www.oguzhanhoca.

com
REHBERLK DERS NOTLARI
BLM I
ADA ETMDE RENC KLK HZMETLER
nsan yaam boyunca kendisi ve evresiyle srekli etkileim halindedir ve
bu etkileim sresince evrenin istek ve beklentileri dorultusunda davranlar
gelitirir. Bireyde meydana gelen davran deiikliklerinin bir ksm rastlantlarla
ve kendiliinden gerekleir. Bir ksm ise toplum tarafndan planl ve kastl
olarak gerekletirilir. Bireyde toplumca istenen davranlar gelitirme srecine
Eitim ad verilir. rgn eitim, bu davran gelitirme ilemini planl biimde
gerekletirme srecidir.
Yirminci yzylda birok etken, eitimi, ama ve ilev ynnden deimeye
zorlamtr. Hzl sosyo-kltrel, ekonomik ve teknolojik deimeler bilim
alanndaki yeni gelimeler ve bulular, zellikle demokratik dnceler, insan
haklarndaki gelimeler eitimden beklentilerin artmasna yol am ve geleneksel
eitime bask yaparak eitimi birey yararna deimeye zorlamtr. Geleneksel
eitimde renciye bilgi ykleyerek sadece zihinsel geliime nem veren anlay
yerini yeni bir anlaya brakmtr.
Her bireyde, ihtiyalarn karlama ve gizilglerini gerekletirme
yolunda doal bir eilim vardr (Hmanizm). Eitim, bireylerdeki bu eilimi
toplumun beklentileri dorultusunda karlama yolunda davranlar kazandrma
sreci olarak da dnlebilir. yleyse eitimin amac, genel anlamda, bireyin
zn gerekletirmesine ve topluma yararl olmasna yardmc olmaktr.
Ancak, toplumsal deime hznn artmas zerine, bireylerin bilgili ve hali
hazr topluma uyum gsteren kimseler olarak deil, hzla deien ve karmak hale
gelen toplumda, ortaya kabilecek sorunlarla ba edebilecek ve durmadan
deien evresine uyum gsterebilecek kimseler olarak yetitirilmeleri gerei
hissedilmektedir. Bu nedenle artk okullarda bireylere problem zme gc
kazandrlmaya allmaktadr (Kuzgun, 1992).
Klasik retmen ve program merkezli eitim anlay (geleneksel eitim),
doal olarak retimi vurgulam ve rencinin zihinsel ve entelektel geliimine
vurgu yapmtr. Ancak zamanla insann sadece zihinsel bir varlk olmad, bunun
yannda duygusal ve sosyal bir varlk olduu gerei giderek daha fazla
vurgulanmaya balanmtr. Bu kabul, mevcut retim arlkl eitim anlay ve
uygulamalarnn bireylerin tm gereksinimlerine cevap veremedii gereinin
anlalmasn salamtr. Tm bu anlay ve beklentilerdeki deimeler eitimde
retim ve ynetim gibi iki temel boyuta bir yenisinin eklenmesine yol amtr.
Bu yeni boyut, rencilerin retim hizmetleriyle karlanan gereksinimlerinin
dnda kalan kiisel geliim ihtiyalarn karlamaya dnk hizmetler btn olan
renci kiilik hizmetleri dir.

www.oguzhanhoca.com
retim, belirli bir alanda bilgi, beceri ve tutum kazandrmaya ynelik
etkinliklerdir. Ynetim, eitim kurumunu amacna ynelik olarak yaatma, retim
ve kiilik hizmetlerini egdmleme ve yrtme etkinlikleridir. renci kiilik
hizmetleri ise, rencinin tm ynleri ile ele alnp, uygun dzeyde geliimini
salayabilecek eitli hizmetlerin btndr. Bu birimin kapsamna giren
hizmetler, rencilerin bir okul sistemi iinde ihtiya duyabilecekleri tm
hizmetlerdir. Ancak bu hizmetler retime yardmc hizmetler olarak
alglanmamaldr. retim hizmetleri nasl bireylerin renme gereksinimlerini
karlyorsa renci kiilik hizmetlerinin de kendine zg amalar, karlamakta
olduu renci gereksinimleri vardr.
DKKAT
renci kiilik hizmetleri, retim hizmetlerine yardmc hizmetler deil, rencilerin
retim hizmetleriyle karlanamayan gereksinimlerini karlamay amalayan, ada
Dikkat
eitimin tamamlaycs ve ayrlmaz bir parasdr. Elbette renci kiilik hizmetleri
retimin kalitesini arttrr, ancak retime yardmc hizmet deildir.
Buna gre eitim, bireyde toplumca istenen davranlar gelitirme
srecidir. ada eitim ise, bireyin bedensel, duygusal, dnsel ve sosyal
yeteneklerinin kendisi ve toplumu iin en uygun ekilde gelimesi srecidir. Bu
srete ulalacak ama, genel anlamda bireyin zn gerekletirmesine ve
topluma yararl olmasna yardmc olmaktr.
ada Eitimin Amalar:
. Bireyi kendisi iin yetitirmek
. Bireyi toplum iin yetitirmek.
ada Eitimin levi ise, rencilerin bedensel, psikolojik ve toplumsal
ynlerden bir btn olarak devaml bir ekilde gelimelerine, topluma aktif uyum
yapabilecek mutlu ve retken kiiler olarak yetimelerine ortam salayarak
yardm etmektir.
rgn Eitim: Eitimde amalanan davran gelitirme ilemini planl bir
biimde gerekletirme srecidir.
ada Eitimde Okulun Yaps: ada eitimin amalarna ulamak ve
eitimin ilevini gerekletirmek zere rgn eitimde okulun yaps deimi ve
geleneksel okullardaki retim ve ynetim hizmetlerinin yannda bir nc
hizmet birimi yer almtr.

www.oguzhanhoca.com
ADA RGN ETM

RETM
renciye bilgi-beceri
kazandrarak
zihinsel
gleri gelitirme.

RENC KLK
HZMETLER
rencilerin retim faaliyetlerinden
en etkili biimde yararlanabilmeleri
ve kendilerini her ynyle tm olarak
gelitirmeleri iin uygun ortam
salamaya ynelik hizmetlerin tm.

YNETM
retim ve KHnin iyi yrmesi
iin personel, ara-gere vb. salama ve programlar yrtmekle
ykml rgt.

AMA
Bireyin btn kapasitelerini kendisi ve toplumu iin en uygun dzeyde gelitirmek
(meydana getirilmek istenen davran deiikliklerini oluturmak).
renci kiilik hizmetleri kapsamnda yer alan hizmetleri, salk
hizmetleri, sosyal ve kltrel etkinlikler, zel eitim ve zel yetitirme, sosyal
yardm hizmetleri ve rehberlik hizmetleri olarak 5 grupta inceleyebiliriz.
DKKAT
renci kiilik hizmetleri, okulun dzeyi, olanaklar ve bulunduu evre gz nne
alnarak dzenlenmektedir.
Aada renci kiilik hizmetleri erevesinde rencilere sunulan
hizmetler ksaca aklanmtr.

RENC KLK HZMETLER

Profesyonel hizmetler grubudur. Okulda, retim almalarndan ayr,
snf retimi dnda salanan ve onun kiiliinin duygusal ve toplumsal yanlar ile
salkl bir ekilde gelimesine hizmet eden etkinlikleri kapsar. rgn eitimin
blnmez bir paras, retim-ynetim faaliyetlerinden ayr, ancak onlara paralel
fonksiyon gsteren hizmetler grubudur.
Amac: Bireyin eitimden en olumlu ekilde yararlanarak, her ynyle tm
gelimesi ve salkl kiilik kazanmasna olanak salayacak eitim ortamn
yaratmak.

www.oguzhanhoca.com
RENC KLK HZMETLER

SALIK
HZMETLER
. Salkla ilgili
nlemler alma
. Salk eitimi
verme
. Salk
kontrolleri ve
taramalar yapma
. Tedavi
hizmetleri
. Bulac
hastalklar ve
korunma yollar
. Tan ve tedavi
merkezleri

SOSYAL YARDIM
HZMETLER
. Parasal yardm
hizmetleri (burs,
kredi vb)
. Ek i bulma
. Barnma
hizmetleri (yurt,
pansiyon vb.)
. Beslenme
hizmetleri
(yemekhane,
kantin vb.)
. Ulam
hizmetleri

ZEL ET. - ZEL

YETTRME
HZMETLER
. zel gereksinimli
rencilere ynelik
almalar (kaynatrma eitimi, BEP gibi)
. Baarszl giderici
yetitirme almalar
. zel yetenekleri
gelitirme frsatlarna yardmc olma
. htiyaca gre gerekli hazrlk kurslar
. Verimli ders alma
becerileri kazandrma

SOSYAL ve
KLTREL
HZMETLER
. Bo zaman
eitimi verme
. Bo zamanlar
deerlendirme
olanaklar
hazrlama
. lgilere gre
eitli etkinlikleri planlama ve
yrtme (spor,
sanat, kltr vb.
alanlarda

REHBERLK
HZMETLER
Dorudan
Hizmetler
. Bireyi tanma
. Bilgi toplama ve
yayma hizmetleri
. Yneltme ve
yerletirme
. Oryantasyon
. Psikolojik danma
. Sevk
. zleme
Dolayl Hizmetler
. Aratrma
deerlendirme
. Plan ve program
hazrlama
. Mavirlik
(konsltasyon)
. Veli ile ilikiler
. evre ile ilikiler

renci Kiilik Hizmetlerinin Amac

rencinin eitim-retim etkinliklerinden st dzeyde yararlanmasn ve
akademik baarsnn ykselmesini salamak,
rencinin gl bir kiilik gelitirmesine ve evreye uyum salamasna
yardmc olmak,
rencinin duygusal, sosyal ve fiziksel ynden bir btn olarak salkl bir
ekilde gelimesine olanak salayacak eitim ortamn yaratmak,
renciyi kapasitesi lsnde gelitirmek ve
rencinin kendini gerekletirmesine yardmc olmak eklinde
zetlenebilir

DKKAT
renci kiilik hizmetlerinin merkezinde REHBERLK hizmetleri yer alr.

www.oguzhanhoca.com
REHBERLK NEDR?
Fiziksel ve toplumsal yaamla ilgili olgulardan kaynaklanan sorunlara zm
bulma becerilerinin gelitirilmesi ders konularn oluturur. Oysa bireyin kendi
yaamnda karlat kiisel sorunlar hibir dersin konusu deildir. Bu,
Rehberlik ve psikolojik danma ad verilen servislerin iidir.
Rehberlikle ilgili birok tanm yaplmtr. Bunlardan birka yle
zetlenebilir;

Rehberlik, bireyin problemlerini zebilmesi, bamsz hale

gelebilmesi ve iinde yaad toplumun sorumlu ve retken bir yesi olabilmesi
iin salanan bir yardm srecidir (Kaya, 2008).

Rehberlik, bireye kendini anlamas, evredeki olanaklar tanmas ve

doru kararlar vererek kendini gerekletirebilmesi iin yaplan sistematik ve
profesyonel yardm srecidir (Kaya, 2008).

Rehberlik, bireyin verimli ekilde gelimesi ve topluma uyum

salamasnda gerekli olan seimleri, planlar yapmasnda ve kararlar vermesinde
ve bu kararlar uygulamasnda bireye sunulan sistemli ve profesyonel yardmdr.
Rehberlik, bireyin kendini ve evresini tanmasna yardm srecidir.
Rehberlik, bireye kendini anlamas, evredeki olanaklar tanmas ve doru
kararlar vererek zn gerekletirmesi iin yaplan sistematik ve profesyonel
bir yardm srecidir.
1. Kendini tanma
2. evrede kendine ak olan frsatlar renme
3. Gizilgleri gelitirme
4. evreye uyum salama
Rehberliin nihai amac, bireyin kendini gerekletirmesidir.
Kendini Gerekletirme, kiide var olan tm gizilglerin, yeteneklerin,
kapasitelerin ortaya konmas, uygulama alanna sokulmas, kullanlmas ve
gelitirilmesidir. Kelime karl tam verimlilik tir. Uzun bir srede aama
aama oluur.

BREY

Kendini Tanma

Kendini anlama ve kabul etme

Ben kimim? zelliklerim neler? Gl ve zayf ynlerim neler? Yeteneklerim? lgi

ve eilimlerim? htiya ve problemlerim neler? gibi sorularn yantlar.

Bulunduu ortam ve evreyi tanma

evredeki i ve eitim olanaklar neler? Ailenin snrllklar? Toplumun gerekleri,
kiiye salanan frsatlar? vb. sorularn yantlar.
Ben ne yapabilirim? Ne yapmalym?
5

www.oguzhanhoca.com
Bulunduum ortamda-bu evrede, sahip olduum yetenekleri nasl gelitirebilirim?
evrenin bana sunduu frsatlar en iyi nasl deerlendirebilirim? Sorunlarm
nasl zebilirim ve bulunduum ortama nasl uyum salayabilirim?

Kendini Gerekletirme

SONAL
AMA

te rehberlik hizmetleri bu sonal amaca ulamada bireye ne kadar yardmc

olabilir ve ona kendini gerekletirme yolunda ihtiya duyduu yardm ne
lde salayabilirse amacna o derece ulam olur.
Rehberlik yol gstermek deil yollar gstermektir.

Rehberlik Tanmlarnn Ortak Yanlar

1. Rehberlik sreci, sreklidir ve bireyin yaad her yerde vardr.
2. Rehberlik, bireye yardm etme iidir. Rehberlik yardm, psikolojik bir
yardmdr. Rehberliin psikolojik bir yardm olma zellii onu dier yardm
hizmetlerinden belirgin bir ekilde ayrr. Buna gre rehberlik yardm, bir
yol gsterme, t verme yardm deildir.
3. Rehberlik yardm, bireye dnktr ve bireyin gizil potansiyellerini ortaya
karmay amalar.
4. Rehberlik bilimsel ve profesyonel bir yardmdr ve almalarnn dayand
bilimsel ilkeler ve yntemler vardr.
Rehberliin nihai amac ve z, bireyin kendini gerekletirmesidir.

DKKAT
Rehberliin psikolojik bir yardm olma zellii onu dier yardm
hizmetlerinden belirgin bir ekilde ayrr. Buna gre rehberlik yardm, bir
yol gsterme, t verme yardm deildir
Psikolojik Danmanlk ve Rehberliin nemi
P.D.R' nin neminin en iyi ekilde anlalabilmesi iin amacnn kavranmas
gereklidir. Yani P.D.R' nin nemi, amacnda gizlidir. Psikolojik danmann en
nemli amac, bireyin kendini gerekletirilmesine yardm etmektir. Kendini
gerekletirmekte olan bireyin tad zellikler aslnda, psikolojik sal
yerinde olan ada insanda bulunmas gerekli zelliklerdir. Kendini
gerekletiren bir insann zelliklerini bazlarn u ekilde sralayabiliriz; Kendini
gerekletirmekte olan insan, kim olduunu gereki bir gzle alglad gibi kim
olabilecei hakknda daha tutarl bir gre sahiptir. nsan deerlerine sayg

www.oguzhanhoca.com
duyar, onlar benimser ve gelitirir. Zaman iyi kullanr, deimeye ve yeni
yaantlara aktr vb.
P.D.R, ayrca bireylerin kendini anlamasn, problemini zebilmesini,
kendine en uygun seimleri yaparak gereki kararlar alabilmesini, kendi
kapasitelerini en uygun bir dzeyde gelitirilmesini, evresine dengeli ve salkl
bir yapabilmesini amalar vb.
Rehberliin retimle likisi
Rehberlik, bilgi verme ilevi ile retime ok yaklarsa da, ikisi arasnda
baz farklar vardr.
1. retim toplu halde bulunan, olduka kalabalk gruplara verilen bir
hizmettir, rehberlik ise bireysel bir yardmdr. Rehberlikte ncelikle
bireye, baz hallerde kk gruplara yardm sz konusudur.
2. Rehberlik hizmetlerinden yararlanmak zorunlu deildir, gnllle
dayanr. Oysa retim zorunludur.
3. retimde deerlendirme vardr; rencinin, mfredat programnda
saptanan davranlar ne lde gelitirdii bir snavla deerlendirilir.
Rehberlikte ise bu trden bir deerlendirme sz konusu deildir.
4. Rehberlik bireyin i dnyasna, yaantlarna ksaca duygusal yaamna
ynelmi hizmetlerdir. retim etkinliklerinin konular ise bireyin
dnda olup bitenlere, nesnel dnyaya yneliktir.
5. retim ilgili dersin retmeni tarafndan sunulurken, rehberlik
hizmeti renciyle ilgili tm bireylerin (ana-baba-retmenleryneticiler) ibirliini gerektirir.
Eitimin amac, problem zme gcn gelitirmektir. retim bunu nesnel
olgular zerinde dndrerek, rehberlik ise znel yaantlar zerinde
dndrerek gerekletirir.
Psikolojik Danma ve Rehberlikte Yanl Anlaylar (Rehberlik Ne
Deildir?)
Rehberlik hizmeti sadece sorunu olan bireylere deil, isteyen herkese
verilen bir hizmettir.
Rehberlik hizmetleri bireye t ve nasihat etme ii deildir.
Rehberlik ve psikolojik danmada son karar bireye aittir, birey adna
karar alnmaz.
Rehberlik hizmetleri d denetim ve disiplin amalayan hizmetler
deildir, i disiplin sz konusudur.
Rehberlikte not verme gibi deerlendirme ilemi yoktur.
Rehberlik hizmetlerinde zorlama yoktur, gnlle dayanr.

www.oguzhanhoca.com
Rehberlik hizmetleri belirli ya dilimindeki, insanlara belirli zaman
aralnda sunulan hizmetler deildir. Her ya grubundan insan hayatnn
herhangi bir dneminde rehberlik hizmetlerine gereksinim duyabilir.
Psikolojik danma ve rehberlik yardm bireye tek ynl olarak
dorudan doruya yaplan bir yardm deildir.
Psikolojik danma ve rehberliin temelinde bireye acmak, her skntya
dtnde bireye kanat germek gibi bir anlay yoktur.
Psikolojik danma ve rehberlik bireyin sadece duygusal yan ile
ilgilenmez.
Psikolojik danma ve rehberlikte kullanlan btn yntemler ve
teknikler ama deil, sadece aratrlar.
Psikolojik danma ve rehberlik, bu yardm alan birey bakmndan
akademik bir renme konusu ya da ders deildir.
Rehberlik bir disiplin grevi deildir; rehberlik yarglamaz ve ceza
vermez.
Psikolojik danma ve rehberlik her trl problemi hemen zebilecek
sihirli bir gce sahip deildir (Kaya, 2008; Yeilyaprak, 2002)
REHBERLN ORTAYA IKMASINI GEREKTREN GELMELER
20. yzylda geleneksel eitim anlay terk edilmeye balanmtr. nk
eitimin artk deien ihtiyalara ve yeni gelimelere uyum salamad, bireyin
beklentilerine cevap vermedii eletirileri ileri srlmtr. Geleneksel okullara
yaplan eletiriler:

Yalnz akademik baarya nem vererek, insanlarn dier doal

yeteneklerinin gelimesini engellemektedir.
Duygulardan soyutlanm yzeysel yaantlarla yetindii iin kalc ve
kkl davran deiiklikleri salayamamaktadr.
Geleneksel eitim daha ok bir yarma ortam yaratt iin
rencilerin ounda yetersizlik duygular olumasna yol amakta, ayn
zamanda gven ve dayanma duygularn yok etmektedir.
Bireysel farklar dikkate almad iin yetenek ve ilgileri gelitirmede
yetersiz kalmaktadr.
Bireye yaama aktif uyum yapabilecek zellikler kazandrmada yetersiz
kalmaktadr.
Bu eletiriler sonucu 20. Yzyln ilk yarsnda yeni fikirler, yeni gelimeler
dorultusunda eitimde de adalama akm balam ve eitim sistemi iinde
.K.H. ve Rehberlik hizmetleri yer almtr. Bu gelimeleri yle zetleyebiliriz:
Sosyo-Kltrel ve Ekonomik Etkenler
1. Hzl Deimeler Sonucu Topluma Uyumun Glemesi
Bilimde ve teknolojide gelimeler
Toplumlar aras kltrel al-veriin hzlanmas
nanlar ve deerlerdeki deimeler
8

www.oguzhanhoca.com
Nfus art ve gn etkisi
Kuaklar aras atmalar
Su ileme orannn artmas
Ruhsal bozukluklar ve hastalklarn artmas
2. Aile Yapsnn ve Fonksiyonunun Deimesi
Geleneksel aileden ekirdek aileye gei
ocuk eitiminde ailenin roln etkileyen evresel etmenlerin artmas
Ailenin fonksiyonlarndan bazlarnn okula kaymas
Kadnn alma hayatna katlmas
3. Toplumun Nitelikli nsan Gc htiyacnn Artmas
Kalknmada nitelikli insan gc gereinin kabul edilmesi
Toplumun i hayatndaki deimeler
Mesleklerin eitlenmesi ve meslek seiminin zorlamas
Felsefi ve Psikolojik Etkenler
1. Toplumda Demokratik Fikir ve Dncelerin Gelimesi
Bireye verilen deerin artmas
Bireylere tannan seme zgrl
Bireye karar verme gcnn kazandrlmas
lerici eitim anlaynn benimsenmesi
2. Demokrasinin Eitime Etkisi
Eit eitim hakk ve toplu retime gei
renci merkezli eitim anlaynn gelimesi
Demokrasinin istedii insan zelliklerinin eitimde kazandrlmas iin
uygun ortam salama gerei
3. Psikoloji/Psikometrideki Gelimeler
Bireyin kiilik zelliklerinin llmesi ve tannmas
Bireysel farklarn eitimde dikkate alnmas gerei
Eitimde bireyin duygusal ynne verilen nemin artmas
Bireyin zellikleri ile renim ve meslek alanlar arasndaki ilikinin
kavranmas

www.oguzhanhoca.com
REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMANLIKTA YARARLANILAN BLM
DALLARI
Rehberlikte yararlanlan bilim dallar, kiinin bireysel ve toplumsal boyutlarla
incelenmesini kendisine konu edinmi olan bilim dallardr. Rehberlik ve psikolojik
danmanln ilgilendii konular gerekten ok genitir. Bireyin nitelikleri ve
davranlar, iinde bulunduu toplum ve kltrel evre, rehberlii temelini
oluturan kuram, ilke ve kavramlar, kullanlan yntem ve teknikler geni bir konu
listesini olutururlar. Btn bunlar tek bana bir disiplin aklayamaz. Rehberlik
ve psikolojik danmanlk etkinlii olarak kiiye yardm abas srasnda
yararlanlan kavram ve teknikle, deiik bilim dallarnda alnmtr. nk
Rehberlik ve psikolojik danmanlk, disiplinler aras uygulamal bir alandr.
Rehberlik ve psikolojik danmanla katkda bulunan balca bilim dallar;
psikoloji (ruhbilim), sosyoloji (toplumbilim), toplumsal ruhbilim (sosyal psikoloji),
ekonomi, antropoloji (insanbilim) ve pedagoji (eitbilim)dir. Bunlardan zellikle
psikoloji, sosyoloji, kltrel antropoloji ve ekonomi ile rehberlik arsnda ok yakn
ilikiler vardr. Rehberlik ve psikolojik danmanlk bu alanlarla bir grup olarak ele
alnmakta; son yllarda bu meslekler iin topluca yardm meslekleri denmektedir.
Psikoloji: nsann i dnyasn, davranlarn inceleyen bir bilim olarak
Rehberlik ve psikolojik danmanlk alan ile ok yakndan ilgilidir. nsan
davranlarnn trl ynlerini, rehberliin temel ilke ve kavramlarn psikoloji
aklamaktadr. Zek, yetenek ve ilgi llmesinden, kiilik yaps ve dinamii,
bireylerin byme ve gelime modellerine kadar Rehberlik ve psikolojik
danmanlk alannda kullanlan bilgilerin ou kaynan psikolojiden alr.
Sosyoloji: Davran bilimi olarak, insann toplumsal yaamn aklar.
Rehberlik ve psikolojik danmanlk sosyoloji bulgularndan faydalanmakla, kiiyi
daha gereki bir biimde ele alm olur. Kiiyi grup iindeki yaantlaryla
inceleyen sosyoloji bireyin toplum iindeki rollerini bireylerle olan karlkl
ilikilerini inceleyerek bireyi davranlarn etkileyen toplumsal etmenlerin neler
olduunu ortaya koyar. Rehberlik ve psikolojik danmanlk bireyin d dnyas ile
ilgili olan bilgilerin kaynan sosyolojiden alr.
Sosyal psikoloji: Psikoloji, sosyoloji ve antropoloji alanlar aras bir
disiplin olan sosyal psikoloji; inceledii toplumsal etki ve uyma, tutumlar, grup
yaps ve dinamizm, iletiim, toplumsallama, kltr ve kiilik, toplumsal deiim ve
kltr deiimi gibi konularda Rehberlik ve psikolojik danmanla yardmc olur.
Ekonomi: Toplumlarn insan gc ihtiyac, i ve mesleklerin gerekli
otomasyon bilgileri, gelecekte i ve meslek alannda ortaya kacak yeni gelimeler
ve eilimler konusunda geerli bilgileri salar. Kiinin benlik oluumunu, eitimini,
ynelecei i ya da meslein, toplumsal yaam belirleyicileri arsnda da ekonomik

10

www.oguzhanhoca.com
durum, n sralarda yer almaktadr. Bu nedenle ekonomi, Rehberlik ve psikolojik
danmanlk alannda nemli yaralar salayan bir daldr.
Antropoloji: toplumlarn yaama yollarn yani kltrlerini inceler. inde
doup byd kltrel evrenin, insan kiilii, benlii zerinde silinmez izler
brakt bilinmektedir. Bu nedenle Rehberlik ve psikolojik danmanlk
hizmetlerinde, kltr ve oluum srecini alma alan olarak seen
antropolojiden, nemli ve anlaml yararlar salamaktadr.
Eitim Bilimi: Eitim bilim, toplumun eitim sistemine gre oluturulmu
okul rgtne, programna, amalarna, yntemlerine ve aralarna ilikin bilgiyi
vererek, Rehberlik ve psikolojik danmanla yardmc olmaktadr. Trl
nedenlerle eitim ama ve uygulamalarn deitirilmesi, Rehberlik ve psikolojik
danma gereksiniminin ortaya kmasnda nde gelen etkenlerden biri olmutur.
Toplumlarn ynetimi demokratikletike; toplumda insan haklarna sayg, temel
ilke durumuna geldike, eitim de bu ynde deime gstermitir. Rehberlik ve
psikolojik danmanla eitimdeki hizmet kaps, bu deiim ve gelimelerden
sonra aralanmtr.
REHBERN TARHSEL GELM
Rehberlik, 20. yy. balarnda ABDde ortaya kmtr ve en ok da bu
lkede geliim gstermitir. lkemizde ise zellikle 2. Dnya savandan sonra,
ABDden etkilenerek rehberlikten sz edilmeye balanmtr.
lk kez 1908 de Boston da Frank Parsons bir bro aarak, i arayanlara
yardm hizmetleri vermeye balamtr. Parsons Boston Meslek Brosu adn
verdii bir broda kendisine ie yerleme isteiyle bavuran adaylarn
niteliklerini, yetenek ve ilgilerini saptayarak, sahip olduklar bu zelliklere uygun
bir ie yerletirme hizmetini yrtmtr. Bu nedenle Parsons, rehberlik
hareketinin babas olarak gsterilir.
lk olarak okul dnda ve meslee yerlemeye yardm olarak balayan
rehberlik hizmetleri A.B.D. de 1913 ylnda eitim sistemine alnarak sistemli bir
ekilde gelimeye balamtr.
Trkiyede Rehberlik Hizmetlerinin Balangc ve Geliimi
Trkiyede rehberlik almalar 1950li yllarda Trk-Amerikan ibirlii
anlamas kapsamnda lkemize davet edilmi olan Amerikal uzmanlarn
nclnde balatlmtr. Bu arada Amerika ya gnderilmi olan Trk
eitimcileri de orada kazandklar bilgi ve becerilerini uygulama alanna sokarak
rehberlik hizmetlerinin gelimesine yardmc olmulardr. Bunlardan Prof. Dr.
Feriha Baymur ve Prof. Dr. Hasan Tan ilk nc almalar yapanlardandr.
Balang yllar aamalar olarak 1953 1954 ylnda ilk defa Gazi Eitim
Enstits, Pedagoji ve zel Eitim Blmleri ders programlarna Rehberlik
11

www.oguzhanhoca.com
dersinin konulmas ve 1955de Ankara Demirlibahe lkokulunda ilk Rehberlik
Merkezinin almas saylabilir.
Daha sonra 1960dan sonraki kalknma planlarnda ve ra almalarnda
zellikle yneltme hizmetleri esas zerinde rehberlik anlay ve hizmetlerine
yer verildii grlr. 8. ve 9. Milli Eitim ralar bu bakmdan nemli gelimelere
n ayak olmulardr.

Balangcndan Bugne Rehberlik Anlayndaki Deime ve Gelimeler

Psikolojik danma ve rehberlik alannda balangcndan bugne kadar
eitli anlaylar ve uygulama modelleri ortaya kmtr. Rehberlik anlaynda
meydana gelen deimeler ve gelimeler aada zetlenmitir:
Kriz Ynelimli Rehberlik Yaklam: Bu yaklamda bireye yaamnn
eitli dnemlerinde meydana gelen olaanst olaylar ve kriz durumlarnda
yardm edilmesi esastr. rnein; anne-babann ayrlmas ya da bunlardan birinin
kayb, okul deiiklii, cinsel istismar, iddete maruz kalma, intihar giriimi vb.
kriz durumlarnda bireye mdahale etmeyi esas alan bir yaklamdr.
yiletirici are Bulucu Rehberlik Yaklam: Bu yaklam bireyin
eksik yanlar ve hatal davranlar zerine odaklanr ve bunlar tamamlayc bir
rol stlenir. rnein; okulda benlik saygs dk rencilere veya baarsz
rencilere ynelik olarak bireysel ve/veya grup almalarnn yaplmas gibi.
nleyici Rehberlik Yaklam: Bu yaklamn yukardaki iki yaklamn
snrllklarn gidermek amacyla ortaya kt sylenebilir. Bu yaklamda
muhtemel sorunlar ortaya kmadan nce kestirilmekte ve rehberlik etkinlikleri
ile bu sorunlarn ortaya kmas nlenmeye allmaktadr.
Geliimsel Rehberlik Yaklam: Bu yaklam, rencilerin iinde
bulunduklar ya ve geliim dnemlerinin bir gerei olarak yerine getirmeleri
gereken geliimsel grevlerin olduu gereinden hareketle, rehberlik hizmetleri
yoluyla ocuklara bu geliimsel grevlerini yerine getirmeleri iin sistemli ve
programl bir ekilde yardm etmeyi ngrr (Kaya, 2008).

TARHSEL SRE NDE REHBERLK MODELLER

1. Parsonian Model
1908 ylnda Frank Parsons ilk mesleki broyu kurmutur. Amac, endstri
blgelerinde i aramakta olan birok vasfsz gmenin, ksa bir eitim
programndan getikten sonra uygun bir ie yerlemelerine yardmc olmakt.
Mesleki broda yaplan almalar:
Bireylerin incelenmesi,
lerin zmlenmesi (eitli ilerin gerektirdii niteliklerin ve salad
olanaklarn incelenmesi),

12

www.oguzhanhoca.com
Bu iki kaynaktan elde edilen verilerin karlatrlp eletirilmesi
(danana en uygun alma alanlarnn belirlenmesi).
Bu anlay, rehberlii, Meslee Yneltme ile e anlaml olarak gryordu.
Meslek rehberliinden de, bir kimsenin bir ie girmeden nce o ie uygun olup
olmadn kestirme ilemi anlalyordu.
Parsons un yapt rehberlik gnmzde zellik-faktr yaklam ad
verilen bir yaklamn balangcn oluturmaktadr.
2. Rehberliin Eitim Sreci ile Kaynatrlmas
Bir mddet sonra Parsons un yapt gibi kiilere tam ie yerleecekleri
srada yardm etmenin ge kalm bir hizmet olduu; bireylere, daha hayata
hazrlanrken, yani daha okulda iken yardm edilmesi halinde hizmetlerin daha
etkili olaca ileri srlmeye baland. Bylece rehberlik hizmetleri giderek
yaygnlatrlp eitim sreci ile kaynatrlmaya baland.
Rehberlii eitimle zde bir hizmet olarak gren Brewer bu yaklamn
nclerindendir. Brewere gre rehberlik, her eyden nce eitimin bir parasdr
ve balca amac, bireyin okul ve okul dndaki evresine uyumunda yardmc
olmaktr. Bu anlaya gre eitim ile rehberlik arasnda, ama, yntem ve
sonular bakmndan bir fark yoktur.
Bu gr, rehberlik hizmetlerinin tpk konu alanlarnn retilmesi gibi,
snf iinde verilebilecek bir hizmet olduu anlayn getirmitir. Bunun sonucu
olarak okul programlarnda grup rehberlii iin saatler ayrlmaya balanmtr.
3. zellik Faktr (Klinik) Model
Bireysel farklarn neminin anlalmas ve eitimin, bireysel gereksinmelere
uyarlanmas gereinin kabul edilmesi eitim kurumlarnda rehberlik hizmetlerine
yer
verilmesini
gerekli
klan
en
nemli
etmenlerdendir.
Eitimin
bireyselletirilmesi ise, bireyin yeteneklerinin, ilgilerinin zmlenmesi ve
bireysel gereksinmelere uygun eitim yntemlerinin gelitirilmesi ile olanakldr.
Klinik yaklam bu amac gerekletirme abalarn temsil eder.
Bu model, Parsonsun modeline benzer. Karar vermede bireye yardmc
olmadan nce, onun ayrntl olarak incelenmesine arlk verir. Klinik model,
zellikle rehberliin psikolojik danma hizmetlerinde tbbi modeli uygulamas
ile karakterize edilir. Bir dier ad Minnesota Okulu olan bu yaklama gre; bir
sorunun, bir gln nedenini ortaya karmak, o sorunun zmnde en nemli
aamadr. Klinik model, sorunlarn kaynann dsal tekniklerle (test, gzlem vb.
aralarla) ortaya karlabileceini kabul eder. Danman, bir uzman, bir otorite
olarak, danana baz zm yollar tavsiye edebilir, ancak danan da kendisine
nerilen yollardan birini semekte zgrdr.
Klinik model, bireyi tanmada kesin sonular veren lme aralarnn
kullanlmasna arlk verdii iin bilimsel bir yntem saylr. Ancak, bireyi

13

www.oguzhanhoca.com
tanmada sadece dsal tekniklerden yararlanmas, bu tekniklerin geerliinin
dnld kadar yksek olmay ve bireyin llen niteliklerine kar tutumunu
yanstmay nedeniyle eletirilmektedir. Danmanlarn danma srecinde aktif
bir rol oynamalar, dananlara tavsiyelerde bulunmalar da dananlarda
bamll pekitiren davranlar olarak eletirilebilmektedir.
Klinik yaklam, bugn rehberlik ve psikolojik danmada kullanlan birok
lme aracnn gelitirilmesine, toplu dosya sisteminin oluturulmasna katkda
bulunmutur.
4. Karar Vermeye Yardm Sreci Olarak Rehberlik
Katz, Tiedeman ve Jonesa gre rehberlik, bir karar verme srecidir.
Rehberlik hizmetleri bireylerin i ve meslek seimi kararlar srasnda ihtiya
duyduklar olgusal bilgiyi salamak amacyla balatlmt.
Bu model eitimin kesintiler yarattn, yani bireyi, sk sk karar vermeyi
gerektiren yol ayrmlarna getirdiini ileri srmekte ve rehberlii, bireye bir
hedef seme ve o hedefe gtrecek aralar belirlemede yardmc hizmet olarak
grmektedir. Rehberlik, toplumun izin verdii eitsel ve mesleki seenekler
arasndan bireyin yapaca seime profesyonel bir mdahaledir. Bu mdahale,
bireyin benimsedii deerlerin incelenmesidir.
5. Geliimsel Rehberlik
Rehberlik hizmetlerinden beklenen ilev; nce meslek seme ve ie
yerletirme (19001920), sonra okula uyum ve eitsel baar (19301950) ve 20.
Yy. n ikinci yarsnda ise bireyin topyekn geliimi ve yaama uyumu (1960 lardan
beri) konularnda yardm hizmetleri olarak deimitir. Geliimsel rehberlik
anlay, normal bireylerin kapasitelerini tam olarak kullanabilmeleri,
kendilerinden beklenen geliimsel grevlerini yerine getirebilmeleri iin optimum
koullar salamay hedeflemektedir.
lkemizde bugne kadar Milli Eitim Bakanl rehberlik hizmetlerini
yneltme ile snrlandran bir anlaya sahipti. Okullarmzda rehberlik
hizmetleri kriz odakl bir anlayla alglanmtr. Bir baka deyile PDR
hizmetleri sadece problemli, okulda sorun yaratan, uyumsuz ve baarsz
ocuklarn gnderildii bir servis olarak tannmtr. Zaman zaman bu hizmetlere
okulda oluabilecek sorunlar bir ilev yklendii de grlmtr.
Kriz ynelimli, iyiletirici-are bulucu, nleyici yaklamlar yetersiz bulan
yeni bir yaklam gnmzde rehberlikte ada ve nemli bir anlay ortaya
koymutur: Geliimsel yaklam.
Rehberlikte geliimsel yaklam; rehberlik ve psikolojik danma
hizmetlerinin, akademik baary arttrma ya da meslek seimi gibi sorunlar ile
snrlandrlmasna ve bunalm durumlarnda dzeltici, are bulucu yardmlar
salamaya arlk vermesine bir tepki olarak gelimitir. Geliimsel rehberlik,

14

www.oguzhanhoca.com
bireyin srekli geliim halinde olduu, bir geliim basaman baar ile
geirenlerin daha sonraki geliim basamann geliim grevlerini de daha iyi
baaraca gereine dayanmaktadr.
Geliimsel yaklama gre rehberlik hizmetleri, rencinin geliimini salkl
srdrebilmesi iin her eitim kademesinde verilmesi gereken hizmetler olarak
sunar. nk rehberlik hizmetleri, bireyin farkl dnemlerdeki geliim
ihtiyalarn gerekletirmesini kolaylatrma gibi bir ilev stlenir.
Geleneksel Yaklam
1. Kriz odakl yardm hizmeti
2. Bilgi verme ve yneltme eksenli
3. Uzman odakl
4. Problemli bireylere yneliktir
5. Tepkisel
6. Grev ynelimli
7. Zaman izelgesi ile snrl
8. retimden ayrtrlm
9. Yaplanmam
10. Var olan korur ve srdrr
11. Bireyin kendini gerekletirmesi
amalanr.
12. Eitsel
Mesleki
problem alanlarna
Kiisel
yneliktir.
13. Younluk ortaretim kademesindedir.
14. Eitim
Salk
hizmet alanlarnda
Sosyal yardm hizmet sunulur.
Endstri

Geliimsel Yaklam
1. Gelimeyi salayc ve kolaylatrc
2. Tm geliim alanlarna ynelik yeterlik kazandrma
3. retmen odakl
4. Tm rencilere aktr
5. Yaratc ve esnek
6. Hedef ynelimli
7. Program btnl iinde
8. retimle kaynatrlm
9. llebilir
10. Var olan deerlendirir ve gelitirir.
11. Bireyin yaam kariyerini gelitirmesi amalanr.
12. Eitsel
Kariyer
geliimi hedeflenir.
Kiisel
13. Tm retim kademelerine younlalr.
14. Sadece eitim kurumlarnda sunulur.

15

www.oguzhanhoca.com
KAPSAMLI PSKOLOJK DANIMA VE REHBERLK PROGRAMLARI
MODEL:
PDR hizmetlerini meslek yada program seimi ve kriz durumlarna mdahale
ile snrlayan geleneksel modellere bir tepki olarak bu model kuramsal temelini
geliimsel rehberlik yaklamndan almtr. 1960l yllarda ortaya kan bu
yaklamda bireyin geliimsel ihtiyalar n plandadr ve rehberlik hizmetlerinin
rencilerin iinde bulunduklar geliim dnemlerinin ihtiyalarn karlamaya
ynelik olmas gerektii savunulur.
Geliimsel Rehberliin lkeleri
1. Geliimsel Rehberlik Tm rencilere Yneliktir. Baz rencilerin
problemlerinin daha youn olmas ve belirli ihtiyalar ya da ortamlar
gerei zel ilgiye ihtiya duyan rencilere yardm etmekle birlikte rehberlik
hizmetleri tm rencilere yneliktir. Etkin bir rehberlik mfredat btn
rencilere devaml bir yardm, destek ve olumlu bir byme yaants salar.
2. Geliimsel Rehberliin Organize Edilmi ve Plnlanm Bir mfredat
vardr. Geliimsel rehberlik yaklam organize edilmi ve plnl bir mfredat
gerektirir. Bu mfredat rencilerin geliimsel ihtiyalarna ynelik genel ve zel
amalara sahiptir. Geliimsel rehberlik mfredat, rencilerin bireysel
potansiyellerine, deerlendirmeye, motivasyonlarna ve baarlarna zel dikkat
gstererek onlarn bilisel, duy ussal, fiziksel bymelerine yardm etmesini esas
alr. Mfredat, renme artlar zerinde younlar ve eitim srecinin insan
ynn vurgular. Geliimsel rehberlik mfredat, benlik kadar davran ile de
ilgilidir. Doru karar verme ve bireysel farkll da tevik eder. Bireylerin haklar
ve deerleri kadar toplumun beklentilerini de dikkate alr. Bu mfredat
rencilerin dier insanlara kar duyarl olmalar, uyum salamalar, sz sahibi
olmalar, kendine gvenen ve kendi kendini ynlendirebilen bireyler olmalarna
yardm etmek iin planlanmaktadr. Mfredatn ama ve hedefleri genellikle
geliimsel rehberlik mfredatnn niteleriyle dzenlenir.
3. Geliimsel Rehberlik Program Ardk ve Esnektir. Geliimsel
rehberlik mfredatlar ardk ve esnek bir yapya sahiptir. Rehberlik niteleri
farkl yalardaki rencilerin dzeylerine ve ihtiyalarna gre birbirini izleyecek
biimde sralanrlar. Bu ardklk programn srekliliine hizmet eder. Ayrca
mfredat kat ve sabit bir yapda deildir. htiyalar ve imknlara gre deiik
dzenlemeler yaplabilir. Rehberlik konularnn veya toplantlarnn retmenin ve
rencinin hazr oluuna uydurulmas iin programn esnek olmas gerekir. Ayrca
zel bir ihtiyaca veya giderek artan bir endieye cevap vermek iin yeni niteler
gelitirilmeli ve mfredata dahil edilmelidir. deal olarak bir rehberlik faaliyetini
vermenin en uygun zaman rencinin renmeye hazr olduu zamandr.
4. Geliimsel Rehberlik Toplam Eitimsel Srelerin Btnleyici Bir
parasdr. Rehberlik program, retim programlarndan ayr bir program olsa da
16

www.oguzhanhoca.com
bu
durum
rehberlik
program
ile
retim
programlarnn
bir
birinden kopuk olduu anlamna gelmez. Aksine rehberlik program ve
retim programlar birbiri ile bantl ve etkileim halindedir. Danmanlar
derslerde retilmi olan bir konu zerine dikkat ekebilir ve onu
uygulayabilirler. rnein renciler Trke derslerinde rendikleri kompozisyon
yazma becerilerini meslekler hakknda yaz yazma veya yapacaklar almada
uygulayabilirler.
5. Geliimsel Rehberlik Btn Okul Personelinin Katlmn erir.
Rehberlik programnn gelitirilmesi, yrtlmesi ve deerlendirilmesinden birinci
derecede okul danman retmenleri sorumludur fakat okuldaki tm personelin
katlm ve ibirlii salanamaz ise beklenen verim alnamayacaktr.
retmenler, danmanlar, yneticiler ve btn destek personeli okuldaki
rehberlik hizmetlerinden sorumludur. Baz rehberlik konular retmenler
tarafndan dersleri iinde veya renciye danman olarak grev yaptklar
almalarda en iyi ekilde verilebilir. Dier rehberlik konular; rehberlik
uzmanlar, kaynak olabilecek insanlar tarafndan en iyi ekilde verilebilir. Okul
danmanlar, geliimsel rehberlik programn dzenleyen, plnlayan kiiler olarak
belirlenmise de, program retmenlerin ve yneticilerin tam destei olmadan
uygulanamaz.
6. Geliimsel Rehberlik rencilerin Daha Etkili ve Yeterli ren
melerine Yardm Eder. Geliimsel rehberlik rencilerin kiisel geliimleri
ve bireysel potansiyelleri zerinde odaklanmtr. Bununla birlikte bu durum
rencilerin akademik baarlarnn dikkate alnmad anlamna gelmez. Rehberlik
programlarnn gerekletirilen her bir amacnn eitimsel bir temeli vardr ve
rencilerin daha etkili ve verimli renmelerine dorudan katkda bulunur. Btn
rehberlik amalar eitime dayanr ve btn hizmetler rencilerin okuldan en iyi
ekilde mezun olmalar ile ilgilidir.
7. Geliimsel Rehberlik Uzman Danmanlk Hizmetleri Veren
Okul Danmanlarn da Kapsar. retim program ve rehberlik mfredat
iinde pek ok rehberlik hedefi bulunmakla birlikte, rencinin ksa
danmanlk gibi daha zel uzmanlk hizmetlerine de ihtiya duyabilecei
durumlar vardr. Okul danmanlar bir okulda insan davranlar ve ilikileri
uzmanlar olarak grlr. Okul danmanlarnn bireysel eitim ve grup
danmanl becerileri vardr. Ayrca retmenlerden daha ok zamanlar
bulunmaktadr. Baz renciler ile zel olarak ilgilenebilirler.Rehberlik
hizmetlerinin amalar retim programlarnn ve rehberlik mfredatnn
erevesi iinde gerekletirilebilir. Ancak bunlarn dnda danmanlarn
bireysel olarak ilgilenmeleri gereken problemli renciler de sz konusu
dur. Her ne kadar danma hizmetleri, psikoterapi deilse de okul danmanlarnn
kendi yetki ve sorumluluk snrlar iinde olaylara mdahale edebilecek bilgi ve
beceriler ile donanm olmas gerekir. Danmanlk hizmetleri asla tedavi olarak

17

www.oguzhanhoca.com
dnlmemelidir. Rehberlik program psikolojik ynden hasta olanlara
psikoterapi olarak dzenlenmemitir. Bununla birlikte cidd kiisel problemleri
olan pek ok renci hala okula devam etmektedir. Bunlarn okul ortamna, snf
artlarna uymalar gerekir. Bu renciler retmenlerle ve snf arkadalaryla
alma ilikisi kurmak iin sk sk yardma ihtiya duyarlar. Problemli rencilere
okula uyum gstermeleri iin yardm etmek sadece bu rencilerin renmelerine,
iyi olmalarna yardm deil, ayn zamanda dier renciler iin de renim
ortamnn iyiletirilmesi anlamna gelir. Eer bir renci retmenle olan sorunu
nedeniyle renemiyorsa bu durum dier rencilerin de renmesini
etkileyecektir.
nerilen Stratejiler
1. Geliimsel rehberlik yaklamnn bir mfredat vardr.
2. Geliimsel rehberlik niteleri gelitirilecek mfredatn ama ve
hedeflerini dzenlemede yardmcdr.
3. Geliimsel rehberlik yaklam rehberlik ve danmanlkla ilgili dier
yaklam birletirir ve kuramsal temellere dayandrlmtr.
4. Geliimsel rehberlik ilkeleri geliimsel rehberlik mfredatnn nasl
uygulanaca ve deerlendirilecei konusunda yol gsterir.
5. rencilerin ncelikli ihtiyalar kapsaml rehberlik programlar yoluyla
karlanr ve kapsaml rehberlik programlarnn eitim sistemi ile ilgili tm
birimlere ynelik yararlar vardr.
6. Rehberlik ve danmanlk birimi Mfredat Lboratuvar Okullarnda
Kalite Gelitirme Ekibi olarak grev yapar.
7. Okul danmanlar kendi grevleri iin dier kiilerden farkl ilkelere ve
bak alarna sahiptirler.
8. Mfredat Lboratuvar Okullarnda geliimsel rehberlik almalarnn
yrtlecei danmanlk merkezi kurulur.
Geliimsel Rehberlik Mfredatnn Amalar:
Geliimsel yaklam iinde rehberliin mfredat bulunmaktadr. Rehberlik
mfredat geliim dnemlerine, grevlerine ve renme artlarna dayanarak
rencinin baarsn artrmaya yardm eden ona renme becerisi ve deneyimi
salayan plnl bir abadr. Byle bir yaklam eitimin btn amalarn kapsar.
Daha zel olarak geliimsel rehberlik programnn ama ve hedefleri renim
ilerini kolaylatrmakla ilgilidir. Kiisel geliim hedefleri tm retim
programnn btnleyici bir parasdr. Hedefler kiisel byme zerinde duruyor
gibi grnmesine ramen, sonuta elde edilen eitim program iin hedeflenen
ktlardr.

18

www.oguzhanhoca.com
Ama 1: Okul ve evresini Tanma: rencilerin, okul binasn ve evresini,
okulun kurallarn, okuldaki sreleri ve programlar tanmasn amalar.
rencilerin hangi okula giderlerse gitsinler okula, ilemlere ve programlara daha
kolay almasn salar, rencilerin rehberlik hizmetleri, okul danman ve
danman retmeni hakknda daha ok bilgi edinmesine yardm eder.
Ama 2: Kendini ve Bakalarn Tanma: rencilerin sahip olduklar
yeteneklerini, ilgilerini, kiilik zelliklerini tanma ve renmelerine yardm eder.
renciler gelitirilmesini istedikleri alan belirlerler, rencilere, gl ve zayf
ynlerini renme, akranlar, retmenleri ve dier yetikinler ile olumlu ilikiler
kurabilmelerini salayacak beceriler gelitirme, z deerlendirme, kendini kabul
ve zgven dzeylerini ykseltme, insanlar aras farkllklara ynelik olumlu tutum
gelitirmeyi amalar. Bu ama kendini deerlendirmeyi, kendini kabul etmeyi ve
kendine gvenmenin gelitirilmesini kapsar.
Ama 3: Tutum ve Davranlar Anlama: Kendini ve bakalarn anlama ile
ilgili ancak, alkanlklarn tutumlarn ve alglarn davranlar nasl etkiledii
zerinde odaklanm amalar ierir. Ayn zamanda duygularn ve davranlarn
amalar ve sonular ile ilikisi zerinde durulur, istenilir ise davranlarn nasl
deitirilebileceini incelenir.
Ama 4: Karar Verme ve Problem zme: Ama setleri oluturma ve
sorumlu kararlar verme ile ilgilidir. Problem zme, karar verme ve deitirme
iin yararl sreler, bireysel seim ve sorumluluun vurgulanmas zerinde durur.
Ama 5: Kiiler aras liki ve letiim Becerileri: Kiiler aras olumlu insan
ilikileri gelitirmenin deeri ve iletiim becerilerinin kiilerin birbirini etkileyii
ile ilgili olduu zerinde durur. Kiiler aras iliki ve iletiim becerilerinin
arkadalk ve rencilerle ve bir insann dier insanlar ile etkileim biimini nasl
etkiledii zerinde odaklanmtr.
Ama 6: Okul Baars Becerileri: rencilerin okulda daha baarl
olmalarna yardm etmek amacyla dzenlenmitir. Ders alma becerilerini,
renme davranlarn, zamann iyi kullanmn, akranlar ve retmenlerle
atmalarn zmn ve olumlu tutum ve davranlar kapsar.
Ama 7: Meslek Farkndalk ve Eitimsel Plnlama: Okul danmanlnn en
bilinen ynlerinden biri olma amacndadr. Bu ama rencilerin i dnyasn ve
meslekleri tanmalarna, kiisel becerileri, yetenekleri ve ilgileri ile ilgili
mesleklerin ilikisini grmelerine ynelik amalar ierir. Ayrca derslerin seimi,
mezuniyete ve mezuniyet sonras bir st eitime hazrlanma, i becerileri ve nasl
i aranacann renilmesi gibi eitim ile ilgili plnlarn yaplmasna nem verir.
Ama 8: Toplumsal Katlm: Topluma katlm zerinde durur, rencilerin
kendi toplumsal evrelerine nasl katkda bulunabilecekleri, nasl sorumlu ve
retici vatanda olabileceklerini belirtir.

19

www.oguzhanhoca.com
KAPSAMLI REHBERLK PROGRAMLARI
Geliimsel yaklamn uygulamaya dnk ynn Kapsaml Rehberlik
Program oluturur.
Okula yeni balayan ocuk gemi deneyimlerinin sonularn, ihtiyalarn,
gl ve zayf ynlerini, arzu ve hayallerini de kendisiyle birlikte okula tar. Okul
ocuun sadece bir parasndan deil tamamndan sorumlu ise, bunlarla da
ilgilenmek zorundadr. Bu durum okulun ailenin fonksiyonlarn ele almas, ya da iyi
bir okulun ocuu normal artlarda etkileyen dier toplumsal ve kltrel glerce
oynanan tm rolleri stlenmesi gerektii anlamna gelmez. Tm okul personeli
ocuu bir birey olarak ele alp onun tm ynleri ile geliebilecei eitimsel
yaantlar oluturmaldr. Okulun ocuun sadece bilisel yn ile ilgilenmesi dier
ynlerini ihmal etmesi, ocuun bilisel geliimini de engelleyici problemler
yaratabilecektir.
Eitimde stn baary salamada, kapsaml rehberlik programlar tm
renciler iin hayat bir neme sahiptir. Kapsaml rehberlik program btn
okullarn eitim programlarnn btnleyici bir parasdr. Program retmenler,
yneticiler, veliler ve rencilerin destei ile danmanlar tarafndan organize
edilmi ve gelitirilmi almalar ierir ve zellikle geliimsel niteliktedir.
Kapsaml rehberlik programlar rencilerin ncelikli ihtiyalarn drt konu alan
ile karlamak iin kaynaklar organize eder. Okul ncesinden 11. snfn sonuna
kadar tm rencilerin belirlenmi ihtiyalar bu geliimsel programn temellerini
salar ve ihtiyalar Rehberlik Mfredat, Bireysel Plnlama, Sistem Destei
eleri yoluyla ve baz rencilerin de belirlenmi olan zel ihtiyalar Danma
Hizmetleri esince karlanr.
KAPSAMLI REHBERLK PROGRAMININ ELER
1. Rehberlik Mfredat (erik): Snf rehberlik etkinliklerinden oluur.
Rehberlik ieriinin btn rencilere sistematik bir biimde sunulmas amalanr.
Ama: htiyalarn farknda olma, beceri gelitirme ve bu becerilerin
gnlk yaama uygulanmas.
Konu Alanlar: Kendine gvenin gelitirilmesi
Baarya motive etme
Karar verme, ama belirleme, plnlama ve problem zme becerileri
Kiiler aras etkileim
letiim becerileri
Kltrleraras etkileim
Sorumlu davran
Danmann Rol: Rehberlik, mavirlik, programn yrtlmesi ve
aklanmas

20

www.oguzhanhoca.com
2. Bireysel Plnlama: rencilere kendi geliimlerini takip ve anlama
da yardm edilmesi amalanr.
Ama: renci plnlamas ve ama belirleme.
Konu Alanlar:
Eitsel;
renme becerilerinin kazanm
Eitimsel frsatlarn farkndalk
Uygun ders seme
Yaam boyu renme
Snav sonularnn kullanm
Mesleki;
Mesleki frsatlar bilgisi
Mesleki ve teknik eitim ile ilgili bilgiler
Olumlu alma alkanlklar ihtiyac
Kiisel Sosyal;
Salkl benlik geliimi
Uygun sosyal davranlarn gelitirilmesi
Danmann Rol: Rehberlik, mavirlik, deerlendirme.
3. Mdahale Hizmetleri: rencilerin acil ilgi, kayg ve meraklarna cevap
verilmesi.
Ama: nlem alma, mdahale etme.
Konu Alanlar:
Akademik sorunlar
Okula ait sorunlar
Ge kalma
Devamszlk ve okuldan kama
Uyumsuz davranlar
Okuldan kanma
likilerde kayg
Fiziksel/duygusal/cinsel taciz
Keder/aileden birinin lm
Madde bamll
Ailevi sorunlar
Cinsel sorunlar
Stresle ba edebilme
Okuldan ayrlmay (terk) nleme
Danmann Rol: Danmanlk, krize mdahale, mavirlik, i birliikoordinasyon, ilgili birime havale etme.

21

www.oguzhanhoca.com
4. Sistem Destei: Program, personel destek faaliyetleri ve hizmetlerini ierir.
Ama: Programn uygulanmas ve desteklenmesi.
Konu Alanlar:
Rehberlik programnn gelitirilmesi
Ana/baba eitimi
retmen/ynetici i birlii
Eitimle ilgili personelin gelitirilmesi
Okul geliim pln
Danmanlarn meslek geliimi
Aratrma ve yaynlama
Toplumsal uyum
Halkla ilikiler
Danmann Rol: Program ynetimi, mavirlik.

Geliim htiyalar ve Rehberlik Hizmetleri

Rehberlik hizmetlerini planlar ve yrtrken o eitim dzeyindeki
rencilerin geliim zellikleri, ihtiyalar, beklentileri ve sorunlar iyi
tannmaldr. nk geliimsel rehberlik anlayna sahip bir retmenin,
rencilerinin her birinin fizyolojik, psikolojik, sosyal ve zihinsel ynden
geliimlerini kolaylatrc bir yaklam iinde olmas gerekir.
Farkl eitim dzeylerinde bulunan rencilerin, zellikle rehberlik
hizmetleri asndan esas alnan iki grup temel ihtiyalar sz konusudur. Bunlar;
1) Yaamn her dneminde geerli olan ve srekli doyurulmas gereken
temel ihtiyalar ile
2) Deiik yaam dnemlerine zg geliimsel ihtiyalardr.
Temel htiyalar: Birinci grupta sz edilen ihtiyalar, hmanistik
yaklamn nclerinden Maslow tarafndan ncelik ve nem derecesine gre
tanmlanan ihtiyalardr. Maslow bu ihtiyalar hiyerarik bir sralama ile u
ekilde ifade eder:
1. Fiziksel htiyalar: Yaam srdrmek iin gerekli olan hava, su, besin,
etkinlikte bulunma, uyku vb.
2. Gvenlik htiyac: Kendini gven iinde hissetme, tehlikelerden
korunma.
3. Sosyal htiyalar: Sevme, ait olma, ballk, kimlik duygusu kazanma,
benimsenme vb.
4. Saygnlk htiyac: Baar, tannma, zsayg, kendine deer verme,
stat sahibi olma vb.
5. Kendini
Gerekletirme
htiyac:
Kiinin
tm
potansiyelini
kullanabilmesi, yeteneklerini gelitirme, kendini yaratc ve retken

22

www.oguzhanhoca.com
biimde ortaya koyabilme. Daha ok bilme, evreni, yaam anlam,
estetik beenileri ve yaratcl gelitirme.

Kendini
Gerekletirme
st dzey ihtiyalar
Bilme,
anlama

Estetik,
yaratclk

Stat, saygnlk

Gruba ait olma, sevme-sevilme

Gvenlikte olma

Temel ihtiyalar

Fizyolojik bedensel ihtiyalar

Maslowa gre ihtiyalar kiide srekli bir gdlenme yaratarak onu

davrana yneltir. Alt dzeydeki ihtiyalar belli bir oranda doyurulmadan, kii
st dzey ihtiyalara gdlenemez. Bu nedenle ilkretimde bu ihtiyalarn
srekli ve dzenli olarak karlanmas iin aba harcanmaldr.
Geliimsel htiyalar: Her geliim dneminde, o ya dilimlerinde
karlanmas beklenen dneme zg ihtiyalardr. Bunlar Havighurst tarafndan
Geliim Grevleri olarak adlandrlmtr. retmenlerin, eitim sreci boyunca
ocuklarn ve genlerin iinde bulunduklar dneme zg geliim grevlerini
bilerek, rehberlik hizmetlerinde dikkate almalar gereklidir.
Rehberlik Anlayn Oluturan lkeler
Buraya kadar rehberliin tanm, amac ve kapsamna giren hizmetler
anlatlrken bu hizmetlerdeki temel anlay da ortaya konulmutur. Rehberlik
anlay ile bu hizmetlerin temelindeki felsefeyi, temel ilkeleri ve kavramlar
anlama kastedilmektedir. Rehberlik hizmetlerinin amacna ulamasnn en nemli
koullarndan biri de bu hizmetleri yrten tm grevlilerin uzman, retmen,
ynetici, dier personel- bu alandaki temel ilkeleri bilmesi ve uygulamasdr. Tm
almalar bu ilkelere uygun olarak gerekletirilmezse hizmetlerden beklenen
yarar salanamaz.
1. Rehberliin temelinde, insan hak ve sorumluluklar ile yakndan ilgili
demokratik ve insancl bir anlay vardr. (zerklik)
2. Rehberlik anlay, her trl almas ile renciyi merkeze alan bir eitim
sistemi ngrr. (renci odakl eitim)

23

www.oguzhanhoca.com
3. Rehberlik yardmnn esas, rencilerin kendi kiiliklerini daha iyi
anlamalar ve problemlerine zm yollar bulmada onlarn kendi kendilerine
yeter bir duruma gelmelerini salamaktr. (Bireyin gc)
4. Rehberlik hizmetleri rencilerin her ynyle gelimesi ve kendini
gerekletirmesine yardm etmelidir. (Kendini gerekletirme)
5. Rehberlik uygulamalarnda renci ile ilgili herkesin ortak bir anlay ve
ibirlii iinde almas gereklidir. (Takm almas)
6. Rehberlik uygulamalar her okulun ama ve ihtiyalarna uygun alanlarda
younlatrlmaldr. (Esnek uygulama)
7. Uygun bir okul rehberlik program, evre koullar ve zellikleri ile renci
nitelikleri ve ihtiyalarnn dzenli ve sistemli olarak deerlendirilmesi
temeline dayandrlmaldr. (htiyaca dayal program)
8. Okulda etkili bir retim program, etkili bir rehberlik programn
gerektirir. retim ve rehberlik hizmetleri karlkl olarak birbirine
bamldr. (retimle btnleme)
9. Rehberlik hizmetlerinde bireysel farklara sayg esastr. (Bireye zg)
10. Bireyi ok ynl tanmak esastr.
11. Rehberlik hizmetleri profesyoneldir.
12. Rehberlik hizmetleri planl, programl, rgtlenmi bir biimde ve
profesyonel bir dzeyde sunulmaldr. (Sistemli)
13. Rehberlik hizmetleri ok ynl ilikiler sistemi iinde yrtlmelidir.
(evre destei)
14. Rehberlik hizmetlerinden kii yaam boyunca faydalanabilir. (Sreklilik)
esastr.
15. Rehberlik hizmetleri hem bireye hem topluma kar sorumludur.
16. Rehberlik hizmetlerinde gnlllk ve psikolojik danma ilikilerinde
gizlilik, empati, saydamlk ve spontanlk esastr. (Etik ilkeler)

24

www.oguzhanhoca.com
REHBERLN KAPSAMI
Rehberlik hizmetleri, rencinin her ynyle tm olarak gelimesini ve
bylece onun kendini gerekletirmesini amalayan psikolojik yardm hizmetlerini
kapsad iin bu hizmetlerin bir btnlk iinde verilmesi gereklidir.
Rehberlik kapsamnda verilecek hizmet trleri, bu hizmetlerin verildii
eitim kademesi, kurumun nitelikleri, hizmetlerin temel ilevleri ya da problem
alanlarna gre deiebilir. Ancak burada bir okulda, rencilere dnk olarak
yaplmas gereken rehberlik hizmetlerinden sz edilecektir.
Aadaki emann ifade ettii nemli noktalar:
Rehberlik hizmetleri bir btndr, birbirlerini tamamlar.
Hizmetler birbirlerinin alann ksmen kapsasa da her biri kendine zg
etkinlikler ierir.
Rehberlik hizmetlerinin ilk ilevi bireyi tanmaktr.
Tm hizmetlerin merkezinde psikolojik danma yardm yer alr.
Hizmetler arasndaki ilikiler ayn arlkta ve younlukta olan ok ynl bir
yapya sahiptir.

evre ile
ilikiler

Bireyi
Tanma

Bilgi
Verme
Yneltme
Yerletirme

Veli ile
ilikiler

Psikolojik Danma

Oryantasyon

Mavirlik
Sevk
Plan-prog.
gelitirme

Aratrma
Deerlendirme

zleme

25

www.oguzhanhoca.com
Rehberlik Hizmetleri
A. Dorudan Hizmetler
1. Bireyi tanma
2. Bilgi toplama yayma
3. Yneltme yerletirme
4. Oryantasyon
5. Psikolojik Danma
6. Sevk (Refere hizmetleri)
7. zleme

1.

2.

3.

4.

5.

B. Dolayl Hizmetler
1. Aratrma-Deerlendirme
2. Plan program gelitirme
3. Mavirlik (konsltasyon)
4. Veli ile ilikiler
5. evre ile ilikiler

Rehberlik Hizmetleri:
A. Dorudan Hizmetler
Bireyi Tanma: Kiinin kendini tanmasna yardm etmektir. Kiiye kendini
tantmak iin onun bedensel, devimsel ve bilisel yeteneklerinin, ilgilerinin,
deer yarglarnn, beklentilerinin, tutum ve davranlarnn tannmas
gerekir. Bu da bireyi tanma teknikleri ile gerekleir.
Bilgi Verme: Bireyleri, kendilerini gelitirebilecekleri olanaklardan haberli
klmaktr. Eitim, i olanaklar ve meslekler hakknda rencilere gncel ve
doru bilgi vermek yannda, disiplin ve grg kurallar, cinsel geliim,
verimli ders alma yntemleri gibi konularda da onlar aydnlatmak
rehberliin bilgi verme hizmetlerinin konusudur.
Yneltme Yerletirme: Rehberlik ve psikolojik danma aracl ile bir
okula, bir programa ya da bir meslee girmek zere kararlar alabilmesi ve
uygulayabilmesi iin kiiye yardm etme ve gerekli olanaklar salama
hizmetidir.
Amac, rencilerin okulda niteliklerine uygun programlara, ders d
etkinliklere, eitici kollara yerletirilmelerine, srekli ya da yarm zamanl
i bulmalarna yardmc olmak.
Oryantasyon: Yeni bir ie, yeni bir okula, niversiteye giren kiinin
evresine, iine, okuluna alabilmesi iin balad i ya da okul evresinde
bulunan yetkililer tarafndan hazrlanan zel ve olduka ksa sreli eitim
programdr.
Oryantasyon uyum salayc ve nleyici ilevlere sahiptir.
Psikolojik Danma: Rehberliin temel ilevidir. Psikolojik danma, kiinin
savunucu tutumunu brakp yeni yaantlara ak hale gelmesi iin yaplan
yardmdr. Bireyin karar verme ve problem zme ihtiyalarn karlayarak
geliim ve uyumunu srdrmesine yardmc olmak amacyla bireyle yz yze
kurulan psikolojik yardm ilikisidir.
Yardm alan kiiye danan, yardm veren uzmana danman denir.

26

www.oguzhanhoca.com
6. Sevk: Bireyin probleminin bavurduu rehber retmenin (snf veya okul)
yetki ve sorumluluunu amas zerine bireyin daha iyi hizmet alabilecei
kii kurum veya kurulua ynlendirilmesi ilemidir.
7. zleme: Yaplan nceki hizmetlerin devamdr. Yneltme ve yerletirme
srecinin sonucu ne olmutur? Yardm alan rencide bu hizmetin sonucu
beklenen deiiklik olmu mudur? Oryantasyon hizmetleri rencilere ne
lde yararl olmutur?
Bu gruba giren nemli bir alma da mezunlar izlemedir. Okulu bitirenler
ne yapyor?

1.

B. Dolayl Hizmetler
Aratrma Gelitirme: Okullardaki PDR hizmetleri bilimsel ve
profesyonel dzeyde yrtlen hizmetlerdir. Bu nedenle yaplacak
almalarn gereki olarak belirlenmesi ve yaplan almalarn da
etkililiinin deerlendirilmesi aratrma ve deerlendirme hizmetlerini
zorunlu hale getirir. Rehberlik ve psikolojik danma alannda yaplabilecek
yeni hizmetler veya eitli programlarn yararl zerine aratrmalar,
tezler yapmak.
Aratrma ve deerlendirme almalar geni rneklemler zerinde
yrtlebilecei gibi sadece okulla da snrl tutulabilir. Ancak burada sz
edilen okullardaki PDR hizmetleri iin yaplan aratrma deerlendirme
hizmetleridir.
Bir okulda PDR hizmetlerinin etkili ve yararl olabilmesi iin ncelikle ne
tr hizmetlere ihtiya duyulduunun belirlenmesi gerekir. Okul PDR
programnn gereki bir temele oturtulmas bu konuda yaplacak ihtiya
belirleme almalarna baldr.
Aratrma deerlendirme almalarndan bazlar aada sralanmtr:
rencilerin eitli alanlara ilikin sorunlarnn ve ihtiyalarnn
belirlenmesi
rencilerin baarlarn olumsuz olarak etkileyen okul-ii ve okul d
faktrlerin belirlenmesi
renci, retmen ve velilerin okuldaki rehberlik hizmetlerine ilikin alg
ve beklentilerinin belirlenmesi
rencilerin okula uyum sorunlarnn ve renme glklerinin belirlenmesi
rencilerin ilgi, yetenek ve baz kiilik zelliklerinin belirlenmesi
rencilerle yrtlen psikolojik danma, grup rehberlii, psiko-eitim
gibi almalarn sonularnn deerlendirilmesi
rencilerin PDR hizmetlerinden yararlanma dzeyleri ile daha ok hangi
hizmetlerden yararlandklarn belirlenmesi
eitli konularda psikolojik lme arac gelitirmeye ynelik almalar
yaplmas

27

www.oguzhanhoca.com
Ksaca, aratrma ve deerlendirme hizmetleri yoluyla okullarda sunulan
PDR hizmetleri program, renci ihtiyalar ve okulun olanaklar
dorultusunda deitirilir ve gelitirilir.
2. Plan program Gelitirme: PDR hizmetleri rastgele verilen hizmetler deil,
belli bir programa dayal sistemli hizmetler btndr. Rehberlik
hizmetleri nceden hazrlanacak bir programa ve plana bal olarak
yrtlmelidir. Bylece almalar daha ekonomik ve verimli bir ekilde
yrtlecektir.
PDR programlar hazrlanp gelitirilirken kurumun zellikleri, amalar,
ihtiya ve beklentileri dikkate alnmak zorundadr. Bu nedenle tek tip PDR
program yoktur, kuruma gre PDR program vardr. Okul dndaki
kurumlar iin gelitirilmi PDR program ile okullar iin gelitirilmi
programlar farkllk gsterecektir. Okullar iin gelitirilmi programlarn
da birbirinden farkl olmas doaldr, nk okullarn amalar, ileyi
biimleri, rencilerin zellikleri ve ihtiyalar ve okulda ncelik verilmesi
gereken almalar birbirinden farkldr.
Okullarda retim yl balamadan nce hazrlanan ve bir retim yl
boyunca yaplacak PDR almalarn gsteren programa Okul PDR
Program denir. Bu program hazrlamada ve gelitirmede en nemli
sorumluluk okulda grevli psikolojik danmana der, ancak ibirlii
ilkesine dayal olarak okul mdr ve snf rehber retmenlerine de baz
grev ve sorumluluklar der. PDR program hazrlanrken programn
ilevsellii ve uygulanabilirliinin gz nnde bulundurulmas gerekir. Okul
PDR program hazrlanrken geleneksel program anlay yerine unlar
nerilmektedir:
rencilerin ihtiyalarndan yola kan
Bu ihtiyalar uygulanabilir bir programa yanstan
Genel ve belirsiz ama ifadelerinden ok belirgin ve llebilir amalar
ieren
Okuldaki tm personelin aktif katlmn salayan
Problem odakl olmaktan ok geliimsel yaklama gre hazrlanan ve
okuldaki tm rencilere ulamay hedefleyen
Okulun genel eitim program ile btnleen.
Etkili bir rehberlik program drt temel zellie sahip olmaldr (Nazl,
2008):
Sitematik
Tanabilir
Uygulanabilir
Garanti edilebilir

28

www.oguzhanhoca.com
3. Mavirlik (Konsltasyon) Hizmeti: Dorudan renciye ynelik olmayan,
ancak yaplacak hizmetlerin niteliini etkileyecek baz hizmetler vardr.
rnein, evre ve veli ile ilikiler ya da aratrma-gelitirme hizmetleri
gibi. Konsltasyon hizmeti, okuldaki rehberlik uzmannn, retmen ve
yneticilerin ortak bir rehberlik anlay kazanmalar, bu alanlardaki bilgi
ve becerilerini artrmalar iin onlara yardmc olmasdr. Bir dier deyile,
okuldaki rehberlik uzman ile rencinin eitimi ve yetitirilmesi ile ilgili
bir ya da daha fazla sayda kiinin (retmen, ynetici, veli vb.) ibirlii
iinde, rencinin gelimesine ynelik olarak kurduklar yardm ilikisidir.
Okullarda mavirlik hizmetleri kapsamnda yaplabilecek baz almalar
yle sralanabilir:
Okulda PDR programn hazrlama ve uygulamada okul yneticisi ve snf
rehber retmenleriyle yardmlama
Okul yneticisi ve retmenlere okuldaki PDR hizmetleri hakknda tantc
bilgiler verme
PDR hizmetlerinin yrtlmesinde benimsenmesi gereken ilke ve anlaylar
hakknda bilgi verme
Okuldaki olanaklarn PDR hizmetleri iin daha uygun olarak kullanlmasnda
okul ynetimiyle ibirlii salama
Okulda PDR hizmetleri kapsamnda yaplan almalar ve sonularn okul
ynetimi ve dier retmenlerle paylama
Okul eitim programnn rencilerin ilgi, ihtiya ve gelimelerine daha
uygun hale getirilmesi iin okul ynetimiyle ibirlii yapma
zel ihtiyalar ve problemleri olan rencileri tanmak ve bunlara yardm
etmek isteyen retmenlere yardmc olma
retmenlerden
beklenen
snf
ii
rehberlik
uygulamalarnda
retmenlerle yardmlama
Okul yneticisi ve retmenlerin PDR ile ilgili kitap, dergi ve benzeri yazl
dokmanlardan yararlanmalarn salama.
4. Veli ile ilikiler: rencinin eitiminde ve okula uyumunda okul ve ev
yaants arasnda paralellik saland lde olumlu sonular alnabilir.
Anne babalar ocuklarnn genellikle ders baars (bilisel geliimi) ile
ilgilenmekte, ocuklarnn fiziksel, psikolojik, sosyal geliimleri, ilgi ve
yetenekleri, kiilik zellikleri gibi geliim ynlerini gz ard etmektedirler.
Bunun sonucunda da, anne baba ile ocuun beklenti dzeyi ve beklenti
yn farkl olmakta bu da sorunlar yaanmasna neden olmaktadr.
Anne babalarn ocuklarnn fiziksel, psikolojik, sosyal ve duygusal
geliimleri konularnda bilgi sahibi olmalar ocuklarn tanmalar
ocuklarnn nndeki engelleri kaldrarak onlarn geliimlerine katk
salayacaklardr.

29

www.oguzhanhoca.com
Anne babalar eitim srecine katmann veya onlarn desteini almann yolu,
onlar okuldaki almalar ve uygulamalar hakknda bilgilendirmek, ihtiya
duyduklar konularda rehberlik yapmaktan geer. Velilere eitim srecinde
kendilerine ihtiya duyulduunu hissettirmek gerekir. Bu amala belli bir
programa dayal olarak anne-baba rehberlii almalar yaplabilir.
5. evre le ilikiler: Okul, iinde bulunduu evreyi etkileyen ve evreden
de etkilenen bir kurumdur. Bu nedenle okul yneticisi, psikolojik danman
ve okulda grevli dier retmenlerce okulun evresel zelliklerinin
bilinmesi ve evreyle ilikilerin srdrlmesi gerekir.
Okulun yakn veya uzak evresinde rencilerin yararlanabilecei birtakm
olanaklarn yannda, renciler iin zararl olabilecek baz durumlar, kii
veya kurumlar da olabilir. Bu konularda rencilerin bilgilendirilmesi ve
rencilerin yararlanabilecei ekilde evredeki kii ve kurulularla ibirlii
yaplmas gerekir.
evre ile ilikiler kapsamnda yakn evredeki okullarn PDR servisleriyle de
iletiime geilerek karlkl yardm alveriinde bulunulabilir ve ortak
almalar yaplabilir.
evre ile ilikiler iinde okulun evreye tantlmas da nemlidir. Okulun
zelliklerinin, ihtiyalarnn, evreye katklarnn evre tarafndan
bilinmesi, evrenin okula olan ilgisini arttracak ve okulun evre tarafndan
desteklenmesini salayacaktr.

30

www.oguzhanhoca.com
REHBERLN BALICA TRLER
A. Hizmet alanlarna gre rehberlik
B. retim basamaklarna gre rehberlik
C. Problem alanlarna gre rehberlik
D. Birey Saysna gre rehberlik
E. Temel ilevlerine gre rehberlik,
A-HZMET ALANLARINA GRE REHBERLK TRLER:
1-Eitim alannda rehberlik
2-Salk alannda rehberlik
3-Sosyal yardm alannda rehberlik
4-Endstri alannda rehberlik
1- Eitim Alannda Rehberlik:
Rehberlik hizmetlerine yaygn olarak nce eitim alannda ihtiya
duyulmutur.
Okullarda rencilerin, bedeni zihni, ahlaki ve sosyal yollardan Trk Milli
Eitimin amalarna uygun bir ekilde geliebilmeleri, kendi problemlerini
zebilmeleri, eitli alanlarda beklenen uyumlar salayabilmeleri, ilgi ve
yetenekleri ynnden bir renim grebilmeleri ve bir meslee, bir ie
ynelebilmeleri hususunda kendilerin sistemli ve srekli bir yardm salamak
amacyla rehberlik almalar dzenlenmesi gerekmektedir.
Eitim alannda yrtlen hizmetleri ynetim, retim ve renci kiilik
hizmetleri olmak zere boyutlu hizmetler olarak grebiliriz. Bu hizmetlerin
de birbirini tamamlamaktadr.
Rehberlik hizmetleri okulda renci kiilik hizmetleri bal altnda verilen
bir dizi hizmetin merkezinde yer alr. Bu haliyle rencinin bir btn olarak
gelimesine yardm eden dier hizmetlerle de yakndan ilgilidir.
2- Salk alannda Rehberlik:
Salk alannda koruyucu salk hizmeti olarak rehberlik etkinlikleri
giderek yaygnlamaktadr. Bu anlayla eitim ve salk kurumlarnn rehberlik
hizmetleri yaygnlatrma konusunda ibirlii yapmalar yararldr.
Bugn lkemizde salk ve salkla ilgili problemler halen zlebilmi
deildir. Vatandalarn saln koruyucu bilgilerden yoksun olmalarnn yannda
salk hizmetleri kurulularn hizmet kalitesindeki eksiklikler bu alandaki nemli
problemlerdir. nsann saln koruyucu, temel bilgiler edinmesi, salk
kurumlarndan etkin bir ekilde yararlanmas bu konuda yaplabilecek iyi bir
rehberlik hizmetini gerekli klmaktadr.

31

www.oguzhanhoca.com
Salk oca, salk evi ve Ana ocuk sal merkezi gibi salk kurumlarnn
sunduu hizmetler arasnda ruh ve beden saln korumaya ynelik almalarn
da yrtlmesi salanmaldr.
Salk kurumlar da, zellikle psikiyatri blmlerinde ruh sal
merkezlerinde psikolojik danma ve rehberlik hizmetleri benimsenmekte; her
gn artan sayda medikal kaynakl uzmanla medikal olmayan uzmanlarn yan yana
hizmetlerini btnletirdikleri dikkat ekmektedir.
3-Sosyal Yardm alannda Rehberlik:
lkemizdeki bu tr kurumlar, huzurevleri, ocuk esirgeme kurumu, Kzlay
dernei, sosyal ve dayanma kurumu gibi kurumlar oluturmaktadr.
Huzurevleri
korunmaya
muhta
yallarn
temel
ihtiyalarnn
karlanlmasna alld kurumlar olarak ilev grr.
ocuk Esirgeme kurumlar, ocuklarn kendilerine ve lkelerine yararl
olacak ekilde yetimelerini salamak, hak ve salklarn korumak amacyla
kurulmutur. Bu ynyle sosyal yardm kurumu olmas yan sra bir eitim kurumu
nitelii de tar. Kzlay Dernei, doal afetlerin zor durumda brakt insanlara
yardm sunan bir kurumdur.
Sosyal Yardmlama ve Dayanma, hizmet verdii vatandalara etkili bir
hizmet sunmakla ykmldr.
4-Endstri Alannda Rehberlik:
Endstri alanndaki sanayi kurulular, ii sendikalar, i ve ii bulma
kurumu gibi kurumlarda da son yllarda; rehberlik hizmetlerine yer verilmeye
baland grlmektedir.
Sanayi kurulularnda otomasyon yannda ilerin eitlenerek daha
karmak hale gelmesi alanlarda bir takm uyumsuzluklara yol amakladr. Bu
uyumsuzluklarn dourduu problemlerle baa kma konusunda rehberlik
yardmnn i grenler asndan nemi anlalmtr.
B) RETM BASAMAKLARINA GRE REHBERLK TRLER
1-Okul ncesi eitimde rehberlik
2-lkretimde rehberlik
3-Orta retimde rehberlik
4-Yksek retimde rehberlik
Eitim sistemleri eitli retim kademelerinden oluur. lk, orta ve
yksekretim kurumlar balca retim kademeleridir.
Rehberlik uygulamalarnda gerek lkemizde gerekse bat lkelerinde
uygulamalarn dier retim kademelerine oranla ortaretim kademesinde daha
yaygn ve youn dzeye eritii grlmektedir. Bu sonu okullarn ve rencilerin

32

www.oguzhanhoca.com
zellikleri bakmndan psikolojik danma ve rehberlik hizmetlerin en ok ihtiya
duyulan retim kademesinin orta retim olduuna dikkati ekmektedir.
Genel olarak hangi eitim basamanda verilirse verilsin rehberlik
hizmetlerinin ama ve genel ilkeleri deimez ancak bu genel ama iinde yer alan
alt ve zel amalar ve bunlar gerekletirmede uygulanacak programlar, seilen
etkinlikler kullanlacak teknik ve yntemler deiebilir.
Bu bak asna gre farkl retim basamaklarnda rehberlik hizmetleri
yle sralanabilir.
1-Okul ncesi Basamakta Rehberlik:
Okul ncesi eitimi, zorunlu ilkretim ana gelmemi ocuklarn (3-6
ya) sosyal, bilisel, zihinsel ve hareketsel geliimini, programlanm bir eitim
ortamnda gerekletirilen bir eitim kademesidir.
Geliim kuramclarn birou Freud, Erikson, Piaget geliimde ilk yllarn
nemini vurgulamtr. zellikle 36 yalar arasnda geliim eitli alanlarnda ok
nemli deimelerin gerekletii konusundaki grler, okul ncesi eitimin
nemli olduu anlayn dourmutur. Okul ncesi eitim dneminde ocuklarn
her ynyle salkl gelimeleri, okul ortamna uyum salamalar ve kapasitelerini
ortaya koyabilmeleri iin eitim almalar rehberlik hizmetleriyle birlikte
yrtlmelidir. Okul ncesi, oyun oynama, bedeni kullanma, merakn giderme
hayal ve istekleri aa vurma, bamszln kazanma gibi ihtiyalar karlar.
Bu dnemde ocuun ilgilerini, yetenek ve becerilerini gelitirmek amacyla
eitli etkinlikler dzenlemek ocua kendini snama ve tanma imknlar sunmak,
ocuklarn yaptklarn izlemek, ona dnt vermek ve doru davranlar
pekitirmek gerekir. Rehberlik hizmetleri kiisel adan kendini kabul, zgvenini
gelitirme, benlik kavram oluturma, sosyallemeyi salama hedeflerine ynelik
etkinlikleri kapsar. Eitsel adan, okula uyum ve ilkretime hazr olma hedefleri
esastr.
2-lkretimde Rehberlik
lkretim dzeyinde rehberlik hizmetlerinin sunulmasnn baz gerekleri
yle sralanmaktadr.
a) rencilerin sadece bilisel kapasitelerinin gelitirilmesi onun eitildii
anlamna gelmez. ada eitim yaklamlarnn tmnde ocuun tm ynleriyle
gelitirilmesi amalanmaktadr.
b) Rehberlik hizmetleri yoluyla kazandrlacak niteliklerin nemli bir blm
iin kritik dnemler ilkretim a ierisindedir. Daha sonra bu ynde ortaya
konacak abalarn sonucu ulamas ya ok g, ya da imknsz olmaktadr.
c) lkretimden sonra i hayatna atlacak ya da eitli st retim
kurumlarna ynelmesi gereken bireyleri bu konuda verecekleri kararlarn salkl
olmas iin, kendilerine katk salayama rehberlik hizmetlerinden mahrum
brakmak ada eitim ve demokrasi ilkelerine uygun olmayacaktr.
33

www.oguzhanhoca.com
d) lkretim dzeyinde ocua dzgn konuma, okuma ve yazma,
zetleme, hesaplama gibi temel becerilerin kazandrlmasnn yan sra kiilik
geliimini kolaylayacak etkinlere yer verilmesi de nemlidir.
3-Orta retimde Rehberlik:
Psikolojik danma ve rehberlik hizmetlerine en ok ihtiya duyulan dnem
olsa gerek, dnyada ve lkemizde dier retim basamaklarna gre, orta
retimde bu hizmetler daha yaygn olarak srdrlmektedir.
Bilindii gibi ortaretim 15-18 ya grubunu kapsayan bireylere bir meslek
kazandrmay, onlar yksek retime ve hayata hazrlamay amalayan eitim
basamadr.
Orta retim kurumlarn aadaki ilevleri yerine getirmesi
amalanmaktadr.
a- rencilerin ulusal ve milli erevede btnlemelerini salamak.
b- rencilerin bireysel zelliklerini ve yetenekleri azami dzeye kadar
gelitirmek.
c- lkenin i ve alma yaamna orta nitelikli insan gc yetitirmek.
d- Toplumda yapc, yaratc, uyumlu ve giriimci yurttalar yetitirmek.
e- rencilerin bilim ve teknolojide derinlemesini salamak ve yksek
renime hazrlamak.
f- rencilerin i yaam ile ilgili sanayi ve yaygn eitim ile ilikiler
kurmalarn salamak.
g- Uluslar aras ilikiler, giriimcilik bilgi ve becerilirin artrmak ve yabanc
dillerini gelitirmek.
Yukardaki ilevlerin yerine getirilmesinde rehberlik hizmetlerinin nemli
bir rol olaca aktr.
Rehberlik hizmetleriyle ergenin zararl alkanlk ve arkadalaryla iddet
ve terre ynelik gruplara katlmas nlenmeye allrken, dzenli alma
alkanl edinmesi salkl hedefler belirlemesi, gereki planlamalar yapp doru
kararlar almasna yardm edebilir. Bylece ergenlerin kendileri rahata ifade
edebilecekleri, salkl ilikiler kurabilecekleri demokratik bir ortam salanabilir.
lkretim ile ortaretim okullarnda psikolojik danma ve rehberlik
hizmetlerinin farkllatrlmasn gerektiren unsurlar yledir:
1-rencilerin geliim ve gereksinim ihtiyalar birbirinden farkldr.
2-rencilerle kurulan ilikinin biimi birbirinden farkldr
3-Okullarn eitim programlar birbirinden farkldr
4-rencilerin psikolojik geliim zellikleri birbirinden farkldr.
5-Okullarn rgtsel nitelikleri birbirinden farkldr
6-Rehberlik uygulamalarnda kullanlan yntemler ara ve hizmetlerin
alanlarna gre tr ve younluklar birbirinden farkldr.

34

www.oguzhanhoca.com
4-Yksekretimde Rehberlik:
nceki basamaklara gre yksekretim basamanda eitim kurumlarnn
yap, ama, ilev ve ileyiindeki deiiklere ek olarak yksekretimdeki
rencilerin ergenlik dnemlerinin sonlarnda olmalar, onlara sunulacak rehberlik
hizmetlerini farkllatrmaktadr.
renim sresince barnma, beslenme, akademik baar, kz-erkek arkada
ilikileri, flrt, aile kurma, mali destek, salk gibi birok sorunu halletme, kiilik
btnl ve kimlik kazanma, kendini setii bir meslek iin hazrlamas gibi
sorunlar en uygun tarzda zmekle ykmldr.
Btn bu vb. sorunlarn zmne ynelik karar ve planlarnda asl yetkili ve
sorumlu olan gencin kendisidir. Bu yetki ve sorumluluklarda gencin destee
ihtiyac vardr. Bu destei vermesi gerekende rehberlik rgtdr.
C) PROBLEM ALANLARINA GRE REHBERLK TRLER:
1. Eitsel Rehberlik
2. Mesleki Rehberlik
3. Kiilik Rehberlii
Bireyin bymesinde ve gelimesinde karlat sorunlar ve problemleri,
rehberlikle ilikili gereksinimleri bakmndan 3 ana balk altnda toplamak
olasdr.
Bilindii gibi rehberlik, okullarda btn rencilere yardm gtrmeye
dnp, yalnz problemli rencileri ele almaz. Bu bakmdan Rehberlii rencilerin
problemlerine gre eitlere ayrmak yoluna gidilmitir.
Rehberlik hizmetleri balangta okullarda okuyan genlerin meslee ynelme ve
meslek seme sorunlar ile eitsel sorunlarn birbiriyle i ie olduu grlm;
bylece rehberlik hizmetlerinde mesleki rehberlik almalarnn yan sra eitsel
rehberlik almalar da nemli bir yer almaya balamtr. Kiisel rehberlik
boyutu ise, ada rehberlik uygulamalarnn olduka yeni bir boyutudur.
Demokrasi anlayndaki gelimeler ve demokraside bireye verilen deer,
psikolojik danma ve rehberlik hizmetlerinde de kiisel sorunlar nemli bir
boyutu haline gelmitir.
1. Eitsel Rehberlik:
Eitim kurumlarnda yrtlen rehberlik etkinlikleri byk lde eitsel
arlkl rehberlik hizmetleri oluturmaktadr. Eitsel rehberlik; rencilere okul
seme, okula ve okulun bulunduu evreye uyum salama, alan ve ders konusunda
salkl eitsel tercihler yapma, verimli alma alkanlklar kazandrma, retim
glklerinden kurtularak okulda baarl olma,yeteneklerini gelitirme ve zaman
iyi kullanma gibi konulardaki yaplan yardmlar iermektedir. Bu bakmdan okul
ncesi eitimden balayarak eitimin her basamanda rencilerin eitsel
rehberlik alanndaki ihtiyalarnn karlanmas okul ve yaamdaki baarsn
artrmada nemli grlmektedir. Eitsel rehberlik kavram rehberlik alanna
35

www.oguzhanhoca.com
mesleki rehberlik kavramndan daha sonra girmitir. Zamanla ilkretimin
stndeki rgn eitim kurumlarnn, aslnda bireylere i ve mesleklere
hazrlamakla ilgili olduu daha iyi anlalm; rencinin eitsel problemleri ile
meslek seiminde ilikin problemlerinin birbirinden ayrlamayacak kadar i ie
bulunduu grlmtr. Bu yzden gnmzde mesleki ve eitsel rehberlik diye
bir ayrmdan ziyade, sorunlarn btnl dikkate alnarak eitsel-mesleki
rehberlik deyimi yaygn kullanlmaktadr. Eitsel rehberlik ve Danmann
renme ve renimle ilgili olarak karlat problem alanlar yledir:
1. rencinin bir okul semesi ve bu okula girmesi.
2. Girdii okuldaki kollardan birini ve semeli derslerden kendisine yararl
olacaklar semesi,
3. Setii okul ve derslerde gerekli baary salayabilmesi,
4. Bu baary salamada gerekli ders alma teknik ve alkanlklarn
kazanmas,
5. Derslerde karlat glklerin giderilmesi,
6. stn yetenekli rencilerin zamannda ortaya kartlmas ve yetenekleri
ile ilgili olarak gelimelerinin salanmas,
7. zel eitime muhta, zrl ve yava renen ocuklarn zamannda
kefedilip zrlerine uygun bir eitim programna yneltilmelerinin salanmas.
2. Mesleki Rehberlik: Rehberlik hizmetleri balangta mesleki rehberlik
olarak ortaya kmtr. Bireylerin eitli meslekleri tanmalar, kendi niteliklerine
uygun meslekleri semeleri, setikleri meslee hazrlanmalar ve mesleki ynden
gelimeleri konusunda yaplan yardmlara mesleki rehberlik denir. Meslek tercihi
bireyin hayatn etkileyen en nemli kararlardan biridir. Bu nedenle sz konusu
tercihin salkl olarak yaplmas byk nem tamaktadr.
Meslek seim srecini geliimsel bir sre olarak ele alrsak, aamalar unlardr:
-Uyan (Farknda Olma)(5-12 ya): Meslek bilincinin olutuu dnemdir. ocuk bu
dnemde farkl meslekler olduunu, insanlarn farkl iler yaptn, kendisinin ve
dierlerinin farkl ilgi ve yetenekleri olduunu fark eder. Bu dnemdeki seimler
geree dayanmaz, hayaldir.
-Meslekleri Kefetme ve Aratrma (12-15 ya): Soyut dnmeye balayan birey
mesleklerin ortak ve farkl ynlerini aratrmaya balar.
-Karar Verme (15-18 ya): Gelecee dair idealleri ve meslekler hakknda bilgisi
olan birey, geici de olsa seimler yapar. Dnem sonuna doru da kalc kararlar
verir.
-Hazrlk (18-23): Bir meslein nasl yapldnn renildii dnemdir. Birey
setii meslee hazrlanmaya balar. Gerekli bilgi ve becerileri edinmeye balar,
i imknlarn aratrr.
-e Yerleme: Birey i dnyasnda yerini alr, kazand bilgi ve becerileri
uygulamaya balar. Mesleini srdrr ya da yeni i imknlar arar.

36

www.oguzhanhoca.com
Meslek Seim Kuramlar
zellik-Faktr Kuram
Williamson, Paterson ve Darley tarafndan gelitirilen ve daha sonra zellikFaktr Kuram olarak adlandrlan bu yaklama gre, insan birtakm gizilglerle
dnyaya gelir ve her insan kendine zg bir varlktr, kiilik; yetenek, ilgi, deer
ve tutum gibi, birbirinden ayr ama birbiri ile etkileim halinde bulunan birtakm
zellik ya da faktrlerden meydana gelir. Bu zellikler, davranlar gzlemekle ya
da test ve envanter gibi lme aralar ile saptanabilir. Danmann grevi bireyi
bilimsel yntemlerle incelemek, onun zayf ve gl ynlerini belirlemek ve
baarl olaca alanlar kendisine gstermektir.
Psikolojik danma sreci ise u basamaklardan olumaktadr: Analiz: Danan
hakknda, ok eitli kaynaklardan bilgi toplama.
Sentez: Elde edilen verilerin dzenlenmesi, zetlenmesi ve aralarndaki ilikilerin
saptanmas.
Tehis-Tan: Bireyin sorununun kayna hakknda danann bir yargya varmas.
Prognoz: Sorunun gelecei, karlalabilecek glkler hakknda baz tahminler
yaplmas.
Psikolojik Danma: Dananla danmann, sorununun zm iin deiik yollar
aramalar.
zleme:
Psikolojik
danmann
etkinliinin
deerlendirilmesi.
Bu ilemler bir hekimin hastasna yardmc olurken yapt ilere benzedii iin bu
yaklama Tbbi Model de denmektedir.

Ekonomik ve Sosyal Yaklamlar

Meslek geliimi ve seimi sorununa ekonomistler, sosyologlar farkl alar dan
eitli aklamalar getirmilerdir.
Ekonomist ve sosyologlarn, meslek seimini, bireyin dndaki baz sistemlerin
ileyiine balamakla psikologlardan bir hayli ayr dtkleri grlmektedir Smith
ve Clark gibi ekonomistler meslek seimini ekonomideki arz-talep ve net fayda
ilkeleri ile aklarken Lipsett (1962) gibi sosyologlar meslek seiminin, kltr, aile
yaps, okul ve arkadalk ilikileri gib toplumsal kurumlarn ya da topluluklarn
etkisi ile biimlendiini ileri srmlerdir.
Psikanalitik Yaklamlar
Ekonomik ve sosyolojik grlerin tersine, meslek seimini aklamakta psikolojik
yaklamlarn, daha ok bilinli ya da bilind gereksinmeler, gdler ye da benlik
tasarm gibi psikolojik etmenlere arlk verdikleri grlmektedir. Bunlardan
Psikanalitik Kuramlar dier birok davran gibi, mesleki davranlarn da
bilind gereksinmeleri doyurma yolunda yceltilmi davranlar olduu
grnden hareket etmektedirler.
Psikanalitik kuramclara gre birey toplumca uygun grlen baz etkinliklere
katlarak libidosunu, toplumca kabul edilebilecek bir biimde ifade eder. Bu
37

www.oguzhanhoca.com
anlaya gre meslek de kiiliin bir yansmasdr. Hayatn ilk alt yl kiiliin
olutuu dnemdir. Bu dnemde gelitirilen evreye uyum mekanizmalar, daha
karmak davranlarn geliimi iin gerekli temeli oluturur. Ancak, yetikinlerin
davranlar da bebeklerinki gibi ayn igdsel doyum kaynaklarna yneliktir.
Psikanalitik kuramclardan Brill (1949)e gre, normal insann meslek seme
konusunda rehberlie ihtiyac yoktur. nk kiinin bilind drtleri, onun hangi
alanda doyum salayacan syleyen en iyi rehberdir.

Roenun htiya Kuram

Psikanalitik kuram meslek seimini savunma mekanizmalar ile ve bilind
gereksinmelerle aklarken Roe (1957) meslek seme kararnda psikolojik
gereksinmelerin nemine arlk vermektedir. Roeya gre bireyin ocukluunda
geirdii yaantlar ve ana-babas ile ilikilerinde salad doyum, onun gelecekte
davranlarn belirleyen i uyarclar oluturur. Bireyin gereksinmelerini doyurma
yollar onun, yetenek, ilgi ve tutumlarndan hangilerini gelitireceini belirler.
Ana-babann karlad psikolojik ihtiyalar (sevgi, ilgi vb.) davran etkileyecek
bilind gdler haline gelmezler. Ancak, hi doyurulmayan ya da ok az
doyurulan ihtiyalar birer gd haline gelir. Bu durumda, aile ortamnda sevgiye
doymam olan kii, ya insanlardan uzaklap nesnelerle uramay, ya da sevgi
ihtiyacn doyuracak aralar olarak insanlarla uramay tercih edeceklerdir.
Meslekleri insanlarla veya insan olmayanla ilgilenmeyi gerektiren meslekler
olarak iki genel kategoriye ayran Roe, bireylerin bu alanlardan birine yneliinin
gerisinde, yukarda belirtildii ekilde, ocukluk yaantlarndan kaynaklanan sevgi
ihtiyacnn bulunduu grndedir.
Ginzberg ve Arkadalarnn Geliim Kuram
Ginzberg (1952) meslek seiminde sava, aileden nemli bir kiinin kayb ya da bir
mirasa konma gibi, kiinin kontrol dndaki etmenlerin rol oynad ve seimin
bir kaza, bir tesadf olduunu iddia eden kuramclara kar tepkisini belirtmekte
ve arkadalar ile (Ginzberg, Axelrad ve Herma) yeni bir kuram gelitirme
gereini duyduklarn ifade etmektedir. Meslek seimini bir geliim sreci olarak
gren Ginzberg ve arkadalarna gre, birey mesleini bir anda verilen geliigzel
bir karar sonucunda deil, hayat boyunca oluan ve gelien ve byk lde Geri
dnlemez (irreversible) olan davran rntleri yoluyla seer. Mesleki karar
verme sreci, Hayal dnemi, Geici seimler dnemi ve Gereki dnem
olmak zere birbirinden ayr evreye ayrlr.
Hayal dnemi 6-11 yalarn kapsar. Bu dnemde ocuk genellikle evresindeki
kirnselere kar gelitirdii zdeime gre baz meslek tercihlerini ifade eder.
Geici seim dnemi ergenlik dnemine rastlar. Bu dnem u alt dnemlere
ayrlr:
(1) Seimlerin ilgilere dayand ilgi dnemi,
(2) Yeteneklerin dikkate alnd Yetenek dnemi,
38

www.oguzhanhoca.com
(3) Bireyin toplumda bir yer edinmeyi dnd Deer dnemi ve
(4) Bireyin bir i veya ileri eitimi dnmeye balad Gei dnemi.
Gereki dnem ise u alt basamaklara ayrlmaktadr:
Aratrma: Bireyin meslek seimi sorunu zerinde dnmeye ve bunu zmek iin
gereksinme duyduu yaantlar kazanmaya balad dnem.
Billurlama: Bireyin kendini verebilecei meslei semesini etkileyen ok eitli
faktrleri deerlendirdii dnem.
Belirleme: Seeneklerin belli meslek amalarna gre deerlendirildii dnem.
Bu kuramda meslek seimi ergenlik dnemi boyunca en az on yl sren bir geliim
srecinin rn olarak grlmekte ve varlacak kararn, bireyin o ana kadar
geirdii yaantlarn rn olaca, fakat ayn zamanda gelecekteki yaam ve
kararlan da etkileyecei, dolays ile geri dnlmez olduu ileri srlmektedir.

Superin Benlik Kuram

Supere gre meslek seimi benlik tasarmnn mesleki bir terimle ifadesidir
(Sper ve arkadalar, 1963). Benlik kuram veya Rol kuram ayn zamanda
meslek
seimine
geliimsel
bir
yaklam
olarak
da
dnlr.
Supere gre benlik tasarm bir kimsenin kendini nasl grddr. Benlik
tasarm bireyin kendisi hakknda, dorudan edindii alglarn (self-percepts)
birbirleri ile anlaml btnler oluturmas ile meydana gelir. Ancak bu oluum
genellikle, ister hayali olsun, ister gerek hayat etkinlikleri ile olsun, bir rol
oynamakla, yani belli bir durumda, belli bir fonksiyonda bulunmakla
gereklemitir. Benlik, meslek seimini etkiler; nk aslnda meslek seimi,
bireyin kendi hakkndaki tasarmn olduka ak bir biimde ifade etmeyi istedii
bir yaam noktasdr. Yani birey meslek tercihini ifade ederken aka ben u ya
da bu biimde bir insanm der.
nsan hayat boyunca ok eitli roller oynar. ve oyun etkinliklerinde
yeteneklerini dener, baarlarn deerlendirir, bakalarnn deerlendirmelerini
deerlendirir, baz eyleri iyi bir biimde yaptn fark eder ve bundan doyum
salar. Bu yaantlar biriktike birey kendini u ya da bu alanda daha baarl
olarak grmeye balar; ksaca kendisi hakknda bir yargya varr. Ya ilerledike
kendisi hakkndaki ok eitli tablolar birletirir ve olduka tutarl bir benlik
tasarm oluturur. Kiinin amac, benlik tasarmn korumaktr. Btn davranlar
artk bu benlik tasarmna gre biimlenir. Mesleki davranlar arasnda da benlik
tasarm ile tutarl olanlar seer.
Benlik tasarmnn olumas ve bir mesleki tercihe dnmesi sreci bir geliim
sreci boyunca gereklemektedir. Bu sre Spere gre u basamaklara
ayrlmaktadr:
1. Byme (14 yaa kadar)
2. Aratrma (15-24 yalar)
3. Yerleme (25-44 yalar)
39

www.oguzhanhoca.com
4. Koruma (45-64 yalar)
5. k (65 ve sonras)
Byme dnemi konusunda Superin aklamalar Ginzberg ve arkadalarnkinden
pek farkl deildir. Meslek rehberlii asndan en nemli dnem Aratrma
dnemidir.
Okulda, yarm zamanl bir ite, bo zamanlarda kiinin kendini snad, eitli
roller denedii ve meslekleri inceledii bir dnem olan Aratrma dnemi u alt
basamaklara
ayrlmaktadr.
Geici Dnem (15-17 yalar): lgi, gereksinme, yetenek ve deerlerin dikkate
alnarak birtakm geici kararlara varld ve hayali olarak tartld dnem.
Gei Dnemi (18-21 yalar): Bireyin bir ie ya da profesyonel eitime balad
ve gerek olgular daha ok dikkate ald dnem.
Snama Dnemi (22-24 yalar): Uygun bir alann bulunduu ve kiinin ilk ie
yerletii dnem. (Super ve Bohn, 1970).

Tiedeman ve OHarann Kimlik Kuram

OHara ve Tiedeman (1959) meslek geliimini bir kimlik (identity) geliimi olarak
grrler. Bu kuramclara gre benlik bireyin kendini alglamasndan ok kendini
deerlendirmesidir. Bu benlik kavramnn oluumu btn yaam boyu srer. Birey
gerek eitimi srasnda gerek daha sonraki alma hayatnda eitli sorunlarla
urarken benlik ve mesleki kimlik birbirini etkiler. Birey bir pozisyondan
dierine getike benlik de deiiklie urar. Meslek seimi sreci, mesleki
kimliin
gelime
sreci
olup,
benlik
bu
kimliin
merkezidir.
Geliimin kuramlarndan gerek Ginzberg ve arkadalarnn gerek Superin
kuramnda grdmz Aratrma dnemi mesleki rehberlik bakmndan zel bir
nem tamaktadr. Aratrma (keif) davran hayatn her safhasnda grlrse
de Geliim bunalmlar (developmental crisis) ve karar verme dnemlerinde ok
daha nem kazanmaktadr. zellikle ilerideki yaam iin nemli bir karar verme
durumunda olan birey kendisi ve evre koullar hakknda bilgi toplamaya ynelik
maksatl davranlara giriir. Bu dnemde birey daha nce olduundan ok daha
bilinli olarak kendini yetikin rollerinde dener, ilgi ve yeteneklerini snar; ayn
zamanda d gerekleri de deerlendirir, bir meslek iin gerekli eitim, para vb.
koullar dikkate alr, yetenek, ilgi ve isteklerini evrenin olanaklar ile
badatrabilecei baz planlar yapar. Bu geici karar ve planlar olumsuz bir
yaant ile bozulmazsa giderek kesinlemeye balar, kararlara balanma artar.
Bireyler, kendileri ve alma hayat hakknda uygun hipotezler formle etmede
yardma gereksinme duyarlar. Danmanlar bireylere, bu hipotezleri gemi ve
yeni yaantlar karsnda test edecek uygun yollardan haberdar olmalar ve halen
bildiklerinin mesleki amalarna uygunluunu grmeleri ya da kendilerini ve i
dnyasn kefetmeleri konusunda yardm ederek, onlarda bu aratrma
davrann gelitirebilirler.

40

www.oguzhanhoca.com
Borow, geliim kuramlarnn 1950lerden sonra ortaya kan Meslek Geliimi
Psikolojisine
getirdii
kavramlar
yle
zetlemektedir:
1. Mesleki Yaam Evreleri (Vocational Life Stages): Bir dizi bilisel, duyusal ve
toplumsal geliim basamaklar halinde betimlenen psikolojik geliim evreleri gibi,
mesleki geliimin ak da mesleki yaam evreleri ile betimlenmektedir.
2. Meslek rnts (Caneer Pattern): Meslek seimi tek ve kesin bir karar
olmayp, uzun sre devam eden bir sretir. Bu sre iinde bir takm seme
noktalar vardr. Meslek seimi davran, meslek rnts iinde bireyin
yaantlar ile yakndan ilikili, dzenli ve yordanabilir bir harekettir.
3. Mesleki Geliim Evreleri: Mesleki olgunluk kazanmak, her bir hayat
basamanda karlalan bir takm tipik ve gerekli problem zme yaantlar ile
karlamak, bir sonraki basamakta karlalacak glklerle ba edebilmek iin
gerekli temel baz becerileri kazanmak demektir. Mesleki yaam evrelerinin her
birinde bireyden beklenen baz davranlar vardr ki bunlara Mesleki Geliim
Grevleri (Vocational Developmental Tasks) denir.
4. Benlik Tasarmnn Gerekletirilmesi: Kararl bir zdeim kurma srecinin bir
paras olarak ergen, bilinli ya da bilinsiz olarak beliren benlik tasarmna uygun
ve onu glendiren bir takm semeler yapar. Bu kararlar aslnda mesleki deilse
de geni anlamda dzenli ve gelimekte olan meslek rntsnn parasdr. Bu
rntnn
oluumu
Benlik
Tasarmnn
Gerekletirilmesi
(SelfContept Implementation) dorultusundadr.
5. Mesleki Rol Modelleri: ocuk veya ergen, sosyalizasyonun belli dnemlerinde
yetikinlerin davranlarn taklit eder. Bunlar onun mesleki rol modellerini
(Vocational Role Models) oluturur.
Taklitilie dayal biimindeki bu rol oynama srasnda birey, yetikinlerin deer
yarglarn ve alkanlklarn benimser ve onlar iselletirir. yle ki bunlar onun
psikolojik yapsnn kalc zellikleri haline gelir. Eer ocuk iyi ve olumlu yetikin
modellerini gzleme
olana bulabilmise,
gereksinmelerini
doyurmay
erteleyebilme, almalarnda etkin ve yararl olabilme, mantkl kararlar
verebilme gibi, baarl bir mesleki geliim iin gerekli baz tutum ve alkanlklar
gelitirebilir.
Son yirmi be yllk dnem, meslek seimini bireyin bilinli ya da bilind
gereksinmeleri, ilgi, tutum ve deer yarglar, umut ve beklentileri ile aklayan
eitli kuramlarn ileri srld bir dnem olarak grlmektedir. Bunda o
sralarda Rogersin benlik kuramnn ve gdmsz danma ynteminin giderek
artan bir kabul grmesinin nemli etkisi olduu dnlebilir. Bu dnemde
psikolojik yardm hizmetlerinde odan rehberlikten psikolojik danmaya
kaydn; bireye, kendisi ve evresi hakknda bilgi verme yerine onun ilgilerini,
deerlerini ve beklentilerini, ksaca, benlik tasarmn anlamaya, daha olumlu ve
gereki bir benlik tasarm gelitirmesinde bireye yardmc olmaya arlk
verildiini grmekteyiz.

41

www.oguzhanhoca.com
Holland n Kiilik Kuram
Holland n kuram, kiilik dinamii ile mesleklerin yrtld evre veya
mesleklerin gerektirdii faaliyetler arasndaki ilikiye dayanr. Holland (1966)a
gre meslek seimi, kiiliin yansmas, bireyin evre ile ilikisinde benimsedii
uyum ynteminin, bir meslek faaliyeti alannda ifadesini bulmasdr. Holland
bireylerin kendileri ve meslekler hakkndaki grlerini meslek adlar ile ifade
ettikleri grndedir. Holland a gre her birey meslek seme yana gelinceye
kadar ok eitli etkiler altnda kalmakta ve meslekler hakknda kalplam
yarglar gelitirmektedir. dnyas hakkndaki grlerini de bu kalp fikirlerle
ifade etmektedirler.
Holland a gre i dnyasndaki eitli meslekler, ierdikleri etkinlikler
bakmndan alt tr mesleki evre oluturmaktadrlar. Bunlarn her biri iin alt
tr kiilik rnts betimlenmektedir. Bu kiilik rntleri kiinin evresine uyum
tarzn yanstmaktadr. Alt tr meslek evresinden her birine uygun kiilik tipleri
unlardr
1. Gereki Tipler: Bunlar genellikle atak, saldrgan, kas faaliyetini ve motor
koordinasyonu gerektiren ilerde baarl, erkeksi, bedence gl, sade,.tabii
insanlardr. Genellikle sabrl ve hogrl olan bu insanlar ak havada almay
tercih ederler, insanlar arasnda bulunmaktan, szel etkileimde bulunmaktan
sklrlar. Soyut kavramlarla uramaktan holanmazlar, sosyal beceri gerektiren
durumlarda baarszdrlar, ilgi alanlar genellikle dar olup daha ok mekanik ve
ak hava alannda younlamtr. Baarma gdleri ok gl deildir.
Bu grup iin tipik meslek yeleri, iftiler, beden eitimi retmenleri, polisler,
ormanclar, pilotlar, denizciler vb.dir.
2. Aydn Tipler: Bu gruptaki insanlar yapmaktan ok dnmeyi, beden gleri
yerine zihin glerini kullanmay tercih ederler. Bunlar uysal, alakgnll,
baarma gds yksek, dnceleri esnek, topluluktan holanmayan, bamsz
insanlardr. Sosyal ykmllkten kanr, kendilerini sergilemekten holanmazlar.
Sabrl ve srarcdrlar. evreyi doru ve ayrntl bir biimde alglama g ve
isteine sahiptirler. Kuderin snflamasna gre meslek ilgileri Bilimsel dir. Bu
kiisel ynelime uygun meslekler bilimle ilgili mesleklerdir. Biyologlar, hkimler,
veterinerler, kimyagerler ve mhendisler bu gruba girerler.
3. Sosyal Tipler: Bunlar, baka insanlarla bir arada bulunmaktan, onlara yardm
etmekten, onlar ikna edip ynetmekten holanrlar. nsanlar ve duygularn
anlama abas gsterirler. Kendilerini anlamaya ve kabul etmeye isteklidirler.
Zihinsel yetenekleri ve baarma gdleri olduka iyidir.
Sosyal almaclar, psikolojik danmanlar, halkla ilikiler personeli, retmenler
bu kiilik tipinin rnekleri saylabilirler. Bu gruptaki insanlarn ilgi tr Sosyal
Hizmettir.
4. Geleneki Tipler: Kurallara bal, tertip-dzen merakls olan bu insanlar emir
alp vermekten holanrlar, stat ve kudret ararlar. Duygulardan ok nesneleri
anlamak isterler. Kendilerini sk bir kontrol altnda tutarlar. evrede daima iyi
42

www.oguzhanhoca.com
bir izlenim brakmak isterler. Erkeksi, heyecan bakmndan dengeli, baml,
sorumluluk duygulan gl kiilerdir. Bu tipe uygun mesleki evre muhasebecilik,
bro, banka memurluu, sekreterlik vb.dir. Kuderde ilgi alanlar Hesaplama ve
Bro ileri dir.
5. Giriimci Tipler: Da dnk plan bu insanlar bakalarn ikna edip ynetmek
isterler, insanlarla devaml iliki halindedirler. Rahat, heyecan bakmndan
dengeli, d grnleri anlamaya merakl, sabrsz, kendine yetemeyen
insanlardr. Bu tiplere uygun meslekler, satclk, komisyonculuk, politikaclk ve
avukatlktr. Kuderde ilgi alanlar ikna dr.
6. Artistik Tipler: Estetik faaliyetlere ilgi, heyecansal kararszlk, esneklik,
ataklk, bamszlk, kktencilik, phecilik ve duygusal knt, alakgnlllk
ve kadns ilgiler bu tipi belirleyen balca zelliklerdir. Bunlar hayal gc yksek,
yaratc insanlardr. Mzisyenler, ressamlar, yazarlar ksaca sanatla uraanlar bu
gruba girerler. Bunlarn Kuderde ilgi alanlar Gzel Sanatlar ve Mziktir
3. Kiisel Rehberlik: Eitim srecinde rencilerin kiisel sosyal geliim
ihtiyalarn karlamak ve bylece onlarn kiisel geliim ve uyumlarna yardmc
olmak amacyla yrtlen rehberlik hizmetlerine kiisel rehberlik denir. Bireyin
ocukluktan yetikinlie, eitimin eitli kademelerinde kendini ve bakalarn
anlamas ve kabul etmesi, gnlk yaam becerilerini kazanmas, aile ve toplum
olgusunu kavrayarak bu ortamlarda salkl ilikiler gelitirebilmesi gibi alanlarda
yeterlik kazanmas, kiisel ve sosyal geliimini salkl srdrebilmesi iin verilen
rehberlik hizmetleridir.
Kiisel rehberlik ncelikle bireyin kendisini ve evresini doru anlamasn ve kabul
etmesini salamaya yneliktir.
LETM VE LETM PENCERES
Ben Dili: Bu kadar ok konutuunuzda ders anlatamadm iin
zlyorum, hatta sinirleniyorum.
rnekteki gibi; retmenin olumsuz davran ve bu davrann kendisinde
yaratt duyguyu dile getirmesidir. Ben dilinde vurgu, kiiye deil davranadr.
Sen Dili: Beni sinirlendiriyorsunuz.
Sen dilinde ise sulama vardr; ama olumsuz davrann ne olduu belli deildir. Bu
da renciyi savunmaya iter, iletiimi olumsuz etkiler.
Ego Gelitirici Dil: Karmzdaki insana, onun bir zelliini anlatrken krc
olmamak, onu rahatsz etmeyecek ifadeleri semeye almaktr. ok tembelsin.
demek yerine Az alyorsun. demek gibi.
Kendini Tanma Penceresi (Joharry Penceresi)
Dier insanlarla iyi bir iletiim kurup kuramadmz anlayabilmek iin, nce
kendinizi ne lde o insanlara gsterdiinizi bilmeniz gerekir. Kendinizi ne
lde darya gsteriyorsunuz? sorusuna cevap verebilmeniz iin, sizlere

43

www.oguzhanhoca.com
yardmc olacak bir tr oyun getiriyoruz. Bu oyuna kendini tanma penceresi adn
verebiliriz.
Bir ereve dnn... Bu yle bir ereve ki, sizinle ilgili her eyi alyor.
Amalarnz, zevkleriniz, korkularnz, gereksinmeleriniz, ksaca her eyiniz bu
ereve iinde olsun.

SZNLE LGL HEREY

Kendiniz hakknda tm gerekleri bildiinizi savunamazsnz. Doal olarak,

hi kimse kendisiyle ilgili tm nitelikleri bildiini iddia edemez. nsan mr
boyunca kendini tanmaya, kendisiyle ilgili yeni keifler yapmaya devam eder.
yleyse sizi temsil eden bu ereveyi ikiye blebiliriz: Bir blm sizin kendi
bildiklerinizi, dier blmyse bilmediklerinizi iersin. imdi ortaya aadaki gibi
yeni bir ereve kar.
KENDNZCE
BLNENLER

KENDNZCE
BLNMEYENLER

Ayrca, bakalarnn bildii ve bilmedii yanlarnz vardr. Bu nedenle,

sizinle ilgili her eyi ieren ereveyi bu adan da ikiye blebiliriz. Bu blmeleri,
bakalarnn bildii ve bakalarnn bilmedii yanlarnz olarak adlandrabiliriz.

BAKALARININ BLD

BAKALARININ BLMED

imdi Kendinizce Bilinenler ve Bilinmeyenler erevesiyle, Bakalarnca

Bilinenler ve Bilinmeyenler erevesini st ste koyalm. Ortaya kan drt
blmeli yeni ereveye de, kendini tanma penceresi adn verelim.
44

www.oguzhanhoca.com

BAKALARINCA BAKALARINCA
BLNMEYENLER BLNENLER

KENDNZCE
BLNENLER

KENDNZCE
BLNMEYENLER

1
AIK

2
KR

3
GZL

4
BLNMEYEN

Bu pencerenin birinci blm hem sizin hem de bakalarnn bildii

niteliklerinizi ierir. Bu blmeye AIK blm ad verilir. kinci blme sizin
bilmediiniz, fakat bakalarnn farknda olduu zelliklerden oluur. Bir baka
deyile, bu blme sizin KR olduunuz blm oluturur ve bu adla anlmas
uygundur. nc blmedeyse sizin bildiiniz, fakat dier kiilerin bilmedii bir
ierik vardr. Bu blmeye de GZL blm adn verelim. Drdnc blme de ne
sizce, ne de bakalarnca bilinen yanlarnz ierir; bu blmeye BLNMEYEN
blm adn verebiliriz.
imdi i, bu eklin, yani kendini tanma penceresinin sizin zel kiiliinize
uygulanmasna kalyor. Kiisel zelliklerinize gre bu pencereyi yeniden
biimlendirebiliriz. rnein, kendinizi ak bir insan olarak gryorsanz, o zaman
pencerenizin AIK blm dier blmlerden daha byk olur ve ortaya yle bir
ekil kar:

45

www.oguzhanhoca.com

BAKALARINCA BAKALARINCA
BLNMEYENLER BLNENLER

KENDNZCE
BLNENLER

KENDNZCE
BLNMEYENLER

1
AIK

2
KR

3
GZL

4
BLNMEYEN

Kiiler aras anlaml bir iletiim, ancak kiilerin AIK olan blmlerinin
byklyle mmkn olabilir. Bir insann AIK blm ne lde bykse o lde
daha zengin iletiim olanaklarna sahiptir. te yandan AIK blm kk olan
kii, dierleriyle o lde az iletiim kurabilir.
ekilde, tanma penceresindeki blmlerinin bykl ynnden farkl olan
iki kiinin iletiimi gsterilmitir. letiimi belirten oklarn iziminde kolaylk
olmas iin pencerenin AIK blmeleri birbiriyle yz yze gelecek biimde
konmutur. Dikkat edilirse, ekilde karlkl oklarla gsterilen baarl iletiim,
ancak B bireyinin daha kk olan AIK blm orannda gerekleebilir. A
bireyinin daha byk olan AIK blmnden gelen mesajlar, B bireyinin gizli
blmne rastlyorsa, herhangi bir karlk alamaz. Bu durum okun krlarak geriye
dnmesi biiminde gsterilmitir.
Kendinize sorun: Son ekildeki A bireyine mi, yoksa B bireyine mi
benziyorsunuz? Tanmak istediiniz halde, bir trl nasl biri olduunu
karamadnz bir kimseyi anmsyor musunuz? Acaba bu kimse iine kapank,
konumayan, paylamayan biri miydi? Yoksa ok konutuu halde, kendinden bir
ey vermeyen bir kimse mi? Peki, sizi tanmak kolay m? Konutuunuz kimseler,
sizin nasl bir kimse olduunuzu anlamakta zorluk ekiyorlar m? Kendinizi, ister
bu ekildeki A, ister B bireyine daha benzer grn, nemli olan u gerei akldan
karmamaktr: Baarl kiiler aras iliki ve verimli bir iletiim iin, kendini
tanma penceresindeki AIK blmn karlkl olarak var olmas gerekir.

46

www.oguzhanhoca.com
A BREY

2
KR

4
BLNMEYEN

3
GZL

1
AIK

1
AIK

2
KR

3
GZL

4
BLNMEYEN

Hmanistik Anlaya Sahip Bir retmende Bulunmas Gereken zellikler

Empatik Anlay: Empati; bir kiinin tarafszln kaybetmeden, kendisini bir
bakasnn yerine koyarak, onun duygu ve dncelerini anlamaya almas ve
bunu kardakine ifade etmesidir. Empati iin koulsuz kabul, koulsuz sayg ve
saydamlk olmazsa olmazdr.
Koulsuz Kabul: Karmzdaki kiiyi gnahyla sevabyla, olumlu ve olumsuz
yanlaryla kabul edebilmektir. Bu da n yargsz olmak demektir.
Koulsuz Sayg: Her insan; madd durumu, fiziksel zellikleri, baarlarbaarszlklar, davranlar ne olursa olsun, sadece insan olduu iin sayg
gsterilmeye layktr.
Sayg, sadece retmen-renci ilikilerinin deil, insan ilikilerin ve iyi iletiimin
temelidir.
Saydamlk (tenlik, drstlk): Bireyin, o an yaad duygu neyse bunu
karsndakiyle paylamasdr. retmen-renci ilikileri asndan ise
47

www.oguzhanhoca.com
retmenin gerek duygularn yapmacklktan uzak, doal ve drst bir biimde
ortaya koymasdr.
ATIMA YNETM STRATEJLER:
atma ynetim stratejileri; yzleme, dn verme, hkmetme, kanma ve
uzlama olmak zere be grupta incelenmektedir. Bu stratejilerden hangisinin
benimsenecei taraflarn kar tarafa ynelik ilgisinin dzeyine baldr. Bu
atma stratejileri unlardr:
ok
ekil atma Ynetim Stratejileri Modeli

l -+
++
i
SEVML AYICIK
BAYKU

(UYMA)
(YZLEME)
k
i
++
y
e
TLK
V
(UZLAMA)
-+e
r
KAPLUMBAA
KPEKBALII
i
(KAINMA)
(HKMETME)
l
e
n
nem
Kendi grne verdii nem
Az

ok

Yzleme (Bayku): Bu stratejiyi uygulamann ilk adm problemi aka

ortaya koymak, tanmak ve tartmaktr. Bylece taraflarn ilgi, istek ve ihtiyalar
aa km ve yeniden deerlendirilmi olur. Bu durumda dikkat edilmesi gereken
nokta, bir atmada en ok gze arpan noktalarn o atmann gerek nedenleri
olmayabileceidir. kinci adm, taraflarn dileklerini oluturan eleri ortaya
karmaktr. Karar vermeden nce, btn paralara ayrmak gerekmektedir. Bu
alma bir bakma sorunun aklanmasnda kullanlan dilin, sembollerin
incelenmesini ierir. Son olarak atmay zecek yantn hazrlanmas ve yolun
bulunmas gelir. Bu yantn yalnz kar taraf deil kendimizi de kapsadn, nk
yalnz kar tarafla deil kendimizle de uramak zorunda olduumuzu
unutmamamz gerekir.
Uzlama stratejisinde atma konularnn zerine gidilir, atmann esas
sebepleri aratrlr ve bunlarn tamamen ortadan kaldrlmasna allr. atma
durumunda taraflar kendileri bu yntemi benimseyerek dier tarafla
yzleebildikleri gibi, yneticileri tarafndan da yzletirilebilirler. Yneticiler,
konunun konuulabilmesi iin taraflar bir araya getirerek ortam hazrlar.
48

www.oguzhanhoca.com
Yzletirmenin amac, taraflar arasndaki iletiimden kaynaklanan sorunlar
ortadan kaldrmak ve atmann gizli nedenlerinin ortaya kmasn salamaktr. Bu
ekilde, sorunun zmlenmesindeki sorumluluk da taraflara ait olacaktr. Taraflar
yzleme sayesinde bir araya gelerek atmann gerek nedenlerini aratrma ve
herkes iin faydal yaratc zm yollar gelitirebilme ansna da sahip
olacaklardr.
Kiilerin hem kendi ihtiyalarna hem de bakalarnn ihtiyalarna nem
vermesi durumunda bu strateji kullanlr. Kiiler kar karya gelerek problemin ne
olduunu anlamaya alarak, probleme zm yolu ararlar. Her iki tarafta kar
taraf asndan bakmaya alr. Sonucun alnmas ise kiilerin uyumuna ve
ibirliini ne derece yapabildiklerine baldr. atmann zm ile ilgili literatr
incelendiinde, uzlama ynteminin en etkili ve baarl yntem olarak kabul
edildii grlr. Yntemin baarsnn balca nedeni ise taraflarn aktif katlmna
izin verilmesi ve atma konusunun tartlmasdr. Baz yneticiler ise atmay
kabul edip, zm yollar aramak yerine durumu grmemezlikten gelmekte ve bu
yntemi kullanmamaktadrlar. Yneticilerin genellikle astlarna kar bu ekilde
davranmalar yneticilerin bir zayflk gstergesi olarak deerlendirilebilir.
Uyma (Sevimli Ayck): Bu stratejide taraflardan birinin, kar tarafn ilgi
ve ihtiyalarnn n plana kmas karlnda kendi ilgi ve ihtiyalarnn
doyurulmasndan vazgemesi sz konusudur. Bu durum kar tarafn isteklerine
boyun eme ve uyma olarak nitelendirilebilir. Uyma davrann gsteren taraf, iki
taraf zerindeki benzerlikler zerinde younlar. Daha ok astlarla stler
arasnda oluan atmalarda astlar, durumu kurtarmak amacyla byle bir strateji
izleme yoluna gidilebilir.
Uyma stratejisi, taraflardan birisinin atma konusuna aina olmad
durumlarda ya da dier taraf hakl olduunda ve atma konusunun kar taraf
iin daha fazla nem tad durumlarda faydaldr. Bu atma stili, atan
taraflardan birisinin baz noktalarda dn verip karlnda dier taraftan kar
elde etmek istedii durumlarda kullanlabilir. Bu da gelecekte olas bir atma iin
avantaj salar. Bir taraf fedakrlkta bulunarak ilikileri olumlu tutabilir.
Hkmetme (Kpekbal): Kii atma durumunda, kendisi iin yksek, kar
taraf iin dk derecede endieleniyorsa atmay hkmetme yoluyla
zmlemeye alr. Bu yol ayn zamanda kazan-kaybet eklinde de tasvir
edilebilmektedir. Hkmetme yoluyla atma zmn seen bireyler neye mal
olursa olsun kazanmak ister.
Hkmetme stratejisinde, taraflar kendi ilgi ve ihtiyalarn kar tarafn ilgi
ve ihtiyalarndan stn tutar. Bu strateji ayn zamanda rekabet olarak da bilinir.
Taraflardan biri kazanmak iin her yola bavurabilir. atma eer st ile ast
arasnda ise st ast kendi istek ve emirlerine uymaya zorlayabilir. Daha ok
yetkici bir ynetsel anlayn hkim olduu kurumlarda, stnlk kurma stratejisi
49

www.oguzhanhoca.com
yaygn olarak kullanlr. stnlk kuran taraf, yalnzca stnlk kurduu tarafn
gznde deil, kurumda dier kiilerin gznde de gcn artracan dnr.
Hkmetme stratejisinde taraflardan biri kar tarafa g kullanarak kendi
zmn kabul ettirmeye alr. Hkmedilen taraf ulalan zmden memnun
deildir. Aslndan zmden ok zorlama vardr. Hkmedilen taraf zayf olduu iin
zm kabul etmek zorunda kalr. zmn hkmedilen tarafn moralini ve
verimliliini olumsuz ynde etkilemesi beklenir. Kurum zerinde olumsuz etkilerine
neden olabilir.
Kanma (Kaplumbaa): Bireyler kendi dncelerini ne de dierlerinin
dncelerini destekler. ekilme davran gsterirler. ou olaylara kar kaytsz
davranrlar. Kanma davran kar tarafa ciddiye alnmad ya da kendisine nem
verilmedii izlenimi verebilir. Ve olumsuz sonulara neden olabilir. rnein bir
karar durumunda ok az bir gce sahipseniz ve deiim ok zor bir konudaysa en
iyi seim kanmadr.
Baz kiiler gerginlik ve atmann getirdii sinirlilikten holanmadklar iin
atmadan kamay tercih ederler. Dier nedeni ise atmay gereksiz ve ykc
olarak grmektir. Bu yntemle kiiler, atmay grmezden gelme, erteleme ve
sessiz kalma gibi davranlar sergilemektedir. Baar olaslnn dk olduu
durumlarda kanmak en iyisi olabilir.
Uzlama (Tilki): Taraflarn karlkl dn vermeyi bir strateji olarak kabul
etmeleri durumunda, her iki tarafta dn vererek anlama yolunu seerler. Ve
karlkl olarak ortak bir noktada buluurlar. Karlkl dn verme stratejisi
kullanldnda, dn veren taraf, uyma stratejisindekine gre daha az dn
vermektedir. Her iki tarafnda ilgi ve ihtiyalarnn tatmin edildii bir yaklam
izlenir. Bu stratejinin kullanlabilmesi iin taraflarn kendi ilgi ve ihtiyalarna
nem verdikleri kadar kar tarafn ilgi ve ihtiyalarna da nem vermelidir.
D) BREY SAYISINA GRE REHBERLK TRLER:
1. Bireysel Rehberlik Grup Rehberlii
2. Bireysel Psikolojik Danma Grupla Psikolojik Danma
1. Bireysel Rehberlik Grup Rehberlii: Bireyin uygun seimler
yapabilmesi, kararlar alabilmesi ve evresine uyum salayabilmesi iin kimi
bilgilere gereksinimi vardr. Bunlar, program, okul ve meslek seimine ilikin
evrede bireye ak olan eitli frsatlar ya da burs, kredi, yurt olanaklar ve
benzeri birok konuyla ilgili eitli bilgiler olabilir. Tek tek bireylere ya da
gruplara sunulabilecek bu tr bilgilendirmelerde, danmanla danan arasndaki
ilikinin nitelii, psikolojik danma ilikisinde olduu gibi zel bir etkileimi
gerektirmemektedir. Bireysel ya da grup rehberliini ilgilendiren bilgi verme
hizmetleri, dananlarn psikolojik geliimlerinden te, bilisel sreler zerinde

50

www.oguzhanhoca.com
odaklanmaktadr. Bu hizmetler retmen ve psikolojik danmann ibirlii ile
yrtlr.
2. Bireysel Psikolojik Danma Grupla Psikolojik Danma: Psikolojik
danma hizmetleri rehberlik hizmetlerine gre daha teknik bilgi ve beceri
gerektirmektedir. Psikolojik danma konusunda yeterli dzeyde kuramsal
donanm ve pratii olan uzman personel tarafndan, profesyonel dzeyde sunulan
bu hizmetler; danmanla danan ya da danmanla dananlar arasnda yzyze,
karlkl sayg, gven, samimiyet, itenlik ve gnllle dayal zel bir psikolojik
ilikiyi gerektirmektedir. Hizmet verilen birey says dikkate alndnda
psikolojik danmay, bireysel psikolojik danma ve grupla psikolojik danma
olarak ikiye ayrmak gerekir. Bireysel psikolojik danma, bir danmanla bir
danan arasnda gerekletirilen psikolojik danma ilikisidir. Grupla psikolojik
danmada ise, bir danmann birden fazla dananla almas sz konusudur.
Grupla psikolojik danmadan birden fazla danann ayn anda yararlanma
olanana sahip olmas, bu psikolojik danma trn dierine gre daha ekonomik
yapsa da, psikolojik danma yardmnn danana bireysel olarak m yoksa grup
iinde mi verilmesi gerektiine karar verirken, danann probleminin nitelii ile
kendine zg kimi kiilik zellikleri dikkate alnmaldr.
Grupla psikolojik danmann, bireysel danmaya oranla birok farkl ve
avantajl yanlar bulunmaktadr. yle ki:
a) Bireysel psikolojik danma, dananla psikolojik danman arasnda bir
iliki, bir sreken, grupla psikolojik danma, grup lideriyle grup yeleri ve grup
yelerinin birbirleriyle olan etkileiminin sz konusu olduu bir sretir.
b) Bireysel psikolojik danmada 55 dakikalk sre iinde sadece bir kiiyle
ilgilenilir. Grupla psikolojik danma sresi 90 dakikadr. Bu sre iinde 8-12
kiiyle ilgilenilir. Dolaysyla grupla psikolojik danma bireysel danmaya oranla
daha ekonomiktir.
c) Grupla psikolojik danma yle bir sretir ki, yeler bu sre iinde
yardm alp vermeyi renirler. Bir baka deyile grupla psikolojik danma bir
yardm alp verme srecidir (Ohlsen, 1988).
d) nsanlar toplum iinde, herhangi bir ekilde gruplar halinde yaarlar.
Teraptik grup sreci iinde renilenlerin sosyal hayata aktarlmas daha kolay
olur. nk grupla psikolojik danma sreci grup iinde geliir. Dolaysyla burada
renilenlerin sosyal hayata aktarlmas daha kolaydr.
e) Grupla psikolojik danmada ye says kadar zm yolu olabilir. Yardm
alan ye kendine uygun zm yolunu benimseyebilir. Doaldr ki, bu zm yollar,
grup yelerinin t vermeleri gibi anlalmamaldr. Grup yeleri anlatlanlara
benzer durumlar yaamlarsa neler hissettiler, nasl bir zm buldular, bunlar
grupta paylarlar. Bylece, yardm alan ye de kendine uygun zm seebilir.
f) Grupla psikolojik danma bireysel danmaya gre daha zordur, nk
grup lideri hem bireysel psikolojik danma bilgi ve becerilerine sahip olmal, hem
51

www.oguzhanhoca.com
de grup ortam iinde grup srecini gzden karmamal ve teraptik gleri
anlamaya almal, yani grup dinamiini bilmelidir. Bireysel psikolojik danmada,
psikolojik danman bir kiiden sorumluyken, grupta psikolojik danmada, lider
ye says kadar kiiyi ve bunlarn birbirleriyle olan ilikilerini gzden karmamak
zorundadr.
g) Grupla psikolojik danma ortamnda yeler kendilerini yalnz
hissetmezler. Anlattklar bir olay, bir duyguyu gruptaki bir dier ye yaamsa,
paylar ya da bu grup liderince paylatrlr. Oysa bireysel psikolojik danmada
sadece psikolojik danman, kendini ama teraptik koulunu kullanarak, danann
duygu ve yaantlarn paylaabilir.
h) Bireysel psikolojik danmada bir tane transferans (aktarm) objesi
varken, grupla psikolojik danmada ye says kadar transferans objesi vardr.
) Grupla psikolojik danmann sosyal mikrokozmos zellii vardr. Grup bir
ayna, yani sosyal hayatn bir yansmas gibidir. Grup yeleri toplumsal
yaamlarnda nasl davranrlarsa, grup iinde de yle davranacaklardr. Grup
liderinin bunu bilip, duruma dikkati ekmesi ya da kendisinin dikkat etmesi
gerekmektedir.
j) Grupla psikolojik danmada sorunlara derinlemesine inilemez.
E) TEMEL LEVLERNE GRE REHBERLK TRLER:
Rehberlik hizmetlerinin ilevleri konusunda yazarlar deiik listeler
nermektedir.
nleyici Rehberlik
Uyum Salayc Rehberlik
Yneltici Rehberlik
Gelitirici Rehberlik
yiletirici are Bulucu Rehberlik
Krize Mdahale Edici Rehberlik
Ayarlayc Rehberlik
Tamamlayc Rehberlik
Fakat 6 madde zerinde birleirler.
nleyici Rehberlik: Rehberlik hizmetleri olumlu deimeleri
amalarken, baz olumsuzluklarn ortaya kmasn da nleyici bir ilevi yerine
getirmektedir. zellikle disiplinsizlik ve uyumsuzluklarn nlenmesi, eitimretim hizmetlerinin verimliliini artrc bir neme sahiptir. Olumsuzluklarn
ortaya kmadan nlenmesi, ortaya ktktan sonra giderilmesinden daha
ekonomik ve daha kolaydr. Rehberliin nleyici ilevi de bu amaca ynelik bir
yardm hizmeti sunmaktadr.
Uyum
Salayc
Rehberlik: Okullarda uygulanacak rehberlik
programlarnda rencilerin uyum salamalarn kolaylatrc etkinliklere yer
verilmelidir. Bylece rencilerde grlebilecek uyumsuzlua dayanan davran
52

www.oguzhanhoca.com
bozukluklarnn ortaya kmas engellenebilir. Okullarda rehberlik servislerini en
ok urat konulardan biri uyumsuzluktur. Bu nedenle uyum salayc rehberlik
modeli ok nemlidir.
Yneltici Rehberlik: Bireyin baarl ve mutlu olmasnda kiisel
niteliklerine uygun alan, ders, okul ve meslek semesinin rol byktr. Bu amala
bireye yardmc olabilmek iin ona zamannda rehberlik hizmetlerinden
yararlanma olana verilmelidir. Bylece bireyin kendisine en uygun alana
ynelmesi ve o alanda baarl olabilmesi kolaylar.
Gnmzde okullarn ve programlarn eitlenmesiyle rehberliin bu
ilevinin nemi de artm bulunmaktadr. Okul rehberlik servisleri bireyi tanma
tekniklerini kullanarak elde edilen bilgilerden yararlanarak ders, alan ve okul
seerken rencilere yardm etmelidir.
Gelitirici Rehberlik: Geliimsel rehberlik anlaynn ortaya kyla
rehberliin gelitirici ilevi de nem kazanmtr. Bu anlayta bir geliim
dnemini baaryla geirenlerin, daha sonraki geliim dneminin geliim devlerini
de baaryla yerine getireceklerine inanlmaktadr.
Okul rehberlik programlarnda rencilerin geliim dnemleri dikkate
alnarak, bedensel, zihinsel, duygusal ve psiko-sosyal ynlerden salkl bir
biimde geliebilmelerini salayacak etkinliklere yer verilmelidir.
Ayarlayc Rehberlik: Rehberliin bir ilevi de eitim planlamaclarna
ve program yapmclarna yol gstermektir. ada eitim, rencilerin
eitimlerinde bireysel ayrlklara ve evre artlarna ncelik vermektedir. Okul
rehberlik servisleri rencilerin zelliklerini, beklentilerini ve problemlerini
belirleyerek, toplumun deerlerini ve beklentilerini de dikkate alarak gelecekte
kabilecek sorunlar yordamaya alr.
Yaanan hzl deiimler eitimin planlanmasnda, mfredat programlarnn
ve rehberlik programlarnn hazrlanmasnda ve gelitirilmesinde rehberliin
ayarlayclk ilevinin nemini arttrmtr.
Tamamlayc Rehberlik: rehberliin bir dier ilevi de retim
etkinliklerini
tamamlayc
etkinliklerdir.
rgn
eitim
kurumlarnda
gerekletirilen
retim
etkinlikleri
rehberlik
hizmetleriyle
birlikte
srdrldnde, eitimde istenilen kaliteye ve verimlilie ulalabilmektedir.
BREY TANIMA
Rehberlik, kendini ve evresini daha iyi tanyp anlamasnda, sahip olduu
gizilgleri gelitirmesinde, karlat sorunlara doru ve yerinde zm yollar
bulabilmesinde bireye yaplan sistemli yardm olarak tanmlanmt. Bu tanmda
sz edilen kendini tanma ve gizil gleri gelitirme hereyden nce bireyin
zelliklerinin ayrntl olarak incelenmesini gerektirir. Rehberlik, bireyin kendini
tanmas ve evre olanaklarn, maksimum geliimi iin kullanabilmesinde bireye
yaplan sistemli yardm olarak dnlrse bireyin kendini tanmasna yardmc
olmann, rehberliin birinci fonksiyonu olduu grlr.
53

www.oguzhanhoca.com
rencinin bilinmesi gereken ynlerini yle sralayabiliriz:
Salk: rencinin bilinmesi gereken ynlerinden biri onun bedensel
geliimi ve beden saldr. Beden sal okul baarsn etkileyen nemli
faktrlerden biri olduu gibi, kiilik geliiminin de nemli belirleyicilerindendir.
Bu nedenle, rencinin her yl boyu ve arl llmeli, grme, iitme, konuma
bozukluu, grnr beden sakatlklar olup olmad, vaktiyle geirdii hastalklar
saptanmal, her yl en az bir kez salk yoklamasndan geirilmelidir.
Yetenekler: Rehberlik rgtnce rencinin bilinmesi gereken en nemli
yn yeteneidir. Balangta bireysel farklarn incelenmesi iine yeteneklerden
balanmtr. Bugn de bireysel farklar denilince, nce yetenekler akla
gelmektedir.
Yetenek, eitim yolu ile bilgi ve beceri kazanma gcnn karakteristik
belirtisi saylan zellikler btndr. yleyse yetenek, bir kimsenin eitimden
neler kazanabileceini, neler yapabileceini gsterir.
lgiler: okullarmzda rehberlik uygulamalarnn esas amac, rencilerin
ilgi ve yeteneklerine uygun bir program izleyip, yine ilgi ve yeteneklerine uygun
bir meslee ynelmelerine yardmc olmak olduuna gre, rencilerin ilgileri de
bilinmesi gereken nemli zelliklerden birini oluturmaktadr.
lgi, bir nesne ya da bir faaliyete kar, kstlayc koullara karn olduka
srekli bir balanma durumu olarak tanmlanabilir. Gnlk hayatta bir kimsenin,
zgr olduu zaman vaktini ne ile geirdiine bakarak ilgisini tahmin edebiliriz.
Akademik Baar: rencinin gemiteki ve hlihazr baars da
eitsel ve mesleki rehberlik asndan bilinmesi gereken hususlardandr. Yaplan
aratrmalar gemi baarnn gelecekteki baary nceden kestirmede gl bir
etken olduunu gstermektedir. retim programlarnda konular aamal bir
dzen iinde verildiinden, yani her konu ncekine dayal olduundan, rencinin
bir konu alanndaki baars bir nceki konunun renilmesinde gsterdii
baarya bal bulunmaktadr.
Gelecekteki baary nceden kestirebilme yannda, baarsz rencilere
dzeltici ve gelitirici almalar yaptrmak iin de onlarn halen eitli konu
alanlarnda gl ve zayf olduklar yanlarn bilinmesine ihtiya vardr.
Kiilik: rencinin bilinmesi gereken bir dier yn de onun kiiliidir.
Kiilik, bireyin beden yaps, mizac, ilgileri, psikolojik ihtiyalar, yetenekleri,
alkanlklar, tutumlar ve deer yaplaryla komple bir btn tekil eder ve onun
evresine tipik bir uyumunu belirler. Bireyin kiiliini tekil eden ok sayda
zelliklerin hepsi yerine liderlik, bamsz davranabilme, duygusal kararllk,
bakalar ile ibirlii yapabilme gibi zellikler ynnden ne durumda olduunu
bilmek, rencinin okula uyumunu, retmen ve arkadalaryla ilikilerini
anlamamz iin gereklidir.
Benlik Tasarm: Benlik bireyin kendisini nasl grddr. nsan
evresine kendini alglama biimi gre tepkide bulunur. Kiinin davranlar, onun
kendi hakkndaki deerlendirmelerine gre yn alr. Bireyin tutum ve
54

www.oguzhanhoca.com
davranlarn, uzun ve ksa vadeli planlarn, hayat hedeflerini anlamak ve
deerlendirebilmek iin onun kendisi hakkndaki deerlendirmelerini yakndan
bilmek gerekir.
evre: Ailenin ekonomik ve kltrel dzeyi ocuun ilgilerini, okula ve
eitimine kar tutumunu, dolaysyla okuldaki baarsn ve uyumunu etkileyen
nemli faktrlerdir. Karde says, ilk ve son ocuk olma, tek ocuk olma, ocuun
kiilik geliimini etkiler. Bu nedenle, ocuun aile evresi hakknda bilgi
edinilmesi, hayatnn nemli bir ksmnn nasl bir evrede geirdii ve halen nasl
bir evrede yaamakta olduu hakknda bilgi edinilmesi gerekir.

renci Tanma Tekniklerinin Uygulanmasnda Dikkat Edilecek

Noktalar:
Bireyi tanma tekniklerinin uygulanmasndan ama, bireyin kendisini
tanmasna yardmc olmaktr. Teknikler bu amac gerekletirmeye ynelik bir
ara olarak kullanlmaldr.
Geerlii ve gvenirlii ne kadar yksek olursa olsun tek bir lme arac
bireyi tanmada yeterli deildir. Deiik tekniklerle elde edilen bilgiler birey
hakknda daha ayrntl bilgi verir.
deal olan bireyi her ynyle tanmaktr. Bireyi tanma abalar bu
ideale yaklamaya ynelik olmaldr.
Bireyi tanma tekniklerini bir btn olarak uygulayp yorumlamak, farkl
zamanlarda uygulayp yorumlamaktan daha yararldr.
Geerlii ve gvenirlii ne kadar yksek olursa olsun birey hakknda
mevcut bilgilerimize yeni bilgiler katmayacak tekniklerin kullanlmasndan
kanlmaldr.
Sonular kullanlmayan, bireyin kendini daha gereki ve doru olarak
tanmasna yardm amacyla sonular bireyle paylalmayan hibir teknik
kullanlmamaldr. Uygulanan her tekniin sonular rencilerle paylalmal,
problemlerine zm yollar aranmaldr.
BREY TANIMA TEKNKLER
Rehberlikte Testlerin Kullanld Durumlar
1- Yordama (prediction): Bir kimsenin belli bir eitim programnda ya da
bir alma alannda ne lde baarl olacan kestirmek amac ile gelitirilen
yetenek testleri ve ne lde doyum salayacan kestirmek amac ile hazrlanan
ilgi envanteri bir danmann eitim ve meslek danmanl yaparken bavuraca
temel lme aralardr.
2- Sebebi Ortaya karma: Rehberliin bir ilevi de okulda baarsz olan
ya da uyumsuzluk gsteren rencilerle ilgilenmektir. rencilerin geliimlerinde
gzlenen gecikmenin ve bozukluklarn arelerini bulabilmek, her eyden bunlarn
nedenlerini doru tehis etmeye baldr. eitli test d teknikler yannda

55

www.oguzhanhoca.com
yetenek ve baar testlerinin ilgi ve kiilik envanterlerinin uygulanmas yararl
olur.
3- htiyalar Saptama: Bir rehberlik servisi herhangi bir hizmeti
uygulamaya koymadan nce byle bir hizmete ne kadar rencinin ihtiyac
olduunu saptama gereini duyabilir. Aslnda bir okulda rehberlik servisi
kurulduu zaman verilecek hizmetleri saptamak ve bunlar ncelik srasna koymak
iin ilk i renci ihtiyalarn belirlemektir.
4- Deerlendirme: Danman, psikolojik danma ve rehberlik vermeden
nce ve hizmeti verdikten sonra danann belirli zelliklerinde deime olup
olmadn saptama gerei duyabilir. Danman belli bir bilgi vermeden nce
danann sorununun kendi uzmanlk alanna girip girmediini bilmek isteyebilir. Bir
danman, daha ilk karlamada danann ileri derecede ve deerlendirme
bozukluu gsterdii izlenimi edinirse ilk izleniminin doruluunu snamak iin
baz teknikleri uygulama yoluna gidebilir. Baz rehberlik merkezlerinde
danmanlar rehberliin belli bir alannda uzmanlam olabilirler. rnein
danmanlardan biri daha ok meslek seimi sorunlar, bir dieri kiisel-sosyal
uyum sorunlar olan rencilerle ilgilenmekte olabilirler. Dananlar, sorunlar ile
ilgili uzman danmanlara gnderebilmek iin erken tehise gerek duyan bir erken
danman psikolojik danma hizmetleri verilmesinden nce test uygulama yoluna
gidebilir. Ancak bu tr uygulamalarn baz sakncalar vardr ve bu konu ileride
tartlmaktadr.
Deerlendirme amac ile yrtlen test uygulamalarnn bir dier ekli de
danmann verdii hizmetin etkisi saptamak iin hizmet vermeden nce ve sonra
test uygulamasdr. rnein, psikolojik danmann amac danann kendine daha
olumlu bir tutum gelitirmesine yardm alarak tanmlanmsa, kiinin kendine kar
tutumunu len bir envanter, psikolojik danma yardmndan nce ve sonra
uygulanabilir ve aradaki farka baklarak bir gelime olup olmad saptanabilir;
yada rencilere meslekler hakknda bilgi vermek amac ile meslek tantma
program dzenleyen bir danman, rencilerin meslekler hakkndaki bilgilerinin
artp atmadn ancak meslek bilgisini len bir testi programn banda ve
sonunda uygulamakla anlayabilir.
5- Aratrma: Danman daima gelime abas iinde olmak durumundadr.
Yani danmann bir grevi de rehberlik ilerini daha da iyiletirici yntemler
bulmak iin aratrmalar yapmaktr. Her aratrmac gibi danman da inceledii
problemin niteliine gre uygun bulduu bir arac kullanabilir.
6- Rehberlik Hizmetlerini renciye Tantma: Bir okulda yeni kurulan
rehberlik merkezine rencilerin ayan altrmak epeyce zaman ister.
renciler rehberlik servisinde verilen hizmetleri yaplan konumalardan
dinleseler de o hizmetlerin gerek niteliini bir yaant geirmeden anlayamazlar.
Byle durumlarda danman, grup halinde rencilere eitli envanterler
uygulayabilir ve sonucu renmeye gelen rencilerle yapaca grmeler
srasnda merkezin almalarn gerek bir uygulama ile gstermi olur.
56

www.oguzhanhoca.com
BREY TANIMA TEKNKLER
TEST TEKNKLER (NESNEL)
TEST DII TEKNKLER (ZNEL)
A) Maksimum Performans Testleri
A) Gzleme Dayanan Teknikler
1. Yetenek Testleri
1. Gzlem
a) Genel Yetenek Testleri
2. Olay Kayd (Anekdot)
b) zel Yetenek Testleri
3. Dereceleme lekleri
2. Baar Testleri
4. Gzlem Listeleri
5. zellik-Kayt izelgeleri
B) Tipik Davran Testleri
B) Kendini fade Etmeye Dayanan
3. lgi Envanterleri
1. Otobiyografi
4. Tutum Testleri
2. stek Listesi
5. Kiilik Testleri
3. Problem Tarama Listesi
Projektif Teknikler
4. Zaman izelgesi
Mrekkep Lekesi Testleri
5. Anket
Yarm Hikye Testleri
6. Kime Gre Ben Neyim
Yarm Cmle Testleri
C) Bakasnn fadesine Dayanan
Tematik Alg Testleri
1. Sosyometri
2. Kimdir Bu
3. Sosyal Uzaklk lei
D) Etkileime Dayal Teknikler
1. Grme
2. Sosyodrama
3. Psikodrama
4. Oyun Terapisi
5. Ev Ziyaretleri
E) Dier Teknikler
1. Bibliyoterapi
2. Vaka ncelemesi
3. Vaka Konferans
4. Vaka Temsili
5. renci Tanma Fii

57

www.oguzhanhoca.com
TEST TEKNKLER (NESNEL TEKNKLER):
A) Maksimum Performans Testleri
1. Yetenek Testleri:
Psikolojik danma ve rehberlik hizmetlerinde bireye gereken yardmlarn
yaplabilmesi iin, onun bilinmesi gereken en nemli ynn yetenekleri oluturur.
rencinin genel ve zel yeteneklerinin bilinmesi yaam planlar yapmasnda rol
oynar. Bireylerin zihinsel ya da akademik yetenekleri hakknda bilgi toplamak
amacyla hazrlanm aralardr. Bu testler belli ya gruplar iin deiik
biimlerde hazrlanm standart testlerdir. Yetenek testleri bir kimsenin
eitimden ne derece yararlanabilecei hakknda yordama yapmay kolaylatrr.
Yetenek testleri bireyin ne yaptn deil en iyi neleri yapabileceini gsterir.
a) Genel Yetenek Testleri: Belirli dzeylerde genel zihin yeteneklerini
ler. Genel yetenek testleri kiinin eitimden ne derece yararlanabilecei
hakknda yordama yapmay kolaylatrr. Say, szck, ekil gibi sembollerle ifade
edilen kavramlarn renilmesini ve bu kavramlarla akl yrtlmesini gerektiren
ksmna Akademik Genel Yetenek denir. Zek testleri, genel yetenek testleri
ierisinde yer alan testlerdir.
b) zel Yetenek Testleri: Mzik, resim ve sanat dallarnda bireyin sahip
olduu zel zihin yeteneklerini ler.
2. Baar Testleri: Baar testleri maksimum performans len testler
grubuna dhildir. retmen yapm baar testleri standart baar testleri
olarak ikiye ayrlr.
retmen yapm baar testleri, rencilerin bir derse ilikin baarlarn
lmek, deerlendirmek amacyla hazrlanm ama geerlik ve gvenirlikleri
yksek olmayan testlerdir.
Standart baar testleri ise geerlik ve gvenirlikleri saptanm, grup
ierisinde baars en yksek olan adaylar semek ve baarlarna gre bir alana,
programa veya ie yerletirmek amacyla uzman bir grup tarafndan hazrlanm
testlerdir. rencinin baarszlk nedenleri, baar ve yetenek dzeylerinin
karlatrlmas gibi amalarla da kullanlabilir.
B) Tipik Davran Testleri
3. lgi Envanterleri:
lgi envanterleri psikolojik danma ve rehberlik etkinliklerinde daha ok
eitsel ve mesleki yneltmelerde kullanlmaktadr. lgi envanterleri, eitsel
rehberlikte rencinin ilgi duyduu kursa, semeli derse ve renim alanna
ynelmesine, mesleki rehberlikte de ilgi alanna gre meslek ve i seimine
yardmc olur. lgiler doutan gelen zellikler deildir. Bireylerin ilgileri ancak
evreleri ile etkileim sonucu kazanlr. Birey eitli alanlarda kendini deneyerek
hangi etkinlikten holanp, holanmadna karar verir. Bu nedenle gerek ailenin
gerekse okulun bireyin yaant kazanmasn, ilgilerin olumasn salayacak
58

www.oguzhanhoca.com
ortamlar hazrlamalar gerekir. lgi duygusal bir davrantr. Bireyin bir etkinlii
ne kadar yapmak istediini, ilgisi belirler. lgi kavramn tanmlamak istersek;
"Bireyin, bir objeye, bir eyleme veya bir kimseye, olguya, belirli bir sreklilikle
balanmas, iliki kurmas" (zolu, 1997) biiminde ifadelendirilebilir. Ksaca, bir
objeye veya etkinlie kar sreli olarak holanma tepkisi denilebilir. Bireylerin
ilgileri drt ekilde saptanabilir; (zgven 1994; zolu 1997).
1) Belirtilen lgi: Bireye nelerden holand, neye kar ilgisi olduu sorularak
yantn szel olarak alnmasdr.
2) Gzlenen ilgi; bireylerin yapmaktan holandklar veya holanmadklar
etkinliklerin gzlenerek, sistemli bir biimde kaydedilmesi ile ilgi alanlarnn
saptanmasdr.
3) Baar testleri ile belirlenen ilgi; Birey bir alana kar ilgi duyuyorsa o alanla
ilgili bilgileri de renmeye alr. Dolaysyla baar testinde o alanla ilgili
sorular doru yantlayacaktr.
4) lgi envanterleriyle belirlenen ilgi; Bireye seri eylemler veya meslekler,
meslek ileri verilerek aralarnda seim yapmas istenir. Bylece birey yazl
olarak kendini betimler. lgi envanterlerinde sistematik olarak ok soru vardr.
Sorular mmkn olduu kadar dolayldr. Bireylere ve gruplara kolaylkla
uygulanabilir ve puanlanabilir.
4. Tutum lekleri:
Tutum, bir bireye atfedilen ve onun bir obje veya durum ile ilgili dnce,
duygu ve davranlarn dzenli biimde oluturan bir eilim olarak tanmlanabilir.
Baka bir ifade ile bireyin insanlar, olaylar ve nesneler karsnda taknd
davran biimi olarak ifade edilir.
Tutum lekleri bireyin duygusal, dnsel ve davransal eilimlerini
lmek amacyla hazrlanm aralardr. Genellikle Likert Tipi derecelendirme
lekleri biiminde hazrlanmtr. Elerin ocuk yetitirme tutumlar, ailede
gencin bamszlk veya bamllk eilimi, anne-babann ailede otoriter veya
demokratik olmas gibi tutumlar tutum lekleri ile llebilir.
5. Kiilik Testleri:
Kiilik, bir bireyin tm zelliklerini kapsar. Bireyin ilgilerini, yeteneklerini,
alkanlklarn, tutumlarn, uyumunu ve d grnn ierir. Kiilik test ve
envanterleri genellikle bireylerin kiilik zellikleri ve uyum dzeyleri hakknda
bilgi toplamak, bir sorununun zm amacyla bavuran kiiye doru tan
koyabilmek, toplumdaki risk altnda bulunan, ruh sal sorunu bulunan veya
psikolojik danmaya ihtiyac olan bireyleri belirlemek amacyla kullanlmaktadr.
Ayrca eitli sektrlerde i iin bavuran aday iin gerektirdii kiilik
zelliklerine sahip olup olmadn belirlemek, bylece ie en uygun bireyi semek
amacyla da kullanlmaktadr.

59

www.oguzhanhoca.com
Kiilik saysz etmenlerden oluan kapsaml bir kavram olduundan kiilik
testlerinde lme ve betimleme ok g olmakta, ok gvenilir ve kesin bilgiler
vermemektedir. Kiilik testleri daha ok duygusal sorunlar olan bireylere
psikolojik danma yardm yapma amac ile kullanlmaktadr. Kiilik testlerinin,
birey hakknda toplanan dier bilgileri tamamlamak amac ile kullanlmas daha
doru bir yaklamdr. Ayrca uzmanlar psikolojik danmada gerek duyduklar
zaman bu testleri kullanmaldrlar.
Bir bireyin ne kadar yapt onun baarsn, neyi ne kadar yapabilecei
onun yeteneini, neyi ne kadar yapmak istedii onun ilgisini gsterir. Kiilik
testleri ise bireyin tipik olarak ne yaptn bulmay amalar. Bu testler, yetenek,
baar, ilgi ve tutum gibi alanlarn dnda kalan kiilik zelliklerini ler. Kiilik
testleri davran lekleridir, daha ok bireylerin kiisel ve sosyal nitelikleri ve
uyum dzeylerini lmek iin gelitirilmitir.
Trkiyede genellikle Minnesota ok Ynl Kiilik Envanteri, Hacettepe
Kiilik Envanterleri kullanlmaktadr.
Rehberlikte Kullanlacak Testlerde Bulunmas Gereken zellikler:
Rehberlikte kullanlacak test ve envanterlerin baz niteliklere sahip olmas
baz kriterleri karlamas gerekir. Bunlar u ekilde belirleyebiliriz:
Geerlilik: Bir testin geerlilii, lmeyi hedef ald zellii ne lde
ltn ifade eder. Bir testin geerlilii bir derece meselesidir ve eitli
geerlilik trleri vardr. Bir testin kullanl amacna bal olarak istenilen
geerlilik tr de deiir.
Gvenirlik: Gvenirlik bir testin lmeyi hedef ald zellii ne lde
doru ltn gsterir. Ksaca gvenirlik bir testten eitli zamanlarda elde
edilen puanlarn kararllnn bir gstergesidir. Gvenirlik de geerlilik gibi bir
derece meselesidir.
Norm: Norm bir kimsenin bir testten ald puan bakalarnn puanlar ile
karlatrarak anlamlandrmamza olanak veren veridir. Norm olmad srece
bireysel puanlar yorumlamak mmkn olamaz.
TEST DII TEKNKLER (ZNEL TEKNKLER):
A) Gzleme Dayanan Teknikler:
1. Gzlem: Bireyi tanma teknii olarak gzlem, bir kimsenin, dier bir
kimse hakknda, duyu organlar ile bilgi edinme yoludur. Bireylerin deiik
ortamlarda, eitli davranlar hakknda onlar gzetleme yoluyla bilgi toplama
tekniidir. Geliigzel gzlem ve sistematik gzlem olarak iki eit gzlemden
sz edebiliriz.
a) Geliigzel Gzlem: Bakalar hakknda, bir arada bulunduumuz sre
iinde, eitli etkileimler srasnda onlar hakknda edindiimiz izlenimler
geliigzel gzleme dayanr. Bireyi tanmak iin belirli bir amacn ve plann
nceden saptanmam olduu ve bilgilerin rastlantsal olarak elde edildii bir
60

www.oguzhanhoca.com
durumdur. Snflarda retmenlerin bir lme aracna bal olmayan yarglar da
geliigzel gzleme dayaldr. Ancak bu yolla geerli ve gvenilir sonular elde
etmek rastlantsaldr. nk bu bilgiler znel yargya dayaldr. Gze batan
davranlar ierir. Genelleme yaplmasna msaittir.
b) Sistematik Gzlem: Doal ya da geliigzel gzlemin snrl ynlerine
karlk sistematik gzlem nispeten- daha geerli ve gvenilir bir teknik olarak
bireyi tanmada olduka yaygn kullanlr. Sistematik gzlem, bireyi tanma
amacyla, nceden planlanarak, belli kurallara uyularak yaplan gzlemdir. yle
tanmlanabilir: Birey hakknda daha tam ve gereki bir anlay kazanmak,
durumunu ve gelimesini kavramak iin eitli zaman ve faaliyetler iinde kiinin
yeter bir sre gzlenip tipik ve anlaml davranlarn, eylemlerini sistemli bir
ekilde kaydetme iidir.
2. Anekdot (Olay Kayd): Herhangi bir rencinin belli bir ortamda, zgl
bir davrannn ayrntl olarak betimlenmesidir. Gzlemcinin bir anlk bir olay
fotorafla yakalamasdr.
Bir olay kayt formunda u ksmlar bulunmaldr:
1-Gzlenen rencinin ad, soyad, numaras, snf, ubesi
2-Gzleyenin ad, soyad, unvan
3-Olayn getii yer ve zaman
4-Olayn betimlenmesi
5-Gzleyenin yorumu
6-Gzleyenin tavsiyesi
Kart Biiminde Olay Kayt Formu
Ad Soyad:.
Tarih:
Snf/ No:.
Yer:.
Davran (olay)

Gzleyen:..
Yorum:

3. Derecelendirme lekleri: Bu lekler genel olarak, gzlem sonularn

saysal verilere dntrmeye yarayan aralardr. Bir kimsenin bir kimse
tarafndan gzlenerek zelliklerinin betimlenmesi, snflandrlmas, genel
yargsn ifade etmesi iin kullanlan bir aratr. renciler hakknda
retmenlerin, iiler hakknda ustabalarnn, memuriyette astlar hakknda
stlerin kanlar bu yolla elde edilir.
61

www.oguzhanhoca.com
rnek:
Davran Gelimilik Derecesi
Bireyin grup ii konumalara katlma durumu

Derecelendirme leklerine Karan Hatalar:

lein niteliinden veya len kiiden kaynaklanan hatalar yle
sralanabilir:
Genelleme Hatas (Hareleme): Kan bildirenin nceki izlenimlerinden
doan psikolojik bir yanlgdr. Genel kannn zel niteliklere
genellenmesidir.
Kiisel Yanllk Hatalar: lei kullanandan kaynaklanr. Kiileri belli
bir yere koyma eilimidir.
Bonkrlk Hatas.
Cimrilik Hatas
Merkeze Yma Hatas
Mantk Hatas: Derecelendiren kimsede bireye ait benzer nitelikleri
ayn derecelere koyma eilimidir. renci baarl ise, onun zeki
olduuna da inanlr.
Anlam Hatas: Kan bildirilecek zelliin iyi anlalmam olmasndan
doar.
4. Gzlem Listeleri (Check List): Gzlemcinin dikkatini gzlenebilir,
belirli kiilik zelliklerine ve davranlara yneltmek amacyla hazrlanm olan,
gzlemlerin kaydedilmesinde kullanlan aralardr. Gzlem listelerinde, ocuun
yana, geliim dnemine uygun olarak yazlm bir seri betimleyici sfat ya da
davran ifadeleri bulunur. Bilgi toplanmak istenilen zelliklerin ayrntl bir
listesidir. Gzlemi yapan kimse, gzledii betimleyici ifadelerin karsna, o
zellik rencide varsa evet, bu zellik gzlendi anlamnda bir ek () iareti
koyar.
Gzlem listeleri, gzlemcinin gzledii bireyde olan davranlar ya da
zellikleri bir izelgeye balamasdr. Bu listeler, zellikle okulncesi eitimde
ocuun eitli alanlarda geliim zelliklerini izlemek amacyla kullanlmaktadr.
rnek Gzlem Listesi
Ynerge: Aada zihinsel geliimin her bir boyutunda sralanan
davranlardan gzlediklerinizin bana () iareti koyunuz. Bu davranlar
gstermesi iin ilgili durumlar oluturunuz, ilgili sorular sorunuz.
A. Bilgilendirme
( ) Renkleri tanr.
( ) Be duyuyu bilir.
( ) Vcudun ksmlarn tanr.
( ) Adn syler.
62

www.oguzhanhoca.com
( ) Adresini bilir.
( ) Telefon numarasn syler.
B. Ayrntlar
( ) Nesneleri birbirinden ayrt edebilir.
( ) Nesnelerin zelliklerini bulur.
( ) nsan resmi izerken ayrntlar koyar.
(Gzlenecek davranlar listesi devam eder.)
Bu listelerin nemli bir snrll; gzlenen davran veya zelliin oluum
hz, skl, sresi gibi ynlerden bilgi salamamasdr. Listeler kullanldnda
tarih konularak, belli aralklarla yeniden kullanlp geliim izlenerek bu snrllk
ksmen giderilebilir.
5. zellik Kayt izelgeleri: Gzleme dayal bu aralar da gzlem
listelerine benzer. rencilerin eitli alanlardaki zelliklerini gzleyip
belirlemek ve o alandaki durumunu ortaya koyabilmek amacyla gelitirilmi
aralardr. Eitim srecindeki ocuklarn deiik alanlardaki zelliklerden ne
kadarn gsterebildii saptanarak, kendileri iin gerekli olan zel yardm ve
rehberlik hizmetleri salanabilir. rnein, stn zihin yetenei gsteren
ocuklarn zellikleri bu izelgelerde sralanmtr. Bu zellikler uzmanlarca
saptanm ve hazr form haline getirilmitir. retmen, rencileri gzleyerek
izelgede yer alan zelliklerden hangilerini gsterdiklerini tek tek saptar.
Bylece bu listedeki zelliklerden hemen hemen hepsini gsteren ocuklarn
stn zihin yeteneine sahip olduklar dnlebilir.
Aada resim yapma yetenei olan ocuklarn zellikleri alannda
hazrlanm bir zellik kayt izelgesi rnei verilmektedir:

rnek: Resim Yapma Yetenei Olan ocuklarn zellikleri:

1. eitli konularda izimler yapar.
2. Resimleri planlar, resimlere derinlik verir ve paralar arasnda uygun
oranlar kullanr.
3. Resim almalarn ciddiye alr ve resim yapmaktan haz duyar.
4. Dier ocuklarn yaptklarndan deiik izimler yapar.
5. Yeni gereler kullanmak ve yeni yaantlar denemek ister.
6. Resim yapma, boyama ve izme iin ok zaman harcar.
7. Resmi, kendi yaantlarn ve duygularn ifade etmek iin baarl olarak
kullanr.
8. Resim ve heykel sergileriyle zellikle ilgilenir.
Gzlem srasnda rencilerin bu zelliklerden hangilerini gsterdii, kayt
izelgelerine kaydedilir. Kayt izelgeleri drt blmden oluur. Birinci blme
rencinin adlar ve soyadlar yazlr. kinci blme rencinin davran
zelliklerinin numaralar, nc blme ka tane zellik gsterdii toplam
halinde yazlr. Drdnc blm dncelere ayrlr.
63

www.oguzhanhoca.com
rnek zellik Kayt izelgesi
rencinin Ad Soyad
Hatice Demir
Alper Kaya
Levent Demir
Doan Can
Yasemin Gnay
(devam)

Gzlenen
Davran Toplam
zellikleri
1,3,4,7,8
5
1,2,3,5,6,7
6
1,4,5,6,7
5
2,8
2
1,2,3,4,5,6,7,8
8

Dnceler

B) Kendini fade Etmeye Dayanan Teknikler:

1. Otobiyografi: Bireyin kendi hayatn kendisinin anlatmasna dayanan bir
tekniktir. Bu yolla toplanacak bilgiler anket, grme ve gzlem gibi yntemlerle
elde etmek mmkn deildir. ou zaman kii grmede syleyebileceklerinden
daha fazlasn yazabilmektedir. Otobiyografiler iki ekilde yazdrlabilir. Snrl
Otobiyografiler, Serbest Otobiyografiler.
Snrl Otobiyografiler; belli baz konular verilerek rencinin bu konular
erevesinde yazmas istenir. (Salk gemii, aile gemii, gelecekle ilgili planlar
vb. Serbest otobiyografilerde ise renciden hayat hikyesini yazmas istenir.
Otobiyografi ile elde edilen bilgilerin gvenirlii ve geerlii, yaznn hangi
artlar altnda yazldna ve rencinin yazd andaki psikolojisine bal
olacaktr.
Otobiyografi yoluyla elde edilen bilgilerin geerliini ve gvenirliini
artrmak iin;
rencilere toplanan bilgilerin gizli kalacan sylemek,
rencileri otobiyografi yazdrmaya heveslendirmek,
renciye istediinde otobiyografide belirtilen her hangi bir problemi iin
serbeste grme imkn ve frsat hazrlamak,
renciye yeteri kadar zaman vermek,
Otobiyografi renci okula alana kadar yazdrlmamaldr.
2. stek (Arzu) Listeleri: ocuk ya da gencin doyurulmam ihtiyalarn,
aa vuramad duygularn, umut ve beklentilerini ortaya karmak amacyla
dzenlenen sorulardan olumaktadr. Bu sorular daha ok dsel durumlar
iermektedir. rnein, stediiniz kadar paranz olsayd ne yapardnz?, Her
trl imknlarnz olsayd hangi meslee girmek isterdiniz? gibi sorulardan
olumaktadr.
stek
listesi
ayn
zamanda
tamamlanmam
cmlelerden
de
oluturulabilmektedir.
stek
Listesi,
ister
soru
cmleleriyle,
ister
tamamlanmam cmlelerden olumu olsun rencinin kendi istekleri
dorultusunda cevaplandrlmas beklenir. Onun iin liste bir gven ortam
hazrlandktan sonra rencilere doldurtulmaldr.
64

www.oguzhanhoca.com
Sorular vermek kadar, cevaplarn incelenip tahlil edilmesi de nemlidir.
Kii belirttii dilek ve istekleri zerinde etraflca konumak isteyebilir. Kiiyle
danma yaplarak, kiinin kendisini daha iyi anlamasna, i gr kazanmasna
yardmc olunmu olacaktr. Tekniin kullanlmasndaki asl ama da budur.
rnek stek Listesi
rencinin
Ad ve Soyad:......................................................................
Snf:......................................................................
Numaras:......................................................................
Sevgili rencimiz;
Aada sizden yantlamanz istenilen soru bulunmaktadr. Bu sorularla
ilgili dncelerinizi her sorunun altnda bo braklan yerlere yaznz.
Bu sorularn okul almalarnzla hibir ilgisi yoktur. Bu bir snav deildir.
Ama sizi daha iyi tanmak ve size kendinizi tantmaktr. Yantlarnz gizli
tutulacaktr. Sorular ltfen itenlikle yantlaynz.
Teekkr ederiz.
1- stediiniz kadar paranz olsayd ne yarardnz?
.............................................................................................................................
2Her
trl
olanaklarnz
bulunsa,
hangi
meslee
girmek
isterdiniz?.............................................................................................................................
3- Masallardaki gibi bir peri Dile benden ne dilersen deseydi, en nemli
dileiniz ne olurdu?.......................................................................................... gibi
sorular sorulabilir.
STEK LSTES
Sevgili rencimiz;
Bu liste, sizin istek ve yaknmalarnz renmek amacyla size
verilmektedir. Aadaki eksik cmleleri, istekleriniz dorultusunda tamamlaynz.
Yantlarnz gizli tutulacaktr. Cmleleri ilk aklnza geldii ekilde yantlaynz.
Teekkr ederiz.
Annem.......................................................................................olsayd.
Keke babam.......................................................................................................
Kardeim...............................................................................................isterdim.
Keke gnlerim....................................................................................................
Yukardaki isteklerimden baka bir de unlar belirtebilirim:.................
................................................................................................................................................
3. Problem Tarama Listesi: rencilerin salk, okul, retmen, ders,
aile, toplumsal ilikiler, kz-erkek arkadal, mesleki gelecek ve kiiliklerine
ilikin problemlerini kendi grleriyle ortaya karmak ve bu problemlerin
65

www.oguzhanhoca.com
giderilmesi iin zm yollarn belirlemek amacyla uygulanr.
Problem tarama sonucunda elde edilen verilerin gvenirlii, her rencinin
problemlerini itenlikle iaretlemi olmasna baldr.
Bunu salamak iin okulun problemleri saptanmak amalandnda
rencilere isim yazdrmadan problemleri belirtmeleri istenebilir. rencilerin
kendileriyle ilgili problemler tespit edilmeye alldnda ise isim yazdrmak ve
rencilerin belirttikleri problemlerine ilikin onlarla psikolojik danma yapmak
ve problemlerinin zmne yardmc olmak gerekir.
Problem Tarama Listesi 7 alt blmden olumaktadr.
1. Blm
: Salk ve bedenle ilgili sorulardan,
2. Blm
: Okul ve derslerle ilgili sorulardan,
3. Blm
: Ev ve aile yaam ile ilgili sorulardan,
4. Blm
: Arkada ilikileri ve toplumla ilgili sorulardan,
5. Blm
: Kar cinsle ilgili sorulardan,
6. Blm
: Para, meslek ve gelecekle ilgili sorulardan,
7. Blm
: Kiilikle ilgili sorulardan olumaktadr.
RNEK PROBLEM TARAMA LSTES
I. 100 Salk ve Bedenle lgili Olanlar
:
1- Gzlerimden rahatszm.
2- Kulaklarmdan rahatszm.
3- Boazm aryor, bademciklerim rahatsz.
4- Sk sk grip ve nezle oluyorum.
5- Sk sk bam aryor.
6- Gsm aryor.
7- Midem aryor ve bulanyor.
8- Karnm aryor.
9- Bbreklerim aryor.
10- Ftm var.
( Devam eder...)
II. 200 Okul ve Derslerle lgili Olanlar
1- Okulumuz temiz deil.
2- Okulumuz ok grltl.
3- Okulumuz iyi snmyor.
4- Snfmz ok kalabalk, skk oturuyoruz.
5- Yeteri kadar ders aracmz yok.
6- Atlye, laboratuar, spor salonu ve kitaplmz
7- Okulda eyalarmz alnyor.
8- Okulda disiplin zayf.
9- Okulda disiplin yok.
10- Okulda giyinmemize fazla karyorlar.
(Devam eder....)

(
(
(
(
(
(
(
(
(
(

)
)
)
)
)
)
)
)
)
)

:
( )
( )
( )
( )
( )
yok.( )
( )
( )
( )
( )

66

www.oguzhanhoca.com
III. 300 Ev ve Aile Yaam le lgili Olanlar:
1- Annem beni sevmiyor.
2- Babam beni sevmiyor.
3- Ailemin fazla basks beni skyor.
4- Annemle anlaamyorum.
5- Babamla anlaamyorum.
6- Ailemin bana gveni yok.
7- Ailemi fazla anlaysz buluyorum.
8- Ailem hibir konuda fikrimi almyor.
9- Ailem davran ve giyimime karyor.
10- Ailem spor yapmama izin vermiyor.
(Devam eder ..)

(
(
(
(
(
(
(
(
(
(

)
)
)
)
)
)
)
)
)
)

4. Zaman izelgesi: Zeks ve artlar msait pek ok rencinin

derslerinde baarsz olduklar sk grlen bir durumdur. Bu baarszlk, birok
hallerde rencinin zamann iyi kullanamamasndan ileri gelmektedir.
Zaman izelgesi, -en basit ekliyle- rencinin sabahtan yatncaya kadar
giritii faaliyetleri eitleri ve sresiyle izelge zerine kaydetmesidir.
izelgede her faaliyet hakknda rencinin duygu ve dncelerini yazaca bir
yerde bulunmaktadr. Bu ksm rencinin ilgi ve tavrlarn kefetmede ok ie
yarar. Her izelge bir gn temsil eder.
Bu izelgede, her gnn sonunda faaliyetler trlerine gre gruplandrlarak
ve her birinin tm gn iinde ne oranda bir yer tuttuunun kaydedilecei bir
blm de bulunmaktadr.
Her gnn sonunda renci o gn giritii faaliyet eitlerini gruplandrr.
izelgenin sonundaki zet ksmna bu faaliyet gruplarn kaydeder. Her bir grubun
ald toplam zaman faaliyet trnn sonuna yazar. O gnk btn faaliyetlerin
toplam zaman iinde her bir grubun ald zaman oran yzde (%) olarak bulunup
yanndaki stuna yazlr. Bylece renci o gn hangi tr faaliyete ne oranda
zaman sarf etmi olduunu grr. Zaman etkili kullanp kullanmad hakknda
kendince bir deerlendirme yapar.
Zaman izelgesi, bireyin zamann nasl kullandn, ders almaya ne kadar
zaman ayrd, bireyin bo zamann ve hobileri, sosyal faaliyetleri, mesleki
eilimleri ve faaliyetleri, beden ve ruh sal hakknda bilgi verir. Ayn zamanda
renciyi zaman iyi ayarlama ve kullanma hususunda bilinlendirir.

67

www.oguzhanhoca.com
RNEK ZAMAN ZELGES
ADI :.........................................
SOYADI:...................................
SRE

FAALYET

FAALYETN
ED

ALDII
ZAMAN

SINIFI:....................

TARH.........................

BU
FAALYET
HAKKINDA
DUYGU VE DNCELER

FAALYETN ED

ALDII
ZAMAN

5. Anket (Soru Listesi): renciyi tanmada, onun ilgi ve ihtiyalar,

duygu ve dnceleri, grleri konularnda bilgi toplamak iin en ok kullanlan
aralardan biri de soru listeleri veya anketlerdir.
Soru listeleri, renci hakknda renilmek istenilen baz genel bilgileri elde
etmek zere dzenlenir. Bunlara renci tanma fii de denilebilir. rnein
rencinin ad, adresi, aile durumu, gelir dzeyi, ocukluunu geirdii yer, nceki
baar durumu.. vb. bilgilere ynelik sorulardan oluur. Daha ok tantc kimlik
bilgilerine arlk verilir.
Anket ise, belirli bir konuda, farkl bireylerin, kiisel olarak grlerini,
tutum ve duygularn saptama amac ile hazrlanm bir soru grubudur. Bireyin
kimlik bilgileri yan sra grleri, dnceleri, beklentiler vb. ynlerden daha
geni, daha kapsaml bilgiler ieren bir form olarak dnlebilir. Her iki ara da
ayn amaca ynelik ayn ya da benzer bir teknik olarak tanmlanabilir.
Anketler, bireyi tanma amacyla olduu kadar, aratrmalarda veri toplama
amacyla 1883lerden beri kullanlan bir tekniktir. Anket bireyi tanmada
renciye ya da veliye ynelik olarak hazrlanabilir.
Ankette yer alacak sorular iki trde hazrlanabilir.

68

www.oguzhanhoca.com
a) Ak Ulu Sorular: Bu tip ankette soruyu yazp altnda yeterince bo yer
braklarak kiiden grlerini buraya yazmalar istenebilir. Fakat bu tr sorular
deerlendirmek gtr.
rnek:
Soru : Okulumuzun temizlik konusunda aksayan ynleri sizce nelerdir.
Cevap: ................................................................................................................
.............................................................................................................................
b) Kapal Ulu Sorular: Bunlar oktan semeli test sorular gibidir. Anketi
cevaplandrandan verilen klardan bir veya birka tanesini iaretlemesi istenir.
Bu tip anketler, cevaplandran ve deerlendiren kii iin olduka kolaylk salar.
Kapal ulu sorularn sakncal taraf, cevaplandran kiiyi snrlandrmasdr.
Bu yzden ankette, kapal ulu sorularla ak ulu sorularn birlikte kullanlmas
daha yararl olacaktr.
rnek: ocuunuz verilen ev devini kendi bana zamannda yapar m?
a) her zaman
b) ou zaman
c) ara sra
d) asla
RNEK OKULDAN KAMA LE LGL ANKET
Deerli rencimiz,
Bu anketin okul almalarnzla hibir ilgisi yoktur. :Bu bir snav deildir.
Amacmz sizin sorunlarnz ve bunlarn nedenlerini anlamak ve bu sorunlara zm yollar
bulmaktr. Orunlarnz anlayabilmemiz iin, anketi dikkatle ve itenlikle cevaplaynz.
Bu ankette 21 cmle yer almtr. Bu cmlelerden hangileri sizin durumunuzu
anlatyorsa o cmlenin sonundaki ( ) iareti iine X iareti koyunuz. Sizinle ilgisiz bir
yargy dile getiren cmleleri bo braknz.
Teekkr ederiz.
SORULAR :
1- Okuldan sk sk kaarm.
( )
2- Derslerime hazrlanamadm gnler ounlukla okuldan kaarm. ( )
3- Okuldan kanca zamanm ders alabileceim bir yerde geiririm.( )
4- Okuldan kanca zamanm bir elence yerinde geiririm.
( )
5- Okula ge kalnca geri dnerim.
( )
6-Sevmediim retmenlerin dersi olduu gnler okula gelmek istemiyorum.( )
7- Devamszlmn nedeni ounlukla salmn bozuk olmasndandr.
( )
8- Zor derslerin ayn gnlerde toplanmas okuldan kamama neden oluyor. ( )
9- Aldm notu yeterli bulduum zaman ikinci bir snava katlmamak iin
okuldan kaarm.
( )
10- Sevmediim derslerin olduu gnler ounlukla okuldan kaarm.( )
11- Okulu sevmediim iin okuldan kaarm.
( )
12- Zevk iin okuldan kaarm.
( )
13- Dinlenmek iin okuldan kaarm.
( )
14- Bir sonraki gn olacak snava hazrlanmak iin okuldan kaarm. ( )
15- Yakn arkadalarmla buluup gezmek iin okuldan kaarm.
( )
16- Gzel bir filmi karmamak iin okuldan kaarm.
( )
17- Kyafetim yznden okula gitmediim oluyor.
( )
69

www.oguzhanhoca.com
18- Ailem, okula devamm konusunda ilgisiz kalyor.
( )
19- Arkadalarmla anlaarak birlikte okuldan katm oluyor.
( )
20- Devamszlktan dorudan snfta kaldm oldu.
( )
21- Okuldan kama yznden disiplin cezas aldm.
( )
Bunlarn dnda sizi okuldan kamaya zorlayan nedenler varsa aaya maddeler
hainde yaznz.
1...........................................................................................................................
2...........................................................................................................................
3...........................................................................................................................

C) Bakalarnn fadesine Dayanan Teknikler:

1. Sosyometri: Grup iindeki bireylerin birbirine kar olan sosyal
mesafelerini belirlemeye ve grubun yeleri arasndaki etkileim rntsn
saptamaya yarayan bir tekniktir.
Bir retmenin renciyi sosyal ilikiler iinde tanmasn gerektiren
durumlar vardr. rnein; snfta rencilerin oturma yerlerini belirlemek isteyen
bir retmen, onlarn birbirlerine yaknlk derecelerini bilmek isteyebilir. Ya da
bir grup almas yaptracaksa, birbirine akademik yardm salayabilecek
rencileri tanma ihtiyac duyabilir. rencinin snftaki yeri, arkadalar
tarafndan alglan biimi ve benimsenme derecesi onun okula uyumunun bir
gstergesi olarak retmeni yakndan ilgilendiren hususlardr.
Baz renciler, bulunduklar grup ierisinde huzursuz ya da yalnz
olabilirler. Byle bir durum, rencinin okuldan soumasna neden olabilir. Bu
teknii uygulamadan nce, hangi amala ya da hangi trde bilgi edinilmek
istendiine karar verilmeli ve sosyometrik testte yer alacak sorular buna gre
hazrlanmaldr. Bir proje grubu oluturulmadan nce hangi rencilerin
birbirlerine akademik yardm salayabileceini renmek isteyen bir retmenin,
sosyometrik ankette en sevdiiniz arkadanz kimdir? diye soru sormas
anlamszdr. Bunun yerine Projede kimlerle almak istersiniz diye soru sormas
uygundur.
Sosyometri Sonucunda u Cevaplara Ulalabilir:
1- Snfta bir btnlk var m?
2- Snfta ka grup var?
3- ok ve az istenenler kimlerdir?
4- Hi istenmeyeler var m? Varsa kimlerdir?
5- Hi kimseyi istemeyen ve kendi lemlerinde yaayanlar kimlerdir?
6- Kz ve erkek arkadalklar ne durumda ve ne dzeydedir?
Sosyometri Sonucunda Grup Dna tilen Bireylere u Etkinlikler
Yaptrlabilir
1- Snf i Etkinliklerde : dev hazrlama, rapor yazma, inceleme yapma,
konu sunma gibi almalarda renciler bir araya getirilebilir.

70

www.oguzhanhoca.com
2- Snf D Etkinliklerde
:
Kol
almalarna
katlma,
okul
derneklerinde grev alma, okul kooperatiflerinde alma, okul idaresine yardmc
olmak vb.
3- Okul D Etkinliklerde: Spor, mzik almalarnda, gezi, elence,
tiyatro vb. bo zaman deerlendirmelerinde bir arada bulundurulabilir.
Sosyometri deerlendirilirken en ok istenilene 3 puan, ikinci srada
istenilene 2 puan, nc srada istenilene 1 puan verilerek deerlendirme yaplr.
(RNEK ABLON)
SOSYOMETRK TEST RNE
RENCNN
ADI SOYADI:
SINIFI
:
NO SU:

TARH: ....../....../.........

(RNEK TALMAT): Snfnzda oturma dzeni yapacaz. Yannzda oturmasn

istediiniz arkadanzn ad ve soyadn en ok istediinizden en aza doru sralaynz.
1-.............................................................
2-.............................................................
3-.............................................................

SEENLER

TARH:

Ertan

Mehm
et
Gzde

Ali

Nevin

Gl

Ayhan

ADI SOYADI

ADI
SOYADI

SOSYOMETR DEERLENDRME ZELGES

OKUL:
SINIF:
RETMEN:

Ayhan
Gl
Nevin
Ali
Mehmet
Gzde
Ertan

1. Derecede Seen
2. Derecede Seen
3. Derecede Seen
Hi Semeyen
Toplam Puan

71

www.oguzhanhoca.com

Ayhan

Nevin

Ertan

Ali

Gl
l
Mehmet

2. Kimdir Bu: Bu teknikte rencilerden, kendilerinin ve arkadalarnn

toplumsal geliimlerine ilikin bilgi alnmaktadr. rencilerin, birbirlerini ve
kendilerini
nasl
grdklerini,
gereki
bir
ekilde
deerlendirip
deerlendirmediklerini ortaya karmaktadr. Baka bir deyile, kiinin kendisini
nasl grd, bakalarn nasl grd ve bakalarnn onu nasl grdn ortaya
karmaktadr.
Kimdir Bu? tekniinde rencilere herkesin gzlemine ak, olumlu ya da
olumsuz davran zelliklerini ieren cmleler listesi verilmektedir.
rencilerden, durumlar tanmlanan bu zelliklere uygun arkadalarnn adlarn
yazmalar istenir.
Kiinin kendisine yaktrd zellikler ile bakalarnn ona yaktrd
zelliklerin birbirini tuttuu oranda kendini gereki bir biimde deerlendirdii
kansna varlabilmektedir.
Kimdir Bu? Tekniinin uygulanmas ile her rencinin temel kiilik
zellikleri, kendi arkadalarnn gzlemlerinden yararlanlarak anlalm
olmaktadr. Ancak; bir kiinin belirtilen zelliine temel kiilik zellii
diyebilmek iin o zellii grup ounluunun o kiiye yaktrm olmas gerekir.
Kimdir Bu? tekniini deerlendirilirken, deerlendirme formatna snfn
isim listesi yazlr. renciler anket formlarnda hangi zellik iin snftan hangi
renciyi iaretlemise o rencinin belirtilen tasvirle ilgili hanesine bir (/)
iareti konulur. Kendim diye iaretledii zellikler iin de (+) iareti konulur.
72

www.oguzhanhoca.com
KMDR BU ?
Ad Soyad :..........................................
Snf ve Nosu:..............................
AIKLAMA: Aada snf arkadalarnz tanmlayan sorular bulunmaktadr. Bu
sorular dikkatle okuyunuz ve her soru snf arkadalarnzdan kimi ya da kimleri
anmsatyorsa, o sorunun karsna o arkadanzn ya da arkadalarnzn adn ve soyadn
yaznz. Eer soru sizi tanmlyorsa o sorunun karsna kendim diye yaznz. Soru snf
arkadalarnzdan kimseyi tanmlamyorsa, o soruyu bo braknz.
Sorularn yantlarn ltfen kimseye gstermeyiniz. Yantlar yazmak iin size
yeterince zaman verilecektir. Teekkr ederiz.
SORULAR:
1- En ok sevilen kimdir?..............................................................................................
2- Hi sevilmeyen kimdir?..............................................................................................
3- Yardmsever?...............................................................................................................
4- Bencil kimdir?..............................................................................................................
5- Srekli arkadalaryla birlikte olmaktan holanan kimdir?................................
6- Yanz ve utanga kimdir?...........................................................................................
7- Nazik, kibar davranan kimdir?..................................................................................
8- Her zaman kaba davranan kimdir?...........................................................................
9- Adil davranan kimdir?.................................................................................................
10- Her zaman temiz ve dzenli olan kimdir?.............................................................
11- Temiz ve dzenli olmayan kimdir?..........................................................................
Arkadanz sizi hangisine yazar?..................................................................................

ADI SOYADI

Z E LL K L E R
0

0
1
2
3
4
5
T OP L A M

73

KENDM LE
UYMA SAYISI

NO

ANILAN VE
ANILMAYAN
RENCLER

ANILMA
SAYISI

KMDR BU? TEKN DEERLENDRME ZELGES

OKUL, SINIF:..................................
RETMEN:..............................

www.oguzhanhoca.com
3. Sosyal Uzaklk lei: Sosyometri ve kimdir-bu gibi grup-ii ilikiler
hakknda bilgi edinmeye yarayan bir dier ara da sosyal uzaklk leidir.
Bireylerin birbirlerine sosyal kabul ya da sosyal mesafelerini belirlemeye yarayan
bu ara 1925de E. S. Bogardus tarafndan, farkl aznlk gruplara kar tutumlar
lmek iin gelitirilmitir. Ancak daha sonra snf-ii ilikilerde, grup yelerinin
birbirlerini kabul derecelerini saptamak iin kullanlmaya balanmtr.
Bu lekte snf yeleri 5li betimsel bir derecelemeye gre deerlendirilir.
rnein:
renciler
ok yakn arkada Arkada olmak Snfta bulunan Arkada olmaktan Ayn snfta bile
olmak isterim isterim
herhangi biri
kanrm
olmak istemem

Aye
Elif
Deniz
Grup yeleri byle bir lek zerinde deerlendirildikten sonular bir
tablo zerinde gsterilerek snfta kimlerin tercih edilip, kimlerin reddedildii,
kimlerin olumlu ya da olumsuz anlamda nemsendii ortaya konulabilir.

D) Etkileime Dayanan Teknikler:

1. Grme: Dananla danman arasnda amal ve planl, kendine zg
kurallar olan bir konumadr. Bilgi toplama, bireyin sorununu tehis ve
iyiletirmede etken bir tekniktir. Konumalar grmeden sonra hemen kayt
edilmelidir. Daha sonra kayt formuna grmenin zeti ve gzlenen nemli
davranlar kayt edilir.
Grmenin Amac:
renciye problemini kendi ifadesiyle ortaya koymasna yardmc olmak.
Gerekli bilgileri renciye vermek.
rencinin kendi imknlarn daha iyi anlamasna yardmc olmak.
Problemin zm iin gerekli i gry kazanmasna yardmc olmak.
Gerginlikten kurtulmasn ve duygularn olumlu ynde deitirmesini salamak.
Grmenin Aamalar:
a) Hazrlk Safhas:
Grmenin amac tespit edilmeli,
Okulda renciler iin toplu kayt tutuluyorsa renci hakknda n bilgi sahibi
olunmal,
Grmede neler sorulaca nceden tespit edilmeli,
Uygun bir grme yeri hazrlanmal,
Grmenin zaman nceden tespit edilmeli ve renciye bildirilmelidir.
b) Grme Safhas:
renci gler yzle karlanmal,
rencinin kendini rahat ve gven iinde hissetmesi iin gerekli ortam salanmal,
74

www.oguzhanhoca.com
rencinin hal ve hatr sorulmal,
Daha ok renci konuturulmaya allmal, rencinin sz kesilmemeli,
Danman grmeyi renciye nasihat etmek iin km bir frsat olarak
deerlendirmemeli,
Konuyla ilgili olmayan sorular sorulmamal,
Konumann sonunda ksa bir zet yaplmaldr.
c) Grme Sonras:
Grmede konuulanlar sr olarak saklanmal,
Grmede renilen gerekler objektif olarak yazlmal,
Tutulan kaytlara bir yorum yaplmal tutulacak yol ve tavsiyeler belirtilmeli,
RNEK GRME FORMU
Grlenin Ad Soyad: .........................................................................
Grme Tarihi: .....................................................................
Grme Saati: .........................................................................
Grlenin Doum Yeri ve Yl: .........................................................................
renim Durumu: .........................................................................
Adresi : .........................................................................
Geli Nedeni :.............................................................................................................
.........................................................................................................................
Kim ya da Hangi Kurumca Gnderildii: ......................................................................
Baba Ad, Ya, z m, vey mi?:.........................................................................
Babasnn renim Durumu: .........................................................................
Babasnn i ve Adresi:.........................................................................
Anne Babann Akrabalk Derecesi:.........................................................................
Karde Says, Kardelerinin Ya:.........................................................................
.........................................................................
Ailede Bulunan Baka Kiiler: .........................................................................
Grmenin zeti :......................................................................................................
.....................................................................................................................................................................
...........................................................................................................
Grmenin zmlenmesi (Analizi):.........................................................................
.............................................................................................................................
............................................................................................................................
Bulgular:.............................................................................................................
................................................................................................................
Karar
:......................................................................... ............................
........................................................................................................................................................
.............................................................................................................
Gelecek Grme in Geici Plan ve Grme Tarihi:.............................................
Grenin Ad,
nvan ve mzas

75

www.oguzhanhoca.com
2. Sosyodrama (Toplumsal Oyun): Oyun (drama) tekniklerinden
yararlanarak kiilere insan ilikileri konusunda gerekli bilin ve beceriyi
kazandrmak iin uygulanan bir deneysel eitim tekniidir. Bu uygulamada ilgi,
kiilerden ok kmenin ortak sorunlarna yneltilmektedir. Kiinin dier kiilerle
kurduu iliki biimleri incelenmektedir.
Oyuncular kiileri deil, belirli tipleri canlandrmaktadr. rnein; i arayan
bir kiinin nereye nasl bavuraca grup yelerine oynattrlarak, grubun bu ortak
toplumsal sorunu incelemesi salanm olmaktadr.
Bu teknik ayrca, toplumsal atmalarn zmnde, kiilerin kendilerinin
ve bakalarnn deer yarglarn tanmalarnda, ortak bir sorun zerinde alma
gibi toplumsal beceri ve davranlarn gelitirilmesinde de etkili olmaktadr.
Ayrca bu teknikle snf retmenleri, snf rehber retmeni, zellikle de
rehberlik uzman, belirli bir kiiyle ilgili olmayan sorunlarn temsili araclyla
okul almalarnda rencilerin duyduklar ihtiyalar ve trl konulardaki
dncelerini renebilmektedirler.
3. Psikodrama (Ruhsal Oyun): Problemi bulunan kiinin i dnyasn tiyatro
zellii tayan oyunlar araclyla aa vurmasna olanak veren bir tekniktir.
Bu tekniin amac; problemli kiiyi kendi isteiyle sahneye karmak,
duygularn ve i dnyasn grup iinde zgrce ortaya koymasna yardmc olmak
ve bu yolla kiinin uyumuna yardmc olmaktr. Oyun oynayan renciye hibir
kstlama olmadan istedii kadar sre kullanarak, sahnede duygu ve dncelerini
rahata syleyebilecei anlatlmaktadr. Psikodramada sergilenen oyunlar, grup
yeleri tarafndan darda anlatlmamaldr. Psikodrama tekniini ancak deneyimli
uzmanlar ve ruh hekimleri baarla uygulayabilirler.
4. Oyun Terapisi: Oyun terapisi, tedirgin ocuklarn ie atlm isteklerini,
bilin d korku ve ylglarn renmek ve davran bozukluklarn gidermek iin
bavurulan bir tekniktir.
Oyun terapisinde ocuk, zgrce oynayabilecei bir odaya konmaktadr. Bu
odada bir evde bulunabilecek eyalar oyuncak olarak yer almaktadr. ocuk
verilen plana gre ya da zgrce oynarken gzlemci ocuu izlemektedir. ocuk
bu ortamda, iinde tuttuu ya da bilin dndan kaynaklanan kinlerini,
kzgnlklarn, korkularn oyuncaklara geirerek ortaya karmakta ve
yaamaktadr. Gzlemci gerek duyduka ocua sorular sormakta, yorum
yapmakta ve gerektike aydnlatc bilgiler vermektedir. Bu teknik rehberlik
uzmanlar ve ocuk psikologlarnn uygulayabilecei bir tekniktir.
5. Aile Ziyaretleri: ocuklarn salkl geliimlerine katk ve ounlukla
sorunlarn nedenleri zerinde bilgi toplama amacyla retmenlerin, ocuk
geliimi, rehberlik ve sosyal hizmet uzmanlarnn, ocuklar ile ilgili olarak ana ve
babalarla yaptklar grmelerdir.
76

www.oguzhanhoca.com
Ev ziyaretleri rencinin aile ortam hakknda bilgi toplamak bylece onu
daha iyi tanyarak onun kendi kendini tanmasna yardmc olmak amacyla yaplr.
Bu amacn yan sra okul-aile ibirliini kolaylatrr.
Ev ziyaretlerinde genellikle evin fiziksel durumu, ocuun alma
olanaklar ve koullar, ana ve babann ocua ve almasna ne lde yardmda
bulunabilecei, ailenin okula ve okulda verilen hizmetlere kar nasl bir tutum ve
anlay iinde olduu, ocuklar ile ilgili olarak ailenin genel tutumu gibi konularda
bilgi toplanmaldr.
Ev ziyaretleri yaplrken ayrca u ilke ve anlaylarn benimsenmesi
uygun olur:
1. Okullarda yneticiler rencilere psikolojik yardm yapmada ev
ziyaretlerinin nemini kabul etmeli; bu amala uzman ve retmenleri tevik
etmeli; onlara zaman ve hazrlanma kolaylklar salanmal; ailelerin bu ziyaretlere
istekli hale gelmesi iin aba gstermelidir.
2. Ev ziyaretleri, ziyaret ncesinde mutlaka planlanmal; aile ile iliki
kurulmal ve randevu alnmaldr. Ziyaret konusunda ocua da bilgi verilmelidir.
3. Ev ziyaretlerinde hangi konularda ne tr bilgilerin toplanaca, gerekirse
tm ziyaretler iin geerli olmak zere belirlenmeli; bu bilgiler anket, soru
listesi, iaretleme listesi, derecelendirme lei gibi eitli grme ve gzlem
formlar biiminde dzenlenmelidir.
4. Her ziyaret sonunda, toplam bilgiler yukarda sz edilen formlar
zerinde mutlaka yazl hale getirilmelidir. Baz bilgiler ziyaret srasnda hemen
yazlabilir; baz bilgilerin ziyaret srasnda yazlmas sakncal olabilir. Kukusuz
hangi bilgilerin ziyaret srasnda, hangilerinin mutlaka ziyaretin sonunda yazlmas
gerektii ziyareti yapan kiinin takdirine ve bu konudaki tecrbesine
braklmaldr.
5. Ziyarete gitmeden nce, olanaklar lsnde, ocuk ve aile hakknda bilgi
edinmelidir.
6. Ziyaretin balangcnda ocuun da hazr bulunmas salanmaldr. Bu,
karlkl konuma ve ilikiyi kolaylatrr.
7. Ziyaret srasnda ocuk ve aile kesinlikle eletirilmemeli; ocuk hakknda
daha ok olumlu ifadelere yer verilmeli; zelikle ocuu baka ocuklarla
karlatran ifadelerden kanmaldr. Ayn ekilde, ziyarette okul ve dier
retmenlerin eletirilmesine de frsat verilmemelidir.
8. Ev ziyaretleri, planl olmakla birlikte, pek formal ya da resmi bir hava
iinde srdrlmemeli; telal ve aceleci olmamal; zellikle ziyaretin
balangcnda ve sonunda karlkl sevgi, sayg ve nezaket kurallarna uygun
davranlmaldr.
9. Ziyarete randevu verilen saatte gidilmeli ve ziyaret sresinin bir saati
amamasna dikkat edilmelidir.

77

www.oguzhanhoca.com
10. Ev ziyaretleri, resmi olmaktan ziyade, kiisel dostluk ve nezaket esas
zerine kurulmaldr. Ziyarette elde edilen olgu ve konular, ziyaretten hemen
sonra kaydedilmelidir hafzaya braklmamaldr.
11. retmen veya danman, ev ziyaretlerinde baka ailelerin ocuklar
hakknda azn sk tutmaldr. retmen ya da danman, konumaktan daha ok,
iyi bir dinleyici olmaldr.

E) Dier Teknikler
1. Bibliyo-terapi: Kitaplarla terapidir. Bireylere problemlerini zme,
kendini tanma gibi konularda masal, yk, deneme gibi edebiyat eserlerinden
yararlanmalarn salayan bir srecin ad olarak tanmlanabilir. Burada sadece
kitap okumak deil kitap ile bir etkileime girmek de nemlidir. rnein;
masaldaki kahraman veya onun bana gelen bir olay ile benzeim-zdeim kurmak
bibliyo-terapinin ilk basamadr. Kitap okumann ruhsal olaylardaki iyiletirici
etkisi, kiisel geliime olan katks ilk medeniyetlerden gnmze dein bilinir ve
uygulanr.
Gnmzde bir uzman psikolojik danman ile birlikte uygulanan bibliyo-terapinin
belli bal zellikleri unlardr:
1. ocuun yaad sorunlara uygun kitab seme.
2. Kitab doru zamanda seme ve okumasna balama.
3. ykdeki kahramanla benzer sorunlar yaadn ocua aktarma, kiilik
zelliklerini anlatma ve zdeim kurmasn salamak terapinin ilk aamasdr.
4. En nemlisi ise yaanan sorunlar kabul etme ve zerinde almaktr.
Kitaptaki olaylarla kendi yaamndaki olaylar btnletirip duygularn anlayabilen
ocuun sorunlu olduu noktada kendini grp tanmas, iyiletirmeyi kabul
etmesiyle terapi amacna ulam olur.
2. Vaka ncelemesi: Vaka incelemesi sorunu olan kiiyi bir btn halinde
derinlemesine incelemek demektir. Vaka incelemesinde eitli test ve test d
teknikler kullanlarak sorunu olan birey hakknda ok eitli bilgiler toplanmal;
ama bireyin sorunun nedenlerini ve uygun tedavi yntemlerini saptamak, bireyin
sorununu iyiletirici nlemler almaktr. Vaka incelemesi zet olarak u bilgileri
ierir:
1-Vakann ad, soyad, doum yeri ve doum tarihi
2-Ana babasnn sa-l, z-vey oluu
3-Sorunun ksaca tanm
4-Tbbi ve psikolojik muayene
5-Geirdii hastalk ve ameliyatlar
6-Akademik baars, okul yaants, disiplin vakalar, sosyal ilikileri
7-Aile tarihesi, sosyo-ekonomik durumu, karde says
8-Okul d etkinlikleri, polis kaytlar
9-Duygusal geliimi
78

www.oguzhanhoca.com
10-Genel deerlendirme
11-Tedavi yolar ve alnacak nlemler
12-nerilerin uygulamasna ilikin planlar
13-ncelemeyi yapan kii, kurum ve tarih
Vaka incelemesini yapan kii objektif, ak ve seik olmak, kiisel yanllktan
kanmak, saysal verilere dayanmak, desteklenmeyen gereksiz bilgi vermekten,
dayanaksz yorum ve genelleme yapmaktan saknmak zorundadr. Vaka incelemesi
raporlarnn ilgili dier uzmanlarla birlikte ele alnmas, hatta gerekirse bu amala
vaka konferans toplantlar dzenlenmesi, bylece, birey iin alnacak psikolojik
yardm nlemlerinin birlikte programlanmas daha da uygun olur.
3. Vaka Konferans: Bir bireyin davranlarn daha iyi anlamak ve
yorumlamak amac ile bir grup danmannya da uzman personelin bir araya geldii
bir toplantdr. Vaka konferanslarna bireyi yakndan tanyan ve birey hakknda
yeterli bilgi toplayan uzmanlar ile dier uzmanlar ve danmanlar katlr.
4. Vaka Temsili: Bir olaya dahil olan bireylerin olay srasnda bulunduklar
konum, bak alar ve durumlarn anlamak amacyla olayn yeniden
canlandrlmasna dayanan bir yntemdir.
5. renci Tanma Fii: renci toplu dosyasnda yer alan ve renci ile
ilgili tm bilgilerin kaytl olduu karttr.

PSKOLOJK DANIMA KURAMLARI

1. Psikanaliz
2. Davranlk
3. Aklc Duygusal Terapi (ABCDE)
4. Gereklik Terapisi (Kontrol Kuram-Seim Teorisi)
5. Hmanistik (nsancl) Yaklam
6. Gestalt Kuram
7. Varoluuluk
8. Transaksiyonel Analiz (TA)
9. Eklektik Yaklam

PSKANALZ
Anahtar Kavramlar
1. Kiiliin Yaps: Bunlar sre isimleri olup birbirinden bamsz ilev
grmezler. Sadece kiiliin anlalmasn salamak iin belirlenmi hipotetik
yaplardr. d, biyolojik; ego, psikolojik; sper ego, sosyal ynleridir.
D: nsan doduu zaman tamamyla id'dir. Psiik enerjinin kaynadr.
gdlerin merkezidir. Organizasyon yoktur. steyicidir ve kararldr. Birinci
sre dnceye gre ilev grr. Bunun anlam zaman, mekn ve mantk
79

www.oguzhanhoca.com
kavramnn olmamasdr. Ryalarda grlr. d gerilimi kaldramaz. Bylece hemen
"homeostasis"i salamaya alr. Zevk prensibine gre hareket eder. Zevke
ynelir, acdan kaar. Mantksz ahlaksz ve dncesizdir. Dnmez, ister ve
yapar. d bilinddr. Fakat bilin ncesi e bilinte de ilev grr.
EGO: Gerek ve d dnya ile balanty salar. 2.cil sre dnceye gre
ilev grr. Mantk esastr. Yer ve durum, zaman gzetilir. Kiiliin hkmeti,
yrtme organ, kontrol edici ve dzenleyicidir. d, sper ego ve d dnyadan
gelen mesajlar yneten trafik lambas gibidir. Sansr ederek bilinci kontrol
eder. Gereklik prensibine gre alr. Gereksinimlerini doyurmak iin planlar
dzenler ve uygular. d' in impluslarn mantk szgecinden geirerek kontrol
eder. d sadece znel gereklii bilir. Ego ise znel gereklii d gereklie
uydurmaya alr.
SPER EGO: Ahlakl, kuralc ve yarglaycdr. Kiinin davranlarn iyi mi
ya da kt m, doru mu yoksa yanl m olduunu grevlendirir. Yasama organ
gibi grev yrtr. deali belirler, gerei deil. Sadece zevk iin deil
mkemmel olmak iin hareket iler. Geleneksel deerleri, toplum ideallerini ierir.
Anne-baba-toplum etkisi ile oluur. d gdlerini bastrr, egoyu ahlakl
davranmak iin iknaya alr ve mkemmeli arar. Anne-baba-toplum deerlerinin
iselletirilmesi ile oluur. Bu da dl veya ceza yntemiyle yaplmtr.
selletirilen dl ve gurur duygusuna ve benlik sevgisine, ceza ise sululuk ve
aalk duygusuna neden olur.
2. nsan doasna Bak : (Nedene Dayal) Deterministiktir. Freud'a gre
insanlar mantk d gler, gdler ve yaamn ilk be yl ierisindeki psikoseksel olaylar sonucunda oluan kiilik erevesinde davranrlar. Ortodoks
Freudian gr, her davrann bir nedeni olduuna inanr. nsan bir enerji
sisteminden
ibarettir.
Bu enerjinin id, ego ve sper ego arasndaki dalm, kiiliin ileyiini belirler. Bu
enerjiye libido adn vermitir. Balangta sadece cinsel enerji denen libido,
kuramn evrimlemesi ile yaam enerjisi anlamna dnmtr. Ortodoks
Freudian bak as, insanlar enerji sistemleri olarak grr. Enerji miktar
snrldr. d, ego ve sper ego gibi sistemlerden bir tanesi, dier iki sistem
arasnda kontrol kurar. Bylelikle kiinin davran ynelimi belirlenir. d psiik
enerjinin deposudur. Ego ve sper egonun almas iin g salar. d ayn
zamanda libido ile balantldr. Libido insan rknn ve bireyin yaamn devam
ettirmeyi hedefler. Byme, gelime ve yaratcl salar. Bunun tam kart lm
korkusudur (Destrudo). Saldrganlk drtleri destrudonun rndr. Freud'un
insan rkna kar kt bak as, daha sonralar ok eletirilmitir.
Saldrganln doutan olduu dncesi en fazla eletiri alan grdr.
3. Bilind ve Bilin: Bilind kavram Freud' un psikolojiye getirdii en
byk katksdr. Davran problemlerinin anlalmasnda ana kavram olmutur.
Bilind zerinde direkt olarak allamaz. Ancak baz klinik yntemler ve
gzlemlerle fark edilebilir. Bunlar;
80

www.oguzhanhoca.com
a.
b.
c.
d.
e.

Ryalar,
Dil srmeleri ve unutmalar,
Hipnoz esnasnda yaplan telkinlerin daha sonra davrana dnm
Serbest arm tekniklerinden karlan materyaller ile,
Projektif tekniklerden karlan materyaller ile,
Freud' a gre bilinlilik, toplam zihnin ok az bir blmn igal eder. Bilin
d ile bilin arasnda istendii zaman fark edilebilir bir alan vardr. Buraya bilin
ncesi denir. Kabul edilemeyen gereksinim ve istekler bilindna bastrlr.
Psikanalitik terapide ama, gerek psikolojik fonksiyonlarn iinde getii
bilindn, bilinli klmaktr. Bilindn fark etmiyor olsak bile, davranlarmz
etkileyicidir. Bilind sreler, btn nevrotik tipteki davranlarn kkenini
tekil eder. Bilindnn fark ettirilmesi durumuna "igr" denir.

DAVRANIILIK:
Tm davranlar gibi uyumsuz davranlarn da renme rn olduklarn
savunmaktadr. Davran psikologlarna gre, insan doutan birtakm davran
eilimlerine sahiptir. Bunlar doal gerek olup, aslnda ne iyi ne de ktdr. nsan
douta bo bir levha gibidir; refleksler dnda davran yoktur. Kazanlan btn
davranlar, davran potansiyelinde pekitirme sonucunda meydana gelen srekli
deiikliklerdir. O halde uygun pekitirme yntemleri kullanarak istenilen
davran gelitirmek mmkndr.
Temsilcileri arasnda klasik artlanma almalaryla Pavlov ve operant
artlanma almalaryla Thorndike ve Skinnerdir.
Davran terapistlerinin grleri u ekilde zetlenebilir:
1. Btn davranlar renilmitir.
2. nsan davranlar, kaltmla getirilen yapnn evre ile etkileimi
rndr.
3. nsan anlamak iin onun gzlenebilir davranlarn incelemek ve
dikkatle dzenlenmi deneylerle davran belirleyen yasalar bulmak
mmkndr.
4. nsan davranlarnn gerisinde benlik tasarm, bilind gdler gibi
gzlenemeyen faktrler aramak yersizdir.
5. Davranlarn mekanizmasn anladktan sonra onlar kontrol etmek
mmkndr.
Davran terapistlerine gre, davranlarn amac, organizmada gerilimi
azaltmaktr. Balangta alk, susuzluk gibi fizyolojik; sevilme, ait olma gibi
psikolojik gdler insan davrana sevk ederler. nsan zamanla renme yolu ile
kazanlan baarma, stn olma gibi toplumsal gdlerle de davranta bulunur.
Gerilimi azaltmada baarl olan davranlarn tekrarlanma olasl yksektir.

81

www.oguzhanhoca.com

1)
2)
3)
4)
5)
6)

Davran Terapistlerinin Kulland Belli Bal Teknikleri

Biimlendirme:
Tarma:
Atlganlk Eitimi:
Kanma:
Model Gsterme:
Sistematik Duyarszlatrma:

GESTALT YAKLAIMI:
Gestalt yaklamn tanmlayabilmek, zellikle kuramn yaps ile ilgili
nedenler yznden olduka gtr. Kuram, varoluuluk, fenomenoloji, gestalt
psikolojisi, holizm, klasik psikanaliz ve neo-Freudyan grler, beden terapisi,
organizmik gr, alan kuram, dou dinleri, ve tiyatro ve dans gibi sanatn deiik
boyutlarnn bir bilekesi olarak ortaya kmtr. Btn bu deiik boyutlar hep
birlikte aklayabilmenin pek kolay olmad ortadadr. Gestalt yaklam sadece
etkilenmi olduu deiik grlerin bir btn deildir. Bu grler, gestalt
yaklamnn iine yerleirken farkllamlardr, yani bir araya getirildiklerinde
tek bana ifade ettiklerinden daha farkl bir anlam kazanmaktadrlar. Gestalt
potasnn iinde erirken, her biri Gestalt yaklamna deiik bir renk ve lezzet
katmtr. Gestalt terapi, genelde, varoluculuk kavramlarndan uzak kalmaya
alm ve fenomenoloji ve farkndalk prensiplerini daha fazla nemsemitir.
Gestalt terapinin amac kiinin kendi rntsn aratrmas, kefetmesi,
yaamas ve farkl ksmlarn btnletirebilmesidir. Gestalt terapinin kurucusu
olan Fritz Perlse gre Freudyan grn anlamsz ve yanl yanlarn temizlemek
uzun zaman almtr. Gestalt terapi uygulamalar insan potansiyelini gelitirmek
amaldr; insan yeniden bir btn yapabilmek iin kiiliindeki boluklar
doldurmay hedefler. Bu ksa dnemli ya da byl olmamakla birlikte iyi bir
yoldur. Gestalt yaklam uygulamalar, yaamlarmzn gerek otoriteleri haline
gelmemizde yardmc olmay hedefler. Kendimizi, ne yapacamz bilemez halde
ve kendi hayatmza yabanclam olarak bulduumuzda, impasse ya da kr
dmle birlikte, ayn zamanda daha canl, renkli bir varolu ansn da bulmu
oluruz. Kr dm, kiinin evresel destek bulamad ve i desteini
salayamad, gerek kendini desteklemenin henz baarlamad durumdur.
Aslnda hi kimse, bymeye, yani kr dmn zerine gitmeye gnll olmaz.
Oysa tmden iyilemeyi salayacak olan ey bu noktada nasl skp kalm
olduumuzu fark etmektir. Kr dm terapide, byme ve gelime ile ilgili kritik
noktadr. Terapinin amac, danan bakalarna bamllktan kurtarmak ve
dndnden daha fazlasn yapabileceini kefetmesini salamaktr. Gestalt
terapinin en nemli zelliklerinden biri imdi ve burada prensibine
odaklanmasdr. Perls de Freud gibi gemiten gelen zmlenmemi atmalar
zerinde allmasn nerir. Ancak Perlse gre eski atmalar, u andaki
davranlarla sergilenmektedir ve bunlarla imdi ve burada prensibi kullanlarak
82

www.oguzhanhoca.com
allmaldr; nk imdi ve burada nasl olacamz ve kendimize uygun olan
aktif olarak semekte tamamen hrz. Nitekim Perls danann u anda
atmann deiik ksmlarn dramatik roller eklinde oynamasn isteyerek
canlandrmasn, bylece atmann daha iyi farkna varabilmesini, onunla temas
edebilmesini ve atmann ynn u anda ve gelecek iin kontrol edebilmesini
salard. Ne kadar sklkla gelecekle ilgili kayglar ya da gemile ilgili
pimanlklar brakp u anda ve buradaki farkndalmza odaklanabiliyoruz? Bunu
yapabilirsek enerjimizi boa harcamayarak, u an yaamak iin verimli ekilde
kullanabiliriz. Bu anlamda gestalt yaklamnda, iinde bulunulan ann kymetini
bilerek, onu tam olarak yaamak temeldir. Gestalt terapinin zerinde yrd iki
ayak, imdi ve nasldr. imdi, mevcut olan kapsar; fenomendir; farknda
olduumuz eydir. Nasl ise yapy, davran, yani gerekte var olan sreci kapsar.
Nasl biz ve dnyann ilevlerini anlamak iin ihtiyacmz olan verir, konuyu
derinletirip k kaynan bulabilmeye yardmc olur. Eer yap
deitirilebilirse, ilev, ilev deitirilebildike yap deiir. Niin ve nk ise
kt szcklerdir. Niin sorusu bir izahat almamz salayabilir, ama nedenleri
bilmek zme gtrmeyebilir. Bu balamda farkl olarak psikanaliz, hastalktan
hastay deil, gemii, bir travmay, oedipus karmaasn vb. sorumlu tutar.
Gestalt terapide srekli gemi konuulmaz, ama o andaki duygular gemile ilgili
ise bunlarla allr; nk bitirilmemi ilerimiz olduu srece gemii
beraberimizde tayp dururuz. Bitirilmemi iler genellikle fke, nefret, endie,
keder, terk edilme, sulanma, reddedilme gibi duygularla ilgilidir. Bu gibi duygular
tam anlam ile yaanmam olduklarnda fonda kalrlar ve kiinin kendisi ve dier
kiilerle olan temaslarnda srekli ortaya karlar; ekil haline gelebilmek iin
frsat ararlar. Perlse gre krgnlk en sk rastlanlan bitirilmemi itir.
Bitirilmemi iler kiinin psikolojik enerjisini tketerek u anki ihtiyalarn
giderilmesini nler. Patolojik yollardan tamamlanmaya allr ya da kii orada
saplanp kalr. Oysa krgnln uygun ekilde ifadesi, insanlarla ilikilerimizdeki
glkler balamnda yaam kolaylatrabilir. Kiinin gemite ac verdii iin
zerinde hi durmadan brakp kaverdii ie geri dnmesi gereklidir. Kii
cesaretsizse geri dnp bitirmekten kanabilir. Terapist bu amala bireyin
honut olmad deneyimleri fark etmesine, aa kartmasna olanak salayacak
gvenli ortam oluturarak, i kaynaklarn harekete geirinceye dek kanmasn
engeller. zetle farkl grleri potasnda eritmi, kiinin hasta deil danan
olarak tanmland, terapistin otorite olmasn, yorumlar yapmasn, byme ve
gelimeye ters decei iin kabul etmeyen, imdi ve burada prensiplerine
dayanan, duygularn ifadesine ve yaanmasna olanak tanyan, ihtiyalarn,
kiilikteki boluklarn farkna varlmas ve bunlarn giderilmesi hedefini gden
gestalt terapi, genellemelerden kanarak, olaylarn kiiye zel anlamlarnn
anlalmasna vurgu yapar.

83

www.oguzhanhoca.com

HMANST (NSANCI) YAKLAIM:

ada bir psikoloji akmdr. Kurucular Gestaltlardan etkilenmitir.
Varoluu felsefe akmnn grlerini benimsemilerdir. Bu yaklamn nc ve
temsilcileri Rogers, Maslow, Sartre, Charolette Bhler, Frankl, Binswagner'dir.
Davran ve psikanalitik yaklamlara kar grleri vardr. zellikle insan ele
allar asndan teki ekollerden ayrlrlar. Bu psikoterapi ekolnn kurucusu
Carl Rogers insanlarn temelde "iyi" olduklarna ve srekli gelierek, kendilerini
gerekletirmek istemelerine inanmaktayd. Rogers'in temel varsaym udur:
nsanlarn doutan getirdikleri en kuvvetli drt kendini gerekletirme, kendini
ifade etme drtsdr. ocuk ilk gnlerden balayarak bunu yapmaya balar.
ocuun kendini gerekletirme drts, onun evresindeki insanlarla ve o andaki
koullarla her zaman uyum iinde olmayabilir.
rnein sabah saat altda uyanan ocuk, byk bir zevkle, sesinin
yettiince ark sylemeye balar. Bu davran, ocuk iin bir kendini ifade etme,
kendini gerekletirme davrandr. Akam ge yatm olan ve sabahn o saatinde
uykusunu alamam olan anne ve baba, bu davrana "kapa eneni, yanna gelirsem
kt yaparm seni! " diye tepkide bulunabilir. te o anda ocuk iki seenekten
birini semek zorundadr:
(1) Ya anne-babasnn sylediine aldrmayarak kendini ifade etmeye devam
etmek, ya da
(2) onlarn szne uyarak ark sylemeyi brakmak.
lk seenei setii zaman ocuun anne-babasyla ilikisi olumsuz bir
ynde geliir; ocuk onlarn sevgisini kaybedebilir ve sonunda cezalandrlabilir.
kinci seenei izlediinde ocuk anne-babasyla ahenkli bir ortam yaratr, ancak
ayn zamanda kendi kendine u mesaj da verir:" Senin ne istediin nemli deil,
kimse senin mutlu olacana aldrmaz. Bu yaam iinde cannn istediini
yapamazsn, sen ancak anne-babann yaptn yaptn srece sevilirsin !"
ocuun yaamnda yukarda bahsedilen ikinci trden seimler sk sk
tekrar ederse, ocuun kendini gerekletirmesi trplenir ve zamanla ocuk yle
bir noktaya gelir ki, bu noktada kendini ifade etmeye ynelik istek ve drtlerinin
farkna varmamaya balar. Bu sre kiinin kendine sayg duymasn engeller.
ocuk kendi duygu ve isteklerinin farkna varmad srece evresiyle kendi
istekleri arasndaki elikinin de farkna varamaz.
Bu nedenle ou kii kendi istek ve duygularnn "farkna varmamay
renir." Kendi istek ve duygularndan gittike kopan birey, kendi kendisiyle
iletiimden uzaklar ve i dnyasndaki istek ve drtleri arasnda tutarszlk,
ahenksizlik oluur. Rogers'in psikoterapisi i dnya ile davran arasndaki bu
tutarszl ortadan kaldrmaya ynelik bir psikolojik yaklamdr. Bu yaklam hi
bir ocua ceza verilmemelidir eklinde anlalmamaldr. Yalnz ceza verirken
ocuun "beni" ve davran arasnda bir ayrm yaplmaldr. Cezalandrlan ocuk
deil ocuun davran olmaldr. rnein" Yaptn bu davran kt, bu

84

www.oguzhanhoca.com
davrann onaylamyorum. Ama seni seviyorum" mesaj verilerek gerektiinde
ocuk cezalandrlabilir.
Rogers'in psikoterapi anlayna gre
(1) Danana koulsuz sayg gstermek gerekir.
(2) Psikoterapist dananna empatik anlay gstermek zorundadr.
(3) Psikoterapist samimi ve iten olmaldr.
Byle bir ortamda zamanla kii terapiste gerekten ok gvenir ve bu
zgr ortamda yava yava bastrm olduu duygu ve dncelerinin farkna
vararak, bunlar ifade etmeye, ket vurularak yarda kalm olan kendini
gerekletirme srecine yeniden balamaya giriir. Kendine saygs artar, kendini
olduu gibi kabul etmesini renir ve paralanm bir kii olmaktan kp, derli
toplu, kendi kendisiyle iletiim kurabilen tm bir kii olma yoluna girer. Bir
anlamda birey kendi yaamnda bir tutarllk, bir uyum bulmaya balamtr.
Bu yaklama gre insan kendine gre bir deerdir, belli bir toplum
dzeninin ya da i rgtnn arac haline getirilmemelidir. nsan kendisinden,
davranlarndan, oluturaca kimliinden kendisi sorumludur. Hayat kendisi iin
yaamaya deer, anlaml bir hale getirmek kiinin kendisine der. lml olan
insann hibir yaants tekrar etmeyecektir. Gemi ya da gelecek deil, iinde
yaanlan an nemlidir. nsan iin bilim ama deil, ancak ara olabilir. nsan
tanrken dogmatik grlerden kanmak gerekir. nsan davranlarn denetim
altna almak yerine, daha ok zgrle yer verilmelidir. nsan anlamak iin onun
iyapsn bilmek gerekir. Bunun iin i gzleme bavurmak zorunludur. nsan
cansz bir nesne olmadndan, dtan baklarak davranlar yordanamaz. Bu akm
insan inceleme yntemini getirmitir. Psikolojiyi bir bakma yeniden felsefeye
yaklatrmtr. Psikolojinin amalarndan biri insan davranlarn kontrol
etmektir. Oysa Hmanistik yaklamda olanlar, psikolojik kontroln insanln
zararna kullanlabilecei inancndadrlar. rnein, iyi insan yetitirmek doru
ama gibi gelebilir. Ancak bu konuda ok eitli grler ortaya atlabilir.
Danan merkezli psikoterapi haftada bir kez yaplr. Rogers "hasta"
tabirini kullanmaz "danan" tabirini kullanrd. Freud'cu yaklam kiinin
psikopatoloji gsterdiini batan kabul eder ve onu hastalktan kurtarmay
amalar. Rogers kendisine danmaya gelen kiinin, kendini gerekletirme
ynndeki gelimesine ket vurulduundan byle bir gereksinmesi olduunu
dnr. Kii hasta deildir bir danmana gereksinimi vardr.

VAROLUULUK:
Gizemci dnr Kierkegaard'n (1813-1885) gizemsel dncelerinden
yararlanan Heidegger (1889-1976), insann kendi varlnn kendisi tarafndan
yaratldn ileri srerek bu retiyi ortaya atmtr.
Varoluuluk retisi, insann kiisel anlamn deerlendirmesini, yaama
srecinde kendi yolunu semesini, dman ve amasz bir evrenin dourduu,
kiiliin yitirilmesi tehlikesine kar, insann kendi zgr istemiyle direnmesi
85

www.oguzhanhoca.com
gerektiini savunur. Gabriel Marcel'in (1889-1973) nclnde Tanrc
varoluuluk; Jean Paul Sartre'in (1905-1980) nclnde Tanrsz varoluuluk
adn alarak iki ayr akm olarak ksa bir sre iinde gelimi ve yaylmtr.
Varoluuluk retisine gre, evrende kendi varln yaratan tek varlk
insandr. nsan kendi deerlerini kendi tayin eder ve kendi yolunu kendisi izer. O
halde insan zgrdr. Yani insan kendi sorumluluunu stlenebilecei oranda
zgrdr. nsan kendi varln tayin ettii iin zgr ve dolaysyla sorumludur.
nsan bu sorumluluk nedeniyle bunalm, kayg ve sknt duyar. Varolma
sorumluluundan doan bu kayg ve sknt insann temel davran ve eylem gcn
oluturur. Varolu anksiyetesi, yaamn sorumluluunu hissetmektir.
Hayvanlar evrelerinin farkndadr. nsan ise farknda olduunun da
farkndadr. Domu olduumuzu ve bir gn leceimizi biliriz. lmn
kanlmazl yokluk ve hilik duygularn yaratr. Bu duygu ise insan doyumlu ve
anlaml yaayp yaamad konusunda kayglandrr.
nsan kendinden kamak iin basmakalp dnyaya snr. nsan kendi
hakiki varlna srt evirmeye ve kendi dndaki basmakalp dnyaya dalmaya,
kendisini deil de nesneler dnyasn bal bana bir ama saymaya iten ey
insann hakiki varlna katlanamaydr. Birey kendi zgrlk ve sorumluluuna
katlanamaz ve bunun iin gndelik basmakalp deerlere snarak zgrln ve
sorumluluunu ortadan kaldrmaya alr. Bireyin z benliine dnmesi, lm
btn varoluu yok eden o kesin snr korkusuzca gze almasyla mmkndr.
Varoluulara gre insan ve iinde bulunduu dnya tek bir btndr.
Straus "beyin deil insan dnr "der. Bundan dolay varoluu gr insan da
tmyle paralara ayrmadan ele alr. nsan bilin ve bilinalt olarak ayrmann n
yargl ve zararl bir yaklam olduuna, bunun varoluun btnln bozduuna
inanr. Varoluu psikoloji davranlarn nedenlerini aklamak yerine, iinde
bulunulan anda yaanlanlar anlamaya alr. Psikoterapide hastann gemii
nemli olsa bile, u anda yaanlanlar daha nemlidir.
Varoluu psikoterapide tutum yledir:
(1) nsan sorununu stlenebildii kadar gvenli ve dolaysyla zgrdr. Bu
nedenle tm mesele seim ve karar vermededir.
(2) Varoluu yaklamda fkelenecek bir durum meydana gelmise fkeyi
yaamalyz. zlrsek znty yaamalyz. Var isek duygularmz yaamalyz.
(3) Varoluu gre gre insan mantkl dnceyle anlalamaz. Bu
nedenle terapist olaylar kendi mantyla izlememeli, hastann mantyla
izlemelidir.
(4) Varoluulara gre lm korkusu bir insanda varsa bu insan yaamay
beceremiyor demektir.
Varoluulara gre insan davranlar doadaki dier fiziksel olaylar gibi
deerlendirilemez, incelenemez, kategorilere ayrtrlamaz. nsan davranlar
bu balamda aklanamaz, ancak anlalabilir. nsan davranlarnn anlalabilmesi
iin veya insann btncl olarak anlalabilmesi iin tm yarglardan ve n
86

www.oguzhanhoca.com
fikirlerden uzak olmak gerekir. nsan mekanik bir aygt olmadndan onun
davranlarn bir takm gruplara ayrmak, sistematize etmek, ablonlatrmak
insan anlamak deil, tam tersine onun anlalmasn zorlatran temel faktrdr.
Hele hele bir takm hastalk isimleri altnda insanlar birer kemiyet gibi
deerlendirmek, bilgisayar programlarna kodlamak, sistematize etmek insana
yaplacak en byk ihanetlerden biridir.
te varoluu felsefeden yola kan bilim adamlar insan anlamak iin
toptan psikiyatriyi reddeden anti psikiyatri anlaylarna da kaynaklk etmilerdir.
Belki de insana insanca bir yaklam tarzn varoluu terapilerde bulmak
mmkndr. nsann gerekten insan olarak deerlendirildii hasta ile hekimin
eit artlarda gerei arad anlay ve yaklam tarz sadece varoluu
tedavilerde mmkndr. Bu kadar msamahal ve geni bir yaklam tarzn ihtiva
etmesi nedeni ile uygulamada geni bir yelpazenin varl da kendiliinden ortaya
kmaktadr.

EKLEKTK YAKLAIM:
Belli bir kurama dayanmaz. Bu yaklam, danmann eitli kuramlardan
yararlanarak gelitirdii, kendine zg bir psikolojik danma biimidir. Eklektik
yaklamn ortaya knn ba nedeni, kuramlardan hi birinin psikolojik danma
srecini tek bana aklayamam olmasdr. Her kuramn yeterli ve yetersiz
yanlar vardr.
Ancak, eklektik yaklam, her psikolojik danma grnn yeterli
yanlarnn alnmas ile bir psikolojik danma sreci oluturulmas anlamna gelmez.
Her eklektiki psikolojik danmann, kendi tutum ve davranlaryla oluturduu
zgn ve tutarl bir psikolojik danma gr vardr. Bu, danmann mesleksel
kiiliini belirlemektedir.
REHBERLK HZMETLERNN RGTLENMES VE DEERLENDRLMES
Rehberlik hizmetleri planl, planl, programl ve sistemli faaliyetlerdir. Bu
nedenle bu hizmetlerin hiyerarik bir ekilde rgtlenmesi, grev ve
sorumluluklarnn belirlenmesi gereklidir. rgtlenme Milli Eitim Bakanl
dzeyinde balayarak, il dzeyine ve okul dzeyine yaylr. Okuldaki ynetici, snf
retmeni ve uzmanlarn grev ve sorumluluklar ynetmeliklerce belirlenmitir.
Rehberlik Hizmetlerinin rgtlenmesi: rgtlenme merkezde, il
dzeyinde ve okul dzeyinde olmak zere 3 kademeli olarak incelenebilir.
1. Merkezi Dzeyde rgtlenme: lkemizde, eitim hizmetlerinin en st
kuruluu olan Milli Eitim Bakanl bnyesinde yer alan Talim ve Terbiye Dairesi,
lkretim, Ortaretim, Mesleki ve Teknik retim, zel Eitim ve Rehberlik
Dairesi okullarda yaplan rehberlik hizmetlerini bakanlk dzeyinde destekleyen
kurulular olarak merkezi rgt olutururlar.

87

www.oguzhanhoca.com
Milli Eitim Bakanlna bal olan zel Eitim, Rehberlik ve Danma
Hizmetleri Genel Mdrl 1992de 3797 sayl yasa ile kurulmutur. Buna gre
merkez rgtnde rehberlik hizmetleri ilgili 7 ube olarak rgtlenmitir.
2. Rehberlik Aratrma Merkezleri
3. Okulncesi ve lkretim ubesi
4. Ortaretim ve Yaygn Eitim Rehberlik ubeleri
5. zel Snflar ve Kaynatrma Eitimi
6. lme Aralar
7. D likiler ve Projeler
8. renci leri ubeleri
Ayrca bakanlk dzeyinde, rehberlik hizmetleri ile ilgili kararlar almak ve
bu hizmetleri yrtmek iin Rehberlik Hizmetleri Bakanlk Danma Kurulunun
oluturulmas gerekir. Bu kurul u hizmetleri yrtr:
(1) lke dzeyinde rehberlik hizmetlerini ynlendirmek, yaygnlatrmak ve
gelitirmek iin alnacak tedbirleri belirler, ilgili birimlere duyurulmasn salar.
(2) Rehberlik hizmetlerinin ihtiya ve problemlerine zm amacyla
getirilen nerileri inceler ve istiari kararlar alr.
2. l Dzeyinde rgtlenme: l dzeyindeki rgtlenme, illerdeki Milli
Eitim
Mdrlkleri bnyesinde oluturulan Rehberlik ve Aratrma Merkezleri ile
salanmtr. 17. Nisan. 2001de yrrle giren ynetmelie gre bu merkezler
aadaki blmlerden olumaktadr:
1. Rehberlik ve psikolojik danma hizmetleri blm
2. zel eitim blm
Bu merkezler hizmetlerini nceki yllarda daha ok ilkretim okullarna
sunarlarken, yrrle giren son ynetmelik ile ortaretimdeki rehberlik
hizmetlerinin planlanmas, izlenmesi ilevini de kapsamaktadr. Son ynetmelie
gre bu blmlere atanabilmek iin ilgili blm mezunu olma koulu da
getirilmitir.
l dzeyindeki rgtlenmede yer alan Rehberlik ve Psikolojik Danma
Hizmetleri l Danma Komisyonu ise aadaki grevleri yapar:
a. Eyll aynda yaplacak toplantda, il ve ilelerde yaplmas dnlen
rehberlik ve psikolojik danma almalarna ilikin gerekli ihtiyalar belirler;
almalarla ilgili nerileri deerlendirir ve bunlarn salanmas ynnde karar
alr.
b. Haziran aynda yaplacak olan toplantda il ve ilelerde yaplan rehberlik
ve psikolojik danma almalarnn sonularn deerlendirir. Sonraki retim yl
iin nerilerde bulunur.
Her iki toplantda da alnan kararlarn, toplantlarn yapld ay ierisinde
ildeki rehberlik ve psikolojik hizmetleri blmnce bakanla gnderilmesini
salar.

88

www.oguzhanhoca.com
3. Okul Dzeyinde rgtlenme: 1974-75 retim ylndan itibaren tm
orta dereceli okul programlarnda rehberlik faaliyetlerine yer verilmesi yasal
olarak uygulamaya geirilmitir. 1992den itibaren de 8 yllk temel eitim
kurumlarnda ve nihayet 8 yllk eitimin yrrle girmesiyle tm ilkretim ve
ortaretim kurumlarmzda rehberlik hizmetlerine yer verilmesi ynetmeliklerce
belirlenmitir.
Bugnk uygulamada Okul Mdr okulunda bu almalar organize etme ve
Yrtlmesini salamakla ykmldr. Okuldaki tm faaliyetlerde olduu gibi bu
almalarda da mdr en yetkili kiidir. almalar onun liderliinde yrtlr. Bu
hizmetlerin yrtlmesini salamak iin mdrn rolleri u ekildedir:
1. Rehberlik programna liderlik yapma ve destekleme: Rehberlik
hizmetlerini nemseme, retmenleri tevik etme, gerekli giriimleri balatma ve
izleme.
2. Programn organizasyonunu salama ve mavirlik yapma: Rehberlik
programnn planlanmas, grev ve sorumluluklarn datlmas, hedeflerin
belirlenmesi, yrtme planlarnn gelitirilmesi iin gerekli organizasyonu
salayarak ortaya kan sorunlar giderme.
3. Programa Kaynak Salama: Rehberlik hizmetlerini yrtmede gerekli
uzman, ara-gere salama, bteden fon ayrma ve yeni kaynaklar yaratma.
Eitim retim kurumlarnda rehberlik hizmetlerinin yrtlmesi en son
kan ynetmelikle (2001) yeniden ele alnm ve dzenlenmitir. Buna gre tm
resmi ve zel eitim-retim kurumlarnda bu hizmetlerini yrtmek zere
rehberlik ve psikolojik danma servisi kurulmas, bu servise renci saysna
gre yeterli eleman atanmas, bu servisin rehberlik aratrma merkeziyle
koordineli almas karara balanmtr. Ayn ynetmelik, psikolojik danman
bulunmayan eitim-retim kurumlarnda bu hizmetlerin snf rehber
retmenlii yoluyla ve okulda kurulacak rehberlik ve psikolojik danma
hizmetleri yrtme komisyonu ile birlikte gerekletirilecei belirtilmitir.
Okulda bu komisyonu kurmak, bakanlk etmek ve rehberlik hizmetlerinin
yrtlmesini salamada tm sorumluluk okul mdrne aittir ve ilgili
ynetmelikte okul mdrnn grevleri ayrntl sralanmtr.
Snf Rehber retmeni ve Grevleri: ilgili ynetmelikte snf rehber
retmenleri yle tanmlanmtr. Eitim retim kurumlarnda bir snfn
rehberlik hizmetlerini yrten ve rehberlik saatlerine giren, ilkretim
kurumlarnda ube rehber retmeni, orta retim kurumlarnda ise snf
retmeni. Aadaki grevleri yapar:
a. Okulun rehberlik ve psikolojik danma program erevesinde snfn yllk
rehberlik hizmetlerini planlar ve bu planlamann bir rneini rehberlik ve
psikolojik danma servisine verir.
b. Rehberlik iin ayrlan srede snfa girer. Snf rehberlik almalar
kapsamnda eitsel ve mesleki rehberlik etkinliklerini, rehberlik ve psikolojik
danma servisinin organizasyonu ve rehberliinde yrtr.
89

www.oguzhanhoca.com
c. Snfndaki rencilerin renci geliim dosyalarnn tutulmasnda, rehberlik ve
psikolojik danma hizmetleri servisiyle ibirlii yapar.
d. almalarda renci hakknda toplad bilgilerden zel ve kiisel olanlarn
gizliliini korur.
e. Snfyla ilgili almalarn, ihtiya ve nerilerini belirten bir raporu ders yl
sonunda ilk hafta iinde rehberlik ve psikolojik danma hizmetleri servisine
iletir.
f. rencilerin ilgi, yetenek ve akademik baarlar dorultusunda eitsel kollara
yneltilmeleri konusunda psikolojik danmanla i birlii yapar.
g. Okul mdrnn verecei, hizmetle ilgili dier grevleri yapar.
Rehber retmen (Psikolojik Danman) ve Grevleri: Eitim retim
kurumlarndaki rehberlik ve psikolojik danma servisleri ile rehberlik aratrma
merkezlerinde rencilere rehberlik ve psikolojik danma hizmeti veren,
niversitelerin psikolojik danma ve rehberlik ile eitimde psikolojik hizmetler
alannda lisans eitimi alm personel olarak tanmlanan uzmanlar aadaki
grevleri yrtmekle ykmldr:
a. l ereve programn temel alarak okulun rehberlik ve psikolojik
danma hizmetleri programn snf dzeylerine, okulun trne ve rencilerin
ihtiyalarna gre hazrlar.
b. Rehberlik programnn ilgili ksmnn uygulanmasnda snf retmenlerine
rehberlik eder.
c. Okulun tr ve zelliklerine gre gerekli eitsel ve mesleki rehberlik
etkinliklerini planlar, programlatrarak uygular ve uygulanmasna rehberlik eder.
d. Bireysel rehberlik hizmetlerini alann ilke ve standartlarna uygun
biimde yrtr.
e. Eitsel, mesleki ve bireysel rehberlik almalar iin rencilere ynelik
olarak bireyi tanma etkinliklerini yrtr.
f. Formasyonu uygunsa psikolojik danma yapar.
g. Snflarda yrtlen eitsel ve mesleki rehberlik etkinliklerinden,
uygulanmas ve psikolojik danma alannda zel bilgi ve beceri gerektirenleri
uygular.
h. Ynlendirme yapar ve ilgili raporunu snf retmeni, veli, renci ve okul
ynetiminin i birlii ile hazrlar. Bu raporun asln renci geliim dosyasna
koyar, bir rneini de renciye veya velisine verir.
I. Okulda zel eitim gerektiren renci varsa ve hala kaynatrma eitimi
sryorsa renci ve ailesine rehberlik ve psikolojik danma hizmetlerini RAM
ibirliiyle verir.
i. Gerekli kaytlar tutar.
j. Ders yl sonunda bu alanda yaplan almalar deerlendirir, sonularn
ve gerekli bilgileri ieren bir rapor hazrlar.

90