
rs.

Astraios, 22, 110, 295.

Kreiosun olu, afak Tanra Eos'tan doma rzgrlarn ve Keyksin
babas Eosphorosun babas.

Astyanaks, 305.
Hektorun Andromakheden doma, surlardan aa atlarak ldr
len olu.

Astydameia, 224, 246.

Akastosun kars. Laodameiann anas. Peleusu, kendisine cinsel
tacizde bulunmakla haksz yere sulayan kadn.

Astydameia, 308.
Amyntorun kz. Heraklese ocuk dourmu kadnlardan biri. Herakles, nce kz babasndan istemi, reddedilince, ehri zaptetmi,
kral ldrerek kzn karmtr.

Astydameia, 311.
Pelopsun Hippodameiadan doma kz. Perseusun olu Alkaiosun
kars. Amphitryonun anas. Pelops, kzlarnn n de Perseusun
oullaryla evlendirmitir.

Astymedouse, 308.
Sthenelosun kz, Oidipusun kars. okastenin lmnden sonra
Oidipusla evlenmi olduu sylenen kadn.

Astyokhe, 309.
Heraklesin Augeden doma olu Telephosun kars.

Astyokhe, 245, 302,

phiklosun kars, Podarkes ile Protesilaosun anas.

Astyokhe, 308.
Phylasn kz. Heraklese bir olan ocuk douran kadnlardan biri.

333

Kimlik <gelirleme ve ndeks

Astyokhe, 304, 305.

Simoeis Irmann (Dmrek aynn) kz. Dardanosun olu Erikhthoniosun kars. Amphitryonun anas.

Atalanta, 4, 13, 301, 309.

Boiotiada yaygn bulunan inanca gre. Athamasn olu Skhoineusun, Minyasn kz KIymeneden doma kz. Ayana abukluuy
la nl avc kz.

Ate, 296.
Erisin, gaflette bulunmay, hata etmeyi, ahmaklk etmeyi simgele
yen kz. Zeusun OIympostan aa atp insanlarn arasnda yaa
maya mahkm ettii byk kz.

Athamas, 207, 267, 298, 301, 313,

Aiolosun olu. lk kars Nympha Nepheleden doma Phriksos ile
Hellenin babas. nonun ve Themistonun kocas.

Athena, 2, 5, 12,37, 46, 47, 50, 53, 55, 59, 62, 98, 125, 157, 161, 162,
163, 166, 169, 177, 178, 196, 228, 229, 294, 296, 314.

Zeusun kz. Sava, el sanatlar ve bilgelik tanras. Romallarn

Minerva veya Menerva dedikleri bakire tanra. Olymposlu on
iki lmszden biri.

Atlas, 22, 64, 113, 145, 216, 298, 303, 304, 311.
lapetosun Klymeneden doma olu. Prometheusun aabeyi. G
, ba zerinde tutan Titan Tanr. Pleionenin kocas. Pek ok n
l kzn babas.

Atreus, 66, 169, 171, 172, 199, 200, 310,311.

Pelopsun, Oinomaosun kz Hippodameiadan doma olu. Thyestesin aabeyi. Minosun torunu Aeropeden doma Agamemnon ile
Menelaosun ve Anaksibiann babas.

Atropos, 296, 302.

Nyksin kz veya Zeusun Themisten doma kz. Atropos, Klothe ve
Lakhesis isimli Kader tanralarndan, Moiraiden biri.

334

^Mitolojik ahslar in deksi

AttS, 21.
Kk Asyann bereket tanrs. Tanra Kybelenin sevgilisi. Aphroditenin sevgilisi Adonisin benzeri bir bitkisel reme tanrs.

Auge, 148, 266, 308, 309.

Tegea ehrinin kral Aleosun kz. Heraklesin olu Telephosun ana
s.

Autolykos, 302.
Philonisin, Hermesten olma olu.

Autonoe, 207, 307, 313.

Kadmosun Harmoniadan doma kz. Aristaiosun kars. Aktaionun anas.

Autonoe, 308.
Pireusun kz. Heraklese bir olan ocuk douran kadnlardan biri.

Azan, 309.
Arkasun Nympha Eratodan doma olu.

Bakkhalar, 97, 276.

Dionysos yinlerine katlan, byk bir coku ve taknlk hli ieri
sinde ibadet eden kadnlar alay.

Baal-Hadad, 113.
Suriye ve Filistin blgesinin, Fenikelilerin, Kaidelilerin, Kenan elinin
ba tanrs. Bir hava tanrs. Rzgrlarn, frtnalarn, yamur ve gk
grlts ile yldrmlarn yneticisi olan tanr.

Bakkhos, 97, 203.

Dionysosun dier bir ad.

Batieia, 303.
sparta kral Oibalosa, Ikariosu ve Tyndareosu dourmu olan
naiad.

Batieia, 304, 305.

335

Kimlik (Belirleme ve in deks

Teukrosun kz, Dardanosun kars.

Baukis, 89.
Zeus ile Hermesin Pyrygiada ziyaret ettikleri fakir, fakat misafirper
ver bir kimse olan Philemonun kars.

Bellerophontes, 215, 224, 301, 304.

Poseidonun (veya Glaukosun), Nisosun kz Eurynomeden doma
olu. Sisyphosun nl torunu. Anteiann veya Stheneboiann sar
kntlk etmekle haksz yere sulad adam.

Belos, 242, 307, 315.

Poseidonun Nympha Libyadan doma olu. Agenorun ikiz karde
i.

Beresos, 212.
Amazon Lysippenin kocas, Tanaisin babas.

Bia (Kudret), 295.

Titan Pallasn, Okeanosun en byk kz yeralt suyu Stykten do
ma kz.

Bias, 300, 306, 311, 316.

Amythaonun Idomeneden doma olu. Neleusun kz Peronun
kocas. Melampousun erkek kardei.

Boreas (Kuzey Rzgr), 73. 114, 150, 189, 295, 314.

Astraiosun, afak Tanra Eostan doma olu.

Boulis, 210,211.
Anteusun kars. Aigypiosun anas. Olu ile yatm olduu iin av
nn gzlerini yiyen bir kua dntrlm olan kadn.

Boukolion, 304.
Laomedonun Kalybeden doma olu.

Boutes, 119, 314.

Pandion ( l ) in Zeuksippeden doma olu.

336

Mitolojik ahslar in deksi

Brankhos, 265.
Smikrosun olu. ApoIIonun, akna karlk olmak zere, khinlik
yetenei kazandrd Miletoslu yakkl olan.

Brontes, 294.
Ouranosun Gaiadan doma tek gzl dev olundan, Kyklopiardan (Brontes, Steropes ve Arges) biri.

Broteas, 64, 311.

Tantalosun, Atlasn kz Dioneden doma heykeltra olu. Artemise saygszlk ettii iin delirtilen bir Kybele mridi.

Byblis, 212, 213, 214, 310.

Miletosun Idotheadan doma kz. Erkek kardei Kaunosun akn
ararken bir pnara dntrlm olan kz.

Daidalos, 263.
Metionun veya Eupalamosun olu. Kekropsun soyundan gelen,
Girite srgn olarak gnderilen bir Atinal. Pasiphaeye, iine girip
Poseidonun boas ile seviebilecei inek heykelini yapan sanat.

Damno, 315.
Belosun, Nilin kz Ankhinoeden doma kz. Agenordan olma
Phoniksin anas.

Danae, 59, 137, 296, 303, 307, 308, 315.

Akrisiosun Eurydikeden doma kz. Zeusun sevgilisi. Perseusun
anas. Olu ile birlikte bir sanda kapatlarak denize atlan kadn.

Danaos, 78, 94, 189, 307, 315.

Belosun Ankhinoeden doma olu. Aigyptosun ikiz kardei.

Danaos Kzlar (Danaides), 59, 78, 94, 307.

Danaosun elli kz. Hypermestra hari, kocalarn ldrp balarn
babalarna getiren kzlar. Hypermestra, babasnn szn dinleme
dii iin Aphroditenin takdirini kazanmtr.

337

Kimlik (gelirleroe ve in deks

Daphne, 262.
Amyklosun, Ladonun veya Peneiosun kz. ApoIIonun gnl ver
dii kz. Apollon'un saldrlarndan kurtulabilmesi iin defne aac
na dntrlm olan kz.

Dardanos, 31, 162, 183, 296, 304, 305.

Zeusun Atlasn kz Elektradan doma olu.

Deianeira, 108, 120, 135, 137, 138, 139, 140, 141. 142, 144. 147, 148,
149, 150, 172, 299, 308.

Oineusun (veya Dionysosun) Althaiadan doma kz. Heraklesin

kars.

Deidaimeia, 317.
Skyros kral Lykomedesin kz. Akhilleustan olma Neoptolemosun
anas.

Deimos, 12, 297.

Aphroditenin Sava Tanr Aresten doma panik ve bozgun yaratan
olu.

Deion, 298, 302.

Aiolos'un Ainareteden doma olu. Ksouthosun kz Diomedenin
kocas.

Deioneus (Eioneus), 66.

ksionun, balk paras vermemek iin bir kuyuda yakt kaynpe
deri.

Deiphobos, 305.
Priamosun Hekabeden doma olu.

Deipyle, 316.
Adrastosun Amphitheadan doma kz. Tydeusun kars. Diomedesin anas.

Deksamenos, 108. 172.

Olenos kral. Mnesimakhenin babas.

338

Mitolojik ahslar indeksi

Deksithea, 310.
Damonun kz. Minos ile birleip ona bir olan ocuk douran ka
dn.

Demeter, 20, 40, 64, 66, 170, 195, 293, 296.

Kronosun Rheiadan doma kz. Zeusun kz kardei. Romallarn
Ceres dedii tarm, tahl veya bereket tanras. Persephonenin
anas. On iki OIymposlu lmszden biri.

Demodike, 299, 312.

Agenorun kz, Aresten olma Thestiosun anas.

Demodike, 300, 301.

Kretheusun veya Athamasn kars.

Demophon, 66.
Keleosun olu. Demeterin atee tutarak tanrlatrmak istedii o
cuk.

Demophon, 185, 310, 314.

Theseusun Phaidradan (veya Ariadneden) doma olu. Troya d
n Phyllise verdii sz tutmad iin bir kazaya kurban giden
delikanl.

Deukalion, 310.
Minos'un Pasiphaeden doma olu. Idomeneusun babas. Bir Girit
kral.

Deukalion, 42, 53, 63, 67, 69, 74, 75, 76, 88, 89, 214, 298.
Prometheusun sel feti srasnda hayatta kalmay baaran olu.
Pyrrhanm kocas. Yeni erkek neslinin yaratcs.

Devler, 15, 81, 143, 294.

Ouranosun kesilen tenasl uzvundan Topraka damlayan kan dam
lalarndan olumu mahlklar. Gigantlar.

Dia, 61.
Eioneusun kz. Iksionun kars. Zeustan olduu sylenen Pirit-

339

Kimlik (gelirleme ve ndeks

hoosun anas.

Dias, 311.
Pelopsun Hippodameiadan doma olu.

Dido (Elissa), 8. 34. 135. 178. 179. 180. 181. 182. 183. 184. 185, 186.
187, 305.

Tyros ferah Muttonun fez. Kartaca feraliesi. Aineiasn sevgilisi.

Dibe, 20. 296.

HoraIardan hafe ve adaleti salayan tanra.

Dimoites, 215, 251.

Erfeefe feardeiyle sevien Euopisin feocas. Deniz feenarnda bulduu
cesetle cinsel ilifeiye giren necrophilia dfen adam.

Diomede, 298, 302.

Ksouthosun Kreusadan doma fez. Deionun fears.

Diomede, 303.
Lapithlere adn vermi olan Lapithesin fez, Amyfelasn fears. Hyafeinthosun ve Kynortesin anas.

Diomedes, 6, 12, 138, 170, 299, 316.

Tydeusun Deipyleden doma olu. Troya Savann nl kahra
manlarndan biri. ava srasnda Aphroditeyi elinden yaralayan
adam.

Dione, 64, 311.

Atlasn Pleiad denen kzlarndan biri. Bir rivayete gre Tantalosun kars.

Dione, 11. 12.20, 83. 138, 293, 294, 296, 297.

Ofeeanosun Tethysten doma fez. Zeustan olma Aphroditenin
anas. Zeusun ilfe fears Metisin kz fcardei.

Dionysos, 3, 4, 5, 18, 20, 26, 53, 66, 93, 97, 98, 99, 121, 128, 158, 162,
203, 207, 208, 221, 227, 266, 297, 307, 310, 313.

340

^Mitolojik ahslar indeksi

Zagreus olarak, Zeusun Persephoneden domu ve Titanlar tara

fndan paralanm olan olu. Orpheus misterlerinde nemli bir ye
ri bulunan tanr, ikinci defa, Zeusun, Kadmosun kz Semeleden
doma olu. Romallarn Bacchus dedikleri zm ve arap tanrs.
Vecd hli ierisinde olmay salayan tanr. Ariadnenin kocas.

Dioskouroi (Dioskurlar), 150.

Zeusun ve Tyndareosun, Thestiosun kz Ledadan doma birbirle
rine ok bal oullar Kastor ve Polydeukese birlikte verilen isim.
Polydeukes ve Helena, Ledann Zeustan, Kastor ise Tyndareostan
olma ocuklardr.
DorS, 49, 294, 295.
Okeanosun kz, Nereusun kars. Nereusun kzlar denen elli deniz
nymphasmn anas.

Doros, 74, 298.

Hellenin Orseis isimli nympha'dan doma olu.

DryadIar, 91, 96, 230, 257.

Aa veya orman nymphalar veya perileri.

Dumuzi, 21.
Bir Akkad ve Suriye tanrs olan Tammuzun Smerdeki karl
olan oban tanr. Ishtarn sevgilisi. lp tekrar dirilen bir bitkisel
reme tanrs.

Ea, 88.
Mardukun babas. Utnapishtimi tufandan haberdar eden Akkad
tanrs. Enkinin benzeri bir su tanrs.

Eetion, 305.
Mysiada AkhiIIeus tarafndan ldrlen Thebe kral. Andromakhenin babas.

Eetion (lasion), 296, 304.

Zeusun (veya Korythosun) Atlasn kz Elektra'dan doma olu.

341

Kimlik belirlem e ve in deks

Eidomene, 306.
Pheresin Periklymeneden doma fez.

Eileithuia, 293. 296.

Zeusun Heradan doma fez. Aresin, Hephaistosun ve Hebenin fez
feardei. Doumla ilgili ilerden sorumlu Ebe Tanra.

Eioneus, 66.
tfesionun atete yafet kaynpederi. Diann babas.

Eirene, 20, 21, 296.

Zeusun Themisten doma fez, Horalardan bir tanesi. Bar simge
leyen tanra.

Ekhemos, 303.
Airopos'un olu, Timandranm bocas.

Ekhidna, 143, 295.

Phorfeysn Ketodan doma fez veya Pontos ile Gaiann soyundan
gelen Khrysaor ile Kailirhoeden doma, bedeninin yars ylan efelinde olan azman yaratfe. Typhoeusun fears. Prometheusun cie
rini yiyen feartal da dahil olmafe zere, pefe ofc feorfeun yaratn
anas.

Ekhion, 59, 307.

Kadmosun, ldrd canavarn dilerinden rettii Spartoi asille
rinden biri. Kadmosun fez Agaue (Agave)nin feocas.

Ekho, 36. 252, 253, 254, 255, 257, 258, 259, 260, 261, 262.
ismi yanfe anlamna gelen ve Helifeon danda yaayan bir
nympha. Narfeissosa fe olup yemeden imeden feesilerefe yanfe"
hline dnm olan peri fez.

Elara, 62.
Minyasn veya Orfehomenosun fez. Zeustan olma Tityosun anas.
Minyadlardan Leufefeippenin fez feardei.

Elatos, 309.

342

^Mitolojik Qabslar in deksi

Arkasn Leaniradan doma byk olu.

Elektra, 200, 210, 310, 311, 312, 317.

Aamemnonun KIytaimestradan doma kz. Orestesin ablas.
Pyladesin kars.

Elektra, 296, 304, 305.

Atlasn Pleioneden doma, Pleiad denen kzlarndan biri. Dardanos
ile lasionun anas.

Elektra, 293, 295.

Okeanos'un Tethysten doma kz. Gkkuan simgeleyen risin
anas.

Elektryon, 307.
Perseusun Andromedadan doma olu. Gorgophonenin erkek
kardei.

Eumelos, 300.
Admetosun Alkestisten doma olu.

Endeis, 317.
Skironun veya Kheironun kz. Aiakosun kars. Telamon ile Peleusun anas.

Enki, 85, 88.

Nammunun olu. Smerlerin tatl su ve bilgelik tanrs.

Euneoe, 306.
tasonun Hypsipyleden doma olu.

Endymion, 299, 312.

Aethliosun veya Zeusun Aiolosun kz Kalykeden doma olu.

Eos, 3, 8, 21, 22, 110, 128, 182, 221, 225, 294, 295, 303, 304, 305, 314.
Titan Tanr Hyperionun Theiadan doma kz. afak Tanra. Aphroditenin pek ok kimseye k ettii, Romallarn Aurora dedik
leri tanra. Phaethonun anas.

343

 Kifillh JJollrlumu v e in d e k s

Eosphoros, 22, 110, 295.

Astraiosun Eostan doma olu. Sabah yldz. Keyksn babas.

Epaphos, 307, 313, 315.

Zeusun lodan doma olu. Nil tanrs Nilosun hz Memphisin bo
cas. Libyann babas.

Epeios, 317.
Panopeus'un Troya Savana batlan ve Tahta At ina etmi olan
olu.

Ephialtes, 81, 299.

Poseidonun phimediadan doma dev yapl olu. Otosun erkek
kardei.

Epimetheus, 51, 53, 54, 55, 74, 77, 298.

lapetosun olu, Prometheusun erkek kardei. Pandorann kocas.

Epopeus, 69, 196.

Kz Nyktimene ile fcur ilikisinde bulunan Lesbos kral.

Erato, 309.
ArkadiaI bir dryad, Arkasn kars.

Erebos, 13, 95, 293.

Khaosun olu. Nyksin (Gecenin) erkek kardei. Yeralt karanl.

Erekhtheus, 74, 189, 225, 229, 298, 314.

Pandion ( l ) in Zeuksippeden doma olu. Kreousann, Prokris'in,
Oreithuianm ve Kekrops (2)'nin babas.

Eriboia, 304, 317.

Alkathoosun kzndan biri. Telamonun kars. Aiasm anas.

Erikhthonios, 304, 305.

Dardanosun Batieiadan doma olu. Trosun babas.

Erikhthonios, 59, 229.

Hephaistosun Gaia+Athenadan doma olu. Pandion ( l ) in babas.

344

Mitolojik a b sla r 'ndeksi

Erigone, 311.
Klytaimestrann Aigisthostan olma gayr- meru kz.

Erinysler, 5, 15, 34, 94, 143, 149, 156, 193, 220, 230, 294.
alma tanralar. Ouranosun kesilen tenasl uzvundan topraa
den kan damlacklarndan hsl olmu. Yeralt Dnyasnn en ka
ranlk yeri olan Erabosta yaayan tanra. Romallarn Furiae
dedikleri tanralar.

Eriphyle, 316.
Talaosun Lysimakheden doma kz. Amphiaraosun kars. Amphilokhos ile Alkmaionun anas.
ErS, 161, 169, 234, 296.

Nyksin kz. Nifak Tanra. gzel tanray birbirine dren, Peleus ile Thetisin dnnn tadn karan tanra.

Eros, 6, 8, 9, 11, 13, 14, 16, 18, 29, 30, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 42, 43,
45, 59, 77, 79, 80, 82, 83, 84, 85, 90, 91, 99, 101, 124, 125, 128,
140, 146, 157, 164, 165, 181, 186, 192, 246, 247, 260, 261, 267,
272, 293, 297.

Aphroditenin olu veya oluumun balangcnda Khaostan do

mu olan generative g. Romallarn Cupido dedikleri ak tanr
s.

Erysikhthon, 228, 314.

Kekrops ( l ) in Aglaurostan doma olu.

Erysifehthon, 299.
Triopsun (Triopasm) tanrlara saygsz olu. Demeterin srekli bir
ekilde alk ekmeye mahkm ettii adam.

Erythras, 301.
Leukonun olu. Boiotiada Erythrai ehrini kuran adam. Andreusun kars Euippe isimli kz ile Argennosun anas Peisidikenin ba
bas.

345

Kimlik 'gelirleme ve ndeks

Erythrios, 301.
Athamasn Themistodan doma olu.

Eteokles, 307, 313.

Oidipusun bendi anas lobasteden doma olu. Polynibesin erbeb
bardei. Birbirinin canna byan ibi bardeten biri. Laodamasn ba
bas.

Euadne, 118.
phisin bz, Thebaiye Kar Yediler Seferine batlan Eteoblosun biz
bardei. Thebaiye Kar Yediler Seferi srasnda Zeusun yldrmla
ryla yabarab ldrd Kapaneusun bars.

Euenos, 78, 299.

Aresin Demodibeden doma olu, Marpessann babas.

Eueres, 309.
Herahlesin Stymphalosun bz Parthenopeden doma olu.

Euippe, 301.
Athamasn olu Leubonun bz. Andreusun bars, Eteoblesin ana
s, Peisidibenin ise biz bardei.

Euneos, 306.
lasonun Hypsipyleden doma olu.

Eunomia, 20, 296.

HoraIardan hubub ve dzeni salayan tanra.

Eumelos, 300.
Admetosun Albestisten doma olu.

Eumolpos, 223.
Kybnosun flt alcs. Tenesi sulamab zere yalan yere ahitlib
eden adam.

Euopis, 215, 251.

Troizenin bz. Dimoitesin bars. Erbeb bardei ile cinsel ilibiye gir
dii iin, sululub duyarab intihar eden badn.

346

g^itolojik ahslar in deksi

Euphrosyne, 19.
Zeusun, Okeanosun kz Eurynome'den (veya Heliosun, HesperidIerden Aigleden) doma yzleri gldren kz. Kharitlerden
(Thalia ile Aglaiann da dahil olduu gzel kzdan) biri.

Europa, 112, 206, 207, 227, 296, 307, 310, 315.

Agenorun (veya Phoiniksin) Telephassadan doma kz. Zeusun
sevgilisi. Minos, Sarpedon ve Rhadamanthysin anas.

Euryalos, 267.
Aineiasn arkada grubuna katlan ve Nisosla yakn bir arkadalk
ierisinde olan yakkl delikanl.

Eurybia, 293, 295.

Pontosun Gaiadan doma kz.

Euryanassa, 64.
Irmak Tanr Paktolosun kz. Bir rivayete gre, Tantalosun kars.

Eurydike, 304, 305.

Apollodorosun bildirdiine gre, Laomedonun olu Adrastosun
kz. Dedesi Ilosun kars. Bu durumda babas domadan dedesinin
kars olmaktadr.

Eurydike, 300.
Klymenosun kz, Nestorun kars. Peisistratosun anas.

Eurydike, 303, 315.

Lakedaimonun Spartadan doma kz. Akrisiosun kars. Perseusun anas.

Eurydike, 42 ,9 1 , 92, 93, 94, 95, 96, 97, 100, 101, 246.
Orpheusun bir dryad olan kars. Bir ylann topuunu sokmasyla
lm olan nympha.

Eurydike, 307.
Kreonun kars. Megaranm, Menoikeusun ve Haimonun anas.

Eurynome, 301, 304, 314.

347

Kimlik (gelirleme ve in d ek s

Nisosun kzndan biri. Bellerophontesm anas.

Eurynome, 19, 293, 296.

Okeanosun Tethysten doma kz. KharitIerin anas.

Eurypylos, 309.
Heraklesin olu Telephos'un Astyokheden doma olu.

Eurypylos, 303.
Poseidonun Atlasn kz Kelainodan doma olu.

Eurypylos, 308.
Poseidonun Astypalaiadan doma olu. Heraklesin ldrd Kos
adas kral. Khalkiopenin babas.

Eurysakes, 317.
Telamonun olu Aiasn Tekmessadan doma olu.

Eurythemiste, 299.
Porthaonun kz, Thestiosun kars.

Eurystheus, 143, 308.

Sthenelosun, Pelopsun kz Nikippeden veya Nekippeden doma
olu. Argolid kral. Herakles, delirdikten ve ocuklarn ldrdkten
sonra, arnmak iin bu kraln hizmetine girmi, on iki zor ii onun
buyruu gerei olarak gerekletirmitir.

Eurytion, 108.
Heraklesin Mnesimakheyi kurtarmak iin ldrd kentauros.

Eurytos, 139, 140.

Melaneusun olu. Antiokhenin kz Pylondan doma olenin ba
bas.

Fama, 181.
Roma mitolojisinde dedikoduyu simgeleyen, Didonun Aineiasa
olan aknn dedikodusunu yapan tanra.

348

9*litolojik gah slar in d ek si

Gaia, 13, 15, 18, 20, 40, 59, 62, 293, 294, 295, 296, 297, 314.
Toprak-Ana. Yeri, temel bir varlk olarak topra simgeleyen tanr
a. Romallarn Tellus dedikleri lmsz varlk.

Ganymedes, 2, 162, 170, 172, 265, 269, 270, 304, 305.

Trosun Kallirhoeden doma olu. Zeusun gzdesi. Zeusun arap
sunucusu.

Gigantes (Gigantlar/Devler), 15, 294.

Ouranos un dev oullar. Ouranosun kesilen tenasl uzvundan
damlayan kandan hsl olmu parlak zrhl, uzun kargl, ylan kuy
ruklu azman yaratklar.

Galateia, 295.
Nereusun st-beyaz olarak bilinen ilk kz. SicilyalI Kyklops Polyphemosun k olduu deniz tanras. Panm olu Akisin sevgilisi.

Galateia, 238, 239, 242, 243, 244.

Pygmalionun, heykelini yapt, Aphroditenin ise canlandrd ka
rs.

Glauke, 152.
Thebai kral Kreonun kz. Bazen Kreusa olarak da anlan ve Medeiann rakibi olan kadn.

Glaukos, 301.
Hippolokhosun olu. Bellerophontesin torunu. Sarpedon ile birlik
te katld Troya Sava srasnda Telamonun olu Aias tarafndan
ldrlen Lykial kahraman.

Glaufeos, 310.
Minosun Pasiphaeden doma olu.

Glaufeos, 6, 304.
Sisyphosun Meropeden doma olu. Nisosun kz Eurynomenm
kocas.

Gorgolar, 295.

349

cKjmlik (gelirleme ve in d ek s

Phorkysin Ketodan doma hzlar. Aralarnda Medusanm da bu

lunduu korkun yaratk.

Glenos, 308.
Heraklesin Deianeiradan doma olu.

Gorgophone, 302, 303, 308.

Perseusun Andromedadan doma kz.

Graiai (Graialar), 295.

Phorkysn Ketodan yal olarak domu olan kzlar (Enyo, Phephredo ve Dino). Gnein domad bir diyarda yaayan kzlar.

Gyges, 14, 294.

Ouranosun olu, Yz kollu dev yaratklardan (HekatonkheirIerden) biri.

Hades (Plouton), 64, 94, 105, 106, 108, 143, 203, 206, 246, 263, 293,
296.
Kronosun Rheiadan doma olu. Zeusun erkek kardei. Yeraltndaki ller lkesinin tanrs. Persephonenin kocas. Romalla
rn Pluto dedikleri tanr.

Hades, 56, 61, 68, 109, 138.

ller lkesi.

Haimon, 114.
Bir rivayete gre, kz ile fcur suu iledii iin daa dntrlen
bir Trakya kral. Ayn sutan dolay daa dntrlen Rhodopenin
babas (veya erkek kardei).

Haimon, 90, 307.

Kreonun Eurydikeden doma byk olu. Oidipusun kz Antigonenin szls.

Haimon, 313.
Polydorosun Nykteisten doma olu. Labdakosun erkek kardei.

350

Mitolojik ahslar ndeksi

Halia, 6, 208, 211, 212.

Telkinesin kz. Posedondan alt olan ocuk ile bir kz ocuk do
urmu olan kadn. Rodos adasna adn vermi olan kzn anas.

Harmonia, 9, 12, 49, 102, 206, 207, 212, 296, 297, 307, 313.
Aphroditenin Aresten olma kz. Kadmosun kars. Polydorosun,
Semelenin, nonun anas.

Harpalyke, 196, 197, 301.

Babas Skhoineus veya KIymenos ile fcur ilikisine giren kz. Nestorun olu Alastorun kars.

Hathor, 113.
Ekseriya inek eklinde temsil edilen bir Msr tanras.

Hebe, 145, 146, 293, 296, 308.

Zeusun, Heradan doma kz. lmsz hle getirildikten sonra HeraklesIe evlenmi ve ona iki ocuk dourmu olan tanra.

Hekabe, 159, 160, 304, 305.

Phrygia kral Dymasn Nympha Eunoiden doma kz (veya Trakya
kral Kisseusun kz). Priamosun ikinci kars.

Hefeate, 151, 182, 226, 294, 295.

Heliosun olu Persesin Letoun kz kardei Asterieden doma kz.
Romallarn Trivia dedikleri yol az tanras. Byc Tanra.
Yol kavaklarnn Artemisi olarak bilinen tanra. Ay ve Yeralt dn
yasyla da ilgili bir Karagler Tanras olarak sayg grmtr.

Hekatonbheirler, 14, 294.

Ouranosun Gaiadan doma oullar. Elli ba, yz kolu bulunan
dev yaratk (Kottos, Briareos ve Gyges).

Hektor, 12, 78, 109, 159, 166, 245, 305.

Priamosun (veya Apollonun) Hekabeden doma byk olu. Andromakhenin kocas. AkhiIIeusun elinden lm tadan Troya'I n
l kahraman.

351

Kimlik (gelirleme ve in deks

Helena, 12, 18, 36, 65, 74, 110, 150, 164, 165, 166, 169, 170, 176, 177,
247, 296, 303, 305, 310, 311, 312.

Zeusun, Thestiosun kz Ledadan doma kz. Menelaosun kars.

Parisin (Aleksandrosun) Troyaya kard gzel kadn. Hermionenin anas.

Helios, 19, 151, 156, 225, 240, 262, 263, 294, 301.
Titan Tanr Hyperionun, kz kardei Theiadan doma olu. Gne
Tanr. Kirkenin, Medeiann babas Aietesin, Pasiphaenin ve Persesin babas.

Helle, 301.
Athamasn Nepheleden doma kz. Kardei Phriksos ile birlikte
Kolkhise giderken altn postlu kanatl koun zerinden denize d
p anakkale boazna (Hellenpontos) adn veren kadn kahra
man.

Hellen, 74, 110, 298, 300, 306.

Deukalionun (veya Zeusun) Pyrrhadan doma olu. Hellen soyu
nun cedd-i ls.

Hemera, 293.
Erebosun Nyksten (Geceden) doma kz. Gn n simgeleyen
tanrsal varlk. Anas Gece, Yeraltna indii zaman, Yeryzne kp
ortal aydnlatan kz.

Hephaistos, 3, 12, 30, 46, 50, 55, 58, 59, 60, 128, 138, 157, 162, 196,
207, 228, 239, 243, 293, 296, 297, 314.

Zeusun Heradan doma olu (veya Herann tek bana dourduu

ocuk). Demircilik ilerinden sorumlu topal tanr. Aphroditenin ko
cas. Romallarn "Volcanus dedikleri ve yanardalar mekn edin
mi olan ate tanrs. Demir ve metal dkm ustas sanatkr tanr.
On iki Olymposlu lmszden biri.

Hera, 3, 5, 12, 37, 61, 62, 66, 94, 98, 101, 111, 112, 114, 116, 137, 138,
143, 145, 148, 149, 154, 157, 158, 161, 162, 163, 166,

352

169, 170,

5Witolojik ahslar in deksi

171, 180, 181, 182, 200, 203, 206, 207, 208, 211, 230, 233, 234,
254, 293, 296.

Kronosun Rheiadan doma kz, Zeusun kz kardei ve kars. Zeusun nikhl resm kars olduu iin, Gklerin Kraliesi olarak
kabul edilen itibarl tanra. Kocasnn oynalarna kar amansz bir
mcadele veren ve Romallarn Juno dedikleri evlilik tanras.
On iki Olymposlu lmszden biri.

Herakles, 4, 42, 66, 108, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145,
146, 147, 148, 150, 167, 172, 216, 219, 246, 265, 267, 296, 307,
308, 309.

Zeusun, Amphitryonun kars Alkmeneden doma olu. Babas

Amphitryon olan phiklesin ikiz kardei. Deianeirann ve Hebenin
kocas. Romallarn Hercules dedikleri, ezici bir gce sahip olma
syla nl kahraman.

Hermaphroditos, 36, 297.

Hermesin Aphrodite'den doma olu. Erkek ve dii cinsiyete birlik
te sahip olan er-dii (hnsa) kii.

Hermes, 3, 4, 18, 35, 36, 50, 55, 62, 77, 94, 103, 161, 162, 163, 176,
181, 187, 229, 247, 248,249, 296, 297, 298, 302, 303, 314.

Zeusun Atlasn kz Maiadan doma olu. Zeusun habercisi olarak

grev yapan, llerin ruhlarn Hadese gtrmekle ve yolcular,
yolculuklar srasnda korumakla grevli olan tanr. Ayn zamanda
hrszlarn ve tccarlarn koruyucusu olan bir tanr. Romallarn
Mercurius dedikleri tanr. OImyposlu on iki lmszden biri.

Hermione, 33, 169, 310, 311, 312, 317.

Menelaosun Helenadan doma kz. Dokuz yandayken, Parisle
birlikte Troyaya kaan annesi tarafndan tarkedilen kz. Troya Sava
srasnda Orestes ile, daha sonra da AkhiIIeusun olu Neoptolemos ile evlendirilen kz.

Hero, 4, 31, 90, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 128, 131.
Sestoslu bir Aphrodite rahibesi. Leandrosun sevgilisi.

353

Kimlik ,gelirleme ve jndeks

Herse, 314.
Kekrops (1 )in Aglauros ( l ) den doma kz. Hermesten olma Kephalosun anas.
Hesione, 108, 137. 172. 304. 317.
Laomedonun kz. Priamosun ablas. Heraklesin, Poseidon'un gn
derdii deniz canavarndan kurtarp Telamon ile evlendirdii Troyal kadn.
Hesione, 298.
Okeanosun kzlarndan biri. Bir rivayete gre Prometheusun kars.
Hesperidler, 19. 293.
Nyksin Erebos)un olma kzlar (veya Atlas'n Hesperisten doma
drt veya yedi kz). Uzak Batdaki altn elma bahesinde yaayan
kzlar.
Hesperis, 303.
Hesperos'un kz. HesperidIerin anas.
Hesperos, 18. 22, 303.
Atlas'n Eostan doma olu (veya erkek kardei). Akam yldz.
Aphroditenin alayna katlm olan yldzlardan biri.
Hestia, 2. 293. 296.
Kronosun Rheiadan doma bakire kz. Zeusun kz kardei. Ocak
tanras. Kronosun kzlarnn en by. Romallarn Vesta de
dikleri tanra. On iki OIymposlu lmszden biri.
Hierom nem e, 305.
Assarakosun kars. Kapysin anas.
Hilaeira, 302.
Oibalosun veya Perieresin olu Leukipposun Philodikeden do
ma kz.
Himeros, 9. 16. 18, 146, 164.
Cinsel Arzuyu simgeleyen tanrsal varlk. Bir rivayete gre Zeusun

354

Mitolojik ahslar in d ek si

Taygeteden doma olu olan Labedaimonun Spartadan doma

olu. Aphrodite'ye tbi olan ilb tanrsal varlklardan biri.
Hippodamas, 299.
Abheloosun Perimededen doma olu.
Hippodameia, 119, 316.
Adrastosun Amphitheadan doma bz. Pirithoosun bars. Polypoitesin anas.
Hippodameia, 171, 199, 200, 311.
Aresin olu Oinomaosun bz. Pelopsun bars. Atreusun, Thyestesin ve Pittheus'un anas.
Hippoboon, 302, 303.
Oibalos'un veya Perieresin Batieiadan doma olu.
Hippolofehos, 301.
Bellerophontesin Philonoeden doma olu. Glaubosun babas.
Hippolyte, 300.
Aiolos'un olu Kretheusun bz.
Hippolyte, 216, 217, 264, 314.
Theseus tarafndan karlan Amazon badn. Hippolytosun anas.
Hippolytos, 6, 75, 101, 155, 216, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 223,
224, 235, 263, 264, 314.
Theseusun Hippolyteden doma olu. Minos'un kz Phaidrann tu
tulduu Artemis hayran delikanl.
Hippomenes, 301.
Megareusun Meropeden doma olu. Aphroditenin yardmyla
Atalantay yarta geen ve onunla evlenmeye hak kazanan deli
kanl. Bir rivayete gre Atalantay yarta yenen delikanl, yeeni
Melaniondur.
Hippothoe, 306.
Peliasn Anaksibiadan doma kz.

355

Kimlik (gelirleme ve jndeks

Horai (H oraIar), 18, 19, 20, 21, 50, 296.

Zeusun Themisten doma kzlar. Mevsimleri simgeleyen kz.
Thallo, ilk bahar; Karpo, son bahar; Aukso ise, yaz simgelemekte
dir. Hesiodosta, ahlk ierii olan isimlerle anlmaktadrlar. Eunomia, hukuk ve dzenin; Dike, adaletin; Eirene ise, bar ve sknun
temsilcisidir.
Hyades (Hyadlar), 504.
Atlasn, Okeanos Kzlanndan biri olan Aitradan veya Pleioneden
doma kzlar. Takm yldz hline dnmeden nce birer nympha
olan ve Dionysosa dadlk etmi olan kzlar.
Hyakinthos, i 91, 265, 303.
Amyklasn Diomededen doma olu. Appollonun ve Zephyrosun
gzdesi olan yakkl olan.
Hydra (Lerna Hydras), 141,143, 167, 295.
Typhoeusun Ekhidnadan doma kz. Heraklesin ldrp oklarn
zehirli kanna batrd canavar.
Hylas, 267.
Heraklesin k olup ArgonautIar seferine beraberinde gtrd
yakkl olan. Theiodamasn olu. Mysiada, nymphalarm k
olup kardklar delikanl.
Hyllos, 139, 142, 144, 308.
Heraklesin Deianeiradan doma olu.
H ylonom e, 119.
Kentauros Kyllarosun kars. Kocasn kaybetmenin acsna dayanamad iin, Kyllarosu ldren ok ile kendisini yaralayp ldren
kadn.
Hymenaios, 9, 18, 22, 93, 230, 297.
Aphroditenin Dionysostan olma olu. Dn tanrs. Elinde bir
meale ile dnlere refakat eden tanr. Aphroditenin alaynda ha
zr bulunan lmszlerden biri.

356

Sditolojik ahslar in d ek si

Hyperion, 293, 294.

Ouranosun Gaiadan doma olu. Heliosun, Selenenin ve Eosun
babas.

Hypermestra, 78, 307, 315.

Danaosun kz, Lynkeusun kars. Danaosun 50 kznn en k.
Babasnn szn dinlemeyip kocasn ldrmeyen, bu yzden de
Aphrodite'nin takdirini kazanm olan kz.

Hypermestra, 299, 300, 312.

Thestiosun kz, Oiklesin kars.

Hypnos, 42, 293.

Nyksn Erebostan olma ve Uykuyu simgeleyen olu. Thanatosun
(lm un) erkek kardei.

Hypsipyle, 306.
Thoasn Amazon Myrinedan doma kz. Aphroditenin vcutlarna
pis kokular musallat ederek cezalandrd Lemnoslu kadnlarn
kraliesi, lasondan olma Euneos ile Thoas (2)in (Nephreniosun)
anas.

Hyrieus, 303.
Poseidonun Atlasn kz Alkyoneden doma olu. Nykteusun,
Lykosun, bir rivayete gre Orionun da babas.

Irmaklar, 294.
Okeanosun Tethysten doma oullar.

lapetos, 50, 293, 294, 298, 303.

Ouranosun Gaiadan doma olu. Atlasn, Prometheusun ve Epimetheusun babas.

lardanos, 308.
Lydia kraliesi Omphalenin babas.

357

Kimlik (Belirleme ve in deks

lason, 37, 74, 102, 118, 119, 149, 150, 151, 152, 153, 155, 156, 157,
158, 184, 226, 294, 300, 306.

Aisonun Alkimededen doma olu. ArgonautIar Seferini ynet

mekle grevli kahraman. Medeianm kocas.
tasos, 309.
Lykourgosun olu. Minyasn kz Klymenenin kocas. Atalantann
babas.
Idaia, 305.
1da dann (Kaz dann) bir nymphas, Skamandros rmak tanrs
nn kars. Teukrosun veya Teukerin anas.
Idaia, 304.
Dardanosun Batieiadan doma, byk annesi daiann adyla an
lan kz.
Idas, 299, 302.
Aphareusun Arenadan doma olu. Marpessann kocas.
Idom ene, 300, 306, 316.
Amythaonun kars. Melampos ile Biasn anas.
Idothea, 213, 310.
Karia kral Eurytosun kz. Miletosun kars. Kaunos ile Byblisin
anas.
Idyia, 294.
Bir Okeanos kz. Aietesin kars, Medeiann anas.
Idomeneus, 310.
Minosun Pasiphaeden doma olu Deukalionun olu. Bir Girit kral.
Ikarios, 302.
Oibalosun veya Perieresin Batieiadan veya Gorgophoneden do
ma olu. Odysseusun kars Penolopenin babas.
Iksion, 49, 60, 61, 62, 63, 66, 67, 94.
Antionun (Peisonun veya Phlegyasn) Perimeleden doma olu.

358

Mitolojik ahslar 'ndeksi

Lapithlerin kral. Zeusun sevgilisi Diann kocas. Zeusun kars Heraya tecavze kalkt iin Tartarosta ar bir cezaya arptrlm
olan adam.
ktinos, 8, 69, 78, 197, 199.
Babasnn tecavznden kurtulabilmesi iin nar aacna dntr
len kzn, Sidenin babas.
Illyrios, 313.
Kadmosun Harmoniadan doma olu.
OS, 304.

Dardanosun, Teukrosun kz Batieiadan doma olu.

Ilos, 305.
Trosun Kollirhoeden doma olu. Laomedonun babas.
Inakhos, 113, 315.
Okeanosun Tethysten doma olu. Argoliddeki nakhos rmann
tanrs. lonun babas.
nanna, 21, 26, 27, 32, 33.
Smerlerde ak, bereket ve sava tanras. Gklerin Kraliesi.
Sonradan Ishtar ile ayniletirilmi olan tanra.
no, 66, 207, 301, 307, 313.
Kadmosun Harmoniadan doma kz. Athamasin kars. Agave
(Agaue) ile Autonoenin kz kardei.
O, 112, 113, 206, 242, 296, 307, 315.

Irmak Tanr nakhosun Meliadan doma kz. Zeusun, Heranm h

mndan koruyabilmek iin inee dntrd sevgilisi. Epaphosun anas.
lobates, 301.
Lykia kral. Bellerophontesin kaynpederi.
lokaste, 8, 199, 200, 201, 203, 204, 209, 210, 307.
Menoikeusun kz. Laiosun kars. Oidipusun anas ve kars.

359

cRimlik (gelirleroe ve in deks

lolaos, 308.
Iphiklesin Automedusadan doma olu. Heraklese maceralarnda
yardmc olan yeeni.
lole, 139, 140, 144, 148.
Eurytosun kz. Heraklesin babasn ldrerek sahip olduu tutsak
kadn. Heraklesin olu Hyllos'un kars.
lon, 74, 75, 189, 298, 314.
Ksuthosun veya Apollonun Kreusadan doma olu. Akhaiosun er
kek kardei. Bir rivayete gre yonyallara adn veren kahraman.
lophossa, 301.
Grcistan kral Aietesin kz. Medeiann kz kardei.
Iphianassa, 300, 315.
Argos kral Proitosun kz. Melampous'un kars.
Iphigeneia, n o , 157, 310, 3 1 1, 312.
Agamemnonun KIytaimestradan doma kz. Troya Savana k
madan nce, uygun rzgrlarn esmesini salamak zere, tanra
Artemisi yattrmak zere kurban edilen kz. Krmdaki Taurisli Artemis tapnann kurban kesmekle grevli rahibesi.
phikles, 308.
Amphitryonun Alkmeneden doma olu. Babas Zeus olan Herak
lesin ikiz kardei.
Iphiklos, 245, 302.
Phylakosun (veya Kephalosun), Minyasn kz KIymeneden doma
olu.
Iphimedeia, 81, 299.
Triopsun kz. Poseidonun Kanakeden doma olu Aloeusun kar
s. Poseidondan peydahlad Otos ve Ephialtes isimli ocuklar ile
nl kadn.

Iphinoe, 315.

360

Mitolojik ahslar in deksi

Argos feral Proitosun Stheneboiadan doma feiz.

Iphinoe, 314.
Nisosun kzlarndan biri.
lole, 139, 140, 144, 148.
Eurytosun fez. Herafelesin esirler arasna featarafe Deianeiramn ya
nna gnderdii tutsafe feadn. Hyllosun fears.
lophossa, 301.
Aietesin fez. Athamasn olu Phrifesosun fears.
iris, 266, 293, 295.
Titan Thaumasn, Ofeeanos kzlarndan Elefetradan doma fez.
lmszlerin mesajlarn bakalarna ileten tanra. Haber tamafe
zere, yer ile gfe birbirine balayan gkkuan simgeleyen tan
ra.
Isandros, 301.
Bellerophontesin Philonoeden doma olu.
Ishtar, 21, 27, 32, 33.
Bir Smer-Afekad tanras. Hammurabinin Babilonyann Kral ve
Savalarn Hanmefendisi dedii seks, reme ve sava tanras.
Ismene, 208, 307, 313.
Oidipusun, bendi anas ofeasteden doma kz. Antigonenin kz
kardei.

Itys, 66, 232, 234.

Miletoslu Aedonun Polytefehnostan olma olu.
Itys, 66, 314.
Pandion ( l ) in kz Profenenin Tereustan olma olu. Saba kuuna
dntrlm olan oul.
Itylos, 234, 303, 317.

361

Rimlik (gelrleme ve in d ek s

Zethosun Aedondan doma olu. Dnr Niobenin en byk o

lu Amaleusun yerine annesi tarafndan yanllkla ldrlen oul.

Jarbas, 8, 181.
Didoya k bir Libya kral. Msr tanrs Ammonun bir nymphadan
doma olu.

Kadmos, 49, 102, 297, 307, 313, 315.

Tyros kral Agenorun Telephassadan doma olu. Aphroditenin
Aresten olma kz Harmoniann kocas. Europann erkek kardei.
Thebai ehrinin kurucusu.

Kalais, 150, 189, 314.

Kuzey rzgr Boreasm, Atina kral Erekhtheusun kz Oreithuiadan doma olu. Boreasn kararak sahip olduu Oreithuia, Ku
zey Rzgrna Kalais ve Zetesin dnda, iki de kz ocuk dourmu
tur.

Kalkiope, 301.
Aietesin kz. Phriksostan olma birok ocuun anas.

Kalkiope, 308.
Kos adas kral Eurypylosun kz, Herakles'e bir ocuk douran ka
dnlardan biri.

Kalliope, 91.
Zeusun Mnemosyneden doma kz. Musa Iardan (MousaIardan)
biri. Epik iirin ilham kayna olarak simgeletirilmitir. Bir rivayete
gre, Orpheusun anas.

Kallirhoe, 304, 305.

Skamandros Irmann kz. Trosun kars. Kleopatra, Ilos, Assarakos ve Ganymedesnin anas.

Kallisto, 7, 72, 113, 223, 296, 309.

Lykaonun (Nykteusun veya Keteusun) kz. Zeusun k olduu

362

Jitolojik ah slar jndeksi

biz. Hera veya Artemis tarafndan ayya dntrlm olan bir A r

temis mridi.

Kalybe, 304.
Laomedonun bars. Boubolionun anas.

Kalydon, 138, 299.

Aitolosun Pronoeden doma olu. Aitoliada, Kalydon diyarna is
mini vermi olan bahraman.

Kalybe, 223, 298, 299.

Aiolosun Ainareteden doma bz. Zeusun olu Aethliosun bars.
Endymionun anas.

Kalypso, 303.
Atlasn veya Obeanosun mitolojib Ogygia adasnda yaayan bz.
Odysseusa tutulmu olduu iin, onu yedi yl yurduna dnmebten
alboymu olan badn. Bir nympha veya tanra.

Kanabe, 214, 298, 299.

Hellenin olu Aiolosun Ainareteden doma bz. Mabareusun biz
bardei. Poseidondan birob ocub sahibi olan badn. Aloeusun
anas.

Kapaneus, 118.
Hipponoosun olu. Thebaiye Kar Yediler Seferinde hayatn baybeden bahramanlardan biri. Eini baybetmenin acsna dayanama
yp intihar eden Euadnenin bocas.

Kapys, 304, 305.

Assarabosun Themisteden doma olu. Anbhisesin babas.

Kassandra, 160, 166, 305, 310.

Priamosun Hebabeden doma bz. Agamemnonun esir olarab sa
rayna beraberinde getirdii badn. Doru syledii hlde, szlerine
bimsenin inanmad bilici. Agamemnondan olma ibi olann ana
s.

363

Kimlik (Belirleme ve in d ek s

Kassiepeia, 308.
Kepheusun kars. Andromedanm anas.
Kassiepeia, 307, 315.
Phoiniksten olma Phineusun anas.
Kastor, 150, 312.
Tyndareos'un Ledadan doma olu (Dioskouroiden biri).
Katreus, 310.
Minosun Pasiphaeden doma olu. Agamemnon ile Meneiaosun
analar Aeropenin babas.
Kaunos, 212, 213, 214, 310.
Miietosun dotheadan doma olu. Kyceiz (Dalyan) civarnda
Kaunos ehrini kuran delikanl. Byblisin erkek kardei. Nympha
Pronoenin kocas.
Kebren, 165.
tda danda bir Irmak Tanr. Oinonenin babas.
Kekrops (1), 228, 229, 314.
Atina kral. Aglauros ( l ) in kocas. Aglauros (2), Pandrosos ve Herse
isimli kzlarn babas.
Kekrops (2), 314.
Erekhtheusun Praksitheadan doma olu. Metiadusann kocas.
Pandion (2)nin babas.
Kelaino, 298, 303.
Atlasn Pleioneden doma, Pleiad denen kzlarndan biri. Lykosun,
Teitonun ve Eurypylosun anas.
Keleos, 66.
Eleusinosun olu. Demophonun babas.
Kentauroi (KentaurosTar), 92, 108, 119, 140, 141, 142, 143, 147,
150, 172.

364

Mitolojik ahslar in deksi

At-adamlar. Bir rivayete gre, ApoIIonun, Irmak Tanr Peneusun

Naiad Kreusadan doma bizi Stilbeden doma olu Kentaurosun
veya ksionun olu Kentaurosun soyundan gelen yaratklar. Bir
inana gre, ksion, Hera ile deil de, onun bulut eklindeki bir g
rntsyle birleerek Kentauros soyunun reticisi olmutur. Bun
lar, Kheiron ve Pholos isimli at-adamlardan farkl yaratklar olarak
kabul edilmitir.
Kephalos, 21, 221, 225, 302, 309, 314.
Hersenin Hermesten olma olu. afak Tanra Eosun sevgilisi. Phaethonun babas. Prokrisin kocas.
Kepheus, 309.
Aleosun Neairadan doma olu. Lykourgosun Argo Seferine kat
lan erkek kardei. Steropenin babas.
Kepheus, 308, 315.
Belosun olu, Nereid Kassiepeianm kocas. Andromedann babas.
Kephisos, 36, 253.
Bir rmak tanrs. Nympha Liriopeden doma Narkissosun babas.
Kerberos, 295.
Typhoeusun Ekhidnadan doma olu. Hades'in veya elli bal,
ylan kuyruklu yrtc beki kpei. Hydra ile Khimairann erkek
kardei.
Keryfes, 314.
Kekrops ( l ) in kz Pandrososun Hermesten olma olu.
Keto, 293, 294, 295.
Pontosun Gaiadan doma kz, erkek kardei Phorkysin kars.
Gorgonun (Steheno, Euyale ve Medusann) ve Ekhidnann, Ladonun ve Graiainin anas.
Keyfes, 5, 90, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 295.
Eosphorosun olu. Kars Alkyone gibi bir deniz kuuna dnt
rlm olan kral.

365

Kimlik (gelirleme ve in d ek s

Khalkiope, 301.
Aietes'in kz, Phriksosun kars.
Khalkiope, 308.
Kos adasnn kral Eurypylosun kz. Heraklese bir olan ocuk do
uran kadnlardan biri.
Khaos, 9, 13, 59, 95, 293.
Dnya var olmadan nce var olan ey. Henz ekil almam ilk var
lk.
Kharitler (Kharites), 18, 19, 20, 50, 207, 293, 296.
Zeusun, Okeanos kzlarndan biri olan Eurynomeden doma kzla
r. Zeusun, Gzel olarak bilinen ve Aphoriditenin hizmetinde
olan kzlar. Romallarn Gratiae dedikleri gzel kzlar.
Kharon, 105.
Yeralt lkesinin kayks. lleri belli bir para karl Akheron r
mandan karya geiren sandalc.
Kheiron, 92, 142, 150.
Kronosun at ekline dnerek dlledii Nympha Philyradan do
ma olu. At-adamlarn en nls ve bilgin olan. Iksionun soyun
dan gelmeyen iyi yrekli bir at-adam. Apollona yay kullanmay
reten, Asklepios ile oullar Makhaon ile Podaliriosa, Aristaiosun
olu Aktaiona, Akhilleusa ve lasona dadlk etmi olan nl kentauros. Heraklesin yanllkla yaralayp ldrd bir tp ve sanat us
tas yaratk.
Khelidon, 234.
Aedonun kz kardei. Miletostaki anlatm geleneine gre, krlanga dnm olan kz.
Khimaira, 295.
Ekhidnann, Hydrann veya Ketonun kz. Sphinksin ve Nemeia
Arsiannn anas.

Khimaireus, 298.

366

S'Jitolojik ahslar in deksi

Prometheusun Kelainodan doma olu.

Khione, 314.
Boreasn, kararak Trakyaya gtrd Oreithuiadan doma kz.
Khloris, 300, 306, 311.
Amphionun Niobeden doma kz. Niobenin, Artemisin oklarn
dan kurtulmu yegne kz. Neleusun kars.
Khryseis, 311.
Apollonun rahibi Khrysesin kz. Sava ganimeti olarak Agamemnonun payna den kz.
Khryses, 311.
Agamemnonun, tutsa Khryseisten doma olu.
Khrysippos, 199, 200, 311.
Pelopsun, Nympha Aksiokheden doma olu. Pelopsun, Thebai
kral Laiosun tecavzne urad iin intihar eden veya vey kar
deleri tarafndan ldrlen olu.
Khrysothemis, 310, 311, 312.
Agamemnonun Klytaimestradan doma kz.
Khthonia, 314.
Erekhtheusun Praksitheadan doma kz. Prokrisin, Kreusamn,
Oreithuiann kz kardei.
Kinyras, 6, 21, 78, 170, 191, 192, 193, 194, 196, 227, 242, 309.
Kbrs kral. Paphosun olu, Myrrhann babas.
Kirke, 151, 225, 294, 302.
Heliosun Perseisten doma kz. Pasiphaenin, Aietes ile Persesin
kz kardei.
Kleio, 6, 91, 191.
Zeusun Mnemosyneden doma kz. Musa (Mousa)Tardan biri. Bir
rivayete gre, Orpheusun anas. Ayrca, Pierosun kz.

367

Kimlik (gelirleme ve in d ek s

Kleite, 119.
Khin Meropsun hz. Kyzihosun intihar eden harisi.

Kleopatra, 314.
Boreasn Oreithuiadan doma hz. Phineusun harisi. Phineusun
bir baha hadnla evlenmesi zerine, bir rivayete gre, ocuhlarnn
gzlerini oyan hadn.

Kleopatra, 302.
Idasn Marpessadan doma hz. Meleagrosun harisi.

Kleopatra, 304, 305.

Tros'un Kallirhoeden doma hz.

Klotho, 296, 302.

Nyhsin (veya Zeus ile Themisin) hz. Kader tanralar olarah bili
nen MoiraIardan (Atropos, Klotho ve Lahhesis isimli hz hardeten) biri.

KIymene, 310.
Katreusun hz, Klytoneusun olu Naupliosun harisi. Palamedes ve
Oiahs isimli olanlarn anas.

KIymene, 298, 302, 309.

Minyasm hz. Phylahos'un harisi. Prohris ldhten sonra Kephalosun evlendii ihinci harisi. Baha bir rivayete gre, Lyhourgosun
olu lasosun harisi, Atalantann anas.

KIymene, 50, 298.

Oheanosun Tethysten doma hz, Iapetostan olma drt ocuun
anas. Baha bir rivayete gre, Helios ile evlenmi, Phaethonun da
anas olmutur.

KIymenos, 8, 196, 197.

Shhoineusun veya Teleusun olu. Kz Harpalyheye h olup
onunla fcur ilihisine giren Arhadia hral.

KIytaimestra, 74, 169, 170, 171, 172, 200, 210, 303, 310, 311,312.

368

STCitolojik ahslar in dek si

Tyndareosun Ledadan doma kz. Agamemnonn kars. A Aigisthos ile bir olup kocasn ldren kadn.
KOOS, 293, 294.

Ouranosun Gaiadan doma olu.

Kometes, 6.
Diomedesin arkada Sthenelosun olu. Aigialeianm, kocas Diomedesi aldatmak zere setii gen adam.

Koronis, 309.
Lapithlerin kral Phlegyasn kz. Hekim Tanr Asklepiosun anas.
ApoIIondan hmile kaldktan sonra Arkadial Elatosun olu Iskhys
ile ilikiye girmi olduu iin ApoIIonun kz kardei Artemis tarafn
dan ldrlen kadn.

Korythos, 165, 176, 177, 305.

Parisin Oinoneden doma olu.

Kottos, 14, 294.

Ouranosun olu, Yz-kollulardan biri.

Krataiis, 7.
Phorkysten olma Skyllamn anas.

Kratos (G), 295.

Titan Pallasn Styksten doma olu.

Kreios, 293, 294, 295.

Ouranosun Gaiadan doma olu.

Kreon, 152, 153, 155.

Lykaithosun olu. Khorinthos kral. lason ile Medeiay Khorinthosa
kabul eden kral.

Kreon, 90, 148, 204, 208, 307, 308.

Menoikeusun olu. Iokastenin erkek kardei. Eurydikenin kocas.
Haimonun ve Megarann babas.

369

'Kimlik (Belirleme ve in deks

Kreousa (Kreusa), 74, 75, 189, 225, 298, 314.

Erekhtheusun kz, Ksuthosun kars. Akhaios ile lonun anas.

Kreousa (Kreusa), 178, 179, 305.

Priamosun Hekabeden doma kz. Aineiasn kars.

Kreusa, 152.
Korinthos kral Kreonun kz, tasonun evlenmeye kalkt kadn.

Kretheus, 149, 298, 300, 306, 316.

Aiolosun Ainareteden doma olu. Thessaliada lolkos kral.
Tyronun kocas. Aisonun, Pheresin ve Amythaonun babas.

Krisos, 317.
Phokosun Asterodeiadan doma olu. Strophosun babas.

Kronos, 2, 14, 15,41, 45, 49, 53, 59, 64, 67, 68, 88, 293, 294, 296, 311.
Ouranosun Gaiadan doma olu. Rheiann kocas ve Zeus da da
hil olmak zere, birtakm gl tanr ve tanralarn babas. Roma
llarn Saturnus dedikleri tanr.

Ksanthios, 215.
Lykial Leukipposun ldrd babas.

Ksanthos (Skamandros), 305.

Kk Menderes nehri ve tanrs.

Ksuthos (Ksouthos), 74, 298, 305.

Hellenin Orseisten doma olu.

Kumarbi, 88.
Hurri-Hitit dininde Tanrlarn babas. Anunun olu, Hava-tanrsnn ise babas. Hurrilerin, Smer hava tanrs Enlil ile aynletirdikleri tanr.

Ktesippos, 308.
Heraklesin Deianeiradan doma olu.

Kuretes (Kouretalar), 298.

370

Mitolojik ahslar in deksi

Giritli Ana-Tanra Rheiann rahipleri.

Kyane, 197, 198, 213.
Kyanipposun hz. Sarhoken babasnn tecavzne uram olan
kz.
Kyanippos, 198.
Kyanenin babas, iledii fcur suundan dolay kz ile birlikte inti
har eden adam.
Kyanippos, 136, 137.
Pharaksn olu. Kars Leukoneyi ihmal ettii iin lmne sebep
olan ThessaliaI avc.
Kybele, 21, 40, 64, 179.
Phrygial Ana-Tanra. Attise tutkun olan, rahiplerine Korybantes
(KorybantTar) denen bir bereket tanras.
KyfelopTar, 14, 101, 102, 294.
Ouranosun Gaiadan doma tepe gzl oullar.
Kyknos, 111.
ApoIIonun, Amphinomosun kz Thyriadan doma olu.
Kyfenos, 223.
Poseidonun Skamandrodifceden doma olu. Kolonai kral, ikinci
kars Philonomenin yalanlarna kanarak, olu Tenes ile kzn bir
sanda kapatarak denize atan adam.
Kyllaros, 119.
Bir kentauros. Hylonomenin kocas.
Kynortes, 303.
Amyklasn Diomededen doma olu. Hyakinthosun aabeyi. Argalosun ocuksuz olarak lmesiyle, sparta (Sparta) tahtna oturmu
olan kral.
Kyparissos, 266.
Telephosun yakkl olu. Apollon ile Zephyrosun k olduu ve

371

cKynlik belirlem e ve in d ek s

sonradan servi aacna dntrdkleri olan.

Kyrene, 92.
Hypseusun kz. Apollonun Libyaya kard Thessalial nympha
Peneusun torunu. ApoIIondan olma Aristaiosun anas.

Kytisoros, 301.
Phiriksosun lophossadan doma olu.

Kyzikos, 119.
Aineusun Aineteden doma olu. Marmara kysndaki Kyzikos
ehrinin kral. ArgonautIar arlad bir srada, onlar tarafndan
yanllkla ldrlen adam.

Labdakos, 307, 313.

Polydorosun Nykteisten doma olu. Laiosun babas. Oidipusun
dedesi.

Ladon, 295.
Phorkysin Ketodan doma olu.

Laertes, 302.
Arkisiosun olu. Odysseusun babas. nl hrsz Autolykosun kz
Antikleiann kocas.
LaOS, 199, 200, 201, 202, 204, 205, 307, 313.
Labdakosun olu, lokastenin kocas. Oidipusun babas. Thebai
kral.

Lakedaimon, 296, 303.

Zeusun, Atlasn kz Taugeteden (Taygeteden) doma olu.

Laodamas, 313.
Thebai kral Eteoklesin olu. Kreondan sonra Thebaiye kral olan
kimse.

Laodameia, 296, 301.

Bellerophontesin Philonoeden doma kz. Sarpedonun anas.

372

Mitolojik ahslar ndeksi

Laodameia, 105, 237, 244, 246, 248, 249, 250, 251, 302, 306.
Peliasn olu Akastosun kz. Protesilaosun kars.
Laodike, 309.
Kbrs kral Kinyrasn kz. Arkasn olu Elatosun kars.
Laodike, 305.
Priamosun Hekabeden doma gzel kz.
Laom edon, 172, 223, 304, 305.
tlosun Eurydikeden doma olu. Priamosun, Hesionenin ve daha
birok ocuun babas. Strymonun kocas.
Larissa, 198.
Thessalia kral Piassosun kz. Kendisine tecavz eden babasn a
rap fsnda boan kz.
Leandros, 4, 31, 90, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 128,
131.

Sevdii kz Heronun uruna lm gze alan Abydoslu delikanl.

Leanira, 303, 309.
Amyklasn Diomededen doma kz. Arkasn kars.
Learkhos, 207, 301, 313.
Athamasm Inodan doma olu. Babas tarafndan ldrlen oul.
Leda, 5, 74, 164, 296, 299, 302, 303, 312.
Thestiosun Eurythemisteden doma kz. sparta kral Tyndareosun kars. Zeusun sevgilisi. Helenann, Klytaimestrann, Timandrann ve DioskurIar denen Kastor ile Polydeukesin anas.
Lethe, 246.
Erisin kz. Yeralt Dnyasnda, suyundan ienlerin gemi anlarn
unutmalarna sebep olan rmak.
Leto, 62, 94, 101, 113, 294, 296.
Titan Koiosun Phoibeden doma kz. Ouranos ile Gaianm torunu.

373

Kimlik <gelirleroe ve in d ek s

Zeustan olma Apollon ile Artemisin anas.

Leukippos, 215.
Ksanthiosun olu. Annesinin yardmyla biz bardei ile ab hayal
yaayan Lybial delibanl.

Leubippos, 302, 303.

Oibalosun veya Perieresin Gorophoneden doma olu.

Leukon, 269, 301.

Athamasn Themistodan doma olu.

Leubone, 136, 148, 149.

Thessalial bir asilin gzel bz. Kyanipposun bars.

Libya, 242, 307, 313, 315.

Zeus ile lonun olu Epaphosun Memphisden doma bz. Libya lbesine adn vermi olan nympha. Poseidondan olma Agenor ile
Belosun anas.

Likhas, 140, 141, 142.

Herables'in arbadalarndan biri. Herablesin, lm aclar ierisinde
iben, ayandan tutup bayalbtan aaya att adam.

Liriope, 36, 253.

Kephisosun hamile brabt nympha. Narbissosun anas.

Lybaon, 233, 309.

Tanrlara saygs olmayan ob ocublu bir Arbadia bral. Zeusun
burda dntrd, evini yabp oullarn ldrd bral. Kallistonun babas.

Lynbeus, 307, 315.

Aigyptosun olu. Danaosun bz Hypermestrann bocas. Abasn
babas.

Lynbeus, 302.
Aphareusun Arenadan doma olu.

374

g^itolojik gahslar in deksi

Lykos, 303.
Hyrieusun Nympha Kloniadan doma olu. Nykteusun erkek kardei.

Lykos, 314.
Pandion (2)nin Pyliadan doma khin olu.

Lykos, 298, 303.

Poseidonun veya Prometheusun Atlasn kz Kelainodan doma
olu.

Lykourgos, 309.
Aleosun Neairadan doma olu. Arkasn soyundan gelen ve uzun
bir mr srm olan Arkadia kral.

Lykourgos, 306.
Pheresin Periklymeneden doma olu. Admetosun erkek kardei.

Lysidike, 308, 311.

Pelopsun Hippodameiadan doma kz. Perseusun olu Mestorun
kars.

Lysimakhe, 316.
Abasm veya Polybosun kz, Talaosun kars. Eriphyle ile Adrastosun anas.

Lysippe, 212.
Berososun Amazon olan kars. Tanaisin anas.

Lysippe, 314.
Kephalosun Prokris ldkten sonra evlendii kadn. Kephalostan
olma drt ocuun anas.

Lysippe, 315.
Proitosun Stheneboiadan doma kz. Herann delirttii kz karde
lerden (Proitides) biri. phinoe ve phianassa ile birlikte bu kz
karde, bir rivayete gre, Heradan daha gzel olduklarn iddia et
tikleri iin delirtilmilerdir.

375

cj(imlik (gelirleme ve in deks

Magnes, 298.
Aiolosun Ainareteden doma olu.

Magnes,
Zeusun Thyiadan doma olu.

Maia, 296, 303.

Atlasn Pleioneden doma ve Pleiad denen kzlarndan biri. Hermesin anas. Kallistonun Zeustan peydahlad olu Arkasn stninesi.

Maindros, 213, 310.

Byk Menderes nehrinin tanrs. Kyanenin babas.

Makareus, 214, 298, 299.

Aiolosun Ainareteden doma olu. Kz kardei Kanake ile cinsel
ilikiye girmi olduunun renilmesi zerine intihar etmi olan
oul.

Makaria, 308.
Heraklesin Deianeiradan doma kz.

Makris, 158.
Aristeusun Euboiadan doma kz. Hermesin, bebek Dionysosu
bakmas ve saklamas iin emanet ettii kadn.

Marduk, 58.
Eann olu, Sarpanitumun kocas. Akkad yaratma mitolojisi Enuma Elish'te barol oynayan gl tanr.

Marpessa, 78, 295, 298.

Euenosun kz, Idasn kars, tdas, Apollona tercih etmi olan ka
dn.

Marsyas, 5, 91.
Phygial satyros. Athenann icad ettii ve alarken yznn eklini
bozduu iin frlatp att ifte flt kullanarak Apollon ile yarma
ya kalkan ve bu yzden derisi yzlerek ldrlen mzisyen.

376

Mitolojik ahslar in deksi

Meda, 308.
Herakles'in ldrd kral Phylasn kz. Heraklese ocuk dour
mu kadnlardan biri.

Medeia, 34, 37, 66, 102, 135, 136, 149, 151, 152, 153, 154, 155, 156,
157, 158, 159, 218, 225, 294, 300, 306.

Aietesin, Okeanos kzlarndan Nympha Idyiadan doma kz, lasonun kars.

Megapenthes, 315.
Proitosun Stheneboiadan doma olu.

Megara, 148, 307, 308.

Kreonun Eurydikeden doma kz. Heraklesin kars. Heraklesin,
Herann delirtmesiyle, Megara da dahil olmak zere ldrd
ocuunun anas.

Mefeisteus, 316.
Talaosun Lysimakheden doma olu.

Melanion, 4, 309.
Amphidamasn olu. Atalantay, Aphroditenin yardmyla yenen
ve onunla evlenmeye hak kazanan delikanl. Kar-koca olduktan
sonra, bir av srasnda saygszca hareket edip Zeusun veya Kybelenin tapnana girip sevitikleri iin, Kybelenin arabasn eken
arslanlara dntrlmlerdir. Bir baka rivayete gre ise, Aphroditeye teekkr etmekte kusur ilemi olduklar iin bu cezaya
arptrlmlardr.

Melanippe, 298.
Aiolosun Ainareteden doma kz.

Melanippos, 306.
Peliastan olma Akastosun olu. Laodameiann erkek kardei.

Melaspous, 300.
Amythaonun Idomeneden doma khin olu.

377

Kimlik (gelirleme ve in deks

Melas, 301.
Phrifcsosun lophossadan doma olu.

Meleagros, 66, 138, 150, 299, 302.

Oineus'un (Aresin veya Dionysosun) Althaiadan doma olu. Heraklesin arkadalarndan ve Kalydon Avnn kahramanlarndan bi
ri. Deianeirann erkek kardei.

Meles, 37, 255.

Timagoras tarafndan sevilen Atinal delikanl.

Melia, 315.
Ofceanosun Argia'dan doma kz, lnakhosun kars ve vey kz
kardei.

Meliae, 15, 294.

Ouranosun topraa damlayan kanndan domu dibudak aac
nymphalar (Meliadlar).

Melikertes, 66, 207, 301, 313.

Athamasn nodan doma olu. nonun bir kazan kaynar suda
boduu olu.

Memnon, 304.
Tithonosun afak Tanra Eostan doma olu.

Memphis, 307.
Nil Tanrs Nilosun kz. Epaphosun kars. Libyann anas.

Menalippos, 306.
Akastosun olu. Pelias ile Anaksibiann torunu. Laodameiann er
kek kardei.

Menelaos, 12, 166, 167, 172, 174, 175, 247, 310, 311, 312.
Atreusun (veya Pleisthenesin) Aeropeden doma olu. Agamemnonun erkek kardei. Helenann kocas.

Menoifeeus (1), 307.

Oidipusun anas ve kars lokaste ile Kreonun babas.

378

Mitolojik ahslar ndeksi

Menoikeus ( 2), 307.

Kreonun Eurydikeden doma olu. Haimonun erkek kardei.

Menoitios, 299.
Aktrn Asoposun kz Aiginadan doma olu. Patroklosun baba
s. Aigina, Zeusa Aiakos'u dourduktan sonra Aktr ile evlenmi ve
Menoitiosu dourmutur.

Menoitios, 298.
lapetosun olu. Atlas'n, Prometheusun ve Epimetheusun erkek
kardei.

Merope, 301, 304.

Atlasn Pleioneden doma, Pleiad denen kzlarndan biri. Sisyphosun kars, Glaukosun anas.

Merops, 65, 159, 160, 303, 305.

nl khin. Pandareosun ve Priamosun ilk kars Arisbenin baba
s. Troya Sava srasnda, Diomedesin elinden iki olununu da kay
betmi olan adam.

Mestra, 299.
Erysibhthonun kz. Poseidonun ekil deitirme gc verdii ka
dn.

Metaduisa, 314.
Kefcrops (2)nin kars. Pandion (2)nin anas.

Metaneira, 66.
Eleusisli Keleosun kars. Demophon'un anas.

Metharme, 242.
Pygmalion'un Galateiadan doma kz. Paphos'un kz kardei.

Metis, 294, 296.

Okeanosun Tethysten doma kz. Zeusun ilk ei. Douraca o
cuun kendisini tahttan indirecei korkusuyla, Athenaya hmile
iken Zeusun yuttuu badn.

379

Kimlik (gelirleme ve in d ek s

Metope, 317.
Bir nympha. Ladon Irmann kz. Asoposun kars. Antiope ile Aiginann anas.

Midas, 5.
Gordiosun tanra Kybeleden (veya khin kadn Telmessostan)
doma olu. Tanr ApoIIon tarafndan cezalandrlp kulaklar eek
kulaklarna dntrlm olan Phrygia kral.

Miletos, 213, 263, 310.

Miletos ehrinin kurucusu. ApoIIonun Akakallisten doma olu.
Minosun, Sarpedon ile Rhadamanthysin k olduu delikanl.
klar arasndan Sarpedon'u tercih ettii iin Minos tarafndan Gi
ritten kovulmu olan yakkl.

Minos, 82, 185, 217, 218, 225, 226, 227, 262, 263, 264, 296, 310.
Zeusun Europadan doma olu. Girit kral. Pasiphaenin kocas.
Ariadne ile Phaidrann babas.

Minotauros, 263, 310.

Pasiphaenin bir boadan edindii boa bal, insan vcutlu olu.

Minyas, 298.
Aiolosun Ainareteden doma olu. Klymenenin babas.

Minyas, 62.
Poseidonun olu veya torunu. Hyperphassann kz Euryanassann
kocas. Euryanassadan doma ve Minyadlar denen kzlarn (Arsippenin, Alkathoenin ve Dionysosa ibadette kusur ettii iin delir
tilmi ve olu tarafndan ldrldkten sonra yarasaya dntrl
m olan Leukippenin) babas. Bir rivayete gre, Zeustan olma Tityosun anas olan Elarann da babas.

Mnemosyne, 27, 294, 296.

Ouranosun Gaiadan doma kz. Musalarn anas.

Mnesimakhe, 108.
Deksemenosun kz. Heraklesin Kentauros Eurytionun elinden

380

S^itolojik ahslar in dek si

kurtard ve beraber olduu kadn.

Moirai (Moiralar), 19, 20, 90, 103, 289, 296.

Nvksin veya Zeusun Themisten doma kzlar. kz karde (Atropos, Klotho ve Lakhesis) olarak bilinen Kader tanralar. Horalarn
kz kardeleri. Romallarn Parcae veya Fata" dedikleri tanralar.

Momos, 162.
Hesiodosa gre, Nyksin kz. HesperidIerin kz kardei. Baka bir ri
vayete gre ise olu. Alay, hiciv ve tenkit etmeyi simgeleyen tanr
a veya tanr.

Mousai (Musalar), 6, 19, 27, 91, 121, 161, 296.

Zeusun Mnemosyneden doma dokuz kz. Gzel sanatlarn, mzi
in, edebiyatn, tarih, felsefe ve astronomi gibi zihn faaliyetlerin
tanralar.

Mutto, 179.
Tyros kral. Didonun (Elissann) babas.

Mylitta, 32.
Babilde bir reme ve ocuk dourtma tanras.

Myrina, 306.
Kretheusun Tyrodan olma kz, lasonun olu Thoasn kars.

Myrmidon, 299.
Zeusun Eurymedusadan doma olu. Bir Thessalia halk olan
Myrmidonarn ve AkhiIIeusun ceddi. Aiolosun kz Peisidikenin
ocuklarnn babas.

Myrrha, 7, 21, 34, 69, 191, 192, 193, 194, 195, 196, 197, 218, 227.
Kbrs kral Kinyrasn babasndan hmile kalan kz. Adonisin anas.

Myrtilos, 171.
Hermesin Phaethusadan doma olu. Oinomaosun yar arabas
nn tekerleinin pimini karp, kraln lmne, Pelopsun yar ka
zanmasna sebep olan arabac.

381

Kimlik (gelirleme ve in deks

NaiadIar, 93, 96, 229, 230, 257.

Pnar ve rmak nymphalar veya perileri.

Nammu, 85.
Smerlerin deniz tanras. Tanrlarn anas.
NarkSSOS, 36, 37, 38, 237, 252, 253, 254, 255, 256, 257, 258, 259,
260, 261.

Kephisosun, Liriopeden doma olu. Ekhonun k olduu, kendi

kendine k, kendi kendini zleyen delikanl.

Neaira, 309.
Elatosun torunu, Pereusun kz. Aleosun kars. Lykourgosun, Kepheusun ve Augenin anas.

Neleus, 150, 300, 306, 311.

Poseidon'un Tyrodan doma olu. Peliasn ikiz kardei. Khlorisin
kocas. Aisonun vey kardei.

Nemeia Arslan, 143, 295.

Orthosun Khimairadan doma olu.

Nemesis, 70, 171, 255, 256, 289, 296, 312.

Nyksin kz, intikam tanras. Bir rivayete gre, Zeustan olma ve
Troya Savana sebep olan gzel Helenann anas.

Neophron, 210, 211.

Anteusun Boulisten doma olu Aigypiosu aldatan, Aigypiosun
kendi annesiyle yatmasna sebep olan delikanl. Aigypiosun metre
si Timandranm olu.

Neoptolemos (Pyrrhos), 317.

AkhiIIeusus Deidameiadan doma olu.

Nephele, 311.
Athamasn ilk kars. Bir nympha.

Nereidler (Nereus Kzlar), 18, 63, 295.

Nereusun, Okeanos kzlarndan biri olan Doristen doma elli kz.

382

9Jitolojik ahslar in deksi

Deniz nymphalar.

Nereus, 18, 49, 161, 289, 295.

Pontosun Gaiadan doma olu. Dorisin kocas. Thetisin babas.

Nessos, 108, 140, 141, 142, 144, 147.

Heraklesin kars Deianeiray karmaya teebbs eden at-adam
(kentauros).

Nestor, 300, 306, 3 l i .

Neleusun Khloristen doma en kk olu. Troya Sava srasnda
AkhaIara danmanlk yapm, Apollonun balamasyla ok uzun
bir mr srm olan adam. Homerosa gre, KIymenosun kz
Eurydikenin; Apollodorosa gre ise, Kretheusun kz Anaksibiann
kocas.

Nike (Zafer), 229, 295.

Titan Pallas'm Styfcsten doma kz. Zafer tanras olarak ahslatrlmtr. Tanrlarla Titanlar arasndaki savata, OIymposlu tanrlar
dan yana hareket etmi, sonraki hayatnda byk sayg grmtr.
Nikenin dier kz ve erkek kardeleri de G, Kudret ve Gayreti
(Kratos, Bia ve Zelos) simgeleyen tanrlardr ve Zeustan yana hare
ket etmilerdir.

Nifcippe, 308, 311.

Pelopsun Hippodameiadan doma kz. Perseusun olu Sthenelosun kars.

Nikostratos, 312.
Menelaosun Helenadan doma olu.

Ninmah, 85.
Sumerlerde, Toprak-Ana. Byk Hanmefendi adyla anlan AnaTanra.

Niobe, 46, 296.

Phoroneusun Nympha Teledikeden doma kz. Zeus ile birleen
ilk lml kadn. Argos ile Pelasgosun anas.

383

cJQmlik belirlem e ve in d ek s

Niobe,

5, 8, 64, 197, 198, 199, 234, 303, 311, 317.

Tantalosun Pleiadlardan (Atlasn kzlarndan) birisi olan Dioneden

veya Irmak Tanr Poktolosun kz Euryanassadan dogma kz. Pelopsun kz kardei. Amphionun kars. Yedi olu ve yedi kz bulun
duu ve Ledaya dil uzatt iin ApoIIon ve Artemis tarafndan o
cuklar ldrlen kadn.

Nisos,

267.

Hyrtakosun olu. Aineias'n arkada grubuna katlan Euryalosun

yakn arkada.
NSOS, 111, 314.

Pandion (2)nin Pyliadan doma olu. Megara kral. Skyllann ba

bas.

Notos (Gney Rzgr),

73, 295.

Astraiosun Eostan doma olu.

Nyks (Gece),

14, 42, 293.

Khaosun kz. Bir ok tanrsal gcn anas.

Nykteis,

307.

Thebai kral Nykteusun kz. Kadmosn olu Polydorosun kars.

Labdakosun anas.

Nykteus,

303, 307.

Hyrieusun Nympha Kloniadan doma olu. Nykteisin ve Antiopenin babas.

Nyktimene,

196, 197.

Lesbos kral Epopeusun kz. Babas ile fcur ilikisine girdikten

sonra, baykua dntrlm olan kz.

Nyfetimos,
Lykaonun, Zeusun yldrmlarndan kurtulan yegne olu.

Nymphai (NymphaIar),

14, 15, 36, 46, 74, 92, 119, 147, 165, 181,

199, 200, 212, 214, 229, 242, 245, 253, 254, 259, 298.

384

5Witolojik gahslar in deksi

Krlarda, ormanlarda ve sularda yaayan dii tanrsal varlklar. Ge

nellikle Zeusun kzlar olarak kabul edilirler. lmsz veya ok
uzun mrldrler. Sonraki folklor geleneinde gzel peri kzlar
olarak kabul edilen mahlklar olmulardr. Aa veya orman
nymphalarna dryad, belirli aalarn ierisinde yaayp onlarla bir
likte lenlere hamadryad, Ouranosun kzlar olarak kabul edilen
dibudak aac nymphalarna meliae, da nymphalarna oread, prtar ve rmak nymphalarna naiad, deniz nymphalarna ise nereid
denmitir. Naiadlar, zellikle belli bir pnar veya rmak tanrsnn
kzlar olarak kabul edilmilerdir. AIseid\er ise, kutsal ormanlarda
yaayan nymphalardr.

Odyssseus, 52, 61, 78, 145, 158, 225, 302.

Leartesin Antikleiadan doma olu. Penelopenin kocas. Troya Savann nl kahramanlarndan biri.

Oiagros, 91.
Pierosun olu. Orpheusa yaktrlan babalarn banda gelen bir
Trakya kral.

Oibalos, 302, 303.

Knortesin olu. kariosun ve Tyndareosun babas.

Oidipus, 8, 15, 90, 118, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 208,
209, 210, 211, 212, 224, 307, 313.

Laiosun lokasteden doma olu. Babasn ldrp, anas ile evle

nen oul. Anasndan edindii Polyneikes ve Eteokles isimli olan
larla, Antigone ve smene adl kzlarn babas.

Oineus, 138, 142, 143, 299, 312 ,316.

Porthaonun olu. Kalydon kral. Althaia ile Periboianm kocas. Meleagros ile Deianeirann ve Periboiadan doma Tydeusun babas.

Oinomaos, 171, 304, 311.

Aresin olu. Eliste, Pisa ehrinin kral. Pelopsun kars Hippodameiann babas. Kzn evlendirmemek iin on iki talibini ldrp kafa

385

Kimlik <Belirleme ve in d ek s

larm saraynn kapsna ivilemi olan kral.

Oinone, 41, 46, 63, 120, 135, 145, 159, 164, 165, 167, 168, 176, 177,
178, 305.

Kebren rmak tanrsnn kz. Priamosun olu Parisin (Aleksandrosun) Troyaya dnmeden nceki kars. Bir Ida da nymphas.

Okeanides (Okeanos Kzlar), 11,22, 225, 293, 294, 297, 317.

Okeanosun Tethysten domu bin kz. Irmak tanrlarnn kz
kardeleri. Styks, Doris, Amphitrite gibi nl kzlarn aralarnda bu
lunduu deniz nymphalar.

Okeanos, 11, 14, 139, 293, 294, 297, 317.

Ouranosun Gaiadan doma olu. Kz kardei Tethysm kocas. Ir
maklarn ve Okeanos Kzlarnn babas.

Okypete, 295.
Pontosun, Gaiadan doma olu Thaumasn Elektradan doma k
z. Irisin, Aellonun kz kardei.

OIymposlu on iki tanr, 12, 16, 47, 52, 68, 73, 124, 161.
OIympos da, Kuzey-dou Yunanistanda, nc nesil tanrlarn
mekn olarak kabul edilen yksek bir dadr. Bazen Bursadaki Ulu
da ile Troya yaknlarndaki Ida da (Kaz da) da bu adla anlm
tr. Yunanistandaki OIympos danda Zeus ile birlikte oturan,
onunla birinci derece akrabal bulunan tanr ve taralara, bu se
beple OIymposlu denilmitir. Bunlar, Zeusun kz kardeleri Hestia, Demeter ve kars Hera, erkek kardei Poseidon ile Zeusun kz
lar Athena, Aphrodite, Artemis ve oullar Ares, Hermes, Hephaistos ile ApoIIondur.

Omphale, 108, 308.

lardanosun veya lardanesin kz. Heraklesi esir olarak satn alm
olan Lydia kraliesi. Heraklesten iki ocuk sahibi olan kadn.

Onites, 308.
Heraklesin Deianeiradan doma olu.

386

Jlitolojk ahslar in dek si

Oreadlar, 259.
Da nymphalar veya perileri.

Oreithuia, 114, 189, 225, 314.

Erekhtheusun kz. Boreasn kard kadn. Boreastan olma Kalaisin, Zetesin ve Kleopatrann anas.

Orestes, 200, 210, 310, 311, 312.

Agamemnonn Klytaimestradan doma olu. Babasnn cn al
mak iin anas ile anasnn sevgilisi Aigisthosu ldren delikanl.

Orion, 7, 126.
Poseidonun, Minosun kz Euryaleden doma olu. Dev yapl bir
avc. Denizde yrd zaman bile ba ve omuzlar suyun stnde
kalacak kadar uzun boylu bir yaratk. Artemis tarafndan ldrl
mtr. Orionun ilk kars Side de, gzellikte Hera ile rekabet etme
ye kalkt iin, Heranm veya Zeusun hmna urayp Yeraltna
gnderilmitir.

Orkhomenos, 311.
Thyestesin olu. Atreusun ldrp babalarna yemek olarak sun
duu ocuklardan biri.

Orkhemenos, 62.
Minyasn olu. Bir rivayete gre, Tityosun anas Elarann babas
veya erkek kardei.

Orpheus, 42, 46, 61, 89, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101,
106, 109, 110, 150, 246, 248.

Oiagrosun (veya Aresin, ApoIIonun veya Marsyasm) olu, Eurydikenin kocas. nl air, mzisyen ve din adam.

Orseis, 298.
Bir nympha. Hellenin kars.

Orthos (Orthros), 295.

Typhoeus ile Ekhidnann Herakles tarafndan ldrlen olu. Kerberosun erkek kardei. Kendi annesi Ekhidnadan doma Thebai

387

Kimlik (gelirleme ve in d ek s

Sphinksinin babas.

Osiris, 99.
Msrda, Yeralt Dnyasnn, ller kltnn tanrs. Yeryz tanr
s Geb'in Nuttan doma olu. Horusun anas sisin erkek kardei ve
kocas.

Otos, 81, 299.

Poseidonun Iphimediadan doma dev yapl olu.

Ourania, 27,
Zeusun kz. Musa (Mousa)lardan biri. Gk ilminin gelimesini sa
lamakla grevli tanra.

Ouranos, 14, 15, 20, 27, 59, 88, 293, 294, 296, 297, 317.
Gaiann herhangi birisiyle birlemeden dourduu olu. Gaia ile
birleerek Titan neslinin yaratc olan Gk Tanr.

Paktolos, 64.
Kk Asyada bir rmak tanrs. Zeusun Leukotheadan doma o
lu. Euryanassamn babas.

Palladion, 178.
Tanra Pallas Athenay temsil ettiine ve sihirli birtakm zellikleri
bulunduuna inanlan heykel.

Pallas, 98, 125, 295.

Kreiosun, Pontosun Gaiadan olma kz Eurybiadan doma dolu.
Styksten doma Zelosun (Gayretin), Nikenin (Zaferin), Kratosun
(G un) ve Biann (Kudretin) babas.

Pallas, 314.
Pandion (2)nin Pyliadan doma olu.

Pallas, 98, 125.

Tanra Athenann bir unvan.

Pan, 265.

388

5Mitolojik ahslar jndeks

Hermesin Dryopeden veya Penelopeden doma olu. Srlerin ve

obanlarn tanrs olarak kabul edilen bu boynuzlu ve kei ayakl ta
biat tanrsna baka babalar da yaktrlmtr. Romallarn Faunus
dedikleri tanr.

Pandareos, 65, 114, 233, 234, 303, 317.

Meropsun olu. Miletos kral. Hermothaenin kocas. Zeus, yapt
hrszlk dolaysyla Pandareosu ldrnce, kzlarna Athena, Artemis ve Aphrodite sahip kmtr. Byk kz Aedonu, Zethos ile evlendirmilerdir.

Pandion (1), 21, 217, 225, 229, 230, 232, 233, 314.
Erikhthoniosun Praksitheadan doma olu. Atina kral. Philomelann, Prokhenin, Erikhtheusun ve Boutesin babas.

Pandion (2), 314.

Kekrops (2)nin Metiadusadan doma olu. Aigeusun ve Nisosun
babas. Theseusun dedesi.

Pandora, 314.
Erekhtheusun kz. Hyakinthos denen tepede, kz kardei Protogenia ile birlikte kurban edilmi olduu iin Hykinthides denen kzlar
dan biri.

Pandora, 18, 22, 50, 51, 53, 74, 76, 77, 78, 86, 87, 298.
Tanrlarn yaratt ilk lml kadn. Epimetheusun kars,
Pyrrhann anas. Ktlk saan kutusuyla nl kadn.

Pandrosos, 314.
Kekrops ( l ) in Aglauros ( l ) den doma kz. Athenann buyruuna
uyup sepet iindeki Erikhthoniosa bakmaya kalkmad iin, Akropoliste sayg grm ve Athenamn hediye ettii zeytin aac onun
blgesine dikilmitir. Hermesten olma Keryksn anas.

Panopeus, 317.
Phokosun Asterodeiadan doma olu. Epeiosun babas.

Paphos, 6, 25, 242, 296, 307, 313, 315.

389

Kimlik jgelirleroe ve in d ek s

Pygmalionun Galateiadan doma olu. Kbrs feral. Bafea bir riva

yete gre, Kephalosun Eostan doma olu, Kinyrasn babas. Kb
rsta Paphos ehrini feurmu ve Aphrodite iin nl bir tapnafe yap
trm olan ferah

Paris, 12, 18, 36, 108, 110, 145, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166,
167, 168, 169, 171, 174, 175, 176, 177, 178, 247, 305.

Priamosun Hefeabeden doma olu. Helenay fearp Troyaya ge

tiren, dier bir ad Alefesandros olan TroyaI prens.

Parthenopaios, 316.
Talaosun Lysimafeheden doma olu.

Parthenope, 308.
Stymphalosun fez. Herafelesten hmile fealp ona Eueres isimli o
lunu dourmu olan feadn.

Pasiphae, 34, 151, 217, 221, 225, 227, 262, 263, 264, 294, 310.
Heliosun fez, Minosun fears. Ariadne ile Phaidranm anas. Minotauros denen canavar douran feadn.

Pathos (Ac ekme), 9, 18, 235.

Aphroditenin yanndan ayrlmayan tanrsal glerden birisi.

Patroklos, 74, 109, 159, 267, 299.

Menoitios'un olu, Afehilleusun yafen arfeada. Troya Sava sra
snda Hefetorun elinden lm tatm olan feahraman.

Peirithoos,
Ifesionun Diadan doma olu.

Peisidike, 298, 299.

Aiolosun Ainareteden doma fez.

Peisidike, 300.
Nestorun, KIymenosun fez Eurydifeeden doma fez.

Peisistratos, 300.
Nestorun, Klymenosun fez Eurydifeeden doma olu.

390

Mitolojik ahslar in d ek si

Peitho, 9, 18, 22, 50, 164, 165.

Aphroditenin alayna batlan ve ibna etmeyi simgeleyen tanrsal
g. Bazen Atenin (Hatann) bz olarab, bazen de Tybhenin
(ansm) veya Eunomiann (Dzenin) Prometheustan olma bz
olarab babul edilmitir. Sappho'ya gre o, Aphroditenin bzdr.

Peitho, 293.
Obeanosun Tethysten doma bz. Ilb Argos ile evlendii babul edi
len badn.

Peleus, 49, 102, 150, 159, 161, 224, 225, 317.

Aiabosun Endeisten doma olu. Telamonun erbeb bardei. Thetisin bocas ve Abhilleusun babas.

Pelias, 66. 102, 119, 150, 151, 152, 153, 226, 300, 306.
Poseidonun Tyrodan doma olu. Neleusun ibiz bardei. Aisonun
vey bardei.

Pelopia, 306.
Peliasm Anabsibia'dan doma bz.

Pelopia, 200, 310, 311.

Thyestesin bz ve bars. Aigisthosun anas.

Pelops, 64, 65, 164, 170, 170, 171, 199, 200, 233, 310, 311.
Tantalosun, Atlasn bz Dioneden doma olu. Babasnn dorayp
yemeb diye tanrlarn nne boyduu oul. Poseidonun gnl ver
dii olan. Hippodameianm bocas. Thyestes ile Atreusun babas.

Penelope, 78, 302, 303.

bariosun Naiad Periboiadan doma bz. Odysseusun bars.

Peneios, 92.
Thessalial bir rmab tanrs. Naiad Kreusann bocas. Bir rivayete
gre, Daphnenin babas. Apollonun Libyaya bard Kyrenenin
byb babas.

Penteus, 5.

391

Jimlik (gelirleme ve in d ek s

Spartoilerden biri olan Ekhionun Agaue (Agave)den doma olu.

Thebai kral. Dionysos ile alay edip onu kk grd iin annesi
Agaue tarafndan paralanarak ldrlen kral.

Pereus, 309.
Arkasn olu Eletosun Laodikeden doma olu.

Pergamos, 317.
Neoptolemosun Andromakheden doma kk olu. Mysiada
Pergamon (Bergama) ehrini kuran kahraman.

Periboia, 302.
Bir naiad. Ikariosun kars. Penolope ile phthimenin anas.

Periboia, 312, 316.

Hipponoosun kz. Oineusun ikinci kars. Tydeusun anas.

Periboia, 201.
Korinthos kral Polybosun kars. Oidipusun anal.

Perieres, 298.
Aiolosun Ainareteden doma olu.

Perieres, 302, 303.

Kynortesin olu. Ikarios ile Tyndareosun babas.

Periklymene, 306.
Minyasn kz. Pheresin kars. Pheres'ten olma Admetosun ve
Lykourgosun anas.

Periklymenos, 300.
Neleusun Khloris'ten doma olu.

Perimede, 298, 299.

Aiolosun Ainareteden doma kz.

Perimele, 94.
Amythaonun kz, Iksionun anas.

Pero, 300, 311, 316.

392

Sfitolojik ahslar in deksi

Neleusun Khloristen doma kz. Biasn sonradan terkedecei kar

s. Talaosun anas.

Perseis, 225, 262, 294, 301.

Okeanosun Tethysten doma kz. Heliosun kars. Kirkenin, Aietesin, Pasiphaenin ve Persesin anas.

Persephone, 8, 21, 34, 64, 94, 106, 108, 196, 246, 293, 296.
Zeusun Demeterden doma kz. Hadesin kars. ller Diyarnn
kraliesi. Kore (Gen Kz) adyla da anlan bir bereket tanras.
Romallarn "Proserpina" dedikleri tanra.

Perses, 294.
Heliosun Perseis'ten doma olu. Aietesin erkek kardei.

Perses, 294, 295.

Kreiosun. Pontos'un Gaiadan doma kz Eurybiadan doma olu.
Asterieden doma Hekatenin babas.

Perses, 308.
Perseusun Andromedadan doma olu.

Perseus, 59, 159, 296, 303, 307, 308, 315.

Zeusun Danaeden doma olu. Andromedann kocas. Athenann
yardmyla GorgoIardan Medusann ban kesen kahraman.

Phaethon, 240.
Heliosun, Okeanos kzlarndan Klymeneden doma olu.

Phaethon, 3. 21. 22, 297, 314.

Kephalosun afak Tanra Eostan doma olu. Aphroditenin sevip
kard ve tapnaklarna gece bekisi yapt olan.

Phaethousa, 294.
Heliosun Neairadan doma kz.

Phaidra, 34, 69, 155, 185, 210, 216, 217, 218, 219, 220, 221, 222, 223,
224, 227, 235, 264, 310,314.

Minosun Pasiphaeden doma kz, Theseusun kars. vey olu

393

'Kimlik belirlem e ve in d ek s

Hippolytosa kar duyduu karlksz aktan dolay intihar etmi

olan kadn.
Pharaks, 116.
Thessalial Kyanipposun babas.
Pheres, 300.
lasonun Medeiadan doma olu.
Pheres, 106, 107, 300, 306.
Kretheusun Tyrodan doma olu. Admetosun babas.
Philammon, 302.
Philonisin Apollondan olma mzisyen olu.
Philemon, 89.
Zeus ile Hermesin, Phyrgiada evini ziyaret ettikleri gnl zengin fa
kir insan. Baukisin kocas.
Philodike, 302.
nakhosun kz. Leukipposun kars. Arsinoe, Phoibe ve Hillaira
isimli kzlarn anas.
Philoktetes, 144, 145, 167.
Poiasn olu. Heraklesin lmeden nce yay ile oklarn verdii
kahraman. Paris'i ldren Akhal.
Philonis, 302.
Deionun Diomededen doma kz. ApoIIon ve Hermes ile iliki ku
rup birok ocuk dourmutur.
Philonoe, 301.
lobatesin kz, Bellerophontesin kars.
Philonom e, 69, 227.
Kyknosun ikinci kars. Tenesten karlk grmedii iin ona iftira
atan vey anne.
Philomela, 66, 74, 136, 225, 228, 229, 230, 231, 232, 233, 235, 314.

394

^Mitolojik ga b sla r in d ek si

Pandion ( l ) in kz. Proknenin kz kardei. Tereusun tecavz edip

dilini kestii baldz.

Phineus, 314.
Bir Trakya kral. Boreasn kz Kleopatrann kocas.

Phineus, 307, 315.

Phoiniksin Kassiepeia'dan (veya Agenorun Telephassadan) doma
olu.

Phobos, 12. 297.

Aphroditenin Sava Tanr Aresten doma olu. Kardei Deimos ile
birlikte babalarnn yanndan ayrlmayan, sava srasnda korku
(phobos) yaratan olu.

Phoibe, 312.
Ledann Tyndareostan olma kz.

Phoibe, 302, 303.

Leukipposun Philodikeden doma kz.

Phoibe, 293, 294.

Ouranosun Gaiadan doma kz.

Phoibos, 75, 204, 217.

Apollonun "parlak mnsna gelen ve bazen Apollon yerine kulla
nlan unvan.

Phoiniks, 3 0 7 ,3 1 0 ,3 1 5 .
Agenorun Telephassadan doma olu.

Phokos, 317.
Aiakosun bir nereid olan Psamantheden doma olu. Psamanthe,
Aiakos ile fok ekline girerek sevitii iin, olu bu ad almtr.

Phorbas, 114.
Delphoi yolunda yol kesen, danmada bulunmak zere gelenlere
ikence yapan ve ldren bir Phlegial. Apollonun bir ocuk veya
yolcu klna brnerek ldrd ekya.

395

Kimlik (gelirleme ve in d ek s

Phorkys, 7, 293, 295.

Pontosun Gaiadan doma olu. Nereusun, Thaumasn, Eurybiann ve Ketonun erkek kardei. Bir rivayete gre, Krataiisten
doma Skyllann babas.

Phoroneus, 46.
Irmak Tanr Inakhosun, Okeanos kzlarndan Meliadan doma o
lu. Nympha Teledikenin kocas, Argos ile Pelasgos'un anas Niobenin babas.

Phosphoros, 18, 22, 110.

Neosphorosun dier bir ad. Latinlerin Lucifer dedikleri sabah yld
z.

Phriksos, 301.
Athamasn Nepheleden doma olu. Hellenin erkek kardei.

Phrontis, 301.
Phriksosun lophossadan doma olu.

Phylakos, 302.
Deionun Diomededen doma olu.

Phylas, 308.
Heraklesin sava yaparak ldrd krallardan biri. Esir ald ve
sahip olduu Astyokhenin babas.

Phylas, 308.
Heraklesin ldrd krallardan biri. Medann babas.

Phyllis, 185, 310.

Bir Trakya kral olan Sithonun veya Phylleusun kz. Demophonun
veya Akamasn ihanetine urad iin intihar eden kz.

Phylonoe, 312.
Tyndareosun Ledadan doma kz.

Piassos, 198.
Thessalia kral. Larissanm babas.

396

Mitolojik gahslar in d ek si

Pieros, 6, 191.
Thessalial Magnesin olu. Mafeedonya bral. Euippeden doma kz
larn, Perides denen ve Musalarn isimleriyle anlan dofeuz fezn ba
bas.

Pireus, 308.
Autonoenin babas.

Pirithoos, 119, 316.

Thessalial Lapithlerin feral. Zeusun, tfesionun fears Diadan olma
olu. Theseusun yafem arfeada. Hippodameianm feocas. Polypoetesin babas.

Pittheus, 311.
Pelopsun Hippodameiadan doma olu. Thyestesin ve Atreusun
erfeefe feardei. Theseusun anas Aithrann babas.

Pleiades (Pleiadlar), 303, 304.

Atlasn Ofeeanos fez Pleioneden doma yedi fez. Zeustan olma
Hermesin anas Maia, Zeustan olma Dardanos ile tasionun anas
Elefetra, Zeustan olma Lafeedaimonun anas Taugete (Taygete), Poseidondan olma Lyfeosun anas Kelaino, Poseidondan olma Hyrieusun, Hyperenorun ve Aethusann anas Alfeyone, Aresten olma
Oinomaosun anas Sterope, Sisyphostan olma Glaufeosun anas
Merope, Pleiadlar denen hzlar olutururlar.

Pleione, 303, 304.

Ofeeanosun Tethysden doma fez. Atlasn fears. Pleiadlarm ana
s.

Pleisthenes, 311.
Atreusun Aeropeden doma olu. Bir rivayete gre, Aeropenin ho
cas. Agamemnonun, Menelaosun ve Anafesibiann babas.

Pleuron, 299, 312.

Aitolosun, Thessalial Phorbasm fez Pronoeden doma olu. Kalydonun erfeefe feardei.

397

'Kimlik (gelirleme ve in d ek s

PlutO, 64, 296, 311.

Kronosun veya Atlasn kzlarndan biri. Tantalosun anas.
Podarkes, 172, 302.
Iphiklosun Astyofcheden doma olu. Protesilaosun erkek kardei.
Poias, 145.
Thaumakosun veya Phylakosun olu. Philoktetesin babas. Heraklesin Argonautlar Seferinden arkada.
Polybos, 316.
Talaosun kars Lysimakhe'nin babas.
Polybos, 201, 202.
Oidipusu evlt edinip byten Korinthos kral.
Polydeukes, 150, 296, 312.
Ledann Zeustan olma olu. Helenann ayn kuu yumurtasndan
doan erkek kardei. Ledann Tyndareos'tan olma ocuklar Klytaimestra ile Kastorun ana bir erkek kardei.
Polydoros, 307, 313.
Kadmosun Harmoniadan doma olu. Labdakos ile Haimonun ba
bas.
Polydoros, 305.
Priamosun Hekabeden doma olu.
Polykaste, 300.
Nestorun kz. Odysseusun olu Telemakhosun kars.
Polyfesene, 305.
Priamosun Hekabeden doma en kk kz. Akhilleusun k olup
evlenmek istedii kz.
Polym nia, 91.
Zeusun Mnemosyneden doma kzlar Musalardan biri. Bir rivaye
te gre, Orpheusun anas.

398

Mitolojik ahslar in d ek si

Polynikes, 307.
Oidipusun, kendi anas lokasteden doma olu.

Polypoites, 316.
Pirithoosun Adrastosun kz Hippodameiadan doma olu.

Polytekhnos, 69, 114, 233, 234.

Aedonun kocas. Baldz Khelidona tecavz ederek fcur suu ile
yen Kolophonlu sanatkr.

Pontos (Deniz), 14, 18, 59, 216, 293, 295.

Gaiann kendi bana dourduu olu. numaral soy aac tab
losunda grld zere anas Gaia (Toprak) ile birleip pek ok
tanrsal varlk retmitir.

Porthaon, 299.
Agenorun olu, Pleuronun torunu.

Poseidon, 2, 3, 7, 41, 73, 81, 108, 127, 150, 161, 162, 170, 172, 182,
211, 212, 215, 218, 220, 222, 223, 227, 228, 242, 263, 264, 265,
293, 296, 299, 300, 301, 303, 304, 306, 307, 313, 315.

Kronosun Rheiadan doma olu. Deniz Tanr. Zeusun aabeyi.

Amphitritenin kocas. Romallarn Neptunus dedikleri tanr. On
iki Olymposlu lmszden biri.

Praksithea (1), 229, 314.

Bir nympa. Erikhthoniosun kars. Pandion (l)*in anas.

Praksithea (2), 314.

Irmak Tanr Kephisos'un kz, Erekhtheus'un kars. Oreithuiann,
Prokrisin, Kreousann ve Kekrops (2)nin anas.

Priamos (Podarkes), 108, 111, 137, 159, 160, 163, 166, 172, 173, 178,
245, 267, 302, 304, 305.

Laomedonun Strymodan doma olu. Troya ehrinin kral. Arisbe

ile Hekabenin kocas. Hektor, Paris, Kassandra gibi ocuklarn ba
bas.

399

Kimlik (Belirleme ve ndeks

Priapos,

38, 297.

Aphroditenin Dionysostan (bir rivayete gre Hermesten) olma o

lu. Balarn ve bahelerin koruyucusu olan bir tanr. irkinlii ve
ok byk tenasl uzvu sebebiyle anas tarafndan sahiplenilmemi
bir bereket tanrs.
ProtOS, 224, 301, 307, 309, 315.

Argos kral Abasn olu. Akrisiosun ikiz kardei. Lykia kral lobatesin damad. Stheneboiann kocas.

Prokleia,

223.

Laomedonun kz. Tenes ile Hemitheann anas.

Prokne, 66,

74, 149, 225, 228, 229, 230, 231, 232, 233, 314.

Pandion ( l ) in Zeuksippeden doma kz. Philomelann kz kardei.

Tereusun kars. Itysin anas.

Prokris,

136, 148, 149, 225, 314.

Erekhtheusun Praksitheadan doma kz. Kephalosun yanllkla

ldrd kars.

Prometheus,

4, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 60, 61,

62, 63, 64, 65, 6 6 ,6 7 , 71, 74, 86, 88, 243, 298.

apetosun KIymeneden doma olu. Deukalionun babas, ilk erkek

neslinin yaratcs Titan Tanr. Atei alp insanlara veren lmsz.

Pronaks, 316.
Talaosun Lysimakheden doma olu. Amphitheann babas.

Pronoe,

214, 310.

Bir nympha. Miletosun olu Kaunosun kars.

Protegeneia,

298.

Deukalionun Pyrrhadan doma ilk ocuu. Zeus ile birleerek ona

Aethlios ve Opos adnda iki olan ocuk dourmu olan kadn.

Protegeneia,

314.

Erekhtheusun kz. Kurban edilen ve Hyakinthides denen kzlardan

biri.

400

Mitolojik ahslar 'ndeksi

Protesilaos, 42, 74, 224, 245, 246, 247, 248, 249, 302.
phiblosun Astyokheden doma olu. Laodameiann bocas. Troya
Sava srasnda baraya ayab basar basmaz ldrlen Abhal.
Protogenos (veya Phanes), 14.
tlb doan. Orphib bozmogoniada btn nesnelerin yaratcs olan
varlb. Eros.
Psamathe, 295, 317.
Nereusun bz. Nereidlerden biri. eitli ebiiiere girebilen bir ba
dn. Gene de Aiabosun barsnda yenib dm ve ona Phobos is
minde bir ocub dourmutur.
Psidifee, 267.
Leubonun bz. Argennosun anas.
Psidifce, 306.
Peiiasn Anabsibiadan doma bz.
Psyfche, 170.
Erosun, ad Ruh anlamna gelen bars, Aphroditenin gelini.
Pygm alion, 3, 26, 105, 179, 196, 237, 238, 239, 240, 241, 242, 243,
244, 248, 250, 251, 297.

Kbrsl bir heybeitra. Sonradan Aphroditenin canlandrd ve Galateia adn alan ideal bir badn heybeli yaparab yatana alm olan
sanatbr.
Pygmalion, 179.
Tyros bral Muttonun olu. Didonun (Elissann) erbeb bardei.
Pyiades, 310, 311, 312, 317.
Strophiosun Anabsibiadan doma olu. Agamemnonun intibamn
almada Orestese yardm eden delibanl. Agamemnonun bz Elebtrann bocas, ondan domu olan ibi olan ocuun babas.
Pylas, 314.
Megara bral. Pyliann babas.

401

cKimlik belirlem e ve in d ek s

Pylia, 314.
Pylasm kz. Pandion (2)nin kars. Aigeusun, Pallasn, Nisosun ve
Lykosun anas.

Pyramus, 4, 90, 119, 128, 129, 130, 131, 132, 133, 134.
Thisbenin sevgilisi.

Pyrrha. 42, 53, 69, 74, 75, 76, 78:79, 214, 298.
Epimetheusun Pandoradan dogma kz. Deukalionun kars. Tu
fandan sonraki yeni kadn neslinin yaratcs.

Pythia, 202.
Pythodaki (Delphoideki) Apollon tapnann bilici kadn. Tanrnn
szlerini ve buyruklarn sembolik bir dille insanlara ileten szc
kadn.

Python, 101.
Toprak-Anann (Gaiann) olu. Apollon ile Artemise hmile iken
Herann Letonun peine takt canavar ylan. Delphoi kehanet
merkezinin bekiliini yapmaktayken Apollon tarafndan ldrl
mtr. Apollon, bu yzden veya KyklopIar ldrd iin, arn
mak zere, Admetosun yanna gnderilmitir.

Rhadamanthys, 310.
Zeusun Europadan doma olu. Minosun ve Sarpedonun erkek
kardei. Minos ile birlikte Hadeste yarglk etmi olan adam.

Rheia (Rhea), 14, 40, 165, 185, 293, 294, 296.

Ouranosun Gaiadan doma kz. Phrygiada Kybele ile ayn tutulan
bir ana tanra. Kronosun kars. Hestiann, Demeterin, Heramn, Hadesin, Poseidon ve Zeusun anas. Romallarn Ops dedikleri tanra.

Rhodope, 114.
Fcur suu iledii iin daa dntrlen Haimonun kz ve sev
gilisi.

Rhodope, 6, 7.
Artemis hayran veya mridi olan Ephesoslu bir gen kz.

402

Mitolojik ahslar in dek si

Salamis, 16.
Irmak Tanr Asoposun kz. Poseidon tarafndan, sonradan adyla
anlacak olan adaya karlm ve Poseidona Kykhreus adyla bir
olan ocuk dourmutur.
Salmoneus, 298, 300, 306.
Aiolosun Ainareteden doma olu.
Sarpedon, 296, 301.
Zeusun Bellerophontesin kz Laodameiadan doma olu.
Sarpedon, 263, 310.
Zeusun Europadan doma olu. Minosun ve Rhadamanthysin er
kek kardei.
Satyroi (Satyroslar), 266, 298.
Gvdelerinin belden st insan, belden aas ise at veya teke
grnmnde olan, iri ve kabark cinsel organlaryla vah tabiatn
bereketliliini simgeleyen canllar.
Skhoineus, 196, 301.
Athamasn Themistodan doma olu.
Selene, 294.
Titan Tanr Hyperionun Theiadan doma kz. Ay Tanra. Helios ile
Eosun kz kardei. Romallarn Luna dediklar tanra.
Sem ele, 66, 98, 121, 207, 221, 307, 313.
Kadmosun Harmoniadan doma kz. Zeusun sevgilisi. Dionysosun anas.
Sicharbas, 179.
Didonun (Elissann) amcas ve kocas. Tyros kral naibi.
Sheri ile Hurri, 88, 112.
Hurri-Hitit mitolojisinde Frtna Tanrsnm arabasn eken iki kutsal
boa.
Side, 8, 197, 198, 199.

403

*Kimlik (gelirleme ve in deks

Babas Iktinosun cinsel saldrsndan kendisini kurtarabilmek iin

anasnn mezar banda intihar eden ve nar aacna dntrlen
gen hz.

Sidero, 300, 306.

Salmoneusun bars. Tyronun vey annesi.

Sinope, 317.
Irmak Tanr Asoposun kzlarndan birisi. Apollonun karp Kk
Asyaya gtrd kz. Ona Syros isimli bir olan ocuk dourmu
tur. Sinop ehrine adn veren kadn kahraman.

Sisyphos, 6, 61, 63, 64, 67, 94, 298, 301, 304.

Aiolosun Ainareteden doma olu. Korinthos ehrinin kurucusu.
br Dnyada, kocaman bir kayay tekrar tekrar bir tepenin bana
karmaya mahkm edilmi bulunan ve kurnazl ile nl olan
kral.

Sithon, 185.
Bir Trakya kral. Aresin (veya Poseidonun) Nympha Ossadan do
ma olu.

Skamandrodike, 223.
Poseidondan olma Kyknosun anas.

Skamandros / Ksanthos, 305.

Kk Menderes nehri. Nympha Idaia ile evlenip, TroyaIlarn
soyunu balatm olan ve sava srasnda Troyallardan yana tavr
koymu olan Irmak Tanr.

Skhoineus, 196, 301.

Klymenos ile Atalantann, bir rivayete gre de fcur ilikisine gir
dii kz Harpalykenin babas.

Skiron, 317.
Poseidonun, Pelopsun veya Pylasn olu. Aiakosun kars Endeisn babas.

404

Mitolojik gabslar in d ek si

Sfeylla, u , 314.
Megara feral Nisosun fez. fe olduu Minosa yaranmak iin
babasnn lmne sebep olan fez.
Sfeylla, 7.
Phorfeysin tanra Krataiisden doma fez.
Smyrna, 191.
Kbrs feral Kimyrasn (veya Belosun olu Theiasn) fez Myrrhann
baka bir ad. Smyrna, Ephesos ve zmir (Smyrna) ehirlerine adn
vermi bir Amazonun da addr,
Sparta, 303.
Irmafe Tanr Eurotas ile Kletanm fez. Lafeedaimonun fears. Peloponnessosta Sparta ehrine adn vermi olan feadm kahraman.
Spartoi, 59.
Kadmosun Thebaide topraa diktii canavar dilerinden remi
be muharip. ThebaiIi asillerin cedleri olarak kabul edilen adamlar.
Sphinfes, 200, 202, 203, 295.
Orthosun veya Efehidna ile Typhonun fez. Herann Thebai ehrine
musallat ettii insan bal, arslan vcutlu ve feanatl canavar.
Sterope, 304, 309, 311.
Atlas'n Pleioneden doma, Pleiad denen kzlarndan biri. Aresten
olma Oinomaosun anas.
Stheneboia, 224, 301, 309, 315.
Lyfeia kral lobatesin kz. Proitosun fears. Bellerophontese tutul
duu ve reddedildii iin kendisini ast sylenen kadn.
Sthenelos, 6.
Kapaneusun olu. Kometosin babas.
Sthenelos, 308.
Perseusun Andromedadan doma olu. Nifeippenin kocas.
Strophios (1), 310, 311, 317.

405

tKJpHk gellrlom* va jndek

Krisosun Antiphatiadan doyma olu. Agamemnont biz brdr-l

Anabsibiann bocas. Pyladesin babas.
Strophios {2), 310.
Pyladesin Elebtradan doma olu.
Strymo, 304, 305.
Irmab Tanr Sbamandrosun kz. Laomedonun bars. Priamos'un
anas.
Strymon, 114.
Trabyada ayn ad tayan bir rman tanrs. Kz Rhodope ile fcur
ilibisine girmi olduu iin daa dntrlm olan bir Irmab
Tanr.
Styks, 95, 257, 295.
Obeanasun Tethysten doma bz. Titan Pallasm ocublarnm ana
s. zerine, lmszlerin yemin ettii tanrsal varlb. Yeralt suyu.
Stymphalos, 308, 309.
Elatosun, Kinyrasm bz Laodibedan doma olu. Parthenopenin
babas.
Syros, 317.
Bir rivayete gre, Apollonun Sinopeden doma olu. Suriyelilerin
isim babas. Bir baba rivayete gre ise, Agenorun Telephassadan
doma olu.

Talaos, 300, 316.

Bias'm Perodan doma byb olu. Lysimabhenin bocas. ArgonautIar Seferine batld sylenen bir bahraman.
Tammuz, 21.
Abbad ve Suriyenin tarm ve bitbisel berebet tanrs. shtar'm veya
Astartenin sevgilisi. Phrygiada Attisin benzeri olan bir tanr.
Tanais, 208, 212.

406

B e r o s o s 't m

Am azon

L y s l p p e 'd e n

dom a

olu.

A p h r o d it e ' ln

c e z a la n d r a r a k a n a s n a k ettii delikanl.

Taalos, 5, 49. 61. 63, 64. 65. 66. 67. 93, 170. 233. 296, 311, 317.
Zeus'un Plutodan doma olu. Pelopsun ve Niobenin babas. O
lunu dorayp tanrlara ziyafet ekmeye kalkan Lydia kral.
Trtaros, 232, 246, 247, 248, 293.
Yeralt Diyarnn en derin yeri. Ouranos, Gaiadan doan ilk ocuk
lar olan Kykloplar buraya hapsetmitir.
Taugete (Taygete), 113, 296, 303.
Atlasn Pleioneden doma, Pleiad

denen kzlarndan

biri.

Lakedaimonun anas.
Teiresias, 145, 253.
Eueresin olu. Herann gzlerini kr ettii, buna karlk Zeusun
kehanette bulunma yetisi verdii ve uzun bir mr bahettii nl
bilici.
Tekmessa, 317.
Pyrygia kral Teleutasn kz. Telamonun olu Aiasn kapatmas.
Aiastan olma Eurysakesin anas.
Telamn, 150, 304, 317.
Aiakosun Endeisten doma olu. Peleusun erkek kardei.
Hesioneden doma Teukros ile Eriboiadan doma Salamisli Aiasm
babas.
Teledifee, 46.
Phoroneusun kars. Zeusla ilikiye giren ilk lml kadn Ni
obenin anas olan bir nympha.
Telegonos, 302.
Odysseusun Kirkeden doma olu.
Telemakhos, 300, 302.
Odysseusun Penelopeden doma olu.

407

'Kimlik ,i}elirleme ve ndeks

Telephassa, 307, 315.

Fenike kral Agenorun kars. Kadmos ile Europann anas.

Telephos, 148, 266, 309.

Herakiesin Tegea kral Aleosun kz Augeden doma ve Heraklese
en ok benzeyen olu olarak kabul edilen ocuu.

Tenes, 223.
Kolonia kral Kyknosun olu. Kz kardei Hemithea ile birlikte, bir
sanda kapatlarak denize atlan delikanl.

Tereus, 69, 78, 196, 227, 229, 230, 231, 232, 233, 235, 314.
Aresin olu. Bir Trakya kral. Proknenin kocas, tecavz edip dilini
kestii Philomelann enitesi.

Tethys, 11, 14, 22, 139, 293, 294, 297, 317.

Ouranosun Gaiadan doma kz. Okeanosun kars. Okeanos Kzlannn ve daha bir ok tanrsal varln anas.

Teukros (Teufeer), 305.

Skamandrosun Idaiaden doma olu. Troyann kurucusu olarak
kabul edilen kral.

Teukros, 304, 317.

Telamonun Priamosun ablas Hesioneden doma olu.

Thalia, 19.
KharitIerden iekleri var eden, atran tanra.

Thamyris, 302.
Philammonun Nympha Argiopeden (veya Musalardan Eratodan
veya Melpomeneden) doma yakkl olu. Lyra almada usta bir
mzisyen.

Thanatos, 42, 43, 63, 103, 108, 219, 293.

lm tanrs. Nyksin (Gecenin) olu, Hypnos'un (Uykunun) erkek
kardei, insanlarn arasnda, siyah bir rtye brnerek ve elinde
bir kl tutarak dolaan tanr.

408

Mitolojik ahslar 'ndeksi

Thaumas, 293, 295.

Pontosun Gaiadan doma olu.

Nereusun erkek kardei.

Okeanosun kz Elektrann kocas. Harpyalarn (Harpyiai denen

kadn suratl kularn) ve Gkkuan simgelemekte olan risin
babas.
Theia, 293, 294.
Ouranosun Gaiadan doma kz. Hyperiondan olma Heliosun,
Eosun ve Selenenin anas.
Theiodamas, 267.
Heraklesin gzde olan Hylasm babas.
Themis, 19, 20, 74, 75, 293, 294, 296, 298.
Ouranosun Gaiadan doma kz. Zeusun Metisten sonraki kars.
Houralarn ve Kader tanralar Moiralarn anas. Bir rivayete gre
Titan lapetosun kars ve Prometheus ile Epimetheusun anas.
Themiste, 304, 305.
losun Eurydikeden doma kz. Kapysin kars.
Themisto, 301.
Lapithlerin kral Hypseusun kz. Athamasm Inodan sonra evlen
dii kadn.
Thersandros, 313, 316.
Polyneikesin Argeiadan doma olu.
Thespios, 147, 148, 308.
Attika kral Erekhtheusun olu. Thespiai kral. Heraklesin bir
gecede hmile brakt 50 kzn babas.
Theseus, 74, 101, 155, 185, 216, 217, 218, 220, 222, 225, 226, 229,
263, 264, 310, 311.

Aigeusun (veya Poseidonun) Pittheusun kz Aithradan doma o

lu. Atinal nl kahraman. Phaidramn kocas, Hippolytosun babas.
Thestios, 229, 312.

409

Kimlik (gelirleme ve kodeks

Aresin Demodikeden doma olu. Aitolia ferah. Eurythemisteden

doma Ledann ve Hypermestrann babas.
Thetis, 49, 57, 66, 102, 161, 167, 295, 317.
Nereusun Doristen doma fez. Bir deniz nymphas. Peleusun
fears, Afehilleusun anas.
Thisbe, 4, 90, 119, 128, 129, 130, 131, 132, 133, 134.
Pyramusun sevdii fez. Birlifete len ifei sevgiliden biri.
Thrasymedes, 300.
Nestorun Troya Savana featlm olan olu. Antilofehosun erfeefe
feardei. Tahta At ierisinde safelanan kahramanlardan biri.
Thoas ( i) , 306.
Hypsipylenin babas. Myrinann feocas.
Thoas (2), 306.
lasonun Hypsipyleden doma olu. Thaos ( l ) in torunu.
Thyestes, 66, 171, 199, 200, 310, 311.
Pelopsun Hippodameiadan doma olu. Atreusun ifeiz feardei. Kz
Pelopiadan doma Aigisthosun babas.
Timagoras, 36, 37, 255.
Atinal Melese b olan, afe fearlfe grmedii iin intihar eden
(Kar-Afe kurban olan) gmen delikanl.
Timandra, 210, 211.
Aigypiosun dul anal. Neophronun anas.
Timandra, 169, 303, 312.
Tyndareosun Ledadan doma kz. Ekhemosun kars. Aphroditeye kar saygszlk etmi olduu iin, Phyleus isimli birisine ka
m ve onunla meru olmayan bir ak ilikisi yaamaya mahkm
edilmi olan kadn.
Tisamenos, 3 l i , 312.
Orestesin, Menelaosun kz Hermioneden doma olu.

410

Mitolojik ahslar ndeksi

Titanides (Titan kzlar), 14, 98, 293, 294.

Ouranosun Gaiadan doma alt kz. Ouranosun Theia, Rheia
(Rhea), Themis, Mnemosyne, Phoibe ve Tethys adl kzlar.
Titanlar, 14, 48, 51, 54, 55, 58, 97, 98, 294, 302.
Ouranosun Gaiadan doma alt olu. Ouranosun Okeanos, Koios,
Hyperion, Kreios, lapetos, Kronos adl oullan. Bunlarn bazlarnn
ocuklarndan Heliosa, Prometheus, Epimetheus ve Atlasa da
Titan denilmitir. Yunanllar bunlar dzgn iri yapl varlklar
olarak dnmlerdir.
Tithonos, 304, 305.
Laomedonun Strymodan doma olu. Priamosun erkek kardei.
Bu yakkl delikanly afak Tanra Eos kararak ondan Memnon
ve Emathion isimli iki olan ocuk sahibi olmutur.
Tityos, 6 0 ,6 1 , 62, 67, 94, 296.
Zeusun Gaiadan (veya Orkhemenosun kz Elaradan) doma dev
yapl olu. Herann kkrtmasyla Letoya cinsel tacizde bulunma
ya kalkm olduu iin ldrlerek Tartarosa gnderilmitir.
Triops, 299.
Poseidonun Kanakeden doma olu.
Triton, 182, 303.
Poseidonun, Amphitriteden veya Atlasn kz Kelainodan doma
olu.
Troilos, 267, 305.
Priamosun (veya Apollonun) Hekabeden doma olu. Akhilleusun k olduu, karlk grmedii iin de ldrd delikanl.
Tros, 172, 269, 304, 305.
Erikhthoniosun, Simoeis Irmann (Dmrek aynn) kz Astyokheden doma olu.
Tydeus, 299, 316.
Kalydon kral. Oineusun Periboiadan doma olu. Adrastosun kz

411

Kjmlik Belirleme ve in d ek s

Deipylenin kocas. Diomedesin babas.

Tyndareos, 169, 170, 502, 303, 312.
Perieresin veya Oibalosun Batieiadan veya Gorgophoneden do
ma olu. sparta kral. Ledanm kocas. KIytaimestrann, Timandrann ve Kastorun babas.
Typhoeus, 59, 295.
Tartarosun Gaiadan doma olu, Ekhidnann kocas.
Tyro, 149, 300, 306.
Salmoneusun, ilk kars Alkidikeden doma kz. Poseidondan
doma Neleus ile Pelias isimli ikiz kardeler ile Kretheus'tan doma
Aison, Pheres ve Amythaon isimli kardelerin anas.

Zelos (Gayret), 295

Titan Pallasm Styksten doma olu.
Zephyros (Bat Rzgr), 265, 295.
Astraiosun Eostan doma olu.
Zetes, 150, 189, 314.
Kuzey rzgr Boreasn Oreithuiadan doma olu. Kalaisin ikiz
kardei.
Zethos, 65, 200, 234, 296, 303, 317.
Zeusun Antiopeden doma olu. Amphionun ikiz kardei.
Aedonun kocas.
Zeuksippe, 229, 314.
Pandion ( l ) in kars. Eriktheusun, Philomelann ve Proknenin ana
s.
Zeus, 1, 2, 3, 4, 5, 8, 12,

14, 15, 17, 18, 19, 20, 27, 33, 41, 45, 46, 47,

49, 50, 51, 53, 54, 55,

56, 57, 58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67,

68, 69, 70, 71, 72, 73,

74, 75, 77, 81, 83, 88, 94, 98, 101, 108, 111,

112, 113, 114, 118, 123, 137, 142,

41 2

143, 145, 161,162, 163, 164, 170,

Mitolojik ahslar jndeksi

172, 177, 179, 181, 187, 189, 200, 203, 206, 207, 211, 219, 220, 221,
227, 229, 231, 233, 234, 254, 262, 264, 265, 269, 270, 293, 294,
296, 297, 298, 299, 301, 303, 304, 305, 307, 308, 309, 310, 311, 312,
313, 315, 317.

Kronosun Rheiadan doma en kk olu. GkIerin, Yerin ve

Yunan tanr ve tanralarnn yneticisi. OlymposIu tanrlarn ba.
Tanrlarn ve insanlarn babas. Herann kocas. Romallarn luppiter dedikleri Gk Tanr.

413

'
*
!#
(

H * 1

O O vCO

{ <

f -
-
>
I ---
-------..............

. . .
. __
^ o tM tm tfff^

)M o o o ^M @ ^ 0 @

-)

>
>+
*

9789754580273

.......................... .