1.

nite

XX.YZYILINBALARINDADNYA

A.1.I.DNYASAVAIveSONULARI
1.I.DnyaSava
28Haziran1914teAvusturyaMacaristannSrbistanasavailanetmesiilebalamtr.Savan
nedenleriunlardr;
1) Devletlerarassmrgecilikvepazararay
2) Almanyannvetalyannsiyasibirliklerinigetamamlaypsmrgecilikyarndangiltereye
veFransayarakipolmas
3) Devletlerarassilahlanmayar
4) FransaileAlmanyaarasndakiAlsaceLorraine(AlsasLoren)sorunu
5) FranszhtilalindenyaylanUlusulukakm
6) BalkantopraklarndaRusyaveAvusturyaMacaristanmparatorluununnfuzunuartrmak
istemeleri
7) RusyannPanslavizmpolitikas
8) Rusyannscakdenizlereinmekistemesi

2.SavanSonular
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)

Avrupannsiyasiharitasdeiti.AlmanRusOsmanlveAvusturyaMacaristan
mparatorluklarykld.
Polonya,Trkiye,SSCB,Ermenistan,Yugoslavya,ekoslovakya,Avusturya,Macaristangibi
yenidevletlerortayakt.
MilletlerCemiyetikuruldu.
Dnyadamilliyetilikdncesigkazand.Yenimillidevletlerortayakt.
10milyonayakninsanld.
Smrgecilikisimdeitirerekmandaynetimiadyladahadayaygnlat.
Savasonundayaplanantlamalardaetnikyapyadikkatedilmediiiinaznlklarsorunu
ortayakt.

3.ParisBarKonferans
Bar antlamalarnn esaslarnn belirlemek ve bozulan uluslararas siyasi dengeleri yeniden
kurmakamacyla32devletinkatlmile18Ocak1919daParistedzenlendi.Konferanstangiltereve
Fransadierkatlanlkeleregredahaetkiliolmutur.ABDninisteizerinednyabarnkorumak
iinMilletlerCemiyetikurulmutur.stediinieldeedenABDyalnzlkpolitikasnageridnmtr.
ngiltere ve Fransa bundan Wilson Prensiplerini dikkate almadan kendi karlarna gre hareket
etmitir.BukonferanstailkolarakAlmanyailebarantlamasimzalanmtr.
Monreo Doktrini: 1823 ylnda ABD bakan James Monreo tarafndan orta konulan ABDnin d
politika esaslardr. Buna gre ABD; Avrupa devletlerinin Amerika ktasnda yeniden smrgecilik
1


yapmlarna izin vermeyecek, Avrupal devletlerarasnda oluan sorunlara ise karmayacaktr.
ABDnin bu siyasetine yalnzlk (nfirat) politikas ismi verilmitir. Bu politikasndan ilk defa I.Dnya
Savanadhilolarakkmancaksavasonundayinebupolitikagereiktasnageridnmtr.

B. SovyetSosyalistCumhuriyetlerBirlii(SSCB),OrtaAsyadakiTrkDevletveTopluluklar
1.arlkRusyasnnYklveBolevikhtilali
I.Dnya Savanda hayat artlarnn arlamas, yolsuzluklarn artmas zerine kadn iilerin
balatt grev daha sonra toplumsal bir harekete dnt.1917 Martnda yaanan bu gelimeler
sonucunda zor durumda kalan ar. II. Nikola tahttan ekildiini aklad. Duma ad verilen meclis
tarafndan ise geici bir hkmet kuruldu. Ancak Srgndeki lider lyi Leninin Bar, toprak ve
ekmek vaatleriyle Petersburga gelmesiyle Bolevikler geici hkmeti devirerek Ekim 1917de
Bolevik htilali ni gerekletirdiler. Bunun zerine ar yanllardan oluan Beyaz Ordu yeni
ynetimekarsaldryageti.ylsrenisavaBoleviklerkazand.Buisavata13milyoninsan
hayatn kaybederken lkede ktlk ba gsterdi. Bunun zerine devlet bakan Lenin ekonominin
glenmesiamacylaNovayaekonomieskayapolitika(N.E.P)adverilenyeniekonomikpolitikasn
ilanetti.Bunagre;
1)Tarmrnlerineelkonulmaktanvazgeildi.itiye,esnafavetccarakolaylklarsaland.
2)Kksanayiciyedestekverildi.
3)Yabancsermayeninlkeyegiriisaland.
1923te lke federasyona dntrlerek SSCB adn ald.1924 ylnda lyi Leninin lmesiyle
devletbakanlnaJosephStalingeldi.Stalin,birincibeyllkkalknmaplannhazrlayarakRusyann
z kaynaklaryla bymesi gerektiine inand. Bunun iin kylnn elindeki kk topraklar
birletirerek Kollektifletirme Politikas izledi. Kyllerin ok sert muhalefeti ile karlalan bu
politikasonucuyaklakdrtmilyoncivarndakylldvetarmsalretimdt.Yinebudnemde
eskifabrikalarmodernletirilerektraktrimalatvedemirelikalanlarndayenifabrikalarkuruldu.
2.RuslarnOrtaAsyaystilas
20.yzylnbalarndanitibarenarlkynetiminbasklarnamaruzkalanTrklervedieruluslar
1905ylndaRusyayakarayaklandlar.zellikleYusufAkuravesmailGaspralnderliinde1905
ylnda Rusya Mslmanlar I.Kongresi dzenlendi. almalar sonucunda Rus Meclisi Dumaya
temsilciler gnderildi. Bu temsilciler arasnda yapt almalarla n kazanan Ufa Mslmanlarnn
temsilcisiolarakgnderilenA.ZekiVelidiToganyerald.Ancaksiyasivekltrelhaklarverilmeyen
Trkler 1916 senesinde Trkistanda Milli stiklal Ayaklanmasn balattlar. Bu gelimelerden
rahatszolanRusyahareketegeerek1920ylndanitibarenTrkdevletlerizerindekibaskyartrd.
BamszolanTrkdevletlerinetekertekersonverenRuslarblgedeasimilasyonpolitikasnhayata
geirmeyebalad.Bununiinde;

BlgedekiTrklerHristiyanlatrlmayaalld.
BlgedeRusokullarald.AncakTrklerbuokullararabetetmedi.
2

RusharitavekitaplarndaTrkistanismisilindivekullanlmasyasakland.
Trklerarasndabirlikveberaberliinbozulmasamacylafarkllehelerinkullanlmasn
yaygnlatrd.Trklerarasndaboy(asabiyet)duygusunuortayakarld.
TarihkitaplarndaTrklerinmilliruhunukonualaneserlereyerverilmedi.
Camivemescitlereitlibahanelerleykld.Buralarnmalvemlkleridevletirildi.
Dinadamyetitirenmedreselerkapatld.Dinadamlarsrgnedildi.
YzbinlerceTrkiisfatylaRusyannuzakblgelerinegnderildi.
RusKirilharfleriylekarkLatinharfsisteminegeerekTrklerinzdilleriniunutmasn
saladlar.

3.BasmacHareketi
Baskn yapan, hcum eden manasna gelir.1918 ylnda Ruslarn Milli Hokand Hkmetini
devirmesiyle ortayakan veamalarTrkistanRuslardankurtarmakolanhareketingenel ismidir.
Hokand kentinde balayan bu hareket zamanla tm Trkistana yayld.1921 ylnda Enver Paann
Basmac Hareketine katlmasyla mcadeleler iddetlendi. Bu tarihlerde Ruslarda genel bir saldrya
geince Korba ad verilen Basmac Liderleri birbirlerinden ayrldlar.1922 ylnda Enver Paa ehit
oldu.1936 ylna kadar sren bu hareket Basmac liderlerinin kendi aralarndaki liderlik
mcadeleleri,Ruslarkarsndayeterikadaraskeritehizatnolmamasgibinedenlerdendolaysona
erdi. II. Dnya Savanda ise blge Trkleri zorla sava meydanlarnda lme srklenirken ayn
zamanda dmanla ibirlii yapt gerekesiyle de Krm, Karaay, Balkar, Ahska, een ve ngu
TrkleriniOrtaAsyayaveSibiryayasrgnettiler.

C.OrtaDoudaMandaYnetimlerinKurulmas
ngiltere ve Fransa San Remo Konferansnda Ortadou lkelerini paylatlar. Buna gre Fransa,
SuriyeveLbnanda;ngiltereiseIrak,Filistinverdndemandaynetimlerkurdu.
a) ngiltereveOrtaDou
1) ArabistanYarmadas
Mekke Emiri erif Hseyin Sava bittikten ksa bir sre sonra kendini Arap lkelerinin kral ilan
ederken,oullarndardnveIrakakraltayinetti.1924ylndadahalifeliiniilanederekblgedeki
konumunuglendirdi.BununzerineNecdEmiriAbdlazizbniSuuderifHseyinesavailanetti.
YaplanmcadeleyikazananbniSuudkendiniHicazveNecdKralilanetti.1932ylndanitibarenise
Suudi Arabistan Krall ismini ald.1936 ylnda Aramco adl irkete petrol ayrcal vererek
blgesindekiABDninetkisiniartrd.
2)Irak
San Remo Konferans sonucu ngiltere Irakta kendi politikalarna uygun bir ynetim oluturmak
iin Mekke Emiri erif Hseyinin oullarndan biri olan Faysal Irak krallna getirdi. Ancak bu
durumu kabul etmeyen Irakllar bamszlk mcadelesine giriti.1930 senesinde yaplan antlama


sonucundaIrakbamszlnkazandancakngiltereII.DnyaSavancesinekadarynetimekendi
adamlarngetirmeksuretiyleIraktakiegemenliinisrdrd.
b) FransaveOrtaDou

San Remo Konferansyla kendisine Suriye ve Lbnan verilen Fransa 1920 ylnda merkezi am
olmakzereLbnanveFilistintopraklarndaiinealanSuriyeKrallnkurdu.Ancakbuzamanlarda
Anadoluda igal ettii yerlerde tutunamayan Fransa TBMM ile Ankara Antlamasn imzalayarak
GneydenekildivetmdikkatiniSuriyeyeyneltti.Askeribasklarlaburalarelindetutamayacan
anlayan Fransa 1926 ylnda Lbnana, 1930 ylnda da Suriyeye bamszlk verdi. Blgeden ise
tamamenII.DnyaSavandansonraekildi.

D)UzakdoudaYeniBirG:Japonya
Japonya 1850li yllara kadar derebeylik ile ynetiliyordu ve d dnyaya da kapal bir lke
konumundayd. ogun ad verilen ordu komutanlar bu derebeyler arasnda en gl olanndan
seilirdi.1867 ylnda tahta geen mparator Mutsuhito lkedeki tm derebeylikleri kaldrarak
merkezibirdevletkurdu.AydnlarndadesteiyleBattarzyeniliklerierenMeijiRestorasyonudiye
adlandrlanreformsrecinibalatt.BusreteMeijiGlordusuolanzenginbirlkehedefiyle;

Battarzbirhkmetkurdu.PrusyaAlmanmodelitarzndabiranayasayapt.
Avrupayarencilergnderdi.
KlkKyafetinklbngerekletirerekgelenekselleenJapongiyimtarzntasfiyeetti.
adabirbankaclksisteminikurdu.
ngilteredonamasrnekalnarakJapondonanmaskurdu.
Dardanmodernsilahlargetirtti.OrdununmodernizeedilmesiiindePrusyadan
uzmanlargetirtti.
Arsanayi,demirelikvegemiyapmclngelitirdi.
GelenekselJapontakvimiintoyerineMiladiTakvimegeildi.
E)1929DnyaEkonomikKrizi
Nedenleri:
I.DnyaSavanngetirdiiekonomikzorluklar
ABDninsavasrasndadevletlereverdiikredilerigerialamamas
ABDekonomisinin200holdingtarafndanidareedilmesi
I.DnyaSavandansonraoluaniyimserhavannABDborsasnsuni(yapay)
olarakykseltmesi
ngiltereninparabirimipoundunardeerkazanmas,bunundaihracattade
yolamas
Almanyannsavatazminatndemekiinkarlkszparabasmasbunundaar
enflasyona(hiperenflasyon)nedenolmas
ABDynetimininkrizinkmasnengelleyicitedbirleralmamas
4


3 Ekim 1929 ylnda ABD borsasnda yer alan irketlerin hisse senetlerinin dmesiyle balad.24
Ekim 1929 Perembe gn ise borsa dibe vurdu. Tarihe Kara Perembe olarak geecek bu olay
sonucunda;

4,2milyardolarABDborsasndayokoldu.
oksaydabankabatarken,binlerceinsannmalvarlyokoldu.
lkelerdealkvektlkbalad.nsanlartakasusulticaretegeridnd.
nsanlarnruhsalklarbozuldu.
Dnyadakiinaatvemadencilikfaaliyetleridurdu
Dnyagenelinde50milyonayakninsanisizkald.
Dnyaticarethacmi%65oranndaazald.

Not: Bu kriz en ok sanayilemi toplumlar vururken, Sovyet Rusya komnizmden dolay bu

krizden en az etkilenen devletlerden biri olmutur. Trkiye ise bu krize kar u nlemleri
almtr;

Devletkorumaciktisatpolitikalaraynelmitir.
thalatakstlamalargetirilirken,gmrkvergileriykseltilir.
lkedeyerlimalkullanlmasiindevlettarafndanpropagandalaryaplr.
MilliiktisatveTasarrufCemiyetikurulur.
Malmsattmdevlettenmalalrmprensibihayatageirilir.(KliringSistemi)

F)kiSavaArasndaAvrupa
1) BarnSrekliliiniSalamaabalar
I.DnyaSavannsonaermesiylebarabalarABDnderliindebalatld.32devletinkatlmile
toplanan Paris Bar Konferansnda uluslararas bir tekilatn kurumas kabul edildi. Bunun zerine
10Ocak1920tarihindemerkeziCenevreolmakzereMilletlerCemiyetikuruldu.
Uluslararas bar korumak amacyla bir araya gelen Almanya, talya, ngiltere, Belika, Polonya,
Fransaveekoslovakyaarasndaise1925tarihindeLocarnoAntlamasimzaland.ByleceAlmanya
uluslararas ibirliine tekrar dhil oldu. Bu antlamadan ksa bir sre sonra ise Almanya Milletler
Cemiyetinedeyeoldu.Barnsrmesiyolundakiabalarnennemlilerindenbiriside1928ylnda
ParisteABD,ngiltere,Fransa,talya,Japonya,ekoslovakya,Belika,AlmanyavePolonyatarafndan
imzalanan BriandKellogg Pakt oldu. Bu akta ayn yl SSCB ve Trkiyede dhil oldu. Buna gre
savunmayadayanmayansava,kanundsaylmtr.
2. TotaliterRejimlerinKuruluu
a)talyadaFaizm
I.DnyaSavandanumduunubulamayantalyadaekonomisidefelceuramt.zellikleasker
kaaklar, aydnlarn maddi ve manevi beklentileri, isizlik i politikada ki istikrar bozdu. Bu durum
Benito Mussolininin liderliini yapt Faist Partinin iine yarad. Zamanla taraftar saysnda art
5


yaananbuparti1919ylndagirdiiseimlerdemeclisegiremedi.1922ylndalkegenelindeyaplan
iigrevlerinedestekverenbupartininsempatizanlaryaniKaraGmleklilerNapolidenRomaya
yry gerekletirdiler. lkede bir darbe olabileceini dnen mevcut hkmet istifa etti ve
babakanlaMussolinigetirildi.1924ylndanitibarenbuseferdeMussoliniyekarmuhalefetartt.
Bunun zerine Mussolini mevcut anayasay kaldrarak yeni bir anayasa ilan etti. Ceza kanununda
deiiklikyaparakkendipartisiharicindekidierpartilerikapatt.Bylecetalyadadiktatrlkdnemi
debalamoldu.MussoliniSreklibarmmknnedefaydaldr.Sadecesavainsanenerjisini
enyksekgerilimdetutar.diyerekdpolitikasnnnezerinekuracandagstermitir.

b)AlmanyadaNazizm
I. Dnya Savandan sonra Alman mparatorluu ykld ve yerine Cumhuriyet ilan edildi. Ancak
Versay Antlamasnn imzalanmasyla Almanyada i istikraszlklar artt. Bunun zerine Weimar
Anayasasyrrlekonularakdemokrasiyegeildivepartilerkuruldu.BupartilerdenbirolanNazi
partisi 1924 ylndaki seimler sonucunda parlamentoya girdi.1932 seimlerinde ise en gl parti
olarak kt.1933 ylnda Hitler babakan oldu ve meclisten drt yllna olaanst yetkiler alarak
diktatrlnilanetti.Gestapoadverilengizlibirrgtkurarakmuhalefetvetopluzerindebask
kurdu. Sanatlar, bilim adamlarna yasaklar getirildi. Ktphanelerdeki kitaplar okunur okunmaz
ibaresi konuldu. Nazi ideolojisiyle uyumayan herey ders kitaplarnda karld. Naziler bu rejime
HalkToplumudediler.HitlerNasyonalSosyalistakmonubugnkdaryurdundankarpyeni
topraklaradoruyrtmekcesaretinigstermekzorundadr.diyerekdpolitikahedefleriniortaya
koydu.
c)spanyadaFrancoDnemi
spanyada1923teaskerdarbeyaparakynetimielegeirdi.1936ylndaspanyaisava
balad.CumhuriyetilerileMilliyetilerarasndasrenyllksavaAlmanyavetalyann
desteklediiGeneralFrancokazand.

G)kiSavaArasndaDnya
I.DnyaSavandansonrasiyasi,ekonomik,kltrel,teknolojikvebilimselbirokgelime
yaand.Bugelimeleriylesralayabiliriz;

*Sanayidekullanlanpetrolveelektrikevleregirdi.
*Tatretimiartt.Uluslararasyolcuuaklarfaaliyetegeti.
*ehircilikvemimarigeliti.MimaribirakmolanBauhausehirplanlamasndanekt.
*ABDdeEmpireStateBuildingyapldvegkdelensaysndaartlaryaand.
*Radyokullanmyaygnlat.RadyonunkullanlmasylaKonuanBasndenilendnembalad.
*izgiFilmendstrisiolutu.Sinemasektrgeliti.
*AlbertEinsteinzafiyetTeorisiilebilimdnyasndarat.
*Bazhastalklarntedavisiiinalarveilalarbulundu.Organnaklinebaland.Tberkloztedavisi
6


iinBCGasbulundu.
*AlexanderFlemingpenisilinikefetti.
*Psikolojinemkazand.VaroluulukveFenomenolojigibiyeniakmlarortayakt.
*Tarihyazcldeiti.Gelenekselleentarihyerineyerel,sosyal,ekonomikvemedeniyetkonular
nplanakt.
*1929ylndaikisavaarasAvrupaveDnyayzetleyenJohnSteinbeckinGazapzmlerieseri
bykilgigrd.
*Btntoplumuveburjuvasanatntamamenvesertbirbiimdereddedenveakmnncln
*SalvadorDalininyaptSrrealizm(Gerekstclk)veEkspresyonizm(Davurumculuk)
akmlarortayakt.
*ABDdebalayanCaztmAvrupalkelerindeyayld.
H)AtatrkDnemiTrkDPolitikas
Lozan Bar Anlamasyla uluslar aras alanda bamszln kazanan Trkiye,1923 30 yllar
arasnda Lozandan kalan sorunlar zmeye urarken,19038 arasnda ise uluslararas bara katk
salamakveyaklaanII.DnyaSavatehlikesinekarsnrlarngvencealtnaalmakistemitir.D
politikada Atatrkn yurtta bar, dnyada bar szn ilke edinen Trkiye bar bir politika
izlemeyealmtr.
1) DPolitikadakiGelimeler

a) TrkiyeninMilletlerCemiyetineGirii(18Temmuz1932)
1930lardan itibaren Avrupada gruplamalarn belirli bir durum almas uluslararas bar ve
gvenliitehditetmeyebalad.TrkiyeninblgedeykselenbirgolduunugrenBatllkeler,
Trkiyeyi Milletler Cemiyeti bnyesine katmak istedi. Bunun zerine Milletler Cemiyeti Trkiyeyi
yelieresmendavetetti.9Temmuz1932ylndaBykMilletMeclisiCemiyetekatlmakararald.

b BalkanAntant(9ubat1934)

I. Dnya Savandan sonra talyann Balkanlarda ve Dou Akdenizde yaylmac bir politika
izlemesi Balkan devletlerini tedirgin etti. Kendi aralarnda da sorunlar bulunun Balkan lkeleri
kendilerineynelentehlikekarsndaortakhareketetmekararald.zellikleYunanistaniledevam
edensorunlarmznzlmesiikitarafarasndadostaneilikilerinbalamasnazeminhazrlad.Hatta
Yunan babakan Venizilos Atatrk 12 Ocak 1934te Nobel Bar dlne aday gsterdi. Bu
gelimeler zerine bir araya gelen Trkiye, Romanya, Yunanistan ve Yugoslavya arasnda 9 ubat
1934te Balkan Pakt kuruldu. Buna gre; imzac devletler Balkanlardaki snrlarn korumak ve
blgedeyaylmacsiyasetizleyendevletlerekarortakhareketetmekararaldlar.Buantantilerde
Trkiyenin Montr Konferansnda ortak bir tavr belirleyerek Trkiyeyi desteklemi ve Boazlar
statsnn Trkiye lehine deimesine katk salamtr.1936 ylndan itibaren yaylmac devletlerin
politikalarkarsndabaarlolmayanantantII.DnyaSavannbalamasylaneminiyitirmitir.


c Montreux(Montr)BoazlarSzlemesi(20Temmuz1936)

Lozan Antlamas ile Uluslararas Boazlar Komisyonuna braklmasn kabul eden

Trkiye,1930lardan itibaren yaylmac bir politika izleyen talyaya kar bu sorunu ilk defa 1933
ylndatoplananLondraSilahszlanmaKonferansndadilegetirdi.talyann1935teHabeistana
saldrmas,AlmanyanndaRenBlgesineaskersevketmesizerineTrkiyeBoazlarSzlemesinin
deitirilmesi konusunda harekete geti. Bu srete de SSCB, Balkan Antantna ye olan devletler
Trkiyeyedestekverdi.ngiltereisetalyannamalarnbildiiiinbugiriimidesteklediinibildirdi.
Trkiye sorunun zlmesi amacyla bir konferans yaplmasn istedi. Bunun zerine 22 Haziran
1936dasvireninMontrkentindekonferanstopland.Trkiye,Avustralya,ngiltere,Yunanistan,
Japonya, Romanya, SSCB, Fransa ve Yugoslavya arasnda Montr Boazlar Szlemesi imzaland.
Buna gre; Boazlar Komisyonu kaldrlarak Trkiyeye Boazlar ve evresinde asker bulundurma
hakkverildi.SavagemileriningeiideTrkiyeninizninebrakld.Trkiyeningirmediibirsavata
isesavagemilerininboazlardangemesiyasakland.

d SadabatPakt(8Temmuz1937)

talyann ve Almanyann yaylmac politikalar karsnda Trkiye, ran, Irak ve Afganistan

arasndaTahrandaahnyazlkSadabatSarayndakarlklimzalaratlarakbupaktkuruldu.Buna
grepaktayedevletlerbirbirlerinesaldrmayacakveblgedebarveistikrarnkorunmasamacyla
alacaklardr. Yaplan bu giriim slam dnyasnda da olumlu karland.1939 tarihinde II. Dnya
Savann kmasyla pakt nemini yitirdi. Savatan sonra durum normalleince ran paktn
canlandrlmas iin tekrar grmelere balad. 1955 ylnda Badat Paktnn kurulmasyla, Sadabat
Paktneminiiyiceyitirdi.1980deranIrakSavannkmasylapaktmrntamamlad.

e HatayMeselesiveHataynAnavatanaKatlmas(30Haziran1939)

1935te Fransa, Suriye ve Lbnan zerindeki mandasn kaldrd ve skenderun Sancan da

Suriyeye brakt. Bu durum Trkiye tarafndan tepkiyle karland. talya ve Almanyann yaylmac
politikalarn 1936 tarihinde artrmasyla Fransa Trkiye ile ilikilerini yumuatma eilimine gitti.
Fransa sorunu Milletler Cemiyetine gtrme teklifinde bulundu. Cemiyet ise skenderun ve
Antakyanniilerindeserbest,dilerindeiseSuriyeyebalolmaskararnald.DahasonraFransa
ileyaplanmzakerelersoncuHatayntoprakbtnlnnherikilketarafndankorunmaskarar
alndveTrkaskeriHatayagirdi.
1938ylndaiseherikilkeningzetimindeyaplanseimlersonucuHatayCumhuriyetikuruldu.
lkCumhurbakanTayfun Skmenolurken,Babakanlna daAbdurrahman Melek getirildi.Hatay
devleti yneticilerin Trkiyeye katlma talebi ile toplanan Hatay Millet Meclisi 1939 ylnda yapt
toplantsonucuHataynanavatanakatlmaskararald.23Temmuz1939gnyaplanbirtrenleise
HatayTrkiyeyekatld.

2.nite

II.DNYASAVAI(193945)

1. SavancesindekiGelimeler
a. Japonya
Japonya, 1920li ve 1930lu yllarda Uzak Dounun en gl devleti oldu. Japonya, 1931de
Manuryay igal ederek ine yneldi. Asyadaki faaliyetlerinde serbest kalmak amacyla, 1933de
MilletlerCemiyetinden;1934teWashingtonAntlamasndanekildi.Aynzamanda1934te,Asya,
Asyallarndr. diyerek Batllarn inle olan mnasebetlerini kesmelerini istedi. Japonyann
yaylmacpolitikas,UzakDoudaglerdengesinibozdu.BublgedekarlarolanngiltereveABD
gibi devletler, nce Japonyann bu tutumuna tepkisiz kald. Ancak Japonyann 1937de ine
saldrmas zerine bu devletler ine yardma balad. 1938de Japonya dou ve orta inin
topraklarn ele geirdi. Batllarn dou Asyadan atlmasn ngren Yeni Dzeni ilan etti.
JaponyannemperyalisttutumunedeniyleUzakDou,II.DnyaSavanncephelerindenbirioldu.

b. talya

talyann uzun sreden beri gerekletirmek istedii smrgecilik emelleri, Mussolini ile birlikte
Roma mparatorluunun yeniden kuruluu ad ile milli bir ideal hale geldi. talyann bu d
politikas rahatszlk kayna oldu. lk problem Yugoslavya ile yaand. Serbest ehir olarak
bamszlk statsne kavuturulan Fiume, Mussolininin Yugoslavyaya basks sonucunda 1924te
talyayakatld.

MilletlerarasbirkomisyondagrevlitalyatemsilcisininYunanistandaldrlmesizerinetalya,
YunanistanaaitKorfuAdasnigaletti.

1924ylsonundatalya,Arnavutluktakibirimeseleyifrsatbilerekekonomikvesiyasidesteiile
Arnavutlukunfuzualtnaald.
Ayrca 1931de Japonyann Manuryaya saldrmas, Almanyann Versay artlarndan kurtulma
giriimlerinengiltereveFransanntepkisizkalmastalyayHabeistannigalikonusundaharekete
geirdi. talyann 1934te balatt Habeistan saldrs 1936da igalle sonuland. talyann
Habeistana saldrs ile Almanya, Locarno Antlamasn feshetti. Avrupadaki mevcut durum
bozuldu.

c. Almanya
Hitlerle birlikte Alman d politikas yeniden ekillendi. Bu politikann ilk hedefi Versay
Antlamasnn maddelerinden kurtulmakt. kinci hedefi Almanya dnda Almanlarn yaadklar
topraklaralmakvetopraklarnsnrtanmadangeniletmekti.
1 Mart 1935te Versay Antlamasyla Fransaya braklan Saar Blgesi, halk oylamas sonucunda
Almanynetiminegeti.VersayngetirdiiaskerikstlamalardankurtulmakisteyenAlmanya,gizlice
silahlanmaya balayarak Ekim 1933te Silahszlanma Konferans ve Milletler Cemiyetinden ekildi.
1934ten itibaren kara, deniz ve hava kuvvetlerini glendirme almalarn balatt. Modern silah,
9


aravegereyapmnanemvererekaskersaysn300binekard.Dahasonradaaskerliizorunlu
halegetiripaskersaysn550binekard.
Versay Bar Antlamasn tamamen ortadan kaldrmaya kararl olan Almanya, 7 Mart 1936da,
askerden arndrlan Ren Blgesine asker gnderdi. Fransa bu durumu kabul etmek zorunda kald.
Almanya,13Mart1938dedeAvusturyailebirletiiniilanederekburayilhaketti.
ekoslovakyannSdetlerblgesinde3,5milyonAlmanyaamaktayd.Burayilhaketmekisteyen
HitlerinbulkedekiNazilerinkardklarkarklklardanyararlanmakistemesi,ikilkeilikilerinibir
bunalmadntrd.Hitler,28Mays1938deekoslovakyayigaletmekararald.Arabuluculuk
faaliyetlerinin sonu vermemesi Avrupada genel bir sava ihtimalini ortaya kard. ngilterenin
nerisi zerine Almanya, Fransa, talya ve ngiltere arasnda 29 Eyllde Mnih Konferans topland.
BukonferanstaSdet,AlmanyayaverilirkenekoslovakyatopraklarngiltereveFransanngarantisi
altna alnd. Mnih Konferansna davet edilmeyen ve ekoslovakya ile ilgili kararlarda kendisine
danlmayanSSCB,BatldevletlerdenuzaklapAlmanyayayaknlat.
MnihKonferansnnardndan2EkimdePolonya,ekoslovakyannTeschenBlgesiniigaletti.

d. SavaYl:1939
Mnih Konferansyla ekoslovakyadan Sdet blgesini alan Almanya, 15 Mart 1939da Praga
girerekekoslovakyayigaletti.TamamAlmanlardanolumayanekoslovakyannigaliyle,Hayat
Sahas politikas uygulamaya koyuldu. Hitler Memeli de Litvanyadan istedi ve imzalanan bir
antlamaileMemelAlmanynetiminegeti.
Almanyann igallerinden cesaret alan talya, 7 Nisanda, 1926dan beri nfuzu altnda
Arnavutlukuigaletti.BuigalAlmanyatarafndandesteklenirkenngiltereveFransatarafndansert
tepkiylekarland.Almanvetalyanittifak22MaystaelikPaktilepekitirildi.
Almanyann ticari bir anlamayla Romanyay da nfuzu altna almas, ngilterenin yattrma
politikasndanvazgemesindeetkilioldu.Almaya,VersaylaserbestehirstatsnegeirilenDanzigi
Polonyadan istedi. Bu istek kabul edilmeyince Almanya Polonyay igal etmeye karar verdi. Ancak
talyann1942ylsonunakadarsavaagirmeyeceinibildirmesizerineAlmayaSSCByeyaklat.23
Austosta SSCB Almanya Saldrmazlk Pakt imzaland. Almanyann 1 Eyllde Polonyaya
saldrmaszerinengiltereveFransa3EylldeAlmanyayasavaat.
II.DnyaSavannbalamasndansonraSSCBnindekatlmasylaPolonyaigalihzkazand.Daha
sonraSSCB,Estonya,LetonyaveLitvanyayigaletti.Finlandiyabtnabalarnaramenbazsnr
blgeleriniSSCByevermekzorundakald(1940).

A. SAVAYILLARI
3EylldeAlmanyayakarsavailanedenFransavengiltere,hemensavaagirebilecekgte
deildi. Bu yzden Mihver Devletler savan ilk yl ierisinde mttefiklere kar stnlk salad.
Sava,Avrupa,PasifikveKuzeyAfrikaolmakzerecephedecereyanetti.
10

1. AvrupadaSava
ngiltereveFransa,Almanekonomisinizayflataraksavansresiniksaltmakistedi.Buikidevlet,
sveteNorveyoluylaAlmanyayagelenkmrcevheriningeliinidurdurmakiinNorvekylarn
maynlad.BununzerineFransayasaldrmayplanlayanAlmanya,DanimarkaileNorveielegeirdi.
10 Mays 1940ta Hollanda, Belika ksa srede ele geirdi. Ardndan Almanya Fransann kendileri
iin oluturduu savunma hattn (Maginot Hatt) aarak Fransay ele geirdi. 22 Haziranda
AlmanyaileFransaatekeskararald.YaplananlamaileFransatopraklarnnbykbirblmn
igal eden Almanya, kalan blmde de kendi kontrolnde Vichy hkmetini kurdu. Austos
sonlarndaHitler,ngiltereyekarhavasaldrsbalattysadabaarlolamad.Hitler,havavedeniz
kuvvetleriasndanstnolanngiltereyekarbaarkazanmannzorolduunuanlad.Hayatsahas
iin gerekli zenginlikleri douda aramaya karar vererek SSCByi hedef seti. Ayn zamanda SSCBnin
Alman hayat sahas iindeki Balkanlar ve Boazlara doru genilemesi ve silahlanmas, Almanyann
karlarna uygun deildi. Finlandiyann igalinde SSCB ordusunun zorlanmas Hitleri saldr iin
cesaretlendirdi.
Almanya, SSCB igalinden nce Balkanlara ynelerek Romanya ve Bulgaristan ile ittifak
antlamalar yapt. Ksa srede Yugoslavya ve Yunanistan ele geirdi. Daha sonra 22 Haziran
1941deSSCByesaldrarakBarbarossaharektnbalatt.Buharektla6ayiindeSSCByiteslim
almak isteyen Almanya, iklim artlarndan dolay hedefine ulaamad. Buna karlk iklime alk
Ruslar,Almanhatlarnnenileriuzantlarndurduraraksnrldaolsaonlargeriletti.
Almanya,1942ilkbaharndaikincisaldryagetiisedeMoskovadmedi.AynzamandaAlmanya
gneye doru yneldi. Amac Kafkaslar zerinden rana geerek petrol kaynaklarn ele geirmek,
Batllarn ran yolu ile SSCBye yardmn engellemek ve Hindistana ulaarak Japonya ile
birlemekti.AlmanordusuMaysayndaKrmalarakKafkaslaragirdiveMaikoppetrollerblgesi
dt. Bylece SSCBnin kmr ve elektrik kaynaklarnn yars ele geirildi. SSCBnin ordular
Stalingrada ekildi. 22 Austosta Stalingradda balayan ve ay sren mcadele, Almanlarn
yenilgisiylesonuland.BuyenilgiMihverDevletleriinbirdnmnoktasoldu.

2. KuzeyAfrikadaSava
1940taFransasavadkalrkentalyannsavaagirmesiAkdenizveDouAfrikadangiltereyi
zor durumda brakt. Savan ilk haftalarnda talya, Cebelitark, Malta, skenderiye ve Sveyi;
ngiltereiseRodosuvetalyannendstriblgelerinibombalad.
AkdenizekesinhkimolmakisteyentalyanlarbukolaybaardansonrangilizleritmAfrikadan
karabileceklerinidnpSveyharekatnakararverdiler.1940Eyllndetalyanlar,Trablusgarp
zerinden saldrya geerek bir haftada 150 km batsna kadar geldiler. Bu noktada kar saldrya
geenngilizler,begniindeMsrdankardgibiMart1941detalyanigalindekiBingaziyiele
geirdiler.
talya, 31 Mart 1941de Almanyann mdahalesi ile Kuzey Afrikada yeni bir harekt balatt.
Almanya,buharektabyknemveriyordu.Planagretalyagneyden;AlmanyaKafkaslarveran
zerinden Msra gelip Orta Dou Blgesini kska iine alacakt. Japonyann, Birmanya ve
11


Hindistan zerinden rana gelmesiyle sava sona erecekti. Bu yzden Almanya, bu harekta hem
karahemdehavakuvvetleriiledestekverdi.
Bingazi, Derne, Tobruk ve Sallum ortak Almanya talya saldrs ile ngiltereden alnd. Bu
durumzerinengilizlerkarsaldryageerekAlmantalyankuvvetleriniMsrveLibyadanattklar
gibiBingaziyekadarilerleyiinidesrdrd.Buharektlangilteretalyann smrgelerinielinden
alrkenKuzeyAfrikannbykbirblmnelegeirdi.1943MaysnagelindiindetmAlmanve
talyanbirlikleriteslimoldu.Mttefikler250.000kadarMihveraskerinitutsakaldlar.Bundansonra
mttefiklerAvrupayayneldi.

3. AsyavePasifikteSava
a. SavancesiABD
II. Dnya Sava kt zaman Amerikan kamuoyu, Hitlerin diktatr (totaliter) rejimi, saldrgan
politikas, Yahudilere kar tutumu, demokratik rejimlere kar bak ve antlamalar inemesi
sebebiyle Almanyaya karyd. Ancak tarafszlk politikas gerei ABD bakan Roosevelt, sava
srasndabirdemevererekAmerikanhalkndandncelerindebiletarafszkalmalarnistedi.Alman
ilerleyiidurdurulamaynca1940dangiltereyeparavesilahyardmyapt.1941deAmerikadn
VermeveKiralamaYasasnkard.Bunagreherlkeyiyecekvesavamalzemesinidhilhertrl
yardmbedelisavasonundadenmekartylaalabilecekti.
910Austos1941deABDvengilterebirarayagelerekAtlantikBildirisiniyaynlad.

b. PearlHarlbourBasknveABDninSavaaGirii
Japonya, I. Dnya Savandan sonra Pasifik blgesinde ABD ve ngilterenin basks altnda
kalmt.JaponyneticilerII.DnyaSavailebubaskdankurtulmakistedi.lkadmolarakdaHainan
Adasnelegeirdi.1940tadaFransa,AlmanyayayenilinceAlmanyannVichyhkmetinebasks
sonucuJaponya,Fransayaaitinhindindenstratejikslerald.
Roosevelt, Japonyaya petrol ambargosu koyarak Japon ekonomisini ypratt. Bu meseleyi
diplomatik yollarla zemeyen Japonya, 7 Aralk 1941de ABDnin Pasifik stnln simgeleyen
Hawaii takmadalarndan Honoluludaki deniz ve hava ss Pearl Harlboura saldrd. Ksa srede
ABDnin Pasifik Donanmasyla hava filosunun byk blm etkisiz hale getirildi. Bu saldr zerine
ABD savaa girmi oldu. Ancak Japonyann ABDnin Hawaiideki petrol depolarn vurmamas ve
askeriadannemlibirssigaletmemesi,harektnstratejikadanbaarlolmasnengelledi.

PasifikSavalar
1942te gelindiinde Almanya Avrupada; Japonya Uzak Douda stnl elinde tutmaktayd.
Japonya,PearlHarlboursaldrsndansonragneye doruyneldi.ABDninManila;ngiltereninise
Singapur ve Hong Kongta slerini ele geirdi. Nisan 1942de Japonya, Avustralyada durduruldu.
Maysta Amerikan ve Japon filolar Mercan Denizinde karlat ve Japonya burada yenildi. Sava
srasnda ABD donanmasnn toparlandn gren Japonya, vakit kaybetmeden ABDnin Midway

12


ssne saldr planlad. 4 Haziranda gerekletirilen Japonyann Midway saldrs, baarszlkla
sonuland.BugelimePasifiktekisavanseyrinietkileyecekbirdnmnoktasoldu.

B. BARIADORU
1. AvrupadaSavanSonaErmesi
14 24 Ocak 1943te Roosevelt ve Churchill, Kazablanka Konferansnda aldklar kararla
MihverDevletlerinkaytszartszteslimalnmasiinhareketegetiler.
talyayKuzeyAfrikadanatanMttefiklerAvrupayayneldi.Saldriinenuygunyertalyaidi.
ngiltere ve ABDnin bu harekt Stalingrad lsnde bir baar olmamakla beraber Mihver
Devletlerin Avrupadaki yenilmezlii sona erdi. Mttefikler ancak Haziran 1944te Romaya girip
1945ylnnbandaKuzeytalyayelegeirebildi.
6Haziran1944teAlmanigalialtndakiFransayangilizveABDbirlikleriNormandiyakylarndan
girmeye baladlar. Almanlarn ok iyi tahkim ettikleri iin hi beklemedikleri Normandiyadan
Mttefikdonanmasbykbirkartmayapt.Mttefikbirlikleribykkayplararamenbaarloldu
veFransanngneyindengelenbirliklerlebirleerek26AustostaPariseulat.
II. Dnya Savann sonlarna doru gelecekteki barn esaslarn saptamak amacyla Roosevelt,
Churchill ve Stalin arasnda 4 11 ubat 1945te Yalta Konferans yapld. Churchill, Balkanlardaki
ngilizetkisininsonaermesinden,savasonundaABDninAvrupadanekilmesindensonraglbir
SSCB ile tek bana kalmaktan ekiniyordu. Bu nedenle, Fransann da Almanya ve Avusturyann
igaline katlmasn salad. SSCB, Dou Avrupadan ordularn ekmek ve serbest seimlerin
yaplmasn salamak iin sz verdi. Ancak ekilmenin artlar ile Polonyann gelecekteki snrlar
konusunda aklk getirmedi. Almanyadan tazminat almay da garantileyen SSCB, Japonyaya kar
savaa girmesine karlk kurulacak Birlemi Milletlerde sandalye (Sovyetler Birlii, Belarus ve
Ukrayna) ald. Bylece SSCB konferanstan en karl kan devlet oldu. Konferansta SSCBnin
Japonyayakarsavaagirmesikararabaland.
Daha sonra gerekleen San Francisco Konferans srasnda 7 Mays 1945te Almanya kaytsz
artsz teslim olmu ve Avrupada sava sona ermiti. Bunun zerine Mttefikler arasnda Berlin
yaknlarnda Potsdamda ABD,ngiltereveSSCBarasnda17Temmuz2Austostarihleriarasnda
yeni bir konferans topland. Bu konferansa SSCB adna Stalin, ABD adna Truman katld. ngiltere
Babakan Churchill ise konferans srerken lkesindeki seimlerde yenilgiye uraynca yerini rakibi
Attleyedevretti.
PotsdamKonferansnda,Almanyannteslimolmasndansonraortayakansorunlar,yaplacak
olan bar antlamalarnn temel artlar ve yntemleri belirlendi. Grmelerde Avrupa,
Mttefiklerin istekleri dorultusunda ekillendirildi. Almanya, drt igal blgesine ayrlarak ABD,
ngiltere, Fransa ve SSCB ynetimine brakld. Ayrca Almanya iin ekonomik ve askeri kstlama ve
ykmllkler getirildi. Sava sulularnn tutuklanmasna ve dier lkelerde bulunan Almanlarn
Almanyaya gtrlmesine karar verildi. Avusturya ve bakenti Viyanann drt igal blgesine
ayrlmas,talyailekoullararolmayanbirbaranlamasimzalanmaskararabaland.

13

2. PasifikteSavanSonaErmesi
6 Austosta Hiroimaya atlan ilk atom bombas ile 70.000 kii, 9 Austosta Nagazakiye atlan
ikinci bomba ile 80.000 kii ld. ABDnin Hiroima zerine atom bombas kullanmasnn ardndan
SSCB, 8 Austosta Japonyaya sava ilan etti ve Manuryay ve 38. enlemin kuzeyindeki Kore
topraklarnigalebalad.Japonya,Nagazakininbombalanmaszerinebaristemiti.Japonya14
Austosta kaytsz artsz teslim oldu. 2 Eyll 1945te atekes antlamas imzaland ve II. Dnya
Savasonaerdi.

C. SAVAINETKLER
a. SiyasiSonular
II. Dnya Savann Mttefiklerce kazanlmas ile Faizm ve Nazizm gibi akmlar tasfiye edildi.
Asya,AfrikaveOrtaDoudayaayanhalklar,II.DnyaSavanda,emperyalistdevletlerinzayfln
grerek bu devletlere kar mcadeleye balad. 1942de Hindistan, Endonezya gibi lkelerde milli
kurtuluhareketleriolutu.
Savan malup devletleri talya ve Almanyann topraklar igal edildi. Mttefik ordularnn
denetimialtndabakentleriBerlinveViyanadadhilolmakzere,AlmanyaveAvusturyatopraklar
drtigalblgesineayrld.SavandiermalupdevletleriJaponya,ABDordulartarafndanigal
edildi..AvrupaktasnnyarsnahkimolanSSCB,savasonundabykbirghalinegeldi.
II.DnyaSavandanenazetkilenenABD,atombombasnasahipolmaklanemlibiravantajelde
etti.BirlemiMilletlerinNewYorku,UluslararasParaFonunun(IMF)Washingtonumerkezolarak
semesiABDningcnveAvrupamerkezliuluslararassisteminsonaerdiinigstermekteydi..
II.DnyaSavasrasndadnyabarnsalamakamacylaABDvengiltere,AtlantikBildirisini
yaynlayarakBirlemiMilletlerTekilatnntemeliniatt.ubat1945teYaltaKonferansndaABD,
ngiltere ve SSCB, Mart 1945e kadar Mihver Devletlere sava ilan eden devletlerin Birlemi
Milletlereyeolarakkabuledilmesinekararverdi.AynylBirlemiMilletleriresmenkurmakiin
San Francisco Konferans topland. Bu konferansta ABD, SSCB, ngiltere, in ve daha sonra
Fransann katlmyla oluan byk devletler tekilat zerinde kesin stnlk kurmak ve bunu
antlamayaeklemekistedi.KonferanssonundaBirlemiMilletlerAntlamaskabuledilerekBirlemi
MilletlerTekilatkurulduveMilletlerCemiyeti19Nisan1946dayetkilerinibuTekilatadevretti.

b. EkonomikSonular
Washingtonda, 45 lkenin imzasyla Uluslararas Para Fonu (IMF) kuruldu. Ayrca
Uluslararas mar ve Kalknma Bankas oluturularak ye devletlerin yeniden yaplanma ve
kalknmaabalarnamaddidesteksalanmasamaland.

c. ToplumsalSonular
Havasaldrlar,karneuygulamas,igaledilenlkelerintalanedilmesi,sivilesirlerinldrlmesi,
verem, tifs gibi hastalklarn yaylmas ayrca Nazilerin stn rk yaratma gayesiyle engellileri,
14


Yahudileri,Romanlar,Sintileri,tenrengifarklolanlartoplamakamplarndayoketmelerineticesinde
60milyonayaknkiihayatnkaybetti.Bunlardanyaklak21milyonuSSCBvatanda,13,5milyonu
inli,7milyonuAlmand.

nsanHaklarhlalleri
Kasm 1945ten Ekim 1945ya kadar Nrnbergde, uluslararas bir mahkeme tarafndan sulu
grlen Nazi Alman yneticileri, Nazi Partisi siyasi liderleri ve dier sulular da mahkeme karsna
karlarak yargland. II. Dnya Savanda yaananlardan dolay Soykrm Suunun nlenmesi ve
Cezalandrlmasna likin szleme 9 Aralk 1948de Birlemi Milletler Genel Kurulunda kabul
edildi.Savasrasndaileneninsanlksularsoykrmolarakadlandrld.Bukapsamagirensular
ve sulularn cezalandrlmas ile ilgili kararlar alnd. 10 Aralk 1948de Birlemi Milletler Tekilat,
nsanHaklarEvrenselBeyannamesinikabuletti.
E.SAVAYILLARINDATRKYE

1. II.DnyaSavandaTrkDPolitikas
ngiltere,Trkiyeninkendiyanndasavaakatlmasdurumundahertrlyardmyapmayahazr
olduunu belirtti. Yunanistann Almanlarca igali ve Bulgaristann Mihver Devletler safnda savaa
girmesi,Trkiyesnrnakadardayandrd.BugelimelerdensonraAlmanya,Trkiyeilengilterenin
yaknlamasn nlemeye alt. 18 Haziran 1941de Almanya ile Trkiye arasnda bir saldrmazlk
paktimzaland.22HazirandaAlmanordularnnSSCBzerinesaldryagemesiyleTrkiyezerindeki
baskazald.
Almanlarn Kasm 1942de Stalingrad yenilgisinden sonra Mttefiklerin Trkiye zerindeki
beklentilerininartmasylangiltereveTrkiye30Ocak1943teAdanaKonferansndabirarayageldi.
Yaplan Grmelerde, Trkiyenin savaa katlmak iin hazrlksz olduu ve zellikle SSCBnin
savatan galip kmas halinde duyduu ciddi endieler dile getirildi. Bunun zerine ngiltere ve
Trkiye dileri bakanlar 56 Kasm tarihlerinde Kahirede bir araya geldi. Trkiye Mttefiklerin
savaagirmesikonusundakitekliflerireddedereksavadkalmaysrdrd.
MttefiklerinisteizerineTrkiyeyisavaakatlmakonusundaiknaetmekisteyenRooseveltve
Churchill, nny Kahireye davet etti. Bylelikle 46 Aralk gerekleen Kahire grmelerinde
nn Trkiyenin ihtiyac olan silah ve malzemenin salanmas artyla savaa katlmay ilke olarak
kabul etti. Ancak 1944 yl balarnda Trk ve ngiliz askeri yetkililerinin Trkiyenin ihtiyalarnn
tespitikonusundakialmalarsonucuulaamamtr.
Trkiye 23 ubat 1945te sava sonras dzenin oluturulaca San Francisco Konferansna
katlabilmek ve Yalta Konferans kararlar uyarnca Birlemi Milletler Tekilatnn asil yeleri
arasndayeralabilmekiinAlmanyayasavaat

15

2.II.DnyaSavannTrkiyeyeEtkileri
Trkiye II. Dnya Savana fiilen katlmamasna ramen, savan getirdii ar ekonomik artlar
tmyleyaad.
Sava yllarnda Trkiyede izlenen ekonomik politika, bymeyi ve gelimeyi hzlandrmak
hedefinden ziyade mal darln hafifletmek, fiyat artlarn frenlemek, karaborsa ile mcadele
etmek ve sosyal adaleti salamak gibi hedeflere ynelmitir. Bu mallarn yksek kar elde edilerek
satlmas mevcut hkmetleri baz kararlar almak zorunda brakt. Yersiz fiyat ykselmelerine engel
olmak amacyla fiyatlar ykseltilen maddelere narh koyma bu kararlardan bir tanesiydi. 18 Ocak
1940ta kan ve 1942de deiiklie urayan Milli Korunma Kanunu alnan tedbirlerin dayanak
noktasoldu.Bukanunileretim,datmvetketimilikileritmyledevletkontrolaltnaalnd.
Milli Korunma Kanununun 6. Maddesine dayanarak Petrol Ofisi, Et ve Balk Kurumu gibi baz
kurumlaroluturuldu.
1942debykkentlerdekarneuygulamasnageildi.TicaretOfisiveaeMstearlgibiyeni
kurumlar oluturuldu. Her lke sava zamanlarnda az ok grlen karaborsa ve fiyat artlar kent
nfusunu etkiledi.Ar ve vergilendirilemeyen kazanlar ile yksek enflasyon da dikkate alnarak
VarlkVergisiveToprakMahsulleriVergisiolmakzereikiolaanstvergiuygulamasgetirildi.
VarlkVergisiKanunu,11Kasm1942dekabuledildi.Vergininamacsavafrsatadntren
iletmelerin haksz kazanlarnn nne gemekti. Fakat varlk vergisi uygulamada sermaye sahibi
baz gayrimslim yurttalarn aleyhine bir takm sonular dourdu. Yurt iinde ve yurt dnda
tartmalarayolaanvergiuygulamas15Mart1944tekaldrld.Varlkvergisialnmayaniftilerden
de1944teayniolarakalnanToprakMahsulleriVergisi1946dakaldrld.
Trkiyedeyaananekonomikskntlarsonucunda1940ve1945yllarndanfusartndaazalma
grld.AyrcaII.BeYllkSanayiPlaniseuygulanamad.
Budnemdesavaartlarnaramendevletharcamalarnnbirksmeitimvekltreayrld.Bir
yandan ilkokul yapmna hz verilirken dier taraftan 1940ta karlan bir kanunla kyllerin kendi
yrelerindevepratikbilgilerleeitilmesiningrenKyEnstitlerikuruldu.
iirde serbest nazm savunan Orhan Veli Kank, Oktay Rfat Horozcu, Melih Cevdet Andayn
ncln yapt Garip Akm bu dnemde ortaya kt. Peyami Safa, Ahmet Hamdi Tanpnar,
Bedri Rahmi Eybolu, Behet Necatigil ve Sait Faik Abasyank bu dnemin nemli air ve
yazarlarndadr.
Ankara Radyosu deneme yaynlarndan sonra 1943te srekli yayna geti. Bu dnemde halk
mziiderlemealmalarnndinleyenleresunulduuYurttanSeslerprogramlaryapld.Sadettin
Kaynakbataolmakzerebazbestekrlarisehalktrkstarzndaarklarbestelediler.SafiyeAyla,
Mzeyyen Senar, Hamiyet Yceses, Perihan Altnda Szeri gibi dnemin nemli sanatlar radyo
programlarvetaplaklarlakendilerinihalkatanttlar.

16


3.nite

SOUKSAVADNEM

II.DnyaSavandasonradnyadabirkeredahaglerdengesideiti.
DnyatekrarikikutbaayrlarakuzunyllarheralandabirbirlerinestnlksalamakisteyenSSCBile
ABDarasndayaanacakSoukSavadneminibalatt.Busreciniindeyeralmakistemeyenve
yenibamszlnkazanandevletlerisencDnyayadaBalantszlaradverilenbirbloktayer
almaytercihettiler.
A.BLOKLARINKURULUU
1.DouBlokununKurulmas
SSCB sava sonunda ise igal ettii blgelerden ekilmeyerek kendi rejimini yaymaya balad.
zellikle Bulgaristan, Polonya, ekoslovakya, Macaristan ve Romanyada muhaliflerin tasfiye
edilmesini salayarak kendine yakn uydu devletler kurdu. Sava srasnda igal ettii Berlinden ise
dierigaledendevletlerolanngiltere,FransaveABDninbasklarnaramenkmad.BudaBerlin
Buhrannnkmasnanedenoldu.BerlinaylarcaSSCBtarafndanablukaaltnaalnd.Bununzerine
igalcidevletleriseigalettikleriblgeleribirletirerekFederalAlmanCumhuriyetinikurdu.SSCBise
bu gelimeler zerine kendi igal blgelerinde kendine bal Demokratik Alman Cumhuriyetini
kurdu. ok sayda kiinin Federal Almanya tarafna gemesi zerine SSCB tarafndan Berlin Duvar
inaedildivebylecegerginliksonaerdirildi.
a DouBlouerisindekiGelimeler
SovyetRusyanndestekverdiiMaoZedong1949ylndainHalkCumhuriyetinikurdu.
Kore ise Yalta Konferansnda alnan bir kararla 38. Enlem snr olmak kaydyla Gney ve Kuzey
olarakikiyeayrld.1948deABDdestekliGneyKoredecumhuriyet,SSCBdestekliKuzeyKoredeise
komnistrejimkuruldu.
Kbada ise Fidel Castro Batistaya kar verdii uzun mcadelelerden sonra kendi hkmetini
kurdu.AncakABDFidelCastrohkmetinidesteklemedi.
SovyetModelineGreEkonomikveSosyalDzeninKurulmas
SSCB, Yugoslavya, Romanya, Macaristan, Polonya, Bulgaristan, ekoslovakya, Fransa ve talya
komnistpartilerinliderleriyleibirliiyaparak1947deCominformu(Kominform)kurdular.
Yine komnist lkeler 1949 ylnda ekonomik ibirlii ve dayanma amacyla Comeconu
(Komekon) kurdular. Bu kurulua SSCB, Romanya, Macaristan, Polonya, Bulgaristan, ekoslovakya
nclkederkendahasonraArnavutluk,DemokratikAlmanya,MoolistanveKbadakatld.1949
ylndaiseNATOnunaskerietkinlikleriniartrmassonucu
1955te SSCB, Arnavutluk, Romanya, Macaristan, Polonya, Bulgaristan, ekoslovakya ve
DemokratikAlmanyatarafndanVarovaPaktkuruldu.
17

b SosyalistBloktaSarsntlar
SSCBYugoslavyalikileri
Moskovann tam denetimine girmek istemeyen Yugoslavya Titonun nderliinde SSCBye kar
kmayabalad.BununzerineYugoslavya1948ylndaCominformdankartld.

SSCBMacaristanlikileri

Ekonomik skntlar yaayan Macar iileri 1953te mre Nagi nderliinde ayaklandlar. Mecbur
kalan SSCB mre Nagiyi lkenin babakan olarak atad.. SSCB mre Nagiyi babakan yapmasna
ramenayaklanmaydurduramayncaBudapeteyiigaletti.
SSCBekoslovakyalikileri
1967de ise Aleksander Dubcek liderliinde insancl komnizm hareketi balad. Bu hareketin
amac, komnist sitemin baskc deil insan haklarn esas alarak uygulanmasyd. Bu hareketi
karlarna aykr bulan SSCB,1968 ylnda ekoslovakyay igal ederek insancl komnizm
hareketinesonverdi.
2.BatBlokununKurulmas

a. TrumanDoktrini(1947)
ABD bakan Harry Truman SSCBnin yaylmac politikasna kar ortaya konulan ABD d
politikasnda deiikliktir. Buna gre Truman, dnyann iki bloa ayrldn, SSCB ABD
mcadelesinin baladn, Avrupada eskiden etkin bir devlet olan ngilterenin yerini ABDye
braktnsylemitir.
b. MarshallPlan(1948)
II. Dnya Savandan zarar gren ve SSCB tehditlerine maruz kalan 16 Avrupa devletine yaplan
DYardmKanunununbilinenismidir.BuyardmlaralanlkelerarasndaTrkiyeveYunanistanda
bulunmaktadr. Marshall Plan dorultusunda 16 Avrupa lkesi kendi aralarnda Avrupa Ekonomik
vebirliiAntlamasnimzalamtr.
c. NATOnunKuruluu(1949)
SSCBninAvrupadayaylmacpolitikasnakarngiltere,Fransa,Hollanda,BelikaveLksemburg
bir araya gelerek Bat Avrupa Birliini kurdular. Ancak SSCBye gleri yetmeyen bu devletler
ABDninbusavunmapaktndesteklemesinistediler.BununzerineABD,ngiltere,Fransa,Belika,
Hollanda, Lksemburg, Danimarka, zlanda, Norve, Portekiz, Kanada ve talya bir araya gelerek

18


KuzeyAtlantikSavunmargtnkurudular.KuruluaTrkiyeveYunanistan1952senesindeye
olmulardr.
d. AvrupaKonseyininKuruluu(1949)
ngiltere, Fransa, Belika, Hollanda, Lksemburg, Danimarka, Norve, sve, rlanda ve talya
tarafndan5Mays1949dakurulmutur.Konseyinamac,yelkelerarasndabataekonomiolmak
zere insan haklar, hukuk, medya, salk, eitim, kltr, spor ve benzeri birok konuda ibirlii
yapmaktr.KonseyeTrkiyede1949dayeolmutur.
e. AvrupaEkonomikTopluluu(AET)(1951)
Avrupa lkeleri arsnda birlik oluturmasn amalayan bu giriimin ncln Fransz D leri
bakanSchumantarafndan1950deortayaatld.SchumanFranszveAlmankmrveelikretimini
denetleyecek bir rgtn kurulmasn istedi. Bunun zerine Almanya, Fransa, Belika, Hollanda,
talyaveFederalAlmanyabirarayagelerek1951deAvrupaKmrveelikTopluluunukurdular.
Giriimin baarya ulamasyla daha geni bir ekonomik birlemeyi hedefleyen Avrupa lkeleri bu
seferde1957ylndayaptklarRomaAntlamasiledeAvrupaEkonomikTopluluunukurdular.
B.PAYLAILAMAYANORTADOU
1. srailinKuruluu(1948)
ngiltere Dileri Bakan Balfourun 2 Kasm 1917de Siyonist Federasyonu Bakanna gnderdii
mektuplaFilistindebirYahudiDevletininkurulduunukabuletmesiveblgeyeYahudigneizin
verentarihiBalfourDeklarasyonuydu.ButarihtensonraFilistineyzbinlerceYahudigetti.II.
DnyaSavandabusorun1947ylndaBirlemiMilletleregtrld.BirlemiMilletleriseyapt
toplantsonrasndaFilistintopraklarndaikidevletlibiryapnnoluturulmasnveKudsndetarafsz
bir ehir olmas kararn verdi. ngilterenin 1948de Filistin zerindeki mandasn kaldrmasyla
YahudilersrailDevletininkurulduunuilanettiler.BudevletiilktanyandevletiseABDoldu.
NOT:srailDevletininilktanyandevletABD,ilktanyanMslmanlkeTrkiye,ilktanyanArap
devletiiseMsrolmutur.
2.EisenhowerDoktrini
Msr devlet bakan Nasrn Svey Kanaln milliletirdiini aklamasyla Svey Krizi ortaya
kt.BlgeninSSCBninkontrolnegirmesiniistemeyenABDbakanEisenhower5Ocak1957ylnda
AmerikanKongresindetariheEisenhowerDoktrinidiyegeecekolanisteklerinikabulettirdi.Buna
gre doktrinin amac; Orta Dou lkelerine ekonomik ve askeri yardm yapma, blgeye olas bir
saldr SSCB saldrsna kar ABD askerlerini blgeye gndermekti. Bu doktrini kabul eden ve
yararlananlkelerise;Trkiye,Lbnan,Afganistan,Irak,Msr,Tunus,Fas,Pakistanvesrailolurken,
SuudiArabistan,Msr,Suriye,rdnisedoktrinetepkigsterdi.

19


C.Uzakdoudaatma
1.UzakDoudaHkimiyetMcadeleleri
a.KoreSava(19501953)
II.DnyaSavannsonucunda38.enlemsnrkabuledilerekkuzeydeSSCBkontrolndeKoreHalk
Cumhuriyeti,. Moskovann talimatyla Gney Koreye saldrd. Bunun zerine ABD Birlemi
Milletlerinyardmylaaskeribirkuvvethazrlaypblgeyegnderdi.Trkiyedeblgeyebargcad
altndaTugeneralTahsinYazcnderliinde5090kiiylekatld.Trkiyebusavatan741ehit,2147
yaralilekmtr.TrkiyeninbaraynelikbuhareketiABDtarafndanbykbirmemnuniyetle
karlanmveTrkiyeninNATOyagiriihzlanmtr.
b.SEATOnunKuruluu(1954)
ABD Uzakdouda etkinliini artrabilmek amacyla Tayland, Filipinler, Pakistan, ABD, Fransa,
ngiltere,YeniZelanda,AvustralyailebirlikteGneyDouAsyaAnlamaTekilatn(SEATO)kurdu.
D.AsyaveAfrikannKurtuluu
1.GneyAsyadakiGelimeler
19.yzyldan beri ngilterenin smrgesinde olan Hindistandaki ilk bamszlk ayaklanmalar
1917de Mahatma Gandhinin nderliinde balad. Bu durum Hindistandaki Mslmanlar da
cesaretlendirdi ve 23 Mart 1940ta toplanan Mslmanlar Birlii Cemiyeti Kongresi sonucunda
Muhammed Ali Cinnahn nderliinde Hindistandan ayr Pakistan Devletinin kurulmas karar
alnd. Bunun zerine ngiltere 1946da Hint Yarmadasnda Hindistan ve Pakistan adyla yeni iki
dominyon devlet kurulduunu aklad.1947 ylnda da ngilizlerin blgeden askerlerini ekmesiyle
HintYarmadasndabamszbirHindistanvePakistandevletlerikuruldu.
Blge lkeleri Souk Sava dneminde ekonomik ve ticari alanda ibirlii yapmak iin ASEAN
( Gneydou Asya Milletleri Birlii ) kurdular. 1967 ylnda kurulan bu tekilatn kurucu yeleri;
Filipinler,Tayland,Malezya,EndonezyaveSingapurdur.
E.SOUKSAVADNEMNDETRKYE

1.SoukSavaDnemindeTrkDPolitikas

a.TrkiyeninNATOyaGirii(1952)

. Trkiyenin BMnin oluturduu Kore Savana asker gndermesi, savata Trk askerlerinin
stn cesareti, Trkiyenin stratejik konumu, NATOnun SSCBye yakn olan Trkiyede s kurma
dncesi sonucunda 15 Eyll 1951de NATO Trkiye ve Yunanistann NATOya girmesine karar
verdi.TBMMde18ubat1952tarihindeNATOyagiriinionaylad.

20

c.BalkanPaktnnKurulmas(1953)

Trkiye, Yugoslavya ve Yunanistann 2 ubat 1953te Dostluk ve birlii Antlamasn

imzalamasyla Balkan Pakt kuruldu. Paktn amac ise; ye lkeler arasnda ekonomik ve kltrel
ibirliini gelitirmek, sorunlar barl yollarla zmek, ortak savunma konusunda ibirlii
yapmakt.

d.BadatPaktnnKurulmas(1955)

24ubat1955teTrkiyeIrakarasndaimzalanarakbupaktkuruldu.Paktnamac;OrtaDouda
yaananistikrarszortamdasavunmavegvenliisalamakt.DahasonrabuPaktangiltere,ranve
Pakistanda katld.1958de Irakta krallk rejiminin yklmas sonucu, Irak Pakttan ayrld. Irakn
ayrlmasylaPaktnmerkeziAnkarayatand.1959daiseadMerkeziAntlamargt(CENTO)
olarak deitirildi. 20 yl devam eden bu rgtten ran ve Pakistann ayrlmas sonucu Pakt fiilen
sonaerdi

2.TrkiyedeHayat

a.Siyaset

II.DnyaSavandansonraBatnndemokrasifikirlerilkemizaydnlarndaetkilemiti.zellikle
aydnlarnyazlarvehalkndemokrasitalepleriokpartilihayatageiteetkilioldu.smetnnnn
de ok partili hayata geilmesini isteyen demelerde bulunmasndan hemen sonra Nuri Demira
tarafndan Milli Kalknma Partisi kuruldu. (1945) Milli Kalknma Partisinin kurulmasndan sonra
CHP milletvekilleri Celal Bayar, Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuat Kprlnn parti
kanunlarnda deiiklik yaplmasn istedii kanunun CHP ynetimi tarafndan reddedilmesi zerine
DrtlTakrirdiyenitelendirilenbumilletvekilleriCHPdenayrlarak1946ylndaDemokratPartiyi
(DP)kurdular.Bugelimelersonucundaaynyl13partidahakurulduveilkdefa1946seimlerinde
birdenfazlasiyasipartiseimleregirdi.SeimleriCHPkazanrkenDP69milletvekiliileMeclisegirdi.
Ancak DPnin Meclis iinde CHPye kar yeteri derecede muhalefet yapamadn dnen bir grup
milletvekili DPden ayrlarak Millet Partisini kurdu. Bylece Mecliste 3 parti yer ald. 1950
seimlerinde ise DP % 55,2 oy alarak birinci parti oldu. Bylece 27 yllk CHP iktidar sona ererken
DemokratPartiiktidarbalamoldu.
22Mays1950deDemokratPartiGenelBakanCelalBayarCumhurbakanseildi.Babakanise
Adnan Menderes oldu. Bu dnemde memurlara hafta sonu tatilleri cretli hale getirilmesi, iilere
sendikalama hakknn verilmesi, genel af karlmas, Marshall yardmlarnn alnmas, NATOya ye
olunmas ve ekonomik bymenin gereklemesi sonucunda Demokrat Parti 1954te yaplan
seimlerden%58,4oyalarakyenidenbirincipartiolarakkt.

21

b.Ekonomi

1950deDemokratPartininiktidarageliiyleekonomide;

Marshallyardmlarndangelentarmaletlerisonucuretimartt.
Dardankredileralnarakithalmakinelersatnalnd.Traktrsaysartrld.
19501953arasndaTrkiye%11oranndabyd.
17KamuktisadiTeekklkuruldu.(Devletilikpolitikasdorultusunda)
Karayollarnanemverildi.thalotomobilvekamyonsaylarartt.Demiryoluretimidurdu.

c.SosyalveKltrelHayat

nsanlarnrefahseviyesiniykseltmesiyletketimartt.Kydenkenteglerbalad.
Caz,RockandRollTrkiyedeyayld.Radyoveplaklarnemkazand.
ZekiMren,NeetErtaveMzeyyenSenardneminnlsanatlaroldu.
Garip,HisarclarvekinciYenicileredebiyatalanndayeniakmlarolarakortayakt.
VeremSavaDispanserleriileAnkaraEbeveHemireOkuluhizmeteald.

F.SOUKSAVADNEMNDEDNYA

Sanayilkeleribykbirekonomikbymeyaad.sizlikazald,nfusarthzland.
Televizyongnlkhayatnbirparasoldu.RockandRollsanatsElvisPresleynlendi.
ENACadlilkbilgisayarretildi.lkuyduSPUTNK1SSCBtarafndanuzayagnderildi.
Uakvetelefonkullanmyaygnlat.Birokressam,airvebilimadamParistenNewYorka
getti.NewYorkBatnnbakentiunvannParistenald.
AkdenizOyunlarilkdefaMsrnskenderiyekentindeyaplmayabaland.
UEFAKupasilkdefadzenlendi.(19551956)lkkupayRealMadridkazand.

4.nite

YUMUAMADNEM

A. ULUSLARARASILKLERDEDEMSREC

Dou ve Bat bloklarnn gerginliini azaltmak amacyla karlkl grmelerin balad dneme
Yumuama(Detant)denir.YumuamaDneminegeilmesininennemlinedeniSSCBveABDnin
nkleer silahlanma yarnda eit hale gelmesi ve dnyann olas bir nkleer saldrya hedef hale
gelmesidir. Bu sebeple ABD Bakan John Kennedy ile SSCB Bakan Nikita Kruev 1961 senesinde
birarayagelerekYumuamaDneminibalattlar.

1.YumuamaDnemiPolitikalar
22

JaponyadayaplanDnyaampiyonasndaABDlimasatenisileri(pingpong)inindavetetmesive
ardndan da ABDnin ine uygulad ticari ambargoyu kaldrmas iki devlet arasndaki ilikileri
gelitirdi.BununzerineindahanceayrldBMyetekraryeoldu.

2.NkleerSilahlarnSnrlandrlmasGrmeleri

1969ylndaABDileSSCBHelsinkidebirarayagelerekStratejikSilahlarAzaltmaGrmeleri
(SALTI)nibalattlar.Sadecesavunmafzelerininsnrlandrlmasiinyaplangrmelersonucu
1972deMoskovadaSALTIAntlamasimzaland.1979daViyanadaimzalanSALTIIAntlamas
SSCBninAfganistanigalinedeniyleuygulanamad.

3.HelsinkiKonferans
Her iki blok arasnda balayan yumuama dnemini frsat bilen dier Avrupa lkeleri iki blok
arasndakisorunlarnzmiinHelsinkidebirarayageldiler.YaplangrmelersonucuHelsinki
NihaiSenediimzaland.Bunagre;

Konferansakatlandevletlerbirbirlerinintoprakbtnlneveegemenliinesaygduyacak.
Devletlersorunlartehditvekuvvetkullanarakdeil,barlyollardanzmekiinuraacak.
Katlandevletlerbirbirlerininiyadadpolitikalarnamdahaledebulunmayacak.
Herdevletrk,cinsiyet,dilvedinayrmyapmadantemelzgrlklereveinsanhaklarna
sayggsterecek.

B. YUMUAMADNEMATIMALARI

2.KbaBuhran

SSCB1962ylndaKbayafzeleriniyerletirmeyebalad.Bununzerineherikitarafarasnda
yaplangrmelerdenbirsonualnamayncaABDKbaKylarnasavagemilerinignderdi.Ancak
nkleer sava ihtimaline kar her iki lkede geri adm atmak zorunda kald. Bunun zerine SSCB
Kbadakifzelerini,ABDiseTrkiyedebulunanJpiterfzeleriniskmekararald.

3.VietnamSava

SSCBninkontrolndekiKuzeyVietnam,GneyVietnamasaldrd.BununzerineGneyVietnam
ABDdenyardmistedi.ABDde1965teKuzeyVietnambombalayaraksavabalatt.Vietnamllar
karsndabykkayplarverilmesiABDdebyktartmalaraveprotestolaranedenoldu.Protesto
edenler arasnda Vietnam Sava srasnda askere arlan Dnya Ar Sklet Boks ampiyonu
MuhammedAlidebulunmaktayd.MuhammedAliVietnamllarbanahibirktlkyapmadlarki
onlarlasavaaym.diyerekaskeregitmeyireddetti.Kamuoyubasklarkarsndazordurumdakalan
ABD1968ylndaParisteKuzeyVietnamilebargrmelerinebalad.YenibakanolanNixonABD
askerlerini Vietnamdan karma karar ald. 1973te Vietnam Bar imzalanarak sava sona erdi.

23


1975teiseKuzeyVietnam,GneyVietnamelegeirerekbirleikVietnamSosyalistCumhuriyetini
kurdular.

4.KemirMeselesi

HindistanilePakistannkurulduklarandanitibarenbirbirleriyleyaadklarennemlisorundur.
ounluuMslmanolanbublgeninynetiminielindetutanKemirMihracesiburayHindistana
verince 1948 ylnda iki lke ilk kez savat. 1966da SSCBnin araclnda Takent Deklarasyonu
imzalanarakherikidevletsavancesisnrlarnageridnd.

5.AfganistannSSCBTarafndangali

1973ylndaAfganistandaCumhuriyetilanedildi.SSCBnindedestekvermesiylelkedesosyalist
birhkmetkuruldu.BununzerineSSCB1979daAfganistan,mevcuthkmetikorumaadnaigal
etti. Bu olay tm dnyada knand. ABD bu gelime zerine SALTII Antlamasn onaylamaktan
vazgeti. 1988de Cenevrede yaplan grmeler sonucu SSCB,1989da Afganistandan askerlerini
geriekti.

C.BARINDEBRARADAYAAMA

Dou ve Bat Bloklarnn dnda kalan lkeler kendilerini Balantszlar, nc Dnya lkeleri
veyaTarafszlarolarakifadeetti.Bu hareketinliderliini Hindistan,MsrveYugoslavyastlendi.
Bunun zerine 1955te yeni kurulan ve smrgecilie kar baar elde eden 24 lke Endonezyann
Bandungkentindebirarayageldiler.Amalarherikiblokundndakalmaysrdrerekbuikisper
gcnkarsndavarlklarnkorumakt.Yaplankonferanssonucubariindebiraradayaamann
be ilkesi belirlendi. Buna ilkeler; siyasi bamszlk, askeri ittifaklara katlmama, kendi
topraklarnda baka devletlere askeri s kurma izni vermeme, ikili ittifaklara girmeme ve
smrgeciliekarbalatlanmillikurtulusavalarnadestekvermedir.

D. ARAPSRALSAVAI

194849(ArapsrailSava):Msr,rdn,Suriye,Lbnan,Irakbirleerekyenikurulansraile
saldrd.Savasrailkazand.MlteciSorunuortayakt.srailiABD,SSCBvengilteredestekledi.

1956 ( Msr srail Sava ): Msrn Svey Kanaln milliletirmesi sonucu ortaya kt.
ngilizlerin ve Franszlarn kkrtmas sonucu srail Msra saldrd. ngiltere ve Fransa durumdan
faydalanpSveyiigaledinceABDveSSCBnintepkisiylegeriadmatmakzorundakald.Savasrail
kazand.SSCBbusreteMsrnyanndayerald.OrtadoudaSSCBABDmcadelesibalad.

1967 ( Arap srail ( 6 Gn ) Sava): Msrn Akabe Krfezini sraile kapatmas ve Filistin
Kurtulurgtneyardmetmesisonucuortayakt.Msr,rdnveSuriyesraileyenildi.srail
busavasonucundaSuriyeyeaitGolanTepelerini,DouKuds,SinaYarmadasnveGazzeyiele

24


geirdi. SSCB bu srete Arap lkelerini destekleyerek blgedeki gcn artrrken ABDye giderek
tepkilerartmayabalad.

1973(YomKippurSava):MsrveSuriye1967ylndakaybettikleritopraklargerialmakiin
srailesaldrd.Savayinesrailkazand.AncakbunaramenMsr,ABDnindesrailebaskyapmas
sonucuSinaYarmadasnnbirksmnsraildengerialdveSveyKanalndatekhkimdevletoldu.
BusreteABDniyinesrailinyanndatavrtaknmaszerineAraplkeleriBatldevletlerepetrol
ambargosukoyarak1973PetrolKriziniortayakardlar.

1973teArapsrailsavalarnasonvermekveblgedekieskiitibarnkazanmakisteyenABD,D
ileri Bakan Henry Kissingeri blge barn salamak iin grevlendirdi. Kissinger barn
salanabilmesi iin defalarca srail ve Arap lkelerini ziyaret etti. Mekik Diplomasi ad verilen bu
sre sonucun Msr ile srail arasnda sava sona erdirilerek 17 Eyll 1978de Msr Devlet Bakan
EnverSedatilesrailDevletBakanMenahemBeginarasndaCampDavidAntlamasimzaland.
ByleceMsr,srailitanyanilkAraplkesioldu.

2.slamKonferansrgt

1969 senesinde srailin igalinde bulunan Kudsteki El Aksa Camisinin kundaklanmas ve

caminin yaklmak istenmesi zerine rdn Kral Hseyinin nerisi ile Arap devletlerinin dileri
bakanlar Kahirede toplanarak slam Zirvesi yaplmasna karar verdiler. Bu karar dorultusunda
Fasn bakenti Rabatta aralarnda Trkiyenin de bulunduu 24 lkenin katlmyla slam Zirvesi
topland.Kuruluunismi2012ylndaslambirliiTekilat(T)olarakdeitirildi.rgtnGenel
Sekreterliini2005ten2014kadarTrkkkenliEkmeleddinhsanoluyapmtr

E.ULUSLARASIPOLTKADAPETROLNYER

II.DnyaSavandansonrapetrolBatllkelereucuzvermekistemeyenSuudiArabistan,Irak,
Kuveyt,ranveVenezellabirarayagelerek1960ylndaPetrolhraEdenlkelerTekilat
(OPEC)nkurdular.Kuruluunamac;petrolfiyatlarnyksekseviyelerekarmakt.Buamalarna
da1970senelerindeulatlar.Yinebudnemlerdeortayakan1967ArapsrailSavandansonrada
petrolsrailekarsiyasibirsilaholarakkullanmakisteyenAraplkeleridebirarayagelerekPetrol
hraEdenAraplkeleriTekilat(OAPEC)nkurdular.AncakOAPECbaarlolamad.

F.RANIRAKSAVAI(19801988)

1.IraktaRejimDeiiklii

1958deyaplanbiraskerimdahalesonuculkedemonarirejimiyklarakcumhuriyetilanedildi.
Sosyalist bir sistemle birleik bir laik bir Arap toplumu hedefleyen Baas Partisi 1968de Irakta
ynetimdeszsahibioldu.

25

2.randaRejimDeiiklii

1928ten itibaren ran yneten Pehlevi Hanedanlnn uygulamalar halk tarafndan

benimsenmemiti. Bat rann amac ise Basra Krfezine ve su yollarna egemen olmakt. Halkn
uygulamalara kar balatt protestolarn ynetim tarafndan dikkate alnmamas ayaklanmaya
sebep oldu. 1978de srgndeki lider Ayetullah Humeyninin lkeye dnmesiyle ran slam
Cumhuriyetikuruldu.
3.SavaveSonular
ranIrakSavandaSuriyeveLibyaran;dierArapdevletleriiseIrakdesteklediler.
BMninkararile6Austos1988deatekesgerekletivesavasonaerdi.Irakn1990daKuveyti
igal etmesi ve ABDnin bu igale mdahale ihtimalinin ortaya kmas zerine Irak igal ettii ran
topraklarndanekildi.Bylecerankaybettiitopraklargeriald.
Sekiz yl gibi uzun sren bir sava sonucunda iki lkeden yaklak bir milyon insan hayatn
kaybetti.
NOT: Bu savata Irak destekleyen ABDnin sava srasnda kar iin rana da silah satt ortaya
kt.TariherangateOlayolarakgeenbuolaysonucundaUlusalGvenlikKonseyiyesiYarbay
OliverNorthsulubulunurken,dneminABDBakanReagannsuununolmadsonucunavarld.
G.YUMUAMADNEMNDEDNYA
1Ekonomi
Dnya ekonomisindeki bymeye bal olarak talep fazlas rnlerin pazarlama ihtiyac reklam
sektrnn nemini artrd. Uydu teknolojisi sayesinde de televizyon programlar uluslararas bir
boyutkazand.lkkez1964TokyoOlimpiyatlarcanltelevizyonyayniletmdnyayaulatrld.
2BilimselveTeknolojikGelimeler
SSCBnin 1957de ilk uzay arac olan Sputniki uzaya frlatmasndan bir yl sonra ABD, Ulusal
HavaclkveUzayDairesini(NASA)kurarakilkuydusunuuzayagnderdi.1961deRuskozmonotYuri
Gagarin, Vostok1 uzay arac ile ilk kez uzaya giden insan oldu. 1962de ABD ayn ekilde karlk
vererekuzaydarekabethzlandrd.1969daiseAmerikalastronotNeilArmstrongunayainmesiile
ABDuzayyarndaliderliielegeirdi.
Savayllarndayaplanbilgisayargelitirilerek1970tekiiselbilgisayarretildi.1978deretilen
APPLEn fabrikalarda kullanlmasyla bilgisayar, sanayi alanna girmi oldu. 1969 ylnda ilk olarak
ABDdebilimadamlararasndakiiletiimisalamakmaksadiledenemeniteliindeolanARPANET
ABDdeki btn niversitelerin aratrma kurulularnn bilgisayarlarn bnyesinde toplayarak
byd.

26


3KltrelHayat
Mzik alannda 1950lerde ortaya kan Rock And Roll tarz bu dnemde de etkisini
srdrmtr. Heavy Metal mzik tr ve bu trn temsilcisi olan Rolling Stones grubu dneme
damgasn vurmutur.1951 ylndan itibaren yaplan Akdeniz Oyunlarnn tamamna katlan Trkiye,
1974dedzenlenenaltncAkdenizOyunlarnazmirdeevsahipliiyapt.
H.TRKDIPOLTKASI
Trkiyenin Souk Sava Dneminde Bat ittifakna dhil olarak bu dorultuda d politika izledii
belirtilmitir.BudnemdeKbrs,Egesorunlar,OrtaDoudaArapsrailSavalarveErmeniterr
Trkdpolitikasnnbelirlenmesindeetkiliolmutur.
1 TrkYunanlikileri
a. KbrsMeselesi
Kbrstaki Rumlar, ngiliz ynetimi altndayken Aday Yunanistana katma idealleri (Enosis)
dorultusunda faaliyetlerde bulundular. Yunanistan ise, 1951de Kbrsn kendisine verilmesi iin
ngiltereye resmen bavurdu. Bu giriimi olumsuz karlanan Yunanistan, 1954te Kbrs sorununu
BMye tayarak meseleyi uluslararas bir konu haline getirdi. Bu gelimeler, Trkiyenin Kbrs
konusunda harekete gemesinde nemli rol oynad. Bylece Kbrs sorunu, Trk d politikasnn en
nemlikonularndanbirisihalinegeldi.
1960tan nce Yunanistann Kbrs konusundaki isteklerinin BM tarafndan reddedilmesi zerine
Rumlar, Kbrsta EOKA yer alt rgtn kurarak nce ngilizler, sonra da Trklere ynelik tedhi
hareketlerine baladlar. Bu rgtn amac: ngiltereyi Kbrstan atmak, Trkleri imha etmek ve
Enosisi gerekletirmekti. 1959da Trkiye ve Yunanistan babakanlar Zrihte bir araya gelerek
Kbrsanlamazlnzmlemekiingrmelerebaladlar.11ubat1959daKbrstabamszbir
cumhuriyet kurulmas karar alnarak Zrih Antlamas yapld. Daha sonra Trkiye, Yunanistan ve
ngiltere Londrada bamsz bir Kbrs Devletinin kurulmasna karar verildi ve Londra Antlamas
imzaland.
Zrih ve Londra Anlamalar dorultusunda 16 Austos 1960ta bamsz Kbrs Cumhuriyeti ilan
edildi.CumhurbakanlnaRumliderMakarios,yardmclnadaTrkliderDr.FazlKkgetirildi.
Kbrstasalananbarortamuzunsrmedi.Yunanistannaskervesilahgndererekdestekledii
EOKA, Trklere kar tedhi hareketlerine devam etti. Kbrs Trkleri de bu faaliyetlere 1955te
kurulan Trk Mukavemet Tekilat (TMT) vastasyla kar koymaya alt. 24 Aralkta Kanl Noel
denilen ve 24 Trkn ehit edildii olay zerine Trk sava uaklar Lefkoa zerinde ilk uyar
uuunuyapt.
1964te Yunanistann Adaya daha ok asker ve silah gndermesi Rum etelerinin saldrya
gemesi Trkiyenin Kbrsa mdahale karar almasna yol at. Ancak bu kararn uygulanmasn
istemeyenABDBakanJohnson,yazdmektuplaTrkiyeyikararndanvazgeirmeyealt.

27


1966ylndaisePatris Gazetesindeyaynlananbirhaberegre;Trkhalknnani birekildeyok
edilerekveAdannKbrsabalanacaAkritasPlanplanortayakt.
AncakEnosisinhemengereklemesiniisteyenEOKAyeleriYunanistandanaldklardestekle
15 Temmuz 1974te Makariosa kar bir darbe gerekletirdi. EOKA yeleri Nikos Sampsonu
CumhurbakanlnagetirirkenKbrsElenCumhuriyetiilanettiler.
Trkiye oluan bu ani gelime sonras darbenin Yunan mdahalesi olduunu belirterek garanti
antlamasnn kendisine tand yetkiye dayanarak Enosise engel olmak, adada bar yeniden
kurmak ve blgedeki Trklerin gvenliini salamak amacyla 20 Temmuz 1974te Kbrs Bar
Harektnbalatt.ABDisebuharektgerekegstererekTrkiyeyeyapmaktaolduuekonomik
yardmlar kesti ve Trkiyeye silah ambargosu uygulamaya balad. Bunun zerine Trkiye 1969da
ABD ile yaplan Savunma ve birlii Antlamasn fesh etti ve lkede bulunan tm ABD s ve
tesislerineelkoydu.1978deABDambargoyukaldrncailikilertekrarnormalleti.
Harekt sonunda Trkler adann kuzeyinde, Rumlar ise adann gneyine yerleti. Yaplan
grmelerden de bir sonu alnamaynca 1975te Rauf Denktan liderliinde Kbrs Trk Federe
Devleti kuruldu. Ancak BM Genel Kurulu 1983 ylnda yaptklar bir toplant sonrasndan Kbrs
RumlarnKbrsHkmetiolaraktanmakararald.BugelimelerzerineTrkiye15Kasm1983te
KuzeyKbrsTrkCumhuriyetinikurdu
EgeAdalarMeselesi
Yunanistan II.Dnya Savanda sonra Egede bulunan tm adalara sahip olup Ege Denizine
tamamen sahip olmak istemesi sonucu bu sorun ortaya kt.Bu sorunlar Ege adalarn
silahlandrlmas,ktasahanl,karasularnn12milekarlmasveFrhatt(EgeHavaSahas)dr.

EgeAdalarnnSilahlandrlmas

Yunanistan Ege Adalarn NATO tatbikatlar kapsamn aldrarak silahlandrma faaliyetlerine yasal
dayanak aramtr. zellikle Limni Adasnn bu tatbikatlarda kullanlmasn NATOdan istemesine
TrkiyetepkigstermiveLimnininstatsnndeitirilemeyeceinibelirtmitir.

KtaSahanlSorunu

KtaSahanl;karasularnnbittiiyerdenbalayanvedenizaltndandevamedenvekyyasahip
olanherdevletin200denizmiliniamayacakekildebelirlenmikaradevamnadenir.Yunanistann
blgede petrol arama almalarna balamas ve bu petrol almas yaplacak blgenin Trkiye
karasularnakadargelmesiilikilerigerginletirdi.1976daTrkiyeninSismikIadlaratrmagemisi
ile Ege Denizinde bir aratrma yapmas zerine Yunanistan konuyu BM Gvenlik Konseyi ve Lahey
Uluslararas Adalet Divanna gtrd. Bunun zerine her iki lke temsilcilerinin katlmyla Bern
Deklarasyonuimzaland.Bunagreherikidevletktasahanlileilgilihibirgiriimdebulunmamay
kabuletti.

28

KaraSularnn12MilekarlmasKanunu

Lozan Bar Antlamasnda 3 mil olarak kabul edilen kara sular genilii 1936 senesinde
Yunanistantarafndan6milekarlmtr.AncakYunanistann6milden12milekarmaisteiniise
Trkiye ise sava nedeni saymtr. nk bu sayede uluslararas sularnda bir ksm Yunanistann
olacakbyleceBoazlarveBatAnadoluYunantehdidineakhalegelecekti.

EgeHavaSahas(FIRHattUuBilgiBlgesi)Sorunu

1974ylndayaplanKbrsBarHarektsonrasndabusorunortayakmtr.Trkiyebuharekt
srasnda NOTAM (Havaclara hbar Bildirimi ) sonucunda kendine ait yeni bir FIR hatt oluturdu.
BunagreTrkiyeynneuanheruakTrkkylarna50milkaladurumunuveuuplannTrk
yetkililerine bildirmek zorundayd. Yunanistan ise Kbrs Bar Harekt srasnda Ege Denizini
tehlikeliblgeilanederekhavasahasntmuularakapattnaklad.Ancakbukarardanheriki
lkede zarar grnce 1977te yaplan grmelere sonucu her iki lkenin daha nce ald kararlar
geersizsayldveEgehavasahastrafietekrarald.
2 Ermeniddialar
Trkiye iinde aznlk statsn kabul etmeyen Ermeniler, Ermeni diasporas ve baz politik
evrelerszdesoykrmdnyayatantmakvebunuTrkiyeyekabulettirmek,Trkiyedentazminat
ve toprak almak ve en sonunda da byk Ermenistan hedeflerine ulaabilmek iin ASALA ad
verilenErmenistanKurtuluuiinErmeniGizliOrdusunukurdular.Burgtilkeylemini1973teLos
AngelesBakonsolosuMehmetBayderveyardmcsBahadrDemiriehitederekyapt.Buolaydan
sonrargtTrkiyenindtemsilcilerinivediplomatlarnehitetmeyedevametti.1994ekadar35
diplomatmzASALAtarafndanehitedildi.
NOT:Ermeniler4Tolarakadlandrlanbirplandorultusundahareketettiler.BunagreszdeErmeni
soykrm dnya devletleri tarafndan tannacak, bu iddialar daha sonra Trkiyenin de tannmas
salanacak, sonra szde soykrmda lenler iin Trkiyeden tazminat alnacak ve en sonunda da
blgedengedenErmenilerintopraklarkendilerineiadeedilecek.
TRKYEDEBUNALIMLIYILLAR(19601983)
1. Siyaset
1950 ylnda iktidara gelen Demokrat Partiye kar bir takm subaylar 27 Mays 1960 ylnda
hkmete kar askeri mdahalede bulundu. Bu mdahale sonucu Meclis kapand, siyasi partilerin
faaliyetleri askya alnd. Birok milletvekili, bakan, babakan ve cumhurbakan yargland. Bu
yarglama sonucunda Babakan Adnan Menderes, Dileri Bakan Fatih Rt Zorlu ve Maliye
BakanHasanPolatkanidamedildi.
Bu darbeyi yapan Milli Birlik Komitesi lkede tekrar anayasa yapmak iin lkenin farkl
kesimlerindenveSivilToplumKurulularnndayardmylayenibiranayasahazrland.KurucuMeclis
tarafndanhazrlananbuanayasa1961deyaplanhalkoylamassonucukabuledildi.

29


Anayasannyrrlegirmesiylesiyasipartifaaliyetleridetekrarbalad.15Ekim1961dedarbe
sonucuyaplanilkseimlereCHP(CumhuriyetHalk Partisi),AP (AdaletPartisi),CKMP (Cumhuriyeti
KylMilletPartisi)veYTP(YeniTrkiyePartisi)katld.SeimleriokazbiroyfarkileAdaletPartisi
nndeCHPkazand.AncakCHPdahancekiyllargibitekbanaiktidarolamad.
1965 seimlerini ise Adalet Partisi kazand. Sleyman Demirelin Babakanl balad. Ancak DP
iktidarnn n bu seferde 12 Mart 1971 Askeri Muhtrasna kadar devam etti. Askerin siyasete
mdahalesisonucuBabakanSleymanDemirelistifaetti.BununzerineNihatErimbabakanlnda
genitabanlbirhkmetkuruldu.1973ylndayaplanseimlerdeisehibirpartitekbanaiktidar
olacak ounluu salayamad. 25 Aralk 1973te ise smet nn vefat etti ve devlet treniyle
Antkabire defnedildi.Trk Silahl Kuvvetleri 12 Eyll 1980de lke ynetimine el koydu.

Genelkurmay Bakan Org. Kenan Evren kendi bakanlnda st dzey komutanlardan

oluan Milli Gvenlik Konseyini (MGK) oluturdu. Blent Ulusunun bakanlnda ise bir hkmet
(Bakanlar Kurulu) kuruldu. Prof. Orhan Aldkat bakanlnda ise hazrlanan anayasa 7 Kasm
1982dehalkoyunasunularakkabuledildi.6Kasm1983teAnavatanPartisi(ANAP),HalkParti(HP)
ve Milliyeti Demokrasi Partisi (MDP)nin katld seimlerden ANAP birinci parti kt ve Turgut
zalbakanlndatekbanaiktidarANAPoldu.
2. Ekonomi
1960tan itibaren planl ve kalknmay hedef alan bir ekonomi modeli benimsendi. Bu planlarn
hazrlanmas ve hkmete danmanlk yaplamas amacyla da Devlet Planlama Tekilat (DPT)
kuruldu.1970lerden itibaren ise enflasyonun ykselmesi ve alnan d borlarnn denememesi,
siyasi iktidarszlklar, 1973 petrol krizi, 1974 Amerikan ambargosu ve yurtdnda yaayan ii
vatandalarmzdangelendvizmiktarnnazalmasekonomikgerilemeyenedenoldu.Biroktketim
malkaraborsayadt.Trklirasdeerinikaybetti.Bununzerineserbestpiyasaekonomisinegeii
salamakamacyla24Ocakkararlarilanedildi.
3. SosyalveKltrelHayat
196080araskydenkenteglerdevametti.Bununsonucundagecekondulama(arpk
kentleme)altyapvestyapsorunlarortayakt.
1960lardan itibaren Toplumculuk ad verilen edebi akm ortaya kt. (Nazm Hikmet ve
AhmetAriftemsilcileriarasndadr.)
NecipFazlKsakrektmiirleriniileadlkitabndatoplad.
lkeninsorunlariseAdaletAaoluveVedatTrkalininromanlarndayerald.
Gezi, hatra trnde Yusuf Ziya Orta, deneme trnde Nurullah Ata, Mahmut Kaplan ve
CemilMerinekt.
Dormen, Birleik Sanatlar Topluluu ve Devekuu Kabare Tiyatrosu gnlk konular
eletirelbirbiimdeelenceliolarakeleald.
Sinemada Zeki Alasya, Metin Akpnar, Adile Nait, ener en, Kemal Sunal, Mnir zkul,
Tark Akan, Kartal Tibet, Ediz Hun, Filiz Akn, Trkan oray ve Fatma Girik n plana kan
erkekvekadnoyuncularoldu.
Metin Erksann ynetmenliindeki Susuz Yaz filmi, Berlin Film Festivalinde Altn Ay
dlnkazand.
30

1964teAntalyaFilmFestivalidzenlenmeyebalad.
Arabeskadverilenyenibiranlayortayakt.
1965te Altn Mikrofon Yarmas dzenlenmeye balad. Trk mziine yeni sesler
kazandrmak iin yaplan bu yarmann ilkini Genlie Veda arksyla Yldrm Grses
kazand.YinebuyarmaileCemKaracaveErkinKorayisimlerideTrkMziinekazandrld.
BarMano nderliinde AnadoluRockadaltnda yenibir mziktrMoollarGrubuile
ortayakt.

V.nite

KreselleenDnya

A.SSCBDEDEMVESONULARI
1.SSCBdePolitikaDeiiklikleriveNedenleri
, Ocak 1987de aklk ve yeniden yaplanma programlaryla, komnist iktidarn tepki eken
baskcln, demokratik baz uygulamalarla halk egemenliine yaklatrmak iin glasnostu, kasm
aynda ise ekonomik yapda radikal deiikliklerle lke ekonomisini canlandrmay, ekonomiye yeni
birdinamizmkazandrmakiinperestroikayaklad.
NOT: 26 Kasm 1983te ABD ile SSCB nkleer savan eiinden dnd. Moskova yaknlarnda
bulunan Serpukhov15 istasyonunda Rus fze erken uyar sistemi ABD tarafndan be adet
ktalararasbalistikfzegnderildiinitespitetti.AncakbuuyarnnhataolduunuanlayanStanislav
Petrovadndakikomutanherhangibirgiriimdebulunmad.lerleyensaatlerdebuolayngne
yansmasndankaynaklandanlald.Petrovdnyayolasbirnkleersavaneiindendndrd
iin2004ylndakendisineDnyaVatandadlverildi.
2.SSCBninDalmas
Gorbaov,SSCBiindekiLetonya,EstonyaveLitvanyadabalayanbamszlkhareketlerinezm
bulmak iin Aralk 1990da Egemen Devletler Birlii Antlamas fikrini ortaya att. Buna gre
SSCByebalcumhuriyetlerdekibamszlkilanlarnakarGorbaovungereklitedbirlerialmadn
dnen ve bu antlamaya kar olan ordu iindeki baz komutanlar, bakanlar ve KGB liderinin
aralarndabulunduubirgrup,18Austos1991gnGorbaovakarbirdarbeyapt.
Ortaya kan bu karklklardan yararlanan SSCBye bal cumhuriyetlerin tamamna yakn
bamszlklarn ilan etti ve SSCB ykld. Devlet Bakanl grevine bir sre daha devam eden
Gorbaov,25Aralk1991debugrevindendeistifaettiveyerineBorisYeltsingeti.
3.SSCBninDalmasnnDouAvrupayaEtkileri
ABDileSSCBarasndavarolanDehetDengesisonaerdi.Budevletlerdenekoslovakyahibir
atmaolmadanKadifeDevrimadverilenbirgelimeyleekCumhuriyetiveSlovakyaolarakikiye
ayrld.
31


4.SSCBninDalmasnnDnyaGlerDengesizerineEtkileri
.1996dain,Rusya,Kazakistan,KrgzistanveTacikistannanghayBelisiadilekurduklari
birliiyaplanmas2001dezbekistanndakatlmylaanghayiBirliirgtadnald.
1. TrkCumhuriyetleriBamszOluyor
a.Azerbaycan
Azerbaycan1918deMehmetEminResulzadenderliindebamszlnilanetmelerineramen
ksabirsresonraSSCBynetiminegirmitir.EbulfeyzElibeyinnderliindeHalkCephesiadyla
bir tekilat kuruldu. SSCBnin dalmasndan sonra 1991de yeniden bamszln ilan eden
Azerbaycan ilk tanyan lke Trkiye oldu. 1993te cumhurbakan olan Haydar Aliyevin Biz bir
millet, iki devletiz. szleri TrkAzeri ilikilerine egemen olmutur. Mehmet Emin Resulzade,
BahtiyarVahapzadegibibiroknlairveyazaryetimitir.

DalkKarabaSorunu

1985ten sonra SSCBdeki i gelimelerinden faydalanan Ermenistan, Karaba kendisine

balamak istemitir. Azerilerden silahlar toplanrken Ermenistan Meclisi bu kararnameyi kendi
topraklarnda uygulamamtr. Azerilerin tamamen silahsz kalmas zerine Karaba, Ermenistan
tarafndanigaledildi.Hocalbataolmakzerebirokkentteoksaydasivilldrlmveyage
zorlanmtr.
b.Kazakistan
GorbaovtarafndanKazakistannbanagetirilenNursultanNazarbayev,SSCBnindalmasndan
sonra 1991de bamszln ilan etti. Kazakistan tanyan ilk devlet Trkiye oldu. Kazakistan,
1991de Semey Nkleer Deneme Alann kapatarak dnya tarihinde ilk defa gnll olarak kendi
nkleersilahdeposundanvazgeenlkeolmutur.
c.Krgzistan
1990 sonbaharnda yaplan seimlerde Askar Akayev cumhurbakan seildi. ubat 1991de
bakentFrunzeninadBikek(devrimncesiad)olarakdeitirildi.SSCBnindalmaszerine31
Austos 1991de bamszln ilan etti. Trkiye, Krgzistan bamszln tanyan ilk lkedir.
Krgzistann yetitirdii ve btn dnyada tannan nemli bir yazar olan Cengiz Aytmatovun
romanlarlkemizdedebykilgigrmektedir.
NOT: Krgzistanda 2005 senesinde balayan Lale Devrimi sonucunda Askar Akayev grevini
brakmak zorunda kalmtr.2011 ylndan itibaren ise Krgzistandaki Cumhurbakanl grevini
AlmazbekAtambayevyrtmektedir.

32


d.zbekistan
SSCBnin dalmas zerine, 31 Austos 1991de zbekistan bamszln ilan etti ve Kerimov,
cumhurbakan seildi. 2013 yl itibari ile de Cumhurbakanl grevini slam Kerimov
srdrmektedir.
e.Trkmenistan
1985te ise Trkmenistan Komnist Partisi Bakanlna Saparmurad Niyazov getirildi.
TrkmenlerarasndakikabileciliiortadankaldrpbirliisalayanNiyazov,Trkmendilininresmidil
olmasn salad. Trkmenistan 1991de bamszln ilan etti. Trkmenistann bamszln
tanyanilklkeiseTrkiyeoldu.
NOT: Saparmurad Niyazovun 2006 ylnda vefat etmesinden sonra yaplan Cumhurbakanl
seimlerini Gurbangul Berdimuhammedov kazanmtr ve 2015 yl itibariyle de bu grevini
srdrmektedir.
2. BamszDevletlerTopluluu(BDT)
Bamsz Devletler Topluluu (BDT), SSCBnin dalmasnn ardndan 21 Aralk 1991de Almat
Zirvesi sonucu Azerbaycan, Ermenistan, Belarus, Kazakistan, Moldova, Krgzistan, Rusya,
Tacikistan,Trkmenistan,zbekistan,Ukraynannkatlmilekurulmutur.DahasonraiseAralk
1993teGrcistankatlmtr.AncakGrcistan,2008GneyOsetyaSavasonrasndaMecliskarar
ile15Austos2008deBDTdenayrlmtr.
TiKA(TrkBirliiveKalknmadaresiBakanl)
TiKA,24Ocak1992debataTrkdilininkonuulduulkelerveTrkiyeyekomulkelerolmak
zere; gelimekte olan lkelerin kalknmalarna yardmc olmak, bu lkelerle ekonomik, teknik,
sosyokltrel ve eitim alanlarnda i birliini gelitirmek, lkelerin kalknma ihtiya ve hedeflerini,
yaplabilecek i birlii ve yardm konularn belirlemek, gerekli program ve projeleri hazrlamak iin
kurulmutur. Pazar ekonomisine gei abalarn desteklemek, TiKAnn grev ve
sorumluluklarndandr.
C.DOUBLOKUNDANSONRAAVRUPADAYENARAYILAR
1.kiAlmanyadanTekDevlete
1989da Demokratik Almanyann kendi vatandalarna lkeden k vizesi vermesi zerine on
binlerce kiinin Batl lkelerin bykeliliklerine snd. Demokratik Almanyadaki zgrlk isteyen
halk hareketleri sonunda 9 Kasmda Berlin Duvar geilere ald ve 14 Ocak 1990dan sonra da
yklmayabaland.3Ekim1990daikiAlmanyaresmenbirleti.

33


AvrupaEkonomikTopluluundan(AET)AvrupaBirliine(AB)
1957de imzalanan Roma Antlamas ile Avrupa Ekonomik Topluluu adn alan birliin
politikalarnnbaaryaulamassonucunda1972deyesaysaltdandokuzakt.

7 ubat 1992de imzalanan ve Kasm 1993te yrrle giren Maastricht Antlamas ile Avrupa
Topluluu, Avrupa Birlii adn ald. Avrupa Birlii 1 Temmuz 2013 itibariyle Hrvatistann da
birliekatlmasileyesaysnyirmisekizeykseltmitir.
a. MaastrichtKriterleri
Hollandann Maastricht kentinde imzalanan Avrupa Birlii Antlamasnda (Maastricht
Antlamas), Ekonomik ve Parasal Birliin (EPB) aamalar, bu aamalarda izlenecek ekonomik ve
parasal politikalarla bu politikalarn uygulanmas iin gerekli kurumsal deiiklikler ayrntl olarak
dzenlenmitir. Bu dzenlemeler erevesinde, ye lke ekonomileri arasndaki farkllklarn
giderilebilmesiiin,MaastrichtKriterleriolarakadlandrlanyaknlamakriterleritespitedilmive
bunlarauyulmamasdurumundauygulanacakyaptrmlarbelirlenmitir.Bukriterlerunlardr:

yelerin yllk ortalama enflasyon oran, en dk yllk enflasyona sahip ye devletin

enflasyonortalamasnenfazla1,5puangeebilir.
yedevletlerinbteaorangayrisafiyurtiihslasnn(birlkesnrlarierisindebelli
bir zaman iinde, retilen tm mal ve hizmetlerin para birimi cinsinden deeri) % 3n
amamasgerekir.
yedevletlerinkamuborcunun,gayrisafiyurtiihslalarnn%60ngememesigerekir.
Heryedevletinuzunvadelifaizoran,endkoranasahipyedevletinfaizorannen
fazla2puanaabilir.
ye devletlerin ulusal paralar, Avrupa Dviz Kuru mekanizmasnn izin verdii normal
dalgalanmasnrlariindekalmaldr.

b. KopenhagKriterleri
22 Haziran 1993 tarihinde yaplan Kopenhag Zirvesinde da adaylk iin bavuruda bulunan
lkelerin tam yelie kabul edilmeden nce aday lkeler; demokrasi, hukukun stnl, insan
haklar, aznlk haklar ve ileyen bir piyasa ekonomisi alanlarnda belirli bir seviyeye gelmi
olmaldrlar. AB, bu kriterlere uygun grd birok Dou Avrupa lkesini zellikle 2004 ylndan
sonratamyeliealmtr.
c. ABveDnya
3.NATOnunAvrupadaGenilemesi
DouBlokununyklmasndansonraanDouAvrupalkeleriNATOyagirerekgvenliksorunlarn
zmekleberaberABDveBatllkelerlesiyasiveekonomikbalarnglendirmeyiamalamlardr.
Bu amala Ocak 1999da ilan edilen Bar in Ortaklk (BiO) adyla bir ortaklk program
uygulamaya konularak NATO ile yaknlamalar ve farkl tarihlerde ye olma imkn salanmtr.
Ancak Makedonyann yelii Yunanistan tarafndan, Kbrs Rum Ynetiminin de yelii Trkiye
tarafndanvetoedilmitir.
34


D.TRKiYEVEAVRUPABiRLi
1.TrkiyeninABServeni
a. AnkaraAnlamasveKatmaProtokol
Trkiye,Temmuz1959daTopluluatamyelikiinbavurmutur.AETtarafndanverilencevapta,
Trkiyenin kalknma dzeyinin tam yeliin gereklerini yerine getirmeye yeterli olmad bildirilmi
ve tam yelik artlar gerekleinceye kadar geerli olacak bir ortaklk anlamas imzalanmas
nerilmiti. Bu gelimeler sonucunda 12 Eyll 1963te Ankara Anlamas imzalanmtr. Ancak
Ankara Anlamas, gei dnemi hkmleri ve taraflarn stlenecei ykmllkleri belirten Katma
Protokol(1973)ngrldekildeuygulanamamtr.
AB ile balangta sadece ekonomik olan sorunlar, Yunanistann 1980de Toplulua tam ye
olmasilesiyasiboyutdakazanmtr.nkAByeyeliinkabuliinoybirliiartaranmaktadr.
Trkiye ile arasndaki sorunlarn kendi politikasna uygun ekilde zm iin Yunanistann veto
hakknbirkozolarakkullanmassonucuToplulukileTrkiyearasndakiilikilerdondurularakmalii
birliinesonverilmitir.
b.TrkiyeninGmrkBirliineGirii
Trkiye, 14 Nisan 1987de tekrar ABye tam yelik mracaatnda bulunmutur. AB Komisyonu
tarafndan 1989da verilen cevapta, Trkiyenin ABye yelik konusundaki ehliyeti kabul edilmekle
birlikte,gelecektekigenilemesrecinekadarbeklenmesiveGmrkBirliisrecinintamamlanmas
nerilmitir. Yaplan mzakereler sonunda Trkiye ile AB arasndaki Gmrk Birlii, 1 Ocak 1996
tarihindeyrrlegirmitir.
c.AvrupaBirliininGenilemeSreciveTrkiye
AvrupaBirlii,1993KopenhagZirveToplantsnda1213Aralk1997tarihlerindeLksemburgda
yaplanAvrupaBirliiZirvesindeTrkiyenintamyelieehliyetibirkezdahateyitedilmitir.1516
Haziran 1998 tarihinde gerekleen AB Cardiff Zirvesi Sonu Belgesinin genileme ile ilgili
blmnde, adaylarn tam yelie hazrlanma durumunu incelemek zere kurulmu olan gzden
geirme mekanizmasna Trkiye de dhil edilmitir. Belgede ayrca, Komisyon tarafndan Trkiyeyi
tam yelie hazrlamak iin sunulan Avrupa Stratejisi onaylanmtr. AB Komisyonunun 1999da
akladraporda,TrkiyetamyelieadaygsterilmivelkemizedesomutbirKatlmaOrtakl
Stratejisi nerilmitir.1011 Aralk 1999 tarihlerinde Helsinkide yaplan AB Devlet ve Hkmet
Bakanlar Zirvesinde Trkiye, oy birlii ile Avrupa Birliine aday lke olarak kabul edilmitir. Bu
srete Trkiye AB fonlar tarafndan finans salanan Socrates( Genel Eitim),Leonardo da Vinci (
MeslekiEitim),HayatBoyurenme(LLP)veGenlik(YouthbinAction)Programlarnatamye
olarakkatlaraklkemizdebununlailgiliUlusalAjansadverilenbiryaplanmaygerekletirmitir.

35


E. YENOLUUMSRECNDEBALKANLAR
1.YugoslavyaSosyalistFederalCumhuriyetininDalmas
1945teyaplanseimlerikazananTito,YugoslavyaFederalHalkCumhuriyetinikuraraklkedeki
krallk ynetimine son verdi. Yugoslavya; Slovenya, Hrvatistan, BosnaHersek, Karada, Srbistan,
MakedonyaFederalCumhuriyetleriileVoyvodinaveKosovazerkblgelerindenoluturuldu.1974
Anayasas ile Tito mr boyu devlet bakan seildi. Titonun 1980de lmnden sonra Aralk
1987deSlobodanMiloeviinbirdarbeyleSrpKomnistPartisininbanagemesiileAvrupann4.
byk ordusu olan Yugoslavya Federal Ordusu (JNA), Srplarn kontrolne geti. Buna karlk
SlovenyaCumhuriyetiParlamentosu7Haziran1989daSlovenyahalknnkendigeleceinikendisinin
belirlemesi ynnde karar alarak 2 Temmuz 1990da da bamszln ilan etti. Bunu Hrvatistan
Parlamentosunun bamszlk karar takip etti. Bylece Yugoslavyada paralanma sreci balam
oldu.AynyliindeMakedonyaveBosnaHersekdebamszlklarnilanedinceYugoslavyayaolu
turan alt devletten drd; Slovenya, Hrvatistan, Makedonya ve BosnaHersek devletten ayrlm
oldu.
BosnaHersekinbamszlkkarar29ubat1992de,BosnalSrplarnseimi boykotetmelerine
ramenreferandumlaonayland.6NisandadaATBosnaHersekinbamszlntand.Budurumu
kabuletmeyenSrbistan,BykSrbistanhayalinigerekletirebilmekiinyanndakimilisgruplar
da silahlandrarak silahsz Bonaklara kar sava balatt. Temmuz 1995te General Ratko Mladi
komutasndakiSrpgleri,dahanceBMGvenlikKonseyitarafndangvenliblgeilanedilmi
olan Serebrenikay igal etti ve binlerce sivili topluca katletti. Bu gelime zerine NATO harekete
geerek 30 Austos 1995te Srp hedeflerine ynelik kapsaml hava operasyonlar balatt. hafta
srenbuharektsonucundaSrplaratekesyapmaykabuletti.14Aralk1995teYugoslavyaFederal
Cumhuriyeti Cumhurbakan Slobodan Miloevi ve Hrvatistan Cumhurbakan Franyo Tucman ve
eski BosnaHersek Cumhurbakan Bilge Lider lakapl Aliya zzetbegovi tarafndan Dayton
AntlamasimzalanarakBosnaSavasonaerdi.
2.ArnavutluktaDemokratiklemeSreci
II.DnyaSavandatalyanlartarafndanigaledilenArnavutlukEnverHocaliderliinde,talyan
ve Almanlara kar mcadele verdi ve sava sonunda Komnist Partisinin ynetimine girdi. Enver
Hoca dneminde btn kilisevecamiler kapatlm ve Arnavutluk, 1967 ylnda resmi olarak
dnyadaki ilkateist devlet olmutur. Nisan 1985te Enver Hocann lmnden sonra Ramiz Alia,
ArnavutlukKomnistPartisiliderliinevedevletbakanlnagetirildi.

36


F.ORTADOUVEAFGANSTANDAKGELMELER
1.KrfezSavalar
Irak,borlarndeyebilmek,sanayilemesinisrdrmekveaskeriyndenyenidenglenebilmek
iin,Kuveytingnlklimittenfazlapetrolkararakkendisinizararaurattiddiasnnesrerekbu
devletten24milyardolaristedi.BuisteklerinkabuledilmemesizerineIrakbirlikleri,2Austos1990
gnBasraKrfezinindousunuveKuveyttekizenginpetrolyataklarnelegeirerekblgededaha
etkiliolmaamacylaKuveytiigaletti.

Kuveytin igali Irak kendileri iin bir tehdit unsuru olarak gren ran, Suudi Arabistan ve
Birleik Arap Emirlikleri bata olmak zere blge lkelerinin politikalaryla da uyumuyordu. Bu
nedenlerle Irakn Kuveyti igaliyle balayan Krfez Krizi, ayn zamanda bir dnya sorunu hline
geldi.Irakn Kuveytten ekilmesini salamak amacyla Gvenlik Konseyi kararyla oluturulan
koalisyon glerine ABD ve Avrupa devletlerinin yannda Msr, Bahreyn, Suudi Arabistan, Birleik
Arap Emirlikleri ve Suriye gibi Arap lkeleri de destek verdi. BM Gvenlik Konseyi kararna gre
koalisyongleri17Ocaktahavasaldrsnabalad.BusaldrlarsonucuIrak,askerigcnnbyk
blmnkaybetti.
Mays1991de,36. paralelinkuzeyinikontrolaltndatutmakveIraknatekeskoullarna uyup
uymadnkontroletmekiinuluslararasekiGkuruldu.MerkeziTrkiyedekincirlikss
olanbug;Amerikan,ngiliz,FranszveTrkhavabirliklerindenoluuyordu.20Mart2003deABD
vengiltereIrakasaldrbalatt.ABDvengilizkuvvetleri910NisandaBadatagirdi.DevletBakan
Saddam Hseyin, 30 Aralk 2006da idam edildi. Yaplan uzun almalar sonucunda 13 Temmuz
2003te Geici Irak Ynetim Konseyi oluturuldu ve seimler 30 Ocak 2005te yapld. Celal
Talabani cumhurbakanlna seildi. Hkmetin kurulmasnn ardndan Ekim aynda anayasa
referandumasunulduve kabuledildi. Koalisyonaskerleriise2003tenberiigalettikleriIraktan31
Aralk2011tarihindegeriekildiveKrfezSavaresmensonaerdi.
2.FilistinSorunuveOrtaDouBarGrmeleri
Filistindeki rgtler sraile kar 1964te Yaser Arafat nderliinde ve Filistin Kurtulu rgt
(FK) ats atnda birletiler. a BM, 1974te FKy Filistinin tek temsilcisi olarak tand. Filistin
topraklarndaFKnnynlendirmesiylesrailekarayaklanma(intifada)balad.Ancaksrailin
insan haklar ihlalleri dnyada yank uyandrd ve sraili uluslar aras kamuoyunda zor durumda
brakt. 14 Kasm 1988de Filistin Ulusal Konseyi tarafndan Bamsz Filistin Devleti ilan edildi.
1989da Yaser Arafat FK merkez konseyi tarafndan Filistin Devlet Bakanlna seildi. 1993te
OsloGrmelerisonundaiseFKsraili,sraildeFKyFilistinhalknntemsilcisiolaraktand.
srailin BM Gvenlik Konseyi kararlarn ve dnya kamuoyunun tepkisini dikkate almayarak,
2004te Gazzeye saldrlarn yeniden balatt.Refah Operasyonu ad verilen saldrlar Yaser
Arafatn lm sonrasnda Filistin Devlet Bakan olan Mahmut Abbas tarafndan sraille atekes
imzalanmasilesonbuldu.Yaplananlamayagresrail2005teGazzedeki21veBateriadakidrt
yerleimyerindenekilmeyitamamlad.

37


2007 sonlarnda srail ile Filistin arasnda iki devletli zm esasna dayanan Anna Polis
toplants yapldysa da sonu alnamad. 2008 sonlarnda srailin muhalif Filistinli rgtleri gereke
gstererekGazzezerinebalattsaldrlardaounluusivil,yzlerceinsanhayatnkaybetti.srail
son olarak 31 Mays 2011 tarihinde Gazzeye yardm malzemesi gtren Mavi Marmara adl bir
bandral gemiye uluslar aras sularda askeri operasyon yaparak 9 Trk vatandan ehit etti. Tm
dnyatarafndanknananbuolaysonrassrailileTrkiyeilikilerikoptu.srailbuolaydanikiylsonra
(22.03.2013)Trkiyedenresmenzrdilediveehitolanlarnyaknlarnadatazminatdemeyikabul
etti.
3.AfganistandakiGelimeler
Afganistanda ubat 1989da SSCB birliklerinin ekilmesinden sonra bu durumdan yararlanan
MollaMuhammetmerliderliindekiTaliban(renciler)grubu,1996daKbilmerkezolmakzere
lkeninyaklak%70inikontrolaltnaalarakslamDevletinikurdu.Talibanynetiminekarolanlar
da Ahmet ah Mesut liderliinde lkenin kuzeyinde toplanarak Kuzey ttifak ad altnda
rgtlendi.
11Eyll2001deABDninNewyorkehrindekiDnyaTicaretMerkezine(kizKuleler)veABD
SavunmaBakanlna(Pentagon)terrsaldrsndabulunuldu.ABDbusaldrlardansorumlututtuu
terr rgt liderinin Afganistanda bulunduunu iddia ederek 7 Ekim 2001 tarihinde Afganistana
hava taarruzu balatt. Hava operasyonlar karsnda aresiz kalan Taliban ynetimi Kasm 2001de
ynetimdenuzaklatrld.AfganistandaTalibanynetimiyklarakyerineHamidKarzailiderliindeki
hkmet, 22 Aralk 2001de greve balad. Bu hkmetin lkede gvenlii salamasna destek
olarak BM Gvenlik Konseyi tarafndan Trkiyenin de aktif rol ald Uluslararas Gvenlik Destek
Gc(ISAF)kuruldu.
4.OrtaDoudaSuSorunu
OrtaDoununbalcasukaynaklar:Dicle,Frat,Asi,eriaveNilnehirleridir.
1970li yllarn balarndan itibaren Trkiyenin GAP (Gneydou Anadolu Projesi) uygulamak
zerealmalarabalamas,DicleveFratnehirlerindenyararlananSuriyeveIraktarafndantepkiyle
karland. Bu gelime Suriye ve Irak bata olmak zere Arap devletlerinin sert tepkisi ile karland.
Bylece Dicle ve Fratn sularnn kullanm ve paylalmasndan doan su sorunu ortaya kt.
Trkiyeise,FratNehrinden,Suriyeyesaniyede500metrekpsubrakmaykabuletti.AyrcaFratve
DicleninsuyunuArapYarmadasnakadaraktacakBarSuyuProjesiniortayaatt.Trkiyeninsu
sorununu amaya ynelik almalar Suriyenin paylam stratejisi nedeniyle bir sonu vermedi.
AyrcaFratNehrizerindeBirecikBarajnnyaplmayabalanmasSuriyenin,DiclezerindeIlsu
BarajnnyaplmasSuriyeveIrakntepkilerinesebepoldu.

38


G.DNYADAKiGELMELER
1.BilimselveTeknolojikGelimelerinEtkileri
Gnmzde insanlar etkileyen, bilimsel alanda devrim niteliindeki en nemli gelime
nanoteknolojidir. Bu almalar sonucunda ise 1996da Dolly ad verilen koyun kopyaland.
lkemizdede2007ylndaOyaladverilenilkkoyunkopyaland.
1986dakiernobilkazasevresorunlarnaduyarllarttrmtr.
H.DEENDNYAVETRKDIPOLTKASI
TRKDIPOLTKASININGENELZELLKLER
1.RusyaFederasyonu
2000li yllara girilirken TrkiyeRusya ilikileri hzl bir ekilde gelimeye balamtr. u anda
Rusya, Rus doal gazn Karadenizin altndan denen bir boru hattyla Samsuna ulatran Mavi
AkmProjesindendolayTrkiyeninenfazlaihracatyaptlkehlinegelmitir.
2.Kafkasya
BusreteTrkiyeveAzerbaycannsiyasi,ekonomikvestratejikadanortakmenfaatleresahip
olmasikilkeyiyaknlatrmtr.BakTiflisCeyhan(BTC)PetrolBoruHatt,2005tetamamlanarak
faaliyetegemitir.
3.OrtaDou
Arap Bahar diye adlandrlan ve ilk olarak Tunusta balayp sonra tm Arap dnyasna yaylan
isyan ve gsteriler Suriyeye de srad. zellikle Suriye devlet bakan Bear Esadn halkn
demokratik taleplerine kar bir giriimde bulunmamas nedeniyle lkede 2011 ylndan itibaren i
savaortayakt.YzbinlerceSuriyelibuisavatankaarakTrkiyeyesnd.Bugelime2013yl
itibariyleSuriyeilearamzdakiennemlisorunuoluturmaktadr.
Trkiye, srailin kuruluundan itibaren ilikilerini Arap lkelerini de dikkate alarak snrl bir
dzeydetutmutu.2000liyllardasrailinFilistineyneliksaldrlarnTrkiyenindevletterr
olarak nitelendirmesi, srailin Kuzey Iraktaki oluumu desteklemesi ve 30 Ocak 2009 tarihinde
Davosta yaplan Dnya Ekonomik Forumu toplantsnda Babakan Recep Tayyip Erdoan ile srail
CumhurbakanimonPeresarasndayaananszdellosu(OneMinuteOlay)ve31Mays2011
tarihinde Gazzeye yardm malzemesi gtren Mavi Marmara adl insani yardm gemisine ak
sulardaaskerioperasyonyaplmasTrkiyesraililikilerinibozmutur.
5.Balkanlar
17ubat2008debamszlnilanedenKosovayilktanyanlkelerdenbirisiTrkiyedir.1980
1990arasndaBulgaristandasaylar1,5milyonubulanvelkenfusunun%15initekiledenTrk
39


aznln, isimlerini zorla deitirmek yoluyla Bulgarlatrmaya (asimilasyon) tabi tutulmas
Bulgaristanlailikilerimizdenemlibirsorunolmutur.1985ubatnda,Trkiyeninyaplanlaratepki
gstermesi 1989 Hazirannda Trkiye soydalarmz kabule hazr olduunu aklaynca 300 bin
soydamzTrkiyeyegetti.TrkiyeileYunanistanarasndaEgeDeniziyleilgilisorunlar,aznlklar
ve Kbrs sorunu uzun yllardan beri devam etmekteydi. Buna ek olarak Ocak 1996da Ege
Denizindeki Kardak Kayalklar yznden Trkiye ve Yunanistan savan eiine kadar gelmitir.
TrkiyeileYunanistanarasndauzunyllardrdevamedenBatTrakyasorunubudnemdededevam
etmitir.YunanistanBatTrakyadayaayanlarTrkdeilMslmanaznlktr.tezinisavunmaya
devametmiveTrklerineitim,kltr,siyaset,ibadetvb.alanlardakisorunlarzlememitir.26
Ocak 1990da Bat Trakya Trkleri liderlerinden Dr. Sadk Ahmetin Trk kelimesini kullanmas
yzndenyarglanpcezalandrlmasTrklertarafndanprotestoedildi.

Kbrs sorununun zm iin BM Genel Sekreteri Kofi Annann taraflara sunduu plana gre:
Kurulacak Birleik Kbrs Cumhuriyetindeki bakanlklarn en az te biri Trklerden oluacak, devlet
bakanlvebabakanlkmakamlaronaydabirTrklerveRumlararasndadeiecekti.AnnanPlan
uzun mzakerelerden sonra taraflarca kabul edilerek Nisan 2004te referanduma sunulmutur. Bu
planaTrkler(%65)evetderken,Rumlar(%76)hayroyukullandlar.BunaramenMart2008de
alnanbirkararlaikitarafbirbirindenayranLokmacSnrKapsalmtr.
6.TrkOrdusuveDnyaBar
Trkiye Kore (ilk), Somali, BosnaHersek, Adriyatik Denizi, Arnavutluk, Kosova, Afganistan ve
Lbnanaaskergndermitir.
I.1980SONRASITRKiYE
1.SiyasiGelimeler
1987de yaplan referandum ile 12 Eyll asker mdahalesi sonucunda siyaset yasa konan
SleymanDemirel,BlentEcevit,NecmettinErbakanveAlparslanTrkeinsiyasiyasaklarkalkt.
Kasm 1987 seimlerinden ANAP yine birinci parti olarak kt.31 Ekim 1989da TBMM kararyla
cumhurbakan olan Turgut zaln yerine Yldrm Akbulut babakan oldu. Turgut zaln 1993
ylnda lm ile Sleyman Demirel cumhurbakan oldu. Sleyman Demirelin yerine Tansu iller
DYP genel bakan ve Trkiyenin ilk kadn babakan oldu. AB ile Gmrk Birlii Anlamas
imzaland.1995ile2001yllararasndaTrkiyeyiNecmettinErbakan,MesutYlmazveBlentEcevit
babakanlndaki koalisyon hkmetleri ynetti. Bu dnemde Trkiyenin Avrupa Birliine tam
yeliinisalamakiinnemlialmalaryaplrkenhazrlananUlusalProgramerevesindeABye
uyumyasalarkarld.Mays2000deAhmetNecdetSezercumhurbakanseildi.2002,2007ve
2011de yaplan seimlerde tek bana iktidara gelen Adalet ve Kalknma Partisi (AKP)nin kurduu
hkmetlkeyiynetmektedir.

40


2.KltrelGelimelerveSosyalHayat
1980liyllardaarabeskmziindeetkisiylenispetendurgunbirdnemgeirenTrkPopMzii,
Sezen Aksu, Erol Evgin ve Bar Mano gibi isimlerle birlikte 1990dan sonra zellikle genler
tarafndan ilgiyle takip edilmitir. Tarkan ile daha geni kitlelere ulaan Trk Pop Mzii, Sertab
Erenerin 2003 ylnda Eurovision ark Yarmasn kazanmasyla uluslararas alanda da nemli bir
baarkazanmtr.MazharFuatzkan(MF)mzikgrubudahalknyounilgisiniekmitir.
Trkiyedeilkrenklitelevizyonyayn1984tebalad.1990dailkzeltelevizyonkanalnnald.
Budnemdeekilenbirokyerlifilm,beeniileizlendiveuluslararasfilmfestivallerindedllerald.
NuriBilgeCeylanMaymunadlfilmiyleCannesFilmFestivalindeeniyiynetmendlnald
gibifilmOscardllerinedeadaygsterilmitir.
OrhanPamukunNobelEdebiyatdlnalmasedebiyatalanndaennemliuluslararasbaar
olmutur. Bu dnemde lkemizde grlen toplumsal gelimelerin en nemlilerinden biri de eitim
alannda olmutur. Mill Eitim Bakanlnn balatt Haydi kzlar okula, Anakz okuldayz ve
siviltoplumkurulularnnbalattkampanyalarsayesindekzocuklarnvekadnlarneitimedaha
fazlakatlmalarsalanmtr.
BuDnemdeDiernemliGelimeler
1993ylndaTrkiyedeODTdenilkinternetbalantsnnkurulmasvebilgisayarkullanclarnn
saysnn hzla artmas, zellikle gen nfus zerinde ok etkili oldu. Trk sporu 1980lerin
sonlarndanitibarenuluslararasalandabykbaarlareldeetmitir.NaimSleymanolunun1988
Seul Olimpiyatlarnda altn madalya kazanmasyla balayan sre, birok branta olimpiyat
madalyalarkazanlmasyladevametmitir.EnokaltnmadalyaNaimSleymanoluveHalilMutlu
bataolmakzerehaltercisporculartarafndankazanlmtr.1992BarselonaOlimpiyatOyunlarnda
Mehmet Akif Pirim grekoromen grete 24 yl aradan sonra ampiyon olmutur. 1996 Atlanta
OlimpiyatlarndaTrkiyeson36ylnenbaarlsonucunueldeederek,oyunlar4altn,1gmve1
bronzmadalyaylakapad..TrkMillFutbolTakmnn2002Dnyaampiyonasndave2008Avrupa
Futbolampiyonasnda3.olmasmilltakmdzeyindeennemlibaarlardr.
I.KRESELSORUNLAR
1.KreselIsnma
KyotoProtokol
KreselsnmasorununzmiinBMiklimDeiikliiereveSzlemesine(BMYDS)bir
ek niteliindeki Kyoto Protokol hazrlanmtr. Aralk 1997de Japonyann Kyoto ehrinde
grlmeye balayan Protokol, ubat 2005 tarihinde yrrle girmitir.2012 ylnda yaplan bir
toplant ile de protokoln sresi 2020ye kadar uzatlmtr. Trkiye ise bu protokol 13.05.2009
imzalamtr.

41


2.evreKirlilii
evre kirliliini genel olarak hava, su, toprak ve grlt kirlilii olarak snflandrabiliriz.
Yeryzndeki su kaynaklarnn ancak % 1i kullanlabilir tatl su kaynadr. Son yllarda kresel
snmann etkisiyle dnyada meydana gelen kuraklk, su kaynaklarnn ok daha fazla nem
kazanmasnsalad.
3.NfusArtveisizlik
4.YetersizBeslenmeveAlk

5.UluslararasTerr
6.SalgnHastalklar
a.AIDS
1981de ABDde kefedilen, cinsel iliki ve kan yoluyla bulaan bir hastalk olan AIDS iin hlen
kesinolarakbilinenbirtedaviyntemiyoktur.
b.KrmKongoKanamalAteiHastal
lk olarak 1944te Krmda tanmland iin Krm Kanamal Atei ad verilen hastalk, 1956da
KongodadaortayakncaKrmKongoKanamalAteiadnald.KenelerdenbulaanNairovirs
adverilenbuvirsnsebepolduuhastalk2002denitibarenTrkiyededegrlmeyebaland.
c.KuGribi
Kanatl hayvanlarda toplu lmlere yol aan ve H5N1 virsnn insanlarda meydana getirdii
hastalakugribiadverilmitir.
d.SARS(AkutSolunumYoluYetmezliiSendromu)
lk defa 2003te Asya, Kuzey Amerika ve Avrupada saptanan SARSn nedeni henz
bilinmemektedir.Hastalntemelyaylmayoluksrktr.
e.Hepatit
Karacierde meydana gelen iltihabi reaksiyon Trkiyede yaygn olarak sarlk olarak tanmlanr.
AncaklkemizdedehepatitdenilinceyaygnolarakhepatitBanlalr.
f.Stma
Hastalasebepolanparazitindiianofelsivrisinekleriyleinsanlarabulamasylayaylanatelibir
hastalktr.

42


g.A(H1N1)Virs(DomuzGribi)
A(H1N1) ad verilen virsn neden olduu hastalk domuz gribi olarak adlandrlmaktadr. Bu
ekildeadlandrlmasnnsebebi,hastalasebepolanvirsndomuzlardagrlengripvirslerineok
benzemesidir.

43