V. MADENCILIK VE CEVRE SEMPOZYUMU 26 -27 KASIM 2015 ANTALYA Editorler Dr. Yakup UMUCU Dr. Savas OZUNTMMOB Maden Muhendisleri Odasi'nn yeah imi olmaksan bu e- Jotabin tamama ya da bir las herhang bir biimde yaymlanamaz ve sofaltlamaz ISBN : 978-605-01-0792-0 Basia : Kamel Audio Kaset-CD & DVD Samyi A$ Tel: (0.212) 4773580 (pbx) Isteme adresi | TMMOB Maden Muhendisleri Odasi Selanik Caddesi NO: 19/4 Kralay / ANKARA. Tel + (0.312) 425 10 80 Fax: (0.312) 417 52.90 Intemet | www.maden orgie e-posta : maden@dmaden org trTuirkiye’deki Fosil-Yenilenebilir Enerji Kaynaklar: ve Sardirilebilir Madencilige Genel Bir Bakis An Overview of Fossil-Renewable Enerey Resources and Sustainable Mining in Turkey S. Top, H. Vapur Cukurova Universitest, Maden Mithendisligt Bolimu, Adana OZET Stirekd artan ener} ihtiyaci gelismis ve gelismekte olan tikeler igin onemli bir zoriuk olarak lergmza glomaktadr Artan cevresel Iayglar ve kiiresel trendyenilenebilir enerji Ieynalianm on plana gilersa da henttz telmolojik agidan evrimini tamamlayamayan tlkeler ipin fosil enerji kaynaldannn lnilamimas: onem arz etmektedir Onemli jeopoliti Konumn nedeniyle enerji transfer merkedi Kconumundali Torkiye’nin enerjide diga bagumlihggm azaltmas gerekmektedir. Bu siiregte tenmik ve mildleer santallerin gelisimine en az yenilenebilir enerji kaynaldan ladar titidilde yaldagimalidy. Fosil ve niildeer enerji kaynaklan sirdiirilebilir madencillc anlaysiyla gelecek lupakiar gozetilerek igletiimelidir. ABSTRACT Increasing energy demand is an important challenge for both developed and developing countries. Although growing environmental anaiety and global trend featurerenewable energy resources, utilization of fossil energy resources is a must for the countries which have not completed their industrial and technological evolution Turkey, which is an energy hub because of its geopolitical position, has to reduce its foreign dependency for energy. Improvement of fossil fuel and nuclear plants is as substantial as renewable energy resources. Fossil and muclear energy resources must be utilized by talsing care of posterity via sustainable mining 151. GiRis En yaygn tammayla bir sistemin i yapabilme kapasitesi olan ve 18. Yuzyildals Sanayi Dewrimi neticesinde ortaya gikan tekmolojik getismelerle gunden gine ibtiyac: ve dolaysyla wretimi artan enerji karan glimimizdeli Gnemini gelecekte de koruyacalt. tnsanhgn fosil yalatlann kullammyla taslayan enerji serlveni son bir asrda ozellide nleer, rizgar ve gimes enefjisini ustaca Jalan sayesinde yeni bir boyut kazanmasti. Telmoloj evrimini tamamlayamayan, Onemli fosil enenji rezervierinden yoksun geligmemis veya gelimelte olan tlkelerin yam sa Cin gibi artan ntfusun bir sonucu olarak ucw is glct ekseninde telmolgjinin merkeci durumia gelen sanayi devi tlkeler igin de eneyjiihtiyac: gtilmesi gereken en Gnemli sorumlardandr. Bu baglamda tllelerin enerji Konusunda temel stratejsi, ulustararast anlagmalaria dhs kaynaklardan enerji ibtiyaglanm kerglamaktan ziyade, Oz kaynaklann verimi, gevre ve canh hayatt gozetilerek isletimesi ve enerjide disa bagmnblin bu selilde strdirulebilir Jallonma saganarek azaltimas: olmalir. §elal I'de son yllarda diinya, Gin ve Tiirkiye clektrik uretim degerlerine balaldiganda enerjiye olan ihtiyacm ne denli arttgy daha iyi anlapimaltade. 25000 0000 a Turkiye 15000 10000 Elektrik: Oretimi (TWh) 8661 6661 007 T00e 00 8007 6007 o10c toe zt07 stor $107 Sela 1. Dunya, Gin ve Turkiye'nin elektrik tiretim miktarlan(BP, 2015a) Fos yelatlann yaygn kullarmuna dayah iktim degisilti sorunan ve bu yalatlann artan fiyatian neticesinde Danimarka, Ispanya, Almanya gibi cogu tlle ulusal enerji sistemlerinde yenilenebiir eneniye dayal bir gecis yasamaktadr Yenilenebiir enerji sistemlerindel kesifler bu gegipin en az maliyetle neticelenmesine yardime: olmaktadkr. Turlaye de son 10 yilda bu kapsamda onemlt yatinmlar gerceldestirmistir (Simsek ve Simsek, 2013, Tokdu, 2013; Rexhauser ve Loschel, 2015) Enerji kayrakiannn evrimlesme streci bir balama da fosil enerji 16kayrakfannn soni olvasmn sonucudur Meveut Jallamm oram goz ontine alndignda yaklapik olarak kémiirin 120, dogal gaan 60 ve petrokin de 50 yillie mri kaldig goruimektedir (TPAO, 2015, TKI, 2015) Gerek ulusal gerekse uluslararast dhizeylerde tophumlann cevreye olan ilglerindela arty devam etmektedir Cevre bir yandan gintmiz insanmn yasam bigimini, diger yandan gelecek inusaklann haklanm lepsayen bir kavram haline domismistir, Bu baglamda cevre, insanhgn paylashg en onemli ortak degerlerden biri olmustur (Ertirk, 2011). Ulkelerin, fosil enerji kaynaldanm en verimli ve cevreye daha az zarar verecek selalde islemesi, fosil yalotiann Iagumlmaz somunu gorerele adkmlar atmast gereloneltedir Bu galsmada, diya enenji seltortndeld trendler Gergevesinde Turkiye’nin enerji politias: ve potansiyeli irdelenmis, atilmast gereken adunlar dzetlenmistr. Petrol = Dodal Gaz, mNUkleer = Hicioelektuk, mw Yenilencbilir = Kom 1989 1994 1997 2001 20052008 2009 2010 2012 2014 Sela 2. Dunya birineil ener} tretim trendi (BP, 2015b) 2. ENERJIDE DUNYA TRENDLERi Dunya elektnik ihtiyacinn yakdagike % 70'i, birincil ener ihtiyacinm ise yaldasike % 86's kon, petrol ve dogal gaan olusturdugy fosil yalotlardan saglanmaktadyr (Seldl 2). Dunya Janttlannys petrol, dogal gaz ve komir rezervleri swastyla 1688 milyar vari, 6558 trlyon feet kup ve 891 milyar tondur. Guntimitede dinya birincil enerji ihtiyacimn % 36's petrol, % 27'si dogal gaz, % 23°t kemtir ve geniye kalan % 14'tok Jasnm ise yenilenebilir enerji kayraldanndan saglanmaltadr (IEA, 2014; IEA; 2015, Abas ve dig, 2015) zon tabalasina zarar vermesi, asit yagmmurlanna sebebiyet vermesi ve karbon sain nedeniyle Iniresel ikiim de@isiminde onemi etkisi olan fosil yalatiara Jayasia yenilenebilir ener kaynaktannn en oneml dezavantajt maliyettir. Mevcut 7durumda yenilenebiir enerji potansiyelinin, ckinya birincil enerji shtiyacum 18 kez karplayabilecegi tahmin ediimektedir (Deliano-Paz ve dig, 2015) 31 epider 70% 120 MHidro Ruizear 100° giGanes ae so 9Eklenen Toplam Kurula Gite Orant eo Ga eksen) 30% o 0 a 20% 20 10% 2000 2002 2008 2006 2008 «2010 20122014 Yillar Seldl 3. Dunya yenilenebitir enerji bach Jurulu gig arhnmlan ve bu artinmiann toplam artinmina oram (IEA, 2015). Sell 3'te son 14 yilda yenilenebilir ener kaynaklan bachkapasite arhnmlan goriimeltedir. Son birkag yilda yenilenebilir ener kaynaklannn toplam Jorulu gig artnmmdaki oram yaklagk % SO'ye ulasmmstr Bu oramn ontmizdels yillarda daba hich artacagy agikthr. Kuresel olgekte elektrik tretiminin 2040'a kadar 3 katna gikarak 40100 TWh'e ulasacag tahmin ediimektedir (Sekil 4) g 10000 = Yenilenbilic 3500 Nakeer Petrol a sm Dogal Gz 250 mXomir aaa ‘@Fosil Yaiattann ‘Tum Kaynaklar 15000 Ieindeki Pays (Gag eksen) Villar Sell 4. Kaynaklara gore Dimnya elektrik tretim mitarlan, fosil kaynaklann toplam tiretimdels pay ve gelecege yonelik tabminler (IEA, 2014) Gunimizden 2040'a ytmelik yapilan projeksiyonda elelerik uretiminde komuirin payin % 41'den % 31'e, petrohin ise % Sten % 1'e dusecegj tahmin ediirken % 22'den % 24’e yukselen oramyla artis gisteren tek fosil kaynak dogal 18ez olarak larpmvza glomaltad. Bu strecte Nokleer enerjinin % 11'den % 12’ye ulasan marjinal yukselisinin yannda 2040'ta yenilenebiir enerjiden elektnic wretiminin toplam wretimin 3'te line wlasacagy diptntimeltedir Yenilenebilir enejidelki bu artism yansna yalammmn rizgar enerjisi yoluyla gergekleseceg ongoriimektedir OECD'ye (Ekonomik Kalonma ve Isbirligi Orgutu) wye kelerde elektrike tiretiminde yenilenebilir enenji pay % 2I'den % 37'ye gilacag. dugtimuirken, Avrupa Birligi ulkelerinde artim meveut seviyenin ili katt olan % 46'ya varacagy, OECD dist tkelerde ise bu orann % 27'den % 31"e varacag tahmin edilmektedir. Komi bazh eleldnik tretimindeld artigin en buytle sorumiusu Cin'in komtir bazh elektrik tretiminin de % 76'dan % 52'ye dugecegi ongorilmektedir (IEA, 2014) 3. TURKIYE ENERJi KAYNAKLARI Torkiye'deld mufus artis. ve sanayilesmeye paralel olarak toplam Jeurulu gi artis ve net tiketim Selal 5'te gortimeltedir 200.000 sso 000 _ = Toplam Kurata Gug (MW) | | met Tuketim (Wh) 100.000 50.000 ° maa | £10 100i £00 $00 Loe 600 110 Seldl 5. Eleldrike santrallerinin toplam kuru gicti ve met elektrictiketimi (TUIK, 2014a). Son 35 yiln elektrikt uretim verilerine balalikgnda; artan eneni ihtiyacina ragmen eleldrik tretiminde Kktmirin cnemini higbir donemde Iaybetmedigi agiktr. 1980'lerin ortalannda yepilan uluslararast dogal gaz anlasmalanyla, enerji kaynakfannda cesitligin saganmasna ek olarak Turlaye'nin buginkat enerjide % ‘TW'lere varan diga bagamh durumu ortaya glemushr (Seki! 6). Turkiye’nin hemen hemen her bolgesinde Komir rezervlerinin bulunmasndan ottirt konnir bach tenmik santrallere yatinm yaparak ekonomiye de katma deger olusturabilecek girisimler yerine kullamimasa dahi ucreti ddenmek zorunda bialolan dogal gaz bach gevrim santrallerine yatinm yapan ongoriden wal Turk enenji poliikasmn basansz olduge agiktr (Tokgoz, 2010). Kémirin eneryi ihtiyacim karsilamadala 19payl goz omine alndignda 2004'te en disk deger elde edilmis olsa da Torkiye’nin sigortasi Konummmnda oldugu bir gercektir. Lalinenerji tretiminde yerli linyitlerden aiyade ithal tas konmirt bazh bir uretim stz konusw oldugundan, Turkiye; dhga bagimbligm yenmek igin daha somut admlara ihtiyag duymaktadir (Balat, 2008; Ediger ve dig, 2014). Stratejie agidan birinci oncelil, enenjde disa bagamligi azaltmakc igin yerel laynaldardan en yulksek seviyede yararlanmakt. Bu strateji ypigmda, son yllarda hidroelektrike santral (HES) ve yerli lnyite dayalt termik santral ingasina hz verilmis, 2011'de Enenji ve Tabii Kaynaldar Bakanhg (ETKB) bimyesinde Yenilenebilir Enerji Genel Mudurluge urulms ve dahast Torkiye'de 2 adet ntideer santral kurulmasma yonelile anlasmalar imalannustr (Aras, 2013, YEGM, 2015) 31. Fosil Enerji Kaynaklan Turkiye, 8 milyar tondan faa linyit, 1.3 milyar ton taskimini, 80 milyon ton asfaltit, 7 milyar varil ham petrol, 25 milyar m? dogal gaz rezervine sabiptir. Tum dinyada dogal gaz piyasast dinanuklerini yeniden seldllendiren Iya gaamn (shalegas) Turloye'de aranmasina ve tretimine yonelik caligmalann Giineydogu Anadolu Bolgesi'nde gerceldestinimesi planlanmaltadr. Ontmizdeli donemde qienimas gindeme gelebilecek, Trakya havzasmn Hamitabat ve Mezdere bolgelerinde de dnemi mikfarlarda kenlabilir Jaya gaan bulunduge tahmin ediimektedir (Unalan, 2013, BOTAS, 2015) 100.0 . Soo = Yeulenbi Ener ve 800 Avuklor 700 sThaoeektik 200 7500 = Dokal Gaz E400 300 . 200 ss Sic Yalu 100 00 Komi SEEEEPEPEELEELESS SESS vil Sela 6. Turdye’nin elektnic enerjisi tretimi (TUIK, 20140). Turkiye taskomuint uretiminin tamana Zonguldak Havzasi'ndan saglanmakta olup 2013 yihnda toplam tasktmird ihtyacmmn % 5.8 yer laynaktan saglannus, 20kalan miktar ithalat ile karplannustr (TTK, 2015) Selal 7 incelendiginde Torkiye'nin yer Ktnmir ihtiyacmmm ole buy bir bolirmtimd linyitten saglacké anlsimaltadr Komir tretiminde 2000 yilndan itibaren rodovans sisteminin tercih edilmesi ile ozel sektonin ktmuir tretiminde aktif rol almast sagannushir. 120 109 Sithal Taskomara ' Uretim (10 ton) init tlt Taskomunt | | | | 1981 198719934999, 20052012014 Selal 7. Turkiye komuir tretim ve ithalat miktarlan (TKI, 2015, TUIK, 2015) Ancak Soma ve Ermenek gbi dnemii maden kazalannn yasanmast, komtir tiretiminde ig saggy ve guvenligi (ISG) loxallannm yeterince uyguanamad, kar sagama distncesiyle taseron sirketlerin ISG lewallanndan odin verdigi veya bu sirketlerin yetKili merciler tarafindan yeterince denetlenmedigj somucum ortaya qlenmaltadr. Ozelile kazalardan sonra denetimlerin siklastnimast ve kurallara uymayan isletmelerin kapatimasnn 2010 sonra linyit ve taskonmird uretimindeld azalmada pay sahibi oldugu soylenebilir (Seldl 7; Selal 8), 2500000 2000000, = 2 500000 TTK =1000000 + bzel Sektor % 500000 & o . 1999-2002, 20054445,2008 20112014 Sekil 8. 2000-2014 yilan arast taskomuird uretim mildarlan (TTK, 2015). Turkiye enepj talebinin cisa bagamlihe oram ginimiz itibanyle % 73'tur ve bu eneji htiyacimn buyie bir bohima dogal gaz ve petrolden olusmalstadkr (Sela 9)yar m/v 49.8 aay 453 456 39.0 357 “35 aN DoBalGaz hata Yerl! Dotal Gaz Oretim! verti Grotim Orns Seldl 9. Son 6 yiln dogal gaz uretim ve ithalat degerleri ve yerli uretimin toplam ‘tiketime oram (TPAO, 2015) 2014 yibnda, Turlaye'de ginkke yaklagike 49 bin v/g (varil/gin) ham petrol wretimi yapiims, buna karpihke 718 bin vig ham petrol tuketilmis, 359 bin vig dizeyinde ham petrol ithalat, 310 bin wig dizeyinde ise islenmip trin ithalat gergeklestirimistir Turkiye’nin jeopolitic konumm bu dezavantajt avantaja cevirmeye yonelil bir sans olarak lergmuza gilonaltadr Us lotay: birbirine baglayan, petrol ve dogal gaz rezervieri balanundan zengin bolgeler ile basta AB lkelen olmak tere, petrol ve dogal gaz ithalat bagumblgs yuksek olan tlkeler arasmdals cogyafi konumuyla Turkiye, eneni Ieynaklannn arz ve talep edilen bélgeler arasinda tasmmmasinda stratejie oneme sabiptir 400009. 4500 . © 5300000 3500 © = 3 2500 3 = = 200000 soo Ze 2 1300 2 5 EE 100000 soo BE 4 0 -500 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 Yallar Seldl 10. Dunya ve Turlaye rizgara dayelt lountlatif laura guy artis (GWEC, 2015), Turkiye'de CO; esdegeri sera gaa salmmm 2013 yilmda 459.1 milyon ton olarak gerceldesirken bu miktann %67.8'i enerji sektértnden kaynaktannushr. Buyontyle sera gaa salimm Twrkiye’nin onlem almast gereken onemli sorunlanndandr (TUIK, 2015) 3.2. Yenilenebilir Enerji Kaynaklan 3.2.1. Rilegar Torkiye'nin lara ve denizde rizgar enenjsi potansiyeli cogu Avrupa tlkesinden fadia iken Inwruiu rigger guctt tesisleri bu ulkelerden cok daha azdir. Turlaye’de ortalama rizgar hrann 7 ns'nin tzerinde oldugu bélgelert goz ontne alidgnda 48000 MW'bic nizgar guct potansiyelinin bulundugu ortaya gilonaltachr 2014 ittbariyle Ege'de 1486, Marmara’da 1359 ve Aldeniz'de 543 MW'lic laruiu rivgar gict bulunmaltadr Turkiye’deld rizgara dayalt kurulu gig kapasitesinin dinyadaki artisla paralel bir artis gosterdigi giclenmektedir (Selal 10) 3.2.2. Giines Sicale su sistemlerinde Gin ve ABD'nin ardindan 3. swada yer almasima ragmen Turkiye; ginesten elektrik ele etmedeson yilara kadar pilot birkag uygulamadala 4-5 MW" hic degerlerin tzerine gikamanustr. Gelecekte ntkdeer ve rizgardan sonra en fada artis bellenen eleldrik retim girdist olan ginesten 2014 yilnda 40 MUV'ik bir tretim gergeklesmistir (Topkaya, 2012, YEGM, 2015a) 3.2.3, Su Son 10 yulda akarsulardan ve barajlardan elektrik enerjisi elde etmek tere leurulan tesislerin Kapasitelerin toplam Japasitelerinde 12000 MW'tan 24000 MWV'lara varan bir artis gizlenmektedir (Selal 11, Selil 12) 7000 soon | Be 5000 | “seotermat 4000. | Hideo (kas) soo | We Yenilenebiir+ ark 2000 1000 ° 2008 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Vila Seldl 11. Son 10 yilda Turliye'dela yenilenebiir ener Iaynaldanndan elde edilen eleldnik mitarlan (Barajlar Haric) (YEGM, 2015a) 1Ozelllde HES'ler konusunda Greenpeace ve TEMA gibi sivl toplum ‘kuruluslannn teplaleri surecte yavaslamalara neden olsa da Turlaye wan vadede yeni hidroelektnik santrallen kuruummuna onem vermektedir (Aras, 2013, YEGM, 2015a). 20000 15000 10000 5000 6 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Sell 12. Son 10 yilda Turkiye’dekd hidroelektrile baraj bach lurulu gig degipimt (YEGM, 2015a) 5 (MW) Kurla 3.2.4, Diger Turkiye jeotermal neni potansiyelinin buytk bir Jasmm isitma amagh kullamimalta olup, 20 adet elelctnk tretimi amagh lisans alan firmalardan 7 tanesi retim yapmakta olup kuru gig iapasites: 114 2MUW'tr (YEGM, 20150) Biyolaitle enerjisi ve diger yenilenebilir enerji turlerinde galismalar devam etse de bu ener Iaynaidannm wan donem planlannda etlin rol oynamayacag dptantimeletecr 33. Niikleer Enerji Turkiye, Mersin ve Sinop'ta olmal tere 2 adet ntldeer santralin Jurulummuna kararlastrms, Mersin-Aklayu'dald santral igin Rus, Sinop'tals santral igin ise Japon firmalarla anlasmalar imzalannustr. Aklosyu santrali 1200 MW'lie 4 tiniteden, Sinop santrali ise 1120 MW'hk 4 tniteden clusacakve 60 yillik isletme ommine sahip tesisler uretime gectiginde toplam 9280 MVV"hic Kaurulu gig eldesi saglanacaknr (ETKB, 2015) 4. TURKIYE’NiN ENERJi GELECEGI Birincil enerji kaynaklannn esitlendinlmesi ve Tuirkiye’nin sahip oldugu kaynaklann rasyonel bir selalde lollamimas: hem strekiligin hem de dustle maliyetli enerji arann lit bilesenleridir. Resmi planlar senaryosu dogrultusunda yapllan Kestinmlere baloldigmda Turkiye'de omimitzdeki 15 senelik surectedogalgaz bagmbligm azaltmaya yonelie ntikleer ve yenilenebilir enerji kaynakianna buytik onem verileceg gortimeltedir (Seldl 13) mBiyokatle Gunes ssRUzgar mJeotermal miHidroetektrike mNokleer Dogal gaz Petrol mLinyit Tas komura 2014-2018 2022-2028» 2080 Seldl 13. GW cinsinden Turkdye’ninyllike lnuruiu gis daveleri (TELAS, 2015) 5. SURDURULEBILIR MADENCILIK VE TURKiYE Endistriyel gelismede en buytik roht ustlenen; telmolojik ve ekonomile refahin temelini olusturan sektér madenciliktir, Strdhirulebilirik-devambile kavramy, yenilenemeyen kaynak olarak benimsenen maden laynaldan igin lollanldignda bir celisktye sebep clmaktadr Lakin, surdurtlebilirile gelistilen-islenen bir kaynagn suregelen yarariigmdan cok daha faziasim kapsamaktadkr (Rajaram ve Parameswaran; 2005). Kald ki yerytzinde kullamlan arag gereclere balaldignda ‘bunlann yapmmnda kullamlan bammaddeler organile olanlar chginda minerallercir ‘Yenilenebilir eneni olarak ontmiizdeld yllarda cok buytk atiim beklenen rizgar ve ginesten elektrik eldesine yonelik tasarlanan prosesler, maden hammaddelerden yararlanarale olusturuimaktadr. Gtnesten elektrie sagayan fotovoltak (PV) panellerin yapmda saflastnimus silisywm ile telliryum, genvanyum gbi metaller loilanibvaltadr (Yang ve dig, 2013). Dunyada temiz enerji olarak gosterilen ntikleer santraller, eneni kaynag olarak islenmis radyoaktif minerallert kullanmaktadr Daha da onemlisi dinyadali variklanna balalarale sonlu oldugu ileni strilen cogu metalin waydan eldesine yonelik birkag way madenciligtsirketi de Jurulmustur Planetaryresources.com, 2015, Deepspaceindustries com, 2015), ‘Aynca yerkabugundan elde edilen ve tin haline getinlen metaller ark finnlannda ergitilerek telrar lnlanilacak tinin haline dontsturilebilmektedir Bu taglamda madencilign stirdurebilir bir faaliyet oldugu ve gelecelte de clacagi agikhr Strdurdlebiir madencilie uyguiamalan; ekonomi kallanmay: amaglayan, gevreye duyarh, toplum yaranm gozeterek is ve is¢i sagigim on planda tutan vemeveut Ieynaklardan en ytksek randimanda tinin, hammadde veya yan urin saglayabilen prosesler olmalkr (Selal 14) KaynakVeri mbligi Seldl 14. Surdurlebitir madencilik uygulamalaninn bilesenleri (Austrade, 2015). Kaynaklann verimi kullamimas ve ig guvenligi konulannda tlkemizdela madencilke faaliyetleri oldukra Iusurhudur Turliye'de cevher baarlame algst eurumsal bitkag sirket ile deviet Inuruluslan dipinda oldulkca dugte olup; yer alti kaynaklannn biran once glenlarak satimast ve gelir elde edilmesi on planda tutulmaktacir. Fosil enerjaynakdanndan tlkemizde her bolgede ve encok ‘bulunam olan komtirt hazrlama tesisleritzel sektor biinyesinde yak denecek kadar azdr. Flotasyon, yizdirme-batrma gbi komir haarlama uyguamalan ener sektérinde uygulanmaldr Bu sekilde ktnmir kalorifik degeri artacak ve depolama masraflan azalacaktr. Bu tir cevher hazrlama uygulamalan ile komuirdeld lala, azot gbi zararh gadlann onemii bir bolimi yaloma oncesi waktasnlacagmdan gevre zaran da daha az olacaltir. Yalova sistemlerinde, tacalarda gaz tutma sistemlerinin gereltigi seldlde uygulanmas’ bu tir zararlan daha aza indirgeyecelttir. Madencilic-cevher haarlama faaliyetleri somicu yerytict tabrip ediimekte ve cank yagam degisime ugramakiadr Bu tir degisimlerin en az dizeyde kalmast madenlern gilanimast swasmda ve igletme omni tamamlancitan sonra gereldi rehabilitasyon islemlerinin hizla ve ethin selllde uyguanmast ile mimitindir, Bu asamada sorumbiuk, madenciler, lanun yaproiar ve tophumsal tilince dupmektedir. Yaluz gerekli onlemlerin alnmas swasinda madencilik faaliyetlerinin uygulanamaz hale gelmemesi ve albenisini kaybetmemesi saganmal, dinyada oldugu gibi Turkiye'de de madencilik faaliyetlerinin korluitucy imajdan levtulmasima ytneli galsmalar yapilmaldr 15 guvenligi konusunda ise Turk maden tarihinin en buytik facias olan ve 300°den fala maden emekisinin vefattyla sonuslanan Soma maden faciasimm 13 Mayts 2014 tarthinde 26meydana gelmis clas, madenlerde is guvenligine onem veriimeyerek para kazanma fursmn dn planda tufuldugumn ve devlet iurumiannn gerekii denetimlent uygulayamadignin kar Madencilic faaliyetleri, uyguland® bolge tallana istihdam sagamasinn yanmda ogi maden gilanlan bolge Jallonmasinda maden Joruluslannn pay buyuktur Elaag’m Maden, Adana’nn Aladag, Kabramanmaras'n Elbistan, tamir'in Bergama ilgesi gbi cogu bélge, yalonlannda kurulu maden isletmelerinin sosyal sorumuluk projeleriyle tophun kullammuna yonelile binalar-tesisler kazanmstr Surdurtlebilir madencilie fealiyetlerinin bilesenlen birbirlerinin tamamlayast Konumunda olup herhang birindeld aksakdlesurdrilebilir madencile faaliyetinin ‘butumtind etllleyeceltir 6. SONUCLAR Galsma apsammda Turlaye'deki ener kullamma ve planlamasi irdelenmis olup, strdirdlebilir kallonma igin asagdald qleanmlarda bulumulmustur: © Turloye’nin strdurdlebitir Jallonmasinda madencili sektorintin payn buytitur Kamm yapiollar, strdurilebilir madencilik uygulamalanna yasalarda aggrhic vermelidir. Boylece lke Jaynaldannn tiling ve cevre gozetilerek daha verimii selalde tophum yaranna sunulmasi saglanacalehr © Yenilenebilir eneri kaynakfanna geri doneminde mevcut fosil yalatlar maksimum verimde ve cevre yaran gizetilerek igletiimelidir. * Enerjide dia bagmbhg azaltmay: amachyan Turkiye, fosil enerji kayrakannca zengin vlkelere komsu olmast ve ug latayt birbirine bagayan stratejik Konumm nedeniyle eneqi dagjtm merkea olma avantajm iyi kalanmal ve yenilenebilir eneriye gepis doneminde bu avantajdan maksinmum fayda saglamaldr © Tam maden kaynakdannn isletiimesi swasmda olduge ghi enerjiye yonelil madenlerin (dzellikle komir) igletiimesi swasnda da cevher hazrlama vyguamalan titllde uyguanmalér. Cevher haarlamauyguamalan hem ewre yaran hem de ekonomile nedenlerden ottit le gunimazi © CO) salimumum azaltmaya ytnelik ozellde termike santrallerdeld gaz tutucu telmolojier revize edilerek Kyoto protokolit uyaninca kisi basa CO esdegeri sera gaai salu gincel 6 ton civannda seyreden degerinden 1990'dald 3.96 ton degerine gelalmeye cabgilmaldir* Nuideer santrallere dayelt enerji politkas: gelistiren Turkaye; smurlan igerisinde ‘bualanda uyguamal efjtim ve arastinma clanaldan gelistiomelidir. KAYNAKLAR, Abas, N., Kalair, A., Khan, N., 2015. Review of Fossil Fuels and Future Energy Technologies, Future, 69, s. 31-49 Aras, E., 2013. The Necessity of Nuclear Energy in Turkey: A Comparison with Hydropower Energy, Energy Sources, Part B Economics, Planning. and Poitey, 8, 8. 107-114 Austrade, 2015, Australian Trade Commission, (http://www austrade gov au/Article Documents/1358/Sustainable-Mining-CR pif aspx) Balt, M., 2008. Turkey's Major Lignite Fields and Significance of Lignite for Energy Necessity, Energy Sources, Part B: Economics, Planning and Poltcy ,3, 5. 13-25, BOTAS, 2015. BOTAS Sektar Raporu, 32 s BP, 2015a. Data Workbook - Statistical Review. BP, 2015b. BP Statistical Review of World Energy 44 s. Deepspaceindustries.com, 2015, (http://deepspaceindustries. com/business/). Deliano-Paz, F., Calvo-Silvosa, A., Antelo, S1, Soares, I. 2015. The European Low-carbon Mix for 2030: The Role of Renewable Energy Sources in an Environmentally and Socially Efficient Approach, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 48,5. 49-61 Ediger, V§, Berk, 1, Kosebalaban, A, 2014. Lignite resources of Turkey. Geology, reserves, and exploration history, International Journal of Coal Geology, 132, 5. 13-22. Erturk, H., 2011, CevreBiltmlertne Girts, CeylanMatbaacible, Bursa, 360 s. ETKB, 2015. http//www.enenji gov tritr-TR/Sayfalar/Ulkemizde-Planlanan- Nuideer-Santral-Projeler). GWEC, 2015 KureselRuzgarEnerjisi onseyi, Global Wind Report, 77 s. IEA, 2015. World Energy Outlook Special Report 2015: Energy and Climate Change, Paris, 196 s. IEA, 2014. World Energy Outlook, Paris, 726 s. Krozser, A., 2012. The Role of Energy Transit in Turkish Energy Policy, Central European Universitesi Master Tezi, Macaristan, 66 s. Planetaryresources.com, 2015. (hitp:/Avww planetaryresources. com/company! overview!) Rajaram, V., Parameswaran, K., (Rajaram, V., Dutta, S., Parameswaran, K.), 2005 ‘Sustamable Mining Practices: A Giobal Perspective, Taylor & Francis, Great Britannia, 324 s Reshauser, SLéschel, A. 2015. Invention in Energy Technologies: Comparing Energy Efficiency and Renewable Energy inventions at the Firm Level, Energy Poitey, 83, s. 206-217.Simsek, HA. Simsek, N., 2013. Recent Incentives for Renewable Energy in Turkey, Energy Policy, 63,5. 521-530 TEIAS, 2015. Turkiye Elektrik letim Anonim Sirketi, (http://www teias. gov. trfMakaleler’ eSunumiar. asp). TKI, 2015. Turkiye Komuir Isletmeleri Kunmmu - Komtir Sektor Raporu (Linyit), 66s Tokgiz, N., 2010, Numerical Analysis of Worldwide CO, Emissions and Effects on Atmospheric Warming in Turkey, Energy Sources, Part A: Recovery. Utiitcation, and Environmental Bffects, 32, 5. 769-783. Toklu, E., 2013. Overview of Potential and Utilization of Renewable Energy Sources in Turkey, Renewable Bnergy, 50, . 456-463, Topkaya, S.O., 2012. A Discussion on Recent Developments in Turkey's Emerging Solar Power Market, Renewable and Sustainable Energy Reviews, 16, s. 3754-3766. TPAO, 2015. Tutkiye Petrolleri Anonim Ortaldig-Ham Petrol ve Dogal Gaz Seldtor Raporu, 60 TK, 2015. Tasktmiira Sektor Raporu, 42 s TUIK, 2014a. Elekinke Santrallerinin’ Toplam Kurulu Gucti, Brit Uretimi, Net Elektrik Tiketimi (http //wurw. tui gov tr/PrelstatistikTablo do?istab_id=129) TUIK, 20140. Eneni Kaynakianna Gore Elektrik Enesjisi Uretim Mildarlan (http www tuik gov triPrelstatistixTablo. do?istab_id=1578), TUIK, 2015. Fosil Yalat Uretim-Ithalat Miltarlan (http www turkstat. gov.tr/PreTablo.do?alt_id~102) TUIK, 2015a. Greenhouse Gas Emissions Inventory (http www turkstat gov tr/PreHaberB ultenleri do?id=18744) Unalan, G., 2013. Konmir Jeoiojist, MTA Genel Mudiriigo, Ankara, 556 s. Yang, D.Wang, P., Yu, X, Que, D., 2013. Germanium-doped Crystalline Silicon A.New Substrate for Photovoltaic Application, Journal of Crystal Growth, 362, s. 140-144 ‘YEGM, 2015. (http //www.eie.gov.trhhakdsimizda aspx.) YEGM, 2015a (nttp/iwwweie gov tudocument/elekrk Juruln_gue_kaynakler_2002_2012pa ‘YEGM, 2015b. (hittp//www.eie gov triyenilencbilirfurkiyede jeo.asp)