Shkelzen GASHI - A Garanton Plani Ahtisaari Autonomi Per Serbet

Zgjidhje
A garanton Kushtetuta e Kosovs (Ahtisaari)

autonomi pr serbt?
Kjo analiz u realizua pr Forum 2015
Nga Shklzen Gashi
Shkurt 2013
Autor:
Shklzen Gashi
2013 Fondacioni i Kosovs pr Shoqri t Hapur

Pikpamjet e shprehura n kt botim nuk pasqyrojn domosdoshmrisht pikpamjet e
Fondacionit Kosovar pr Shoqri t Hapur (KFOS).
Publikuar nga:
Forum 2015 - projekt operacional i KFOS
Imzot Nik Prela nr. 13
10 000 Pristina
Kosovo
Pr m shum informata:
info@kfos.org
www.kfos.org
PRMBAJTJA
1. Hyrja 5
2. Llojet e autonomive 7
3. Propozimi Gjithprfshirs pr Zgjidhjen e Statusit t Kosovs (2007)
4. Autonomit n regjion 17
4.1. Marrveshja Korniz 2001 17
4.2. Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins 2008
21
5. Autonomit n Europ 25
5.1. Statusi i Autonomis i Tirolit t Jugut 1972
25
5.2. Statuti i Autonomis i Katalonis 2006
28
6. Prfundime 33
forum 2015
1. HYRJA
N negociatat Kosov-Srbi, t ndrmjetsuara nga BE-ja, ve tjerash, po
diskutohet edhe pr statusin e serbve n Kosov. Meqense prfaqsues
t ndryshm ndrkombtar, prfshi organizime si Grupi Ndrkombtar i
Krizave dhe Fondacioni Carnegie pr Europ, jan deklaruar se zgjidhja e
statusit t srbve n Kosov, sidomos n veri, duhet t jet nj lloj autonomie
e bazuar n modelet e autonomive n Europ, del e nevojshme t zbrthehen
shkurtimisht llojet m prfaqsuese t ktyre autonomive, e q jan prmend
m s shumti, si: Tiroli i Jugut (Itali) dhe Katalonia (Spanj).
Prve ksaj, ky raport synon t zbrthej edhe disa prej autonomive n pjes
t ndryshme t territorit t ish-Jugosllavis. Prve autonomis s srbve n
Kosov n baz t Propozimit Gjithprfshirs pr Zgjidhjen e Statusit t
Kosovs, t prgatitur nga Emisari Special i Sekretarit Gjeneral t OKB-s
pr zgjidhjen e statusit t Kosovs (2007), ky raport mton ti zbrthej edhe:
autonomin e komunitetit shqiptar n Maqedoni n baz t Marrveshjes
Korniz (2001); dhe autonomin e Vojvodins n Srbi n baz Statutit t
Vojvodins (2008).
Qllimi i ktij raporti sht q t mos shkaktohet huti m pas se far sht
statusi i srbve t Kosovs, ose m saktsisht i veriut t Kosovs, n baz t
dokumentit q do t dal si rezultat i negociatave Kosov-Srbi. Prandaj, ky
publikim mund tu hy n pun jo vetm atyre q jan t involvuar n mnyr
t dretprdrejt n kto negociata me Srbin, por edhe atyre q do t jen
t involvuar n mnyr m t trthort, si: politikant opozitar, gazetart,
publicistt, aktivistt e shoqris civile, profesort, e me radh. Pr m shum,
ky raport synon me shrby edhe si nxits i nj debati n shoqrin kosovare
n lidhje me statusin q duhet t ken srbt e Kosovs.
ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovs (Ahtisaari) autonomi pr serbt?
forum 2015
2. LLOJET E AUTONOMIVE
Hierarkia e t drejta t minoriteteve nis me parimin e jodiskriminimit dhe t
drejtave t barabarta, vazhdon me t drejtat speciale, t cilat mund t jen t
drejta individuale dhe t drejta kolektive. Nse t drejtat kolektive arrijn
nj nivel t caktuar t vetvendosjes (sht fjala pr vetvendosje interne, e
jo pr vetvendosje eksterne), ather fitojn statusin e autonomis, e cila
paraqet maksimumin e statusit legal q nj minoritet mund t arrij brenda nj
shteti.
Sikurse edhe pr shum koncepte tjera politike, as pr autonomin nuk ka nj
definicion t pranuar universalisht. Megjithkt, ka nj konsensus se, n thelb,
autonomit, si shkalla m e lart e vetqeverisjes, ndahen n dy lloje: autonomi
territoriale t cilat bazohen n territor; dhe autonomi joterritoriale t cilat
nuk bazohen n territor, por n pjestart e grupit minoritar, e q ndryshe
njihen edhe si autonomi personale ose kulturore. Autonomit joterritoriale
nuk kan t bjn me territorin, por me t gjith antart e minoritetit, t
cilt kan t drejt pr vetqeverisje prmes organizatave, asociacioneve
ose institucioneve n: kultur, arsim, gjuh dhe fe. Antarsia n kto
asociacione sht e kufizuar ve pr antart e grupit minoritar, pavarsisht
se n ciln pjes t territorit t shtetit jetojn. Kto organizime kan t drejt
t krijojn nj struktur ombrell pr koordinim t brendshm t shtjeve t
minoritetit dhe pr prezentim t jashtm n mnyr q minoriteti t flas me
nj z. Ky lloj i autonomis zakonisht aplikohet n rastet kur grupi minoritar
sht i shprndar gjeografikisht.1
N ann tjetr, autonomit territoriale prgjithsisht nnkuptojn vetqeverisjen e nj
njsie t veant territoriale n kuadr t shtetit. Kjo njsi duhet t ket karakteristika
etnike, kulturore, gjuhsore e fetare t grupit dominant n kuadr t vet, ku
pushteti ushtrohet drejtprdrejt nga njsia autonome. Prgjithsisht, autonomit
territoriale duhet t ken institucione legjislative, ekzekutive dhe gjyqsore, q do
t thot, me pas n nivel lokal-regjional: asamble, qeveri dhe gjykata. Autonomit
mund t futen n legjislacion, n kushtetut, e n disa raste bhen me marrveshje
ndrkombtare, por nuk nnkuptojn vetvendosje eksterne. Njsia autonome
edhe qeveria qendrore mund t ushtrojn drejtprdrejt pushtet publik sa i takon
individve n kuadr t territorit autonom, n shtjet ku kompetencat e
1 Brunner, Georg and Herbert Kupper. European Options of Autonomy: A Tipology of Autonomy Models
of Minority SelfGovernonce. N: Kinga Gal (ed). Minority Governance in Europe. Budapest: Series on
Ethnopolitics and Minority Issues, 2002.
8
njsis autonome dhe qeveris jan t ndara. Autonomit ose nuk duhet t ken fare
pushtet n punt e jashtme ose pushtet t kufizuar pr marrveshje ekzekutive n
fushn e tregtis ose kuturs, e n disa raste mundsi pr zhvillim t lidhjeve speciale
me shtetet fqinje ose me regjione nga shtetet fqinje. Pushteti i autonomis duhet t
balansohet pr t siguruar integrimin e saj n kuadr t shtetit, duke prfshi definimin
e mekanizmave pr zgjidhjen e problemeve mes shtetit dhe autonomis, bartjen e
resurseve dhe prfaqsimin e autonomis n shtet.2
2 Weller, Marc and Catherine Nobbs (ed). Asymmetric Autonomy and the Settlement of Ethnic Conflicts.
Philadephia: University of Pennsylvania Press, 2010. Pr t pa shtjellime t modeleve t ndryshme te
autonomive n bot, pr kt publikim sht marr n konsiderat edhe nj prej studimeve m t shquara
n kt fush: Hannum, Hurst. Autonomy, Sovereignty, and Self-Determination the accommodation of conflicting
rights. Philadelphia: University of Pensylvania Press, 1990.
forum 2015
3. PROPOZIMI GJITHPRFSHIRS PR ZGJIDHJEN E STATUSIT T KOSOVS (2007)

Propozimi Gjithprfshirs pr Marrveshjen pr Statusin e Kosovs,
dispozitat e t cilit kan prparsi mbi t gjitha dispozitat e tjera legale n
Kosov, prcakton q Kosova t jet shoqri shumetnike, q respekton, n
nivelin m t lart t njohur ndrkombtarisht, t drejtat e njeriut dhe lirit
fundamentale dhe q promovon e mbron t drejtat e komuniteteve dhe
t antarve t tyre, me theks t veant te komunitetet e cenueshme.3 Sipas
ktij propozimi, Kosova duhet t garantoj dhe t mbroj identitetin kombtar ose
etnik, kulturor, gjuhsor e religjioz t komuniteteve.4 Pjestart e komuniteteve
kan t drejt q t gzojn kontakte t papenguara mes vete prbrenda Kosovs dhe
t themelojn e t mbajn kontakte t lira dhe paqsore me personat n cilindo shtet,
n veanti me ata me t cilt ndajn identitetin kombtar ose etnik, kulturor,
gjuhsor e fetar dhe trashgimin e prbashkt kulturore, n pajtim me ligjin
dhe standardet ndrkombtare.5
Pjestart e komuniteteve, n baz t ktij propozimi, kan t drejt q t ken
kontakte t papenguara dhe t marrin pjes, pa diskriminim, n aktivitetet e
organizatave joqeveritare lokale, regjionale e ndrkombtare dhe t themelojn
shoqata pr kultur, art, shkenc dhe arsim si dhe shoqata t studiuesve dhe
shoqata t tjera pr shprehjen, avancimin dhe zhvillimin e identitetit t tyre.6
Kto iniciativa t komuniteteve, Qeveria e Kosovs e ka pr obligim me i prkrah,
madje edhe financiarisht. Po ashtu, institucionet e Kosovs duhen me marr masa
pr ti mbrojt ata q mund tu nnshtrohen krcnimeve, diskriminimit, armiqsis
apo dhuns, shkaku i identitetit kombtar ose etnik, kulturor, gjuhsor e fetar, por
edhe veprime kundr atyre q pengojn gzimin e t drejtave t pjestarve t
komuniteteve dhe q synojn asimilimin e tyre. Gjithashtu, institucionet e Kosovs
duhet t promovojn barazi mes pjestarve t komuniteteve n t gjitha fushat e
jets ekonomike, shoqrore, politike e kulturore.7
3 Propozimi Gjithprfshirs pr Marrveshjen pr Statusin e Kosovs, neni 1, Dispozitat e

Prgjithshme, paragrafi 1.1 dhe 1.2. Shih edhe: Aneksi I, Dispozitat Kushtetuese, neni 1 Dispozitat
Themelore, Kushtetuta e Kosovs, 1.1.
4 Propozimi Gjithprfshirs pr Marrveshjen pr Statusin e Kosovs, neni 3, T drejtat e Komuniteteve
dhe Antarve t Tyre.
5 Aneksi 2, neni 3, T drejtat e komuniteteve dhe Antarve t Tyre, pika l.
6 Aneksi 2, neni 3, T drejtat e komuniteteve dhe Antarve t Tyre, pikat m dhe n.
7 Aneksi 2, T drejtat e komuniteteve dhe Antarve t Tyre, neni 2 Detyrimet pr Kosovn, pika 2.1,
2.3, 2.4 dhe 2.6.
10
Duhet thn edhe se komunitetet minoritare t Kosovs, posarisht srbt,
sipas propozimit, vazhdojn t ballafaqohen me kushte t vshtira t jetess, dhe
se dhuna e ushtruar kundr tyre n ver t vitit 1999 e n mars t vitit 2004 ka ln
pasoja t thella,8 prandaj ky propozim kufizohet posarisht n nevojat specifike dhe
shqetsimet e komunitetit srb n Kosov, i cili, po sipas ktij propozimi, duhet t
ket shkall t lart t kontrollit pr shtjet e veta.
Kshtu, n baz t ktij propozimi, njsit themelore t vetqeverisjes komunat
gzojn shkall t lart t vetqeverisjes lokale dhe kan kompetenca t plota e
ekskluzive, pr aq sa ato kan t bjn me interesin lokal. Disa komuna t caktuara me
shumic srbe kan kompetenca t zgjeruara, si p.sh. n: arsim t lart, ofrim
t kujdesit shndetsor sekondar dhe mbrojtje e promovim t trashgimis
fetare dhe kulturore t srbve. Prve krijimit t pes komunave t reja me
shumica srbe, ky propozim thot q Kosova t hyj n konsultime me komunitetet
joshumic, q, n rastet kur kto komunitete prbjn s paku 75% t popullsis
n nj vendbanim t prqendruar me popullsi t gjithmbarshme prej s paku 5000
banorsh, t mund t krijojn komun t re.9
Sa u takon burimeve financiare, komunat kan t drejt t mbledhin tatime lokale,
pagesa dhe tarifa, por jo t mbledhin tarifa doganore, tatime n t ardhura, tatime mbi
vlern e shtuar, detyrime t akcizs, tatime n kapital, prve tatimeve n pronn e
paluajtshme q gjendet n territorin e komuns. Shprndarja e granteve t prgjithshme
duhet me marr parasysh, inter alia, madhsin fizike t komuns, numrin e banorve,
duke prfshi numrin e pjestarve t komuniteteve joshumic n komun,
dhe qasjen prkatse t banorve t komuns n shrbimet publike. Komunat me
kompetenca t zgjeruara kan t drejt n fonde qendrore shtes. Komunat
mund t kontestojn pran Gjykats Kushtetuese, kushtetutshmrin e ligjeve ose
akteve t Qeveris q cenojn prgjegjsit e tyre ose q zvoglojn t hyrat e tyre.10
Prve burimeve lokale t t ardhurave dhe atyre qendrore,11 komunat me shumic
srbe kan t drejt t bashkpunojn me komunat dhe institucionet e srbis pr
ndihm financiare dhe teknike, duke prfshi ndihmn me ekspert dhe pajisje, pr
ushtrimin e prgjegjsive t komuns n fushat e kompetencave t saj. Komunat mund
ta pranojn ndihmn financiare nga srbia nprmjet kontove bankare n bankat e
ertifikuara nga autoriteti qendror bankar i Kosovs dhe duhet ti raportojn kto
ndihma s bashku me shpenzimet gjegjse n buxhetet e tyre komunale. Ndihmat
8 Shih Raportin e Emisarit Special t Sekretarit t Prgjithshm pr Statusin e Ardhshm t Kosovs.
9 Aneksi 3, Decentralizimi, neni 3, Kompetencat Komunale, pika 3.1 dhe neni 4 Kompetencat e
Zgjeruara Vetjake Komunale, pika 4.1: 4.1.1, 4.1.2 dhe 4.1.3. a. Po ashtu, shih edhe neni 12 Krijimi i
Komunave t Reja, saktsisht pika 12.4.
10 Aneksi 3, Decentralizmi, neni 8, Financat Lokale, saktsisht 8.2, 8.3.2 dhe 8.4. Shih edhe Ankesin 1
Dispozitat Kushtetuese, neni 6 Gjykata Kushtetuese dhe Sistemi i Drejtsis, pika 6.3.
11 Aneksi I Dispozitat Kushtetuese, neni 8 Decentralizimi/Vetqeverisja Lokale, 8.3.
11
forum 2015
financiare nga srbia nuk kompensojn dhe zvoglojn ndarjen e granteve dhe
burimeve t tjera q u ofrohen komunave dhe nuk u nnshtrohen kurrfar tatimeve
nga ndonj autoritet qendror i Kosovs. Pr nj bashkpunim t till, komunat
paraprakisht duhet ta njoftojn Ministrin e Pushtetit Lokal t Kosovs, e cila ka t
drejt q, nse ky bashkpunim nuk sht n pajtueshmri me legjislacionin qendror,
t urdhroj ndryshime ose edhe ta pezulloj kt bashkpunim. Komuna, nga ana e
saj, mund ta kundrshtoj kt n gjykatn e qarkut q sht kompetente pr territorin
e komuns. Duhet thn edhe se pr ta nxit bashkpunimin me institucionet n
Republikn e srbis parashihet themelimi i nj komisioni t prbashkt srbiKosov.12
Komunat me shumic srbe kan t drejt t bashkpunojn e t krijojn partneritete
mes vete pr zbatimin e prgjegjsive komunale dhe kompetencave t zgjeruara,
inter alia, prmes: themelimit t nj organi vendimmarrs me prfaqsues t
komunave pjesmarrse dhe vendimeve pr financim dhe nevoja tjera operacionale t
partneritetit. Kto partneritete kan t drejt pr marrdhnie t drejtprdrejta me
institucionet n srbi vetm deri n masn e nevojshme pr zbatimin e aktiviteteve t
partneritetit. Vendimet dhe aktivitetet e partneritetit duhet tu nnshtrohen krkesave
pr raportim te autoriteti kompetent qendror, si dhe shqyrtimit administrativ pr
pajtueshmri me legjislacionin. Komunat e angazhuara n partneritet duhet t
publikojn informatat pr aktivitetet dhe buxhetin e partneritetit.13
N lidhje me gjuht, sipas ktij propozimi, zyrtare n Kosov jan gjuha

shqipe dhe gjuha srbe, kurse gjuha turke, boshnjake dhe rome kan statusin
e gjuhve zyrtare n nivel komunal ose jan n prdorim zyrtar n prputhje
me ligjin. Kosova garanton mbrojtjen dhe zhvillimin e identitetit gjuhsor
t t gjitha komuniteteve dhe pjestarve t tyre dhe respekton standardet e
parashikuara me Kartn Evropiane pr Gjuht Regjionale ose t Pakicave.14
Po ashtu, pjestart e komuniteteve kan t drejt, n mnyr individuale ose si
komunitet, q t ken qasje t garantuar dhe prfaqsim t posam n mediat
transmetuese publike si dhe ti ken programet n gjuhn e tyre, n pajtim me
ligjin dhe standardet ndrkombtare. Ata kan t drejt pr ti krijuar dhe prdor
mediat e tyre. Kosova ka pr ti mundsuar komunitetit srb n Kosov qasje n nj
kanal televiziv t pavarur, t licencuar n gjuhn srbe n mbar Kosovn.15
12 Aneksi 3, Decentralizimi, neni 10 Bashkpunimi me Institucionet n Republikn e srbis dhe
neni 11 Financimi i aktiviteteve komunale nga Republika e srbis.

13 Aneksi 3, Decentralizimi, neni 9 Bashkpunimi Ndrkomunal, pika 9.1.1, 9.1.2 dhe 9.1.3.
14 Propozimi Gjithprfshirs pr Marrveshjen pr Statusin e Kosovs, neni 1, Dispozitat e
Prgjithshme, pika 1.6 dhe Aneksi II T Drejtat e Komuniteteve dhe Antarve t Tyre, neni 2, Neni 2
Detyrimet pr Kosovn, pika 2.2.
15 Aneksi II T Drejtat e Komuniteteve dhe Antarve t Tyre, neni 3, pika 3.1. j dhe k.
12
Me kt propozim, pjestart e komunitetit srb kan t drejt q t pranojn arsimim
publik n t gjitha nivelet, por edhe t themelojn dhe menaxhojn institucionet
private t arsimit pr t cilat mund t jepet ndihma financiare publike, n pajtim me
ligjin dhe standardet ndrkombtare. Shkollat q ofrojn msim n gjuhn srbe mund
t zbatojn planprograme ose tekste shkollore t srbis, me njoftim t Ministris
s Arsimit t Kosovs. N rast se Ministria e Arsimit e Kosovs kundrshton, shtja
i referohet nj komisioni t pavarur (3 shqiptar, 3 srb dhe nj ndrkombtar) pr
t shqyrtuar pajtueshmrin e planprogramit ose t tekstit shkollor me kushtetutn
dhe ligjet e miratuara n pajtim me kt marrveshje. Sa i prket arsimit t lart n
gjuhn srbe, parashihet themelimi i Universitetit t Mitrovics Veriore, i cili n
statutin e vet do ti saktsoj procedurat dhe ndrveprimin me autoritetet publike, n
pajtim me legjislacionin qendror, i cili do t shqyrtohet nga nj komision i pavarur.
Komuna e Mitrovics Veriore do t ket autoritet pr t siguruar q ky universitet t
ket objekte dhe financim adekuat pr veprimtarin e vet.16
Pr t siguruar prfaqsim adekuat t komuniteteve minoritare n jetn

publike, ky propozim prcakton mekanizma pr prfaqsim special
n institucionet kryesore. Pr shembull, pr dy mandatet e para zgjedhore
pas miratimit t Kushtetuts s Kosovs, n Kuvendin e Kosovs, prej 120
ulseve, 20 jan t rezervuara pr prfaqsim t komuniteteve joshumic
n Kosov: 10 pr komunitetin srb dhe 10 pr komunitetet tjera, kurse
do ulse e fituar prmes zgjedhjeve do t jet ulse shtes. Pas dy
mandateve t para zgjedhore, prfaqsuesit e komunitetit srb t Kosovs
do t ken numrin e ulseve n Kuvend t fituar prmes zgjedhjeve, me
minimum 10 ulse t garantuara n rast se numri i ulseve t fituara
sht m i vogl se 10. Deputett e komunitetit srb do t ken: s paku
nj prfaqsues n Kryesin e Kuvendit; s paku nj zvendskryesues n
secilin komision parlamentar do t jet nga komuniteti tjetr prej atij q i
prket kryesuesi; s paku nj ministr dhe dy zvendsministra do t jen nga
komuniteti srb. N komunat n t cilat s paku 10% e banorve i prkasin
komuniteteve joshumic, posti i zvendskryetarit pr komunitete rezervohet
pr nj prfaqsues t komuniteteve, kurse posti tjetr i zvendskryetarit
do t mbahet nga kandidati q i prket popullats joshumic q ka marr
shumicn e votave.17
16 Aneksi 3, Decentralizmi, neni 7 Arsimi, pika 7.1 dhe 7.2.

17 Aneksi I Dispozitat Kushtetuese, neni 3 Kuvendi i Kosovs e neni 5 Qeveria e Kosovs dhe
Aneksi II T Drejtat e Komuniteteve dhe Pjestarve t Tyre, neni 4 Pjesmarrja e Komuniteteve dhe
Antarve t Tyre n Jetn Publike dhe n Vendimmarrje.
13
forum 2015
Karakteri shumetnik i Kosovs duhet t pasqyrohet edhe n prbrjen e shrbimit

civil dhe kt e garanton edhe ky propozim. Po ashtu, ky propozim garanton q
prbrja, sa i prket rekrutimit, przgjedhjes, emrimit, avancimit n detyr dhe
transferit t gjyqtarve dhe pokurorve, ta pasqyroj karakterin shumetnik t
Kosovs dhe nj prfaqsim t barabart proporcional t t gjitha komuniteteve n
Kosov, duke u dhn prparsi pjestarve t komuniteteve q nuk jan prfaqsuar
sa duhet.18
Prbrja dhe shrbimi i gjyqsis dhe prokuroris do ta pasqyroj

shumllojshmrin e etnike t Kosovs dhe nevojn pr prfaqsimin e
barabart t t gjitha komuniteteve. S paku 15% t gjyqtarve t Gjykats
Supreme, por n asnj rast m pak se 3 gjyqtar, do t vijn nga komunitetet
jo shumic t Kosovs. S paku 15% t gjyqtarve t secils gjykat t qarkut,
por n asnj rast m pak se 2 gjyqtar, do t vijn nga komunitetet jo shumic
t Kosovs. Komuna ku shumica e popullats i takon komunitetit jo shumic
t Kosovs, mund ta parqet krkesn para Kshillit Gjyqsor t Kosovs
(KGJK) pr themelimin e gjykats themelore n territorin e saj, ose q nj nga
gjykatat ekzistuese themelore n territorin e komuns tjetr t ket juridiksion
mbi komunn e re. Nse KGJK nuk e aprovon krkesn pr themelimin e
gjykats s re themelore pasi mund t vlersoj se norma e lndve sht
e pamjaftueshme pr ta arsyetuar ekzistimin e gjykats s veant, ose kur
komuna i krkon gjykats ekzistuese q ta shtrij kompetencn e saj edhe n
territorin e vet, themelohen zyre ndrlidhse ose gjykata themelore mban
seancat n territorin e komuns s re.19
Kshilli Gjyqsor i Kosovs do t ndrmerr masa t nevojshme pr shtimit
t numrit t gjyqtarve dhe prokurorve nga radht e komuniteteve t
Kosovs t cilat aktualisht jan t nn-prfaqsuara n mesin e gjyqtarve dhe
prokurorve q shrbejn n Kosov dhe n do pjes tjetr prkatse. Pr
prmbushjen e prgjegjsive t veta n kt drejtim, KGJK, n mes tjerash,
n mesin e kandidatve me kualifikime t barabarta pr funksionin e gjyqtarit
dhe prokurorit, do ti jep prparsi pjestarve t komuniteteve t nnprfaqsuara. Dhnia e prparsis pr kandidatt me kualifikime t barabarta
nga komunitetet e nn-prfaqsuara, do t zbatohet deri ather kur prqindja
e gjyqtarve dhe prokurorve pjestar t komuniteteve jo shumic n Kosov
t jet nn 15% dhe/ose deri ather kur prqindja e gjyqtarve
18 Aneksi I, Dispozitat Kushtetuese, neni 5 Qeveria e Kosovs, pika 5.4 dhe neni 6 Gjykata
Kushtetuese dhe Sistemi i Drejtsis, pika 6.6.
19 Aneksi IV Sistemi i Drejtsis, neni 1 dhe 2.
14
dhe prokurorve t cilt jan pjestar t komunitetit serb t Kosovs, t
jet nn 8%. KGJK do t prbhet nga 13 antar, ku dy prej tyre do ti
zgjedhin deputett e Kuvendit t Kosovs t cilt mbajn ulset e rezervuara
ose t garantuara pr prfaqsuesit e komunitetit serb t Kosovs, 2 antar
do t zgjedhn nga deputett e Kuvendit t cilt mbajn ulset e rezervuara
ose t garantuara pr prfaqsuesit e komuniteteve tjera, dhe 2 antar do t
zgjedhn nga deputett e Kuvendit t cilt mbajn ulset e fituara gjat ndarjes
s prgjithshme t ulseve.20
Propozimi siguron q komunitetet dhe pjestart e tyre t ken t drejt pr
prfaqsim t barabart proporcional n punsim n organet publike dhe
ndrmarrjet publike n t gjitha nivelet, prfshi ktu n veanti sektorin
e policis n zonat e banuara me komunitetin prkats, duke respektuar n
t njjtn koh rregullat q kan t bjn me kompetencn dhe integritetin
q qeveris administratn publike.21 Komunat n t cilat komuniteti srb sht
shumic do t ken t drejta t avancuara pjesmarrse n zgjedhjen e komandantve

t stacioneve policore (kufijt e stacioneve policore rajonale jan t njjt me kufijt
komunal), duke propozuar s paku dy emra pr komandant stacioni, njrin prej t
cilve duhet ta emroj Ministria e Punve t Brendshme. Duhet cek se n nivel t
Kosovs ruhet zinxhiri i unifikuar i komands s policis.22 Po ashtu, Forca e Siguris
s Kosovs (FSK) duhet t reflektoj karakterin shumetnik t Kosovs.23
Ky propozim prcakton procedura speciale parlamentare: pa votat e shumics
s antarve t pranishm t Kuvendit t Kosovs q u prkasin komuniteteve
joshumic n Kosov, nuk mund t miratohen, ndryshohen a shfuqizohen: ligjet q
ndryshojn kufijt komunal, themelojn ose shuajn komunat, prcaktojn shtrirjen
e pushteteve t komunave dhe pjesmarrjen e tyre n marrdhniet ndrkomunale
e tejkufitare; ligjet q implementojn t drejtat e komuniteteve dhe pjestarve t
tyre, prve atyre t prcaktuara me kushtetut; ligjet pr prdorimin e gjuhve;
pr zgjedhjet lokale; pr mbrojtjen e trashgimis kulturore; pr lirin fetare ose
pr marrveshjet me komunitetet fetare; pr arsimin; pr prdorimin e simboleve
(prfshir simbolet e komunitetit) dhe festat publike. Dhjet a m shum deputet
t Kuvendit, mes tjerash, do t ken t drejtn q t kontestojn kushtetutshmrin
e fardo ligji a vendimi t miratuar nga Kuvendi pran Gjykats Kushtetuese, si n
aspektin prmbajtsor, ashtu edhe n at procedural. Pr do ndryshim t Kushtetuts
do t krkohet miratimi i dy t tretave t deputetve t Kuvendit, prfshir ktu dy t
20 Aneksi IV Sistemi i Drejtsis, neni 4.
21 Aneksi II T Drejtat e Komuniteteve dhe Antarve t Tyre, neni 4 Pjesmarrja e Komuniteteve
dhe Pjestarve t Tyre n Jetn Publike dhe n Vendimmarrje, pika 4.4.
22 Aneksi VIII, Sektori i Siguris s Kosovs, neni 2 Policia.
23 Aneksi VIII, Sektori i Siguris s Kosovs, Neni 5 Forca e Siguris s Kosovs, pika 5.5.
15
forum 2015
tretat e deputetve t Kuvendit t cilt mbajn vende t rezervuara ose t garantuara

pr prfaqsuesit e komuniteteve q nuk jan shumic n Kosov.24
N sfern e religjionit, Kosova ka detyr t posame pr t siguruar mbrojtje

efektive t trsive t objekteve dhe monumenteve t rndsis kulturore dhe
fetare pr komunitetet. Prania Ushtarake Ndrkombtare duhet t garantoj
siguri fizike shtes pr kto monumente deri kur t vendoset se jan pjek
kushtet pr tia bart kto prgjegjsi Policis s Kosovs. Kosova e njeh
Kishn Ortodokse srbe (KOS) n Kosov si pjes integrale e KOS-it me
seli n Beograd dhe i ofron siguri shtes dhe masa t tjera mbrojtse pr
gzimin e plot t t drejtave, privilegjeve dhe imuniteteve t tyre, por KOS
n Kosov ka detyr dhe prgjegjsi me vepru n pajtim me ligjet e Kosovs.
KOS n Kosov sht pronarja e vetme e prons s saj n Kosov, me liri t
plot pr menaxhimin dhe rindrtimin e saj. Pr m shum, kjo pron sht e
paprekshme dhe nuk i nnshtrohet shpronsimit. Autoritetet e Kosovs kan
qasje n kt pron vetm me plqimin nga Kisha ose n rastet kur lshohet
urdhr gjyqsor n lidhje me aktivitetet joligjore, ose n rast t rrezikut t
drejtprdrejt pr jetn dhe shndetin. KOS n Kosov mund t pranoj
donacione dhe t prfitoj nga prkrahja tjetr nga do institucion brenda ose
jasht Kosovs, por n mnyr plotsisht transparente. Kosova i ofron KOS-it
n Kosov privilegje doganore dhe tatimore, krahas atyre privilegjeve q i
gzojn t gjitha fet n Kosov, pr aktivitetet ekonomike q jan specifike
pr vetqndrueshmri financiare t Kishs.25
Nj numr i zgjedhur i manastireve, kishave dhe objekteve tjera fetare t KOS-it n
Kosov, si dhe objektet historike dhe kulturore t rndsis s veant pr srbt
n Kosov, gzojn mbrojtje t veant, ku ndalohet pa paragjykuar pronsin e
pasuris n kuadr t zons mbrojtse ndrtimi ose zhvillimi industrial si: zbulimi
e eksploatimi i resurseve minerale; ndrtimi i pendave, centraleve pr prodhimin e
energjis ose rrjetit t energjis, furrave e fabrikave, rrugve transit pr n viset rurale,
si dhe ndrtimi ose zhvillimi q shpie n shpyllzimin ose ndotjen e ambientit. Po
ashtu, komuna prkatse duhet t krkoj plqimin e KOS-it n Kosov para kryerjes
s ktyre aktiviteteve n kuadr t zons mbrojtse: ndrtime komerciale; tubime
publike, rekreative dhe zbavitse; urbanizim t toks bujqsore. Pr ta mbikqyr
dhe lehtsu implementimin e ktyre t drejtave speciale pr KOS-in n Kosov dhe
objektet kulturore dhe religjioze srbe n Kosov parashihet t themelohet Kshilli
24 Aneksi I Dispozitat Kushtetuese, neni 3 Kuvendi i Kosovs, pika 3.7, neni 6 Gjykata Kushtetuese
dhe Sistemi i Drejtsis, pika 6.2 dhe neni 10 Ndryshimet Kushtetuese, pika 10.1.
25 Aneksi 5, Trashgimia Fetare dhe Kulturore, neni 1 Emri, Organizimi i Brendshm dhe Prona e
Kishs Ortodokse srbe dhe neni 2 Prkrahja Ekonomike dhe Prkrahja Tjetr.
16
pr Zbatim dhe Mbikqyrje.26
Prve zgjidhjes s fatit t personave t pagjetur, ky propozim parasheh edhe kthimin
e refugjatve dhe personave t zhvendosur, por duke ripohuar parimin se personat e
zhvendosur mund t kthehen n vendin q e zgjedhin ata n Kosov, e jo vetm
n vendin origjinal t tyre t banimit.27 Po ashtu, ky propozim urdhron procedura
transparente pr ti zgjidh pretendimet e diskutueshme pronsore, por edhe
pr procesin e privatizimit, me ndrhyrje prmbajtsore ndrkombtare.28 Pr
fund, bashksia ndrkombtare, konkretisht prania civile ndrkombtare dhe prania
ushtarake ndrkombtare, duhet t supervizojn, monitorojn dhe t ken pushtetin
e nevojshm pr t garantuar zbatimin n trsi t ksaj marrveshjeje.29
26 Aneksi 5, Trashgimia Fetare dhe Kulturore, neni 3 Siguria pr Objektet Fetare dhe Kulturore,
neni 4 Zonat e Mbrojtura dhe neni 5 Kshilli Zbatues dhe Mbikqyrs.

27 Propozimi Gjithprfshirs pr Marrveshjen pr Statusin e Kosovs, neni 4 T drejtat e
Refugjatve dhe t Personave t Zhvendosur dhe neni 5 Personat e Zhdukur.
28 Propozimi Gjithprfshirs pr Marrveshjen pr Statusin e Kosovs, neni 8 shtjet Ekonomike
dhe Pronsore.
29 Propozimi Gjithprfshirs pr Marrveshjen pr Statusin e Kosovs, neni 12 Prfaqsuesi Civil
Ndrkombtar dhe neni 14 Prania Ushtarake Ndrkombtare.
17
forum 2015
4. AUTONOMIT N REGJION
4.1. Marrveshja Korniz 2001
Marrveshja Korniz e vitit 2001 pr ndrprerjen e armiqsive, armatosjen
dhe shprbrjen e grupeve t armatosura t shqiptarve etnik n
Maqedoni, synon t promovoj zhvillimin e shoqris civile, duke respektuar
identitetin etnik dhe interesat e t gjith qytetarve t Maqedonis. N kt
marrveshje precizohet se sovraniteti, integriteti territorial dhe karakteri
unitar i Maqedonis jan t paprekshm e se duhet t ruhen, kurse karakteri
shumetnik i shoqris s Maqedonis duhet t reflektohet n jetn publike.
Kjo marrveshje qartson se pr problemet etnike nuk mund t ket
zgjidhje territoriale dhe se Maqedonia duhet t garantoj q kushtetuta e
saj ti plotsoj nevojat e t gjith qytetarve sipas standardeve m t larta
ndrkombtare.30
Me qllim t promovimit t respektit pr identitetin e komuniteteve, marrveshja
aspiron zhvillimin e vetqeverisjes lokale. N kt kuadr, ajo parasheh forcimin
dhe zgjerimin prmbajtsor t kompetencave t njsive lokale t vetqeverisjes, n
prputhje me Kartn Europiane pr Vetqeverisje Lokale, n kto fusha: shrbime
publike, planifikim urban e rural, mbrojtje e ambientit, zhvillim lokal ekonomik,
kultur, sport, financa lokale, edukim, mirqenie sociale dhe shrbim shndetsor.31
Njsit lokale t vetqeverisjes parashihet t ken resurse pr ti kry detyrat sipas
Ligjit pr Vetqeverisje Lokale, prfshi ktu t drejtn pr me mbledh taksa dhe, n
baz t funksioneve q kan kto njsi, me marr nj pjes t taksave q mblidhen n
kto njsi nga niveli qendror.32
Komunitetet kan t drejt t shprehin e t zhvillojn identitetin e tyre gjuhsor,
kulturor, religjioz dhe t themelojn institucione pr arsim, shkenc e kultur.
Sa i takon gjuhs, n baz t marrveshjes, gjuh zyrtare n territorin e Maqedonis
dhe n marrdhniet ndrkombtare t saj sht gjuha maqedone. do gjuh tjetr q
flitet t paktn nga 20% e popullats sht po ashtu gjuh zyrtare, por kjo ka t bj
me njsit lokale vetqeverisse, ku nse nj komunitet prbn t paktn 20% t
popullats s asaj njsie, gjuha e tij prdoret po ashtu si gjuh zyrtare. Pjestart q i
takojn komunitetit q prbn t paktn 20% t popullats n njsin lokale
30 Marrveshja Korniz, neni I Parimet Themelore, pikat 1.1, 1.2, 1.3 dhe 1.4.
31 Marrveshja Korniz, neni I Parimet Themelore, pika 1.5 dhe neni 3 Zhvillimi i Qeverisjes s
Decentralizuar, pika 3.1.
32 Ankesi B Ndryshimet Legjislative, neni 2 Ligji pr Financa Lokale.
18
vetqeverisse, mund ta prdorin gjuhn e tyre pr t komunikuar me zyrat regjionale
t qeveris qendrore me prgjegjsi pr at komun, por edhe me zyrn kryesore
t qeveris qendrore. Po ashtu, n seancat gjyqsore penale dhe civile n do nivel,
personi i akuzuar ka t drejtn pr prkthim me shpenzime t shtetit pr t gjitha
seancat dhe dokumentet. Sa u prket dokumenteve zyrtare personale, qytetarve q e
flasin nj gjuh zyrtare tjetr prej asaj maqedone, duhet q tu lshohen dokumentet
edhe n gjuhn e tyre.33
Sipas marrveshjes, edukimi fillor e ai i mesm duhet t zhvillohen n gjuhn amtare
t nxnsve, kurse pr programet akademike duhet t prdoren standarde uniforme
n tr territorin e Maqedonis. Sa pr nivelin universitar, n baz t marrveshjeve
specifike, shteti duhet t siguroj financim pr edukimin n gjuhn q flitet nga
t paktn 20% e popullats s Maqedonis. Po ashtu, marrveshja garanton se do
t aplikohet parimi i diskriminimit pozitiv sa i takon regjistrimit n universitete
shtetrore t kandidatve q u prkasin komuniteteve joshumic n popullatn
e Maqedonis, derisa regjistrimi t reflektoj n mnyr t barabart prbrjen e
popullats s Maqedonis. Gjuha maqedone duhet t msohet n shkollat ku edukimi
bhet n gjuh t tjera.34
N lidhje me religjionin, marrveshja garanton lirin dhe t drejtn pr me e shpreh
besimin lirisht e publikisht, dhe individualisht ose me t tjert. Komunitetet religjioze,
Kisha Ortodokse Maqedone, Komuniteti Religjioz Islamik dhe Kisha Katolike, sipas
ksaj marrveshjeje, jan t ndara prej shtetit, t barabarta para ligjit dhe t lira pr t
themelu shkolla dhe institucione t tjera shoqrore e bamirse, t rregulluara me ligj.35
Sa i prket prfaqsimit/punsimit t komuniteteve joshumic ose t
nnprfaqsuara n administrat, n ushtri dhe n ndrmarrje publike, por edhe
qasjes s ktyre n financa publike pr zhvillimin e biznesit, marrveshja merr
parasysh parimin e mosdiskriminimit dhe t prfaqsimit t barabart. N
Kshillin e Siguris t Maqedonis, Presidenti i Republiks ka t drejt q t caktoj
tre antar pr t siguruar se aty reflektohet prbrja e popullats s Maqedonis. Po
ashtu, kjo marrveshje paralajmron veprime pr t korrektuar disbalanset aktuale n
prbrjen e administrats publike, prmes rekrutimit t komuniteteve joshumic/
t nnprfaqsuara n nivel lokal dhe qendror.36
33 Marrveshja Korniz, neni 6 Edukimi dhe Prdorimi i Gjuhve, pika 6.4, 6.5, 6.6, 6.7 dhe 6.8. Shih
po ashtu: Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 7.
34 Marrveshja Korniz, neni 6 Edukimi dhe Prdorimi i Gjuhve, pika 6.1, 6.2 dhe 6.3. Shih edhe
Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 48, pika 4.
35 Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 19.
36 Marrveshja Korniz, neni 4 Jodiskriminimi dhe Prfaqsimi i Barabart, pika 4.1, 4.2 dhe 4.3.
19
forum 2015
Marrveshja thot se do ti kushtohet vmendje q shrbimet policore t

reflektojn prbrjen dhe shprndarjen e popullats n Maqedoni. Pr kt,
palt zotohen t sigurojn 500 zyrtar t rinj policor nga komunitetet
joshumic q do t vendosen n vendet ku jetojn kto komunitete. Po ashtu,
pr zbatimin e ktij zotimi dhe pr przgjedhjen e trajnimin e kandidatve,
parashihet t ftohet pr mbshtetje bashksia ndrkombtare. Marrveshja
parasheh q shefat lokal t policis t zgjedhen nga kshillat komunal, por
nga nj list e kandidatve t propozuar nga Ministria e Brendshme, e cila
ka t drejtn ti shkarkoj ata n prputhje me ligjin. Lista nuk duhet t ket
m pak se tre kandidat, ku t paktn njri duhet t jet prej komunitetit
shumic n komun.37
Marrveshja parasheh procedura speciale parlamentare, ku krkohet
shumica e votave t numrit total t prfaqsuesve q pretendojn se u
takojn komuniteteve joshumic (2/3), pr t zgjedh: nj t tretn e
gjyqtarve t Gjykats Kushtetuese; tre prej antarve t Kshillit Gjyqsor,
dhe Ombudspersonin. Kjo shumic nevojitet edhe pr ndryshimin e disa
amendamenteve kushtetuese dhe t vetqeverisjes lokale n: kultur, prdorim
t gjuhs, edukim, dokumentacion personal, prdorim t simboleve, ligje pr
financa lokale, pr zgjedhje lokale, pr qytetin e Shkupit dhe pr kufijt e
komunave, rishikimi i t cilave parashihej me ndodh pas regjistrimit t
popullsis.38
Palt e Marrveshjes s Ohrit ftojn bashksin ndrkombtare pr t lehtsuar,
monitoruar dhe asistuar n zbatimin e dispozitave t ksaj marrveshjeje, si dhe q
koordinator i ktyre prpjekjeve t jet Bashkimi Europian.39 Palt, po ashtu, e ftojn
bashksin ndrkombtare, t rris mbshtetjen pr projektet n fushn e mediave pr
t forcuar radion, televizionin dhe median e shtypur, prfshi median n gjuhn shqipe
dhe at multietnike, por edhe t shtoj programet trajnuese profesionale pr media pr
antart e komuniteteve jo-shumic n Maqedoni.40 N rast t mosmarrveshjeve pr
zbatimin e ktyre dispozitave, parashihet ndrhyrje e Komitetit pr Marrdhnie
37 Marrveshja Korniz, neni 3 Zhvillimi i Qeverisjes s Decentralizuar, pika 3.3. Shih edhe: Aneksi
C Implementimi dhe Masat e Ndrtimit t Besimit, neni 5 Jodiskriminimi dhe Prfaqsimi i Barabart,
pika 5.2 dhe 5.3. Po ashtu shih edhe: Ankesi B Ndryshimet Legjislative, neni 4 Ligjet Lidhur me Policin
e Vendosur n Komuna.
38 Marrveshja Korniz, neni 5 Procedura Speciale Parlamentare, 5.1 dhe 5.2. Shih edhe Aneksi A,
Amendamentet Kushtetuese, neni 114.
39 Aneksi C Implementimi dhe Masat e Ndrtimit t Besimit, neni 1 Mbshtetja Ndrkombtare, pika
1.1.
40 Aneksi C Implementimi dhe Masat e Ndrtimit t Besimit, neni 6 Kultura, Edukimi dhe Prdorimi
i Gjuhve, pika 6.1.
20
mes Komuniteteve, i cili prbhet nga deputet t t gjitha komuniteteve, duke
dhn vlersime e propozime pr zgjidhje t problemeve, t cilat duhet ti marr n
konsiderat Kuvendi i Republiks s Maqedonis.41
41 Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 69 dhe 78.
21
forum 2015
4.2. Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins 2008

Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins thot se Vojvodina sht krahin
autonome e qytetarve q jetojn n territorin e saj dhe pjes e pandashme
e Srbis. T gjith qytetart q jetojn n Vojvodin kan t drejta t barabarta
pa dallim dhe do form e diskriminimit mbi fardo baze sht e ndaluar.
Territori i Vojvodins prbhet nga njsit lokale t vetqeverisjes n kuadr
t zonave gjeografike t veta (Baka, Banat dhe Syrmia) dhe nuk mund t
ndryshohet pa plqimin e shumics s qytetarve t saj me t drejt vote, t
shprehur n referendum. Vojvodina synon promovimin e ktyre parimeve:
multilingualizmi, multikulturalizmi dhe multikonfesionalizmi42.
Komunitetet nacionale n territorin e Vojvodins (srb, hungarez, sllovak,
kroat, malazez, rumun, rom, bunjevc, rusin, maqedon dhe t tjer) jan t
barabarta t ushtrojn t drejtat e tyre dhe gzojn mbrojtje speciale dhe t gjitha t
drejtat e garantuara pr pakicat kombtare dhe personat q u prkasin pakicave
kombtare. Kur jemi te mbrojtja speciale, duhet thn se prve komuniteteve
nacionale, mbrojtje speciale gzojn edhe: toka e punueshme, bukurit natyrore,
trashgimia shkencore, kulturore dhe historike. Sidoqoft, n trupat dhe
organizatat krahinore, personat q u prkasin komuniteteve nacionale duhet t jen
t prfaqsuar n prputhje me numrin e popullats q prbjn n krahin. Pr m
shum, Kuvendi dhe Qeveria e kan pr obligim t ndrmarrin masa speciale pr ta
arrit kt prfaqsim proporcional.43
Secili komunitet nacional n Vojvodin ka t drejt t ket Kshillin Kombtar
dhe nprmjet tij t ushtroj nj form t autonomis, t themeloj institucione, t
vendos ose t marr pjes n mnyr t pavarur n procesin e vendim-marrjes pr
shtjet q kan t bjn me: edukim, kultur dhe prdorim t gjuhve. Krahina
Autonome e Vojvodins mund t delegoj kryerjen e detyrave t caktuara te kta
Kshilla Kombtar n fushat e lartprmendura.44
Vojvodina ka status t entitetit legal dhe ka institucione legjislative e ekzekutive:
Kuvendin q mund t ndrmarr aktivitete n kuadr t kompetencave q ka
krahina, si dhe Qeverin e cila sht ekzekutuese e vendimeve t Kuvendit.
N fushn e gjykatave, Vojvodina mund t propozoj nj rrjet t gjykatave q
42 Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins, Kapitulli I Dispozitat e Prgjithshme, neni 1 dhe 3;
dhe Kapitulli II Ushtrimi i t Drejtave t Njeriut dhe t Minoriteteve, neni 20.
43 Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins, Kapitulli I Dispozitat e Prgjithshme, neni 6 Barazia
Kombtare dhe Kapitulli II Ushtrimi i t Drejtave t Njeriut dhe t Minoriteteve, neni 24, Prfaqsimi
Proporcional.
44 Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins, Kapitulli II Ushtrimi i t Drejtave t Njeriut dhe t
Minoriteteve, neni 25 Autonomia e Komuniteteve Nacionale.
22
funksionojn n territorin e krahins. Vojvodina ka edhe administratn krahinore
dhe ombudspersonin krahinor, i cili ka pr detyr t mbroj t drejtat e njeriut.
Ajo ka edhe simbolet e veta, kryeqytetin si qendr administrative, dhe, madje mund
ta themeloj edhe Akademin e Shkencave dhe t Arteve.45 Duhet shtuar edhe se
Kuvendi duhet t marr vendim me 2/3 e deputetve: pr t amenduar statutin; pr
ta miratuar vendimin pr implementimin e statutit dhe pr zgjedhjen dhe lirimin nga
detyra t ombudspersonit krahinor.46
Kompetencat e Krahins Autonome t Vojvodins jan n kto fusha: planifikim
hapsinor, zhvillim regjional, agrokultur, zhvillim rural, menaxhim t ujit, pyje,
gjueti, peshkim, turizm, industri t ushqimit, mbrojtje t mjedisit, industri dhe
zejtari, transport rrugor, ujor dhe hekurudhor dhe rregullim t rrugve, organizim
t panaireve dhe ngjarjeve t tjera ekonomike, edukim, sport dhe kultur, shkenc
dhe zhvillim teknologjik, mbrojtje shndetsore e sociale, informim publik, zhvillim
infrastrukturor dhe investime kapitale.47
Vojvodina duhet me pas burime t drejtprdrejta t t ardhurave pr financimin e
aktiviteteve q jan n kuadr t kompetencave t saj. Prve q buxheti i Vojvodins
duhet me marr t paktn 7% t buxhetit t Republiks s Serbis,48 Vojvodina
duhet ti siguroj t ardhurat e veta edhe prmes: mbledhjes s taksave, t ardhurave
vjetore nga prona kur sht titullare e saj, pjesmarrjes n t ardhura t ndrmarrjeve
publike dhe institucioneve, kredive publike, kredive komerciale, bartjes s resurseve
buxhetore, t donacioneve e granteve dhe t burimeve t tjera.49
N kuadr t detyrave dhe t drejtave t tyre, t gjith mekanizmat krahinor kan pr
obligim t kujdesen dhe ta ndihmojn mbrojtjen dhe zhvillimin e multilingualizmit
dhe t mbshtesin respektin reciprok, si dhe familjarizimin me gjuh dhe religjione
t ndryshme n Vojvodin.50 Sa i takon religjionit, Vojvodina ka kompetenca t
bashkpunoj me kishat dhe komunitetet religjioze n territorin e krahins, ndrsa
kur bhet fjal pr gjuht, status t gjuhs zyrtare n Vojvodin kan, prve gjuhs
srbe, edhe gjuha hungareze, sllovake, rumune, kroate dhe rusine. N fushn e
45 Pr autoritetet e Krahins Autonome t Vojvodins, shih kapitullin IV t Statutit, konkretisht: Pjesa
1 Kuvendi i Vojvodins, Pjesa 2 Qeveria e Vojvodins, Pjesa 3 Administrata Krahinore dhe Pjesa 4
Ombudspersoni Krahinor. Shih edhe nenin 17 t Statutit pr Akademin e Shkencave dhe t Arteve t
Vojvodins.
46 Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins, Kapitulli IV Autoritetet e Vojvodins, Pjesa 1 Kuvendi
i Vojvodins, neni 41 Metodat e Vendimmarrjes.
47 Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins, neni 29.
48 Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins, Kapitulli 5 Financimi, Buxheti i Krahins Autonome,
neni 62.
49 Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins, Kapitulli 5 Financimi, T Ardhurat e Krahins
Autonome, neni 63.
50 Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins, Kapitulli I Dispozitat e Prgjithshme, neni 7
ultikulturalizmi dhe Interkulturalizmi.
23
forum 2015
informimit publik, Vojvodina ka t drejt q t definoj interesin publik t qytetarve

t krahins n fushn e informimit publik dhe radio-difusionit dhe m specifikisht
t rregulloj kushtet dhe mnyrn e performimit t aktiviteteve t Shrbimit Radio
Difuziv Krahinor. Po ashtu, Vojvodina duhet t siguroj punn e mediave relevante
pr krahinn n gjuht e komuniteteve nacionale q prbjn minoritet numerik n
popullatn e trsishme t krahins.51
N fushn e edukimit, n prputhje me Kushtetutn e Serbis, marrveshjet e
ratifikuara ndrkombtare si dhe me qllim t sigurimit t interesit publik, Vojvodina
ka t drejt ti rregulloj shtjet relevante pr krahinn n fushn e edukimit
parashkollor, elementar dhe t lart, por edhe t garantoj ushtrimin e t drejts
pr edukim n gjuh amtare pr personat q u prkasin komuniteteve nacionale n
t gjitha nivelet e edukimit.52 N shndetsi, njsoj n prputhje me Kushtetutn
e Serbis dhe marrveshjet e ratifikuara ndrkombtare, Vojvodina ka t drejt
q t rregulloj shtjet relevante q kan t bjn me kujdesin shndetsor,
mbrojtjen shndetsore, sigurimin shndetsor dhe shrbimet shndetsore
e farmaceutike. Po ashtu, n kt fush, Vojvodina ka t drejt q t themeloj
institucione pr mbrojtje shndetsore sekondare dhe terciare.53
Pr sa u takon raporteve mes Republiks s Srbis dhe Krahins Autonome t
Vojvodins parashihet q t mund t themelohet nj komitet i przier mes ktyre dy
entiteteve. Vojvodina ka t drejt t bashkpunoj me komunitetet territoriale
dhe format e tjera t autonomive n vendet e tjera n kuadr t politiks s
jashtme t Republiks s Srbis dhe t bj marrveshje ndr-regjionale n fushat
q jan kompetenc e saj, duke pas parasysh integritetin territorial dhe sistemin legal
t Srbis.54 Vojvodina mund t themeloj zyrat prfaqsuese n regjionet europiane
pr ti promovuar kapacitetet n ekonomi, shkenc, edukim dhe turizm dhe t jet
antare e asociacioneve europiane dhe ndrkombtare t regjioneve. Sa i prket
mbrojtjes s autonomis, n kuadr t t drejtave t veta, Kuvendi dhe Qeveria e
Vojvodins kan t drejt t ankohen n Gjykatn Kushtetuese nse ndonj akt ose
veprim shtetror pengon ushtrimin e kompetencave t krahins. Vojvodina ka t
drejt q t nis procedur pr t shqyrtuar kushtetutshmrin dhe ligjshmrin e
ndonj ligji ose akti t Serbis, i cili dhunon autonomin e Vojvodins.55
51 Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins, Kapitulli III Kompetencat e Vojvodins, neni 29, pika
12.
9.
11.
54 Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins, neni 16 Bashkpunimi Ndr-regjional. Shih edhe:
Kushtetuta e Republiks s Serbis, neni 181 Bashkpunimi i Krahinave Autonome dhe Njsive t
Vetqeverisjes Lokale.
55 Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins, Kapitulli I Dispozita t Prgjithshme, neni 18 Mbrojtja
e Autonomis Krahinore.
25
forum 2015
5. AUTONOMIT N EUROP
5.1. Statusi i Autonomis i Tirolit t Jugut 1972
N baz t Kushtetuts, Republika e Italis ndahet n: rajone, krahina dhe
komuna. Tiroli i Jugut sht rajon q, si njsi territoriale autonome me
kompetenca n prputhje me kushtetutn, prfshin dy krahina (Trento dhe
Bolcano) dhe prbn pushtet autonom me autoritet juridik brenda unitetit
politik t Italis, ku t gjith qytetart jan t barabart, pa marr parasysh
prkatsin gjuhsore dhe veorit kulturore e etnike. Rajoni dhe krahinat
kan flamujt dhe stemat e veta.56
Organet Rajonale jan: Kshilli Rajonal me kompetenca legjislative; Kshilli
Ekzekutiv Rajonal, q sht trup ekzekutiv pr zbatimin e ligjeve n rajon; dhe
Kryetari i Kshillit Ekzekutiv, i cili e prfaqson Rajonin. Statuti i rajonit Tiroli i
Jugut miratohet nga Kshilli Rajonal, i cili mandatin e vet e plotson prej dy kuvendeve
t barabarta t cilat mbahen alternativisht n dy krahinat: Trento dhe Bolcano.
Antart e Kshillit Rajonal e japin betimin e besnikris ndaj Republiks dhe t
garantojn se detyrn e vet do ta kryejn n t mir t shtetit dhe rajonit. Gjysmn e
mandatit Kryetari i Kshillit Rajonal zgjedhet nga radht e kshilltarve italian, kurse
nnkryetari nga kshilltart gjerman; n gjysmn tjetr sht e anasjellta. Kshilli
Rajonal mund t shprndahet pr shkak t shkeljes s kushtetuts dhe t ligjeve, pr
shkak t siguris kombtare, ose nse nuk e prmbush krkesn e Qeveris pr ta
shkarkuar Kshillin Ekzekutiv dhe Kryetarin e Kshillit Ekzekutiv kur kta bjn
shkelje t ngjashme. Pezullimin e Kshillit Rajonal mund ta bj me dekret Presidenti
i Italis.57
N prputhje me Kushtetutn e Italis, detyrimet ndrkombtare dhe interesin
nacional, rajoni Tiroli i Jugut ka kompetenca legjislative n kto fusha: rregullimi
i organeve t rajoneve dhe i pozits s t punsuarve n to; rregullimi i pozits s
organeve pararajonale; kufijt e komunave; ekspropriimi me interes publik, duke
prfshi punt q jan n kompetencn dhe nn drejtimin e shtetit; formimi dhe
mbajtja e librave t kadastrit; shrbimet e zjarrfiksve; rregullimi i puns s agjencive
t ngarkuara pr shndetsi dhe spitale; rregullimi i puns s odave ekonomike;
zhvillimi i shoqatave kooperative dhe mbikqyrja e puns s kooperativave; kontributi
56 Statusi i Autonomis i Tirolit t Jugut, Kapitulli I Dispozitat e Prgjithshme, neni 1, 2 dhe 3.

57 Kreu II, Organet Rajonale e Krahinore, Kapitulli I Organet Rajonale dhe Kapitulli II Organet
Krahinore.
26
pr prparime me an t punve publike t cilat i oganizojn shrbimet e tjera n
territorin e rajonit.58
Kushtetuta e Italis precizon se rajoni ka t drejt t nxjerr ligje pr: organizimin
e zyrave lokale dhe t trupave administrativ, kufijt e qyteteve, policin urbane dhe
rurale, panairet dhe tregjet, manifestimet publike bamirse, ndihmat shndetsore
spitalore, arsimimin e orientuar t artistve dhe t zanatinjve dhe ndihmat shkollore,
muzet dhe bibliotekat, urbanizmin, turizmin dhe industrin hoteliere, tramvajet dhe
shrbimet e autobusve, rrugt, ujsjellsin dhe punt publike, komunikacionin e
liqejve dhe t porteve, ujrat minerale dhe banjat, gurthyerjet dhe xehroret, gjuetin,
peshkimin n liqene e lumenj, bujqsin, pylltarin dhe zejtari.59
Sa u takon raporteve mes shtetit dhe rajonit, shteti emron nga nj prfaqsues
t plotfuqishm pr dy krahinat e rajonit q bashkrendon ushtrimin e
funksioneve t shtetit n rajon dhe mbikqyr punn e kancelarive, prpos
atyre q merren me administrimin e drejtsis dhe t mbrojtjes. Prgjegjsi
e prfaqsuesit t plotfuqishm t shtetit sht edhe sigurimi i mbajtjes s
rendit publik dhe pr kt ai mund ti shfrytzoj organizatat shtetrore dhe
frocat e rendit dhe t krkoj prdorimin e forcave t tjera t armatosura.60
Prfaqsuesit e plotfuqishm kan kompetenca t miratojn secilin ligj q e miraton
Kshilli Rajonal, e n qoft se ndonj ligj i tejkalon kompetencat ose bie ndesh me
interesat e kombit ose t ndonj rajoni tjetr, kthehet mbrapsht dhe nse Kshilli
Rajonal e miraton prap, ather, krkohet mendimi i Gjykats Kushtetuese.
Duhet thn se rrugt, autostrada, hekurudha dhe ujsjellsi n rajon jan n pronsi
t Rajonit. Pasuria shtetrore n rajon bartet n pronsi t rajonit, kurse pasuria
rajonale e cila nuk ka pronar bhet pronsi e rajonit. Pyjet shtetrore n rajon, minierat,
gurthyerjet dhe xehroret, ndrtesat q shfrytzohen pr zyra publike dhe pronsia
tjetr e destinuar pr shrbimin publik rajonal paraqesin pasuri t patjetrsueshme t
rajonit.61
Lidhur me financimin: rajoni financohet nga t ardhurat nga tatimi n pronn q
gjendet n territorin e rajonit, por i takojn edhe kto kuota: 9/10 nga tatimet mbi
trashgimin dhe donacionet; 2/10 e tatimit t prgjithshm mbi t ardhurat n
shkall rajonale; dhe 90% e t ardhurave nga lotaria; krahinat financohen nga t
ardhurat prej tatimit mbi shpenzimin e gazit dhe t energjis q mblidhen n krahina.
Po ashtu, 90% e tatimit mbi t ardhurat t grumbulluara n territoret e krahinave u
58
59
60
61
Kapitulli II Kompetencat e Pushtetit Autonom, neni 4.

Kushtetuta e Republiks s Italis, Pjesa V, Rajonet, Krahinat dhe Komunat, neni 117.
Kapitulli VII, Marrdhniet mes Shtetit, Rajonit dhe Krahins, neni 87 dhe 88.
Kapitulli V, Pronsia dhe Pasuria e Rajoneve dhe e Krahinave, neni 66 dhe 67.
27
forum 2015
takon krahinave.62
N krahinn Bolcano n entet parashkollore dhe n arsimin fillor e t mesm,
msimi zhvillohet n gjuhn italiane dhe gjermane, d.m.th. n gjuht amtare t
nxnsve nga msues q flasin gjuh t njjt amtare. Nga klasa e tret e shkolls fillore
sht i obligueshm edhe msimi i gjuhs tjetr. Pr themelimin e universitetit n
Krahin, Italia duhet t marr plqimin e rajonit dhe t krahins.63
N kuadr t rajonit si gjuh zyrtare njihen n mnyr t barabart gjuha gjermane
dhe italiane, kurse kjo e fundit sht gjuh zyrtare n krejt territorin e Italis.
Popullata gjermanofone e krahins Bolcano ka t drejt t shfrytzoj gjuhn e vet
n organet gjyqsore, n organet e shrbimeve publike n krahin dhe n organet
rajonale. Prve nse normat udhrojn q t prdoren t dy gjuht, n dokumentet
e destinuara pr qytetart n prgjithsi sht i lejueshm prdorimi i njrs apo i
gjuhs tjetr. N normat ushtarako-juridike shfrytzohet gjuha italiane. N krahinn
Bolcano shrbimet publike duhet t prdorin emrat gjerman t vendeve duke marr
parasysh popullatn gjermanofone.64
Sa i takon gjyqsis, ekziston Gjykata Rajonale Administrative me degt autonome
pr krahinn Bolcano, antart e t cils duhet tu takojn me numr t barabart
t dy bashksive kryesore gjuhsore. Gjyqtart italian dhe gjerman alternohen n
periudhn e njjt kohore n vendin e kryetarit t degs. Kryetari i degs zgjidhet me
dekretin e Kryetarit t Republiks, n baz t rekomandimit t Kryeministrit, dhe ka
vot vendimtare kur krijohet pozicion pat n votimet e gjyqtarve t t dy bashksive
gjyqsore, prve kur paraqitet aneksi kundr dispozitave administrative t dmshme
pr barazin e bashksive gjuhsore dhe t procedurs pr akordimin e buxhetit
rajonal e krahinor. Personat q dshirojn t emrohen pr gjyqtar, zvends t
gjyqtarve, ndihms dhe praktikant, si dhe pr udhheqs t kancelarive, duhet t
flasin italisht dhe gjermanisht shklqyeshm.65 Ligjet e Republiks s Italis mund t
kontestohen nga organet rajonale dhe krahinore n Gjykatn Kushtetuese pr shkak
t shkeljes s Statutit t Tirolit t Jugut ose parimit t mbrojtjes s pakicave gjuhsore.
Po ashtu, organet rajonale e krahinore mund t kontestojn ligjet e njra-tjetrs.66
62
63
64
65
66
Kapitulli VI, Financat Rajonale dhe Krahinore, sidomos nenet: 69, 70, 71, 75, 76 dhe 77.
Kapitulli IV, Dispozitat e Prbashkta pr Rajonin dhe Krahinat, neni 19.
Kapitulli XI Shfrytzimi i Gjuhs Gjermane dhe Ladine, neni 99, 100 dhe 101.
Kapitulli IX, Organet Gjyqsore.
Kapitulli IX, Kontrolli i Gjyqit Kushtetues, neni 97 dhe 98.
28
5.2. Statuti i Autonomis i Katalonis 2006
Katalonia, si komunitet autonom, ushtron vetqeverisje n prputhje me
Kushtetutn e Spanjs dhe Statutin e Autonomis t Katalonis. Kto dy
dokumente prbjn bazn e sistemit institucional t Katalonis rreth t cilit
organizohet politikisht vetqeverisja e Katalonis. Ky sistem quhet Generalitat
dhe prbhet nga Parlamenti, Presidenca dhe Qeveria. Marrdhniet mes
Generalitat dhe Spanjs bazohen n parimin e lojalitetit reciprok institucional.
Katalonia ka hapsinn e vet t referencs politike e gjeografike n Spanj dhe
n Bashkimin Europian. Katalonia promovon ushtrimin e plot t drejtave
dhe lirive t njohura nga Statuti, Kushtetuta e Spanjs dhe dokumentet
ndrkombtare n lidhje me kt. Po ashtu, Katalonia promovon lirin e
drejtsin dhe pjesmarrjen e t gjith njerzve n jetn politike, ekonomike,
kulturore dhe shoqrore, kurse institucionet e saj jan sekulare. Flamuri dhe
himni i Katalonis jan simbole kombtare t Katalonis. Flamuri duhet t
jet i pranishm n ndrtesat publike dhe gjat aktiviteteve zyrtare q mbahen
n Kataloni.
Si u prmend m sipr, Generalitat prbhet nga Parlamenti, Presidenca
dhe Qeveria. Parlamenti prfaqson qytetart e Katalonis dhe ushtron
pushtet legjislativ, miraton buxhetin dhe kontrollon e promovon veprimet
politike e qeveritare. Parlamenti, si vend ku shprehet pluralizmi dhe debati
politik, sht i padhunueshm dhe ka autonomi organizative, financiare dhe
administrative. Parlamenti cakton senatort q prfaqsojn Katalonin n
Senat, t cilt duhet t jen n proporcion me numrin e antarve t secilit
grup parlamentar.67 Presidenti sht prfaqsuesi m i lart i Generalitat dhe
drejtues i veprimeve t Qeveris. Presidenti caktohet nga Mbreti dhe zgjedhet nga
Parlamenti. N emr t Mbretit ai ka kompetenca, mes tjerash, pr t aprovuar ligjet.68
Qeveria ushtron funksione ekzekutive n prputhje me Statutin e Katalonis dhe
Kushtetutn e Spanjs dhe prbhet nga Presidenti, Ministri i Par (i cili caktohet nga
Presidenti) dhe ministrat.69
Perve Administrats Publike, institucion i rndsishm i Katalonis sht edhe

Kshilli pr Garancione Statutore, q ka pr detyr t siguroj se rregulloret e
67 Kaptina II, Institucionet, Kapitulli I Parlamenti, neni 55 Dispozita t Prgjithshme, neni 58
Autonomia Parlamentare dhe neni 61 Funksionet.
68 Kaptina II, Institucionet, Kapitulli II Presidenti, neni 67 Zgjedhja, Nominimi, Statusi Personal,
Ndrprerja dhe Kompetencat.
69 Kaptina II, Institucionet, Kapitulli III Qeveria dhe Administrata e Generalitat-it, seksioni 1, neni 68
Qeveria, neni Funksionet, Prbrja, Organizimi dhe Ndrprerja, dhe neni 69 dhe 70.
29
forum 2015
Generalitat jan n prputhje me Statutin e Katalonis dhe Kushtetutn e Spanjs. Ky

kshill prbhet nga jurist me kompetenc q caktohen nga Presidenti i Generalitat,
dy t tretat e t cilve nominohen nga Parlamenti me shumic prej 3/5 t deputetve,
kurse pjesa tjetr nominohet nga Qeveria.70 Tjetr institucion i rndsishem sht
edhe Ombudspersoni q ka pr funksion t prkujdeset dhe ti mbroj t drejtat dhe
lirit e garantuara me Statut dhe Kushtetut dhe pr kt duhet t bashkpunoj me
Ombudspersonin e Spanjs. Institucione t rndsishme jan edhe Zyra e Auditorit
dhe Autoriteti Katalon i Transmetimit.71
Kompetencat e Generalitat jan t ndara n: kompetenca ekskluzive, kompetenca t
ndara dhe kompetenca ekzekutive. Generalitat ka kompetenca ekskluzive n kto
fusha: bujqsi, uj, asociacione dhe fondacione, gjueti, peshkim dhe aktivitete detare,
kurisme bankare, tregti dhe panaire tregtare, konsultim popullor, shtje konsumatori,
kooperativa dhe ekonomi shoqrore, sigurime, kultur, edukim, mbrojtje civile,
sport, statistik, punsim publik, strehim, imigrim, industri, transport, lojra fati,
rini, gjuh, pun publike, planifikim urban dhe bregdetar, organizim t administrats,
organizim territorial, politika gjinore, promovim dhe mbrojtje e konkurencs,
reklama, hulumtim, zhvillim dhe inovacion teknologjik, qeverisje lokale, marrdhnie
me entitetet religjioze, kujdes shndetsor, shrbime sociale, transport, turizm,
universitete; kurse kompetenca t ndara n: energji dhe miniera, ambient, media,
planifikim, organizim dhe promovim i aktiviteteve ekonomike dhe siguri shoqrore;
ndrsa kompetenca ekzekutive n: regjistrat publik dhe shtje noteriale, pronsi
intelektuale, mbrojtje e t dhnave personale dhe sistemin e burgjeve.72
Organizimi i vetqeverisjes lokale n Kataloni bazohet n komuna e n vegueries, n
prputhje me Kartn e Vetqeverisjes Europiane, me kompetenca n kto fusha:
planifikim urban, mbrojtje civile, edukim t fmijve, transport publik, promovim t
aktiviteteve ekonomike, turizm, mbrojtje t ambientit, sport, shrbime t kujdesit
primar, shrbime t telekomunikacionit, e me radh. Komunat kan t drejt t
lidhen me komunat tjera dhe t bashkpunojn me njra tjetrn dhe me trupat tjer
publik duke hy n marrveshje dhe krijuar asociacione ose entitete supra-komunale
t vetqeverisjes lokale.73
Gjuh zyrtare e Katalonis sht gjuha katalone, bashk me gjuhn spanjolle q sht
gjuh zyrtare e Spanjs. Gjuha katalone prdoret n trupat e administrats publike,
70 Kapitulli 5 Institucionet tjera t Generalitat-it, seksioni 1, Kshilli pr Garancione Statutore, neni 76
Funksionet dhe neni 77 Prbrja dhe Funksionimi.
71 Kapitulli 5 Institucionet tjera t Generalitat-it, seksioni 2, Ombudspersoni, neni 78 Funksionet dhe
Marrdhniet me Institucionet tjera t Ngjashme dhe neni 79 Prcaktimi dhe Statusi i Ombudspersonit.
72 Kapitulli IV Pushtetet, Kapitulli I Llojet e Kompetencave, neni 110 Kompetencat Ekskluzive, neni
111 Kompetencat e Ndara, neni 112 Kompetencat Ekzekutive.
73 Kapitulli VI Vetqeverisja Lokale, Seksioni I Organizimi Territorial Lokal, Seksioni II Komunat, dhe
seksioni III Vegueries.
30
n mediat publike dhe n sistemin arsimor. Qytetart e Katalonis kan t drejt dhe
detyr ti din kto gjuh. T punsuarit n t gjitha institucionet e Katalonis duhet
t ken njohuri adekuate dhe t mjaftueshme t gjuhve zyrtare. Generalitat dhe
Spanja duhet tia sigurojn gjuhs katalone statusin zyrtar n Bashkimin Europian
dhe pranin dhe prdorimin n organizata ndrkombtare.74 Etiketat, ambalazhi dhe
udhzimet pr prdorimin e produkteve q shprndahen n Kataloni t jen edhe
n gjuhn katalone. Gjuha katalone duhet t prdoret pr edukim universitar dhe jouniversitar. T dy gjuht duhet t prezantohen n mnyr t barabart n programe
pasi q nxnsit duhet ti din t dy gjuht. Nxnsit nuk duhet t ndahen n klas
t ndryshme duke u bazuar n gjuh. Studentt dhe profesort kan t drejt t
shprehen n gjuhn zyrtare q ata e zgjedhin.75
Generalitat ka pushtet ekskluziv n edukimin jo-universitar q nnkupton:
programimin e msimdhnies, organizimin e sektorit t edukimit, vendosjen e
programeve t prshtatshme msimore, prfshi planifikimin programor.76 N
edukimin universitar Generalitat ka pushtet ekskluziv n planifikim dhe koordinim
t sistemit universitar, n marrjen e vendimit pr t krijuar universitete publike dhe
pr t autorizuar universitetet private, por ka kompetenca edhe n aprovimin e
statuteve t universiteteve.77
Autoritet publike e kan pr obligim t promovojn kushtet q garantojn t drejtn
pr informim nga mediat, t cilat duhet t respektojn pluralizmin politik, shoqror,
kulturor dhe fetar. Generalitat ka kompetenca ekskluzive sa i takon organizimit t
shrbimeve t transmetuesit publik, kurse kompetenca t ndara sa i takon rregullimit
dhe kontrollit t shrbimeve t transmetimit. Generalitat, po ashtu, ka pr detyr t
promovoj pluralizmin gjuhsor dhe kulturor t Katalonis n media.78
Generalitat ka kompetenca ekskluzive sa i takon entiteteve religjioze q kryejn
aktivitetet e tyre n Kataloni, e kjo nnkupton rregullimin dhe vendosjen e
bashkpunimit dhe mekanizmave bashkpunues pr t kryer aktivitetet e tyre.
Generalitat, prve q mund t marr pjes n menaxhimin e Regjistrit Shtetror t
Entiteteve Religjioze, mund t vendos marrveshje bashkpunimi me komunitetet
religjioze, por edhe ka pr detyr q t promovoj, zhvilloj dhe ekzekutoj
marrveshjet e nnshkruara mes Shtetit dhe kishave dhe komuniteteve religjioze t
regjistruara.79
74 Kaptina Paraprake, neni 6 Gjuha e Katatonis dhe Gjuht Zyrtare, pika 1, 2, 3, 4 dhe 5. Shih edhe
Kapitullin 3 T Drejtat dhe Obligimet Gjuhsore.
75 Kapitullin 3 T Drejtat dhe Obligimet Gjuhsore, neni 35 T Drejtat Gjuhsore n Fushn e
Edukimit.
76 Kaptina IV Kompetencat, Kapitulli II shtje t Kompetencave, neni 131 Edukimi, pika 1, 2 dhe 3.
77 Kaptina V, neni 172.
78 Kaptina I T Drejtat, Obligimet dhe Parimet Qeverisse, Kapitulli V Parimet Qeverisse, neni 52,
dhe Kaptina V, neni 146 ARTICLE 146. Mediat dhe Shrbimet Audiovizive.
79 Kaptina V, neni 161 Marrdhniet me Entitetet Religjioze.
31
forum 2015
Katalonia ka kompetenca ekskluzive n kujdesin shndetsor dhe shndetin

publik sa i takon organizmit, funksionimit t brendshm, vlersimit, inspektimit dhe
kontrollit t qendrave dhe shrbimeve shndetsore. Ndrsa, kompetenca t ndara
n mbrojtjen dhe promovimin e shndetit publik n t gjitha fushat, por edhe n:
klasifikimin, planifikimin, prcaktimin dhe ekzekutimin e shrbimeve shndetsore
publike, sociale dhe mentale n t gjitha nivelet dhe pr t gjith qytetart. Planifikimi
i resurseve n kujdesin shndetsor dhe koordinimi i aktiviteteve t sistemit t kujdesit
shndetsor publik me at privat dhe akreditimi, evaluimi i qendrave t kujdesit
shndetsor dhe pjesmarrja n programt trajnuese bjn pjes n kompetencat
e ndara. Duhet thn se Katalonia merr pjes n planifikimin dhe koordinimin
shtetror n fushn e kujdesit shndetsor dhe shndetit publik.80
Financimi i Katalonis, sikurse edhe i komuniteteve tjera autonome, bhet prmes

t tatimet q mbledhen n territorin e Katalonis si tatimi n t ardhura, tatime prej
t cilave Spanja heq dor totalisht dhe tatime prej t cilave heq dor pjesrisht,
pastaj prej transfereve dhe alokimeve nga Spanja, prej pagesave t shrbimeve
publike, mandej nga kredit, gjobat, e edhe nga donacionet prej BE-s, e kshtu me
radh.81 Sa i takon bashkpunimit mes Spanjs dhe Katalonis n kt fush, ekziston
nj trup i prbashkt mes ktyre dy entiteteve, q njihet si Komisioni i Prbashkt pr
shtje Ekonomike dhe Fiskale.
Gjykata Supreme e Drejtsis e Katalonis sht trupi suprem juridik, kompetent n
fushat e t drejts civile, penale, administrative dhe juridike dhe mbron t drejtat e
njohura me Statutin e Katalonis. Kjo gjykat ka autoritet ekskluziv pr t interpretuar
ligjin n Kataloni. Presidenti i ksaj gjykate sht prfaqsues i pushtetit juridik n
Kataloni, nominohet nga Mbreti, n baz t propozimit t Kshillit t Prgjithshm
t Pushtetit Gjyqsor dhe me pjesmarrje t Kshillit t Drejtsis t Katalonis.
Po ashtu, Gjykata Supreme e Drejtsis e Katalonis ka Prokurorin Publik, q sht
prokuror suprem dhe prfaqson Shrbimin e Prokuroris Publike t Katalonis.82
N shtjet e siguris publike, n prputhje me legjislacionin shtetror, Katalonia
sht prgjegjse pr planifikim dhe rregullim t sistemit t siguris publike, organizim
t policis lokale, krijim dhe organizim t Forcs Policore mbi t ciln ka komand
supreme dhe koordinon aktivitetet e policis lokale. Po ashtu, Forca Policore ka
prgjegjsi edhe pr kontroll t trafikut dhe ushtron t gjitha funksionet n siguri
e rend publik dhe hetim t krimit t organizuar e terrorizmit. Duhet thn edhe se
Katalonia n bashkpunim me shtetin koordinon politikat e siguris.83
80 Kaptina V, neni 162, Kujdesi Shndetsot, Shndeti Publik, Rregullimi Farmaceutik dhe Produktet
Farmaceutike.
81 Kaptina VI Mjetet Financiare t Generalitat, Kapitulli I Financat e Generalitat.
82 Kaptina III Pushteti Juridik n Kataloni, Kapitulli I Gjykata Supreme e Drejtsis dhe Prokurori
Publik n Kataloni, neni 95 Gjykata Supreme e Drejtsis, pika 1, 2, 3, 4, 5 e 6 dhe neni 96 Prokurori
Publik i Katalonis.
83 Kaptina V, neni 164 Siguria Publike.
32
Generalitat dhe Shteti i ofrojn ndihm njri-tjetrit kur sht e nevojshme n mnyr
q t ushtrojn kompetencat e tyre. Generalitat merr pjes n institucionet vendimmarrse t Spanjs sa i takon kompetencave q ka dhe mund t bjn marrveshje
bashkpunimi. Pjesmarrja n institucionet vendim-marrse t shtetit prfshin
pjesmarrjen n Senatin e Spanjs t senatorve t zgjedhur n territorin e Katalonis
dhe atyre q prfaqsojn Generalitat, pjesmarrjen n Gjykatn Kushtetuese,
pjesmarrjen e prfaqsuesve n trupat ekonomik dhe shoqror. Po ashtu,
parashihet krijimi i komisioneve bilaterale Generalitat-Shtet. Generalitat mund t
vendos lidhje bashkpunimi edhe me komunitetet tjera autonome.84 Pr m shum,
Generalitat ka t drejt t v marrdhnie edhe me Bashkimin Europian, duke

marr pjes n marrveshjet e BE-s, por edhe n institucionet dhe trupat e
BE-s, e kshtu me radh. Generalitat ka kompetenca pr implementuar ligjet
e Bashkimit Europian nse kan t bjn me kompetencat e Katalonis.
Pr t promovuar interestat e Katalonis, Generalitat ka t drejt t themeloj

zyra jasht vendit dhe t nnshkruaj marrveshje bashkpunimi n fushat
q jan kompetenc e saj. Sa i takon marrveshjeve ndrkombtare Spanja
duhet ta informoj Katalonin paraprakisht nse ato marrveshje kan efekt
t drejtprdrejt n kompetencat e Katalonis. Po ashtu, Katalonia ka t drejt
pr bashkpunim tej-kufitar dhe ndr-regjional.85
84 Kaptina V Marrdhniet Institucionale t Generalitat, Kapitulli I Marrdhniet e Generalitat me

Shtetin dhe Komunitetet tjera Autonome, neni 174, pika 1, 2 dhe 3.
85 Neni 197 Bashkepunimi Tej-Kufitar dhe Ndr-regjional.
33
forum 2015
6. PRFUNDIME
N Kosov gjuh zyrtare jan gjuha shqipe dhe ajo srbe, kurse gjuha turke,
boshnjake dhe rome kan statusin e gjuhve zyrtare n nivel komunal ose
jan n prdorim zyrtar n prputhje me ligjin. N Maqedoni, zyrtare n nivel
shteti sht vetm gjuha maqedone, kurse do gjuh tjetr e nj komuniteti
q prbn t paktn 20% t popullats s nj komune sht zyrtare n at
komun. Edhe n Srbi, zyrtare n nivel shteti sht vetm gjuha srbe,
kurse n territorin e Vojvodins, prve gjuhs srbe, jan zyrtare edhe gjuha
hungareze, sllovake, rumune, kroate dhe rusine. N ann tjetr, n rajonin e
Tirolit t Jugut n Itali njihen si njlloj zyrtare gjuha gjermane dhe italiane, kjo
e fundit duke qen gjuh zyrtare n gjith territorin e Italis. Njjt, n kuadr
t Katalonis, njihen n mnyr t barabart si zyrtare gjuha katalone dhe
spanjolle, kjo e fundit duke qen zyrtare n gjith shtetin e Spanjs.
Pra, gjuha shqipe nuk sht zyrtare n tr territorin e Maqedonis, gjuha
hungareze nuk sht zyrtare n tr territorin e Srbis, gjuha gjermane nuk
sht zyrtare n tr territorin e Italis dhe gjuha katalone nuk sht zyrtare n
tr territorin e Spanjs, por gjuha srbe, krahas gjuhs shqipe, sht zyrtare
n gjith territorin e Kosovs. Kjo edhe mund t jet arsyeja pse Platforma
Politike e Srbis pr Negociata me Kosovn nuk i trajton fare t drejtat e
srbve n Kosov n fush t gjuhs.
N fushn e mediave, m specifikisht t televizioneve, srbt e Kosovs kan
t drejtn pr nj kanal televiziv publik t pavarur, t licencuar n gjuhn srbe
n mbar territorin e Kosovs, ndrsa shqiptart n Maqedoni kan t drejt
pr program n gjuhn shqipe n kuadr t kanalit t dyt publik t RTV t
Maqedonis (MTV2) , i cili transmeton program pr minoritetet kombtare,
jo vetm n shqip, por edhe n turqisht, srbisht, romanisht, vllahisht e
boshnjakisht. Vojvodina ndrkaq e siguron punn e mediave relevante pr
krahinn n gjuht e komuniteteve nacionale q prbjn minoritet numerik
n popullatn e trsishme t krahins, kurse RTV publik i Vojvodins
transmeton program n 10 gjuh. N ann tjetr, krahinat e rajonit t Tirolit
t Jugut n Itali nuk kan t drejt t themelojn stacione radio-televizive, por
sht televizioni publik italian RAI ai q ka nj qendr transmetimi n Bolzano,
e cila prodhon program ditor tregjuhsor. Ndrkaq n Spanj, Katalonia, e cila
promovon pluralizmin e vet gjuhsor e kulturor n media, ka transmetuesin
televiziv publik, t njohur si TVC, i cili transmeton program ve n gjuhn
34
katalone dhe ve brenda territorit t Katalonis.
Pra, n fushn e mediave, shqiptart dhe komunitetet e tjera n Maqedoni,
si dhe hungarezt dhe komunitetet tjera n Vojvodin, kan t drejt pr
kanal publik televiziv t prbashkt me komunitetet e tjera pakic. Tiroli i
Jugut ka nj qendr t televizionit publik italian RAI q transmeton program
tregjuhsor e Katalonia ka televizion publik q transmeton program vetm
n gjuhn katalone dhe vetm n territorin e Katalonis. Srbt n Kosov
ndrkaq kan t drejt ta krijojn dhe ta drejtojn nj kanal televiziv publik t
pavarur, t licencuar n gjuhn srbe, q transmetohet n mbar territorin e
Kosovs. Ndryshe nga t drejtat e srbve n Kosov n fush gjuhe q nuk
prmenden fare n Platformn Politike t Srbis pr Negociata me Kosovn,
t drejtat e tyre n fushn e mediave prmenden, ndonse n nj fjali t vetme
dhe krejt prciptazi.
Sa i takon arsimit, srbt n Kosov kan t drejtn e arsimimit publik n
gjuhn e tyre n krejt nivelet akademike, duke u bazuar n planprogramet dhe
tekstet msimore e Srbis, si dhe t themelojn universitetin q do t njihet
si Universiteti i Mitrovics Veriore. Edhe n Maqedoni shkollimi fillor dhe ai i
mesm zhvillohen n gjuhn amtare t nxnsve, por prdoren planprograme
akademike uniforme n tr Maqedonin, kurse n nivelin universitar, shteti
duhet t siguroj financim pr universitetin, nse n at universitet studiohet n
gjuhn q flitet nga t paktn 20% e popullats s Maqedonis. Edhe Vojvodina
garanton ushtrimin e t drejts pr edukim n gjuh amtare pr komunitetet
nacionale n t gjitha nivelet akademike, por n baz t planprogrameve t
Srbis. Duhet potencuar se edukimi n Srbi n t gjitha nivelet zhvillohet n
gjuhn srbe dhe, n rrethana t caktuara, mund t zhvillohet edhe n gjuh t
minoriteteve kombtare. E njjta vlen edhe pr Vojvodinn. N Tirol t Jugut
dhe n Kataloni, msimi n shkollat fillore dhe t mesme zhvillohet n gjuht
italiane e gjermane, prkatsisht katalone. Sa i takon nivelit universitar, pr
themelimin e universitetit n Tirolin e Jugut, Italia duhet t marr plqimin e
ktij rajoni, ku universiteti sht shumgjuhsh. Katalonia ka kompetenca pr
t krijuar universitete publike dhe pr ti autorizuar ato privatet, si dhe pr ti
aprovuar statutet e universiteteve.
Si shihet, srbt n Kosov, shqiptart n Maqedoni, hungarezt n
Vojvodin, gjermanishtfolsit n Tirolin e Jugut dhe katalont n Spanj kan
t drejt pr arsimim publik n gjuht e tyre n krejt nivelet, por vetm srbt
35
forum 2015
n Kosov kan t drejt q arsiminin ta pranojn n baz t planprogrameve

t nj shteti tjetr, pra t shtetit t Srbis. Sa i takon nivelit universitar, srbt
n Kosov kan t drejta pothuajse t ngjashme me ato t Katalonis, kurse
qndrojn m mir n krahasim me Tirolin e Jugut, e sidomos n krahasim
me hungarezt n Vojvodin t Srbis dhe me shqiptart n Maqedoni. Edhe
n kt pik, krejt ka parasheh Platforma Politike e Srbis pr Negociata me
Kosovn sht kompetenca n arsim fillor, t mesm dhe t lart.
N shndetsi, komuna t caktuara me shumic srbe n Kosov kan
kompetenca t zgjeruara n ofrimin e kujdesit shndetsor sekondar, t cilat
duhet t specifikohen. N Maqedoni parashihet forcimi i pushtetit t zyrtarve
lokal dhe zgjerimi prmbajtsor i kompetencave t tyre n shrbimin
shndetsor, por n prputhje me Kartn Europiane pr Vetqeverisje
Lokale. Vojvodina, n ann tjetr, ka t drejt q t themeloj institucione
pr mbrojtje shndetsore, jo vetm sekondare, por edhe terciare. Edhe
Tiroli i Jugut ka kompetenca legjislative n rregullimin e puns s agjencive
pr shndetsi dhe spitale. Katalonia ndrkaq ka kompetenca ekskluzive pr
organizimin, funksionimin, vlersimin, inspektimin dhe kontrollin e qendrave
dhe t shrbimeve shndetsore, kurse kompetenca t ndara n: klasifikimin,
planifikimin, prcaktimin dhe ekzekutimin e shrbimeve shndetsore
publike, sociale dhe mentale n t gjitha nivelet dhe pr t gjith qytetart.
N kompetenca t ndara hyjn edhe: bashkrendimi i veprimtarive t sektorit
shndetsor publik me at privat si dhe akreditimi e evaluimi i qendrave t
kujdesit shndetsor, por edhe pjesmarrja n planifikimin dhe bashkrendimin
shtetror n fushn e kujdesit shndetsor.
N krahasim me shqiptart n Maqedoni q kan t drejta n shndetsi sa u
takon komunave, duke marr pr baz edhe Kartn Europiane pr Vetqeverisje
Lokale, srbt n Kosov, prvese n nivel parsor, kan kompetenca t
zgjeruara edhe n nivel dytsor, t cilat duhen specifikuar. Vojvodina, Tiroli i
Jugut dhe Katalonia kan kompetenca pothuajse n t gjitha nivelet. Pikrisht
kt, pra kompetencat n t gjitha nivelet e shndetsis, e synon pr srbt n
Kosov Platforma Politike e Srbis pr Negociata me Kosovn.
Lidhur me financat, komunat me shumic srbe n Kosov prvese
mbledhin tatime lokale, pagesa, tarifa - por jo tarifa doganore, tatime n t
ardhura, tatime mbi vlern e shtuar, detyrime t akcizs, tatime n kapital si
dhe tatime n pronn e paluajtshme q gjendet n territorin e komuns, ato
36
financohen edhe nga shprndarja e granteve t prgjithshme, t cilat duhet t
marrin parasysh, inter alia, edhe numrin e pjestarve t komuniteteve joshumic
n komun. Pr m shum, kto komuna kan t drejt t bashkpunojn
edhe me komunat dhe institucionet e Srbis pr ndihm financiare, por
n pajtueshmri me legjislacionin qendror. N ann tjetr, pr komunat me
shumic shqiptare n Maqedoni nuk ekzistojn t drejta t tilla, por vetm
parashihet forcimi dhe zgjerimi prmbajtsor i kompetencave t njsive lokale
t vetqeverisjes n fushn e financave lokale, por n prputhje me Kartn
Europiane pr Vetqeverisje Lokale.
Ndryshe qndron situata me Vojvodinn, e cila pr financimin e aktiviteteve
n kuadr t kompetencave q ka, merr nga buxheti i Vojvodins t paktn
7% t buxhetit t Srbis dhe i siguron t ardhurat e veta edhe nprmjet:
mbledhjes s taksave; t ardhurave vjetore nga prona, kur sht titullare e
saj; pjesmarrjes n t ardhura t ndrmarrjeve publike dhe institucioneve;
kredive publike, komerciale; bartjes s resurseve buxhetore, t donacioneve e
granteve dhe t burimeve tjera.
Ndrkaq, sa u takon modeleve europiane t autonomive, Tiroli i Jugut
financohet nga t ardhurat prej tatimit n pron q gjendet n territorin e
rajonit, por i takojn edhe kto kuota: 9/10 nga tatimet mbi trashgimin dhe
donacionet; 2/10 e tatimit t prgjithshm mbi t ardhurat n shkall rajonale;
dhe 90% e t ardhurave nga lotaria; krahinat financohen nga t ardhurat prej
tatimit mbi shpenzimin e gazit dhe t energjis q mblidhen n krahina. Po
ashtu, 90% e tatimit mbi t ardhurat, t grumbulluar n territoret e krahinave,
u takon krahinave. Ndrsa, Katalonia financohet nga tatimet q mblidhen n
territorin e saj, si: tatimi n t ardhura, tatimet prej t cilave Spanja heq dor
totalisht dhe tatimet prej t cilave heq dor pjesrisht, mandej prej transfereve
dhe alokimeve nga Spanja, prej pagesave t shrbimeve publike, si dhe nga
kredit, gjobat e nga donacionet prej BE-s, e kshtu me radh.
N kt pik, pra t financave, srbt n Kosov gzojn shum m shum
t drejta sesa shqiptart n Maqedoni, e n disa segmente edhe m shum se
Vojvodina. Por, si u potencua edhe m sipr, n shum aspekte t drejtat
e Tirolit t Jugut dhe t Katalonis n financa jan shum m t avancuara.
N fund t fundit, ajo q po e krkon Platforma Politike e Srbis pr
Negociata me Kosovn pr srbt n Kosov sa i takon fushs s financave,
pra bashkpunimin e drejtprdrejt me autoritetet e Srbis, prfshi t drejtn
37
forum 2015
e financimit shtes nga mjetet e ndara nga buxheti i Srbis, tashm sht e
garantuar me Propozimin Gjithprfshirs pr Zgjidhjen e Statusit t Kosovs.
Srbt e Kosovs dhe shqiptart e Maqedonis kan t drejt pak a shum t
njjta n polici, t cilat konsistojn n prfaqsim t barabart proporcional
pr punsim n sektorin e policis n zonat e banuara me srb n Kosov,
prkatsisht shqiptar n Maqedoni, e edhe n zgjedhjen e komandantve
t stacioneve policore n komuna, por q n nivel qendror ruhet zinxhiri i
unifikuar i komands s policis. N kt fush, Vojvodina nuk ka t drejta
t specifikuara q e bjn t dallohet nga pjest e tjera t territorit t Srbis.
Ndrsa forcat policore n Tirolin e Jugut kan kompetenca pr kryerjen e
aktiviteteve t patrullimit t trafikut rrugor, menaxhimit t tiketave dhe t
shtjeve legale, n shtjet e siguris publike, Katalonia sht prgjegjse
pr planifikimin dhe rregullimin e sistemit t siguris publike, organizimin
e policis lokale, krijimin dhe organizimin e Forcs Policore mbi t ciln ka
komand supreme dhe koordinimin e aktiviteteve t policis lokale. Po ashtu,
Forca Policore ka prgjegjsi edhe pr kontroll t trafikut dhe ushtron t gjitha
funksionet pr siguri e rend publik dhe hetim t krimit t organizuar e t
terrorizmit. Me Platformn Politike t Srbis pr Negociata me Kosovn
krkohet t themelohet policia autonome e srbve n Kosov sipas modelit
t Katalonis dhe me prgjegjsi t ngjashme, e q n kuptimin formal do t
ishte pjes e Forcave Policore t Kosovs, edhe pse do t funksiononte nn
autoritetin e Kshillit Ekzekutiv t Bashksis s Komunave Srbe t Kosovs
dhe Metohis.
Ndryshe nga Maqedonia pr shqiptart e nga Vojvodina pr hungarezt e
t tjert, por edhe nga Italia pr Tirolin e Jugut dhe Spanja pr Katalonin,
n fushn e religjionit Kosova u siguron mbrojtje t veant trsis s
objekteve dhe monumenteve kulturore e fetare t komunitetit srb. Kosova
e njeh Kishn Ortodokse Srbe (KOS) n Kosov si pjes integrale e KOSit me seli n Beograd dhe i ofron siguri shtes dhe masa t tjera mbrojtse.
Autoritetet e Kosovs kan qasje n kt pron vetm me plqimin nga Kisha
ose n rastet kur lshohet urdhr gjyqsor lidhur me aktivitetet joligjore. KOS
n Kosov mund t pranoj donacione nga do institucion brenda ose jasht
Kosovs, por n mnyr t hapur. Kosova i ofron KOS-it n Kosov privilegje
doganore dhe tatimore. N baz t Platforms Politike pr Negociata me
Kosovn, Srbia krkon t vendoset nj marrdhnie speciale kontraktuale
38
mes kishs ortodokse srbe dhe institucioneve t Kosovs dhe t jepet nj
garanci e vlefshme ndrkombtarisht lidhur me premtimet q i bhen Kishs
Ortodokse Srbe, prons kishtare dhe aktivitetit t Kishs Ortodokse Srbe
n territorin e Kosovs.
N fushn e gjyqsis, srbve n Kosov u garantohet S paku 15% e
gjyqtarve t Gjykats Supreme, jo m pak se 3, vijn nga komunitetet jo
shumic dhe s paku 15% e gjyqtarve t secils gjykat t qarkut, jo m pak se
2, vijn nga komunitetet jo shumic. Komuna me shumic prej komuniteteve
jo shumic t Kosovs, mund ta parqet krkesn para Kshillit Gjyqsor
t Kosovs (KGJK) pr themelim t gjykats themelore ose q gjykata nga
komuna tjetr t ket juridiksion mbi komunn q nuk ka gjykat themelore.
Nse KGjK refuzon kt krkes, ather themelohen zyre ndrlidhse, ose
gjykata themelore mban seancat n territorin e komuns q nuk ka gjykat.
KGJK i jep prparsi pjestarve t komuniteteve t nn-prfaqsuara deri
ather kur prqindja e gjyqtarve dhe prokurorve pjestar t komuniteteve
serb n Kosov t jet nn 8% dhe/ose atyre t komuniteteve jo shumic
t jet nn 15%. KGJK do t prbhet nga 13 antar, ku dy prej tyre do
ti zgjedhin deputett q mbajn ulset e rezervuara pr komunitetin serb
t Kosovs, 2 do ti zgjedhin deputett q mbajn ulset e rezervuara pr
prfaqsuesit e komuniteteve tjera, dhe 2 do ti zgjedhin deputett q mbajn
ulset e fituara gjat ndarjes s prgjithshme t ulseve.
N kt sfer, pr shqiptart n Maqedoni parashihet q pa shumicn e votave
t numrit total t prfaqsuesve q pretendojn se u takojn komuniteteve
joshumic (2/3) nuk mund t zgjedhen nj e treta e gjyqtarve t Gjykats
Kushtetuese dhe tre prej antarve t Kshillit Gjyqsor. Vojvodina, ndrkaq, ka
t drejt t propozoj q gjykatat, t cilat funksionojn n territorin e krahins,
t krijojn nj rrjet. N ann tjetr, ndrsa n Tirolin e Jugut ekziston gjykat
rajonale, ama gjykat administrative, ku t dy bashksit kryesore gjuhsore
jan t prfaqsuara n mnyr t barabart, n Kataloni Gjykata Supreme
e Drejtsis e Katalonis sht trupi suprem juridik, kompetent n fushat e
t drejts civile, penale, administrative dhe juridike dhe mbron t drejtat e
njohura me Statutin e Katalonis. Kjo gjykat ka autoritet ekskluziv pr t
interpretuar ligjin n Kataloni. Presidenti i ksaj gjykate sht prfaqsues i
pushtetit juridik n Kataloni, nominohet nga Mbreti, n baz t propozimit
t Kshillit t Prgjithshm t Pushtetit Gjyqsor dhe me pjesmarrje t
39
forum 2015
Kshillit t Drejtsis t Katalonis. Po ashtu, Gjykata Supreme e Drejtsis e

Katalonis ka Prokurorin Publik, q sht prokuror suprem.
N kt pik, Platforma Politike pr Negociata me Kosovn parasheh q
qytetart e Bashksis s Komunave Srbe, prmes prfaqsuesve t tyre
mund t ndikojn n zgjedhjen dhe prbrjen e gjykatave, t cilat n rajonin
e Bashksis s Komunave Srbe do t ken autoritetin t vendosin mbi t
gjitha shtjet gjyqsore q ndrlidhen me marrdhniet bazike personale, t
drejtat dhe detyrat e qytetarve, t shpallin dnime dhe masa t tjera kundr
kryesve t veprave kriminale dhe veprave t tjera t dnueshme t prcaktuara
me ligj; t vendosin rreth ligjshmris s akteve individuale t organeve dhe t
organizatave q ushtrojn autoritet publik; t vendosin pr rastet e ndrlidhura
me shtjet pronsore ose shtjet e ligjit t puns dhe t vendosin rreth
shtjeve t tjera n pajtim me ligjet n fuqi.
Sa u takon institucioneve politike, shqiptart n Maqedoni nuk t drejta t
krijojn fardo qoft institucioni politik q do ti prfaqsonte t drejtat e
tyre, kurse srbt n Kosov, saktsisht komunat me shumic srbe, kan t
drejt t krijojn partneritet mes vete pr zbatimin e prgjegjsive komunale
dhe t kompetencave t zgjeruara, inter alia, prmes: themelimit t nj organi
vendimmarrs me prfaqsues t komunave pjesmarrse. Partneriteti ka t
drejt pr marrdhnie t drejtprdrejta me institucionet n Srbi vetm deri
n masn e nevojshme pr zbatimin e aktiviteteve t partneritetit. Vendimet
dhe aktivitetet e partneritetit duhet tu nnshtrohen krkesave pr raportim te
autoriteti kompetent qendror, si dhe shqyrtimit administrativ pr pajtueshmri
me legjislacionin. Komunat e angazhuara n partneritet duhet ti publikojn
informatat pr aktivitetet dhe buxhetin e partneritetit. Ndrkaq, Vojvodina
ka institucione legjislative e ekzekutive: Kuvendin q mund t ndrmarr
aktivitete n kuadr t kompetencave q ka krahina, si dhe Qeverin, e cila
sht ekzekutuese e vendimeve t Kuvendit. Edhe Tiroli i Jugut ka institucionet
legjislative e ekzekutive pr t ushtruar kompetencat e veta: Kshillin Rajonal
me kompetenca legjislative; Kshillin Ekzekutiv Rajonal, trup ekzekutiv
pr zbatimin e ligjeve n rajon; si dhe Kryetarin e Kshillit Ekzekutiv, i cili
e prfaqson Rajonin. Po ashtu, edhe Katalonia ka institucionet e veta si:
Parlamentin, Presidencn dhe Qeverin. Njsoj, Platforma Politike e Srbis
pr Negociata me Kosovn synon q Bashksia e Komunave Srbe t Kosovs
dhe Metohis t ket institucione legjislative dhe ekzekutive, prkatsisht
40
Asamble dhe Kshill Ekzekutiv, q do t ngarkohen me zbatimin e detyrave
nga prkufizimi i prgjegjsive t tyre.
Derisa n Srbi, por edhe n Itali dhe Spanj nuk parashihen procedura
speciale parlamentare, n Maqedoni krkohet shumica e votave t numrit
total t prfaqsuesve q pretendojn se u takojn komuniteteve joshumic
(2/3), pr t zgjedh: nj t tretn e gjyqtarve t Gjykats Kushtetuese; tre
prej antarve t Kshillit Gjyqsor, dhe Ombudspersonin. Kjo shumic
nevojitet edhe pr ndryshimin e disa amendamenteve kushtetuese dhe t
vetqeverisjes lokale n: kultur, prdorim t gjuhs, edukim, dokumentacion
personal, prdorim t simboleve, ligje pr financa lokale, pr zgjedhje lokale,
pr qytetin e Shkupit dhe pr kufijt e komunave. Ndrsa, n Kosov, pa votat
e shumics s deputetve t komuniteteve joshumic, nuk mund t miratohen,
ndryshohen a shfuqizohen: ligjet q ndryshojn kufijt komunal, themelojn
ose shuajn komunat, prcaktojn shtrirjen e pushteteve t komunave dhe
pjesmarrjen e tyre n marrdhniet ndrkomunale e tejkufitare; ligjet q
implementojn t drejtat e komuniteteve dhe pjestarve t tyre, prve atyre
t prcaktuara me kushtetut; ligjet pr prdorimin e gjuhve; pr zgjedhjet
lokale; pr mbrojtjen e trashgimis kulturore; pr lirin fetare ose pr
marrveshjet me komunitetet fetare; pr arsimin; pr prdorimin e simboleve
(prfshir simbolet e komunitetit) dhe festat publike. Pr do ndryshim t
Kushtetuts krkohet miratimi i dy t tretave t deputetve q mbajn vende
t rezervuara pr komunitetet jo shumic n Kosov. Kjo i jep komunitetit
srb n Kosov karakter konstituiv.
Po ashtu, n Srbi, por edhe n Itali dhe Spanj, nuk parashihen mekanizma
pr prfaqsim special. N Maqedoni parashihet pjesmarrja e nj partie
shqiptare n Qeveri, por ky parim sht n nivel t prkushtimit, e jo detyrimit
kushtetues. N ann tjetr n Kosov jan 20 ulse t rezervuara pr deputet
q prfaqsojn komunitetet joshumic n Kosov: 10 pr komunitetin srb
dhe 10 pr komunitetet tjera, kurse do ulse e fituar prmes zgjedhjeve
do t jet ulse shtes. Deputett e komunitetit srb do t ken: s paku
nj prfaqsues n Kryesin e Kuvendit; s paku nj zvendskryesues n
secilin komision parlamentar do t jet nga komuniteti tjetr prej atij q i
prket kryesuesi; s paku nj ministr dhe dy zvendsministra do t jen nga
komuniteti srb. N komunat n t cilat s paku 10% e banorve i prkasin
komuniteteve joshumic, posti i zvendskryetarit pr komunitete rezervohet
41
forum 2015
pr nj prfaqsues t komuniteteve, kurse posti tjetr i zvendskryetarit

do t mbahet nga kandidati q i prket popullats joshumic q ka marr
shumicn e votave.
Duhet thn edhe se pr dallim prej t gjitha shteteve q jan marr si baz e
ktij publikimi, Kosova sht i vetmi rast q sht shtet i t gjitha komuniteteve
etnike, ku komunitetet jo shumic jan t barabarta me komunitetin shumic
dhe, pr m shum, nuk cilsohen si minoritete, sikur q ngjan me shtetet
tjera.
Pr fund, ky raport, ve tjerash, ka prmbledh t gjitha t drejtat q Propozimi
Gjithprfshirs pr Zgjidhjen e Statusit t Kosovs pr srbt n Kosov,
t cilat, n shum fusha jan m t avancuara se t drejtat e shqiptarve n
Maqedoni dhe t hungarezve e komuniteteve t tjera q jetojn n Krahinn
Autonome t Vojvodins n Srbi. Pr m shum, n disa fusha, t drejtat e
srbve sipas Propozimit Gjithprfshirs pr Zgjidhjen e Statusit t Kosovs
jan edhe m t avancuara se t drejtat e parapara pr Tirolin e Jugut n Itali
dhe n Kataloni t Spanjs.
Sidoqoft, n rast se srbt n Kosov duhet ti zgjerojn t drejtat n fushat
si, ta zm, shndetsia, policia, gjyqsia dhe krijimi i institucioneve politike
legjislative e ekzekutive, kryesisht n prputhje me modelin e Katalonis,
ashtu si parasheh Platforma Politike e Srbis pr Negociata me Kosovn,
a duhet q edhe t drejtat e zgjeruara t srbve n Kosov, si i parasheh
Propozimi Gjithprfshirs pr Zgjidhjen e Statusit t Kosovs, n gjuh,
media, arsim dhe religjion, t ngushtohen po sipas modelit t Katalonis? Po
ashtu, t drejtat e zgjeruara t srbve n Kosov n gjuh, media, arsim e
religjion dhe zgjerimi i mtutjeshm i ktyre t drejtave n shndetsi, polici,
gjyqsi dhe krijimi i institucioneve politike legjislative e ekzekutive, a mund t
shrbej si model pr riaranzhim t t drejtave t komuniteteve joshumic n
shtetet fqinje, si Maqedonia dhe Srbia?
Tabel krahasimore e disa modevele t akomodimit t t

Drejtave t minoriteteve
Gjuh
Serbia
(Vojvodina)
Gjuh zyrtare sht gjuha

serbe, kurse n territorin e
Vojvodins, prve gjuhs
serbe, gjuh zyrtare jan
edhe gjuha: hungareze,
sllovake, rumune, kroate
dhe rusine.
Maqedonia
Gjuh zyrtare sht

gjuha maqedone, kurse
do gjuh tjetr q flitet
t paktn nga 20% e
popullats sht po
ashtu gjuh zyrtare,
por n njsit lokale
vetqeverisse, ku nj
komunitet prbn t
paktn 20% t popullats
s asaj njsie.
Kosova
Gjuh zyrtare jan

gjuha shqipe dhe gjuha
srbe, kurse gjuha turke,
boshnjake dhe rome kan
statusin e gjuhs zyrtare
n nivel komunal ose jan
n prdorim zyrtar n
prputhje me ligjin.
N rajonin e Tirolit t
Jugut gjuh zyrtare njihen
n mnyr t barabart
gjuha gjermane dhe
italiane, kurse kjo e fundit
sht gjuh zyrtare n krejt
territorin e Italis.
Italia
N kuadr t Katalonis
gjuh zyrtare njihen n
mnyr t barabart gjuha
katalone dhe spanjolle,
kurse kjo e fundit sht
gjuh zyrtare n krejt
territorin e Spanjs.
Spanja
Nuk ka
PPS*
Media
Maqedonia
Palt e ftojn bashksin

ndrkombtare, t rris
mbshtetjen pr projektet
n fushn e mediave
pr t forcuar radion,
televizionin dhe median
e shtypur, prfshi median
n gjuhn shqipe dhe
at multietnike, por edhe
t shtoj programet
trajnuese profesionale
pr media pr antart e
komuniteteve jo-shumic
n Maqedoni. Kanali
2 i RTV Maqedonis
transmeton program pr
minoritetet kombtare:
shqip, turqisht, serbisht,
romanisht, vllahisht dhe
boshnjakisht.
Kosova
Pjestart e komuniteteve
kan t drejt, si individ
ose si komunitet, q t
ken qasje t garantuar
dhe prfaqsim t
posam n mediat
transmetuese publike si
dhe ti ken programet n
gjuhn e tyre, n pajtim
me ligjin dhe standardet
ndrkombtare. Ata kan
t drejt pr ti krijuar
dhe prdor mediat e
tyre. Komunitetit srb
n Kosov i mundsohet
qasje n nj kanal televiziv
t pavarur, t licencuar
n gjuhn srbe n
mbar Kosovn. RTK
transmeton program n:
shqip, serbisht, turqisht,
boshnjakisht dhe n
gjuhn rome.
Vojvodina ka t drejt q
t definoj interesin publik
t qytetarve t krahins
n fushn e informimit
publik dhe radio-difusionit
dhe m specifikisht t
rregulloj kushtet dhe
mnyrn e performimit t
aktiviteteve t Shrbimit
Radio Difuziv Krahinor.
Po ashtu, Vojvodina
duhet t siguroj punn
e mediave relevante pr
krahinn n gjuht e
komuniteteve nacionale
q prbjn minoritet
numerik n popullatn e
trsishme t krahins.
RTV i Vojvodins
transmeton program n 10
gjuh.
Serbia
(Vojvodina)
Spanja

Garantohet e
drejta pr informim nga
mediat, t cilat duhet t
respektojn pluralizmin
politik, shoqror, kulturor
dhe fetar. Katalonia ka
kompetenca ekskluzive
sa i takon organizimit
Krahinat nuk kan t
t shrbimeve t
drejt t themelojn
transmetuesit publik,
stacione radio televizive.
kurse kompetenca t ndara
Televizioni publik italian
sa i takon rregullimit dhe
RAI ka nj qendr
kontrollit t shrbimeve
transmetimi n Bolzano
t transmetimit. Katalonia
q prodhon program ditor
duhet t promovoj
tregjuhsor.
pluralizmin gjuhsor dhe
kulturor t Katalonis
n media. N Kataloni
ekziston transmetuesi
televiziv publik, i njohur
si TVC q transmeton
program vetm n gjuhn
katalone.
Italia

Shrbime
t
informimit
publik.
PPS*
Edukim
Parashihet themelimi i
Universitetit t Mitrovics
Veriore, i cili do t
ndrveproj me autoritetet
publike, n pajtim me
legjislacionin qendror.
Pjestart serb kan t

drejt t pranojn arsimim
publik n gjuhn e tyre n
krejt nivelet; kurse shkollat
n gjuhn serbe mund t
zbatojn planprograme t
Serbis.
Kosova
N nivelin universitar, n
baz t marrveshjeve
specifike, shteti duhet
t siguroj financim pr
edukimin n gjuhn q
flitet nga t paktn 20% e
popullats s Maqedonis.
Shkollimi fillor dhe

i mesm zhvillohen
n gjuhn amtare t
nxnsve; programet
akademike do t prdoren
uniforme n tr
Maqedonin.
Maqedonia
Garantohet ushtrimi i
t drejts pr edukim
n gjuh amtare pr
personat e komuniteteve
nacionale n t gjitha
nivelet e edukimit. Mirpo,
edukimi n Serbi n t
gjitha nivelet zhvillohet
n gjuhn serbe dhe, n
rrethana t caktuara, mund
t zhvillohet n gjuh t
minoriteteve kombtare. E
njjta vlen pr Vojvodinn.
Serbia
(Vojvodina)
N krahinn Bolcano
n arsimin fillor e t
mesm, msimi zhvillohet
n gjuhn italiane dhe
gjermane. Pr themelimin
e universitetit n krahin,
Italia duhet t marr
plqimin e rajonit dhe t
krahins. Universiteti n
Bolcano sht multilingual
(germanisht, italisht dhe
anglisht)
Italia
N edukim jo-universitar
Katalonia ka kompetenca
pr: vendosje t
programeve msimore;
kurse n at universitar pr
krijimin e universiteteve
publike dhe autorizimin
e atyre private, si dhe
aprovimin e statuteve t
universiteteve.
Spanja
Arsimim
fillor, t
mesm dhe
t lart.
PPS*
Shndetsi
Maqedonia
Parashihet forcimi i
pushtetit t zyrtarve
Komuna t caktuara
lokal dhe zgjerimi
me shumic serbe
prmbajtsor i
kan kompetenca t
kompetencave t
zgjeruara n ofrim t
tyre, n prputhje me
kujdesit shndetsor
Kartn Europiane pr
sekondar.
Vetqeverisje Lokale, n
shrbimin shndetsor
Kosova
Vojvodina ka t
drejt q t themeloj
institucione pr
mbrojtje shndetsore
sekondare dhe terciare.
Serbia
(Vojvodina)
Spanja
PPS*
Katalonia ka kompetenca ekskluzive

n organizim, funksionim, vlersim,
inspektim dhe kontroll t qendrave
dhe shrbimeve shndetsore; kurse,
Rajoni Tiroli i Jugut
kompetenca t ndara n: klasifikim,
ka kompetenca
planifikim, prcaktim dhe ekzekutim
legjislative n
t shrbimeve shndetsore publike,
rregullimin e puns s
sociale dhe mentale n t gjitha
agjencive t ngarkuara
T gjitha nivelet
nivelet dhe pr t gjith qytetart.
pr shndetsi
e shndetsis.
N kompetenca t ndara hyjn edhe:
dhe spitale; dhe n
koordinimi i aktiviteteve t sektorit
nxjerrjen e ligje pr
shndetsor publik me at privat
ndihmat shndetsore
dhe akreditimi e evaluimi i qendrave
spitalore.
t kujdesit shndetsor, por edhe
pjesmarrja n planifikimin dhe
koordinimin shtetror n fushn e
kujdesit shndetsor.
Italia
Financa
Maqedonia
Parashihet forcimi dhe

zgjerimi prmbajtsor i
kompetencave t njsive
lokale t vetqeverisjes,
n prputhje me
Kartn Europiane pr
Vetqeverisje Lokale,
n fushn financave
lokale. Po ashtu,
parashihen procedura
speciale parlamentare,
ku krkohet shumica
e votave t numrit
total t prfaqsuesve
q pretendojn se u
takojn komuniteteve
joshumic (2/3), edhe
pr ndryshimin e ligjeve
pr financa lokale.
Kosova
Komunat mbledhin
tatime lokale, pagesa
dhe tarifa, por jo tarifa
doganore, tatime n
t ardhura, tatime
mbi vlern e shtuar,
detyrime t akcizs,
tatime n kapital,
prve tatimeve n
pronn e paluajtshme
q gjendet n
territorin e komuns.
Shprndarja e granteve
t prgjithshme duhet
me marr parasysh,
inter alia, edhe
numrin e pjestarve
t komuniteteve
joshumic n komun.
Komunat me shumic
srbe kan t drejt
t bashkpunojn
me komunat dhe
institucionet e Srbis
pr ndihm financiare
n pajtueshmri me
legjislacionin qendror.
Vojvodina duhet
me pas burime
t drejtprdrejta
t t ardhurave
pr financimin e
aktiviteteve n kuadr
t kompetencave q
ka. Prve q buxheti
i Vojvodins duhet me
marr t paktn 7%
t buxhetit t Serbis,
Vojvodina duhet ti
siguroj t ardhurat
e veta edhe prmes:
mbledhjes s taksave, t
ardhurave vjetore nga
prona kur sht titullare
e saj, pjesmarrjes
n t ardhura t
ndrmarrjeve publike
dhe institucioneve,
kredive publike,
komerciale, bartjes s
resurseve buxhetore, t
donacioneve e granteve
dhe t burimeve tjera.
Serbia
(Vojvodina)
Rajoni financohet
nga t ardhurat nga
tatimi n pronn q
gjendet n territorin e
rajonit, por i takojn
edhe kto kuota:
9/10 nga tatimet mbi
trashgimin dhe
donacionet; 2/10 e
tatimit t prgjithshm
mbi t ardhurat n
shkall rajonale; dhe
90% e t ardhurave
nga lotaria; krahinat
financohen nga t
ardhurat prej tatimit
mbi shpenzimin e
gazit dhe t energjis
q mblidhen n
krahina. Po ashtu,
90% e tatimit mbi
t ardhurat t
grumbulluara n
territoret e krahinave
u takon krahinave.
Italia
Financimi i Katalonis,
sikurse edhe i komuniteteve
tjera autonome, bhet prmes
t tatimet q mbledhen n
territorin e Katalonis si
tatimi n t ardhura, tatime
prej t cilave Spanja heq
dor totalisht dhe tatime prej
t cilave heq dor pjesrisht,
pastaj prej transfereve dhe
alokimeve nga Spanja, prej
pagesave t shrbimeve
publike, mandej nga kredit,
gjobat, e edhe nga donacionet
prej BE-s, e kshtu me
radh.
Spanja
Mundsi t
garantuar pr
vendosjen e
bashkpunimit
t drejtprdrejt
me autoritetet
e Republiks s
Srbis, sikurse
edhe t drejtn e
financimit shtes
nga mjetet e
ndara nga buxheti
i Republiks s
Srbis.
PPS*
Polici
Komunitetet kan t
drejt pr prfaqsim t
barabart proporcional
n punsim n sektorin e
policis n zonat e banuara
me komunitetin prkats,
duke respektuar rregullat
q kan t bjn me
kompetencn.
Komunat ku komuniteti
srb sht shumic kan
t drejta t avancuara
pjesmarrse n zgjedhjen
e komandantve t
stacioneve policore, duke
propozuar s paku dy emra
pr komandant stacioni,
njrin prej t cilve duhet
ta emroj Ministria e
Punve t Brendshme.
N nivel t Kosovs
ruhet zinxhiri i unifikuar i
komands s policis.
Kosova
Serbia
(Vojvodina)
Shefat lokal t policis

zgjedhen nga kshillat
komunal, por nga
lista e kandidatve t
propozuar nga Ministria
e Brendshme, e cila e
mban t drejtn pr
ti shkarkuar ata n
prputhje me ligjin. Kjo
list nuk duhet t ket
m pak se tre kandidat,
nj prej t cilve t
paktn duhet t jet prej Nuk ka
komunitetit shumic
n komun. Shrbimet
policore do t reflektojn
prgjithsisht prbrjen
dhe shprndarjen e
popullats. Pr kt do
t sigurohen 500 zyrtar
t rinj policor nga
komunitetet jo shumic
t cilt do t vendosen
n vendet ku jetojn kto
komunitete.
Maqedonia
Kushtetuta e Italis, e
edhe Statuti i Tirolit
t Jugut e precizojn
se rajonet kan t
drejt t nxjerrin
ligje pr policin
urbane dhe rurale.
Forca policore lokale
e Krahins Bolzano
kryen aktivitete t
patrullimit t trafikut
rrugor, menaxhim t
tiketave dhe shtje
legale.
Italia
N shtjet e siguris publike,

n prputhje me legjislacionin
shtetror, Katalonia sht
prgjegjse pr planifikim
dhe rregullim t sistemit t
siguris publike, organizim
t policis lokale, krijim dhe
organizim t Forcs Policore
mbi t ciln ka komand
supreme dhe koordinon
aktivitetet e policis lokale.
Po ashtu, Forca Policore ka
prgjegjsi edhe pr kontroll
t trafikut dhe ushtron t
gjitha funksionet n siguri
e rend publik dhe hetim
t krimit t organizuar e
terrorizmit. Duhet thn
edhe se Katalonia n
bashkpunim me shtetin
koordinon politikat e siguris.
Spanja
Policia Autonome
mund t themelohet
sipas modelit t
policis autonome
t Katalonis dhe
prgjegjsi t ngjashme.
Ajo do t ishte, n
kuptimin formal, pjes
e Forcave Policore t
Kosovs, edhe pse
do t funksiononte
nn autoritetin e
Kshillit Ekzekutiv
t Bashksis s
Komunave Srbe t
Kosovs dhe Metohis.
PPS*
Religjion
Maqedonia
Marrveshja garanton
lirin dhe t drejtn pr
me e shpreh besimin
lirisht e publikisht, dhe
individualisht ose me
t tjert. Komunitetet
religjioze, Kisha
Ortodokse Maqedone,
Komuniteti Religjioz
Islamik dhe Kisha
Katolike, sipas ksaj
marrveshjeje, jan t
ndara prej shtetit, t
barabarta para ligjit dhe
t lira pr t themelu
shkolla dhe institucione
t tjera shoqrore e
bamirse, t rregulluara
me ligj.
Kosova
Kosova ka detyr t siguroj

mbrojtje t veant trsive t
objekteve dhe monumenteve
kulturore e fetare t
komunitetit serb. Kosova
e njeh Kishn Ortodokse
Serbe (KOS) n Kosov si
pjes integrale e KOS-it me
seli n Beograd dhe i ofron
siguri shtes dhe masa t
tjera mbrojtse. Autoritetet e
Kosovs kan qasje n kt
pron vetm me plqimin
nga Kisha ose n rastet kur
lshohet urdhr gjyqsor n
lidhje me aktivitetet joligjore.
KOS n Kosov mund t
pranoj donacione nga do
institucion brenda ose jasht
Kosovs, por n mnyr
t hapur. Kosova i ofron
KOS-it n Kosov privilegje
doganore dhe tatimore.
Italia
Vojvodina synon, mes

tjerash, promovimin
e parimit t
multikonfesionalizmit.
T gjith mekanizmat
krahinor kan pr
obligim t mbshtesin
familjarizimin
me religjione t
Nuk ka
ndryshme n
Vojvodin. Vojvodina
ka kompetenca
t bashkpunoj
me kishat dhe
komunitetet religjioze
n territorin e
krahins.
Serbia
(Vojvodina)
Katalonia ka kompetenca
ekskluzive sa i takon
entiteteve religjioze q
kryejn aktivitetet e tyre n
Kataloni, e kjo nnkupton
rregullimin dhe vendosjen
e bashkpunimit dhe
mekanizmave bashkpunues
pr t kryer aktivitetet e tyre.
Katalonia mund t vendos
marrveshje bashkpunimi
me komunitetet religjioze,
por edhe ka pr detyr q
t promovoj, zhvilloj dhe
ekzekutoj marrveshjet e
nnshkruara mes Spanjs dhe
kishave dhe komuniteteve
religjioze t regjistruara.
Spanja
T vendoset nj
marrdhnie speciale
kontraktuale mes
kishs ortodokse serbe
dhe institucioneve t
Kosovs dhe t jepet
nj garanci e vlefshme
ndrkombtarisht n
lidhje me premtimet q i
bhen kishs ortodokse
serbe, prons kishtare
dhe aktivitetit t kishs
ortodokse serbe n
territorin e Kosovs.
PPS*
Gjyqsi
Maqedonia
Marrveshja
parasheh
procedura speciale
parlamentare,
ku krkohet
shumica e votave
t numrit total
t prfaqsuesve
q pretendojn
se u takojn
komuniteteve
joshumic (2/3),
pr t zgjedh:
nj t tretn
e gjyqtarve
t Gjykats
Kushtetuese; tre
prej antarve
t Kshillit
Gjyqsor.
Kosova
S paku 15% e gjyqtarve t Gjykats

Supreme, jo m pak se 3, vijn nga
komunitetet jo shumic dhe s paku 15%
e gjyqtarve t secils gjykat t qarkut,
jo m pak se 2, vijn nga komunitetet
jo shumic. Komuna me shumic prej
komuniteteve jo shumic t Kosovs,
mund ta parqet krkesn para Kshillit
Gjyqsor t Kosovs (KGJK) pr
themelim t gjykats themelore ose
q gjykata nga komuna tjetr t ket
juridiksion mbi komunn q nuk ka
gjykat themelore. Nse KGjK refuzon
kt krkes, ather themelohen zyre
ndrlidhse, ose gjykata themelore
mban seancat n territorin e komuns
q nuk ka gjykat. KGJK i jep prparsi
pjestarve t komuniteteve t nnprfaqsuara deri ather kur prqindja
e gjyqtarve dhe prokurorve pjestar
t komuniteteve serb n Kosov t jet
nn 8% dhe/ose atyre t komuniteteve
jo shumic t jet nn 15%. KGJK do
t prbhet nga 13 antar, ku dy prej
tyre do ti zgjedhin deputett q mbajn
ulset e rezervuara pr komunitetin serb
t Kosovs, 2 do ti zgjedhin deputett
q mbajn ulset e rezervuara pr
prfaqsuesit e komuniteteve tjera, dhe 2
do ti zgjedhin deputett q mbajn ulset
e fituara gjat ndarjes s prgjithshme t
ulseve.

N fushn
e gjykatave,
Vojvodina
mund t
propozoj
nj rrjet t
gjykatave q
funksionojn
n territorin e
krahins.
Serbia
(Vojvodina)
Spanja
Gjykata Supreme
e Drejtsis e
Ekziston
Katalonis sht
Gjykata Rajonale trupi suprem juridik,
Administrative
kompetent n fushat
me degt
e t drejts civile,
autonome
penale, administrative
pr krahinn
dhe juridike dhe
Bolcano, antart mbron t drejtat e
e t cils duhet
njohura me Statutin
tu takojn
e Katalonis. Kjo
me numr t
gjykat ka autoritet
barabart t
ekskluziv pr t
dy bashksive
interpretuar ligjin n
kryesore
Kataloni. Presidenti
gjuhsore.
i ksaj gjykate
Personat q
sht prfaqsues i
dshirojn
pushtetit juridik n
t emrohen
Kataloni, nominohet
pr gjyqtar,
nga Mbreti, n
zvends t
baz t propozimit
gjyqtarve,
t Kshillit t
ndihms dhe
Prgjithshm t
praktikant,
Pushtetit Gjyqsor
si dhe pr
dhe me pjesmarrje t
udhheqs t
Kshillit t Drejtsis
kancelarive,
t Katalonis. Po
duhet t flasin
ashtu, Gjykata
italisht dhe
Supreme e Drejtsis
gjermanisht
e Katalonis ka
shklqyeshm.
Prokurorin Publik,
q sht prokuror
suprem.
Italia
Ligjet duhet t parashohin

nj mekanizm me t cilin
qytetart e Bashksis s
Komunave Srbe, prmes
prfaqsuesve t tyre mund
t ndikojn n zgjedhjen
dhe prbrjen e gjykatave.
Gjykata do t ken autoritetin
n rajonin Bashksis s
Komunave Srbe pr t
vendosur n t gjitha shtjet
gjyqsore q ndrlidhen me
marrdhniet bazike personale,
t drejtat dhe detyrat e
qytetarve, t shpallin dnime
dhe masat tjera kundr kryesve
t veprave kriminale dhe
veprave tjera t dnueshme
t prcaktua me ligj; pr t
vendosur rreth ligjshmris
s akteve individuale t
organeve dhe organizatave q
ushtrojn autoritet publik; t
vendosin rastet e ndrlidhura
me shtjet pronsore apo
shtje t ligjit t puns dhe
t vendosin rreth shtjeve
t tjera n pajtim me ligjet n
fuqi.
PPS*
Institucionet politike
Maqedonia
Komunat me shumic srbe

kan t drejt t krijojn
partneritet mes vete pr
zbatimin e prgjegjsive
komunale dhe kompetencave
t zgjeruara, inter alia,
prmes: themelimit t nj
organi vendimmarrs me
prfaqsues t komunave
pjesmarrse. Partneriteti ka
t drejt pr marrdhnie t
drejtprdrejta me institucionet
n Srbi vetm deri n masn
e nevojshme pr zbatimin e
Nuk ka
aktiviteteve t partneritetit.
Vendimet dhe aktivitetet
e partneritetit duhet tu
nnshtrohen krkesave
pr raportim te autoriteti
kompetent qendror, si dhe
shqyrtimit administrativ
pr pajtueshmri me
legjislacionin. Komunat e
angazhuara n partneritet
duhet t publikojn
informatat pr aktivitetet dhe
buxhetin e partneritetit.
Kosova
Italia
Spanja
Generalitat prbhet nga

Parlamenti, Presidenca
dhe Qeveria. Parlamenti
prfaqson qytetart e
Katalonis dhe ushtron
pushtet legjislativ, miraton
buxhetin dhe kontrollon e
promovon veprimet politike

e qeveritare. Parlamenti
Organet
ka autonomi organizative,
Vojvodina ka status
Rajonale jan:
financiare dhe administrative
t entitetit legal
Kshilli Rajonal dhe cakton senatort q
dhe ka institucione
me kompetenca prfaqsojn Katalonin n
legjislative e
legjislative;
Senat, t cilt duhet t jen
ekzekutive: Kuvendin Kshilli
n proporcion me numrin
q mund t ndrmarr Ekzekutiv
e antarve t secilit grup
aktivitete n kuadr
Rajonal, q sht parlamentar. Presidenti
t kompetencave
trup ekzekutiv
sht prfaqsuesi m i lart
q ka krahina, si
pr zbatimin e
i Generalitat dhe drejtues
dhe Qeverin e cila
ligjeve n rajon; i veprimeve t Qeveris.
sht ekzekutuese
dhe Kryetari
Presidenti caktohet nga
e vendimeve t
i Kshillit
Mbreti dhe zgjedhet nga
Kuvendit.
Ekzekutiv, i cili
Parlamenti. N emr t
e prfaqson
Mbretit ai ka kompetenca,
Rajonin.
mes tjerash, pr t aprovuar
ligjet. Qeveria ushtron
funksione ekzekutive n
prputhje me Statutin e
Katalonis dhe Kushtetutn
e Spanjs dhe prbhet nga
Presidenti, Ministri i Par (i
cili caktohet nga Presidenti)
dhe ministrat.
Serbia
(Vojvodina)
Bashksia e Komunave
Srbe t Kosovs dhe
Metohis do t ket nj
Asamble dhe nj Kshill
Ekzekutiv q do t jen t
ngarkuar me zbatimin e
detyrave nga prkufizimi i
prgjegjsive
PPS*
Marrdhniet me jasht
Nuk ka t drejt pr
marrdhnie me jasht,
por ka t drejt pr
marrdhnie me Srbin
disa fusha, si arsimi,
financat, religjioni, e me
radh.
Kosova
Nuk ka
Maqedonia
Italia
Vetm Qeveria e
Italis mund t hy
n marrveshje
ndrkombtare,
por Kushtetuta e
Italis parasheh q
regjionet mund t
kryejn aktivitete
promovuese, pr
shembull n fushn e
turizmit, me qeverit
e huaja, por jo t
marrin obligime
ndrkombtare.
Serbia
(Vojvodina)
Vojvodina ka t drejt t
bashkpunoj me komunitetet
territoriale dhe format e tjera t
autonomive n vendet e tjera n
kuadr t politiks s jashtme t
Republiks s Srbis dhe t bj
marrveshje ndr-regjionale n
fushat q jan kompetenc e saj,
duke pas parasysh integritetin
territorial dhe sistemin legal
t Srbis. Vojvodina mund t
themeloj zyrat prfaqsuese
n regjionet europiane pr ti
promovuar kapacitetet n ekonomi,
shkenc, edukim dhe turizm dhe
t jet antare e asociacioneve
europiane dhe ndrkombtare t
regjioneve.
PPS*
Pr t promovuar interestat e
Katalonis, Generalitat ka t
drejt t themeloj zyra jasht
vendit dhe t nnshkruaj
marrveshje bashkpunimi n
fushat q jan kompetenc e
saj. Sa i takon marrveshjeve
ndrkombtare Spanja
Nuk ka
duhet ta informoj
Katalonin paraprakisht
nse ato marrveshje kan
efekt t drejtprdrejt n
kompetencat e Katalonis. Po
ashtu, Katalonia ka t drejt
pr bashkpunim tej-kufitar
dhe ndr-regjional.
Spanja
Procedurat speciale parlamentare
Pa votat e shumics s deputetve t komuniteteve

joshumic, nuk mund t miratohen, ndryshohen a
shfuqizohen: ligjet q ndryshojn kufijt komunal,
themelojn ose shuajn komunat, prcaktojn
shtrirjen e pushteteve t komunave dhe pjesmarrjen
e tyre n marrdhniet ndrkomunale e tejkufitare;
ligjet q implementojn t drejtat e komuniteteve
dhe pjestarve t tyre, prve atyre t prcaktuara
me kushtetut; ligjet pr prdorimin e gjuhve; pr
zgjedhjet lokale; pr mbrojtjen e trashgimis kulturore;
pr lirin fetare ose pr marrveshjet me komunitetet
fetare; pr arsimin; pr prdorimin e simboleve
(prfshir simbolet e komunitetit) dhe festat publike.
Dhjet a m shum deputet t Kuvendit, mes tjerash,
kan t drejtn q t kontestojn kushtetutshmrin e
fardo ligji a vendimi t miratuar nga Kuvendi pran
Gjykats Kushtetuese (n aspektin prmbajtsor dhe
procedural). Pr do ndryshim t Kushtetuts krkohet
miratimi i dy t tretave t deputetve q mbajn vende
t rezervuara pr komunitetet jo shumic n Kosov.
Kosova
Serbia
(Vojvodina)
Marrveshja parasheh
procedura speciale
parlamentare, ku krkohet
shumica e votave t numrit
total t prfaqsuesve q
pretendojn se u takojn
komuniteteve joshumic
(2/3), pr t zgjedh: nj
t tretn e gjyqtarve t
Gjykats Kushtetuese;
tre prej antarve t
Kshillit Gjyqsor, dhe
Ombudspersonin. Kjo
shumic nevojitet edhe
Nuk ka
pr ndryshimin e disa
amendamenteve kushtetuese
dhe t vetqeverisjes lokale
n: kultur, prdorim
t gjuhs, edukim,
dokumentacion personal,
prdorim t simboleve,
ligje pr financa lokale, pr
zgjedhje lokale, pr qytetin
e Shkupit dhe pr kufijt e
komunave, rishikimi i t cilave
parashihej me ndodh pas
regjistrimit t popullsis.
Maqedonia
Nuk ka
Italia
Nuk ka
Spanja
Nuk ka
PPS*
Mekanizma pr prfaqsim special
Maqedonia
20 ulse jan t rezervuara pr prfaqsim

t komuniteteve joshumic n Kosov: 10
pr komunitetin srb dhe 10 pr komunitetet
tjera, kurse do ulse e fituar prmes
zgjedhjeve do t jet ulse shtes. Deputett
e komunitetit srb do t ken: s paku nj
prfaqsues n Kryesin e Kuvendit; s paku
nj zvendskryesues n secilin komision
parlamentar do t jet nga komuniteti tjetr
Pjesmarrja e nj partie shqiptare n
prej atij q i prket kryesuesi; s paku nj
Qeveri; parim n nivel t prkushtimit,
ministr dhe dy zvendsministra do t
por jo detyrimit kushtetues
jen nga komuniteti srb. N komunat
n t cilat s paku 10% e banorve i
prkasin komuniteteve joshumic, posti i
zvendskryetarit pr komunitete rezervohet
pr nj prfaqsues t komuniteteve, kurse
posti tjetr i zvendskryetarit do t mbahet
nga kandidati q i prket popullats joshumic
q ka marr shumicn e votave.
Kosova
PPS-Platforma e Serbis pr Kosovn
Serbia
(Vojvodina)
Italia
Spanja
Nuk ka
PPS*
56

Shkelzen GASHI - A Garanton Plani Ahtisaari Autonomi Per Serbet

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Shkelzen GASHI - A Garanton Plani Ahtisaari Autonomi Per Serbet

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Zgjidhje

A garanton Kushtetuta e Kosovs (Ahtisaari)

2013 Fondacioni i Kosovs pr Shoqri t Hapur

5.2. Statuti i Autonomis i Katalonis 2006

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovs (Ahtisaari) autonomi pr serbt?

3. PROPOZIMI GJITHPRFSHIRS PR ZGJIDHJEN E STATUSIT T KOSOVS (2007)

3 Propozimi Gjithprfshirs pr Marrveshjen pr Statusin e Kosovs, neni 1, Dispozitat e

N lidhje me gjuht, sipas ktij propozimi, zyrtare n Kosov jan gjuha

neni 11 Financimi i aktiviteteve komunale nga Republika e srbis.

Pr t siguruar prfaqsim adekuat t komuniteteve minoritare n jetn

16 Aneksi 3, Decentralizmi, neni 7 Arsimi, pika 7.1 dhe 7.2.

Karakteri shumetnik i Kosovs duhet t pasqyrohet edhe n prbrjen e shrbimit

Prbrja dhe shrbimi i gjyqsis dhe prokuroris do ta pasqyroj

shumic do t ken t drejta t avancuara pjesmarrse n zgjedhjen e komandantve

tretat e deputetve t Kuvendit t cilt mbajn vende t rezervuara ose t garantuara

N sfern e religjionit, Kosova ka detyr t posame pr t siguruar mbrojtje

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovs (Ahtisaari) autonomi pr serbt?

neni 4 Zonat e Mbrojtura dhe neni 5 Kshilli Zbatues dhe Mbikqyrs.

Marrveshja thot se do ti kushtohet vmendje q shrbimet policore t

41 Aneksi A, Amendamentet Kushtetuese, neni 69 dhe 78.

4.2. Statuti i Krahins Autonome t Vojvodins 2008

informimit publik, Vojvodina ka t drejt q t definoj interesin publik t qytetarve

56 Statusi i Autonomis i Tirolit t Jugut, Kapitulli I Dispozitat e Prgjithshme, neni 1, 2 dhe 3.

Kapitulli II Kompetencat e Pushtetit Autonom, neni 4.

Perve Administrats Publike, institucion i rndsishm i Katalonis sht edhe

Generalitat jan n prputhje me Statutin e Katalonis dhe Kushtetutn e Spanjs. Ky

Katalonia ka kompetenca ekskluzive n kujdesin shndetsor dhe shndetin

Financimi i Katalonis, sikurse edhe i komuniteteve tjera autonome, bhet prmes

Generalitat ka t drejt t v marrdhnie edhe me Bashkimin Europian, duke

Pr t promovuar interestat e Katalonis, Generalitat ka t drejt t themeloj

84 Kaptina V Marrdhniet Institucionale t Generalitat, Kapitulli I Marrdhniet e Generalitat me

n Kosov kan t drejt q arsiminin ta pranojn n baz t planprogrameve

Kshillit t Drejtsis t Katalonis. Po ashtu, Gjykata Supreme e Drejtsis e

pr nj prfaqsues t komuniteteve, kurse posti tjetr i zvendskryetarit

ZGJIDHJE - A garanton Kushtetuta e Kosovs (Ahtisaari) autonomi pr serbt?

Tabel krahasimore e disa modevele t akomodimit t t

Gjuh zyrtare sht gjuha

Gjuh zyrtare sht

Gjuh zyrtare jan

Palt e ftojn bashksin

Pjestart serb kan t

Shkollimi fillor dhe

Katalonia ka kompetenca ekskluzive

Parashihet forcimi dhe

Shefat lokal t policis

N shtjet e siguris publike,

Kosova ka detyr t siguroj

Vojvodina synon, mes

S paku 15% e gjyqtarve t Gjykats

Ligjet duhet t parashohin

Komunat me shumic srbe

Generalitat prbhet nga

Procedurat speciale parlamentare

Pa votat e shumics s deputetve t komuniteteve

Mekanizma pr prfaqsim special

20 ulse jan t rezervuara pr prfaqsim

PPS-Platforma e Serbis pr Kosovn

You might also like