Bir Burjuva Devrimi Olarak

1640 ngiliz Devrimi

smail Alptekin
1640-1660 ngiliz Devrimi 1789 Fransz Devrimi gibi byk bir toplumsal harekettir.
Kapitalist gelimeye engel olan feodal dzeni savunan iktidar iddet yoluyla devrilmi,
iktidar yeni bir snfa gemitir.
Kapitalizm gelitike zenginleen ve glenen burjuvazi tarafndan siyasal, ekonomik ve
dinsel iktidar iin verilen bir mcadeledir. Burjuvazi-Krallk kartlnda, kralln
burjuvaziye kar sradan insanlarn karlarn savunduunu dnmek yanl olur. Tam
aksine sradan insanlarn destekledii partiler kraln en sava kartlar olarak ortaya
kmlardr.
On yedinci yzyl ngiliz Devrimi'ni aklamak iin bavurulan 3 kuram var. Whig'ler*
devrimin baarlarndan en ok yararlananlarn burjuva snf olduu gereini gz ard
ederek devrimin ilerici yapsn vurgularlar. Onlarn yorumu burjuvazinin karlarnn
ulusun karlaryla zde olduunu ileri srer. Tory'ler** ise devrimin snfsal yapsna
vurgu yaparak feodalizmi aklama abasndadrlar ve devrimlerin her zaman dar bir grubun
karna olduunu sylerler. ki tarafa da zerinde durulan nc kuram ise atmann
dini boyutuna dikkat eker ve atmann nedeni olarak Pritenizmin*** mi,
Anglikanizmin**** mi egemen olacann belirlenmesini gsterir.
O zamanlarda din ok byk bir alan kapsyordu. Klise insanlarn duygularn denetliyor,
onlara gsteriler sunuyordu. Bugn sinema, televizyon, gazete vb. gibi ok sayda kurumun
faliyet gsterdii alanlar o zamanlarda tamamen klisenin kontrolndeydi. Klise ynetimin
elindeki bir propaganda aracyd ve var olan dzeni savunuyordu. rnein Anglikan
Richard Hooker kilise ve devlet ynetimi arasndaki ilikiyi inceledii eserinde "Siz ki
koyunsunuz, sizi ynetmesi gerekenleri ynetmeye kalkmayn, haddinizi bilmemezlik
etmeyin.... .....nk Tanr bir isyan ve kargaalk Tanrs deil, dzen ve bar Tanrsdr."1
diyor. Ite bu sebeple feodal dzeni deitirmek isteyenler kilisenin denetimini ele geirmek
zorundaydlar. Burjuvann istedii kendilerine uygun olan siyasal ve ekonomik dnce
*Whig: On yedinci yzylda skoya'daki Presbiteryen yanllarna verilen ad. 1689'dan itibaren
ngiltere'deki iki byk siyasal partiden daha liberal olan ve liberal gr ile savunucular iin de
kullanlmaya balanmtr.
**Tory: 1689'dan sonra ngiltere'deki byk tutucu partiye verilen ad. Tutucu veya kralc gr ve kiileri
nitelendirmek iin kulanlr.
***Pritenizm: almann hem bu dnya iin hem de br dnya iin gerekli ve kutsal olduunu kabul edip
kendini 'safl arama' olarak tanmlayan Protestan doktrin ve ibadet eklidir.
****Anglikanizm: ngiliz ulusal kilisesinin benimsedii, protestanlk ve katoliklik aras bir mezheptir.
1- R. Hooker, Of the Laws of Ecclesiastical Polity, Everyman Edition, c.I, s.95-96.

biimlerini topluma alayacak bir kileseydi. Bu adan bakldnda atmay dini bir
atma olarak grmek pek mmkn olmayacaktr.
Tekelciler ve ynetici oligari, karlarn salayan saray destekliyor, tccarlarn,
zanaatkarlarn ve raklarn ounluu parlamentodaki ilerici kanad destekliyordu. Bu
destekten memnun olan devrimci nderler parlamentoda I. Charles'n hkmetine bir
protesto belgesi hazrladlar. Ancak protesto mecliste sadece on bir oy farkla kabul edildi.
Burjuvazi korkuya kaplmt ve halkn duygularn kontrol altna almak iin kendi
karlarna uygun bir monarik dzenleme ihtiyac duydu. Burjuvazi, babo brakt bu
devrimci seli durdurmaya alt. "Bir bror yazar u alayc gzlemi yapt; Zenginler
monarinin en byk dmanlar arasnda deildir."2 Halka kar duyulan bu korku kraln
cesaretlenmesini salad ve I. Charles btn uzlama abanlarn reddetti. 1642 yaznda
sava balad.
Burjuvazinin I. Charles'n ynetimini istememesinin sebebi onun kt bir karaktere sahip
olmas deil modas gemi bir toplumsal sistemi yani feodalizmi temsil etmesiydi.
Kapitalist bir gelime iin koullar varken Charles kapitalizmin gelimesinin nndeki en
byk engel olan feodal dzeni devam ettirme abasndayd. " sava srecinde ve sonraki
pek ok yl boyunca paral snflar, eski dzeni yenilgiye uratma evki iinde I. Charles'a
demeyi reddettiklerinin -drt kat arlndaki vergileri seve seve kabul ettiler. nk
itiraz vergilerin kendilerine deil bu vergilerin toplanmasnda yrtlecek politikayd."3
Savan balarnda kralclarn "valyeler" adndaki tecrbeli askerlerinin "Yuvarlak
Kafallar" karsnda belli stnlkleri vard. Oliver Cromwell, dehasn ilk defa bu zaaflar
yenmesinde ve devrimci bir savan devrimci bir ekilde rgtlenmesi gerektiini
gstermesinde ortaya koydu. Doudaki kuvvetlerinde terfi douma deil deere balyd.
Cromwell "Soylu olan ve baka hibir ey olmayan birisindense ne iin savatn bilen ve
bu bildiini seven sradan bir kaba paltolu yzbam olmasn tercih ederim"4 diyordu.
Presbiteryenler radikal bir demokrasi seliyle yz yze kalmaktan korkuyorlard.
Bamszlar* ve Mezhepiler** ordu iin ok nemliydiler ancak maalarn deyenlerin
gznde tehlikeli toplumsal dnceler retmeye baladlar. Presbiteryen Edwards,
Mezhepilerin dncelerini din dman dnceler olarak tanmlyor rnek olarak "btn
insanlarn eit mlkiyet, bamszlk ve zgrlk haklaryla doduu"5 dncesini
veriyordu. Burada yine ayrmn dinsel boyutlara tandn gryoruz ama asl ayrm sava
sonuna kadar gtrp kazanmak isteyenlerle uzlamaclar arasndayd.
Presbiteryen kumandanlarn ou tam bir zafer istemiyordu, onlar iin kendi
kontrollerindeki ve kendi amalarna hizmet eden bir monari yeterliydi. Bu durumun bir
ifadesi olarak Cromwell'in genarellerinden Manchester Kontu "Kral doksan dokuz defa
yensek gene de o kraldr" diyordu, Cromwell "Lordum" diye yantlad "eer bu doruysa
2- C. Hill, 1640 ngiliz Devrimi, ev. N. Kalaycolu, Kaynak Yay. stanbul 1997, s. 59
3- C. Hill, 1640 ngiliz Devrimi, ev. N. Kalaycolu, Kaynak Yay. stanbul 1997, s. 61
4- T. Carlyle, Cromwell's Letters and Speeches, c.I, s.154
*Bamszlar: Her yerel dinsel topluluun, herhangi bir dsal otoriteden bamsz bir kilise oluturduunu
dnen dinsel retinin savunucular.
**Mezhepiler: Genel olarak kurulu kiliseye kar olan gruplara verilen ad.
5- T. Edwards, Gangraena, 1646 c.III s.16

neden silahlandk?"6
Vergi deyen snflar aristokratik Presbiteryen kumandanlarn savan sresini uzatan ve
maliyetini arttran erteleyici taktiklerinden phe duymaya balamlard. Kralclarn
tecrbeli savalarna kar zafer kazanabilmek iin yeni bir yaplanma gerekliydi. Nisan
1945'te parlamento yelerinin kumandanlklar brakmalar istendi ve onlar da
kumandanlklarn braktlar. Bu durum soylulara darbe vurdu nk artk silahl kuvvetler
zerinde haklar yoktu. Daha nce Cromwell'in syledii gibi ykselmenin soydan
kaynaklanmad yetenee dayand, ulusal olarak rgtlenen Yeni Tip Ordu kuruldu.
Cromwell nderliinde Yeni Tip Ordu hzla zafere ilerledi.Sava ksa srede sona erdi.
Teslim olan kralc bir kumandan yle diyordu: "inizi bitirdiniz, artk gidip
oynayabilirsiniz. Tabii, kendi aranzda birbirinize dmezseniz"7
Parlamentodan ekilen Presbiteryen uzlamaclar, sava biter bitmez parlamento iinde ve
dnda kendilerini tekrar belli etmeye baladlar. I. Charles 1646 ylnda isko ordusuna
teslim oldu, onlar da Charles' ngiliz parlamentosuna satt. Presbiteryen uzlamaclar hemen
hapisteki Charles ile grmelere baladlar. Hi bir toplumsal reform yapmadlar. Askerler
parlamento hizmetindeyken yaptklar eylemler iin mahkemeye ktlar.
Fakat halk bir kere silahlandnda ve rgtlenme frsat bulduunda, kolayca aldatlp bir
kenara atlamazd. Londra'da kk reticilerin grlerini temsil etmesi iin bir parti
kuruldu. Ordu ile temasa getiler. Bunlar "Dzleyiciler"* di. Ordu zerindeki Dzleyici
etkisi hzla artmaya balam ve ordu ngiltere'nin zgrlkleri gvenli hale gelmeden
dalmama sz vermiti.. Artk ordu ve parlamento devletin iinde yan yana ve rakip
olarak varlklarn srdryordu. 1647 Haziran'nda, parlamentonun ordunun haberi
olmadan kralla anlamasn nlemek iin dzleyiciler I. Charles' ele geirdi. Dzleyiciler
tarafndan temsil edilen kk burjuvazi byk deiiklikler istiyordu. Kk reticiler iin
serbest bir ticareti, feodal vergilerin kaldrlmasn, kk mlkiyetin yasal gvence altna
alnmasn, borlanma yasasnn deitirilmesini ve tm erkeklerin oy verme hakkna sahip
olmasn istiyorlard. 1647 Kasm'nda dzleyicilerin ordunun ynetimini ele geirme abas
"Bykbalar" tarafndan engellendi. Bu srada kral kurtuldu ve i sava yeniden balad.
Bu durum orduyu Cromwell nderliinde tekrar birletirdi.
Cromwell'in nderliinde ordu bu ikinci i sava da kazand. Bu zaferden sonra
bykbalar ve dzleyiciler uzlamaclar parlamentodan uzaklatrmak -buna Pride
Temizlii** deniyor.- ve kral adalet nne karmak iin birletiler. 30 Ocak 1649'da I.
Charles "halk dman" olarak idam edildi. Monari ve Lordlar Kamaras kaldrld. 19
Mays 1649'da cumhuriyet ilan edildi. Ama yine dzleyicilerin talepleri gereklemekten
uzakt ve kendilerini ihanete uram hissediyorlard. Dzleyiciler bir ayaklanmaya kalkt
ancak baarszla uradlar ve nderleri kuruna dizildi.
6- S.R. Gardiner, History of The Great Civil War, 1983, c.II s. 59
7- C. Hill, 1640 ngiliz Devrimi, ev. N. Kalaycolu, Kaynak Yay. stanbul 1997, s. 69
*Dzleyiciler: nsanlar arasndaki btn toplumsal mevki farklarn kaldrmay amaladklar iin bu ad
almlardr.
**Pride Temizlii: Albay Pride'n silahl bir kuvvetle Avam Kamaras'nn kapsntutup yz akn uzlamac
parlamenterin ieri girmesini nlemesine verilen ad.

Cromwell'in dzleyicileri kuruna dizmesi monarinin ve lordlarn geri gelmesini

kanlmaz hale getirdi. nk byk burjuvazi ile halkn arasnn almas, hkmetlerinin
ya bir orduyla ya da eski dzein hayattaki temsilcileriyle srdrlebilmesi anlamna
geliyordu. Bunu ordu aracl ile yapmak hem denetimi zor olduu iin hem de uzun
vadede ok pahal olaca iin monari ve lordlarn geri gelmesi kanlmazd. Ancak
burjuvazinin kontrolnde olmulardr. 1660 ylnda Charles Stuart, II. Charles nvanyla
tahta getirildi. II. Charles'n krall 1685'e kadar srd. Yerine II. James getirildi. II. James
1688'de mutlakiyeti monariyi geri getirme tehdidinde bulununca "anl Devrim" ile
lkeden karld. "anl" sfatn almasnn sebebi, kan dklmemesi, toplumsal bir kargaa
yaanmamasyd.
"Ortodoks tarihiler o zamandan beri ngiliz tarinin "srekliliini" vurgulamak, devrimci
dnemleri en aza indirmek, "ara dnemin" (terimin kendisi ne yapmaya altklarn
gsteriyor) talihsiz bir kaza olduunu ....... ne srmek iin ellerinden geleni yapmaktadrlar.
1640-1660 dneminde bir devlet tipinin ykl ve kapitalizmin zgr bir ekilde
geliebilecei yeni bir siyasal yapnn kuruluu yaanmaktadr."8
Burjuva devrimleri balamn ngiliz Devrimi'nin en belirgin zellii tarm yapsndadr.
lk kez ngiliz tarm kapitalistlemiti. Tarmdaki bu kapitalistlemenin sonucu olarak
cretli ii, tarm kapitalisti ve kapitalist toprak sahibi ilk kez ngiltere'de ortaya kmt.
rnein; "ngiliz Devrimi'nde Fransz Devrimi'nin kk mlkiyetin korunmas iin
yaratt Code Napoleon'la karlatrlabilecek bir yasal sistem rasyonalizasyonu yoktur"9
ngiliz Devrimi'nin bir "kyl sorunu" olmamtr. ngiliz Devrimi'i ayn zamanda
teknolojik gelimelerin nn amtr. Eski toplumsal sistem teknolojik gelimelerin
gereklemesine de izin vermiyordu. ngiliz Devrimi, Sanayi Devrimi'nin de nn amtr.
Bu devrim sonucunda ngiltere'de diktatrlkler dnemi Fransa'daki gibi uzun boylu
yaanmad. ngiltere solda radikalizmin de sistematik bir ekilde yeeremedii bir lke
olmutur.

8- C. Hill, 1640 ngiliz Devrimi, ev. N. Kalaycolu, Kaynak Yay. stanbul 1997, s. 84
9- C. Hill, 1640 ngiliz Devrimi, ev. N. Kalaycolu, Kaynak Yay. stanbul 1997, s. 80