Matematik Dnyas, 2005 Bahar

Kapak Konusu: Sayma

Pokerin Matematii
Ali Nesin* / anesin@bilgi.edu.tr
Bu yazda pokeri bahane ederek saymann temellerini ele alacaz.
Poker, en fazla drt oyuncuyla ve yediliden
asa 32 iskambil kdyla oynanr. (Amerikada 52
ktla oynanr poker ama biz bu yazda 32 ktla oynanan Trk pokerinden szedeceiz.)
Hemen belirtelim, bu yaznn ieriini anlamak
iin poker bilmeye gerek yoktur ama bir deste iskambil kdn ele alm olmak gerekir.
Pokerde, oyunun banda her oyuncuya nce
32lik desteden beer kt datlr, sonra her
oyuncu elindeki be kttan istedii kadarn deitirebilir (isterse hi deitirmez.) Bu deitirmeden
sonra en iyi eli olan kazanr. Elbet burda en iyi
elin tanmlanmas, anlam kazandrlmas gerekir.
rnein, be kdn beinin de ayn renkten (rnein hepsi maa, ) olduu bir el ok iyi saylr. Bu
el, iki papaz, iki as ve bir onlu gibi iki iftten oluan
ellerden daha iyi bir eldir. Bunun nedeni bellidir:
be kdn ayn renkten olma olasl ele iki ift
gelme olaslndan daha dktr.
Ayn renkten ellere renk ad verilir. Bu yazdaki amalarmzdan biri de pokerde datlan ilk be
kdn renk olma olasln hesaplamak.
nce biraz matematik yapalm.

n saynn arpmna ok gereksinilir. Dolaysyla

byle kapal bir formln olmamas rahatsz edici.
Madem yle biz de ilk n saynn arpmn simgeleyen bir simge icat edelim. Bundan byle ilk n saynn arpmn n! olarak yazalm.
Tanm. Eer n bir doal sayysa, n! ilk n saynn arpmn simgeler, yani,
n! = 1 2 ... (n 1) n
dir.
rnein, 1! = 1, 2! = 2, 3! = 6, 4! = 24, 5! =
120dir. 0! = 1 olarak tanmlanr. lk bakta pek
doal gelmeyen bu tanmn nedenini yaznn ortalarnda bulabilirsiniz.
n! says n faktoriyel olarak okunur.
Daha matematiksel olarak n! tmevarmla
yle tanmlanr:
0! = 1
(n + 1)! = (n + 1) n!
Dikkat! n! okunurken nnin haykrlarak sylenmesi gerekmez.
Harflerden Szck retmek. Elimizde A, B ve
C harfleri var ve bu harflerden ikisini kullanarak
(Trkede ya da baka bir dilde anlam olmas gerekmez) iki harfli szck retmek istiyoruz. Ka
szck retebiliriz?
Bu soruyu yantlamak iin szckleri abece
srasna gre sralayalm.
AB, AC, BC, BA, CA, CB.
Demek 6 szck retebilirmiiz. Bu szcklerin
oluumunu aadaki ekildeki gibi de gsterebiliriz. nce ilk harfleri koyuyoruz: Srasyla A, B ve

Faktoriyel. lk n saynn toplam iin bir forml vardr:

1 + 2 + ... + n = n(n+1)/2.
Bunu MD-2001-I, sayfa 68te kantlamtk, kant
da olduka basittir. Ya ilk n saynn arpm nedir?
1 2 ... n says nasl hesaplanr?
Soru tuhaf, nk yant ilk n saynn arpm
ilk n saynn arpmdr da olabilir! Ama bizim
amacmz, aynen toplama iin yaptmz gibi, kapal, yani ... ( nokta) kullanmadan bir forml
bulmak.
lk n saynn arpm iin yukardaki gibi cebirsel bir kapal forml yoktur! Ama matematikte ilk

* stanbul Bilgi niversitesi Matematik Blm retim yesi.

Bu yaz, yazarn Matematik ve Oyun adl kitabndaki bir
yazsndan uyarlanmtr.

AB

13

AC

BA

BC

CA

CB

Matematik Dnyas, 2005 Bahar

n!
(n r )!
saysna eittir (sadeletirince eitlik hemen kar.)
lk teoremimizi kantladk:

C. Sonra ikinci harfleri: Eer ilk harfimiz A ise,

ikinci harf iin iki seeneimiz var: B ve C. Dolaysyla A budana B ve C dallarn ekliyoruz. Her
dal iin bunu yaptmzdan, bu 3 harfle toplam
3 2 = 6 tane iki deiik harfli szck yazabileceimizi grrz.
imdi bu soruyu genelletirelim.

Teorem 1. r n iki doal sayysa, A1, ..., An

harflerini en ok bir kez kullanarak
n!
(n r )!

Birinci Soru. Elimizde n deiik harf var: A1,

A2, ..., An harfleri. Bu n harften, r deiik harfli
szckler retmek istiyoruz (her harfi en ok bir
kez kullanabiliriz.) Ka szck retebiliriz?

tane r harfli szck yazlabilir.

Eer yukardaki teoremde ryi n alrsak, n! buluruz: Birbirinden farkl A1, ..., An harflerinin herbirini kullanarak n! tane szck yazlr.

Bu soruya yant verebilmek iin yukardaki gibi

ters dnm bir aa yapalm. Aacn ilk budandan aaya doru n dal kar:
A1, A2, ..., An
dallar. Bunlar szcklerin ilk harfleri. Bu dallarn
ularna n 1 dal eklenir (ikinci harfler.) rnein
A1 dalna
A2, ..., An
dallar eklenir. Bu yeni dallar,
A1A2, ..., A1An
szcklerini olutururlar. A2 dalnaysa,
A1, A3, ..., An
dallar eklenir ve,
A2A1, A2A3, ..., A2An
szcklerini olutururlar. Bylece n (n 1) dal elde etmi oluruz. Demek ki iki harfli szck says
n (n 1) imi. Aac srdrelim. Yukarda elde ettiimiz her n (n 1) dala imdi n 2 dal daha ekleyebiliriz. rnein, A1A2 dalna,
A3, ..., An
dallarn ekleyebiliriz. Bu yeni dallarn herbirinin
ucuna 3 harfli szckler yazlr. Bylece
n (n 1) (n 2)
tane harfli szck elde ederiz. Bu yntemi srdrerek, A1, ..., An harflerinden
n (n 1) ... (n (r 1))
tane r deiik harfli szck yazacamz grrz.
Bu say da
...
A1
...

...

A2
...

An
...

A1A2 A1A3 ... A1An A2A1 A2A3 ... A2An ...

A1A2 ... Ar

...
AnA1 AnA2

A2A1A3 ... Ar

14

Altrmalar ve Yantlar
1. SELM szcnn harfleriyle ka tane
harfli szck yazabiliriz? Yukardaki teoremi uygulayarak 5!/(5 3)! = 5!/2! = 5 4 3 = 60 szck
buluruz. Baka bir soru: SELM szcnn harfleriyle ka tane be harfli szck yazlr? Yine yukardaki teoremi uygulayalm: 5!/(5 5)! = 5!/0! ve
0! = 1 eitliklerini kullanarak, 5! = 120 tane be
harfli szck yazabileceimizi grrz.
2. MELEK szcnn tm harflerini kullanarak ka tane (be harfli elbet) szck yazabiliriz?
Yukardaki teoremi dorudan uygulayamayz, nk iki tane E harfi var. nce iki Eyi ayrtralm ve
ME1LE2K szcnn tm harflerini kullanarak ka tane be harfli szck yazabileceimizi bulalm. Bu sorunun yant yukardaki gibi 5! =
120dir. Bu 120 szcn yarsnda E1 harfi E2
harfinden nce gelir; br yarsndaysa E2 harfi E1
harfinden nce gelir. Demek ki MELEK szcnn harflerinden 120/2 = 60 szck yazabiliriz.
3. Yukardaki altrmaya benzeyen, ama biraz
daha zor olan bir altrma daha: KELEBEK szcnn tm harflerini kullanarak ka szck yazabiliriz? Yukardaki yntemi kullanalm ve nce
K1E1LE2BE3K2 szcn ele alalm. Yedi harfli
bu szckten 7! szck retebiliriz. imdi, K1 = K2
ve E1 = E2 = E3 yapalm. Birinci eitlik
iin 2ye bleriz, ikinci eitlik iinse 3!e,
yani 6ya, nk E1, E2, E3 harfleri 3! deiik srada bir szckte belirebilirler. Demek ki KELEBEK szcnn harflerinin
... AnAn1 yerini deitirerek 7!/(2 6) = 420 szck
yazabiliriz.
imdi yeni bir soru soralm.

Matematik Dnyas, 2005 Bahar

A1A2A3
A1A3A2
A2A1A3
A2A3A1
A3A1A2
A3A2A1

A1A2A4
A1A4A2
A2A1A4
A2A4A1
A4A1A2
A4A2A1

A1A2A5
A1A5A2
A2A1A5
A2A5A1
A5A1A2
A5A2A1

A1A3A4
A1A4A3
A3A1A4
A3A4A1
A4A1A3
A4A3A1

A1A3A5
A1A5A3
A3A1A5
A3A5A1
A5A1A3
A5A3A1

A1A4A5
A1A5A4
A4A1A5
A4A5A1
A5A1A4
A5A4A1

A2A3A4
A2A4A3
A3A2A4
A3A4A2
A4A2A3
A4A3A2

A2A3A5
A2A5A3
A3A2A5
A3A5A2
A5A2A3
A5A3A2

A2A4A5
A2A5A4
A4A2A5
A4A5A2
A5A2A4
A5A4A2

A2A4A5
A3A5A4
A4A3A5
A4A5A3
A5A3A4
A5A4A3

{A1, A2, A3} {A1, A2, A4} {A1, A2, A5} {A1, A3, A4} {A1, A3, A5} {A1, A4, A5} {A2, A3, A4} {A2, A3, A5} {A2, A4, A5} {A3, A4, A5}
A1, A2, A3, A4, A5 harfleriyle yazlm harfli szckler, toplam 5!/(53)! = 60 tane.
Bu szckleri ierdikleri harflere gre her biri 3! = 6 szck ieren gruplara ayryoruz.
Her grup A1, A2, A3, A4, A5 harflerinin nden olumu bir kmeye e dyor.

rurlar. Sayfann stndeki ekilde bu sylediklerimizin resmini yaptk.

kinci soruyu yantlamak iin bu rnekten yararlanacaz. Birinci teoreme gre, r deiik harfli
szck says n!/(n r)! dir. Bu n!/(n r)! szckten
birou ayn kmenin harflerinden oluurlar. Ka
tanesinin ayn kmenin harflerinden olutuunu
bulalm. Yine birinci teoreme gre r harfle yazlan
r! szck olduuna gre, n!/(n r)! szckten her
r! tanesi ayn kmenin harflerinden oluur. Demek
ki, r eli altkme saysn bulmak iin n!/(n r)!
saysn r! saysna blmeliyiz:
n n! /(n r )!
n!
=
.
=
r!
(n r )! r!
r
Bulduumuz bu sonucu daha sonra sk sk kullanacaz; bir keye yazalm:

kinci Soru. Elimizde n esi olan bir A kmesi var: A = {A1, ..., An}. r n, bir doal say olsun.
A kmesinin ka tane r eli altkmesi vardr?
Bu sayy hesaplayacaz. Hesaplamak istediimiz sayy
n

r
olarak yazalm. Bu sayya nde r ya da n se r
ad verilir.
rnek: n = 5 ve r = 3 olsun. A = {A1, A2, A3, A4,
A5} kmesinin 3 eli btn altkmelerini bulalm.
{A1, A2, A3}
{A1, A2, A4}
{A1, A2, A5}
{A1, A3, A4}
{A1, A3, A5}
{A1, A4, A3}
{A2, A3, A4}
{A2, A3, A5}
{A2, A4, A5}
{A3, A4, A5}
Toplam 10 tane 3 eli altkme var. Demek ki
5
= 10
3
imi.
Birinci soruyla arada ufak ama nemli bir ayrm
var: Birinci soruda A1A2A3 ve A1A3A2 szcklerini
ayr ayr sayyorduk; oysa bu sorumuzda szcklere
deil de harflerden oluan kmelere bakyoruz.
Hem A1A2A3, hem de A1A3A2 szcklerinin harflerinden {A1, A2, A3} kmesi oluur. Bunun gibi,
A1A2A3
A1A3A2
A2A1A3
A2A3A1
A3A1A2
A3A2A1
szcklerinin herbiri {A1, A2, A3} kmesini olutu-

Teorem 2. n eli bir kmenin, r eli altkme

says
n!
(n r )! r!
dir.
Bu teoreme gre, 18 takmlk bir futbol liginde
her takm her takmla ma yaparsa, toplam
18
18!
18!
18 17
=
=
= 9 17 = 153
=
2
2
!(
18

2
)!
2
!
16
!
2

ma yaplm olur.
inde 12 deiik renk bulunan bir boya kutusundan,
12
12!
12! 12 11 10 9 8
=
=
=
5
5
!(
12

5
)!
5
! 7!
5 432

= 12 11 6 = 792
deiik biimde be kalem seilebilir.
60 kiilik bir snftan tam,
60

11
tane deiik futbol takm kar.
imdi pokere dnelim.

15

Matematik Dnyas, 2005 Bahar

Toplam Poker Eli Says. imdi toplam poker

eli saysn hesaplayabiliriz. 32 kttan ka tane 5
ktlk el kar? Yani 32 elik bir kmenin ka
tane 5 elik altkmesi vardr? Teorem 2ye gre,

yenmediini bilmiyorum. Unutmuum!

Elinde drt maas olan, maa olmayan kdn deitirerek ka olaslkla rengi yakalayabilir?
Hesaplayalm. 32 kdn 5i elimizde. Demek ki
toplam 27 kttan bir kt seilecek (br oyuncularn ellerini bilmiyoruz, onlarn elinde kt
yokmu gibi hesaplayabiliriz.) Bu 27 ktta 4 tane
maa var (toplam maa says 8, ama bu maalardan 4 elimizde.) Demek ki rengi yakalama olaslmz 4/27dir, yani 1/7den daha fazla. Renge
ekmeli miyiz? Eer kt deitirmek iin ortaya 1
lira koymamz gerekiyorsa (bedava kt deitirilmez pokerde, ansn artrmann bedeli vardr) ve
kazanacamz parann en az 27/4 lira olacan
dnyorsak kt ekmeliyiz. Yoksa ekmemeliyiz. rnein iki oyuncu oyundan kamsa, byk
bir olaslkla kt ekmeye demez. Eer kt
ekmeye karar verecek son oyuncuysak ve bizden
nceki oyuncu oyuna girmilerse, o zaman kt ekmeliyiz.

32
32!
32!
3231302928
=
=
= 201.376
=
5
5
!(
32

5
)!
5
!
27
!
5432

tane, yani 200 binden fazla poker eli vardr. Ve bu

poker ellerinden herbirinin gelme olasl ayndr,
yani 1/201.376dr.
Renk Says. imdi de ka tane renk eli olduunu hesaplayalm. nce ka tane maa () renkli
el olduunu bulalm. 32 kttan 8 tanesi maa. Bu
8 maadan 5 tanesini seeceiz. Teorem 2ye gre,
8
8!
8!
87 6
=
=
= 56
=
5
5
!(
8

5
)!
5
!
3
!
32

tane salt maa olan el vardr. Toplam drt renk olduundan (, , , ), bu sayy 4le arparsak,
toplam renk saysn buluruz:
56 4 = 224.
Ama bu saydan, toplam flush (ayn renkten ve
srekli ktlar) saysn karmalyz (nk bu
renkten ok daha iyi bir el.) Maalardan oluan
flushlar, asla (A78910), yediliyle, sekizliyle,
dokuzluyla ya da onluyla (10JQKA) balayabilir. Demek maadan 5 tane flush var ve toplam flush
says 5 4 = 20. Bylece, gerek renk saysnn,
224 20 = 204
olduunu buluruz. Olaslk olarak dnrsek, elden renk gelme olasl
204/201.376 0,001013dr,
yani aa yukar binde birdir.

Dolgun El Says. Eer bir elde bir trden 3 tane, bir baka trden 2 tane kt varsa, o ele dolgun (full house) denir. rnein, 3 as ve 2 papazdan oluan bir el dolgundur. Dolgun eller olduka
iyi ellerdir. lk be kd dolgun grmenin kendine
zg bir zevki vardr. En azndan, hangi kd deitireceim trnden zor sorularla karlalmaz.
Elin dolgun olma olasln bulalm. Bu biraz
daha zor. nce 3 as ve 2 papaz gelme olasln
bulalm. Drt astan n seeceiz, yani 4 elik
bir kmeden 3 elik bir altkme seeceiz. Teorem 2ye gre,
4
=4
3
seeneimiz var aslar iin. imdi de drt papazdan
ikisini seeceiz. Yine Teorem 2ye gre,
4
=6
2
seeneimiz var. Demek ki,
4 6 = 24
tane 3 as ve 2 papazl el var. 3 papaz ve 2 asl eller
de 24 tane. Yani as ve papazlardan oluan
24 + 24 = 48
tane dolgun el vardr. Bu hesaplar salt as ve papazlar iin deil, tm iki tr ktlar iin de geerli. rnein yedi ve dokuzlulardan oluan 48 tane dolgun
el vardr. Ka tane iki tr kt var? Toplam 8 trden 2 tr seeceiz. Teorem 2ye gre,

Kare Says. Elden kare gelme, yani be kttan drdnn ayn say olma olasln bulalm.
nce drt asl el saysn bulalm. Drt asn yanna
gelebilecek kt says 32 4 = 28dir. Demek 28
tane drt asl el var. Toplam 8 tr kt olduundan, 28 8 = 224 tane kare el vardr.
Bu say, renk saysndan biraz daha fazla olduundan, renk kareyi yener diye dnebilirsiniz.
Nitekim, eer pokerde kt deitirme olmasayd,
dndnz gibi olurdu. Ama kt deitirme
olaslklar da etkiler. rnein, as olan, br iki
kdn deitirerek, drt as olma olasln arttrr. Bunun gibi eline drt maa gelen, beinci kdn deitirerek, renk olasln arttrr. Yani pokerin sonundaki olaslklar, ilk be kdn olaslklarndan deiiktir. Pokerde rengin kareyi yenip

16

Matematik Dnyas, 2005 Bahar

8
= 28
2
tane iki tr var. Demek ki toplam dolgun el says,
48 28 = 1344
tr.

El tr
Flush Royal
Flush
Renk
Kare
Dolgun
Kent
gen
ki ift
Bir ift

gen Says. Bir elde 3 tane ayn kt varsa,

o ele gen ad verilir. rnein AAAKD bir gendir. Ama kare ve dolgunlar gen saylmaz. gen saysn hesaplayalm. nce 3 asl gen saysn bulalm. Teorem 2ye gre,
4
=4
3
eit 3 as seebiliriz. Bu 3 asn yanna iki kt gelecek, ama herhangi iki kt deil: hibiri as olmayacak ve ayn tr kt olmayacaklar. As dnda
32 4 = 28 tane kt var. Bunlardan ikisini seelim:
28
= 378
2
tane seenek var. Ama bu seeneklerden bazlar iki
ayn tr kttan oluuyor. Bu sayy bulup 378den
kartalm. Ka tane iki papaz seebiliriz?
4
=6
2
tane. As dnda yedi tr kt var. Demek ki, 378
seenekten 6 7 = 42 tanesi iki ayn tr kttan
oluuyor. Dolaysyla, seilen asn yanna,
378 42 = 336
tane iki ktlk el koyabiliriz. Drt eit as seilebildiinden, asl gen el says,
336 4 = 1344
dr. Bu hesap as dndaki br ktlar iin de geerli olduundan, gen el says,
1344 8 = 10.752
dir.
Kalan hesaplar okura altrma olarak brakyoruz. Yantlar aadaki dizelgede bulacaksnz.
Matematiksel eytannz bol olsun2.

El says
5
20
204
224
1.344
5.100
10.752
24.192
107.520

olasl (0,0005)
%0,0025
%0,010
%0,101
%0,111
%0,667
%2,533
%5,339
%12,013
%53,393

Poker Altrmalar
1. Ayn olaslklar 52 ktlk desteyle oynanan poker oyunu iin hesaplayn.
2. Elinde bir ifti olan oyuncunun, dier kdn deitirerek l yakalama olasl katr?
3. Elinde bir ifti olan oyuncunun, dier kttan ikisini deitirerek l ya da ikinci bir ift
yakalama olasl katr?
4. Elinde 4, 5, 6, 7 ve 10 olan oyuncunun
10luyu deitirerek kent yakalama olasl katr?
5. Elinde 4, 5, 7, 8 ve 10 olan oyuncunun
10luyu deitirerek kent yakalama olasl katr?
6. Elinde drt tane ayn renkten olan oyuncu,
dier kdn deitirerek renk yakalama olasl
katr?
7. Elinde be benzemez olan oyuncu, iki ift ya
da daha iyi bir el yakalama olasln artrmak iin
ka kt deitirmelidir?
Sayma Altrmalar
1. n deiik nesne ka deiik biimde sraya
dizilebilir?
2. n kii ka deiik biimde yuvarlak bir masaya oturtulabilir?
3. kisi ayn dierleri deiik n nesne ka deiik biimde sraya dizilebilir?
4. ayn dierleri deiik n kii ka deiik
biimde yuvarlak bir masaya oturtulabilir?
5. tane 1 ve drt tane 2yle yedi haneli ka
say yazlabilir? a tane 1 ve b tane 2yle a + b haneli ka say yazlabilir?
5. a tane 1, b tane 2 ve c tane 3le a + b + c haneli ka say yazlabilir?
6. 10 erkek ve 14 kz renci olan bir snftan,
5 erkek ve 3 kz renciden oluan ka takm oluturulabilir?
1 Bir elin ktlar pepeeyse, rnein 7-8-9-10-V ise, ama ayn
renkten (rnein kupa) deilse, o ele her nedense kent denir.

17