BÖLÜM 5

BASİT EĞİLME ETKİSİNDEKİ ELEMANLARIN

TAŞIMA GÜCÜ
Giriş
Betonarme yapılardaki kiriş ve döşeme gibi yatay taşıyıcı elemanlar,
yapıya etkiyen düşey ve yatay yükler nedeniyle eğilmeye çalışırlar.
Bu tür elemanların kesitlerinde eğilme momentiyle birlikte, kesme
kuvveti ve hatta eksenel kuvvet ve burulma momenti de bulunabilir.
Bu bölümde, sadece basit eğilme etkisi ele alınacak; kesme, burulma ve
bileşik eğilme etkileri ileride incelenecektir.
Ayrıca, eğilme elemanı olarak kirişler dikkate alınmakla birlikte;
dikdörtgen kesitli kirişlerin davranışı ile ilgili irdelemeler ve çıkarılan
taşıma gücü denklemlerinin, döşemelerin birim genişlikte ( 1 m )
alınacak parçaları için de geçerli olduğu unutulmamalıdır.
Betonun çekme dayanımının çok küçük olması nedeni ile, donatısız
eğilme elemanı yapmak ekonomik ve pratik değildir.
Kiriş ve döşeme gibi eğilme elemanlarında çekme bölgesine yerleştirilen
çelik çubuklar; buradaki çekme gerilmelerini karşılamalarının yanında,
basınç bölgesindeki betonun tam kapasite ile çalışmasını da sağlarlar.
Çelik çubukların temel işlevi, çekme gerilmelerini karşılamak
olduğu için, bu çubukları çekme bölgesine derinlemesine
dağıtmak ilk bakışta uygun görülebilir. Ancak; bu durumda
tarafsız eksene yakın çubukların moment kolu çok kısa
olacağından, bu çubuklar fazla etkili olmaz.
Pratikte moment kolunu artırarak donatının daha etkili çalışmasını
sağlamak amacıyla, donatı çubukları çekmenin en büyük olduğu
yere, yani çekme yüzüne olabildiğince yakın yerleştirilir.
Çekme bölgesindeki beton dış yüzü ile donatı çubukları arasında
“pas payı” yada “beton örtüsü” adı verilen bir beton
tabakasının bulunması zorunludur. Bu tabakanın üç işlevi vardır.
► Kenetlenme ve aderansı sağlamak
► Donatıyı paslanmadan korumak
► Donatıyı yangın etkisinden korumak
Aşağıdaki Şekil (a) da donatısı olabildiğince çekmenin en büyük
olduğu bölgeye yerleştirilmiş bir kesitteki; Şekil (b) de ise,
donatısı çekme bölgesine dağıtılmış bir kesitteki birim
deformasyon dağılımları ve iç kuvvetler gösterilmiştir.
 Tipik betonarme kiriş
a) Görünüş b) Kesit

NOT : İstenildiği takdirde, açıklıktaki düz donatının bir kısmı pilye

yapılabilir
Eğilme etkisindeki kesitlerde çekme donatısının yerleştirilmesi seçenekleri
Şekil a ve b karşılaştırıldığında, donatıyı çekme bölgesine
dağıtmakla, tarafsız eksene yakın donatıların kapasitesinden tam
yararlanılmadığı ve donatılardaki çekme kuvveti bileşkesi Fs ile
basınç bölgesindeki beton basınç kuvveti Fc arasındaki uzaklık olan
moment kolu z ‘nin küçüldüğü, dolayısıyla kesitin moment
kapasitesinin düştüğü açıkça görülür. Şekilde gösterilen;
d : Çekme bölgesindeki donatı ağırlık merkezinden, en dıştaki basınç
lifine olan uzaklıktır ve “faydalı yükseklik” veya “etkili derinlik”
olarak tanımlanır. ( d  h - 3~4 cm ) olarak alınabilir.
Bu nedenle, çekme donatısı mümkün olduğunca çekme bölgesinin en
dışına, yani çekme yüzüne yakın ve zorunluluklar dışında mümkünse
tek sıra halinde yerleştirilir.
Ancak, donatıyı gövde derinliğince yaymak, kirişte oluşacak
çatlakların genişliğini sınırlama açısından daha etkili olduğundan,
yönetmeliklerce yüksekliği fazla olan kirişlerde ( h > 600 mm ) çatlak
kontrolü için kiriş yüksekliğince her iki yüzde ayrıca gövde donatısı
bulundurulur.
Betonarme kirişlerde çekme donatısı alanı As ile gösterilir
ve “donatı oranı / donatı yüzdesi” aşağıdaki gibi tanımlanır;
bw ise, kiriş kesitinin gövde genişliğidir.
As

bw  d
Yukarıdaki şekilden de anlaşılacağı gibi, kesitte, beton
basınç bölgesindeki Fc beton basınç bileşkesi ve donatı
çekme kuvveti Fs ’den oluşan bir kuvvet çifti etkimektedir.
Bu durumda iki denge denklemi yazılabilir.

Fc = Fs

Fc(z) = Fs(z) = M

z : Moment kolu
Basit Eğilme Etkisindeki Kirişlerin Davranışı
Betonarme kirişlere yerleştirilen çekme donatısı, kirişin çatlamasına
engel olmaz.
Kirişin çekme bölgesindeki ilk çatlaklar, en dış çekme lifindeki birim
uzamanın, betonun çekmedeki birim uzama sınırına ulaşması ile olur.
Deformasyonla hesap pratik olmayacağı için, çatlak oluşması en dış
lifteki betonun “eğilme-çekme” dayanımına erişmesi olarak
tanımlanır. Başka bir deyişle, çatlama momenti donatısız bir kirişin
kırılma momentine eşittir.

f ctf  I W (Mukavemet Momenti)

M cr 
y
Kesit dikdörtgense, yukarıda ifade edilen çatlama
momenti aşağıdaki gibi yazılabilir.

bw h 2
M cr  f ctf
6
Burada fctf betonun eğilmedeki çekme dayanımıdır ve
eksenel çekme dayanımının yaklaşık iki katı olarak
alınabilir ( fctf  2 fctk ).
bw h 2
M cr  2.0 f ctk
6
Pratikte genellikle fctk yerine hesap dayanımı fctd
kullanılır. TS 500-2000 ‘de kesitin çatlama momenti
için şu bağıntı verilmiştir.
2
bw h
M cr  2.5 f ctd
6
İlk çatlaklar momentin en fazla olduğu bölgelerde oluşur.
Bu çatlaklar kılcaldır ve görülmeleri çok zordur. Betondaki
çatlaklar, asal çekme gerilmelerine dik yönde oluşur. Bu
nedenle, kirişin tekil yükler arasındaki kesme olmayan
sabit moment (basit eğilme) bölgesinde gözlenen
çatlaklar (eğilme çatlakları) kiriş eksenine dik yöndedir.

Donatısı düz yüzeyli ve nervürlü olan kirişlerde görülen çatlaklar

Kiriş üzerinde çatlak dağılımı
Yük arttıkça, tekil yüklerle mesnet arasındaki kesitlerde de çatlama
momentine ulaşılacağından, bu bölgede de çatlamalar görülür.
Ancak, bu bölgede kesmeli eğilme etkisi nedeniyle kesme gerilmeleri de
bulunduğundan, asal çekme gerilmeleri kiriş eksenine paralel olmaz.
Bu nedenle, mesnete yakın bu bölgedeki çatlaklar, kiriş eksenine belirli
bir açıda eğik oluşurlar (Çubuk ekseni civarında yaklaşık 45o dir).
Yukarıdaki şekilden görüldüğü gibi, nervürlü donatı ile daha iyi bir
kenetlenme sağlandığından, düz yüzeyli donatı kullanıldığında daha az
sayıda ama daha geniş çatlaklar oluştuğu halde, nervürlü donatı
kullanıldığında buna oranla daha çok sayıda ancak genişliği daha az
çatlaklar oluşmaktadır. Çatlak genişliğinin sınırlandırılması açısından, bu
durum nervürlü donatı için tercih sebebidir.

Bir kirişin çatlak oluşumundan sonra taşıma gücüne nasıl eriştiğini adım
adım izlemek, davranışın anlaşılması açısından son derece yararlıdır.
Bu amaçla aşağıda gösterilen kirişin yük altındaki davranışı izlenecektir.
Kirişteki donatı oranının çok büyük olmadığı ve donatı sınıfının S220
olduğu varsayılacaktır.
 Kiriş boyunca oluşan gerilme-deformasyon şekli
a) Kiriş kesiti b) Deformasyon c) Gerçek gerilme dağılımı d) İdealize
edilmiş gerilme dağılımı
Beton ve çelik için gerilme – deformasyon eğrileri
Kiriş derinliği boyunca deformasyon dağılımı
Eğilme etkisindeki kirişin davranışı
Şekil ile ilgili genel açıklama:

a) Kirişin yükleme düzeneği

b) Malzeme için kabul edilen gerilme-birim deformasyon
grafikleri
c) Kirişte A-A kesitinde çatlama sonrası oluşacak birim şekil
değiştirme dağılımı ve iç kuvvetler
d) Çekme donatısının akma birim uzamasına ulaştığı durum
( s= sy ve Akma eğriliği K=Ky )
e) Basınç bölgesinin en dışındaki beton gerilmesinin basınç
dayanımına erişmesi ( betondaki birim kısalmanın co
değerine ulaşması )
f) Basınç bölgesinin en dışındaki betonun ezilmesi, yani kirişin
taşıma kapasitesine erişmesi ( betondaki birim kısalmanın
cu değerine ulaşması )
Kiriş davranışında en önemli değişiklik, çekme donatısının akması
ile meydana gelir. Bu noktadan sonra eğriliğin (K) hızla artmasına
karşın, moment hemen hemen sabit kalır.
Sabit moment altında deformasyonda büyük artışların olması ve
kırılma konumuna ulaşıldığında eğriliğin, akmaya karşı olan
eğrilikten çok büyük olması davranışın sünekliğini gösterir. Kırılma
konumundaki eğrilik ( Ku ), akma anındaki eğrilikten ( Ky ) çok
büyüktür ( Ku >> Ky ). Bu daha önce belirtilen “Çekme Kırılması”
sınıfına giren bir davranıştır.
Eğrilik sünekliği için “süneklik oranı” olarak adlandırılan
Ku / Ky ise, kesit sünekliğinin bir ölçütüdür.
Şekildeki M1 kirişinde bu oran 20 olduğu halde, momentteki artış
çok azdır ( Mr / My =1.07).
Kirişe aşırı çekme donatısı yerleştirildiğinde, davranışta büyük bir
değişme gözlenecek ve tarafsız eksenin konumu değişecektir.
Bu durumda ise, kırılma gevrek ve ani olur. Bu davranış “Basınç
Kırılması” olarak adlandırılır (Şekildeki M2 kirişi).
Aşağıdaki şekilde verilen ve tamamen çekme donatısı oranına bağlı
olan bu iki davranış, yapılan deneylerde de gözlemlenmiştir.
Sünek ve gevrek davranışta moment – eğrilik ilişkisi
Betonarme kirişin akma ve taşıma gücü aşamalarındaki durumu
Eğilme etkisindeki bir kirişin kırılması
(Nawy tarafından yapılan deney)
Eğilme çatlakları ve betonun ezilmesi
Donatı aktıktan sonra, ideal elastoplastik malzeme kabulü gereği gerilme sabit
kaldığından (s=fyk), donatıdaki toplam çekme kuvveti Fs=As.fyk değişmez. Bu
ise, denge koşulu nedeniyle betondaki basınç kuvvetinin de sabit kalması
demektir. Fs=As.fyk= Fc

Buna göre,
Akma anındaki moment kapasitesi : My= As.fyk.z1
Kırılma anındaki moment kapasitesi : Mr= As.fyk.z3
(taşıma gücü momenti)

Moment kolları farklı olduğundan (z3 > z1) ve donatıdaki pekleşmenin de

kısmi etkisiyle Mr > My olacağı açıktır. Ancak, bu iki moment arasındaki fark
oldukça azdır ve momentin akmadan sonra sabit kaldığı varsayılabilir.
Buna göre, taşıma gücünün betondaki ezilme (c = cu) yerine ( C noktası),
donatıdaki akma ile tanımlanmasının ( B noktası ) daha uygun olacağı
düşünülebilse de; donatının akma anına göre yapılacak hesap, diğerine göre
zor ve belirsizdir.
Sonuç olarak; grafikten görülen B ve C noktasındaki moment kapasitesi farkının
az olması nedeniyle taşıma gücü, betonun ezilmesini simgeleyen
 Kesit Taşıma Gücünün Hesabı (Kesit Analizi)
Kirişte oluşacak kırılma türü (çekme kırılması, basınç kırılması ve dengeli
kırılma), dengeli donatı temel alınarak saptanır. Dengeli kırılmayı sağlayan
(s= sy ve c= cu) çekme donatısı “dengeli donatı” olarak adlandırılır ve
dengeli donatı alanı Asb , dengeli donatı oranı b ile gösterilir.
Donatısı dengeliden fazla olan kesit “denge üstü”, az olan ise “denge
altı” olarak adlandırılır.
Tanım Donatı Oranı Kırılma Türü

Dengeli   b Gevrek

Denge üstü   b Gevrek

Denge altı   b Sünek

Yönetmeliklerde, donatı için üst sınır konularak, gevrek davranış gösteren

dengeli ve denge üstü kirişlerin oluşumu engellenir. Bu nedenle bundan sonraki
bütün irdelemeler ve çıkarılacak bağıntılar sünek davranış gösteren denge altı
kirişler için olacaktır. Ancak, sınır durum olması nedeniyle ilk olarak dengeli
kirişlerin taşıma gücü incelenecektir.
 Basit Donatılı, Dikdörtgen Kesitli,
Dengeli Kirişlerin Taşıma Gücü
Şekilde gösterilen donatı oranı, dengeli donatı
oranına eşittir.
Asb
b 
(bw  d )
Dengeli kırılmada, donatı akma birim uzamasına
eriştiği anda (s=sy) en dış lifteki betonun ezilme
birim kısalmasına ulaşması gerektiğinden (c=cu)
birim şekil değiştirme dağılımı (b) ’de gösterildiği gibi
olacaktır. (c) ’de ise iç kuvvetler gösterilmiştir.

Basit donatılı kiriş, mekanik gereklilik açısından,

sadece çekme bölgesinde donatısı bulunan kiriştir.
Sadece çekme donatılı kiriş olarak da adlandırılabilir.
Basit donatılı, dikdörtgen kesitli, dengeli kiriş
Denge denklemleri
Moment kolu ( Fc ve Fs arasındaki uzaklık ), dengeli
durum için zb=jb(d) ’dir. Burada jb dengeli durumda
moment kolu katsayısıdır.
Denge denklemleri yazılırken, basınç (+) alınmıştır.

F  0
Fcb  Fsb  0
0.85 f cd bw k1cb  Asb f yd  0
M  0
 k1cb 
Fsb ( jb d )  Fsb  d    M rb
 2 
 k1cb 
M rb  Asb f yd ( jb )d  Asb f yd  d  
 2 
Uygunluk Denklemi
 sy 0.003

d  cb cb
veya
cb 0.003

d 0.003   sy

Donatı için gerilme - birim uzama ilişkisi

( kuvvet – deformasyon ) :

 s f yd
 sy  
Es Es
Uygunluk denklemi, gerilme cinsinden;

cb 0.003Es

d 0.003Es  f yd
Boyutları ve malzeme özellikleri bilinen dikdörtgen kesitli bir
kiriş için dengeli durumu belirleyen en önemli parametre,
dengeli donatı oranıdır.
Asb
b 
(bw  d )
Betonarme kirişlerin hesabında, fiziksel bir anlamı olmayan
2
ve bw d / M olarak tanımlanan bir parametre olan K ’ya
da gereksinme vardır.
K değeri cm2/t veya mm2/kN birimindedir.
Bu anlatılanlar ışığında dengeli kiriş problemi şöyle
özetlenebilir:
Bilinen: Dikdörtgen kesit boyutları (bw , d), malzeme dayanımları (fyd , fcd)
İstenen: jb , b ve Kb

Burada jb , dengeli durumda moment kolu katsayısıdır.

Bu üç değişken aşağıda gösterildiği gibi, denge ve uygunluk
denklemlerinden hesaplanabilir.
cb 0.003E s

a) Boyutsuz tarafsız eksen derinliği: d 0.003E s  f yd
Asb
b) Dengeli donatı oranı: b  Asb :?
(bw  d )
0.85 f cd bw k1cb
Asb 
f yd
Asb 0.85 f cd cb
b   k1
bw d f yd d
c) Daha önce yapılan tanımlamalardan moment kolu
katsayısı hesaplanır:

 k1cb 
jb d   d  
 2 
k1 cb
jb  (1  )
2 d
 k1cb 
d) M rb  Asb f yd ( jb )d  Asb f yd  d  
 2 
Denkleminin her iki tarafı bwd2 ’ye bölünerek Kb
hesaplanır.
bw d 2 1
Kb  
M rb  b f yd jb
Görüldüğü gibi; jb , b ve Kb için ulaşılan bağıntılar
sadece malzeme hesap dayanımlarına bağlıdır.
Böyle bir yol izlenerek, çeşitli beton ve çelik sınıfları için
hesaplanan değerler çizelgede verilmiştir.
Bu çizelge, kesit hesabı yaparken söz konusu kesitin
“denge altı” olup olmadığını belirlemekte son derece
yararlıdır.

Aşağıdaki koşullarda kiriş denge altıdır.

  b
veya

K  Kb
Çeşitli beton ve
donatı sınıfları için
Dengeli Değerler
Çizelgesi
 Basit Donatılı, Dikdörtgen Kesitli,
Denge Altı Kirişlerin Taşıma Gücü

Yönetmelikler, yalnızca “denge altı” kirişlere izin

vermektedir.
Denge altı kirişlerde, en dış lifteki beton birim kısalması
ezilme sınırına erişmeden önce çekme donatısı
akacağından ( c=cu için, s>sy ) kırılma anı temel
alınarak yapılan taşıma gücü hesabında s=fyd alınır.

Denge altı kirişin taşıma gücü hesabında uygunluk

denklemlerine gerek yoktur ve gerekli iki denge
denklemi aşağıdaki şekilde gösterilen iç kuvvetlerden
yararlanarak yazılabilir.
Basit donatılı, denge altı, dikdörtgen kesitli kiriş
 Fc  Fs
0.85 f cd bw k1c  As f yd
k1c As f yd  f yd 
 ( )    
d bw d 0.85 f cd  0.85 f cd 
 k1 c   f yd 
j  1    1  0.59   
 2 d  f cd 
M r  Fs ( j )d  As f yd ( j )d

Taşıma gücü hesabı için yeterlidir.

bw d 2 1
Son denklemden K değeri de şu şekilde K
belirlenebilir. Mr  f yd j
Denge altı kirişin taşıma gücü momentinin
hesabı şöyle özetlenebilir;

Bilinen : bw , d , As , fyd ve fcd

İstenen: Mr=?
Çözüm:
As
 hesaplanır :  
(bw  d )

Eğer   b ise, kiriş denge altıdır ve çözümü yapılabilir.

k1c
ve j hesaplanarak, Mr bulunur.
d
 Basit Donatılı Dikdörtgen Kesitin Taşıma Gücünün
Çizelgeler İle Bulunması ( TGÇA. çiz.3.2 - 3.25 )

Çizelgeler kullanılırken Moment (M) (t.cm), boyutlar (cm), (K) ise

(cm2/t) olarak alınmalıdır.
Bilinen : Malzeme (fcd , fyd) , bw , d , As

İstenen : Mr=?

Çözüm :
a) Çizelge seçilir. (Bilinen çelik ve Beton sınıfına göre)
b) Donatı oranı bulunur. =(As / bw d)

c) Bulunan donatı oranına göre j veya K seçilir.

d) Mr hesaplanır. Mr=As fyd j d veya Mr=bw.d2 / K

Çizelgede altı çizgili verilen değerler kirişte sehim tahkiki gerektirmeyen

sınır değerleri göstermektedir.
Çizelgeler arasında doğrusal oranlama/enterpolasyon yapılabilir.
 Örnek
Basit
Donatılı
Dikdörtgen
Kesit
Çizelgesi
Çiz:3.4
 Çift Donatılı Dikdörtgen Kesitler
Uygulamada betonarme kirişlerde konstrüktif
nedenlerle/yapım gereği basınç bölgesinde de donatı
bulunur (açıklıkta üstte montaj donatısı, mesnette altta
düz donatı). Ancak, bu donatı her ne kadar basınç
bölgesinde bulunsa da betonarme kesit hesaplarında
genellikle dikkate alınmaz ve güvenli yönde kalınır. Fakat,
kiriş kesitinin gerektiği kadar büyütülemediği ve bu
nedenle basınç bölgesinde sadece betonun yeterli
olamadığı durumlarda, mekanik gereklilik açısından,
basınç bölgesine de donatı koymak gerekebilir. Basınç
bölgesindeki bu donatı, “basınç donatısı” olarak
adlandırılır ve basınç donatısı alanı A' ile gösterilir.
s

Basınç donatısı oranı da,

'
A
 
' s
(bw d )

olarak tanımlanır.
 Kirişlerde çekme ve basınç donatıları
Şekilde sürekli kirişin açıklık ve mesnetindeki basınç donatısı
As' 2 , As' 1 olarak gösterilmiştir. Etriyeleri tutmak için
kiriş üst yüzüne yakın yerleştirilen iki çubuk, açıklıkta basınç
donatısı oluşturmaktadır. TS 500-2000, açıklıktaki çekme
donatısının altta en az 1/3 ’ünün mesnete kadar
uzatılmasını; TDY97 ise, kirişin alt ve üstünde en az iki
donatı çubuğunun kiriş açıklığı boyunca sürekli olarak
bulunmasını öngörmektedir.
“Türk Deprem Yönetmeliği 97; 1. ve 2. deprem
bölgelerinde (basınç donatısı / çekme donatısı)
oranının en az 0.50 , 3. ve 4. deprem bölgelerinde
ise en az 0.30 olmasını öngörmektedir.”
Kiriş kapasitesinin yeterli olmadığı durumlarda,
basınç donatısı konularak kapasitenin artırılması
mümkündür. Ancak bu yapıldığında çekme
donatısı da büyütülmezse kapasitede önemli bir
artış sağlanmaz.
Konstrüktif nedenlerle mevcut bulunan veya
kapasiteyi artırmak için eklenen basınç
donatısının kiriş davranışına çok olumlu etkileri
vardır. Deneysel araştırmalar,
basınç donatısının;
a) Betonun sünme deformasyonunu frenleyerek
eğriliği, dolayısıyla yer değiştirmeleri (sehimi)
azalttığını,
b) Kiriş sünekliğini önemli oranda artırdığını,
göstermiştir.
Şekilde, c = Ku / Ky ile gösterilen eğrilik
sünekliğinin, çekme donatısı oranına ve basınç
donatısı miktarına bağlı değişimi görülmektedir.
Sünekliğin, çekme ve basınç donatısı oranları ile değişimi
 Çift donatılı kirişte oluşan iç kuvvetler

Çift donatılı dikdörtgen kesitlerde, taşıma gücü momentini

iki kuvvet çifti ile göstermek uygundur.
Birinci kuvvet çifti, beton bileşkesi ve ona eşit çekme
kuvvetinden oluşmaktadır.
İkinci kuvvet çifti ise, basınç donatısındaki kuvvet ile,
çekme donatısının artan bölümündeki çekme
kuvvetinden oluşmaktadır.
İkinci kuvvet çifti son derece sünek bir
malzeme olan çelikten, birinci kuvvet çifti ise
beton ve çelikten oluştuğu için; tıpkı basit
donatılı kesitlerdeki gibi çekme donatısı As1
aşırı artarsa, kirişin gevrek kırılma olasılığı
vardır.
Bu nedenle, denge altı bir kiriş elde etmek,
yani gevrek kırılmayı önlemek için yapılması
gereken, As1 olarak gösterilen donatı oranını
sınırlamaktır.

1   b
İki kuvvet temel alınarak, aşağıdaki denge ve uygunluk
denklemleri yazılabilir.

Denge denklemleri:

F 0
0.85 f cd bw k1c  As'  s'  As f yd  0
Çekme donatısına göre moment;
M  0
k1c
M r  0.85 f cd bw k1c(d  )  AS'  S' ( d  d ' )
2
Uygunluk denklemi (birim şekil değiştirme dağılımından)

c  d '

 s'  0.003
c
Basınç donatısı için  '   ' ilişkisi;

   Es  f yd
'
s
'
s
Taşıma gücüne göre hesap yapıldığında, basınç
donatısı çoğu durumda akma konumuna ulaşacaktır.
Basınç donatısı aktığı takdirde, problemin çözümü
büyük ölçüde basitleşir. Bu durumda basınç donatısının
hangi koşullar altında akıp akmadığının saptanması son
derece yararlıdır.
Basınç donatısının akıp akmadığını belirleyen sınır
durum, en dış lifteki betonun ezilme birim kısalmasına
ulaştığı anda, basınç donatısının da akma birim
kısalmasına ulaşması olarak tanımlanabilir.

 c  0.003    sy
'
s
Bu durum için birim şekil değiştirme dağılımındaki
benzer üçgenlerden yararlanarak, aşağıdaki uygunluk
denklemi yazılabilir ve bu denklem c/d için
çözümlenebilir.
f yd c  d '

 s'   sy   0.003
Es c
d'  d '
0.003  0.003E s
c d
  d

d 0.003   sy' 0.003Es  f yd

Bulunan c/d değeri;

0.85 f cd bw k1c  As' s'  As f yd  0

formülünde yerine konulur ve  s  f yd alınırsa,

'

sınır durumu yansıtan donatı bulunabilir.

 d'
0.003Es
0.85 f cd d
( As  As ) s 
'
bw dk1
f yd 0.003E s  f yd
Denklemin iki tarafı da (bw.d) ye bölünür ve
As
 
(bw .d )
'
A
'  s
(bw .d )
Olduğu dikkate alınırsa, sınır durumu belirleyen donatı
indeksi , c bulunur.
d'
f 0.003Es
    '  yd   c  0.85k1 d
f cd 0.003Es  f yd
d’/d oranının çok büyük olduğu durumlar dışında, taşıma
gücüne erişildiğinde basınç donatısı akmış olur.
Bu nedenle, basınç donatısının akma kontrolü için, pratik
olarak aşağıdaki değerler kabul edilebilir.

d
S220 için  0.23
d
d
 s'  f yd
S420 için  0.13
d

Önceki denklemin incelenmesinden de görüleceği gibi,

basınç donatısının akma sınır durumunu belirleyen donatı
indeksi c , çelik akma hesap dayanımı fyd ve d’/d oranına
göre değişmektedir.
Beton sınıfına bağlı olan k1 katsayısı ilk dört sınıf beton için
aynı değeri (0.85) almakla birlikte, daha yüksek dayanımlı
betonlar için bir değişken olarak donatı endeksini
etkileyecektir.
Basınç donatısının aktığını belirleyen indeks, c (TGÇA. çiz.3.27)

Not: Çizelge hazırlanırken k1=0.85 olarak alındığından; C16, C18, C20, C25 den
yüksek dayanımlı betonlar için çizelgedeki değerler ( k1 / 0.85 ) ile çarpılmalıdır.

Çift donatılı bir kesitin taşıma gücü hesabı yapılırken, önce

donatı indeksi hesaplanır.
f yd
    '

f cd
Eğer >c ise, basınç donatısının akmış olduğu varsayılabilir.

Basınç donatısı akmışsa hesap basitleşir ve uygunluk koşulu ile

’s – ’silişkisi bağıntılarına gerek kalmadan,denge
denklemlerinde  s  f yd
'
varsayılarak hesap yapılır.
Çift donatılı kirişlerin “denge altı” olup olmadığı,
As1
1 
(bw d )
oranı, çizelgede verilen b değerleri ile karşılaştırılarak saptanır.
Pratikte rastlanan kirişlerin büyük bir çoğunluğunda basınç
donatısı akacağından,
A  As 2
'
s

As1  As  As 2  As  As'
olur ve denge altı koşulu aşağıdaki gibi kontrol edilir. Buna göre;
denge altı koşulu:

     '
b
(basınç donatısı akmışsa)

 s'
(   )  b (basınç donatısı akmamışsa)
f yd
 Çift Donatılı Dikdörtgen Kesitin Taşıma Gücünün
Çizelgeler İle Bulunması ( TGÇA. çiz. 3.28 - 3.37 )
Çizelgeler kullanılırken Moment (M) (t.cm), boyutlar ise (cm) olarak alınmalıdır.

Bilinen : Malzeme (fcd , fyd) , bw , d , d’ , As , A’s

İstenen : Mr=?

Çözüm :
a) Çizelge seçilir (Bilinen çelik sınıfı ve d’/d oranına göre).

b)  hesaplanır. [ = / fcd = As / (bw d fcd) ]

c) ’ hesaplanır. [ ’=’ / fcd=A’s / (bw d fcd) ]

d) Hesaplanan  ve ’ nün kesiştiği noktadan K’ fcd bulunur. K’ fcd birimsizdir.

[ K’ fcd= (bw d2 fcd / M ] [ Parantez içerisindeki değer ’s dür (t/cm2). ]

e) Mr hesaplanır. [ Mr=(bw d2 fcd) / (K’ fcd) ]

Çizelgelerdeki basamaklı çizgiler, sehim hesabı gerektirmeyen sınırı göstermektedir.
 Örnek
Çift Donatılı
Dikdörtgen
Kesit
Çizelgesi
3.30 a
 Örnek
Çift Donatılı
Dikdörtgen
Kesit
Çizelgesi
3.30 b
 Tablalı Kesitler
Betonarme inşaatın bir döküm özelliğinden dolayı döşeme ve
kirişler birlikte çalışırlar. Bu nedenle kesit hesabı yapılırken,
döşeme parçası kirişin basınç bölgesine rastlıyorsa, o döşeme
parçası da kesite dahil edilir. Bu şekilde elde edilen kesit,
tablalı kesit olarak adlandırılır.

Tablalı kesitlerin oluşumu

Döşemenin de kesite tabla olarak dahil edilmesiyle, basınç
donatısına gereksinme olmadan büyük basınç kuvvetleri
karşılanabilir. Beton basınç bileşkesinin artmasının yanısıra,
tabla nedeni ile tarafsız eksenin basınç yüzüne doğru
kayması sonucu moment kolu da büyüyeceğinden, kesitin
moment taşıma gücü artar.
Tablanın sağlanmasında mevcut döşemeden
yararlanıldığından, kesit kapasitesindeki artış ek bir parasal
yük getirmez.
Tabladaki basınç gerilmesinin düzgün yayılmadığı
bilinmektedir. Bu dağılım, kesit boyutlarına, kiriş açıklığına ve
mesnet koşullarına bağlıdır.
Tabladaki basınç gerilmelerinin dağılımı aşağıdaki şekilde c
olarak verilmiştir.
Bu dağılım kiriş açıklığı boyunca da değişim gösterir. Sorunu
basitleştirmek için şekilden de görüleceği gibi bu dağılım
düzgün dağılıma (üniform) çevrilmiştir.
Gösterilen düzgün dağılımın açıklık boyunca değişmediği
kabul edilir.
Sürekli kirişlerin mesnetlerinde tabla çekme bölgesine
düştüğünden, genelde bu kesitler, tablanın var olduğu açıklıktaki
kesitten daha kritik olur. Bu nedenle kesit boyutlandırılması
genelde mesnete göre ve dikdörtgen kesit olarak yapılır.

Tabladaki basınç gerilmesi değişimi

Bu yaklaşımlarla ilgili değişik varsayımlar
yapılabileceği için, yönetmeliklerde etkili tabla
genişliği ile ilgili önerilerin farklı olması doğaldır.
Betonarme inşaatın birdöküm özelliğinden dolayı,
kirişlerin yanal hareketi üsteki döşeme tarafından
engellenmektedir. Dolayısıyla yük uygulanan
düzleme göre simetrik olmayan L kesitleri de,
simetrik tablalı T kesitleri gibi hesaplanabilir.
Betonarmede betonun çekme dayanımı ihmal
edildiğinden, çekme bölgesindeki beton dikkate
alınmaz.
Bu durumda önemli olan kesitin basınç bölgesindeki
geometrisidir.
Çekme bölgesindeki kesit geometrisinin hiçbir
önemi yoktur.
Bu nedenle I ve kutu kesitli kirişler, eşdeğer T
kesitine dönüştürülerek incelenebilir.
 Tablalı kesitlerde k1c  t olması durumu

Tablalı kesitlerin eşdeğer basınç gerilmesi derinliği, çoğu kez tabla

derinliğinden küçüktür, k1c<t.

Bu gibi durumlarda yukarıda gösterildiği gibi, basıncın etkidiği alan

dikdörtgen olduğundan ve çekme bölgesinde kalan kesitin geometrisi
önemli olmadığından, taşıma gücü daha önce basit donatılı dikdörtgen
kesitler için çıkarılan denklemlerle hesaplanabilir.
Söz konusu denklemlerde bw yerine tabla genişliği b konulmalıdır.
 Tablalı Kesitin Taşıma Gücünün Basit Donatılı Dikdörtgen
Kesit İçin Hazırlanan Çizelgeler İle Bulunması
(TGÇA. çiz. 3.2-3.25) ( k1c  t durumu için )

Çizelgeler kullanılırken Moment (M) (t.cm), boyutlar (cm), (K) ise

(cm2/t) olarak alınmalıdır.
Bilinen : Malzeme (fcd , fyd) , b , bw , d , As

İstenen : Mr=?

Çözüm :
a) Çizelge seçilir. (Bilinen çelik ve Beton sınıfına göre)

b) Donatı oranı bulunur. [ =(As / b d) ] .

:Gerçek donatı oranı olmayıp, problemin çözümü için hesaplanmıştır.
c) Bulunan donatı oranına göre j veya K seçilir.

d) Mr hesaplanır. Mr=As fyd j d veya Mr=b.d2 / K

(Çizelgede altı çizgili verilen değerler kirişte sehim tahkiki gerektirmeyen

 Tablalı kesitlerde k1c > t olması durumu

Daha ender de olsa, bazı kesitlerde k1c>t olabilir. Bu durumda en

sağlıklı yaklaşım, T biçiminde alanı ve bu alanın ağırlık merkezini
hesaplamaktır.
Basınç dağılımı dikdörtgen olduğundan beton basınç bileşkesi,
hesaplanan alan, gerilme şiddeti 0.85fcd ile çarpılarak bulunabilir.

Fc=0.85fcdAcc
Tablalı kesitlerde basınç gerilmelerinin yayıldığı alan
çok büyük olduğundan, basınç kapasiteleri
yüksektir.
Bu nedenle, tablalı kesitlerde genellikle “denge üstü”
duruma rastlanmadığından, “dengeli donatı oranı”
hesaplanabilirse de, dikdörtgen kesitlerdeki kadar
önemli değildir.
Bir döküm betonarme yapılarda tabla genişliği “ b ”
genellikle büyük olduğundan, dengeli duruma
erişme olasılığı çok düşüktür.
Önüretimli ( prefabrike ) kirişlerde ise b / bw
oranının çok küçük ( 1.0 ‘e yakın ) olduğu
durumlarda, dengeli duruma erişilip erişilmediği
kontrol edilmelidir.( Ender rastlanır)
 Herhangi Bir Şekilde Simetrik Kesitlerin
Taşıma Gücü

Düşey eksene göre simetrik kesit

a
 F  0  Fs  Fc  As f yd  0.85 f cd  bx d x
0
Betondaki basınç kuvveti olan Fc bileşkesinin G uygulama
noktasının basınç bölgesinin dışından olan uzaklığına x denirse,
x ’nin ifadesi şöyle olacaktır;
 a
x  bx d x   xbx d x
o
Önceki denge denkleminden a , buradan da x bulunduktan
sonra, Mr hesaplanabilir;

M r  As f yd  d  x 
Ancak, yukarıdaki integral çözümleri her zaman kolay
olmayabilir. En basit örneğiyle, kesitin bir köşesi “O”
noktasında olan bir ikizkenar üçgen olması halinde, bir
boyutsuz sabit değer olmak üzere bx   .x olarak yazılabilir.
b
bx   x  .x
h
b

h
a  k1c
 Üçgen Kesitler

Basınç bölgesi üçgen olan kesitler

a
a2
As f yd  0.85  f cd     x  d x  0.85    f cd 
0
2
a 2  (2  As  f yd ) /(0.85    f cd )
2 8  As  f yd
x ax
3 9  0.85    f cd
zdx M r  Fs  z olarak bulunur.
 Trapez / Yamuk Kesitler

Basınç bölgesi trapez olan kesitler

2  do (a)
tg 
B  bo
B  bo 2 a (b)
ba  bo   a  bo 
do tg
 bo  ba 
 F  0  Fc  Fs     a  0,85  f cd  As  f yd  0 (c)
 2 
(b) değeri (c) de yerine konursa (a) ’ya göre ikinci
dereceden bir denklem elde edilir. Bu denklemin
çözümünden a1 ve a2 gibi iki kök bulunur. Bunlardan
pozitif olanı aranılan a ’dır.

a  2  bo  ba 
x  yG   
3  bo  ba 
x  d  x
Yamuk kesitin taşıyabileceği en büyük moment:

M r  As  f yd  (d  x )
olur.
Değişken Geometriye Sahip Kesitler
Kesit Geometrisi Değişik Kirişler
Dikdörtgen ve tablalı kesitlerden değişik kesit geometrisine sahip
kirişlerin taşıma gücü, aynı ilke ve yöntemler kullanılarak hesaplanır.
Önemli olan, basıncın etkidiği alanın geometrisidir.
Çözümlemede bu alan olabildiğince dikdörtgen ve üçgenlere ayrılmalı
ve tablalı kesitler için önerilen yöntemle taşıma gücü hesaplanmalıdır.

Kesit geometrisi değişik kiriş örneği

Değişken I Kesitli (Prefabrike) Kiriş Örneği
Donatısı Değişik Düzeylere Yayılmış Kesitler
Kiriş donatısının değişik düzeylere yayıldığı durumlarda kapalı
çözüm pratik olmaktan çıkar. Bu durumda kesit taşıma
gücünün hesabı için deneme yanılma yönteminin kullanılması
uygundur. İzlenecek yol aşağıda gösterilmiştir.
► Tarafsız eksenin basınç kenarından uzaklığı c için
varsayım yapılır.
► Birim deformasyon dağılımından, donatıdaki birim uzama
ve kısalmalar bulunarak, bunlar aracılığı ile donatıdaki
kuvvetler hesaplanır.
► Beton basınç bileşkesi hesaplanır, F =0.85xf xA .
c cd cc
► Denge kontrol edilir, F=0 .
► Denge sağlanmıyorsa c için yeni bir kabul yapılır ve
işlemler tekrarlanır.
► Denge sağlanıyorsa, kesit ağırlık merkezine göre
(veya çekme donatısına göre) iç kuvvetlerin momenti
hesaplanır.
Donatısı Değişik Düzeylere Yayılmış Kesit örneği
 Kesit Hesabı (Boyutlandırma ve Donatı Hesabı)
Bundan önceki bölümde, kesit boyutları, donatısı ve malzeme
özellikleri bilinen, basit eğilme etkisindeki bir kesitin taşıma gücünün
hesabı anlatılmıştı.
Şimdi ise, betonarme bir yapının tasarım aşamasında karşılaşılan
problem olan ve bilinen veya tahmin edilen zorlamalar altında
betonarme kesitin boyutlandırılıp, donatısının hesaplanması ve
detaylandırılması anlatılacaktır.

Bilindiği gibi, kesit hesabı genelde iki aşamada yapılır.

a) Ön tasarım (Tek amaç eleman boyutlarının saptanmasıdır).

b) Kesin tasarım (Boyutları ön tasarımdan bilinen kesitin kesin
hesabıdır).

Bu konular daha önce anlatılmıştı.

Kirişlerde Donatının Sınırlandırılması
Kesit hesabı yapılırken dikkate edilmesi gereken en önemli husus; elde
edilen kesitteki donatı oranının, dengeli orandan küçük olmasını sağlamaktır,
(’<b) . Bu koşul sünek davranış için gerekli olduğu gibi, yönetmeliklerce
de zorunlu kılınmıştır.
TS 500-2000 ’de sünek davranışın sağlanabilmesi için donatı oranı 0.85b
ile sınırlandırılmıştır ( ’  m=0.85b ) .
TDY97 ‘de ise sadece çekme donatısı oranının TS 500-2000 ‘de verilen
maksimum değerden fazla olamayacağı öngörülmüştür (  m=0.85b ) .
Ayrıca, TS 500-2000 ve TDY97 ‘de çekme donatısı oranının 0.02 ‘yi
geçemeyeceği de belirtilmiştir (  0.02 ) .
Mevcut binalarda yapılan gözlemler ve bazı deneysel araştırmalar,
m=0.85b koşuluna uyularak boyutlandırılan kirişlerde aşırı sehimler
oluşabileceğini gösterdiğinden; uygulamada “kullanılabilirlik sınır durumu”
göz önünde bulundurularak, deneyimlerin ışığında amprik olarak geliştirilmiş
olan ve sehim sınırı l olarak adlandırılabilecek m den küçük öneri
niteliğinde ikinci bir sınırlama getirilmesi uygun olacaktır.
Eğer donatı oranıl ile tanımlanan değerle
sınırlandırılırsa, hem süneklik tam olarak sağlanmış
olur, hem de genelde sehim kontrolüne gerek
kalmaz.
 m  0.85  b zorunlu sınır
f cd
 l  0.235 önerilen sınır
f yd
Kesit boyutları ile ilgili kısıtlamaların bulunduğu
durumlarda, l ’den yüksek olan donatı oranı
kullanmak yerine, basınç donatısı bulundurulması
önerilecektir. Bu durumda l ile sınırlanacak olan
değil, ( - ’ ) olacaktır.
 ZORUNLU KOŞUL

  m (TDY97)
  0.02 (TDY97 ve TS 500 - 2000)
     
'
m (TS 500 - 2000)

ÖNERİLEN KOŞUL

  m
  0.02
     
'
l

Basınç donatısı akmamışsa, koşullarda belirtilen ρ ρ 

'
yerine (   '
 s'
f yd
)
yazılır.
Donatı oranı l ilem arasında olduğunda sehim kontrolü yapmak
gerekebilir.
Kesit hesabı yapılırken, donatı oranı m ve l ‘ye karşılık gelen Km ,
jm ve Kl , jl değerlerinin bilinmesinde büyük yarar vardır.
Bu değerler, daha önce basit donatılı, denge altı dikdörtgen
kesitler için çıkarılan bağıntılarda  yerine m=0.85 b ve l=0.235
fcd/fyd konularak elde edilebilir (TGÇA. çiz.3.1).
f cd 0.003Es
 m  0.72k1
f yd 0.003Es  f yd
cm f yd
 m
d 0.85k1 f cd
 k1cm 
j m  1  
 2d 
1
Km 
 m jm f yd
 f cd
 l  0.235
f yd
cl 0.276

d k1
jl  0.862
bw d 2 4.94
Kl  
Ml f cd
Gevrek kırılmayı önlemek amacıyla donatı için bir üst sınır
getirilmişti.
Donatı için bir de alt sınır getirilmelidir.
Çünkü donatısı çok az olan kirişler, tıpkı donatısız kirişler
gibi ani ve gevrek olarak kırılabilirler.
Bunun için donatılı bir kirişin taşıma gücünün en az
donatısız kirişin kırılma dayanımına (çatlama dayanımı)
eşit olması gerekir.
TS 500-2000 ’de minimum donatı oranı için
aşağıdaki bağıntı verilmiştir.

f ctd
 min  0.8
f yd

TDY97 ’de kiriş mesnetlerinde üstteki çekme

donatısının minimum oranı için de şu bağıntı
verilmiştir.

f ctd
ü 
f yd
Basit Donatılı Dikdörtgen Kesitlerin Hesabı
Basit donatılı dikdörtgen kesitlerin ön tasarım aşamasında boyutları
saptanırken, hem sünekliği sağlamak, hem de deformasyon(sehim)
kontrolünden kurtulmak için aşağıdaki ilişkiden yararlanılır;
bw d 2
Kl   bw .d 2  K l .M d
Md
1) Yukarıdaki bağıntıda, Md gerekli yük katsayıları ile çarpılmış hesap
momentidir. Kl ilgili çizelgeden (TGÇA. çiz.3.1) alınır.
2) Önce bw ile ilgili kabul yapılabilir.
3) Boyutlarla ilgili kısıtlama yoksa, h/bw oranını 2 ya da 3 almak
mantıklı olabilir.
Bazı durumlarda, mimari veya başka nedenlerle, kesit boyutlarının biri
veya ikisi belirlenmiş veya sınırlanmış olabilir. Bu gibi durumlarda,
mekanik zorunluluk yoksa, bu sınırlamalara uymak gerekir; aksi
takdirde ilgili kişilerle birlikte gerekli değişiklik yapılabilir.
Ön tasarım aşamasında boyutların belirlenmesinde kesmenin
eğilmeden daha kritik olabileceği ve dikkate alınması gereken durumlar
da olabilir (Temeller ve yüksek kirişler vb. gibi).
 Kesin tasarım aşamasına gelindiğinde, kesit boyutları
bilinmektedir. Yapılacak iş, boyutların yeterli olup olmadığını kontrol
etmek ve gereken donatıyı hesaplayarak detaylandırmaktır.

1) Boyutların yeterli olup olmadığının kontrolü için, önce hesap

momenti Md temel alınarak K değeri hesaplanmalıdır.
bw d 2
K
Md
1) İlgili çizelge kullanılarak bulunan Kl değeri K ile karşılaştırılır.
K  Kl  Boyutlar uygundur, donatı hesabı yapılır
Md Pratik hesaplarda, güvenli yönde kalınarak jjl=0.862
As  alınabilir.Hesaplanan donatı alanı için
f yd  j  d gerekli sınır kontrolleri yapılır.

K < Kl  İzlenecek iki yol vardır.

a) Sehim
   sınırı
'
  aşılarak
l
Km ‘ye göre kontrol yapılır, K > Km olmalıdır.
b) Basınç donatısı yerleştirilerek çift donatılı kiriş oluşturulur. Böylece
 Basit Donatılı Dikdörtgen Kesitlerin Hesabında
Çizelgelerin Kullanılması
( TGÇA. çiz.3.2 - 3.25 )
Çizelgeler kullanılırken Moment (M) (t.cm), boyutlar ise (cm) olarak
alınmalıdır. Çizelgedeki basamaklı çizgi sehim hesabı gerektirmeyen
sınırı belirlemektedir ( l ve Kl ). Çizelgedeki son değerler ise max.
donatı yüzdesini belirleyen değerlerdir ( m ve Km ).
Çizelgede doğrusal oranlama yapılabilir.

1) Boyutlandırma

Bilinen : Malzeme sınıfları ve Md

İstenen : Boyutlar ( bw ve d )
Çözüm :
a) Bilinen çelik ve beton sınıflarına göre çizelge seçilir.
b) Basamaklı çizginin üzerinde kalmak min  değerini sağlamak üzere K
seçilir (sehim hesabı olmaması için).
c) Seçilen K ile bwd2 hesaplanır ( bw.d2=K.Md ).
 2) Donatı Hesabı

Bilinen : Malzeme sınıfları, Md , bw , d

İstenen: As
Çözüm :
a) Bilinen çelik ve beton sınıfına göre çizelge seçilir.
b) K hesaplanır. (K=bwd2/Md)
c) Bu K ile aynı sırada olan j veya  değerinden
donatı alanı hesaplanır.
Md
As     bw  d
f yd  j  d
K > Kl ise kesit tek donatılı olarak hesaplanır.
K < Kl ise çift donatılı kesite gidilir veya sehim sınırı aşılarak
Km ’ye göre kontrol yapılır.
 Çift Donatılı Dikdörtgen Kesitlerin Hesabı
Betonarmenin bir döküm özelliği nedeni ile döşemeler
kirişlerle birlikte çalışarak tabla görevi görür.
Düşey yük altındaki sürekli kirişlerin mesnetlerinde negatif,
açıklıklarında ise genelde negatif momentler oluşur.
Bu nedenle, açıklıktaki tabla basınç bölgesinde kalacağından,
kesit tablalı bir kesit gibi çalışacaktır (Şekilde A-A kesiti).
Mesnet dolaylarında ise, negatif moment nedeni ile tabla
çekme bölgesinde kalacağından çatlayacak ve etkili
olmayacaktır. Bu durumda mesnetteki kesit, tabla dikkate
alınmayarak dikdörtgen bir kesit gibi hesaplanmalıdır (Şekilde
B-B kesiti).
Deprem türü yatay yükler altında ise, bir mesnette negatif,
diğerinde pozitif moment oluşacak, yük tersindiğinde,
momentler yer değiştirecektir. Bu durumda mesnetlerdeki
kesitlerin düşey yük durumuna benzer bir biçimde dikdörtgen
kesit gibi çalıştığını varsaymak uygun olacaktır.
Sürekli bir kirişte genelde kesit boyutları açıklık boyunca sabit tutulduğundan
ve açıklıkta tablanın etkili, mesnette ise etkisiz olması nedeni ile, kiriş
boyutlarının saptanmasında mesnet momentleri temel alınır.
TS 500-2000, açıklıktaki çekme donatısının altta en az 1/3 ’ünün mesnete
kadar uzatılmasını; TDY97 ise, kirişin alt ve üstünde en az iki donatı
çubuğunun kiriş açıklığı boyunca sürekli olarak bulunmasını
öngörmektedir.Bu nedenle, aşağıdaki şekilden görüleceği gibi mesnetteki
etkili dikdörtgen kesit “çift donatılı” bir kesite dönüşmektedir.
“Türk Deprem Yönetmeliği 97; 1. ve 2. deprem bölgelerinde
(çekme donatısı/basınç donatısı) oranının en az 0.50 , 3. ve 4.
deprem bölgelerinde ise en az 0.30 olmasını öngörmektedir.”
Çift donatılı dikdörtgen kesitlerin donatı hesabında, genelde iki tür
problemle karşılaşılır;
a) Hesap momenti, kesit boyutları ve malzeme dayanımları bilinmektedir.
Çekme ve basınç donatılarının ( As ve As’ ) hesabı gerekmektedir.
b) Yukarıdaki bilinenlere ek olarak kirişteki basınç donatısı alanı da
bilinmektedir ( As’ ) . Çekme donatısının ( As ) hesabı gerekmektedir.

Her iki problem de daha önce çift donatılı kesitler için çıkarılan genel
denklemlerden yararlanarak çözülebilir.
Bir çerçeve kirişinde donatı düzeni ile açıklık ve mesnet kesitleri
Bu iki problemin (a ve b) el çözümünde izlenecek yol aşağıda özetlenmiştir.
El çözümü, davranışın anlaşılması açısından da çok yararlıdır.
Dikdörtgen kesitli bir kirişin donatı hesabı yapılırken, önce kesit basit
donatılı olarak düşünülür. Eğer K < Kl ise çift donatılı kirişe gidilir.
İzlenecek yol aşağıda tanımlanmıştır.
Problem a:
Bilinen: Md , bw , h ve malzeme dayanımları
İstenen: As ve As’
Çözüm:
►K’ hesaplanır ( Çift donatılı kesit olduğu
2 için K’ denmiştir ).
bw d
K'
Md
►Çizelgeden Kl bulunur ( TGÇA. çiz.3.1 )
►K’ > Kl ise basınç donatısına gerek yoktur ( A’s=0 ), sadece çekme
Md El çözümü için jjl=0.862
donatısı hesaplanır. A 
f yd  j  d
s
alınabilir.

►Eğer K’ < Kl ise basınç donatısı gerekir. Basınç donatısının hesabı için
Basınç donatısının akıp akmadığının kontrolü,
Basınç donatısının akıp akmadığının kontrol edilmesi ve eğer
akmamışsa, gerilmenin yani ’s nün hesaplanması gerekir.
Kontrol ve gerilmenin hesabı için gerekli olan basınç donatısındaki
birim kısalma, uygunluk denkleminden hesaplanır.
cl d '

cd '
s 
'
 0.003  d d  0.003
c cl
d
cl 0.276

d k1
0.276 d '

k1 d
s 
'
 0.003
0.276
k1
Dikdörtgen kesitli betonarme kirişlerde d’/d, genelde 0.05 ve 0.15
arasında değişir. Donatı çeliği olarak S220 kullanılırsa (fyd=191 MPa ve
sy=0.000955), c=cl olduğu durumlarda basınç donatısı kesinlikle
akacaktır. S420 donatı çeliği ile donatılmış kirişlerde ise d’/d ≤ 0.125
olduğu durumlarda basınç donatısı, c=cl konumunda akma dayanımına
erişecektir.
Görüldüğü gibi, c=cl için basınç donatısının akma konumuna ulaşmaması
ender rastlanan bir durumdur ( S420 çeliği için d’/d > 0.125 ise ).
Bu nedenle el çözümü yapılırken c=cl olduğunda, basınç donatısının
akma konumuna ulaştığını varsaymak uygun bir yaklaşımdır
( s’  sy ve s’=fyd ). Bu durumda As2=As’ olacaktır.

d’/d > 0.125 olan kesitlere hem ender rastlanır, hem de bu gibi
durumlarda yapılan varsayımın getireceği hata çok küçük olur.
Yukarıdaki irdelemelerin ışığı altında, el çözümüne basınç
donatısının aktığı varsayımı ile başlamanın uygun olacağı
söylenebilir.
Bu durumda birinci kuvvet çifti M1 , Ml ye eşitlenebilir.
bw d 2
M1  M l  , M 2  M d  M1
Kl
M1
As1  Asl 
f yd . jl .d
Eğer s’  sy ise s’=fyd alınacağından, bu durumda
As2=As’ olacaktır.
M2
A  As 2 
'
s , As  As1  As 2
f yd (d  d ' )
Eğer;ender olarak rastlansa da,

s’ < sy ve s’ < fyd ise,

çift donatılı kesitler için çıkarılan bağıntılar yardımıyla ve daha önce

anlatıldığı gibi,
s’ hesaplanır ve s’= s’.Es< fyd bulunur.
Böylece,
M2
As 2  ' , As 2 f yd  As'  s'
 s (d  d ' )
 f yd 
A   '  As 2
'
s
 s 
As  As1  As 2

sonucuna ulaşılır.
“Not : d’/d oranının çok büyük olduğu durumlar dışında, taşıma gücüne
erişildiğinde basınç donatısı akmış olur.”
Problem b:
Bilinen: Md , bw , h , As’ ve malzeme dayanımları
İstenen: As
Çözüm:
► Varsayım, s’=fyd (Basınç donatısı akmış)
► İkinci kuvvet çifti hesaplanır.
M2=As’fyd(d-d’)
► As’=As2 ve M1=Md-M2
► K1=bwd2/M1 için ilgili çizelgelerden (TGÇA. Çiz.3.2-3.25)
j bulunur veya yeterli yaklaşıklıkla jjl=0.862 alınarak
donatı alanı
M 1 hesaplanır.
As1  ve As  As1  As 2  As1  As'
f yd ( j )d
Bu problemde A’s verilmiş olduğundan; c , cl ’ye eşit değildir.
Bu nedenle donatının akıp akmadığı mutlaka kontrol
► Bunun için,hesaplanan donatı alanı dikkate alınarak indeksi
hesaplanır ve c ile karşılaştırılır.
► Eğer   c ise, basınç donatısı akmıştır ve s’ =fyd olup,
yukarıdaki çözüm doğrudur.
► veya, hesaplanan M1 den tarafsız eksenin konumu c bulunur.
Bu c değeri esas alınarak uygunluk denkleminden  s’
hesaplanır ve yd ile karşılaştırılarak basınç donatısının akıp
akmadığı
 belirlenir.
c
►Eğer ise (genelde az rastlanır), yukarıdaki hesaplar
geçerli değildir.çift donatılı kesitler için çıkarılan denklemler ile
genel çözüme gidilir.
Basınç donatısının akmadığı durumlarda üçüncü derece denklem
çıktığından el ile çözüm zor ve zaman alıcıdır.Bu nedenle basınç donatısı
bilinmiyormuş gibi hesap yaparak As ve As’ nün bulunması ve mevcut As’
nün bulunandan büyük olduğunun gösterilmesi yeterlidir.
Ayrıca, basınç donatısının aktığı varsayımı ile yapılan ilk hesapta c nin
negatif çıkması da basınç donatısının akma konumuna ulaşmadığını gösterir.
 Kesit Hesabı Problemlerinin Çizelgelerle Çözümü
( Çizelgeler arasında doğrusal oranlama/enterpolasyon yapılabilir)

• Çift donatılı sürekli kirişler için K’o değerleri (TGÇA. Çiz. 3.26)
’=(1/3)

Bilinen : Malzeme (fcd , fyd) , Md (Sürekli kirişin mesnet momenti)

İstenen: Boyutlar (bw , d)
Çözüm :
a) d’/d için varsayım yapılır veya ortalama sütunu kullanılır.
b) Buna göre çizelgeden K’o değeri belirlenir.
c) Boyutlar hesaplanır. bw d2=K’o Md

Bu tür bir boyutlandırmaya yönetmeliklerce müsaade edilmemektedir.

2) Çift donatılı dikdörtgen kesitlerin hesabı (TGÇA. çiz. 3.28-3.37)

A- Boyutları bilinen kesit için donatı hesabı

Bilinen : Malzeme (fcd , fyd) , Md , bw , h
İstenen: As , A’s
Çözüm :
► Bilinen çelik sınıfı ve d’/d oranı ile çizelge seçilir.
► K’=bwd2/ Md hesaplanır. Çizelge 3.1 ’den K l bulunur. K’ < Kl ise
basınç donatısı gerekir. Aksi halde basınç donatısına gerek yoktur.
(Sehim hesabı gerekmemesi için)
► K’fcd değeri hesaplanır. K’fcd=bwd2fcd/Md
► Bu K’fcd değeri çizelgeden bulunur. Eğer basamaklı çizgi üzerinde
kalıyorsa, sehim hesabı gerekmiyor demektir. Hesaplanan K’f cd
değeri çizelgede birden fazla yerde bulunabilir. Bunlardan
hangisinin kullanılacağına hesabı yapan mühendis karar verir.
Ancak, soldan sağa doğru yatay gidildiğinde basamaklı çizgi
üstünde kalan ilk değerin alınması uygundur.
► Bulunan K’fcd den düşey ve yatay giderek  ve ’ bulunur.
► Donatı hesaplanır. As=  bw d fcd , As’= ’ bw d fcd
B- Boyutları ve çekme donatısı bilinen ve belirli bir mesnette
zorlanan kesit için basınç donatısının bulunması
Bilinen : Malzeme (fcd , fyd) , Md , bw , h , As
İstenen : A’s
Çözüm :
Bilinen çelik sınıfı ve d’/d ile çizelge seçilir.
► K’=bwd2/ Md hesaplanır. K’.fcd=(bw d2) fcd/Md
►  hesaplanır. =As/(bw d fcd)
►  nin bulunduğu satırda K’ fcd ye karşılık gelen ’ bulunur.
► A’s hesaplanır. A’s= ’ bw d fcd

C- Boyutları ve basınç donatısı bilinen ve belirli bir momentle

zorlanan kesit için çekme donatısının bulunması.
Bilinen : Malzeme (fcd , fyd) , Md , bw , h , A’s
İstenen : As
Çözüm :
a) Bilinen çelik sınıfı ve d’/d ile çizelge seçilir.
b) K’.fcd hesaplanır. K’.fcd=(bw d2) fcd/Md
c) ’ hesaplanır. ’=A’s/(bw d fcd)
d) ’ sütunundan inilerek K’.fcd ye karşılık  bulunur.
e) As hesaplanır. As= bw d fcd
 Tablalı kesitler
Daha önce anlatıldığı gibi, sürekli kirişlerin mesnetlerinde tabla çekme
bölgesine düştüğünden, genelde bu kesitler tablanın var olduğu açıklıktaki
kesitten daha kritik olur.
Bu nedenle kesit boyutlandırması genelde mesnete göre yapılır.
Basit mesnetli tek açıklıklı tablalı kirişlerde ise, kesme genellikle eğilmeye
oranla daha kritik olur ve boyutlandırma kesmeye göre yapılır.
Bütün bu nedenlerle, tablalı kesitlerin eğilmeye göre boyutlandırılması
üzerinde durulmayıp, sadece donatı hesabı anlatılacaktır.
Tablalı kesitlerin donatısı, denge denklemlerinden yararlanarak aşağıdaki
bağıntıdan hesaplanabilir.
Md
As  M d  As  f yd  j  d
f yd  j  d
Tablalı kesitlerde moment kolu katsayısı j fazla değişmediğinden, yaklaşık
olarak kestirilmesi genellikle yeterli olur. Yaklaşık değer olarak, aşağıda
gösterilen ilişkiden elde edilenin büyük olanı kullanılır.
t
j  d  0.9d , jd  d  t : tabla kalınlığı
2
Daha kesin hesap yapılmak istenirse, j değerleri ilgili çizelgelerden alınabilir
(TGÇA. çiz.3.38-3.43).
Çizelgeler değişik b/bw oranları için hazırlanmış olup, çizelgeler arasında
doğrusal oranlama yapılabilir.

Tablalı kesitte donatının bulunması (TGÇA. çiz.3.38-3.43),

Bilinen : Malzeme, Md , bw , b , h , t
İstenen : As
Çözüm :
a) b/bw oranı tespit edilir.
K f cd
b) Çizelgeye, hesaplanan
2
ve t/d değerleri ile girilir.
b.d
K f cd  f cd
Md
c) Bu iki değerin kesiştiği yerde j bulunur.
Basamaklı çizgi altında kalan değerler
k1c>t durumu içindir. Md
As 
d) Donatı alanı hesaplanır. f yd  j  d
Örnek Tablalı Kesit Çizelgesi 3.40
 Açıklıkta ihtiyaç duyulmayan donatının kesilmesi ve
pilyeler
Kesitler için gerekli donatı, kesite etkiyen en büyük momentte göre hesaplanır.
Moment genellikle açıklık boyunca sabit olmadığından, maksimum moment
noktasına belirli bir uzaklıkta donatının bir bölümüne gerek kalmaz.
Soruna salt teorik açıdan yaklaşıldığında ihtiyaç duyulmayan donatı çubuklarının,
gereksinme duyulmayan noktada kesilmesi son derece mantıklı gözükebilir.
Ancak yapılan deneyler, donatının bu şekilde kesilmesinin donatının kesildiği
noktada gerilme yığılması oluşmasına neden olduğunu, kenetlenmenin olumsuz
yönde etkilendiğini ve bu nedenlerle donatının kesildiği noktada eğik çatlakların
oluştuğunu, ayrıca bu kirişlerin taşıma gücünün önemli ölçüde azaldığını
göstermiştir.
Deneysel çalışmalar, ihtiyaç duyulmayan donatının kesilmeyip basınç bölgesine
bükülerek (genellikle 45o veya temellerde olduğu gibi yüksekliği fazla olan
kirişlerde 60o ) kenetlendiği durumlarda, yukarıda sözü edilen sakıncaların
ortadan kalktığını göstermiştir.
Bunun nedeni;
a) Donatıya daha fazla kenetlenme boyu sağlanmış olması,
b) Kenetlenmenin basınç bölgesinde yayılması
c) Pilye yapılan donatının tarafsız eksene erişinceye kadar etkili olarak
gerilme yığılmasını azaltmasıdır.
Bu tür donatıya “pilye” adı verilmektedir; bazen “pliye” de denilmektedir.
Sürekli kirişlerde donatının kesilmesi yerine pilye yapılmasının bir
başka yararı da, açıklıkta ihtiyaç duyulmayan çekme donatısının kirişin
öbür yüzüne bükülerek, momentin işaret değiştirmesi nedeni ile
yeniden çekme donatısı olarak kullanılabilmesidir.
Örneğin aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi, açıklıkta gereksinme
duyulmayan çekme donatısı yukarı büküldüğünde, mesnet yakınında
oluşan ve üstte çekme yapan negatif moment nedeni ile yeniden
çekme donatısı olarak kullanılabilmektedir.
Ayrıca, pilyeler, çift yönlü bir yükleme olan deprem tesiri için etkili
olmasa da düşey yükleme altında oluşan kesme etkisinin
karşılanmasında da kısmen faydalıdır.
Pilyeler gereksinme duyulmayan noktada yapılmalı ve TS 500-2000 ‘e
göre; açıklıkta alttaki pilye büküm noktası, teorik olarak gereksinme
duyulmayan noktadan en az kiriş faydalı yüksekliğinin üçte biri ve
donatı çapının 8 katı kadar uzak olmalıdır ( d/3 ve 8) .
Mesnette de çekme donatısı olarak kullanılan pilyelerin üst büküm
noktasının mesnet yüzüne en az d mesafede olması önerilir. Ayrıca,
ikiden fazla sayıda donatının pilye yapılması durumunda, pilyelerin
birden fazla noktada bükülerek yapılması uygun olur.
Yukarıda anlatılanların ışığında, açıklıktaki donatının
tamamı mesnete kadar düz olarak uzatılmayacaksa,
gereksinme duyulmayan donatının pilye yapılmasının
sağlıklı bir uygulama olacağı açıkça görülür.
Ancak, bazı durumlarda pilye yapılması mümkün yada
pratik olmayabilir (kısa açıklıklı kirişlerde veya işçiliğin
azaltılmasının tercih edildiği durumlarda ) . Bu gibi
durumlarda, açıklıktaki donatının tamamı mesnete kadar
düz olarak götürülüp, mesnette altta basınç bölgesinde
kenetlendirilir. Son zamanlarda, kirişlerde donatı
detaylandırmasında bu uygulama yaygınlaşmaktadır.
İstinat duvarlarında olduğu gibi, bazı durumlarda donatıyı
çekme bölgesinde kesmek zorunlu olduğunda, TS 500-
2000 ‘e göre, donatı teorik kesim noktasından faydalı
yükseklik kadar veya düz yüzeyli donatıda 40 , nervürlü
donatıda 20 kadar uzatıldıktan sonra kesilebilir.
 Sürekli kirişlerde donatı düzenlemesi
Bu arada, TS 500-2000 de, açıklıktaki çekme donatısının altta en az 1/3 ’ünün
mesnete kadar düz uzatılmasının; TDY97 de ise, kirişin alt ve üstünde en az iki
donatı çubuğunun kiriş açıklığı boyunca sürekli olarak bulunmasının
öngörüldüğünü hatırlatmakta yarar vardır. Ayrıca, “TDY97; 1. ve 2. deprem
bölgelerinde (basınç donatısı / çekme donatısı) oranının en az 0.50 , 3. ve 4.
deprem bölgelerinde ise en az 0.30 olmasını öngörmektedir.”
Donatının bir bölümüne gereksinme duyulmayan nokta
(teorik/kuramsal kesim noktası yada basit olarak t.k.n.), moment
diyagramından hesaplanabilir.
As=Md/(fyd j d) bağıntısından görüldüğü gibi, gerekli donatı alanı,
momente, donatı akma dayanımına ve moment koluna göre değişir.
Belirli bir kiriş için fyd ve d sabittir.
Moment kolu katsayısındaki değişme de çok küçük olduğundan ihmal
edilirse, donatı alanın momentle doğrusal orantılı olduğu sonucuna
varılır.
Bu durumda gerekli donatı alanı değişimi moment diyagramı ile ifade
edilmiş olur [Md/(fyd 0.86 d)].
Başka bir deyişle, moment diyagramındaki değerler, fyd 0.86 d ye
bölünerek “gerekli donatı alanı” diyagramına dönüştürülebilir.
Donatı alanına dönüştürülmüş moment diyagramlarındaki benzer
parabol veya üçgenlerden yararlanarak “teorik kesim noktaları”
kolayca hesaplanabilir.
 Hesap Momentleri
Hesap momentleri, daha önce Yapı Güvenliği’nin
anlatıldığı bölümde sözü edilen yük katsayıları ve yük
birleşimleri dikkate alınarak yapılan çözümleme sonucu
elde edilen değerlerdir. Düşey yükler altında oluşan en
büyük momentler, hareketli yükün en elverişsiz biçimde
döşenmesi ile elde edilir.

Yapısal çözümlemeden elde edilen mesnet momentleri

mesnet ortasında etkiyen momentlerdir.
Hesapta temel alınması gereken moment ise, mesnet
yüzündeki momenttir.

Şekilde de gösterildiği gibi, teorik olarak mesnet ortası

ve mesnet yüzü arasındaki moment farkı, kesme
diyagramı altındaki alana eşittir.

a
M  Vd 
2
Kiriş mesnetindeki eğilme momenti
 Moment azaltması için yukarıda çıkarılan bağıntı,
bir çok varsayıma dayanmaktadır.

Bu varsayımlardan en önemlileri;
a) Mesnet kuvvetlerinin mesnet ağırlık merkezinde
etkidiği
b) Kirişlerin atalet momentinin, bir mesnetten diğer
mesnete kadar değişmediğidir.
Halbuki, mesnet kuvveti tek bir noktaya etki
etmez ve mesnet genişliği boyunca yayılır.Ayrıca,
kirişin kolona saplandığı nokta ile mesnet
ortasında kiriş derinliği sonsuz denecek kadar
arttığı için bu bölgede atalet momenti çok büyük
olur ( I kiriş   ).
(Buna göre hesaplanan moment dağılımı Şekilde
kesik çizgilerle gösterilmiştir).
Bu durumda, yapılan hesaplar ve deneysel çalışmalar,
mesnetteki moment azaltmasının aşağıda verilen
bağıntıya göre yapılmasını sağlıklı bulmaktadır.
a
M  Vd 
3

a
M  M df
'
d  M dc  Vd
3

Denklemdeki “a ” kolonun o doğrultudaki kesit

boyutu/mesnet genişliği, Mdf mesnet yüzündeki, Mdc
ise mesnet ortasındaki/akstaki hesap momentleridir.
 Hesap açıklıkları
İki ucu serbest oturan veya ankastre olan kiriş ve
döşemelerde mesnet ortasından mesnet ortasına uzunluk
hesap açıklığı ( l ) olarak alınır.
Sürekli kiriş ve döşemelerde de, mesnet ortasından mesnet
ortasına olan uzunluk ( aks açıklığı ), hesap açıklığı olarak
varsayılmalıdır.

Ancak, bu değer, mesnetiyle bir döküm olan kiriş ve

döşemelerde serbest açıklık veya net açıklık ( ln ) olarak
adlandırılan ve mesnet iç yüzünden mesnet iç yüzüne olan
açıklığın 1.05 katına kadar ( 1.05xln ), mesnetiyle bir döküm
olmayan kiriş ve döşemelerde ise ( prefabrike elemanlar ),
net açıklığa ( temiz açıklık ) eleman yüksekliğinin
eklenmesiyle bulunan değere kadar ( ln+h ) azaltılabilir.
Kirişlerde açıklıklar
 Etkili Tabla Genişliği
Tablalı kirişlerin kesit hesabında, yapısal çözümleme ve şekil değiştirme
hesapları için gerekli atalet momentlerinin bulunmasında gözönüne
alınacak tabla genişliği, TS 500-2000 ’e göre şu şekilde hesaplanmalıdır.

a)Tablanın simetrik olduğu durum için ( T kesiti ) ; b  bw  0.2  l p

b)Tablanın simetrik olmadığı durumlar için ( L kesit vb. ) ; b  b1  0.1 l p

Ancak, gövde dışına taşan tabla genişliği, her bir yanda ayrı ayrı, tabla
kalınlığının altı katından ve komşu kiriş gövde yüzüne olan uzaklığın
yarısından fazla olamaz.
Yukarıda kullanılan lp , kirişin iki moment sıfır noktası arasındaki
uzunluğudur. Kesin hesap yapılmayan durumlarda şu şekilde alınabilir.
lp : iki moment sıfır noktası arasındaki uzaklık.
Tek açıklıklı basit mesnetli kirişlerde lp=1.00 l
Sürekli kirişlerin kenar açıklıklarında lp=0.80 l
Sürekli kirişlerin iç açıklıklarında lp=0.60 l
Konsol kirişlerde ise lp=1.50 l
l : Kirişin hesap açıklığıdır.

c , c1 , c2 ≤ 6 t ; c ve c2 ≤ an / 2
Kirişlerde etkili tabla genişliği
 Kirişler İçin Yönetmelik Koşulları
Yönetmeliklerde tasarımcının bazı temel hataları yapmasını önleyebilmek
için, kısıtlayıcı hükümler getirilmiştir.
Belirli minimum bir rijitliğin sağlanabilmesi ve betonun kolaylıkla
yerleştirilebilmesi için, kiriş boyutları ve donatı yerleştirilmesi ile ilgili bazı
koşullar konulmuştur.
1) TS 500-2000 ‘e göre, hesap eksenel basınç değeri, aşağıdaki sınırı aşmayan
elemanları, eğilme elemanı olarak tanımlanır.

N d  0.1 f ck  Ac
2) Net açıklığı, toplam yüksekliğinin 2.5 katından küçük olan sürekli kirişler ve
1.5 katından küçük olan basit kirişler, yüksek kiriş olarak tasarlanıp
donatılır. Tasarımı, doğrusal olmayan birim deformasyon dağılımı ve yanal
burkulma gözönüne alınarak yapılan bu tür Yüksek kirişler, ileride ayrıca
ele alınacaktır.
3) TS 500-2000 ‘e göre, kiriş toplam yüksekliği 300 mm ‘den ve döşeme
kalınlığının üç katından ( 3t ) daha küçük olamaz. Kiriş gövde genişliği
200 mm ‘den az ve kirişin toplam yüksekliği ile mesnetlendiği kolonun
genişliği toplamından fazla olamaz. Bu son koşul, dolgu bloklu/asmolenli
döşemelerin yüksekliği sınırlanan kirişleri için önemlidir (yastık kirişler
/basık kirişler ).
Dişli döşemelerin dişleri, çerçeve kirişi olmayan ve başka kirişlere dolaylı
olarak mesnetlenen ikincil kirişler (saplama kirişler ), öngerilmeli ve
önüretimli kirişler ( prefabrike kirişler ) kiriş boyutlarıyla ilgili olarak
yukarıda belirtilen koşullara uymak zorunda değildir.

Kirişlerde kesit boyutları ile ilgili koşullar

4) Donatı oranının çok küçük olmasının, kiriş davranışını donatısız kiriş
kadar gevrek yapacağı; buna karşın aşırı donatı oranlarının da kirişi
denge üstü durumuna getirerek gevrek davranışa neden olacağı daha
önce anlatılmıştı. Bu tür gevrek davranışları önlemek için, yönetmelikte
donatı oranına alt ve üst sınır getirilmiştir.
Alt sınır olarak;
f ctd
TS 500-2000 ’de :   0.8
f yd
f ctd
TDY97 ‘de mesnette üstteki çekme donatısı için : ü 
verilmiştir. f yd
Üst sınır olarak;
  m (TDY97)
  0.02 (TDY97 ve TS 500 - 2000)
     
'
m (TS 500 - 2000)
verilmiştir.
Ancak aşırı sehimi önleme açısından,
sağlanması önerilir.
     
'
l koşulunun da
5) TDY97 ‘de, deprem etkileri altında kiriş uçlarındaki donatının akarak
buralarda plastik mafsal oluşacağı varsayılmaktadır. Bu nedenle her
iki uçta 2h uzunluğunda bir bölgenin özel ve sık etriyeyle sarılması
öngörülmektedir. Amaç, sargı etkisi ile kesitlerin dönme
kapasitelerini artırmaktır. Ayrıca bu bölgede sünekliği artırmak için
minimum bir basınç donatısının bulundurulması da zorunlu
kılınmıştır.
6) Deprem etkisi tersinir olduğundan, kiriş mesnetlerindeki alt donatı
da çekmeye çalışabilir.Bu nedenle, mesnetlerdeki alt ve üst
donatının yeterli kenetlenme boyuna sahip olması çok önemlidir. Bu
kenetlenme, kirişin dış kolona saplandığı uçta daha da önemlidir.
7) Kirişlerde pas payı olarak bilinen beton örtü tabakasının net
kalınlığı ( cc ) , atmosfere açık kirişlerde 25 mm ‘den, içteki
kirişlerde 20 mm ’den az olmamalıdır. Yangına dayanım
isteniyorsa, pas payı en az 40 mm olmalıdır.
8) Kirişlerde çekme ve basınç donatısının çapı 12 mm ’den küçük
olmamalıdır.
9) İki donatı çubuğu arasındaki net uzaklık; çubuk çapından, en büyük
agrega boyutunun 4/3 ’ünden ve 20 mm ’den az olmamalıdır.
Donatı sırası birden fazla olduğunda, üst üste olan çubuklar aynı
hizaya getirilmelidir.
10) Gövde yüksekliği 60 cm ’den fazla olan kirişlerde en az

Asl  0.001  bw  d
kadar gövde donatısı bulundurulmalıdır. Bu donatı, gövdenin
iki yüzünde eşit sayıda ve çapı en az 10 mm olan
çubuklardan olmak üzere, aralıkları 30 cm ‘yi aşmayacak
biçimde düzenlenir.

11) Tek açıklıklı, basit mesnetli kirişlerde açıklık donatısının en az

1/2 ’si, sürekli kirişlerde ise, en az 1/3 ’ü, bükülmeden ve
kesilmeden mesnetten mesnete uzatılmalı ve mesnetlerde
kenetlenmelidir.
Kirişler için öngörülen bazı koşullara ilişkin semboller
Kirişler için
öngörülen
koşullar
 Kirişler için TDY97 ‘de öngörülen ilave koşullar
Süneklik Düzeyi Yüksek Kirişler
Enkesit Koşulları
Kolonlarla birlikte çerçeve oluşturan veya perdelere kendi düzlemleri içinde
bağlanan kirişlerin enkesit boyutlarına ilişkin koşullar aşağıda verilmiştir:
(a) Kiriş gövde genişliği en az 250 mm olacaktır. Gövde genişliği, kiriş
yüksekliği ile kirişin birleştiği kolonun kirişe dik genişliğinin toplamını
geçmeyecektir.
(b) Kiriş yüksekliği, döşeme kalınlığının 3 katından ve 300 mm ’den daha az,
kiriş gövde genişliğinin 3.5 katından daha fazla olmayacaktır.
(c) Kiriş yüksekliği, serbest açıklığın ¼ ’ünden daha fazla olmamalıdır.
Tanımlanan koşulun sağlanamadığı özel durumlarda, kiriş gövdesinin her iki
yüzüne, kiriş yüksekliği boyunca gövde donatısı konulacaktır. Toplam gövde
donatısı alanı, sağ veya sol mesnet kesitlerinde üst ve alt boyuna donatı
alanları toplamının en büyüğünün %30 ’undan daha az olmayacaktır. Gövde
donatısı çapı 12 mm ’den az, aralığı ise 300 mm ’den fazla olmayacaktır.
Boyuna donatıların kenetlenmesine benzer biçimde, gövde donatılarının
kenetlenmesi için de Boyuna Donatı Düzenlenmesi ile ilgili koşullarda verilen
(b), (c) ve (d) paragrafları uygulanacaktır.
(d) Kiriş genişliği ve yüksekliği ile ilgili olarak yukarıda belirtilen
sınırlamalar, kolonlara mafsallı olarak bağlanan betonarme ya da
öngerilmeli prefabrike kirişler, bağ kirişli (boşluklu) perdelerin bağ
kirişleri ve çerçeve kirişlerine kolon-kiriş düğüm noktaları dışında
saplanan ikincil kirişler için geçerli değildir.

bw  250 mm (Minimum Genişlik)

bw  h+b (Yastık Kirişin Kullanımı

Kısıtlanıyor)
Kolon-kiriş düğüm noktaları min. boyutları
Kiriş olarak boyutlandırılıp donatılacak taşıyıcı sistem
elemanlarında, tasarım eksenel basınç kuvvetinin;

Nd  0.1Ac fck

koşulunu sağlaması zorunludur.

Aksi durumda, bu elemanlar TDY97 mad.7.3 ’e göre kolon
olarak boyutlandırılıp donatılacaktır.
h > 3t h > 300 mm h < ¼ ln
Minimum kiriş kesiti: 2530 cm
Donatı Koşulları
Boyuna Donatı Koşulları
Kiriş mesnetlerinde üstteki çekme donatısının minimum oranı için
aşağıda verilen koşula uyulacaktır.

ü  fctd / fyd
Ayrıca TS500 ’e göre;

  m =0.85b

olmalıdır.

Boyuna donatıların çapı 12 mm ’den az olmayacaktır.

Kirişin alt ve üstünde en az iki donatı çubuğu, kiriş açıklığı boyunca
sürekli olarak bulunacaktır.
I. ve II. derece deprem bölgelerindeki taşıyıcı sistemlerde, kiriş
mesnedindeki alt donatı, aynı mesnetteki üst donatının %50
’sinden daha az olamaz . (Amaç; sünekliği artırmak)

I. ve II. Derece deprem bölgelerinde (`/ ≥ 0.50) olarak

belirtilen oran, III. ve IV. derece deprem bölgelerinde %30 ’a
indirilebilir.
(III.ve IV. derece deprem bölgelerinde (`/ ≥ 0.30)

Açıklık ve mesnetlerdeki çekme donatısı oranı TS500’de verilen

maksimum değerden ve %2 ’den fazla olmayacaktır.  ≤ 0.02
 Boyuna Donatının Düzenlenmesi
Boyuna donatıların yerleştirilmesi ve kenetlenmesine ilişkin koşullar
aşağıda verilmiştir :
(a) Kirişin iki ucundaki mesnet üst donatılarının büyük olanının en az ¼ ’ü
tüm kiriş boyunca sürekli olarak devam ettirilecektir. Mesnet üst
donatısının geri kalan kısmı, TS500 ’e göre düzenlenecektir.
(b) Kolona birleşen kirişlerin kolonun öbür yüzünde devam etmediği
durumlarda kirişlerdeki alt ve üst donatı, kolonun etriyelerle sarılmış
çekirdeğinin karşı taraftaki yüzeyine kadar uzatılıp etriyelerin iç
tarafından 90 derece bükülecektir. Bu durumda boyuna donatının kolon
içinde kalan yatay kısmı ile 90 derece kıvrılan düşey kısmının toplam
uzunluğu, TS500 ’de öngörülen düz kenetlenme boyu ℓb ’den az
olmayacaktır. 90 derecelik kancanın yatay kısmı 0.4ℓb ’den, düşey kısmı
ise 12 ’den az olmayacaktır.
(c) Her iki taraftan kirişlerin kolonlara birleşmesi durumunda kiriş alt
donatıları, kolon yüzünden itibaren komşu açıklığa en az TS500 'de
verilen kenetlenme boyu ℓb kadar uzatılacaktır. Kirişlerdeki derinlik
farkı gibi nedenlerle bu olanağın bulunmadığı durumlarda kenetlenme,
yukarıdaki (b) paragrafına göre kirişin kolonun öbür yüzünde devam
etmediği durumlar için tanımlanan biçimde yapılacaktır.
Boyuna Donatının Düzenlenmesi ( Ara açıklıkta )
Boyuna Donatının Düzenlenmesi ( Kenar açıklıkta ve perdelerde )
Deprem etkisinde kolon-kiriş birleşiminde donatıda kenetlenme sorunu
 Boyuna Donatıların Eklenmesine İlişkin Koşullar
(a) Aşağıda enine donatı koşullarında tanımlanan kiriş sarılma
bölgeleri, kolon-kiriş birleşim bölgeleri ve açıklık ortasında alt
donatı bölgeleri gibi, donatının akma durumuna ulaşma olasılığı
bulunan kritik bölgelerde bindirmeli ek yapılmayacaktır.
Bu bölgeler dışında bindirmeli eklerin yapılabileceği yerlerde,
ek boyunca TDY97 Madde 7.2.8’de tanımlanan özel deprem
etriyeleri kullanılacaktır. Bu etriyelerin aralıkları kiriş derinliğinin
¼ ’ünü ve 100 mm ’yi aşmayacaktır.

(b) Manşonlu ekler veya bindirmeli kaynak ekleri, bir kesitte ancak
birer donatı atlayarak uygulanacak ve birbirine komşu iki ekin
merkezleri arasındaki boyuna uzaklık 600 mm ’den daha az
olmayacaktır.
 Donatının eklenmesinin uygun olduğu bölge
(Bu bölgeler, beton dökümü bir defada yapılamıyorsa, beton eki için de uygun olabilir.)
Enine Donatı Koşulları
Kiriş mesnetlerinde kolon yüzünden itibaren kiriş derinliğinin iki katı
kadar uzunluktaki bölge, Sarılma Bölgesi olarak tanımlanacak ve bu
bölge boyunca TDY97 mad.7.2.8 ’de tanımlanan özel deprem
etriyeleri kullanılacaktır. Sarılma bölgesinde, ilk etriyenin kolon
yüzüne uzaklığı en çok 50 mm olacaktır. Etriye aralıkları kiriş
yüksekliğinin ¼ ’ünü geçmeyecek, en küçük boyuna donatı çapının
8 katını ve 150 mm ’yi aşmayacaktır. Sarılma bölgesi dışında, TS500
’de verilen minimum enine donatı koşullarına uyulacaktır.
1. Sarılma Bölgelerinde “Özel Deprem Etriyeleri”
kullanılacaktır.
2. İlk etriyenin kolon yüzüne uzaklığı en çok 50 mm
olacaktır.
3. Etriye aralığı aşağıda verilen koşulları sağlayacaktır.
s ¼ h
s8  ( :minimum boyuna donatı çapı)
s150 mm
Sarılma bölgesi dışında TS 500 ’de verilen minimum etriye
koşuluna uyulacaktır.
( s  d/2 )
 s  d/4 (Vd>3Vcr olan durumlarda)

Not : KİRİŞLERİN KESME GÜVENLİĞİ, kesme etkisindeki

elemanların taşıma gücü bölümünde anlatılacaktır.
Süneklik Düzeyi Normal Kirişler
Enkesit ve Boyuna Donatı Koşulları
Enkesit boyutlarına ve boyuna donatıya ilişkin olarak süneklik düzeyi yüksek
kirişler için belirtilen koşullar, süneklik düzeyi normal olan kirişler için de
geçerlidir.

Boyuna Donatının Düzenlenmesi

Boyuna donatının düzenlenmesine ilişkin olarak süneklik düzeyi yüksek
kirişler için belirtilen koşullar, süneklik düzeyi normal olan kirişler için de
geçerlidir.

Enine Donatı Koşulları

Kiriş mesnetlerinde kolon yüzünden itibaren kiriş derinliğinin iki katı kadar
uzunluktaki bölge, sarılma bölgesi olarak tanımlanacak ve bu bölge boyunca
özel deprem etriyeleri kullanılacaktır. Sarılma bölgesinde, ilk etriyenin kolon
yüzüne uzaklığı en çok 50 mm olacaktır. TDY97 Madde 7.8.5’e göre daha
elverişsiz bir değer elde edilmedikçe, etriye aralıkları kiriş yüksekliğinin ¼
’ünü, en küçük boyuna donatı çapının 8 katını ve 200 mm ’yi aşmayacaktır.
Sarılma bölgesi dışında, TS500 ’de verilen enine donatı koşullarına
uyulacaktır.
 Malzeme Dayanımlarının Taşıma Gücüne Etkisi

Beton dayanımının tasarımda öngörülenden düşük olması, yapının

yada yapı elemanlarının güvenliği ile ilgili kuşkular doğmasına neden
olur.
Donatı çeliğinin de akma dayanımının öngörülenden düşük olması
(ihtimali küçük olsa da) benzer kuşkulara neden olabilir.
İncelenen söz konusu eleman kiriş olduğuna göre, burada yalnızca
malzeme dayanımlarının kiriş taşıma gücünü ne ölçüde etkilediği
incelenecektir.
Elemanın gerçek taşıma gücü, yerinde saptanan malzeme
dayanımlarına göre kolayca hesaplanabilir.
Basit donatılı bir betonarme elemanın eğilme taşıma gücü,

M r  As  f y  j  d
As f y fy
j  1  1  0.59 
1.7 f c d fc
Denge altı bir kirişin taşıma gücü, kesit boyutlarına, donatı alanına
ve malzeme dayanımlarına göre değişir.
Yalnızca moment kolu katsayısı hesaplanırken işleme katılan beton
dayanımı ve kiriş genişliği, ana denklemlerde yer alan donatı
dayanımı ve faydalı yükseklik kadar önemli değildir.
Kirişin taşıma gücü As , d ve fy ile doğrusal orantılı olarak
değişirken, beton dayanımı ancak moment kolunu etkilediğinden,
taşıma gücü beton dayanımı ile orantılı olarak değişmez.
Beton dayanımının öngörülenden düşük olmasının taşıma gücünü
ne oranda etkilediğini daha somut olarak ortaya koyabilmek için
aşağıda örnek çizelge gösterilmiştir.
Çizelge hazırlanırken, tasarımda öngörülen beton dayanımının
fck=16 MPa olduğu varsayılmıştır.
Çizelgeden görüleceği gibi, taşıma gücündeki azalma oranı,
beton dayanımında gözlenen azalma oranına kıyasla çok daha
küçüktür.
Beton dayanımının öngörülenden düşük olmasının taşıma gücüne etkisi
aşağıdaki çizelgede gösterilmiştir.
( C16 - S220 için =0.01 ; C16 - S420 için =0.0075 alınmıştır ).
Yukarıdaki irdelemelerin ışığında, elbette varılan bu sonuç şaşırtıcı
değildir. Bu nedenle, beton dayanımının istenenden % 40 düşük
olmasının moment taşıma gücünü % 10 ‘dan az etkilemesi, yapı için
güçlendirme veya yıkım kararını gerektirmeyebilir.
Ancak, varılan bu sonucun sadece eğilme elemanları için geçerli
olduğu unutulmamalıdır.
Kolonlarda veya kesmenin önemli olduğu durumlarda sorun oldukça
değişiktir. Bu sorunlar ileride incelenecektir.
Ayrıca, beton dayanımının düşük olması kenetlenmeyi de olumsuz
etkileyecektir.
Beton dayanımının düşük olması ile kalitesiz beton aynı anlama
gelmez.
Dayanımı düşük, ama iyi yerleştirilmiş, homojen görünümlü
gözeneksiz bir beton; dayanımı daha yüksek, ancak kötü
yerleştirilmiş, iyi sıkıştırılmamış ve yer yer boşluklar içeren bir
betondan, davranış ve aderans açısından daha iyidir.
Kuşkusuz, dayanımının da istenilen düzeyde olması tercih edilen ve
ideal bir durumdur.
Beton dayanımının öngörülenden düşük olmasının farklı donatı
kalitesinde taşıma gücüne etkisi aşağıdaki şekilde gösterilmiştir.
( = fctd / fyd alınmıştır).
 f ctd f ctd
 min   0.0047  min   0.0025
f yd f yd