KPSSCini.

com
www.kpsscini.com

NDEKLER
GENEL TARH
SLAMYET NCES TRK TARH 1
TRK SLAM TARH.16
TRKYE TARH...34
OSMANLI DEVLETNN GENEL ZELLKLER.....47
OSMANLI DEVLET KLTR VE MEDENYET.48
OSMANLI DEVLET DURAKLAMA DNEM...80
OSMANLI DEVLET GERLEME DNEM85
AVRUPADAK BAZI GELMELERN OSMANLI ZERNDEK ETKLER...91
OSMANLI DEVLET DAILMA VE K DNEM.....93
NKILP TARH
NKILAP.114
ATATRKN NKILAP ANLAYII..114
TRK NKILABININ ZELLKLER114
XIX. YZYILDA OSMANLI DEVLETNN GENEL DURUMU115
19. YZYILIN SONU VE 20. YZYIL BALARINDA OSMANLI DEVLET117
I. DNYA SAVAI VE SONULARI.....127
MONDROS ATEKES ANTLAMASI VE CEMYETLER...138
KURTULU SAVAI HAZIRLIK DNEM...145
I. TBMMNN AILMASI161
KURTULU SAVAI MUHAREBELER DNEM..168
CUMHURYET (NKILPLAR) DNEM.191
ATATRK LKELER..214
CUMHURYET DNEM DI POLTKA.221

2011 KPSS TARH SORULARININ ANALZ

2011 KPSS tarih sorularna gz atldnda nceki yllardaki tarih sorularndan daha farkl
olduu grlmektedir. Zorluk anlamnda daha st dzeyde olan bu sorular birok adayn
beklediinden daha az net karmasna yol amtr.
Sorularn dalmnda dikkat ekmek istediimiz nokta daha nce sorgulanmayan
Ortadouda ve Yakndouda kurulan devletler konusundan da bir soru kmasdr. Bu soru
artk snava hazrlanan adaylara Fatmiler, Eyyubiler, Memluklar ve Moollar (Moollarn
yklmasyla kurulan Kubilay Hanl, lhanllar, aatayllar, Altn-Orda Devleti) gibi
devletlerin de siyasi tarihlerinin bilinmesi ykmlln getirmitir.
Dikkat ekmek istediimiz ikinci bir husus soru tarzna ilikindir. KPSS 2011 Tarih
sorularnda KPSS 2009 ve 2010 Tarih sorularnn aksine bilgi dzeyinde sorulara daha sk
rastlanmtr. Bilhassa 17. soru yani stiklal Marnn yazlmas iin yarmay dzenleyen
bakanln sorulmas bir SYM sorusundan ok bir ETEK sorularn andrr niteliktedir.
Yoruma dayal zm gerektiren sorularda ise daha ziyade Atatrkten alntlanan bir szn
(5 soru bu ekilde hazrlanm) ncllerdeki ifadelerle eletirilmesi zerine kurulduu
grlmtr.
Kronoloji bilgisinin 2011 tarih sorularnda da yine ok deerli bir ipucu olduu grlmtr.
(12, 19,25, 26, 28 ve 30. sorular salt kronoloji bilgisiyle zlebilirdi.) 27. sorunun ise hatal
bir mantkla sorulduu grlmtr.
KPSS 2011 Tarih sorularnn konulara gre dalm u ekilde olmutur;
slamiyetten nceki Trk Kltr ve Uygarl
Trk-slam Tarihi
Orta Asyada ve Yakndouda Kurulan Devletler
Osmanl Devleti Kltr ve Uygarl
Osmanl Yenilemesi
20. Yzyl Trk Siyasi Tarihi
Kurtulu Sava Hazrlk Dnemi
Kurtulu Sava Muharebeler Dnemi
nklaplar
Atatrk lkeleri
Trk D Politikas

2
1
1
2
2
2
2
3
10
2
3

Sonu olarak 2011 Tarih sorular, bilgi dzeyindeki sorulara arlk vermesiyle 2012
KPSSye hazrlanacak adaylara daha ezbere dayal alma evresi geirmesi gerektiini
gstermitir.
Not: Uzman Kariyer Yaynclktan alntdr.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

SLAMYET NCES TRK

TARH

Kelteminar, Afanasyeva (M. 3000 M..

1700): Bu kltr evresi geni bir alan
etkileyerek Orta Asya uygarlnn temelini
oluturmutur.

Trklerin anayurdu Orta Asyadr. Orta Asya,

douda Kingan Dalar, batda Hazar Denizi,
kuzeyde Sibirya dzlkleri, gneyde ise
Hindiku, Tibet ve Karanlk Dalar ile
evrilidir.
Blge yzey ekilleri itibariyle yksek
platolardan olumakta, karasal iklim hkm
srmekte, bozkr bitki rts grlmektedir.
Bu nedenle tarma elverili bir yer olmayan
blgede yaayanlar hayvanclkla uramlar
ve gebe bir yaam srmlerdir.

Andronova (M.. 1700 M.. 1200): Bu

kltrde yaayanlar at evciletirmilerdir.
Karasuk (M.. 1200 M. 700): Orta Asya
uygarlnda demir ilk defa bu blgede
ilenmitir.
Tagar (M..700 M.. 100): Orta Asyadaki
kltrlerin en gelimi olandr.
Trklerin Orta Asyadan G Sebepleri:

Gebe kltrnn sonucunda u durumlar

ortaya kmtr;

Merkezi
yap
glenememi
(boylar
federasyonu eklinde rgtlenme vard.),
Mimari ve ehircilik ortaya kmam,
Ekonomi, hayvancla dayal kalm,
Sanat, tanabilir eya ve hayvan figrleri
zerine yaplmtr. Ayrca adr sanat
gelimitir.
Yazl hayat ge balam, onun yerine szl
edebiyat ve szl hukuk (tre) gelimitir.
Hapis cezalar ksa sreli olmutur.
Toplum dayanmac olmu ve imtiyazl
(ayrcalkl) bir snf anlay grlmemitir.
(Klelik de yoktur.).
zel mlkiyet anlay geliememitir.
At ve koyunun etkin olduu bir bozkr
kltrnn gelimesini salamtr.
Askeri yap gelimitir.

klim
ve
bitki
rtsndeki
olumsuz
deiiklikler (kuraklk, otlak ve meralarn
azalmas, tarm alanlarnn daralmas),
Salgn hayvan hastalklar,
Boylar aras hkimiyet mcadelesi,
Hzl nfus art,
D basklar (bamszlk dncesi),
Dnya hkimiyeti dncesidir.

Douya gidenler; Uzakdou ve ine,

Batya
gidenler;
Anadolu,
Avrupa,
Mezopotamya, Suriye ve Msra, Kuzeye
gidenler; Sibirya ilerine kadar, Gneye
gidenler; Hindistan, Afganistan ve rana
kadar uzanmlardr.
Glerin Sonucunda;

RNEK SORU
Trklerin Orta Asyada d tehlikelerle kar
karya kalmalar ve topraklarnn doal
snrlarla korunmam olmas, aadakilerin
hangisinde yeteneklerinin gelimesine neden
olmutur?
A) Askerlik
B) Ticaret
C) Tarm
D) Dokumaclk
E) Hayvanclk
(1999/DMS)
Cevap: A

Orta Asyann Tarih ncesi Devirlere ait ilk

kltr merkezleri;

Anav (M.. 4500

M.. 1000): Orta
Asyann en eski kltrdr.

G edenlerin ou, gittikleri blge halk

ierisinde
kendi
milli
benliklerini
kaybetmilerdir.
Farkl
kltrlerin
kaynamas,
yeni
uygarlklarn meydana gelmesinde etkili
olmutur.
Trkler tekilat zellikleri sayesinde g
ettikleri yerlerde gl devletler kurmulardr.
G edenler gittikleri blgelere daha yksek
bir medeniyeti gtrmlerdir. rnein; maden
ilemecilii, dnyaya Orta Asya gleriyle
yaylmtr.
Trkler gittikleri yerlerde devlet ynetimi ve
askeri
tekilatlanma
asndan
rnek
olmulardr.
Batya giden Trkler, Kavimler Gne neden
olmulardr.
Gler sonucunda Trk Tarihini bir btn
olarak incelemek zorlamtr.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Mete Han Dnemi Asya Hunlarnn en parlak
dnemidir (M.. 209 - 74). Bu dnemde
Asyadaki birok kavim (btn Trk boylar)
Hunlarn hkimiyetine girmitir. Snrlar;
Moolistandan Hazar Denizine kadar
genilemitir (Orta Asya Trk siyasi birlii
ilk kez salanmtr.).
Mete Hann getirdii Devlet Hkmdar
Ailesinin Ortak Maldr. tresi (veraset
sistemi = kut anlay) ile askerlik ve orduda
kulland Onluk Sistem daha sonraki Trk
devletleri tarafndan benimsenmitir.
Asya Hunlar, taht kavgalar ve in
entrikalaryla M.S. 48de Kuzey ve Gney
Hunlar olarak 2ye ayrld. Kuzey Hunlar
M.S. 156da Siyenpiler tarafndan, Gney
Hunlar ise in tarafndan yklmtr.
Kuzey Hunlarnn yklmasndan sonra
blgedeki Trk boylar Batya g ederek
Kavimler Gn balatmlardr.

Orta Asyadan g etmeyen Trk topluluklar

Orta Asyann eitli blgelerinde yaamlarn
srdrmlerdir.

NOT-1: Gleri kolaylatran etken; atn

evcilletirilmesi ve tekerlein kullanlmasdr.
NOT-2: G dalgasndan ilk etkilenen blgeler n
Asya ve in olmutur.
NOT-3: Yaz kullanlmadndan dolay Trk
gleri ile ilgili kesin bilgiler elde etmek gtr.
Trk Kelimesinin Anlam

Trk
kelimesi
tremek
fiilinden
gelmektedir. Ayrca Treli yani kanun ve
nizam sahibi anlamnda da kullanlmaktadr.
Sfat olarak kullanldnda Trk kelimesi
g, kuvvet anlamndadr.
Trk kelimesinin devlet adyla tarihte ilk kez
kullanlmas 6. asrn ierisinde balamtr
(Gktrkler). Daha sonraki dnemlerde Trk
soyundan gelen btn topluluklar ifade eden
ulusal bir isim olmutur.
Tarih boyunca Trk adn tayan devletler;
Gktrkler, Trkiye Cumhuriyeti, Hatay Trk
Devleti, Kbrs Trk Cumhuriyeti ve
Trkmenistandr.
Corafi bir ad olarak Trkiye - Trkia eklinde
ilk defa Bizans kaynaklarnda Orta Asya iin
kullanlmtr. 11. yzyln sonlarndan
itibaren Anadolu iin kullanlacaktr.

Kavimler Gnn sonular;

NOT: Tarihteki ilk atl gebe Trk topluluu

skitler (Sakalar)dr. Karadenizin kuzeyinde ve
Orta Asyann batsnda yaamlardr. En nl
hkmdarlar Alp Er Tungadr. u ve Alp
Er Tunga destanlar vardr. Ordularnda Amazon
denilen kadn askerler bulundurmulardr.

SLAMYETTEN NCE KURULAN TRK

DEVLETLER

Avrupa byk bir kargaa iinde kald.

Roma mparatorluu, Dou ve Bat olmak
zere paraland. Bat Roma 476da, Dou ise
1453te ykld.
Romann 2ye ayrlmasyla Hristiyanlk dini
de Katolik ve Ortodoks olmak zere ikiye
ayrld.
Avrupada Katolik Kilisesi ve Ruhban snf
halk zerinde skolstik dnce sistemini
uygulayarak bask kurdu.
Avrupa halklarnn birbirleriyle kaynamasyla
bugnk Avrupa milletleri olumaya balad.
Gnmz Avrupa devletlerinin temelleri atld.
spanya Mslmanlarn eline geti.
Alman Krall ve Papalk birleerek Kutsal
Roma Germen mparatorluunu kurdular.
Avrupada ilk Trk Devleti kuruldu.
Avrupa topraklarnda Derebeylik (Feodalite)
kuruldu.
lka bitti, Ortaa balad.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Hunlarn neden olduu
Kavimler Gnn sonularndan biri deildir?
A) Avrupann etnik yapsnn deimesi
B) Avrupada bir Hun Devleti kurulmas
C) Roma mparatorluunun btnln ve
stnln yitirmesi
D) Avrupada skolstik dncenin egemen olmas
E) Gktrk Devletinin yklmas
(2011 KPSS)
Cevap: E

ASYA HUN DEVLET

(M.. 220 - M.S. 216)
Glerden sonra Orta Asyada kurulan
ilk Trk devletidir. Orhun ve Selenga rmaklar
arasnda kurulmutur.
Hunlarn merkezi, kutsal kabul edilen
tkendir.
Bilinen ilk hkmdarlar Teomandr (M..
220 - 209). Bu dnemde ine yaplan aknlar
sonucunda inliler tarafndan nl in
Seddi yaplmtr.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT: Trk toplumlarnda millet ve devlet olma

bilinci ilk defa Asya Hunlaryla balamtr.

NOT: Bu ittifaklarla Bizansla ilk diplomatik

ilikiler bu dnemde balamtr.

AVRUPA HUN DEVLET

(375 - 469)

I. Gktk Devleti 582de in entrikalar

sonucu ikiye ayrlmtr. 630da Dou, 658de
Bat Gktrkler in hkimiyetine girmitir.

Kurucusu Balamirdir. Macaristan civarnda

kurulmulardr.
En parlak dnemlerini Attilla Dneminde
yaamlardr (434 - 453). Bu dnemde Balkan
Seferleri sonucunda Margos ve Anatolyos
antlamalar ile Bizans yllk vergiye
balamtr.
Bat Roma zerine yaplan Galya ve Roma
Seferleriyle de bu imparatorluk, Avrupa
Hunlarna balanmtr.
Attillann lmnden sonra zayflayan devlete
Bizans devleti son vermitir.
Avrupa Hunlar, Avrupada kurulan ilk Trk
Devleti olduu iin dier Trk boylarna yol
gsterici olmutur.
Ayrca Orta ve Dou Avrupaya hakim olarak
Balkanlarn Germen Kavimleri tarafndan
istilasna engel olmutur.
Avrupa Hunlar; Bulgarlarn ve Macarlarn
bugnk topraklarna yerlemesinde de etkili
olmutur.
Avrupa Hunlar Anadoluya ilk Trk
aknlarn yapan devlettir.

II. GKTRK DEVLET (KUTLUK)

(682 - 745)
682 ylnda Kutluk Kaan tarafndan ine
kar balatlan bamszlk mcadelesi sonucu
tkende kurulmutur.
Devlete Kutluk, kendisine de devleti
toparlayan, derleyen anlamna gelen lteri
nvan verilmitir.
En parlak dnem Bilge Kaan ve Kltigin
kardeler dneminde yaanmtr. Bu dnemde
devlet en geni snrlarna ulamtr.
Tonyukuk ise bu dnemin nl veziri ve genel
siyasi danmandr.
Bilge Kaan Budizmin benimsenmesi
nerisini sunar. Ancak Vezir Tonyukuk bu
dinin Trklerin ulusal kimliklerini bozaca
endiesiyle bu neriyi reddeder. Bu durum
hkmdarlarn yetkilerinin denetlebildiini
gstermektedir.
Bilge Kaann lmnden sonra devlet k
dnemine girmi, Basmil, Karluk ve
Uygurlarn ayaklanmas sonucu yklmtr.

GKTRKLER
(552 - 658)

Gktrklerin nemi:

Orta Asyada kurulan ikinci byk Trk

devletidir.
Trk adn siyasi anlamda bir devlet ad olarak
kullanan ilk devlettir (ulusu anlay).
Gktrklerle ilgili ilk bilgiler Ergenekon
Destanna dayanmaktadr. Bu nedenle ilk
dnemlere ilikin bilgiler net deildir.
Asya Avar Hakanlna bal olarak yaayan
Gktrkler Bumin Kaan nderliinde bu
devlete kar 552de isyan etti. Avarlar ykarak
tken merkezli olarak devlet kuruldu.
Bumin Kaan Orta Asyadaki dank gebe
Trk boylarn tekrar bir bayrak altnda
toplamtr (Orta Asya Trk Siyasi Birlii
ikinci kez salanmtr.).
Bumin Kaan lkeyi ikiye ayrm ve Batnn
ynetimini kardei stemi Yabguya vermitir
(ilk kez kili Tekilat uygulanmtr.).
En parlak dnem Mukan Kaan Dnemidir.
Bu dnemde pek Yoluna hakim olabilmek
amacyla Bizans ve Sasani devletleriyle ittifak
kurulmutur.

Tarihte Trk adyla kurulan ilk devlettir.

38 harfli kendilerine zg bir alfabe
kullanmlardr (lk Trk Alfabesi).
Trkler arasnda millet ve devlet olma bilinci
en st dzeye bu devlet dneminde ulamtr.
Trk boylar ikinci kez Gktrk hkimiyetinde
bir bayrak altnda toplanmtr.

NOT: Bu zellikler Gktrklerin

(ulusu) ynlerini ortaya koymaktadr.

milliyeti

Trk tarihinin bilinen en eski Trke yazl

belgeleri olarak kabul edilen Gktrk (Orhun)
Kitabeleri Kutluk Devleti zamannda Bilge
Kaan, Kltigin ve Vezir Tonyukuk adna
dikilmitir.
Kitabelerin
konusu;
Trklerin
siyasi
yaantlar ve Trk hkmdarlarnn halka kar
sorumluluklardr (Sosyal Devlet anlay).
Yazl amac ise; gemite yaplan hatalarn
tekrarlanmamasdr.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Trklerde posta tekilatn

Gktrkler kurmulardr.

ilk

Tarih retmeni

olarak

UYGURLAR
(745 - 840)

Bilge Kl Kaan tarafndan kurulmutur.

Balangta devletin merkezi tken olmusa
da daha sonralar bakent Ordu - Balk
(Karabalasagun) ehrine alnmtr.
Uygurlar Orta Asya hakimiyetini salayarak
ini vergiye balamlardr (Talas Sava
sonucunda).
Bg Kaan dneminde inle olan siyasi
ilikiler sonucunda Maniheizm dinini resmi
din olarak kabul etmilerdir (763).
Mani dininin yan sra Budizm dinini de kabul
eden Uygurlar, bu dinlerin baz yasaklarndan
dolay hayvancl terk ederek tarm ve
ticaretle uramlardr. Bunlarn bir sonucu
olarak da gebe hayat terk etmiler ve
yerleik hayata gemilerdir
Din deitiren ilk Trk devletidir.
Uygurlar
840ta
Krgzlar
tarafndan
yklmlardr. Bununla birlikte para para
siyasi
hayatlarn
13.
yzyla
kadar
srdrmlerdir (Turfan, Kagar ve Kansu
Uygurlar olarak). Bu yzyldan sonra
Moollarn hkimiyetine girmilerdir.

DER TRK BOYLARI

VE
DEVLETLER
ASYADA DEVLET KURANLAR
AKHUNLAR (EFTALTLER)
Kken
itibariyle
Asya
Hunlarna
dayanmaktadr.
V. yzyln ikinci yarsnda Afganistan ve
Kuzey Hindistan blgesinde gl bir devlet
olarak ortaya kmtr.
567de Sasani - Gktrk ittifak sonucunda
yklmtr (pek Yolu iin).

NOT: Uygur kltr Moollar arasnda yaylm ve

Moollarn Trklemesinde etkili olmutur.

Uygurlar ayrca pusula ve ipek imalatn da

inlilerden renerek uygulamlardr.
12 Hayvanl Trk Takvimini yapmlardr.
Kendilerine ait Karabalasagun Yaztlar ve
ine-Usu Yaztlar vardr.
Minyatr denilen bir tr resim sanatn
gelitirmilerdir. Orta oyunu da Uygurlara
aittir.
Uygurlar fresk (duvar resmi) sanatnda ok
ileri gitmilerdir.
Uygur ehirlerinde eitli dinlere ait mabetlerin
yan yana olduu grlmektedir. Bu durum
Uygurlarda ibadet zgrl olduunu
gstermektedir.

TRGLER

Uygurlarn nemi:

Bat Gktrklerin bir koluna mensupturlar.

VII. asrn ortalarnda glenmilerdir. Ancak
II. Gktrk Devleti kurulunca bu devlete
balanmlardr.
Emevilerle mcadele ederek slamiyetin
douya
(Orta
Asya)
yaylmasn
geciktirmilerdir.
Uygurlardan sonra ikinci olarak yerleik
yaama
geen
topluluktur.
Ayrca
hkmdarlar adna para bastran ilk Trk
topluluudur (madeni para).
766da Karluklarn hakimiyetine girmilerdir.

Yerleik hayata geen ilk Trk topluluudur.

Yerleik hayatn bir sonucu olarak saraylar,
tapnaklar gibi kalc mimari eserler
brakmlardr.
Yerleik yaamn bir sonucu olarak gebe
kltr terk etmiler ve sava zelliklerini
kaybetmilerdir. Fakat bilimsel ve kltrel
etkinliklerde bulunarak uygarlk olarak ileri
gitmilerdir.
Uygurlar, 18 harfli kendilerine zg alfabeyi
kullanmlardr. Ayrca inlilerden klie
matbaay alp kullanmlar ve ilk Trke
kitaplar basmlardr. Mani dininin terimlerini
Trkeye evirmilerdir (milli benliklerini
korumak iin). Bunun yannda kat
imalathaneleri de amlardr.

KARLUKLAR
Gktrklerin bir kolu olmasna ramen bu
devletin yklmasnda etkili olmutur.
751 ylndaki Talas Savanda Mslman
Araplarla birlikte inlilere kar mcadele
etmitir.

NOT: Kt ve matbaay kullanan ilk Trk devleti

Uygurlardr.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Karluklar slamiyeti benimseyen ilk Trk

topluluudur.
Karluklar, Moollara itaat eden ilk Mslman
Trk topluluudur.
Karluklar, ilk Mslman Trk devleti olan
Karahanllarn kurulmasnda da etkili
olmutur (840).

Bu ynyle Hazar lkesinde dini hogrnn

ve inan hrriyetinin var olduu sylenebilir.
AVARLAR (JUAN JUANLAR)
(568 - 805)

ASYADAN AVRUPAYA G EDEN

TRK BOYLARI

Hem Asyada hem de Avrupada devlet

kurmulardr.
Gktrklerin
552de
Orta
Asyada
kurulmasyla, Batya g ederek Macaristan
topraklarna hkim oldular.
Sasanilerle ibirlii yaparak 619 ve 626da
stanbulu kuatmlar ama alamamlardr
(ilk defa).
805te Franklar tarafndan yklmlardr.
Yerli
topluluklarla
kaynaarak
Hristiyanlamlar ve milli benliklerini
yitirmilerdir (Hristiyanl kabul eden ilk
Trk devletidir.).
Avarlar, Avrupada zellikle Germen ve Slav
kavimleri zerinde etkili olmulardr (devlet
idaresi ve askerlik alannda). Ayrca Dou ve
Orta Avrupann etnik haritasnn ortaya
kmasnda da Avarlarn etkisi byktr.

SBRLER (SABARLAR)

BULGARLAR

V. ve VI. yzyllarda Bat Sibirya ile

Kafkaslarn kuzeyinde etkili olmulardr.
Bizans ve Sasanilerle temasta bulunmulardr.
558 ylnda Avarlar tarafndan yklmlardr.
Sibirler Anadoluya ikinci Trk aknlarn
yapan Trk topluluudur.

Ouz Trklerinin bir koludur. lk devletlerini

Karadenizin kuzeyinde Byk Bulgarya
olarak
kurmulardr,
ancak
Hazarlarn
basksyla 2ye ayrlmlardr.
Tuna Bulgarlar Balkanlara yerleerek burada
Ortodoks Hristiyanl resmi din olarak kabul
etmilerdir.
Tuna Bulgarlar Bizansla sk sk mcadele
ierisine
girmiler
ve
stanbulu
kuatmlardr (stanbulu kuatan ikinci
Trk topluluudur.).
Tuna Bulgarlar zamanla milli benliklerini
kaybetmiler ve Slavlamlardr. Bugnk
Bulgarlarn atalardrlar.
dil Bulgarlar ise Volga boylarnda devletlerini
kurmulardr.
Ticaretle
uramalarnn
sonucunda Mslman tccarlarla ilikiye
girmiler ve sonunda 10. asrn banda
slamiyeti kabul etmilerdir. 13. yzylda
nce Moollarn daha sonra da Altnordu
Devletinin hkimiyetine girmilerdir.
Bugnk Kazan Trklerinin atasdrlar.

KIRGIZLAR
840ta Uygurlar ykarak bamsz bir devlet
haline gelmilerdir.
920de Karahitaylar tarafndan yklmlardr.
13.
yzylda
Moollarn
hkimiyetine
girmilerdir (Moollara itaat eden ilk Trk
topluluudur.).
Sovyetler Birliinin dalmasndan sonra
gnmzde Krgzistan olarak varln devam
ettirmektedir.
Manas Destanlar (en uzun destanmz) ve
Yenisey Antlar ile nldrler.

HAZARLAR
VI. ve X. yzyllar arasnda Volga kylar ve
Krm arasnda hkm srmlerdir.
Bizans, Sasani ve Drt Halife dneminden
itibaren slam Devletiyle temas kurmulardr.
Hz. Osman Dneminden itibaren Bizansn
kkrtmas sonucu Mslman Araplarla
savamaya balamlardr.
NOT: Mslman Araplarla ilk savalar bu
dnemde balamtr.
slamiyetin
Kafkaslara
girmesini
ve
Rusyada yaylmasn engellemilerdir.
Peenek saldrlar sonucu Hazarlar 965te
Kiev Ruz Knezlii tarafndan yklmlardr.
Hazarlar ynetim kadrosu olarak Musevilii
benimseyen ilk ve tek Trk devletidir.
Hazarlar arasnda Gktanr, Hristiyanlk,
slamiyet, Musevilik gibi dinler de yaylmtr.

MACARLAR
Peeneklerin basksyla batya g eden
Macarlar IX. Asrn sonlarna doru bugnk
yurtlarna gelmilerdir.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Hristiyanln Katolik mezhebini benimseyen

Macarlar Ortaan sonlarna doru gl bir
devlet olarak ortaya kmlardr.
Osmanl Devletinin Balkanlardaki en gl
rakibi olan Macarlar 1526 Moha Meydan
Muharebesinden
sonra
Osmanlya
balanmtr.
Macaristan topraklarnn byk bir blm
1699 Karlofa Antlamasyla Avusturyaya
braklmtr.
Macaristan, I. Dnya Savandan sonra
Avusturyadan ayrlm, bamsz bir devlet
olmutur.

slam kaynaklarnda bulunduklar blgeler

Det-i Kpak olarak adlandrlmtr.
Ruslarla mcadeleleri Rus gor Destanna
konu olmutur.
Altnorda Devletinin temelini oluturmular,
Moolllarn
Trklemesinde
etkili
olmulardr.
Ouzlarla
mcadeleleri
Dede
Korkut
Hikyelerinin domasna neden olmutur.
13. yzyla
kadar siyasi
varlklarn
srdrmlerdir. Bu yzylda Moollarn
saldrsyla yklmlardr.
NOT: Karadenizin kuzeyinde hkimiyet kurmu
olan Trk kavimleri, Ruslarn glenip Karadeniz
kylarna inmelerine engel olmulardr.

PEENEKLER
IX. Asrn sonlarnda Hazarlarn ve Uzlarn
basks sonucu Don - Dinyeper nehirleri
arasna ekilmilerdir (Ruslarn Karadenize
inmelerine engel olmular ve Balkanlarda
yaylmalarna izin vermemilerdir.).
Daha sonraki dnemlerde Tuna nehrine kadar
olan geni bir alana hkmetmilerdir.
Bir sre Bizans hkimiyetinde yaamlardr,
yine bu devlet tarafndan yklmlardr.
Bizans ordusu ierisinde paral asker olarak
grev yapan Peenekler 1071 Malazgirt
Savanda saf deitirerek Seluklu ordusu
tarafna gemi ve savan Trkler tarafndan
kazanlmasnda etkili olmulardr.
Hristiyanl benimseyen Peenekler dalarak
zamanla asimile olmulardr.

SLAMYET NCES TRK

DEVLETLERNDE
KLTR VE UYGARLIK
DEVLET YNETM
Eski Trklerde devlet il veya el olarak
isimlendirilmitir.
Devlet boylarn bir bayrak altnda toplanmas
ile oluan federal (federatif) bir yapya sahipti.
Devletin banda hanedana mensup Han,
Hakan, Kaan, dikut, any, Tanhu, Yabgu
(kanat yneticisi), lteber (Uygur), lteri,
Erkin, gibi nvanlar kullanan bir hkmdar
bulunurdu.

UZLAR (OUZLAR)

RNEK SORU
slamiyet ncesi Trklerde devlet bakanlar eitli
unvanlar tard.
Aadakilerden hangisi bu unvanlardan
biridir?
A) ad
B) Kaan
C) Tigin
D) Tudun
E) Sba
(2010 KPSS Ortaretim)
Cevap: B

Trklerin en kalabalk ve en aktif kolunu

oluturmaktadr. Ouzlarn slamiyeti kabul
etmeyen
kolu,
Balkanlara
geerek
Hristiyanl
benimsemitir.
Mool
istilasndan kaanlar da Anadoluya gelip
yerlemilerdir.
Seluklu ve Osmanl gibi byk Trk
devletlerinin kurucu unsuru olmulardr.
IX. Asrda Balkanlarda grlen Uzlar;
Peenekler, Kumanlar ve Bizansn basks
altnda kalmtr. Bu nedenle blgede nemli
bir siyasi varlk gsterememilerdir.
Ouzlar dier Trk boylar gibi Hazar
Denizinin kuzeyinden Batya g etmemitir.

RNEK SORU
Orta Asyada kurulan Trk devletlerinde,
I. Kaan
II. Tudun
III. Han
IV. Hakan
nvanlarndan hangileri hkmdarlar iin
kullanlmamtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) I ve IV
(1999 DMS)
Cevap: B

KUMANLAR (KIPAKLAR)
XI. Yzyl sonlarna doru Mool basks
nedeniyle Dou Avrupa ve Bat Sibiryaya
yaylmlardr.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Hkmdarlk (bamszlk) sembolleri ise;

Ota (hkmdarlk adr), rgin (taht), Tu
(sancak), kotuz sorgu Tabl (apkaya
taklan at kuyruu - mifer), Nevbet (davul),
Yarl (ferman - buyruk), Yaydr (Ok;
hkmdarlk sembol deildir, ball
gsterir.)
Devleti ynetme yetkisinin tanr tarafndan
hanedana verildiine inanlrd, bu yetkiye de
Kut denirdi (Tanr Kral anlay
grlmezdi.).
Kutun babadan oula getiine inanlrd.
Bu nedenle hanedana mensup her erkek
ocuun devleti ynetme hakk olduu gibi,
kan da kutsal saylmtr. Yani kut anlayna
gre lke (devlet) hanedann ortak maldr.

Hkmdarn rakipsiz aday olmas (Bu durumda

taht kavgas olmadan baa geiyordu).
Seim Usul (Kenge, Toy veya Kurultay
denilen devletin ileri gelenlerinden oluan
meclisin toplanarak hanedan yelerinden
birini tahta geirmesi)
Ekber ve Erd (En yal ve Olgun) olann
baa gemesi. Bu yntem I. Ahmet
zamanndan
itibaren
sadece
Osmanl
Devletinde uygulanmtr.

NOT: Bu anlaya ayn zamanda veraset (saltanat)

sistemi deniyordu.

kili Devlet Tekilat: Bu ynetim tarznda

hkmdar ynetimi kolaylatrmak iin lkeyi
Sol (Dou) ve Sa (Bat) olmak zere ikiye
ayrrd (Federal devlet anlay).
kili devlet ynetiminde hkmdarlar genelde
Dou
(merkez)
blmnden
devleti
ynetirken Bat blmnde de hanedana
mensup Yabgular bulunurdu.

Hkmdarn grevleri; Orduya komuta etmek,

treyi uygulamak, adaleti salamak, halk
korumak, toy dzenlemek ve Kurultaya
bakanlk etmektir.
Devlet merkezine Ordu denilmitir.

Bu durum taht kavgalarna ve kurulan Trk

devletlerinin ksa srede yklmasna neden
olmutur.
RNEK SORU
Trk Devletlerinde,
I. taht kavgalarnn ortaya kmas,
II. topraklarn, gelirlerine gre blmlere ayrlmas,
III. eitli dinlere inanlmas
durumlarndan hangileri lkenin hkmdar
ailesinin ortak mal olmas tresinin sonular
arasndadr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) I, II ve III
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: A

Devletin ikiye blnerek yaplandrlmasnda;

Taht kavgalarn engellemek istei,
Ynetimi kolaylatrmak dncesi, etkilidir.
NOT: kili Ynetim ilk kez I. Gktrk Devleti
tarafndan uygulanmtr; Douyu Bumin Kaan,
Baty stemi Yabgu ynetmitir.
RNEK SORU
lk Trk devletlerinde yabgu i ilerinde serbest, d
ilerinde doudaki hakana balyd.
Bu durumun aadakilerden hangisine kant
olduu savunulabilir?
A) Hakann i ilerine, d ilerinden daha az
nem verdiine
B) Komu devletlerin gl olduuna
C) lkenin federal bir yapya sahip olduuna
D) Hakandan sonra tahta kma hakknn yabguya
ait olduuna
E) Trklerin Gk-Tanr inancnn dndaki
inanlara da ak olduuna
(2008 KPSS/Lisans)
Cevap: C

RNEK SORU
slamiyetten nceki Trk Devletlerinde,
hkmdarn egemenlik hakk ile ilgili olarak
aadakilerden hangisine inanlrd?
A) Halk tarafndan verildiine
B) Kurultay tarafndan verildiine
C) Byk devletler tarafndan verildiine
D) Bakalarndan zorla alndna
E) Tanr tarafndan verildiine
(2000 - DMS)
Cevap: E
Trk hkmdarlarnn tahta klar eitli
ekillerde oluyordu. Bunlar;

Eski Trklerde lke topraklarnn bu ekilde

hanedan yeleri arasnda paylatrlarak
ynetilmesi
taht
kavgalarn
ve
i
karklklar arttrm, Trk devletlerini d
mdahalelere ak hale getirmitir.

Hanedan yeleri arasnda siyasi ve askeri

mcadeleyi kazanan hkmdar olarak tahta
kyordu. (En sk rastlanan durum).

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Devlet ynetiminde Hakann yannda Hatun

ad verilen eleri de yer almtr. Hatunlarn
eli
kabul
trenlerine
ve
Kurultay
toplantlarna katldklar grlmtr.

nemli devlet
unlardr;

grevlileri

ve

kurumlar

Ebi: Hkmet kona

Ayuki: yeleri kaan tarafndan atanan
Hkmet
Ayguc: Hkmet bakan (Babakan - vezir)
Buyruk: Bakan
buyruk: Saray ilerinden sorumlu bakan
Tamgac: D siyaset ilerini yrten grevliler
Tigin: Hkmdar ocuklar (Tekin)
ad: Kaann ocuklarndan tarada ynetimle
grevlendirilenlere verilen isim
Tarkan (General): Askeri ynetici (ordu
komutan)
Apa: Sarayn sivil yneticisi
Tudun Todun (vali): Vergi ilerinden
sorumlu grevli olup ayn zamanda idari
yneticidir.
Suba: Ordu Komutan
Bitigci: Katip, Memur, Brokrat Snf
Alg: Hazine grevlisi
Yarguc: Yarg, Tercman, Eli

NOT: Bu durum Eski Trk Devletlerinde kadnn

da ynetime katldn ve hkmdar temsil etme
haklarnn olduunu gstermektedir.
Eski Trklerde nemli devlet ileri Kurultay
(Toy, Kenge, Kene, Mooka) ad verilen
mecliste grlrd.
Kurultay boy beyleri, hakan, hatun, hanedan
mensuplar, hkmet yeleri, halk (kn) ve
zaman
zaman
da
bal
devletlerin
yneticilerinden oluurdu.
Meclise katlma hakkna sahip olanlara
Toygun denirdi.
Meclis, devlet maviri anlamna gelen
Ayguc tarafndan ynetilmekteydi (hakan
katlmad zamanlarda).
Kurultayda son sz hkmdara aitti. Bu
ynyle Kurultay bir danma meclisine
benzemektedir.
Meclis her yln dokuzuncu aynda genel
toplant yapard. Bu toplantda hayvanlarn ve
halkn (Kn) saym sonular, ordunun durumu
ve genel sorunlar grlrd.
Meclis ylda iki kez ilkbahar ve sonbaharda
toplanrd.
Kurultayn ayn zamanda hakan seme,
yarglama ve dini trenlere katlma gibi
grevleri de vard.
Devlet ynetiminde hakan sonsuz yetkilere
sahip olarak grnse de yetkileri Tre ad
verilen
yazsz
hukuk
kurallaryla
snrlandrlmtr. Hakann treye gre en
nemli grevi halknn huzur ve refahn
salamakt.

TOPLUM YAPISI
Trk toplumu;

Ogu: Aile
Urug: Soy (Aileler birlii)
Bod (Boy): Kabileler
Bodun: Millet denilen birimlerden oluuyordu.

Boylarn banda Beyler bulunurdu. Boylarn

birlemesiyle (siyasi olarak rgtlenmesiyle)
devlet (il) oluurdu.
Her boyun ayr bir damgas (hayvan, eya ve
mezar talarnda bulunan iaret), Ongunu
(sayg duyduu bir hayvan Totemcilik) ve
sava naras vard.
Budunlar boylar birlii olarak da bilinir.
Akbudun (Yneten), Karabudun (Ynetilen)
eklinde ayrm vardr.
Eski Trk toplumlarnda gebe yaam tarz,
(yaylak klak anlay) sosyal yaanty ve
ekonomik
etkinlikleri
de
dorudan
etkilemitir.
Eski Trklerde kleci bir toplum yaps
yoktu. Bundaki temel etken; toprak zerinde
zel mlkiyet anlaynn olmamasdr, yani
topran devletin mal saylmasdr.
Ekonominin hayvancla dayanmas, gebe
hayatn benimsenmi olmas, toprak zerinde
aristokratik yani imtiyazl bir snfn
domasn engellemitir (Hanedan dnda).
Ayrca din adamlar snf da yoktu.

NOT: lke ynetiminde kaann belirlenmesinde

belli ltlerin olmas ve Kurultayn varl
demokratik uygulamalara rnektir.
RNEK SORU
I. Toy
II. Kurultay
III. l
Yukardakilerden hangileri slamiyetten nce
kurulan Trk devletlerinde siyasi, ekonomik,
kltrel ilerin grlp karara baland
meclistir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2004/KPSS)
Cevap: D

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

lenlerde dzenlenen Han Yama

gelenei sosyal devlet anlaynn rneidir.
Eski Trk toplumlarnda Ataerkil bir aile
yaps vard, tek ele evlilik esast. Kadn da
erkek gibi sosyal hayatta ve ekonomik
etkinliklerde yer alrd. Evliliklerde kadnn da
miras hakk bulunurdu.

RNEK SORU
Trklerin tarih boyunca deiik lkelerde
yerlemeleri, eitli alanlarda farkl boyutlarda
gelimeler gstermelerine neden olmutur.
Aadaki alanlarn hangisinde, bu farklln en
az olduu savunulabilir?
A) Din
B) Ekonomi
C) Askerlik
D) Sosyal yaam
E) Sanat
(1999 DMS)
Cevap: A

ORDU
Eli silah tutan herkes asker kabul edilmitir.
Askeri bir toplum yapsnn ortaya kmasnda
Trklerin bozkrlarda srdrdkleri gebe
hayat tarz etkili olmutur.
Ordu, Mete Han tarafndan oluturulan Onluk
Sisteme gre oluturulmutur. En kk
askeri birim 10 kiiden (Manga), en by
10 bin kiiden olumaktayd, buna da
Tmen denilmekteydi.

DN VE NANI
Tabiat gleri kutsal kabul edilmitir
(Totemizm). Totemlerine Ongun adn
vermilerdir. Bunlar; ift bal kartal, bozkurt,
kartal ve ejderhadr.
Bununla birlikte lm byklere ve atalara ait
hatralar kutsal saylr ve sayg gsterilirdi.
Buna da Atalar Klt denirdi.
En byk tanr, Gk Tanr idi (Tek tanrl
inan).
Eski Trklerde yaygn olarak grlen
amanizm inan ise bir din olmaktan ziyade
aman, Kam, Baks ad verilen din adamlar
tarafndan gerekletirilen yeralt ve yerstnde
yaadna inanlan ruhlarla temasa gemek
iin yaplan ayinlerdir.
Eski Trklerde Tanr (Gk Tanr) sonsuz,
soyut ve herhangi bir ekle sokulamaz.
Bundan dolay Trklerde putuluk olmad
gibi putlar korumak iin yaplan tapnaklar da
yoktu. Ayrca tapnak inanlar Trklerin
klasik gebe yaam tarzna da aykryd.
lmden sonraki hayata inanlmtr. Trkler
bu nedenle llerini deerli eyalaryla birlikte
gmmlerdir. Bunun yannda Mumyaclk da
gelimemitir, nk bedenen deil ruhen
dirilmeye inanlmtr.
Cennete Uma, cehenneme ise Tamu
denilmitir.
Cenaze trenlerine Yu, mezarlarna
Kurgan, len kiinin mezar bana konulan
ve hayattayken ldrd dman saysn
gsteren talara da Balbal ad verilmitir.
Eski Trklerde lnn arkasndan yaklan
atlara da Sagu denilmitir.
Yu trenlerinde ayrca yu a denilen
ziyafetler verilmitir.

NOT: Dzenli ve disiplinli ilk Trk ordusunun

kurucusu Mete Handr. Bu nedenle Metenin tahta
k tarihi olan M.. 209 yl Trk Kara
Kuvvetlerinin kurulu tarihi olarak kabul
edilmitir.
Ordu genelde atl ve gnll birliklerden
olumaktayd. Halk iin askerlik ayr bir
meslek saylmam ve cretli askerlik
uygulamas grlmemitir.
Sava silahlar; Sng, Karg, Mzrak, Kalkan,
Kl, Yay ve Oktur.
Askeri birliklere boy beyleri komuta
etmekteydi.
Sava
zaman
Hakann
komutasnda birleirlerdi.
Savalarda Bozkr (Turan Sahte Ricat
Hilal Kurt Oyunu) taktii uygulanmtr.
Trklerde savatan dnen yiitler iin Toy
ad verilen enlikler dzenlenirdi. Bu
uygulamann
amac
halk
arasnda
dayanmay salamaktr.
NOT-1: Ordu - Millet anlay Trk milletinin
gnmze kadar getirmi olduu bir zelliktir.
NOT-2: Trklerin farkl kltrlerden en az
etkilendikleri alan askerlik ve ordudur. kinci
olarak da devlet tekilat gelmitir.
NOT-3: in, Roma, Bizans, Rus ve Mool
ordularnn tekilatlanma biimlerinde Trk ordu
tekilatnn etkisi byktr.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi slamiyetten nce,
Trklerde len kiinin eyalaryla birlikte
gmld mezara verilen addr?
A) Yu B) ad C) Kurgan
D) Toy E) Tigin
(2011 KPSS)
Cevap: A

HUKUK
Tre ad verilen yazsz hukuk kurallar
geerliydi. Trenin kurallar kesindir, treye
hkmdar bata olmak zere kimse kar
gelemezdi.
Btn devlet ileri treye gre yaplrd.
Gnlk hayatta ve aile iinde bile trenin
dna klamazd.
Devlete bakaldrma, ordudan kama, adam
ldrme ve namusa tecavz etme gibi byk
sularn cezas idamd. Hrszlara ald
nesnenin on kat detilirdi (tazminat alnrd.).
Daha hafif su ileyenler ise on gne kadar
hapis cezasna arptrlrd. Bunun nedeni
gebe yaamdr.
Trenin deimez kurallar; Adalet, Eitlik
(Tzlk), yilik (Knilik), Yararl Olma
(Uzluk) ve nsanlk (Kiilik)tr.
Tre, Trklerin rf, adet, gelenek ve
greneklerinin getirmi olduu kurallar
btnyd, artlara gre treye yeni kurallar
koyulabilirdi.
Trenin kaynaklar; rf, adet ve gelenekler,
Kurultayn kararlar ve hakann emirleridir.
Uygurlar Dneminde hukuk daha salam ve
ekilci bir nitelik kazanmtr. Ticaret
hayatnn gelimesi, kiiler arasndaki
ilikilerin kantlanabilir nitelikte olmasn
gerektirdiinden yazl ve tankl szlemeler
nem kazanmtr.
Bu szlemelerin balcalar; Trampa (hukuki
szleme), Velayet Hakk, Faiz, Kefalet,
Yarclk (tarmsal ortaklk biimi)tr (Bu
belgelere daha ok Turfan ehrinde
rastlanmtr.).

Trklere ait bilinen en eski kurganlar

Altaylarda bulunan Pazrk ile Alma Ata
yaknlarnda bulunan Esik kurganlardr.
Pazrk kurgannda; Lahitler, at koumlar,
metal aralar, dokumalar, Esik kurgannda ise
nl Altn Elbiseli Adam Heykeli
bulunmutur.
Bu kurganlar Asya Hunlarna aittir.
Kurgan mezar tipinin Anadoludaki biimine
Hyk denilmitir.
Zamanla Trkler arasnda Maniheizm,
Budizm, Taoizm, Hristiyanlk, Musevilik gibi
dinler de yaylmtr.
NOT-1: Uygurlar Mani ve Budizm dinlerini,
Trgiler Budizmi, Avarlar, Macarlar, Tuna
Bulgarlar, Peenekler, Kumanlar ve Uzlar
Hristiyanl benimserken, Hazarlar Musevilii;
Ouzlar, Karluklar, dil Bulgarlar ve Yamalar
slamiyeti kabul etmilerdir.
NOT-2: Din
Uygurlardr.

deitiren

ilk

Trk

devleti

NOT-3: Trklerin yaayna en uygun din

slamiyet olmutur. Bu nedenledir ki dier dinleri
kabul eden Trk topluluklarnn birou milli
benliini kaybetmitir.

NOT: Yazl hukuku balatan ilk Trk devleti

Uygurlardr.

RNEK SORU
Gktrk Devletinde, Bilge Kaann Budist
tapna yaptrma isteine Vezir Tonyukuk,
Budizmi benimsemenin Trklerin mcadeleci
ruhunu kaybetmelerine neden olaca dncesiyle
kar kmtr.
Yalnz bu bilgiyle,
I. toplumun din aray ierisinde olduu,
II. kaann kararlarnn sorgulanabildii,
III. din deitirmenin yaam biimini etkiledii
durumlarndan hangilerine ulalabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
(2009 KPSS)
Cevap: D

Treyi korumak ve uygulamak devletin,

dolaysyla da hkmdarn greviydi.
Hkmdarn bakanlk ettii ve siyasi sulara
bakan mahkemeye Yargu (Yksek Devlet
Mahkemesi) ad verilirdi.
Yarganlar
(Yarguclar)
idaresindeki
mahkemeler ise adli sulara bakarlard.

10

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Ayrca Trk dilinde yer alan arpa, buday ve
dar
szckleri
tarmn
yapldn
gstermektedir.

RNEK SORU
Uygurlar dneminde, ticari ilikilerin gelimesiyle
kiiler
arasndaki
anlamalar
yazl
hale
getirilmitir.
Bu durum, aadaki alanlardan hangisiyle ilgili
belgelerin meydana getirilmesini zorunlu
klmtr?
A) Sanat
B) Askerlik
C) Siyaset
D) Hukuk
E) Din
(2005 KPSS)
Cevap: D

NOT: Tt Kanal; Hunlarn at ve

Gktrkler tarafndan kullanlan sulama kanaldr.
Savalarda elde edilen ganimetler ve
devletlerden alnan vergiler de nemli gelir
kaynaklar arasndayd.
Trklerde verginin temelini gebe yaamdan
dolay
hayvan
vergisi
oluturmutur.
Uygurlarla birlikte toprak ve mesken vergisi
de eklenmitir.
Orta Asyada hkm sren Trk devletlerinde
ekonomik alanda pek Yolunun da byk
nemi vard. Bu yoldan gelen kazan iin evre
lkelerle youn mcadeleler yaplmtr.
Ayrca Hazar ve Bulgar lkelerinden balayp,
Ural, Sibirya ve Altaylar zerinden ine giden
yola Krk Yolu deniliyordu. Trkler bu
yolun zerinde de olduklarndan samur,
kunduz, baak gibi av hayvanlarnn
krklerinin ticaretini yapyorlard.

EKONOMK HAYAT
Uygurlara gelinceye kadar gebe hayat
nedeniyle hayvanclk ve hayvan rnleri
ekonomik etkinliklerin ve ticaretin temelini
oluturuyordu.
Ekonomik yaama bal olarak eitli kltrel
etkinlikler dzenlenmitir. Bunlar; Nevruz,
rs - Sara ve Bahar bayramlardr.
Hayvancla bal olarak dokumaclkta
gelimitir. Dnyann en eski hals Altaylarda
Pazrk Kurgan'nda ortaya karlmtr.
NOT-1: Trklerin dnya medeniyetine en byk
katklarndan biri olan hal dokumacln ilk
balatanlar Asya Hunlardr.

YAZI VE EDEBYAT
Orhun Kitabelerine kadar yazl bir esere
rastlanmamaktadr. Bunun yerine szl
edebiyat gelimitir, zellikle Savlar, Sagular,
Kouklar ve Destanlar nemli bir yere
sahiptir;

NOT-2: Trklerde uzun sre para kullanlmamtr;

miktar olduka snrl olan hkmdarn mhrn
tayan Kamdu denilen bez paralar para yerine
kullanlmtr.

NOT-3: II. Gktrk (Kutluk) Devleti; kendilerine

ait ilk ipek paray kullanmlardr.

Savlar: Ataszleridir.
Sagu: ller iin yaklan atlardr.
Kouk: Kopuz denilen mzik aleti eliinde
sylenen iirlerdir.
Destanlar: Manzum halk hikyeleridir.
slamiyet ncesi Trk kltr hakknda bilgiler
verir.

NOT-4: Trgiler; kendilerine ait ilk madeni

paray (Yarmak) bastrmlardr (Baz kaynaklarda
Gktrkler).

Bunun yannda demirden yaplm ara ve

gere de ticarette byk neme sahipti.
Bunlara karlk inden ipek, ipekli dokuma,
tahl maddeleri ve porselen alnmtr.
Asya Hunlar, Gktrkler ve Uygurlar in ile;
Avrupa Hunlar Bizans ve Sasanilerle ticari
ilikiler kurmular ve ticaret antlamalar
imzalamlardr.
Uygurlara gelinceye kadar genelde gebe
hayat biimi benimsenmise de Hunlar
dneminde tarmla uraldna kant olarak
sulama kanallar, saban ve orak gibi
buluntulara rastlanmtr.

Eski Trklere ait nemli destanlar:

Ouz Kaan Destan (Asya Hunlar)

Ergenekon
ve
Bozkurt
Destanlar
(Gktrkler)
Treyi ve G Destanlar (Uygurlar)
Alp Er Tunga ve u Destanlar (Sakalar skitler)
Manas Destan (Krgzlar) (En uzun Trk
destandr.).
Dede Korkut Hikyeleri (Ouz -Kpak
mcadeleleri)

11

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT: Uygurlara ait Kutlu Da ve Hunlara ait

Sihirli Geyik destanlar da bulunmaktadr.
Trkler baka uluslarn destanlarnda
yerlerini almtr. Bu destanlar unlardr;

Tigin tarafndan taa kaznarak yazlmtr. Bu

nedenle Yulu Tigin Trklerin ilk tarihisi ve
edebiyatsdr.

da

Karabalasagun (Ordu Balk) Yaztlar:

Uygurlara aittir. Mani dini hakknda bilgi verir.
Trke, ince ve Soda yazlmtr.

gor Destan (Rus Kuman)

ehname (ran Saka)
Nibelngen (Alman Hun)

Moyen r (ine Usu Yazt) Kitabesi:

Uygurlara aittir. Uygur Kaan Moyen rn
ine kar yapt seferlerden bahseder (759
760).

NOT-1: Eski Trklerde yazl kltre ge

balanmasnda en nemli etken; gebe yaamdr.
NOT-2: Yazl kltre ge balanmasndan dolay
Trklerin ilk dnemleriyle ilgili bilgilere daha ok
in,
Bizans
ve
Sasani
kaynaklarndan
ulalmaktadr.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi yazy ilk kullanan
Trk devletidir?
A) Hazarlar
B) Uygurlar
C) Gktrkler
D) Akhunlar
E) Karluklar
(1999/DMS)
Cevap: C

Trkler tarih boyunca Gktrk, Uygur, Sod,

Brahmi, Sryani, Arap, Kiril ve Latin
alfabelerini kullanmlardr.
Gktrk (Orhun) Alfabesi 38 harflidir ve
Orhun Kitabeleri bu alfabeyle yazlan ilk
belgelerdir (Trk Tarihinin ilk alfabesi).
Uygur Alfabesi 18 harflidir ve hazrlanmasnda
Sod Aalfabesinden yararlanlmtr.
Arap Alfabesi slamiyetin kabulyle birlikte
ilk defa Karahanllar ve Gazneliler tarafndan
kullanlmaya
balanmtr.
Seluklular,
Beylikler ve Osmanllar da bu alfabeyi
kullanmlardr.
Latin Alfabesi, Cumhuriyetin ilan sonrasnda
kabul edilmitir.
Kiril Alfabesi, SSCB hkimiyeti altnda
yaayan
Trk
topluluklar
tarafndan
kullanlmtr.
Uygurlar dneminden kalan en nemli
eserlerden biri olan Altn Yaruk, inceden
Uygur Trkesine evrilmitir, dini bir eserdir.
Ayrca Sekiz Ykmek ve ki Karde
Hikyesi de nl Uygur metinleri arasnda
yer alr.

RNEK SORU
Aadaki alfabelerden
zgdr?
A) Sogd
B) Kiril
C) Orhon
D) Latin
E) Sanskrit

hangisi

Trklere

(2006 KPSS/Lisans)
Cevap: C
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Gktrklerde, devlet
adamlarnn millete hesap vermesi, devlet ve
halkn karlkl olarak grevlerinin belirtilmesi
konularn iermektedir?
A) Orhun Yaztlar
B) Karabalgasun Yaztlar
C) Ouz Kaan Destan
D) ehname
E) Manas Destan
(1999 DMS)
Cevap: A

Eski Trklere ait balca kitabeler unlardr;

Yenisey Kitabeleri: Krgzlara aittir. VI.
yzylda yazlmtr. Krgzlarn mezar
talarna yazdklar yazlardan olumaktadr.
Gktrk (Orhun) Kitabeleri: VIII. yzylda,
Kutluk (II. Gktrk) Devleti zamannda Bilge
Kaan, Kltigin ve Vezir Tonyukuk adna
dikilmitir. Trk adnn getii ilk yazl
belgedir. Ayrca Trk Tarihinin ve Trk
Edebiyatnn ilk yazl belgesidir. Yollu

12

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Anadoluda da rnekleri grlen Orta Oyunu
(tiyatro) Uygurlara ait bir zelliktir.
Mzik ve resim de gelimitir. En nemli
alglar Kopuzdur. Uygurlarda ressamlara
Bedizci denilirdi. lk dnemlerde kee zerine
resim yaplmtr.
Uygurlarda resim ve heykelcilik (Burkan)
Mani ve Budizm dinlerinin etkisiyle ok
gelimitir.
Trk sanatndaki ilk heykel rnekleri balbal
talar olarak kabul edilir.
Fresk (duvar resmi) sanatna da Uygurlarda
rastlanmtr.
Trklerde Astronomi bilimi gelimitir (12
Hayvanl Trk Takvimi).
Bu takvim Gne Yl esasldr ve 1 yl 365
gn 6 saatten oluur. Her yla bir hayvan ad
verilmitir. Aylar rakamla ifade edilmitir.

RNEK SORU
I. Orhun Kitabeleri,
II. Manas Destan,
III. Karabalasagun Yaztlar,
Yukardakilerden hangileri Gktrkler'e aittir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2004/KPSS)
Cevap: A
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Orhun Yaztlarnn
Trk tarihi asndan nemini belirleyen
zelliklerden biri deildir?
A) Trk adnn gemesi ve Trke yazlm olmas
B) Hun tarihiyle ilgili ayrntl bilgi vermesi
C) Trk yazsnn en eski alfabesiyle yazlm
olmas
D) Siyasi bir beyanname eklinde olmas
E) VIII. yzylda yazlm olmas
(2000 - DMS)
Cevap: A

Trklerin gnmze kadar kullandklar

takvimler ise unlardr:
Oniki Hayvanl Trk Takvim
Hicri Takvim
Celali
Takvim
(Melikah
Dneminde
hazrlanm ve B. Seluklu Devleti tarafndan
kullanlmtr.)
Rumi Takvim (Osmanl Devleti tarafndan mali
ilerde kullanlmtr.)
Miladi Takvim

BLM VE SANAT
slamiyet ncesi Trk toplumlarnda Uygurlara
gelinceye kadar sanat, tanabilir eya zerinde
younlamtr, bunun nedeni; gebe yaam
tarzdr.
Sanatta hayvan figrleri ve bunlarn
birbirleriyle mcadelesi nemli yer tutmutur
(sanat yaam koullarn yanstmtr.). Buna
Trk resim sanatnda Hayvan slubu
denilmitir. lk defa skitler (Sakalar)
tarafndan kullanlmtr.
Eski Trkler kemer, kl, mzrak, ipekli ynl kumalar ve kadn ss eyalar zerine
pars, kurt, kaplan, ku, geyik, at gibi
hayvanlarn ekillerini ilemilerdir (Gebe
yaamn izlerini yanstr.).
Madencilikte zellikle de demircilikte ileri
gitmilerdir (Kazakistan'n bakenti Alma Ata
yaknlarnda bir kurgandan karlan Altn
Adam Heykeli Trk maden sanatnn ne
kadar gelitiini gsterir.).
Dokumaclkta da (hal) olduka ileri
gidilmitir.
Uygurlardan nce adr sanat, maden
ilemecilii ve deri ilemecilii gelimitir.
Uygurlarla birlikte yerleik hayatn etkisiyle
kalc mimari eserler meydana getirilmitir.
Bunlara rnek olarak saray, tapnak ve ev
kalntlar gsterilebilir.
Minyatr sanatnn temelini de Uygurlar
atmtr (kat tahta zerine yaplan resim).

Bilim adamlarna deer verilmi olup,

hkmdarlarn yannda Kenei (Tayan) ad
verilen danmanlar yer almtr.
Ayrca bu bilim adamlarndan oluan ve
hkmdarlarn da katld Kenge (Kene)
Meclisi bulunmaktayd. Kene Meclisi yln
belirli gnlerinde toplanrd.
Uygurlar tahta harflerden matbaay (hareketli
harf sistemi) ve pamuktan kd yapmlardr.
Bu matbaada Uygurlar, in ve Hint eserlerini
tercme etmilerdir.
Matbaay ve kd kullanan ilk Trk devleti
Uygurlardr.
NEML HATIRLATMALAR
Orta Asyann Tarih ncesi Devirlere ait ilk
kltr
merkezleri;
Anav,
Kelteminar,
Afanasyeva, Andronova, Karasuk ve Tagardr.
Trk kelimesinin devlet adyla tarihte ilk kez
kullanlmas 6. asrn ierisinde balamtr
(Gktrkler). Corafi bir ad olarak Trkiye Trkia eklinde ilk defa Bizans kaynaklarnda
Orta Asya iin kullanlmtr.

13

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Tarihteki ilk atl gebe Trk topluluu

skitler (Sakalar)dr.
Tarihte Trkler tarafndan kurulduu bilinen
ilk devlet Byk (Asya) Hun Devletidir.
Asya Hunlarnn bilinen ilk hkmdarlar
Teomandr (in Seddi Teoman Dneminde
yaplmtr.)
Tarihte ilk defa Trkleri tek bayrak altnda
toplayan Trk Devleti, Asya Hun (Byk Hun)
Devletidir (Orta Asyada ilk siyasi birlik
saland).
inle yaplan M.. 318 tarihli antlama Asya
Hun Devleti hakkndaki ilk antlamadr
(Trkler hakkndaki ilk belge).
Mete Han Dnemi Asya Hunlarnn en parlak
dnemidir (M.. 209 - 74).
Mete Han orduda onluk sistemi ve
ynetimde veraset sistemini getirmitir
(ilk kez).
Trk toplumlarnda millet ve devlet olma
bilinci ilk defa Asya Hunlaryla balamtr.
Asya Hunlarnn kolu olan Kuzey Hunlar ilk
kez Avrupaya g ederek Kavimler gn
balatmtr (375).
Anadoluya ilk Trk aknlar Avrupa (Bat
Hun) Hunlar tarafndan yaplmtr. kinci
akn Sibirler tarafndan yaplmtr.
Avrupada kurulan ilk Trk Devleti Avrupa
Hunlardr (Kuzey Hunlar).
Avrupa Hunlar en parlak dnemlerini Atilla
Dneminde yaamlardr (434 -453).
Trklerle Bizansllar arasnda imzalanan
ilk antlama Margus Bardr (Avrupa Hun
Dnemi).
Avrupann etnik, siyasi, sosyal ve kltrel
yapsnda deiiklie neden olan ilk Trk
devleti Avrupa Hunlardr (ikinci devlet de
Avarlardr.).
kili devlet tekilatn ilk uygulayan devlet
I. Gktrk Devletidir (Bumin Kaan stemi
Yabgu).
kili devlet tekilatn kardeler dnemi olarak
uygulayan ikinci devlet II. Gktrk Devletidir
(Bilge Kaan Kl Tigin). nc kardeler
dnemi ise Byk Seluklu Dnemindedir
(Turul ar Beyler).
Tarihteki ilk Trk Bizans ttifakn
I. Gktrk Devleti yapmtr.
ine kar bamszlk savan yapan ilk Trk
Devleti II. Gktrk (Kutluk) Devletidir.
Tarihte Trk adyla kurulan ilk devlet
I. Gktrk Devletidir.
Gktrklerle ilgili ilk bilgiler Ergenekon
Destanna dayanmaktadr. Bu nedenle
ilk dnemlere ilikin bilgiler net deildir.

I. Gktrk Devletinde en parlak dnem

Mukan Kaan Dnemidir.
lk Trk Alfabesini yapanlar II. Gktrk
Devletidir.
II. Gktrk Devletinde en parlak dnem Bilge
Kaan ve Kltigin kardeler dneminde
yaanmtr. Bu dnemde devlet en geni
snrlarna ulamtr.
Bilge Kaan ve Kltigin kardeler Dneminde
Orta Asyadaki Trkler ikinci kez tek bir
bayrak etrafnda toplanmlardr (nc kez
Moollar-Cengiz Han Dneminde olacaktr.).
Trk tarihinin bilinen en eski Trke yazl
belgeleri Orhun Kitabeleridir.
NOT: Kitabelerin konusu; Trklerin siyasi
yaantlar ve Trk hkmdarlarnn halka kar
sorumluluklardr
(Sosyal
Devlet
anlay).
Kitabeler Yollu Tigin tarafndan dikilmitir.
Danimarkal W. Thomson tarafndan okunmutur..
Trkler arasnda millet ve devlet olma bilinci
en st dzeye Gktrkler dneminde
ulamtr.
Trklerde ilk Posta tekilatn kuran,
II. Gktrk Devletidir.
lk ipek paray basan II. Gktrk Devletidir.
l tmi Bilge Kaan, Trklerin ehir kuran ilk
hkmdardr.
lk Trk ehri Ordu Balktr.
Uygurlar yerleik hayata geen ilk Trk
topluluudur. Yerleik hayatn bir sonucu
olarak ilk kez saraylar, tapnaklar gibi kalc
mimari eserler brakmlardr.
Din deitiren ilk Trk devleti Uygurlardr
(sava zelliklerini kaybetmilerdir).
Uygur siyasi tarihinin ilk ve en nemli olay
751 Talas Savadr.
Kt ve matbaay kullanan (Hareketli harf
sisteminin ilk rnei) ve Trke kitaplar
basan ilk Trk devleti Uygurlardr.
Uygurlara ait buluntu merkezleri; Hotan,
Bezelik, Kara Hoo, Turfan, Kzl, Kuadr.
Uygurlarn en nemli yazl kaynaklar
Karabalsagun Yaztlardr.
Anadoluda da rnekleri grlen Orta
Oyunu Uygurlara ait bir zelliktir.
Uygurlardan sonra ikinci olarak yerleik
yaama geen (Tam anlamyla yerleik hayata
geen ilk Trk topluluu) ve hkmdarlar
adna para bastran Trk topluluu
Trgilerdir.
Trgiler Emevilerle mcadele ederek
slamiyetin douya (Orta Asya) yaylmasn
geciktirmilerdir (ilk kez).

14

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Cengiz Hana balanan ilk Trk kavmi

Krgzlardr.
lk kez stanbulu kuatan Trkler, Avarlardr
(ikinci kez kuatan Trk topluluu Tuna
Bulgarlardr.).
Trk tarihinde en fazla etki brakan Trk
topluluu Ouzlardr.
Musevilii benimseyen ilk ve tek Trk devleti
Hazarlardr.
Hazarlar slamiyetin Kafkaslara girmesini ve
Rusyada yaylmasn engellemilerdir (ilk
kez).
slamiyeti benimseyen ilk Trk boyu
Karluklardr.
Hristiyanl benimseyen ilk Trk devleti
Avarlardr.
Macarlar, Hristiyanln Katolik mezhebini
benimseyen tek Trk boyudur. Dinlerindeki
deiim devlet yaplarna yansm, boylar
birliine dayal siyasi yapdan, krallk
sistemine dayal bir yapya gemilerdir.
Peenekler, Bizans ordusu ierisinde paral
asker olarak grev yapm; 1071 Malazgirt
Savanda saf deitirerek Seluklu ordusu
tarafna gemi ve savan Trkler tarafndan
kazanlmasnda etkili olmulardr.
Dzenli ve disiplinli ilk Trk ordusunun
kurucusu Mete Handr.
Trk Hkimiyet anlayn (ikili ynetim,
veraset sistemi) ilk getiren hkmdar Mete
Handr.
Trklerin
farkl
kltrlerden
en
az
etkilendikleri alan askerlik ve ordudur.
Eski Trklerde En byk tanr, Gk Tanr
idi.
Trklere ait bilinen en eski kurganlar
Altaylarda bulunan Pazrk ile Alma Ata
yaknlarnda bulunan Esik kurganlardr.
Trklerin yaayna en uygun din slamiyet
olmutur.
Yazl hukuku balatan ilk Trk devleti
Uygurlardr.
Dnyann en eski hals Altaylarda Pazrk
Kurgannda ortaya karlmtr.
Hal dokumacln ilk balatanlar Asya
Hunlardr.
Manas Destan (Krgzlar) en uzun Trk
destandr.

IKMI SORULAR
1. Aadakilerden hangisi, Orta Asyada
kurulan
Trk
devletlerinde
ynetimin
zelliklerinden biri deildir?
A) Herkesin kurultaya katlma hakknn olmas
B) lkenin blmler halinde ynetilmesi
C) Devlet
ynetiminde
trelere
uyma
zorunluluunun olmas
D) Hatunun (hkmdarn ei) kurultaya katlmas
E) Devlet ynetme yetkisinin hkmdara Tanr
tarafndan verildiine inanlmas
(1999 DMS)
2. slamiyetten nceki Trk devletlerinin dini
anlaylarnda aadakilerden hangisi yoktur?
A) Gk Tanrya inanlmas
B) lmden sonra yaama inanlmas
C) Dinsel inanlara sayg gsterilmesi
D) Kendi dinlerinden olmayanlardan cizye vergisi
alnmas
E) len kiinin mezarnn yanna, ldrd
dman says kadar balbal (heykel) dikilmesi
(1999 DMS)
3.
I. Karluklar
II. Hazarlar
III. Avarlar
IV. Hunlar
Yukardaki Trk topluluklarndan hangileri
Orta
Avrupada
tekilatl
bir
devlet
kurmulardr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz IV
D) II ve III
E) III ve IV
(1999 DMS)

4.
I. Duvar resmi
II. Dokuma
III. Mimari
Uygurlarn yukardaki sanat alanlarnn
hangilerinde etkinlik gstermeleri, onlarn
yerleik hayata getiklerine bir kant saylabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz III
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2001 - KMS)

15

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

5. Aadakilerden hangisinin Trklerin eski ve

kkl bir kltre sahip olduklarnn bir
gstergesi olduu savunulabilir?
A) Yerleik hayata gemeleri
B) lk devletlerini Orta Asyada kurmalar
C) eitli dini inanlar benimsemeleri ve bunlar
yaantlarna yanstmalar
D) Boylar halinde birlikte yaamalar
E) slam dinini kabul etmelerine ramen z
kimliklerini korumalar
(2006 - KPPS)

10.
I. Bulgarlar
II. Macarlar
III. Gktrkler
Yukardaki Trk kavimlerinden hangileri
Hristiyanl kabul etmitir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS Ortaretim)
11. in kaynaklarna gre, Orta Asyada kurulan
Asya Hunlar evlerini topraktan yapm, Volga
kylaryla Krm arasnda kurulan Hazarlarn
evleriyse hep ahap olup yalnz hakan saray ve
kale tatan yaplmtr.
Yukarda verilen bu bilgilerle,
I. Doa artlar insanlarn yaam biimini
etkilemitir.
II. Trklerde daha ok gebe yaant vardr.
III. Trkler mimaride inlilerden etkilenmitir.
yarglarndan hangilerine ulalabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2010 KPSS nlisans)

6. Uygurlarn yerleik hayata gemeleriyle

aadakilerden hangisi uralar arasna
girmitir?
A) Heykel
B) Mimarlk
C) Mzik
D) Ticaret
E) Resim
(2006 KPPS - nlisans)
7. slamiyetten nce Trklerin,
I. Tarmda sulama kanallar yapma,
II. Hal kilim dokumacl yapma,
III. Silah, at koum takmlar, ss eyas imal etme
uralarndan
hangileri
yerleik
hayata
getiklerinin kesin bir kantdr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2007 KPSS)

CEVAPLAR
1. A 2. D 3. E 4. C 5. E 6. B 7. A 8. C 9. A
10. C 11. A

TRK - SLAM TARH

Trklerle Mslman Araplar arasndaki
ilk ilikiler Hz. mer Dneminde balamtr.
Bu dnemde Mslman Araplar Sasani
mparatorluunu ykarak ran ve Irak ele
geirmiler ve Horasanda yaayan Trklerle
komu olmulardr.
Hz. Osman Dneminde Horasan ve Harezmi
ele geiren Mslman Araplar, Ceyhun
Nehrine ulam ve Trklerle ilk savalar
balamtr.
Emeviler Dneminde Mslman Araplarn
Maverannehir Blgesini ele geirmesi
zerine Trgi Trkleriyle ve Kafkaslarda
Hazar Trkleriyle mcadeleler yaplmtr.
Trklerle en youn ve iddetli arpmalar
Emevi Halifesi Abdlmelik Dneminde
yaanmtr. Emevilerin izledii rk siyaset ve
iki millet arasndaki mcadeleler Trklerin
slamiyeti benimsemesini geciktirmitir.
Emevilerin yklmasndan sonra Badatta
kurulan Abbasiler rk siyaseti terk etmiler ve
hogrl
(mmeti)
bir
ynetimi

8. slamiyetten nce kurulan Trk devletlerinde

geni topraklarn idare edilmesinin zorluu
aadakilerin
hangisiyle
giderilmeye
allmtr?
A) lkede inan zgrlnn tannmas
B) Yerleik hayatn yaygnlatrlmas
C) lkenin ynetim alanlarna ayrlmas
D) Evlilik yoluyla baka lkelerle yaknlk
kurulmas
E) Komularla barl ilikilerin kurulmasna zen
gsterilmesi
(2008/KPSS nlisans)
9. Aadakilerden hangisinin Uygurlarn
matbaalarnn olduuna ve bask yaptklarna
bir kant olduu savunulabilir?
A) Tahtadan yaplm harfler
B) eviri eserler
C) 18 harften oluan alfabe
D) Ta zerine yazlm kitabeler
E) Kt zerine yazlm belgeler
(2008/KPSS Ortaretim)

16

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

benimsemilerdir. Bu durum Trklerle

yaknlamay balatmtr.
751 Talas Savanda ine kar Mslman
Araplarla Trkler birlikte savamlar ve sava
sonucunda
Trk Arap dostluu balam;
Trkler
kitleler
halinde
slamiyeti
benimsemilerdir.
Abbasiler Trklere nemli askeri ve idari
yetkiler vermilerdir.
Trklerin
birlikte;

slamiyeti

kabul

etmeleri

NOT: Bu sava, Mslman Araplar ile inliler

arasndaki ilk ve tek savatr.

Sonular:

Mslman Araplar (Abbasiler) sava kazand.

Trklerin Abbasilerin yannda yer almalar,
onlarn bu sava kazanmasnda etkili olmutur.
slamiyet Orta Asyaya kadar yayld.
Orta Asya in istilasndan kurtuldu.
Emeviler dnemindeki Trk - Arap dmanl
yerini dostlua brakt.
Trkler kitleler halinde slamiyeti kabul
etmeye balad (Karluklar gibi).
inlilere ait nemli teknik bulular (Kt,
Matbaa, Barut, Pusula) slam Dnyas
tarafndan renildi.

ile

slamiyet, geni alanlarda yaylma imkn

buldu (Orta Asya, Hindistan ve Balkanlar
gibi).
Bizans ve Hallarla savaarak Hristiyanlarn
slam dnyas zerindeki basklarna son
verdiler.
Halifelik
makamnn
koruyuculuunu
stlendiler. Dini ve siyasi bir g olarak
halifelik makamndan yararlandlar.
Siyaset, bilim, sanat, kltr ve dnce
alannda bir Trk - slam sentezi oluturdular.

NOT: zellikle kt yapmnn in dnda da

renilmesi, dnya kltr tarihi asndan
nemlidir. Bu gelime kltrel alandaki
faaliyetleri hzlandrmtr.
TRKLERN SLAMYET KABUL ETME
NEDENLER

RNEK SORU
Trklerin slamiyete hizmetleri hangi dnemde
nem kazanmtr?
A) Drt Halife Dnemi
B) Emeviler
C) Abbasiler
D) Gazneliler
E) Karahanllar
(1999 - DMS)
Cevap: C

TALAS SAVAI (751)

Nedenleri:

II. Gktrk Devletinin yklmasndan sonra

Orta Asyada kurulan Uygur Devletinin bu
blgedeki otorite boluunu giderememesi,
Orta Asyadaki in egemenliine son vermek
isteyen Trklerin Abbasilerden yardm
istemesi,
Orta Asya ve pek Yoluna hkim olmak
isteyen inlilerin ve Mslman Araplarn bu
blgeye hareket etmeleri,
Mslman Araplarn slamiyeti Orta Asyada
yaymak istemeleri

Trklerde daha nce var olan Gk -Tanr

inanc (Tek Tanrl nan)
Kurban kesme adetlerinin varl ve lmden
sonraki
yaama
inanlmasnn
slam
kurallaryla badamas
Trklerin toplum hayatnn slamn emir ve
yasaklar ile elimemesi
Trklerdeki
Cihangirlik
dncesinin
slamdaki Cihat ve Gazaya karlk gelmesi
slamiyetin ibadeti temiz olan her yerde
yaplmasn kabul etmesi (Tapnak inanndan
uzaklk)
Trklerin Mslman tccarlarla etkileim
yaamas
Trklerin slamiyete girilerini kolaylatran
ve hzlandran gelime; Abbasilerin hogr
politikalardr.

LK TRK SLAM DEVLETLER

KARAHANLILAR
(840 - 1212)

NOT: Talas Savanda Mslman Araplar

destekleyen ilk Trkler Karluk, Yama ve iil
boylardr.

17

840 ylnda Uygur Devletinin Krgzlar

tarafndan yklmasndan sonra Bilge Kl
Kadir
Han
tarafndan
Balasagunda
kurulmutur.
Bat Trkistanda kurulan bu devleti meydana
getiren Trk boylar; Karluk, Yama ve
iildir (Federatif ynetim).

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Satuk Bura Han (Abdlkerim) dneminde

slamiyeti resmi din olarak kabul etmilerdir
(932).
En parlak dnemlerini Yusuf Kadir Han
zamannda yaayan Karahanllar 1042 ylnda
Dou ve Bat Karahanllar eklinde 2ye
ayrld. Bunlardan merkezi Kagar olan Dou
kanad 1211de Karahitaylar, merkezi
Semerkant olan Bat kanad ise 1212de
Harzemahlar tarafndan yklmtr.

Karahanllarn nemi:

Orta Asyada slamiyeti kabul eden ilk Trk

devletidir.
Trkeyi ve Trk kltrn korumaya byk
nem vermilerdir (Resmi yaz dilleri Trke
olmu ve Uygur Alfabesini kullanmlardr.).
Karahanllar, yneten ve ynetilenleri Trk
olan ilk Trk - slam devletidir. Bu yzden
Karahanllarda, Gazneli ve Seluklulardaki gibi
Arap - ran etkisi yoktur.
slami Trk Edebiyatnn ilk rnei olan,
Yusuf Has Hacibin yazd Kutadgu Bilig
(Mutluluk Veren Bilgi), Kagarl Mahmutun
yazd Divan- Lgat-it Trk (Bu iki eser
Karahanl hkmdarna sunulmutur.), Ahmet
Yesevinin yazd Divan- Hikmet ve Edip
Ahmet Yknekinin yazd Atabetl Hakayk
adl
eserler
Karahanllar
Dneminde
yazlmtr.
Karahanllar sosyal devlet anlaynn bir
gstergesi
olarak
lke
ierisinde
Kervansaraylar (Ribat), Hastaneler ve
Medreseler yaptrmlardr.
Trk slam devletlerinde ilk dzenli posta
tekilatn kurmulardr.
Karahanllar dneminde Trk - slam
Medeniyetinin temelleri atlmtr.

Hindistan Seferleri Sonucunda;

slamiyet Hindistana kadar yaylmtr.

Gaznelilerin slam Dnyasndaki prestijleri
artmtr.
Blgeden ekonomik olarak byk kazan
salanmtr.
Hindistana slamiyetin yaylmasyla gnmz
Pakistan ve Banglade devletlerinin temelleri
atlm ve sosyal eitsizlie dayal Kast sistemi
zarar grmtr.
NOT: Gazneliler, Hindistanda tam olarak siyasi
hkimiyetlerini salayamamlardr. Bunun nedeni;
blgenin kark etnik yaps ve geni corafi bir
alana sahip olmasdr.

Gazneli Mahmutun lmyle devlet eski

gcn koruyamamtr.
Byk Seluklularla yaplan, Nesa (1035),
Serahs (1038) ve Dandanakan (1040)
Savalaryla Gazneliler, eski glerini ve
prestijlerini byk lde kaybetmilerdir.
Gazneliler, 1187de Afganistann yerli halk
Gurlular tarafndan yklmlardr.
Gaznelilerin nemi:

Snrlar
ierisinde
birok
milleti
barndrdklar iin mparatorluk karakteri
tayan ilk Trk - slam Devletidir.
Trk geleneklerinden zamanla uzaklamlar ve
resmi yaz dili olarak Arapa, edebiyat dili
olarak da Farsay kullanmlardr. Sarayda
ise Trke kullanlmtr.

RNEK SORU
Karahanl Devletinin Trk tarihi asndan
en nemli zellii aadakilerden hangisidir?
A) ok uluslu bir yapya sahip olmas
B) Orta Asyada kurulmu olmas
C) Adn kurulduu yerden almam olmas
D) Dou ve bat olarak ikiye ayrlmas
E) lk Mslman Trk devleti olmas
(1999 - DMS)
Cevap: E

NOT: Bu ekilde farkl dillerin kullanlmasnn

nedeni; bulunulan corafyann etnik yapsdr.
Abbasi Halifesini ii Bveyhoullarna kar
koruyan ilk Trk - slam Devletidir.
Trk tarihinde Sultan ve Padiah nvann
kullanan ilk Trk hkmdar Gazneli
Mahmuttur.

GAZNELLER
(963 - 1187)

Devlet, Sebk Tegin zamannda hkmdarln

babadan oula getii bir saltanat idaresine
dnmtr.
En nl hkmdarlar Gazneli Sultan
Mahmuttur (998 - 1030).
Gazneli Mahmut Trk - slam Dnyasnda
Hindistana yapm olduu ve 25 yl sren 17
seferiyle
tannmtr.
Amac;
Blgeye
slamiyeti
yaymak
ve
zenginliinden
yararlanmakt.

Alp Tekin tarafndan Afganistann Gazne

ehrinde kurulmutur.

18

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Gaznelilerin slamiyeti Hindistana kadar

yaymas Hindistandaki Kast sistemine byk
bir darbe vurmu, Yeniada Hindistanda
Babr mparatorluunun kuruluuna da
zemin hazrlamtr.
ranl air Firdevsi tarafndan yazlan
ehname adl eser, Gazneli Mahmuta
sunulmutur.

NOT: hitlerde halk, Tolunoullarnda olduu

gibi Arap ve Berberilerden, yneticileri ve
ordular ise Trklerden olumutur. Bu durum
ykllarnda etkili olmutur.
BYK SELUKLU
DEVLET (1037 - 1157)

TOLUNOULLARI
(868 - 905)

Ahmet Bin Tolun tarafndan Msrda

kurulmutur. Msrda kurulan ilk Trk
devletidir.
Ahmet Bin Tolun Abbasi devlet ynetiminde
grev alan (vali) Trk komutanlarndan
biridir.
Abbasilerdeki merkezi otoritenin zayflamasna
paralel olarak, Msrda bamszln ilan
edip Tolunoullar devletini kurmutur (868).
Bu dnemde Msr ekonomik olarak parlak bir
dnem yaamtr (Baharat Yolunda denetim
kurulmas, imar ve bayndrlk faaliyetleri,
tarm almalar v.b.).
Tolunoullar, 905te Abbasiler tarafndan
yklmtr.
Tolunoullarnda ynetici ve askeri kadro
genellikle Trklerden olumu ise de halk
Arap ve Berberilerden olumutur.

Byk Seluklular, Ouzlarn ok koluna

dhil olup Deniz Han soyunun Knk
boyundandr.
Knk boyunun bilinen ilk boy beyi Dukak
Beydir.
Dukak Beyden sonra Knk boyunun bana
Seluk Bey gemitir. Bu dnemde Knk boyu
slamiyeti kabul etmitir (962).
Turul ve ar Beyler Dneminde
Gaznelilerle yaplan 1040 Dandanakan
Savandan sonra Byk Seluklu Devletinin
kuruluu tamamlanm, tam bamsz bir
devlet haline gelmitir.
ar Bey yeni yurt araylar ve slamiyeti
yayma dncesiyle Anadoluya ilk keif
aknlarn yapmtr (1016 1021).
Anadoluya balayan Trk aknlarndan
rahatsz olan Bizans ile Seluklular arasnda
1048 Pasinler Sava yaanm ve Bizans
yenilmitir.

NOT: Pasinler Sava Seluklularn Bizansa kar

kazand ilk byk zaferdir.

NOT: Bu durum Tolunoullarnn ksa srede

yklmasna
ve
lkede
devlet-millet
btnlemesinin salanamamasna neden olmutur.

NOT: Bu sava, Trklerin Anadoluda Bizansla

Anadolu iin yapt ilk savatr.

Tolunoullar, lkelerinde yaayan tm

gayrimslimlere din ve inan zgrl
tanyarak hogrl bir politika izlemilerdir.
Tolunoullar dneminden kalan en nemli iki
eser; Ulu Camii ve Tolunolu Camiidir.

NOT: Bu gelime, slam Dnyasnda siyasi

liderliin Trklere getiini gsterir. Bylece
Abbasi
Halifelii
de
Byk
Seluklu
koruyuculuuna girmi oldu. Ayn zamanda siyasi
otoritenin Turul Beyde dini otoritenin de Abbasi
halifesinde olmas laik devlet anlaynn
uygulandnn gstergesidir.

NOT: Tolunoullar kendilerinden sonra Msrda

yaklak 1000 yl srecek olan Trk hkimiyetinin
ncleri olmulardr.
HTLER (AKTLER)
(935 - 969)

Turul Bey, 1054 ylnda Abbasi Halifesini ii

Bveyhoullarnn basksndan kurtarnca
halife tarafndan kendisine Dounun ve
Batnn Sultan nvan verilmitir.

Msrda kurulan ikinci Trk devletidir.

Kurucusu, Abbasi Devletinde grev yapan
Trk komutanlarndan Muhammed Bin
Toudur.
hitler, Hicaz
Blgesine hkim olan
ilk Trk devletidir.
Akitler
969da
Fatimiler
tarafndan
yklmlardr.

Alparslan Dneminde, devletin vezirlik

makamna ran (Fars) asll Nizam-l Mlk
getirilmitir.

NOT: Bu gelime, Seluklu devlet ynetiminde,

ran kkenlilerin zamanla etkilerini artrma yolunu
da amtr.

19

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Bu dnemde Hasan Sabbahn kurmu olduu

Btni mezhep taraftarlaryla ve Msrdaki ii
Fatmi Devletiyle mcadele balamtr.
Fatmilerin ii propagandas yapmak amacyla
atklar Dar-l Hikme ad verilen medreseye
kar, Badatta vezir Nizam-l Mlk adna
Nizamiye Medreseleri almtr (Bu medrese
dnya tarihinin ilk niversitesi kabul edilir.).
Trkleri Anadoludan atmak isteyen Bizansa
kar Malazgirt Sava yaplm ve bu sava
sonucunda Anadolunun kaplar Trklere
alm; Anadoluda ilk Trk beylikleri
kurulmaya balamtr.
Melikah Dneminde devlet en parlak
dnemini yaam ve en geni snrlarna
ulamtr.
Bu dnemde gebe Trkmen isyanlar ba
gstermitir. Ayrca ii kkenli propaganda da
lke genelinde younlamtr.
Mali ilerin dzenlenmesi amacyla, Melikah
tarafndan mer Hayyama gne yl esasna
dayal Celali Takvim yaptrlmtr.
Bu dnemde ayrca ilk defa ikta sistemi
uygulanmaya balamtr.
Vezir Nizam-l Mlk ve Melikah, Btniler
tarafndan ldrlmtr.

zerine
1231de
yklmlardr.

EYYUBLER
(1174 - 1250)

Devletin kurucusu ve en nl hkmdar

Selahattin Eyyubidir.
Msrda nc Trk - slam devletini kuran
Selahattin Eyyubi, 1187de Httin Sava ile
Hallar malup edip, Kuds geri almtr.
Eyyubiler, ordularnda Kpak bozkrlarndan
getirdikleri Trk genlere yer vermilerdir
(Memlk - Klemen).
Selahattin Eyyubi, lmeden nce devleti
oullar ve kardeleri arasnda paylatrmtr.
Bu da taht kavgalarna neden olmu ve taht
mcadeleleri ile zayflayan devlete ordudaki
Trk Memlkler (Klemenler) son vermitir.
MEMLKLER
(1250 - 1517)

Melikahn lmnden sonra devletin bana

olu Sencer gemitir. Ancak bu dnemde
devlet eski gcn koruyamam ve
Karahitaylarla yaplan 1141 Katvan Savanda
Seluklularn yenilmesinden ksa bir sre sonra
devlet yklmtr.

HARZEMAHLAR
(1097 - 1231)

tarafndan

NOT: Harzemah Devleti, Anadolu Seluklu

Devleti ile Moollar arasnda tampon blge
oluturmaktayd.
Dolaysyla
Harzemahlar
yklnca Anadolu Mool istilasna ak hale
gelmitir.

NOT: Byk Seluklulardaki Dini - ii karakterli

Batini isyanlar, Anadolu Seluklu Devletindeki
Baba shak ve Osmanl Devletindeki eyh
Bedrettin isyanlarna benzetilebilir.

Moollar

Aral Glnn gneyinde yer alan Harzem

(Harezm) blgesinde l Arslan tarafndan
kurulmutur.
En gl dnemlerini Celaleddin Harzemah
zamannda yaayan bu devletin bakenti bu
dnemde
Tebrize
alnmtr
(Mool
istilasndan kamlardr.).
Celaleddin
Harzemah
Dneminde
Anadoluya girerek Ahlat igal edince
Anadolu Seluklu Devleti ile 1230da
Yass emen Savanda karlamlar ve
yenilmilerdir.
Bu sava sonucunda k dnemine giren
Harzemahlar, Celaleddin Harzemahn lm

Eyyubi ordusundaki Memlk (Klemen)

komutanlarndan Aybey, Eyyubilere son
vererek Msr merkezli Memlk Devletini
kurmutur.
Balangta Ortadouda bulunan son Hal
kalntlarn temizleyen Memlkler, Irak ve
Anadoluyu istilaya balayan lhanl Mool
Devletini;
Ayn Calut Sava (1260)
Elbistan Sava (1277)
Humus Sava (1282)
Merc-i Suffar Sava (1303) olmak zere drt
kez yenilgiye uratarak Mool istilasn
durdurmulardr.

NOT: n Asyada Moollar yenebilen tek devlet,

Memlklerdir.

20

En gl dnemlerini Sultan Baybars

dneminde yaamlardr.
1258 - 1517 tarihleri arasnda Abbasi
Halifelerini
koruyuculuklar
altnda
bulundurduklar
ve
kutsal
topraklar
koruduklar iin, slam dnyasnda byk ne
kavumulardr (Laik devlet anlay vard.).

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Osmanllarla ada olan Memlkller ile

ilikiler Fatih Dneminde Hicaz su yollar
meselesi yznden bozulmaya balam,
II. Bayezd Dneminde savaa dnmtr.
Yavuz Sultan Selim Dneminde ise 1517
Msr Seferi ile Memlk Devletinin siyasi
varlna son verilmitir. Bu gelimelerden
sonra Halifelik Osmanllara gemitir.

NOT:
Bunlardan
Kubilay Hanl
hari
dierlerinde slamiyet yaylmtr ve zamanla
Trklemilerdir. Fakat Kubilay Hanlnda
Budizm ve Hristiyanlk yaylm ve zamanla
inlilemilerdir.

NOT: Memlk Devletinin siyasi hayat

Osmanllardan daha ksa srmesine ramen, tahta
kan hkmdar says Osmanllardan fazla
olmutur. Bunun nedeni: Memlklerde belirli bir
saltanat sisteminin olmay ve her emirin
(komutann)
sultan
olabilme
hakknn
bulunmasdr.

NOT: lhanl Moollar, Anadolu Seluklular ile

yaptklar Kseda Sava'n kazanarak Anadoluya
egemen olmulardr (1243 - 1336). Ayrca 1258de
Badat alarak Abbasi Devletinin siyasi varlna
son vermilerdir.
RNEK SORU
Cengiz Hann torunu Hlagu tarafndan
randa kurulan ve 1258 ylnda Badat alarak
Abbasi
Devletine
son
veren
devlet
aadakilerden hangisidir?
A) lhanl Devleti
B) Timur Devleti
C) Altn Orda Devleti
D) aatay Devleti
E) Memluk Devleti
(2011 KPSS)
Cevap: A

YAKINDOUDA KURULAN
DER DEVLETLER
FATIMLER
(909 - 1171)

Tunus merkezli kurulan bu devlet, 969da

Akitleri ykarak Msra egemen olmutur.
slam dnyasnda saygnlk kazanmak iin Hz.
Alinin ei Hz. Fatmann soyundan
geldiklerini iddia etmilerdir.
ii karakterli olan bu devlet Msrda
Darl-Hikme adl medreseyi amtr.
Fatmiler, Abbasi Halifeliini tanmayarak
kendi hkmdarlarn halife ilan etmilerdir.
Byk Seluklulara kar Hasan Sabbahn
kurduu Batni (Hahai) tarikatn
desteklemilerdir.
Kuds ellerinde bulunduran Fatmiler,
I. Hal Seferine kar koyamayarak Kuds
kaybetmilerdir.
Selahaddin Eyyubi tarafndan yklmlardr.
MOOL MPARATORLUU
(1196 - 1227)

Altnorda Devleti: Rusyada

aatay Hanl: Trkistanda
Kubilay Hanl: inde
lhanl Devleti: randa

Altnorda Hanl (1227 - 1369), Timurun

saldrlar sonucunda 7e blnmtr;

Ejder (Astrhan) Hanl

Kazan Hanl
Kasm Hanl
Km Hanl
Sibirya Hanl
Nogay Hanl
Krm Hanl

NOT: Altnorda Devletinin yklmas Rusyann

kurulup glenmesinde etkili olmutur.

Cengiz Han (Temuin) tarafndan Karakurum

(Moolistan)da kuruldu.
Cengiz Han bu devleti kurarken Orta Asyada
dank halde yaayan Mool kabilelerini
birletirmitir (Bu amala Cengiz Yasalarn
yapmtr.).
Cengiz Han, istilalarla ksa srede devletin
snrlarn geniletmitir. Bu nedenle bu dnem
olduka parlak gemitir.
Cengiz Han, lmeden nce lkeyi oullar
arasnda paylatrm ve bunun sonucunda
lmyle birlikte devlet drde blnmtr;

Moollarn Tarihteki nemi:

Olumsuz Ynleri:

Moollarn istilalar, Trk - slam Dnyasnda

byk olumsuzluklara neden olmutur.
Badat gibi bir ilim ve kltr merkezini yakp
ykmlardr.
Anadoluda siyasi birliin bozulmasna neden
olmulardr (Kseda Sava).

21

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Olumlu Ynleri:

Moollarn nnden kaan birok Trk

Boyunun Anadoluya gelmesi Anadoludaki
Trk Nfusunun atmasnda etkili olmutur.
Mool istilasnn nnden kaan birok bilim
adam ve air Anadoluya gelerek kltrel
gelimeyi hzlandrmlardr.
Btni tarikatnn yklmasn salamlardr.
Orta Asya Trk Hukukunu (Tre) yazl hale
getirmilerdir.
Orta Asyada oluan siyasi otorite boluunu
doldurmulardr (Siyasi birlii salamlardr).
Uygurlarn etkisi ile zamanla Trklemilerdir
(Moollar Trklere benzemekle birlikte
snflara dayal bir toplum oluturmalar
ynyle de kesin bir izgiyle ayrlrlar.).
Moollar tarih yazclnda ileri gitmilerdir.
Tarih-i Cihan- Ka, Camt Tevarih ve
Moollarn Gizli Tarihi (Tarihte Moolca
yazlan ilk eserdir ve Cengiz Hann hayatn
anlatmaktadr.) en nemli eserleridir.
Bu dnemin nl tarihilerinden biri de
Reidud-Dindir.

AKKOYUNLULAR
(1350 - 1502)

TMUR MPARATORLUU
(1369 - 1507)

Timurlenk (Aksak Timur) tarafndan aatay

Hanlnn topraklarndan olan Semerkantta
(Trkistan) kuruldu.
Timurun
Altnorda
Devletine
sefer
dzenleyip bu devleti ykmas Rusyann
glenmesine ve snrlarn geniletmesine
neden olmutur.
Timurun Anadolu Seferi de Osmanl
Devletinin Fetret Devrine girmesine neden
olmutur (1402 - Ankara Sava).
Timurun lmnden sonra devlet zayflam
ve zbekler tarafndan yklmtr.
Bu dnemde gelien aatay Edebiyatnn
en nl eseri Muhakemetl-Lgateyn (ki
dilin karlatrlmas) Ali ir Nevai tarafndan
Trkenin Farsaya olan stnln
kantlamak iin yazlmtr.
Bu dnemin nl dier bir ismi de Timurun
torunu Ulu Beydir. Ulu Bey, Semerkantta
rasathaneler kurmu ve astronomi alannda
nemli eserler vermitir. Ayrca Ali Kuu da
bu dnemin bir dier nemli bilim adamdr.

Kara Ylk Osman tarafndan Diyarbakr

merkez olmak zere Gneydou Anadoluda
kurulmutur. Daha sonralar bakent Tebrize
tanacaktr.
En parlak zamanlarn Uzun Hasan
Dneminde yaamlardr.
Uzun Hasan Dneminde Osmanl Devletine
kar Karamanoullar ile ibirlii yaparak
Dou Anadoluya saldrmlardr.
Bunun zerine yaplan 1473 Otlukbeli
Savanda Uzun Hasan Osmanl sultan
Fatihe yenilince devlet yklma srecine
girmitir.
Bu devlete Safevi hkmdar ah smail son
vermitir.
Akkoyunlular, Dede Korkut Hikyelerini
ilk kez yazl hale getirmiler ve Kuran
ilk kez Trkeye evirmilerdir.
KARAKOYUNLULAR
(1365 - 1469)

BABR MPARATORLUU
(1526 - 1858)

slamiyetin Hindistana yaylmasnda etkili

olmulardr.
Hindistanda ilk siyasi birlii ve merkezi
otoriteyi kurmulardr.
En nl eserleri, Cihanahn ei iin
yaptrd Tac Mahal trbesidir.
Resmi dil olarak Trkeyi kabul etmiler ve
Trk
edebiyatnn
gelimesine
hizmet
etmilerdir (Milli benlii koruma almalar).
Bu dnemin dier bir nemli eseri Babrahn
Trke kaleme ald Babrname adl eserdir.
Safeviler tarafndan zayflatlan bu devlet,
Hindistann ngiliz smrgesi olmasyla
siyasi olarak sona ermitir.

Timurun torunlarndan Babrah tarafndan

Hindistanda Akra merkez olarak kuruldu.

22

Bayram Hoca tarafndan Van / Erci merkez

olmak zere Dou Anadoluda kuruldular.
Kara Yusuf dneminde en parlak zamanlarn
yaamlardr.
Kara Yusufun Timurdan kaarak Yldrm
Bayezda snmas 1402deki Ankara
Savann nedenlerinden biridir.
Azerbaycann
Trklemesinde
etkili
olmulardr.
Akkoyunlu hkmdar Uzun Hasan tarafndan
yklmlardr.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

LK MSLMAN TRK DEVLETLERNDE

KLTR VE MEDENYET

hkmdar Allahn
saylmtr.

Kurucularndan (Osmanl ve Seluklu),

Kurulduklar blgelerden (Gazneliler),
Devleti kuran etnik unsurlardan (Avarlar,
Krgzlar),
Kurulduklar blgedeki rmaklardan (dil ve
Tuna Bulgarlar) almlardr.
Hkmdarlk Alametleri (Sembolleri);

Lakap ve nvanlara (Elkab) sahip olunmas

Hutbe okutulmas
Para (sikke) bastrlmas
Halifeden menur (onay) alnmas
Asa (halifenin gnderdii denek)
Tahtnn bulunmas
Sancann olmas
Sarayn bulunmas
Arma, Tura ve etr (saltanat emsiyesi)in
bulunmas
Tu (mzraa balanan at kuyruu)un olmas
Hilat giyme ve kl kuanma trenlerinin
yaplmas
Nevbet (mehter) alnmas
Toy dzenleyerek halkna ziyafet ekmesi
Ota- erif ad verilen byk adrn
kurulmas
Sorgu (kaftana taklan pskl)

NOT-2: Trk tarihinde ilk kez Sultan nvann

Gazneli Mahmut kullanmtr.
NOT-3: Byk Seluklu hkmdar Turul Bey
1055de Badat Seferine karak, Abbasileri
rahatsz eden ii Bveyhoullarn ykp Abbasi
Halifesini baskdan kurtarmtr. Abbasi Halifesi;
Turul Beye Dounun ve Batnn Hkmdar
unvann vermitir. Bylece slam Dnyasnn
siyasi liderlii ve koruyuculuu Seluklulara
gemitir (laik bir ynetim uygulanmtr).
RNEK SORU
Aadaki Trk - slam Devletlerinden
hangisinde, hkmdar din ilerini halifeye
brakarak devlet ilerini ise tmyle kendi
zerine alarak laik bir uygulama balatmtr?
(1999/DMS)
A) Osmanllar
B) Gazneliler
C) Karahanllar
D) Memlklar
E) Seluklular
Cevap: E
RNEK SORU
Seluklularda,
I. hkmdarn Tanr adna insanlar ynetmekle
grevli olmas,
II. lkenin, hanedan yelerinin ortak mal
saylmas,
III. din ilerinin halifeye, dnya ilerinin sultana ait
olmas
durumlarndan hangilerinin taht kavgalarna
neden olduu savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2009 - KPSS)
Cevap: B

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Trk slam Devletlerinde
hkmdarlk sembollerinden biri deildir?
A) Hilat (giysi)
B) Asa
C) Bayrak (alem)
D) etr (saltanat emsiyesi)
E) Ok
(2008 KPSS/nlisans)
Cevap: E
Devlet Ynetimi

glgesi

NOT-1: Gazneli Mahmut; Abbasi Halifesini ii

Bveyhoullarnn
basksndan
kurtarmtr.
Abbasi Halifesi; slamiyetin koruyuculuunu
yapt iin Gazneli Mahmuta Sultan nvann
vermitir.

Trk Devletleri isimlerini;

yeryzndeki

Devletin banda hanedana mensup bir

hkmdar bulunurdu (Memlkler hari).
Ynetme hakknn slamiyet ncesinde olduu
gibi tanr tarafndan hkmdara verildiine
inanlrd (Kut). Bu durum taht kavgalarna ve
kurulan devletlerin zayflamasna neden
olmutur (Veraset Sistemi).
Ynetim, hkmdarn mutlak otoritesinde
toplanrd. Bununla beraber ikili devlet tekilat
da uygulanmaya devam etmitir.
Gaznelilerle birlikte, slamiyetin de etkisiyle,
Kut anlay Sultan anlayna dnm ve

23

Ayrca bu anlayn (Kut) bir sonucu olarak

Gazneli
ve
Seluklu
hkmdarlar,
hkmdarlklarn halifeye tasdik (menur
alma) ettirmilerdir. Ancak hkimiyetlerini
Abbasi halifeleriyle paylamamlardr (Dini ve
siyasi otorite birbirinden ayr tutulmutur.).
Karahanllar klasik Trk geleneklerini devam
ettirmiler ama Gazneliler ran slam

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

geleneinden etkilenmiler ve Orta Asya devlet

yapsn koruyamamlardr.
Seluklular zamannda Trk slam gelenei
yerine oturmutur. Seluklular Trk devlet
geleneinin temel yapsn bozmadan ran ve
Abbasi devlet yapsndan faydalanmlardr.
Gazneliler, Seluklular ve Harzemahlar Trk
unsurlardan olumakla beraber zamanla
imparatorluk karakteri kazanmlardr.
Hkmdarlarn
kulland
nvanlar;
Karahanllarda Han, Hakan, Kara, Kadir;
Gaznelilerde Tegin, Sultan, Padiah; Byk
Seluklu Devletinde Bey, Melik, Sultan,
Sultanl-lem, Sultan- zam, Sultan-
Muazzamdr.
Bununla birlikte Trk slam devletlerinde
hkmdarlar lig, Bura, Nasr, ahinah gibi
nvanlar da kullanmlardr.
Devlet ilerinde hkmdara yardmc olmak
zere Vezirlik Kurumu oluturulmutur.
Karahanllar Dneminde hkmdara Noyan
ad verilen vezirler yardmc olmutur
(Memluklularda Emir-i Kebir).

Orta Asya Trk Devletlerinde grlen kurultay

ve toy gelenei Divan adyla devam
ettirilmitir. nemli devlet ileri, Divan ad
verilen kurulda grlrd.
Divan, devletin en nemli ynetim organyd
ve buna Divan- Ali (Byk Divan, Divan-
Saltanat) deniyordu. Bu divan Hkmet
grevini yerine getiriyordu.
Karahanllarda Byk Divann banda
bulunan kiiye Yuru, Byk Seluklu
Devletinde ise Vezir (Sahib-i Divan-
Devlet veya Hace-i Buzurg) ad verilmekteydi.

NOT: Btn saray grevlileri Kapkullarndan

seilirdi.

Byk Divann dnda grevleri farkl baka

divanlar da vardr. Bunlar;

NOT: Karahanl devlet ynetimi; kk farklar ile

Gazneli, Seluklu ve Eyyubilerde de ayn idi.

Divan- Arz (Ordu Bakan Emir-i Arz veya

Arzl Cey),
Divan- stivfa (Mali - Bakan Mstevfi)
Divan- Tura (naa) (Yazma Bakan
Turai),
Divan- raf
(dari ve Adli Bakan
Mrif)dr.

lke (Tara) Ynetimi

Divan- raf ayn

memurlarn denetleyen
kurumudur.

Saray ilerinin yrtlmesinde birok grevli

bulunmaktayd. Bunlar;

Hacibl-hccab
(Has
Hacib):
Saray
tekilatnn banda bulunan kiiye verilen
nvan
Emir-i Candar: Saray muhafz komutan
Kapucuba: Sarayn her trl hizmetinden
sorumlu kii
Emir-i Ahur: Atlarn bakmndan sorumlu kii
Emir-i Alem: Devlete ait bayrak ve
sancaklardan sorumlu kii
Emir-i Silah: Silahlardan sorumlu grevli
Camedar: Hkmdarn kyafetleriyle ilgilenen
grevli
arabdar: Merubatla ilgilenen grevli
Tatdar Abdar: Temizlik ilerinin bandaki
grevli
anigir: Yemek ilerini organize eden grevli
(Anadolu Selukluda Emir-i Meclis)
Emir-i ikar: Av organizasyonundan sorumlu
grevli
Devaddar: Hkmdarn yaz takmlarn
muhafaza eden grevli
staduddar: Saray harcamalarndan sorumlu
grevli
Havayic Salar: Sarayn as
Serhenk (avu): Seferler ya da saltanat
gezileri srasnda hkmdara ait kuvvetlere yol
aan grevli (Ayrca yol boyunca halkn dert,
istek ve ikyetlerini hkmdara iletir.)

NOT: Msrda kurulan ilk Trk - slam Devleti

olan Tolunoullarnda, hkmdarlar yetkilerini
aracsz kullanmak istediklerinden, vezirlik makam
yoktur.

Saray Tekilat: Devletin ynetimi ile ilgili

btn ilerin yrtld ve ayn zamanda
hkmdar ve ailesinin gnlk yaamn
srdrd yerdir.
Hkmdarn
halk
ve
yneticilerle
grmelerini dzenleyen Tayangu denilen
memurlar vard. (Byk Seluklularda
Hacip)

zamanda devlet
bir mfettilik

24

lke ynetiminde Eyalet sistemi vard. Tara

tekilatnda yer alan eyaletlerin ynetiminden
hne ad verilen askeri valiler sorumluydu.
Baz eyaletlerin bana Melik ad verilen
Hanedan mensubu ehzadeler atanmtr.
Meliklerin yannda Atabey adl tecrbeli devlet

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

adamlar yer alrd ve onlarn yetitirilmesinden

sorumluydu.

Amid: ehir ve kasabalarn mlki idaresinden

sorumludur.
Amil: ehir ve kasabalarn mali idaresinden
sorumludur.
Muhtesip: Belediye ilerinden sorumludur.
Ayn zamanda ar ve pazarlar denetlerdi.
Ulag: Posta tekilatnda grevli olanlara
verilen isimdir.
Kad:
Yarg
ilerinden
sorumludur.
Gnmzdeki noter grevini yapar ve tm
bilgileri ilgili deftere kaydederdi.
Hatip: Din ilerinden sorumlu grevlidir.
Reis:
Halk
tarafndan
seilen
sivil
yneticilerdir.
Suba: Tarada ehirlerin gvenliinden
sorumlu grevlidir.
diba: Yaad ehrin halkn temsil eden
en yksek grevli yani bir tr Belediye
Bakandr. zellikle ticaretle ilgili olan
idiba, ehre gelip giden tccarlarla da
yakndan ilgilenirdi. dibann bir grevi de
merkezi idarenin o ehirden istedii verginin
halktan adilane bir ekilde toplanmasn da
salamaktr.

NOT: Atabeyin Osmanllarda karl Lalayd.

Atabeyler
devletin
zayf
olduu anlarda
bulunduklar blgelerde bamszlklarn ilan
ederek kendi devletlerini kurmulardr.
NOT: Meliklerin siyasi ve askeri bakmdan
olduka geni yetkileri vard. Bu nedenle Byk
Selukluda merkezi devlet otoritesini korumak
olduka g olmutur. Bu durum taht
mcadelelerini arttrmtr.
RNEK SORU
Seluklular; blge ve eyaletlerin bana idareci
olarak atadklar ehzadelerin yanna Atabey
unvan olan kiiler de verirlerdi.
Bu uygulamadaki temel ama aadakilerden
hangisidir?
A) ehzadeler arasndaki taht kavgalarn nlemek
B) Atabeylerin merkeze balln arttrmak
C) Eyalet gvenliini salamak
D) ehzadeleri
devlet
ynetimi
asndan
yetitirmek
E) Orduyu glendirmek
(1999/DMS)
Cevap: D

RNEK SORU
Aadakilerden
hangisi,
Trk-slam
devletlerinde pazarlarda fiyatlar, tart ve l
aletlerini, retilen ve satlan mallarn kalitesini
denetleyen grevlidir?
A) Ulak
B) Silahtar
C) diba
D) Muhtesip E) Cmedr
(2011 KPSS)
Cevap: D

RNEK SORU
Seluklularda erkek hanedan yelerinin,
yanlarna bilgili devlet grevlileri verilerek
eyalet veya vilayetlere ynetici olarak
gnderilmeleri
aadakilerden
hangisinin
gstergesidir?
A) Devlet ynetiminde deneyim kazanlmasna
nem verildiinin
B) Ynetim birimlerinin sayca az olduunun
C) Askerlie nem verildiinin
D) Merkezi otoritenin korunmak istendiinin
E) Yerleik hayata geiin hzlandrlmak
istendiinin
(2006 KPSS/Ortaretim)
Cevap: A

Bunlarn dnda eyaletlerde bulunan dier

yneticiler ve kurumlar ise unlardr;

Ordu

Her eyalette devlet merkezinde olduu gibi

grevleri farkl divanlar bulunurdu.
Trk - slam devletlerinde merkez ile tara
arasndaki iletiimi salamak iin gl bir
posta
tekilat
kurulmutur.
Bunun
ilk rnekleri Karahanllarda grlmtr.
Eyaletlerin dnda sultana bal Metbu (tabi)
devletler bulunmaktayd. Bunlarn banda
Sultan-
Azam
denilen
yneticiler
bulunmaktayd.

25

lk Trk slam devletlerinin ordularn

byk lde Trkler oluturuyordu.
Karahanllarda ordu geleneksel Trk ordu
anlayna paralel olarak gelise de zamanla
Saray Muhafzlar, Hassa Ordusu (dorudan
hkmdara bal askerler), Eyalet Ordusu gibi
birimler de oluturulmutur.
Gaznelilerin ordusu ise
eitli etnik
unsurlardan olumu cretli bir ordu yapsna
sahiptir. Bu durum ykllarnda etkili
olacaktr.
Gaznelilerin
ordusunda
ayrca
Gulam
Askerleri, Eyalet Askerleri ve Gnlller gibi
birimler de vard.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Byk Seluklu ordusu ise 5 blmden

meydana gelmekteydi;

Gulaman- Saray: Genellikle gayr-i mslim

esir ocuklarnn ya da satn alnan klelerin
yetitirilmesiyle oluan ordudur (Memluk /
Kle / Kul). Bu uygulamaya Gulam (Klemen)
Sistemi (Osmanlda Devirme Sistemi
Kapkulu Askerleri) ad verilmitir. Bu
blmdeki ordu dorudan Sultana balyd.
Bunlar srekli asker olup, 3 ayda bir
Bitegani ad verilen maa alrlard. Saray
muhafzlar, ordu komutanlar ve valiler bu
blmdeki askerler arasndan seilirdi. Bu
sistem Gazneli ve Eyyubi ordularnda da
uygulanmtr.

Tarih retmeni
Seluklu
ordusunun
byk
blm
svarilerden (silahtarlar gibi) oluuyordu.
Sefer srasnda ordunun arkasndan gezici
hastaneler ve hamamlar gelirdi.
Sosyal Hayat

NOT: Gulam Sistemine gre yetienlerin yetenekli

olanlar uzun bir eitimden sonra saray ve devlet
ynetiminde
en
st
kademelere
kadar
ykselebiliyorlard. Bunlarn dndakiler ise Hassa
Ordusunda grevlendirilirlerdi.

Hassa Ordusu: Her an savaa hazr atl

birliklerdi. eitli Trk boylarndan toplanan
askerlerden meydana gelirlerdi. Her trl
masraflar devlet tarafndan karlanrd.

NOT: Seluklularda Hassa Ordusu ilk defa Turul

Bey tarafndan kurulmutur.

Ekonomik Hayat

Eyalet
Askerleri:
Eyaletlerdeki
ikta
sahiplerince yetitirilen atl askerlerdir (Byk
Seluklu ordusunun en kalabalk blmdr.).

NOT: Askeri kta sistemi ilk kez Byk Seluklu

Devletinde vezir Nizamlmlk tarafndan
uygulanmtr. Bununla beraber kta ordusuna
Karahanllarda rastlanmamaktadr.

NOT: Bu sistem Osmanllarda Dirlik adyla devam

ettirilmitir.

Trkmenler: Snrlarda yaayan gebe Trk

topluluklarndan sava zaman Sultann emri
altnda toplanan askerlerden oluurdu.

Yardmc Kuvvetler: Bal beylik ve

devletlerden (Metbu - Tabi Devletler) sava
zaman alnan askerlerden oluurdu.

Trk slam devletlerinde toplumsal alanda

herhangi bir snf ayrm yoktu ve btn halka
kar hogrl bir siyaset izlenmitir.
Mslmanlar kadar gayrimslimler de devletin
en st memurluklarna kadar kabiliyorlard.
Trklerin, slamiyet sonras yerleik hayata
geme sreleri hzlanm ve ticari hayatlar
canllk kazanmtr.
Karahanllar, tarm, ticaret ve hayvanclkta,
Gazneliler ise pek ve Baharat yollarn
denetimleri altna alarak ticarette ve sulama
kanallar aarak da tarmda ilerlemilerdir.
Byk Seluklu Devletinin snrlarnn
genilemesi Arap, Fars, Ermeni, Sryani ve
Rumlarla etkileim yaanmasn salamtr.

Trk slam devletlerinde ekonomik hayatn

gelimesinde; siyasi istikrar ve gvenliin
salanmas, ticaret yollarnn korunmas etkili
olmutur.
Trk devletlerinde ticaretin yannda tarm,
demircilik,
dokumaclk,
el
sanatlar,
hayvanclk, bakrclk ve dericilik gelimitir.
Mslman esnaf kendi arasnda Ftvvet
(Ahilik) ad verilen dini ve ikdisadi bir
tekilatlanma kurmulardr.
Seluklular ithal mal olarak eker ve eya
almlar, ihra mal olarak da at, hal, ipek ve
maden satmlardr.
Seluklularn gelir kaynaklar unlardr;

Gayrimslimlerden alnan, rn vergisi olan

hara,
Mslmanlardan alnan, rn vergisi olan r,
Gayrimslim erkeklerden askere gitmemeleri
karlnda alnan cizye,
Ganimet,
Bal ve komu devletlerden gelen hediyeler ve
yllk vergiler
Toprak Ynetimi

NOT: Ordu ynetiminden Suba sorumluydu.

Karahanllar tarihte ilk defa askeri hastane

ve askeri posta tekilatn kurmulardr.

26

Trk slam devletlerinde toprak, genel olarak

devletin malyd. Bunun nedeni; feodal (zerk)
bir yapnn olumasn engelleme dncesidir.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Byk Seluklu Devletinde toprak, kullanl

amalarna gre drde ayrlmtr;

srece miras brakabilir, rettii rnn

vergisini ikta sahibine verir ve hakszla
urad takdirde ikta sahibini ikyet etme
hakkna sahiptir. Ayrca ikta sahibi kyly
yarglayamazd.
Bununla beraber Trk slam devletlerinde
kiiler (reaya halk) ev, ba, bahe zerinde
zel mlkiyet hakkna sahiptir. Ancak dier
topraklar olan otlak, yaylak, orman ve tarm
arazileri ise devlete aittir.

Has Arazi: Vergi gelirleri hkmdara ve

hanedan yelerine ait arazilerdir.
Mlk Arazi: ahsa ait topraklardr. Alnp
satlabilir, miras olarak braklabilirdi (zel
mlkiyet).
Vakf Arazi: Geliri hayr kurumlarna braklan
arazilerdir. Bu topraklara devlet el koyamazd.
Vakf arazilerin gelir ve giderlerini dzenleyen
kiiye Mtevelli ad verilirdi. Bu arazilerin
gelirleri
ile
hanlar,
kervansaraylar,
imarethaneler, camiler, hastaneler, emeler ve
yollar yaplmtr.

RNEK SORU
Trk-slam Devletlerinde reaya;
I. Otlak,
II. Yaylak,
III. Bahe,
IV. Orman,
alanlarndan hangilerine sahip olup mlk
edinebilmilerdir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) III ve IV
(1999/DMS)
Cevap: C

kta Arazi: Gelirleri devlet memurlar ve

savata yararllk gsterenlere maa karl
olarak verilen arazilerdir. Buna gre; ikta
sahibi gelirinin bir ksmyla atl asker (sipahi)
beslerdi.

kta sisteminin faydalar;

RNEK SORU
kta nedir?
A) Seluklularda eyaletlerdeki valilerin askerleri
B) Seluklularda topraklarn vergi gelirlerine gre
blmlere ayrlmas
C) Trk devletlerinde sosyal hayat dzenleyen
kurallar
D) Trk slam devletlerinde hukuk sistemi
E) Trk slam sanatnda bir tr
(2006/KPSS Ortaretim)
Cevap: B

Hazineden para harcanmadan byk bir ordu

oluturulmutur.
st ste topra ekmeyenden topran alnmas
cezas ile retimin sreklilii ve art
salanmtr.
kta sahipleri bulunduklar blgelerin devlet
adna gvenliini salamlardr.
kta sistemi gebe Trkmenlerin yerleik
hayata gemesinde de etkili olmutur.

Hukuk

kta topraklarnn mlkiyeti devlete, vergisi ve

geliri sipahiye, topra ileme hakk halka
aitti.
kta sahibi eer mesleinden ayrlr ya da men
edilirse iktas elinde alnrd. ktalar babadan
oula geerdi. Toprak sahibi yl st ste
topra bo brakrsa toprak elinden alnp
bakasna verilirdi. Ama; retimde sreklilii
salamakt.
Hz.
mer
Dneminden
itibaren
Mslmanlarn kullanmaya balad bu sistem
ilk nce Karahanllar tarafndan uygulanmtr.
Ancak ikta topraklarndan asker yetitirme
uygulamasna ise ilk kez Byk Seluklular
Devleti
Dneminde
(Nizamlmlk)
balanmtr. Bu sistem Osmanllarda Dirlik
adyla devam ettirilmitir.

Trk slam devletlerinde ifti topra

kullanma hakkna sahiptir, topra ileyebildii

27

Hukuk Sistemi 2ye ayrlrd;

eri Hukuk: slam din kurallarna gre

dzenlenmi hukuk sistemidir. Kadlar eri
davalara bakard ve balarnda Kadil-Kudat
(Kadlar Kads) bulunurdu (Badatta
bulunurdu). Kadlarn kararlar zerinde
devletin bir yaptrm gc yoktu, kararlar
kesindi. eri Hukukta evlenme, boanma,
miras, velayet, hayr ileri, nafaka, vakflar,
ticaret ve noterlik gibi alanlardaki davara
baklrd.

rfi Hukuk: rf, adet, gelenek ve

greneklerdeki kurallarn slamiyete aykr
olmamak artyla dzenlenmesi sonucu oluan
hukuk kurallardr. rfi hukuktan Emir-i Dad
sorumluydu. Toplumun huzur ve asayiini

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

bozan ve kanunlara uymayanlarn davalarna

bakard. Bu kurum ayn zamanda Adalet
Bakanl niteliindeydi.

ilk siyasetnamesidir.). Uygur Trkesiyle

yazlm ve Hakani Lehesi kullanlmtr.
Karahanllar Dneminde yazlmtr.

NOT: Emir-i Dad, gerektiinde devlet ileri

gelenlerini (vezir ve divan yelerini) de
yarglayabilirdi.

Kagarl Mahmut - Divan- Lgat-it Trk: lk

Trke Lgattr. Trk dilinin zenginliini ve
gzelliini gstermek ve Araplara Trkeyi
retmek amacyla yazlmtr. Karahanllar
Dneminde kaleme alnmtr. Bu eser ayn
zamanda ilk Trke Ansiklopedi olarak da
bilinir (1069).

Askeri davalarla Kazasker (Kadasker -Kady-

Leker) ilgilenirdi.
Hukuki tm itirazlara ve ar siyasi sularla
ilgili davalara hkmdar bakanlnda
toplanan
Divan-
Mezalim
(Yksek
Mahkeme)de baklrd. Ayrca Sultan burada
haftann belirli gnlerinde halkn ikyetlerini
dinler ve karar verirdi.

NOT: Divan Lugatit-Trkn pek ok nemli

zellii arasnda eserin ilk sayfalarnda yer alan bir
de harita bulunmaktadr. Bugnk bilgilerimize
gre bu, bir Trkn izdii ilk dnya haritasdr.
Kgarl
Mahmud,
dnemindeki
Trk
topluluklarnn hangi blgelerde yaadn
gstermek amacyla izdii bu haritaya baz
uluslarn yaad blgeleri de ekleyerek
yeryzndeki belirli blgeleri gsteren bir dnya
haritas oluturmutur.

Dil ve Edebiyat

slamiyetten sonra Trkeye Arapadan ve

Farsadan kelimeler girmeye balamtr.
Karahanllar Dneminde resmi yaz dili
Trke (Hakaniye Lehesi) olmu ve Trk
kltrne
byk
nem
verilmitir
(Yazmalarda Uygur yazs kullanlmtr.).
Bu dnemde ilk Trke kitaplar baslmtr.
Gaznelilerde Arapa (Resmi dil) ve Farsa
(Bilim dili) etkisini arttrmtr. Halk, ordu ve
saray ise Trke konuuyordu. Seluklularda
ise resmi yaz dili Farsa, bilim dili Arapa
olmutur.
Seluklularda
halk
Trke
konuuyordu.
Harzemahlarda resmi dil Farsa, bilim dili
ise Arapayd. Halk da Trke konuuyordu.
Memlklerde sarayda ve orduda Trkeden
baka bir dil konuulmamtr. Resmi dil
Trkedir.

Hoca Ahmet Yesevi - Divan- Hikmet (Kutlu

Bilgeler Divan): Dini bir eserdir. lk Trk
mutasavvf olan Yesevinin tasavvufi iirlerini
iermektedir. Arap harfleriyle Trke yazlm
en nemli eserdir (Trk tasavvuf edebiyatnn
ilk rneidir). Karahanllar dneminde
yazlmtr.
Edip Ahmet Ykneki - Atabet-l Hakayk
(Hakikatlerin Eii): 12. yzylda Uygur
alfabesi ve Hakaniye Lehesiyle yazlmtr.
Ahlak yn ar basan eitici ve retici bir
eserdir. Bilimin yol gsterici olduundan ve
insanlar
stn
klan
erdemlerden
bahsedilmitir.

NOT: lk Mslman - Trk devletlerinde dil

konusunda grlen bu farkllklarn temelinde yatan
sebep; slam dini ve kurulduklar blgenin etnik
yapsdr.

NOT: Byk Seluklularda Arapa ve Farsann

etkili
kullanm,
Trkenin
geliimini
yavalatmtr. Ancak Trke gnmze kadar
varln srdrmtr. Bunun nedeni de; Trklerin
ok eski ve kkl bir kltre sahip olmalar ve
Trkenin zengin bir dil olmasdr.

slami Trk
unlardr;

Edebiyatnn

ilk

rnekleri

Yusuf Has Hacip - Kutadgu Bilig; deal devlet

ynetiminin nasl olmas gerektii zerinde
durulan bir siyasetnamedir (Trk Tarihinin

28

Seluklu Dneminde yazlan dier bir eser

Vezir
Nizamlmlkn
yazd
Siyasetnamedir
(Seluklu
Devletinin
anayasas olarak kabul edilir).
Gazneliler Dneminde ranl air Firdevsi
tarafndan yazlp Gazneli Mahmuta sunulan
ve Farsa olarak kaleme alnan ehname de bu
dnemin nemli eserlerindendir (ran etkisi).
Ayn zamanda bu eser rann milli destan
olarak benimsenmitir.
Bu dnemde yazlan dier eserler unlardr;
Tarih-i Yemin (Utbi), Asar- Bakiye
(El-Biruni), Rubailer (mer Hayyam),
Kasideler (Enveri)dir.
Harzemahlar Dneminde yaam olan
Zemaherinin, Keaf ve MukkaddimetlEdeb adl gramer kitab nemli eserlerdendir.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Trk - slam devletlerinde szl edebiyatn

ilk rn Satuk Bura Han Destandr.
Ayrca
Moollar
Dneminde
yazlan
Cengizname de nemli eserler arasndadr.

RNEK SORU
Seluklularda,
medrese
yapmna
nem
verilmesinde,
I. slam Dnyasnda din bilginlerine gereksinim
duyulmas,
II. Genileyen devlet ynetiminde grev alacak
kiilere gerek duyulmas,
III. Eitim ve retime nem verilmesi
durumlarndan hangileri etkili olmutur?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2010/KPSS Ortaretim)
Cevap: E

RNEK SORU
Nizaml-Mlkn Siyasetname adl eserinin
Trk slam Tarihindeki neminin,
I. Yazarnn Seluklu devlet ynetiminde sz sahibi
olmas,
II. Devlet ynetimine ilikin bilgiler vermesi,
III. Trklerin slamiyeti kabulnden sonra kendi
trnde yazlan ilk eser olmas
durumlarnn
hangilerinden
kaynakland
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2010/KPSS nlisans)
Cevap: D

RNEK SORU
Byk Seluklu Sultan Melikah Dneminde;
I. Yeni bir mezhep olan Batnilerin vezir
Nizaml-Mlk ldrmeleri,
II. Badatta Nizamiye Medreselerinin kurulmas,
III. Medreselerde din bilimlerinin yannda pozitif
bilimlerin de okutulmas,
IV. Yeni bir takvimin dzenlenmesi,
gelimelerinden hangisi sosyal hayat olumlu
ynde etkilemitir?
A) Yalnz IV
B) I ve II
C) I, II ve III
D) II, III ve IV
E) I, II, III ve IV
(2000 DMS)
Cevap: D

Bilim

Bilimsel almalar, Medreselerde yaplm ve

Dini bilimlerle, Pozitif bilimler birlikte
okutulmutur.
lk medreseler, Karahanllar Dneminde
kurulmu ve bu dnemde ilk defa programl
bir eitim verilmitir.
Karahanllar Dneminde birok ehirde
medreseler alm ve eitim masraflar devlet
tarafndan karlanmtr. Yine dnya
tarihinde ilk kez burslu rencilik sistemi
Karahanllar dneminde uygulanmtr.
Karahanllar Dneminde Buhara, Semerkant,
Balasagun ve Kagar nemli bilim ve kltr
merkezleri olmutur.
Byk Seluklu Devletinde ilk medrese
Turul Bey tarafndan Niaburda almtr.
Bu dnemin en yksek medresesi ise, Byk
Seluklular dneminde alan Nizamiye
Medreseleridir.
Bu
medreselerde
din
bilimlerinin dnda ilk defa pozitif bilimlere
de yer verilmitir. Ayrca zerk bir yapdadr.
Bu nedenle Dnya Tarihinin ilk niversitesi
olarak bilinir.
Seluklu
sultanlar
lke
genelinde
medreselerin yaygnlatrlmasna byk
nem vermilerdir. Bunun nedeni; ynetici
ihtiyacnn
giderilmesi
ve
yetenekli
rencilerin
topluma
kazandrlmak
istenmesidir.
Bununla beraber Seluklular Dneminde
kurulan Bimaristanlar (Bimarhane) hem
hastalarn tedavi edildii yer olarak kullanlm
hem de tp fakltesi grevini stlenen kurum
olmutur.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Byk Seluklular
Dnemine aittir?
A) Nizamiye Medresesi
B) Karatay Medresesi
C) inili Kk
D) Muradiye Camisi
E) shak Paa Saray
(2008 KPSS/nlisans)
Cevap: A

29

lk Mslman Trk devletlerinde birok bilim

adam yetimi ve nemli almalar
yapmlardr. Bunlardan bazlar unlardr;

Farabi: Kendisi Muallim-i Sani (kinci

retmen) olarak da bilinir. Aristonun
fikirlerini en iyi aklayan kiidir. Trk
toplumlar arasnda Pozitif bilimlerle ura
Farabi ile balamtr. Batda Alfarabyus
olarak
tannr.
Eserleri;
limlerin
snflandrlmasn ilk defa yapan hsal lim
(limlerin Tasnifi), devlet bakanlarnn
vasflarn anlatan El-Medinetl Fazla
(Erdemli Kent), musiki ile ilgili olan
Kitabl Musiki adl eserleri nemlidir.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Ulu Bey: Astronomi alannda nemli

almalar yapmtr. Heyet Cetveli ile
Yldzlarn Fihristini yapmtr. Zici adl
eseri ok nldr. Semerkandda rasathane
amtr. Ali Kuunun hocasdr.

mer Hayyam: Matematik ve Astronomi

ilmiyle uramtr. Celali (Meliki) Takvimi
hazrlamtr. Edebiyatla da uramtr,
Rubaileri ile nldr.

Ali r Nevai: Timur Devleti zamannda

yaamtr. aatay Trkesinin en byk
airi
olarak
bilinmektedir.
Trkenin
Farsadan daha zengin olduunu gstermek
iin Muhakemetl Lgateyn isimli eseri
yazmtr.

Buhari; En nl hadis bilginleri arasndadr

(Camii Sahih).

El Razi: Kimyagerdir. Slfirik asidi bulmutur.

bn-i Yusuf: Sarkac bulmutur.

bn-i Rd: Felsefe, tp ve astronomi alannda

almalarda bulunmu ve ortaya koyduu
fikirle Avrupada Rnesansn domasna ve
skolstik dncenin yklmasna neden
olmutur. Aristoyu Batya tantan filozoftur.
Bat dnyasnda Averreos olarak tannr.

slam Tarihileri: ranl Taberi, Mesudi, bn-i

Haldun (Dnyaca nl sosyolog ve tarihidir.
Modern tarih anlaynn temelini atmtr.).

Corafya Bilginleri: bn-i Havkal,

Batuta

mam Gazali: slam felsefesi alannda nemli

almalar yapmtr. Byk Seluklular
zamannda
yaamtr.
Nizamiye
Medreselerinde mderrislik yapmtr. Siyasi
ve blc din anlaylaryla mcadele etmitir.
hyal-Ulumiddin (Din ilimlerinin yeniden
yaplanmas) en nemli eserlerinden biridir.

Matematik Bilginleri: Muhammed Bin Musa,

bn-i Cemit

RNEK SORU
Trk-slam dnyasnda pozitif bilimler aada
verilen bilim adamlarndan hangisi ile balamtr?
A) Vasiti
B) bn Heysem
C) Farab
D) mer Hayyam
E) bn Rd
(2002/KPSS)
Cevap: C
RNEK SORU
Muallim-i Sani unvanyla bilinen, eserleri Bat
dillerine evrilerek Avrupa bilim dnyasn
etkileyen bilgin aadakilerden hangisidir?
A) Farabi
B) Gazali
C) Harezmi
D) Cveyni
E) Biruni

(2010/KPSS Ortaretim)
Cevap: A

bn-i Sina:
En nemli etkinlii Tp
alanndandr. En nemli eseri olan El Kanun
Fit-Tp (Tbbn Kanunu) ileriki dnemlerde
Avrupadaki okullarda Latinceye evrilerek
okutulmutur Avrupada Avicenna diye
tannmtr. Kan dolam zerine almalar
yapmtr.

El Harezmi: Dnyaca nl matematikidir.

Sfr (0) saysn bulmutur. En nl eseri
Kitabl Cebr Vel-Mukabeledir.

El Biruni: Matematik, Fizik ve Corafya

alannda almalar yapmtr. Enlem ve
boylam hesaplamalarn yapmtr. Dnyann
Gne etrafndaki dnnn bir ylda
gerekletiini sylemitir. Asarl Bakiye
adl eserinde Asyal milletler hakknda bilgiler
vermi ve astronomiden bahsetmitir. Hint
Tarihinde Hindistan hakknda bilgiler
vermitir. Fizik alannda 16 maddenin zgl
arln hesaplamtr.

bn-i

Sanat ve Mimari

30

Trk - slam Devletlerinde sanat, slam dinine

gre ekillenmitir. Resim ve heykelcilik yasak
olduu iin onun yerine Mimari, Hat (gzel
yaz), Minyatr (izgi resim sanat), inicilik,
Tezhip (yaz ve kitap ssleme sanat), Ebru
(desen sanat), Nakkalk (yaz ve ta ileme
sanat),
Kakmaclk
(kabartma
sanat),
Oymaclk (el oymas ve ilemecilii),
Mcellitlik (kitap ciltleme sanat), Fresko (ya
al zerine yaplan resim) gibi sanatlar
gelimitir.
Trk slam devletlerinde en fazla gelime
gsteren gzel sanat dal mimari olmutur.
Bunun yan sra dokumaclk, kuyumculuk,
bakr ilemecilii de gelimitir.
lk minyatr okulu Seluklu Dneminde
Badatta almtr.
Mimari eserlerin en gzel rnekleri; Camiler,
Trbeler (adrn mimariye yansmasdr),

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Kmbetler (iki katl mezar), Kervansaraylar,

hastaneler (Darifalar) ve Medreselerdir.
Trk slam Mimarisinin karakteristik
zelliklerinden biri haline gelen Kubbe,
eklini eski Trk adrlarndan almtr.
Trk
slam
mimarisi
Karahanllar
Dneminde ortaya kmtr. lk yaplar
genellikle kerpiten yapld iin zamanmza
ok az eser gelebilmitir.

RNEK SORU
I. Bitki motifleri,
II. Hayvan figrleri,
III. Yaz,
Seluklu
mimarisinde
yukardakilerden
hangileri ssleme amacyla kullanlmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2003/KPSS)
Cevap: E

RNEK SORU
Trk-slam mimarisinin temelleri aadaki
devletlerden hangisinin zamannda atlmtr?
A) Memlkler
B) Karahanllar C) Eyybler
D) Gazneliler
E) Seluklular
(2010/KPSS Lisans)
Cevap: B

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Trklerin slam
toplumuna katlmasndan sonra uyguladklar
arasnda deildir?
A) Ahilik tekilat
B) Kmbet mimarisi
C) Arap alfabesi
D) Vakf sistemi
E) Veraset sistemi
(2010/KPSS Lisans)
Cevap: E

lk kervansaray rneklerine de Karahanllar

(en eski kervansaraylar) ve Gazneliler
Dnemlerinde rastlanmaktadr. Seluklularla
birlikte kervansaraylar en gelimi eklini
alacaktr.
Karahanllar
Dnemindeki
kervansaraylara Ribat denilmitir.
lk defa Karahanllarda balatlan Darifa
(Hastane) kurma faaliyetleri Seluklularda
zirveye ulamtr.
Seluklular Dneminde, mimaride medresecami tarz oluturulmutur. Bunun ilk rnei,
Ulu Camii (Mescid-i Cuma)dr.
Trkler slam mimarisine baz yeni unsurlar
eklemilerdir. Bunlar; kervansaray, medresecami, klliye, kemer, imarethane, kmbet (iki
katl mezar), (ilk Karahanllar), trbe (adrn
mimariye yansmas), kubbe, st ste ift
kubbe, Trk geni tarz kubbeye gei,
silindirik ve yivli minareler, dikdrtgen ve be
keli mihraptr.
Seluklu mimari eserlerini bezeyen figrler
ise unlardr;

Aslan, kartal ve hayvan mcadele sahneleri

(Hayvan figrleri)
Hayat aac, ejder ve sfenks (insan bal,
hayvan vcutlu) figrleri
Doa kabartmalar (Bitki motifleri), melek ve
bur tasvirleri
Oniki hayvanl Trk-in takvimindeki figrler
Hat (Yaz) sanat

lk Trk - slam devletlerine ait balca

eserler unlardr;

Tolunoullar: Tolunolu Ahmet Camii, Ulu

Camii

Karahanllar: Buranakale Hazara (Degaron)

Camii, Buhara Camii, ir Kebir Camii, Arap
Ata Trbesi (Fergana - Bu dnemden kalan en
eski mimari eser), Aye Bibi Trbesi, Balac
Hatun Trbesi, Ribat- Melik (en eski
kervansaray), Semerkant Medresesi

Gazneliler: Zafer Kuleleri, Leker-i Bazar Ulu

Camii (Afganistan), Leker-i Bazar Saray,
Arasl Felek Camii, Beyhakiye Medreseleri
(Bu dneme ait ilk medrese)

Seluklular:

Mescid-i Cuma (Ulu Camii) (sfahan)

Mescid-i Cuma (Kazvin)
Sultan Sencer Trbesi (Merv)
Haydariye Mescidi
Turul Bey Trbesi (Rey)
mam- Gazali Trbesi (Tus)
Mmine Hatun Trbesi (Nahivan)
Ribat- erif (Niabur)
Ribat- Anuirvan
Nizamiye Medreseleri (Badat)
NEML HATIRLATMALAR

Toplu olarak slamiyeti kabul eden ilk Trk

boyu Karluklardr (751).

31

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Gaznelilerin en nl hkmdarlar Gazneli
Sultan Mahmuttur (998 - 1030).

slamiyeti kabul eden ve resmi din olarak ilan

eden ilk Trk devleti Karahanllardr. (840 1212)
Orta Asyada slamiyeti kabul eden ilk Trk
devleti Karahanllardr.
Mslman Trkler tarafndan kurulan ilk Trk
devleti Tolunoullardr. (868 - 905)
Karahanllar, yneten ve ynetilenleri Trk
olan ilk Trk - slam devletidir. Bu yzden
Karahanllarda, Gazneli ve Seluklulardaki gibi
Arap - ran etkisi yoktur.
Trk - slam Edebiyatnn ilk rnei olan,
Yusuf Has Hacibin yazd Kutadgu Bilig
(Mutluluk Veren Bilgi) ve Kagarl
Mahmutun yazd Divan- Lgat-it Trk adl
eserler Karahanllar Dneminde yazlmtr ve
Karahanl hkmdarna sunulmutur.
Karahanllar tarihte ilk defa askeri hastane
ve askeri posta tekilatn kurmulardr.
kta sistemini ilk uygulayan Karahanllardr
(Askeri ikta sistemini ilk uygulayan ise Byk
Seluklulardr.).
Trk slam mimarisinde ilk defa
kervansaraylar Karahanllar ina etmilerdir.
Trk

slam
mimarisinin
temelleri
Karahanllar Dneminde atlmtr.
lk Trke siyasetname Yusuf Has Hacib
tarafndan yazlan Kutadgu Biligdir.
Karahanllar dnemi; slamiyet ncesi Trk
kltrnden Trk slam kltrne geiin
ilk halkasdr.
Msrda kurulan ilk Trk - slam Devleti
Tolunoullardr.
Msrda kurulan ikinci Trk - slam devleti
hitler (Akitler)dir.
Hicaz Blgesine hkim olan ilk Trk devleti
hitler (Akitler)dir.

NOT: Gazneli Mahmut Trk - slam Dnyasnda

Hindistana yapm olduu ve 25 yl sren 17
seferiyle tannmtr (slamiyeti Hindistana
yaym (ilk kez) ve Kast sistemine ilk byk
darbeyi indirmitir.).
Trk tarihinde Sultan ve Padiah nvann
kullanan ilk Trk hkmdar Gazneli
Mahmuttur.
Byk Seluklularda ilk paray Turul Bey
bastrmtr (Altn para Dinar, Gm para
Dirhem).
Anadoluya yerlemek amal ilk Trk aknlar
Byk Seluklular tarafndan yaplmtr (ilk
sefer ar Bey tarafndan 1015 1021 ylllar
arasnda yaplmtr.).
Byk Seluklular zamannda ilk kez slam
Dnyasnn siyasi liderlii ve koruyuculuu
Trklere gemitir.
1048 Pasinler Sava, Byk Seluklularn
Bizansa kar kazand ilk byk zaferdir.
Pasinler Sava ile Bizansn direnci krlm ve
Trkleri Anadoluya olan aknlar younluk
kazanmtr.
Byk Seluklularn ilk bakenti Niaburdur.
Byk Seluklular ile Bizans arasnda yaplan
1071 Malazgirt Sava sonucunda Anadolunun
kaplar Trklere alm, Anadoluda Trkiye
Tarihi balam ve ilk Trk Beylikleri
kurulmutur (Alparslan Dnemi).
1071 Malazgirt Savandan sonra Anadoluda
kurulan ilk Trk Beylikleri; Danimentliler,
Saltuklular, Mengcekler, Artuklular ve aka
Beyliidir.
lk slam minyatr okulu Badatta Byk
Seluklu Devleti zamannda almtr.
Byk Seluklu Devleti, Melikah Dneminde
en geni snrlarna ulam ve en parlak
dnemini yaamtr.
Babr krallarndan ah Cihan ei Mmtaz
Mahal iin Hindistann Agra kentinde Tac
Mahal adl nl ant mezar yaptrmtr.
Moollar durdurabilen ilk devlet ve drt
savata da yenebilen tek devlet Memlklerdir
(1260 Ayn Calut, 1277 Elbistan, 1282 Humus
ve 1303 Merc-i Suffar savalar).
Saltanatla
ynetilmeyen
tekmdevlet
Memlklerdir (Memlk sultanlar komutanlar
arasndan seimle belirlenirdi.).

NOT: Tolunoullar ve hitler (Akitler)de

ynetici ve askeri kadro genellikle Trklerden
olumu ise de halk Arap ve Berberilerden
olumutur. Bu durum ksa srede yklmalarna
neden olmutur.
Afganistanda kurulmu ilk Trk devleti
Gaznelilerdir.
mparatorluk karakteri tayan ilk Trk - slam
Devleti Gaznelilerdir.
Abbasi Halifesini ii Bveyhoullarna kar
koruyan ilk Trk - slam Devleti Gaznelilerdir
(ikinci Trk devleti ise Byk Seluklulardr.).

32

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

IKMI SORULAR

5. Trk - slam devletlerinde reaya;

I. Otlak
II. Yaylak
III. Bahe
IV. Orman
alanlarndan hangilerine sahip olup mlk
edinebilmitir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) III ve IV
(1999 - DMS)

Trk - slam dnyasnda pozitif bilimler

aada verilen bilim adamlarndan hangisi
ile balamtr?
A) mer Hayyam
B) Farabi
C) bn-i Rd
D) Ulu Bey
E) dris-i Bitlisi
(2002 - KPSS)
1.

Trk - slam devletlerinde kyde yaayan

reaya ile ilgili olarak;
I. rn zerinden vergi vermesi
II. Elindeki topraa, ileyebildii srece sahip
olmas
III. lm halinde erkek evlada miras brakabilmesi
uygulamalarndan hangisi yada hangileri
dorudur?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I,II ve III
(1999 - DMS)
2.

6.
I. Bitki motifleri
II. Hayvan figrleri
III. Yaz trleri
Seluklu
mimarisinde
yukardakilerden
hangileri ssleme amacyla kullanlmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2003 - KPSS)

Karahanllarda Hassa Ordusu kk yata esir

edilen veya para ile satn alnan genlerden
oluturulurdu.
Hassa ordusunun oluturulma biiminin
Osmanllarda aadakilerden hangisinde
temel olduu savunulabilir?
A) ltizam sistemine
B) Tmar sistemine
C) Devirme sistemine
D) Eyalet sistemine
E) Merkezi devlet sistemine
(1999 - DMS)

Aadakilerden hangisi Trk - slam

devletlerinde grlen toprak ynetimi ile
ilgili bir kavram deildir?
A) kta
B) Has
C) Zeamet
D) Ulak
E) Yurtluk
(2005 - KPSS)

3.

7.

Trk - slam mimarisinde eitli amalara

hizmet eden yap topluluuna verilen isim
aadakilerden hangisidir?
A) Kmbet
B) Han
C) Medrese
D) Klliye
E) Camii
(1999 - DMS)
8.

Aadaki Trk - slam devletlerinden

hangisinde, hkmdar din ilerini halifeye
brakarak devlet ilerini ise tmyle kendi
zerine almakla bu eski Trk devlet
geleneini balatmtr?
A) Memlukluler
B) Osmanllar
C) Gazneliler
D) Seluklular
E) Karahanllar
(1999 - DMS)
4.

33

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI
9. Trk mimarisinde,
I. Klliye
II. Medrese
III. Kmbet
tr
yaplardan
hangileri
niteliindedir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I ve III

Tarih retmeni
14. Aadakilerden hangisi, Byk Seluklular
Dnemine aittir?
A) Nizamiye Medresesi
B) Karatay Medresesi
C) inili Kk
D) Muradiye Camisi
E) shak Paa Saray
(2008 - KPSS/nlisans)

antmezar

15. Trklerin
slamiyete
gemeleriyle
aadakilerden
hangisi
kltrel
hayatlarnda bir sanat kolu oluturacak
derecede nem kazanmtr?
A) Hat
B) Maden iilii
C) Heykel
D) Oyma
E) Dokuma
(2009 - KPSS)

(2003 - KPSS)
10. kta nedir?
A) Seluklularda eyaletlerdeki valilerin askerleri
B) Seluklularda topraklarn vergi gelirlerine gre
blmlere ayrlmas
C) Trk devletlerinde sosyal hayat dzenleyen
kurallar
D) Trk slam devletlerinde hukuk sistemi
E) Trk slam sanatnda bir tr
(2006 - KPSS / Ortar.)

CEVAPLAR
1. B 2. E 3. C 4. D 5. C 6. E 7. D 8. D 9. C
10. A 11. C 12. D 13. E 14. A 15. A

TRKYE TARH

11. slam hukukuna gre, herhangi bir kiinin

mlklerinin veya gelirlerinin bir ksmnn
kamu yarar iin sresiz olarak kullanlmas
sistemi aadakilerden hangisidir?
A) ltizam
B) Dirlik
C) Vakf
D) Devirme
E) r
(2007 - KPSS / Lisans)

ANADOLUYA YAPILAN LK TRK AKINLARI

12. Byk
Seluklu
Sultan
Melikah
Dneminde;
I. Yeni bir mezhep olan Btnilerin vezir
Nizamlmk ldrmeleri,
II. Badatta Nizamiye Medreselerinin kurulmas,
III. Medreselerde din bilimlerinin yannda pozitif
bilimlerinin de okutulmas,
IV. Yeni bir takvimin dzenlenmesi,
gelimelerinden hangisi sosyal hayat olumlu
ynde etkilemitir?
A) Yalnz IV B) I ve II C) I, II ve III
D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV
(2000 DMS)

13. Aadakilerden hangisi, Trk slam

Devletlerinde hkmdarlk sembollerinden
biri deildir?
A) Hilat (giysi)
B) Asa
C) Bayrak (alem)
D) etr (saltanat emsiyesi)
E) Ok
(2008 - KPSS/nlisans)

34

Anadoluya ilk Trk aknlar, Avrupa Hunlar

tarafndan yaplmtr (395 -398).
Anadoluya ikinci Trk aknlar ise Sibir
(Sabar) Trkleri tarafndan gerekletirilmitir
(516).
Anadoluya nc Trk aknlar ise
Abbasilere bal Mslman Trk komutanlar
tarafndan Bizansa ynelik yaplmtr.
Anadoluya yaplan bu aknlar keif amal
olup
yerleme
amac
tamamaktadr.
Anadoluyu Trk vatan haline getirenler ise
Ouz Trkleridir.
Anadoluyu yurt edinmek amacyla keif ve
ypratmaya ynelik aknlar balatan; Byk
Seluklu liderlerinden ar Beydir (1015 1021).
ar Beyin bu aknlar sonucunda
Anadolunun Trklere uygun bir corafya
olduu anlalmtr.
1040
Dandanakan
Sava
sonrasnda
Anadoluya dzenlenen aknlar daha da
artmtr.
ar Beyden sonra Byk Seluklu
hkmdar Turul Bey tarafndan Seluklu
prensleri brahim Ynal ve Kutalm
Anadolunun fethi iin grevlendirilmilerdir.
Bu amala yaplan aknlar Seluklular ile
Bizans - Grc kuvvetlerini kar karya

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

getirmitir. ki taraf arasnda yaplan 1048

Pasinler Sava sonucunda Bizans yenilmi ve
Trklerin Anadoludaki etkinlii iyice
artmtr (Anadoluda Bizansla yaplan
ilk sava).

NOT: Malazgirte kadar Anadoluya yaplan Trk

aknlarnn amac; keif ve Bizans ypratmaya
yneliktir.

1) Saltuklular (1072 - 1202)

Trkleri Anadoludan atmak isteyen Bizans ile

Seluklular arasnda yaplan 1071 Malazgirt
Sava sonucunda Bizansn direnci krlm ve
Trkler ksa srede Ege sahillerine kadar
ulamay baarmlardr.
Bu zaferin kazanlmasnda Bizans ordusundaki
Uz ve Peenek Trklerinin Seluklu ordusu
tarafna gemelerinin etkisi byktr.

1071 Malazgirt Sava Sonucunda;

Bylece XI. yzylda balam olan Trkiye

Tarihi 5 blme ayrlarak incelenmektedir;

I. Beylikler Dnemi
Anadolu (Trkiye) Seluklu Dnemi (1077 1308)
II. Beylikler Dnemi
Osmanl Devleti Dnemi (1299 - 1922)
Trkiye Cumhuriyeti Dnemi (1923- )

Melikahn komutanlarndan Danimentolu

Ahmet Gazi tarafndan Sivas merkez olmak
zere kuruldu.
Kayseri, Tokat ve Amasyaya kadar snrlarn
geniletmilerdir.
Hallar ve Bizansa kar mcadele
etmilerdir. Hallarla yaplan savalar anlatan
Danimendname Destan gnmze kadar
gelmitir.
Ksa srede Anadoludaki ilk Trk Beylikleri
ierisinde en gls haline gelmitir.
Anadolu Seluklu Devletinin Anadolu Trk
Birliini salama konusundaki en byk
rakibi olmutur.
Anadoluda
ilk
medreseyi
Niksarda
kurmulardr (Yabasan Medreseleri).
Anadolu da kurulan ilk u tekilatdr.
Anadolu Seluklu Sultan II. Klarslan
tarafndan yklmlardr.

3) Mengcekliler (1080 - 1228)

I. BEYLKLER DNEM

Ebul Kasm Saltuk tarafndan Erzurum ve

evresinde kurulmutur.
Anadoluda kurulan ilk Trk beyliidir.
Grclere ve Hallara kar baarl
mcadeleler vermilerdir.
Anadolu
Seluklu
Sultan
Rkneddin
Sleyman ah tarafndan yklmlardr.

2) Danimentliler (1080 - 1178)

Trklere Anadolunun kaplar almtr.

Trklerde Anadoluyu yurt edinme dncesi
hkim olmutur.
Trkler Anadolu topraklarna yerlemeye
balamlardr.
Orta Asyadaki Trk boylar Anadoluya
gelmeye balamlardr.
Bizansn arsyla Hal Seferlerinin
dzenlenmesine neden olmutur.
Anadoluda ilk Trk Beylikleri ortaya kmaya
balamtr.

Melikahn lmnden sonra balayan taht

kavgalar srasnda bamszlklarn ilan
etmilerdir (1092 - 1117).
Bu beylikler unlardr; Danimentliler,
Saltuklular, Artuklular, Mengcekliler ve aka
Beyliidir.

1071 Malazgirt Savandan sonra yaplan

antlamaya Bizansn yeni ynetimi uymaynca
Sultan Alparslan komutanlarna Anadolunun
tamamen fethedilmesini ve fethettikleri
yerlerde Byk Seluklu Devletine bal
beylikler kurmalarn emretmitir.
Bu durum Anadolunun hzl bir ekilde
fethedilmesini salasa da devletin feodal bir
yap ierisine girmesine neden olmutur.
Seluklu komutanlar fethettikleri topraklarda
devlete bal beylik kurmalarna ramen

Mengcek Gazi tarafndan Erzincan, Kemah

ve Divrii dolaylarnda kurulmutur.
Bizans ve Grclere kar baarl savalar
yapmlardr.
Anadolu Seluklu sultan I. Aleddin Keykubat
tarafndan yklmlardr.

4) Artuklular (1102 - 1409)

35

Seluklu
komutanlarndan
Artuk
Bey
tarafndan Mardin ve evresinde kurulmutur.
Daha sonra Hasankeyf (Diyarbakr), Mardin
ve Harput olmak zere kol halinde
yaamlardr.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Hasankeyf kolu Hallarla mcadele etmitir,

Eyyubiler tarafndan yklmtr. Mardin kolu
Hallarla mcadele etmi, Karakoyunlular
tarafndan yklmtr. Harput kolu Anadolu
Seluklu Devleti tarafndan yklmtr.
Anadoluda ilk kprleri yapan beyliktir
(Malabadi Kprs).

RNEK SORU
Anadolu Seluklu Dneminde yaam ilk Trk
denizcisi aadakilerden hangisidir?
A) Artuk Bey
B) ar Bey
C) Tutu
D) Sleymanah
E) aka Bey
(2003/KPSS)
Cevap: E

5) aka Beylii (1081 - 1093)

aka Bey tarafndan zmirde kurulmutur.

lk denizci Trk beyliidir. aka Bey de ilk
Trk denizcisidir.
Trk Deniz Kuvvetlerinin kurulu tarihi aka
Beylii ile balar.
Trk Tarihinde denizcilik faaliyetlerinin bu
kadar ge balamasnn nedeni; Trklerin daha
nce denize ky corafyalarda egemenlik
kuramam olmalardr.
aka Bey kurduu donanma ile Bizans ile
mcadele etmi ancak Bizansn kkrtmalar
sonucu Anadolu Seluklu Sultan I. Kl
Arslan tarafndan ldrlmtr, topraklar da
Bizansn eline gemitir.
Trk - slam Tarihinde stanbulu kuatan
ilk Trk hkmdar aka Beydir.
Bat Anadoluda ilk Trk hkimiyeti bu
beylikle balam ve 12 yl srmtr. aka
Beyliinin ykl Trk denizciliinin
gelimesini 150 yl geciktirmitir.

Saltuklular Dnemi Eserleri

NOT: Bu dnemde bu beyliklerden baka

Anadoluda Ahlat ve evresinde Skmenliler
(Ahlatahlar), Bitlis ve Erzende Dilmaoullar,
Diyarbakrda
naloullar
(Ynaloullar),
Harputta ubukoullar, Denizli ve Ladik
dolaylarnda nanoullar ile Efes ve evresinde
Tanrvermioullar adl beylikler de kurulmutur.

Artuklular Dnemi Eserleri

I. Beylikler Dnemi Eserleri

Erzurum Kale Camii

Erzurum Ulu Camii
Erzurum Tepsi Minare (Saat Kulesi)
Erzurum (Tercan) Mama Hatun Kervansaray
ve Kmbeti
Erzurum Emir Saltuk Kmbeti (Anadolunun
en eski antsal mezar yapsdr.)

Mengcekliler Dnemi Eserleri

RNEK SORU
Trk
denizciliinin
Anadolu
Seluklu
Dnemine kadar gelimemesinde balca etken
aadakilerden hangisidir?
A) Devletin egemenlik anlay
B) lke topraklarnn corafi konumu
C) Komularnn gl olmas
D) Devletin ekonomik yaps
E) Snrlarnn geni olmas
(1999/DMS)
Cevap: B

Divrii (Sivas) Ulu Camii (Hat ilemeleriyle

nl bir eserdir.).
Divrii Klliyesi
Divrii Sitte Melik Kmbeti
Divrii Turan Melik Darifas
Divrii Kale Camii
Kemah Sultan Melik Kmbeti
Kaytbay Camii

Diyarbakr Artuklu Saray

Silvan (Meyyafarkin) Ulu Camii
Mardin Ulu Camii
Harput Ulu Camii
Mardin - Dunaysr (Kzltepe) Ulu Camii
Urfa Ulu Camii
Malabadi Kprs

RNEK SORU
Batman
yaknndaki
Hasankeyfte
aadakilerden
hangisine
ait
eserler
bulunmaktadr?
A) Artukoullar
B) Germiyanoullar
C) Karamanoullar
D) Candaroullar
E) Aydnoullar
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: A

36

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Danimentliler Dnemi Eserleri

Tokat ve Niksar Yabasan Medreseleri

(Anadoludaki ilk medrese)
Niksar Ulu Camii
Kayseri Ulu Camii
Kayseri Glk Camii
Kayseri Melik Daniment Gazi Kmbeti
Emir Gazi Kmbeti
Amasya Fethiye Camii

lk Trk Beyliklerinin Ortak zellikleri

Malazgirt Sava sonras Alparslann fetih

politikas sonucunda kurulmulardr.
Anadolunun Trklemesi ve slamlamas
srecini hzlandrmlardr.
Fetihleri arttrmlar ve yer isimlerini
Trkeletirmilerdir.
Anadoluya kalc kltr ve sanat eserleri
brakmlardr.
Bir ksm Hallara kar baarl mcadeleler
vermitir.
Anadolu Seluklu Devleti tarafndan Anadolu
Trk Siyasi Birliini salamak amacyla
yklmlardr.

Devlet Ynetimi

Byk Divana bal olarak;

Hkmdar bakentte olmad zaman devlet

ilerinin naiblerce (naib-i sultan - vekil)
yrtld Niyabet-i Saltanat Divan,
Mali ilere bakan Divan- stivfa,
Ynetimle ilgili ileri denetleyen Divan- raf,
ve d yazmalar dzenleyen; hkmdarn
nian ve turasn eken Divan- Tura,
Askeri ilerin grld Divan- Arz
bulunmaktayd.

KLTR VE MEDENYET

Keyhsrev, Keykavus gibi eski ran

hkmdarlarnn adlarn lakap olarak
kullanmlardr.
Hkmdarlar Sultan nvann tayordu.
Bunun yannda Rkneddin, Keykubat,
Sultan- Azam, Sultan- Galip, Emirl
Mminin, zzeddin, mameddin, Alaaddin,
Gyaseddin nvanlarn da kullanmlardr.
Hkmdarlk sembolleri; Unvan ve lakaplar,
para (sikke), tura, sancak, nevbet (bando davul), ota, saray, taht, ta, hutbe, tu, sikke
(para), yzk v.s.dir.
Ayrca hkmdarlar Abbasi halifesinden
menur (onay) alrlard.
Anadolu Seluklu Devletinde hkmdarlarn
yetkileri snrsz deildi (tre ve din kurallarna
uymak zorundayd.).
Devlet ileri Divan- Saltanat ad verilen
Byk Divanda (Divan- Ali) grlmtr.
Bu divan hkmdar ya da vezir
bakanlnda toplanr ve gvenliinden
Emir-i emir sorumluydu. Divana; na,
arz, iraf, istifa divanlarnn bakanlar katlma
hakkna sahiptiler.

Anadolu Seluklu Devletinin devlet ynetimi,

temelde Byk Seluklular ile ayndr.
Beylikler ise, Seluklular taklit ederek daha
kk llerde de olsa kurumlarn
oluturmulardr.
Daha nceki Trk devletlerinde de grld
zere,
Devlet
hkmdar
ailesinin
(Hanedann) ortak maldr anlay hkimdi.
Bu anlay sk sk taht kavgalarna neden
olmutur.
Ancak
Anadolu
Seluklular,
Anadolu
corafyasnn bir btn olmas sayesinde
merkeziyeti bir ynetim anlay oluturmaya
almlardr.
ehzadeler (melikler), eitli blgelerde
atabeylerin denetiminde eitilir ve yneticilik
yaparlard. Ama meliklerin ynetim tecrbesi
kazanmasn salamakt.
Byk Seluklularda grlen, Meliklerin
(ehzadelerin) kendi adlarna para bastrma,
ordu kurma ve sava ama gibi yetkileri
Anadolu Seluklularnda kstlanmtr.
Bunun nedeni merkezi otoriteyi korumaktr.
Anadolu Seluklularnda sultanlar, glerinin
bykln yanstmas iin Keykubat,

Divan- Ali yeleri unlard;

Vezir: Hkmdarlardan sonra gelen en yetkili

kiiydi.
Naib:
Hkmdar
bakentte
olmad
zamanlarda devlet ilerine veklet ederdi.
Pervaneci: Arazi defterlerini tutar, iktalarn
datmn yapard. Ayrca devletin istihbarat
tekilatndan sorumludur.
Mstevfi: Mali ilerden sorumludur.
Turac - Mni: Yazmalar yrtr, sultann
emir ve fermanlarna tura ekerdi.
Mrif: dari ve mali tefti yapard.
Emir-i Arz: Ordunun maa ve ihtiyalarna
bakard.

37

Adalet ilerinden Emir-i Dad sorumludur.

Soruturma
ve
tutuklamalara
bakard.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Kararlarnda bamsz olabilmesi iin Divan-

Aliye dahil edilmemitir. (Adalet Bakan).
Anadolu Seluklularnda Divan- Saltanattan
baka Meveret Meclisi de bulunurdu. Bu
mecliste,
hkmdar
olacak
kiilerin
belirlenmesinden, devletin i ve d
politikalarna kadar pek ok konu grlrd.

durumda olan Trkmen airetleri ile bal

beylik ve devletlerden gelen askerlerden
oluturulurdu.

lke Ynetimi

lke baz idari blmlere ayrlmt;

Meliklerin Ynettii Eyaletler: Yanlarna

tecrbeli bir devlet adam (Atabey) verilerek
gnderilirlerdi.
Dorudan
hkmdara
balydlar.

Divana Bal Eyaletler: Divan tarafndan

grevlendirilen yksek rtbeli komutanlar
tarafndan ynetilirlerdi. Bunlara Emir-i
Sipehsalar (Suba) denilirdi.

Ayrca sava zamanlarnda ihtiya olursa,

geici olarak cretli asker de (Fecr-i Has)
toplanrd.
Ordunun bakomutan Sultandr. O olmad
zamanlarda bakomutanl Vezir veya
Beylerbeyi (Emirl-mera) stlenirdi.
Dier ordu komutanlarna suba (sipehsalar,
serleker) denirdi.
Trkiye Seluklular donanmaya nem
vermilerdir. Antalya, Alanya, Sinop ve
Samsunda tersaneler ina edilmi ve
donanmalar kurulmutu.
Donanma komutanlarna Reisl-Bahr veya
Meliks-Sevahil denirdi (Deniz Kuvvetleri
Komutan).

U Eyaletleri: Bizans snrnda bulunan bu

eyaletleri, merkeze bal kalmak artyla
Trkmen Beyleri ynetirdi.

NOT: Anadolu beyliklerinin ordu tekilatnda

Seluklu askeri tekilatnn etkisi grlmekteydi.
Ancak Dulkadiroullar ve Ramazanoullar
Beyliklerinde
dierlerinden
farkl
olarak
Memlklerin etkisi grlmekteydi.

Bunlarn dnda ehirlerde gvenlik ilerinden

sorumlu askeri yneticiler olan Subalar ve
adalet
ilerinden
sorumlu
Kadlar
bulunmaktayd.
Ayrca ynetim alannda askeri vali olan hne
(nemli ehir merkezlerinde bulunurdu),
belediye ilerine bakan Muhtesip adl
grevliler de ehirlerde grev yapard.
Beyliklerde ise hkmdarn temsilcisi olan iki
yetkili bulunurdu. Mirliva adl kiiler siyasi,
Kad ise yarg alannda yetkiliydi.

RNEK SORU
Aadaki
Trk
devletlerinden
hangisi
donanmaya nem vermi ve tersaneler
kurmutur?
A) Byk Seluklular
B) Anadolu Seluklular
C) Karahanllar
D) Gazneliler
E) Harzemahlar
(2010-KPSS nlisans)
Cevap: B

Ordu ve Donanma

Toprak Sistemi

Ordu 3 blmden oluurdu;

Guleman- Saray (Hassa Ordusu): Devirme

usulne gre oluturulan merkez ordusudur.
Devletten ayda bir maa alrlard (Kapkulu
Tekilat). Bu blmdeki askerler Gulamhane
denilen klalarda yetitiriliyorlard.

Toprak, devletin mal olup (Miri Arazi),

kullanma hakk halka aitti. Kullanl amacna
gre toprak, drt blme ayrlmtr;

Has Arazi: Geliri hkmdara ait topraklard.

Dirlik (kta) Arazi: Ordu mensuplar ve devlet
memurlarna hizmet ve maa karl olarak
verilen arazilerdi.
Mlk Arazi: stn hizmetleri grlen devlet
adamlarna verilirdi. Bu topraa sahip olanlar
tam bir tasarruf hakkna sahipti. Devredebilir,
satabilir veya miras brakabilirdi.
Vakf Arazi: Geliri hayr hizmetleri ve ilmi
kurulularn masraflarna ayrlm arazilerdi.
Vakf arazisinin gelir ve giderlerini dzenleyen
kiiye Mtevelli ad verilirdi.

kta Askerleri (Tmarl Sipahiler): Ordunun

en
kalabalk
blmn
olutururlard.
Tamamen Trklerden oluan bu askerlerin
hepsi svariydi. Devletten maa almazlar,
btn ihtiyalar ikta sahiplerince karlanrd.
Trkmenler ve Yardmc Kuvvetler: U
blgelerinde (snrlarda) daima savaa hazr

38

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
RNEK SORU
Anadolu
Seluklu
Devletinde
ehirlerin
ekonomik hayatnda nemli yere sahip olan
tekilatlanma aadakilerden hangisidir?
A) Ayanlar
B) Ahiler
C) Ulema
D) Memurlar
E) Kapkulu Askerleri
(1999/DMS)
Cevap: B

Hukuk

Adli tekilat btn beyliklerde ve Anadolu

Seluklu Devletinde eri ve rfi olarak
ikiye ayrlmtr.
Kadlar eri davalara bakard ve balarnda
Kadil-Kudat (Kadlar Kads) yer alrd
(Konyada bulunurdu).
rfi hukuktan Emir-i Dad sorumluydu.
Toplumun huzur ve asayiini bozan ve
kanunlara uymayanlarn davalarna bakard. Bu
kurum ayn zamanda Adalet Bakanl
niteliindeydi.
Emir-i Dad, gerektiinde devlet ileri gelenlerini
(vezir ve divan yelerini) de yarglayabilirdi.
Askeri davalarla Kazasker (Kadasker / Kady Leker) ilgilenirdi.
Divan- Mezalim adl yksek mahkemeye
Sultan bakanlk eder ve ar siyasi sulara
bakard.

Ekonomi

Anadolu Seluklular ticareti gelitirmek iin;

Anadolunun eitli yerlerine kervan yollar

amlardr.
Tccarlarn cretsiz olarak konaklayabilmeleri
iin ticaret yollar zerinde kervansaraylar
yapmlardr.
Yabanclardan
dk
gmrk
vergisi
almlardr.
Tccarlarn
mallarna
devlet
garantisi
koymulardr (Sigorta sistemi).
Ticari amal fetihler yapmlardr (Sinop,
Antalya, Sudak, Alanyann fethi gibi).
eitli devletlerle ticaret antlamalar
imzalamlardr.
Yabanc tccarlar Antalya, Konya, Kayseri ve
Sivas gibi ehirlere; Trk tccarlar ise
gayrimslim
memleketlerine
yerletirmilerdir.

Ekonomik uralar tarm, hayvanclk, zanaat,

dokumaclk, dericilik, madencilik, sanayi ve
ticaretten oluan lke ekonomisinde en ok
ticaret belirleyici olmutur.
Zanaatkrlar, aralarnda dayanmay salamak
iin Ahilik tekilatn kurmulardr. Her esnaf
kendi mesleiyle ilgili esnaf loncasna ye
olmutur.
Ahi tekilatnn temelleri 12. yy'da Abbasiler
zamannda dzenlenen ftvvet tekilatna
kadar uzanr. Anadolu Ahiliinin kurucusu Ahi
Evran'dr (Osmanldaki ad Loncadr.).
Ahi tekilatnn grevleri; ayn meslekten olan
yeler arasnda dayanmay salamak, yeleri
eitmek, retimde kalite ve standard
ykseltmek ve denetlemek, sosyal adaleti
salamak, Narh sistemiyle fiyatlar kontrol
altnda tutmak, devletle esnaf arasndaki
ilikileri dzenlemektir.

NOT: Ahilik tekilatnn vergi toplamak ve

esnaflar arasndaki davalara bakmak gibi
grevleri yoktur. Ayrca gayrimslimler bu
tekilata ye olamazlard.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Ahi topluluu olarak
rgtlenmitir?
A) Esnaf
B) Kad
C) Mderris
D) Sipahi
E) Melik
(1999/DMS)
Cevap: A

39

Ticareti gelitirmek devletin temel politikas

haline gelmiti. Bu dnemde Anadolu
uluslararas bir ticaret merkezi olmutu.
En ok ticaret yaplan lkeler Bizans, ran,
Venedik, Ceneviz ve Arap lkeleriydi. eitli
tarm rnleri ile birlikte, yn, tiftik, ipek, hal,
kilim ve deri satlrd. Ayrca koyun, sr, at
gibi hayvanlar ve ap, tuz, demir, bakr ve
gm gibi maddeler alnr ve satlrd.

Ayrca Mslman iftilerden alnan r,

Hristiyan
iftilerden
alnan
Hara,
gayrimslim erkeklerden alnan Cizye, Anam
(hayvan vergisi), Bac (pazar yeri vergisi),
liman, gmrk, maden, tuzla, orman gelirleri,
ganimet ve hediyeler de devletin nemli gelir
kaynaklar arasndayd.
Anadolu Selukluda iki trl hazine vardr;
Hazine-i Amire (Devlet hazinesi), Hazine-i
Hassa (Hkmdarn ahsna ait hazine).
Trkler Anadolu'ya geldiklerinde bir sre yerli
halkn kulland Bizans parasn kullanmak
zorunda kald. lk Seluklu paralar nce bakr
sonra gm ve altndan basld. Gm paraya
dirhem, altn paraya dinar demilerdir.
lk para Sultan Mesut tarafndan bastrlan
bakr
paradr
(ekonomik
bamszlk

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

kazanlmtr.). lk altn paralar II. Klarslan

tarafndan 13.yy'da bastrlmtr (ekonominin
ok gl olduunu gsterir.).

RNEK SORU
Anadolu Seluklu Devletinde edebi dil Farsa,
bilim dili Arapadr. Saray, ordu ve halk ise Trke
konuurdu.
Bu
durum,
aadakilerden
hangisinin
gstergesidir?
A) lkede ok sayda etnik grup bulunduunun
B) Trkede
Farsa
szcklerin
Arapa
szcklerden daha fazla olduunun
C) Ynetim-halk kopukluunun olduunun
D) Bilimsel almalarn hz kazandnn
E) Trkenin yaygn olarak kullanldnn
(2000/DMS)
Cevap: C

Sosyal Hayat

Halk ehirli, kyl ve gebe olmak zere e

ayrlyordu.
Anadolu Seluklular bnyelerinde farkl
milletten ve dinden olan insanlar hogryle
barndrmlar ve onlar huzur iinde
yaatmlardr.
Uygulanan iskn siyasetiyle Anadolunun
Trklemesi ve slamlamas salanmtr.
Yerleik hayata geen Trkmenler zerinde
bata Ahilik (Ahi Evran) olmak zere Babailik
(Baba lyas), Bektailik (Hac Bektai Veli),
Ekberilik (Sadrettin Konevi), Mevlevilik
(Mevlana), Kadirilik (Abdlkadir Geylani),
Kbrevilik (eyh Necmettin Kbra), Yesevilik
(Ahmet Yesevinin takipileri) ve Rufailik gibi
tarikatlar etkili olmutur.
Bu tarikatlar, fetihlerde nemli hizmetlerde
bulunmulardr. Fetih hareketlerinde, baba,
abdal, alp - eren ve ahilerin nemli rol
bulunmaktadr.
Tarikatlar dnda faaliyet gsteren dini
nitelikli
rgtler;
Abdalan-
Rum
(Anadolu dervileri tekilat), Bacyan- Rum
(Anadolu kadnlar tekilat)), Gaziyan- Rum
(Gaziler tekilat), Feteyan- Rum (Genler
tekilat)dur.
Anadolu da Tasavvuf anlay bu dnemde
ortaya km ve bu anlaya paralel olarak
Anadolunun birok yerinde tekke ve zaviyeler
almtr.

RNEK SORU
I. Samanoullar,
II. Karamanoullar,
III. Byk Seluklular,
Yukardaki devletlerden hangilerinin resm dili
Trkeydi?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2007/KPSS)
Cevap: B

Yaz - Bilim - Kltr ve Edebiyat

Beyliklerde ve Trkmenler arasnda her

alanda Trke kullanlmtr.
Beylikler dneminde Karamanolu Mehmet
Bey 13 Mays 1277de yaynlad fermanla
Bugnden
sonra
divanda,
derghta,
barghta ve meydanda Trkeden baka dil
kullanlmaya diyerek
herkesi
Trke
konumaya yneltmitir (lk kez Trke,
Anadoluda resmi dil olmutur.).

Anadolu Seluklular resmi devlet dili ve

edebiyat dili olarak Farsay, bilim dili olarak
da medreselerde Arapay kullanmlard.
Saray ve orduda ise Trke konuulmaktayd.

NOT: Farsann resmi dil olarak kullanlmasnn

nedenleri; yksek derecedeki devlet memurlarnn
Fars (ran) asll olmas ve Farsann ilek ve
yaygn bir dil olmasdr. Bu durum Trk kltrne
ve diline zarar vermitir.

40

Bununlar beraber Mool istilasndan kap

Anadoluya gelen birok air, yazar ve bilim
adam
Anadoluda
Trk
dilinin
yaygnlatrlmasnda etkili olmulardr.
XII. ve XIII. yzyl Anadolu dnce hayatnn
nemli isimleri olan k Paa, Yunus Emre,
Sadrettin Konevi ve Nesimi gibi ahsiyetler
her alanda Trkeyi kullanmlardr.
Anadolu Trkesinin ilk eserlerini Ahmed
Fakih, Sultan Veled, eyyad Hamza ve Yunus
Emre vermitir. Bu nedenle zellikle beylikler
ve Trkmenler Trk dili ve edebiyatnn
yerleip yaylmasnda ok nemli katklarda
bulunmulardr.
Hoca Dehhani ilk Trke divan yazmtr.
Aruz veznini Trkeye uyarlayan Divan
Edebiyat onunla balamtr.
Bu dnemde Anadoluda Halk Edebiyat,
Divan Edebiyat ve Tasavvuf Edebiyat
gelime gstermitir;

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Battalname, Danimentname, Garipname (Ak

Paa), Dede Korkut Hikayeleri, Bektai ve
Nasrettin Hoca Fkralar, Mantkut TayrKularn Dili, Felekname (Glehri) Halk
Edebiyatna ait nemli eserlerdir.
Mevlana (Mesnevi, Divan- Kebir, Fihi Mafih,
Divan- emsl Hakayk - Ayrlk Kasidesi),
Yunus Emre (Divan, Risaletn Nushiyye) ve
Hac Bekta-i Veli (Makalat), Muhyiddin
Arab Tasavvuf Edebiyat alannda yetimi
nemli kiilerdir.
Hoca
Dehhani
(Seluklu
ehnamesi),
Germiyanl Ahmedi (Divan, skendername ve
Cemid- Hurid) ve Hoca Mesut, Divan
Edebiyatnn nl isimlerindendir.

RNEK SORU
I. Bitki ve hayvan figrleri,
II. Geometrik ekiller,
III. nsan figrleri,
Anadolu Seluklular Dneminin ssleme
sanatnda
yukardakilerden
hangileri
kullanlmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2001/KMS)
Cevap D

Trklerin Anadoluya geldikleri yzyllardaki

etkinliklerini anlatan Daniment Gazi ve
Battal Gazi destanlar da bu dneme aittir.
Anadoluda ilk medreseyi Danimentliler
kurmutur.
Seluklu
sultanlarndan
II.
Klarslan,
Konya
ve
Aksaray
medreselerini amtr.
Ayrca eyhlerin nderliinde alan tekke ve
zaviyelerde
Trkmen
halkn
ocuklar
eitilirdi.

Sanat dal olarak en ok Mimari gelimitir.

Mimari eserler;

Dini Mimari: Cami, Medrese, Klliye,

Kmbet, Trbe, Tekke, Zaviye, Mescit
Sivil Mimari: Kk, Saray, Darifa,
Kervansaray, Han, Hamam, Kpr,
Askeri Mimari: Sur, Kale, Bur, Kule, Kla,
Tersane eklinde ayrlmtr.

Yap ve ssleme malzemeleri olarak ta,

ahap, ini, tula ve al kullanlmtr.

RNEK SORU
I. ini,
II. Ta,
III. Ahap,
Anadolu Seluklular mimari yaplarn i ve d
sslemelerinde yukardakilerden hangilerini
kullanmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: E

Sanat

toprak levhalara ini denir.) sanatlar da

gelimitir.
slam dncesine aykrlk tad iin resim
ve heykeltrala izin verilmemitir.
Ssleme sanatnda; bitki ve hayvan figrleri
(ku, balk), geometrik ekiller ve yaz
figrleri kullanlmtr.

Mimaride ilk yaplan eserler camilerdir.

Anadoluda yaplan ilk camii; Diyarbakr Ulu
Camiidir (Arap ordular 639 tarihinde
Diyarbakr ele geirdii zaman buradaki
byk bir kiliseyi cami olarak kullanmtr.).
Bunun yan sra mescitler, medreseler,
kmbetler
(trbeler),
klliyeler,
kervansaraylar, kprler ve darifalar da
yaplmtr.
Mimari eserlerde Orta Asya Trk zelliklerini
de grmek mmkndr (Kmbetler).
Ssleme sanat olduka gelimitir. Ayrca hal
dokuma sanat, tezhip, minyatr, hat,
nakkalk,
ebru,
kakmaclk
ciltilik,
kabartma, inicilik (Mimaride yzeyleri
sslemek iin kullanlan bir yz srl pimi

Konya Sral Medrese ve Karatay Medresesi

ini sanatnn en gzel rnekleridir. D
mimaride en ok ta iilii kullanlmtr.
Anadolu Seluklular ve Beylikler armalarnda
ve paralarnda arslan resmi kullanmlardr.
Seluklularn sembol haline gelen ift bal
kartal ve dier hayvan figrleri Konya
surlarnda kullanlmtr.

RNEK SORU

Anadolu
Seluklu
paralarn,
Osmanl
paralarndan ayran en nemli zellik
aadakilerden hangisidir?
A) Belli arlkta olmas
B) Deerli madenlerden yaplmas
C) zerinde sultan portreleri ve aslan resimleri
bulunmas
D) Yapmnda kullanlan madenlere gre isim
almas
E) Hkmdarn emri ile karlmas
(1999/DMS)
Cevap: C

41

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Anadolu Seluklular ve beylikler, Anadoluyu

saysz mimari eserle donatarak, Osmanlya
iyi bir miras brakmlardr. Bu nedenle de
Osmanl Devleti, Anadoluya fazla mimari eser
yapmam, daha ok stanbul ve Balkanlara
arlk vermitir.

Bu dnemde Trkler tarafndan slam

mimarisine nemli yaptlar kazandrlmtr.
Bunlar;

Tarih retmeni
RNEK SORU
Trk mimarisinde,
I. Klliye,
II. Medrese,
III. Kmbet,
tr
yaplardan
hangileri
antmezar
niteliindedir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) II ve III
(2003/KPSS)
Cevap: C

Klliye: Genellikle bir camii etrafnda

kurulmu medrese, ktphane, imarethane,
hamam ve ifahane (hastane) gibi yaplarn
btndr.

marethane:
Yoksul
ve
gurebaya
(kimsesizlere) cretsiz olarak yemek datlan
kurumdur.

Mengcekliler Dnemine ait olan Divrii

Klliyesi, Anadolunun en eski klliyesidir.
Anadolu Seluklu Devletine ait ilk klliye,
Kayseri Hunat Hatun Klliyesidir.

Medreseler: Trk slam devletlerinde bilim ve

dnce hayatnn merkezidir. Anadolu
Seluklu ve Beylikler dneminin en nemli
eitim
ve
retim
kurumlardr.

RNEK SORU
Trk-slam mimarisinde eitli amalara hizmet
eden
yap
topluluuna
verilen
isim
aadakilerden hangisidir?
A) Kmbet
B) Han
C) Medrese
D) Klliye
E) Camii
(1999/DMS)
Cevap: D

Danimentlilerin
yaptrd
Tokat
ve
Niksardaki
Yabasan
Medreseleri,
Anadoluda alan ilk medresedir.
1193de kurulan Kayseri Koca Hasan
Medresesi, Anadolu Seluklularnn at
ilk medresedir.
Kervansaray:
Ticaret
yollar
zerine
tccarlarn konaklamas iin yaplan, amac
ticareti gelitirmek, yollarn gvenliini
salamak olan yaplardr. Kervansaraylar
birbirlerinden bir gnlk uzaklkta ina edilirdi.

RNEK SORU
Klliyeler genellikle aadakilerden hangisinin
evresinde yer alr?
(2004/KPSS)
A) Bimarhane
B) Medrese
C) Mektep
D) Han
E) Cami
Cevap: E

Anadoluda
yaplan
ilk
kervansaray
II. Klarslan dneminde tamamlanan Aksaray
Kayseri yolu zerindeki Alay Handr.
Konya Aksaray yolu zerindeki Sultan
Han ile Kayseri Sivas yolu zerindeki
Sultan Han dnemin en byk iki
kervansaraydr.

Dar-ifa: Hastalarn tedavisi iin alm

kurumdur.
Anadoluda
ilk
ifahane,
Kayseride
alan
Gevher
Nesibe
ifahanesidir (1205). Ayn zamanda bu
yapda dnyann ilk psikiyatri klinii de
bulunmaktadr (Bimarhane / Tmarhane).

Anadolu Seluklu Devleti Dnemi Eserleri

Kmbet (Ant Mezar): Drt duvar zerine

kubbeyle rtlm ant mezarlardr. Trklerin
slam mimarisine kazandrdklar en nemli
yapttr. Trkmen adrlarnn mimariye
yansmasdr.

Anadolu Seluklu Camileri

Konya Aleddin Camii (1155 1219):
Anadolu Seluklu Devletine ait Konyadaki
en eski eserdir.
Nide Aleddin Camii (1223): ok kubbeli
camilerin ilk rneidir.
Malatya Ulu Camii (1224): Anadoluda
yaptrlan en eski camiidir.
Sivas Ulu Camii

42

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Konya Sahip Ata Camii ve Klliyesi: Trbe,

han ve hamamdan oluur.
Afyon Ulu Camii: Aa direklidir.
Sivrihisar Ulu Camii: Aa direklidir.
Kayseri Hunad Hatun Camii (1238): Hunat
Hatun Klliyesinin iindedir.
Amasya Burmal Minare Camii (1237 1247)
Sinop Ulu Camii (Aleddin Camii) (1267)
Amasya Gkmedrese Camii (1266 1267)
Ankara Arslanhane Camii
Aya Ulu Camii
Kayseri Lale Camii
Kayseri Hac Kl Camii ve Klliyesi
Kayseri Develi Ulu Camii: (1281): Anadolu
Seluklularnn son camisidir.

Konya nce Minareli Medrese (1260): Anadolu

Seluklu Veziri Sahip Ata yaptrmtr.
Konya ifte Minareli Medrese
Kayseri ifte Medrese
Sivas Gk Medrese: Anadolu Seluklu Veziri
Sahip Ata tarafndan yaptrlmtr. Kapsnn
kenarnda yaprak motifi vardr. Bunun st
ksmnda Orta Asya hayvan takvimi
yerletirilmitir.
Sivas Burciye Medresesi
Sivas ifaiye Medresesi: Tp okulu eklinde
yaplan en eski yapttr.
Sivas ifte Minareli Medrese
Krehir Cacabey Medresesi (1272 - 1273):
Rasathane nitelii vardr (ilk kez).
Akehir Ta Medrese
Amasya Gkmedrese.
Erzurum ifte Minareli Medrese: Anadolu'nun
en byk medresesidir.

Anadolu Seluklu Mescitleri

Konya Ta Mescit (12159

Konya Sral Mescit
Konya Karatay Mescidi 1248
Konya Hoca Hasan Mescidi
Konya Erdemah Mescidi
ankr Ta Mescid
Akehir Kk Ayasofya Mescidi
Akehir Gdk Minare Mescidi 1226
Harput Alaca Mescit (Arap Baba Mescidi
1279)

Anadolu Seluklu Darifalar

Kayseri Gevher Nesibe Hatun Darifas:
Anadolu'nun en nl ve en eski darifasdr.
Konya I. zzeddin Keykavus Darifas
Aksaray Aleddin Keykubat Darifas
Amasya Torumtay Darifas
Tokat Mineddin Pervane Darifas
Kayseri Gyasiye Darifas

NOT: Mescit: Minberi olmayan kk camilerdir.

Tek kubbeli veya dz atldr.

Anadolu Seluklu Saraylar

Anadolu Seluklular Dnemi Kmbet ve

Trbeleri

Alanya Alaiye Saray

Beyehir Kubadabad Saray
Kubadiye Kk

Konya II. Klarslan Kmbeti

Kayseri Dner Kmbet
Krehir Melik Gazi Kmbeti
Krehir Cacabey Kmbeti
Ahlat Ulu Kmbet
Nide Hdavent Hatun Kmbeti

Anadolu Seluklu Kervansaraylar

Anadolu Seluklu Medreseleri

Kayseri Koca Hasan Medresesi (1193):
Anadolu Seluklularna ait ilk medresedir.
Kayseri Hunat Hatun Medresesi: Anadolu
Seluklu Devletinin ilk komleks yapsdr
(Klliye).
Konya Karatay Medresesi (1251): ini ve hat
sanat ile nldr
Konya Sral Medrese (1242 ): ini ve hat
sanat ile nldr. Ak avlulu medrese
rneklerindendir.
Konya Altun Aba Medresesi

Evdir Han
Krkgz Han
resun Han
iftlik Han
Ezine Pazar Han
Sultan Han
Zazadin Han
Alay Han
Sar Han
Altnapa Han
ay Han
shakl Han
Az Kara Han
NEML HATIRLATMALAR

1071 Malazgirt Sava sonucunda Anadoluda

Trkiye Tarihi balam ve ilk Trk Beylikleri

43

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
II.
Klarslan
Dneminde
ayrca,
kervansaraylar yaplm ve ticaret yollar
ortaya karlmtr. Ticareti gelitirmek iin
tccarlarn can ve mal gvenlii salanmtr.
II. Klarslan Dneminin dier bir nemli
olay ise III. Hal Seferinin meydana
gelmesidir.
II. Klarslan son yllarnda, veraset sistemi
dorultusunda yani Trk hkimiyet anlay
gerei lkeyi 11 olu arasnda paylatrd. Bu
durum lkede kardeler arasnda taht
kavgalarna neden olmu ve devletin merkezi
otoritesi sarslmtr.
I. Gyaseddin Keyhsrev Dneminde Antalya
fethedilerek Anadolu Seluklu Devletinde ilk
defa denizcilik faaliyetlerine balanmtr.
Ayrca
burann
alnmasyla
Anadolu
Seluklular ilk defa Akdenize inmi
oluyordu.
I.
Gyaseddin
Keyhsrev
Dneminde
uluslararas
ticareti
tevik
amacyla
Venediklilerle ilk defa bir ticaret antlamas
imzalanmtr.
I. zzeddin Keykavus Dneminde Sinopun
alnmasyla Anadolu Seluklu Devleti ilk defa
Karadenize ulam oluyordu.
I. Alaaddin Keykubat Dnemi, Anadolu
Seluklu Devletinin en parlak dnemidir.
I. Alaaddin Keykubat Dneminde, Anadolu
Trk siyasi birlii byk lde salanmtr.
I. Alaaddin Keykubat Dneminde, Sinoptaki
donanma ile Krmn Sudak limanna
ilk defa bir deniz ar sefer dzenlenmitir.
I. Alaaddin Keykubat Dneminde, Harzemah
Devletine kar 1230 Yassemen Sava
kazanlmtr (Bu savatan ksa bir sre sonra
Harzemahlar yklm ve Anadolu Mool
istilasna ak hale gelmitir.).
II. Gyaseddin Keyhsrev Dneminde ortaya
kan 1240 Baba shak (Babailer) syan
Trkiye Tarihinde kan ilk dini nitelikli
ayaklanmadr.

kurulmutur
(Danimentliler,
Artuklular,
Mengcekliler, Saltuklular ve aka Beylii).
Anadolu Seluklu Devletinin kurucusu;
Seluk Beyin torunu olan Kutalmn
oullarndan Sleyman ahtr.
Trkiye Seluklular, merkezi Anadoluda olan
ilk Trk-slam devletidir.
I. Hal Seferinde Hallar, Anadoludan
gemek isteyince I. Klarslan onlarla
savam ve Hallara byk kayplar
verdirmitir. Ancak znik Hallarn eline
gemitir. Bunun zerine bakent Konyaya
tanmtr.
Anadolu Seluklu Hkmdar I. Mesut
Dneminde Anadolu, Avrupallar tarafndan
ilk defa Trkiye adyla anlmaya balamtr.
I. Mesut Dneminde ayrca lk Trkiye
Seluklu
paras
(Bakr)
bastrlmtr
(Ekonomik bamszl kazanld.). Bununla
beraber
Trkiye
Seluklu
Devletinin
bayndrlk ve kurumsallama faaliyetleri
ilk defa bu dnemde balamtr.
II.
Klarslan
Dneminde
Bizansn
Seluklular Anadoludan kesin olarak atmak
istemesi zerine Miryokefalon Sava (1176)
yaplmtr. Bizans ordusu ar bir yenilgiye
uramtr. Bu sava sonucunda;

Anadolunun
Trk
yurdu
olduu
kesinlemitir.
Bizansn Anadoluyu alma midi sona
ermitir.
Hal Seferleriyle Bizansa geen stnlk
yeniden Trklere gemitir.
Bizans savunmaya, Trkler ise taarruza
gemitir.
Batl kaynaklarda Anadoluya Trk li
denilmeye balanmtr.
NOT: Bu sava, sonular itibariyle Kurtulu
Savandaki
Sakarya
ve
Bakomutanlk
Muharebesine benzemektedir. nk ikisinde de
savunmadan saldrya geilmitir.

II. Gyaseddin Keyhsrev Dneminde lhanl

Mool Devleti iler yaplan 1243 Kseda
Sava sonucunda;

NOT: Trklerin Batllar karsndaki bu taarruz

stnl Osmanl Devleti dnemindeki II. Viyana
Kuatmasyla sona erecektir.

Anadolu Seluklular, Moollara vergi veren

baml bir devlet haline geldi.
Taht kavgalar balam ve merkezi otorite
bozulmutur.
Anadolu Trk siyasi birlii bozuldu.
Anadoluda yeniden birok beylik kuruldu
(Kseda Sava bu ynyle 1042 Ankara
Savana benzer.).

NOT: Trklere Anadolunun kaplarn aan sava

1071 Malazgirt Sava, Anadoluyu kesin Trk
yurdu yapan sava ise 1176 Miryokefalon
Savadr.
II. Klarslan Dneminde, ilk defa altn ve
gm para bastrlmtr ki bu da ekonominin
glendiini gsterir.

44

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Anadolu Seluklu Devleti yklma srecine

girdi.
Trklerin batya ilerleyii durmutur.

IKMI SORULAR
XI. yzyln sonlaryla XIII. yzylda
Anadoluda bilim ve dnce hayatnda nemli
bir durgunluk yaanmtr.
Bu duruma neden olan en nemli etken
aadakilerden hangisidir? (1999 - DMS)
A) Ahi tekilat
B) Loncalar
C) Sufilik
D) Tarikatlar
E) Hal seferleri
1.

1243 Kseda Savandan sonra Anadoluda

balayan II. Beylikler Dnemine ait baz
beylikler unlardr;
Osmanoullar,
Karamanoullar (Osmanly en ok uratran
beylik),
Germiyanoullar (Osmanlya kendi istei ile
katlmtr.),
Hamitoullar,
Candaroullar (sfendiyaroullar - denizci),
Saruhanoullar (denizci),
Aydnoullar (denizci),
Menteeoullar (denizci),
Karesioullar (denizci Osmanlnn ald ilk
beylik kendi istei ile katlmtr.),
Tacettinoullar (denizci),
Ramazanoullar (Osmanlya katlan son beylik),
Dulkadiroullar (Yavuz Sultan Selim tarafndan
Turnada Savayla topraklar Osmanlya
katlmtr)

2. Aadakilerden hangisi Ahi topluluu olarak

rgtlenmitir? (1999 - DMS)
A) Esnaf
B) Kad
C) Mderris
D) Sipahi
E) Melik
3. Trk denizciliinin Anadolu Seluklu
dnemine kadar geliememesinde balca etken
aadakilerden hangisidir? (1999 - DMS)
A) Devletin egemenlik anlay
B) lke topraklarnn corafi konumu
C) Komularnn gl olmas
D) Devletin ekonomik yaps
E) Snrlarnn geni olmas

Karamanolu Mehmet Bey Dneminde

Trke resmi dil haline getirilmitir.
Anadoluda Trkeyi ilk defa resmi dil haline
getiren beyliktir (13 Mays 1277).
Karamanoullar, Anadolu Trk siyasi
birliinin salanmas srecinde Osmanllar
en fazla uratran beyliktir.
Germiyanoullar, I. Murat Dneminde,
ehzade Yldrmn Germiyan Beyi Sleyman
ahn kz Devletah Hatun ile evlendirilmesi
sonucu, topraklarnn bir ksmn Osmanllara
eyiz olarak braktlar.
Hamitoullar, I. Murat Dneminde bir ksm
topraklarn Osmanlya satmtr (Isparta,
Yalva, Eirdir).
Karesioullar, Osmanlnn ald ilk beyliktir
(Osmanl
donanmasnn
temelini
oluturmulardr.).

4. Anadolu Seluklu Devletinde ehirlerin

ekonomik hayatnda nemli yere sahip olan
tekilatlanma aadakilerden hangisidir?
(1999 - DMS)
A) Ayanlar
B) Ahiler
C) Ulema
D) Memurlar
E) Kapkulu askerleri
5. Konyada yzeyi mozaik ini ile kapl Karatay
Medresesi aadaki Trk - slam devletlerinden
hangisine aittir? (2000 - DMS)
A) Akkoyunlular
B) Karamanoullar
C) Germiyanoullar
D) Anadolu Seluklu Devleti
E) Osmanl Devleti

Trk Tarihinde nemli Fetret Devri

yaanmtr. Bunlar;
Melikahn lmyle balayan, Sencerin
hkmdar olmasyla sona eren dnem (1092 1117) (B.Seluklu)
Kseda Sava ile balayan, Anadolu Seluklu
Devletinin yklmas ile sona eren dnem
(1243 - 1308) (A. Seluklu)
Ankara Sava ile balayan, elebi Mehmetin
hkmdar olmas ile sona eren dnem (1402 1413) (Osmanl Devleti).

45

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

6. Konyada bulunan;
I. nce Minareli Medrese
II. Karatay Medresesi
III. Sral Medrese
gibi eserler Trk mimarisinin hangi dnemine
aittir? (2001 - KMS)
A) Osmanl Devleti
B) Byk Seluklu Devleti
C) Anadolu Seluklu Devleti
D) Anadolu Beylikleri
E) Memluk Devleti

11.
I. Karamanoullar Beylii
II. Anadolu Seluklu Devleti
III. Byk Seluklu Devleti
Yukardakilerden hangisi veya hangilerinin
merkezi Konyadr? (2004 - KPSS)
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III

7. Anadolu Seluklular dneminde mimari

eserler zerinde uygulanan ssleme sanatnda
aadakilerden hangisi kullanlmamtr?
(2001 - KMS)
A) Bitki ve hayvan figrleri
B) Geometrik ekiller
C) Yaz sanat
D) nsan figrleri
E) Kabartma sanat

12. Aadaki Trk devletlerinden hangisinde

kervansaray mimarisi yoktur?
(2006 - KPSS / nlisans)
A) Karahanllar
B) Gazneliler
C) Byk Seluklular
D) Anadolu Seluklular
E) Gktrkler
13. Sultan II. Klarslan Dneminde, Anadolu
Seluklularnda ekonomik durum yksek dzeye
ulamtr.
Bu dnemde grlen;
I. mar almalarnn fazla olmas
II. Surlar iinde birer kaleden ibaret olan
kasabalarn bymesi
III. Loncalar tarzndaki Ahilik tekilatnn
Mslman olmayanlara kapal olmas
durumlarndan hangileri ekonomideki bu
baarnn kantlar arasndadr?
(2006 - KPSS / nlisans)
A) Yalnz I B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III

8. Kayseride bulunan Gevher Nesibe ifahanesi

hangi dnemde yaplmtr?
(2002 - KMS)
A) Anadolu Seluklular
B) Osmanl Devleti
C) Mengcekliler
D) Karamanoullar
E) Saltuklular
9. Aadaki eserlerden hangisi Anadolu
Seluklu Devleti dnemine aittir? (2003 - KPSS)
A) Bursa Yeil Camii
B) Konya Aleddin Camii
C) Edirne Selimiye Camii
D) Bursa Hdavendigar Camii
E) Edirne Muradiye Camii

14.
I. Gazneliler
II. Karamanoullar
III. Byk Seluklular
Yukardaki devletlerden hangilerinin resmi dili
Trkeydi? (2007 - KPSS / Lisans)
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III

10. Anadolu Seluklu Dneminde yaam ilk

Trk denizcisi aadakilerden hangisidir?
A) Artuk Bey
B) ar Bey
C) Tutu
D) Sleymanah
E) aka Bey
(2003 - KPSS)

15. Mslman Trk devletlerinde devlet

memurluu ounlukla babadan oula geer,
iktidar deimelerinde de iktidar ou kez ayn
ailede kalrd.
Aadakilerden
hangisi
bu
durumun
sonularndan biridir?
(2008 KPSS)
A) Devletin iyi ynetilmesi
B) sizliin nnn kapanmas
C) Baarl bir d siyaset izlenmesi
D) Yeni mesleklerin nnn kapanmas
E) Brokraside egemen bir snfn ortaya kmas

46

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Osmanllarn Ksa Srede Geliip
Glenme Nedenleri

16. Anadolu Seluklu Devletinde byk

kervansaraylarn hemen hepsi XIII. yzyla aittir.
Bu durumun,
I. sanat,
II. ticaret,
III. askerlik
alanlarnn hangilerinde grlen gereksinimin
bir sonucu olduu savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2008 KPSS)

Bizansa komu bir u beylii olmas snrlarn

geniletme frsat vermitir. Ayrca kurulduu
blgenin ekonomik etkinliklere olanak
tanmas da glenmesinde etkili olmutur
(Corafi Konum).
Merkeziyeti
bir
ynetim
anlaynn
benimsenmesi
lke topraklarnn hanedan yeleri arasnda
paylatrlmas geleneine son verilmesi (Tek
Hkmdarlk Sistemi)
Tmarlara
nem
verilmesi,
fethedilen
topraklarn savata yararllk gsterenlere
datlmas
Gl, disiplinli ve srekli bir ordunun
olmas
Cihat
ve
gaza
politikas
sayesinde
Trkmenlerin desteini almas
Beyliklerle iyi geinmesi (evlilik ve dostluk
ilikisi kurmas)
Yetenekli padiahlarn ynetime gelmesi
Hogrl ve adalete dayal bir ynetim
anlaynn benimsenmesi
Ahilerin desteini almas
Doudan
gelen
Trkmen
gleriyle
glenmesi (skn politikas)
Anadolu ve Balkanlarn karklk iinde
olmas

17. Anadolu Seluklular zamannda, u

blgelerde grev alan Trkmen beylerinin boy
ve
oymaklaryla
gelerek
buralarda
yerlemelerinin,
I. blgede nfusun artmas,
II. snrlarn korunmas,
III. Anadolunun Trklemesine katks olmas
durumlarndan hangilerine ortam hazrlad
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) I, II ve III
(2008 KPSS / Ortaretim)
CEVAPLAR
1. E 2. A 3. B 4. B 5. D 6. C 7. D 8. A 9. B
10. E 11. C 12. E 13. A 14. B 15. E 16. B 17. E

OSMANLI DEVLETNN
GENEL ZELLKLER
Teokratik (Dini karakterli) bir devlettir
(Yavuzun Msr Seferinden sonra Halifeliin
Osmanlya gemesiyle bu durum daha da
etkin hale gelmitir.).
Merkeziyeti bir ynetim uygulanmtr.
lkenin, hanedan yeleri arasnda blnmesine
izin vermeyerek gc tek elde toplamlardr.
En uzun mrl Trk devletidir.
Hunlardan sonra a ap kapatan ikinci Trk
Devletidir (stanbulun Fethi ile Ortaa
kapanm Yenia balamtr.).
ok uluslu bir devlettir.
Tek bir hanedan tarafndan ynetilen dnyann
en uzun sreli tek devletidir.
ktada yaylan tek Trk devletidir.
Emevilerden sonra slam dinini Avrupada
yaymaya alan ikinci devlettir.
Son Trk slam Devletidir.

OSMANLI
SYAS
DNEMLERE AYRILMASI

TARHNN

Kurulu Dnemi (1299 1453): Osman

Beyin
Anadolu
Seluklu
Devletinin
Hkmdar II. Mesut tarafndan U Beyi

47

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

olarak atanmasyla balar, Fatih Sultan

Mehmetin stanbulu fethine kadar srer.
Ykselme Dnemi (1453 1579): Fatihin
stanbulu fethiyle balar, Sokullu Mehmet
Paann vefatyla son bulur.
Duraklama Dnemi (1579 1699): Sokullu
Mehmet Paann lm ile balayp Karlofa
Antlamasna kadar olan dnemdir.
Gerileme Dnemi (1699 1792): Karlofa
Antlamasyla balar, Ya Antlamasnn
imzalanmasyla son bulur.
Dalma ve Paralanma Dnemi (1792
1922): Ya Antlamasyla balar, Saltanatn
kaldrlmasyla son bulur.

26. III. Mustafa (1757 - 1774)

27. I. Abdlhamit (1774 - 1789)
28. III. Selim (1789 - 1807)
Dalma Dnemi:
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.

OSMANLI PADAHLARI

OSMANLI DEVLET
KLTR VE MEDENYET

Kurulu Dnemi:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Osman Bey (1283 - 1324)

Orhan Bey (1324 - 1362)
I. Murat (1362 - 1389)
I. Bayezd (Yldrm) (1389 - 1402)
I. Mehmet (elebi) (1413 - 1421)
II. Murat (1421 - 1444 / 1444 - 1451)
II. Mehmet (Fatih) (1444 - 1444)

I. DEVLET YNETM

Ykselme Dnemi:
7.
8.
9.
10.
11.
12.

II. Mehmet (Fatih) (1451 - 1481)

II. Bayezd (Sofu) (1481 - 1512)
I. Selim (Yavuz) (1512 - 1520)
I. Sleyman (Kanuni) (1520 - 1566)
II. Selim (Sar) (1566 - 1574)
III. Murat (1574 - 1595)

Duraklama Dnemi:
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.

III. Murat (1574 - 1595)

III. Mehmet (1595 - 1603)
I. Ahmet (1603 - 1617)
I. Mustafa (1617 - 1618 / 1622- 1623)
II. Osman (Gen) (1618 - 1622)
IV. Murat (1623 - 1640)
Sultan brahim (1640 - 1648)
IV. Mehmet (Avc) (1648 - 1687)
II. Sleyman (1687 - 1691)
II. Ahmet (1691 - 1695)
II. Mustafa (1695 - 1703)

Gerileme Dnemi:
22.
23.
24.
25.

III. Selim (1789 - 1807)

IV. Mustafa (1807 - 1808)
II. Mahmut (1808 - 1839)
I. Abdlmecit (1839 -1861)
Abdlaziz (1861 - 1876)
V. Murat (1876 - 1876)
II. Abdlhamit (1876 - 1909)
V. Mehmet Reat (1909 - 1918)
VI. Mehmet Vahdettin (1918 - 1922)
Son Halife II. Abdlmecit (1922 -1924)

II. Mustafa (1695 - 1703)

III. Ahmet (1703 - 1730)
I. Mahmut (1730 - 1754)
III. Osman (1754 - 1757)

48

Osmanl Devleti, cihat ve fetih anlay

ierisinde kurulan Trk - slam devletleri
ierisinde en gl ve en uzun mrl olandr.
Osmanl devlet anlaynn kkeni eski Trk
gelenekleri, slam hukuku ve hakim olunan
topraklardaki devlet anlaylarna dayanr.
Osmanlda Devlet hkmdar ailesinin ortak
maldr anlay vardr. Bu anlay hanedann
erkek ocuklarna tahta kma imkn salam,
bu da taht kavgalarna neden olmutur.
Saltanat babadan oula gemekle beraber
belirgin bir veraset sistemi grlmemektedir.
I. Murat bu anlay deitirmi lke
hanedann deil yalnzca hkmdar ve
oullarna aittir. anlayn getirmitir. Ama;
merkezi otoriteyi glendirmek ve taht
kavgalarn nlemektir.
Fatih Sultan Mehmet, Kanunname-i Ali
Osman (Fatih Kanunnamesi) hazrlayarak
veraset sistemini yazl yasalar haline getirdi. Bu
yasalarla merkezi otoritenin korunmas iin
karde katline izin verilmitir.
Bu sistem I. Ahmet (1603 - 1617) Dneminde
hanedann en yal ve akllsnn baa
gemesi eklinde deitirildi (Ekber-i Ered).
Bu deiiklikle taht kavgalarn nlemek
amalanmtr (olumlu sonu). Ancak bu
uygulama ehzadeler arasndaki rekabet
duygusunu ortadan kaldrmas bakmndan
olumsuz sonular dourmutur.
III. Mehmet Dneminde ehzadelerin sancaa
gnderilmesi uygulamasna son verilmi ve
Kafes usul getirilmitir. Bu durum ehzadelerin

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI
ynetim deneyiminden yoksun
kmalarna neden olmutur.

ekilde

Tarih retmeni

tahta

Kurulu ve Ykseli Dnemi padiahlar sancak

sistemine gre yetimilerdi. ehzadeler
(padiahn erkek ocuklarna verilen isim),
Lalalarla birlikte sancaklara ynetim tecrbesi
kazanmalar iin gnderilirdi. Sancaa ilk kan
I. Murat, son kan III. Mehmettir. Sancaa
kmadan tahta oturan ilk Osmanl padiah
I. Ahmettir.
Osmanlda
ynetim
padiahn
mutlak
otoritesinde toplanrd yani ynetim mutlak
monariydi.
Yavuzun Msr Seferi sonucunda Halifeliin
Osmanlya gemesi ile ynetim Mutlak
Teokrasiye dnt.
Devletin mutlak yneticisi olan padiah ilk
bakta sonsuz yetkilere sahipmi gibi grnse
de uygulamalar; gelenek grenek, hukuk
kurallar
ve
Divan
kararlaryla
snrlandrlmtr.

Hkmdarlk Sembolleri; hutbe, sikke (para),

davul (nevbet), sancak, hilat (giysi), etr (saltanat
emsiyesi), tu, tura, kl alay, ota ve tahttr.

Merkez Tekilat

Merkez tekilat ierisinde padiahn zel

hayatnn getii ve devletin ynetildii yer
saraydr. Osmanlda ilk saray I. Murat
Dneminde Bursada ina edilmitir. Edirne
bakent olunca burada daha byk bir saray
yaplmtr.
stanbulun fethi (1453) zerine Fatih Sultan
Mehmet tarafndan nce Saray- Atik (Eski
Saray) daha sonra da
Saray- Cedid ad
verilen Topkap Saray (Yeni Saray)
yaptrlmtr.
Topkap Saray, XIX. yzyla kadar padiahlarn
oturduu ve devletin ynetildii yer olmutur.
XIX. Yzylda Bat etkisiyle Dolmabahe,
Beylerbeyi, raan ve Yldz saraylar
yaplmtr.
Devlet ynetiminin merkezi olan sarayda; divan
toplantlar, padiahlarn tahta k treni,
yabanc
elilerin
kabul,
bayramlama
trenleri yaplrd. Ayrca en yksek derecede
yneticilerin
eitimi
de
sarayda
gerekletirilirdi.

NOT-1: Osmanl padiahlar ilk defa 1839

Tanzimat Ferman ile birlikte mutlak egemenlik
anlayndan kendi istei ile vazgemi ve Kanun
stnln ilk kez kabul etmitir. 1876
I. Merutiyet (Kanun-i Esasi) ile birlikte anayasal
ynetime ve parlamenter sisteme geilmitir.

NOT-2: 1908de II. Merutiyetin ilan ile birlikte

padiahn yetkilerine az da olsa snrlamalar
getirildi ve meclisin yetkileri arttrld.

a) Birun (D Saray): Saray grevlileri burada

bulunur ve dier devletlerle ilgili iler idare
edilirdi. Ayrca burada askeri merasimler,
bayramlamalar ve askerlere maa datm
yaplrd. Bununla birlikte Birunda padiahn
divan yelerini ve yabanc elileri karlad
Arz Odas bulunurdu. Birun tekilatna ait
btn tayinler Sadrazam tarafndan yaplrd.

RNEK SORU
I. Osmanl,
II. Memluk,
III. Seluklu,
Yukardaki devletlerin hangilerinde saltanat
makam iinde halifelik anlay uygulanmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: A

Saray e ayrlrd;

Birundaki grevliler ve tekilatlar unlardr;

Yenieriler
Alt Blk Halk (sipahiler, silahtar, sa ve sol
garipler, sa ve sol ulufeciler.)
Topular ve Cebeciler
Mehterler
Mteferrikalar:
(Enderundan
kma
iolanlar, beyzade ocuklar, devlet ileri
gelenlerinin ocuklar vb.)
Padiah Hocas: ehzadelerin eitimiyle
megul olur.
Hekimba: Cerrahba da denilen doktor
avular ve avuba: Haberleme ve elilik
grevini yapar.

Osmanl padiahlar Bey, Han, Sultan, Hakan,

Hkmdar, Kaan, stanbulun fethinden sonra
mparator; Msrn fethinden sonra da Halife
unvanlarn kullanmlardr. Ayrca Gazi,
Hdavendigar, Hnkar gibi unvanlar da
kullanlmtr.

NOT: Osmanlda Sultan unvann ilk defa

kullanan padiah, I. Murattr.

49

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

b) Enderun ( Saray): Osmanl devlet adamlarnn

(devirmelerin) yetitirildii saray ierisindeki
okuldur. Divan toplantlar da bu blmde
yaplrd.

b) lmiye: Eitim, retim ve hukuk alannda

grevleri vardr. Trk ve Mslman olmayanlar
lmiye snfna giremezlerdi.
NOT: lmiyenin Divandaki temsilcileri; Kazasker
ve eyhlislamdr. (tarada; mderris, kad)

NOT: Enderun Mektebinin temelleri, II. Murat

tarafndan atlmtr. Ancak gerek anlamda
tekilatlanmas Fatih Sultan Mehmet Dneminde
meydana gelmitir.

c)

NOT: Enderun Mektebi, 1833te II. Mahmut

tarafndan kapatlm, yerine Mekteb-i Maarif-i
Adliye almtr.

NOT: Kalemiyenin Divandaki temsilcileri; Nianc,

Defterdar ve Reislkttaptr. (tarada; ktip)

Enderun, ayn zamanda Padiahn zel

hayatnn getii sarayn i blmdr.
Burada padiahn hizmetine bakan gvenilir
kimselerin bulunduu hizmet - eitim odalar
ve harem bulunuyordu.

Padiahn egemenliini kullanma biimleri ise u

ekildedir;

Yasama: Ferman, Berat, Adaletname

Kanunnameler ile kullanr.
Yrtme: Divan- Hmayun ile kullanr.
Yarg: Kazasker ve kadlar yolu ile kullanr.

ve

Enderundaki odalar unlardr;

Has Oda: Padiahn gnlk hizmetine

bakarlard.
Hazine Odas: Padiahn zel hazinesine
bakarlard.
Kiler Odas: Yemek ve sofra hizmetlerini
yaparlard.
Seferli Odas: Berber, terzi, mzisyen gibi
grevliler bulunurdu.

Enderun odalarna alnacak olan kiiler

devirmelerden seilir ve sk bir eitimden
geirilirlerdi.

c)

Harem: Padiahn aile hayatnn getii ve saray

kadnlarnn yer ald blmdr.

baz

terimlerin

RNEK SORU
Osmanl Padiahlar bir konu hakkndaki kesin
kararlarn
aadakilerden
hangisiyle
belirtirlerdi?
A) Fetva
B) Risale
C) Fkh
D) Kelam
E) Ferman
(2000/DMS)
Cevap: E

Osmanl merkez ve tara tekilatlarnda ynetim

ileri padiah adna seyfiye, ilmiye ve kalemiye
denilen brokrasi temsilcilerince yrtlrd;

a) Seyfiye: Ynetim ve askerlik

yetkilidirler, yrtmeyi temsil ederler.

Egemenlik ilgili kullanlan

tanmlar ise u ekildedir;

Ferman: Padiahn emridir. Nianc tarafndan

tura ekilerek gerekli blgelere gnderilir.
Berat: Nian, grev, maa vb. eyler hakknda
verilen resmi belgedir (atama belgesi). Padiahn
onayyla gerekleir.
Kanunname: Hkmdarlarn koymu olduklar
kurallar btndr. rfi hukuk kapsam
ierisindedir.
Adaletname: Halkn haklarn askeriyeye kar
koruyan padiah buyruudur.

NOT: Saraya alnan kzlar tpk i olanlar gibi

sk bir eitim grrlerdi. Padiahn iltifatna
mahzar olmazlarsa kma Usul ile saray dnda
grevlendirilen Kapkullar ile evlendirilirlerdi.
(Ama; merkezi otoriteyi korumaktr.)

Kalemiye: dari ve mali alanlarda brokratik

ilerde grevlidirler.

RNEK SORU
Osmanllarda;
I. Ferman,
II. Fetva,
III. Berat,
belgelerinden hangileri padiah tarafndan
verilirdi?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) I, II ve III
(2001/KMS)
Cevap: D

alannda

NOT: Seyfiyenin Divandaki temsilcileri;

Sadrazam, Vezirler, Yenieri Aas, Kaptan-
Deryadr. (tarada; beylerbeyi, sancakbeyi)

50

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Divan- Hmayun

nemli devlet ileri Divan- Hmayun ad

verilen bir kurulda grlrd.
Divan, hangi din ve mezhepten olursa olsun
herkese akt.
Divan, son szn padiaha ait olmasndan
dolay Danma Meclisi nitelii de tamaktadr.
Kurulu Dnemi boyunca divan bakan
padiahtr. Ykselme Dneminde Fatihten
itibaren
divan
bakanl
Sadrazama
braklmtr.

Tarih retmeni

NOT: Bu durum sadrazamlk makamnn nem

kazanmasna ve sadrazamlarn siyasal ynden
glenmesine neden olmutur.

RNEK SORU
Osmanl mparatorluunda en yksek karar
organ olan Divan- Hmayunda;
I. lmiye (retim, yarg ve din ilerinde grev
alanlar),
II. Seyfiye (ynetim ve askerlik ilerinde grev
alanlar),
III. Kalemiye (idari ve mali alanda uraan st
dzey brokratlar),
IV. Aznlk (Osmanl mparatorluu uyruunda
olan gayrimslimler)
kesimlerinden hangileri temsil edilmekteydi?
A) I ve II
B) I ve IV
C) III ve IV
D) I, II ve III
E) II, III ve IV
(2005/KPSS)
Cevap: D

Divan Orhan Bey tarafndan kurulmutur,

II Mahmut tarafndan kaldrlmtr. Yerine
Nazrlklar (Bakanlklar) kurulmutur.

Divan yeleri

1.

Sadrazam (Vezir-i Azam)

Divan; toplan ekline ve toplan amacna

gre isimler alrd;

Ba vezir anlamndadr. Divandaki en kdemli

vezir olup, padiahtan sonra gelen en yetkili
kiiydi. Padiah tarafndan atanr ve grevden
alnrd.
Padiah siyasi yetkilerini Sadrazam aracl ile
kullanrd. Sadrazam padiahn mhrn
(Mhr- Hmayun) tard ve padiah olmad
zamanlarda Serdar- Ekrem sfatyla orduya
komutanlk yapar, byk devlet memurlarnn
tayin, terfi ve grevden alnma ileriyle
ilgilenirdi.
Fatihten itibaren Divan bakanl Sadrazamlara
braklmtr (1475).
Gnmzdeki karl Babakandr.

Ayak Divan: Padiahn halkn huzuruna kp

dert ve isteklerini dinledii divandr.
Galebe Divan: Yabanc lke elilerinin kabul
edildii divandr.
Sefer Divan: Vezir-i Azam sefere karken
toplanan divandr.
At Divan: Sefer srasnda at zerinde yaplan
divandr.
Ulufe Divan: Yenieri maalar iin toplanan
divandr.
kindi Divan: Sadrazam konanda Divan-
Hmayunda yarm kalan ileri tamamlamak
amacyla toplanan divandr.

NOT: lk sadrazamlk makam I. Murat Dneminde

kurulmutur. lk sadrazam andarl Kara Halil
Hayrettin Paa; son sadrazam Ahmet Tevfik
Paadr.

Divan toplantlar haftann belirli gnlerinde

Kubbe Alt denilen yerde yaplrd. Balangta
her gn yaplan divan toplantlar giderek
seyreklemitir.
Divan en yksek mahkeme nitelii de tard. Bu
nedenle nemli ve zlemeyen davalara burada
baklrd.
Divanda alnan kararlara Hkm ad verilirdi
ve bu kararlar Mhimme Defterlerine
kaydedilip, Defterhanede muhafaza edilirdi.
Divan- Hmayun, gnmz anlamyla Bakanlar
Kurulu zelliindedir. Aralarndaki fark ise;
Divan yelerinin halk tarafndan seilmemi
olmas ve mahkeme gibi alm olmasdr.
18. yzyldan itibaren Divan nemini
kaybetmeye balam ve bu yzyln sonunda
Sadrazamn alma merkezi olan hkmet yani
Bab- Ali (Yksek Kap) nem kazanmtr.

2.

Kubbealt Vezirleri

Divanda Sadrazamdan sonra gelen vezirlerdi.

Devlet ilerinde sadrazama yardmc olurlar,
eitli devlet ileriyle grevlendirilirlerdi.
Bu vezirler, devlet ilerinde bilgi ve tecrbesine
gvenilen kiilerden seilirdi.
Daha
ok askeri
ve
siyasi
ilerden
sorumluydular.
Fatih Dneminde saylar 4e, Kanuni
Dneminde 7ye kartlmtr.
Gnmzdeki karl Devlet Bakandr.
NOT: Vezir olabilmek iin beylerbeyi ve
sancakbeyi gibi grevlerde bulunmak gerekiyordu.

51

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT: lk vezirlik makam Orhan Bey Dneminde

kurulmutur. lk vezir de Alaeddin Paadr.
3.

16. Yzylda Divana Girenler

6.

eyhlislam (Mft)

Defterdar
Osmanlda divanda alnan kararlarn ve
kartlan kanunlarn dine uygun olup olmad
konusunda Fetva (karar) veren kiidir.
Halifeliin Osmanlya gemesinden sonra
nemi daha da artmtr.
Padiah, Halife olarak slam Dnyasnn lideri
olarak grlse de fetva verebilecek dini bilgiye
sahip deildi. Bu nedenle padiah, Halifelikten
kaynaklanan dini yetkilerini eyhlislam
aracl ile kullanrd.
Padiah, eyhlislama danmadan sefere
kamaz, kanun koyamazd. eyhlislam da
padiahn istedii konunun dnda fetva
veremezdi. Bu da Osmanlda bir yetki
paylamnn olduunu gsterir.
eyhlislamlar protokolde Sadrazama denk
saylmlardr.
eyhlislamlarn atamasn dorudan padiah
yapard.
Kanuni Dneminde divann daimi yesi
olmutur.

Maliyeden sorumlu kii olup, hazinenin gelir gider hesaplarn tutar ve bteyi hazrlard.
Ayrca rtbe ve dirlik verilecek kimseleri
hkmdara teklif etme yetkisi de vard.
Fatih Dneminde saylar Anadolu ve Rumeli
Defterdar olmak zere ikiye karld.
Gnmzdeki karl Maliye Bakandr.
NOT: lk Defterdarlk makam I. Murat Dneminde
kurulmutur.
4.

Kazasker (Kadasker)

Hukuk ilerinden sorumluydular.

eri
hkmler veren en yksek grevlilerdi.
Divandaki byk davalara bakar, kad (taht
kads hari) ve mderrislerin atamasn
yapard.
Kadlarn kararlarn bozma yetkisi de vard.
Fatih Dneminde saylar Anadolu ve Rumeli
Kazaskeri olmak zere ikiye karlmtr.
Gnmzdeki karl Adalet ve Milli Eitim
Bakandr.

NOT: lk eyhlislam II. Murat Dnemindeki

Molla emseddin Fenaridir. Son eyhlislam ise
1920de bu greve getirilen Medeni Mehmet Nuri
Efendidir.

NOT: lk Kazaskerlik makam I. Murat Dneminde

kurulmutur.

7.
NOT: stanbul Kadsna Taht Kads denir ve
stanbul kadsn padiah seerdi.

Ktiplerin ba anlamndadr. 17. yzyla kadar

Niancya balyd.
Divanda grlecek konularn srasn belirler,
d ilerine bakar, Divanda alnan kararlar
yazya geirirdi.
XVII. yzylda divana ye olmutur.
Gnmzdeki karl Dileri Bakandr.

NOT: Defterdar ve Kazaskerlerin kdemli olanlar

Rumeli Eyaletine atanrd. Bunun nedeni; devletin
genel fetih siyasetinin batya ynelik olmas ve
nemli olaylarn arlkl olarak Rumelide
gereklemesidir.
5.

Reisl- Kttab

Nianc

8.

Devletleraras yazmalar salard.

Ayrca padiah ve sadrazam arasndaki
yazmalardan da sorumluydu.
Padiahn yazl emir ve fermanlarna tura
ekerdi. Bu nedenle kendisine turac da
denirdi.
Fethedilen topraklar Tahrir defterlerine
kaydeder, tapu kadastro ilerine bakar ve
dirliklerin datmn yapard.
Divanda yaplan grmelerin kaytlarn
tutarak
Mhimme Defterine
(Divan
Defteri) kaydederdi.

Kaptan- Derya

Osmanlda Donanma Komutanyd. stanbulda

bulunduu zamanlarda Divan toplantlarna
katlrd.
Kanuni Dneminde Divana ye olmutur.
Gnmzdeki karl Deniz Kuvvetleri
Komutandr.
NOT: lk Kaptan- Derya Orhan Bey Dneminde
greve getirilen Karesioullar kkenli Karamrsel
Paadr.

52

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI
9.

Tarih retmeni

Yenieri Aas
RNEK SORU
I. Padiah,
II. Sadrazam,
III. Nianc,
Osmanl mparatorluunda yukardakilerden
hangileri ynetimde etkili olmutur?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2005/KPSS)
Cevap: E

Yenierilerin ocak komutandr.

Ocakla ilgili konular grldnde divana
katlrd.
stanbul ve sarayn gvenliinden sorumluydu.
Savalarda padiahn koruyucusu ve en yakn
askeriydi.
Padiah tarafndan atamas yaplr ve dorudan
padiaha baldr.

RNEK SORU
Osmanl Devletinde, aadakilerden hangisi
hiyerarik
sralamada
dierlerinden
yksektedir?
A) Nianc
B) Defterdar
C) Kazasker
D) Sadrazam E) Reislkttap
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: D
RNEK SORU
Osmanl Devletinde eyhlislam atama ve onu
grevden alma yetkisi aadakilerden hangisine
aittir?
A) Padiah
B) Rumeli Kazaskeri
C) Nianc
D) Reislkttap
E) Sadrazam
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: A
RNEK SORU
Osmanl Devletinde Sadrazamn grevi;
I. Byk devlet memurlarn atama ve grevden
alma,
II. Seferde orduya komuta etme,
III. Fetva verme,
IV. Bte yapma,
hangisini kapsar?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve IV
(1999/DMS)
Cevap: D

II. LKE YNETM

RNEK SORU
Osmanl Devletinde Tanzimat dnemine kadar
kadlarn
vermi
olduklar
hkmler
gerektiinde aadakilerin hangisi tarafndan
incelenir ve dzeltilir?
A) Padiah
B) eyhlislam
C) Kazasker
D) Defterdar
E) Nianc
(2004/KPSS)
Cevap: C

Osmanl Devletinde lke ynetimindeki temel

idare birimi eyalettir. Eyaletler sancaklara,
sancaklar kazalara, kazalar ise kylere ayrlrd.
Eyaletleri Beylerbeyi, Sancaklar Sancak Beyi,
kazalar Kad ve Suba, kyleri Ky Kethdas
(ynetim), Yiitba (asayi) ve Kad Naibi
(adalet) ynetirdi.
I. Murat Dneminde Manastr merkez olarak
Rumeli Beylerbeylii, Yldrm Bayezd
Dneminde de Ktahya merkezli Anadolu
Beylerbeylii kurulmutur.
Osmanlda eyaletler ynetim ekillerine gre
blmlere ayrlmtr;

a) Saliyanesiz
Eyaletler:

(Yllksz

Merkeze

Bal)

Topraklar dirlik sistemine gre datlan

eyaletlerdir.
Yneticileri dorudan merkezden atanrd.
Devlet merkezine bu eyaletlerden vergi
gelmezdi. Toplanan vergiler dirlik sahiplerine

53

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Kapan Emini: ehirlere gelen sebze meyvenin
topland yerlere kapan denirdi. Kapan emiri
buraya gelen maln vergilendirilmesini salard
(Hal mdr).

maa olarak denirdi. Dirlik sahibi de buna

karlk devlete asker yetitirirdi.
Anadolu, Rumeli, Diyarbakr, Budin, Bosna,
Erzurum, Van, Karaman, Sivas, Musul ve am
bu gruba giren eyaletlerdir.
b) Saliyaneli (Yllkl zel Ynetimli) Eyaletler:

Beytl Mal Emini: Herhangi bir yerleim

yerinde kamu haklarn koruyan grevlidir.

Bu eyaletler mukataa arazi kapsamndadr.

Merkezden atanan valilerce ynetilirdi.

Bac Emini: Kasaba ve ehirlerde sanat ve

ticaretle ilgili vergileri toplarlard.

NOT: Mukataa Arazi; rn vergisi ltizam yoluyla

Mltezimler tarafndan toplanp hazineye giden
arazilerdir.

Yneticilerine Saliyane ad verilen maa

denirdi.
Bu eyaletler ilk kez Kanuni Sultan Sleyman
Dneminde oluturulmutur.
Bu eyaletlerin rn vergisi iltizam usulne
(pein olarak alnan) gre Mltezimler
tarafndan toplanrd. Eyalet kendi masraflar
ktktan sonra geri kalan geliri merkeze
gnderirdi. Msr (yneticilerine Hidiv denirdi.),
Yemen, Trablusgarp, Cezayir, Basra, Badat,
Habe, Tunus gibi halk daha ok
Mslmanlardan oluan eyaletler bu gruba
girerdi.
c)

Bal
Beylik
ve
Ynetimli Eyaletler):

Devletler

RNEK SORU
Osmanl Devletinde aadakilerden hangisi
esnaf denetleme yetkisine sahiptir?
A) Cizyedar
B) Mltezim
C) Muhtesip
D) Tmarl Sipahi
E) Nianc
(1999/DMS)
Cevap: C
III. TOPRAK SSTEM

(zel

Bu eyaletler iilerinde serbest, dilerinde

Osmanlya bal olan eyaletlerdi. Bunlarn
banda yerli hanedandan birisi bulunurdu.
Yneticilerine; Bey, Han, erif ve Voyvoda
denirdi.
Devlete yllk vergi derlerdi. Eflak, Bodan,
Erdel, Krm (Buras vergi vermez sadece asker
verirdi. Yneticilerine Giray denirdi.), Lehistan
bu gruba giren eyaletlerdi.
Bu eyaletler ilk kez Fatih Sultan Mehmet
Dneminde oluturulmutur.

A)

Toprak, Osmanlda devletin malyd. Kullanma

hakk halka ait olup, retilen maln sahibi halkt.
Devlet topraklarnn genel ad Miri Arazi
(Hazine Arazisi) idi. Ekip, bimek iin ahslara
verilen arazilerdi.
Toprak kullanl ve verili amalarna gre
isimler almtr;
MR ARAZLER

1) Dirlik Arazileri: Geliri devlet tarafndan savata

yararllk gsterenlere ve devlet memurlarna
maa karl olarak verilen arazilerdi. e
ayrlrd;

Hicaz ayr bir konuma sahipti. Devlet bu

blgeden vergi almaz, asker istemezdi. Buradan
toplanan vergiler kutsal yerlerin imarna ve
korunmasna ayrlrd.

Mahalli (yerel) ynetim rgtleri de unlard;

Mahalle ve ky ynetim tekilatlar, loncalar,
cemaat idareleri.
stanbulda zel bir ynetim uygulanmaktayd;
Sadrazam ehrin genel dzenine; Yenieri Aas
gvenlik ilerine, ehremini belediye ve
bayndrlk ilerine, Muhtesip ar ve pazarn
dzenine, stanbul (Taht) Kads adalet ilerine
bakard.

a) Has: Yllk geliri 100.000 akeden fazla olan

topraklard.
Hanedan
yelerine,
divan
yelerine, Beylerbeyleri ve Sancak Beylerine
verilirdi. Has sahibi gelirinin her 5000 akesi
iin bir cebel (atl asker) beslemek
zorundayd.

Tara Tekilatndaki Dier Grevliler;

Muhtesip: ar ve pazar (esnaf ve tccar)

denetlemesi yapard. Satlan mal ve fiyatlar
kontrol ederlerdi. (zabta)

b) Zeamet: Yllk geliri 20 bin ile 100 bin ake

arasnda olan arazilerdi. Orta derecedeki devlet
memurlarna, hazine ve tmar defterdarlarna,

54

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

c)

Tarih retmeni

divan ktiplerine, alay beylerine, kale

dizdarlarna, subalara ve kadlara verilirdi.
Bunlar da gelirlerinin her 5000 akesi iin bir
cebel (atl asker) beslemek zorundayd.

NOT-2: Devlet, topra bir yl ekmeyenden

iftbozan adl vergi, 3 yl st ste ekip, bimeyenden
ise topra geri alrd. Bundaki ama; retimin
srekliliini salamaktr.

Tmar: Savata yararllk gsterenlere ve hizmet

karl verilen araziler olup, yllk geliri 3.000
ile 20.000 ake arasnda olanlard. Bu da kendi
arasnda blmlere ayrlrd; Ekinci (Kl)
Tmar savata yararllk gsterenlere, Hizmet
Tmar Saraydaki Hizmetlilere, Mstahfz
Tmar ise Cami imamlar, hatip ve medrese
hocalarna verilirdi. Bu topraklar iletenler
gelirlerinin her 3000 akesi iin bir cebel
beslemek zorundaydlar.

NOT-3: Osmanl Devletinde tara tekilatnn

temelini tmar (dirlik) sistemi oluturuyordu.
NOT-4: Tmar ve Zeamet Sistemi II. Mahmut
zamannda kaldrlarak bunun yerine bata valiler
olmak zere devlet memurlar maaa balanmtr.
2) Yurtluk Araziler: Geliri snr boylarnda grev
yapan askerlere (aknclara) verilen arazilerdir.
3) Ocaklk Araziler: Geliri kale muhafzlar ile
tersane giderlerine ayrlan arazilerdir.
4) Mukataa: Geliri iltizam yoluyla dorudan
hazineye giden arazilerdir.
5) Pamaklk: Hanedan kadnlarna verilen
arazilerdir.
6) Havas- Hmayun: Hkmdara aittir. Geliri
hazineye braklmtr.
7) Metruk Araziler: Terk edilmi topraklardr.
Otlak, yaylak, mera, klak gibi halkn ortak
kulland
topraklardr.
Ayrca
yollar,
meydanlar, namazghlar, mesireler, pazarlar,
panayrlar, baltalklar ve harmanlar da bu gruba
girerdi.
8) Mevat: l topraklardr. l, bataklk, plak
dalar bu topraklardandr.
9) Malikhane: Devlet adamlarna hizmetleri
karl mlk olarak verilen arazilerdir.

NOT: Dirlikler datlrken, verilen kiilerin

makamlar ile topran gelirleri arasnda bir
paralellik kurulmutur.

Dirlik sisteminde topran; mlkiyeti devlete,

vergisi dirlik sahibine, kullanm hakk kylye
aittir. Has ve zeamet, devlet memurlarna
grevleri sresince verilirken, tmar, sipahinin
mr sresince verilirdi.

Dirlik sahiplerinin grevleri;

Sava zaman, toprak gelirlerine gre

besledikleri atl askerler (cebel) ile orduya
katlmak
Reayann (halkn) topra ilemesini salamak,
boalan topraklara bakalarn yerletirmek ve
yeni topraklar retime amak
Bulunduklar blgenin gvenliini salamak
Blgedeki vergileri toplamaktr.

B) VAKIF (MEVKUF) ARAZLER

DRLK (TIMAR) SSTEMNN FAYDALARI

Topraklarn imar salanmtr. Bu da tarmsal

retimi artrm ve retimde sreklilik
salanmtr.
Vergilerin kolayca toplanmas salanmtr.
Devlet memurlarnn maalar denmitir.
Devlete yk olmadan gl bir ordunun
yetimesini salamtr (Tmarl Sipahiler).
Balangta gebe Trkmenlerin yerleik
hayata geirilmesinde etkili olmutur.
Tmarl Sipahiler krsal blgede gvenliin
salanmasnda etkili olmulardr.

Miri arazi iken sonradan geliri hayr, din, eitim

kurumlarna ve sosyal hizmetlere ayrlan
arazilerdir (cami, medrese, hastane, imarethane, ,
bedesten, kervansaray gibi kurumlar).
Alnp satlamaz, devlet el koyamazd.
Bu arazilerden vergi alnmazd.
Vakf tekilatnn banda bulunan kiiye
Mtevelli denmitir.

RNEK SORU
Osmanl Devletinde, devletin tebaas olan
kiilerin sosyal ve ekonomik hayat dzeyinin
ykseltilmesi ve insanlarn salk, eitim, kltr
gereksinimlerinin
karlanmasnda
aadakilerin hangisinden yararlanlmtr?
A) Tmar sistemi
B) Vakf sistemi
C) ltizam sistemi
D) Msadere usul
E) Devirme sistemi
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: B

NOT-1: Topran sahibinin devlet olmas, sadece

gelirin dirlik sahibine verilmesi, toprak zerinde
feodallemeyi nlemitir. Avrupa feodalitesi ile
arasndaki en nemli fark budur.

55

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

C)

MLK ARAZLER

ahslarn zel mlk olan arazilerdir. Alnp

satlabilir, miras olarak braklabilirdi.
Bu araziler ikiye ayrlrd;

Tarih retmeni

RNEK SORU
Osmanl
lkesinde,
tmar
sisteminin
aadakilerden hangisinin dzenli biimde
yrtlmesinde
dorudan
etkili
olduu
savunulamaz?
A) Gvenlik
B) Maliye
C) Ticaret
D) Askerlik
E) Tarm
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: C

a) ri Araziler: Mslman halka ait olan

arazilerdir. Gelirlerinden % 10 Aar (r)
vergisi derlerdi. Bu topraklarn sahiplerinden
arazi vergisi olarak ift resmi alnrd.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Trk - slam
Devletlerinde grlen toprak ynetimi ile ilgili
bir kavram deildir?
A) kta
B) Has
C) Zeamet
D) Ulak
E) Yurtluk
(2005/KPSS)
Cevap: D

b) Haraci Araziler: Gayrimslimlere verilen

arazilerdir. Gelirlerinden % 15 - % 20 aras
Hara vergisi derlerdi. Bu topraklarn
sahiplerinden arazi vergisi olarak ispen alnrd.
NOT: XVII. yzyldan itibaren sosyo ekonomik
nedenlerin etkisiyle toprak ynetimi bozulmu,
kyden kente gler hzlanm ve topraklar devletin
denetiminden karak hukuki olmasa da fiilen ayan
ve eraf denilen gl kiilerin eline gemeye
balamtr. 1858 Arazi Kanunnamesi ile topraklar
mlkiyete dnm, yani uzun sre topra elinde
bulunduranlar o topran sahibi olmulardr.

RNEK SORU
Osmanl Devleti dirlik sistemiyle,
I. sipahinin geimini karlama,
II. byk bir asker gce sahip olma,
III. kapkulu askerlerinin maan verme,
durumlarndan hangilerini salayarak hazinenin
ykn azaltmaya almtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: D

RNEK SORU
Has
ve
Zeametin
Tmardan
fark
aadakilerden hangisidir?
A) Devlet tarafndan verilmesi
B) Karlnda hizmet beklenmesi
C) Vergi kayna olmas
D) Geliri daha fazla olan toprak paras olmas
E) Karlnda atl asker yetitirilmesi
(1999/DMS)
Cevap: D

IV. ORDU

RNEK SORU
Osmanl Devletinde Tmar sisteminden;
I. Vergilerin toplanmas,
II. Yarglama ilerinin ksa srede bitirilmesi,
III. Asker yetitirilmesi,
IV. Dirlik blgelerinin ynetilmesi,
amalarndan hangisi veya hangileri iin
yararlanlmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) II ve III
D) I - III - IV
E) II - III - IV
(1999/DMS)
Cevap: D

Osman Bey dneminde ordu, airet glerinden

olumaktayd.
lk dzenli ordu Orhan Bey Dneminde
oluturulmutur (Yaya ve Msellem).
I. Murat dneminde Rumeliye geile birlikte
sava esirlerinden asker seilerek orduya
alnmtr (Penik sistemi). Yine I. Murat
dneminde Tmar ve Kapkulu (Devirme)
sistemlerinin temelleri atlmtr.
Osmanlda devlet gcn ordudan alrd. Ordu
gruptan meydana gelirdi;

1. KAPIKULU OCAKLARI

Devletten ayda bir ulufe adyla maa alan

srekli askerlerdi.
Bu
askerler
ayn
zamanda
hkmdar
deiikliklerinde clus adl bahi alrlard.

NOT: lk defa Clus Bahii Fatih Sultan Mehmet

(II. Mehmet) Dneminde datld.

56

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

I. Murat Dneminde devirme

Hristiyan genlerden oluturulmutur.

Devirme sistemi: Gayr-i Mslimlerin kimsesiz

ve fakir ocuklarnn kk yata toplanarak (5 12 ya) devlet hizmetinde kullanlmak zere
yetitirilmesidir. Bunlarn zeki ve grbz
olanlar saraydaki Enderun Mektebinde devlet
memuru yetitirmek amacyla okutulurdu.
Rumeliden toplanan ocuklar nce Anadoluya
gnderilerek Trk ailelerinin yannda Trk slam kltr alrlar, sonra Geliboludaki Acemi
Olanlar Ocana getirilirlerdi. Burada
kabiliyetlerine gre askeri ocaklara ayrlrlard.

Tarih retmeni
Topular: Top dken, top mermisi yapan ve
kullanan ocaklardr.

yoluyla

NOT: Osmanlda ilk top, 1389 I. Kosova Savanda

kullanlmtr.
Top Arabaclar: Top tama aralarn yapan
ve nakleden ocaklardr.
Lamclar: Ordunun getii yerlerdeki yollarn
ve kprlerin onarmn yapan, tneller kazan,
patlayc maddeler yerletiren ve surlar ykan
ocaktr.
Humbaraclar: Havan toplar, mayn, el
bombalar ve humbara denilen glleleri yapan ve
kullanan ocaktr.
Sakalar: Ocan su ileriyle ilgilenen snftr.

stanbul veya merkeze yakn eyaletlerde

bulunurlard.
Sefere
padiahla
birlikte
katlrlard.
Grevleri askerliktir, evlenmeleri ve deiik
mesleklerle uramalar yasaktr.
Kapkulu Askerleri; Atl ve yaya olarak ikiye
ayrlrlard.

Kapkulu Svarileri (Atllar)

Alt Blk Halk da denilirdi. Derece ve maa
ynnden yenierilerden stndler. Yenieriler
arasndan seilir ve ulufe alrlard;
Sipahiler, Silahtarlar: Padiahn adrn
(Ota- Hmayun) korumakla grevlidirler.
Sa Garipler, Sol Garipler: Grevleri, ordu
hazinesini, arlklarn ve ganimetlerini tamak
ve korumaktr.
Sa Ulufeciler, Sol Ulufeciler: Grevleri,
saltanat sancaklarn tamak ve korumaktr.

Kapkulu Piyadeleri (Yayalar)

Acemi Olanlar Oca:

I. Murat Dneminde kurulmutur.

Devirme yoluyla alnan Hristiyan ocuklardan
oluurdu.
Ocakta yetienler Yenieri Ocana giderdi.
Zeki ve yetenekliler ise Enderuna gnderilirdi.

RNEK SORU
Karahanllarda Hassa Ordusu kk yata esir
edilen veya para ile satn alnan genlerden
oluturulurdu.
Has
ordusunun
oluturulma
biiminin
Osmanllarda aadakilerden hangisinde temel
olduu savunulabilir?
A) ltizam sistemine
B) Tmar sistemine
C) Devirme sistemine
D) Eyalet sistemine
E) Merkezi devlet sistemine
(1999/DMS)
Cevap: C

Yenieri Oca:

Kapkulu ordusunun temelidir.

I. Murat Dneminde kurulmutur.
Devirme yolu ile oluturulmutur.
Sk disiplin altnda yetiirlerdi.
Padiahn yannda bulunurlard. Grevleri;
padiahla birlikte savaa katlmak ve stanbulun
gvenliini salamaktr.
Yenierilere ayda bir Ulufe denilen maa,
padiah tahta ktnda Clus Bahii, ilk
sefere ktnda da Sefer Bahii verilirdi.
Yenieri Oca III. Murat Dneminde
bozulmaya balamtr.
leriki dnemlerde devlete ok zarar dokunan bu
Ocak, 1826da II. Mahmut tarafndan
kaldrlmtr (Vaka-i Hayriye). Bu ocan
yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye
yeni bir ordu kurulmutur.

Cebeciler: Yenierilerin silahlarn

silahlarn bakmn yaparlard.

ve

2. TIMARLI SPAHLER
(EYALET ASKERLER)

bu

57

Tamamen Trklerden oluurdu.

Dirlik sahipleri tarafndan beslenirdi.
Ordunun en kalabalk ve en nemli snfdr.
Devletten maa almazlard.
Savalarda ganimet elde etmezlerdi.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Sava zaman orduya katlrlar, bar zaman

topra ilerler ve blgelerinin gvenliini
salarlard.
Savata Sancak Beyi tarafndan komuta
edilirler, savaa katlmayan asker tespit edilirse
topra elinden alnrd.
Cebel ad verilen silahl, tehizatl, atl asker
zelliindedirler.
Tmarl Sipahilerin iyi yabanc dil bilenleri
aknc birliklerine seilirlerdi.
Kanuni Sultan Sleymann son zamanlarna
kadar devletin en nemli ve en byk askeri
gcyd.

RNEK SORU
Osmanl Devletinde aadakilerden hangisi iin
devlet hazinesinden deme yaplmazd?
A) Kapkulu Askerleri
B) Tmarl Sipahi
C) Bayndrlk Hizmetleri
D) Clus Bahii
E) Sava Harcamalar
(1999/DMS)
Cevap: B
RNEK SORU
Osmanl Devletinde;
I. Padiahlarn tahta k,
II. Padiahlarn bizzat sefere gidii,
III. isyanlarn bastrlmas,
durumlarndan hangilerinde askerlere bahi
datmak bir gelenektir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2002/KPSS)
Cevap: D

NOT: Duraklama Dneminde Tmarl Sipahi says

azalrken, Kapkulu Askeri says artmtr.
3. YARDIMCI KUVVETLER
Ordunun geri hizmetinde alanlar ile bal
beylik ve devletlerden gelen askerler bu snfa
girerdi.
Bunlarn saylar sabit deildi. Savaa gre
deiirdi.

RNEK SORU
Osmanl Devletinde; devlet adam yetitirmede
ve ordunun byk bir ksm iin asker
salamada, dzenli ve srekli olarak;
I. devirme,
II. iltizam,
III. msadere,
usullerinden hangileri kullanlmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2004/KPSS)
Cevap: A

Azaplar: Anadoludan toplanm bekr, din

Trk genleridir. Savata yenierilerin nnde
dmana ilk hcumu yaparlard.
Aknclar: Snr boylarnda oturan Trklerden
meydana gelen hafif svari birlikleriydi.
Gnlller: Ani dman saldrlarna kar
snrlardaki ehir ve kasabalar korurlard.
Deliler: zel kuvvetlerdir. ok iyi bir
eitimden geirilerek yetitirilirler ve n safta
savarlard.
Beliler: Her be aileden bir kii alnarak
oluturulan bu birlikler snrdaki kalelerin
korunmasnda grevlendirilirdi.
Derbentiler: Yol, kpr ve geitleri koruyan
birliklerdir.
Turnalar: Ordunun posta ilerinden sorumlu
birliklerdir.
Yaya ve Msellemler (Yrkler): Ordunun
nnden giderek yollar ve kprleri
onarrlard.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Yenieri
yerini almtr?
A) Sekban- Cedid
B) Ekinci Oca
C) Srat Topular
D) Mhendishane-i Berr-i Hmayun
E) Asakir-i Mansure-i Muhammediye

4. DONANMA
Osmanl Devletinin ilk donanmas Karesi
Beyliinin alnmasndan sonra olumutur.
Osmanl Devleti, Orhan Bey Dneminde
Karamrselde ilk tersaneyi kurduysa da
Karesioullar Beyliinin alnmasyla donanma
sahibi olarak askeri amal denizcilik faaliyetleri
yrtmeye balamtr.
Tekilatl lk Osmanl tersanesi Geliboluda
I. Bayezd
Dneminde almtr (1390).
Osmanlnn en byk tersanesi ise Hali
Tersanesi'ydi.
Osmanl ilk deniz savan I. Mehmet
Dneminde Venediklilere kar yapmtr
(1416).
Osmanl ilk byk donanmasna Fatih
Dneminde stanbulun fethi iin ina edilen
donanmayla ulat.

Ocann

(1999/DMS)
Cevap: E

58

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Osmanl en byk donanmaya Kanuni

Dneminde Barbaros Hayrettin Paa ile ulat.

yrtme gcn temsil ettikleri iin bu snfa

ehl-i rf, ehl-i seyf veya mera denirdi.

NOT: Osmanl donanmasnn Kanuni Dneminde

27 Eyll 1538 tarihinde Hal donanmasna kar
kazand Preveze Deniz Zaferi, bugn de Deniz
Kuvvetleri Gn olarak kutlanmaktadr.

b) lmiye (Ehl-i er): Medreselerde yetiip devletin

deiik alanlarnda grev alanlardr. Bunlar;
eyhlislam, Kazasker, Kad, eitim retim
elemanlar ve cami grevlileridir (Ulema).

Osmanl donanmas ilk byk yenilgisini

nebahtda
ald
(nebaht
Krfezinde
donanmamz Hallar tarafndan yaklmtr
1571.).
Donanma, Duraklama Dneminde ihmal
edilmeye balanm ve gten dmtr.
Osmanl donanmas ile fethedilen son yer Girit
Adasdr (1669). Bu tarihten sonra gerekli
destei gremeyen Osmanl donanmas eme
(1770), Navarin (1827), Sinop (1853)
basknlarnda Rus donanmas tarafndan
yaklnca bir daha toparlanamamtr.
Gelien
Avrupa
donanmasna
kar
koyamayacan anlayan II. Abdlhamit devletin
tm imknlarn kara ordusunu glendirmek
iin seferber etmitir.

NOT: lmiyenin devlet ynetiminde ve toplum

iinde nemli grevi vard; Tedris (Bilgi aktarma),
Kaza (Yarg grevi), fta (yaplan ilerin eriata
uygunluunu denetleme yani fetva verme)dr.
Kalemiye: Devletin idari ve mali brokrasisini
oluturan gruptur. Her trl yazmalardan,
ktiplik ilerinden ve ekonominin ileyiinden
sorumludurlar.

Ynetilenler (Reaya)

Reaya, ynetime katlmayan, geimini tarm ve

sanayi alannda retim yaparak veya ticaretle
uraarak salayan, devlete vergi veren halktr.
Osmanl Devletinin kendi egemenlii altnda
yaayan topluluklar din ve mezhep esasna gre
rgtleyip ynetme ekline millet sistemi
deniyordu.
Buradaki
millet
kavram
gnmzdeki anlamndan farklyd. Ayn dinden
ve mezhepten olan topluluklar bir millet
saylyordu.
Osmanl toplumu rk esasna gre deil, inan
ve dnce temeline gre rgtlenmitir.

Osmanl donanmas iki gruba ayrlrd:

nce Donanma: Irmaklarda dolaan krekli
gemilerden oluan donanmalardr.
Donanma- Amire: Kalyon, Kadrga gibi byk
gemilerden oluan, denizlerdeki donanmadr.
Osmanl donanma komutanna Kaptan- Derya
unvan verilirdi. Donanmada grev yapan
askerlere de Levent ad verilmitir. Kaptan-
Deryaln merkezi Cezayirdir.

RNEK SORU
Osmanllarda
toplumu
oluturan
kesimlerin
belirlemesinde Millet Sistemi uygulanmtr.
Bu sistemde alnan temel lt aadakilerden
hangisidir?
A) Meslek grubu
B) Dini inan
C) Nfus oran
D) Kltrel dzey
E) Ekonomik durum
(1999/DMS)
Cevap: B

V. TOPLUM YAPISI
Fatih Sultan Mehmet Dneminden itibaren
imparatorluk haline gelen Osmanl Devletinin
bnyesinde farkl din, dil, mezhep ve milletten
insanlar bir arada yaamaya balamlardr.
Osmanl toplum yaps; ynetenler ve
ynetilenler olmak zere iki blme ayrlmtr.

c)

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Osmanl toplumunda
ynetici gruplar arasnda deildir?
A) lmiye
B) Seyfiye
C) Reaya
D) Kalemiye E) Hanedan yeleri
(2010 KPSS nlisans)
Cevap: C

Ynetenler

Padiahtan dini ve idari yetki alan kimselerden

oluur. Seyfiye, lmiye ve Kalemiye olarak
snfa ayrlrlar;

NOT:
Osmanl
toplumu
iinde
zanaatkrlar,
tccarlar
reayadan
Bilginler reayadan saylmamlardr.

a) Seyfiye (Ehl-i rf): Askeri zmreyi oluturan

gruptur. Sadrazam, Vezirler, Kapkulu Askerleri
ve Tmarl Sipahilerden oluur. Padiahn

59

kyller,
saylrken

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Osmanl Devleti ok uluslu devlet olma

zellii tam fakat ynetimdeki hkim unsur
Trkler olmutur.
Osmanl Devleti hogrl bir siyaset izledii
iin
Mslmanlar
(Millet-i
Hakime),
Hristiyanlar ve Museviler (Millet-i Mahkume
- Zmmi) asrlar boyu birlikte yaamlardr.
Hristiyanlar genellikle ticaret ve tarmla
urarlard. Islahat Fermanyla (1856)
Mslmanlarla ayn haklara sahip olmulardr.

Osmanl toplumu yerleim durumuna gre

guruba ayrlrd;

Kyller:

Yatay Hareketlilik: lke topraklar zerinde

yer deitirmektir. Bu hareketliliin bir ksm
zorunlu olurken bir ksm da kendiliinden
gerekleir. Yatay hareketlilie u rnekleri
verebiliriz;
Sava
kaybetme
sonucu
Balkanlardan Anadolu'ya olan gler, ihtiya
sonucu kyden kente gler gibi.

Dikey Hareketlilik: Toplum ierisinde snflar

aras gei yani yer deitirmektir. Dikey
hareketlilie
u
rnekleri
verebiliriz;
Mslman olmak, medrese eitimi grmek,
brokrasi kalemlerine ktip olmak, Tmar
sahibi olmak gibi.

Nfusun ounu kyller olutururdu.

ifti kendisine verilen topra ileyip
vergisini Tmarl Sipahiye veya bir vakfa
verirdi.
Kyl, topra yl st ste bo brakp
ilemezse iftbozan adyla vergi derdi.
Bundaki ama retimi arttrmak, topran bo
kalmasn nlemekti.
16. yzyln sonlarnda tmar sisteminin
bozulmas ile ltizam sistemi yaygnlat.
ltizam sistemi sonucunda reayann durumu
ktleti. Kyden kente gler balad. Bu
glerle; ehirdeki sorunlar artmaya, kyler
boalmaya ve tarm retimi azalmaya balad.

NOT: Yenilgiler sonras Anadolu'ya yaplan

glerin sonucu olarak Anadoludaki Trk ve
Mslman nfus younluu artarken snrlarmz ise
daralmtr. Bu ise Osmanl ekonomisini olumsuz
etkilemitir.

Osmanlda halkn faydalanmas iin birtakm

sosyal messeseler yaplmtr. Bunlar;

maret; Medrese talebelerine, fakirlere ve her

isteyene bedava yiyecek datmak zere
kurulan aevleridir.

ehirliler:

Kalenderhane: ehirlere gelen yabanclarn ve

seyyahlarn cretsiz kalp yemek yedikleri
yerdir.

Osmanl ehirleri her trden maln ticaretinin

yapld, sanayi iletmeciliinin var olduu
ve eitli sosyal kurumlarn rgtlendii; idari,
askeri ve dini ilerin grld yerleim
merkezleridir.
Osmanl ehir halkn; Askerler, Tacirler
(tccarlar)
ve
Esnaflar
(Ahiler)
oluturuyordu.

Osmanllarda toplumun sosyal snflar

arasnda gei vard. te bu sosyal hareketlilik
iki ekilde oluyordu;

Han ve Kervansaray: Yol zerinde veya

kasabalarda yolcularn konakladklar ve
hayvanlarnn barnd binalardr. Yolcular;
milliyet, din, dil, inan ayrm yaplmakszn,
gn cret demeden kalabilirdi.
Tabhane: Fakirlerin barnd hayr eseridir.
Buralarn yiyecei imaretlerden karlanrd.

Gebeler (Konargerler):

Yrk olarak da adlandrlan bu insanlar

hayvanclkla geimlerini salyorlard.
Devletin kendileri iin dzenledii kanunlar
erevesinde hayatlarn srdryorlard.
Devlet gebelerden; Adet-i Anam, Al
resmi, Klak ve Yaylak adl vergileri alrd.
Devlet gebelerin vergi ve asker toplamada
sorun olmalar nedeni ile onlar yerleik hayata
geirmeye almsa da baarl olamamtr.

Darifa (Hastahane): Hastalarn tedavi

edildii hastane ve tp mezunlarnn pratik ve
tatbikat yaptklar tp fakltesi mahiyetindedir.
NOT: Osmanl Devletinde ilk hastahaneler
Yldrm Bayezd zamannda ald.
Ribat: Kale grnl savunmaya ynelik
binalardr.

60

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Klliye: Ana yaps camii olan ve eitli

ihtiyalar bir arada karlayan kompleks yap
topluluudur. Genellikle bir camii etrafnda
kurulmu medrese, ktphane, imarethane ve
ifahane (hastahane) ve hamam gibi yaplarn
btndr.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Osmanllarda yoksul
halka yemek datmak amacyla yaplmtr?
A) Klliye
B) ifahane
C) maret
D) Medrese E) Trbe
(2003/KPSS)
Cevap: C

VI. MALYE

Osmanl maliye tekilat ilk olarak I. Murat

Dneminde kurulmutur.
lk bte Tarhuncu Ahmet Paa tarafndan
hazrlanmtr.
Osmanlda
Maliyeden
sorumlu
kii
Defterdardr (1838den sonra Maliye Nazr
ve
Tekilat).
Osmanl
ekonomisinin
gelimesine paralel olarak defterdarlarn says
ikiye karlmtr.
Osmanl hazinesi i ve d hazine olmak zere
ikiye ayrlrd;

eri Vergiler (Teklif-i eriyye):

r: Mslmanlardan alnan 1/10 oranndaki

toprak
rnleri
vergisidir
(1925te
kaldrlmtr.).
Hara:
Gayrimslimlerden
alnan
1/5
oranndaki toprak rnleri vergisidir.
Cizye: Gayrimslimlerin 20 yan doldurmu,
salkl
erkeklerinden
askere
gitmeme
karlnda alnan kelle vergisidir (Bu vergi
1856 Islahat Fermanyla kaldrld.).
Zekt:
Zengin
olan
Mslmanlarn
mallarndan alnan vergidir. Bu vergi devlet
tarafndan baz dnemlerde alnmtr.

Osmanl para birimine ake denirdi.

lk bakr para Osman Bey, ilk gm para
(ake) Orhan Bey, ilk altn para (Sultani
Sikke-i Hasene) ise Fatih Dneminde
bastrlmtr.
lk enflasyon II. Mehmet (Fatih) dneminde
balamtr (Enflasyonun balamasnda Yahudi
sarraflarn etkisi olmutur.).

rfi Vergiler (Teklif-i rfiye):

Avarz: II. Bayezd zamannda, olaanst

durumlarda ordunun ihtiyacn karlamak
zere alnan geici vergidir (Sava, sel, deprem
v.b). Duraklama Dneminde srekli alnmaya
balanacaktr.

NOT: Duraklama Dneminde tekrar gm para

uygulamasna dnlecektir. Bu uygulama lke
ekonomisinin bozulduunu gsterir.

NOT: Avarz vergisi, Mustafa Kemal'in Sakarya

Sava (1921) ncesinde Bakomutanlk yetkilerini
kullanarak yaynlad Tekalif-i Milliye Emirlerine
benzetilir.

NOT: XVII. yzyla kadar devletin gelirleri

giderlerinden fazlayd. XVII. yzyl balarndan
itibaren savalar, askeri slahat harcamalar,
brokratik harcamalarn artmas gibi nedenlerle
bte ak vermeye balamtr.

Hazinenin Gelir Kaynaklar

Ganimetlerin 1/5 i
Vergiler

Hazine-i Amire (D Hazine): Vergilerin

topland ve harcamalarn yapld hazinedir.
Hazine-i Hassa ( Hazine): Yedekte
bekletilen hazinedir. D hazineden yetmedii
zamanlarda i hazineden para aktarlrd.

paraya Kaime denildi. 1862de bu

uygulamaya son verildi.
I. Abdlmecit Dneminde ayrca 1844te
Yirmi
Kuru
deerinde
Mecidiye
bastrld.
Osmanl Devletinde bankacla ilk gei,
Tanzimat dneminde oldu. Alan ilk banka
Bank- Dersaadet (stanbul Bankas)dir
(1847).
1863te Osmanl Bankasna (Bank- ahanei Osman) para basma yetkisi verilmitir.
1867de
Emniyet
Sand
(Memleket
Sandklar) kurulmutur (Ziraat Bankasnn
temeli saylr.).
1888de ise Ziraat Bankas kurulmutur.
II. Merutiyet Dneminde de Osmanl tibar-i
Milli Bankas almtr.

iftbozan: Tarmsal retimin srekliliini

salamak amacyla bir veya iki yl topran
mazeretsiz olarak bo brakan kylden alnan
tazminat vergisidir.

lk kt para Sultan Abdlmecit dneminde

basld (1840). Hazine bonosu niteliindeki bu

61

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

ift Resmi: Mslman halktan alnan arazi

vergisidir.
spen: Gayrimslimlerden alnan arazi
vergisidir.
Anam: Kkba hayvan yetitiricilerinden
alnan vergidir.
Resm-i Penik: Sava esirlerinin serbest
braklmas karlnda alnan vergidir.
Bac: Pazar yerlerinden toplanan vergidir.
htisap Resmi: Ruhsat karl alnan vergidir
(noter vergisi).
Kantariye: Tartlardan alnr.
Resm-i Bennak: Evli iftilerden alnrd.
Resm-i Mcerred: Bekr iftilerden alnrd.
Damga resmi: eitli resmi muamelelerden
alnr.
Derbent resmi: eitli kprlerden ve
geitlerden alnr.
Gmrk Resmi: D lkelerden gelen
mallardan alnan vergidir.
Arusane: Evlenenlerden alnr (Kz taraf
der.).
Cerime: Sululardan alnan vergidir.
Bal Beylik ve Devletlerden Alnan Yllk
Vergiler ve Hediyeler
NOT: Vergiler, Tahrir defterine
Vergilerin hepsine Teklif denirdi.

RNEK SORU
Osmanl Devletinde,
I. Yneticiler,
II. Hanedan yeleri,
III. Aznlklar,
gruplarndan hangileri Cizye Vergisi demekle
ykmlyd?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2001/KMS)
Cevap: C
Osmanl ekonomisinin en nemli sektrleri
tarm, hayvanclk, ticaret ve zanaatkrlktr.
Baz Osmanl ehirleri retimleri ile n
kazanmtr. Bu ehirler devlet ekonomisini
olumlu ynde etkilemilerdir.
Konyada dokuma, Tokatta bakrclk, Amasya
ve Erzincanda gmlk, Ankara ve
Kastamonuda soft kuma, Bursada ipekilik,
Selanikte uhaclk, Edirnede ayakkabclk,
Bulgaristanda aba, kl dokuma iilii ve
retimi gelimitir.
Avrupaya pamuklu, ynl, deri, ya, hal ve
boya gibi rnler satlrken; ss eyas, kalay,
kurun, kat, kadife, cam eya ve saat gibi
rnler alnmtr.
Osmanl ekonomisinde esnaflarn kurduu
Lonca tekilatnn da byk bir nemi vard. Bu
tekilat i ticarette bir denetleme kurumu
gibiydi. Ancak Avrupada meydana gelen
Sanayi nklbnn etkisiyle Osmanl Lonca
tekilat iyice zayflamtr.
Bununla beraber ngiltere ile imzalanan Balta
Liman Ticaret Antlamas (1838) ile Osmanl
Devleti, yabanc tccarlara kar uygulad
belirli mallarn alm ve satm zerindeki
snrlamalar
kaldrd.
Bylece
Osmanl
topraklar kapitlasyonlar ve bu yeni durum ile
tamamen Avrupann ak pazar haline geldi.
Avrupa mallar Osmanl pazarlarn doldurdu.
Dk fiyatlar nedeni ile Avrupa mallar ile
rekabet edemeyen esnaf tezghn ve atlyesini
kapatmak zorunda kald. Yerli sanayi kt.
Sanayi Devriminin Osmanlya etkisi en ok
tekstil alannda grld.
Avrupallarn yapt Corafi Keiflerle beraber
yeni ticaret yollarnn bulunmas, Osmanlnn
elindeki pek ve Baharat yollarnn nemini
kaybetmesine neden oldu.
Ayrca Corafi Keifler sonucu Avrupaya
tanan gm ve altn gibi deerli madenler bir
sre sonra Osmanl lkesine girince; Osmanl
Devletinin parasnn deer kaybetmesine ve
fiyatlarn ykselmesine neden oldu.

yazlrd.

Maden, Tuzla, Orman ve Gmrk Gelirleri

Msadere (El Koyma): len bir kiinin

hayattayken haksz kazan elde ettii tespit
edildiinde mirasnn hazineye aktarlmasdr
(Bu uygulama zel mlkiyet anlayna terstir.
1839 Tanzimat Fermanyla kaldrlacaktr.).

ltizam Sistemi: Bir blgede devlet hazinesine

toplanacak olan vergilerin ak artrma yoluyla
ahslara verilmesidir. ltizam vergisini
toplamaya hak kazanan kii toplayaca vergiyi
pein olarak hazineye derdi (Belli bir kar
pay karlnda). ltizam yntemiyle vergi
toplayanlara Mltezim ad verilirdi.

NOT: ltizam Sistemi XVI. Yzyldan sonra

uygulamaya koyulmutur. Devlet bu sistemi
yrrle koyarak acil para ihtiyacn karlamaya
almtr. ltizam yntemi, Tanzimat Dneminde
kaldrlmtr (1839).

62

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Bununla birlikte XIX. yzyln ortalarndan

itibaren alnan d borlar giderek bym ve
denemez hale gelince de Avrupal devletler
Duyun-u Umumiye daresini kurarak (1881)
Osmanlnn gelir kaynaklarna el koymulardr.

Merkezden gelen tm emirleri halka duyurma,

halkn dertleriyle ilgilenme,
Kanun
kaaklarn
takip
etme
ve
cezalandrlmalarn salama
NOT: lk Osmanl kads Karamanl Dursun
Fakihtir.

VII. HUKUK

Daha kk ynetim birimlerinde (nahiyelerde)

kad adna hkm verenlere Naib denirdi.
Mahkemelerde grlen davalar eriyye
Sicilleri denilen defterlere kaydedilirdi.
Mslman olmayanlarn hukuki ileri bal
olduklar cemaat yasalarna ve mahkemelerine
gre dzenlenirdi. Bu durum Osmanlda hukuk
birliinin olmadn gsterir.

Osmanl Devletinde hukuk sistemi iki blme

ayrlrd;

er-i Hukuk

slam dinine gre dzenlenen kanunlardr.

Kayna Kuran, snnet, icma ve kyastr.
Bu konuda din ve yasama ileri padiah adna
eyhlislama aittir. Ancak eyhlislamn
yarglama yetkisi yoktu.
Yrtme ve yasama fetvalarla salanrd. Temeli
slamiyetin Hanefi mezhebine dayandrlmtr.
Kazasker ve kadlar adli ilerden sorumlu
grevlilerdi.
eri hukukun ileyiini salayan en nemli
kurum Kazaskerliktir. Kazasker, Osmanl yarg
sistemini oluturan kadlarn tayin ve terfi
ilerini yapard.
stanbul Efendisi olarak anlan stanbul
Kads, Osmanl snrlar iindeki en yksek
rtbeli yargt.
Osmanl Devletinde er'i ve rf btn meseleler
er' Mahkemelerde zmlenirdi. Eyalet,
sancak ve kazalardaki mahkemelerde hakim
olarak Kad bulunurdu. Kadlar dorudan
Kazaskere balyd.
Kadlar devletten maa almaz, davalardan
aldklar harlarla geimlerini salarlard.
Mahkemeler herkese akt. Kadnn verdii
karardan phe duyanlar st mahkeme olarak
Divan- Hmayuna bavurabilirlerdi.

rfi Hukuk

slamiyet ncesinden bu yana devam eden tre

kurallarnn slamiyete aykr olmayacak
ekilde dzenlenmesiyle oluan kurallardr.
rfi hukuka padiahn ynetim, maliye ve ceza
gibi konularda kartt kanunnameler de
dhildi.
rfi kanunlar hazrlanrken slam hukukuna
aykr olmamasna dikkat edilirdi.
Bu hukuk sisteminde yasama yetkisi padiaha
aittir. rfi konularla ilgili padiah buyruklar
Ferman olarak Nianc tarafndan kaleme
alnrd. Daha sonra da yine Nianc tarafndan,
kartlan fermana padiah turas ilenir ve
fermann resmiyet kazanmas salanrd.
Fatih Dneminde hazrlanan Kanunname-i
Ali Osman ile rfi hukuk toplatlm ve yazl
hale
getirilmitir
(Osmanlnn
lk
Kanunnamesi). Bu kanunname ile;
Devletin birlii ve gelecei iin karde katli
yasal hale getirilmitir.
Sancaa kmak zorunlu hale getirilmitir.
Devlete kar ilenen ar sulara verilecek
cezalar belirlenmitir.
Devlet protokol sisteminde dzenlemeler
yaplm, makam tayinlerinin nasl olaca
aklanmtr.
Devlet ynetiminde devirmelerin nemli
grevlere getirilecei karara balanmtr.

Osmanlda Kadlarn grevleri u ekilde

sralanabilir;
Halk arasndaki kan anlamazlklar ve davalar
zme,
Miras, ticaret, nikh, vasiyet gibi davalara bakma
ve bunlar karara balama,
Noter grevini yerine getirme,
Askeri snf hakknda raporlar dzenleme,
Bulunduu blgenin vergilerini toplayp
hazineye aktarlmasn salama,
Vakflar denetleme,
Yeni iletme (irket) kurulmasn onaylama,
Kazalarda belediye ilerini yrtme,

NOT: Fatih Sultan Mehmet Dnemi'ndeki bu

kanunla merkezi otorite tam olarak glendirilmi;
devletin gelecei ve btnl gvence altna
alnmtr.

63

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Bu kanunlar Kanuni Dneminde en gelimi

dzeye
ulat
(Osmanlnn
ikinci
kanunnamesi).
Osmanlda srekli uygulanan kanunlara
Kanun-u Kadim denmitir.

NOT-1: Osmanl Devletinde adalet ileri;

er-i
mahkemeler, Cemaat mahkemeleri, Konsolosluk
mahkemeleri ve 19. yzyldan itibaren Batl tarzda
mahkemeler tarafndan yrtlmtr. Bu durumlar
Osmanlda
hukuk
birliinin
olmadn
gstermektedir.

NOT-2: Osmanl Devletinde hukuk alanndaki

gelimeler 19. yzylda balamtr. 1878de slami
temelli ilk medeni hukuk, Mecelle ad altnda
toplanmtr.

lk defa Tanzimat Fermanyla (1839) herkesin

temel haklar gvence altna alnd. Hukuk
devleti kavram geliti. 1856 Islahat Ferman ile
karma mahkemelerin kurulmas kabul edildi.
Abdlaziz Dneminde Divan- Ahkam- Adliye
(Yargtay) adl bir yksek mahkeme kuruldu.
1878de de hukuk alannda uzman ihtiyacn
karlamak amac ile Mekteb-i Hukuk-i ahane
(Hukuk Fakltesi) kurulmutur.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Fatih Kanunnamesinde
yer alan konulardan biri deildir?
A) Saltanat leri
B) Sancaa kma usuln kaldrma
C) Su ileyenlere verilecek cezalar
D) Byk devlet memurlarnn rtbeleri
E) Byk devlet memurlarnn protokoldeki yerleri
(1999/DMS)
Cevap: B

RNEK SORU
Osmanl Devletinde aadakilerden hangisi
yrtmede Padiah temsil etmez?
A) Lala
B) Kad
C) Voyvoda
D) Sadrazam
E) Tmarl Sipahi
(1999/DMS)
Cevap: A

VIII. ETM VE RETM

Osmanlda eitim ve retime byk nem
verilmitir.
Balca eitim kurumlar; Mahalle Mektepleri
(Sbyan Mektepleri) ve Medreselerdir.
Sbyan
Mektepleri:
Eitim
sisteminin
ilk basamadr. Genellikle camilerin evresinde
bulunurdu. Ders verenlere Muallim ad

64

verilirdi. Karma eitim yaplrd. Belli bir sresi

ve snf yoktur. Daha ok gramer ve dil eitimi
yaplrd. slamiyet ile ilgili bilgiler verilirdi.
Ayrca okuma yazma ve Kuran retilirdi.
Osmanl Devletinde ilkretim ilk defa
stanbulda II. Mahmut Dneminde zorunlu
hale getirildi.
Temel
eitim
kurumlar
medreselerdir.
lk Osmanl medresesi 1330da Orhan Bey
tarafndan znikte almtr (Sleyman Paa
Medresesi). Medreseye tayin edilen ilk mderris
Davud-u Kayseridir.
Kurulu yllarnda, Msr ve Suriyede medrese
eitimi daha ileri olduu iin buralara renci
gnderilmi, buralardan medreselere hoca
getirilmitir.
Medreselerde dil Arapadr. Buralarda dini ve
pozitif bilimler birlikte okutulmutur. Okutulan
dersler ise u ekildedir; Dini Bilimler; Kuran,
Hadis, Fkh, Kelam, Belagat (Kurandaki edebi
sz ve kavramlar aklama bilimi), Feraiz
(slama gre miras hesaplama bilimi), Pozitif
Bilimler;
Kimya,
Matematik,
Hendese,
Astronomi, Tarih, Corafyadr.
Medreselerde rencilerin btn ihtiyalar
vakflar tarafndan karlanyordu.
Medreselerde eitim veren retim grevlilerine
muid veya mderris denirdi.
Fatih Dneminde Sahn- Seman (Sosyal
Bilimler ve Hukuk Fakltesi zeliindedir. Bu
medrese gnmzdeki stanbul niversitesinin
temelidir. Osmanlnn yksek dzeyde eitim
veren ilk medresesidir.) ve Kanuni Dneminde
alan Sleymaniye medreseleri (Mimar
Sinan tarafndan ina edilmitir. Tp ve Fen
Fakltesi zelliindedir. an en iyi eitim
veren kurumu kabul edilir.) en yksek eitim
retim kurumlardr.
Fatih Dneminde ayrca devlet memuru
yetitirmek amacyla devirmelerin okutulduu
Saray Mektebi de denilen Enderun
almtr. Daha sonralar Enderuna Mslman
ailelerin ocuklar da alnmtr. Enderunda;
askeri eitim, idari eitim, beden eitimi, sanat
eitimi verilirdi.
Enderun Okulu ilk defa II. Murat Dneminde
Edirne Saraynda kurulmutur. Bu okul
II. Mahmut Dneminde kapatlp yerine
Mekteb-i Maarif-i Adliye almtr.
Medrese eitimi grenler Kad, Mft,
Kazasker, Defterdar, Nianc olabilirdi.
Medreselerde eitim grenlere Suhte, Softa,
Talebe, Daniment; medreselerde yetien
bilginlere Ulema denirdi.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Medreselerde verilen eitimin yan sra halkn da

eitim alm olduu yerler vardr. Bunlar; tekke,
cami, dergh, zaviye, lonca, saray okullar ve
konaklardr.
Duraklama Dneminden itibaren medreseler ve
ulemalk
yozlamaya
balam,
Beik
Ulemal
domutur.
Bu
durum
medreselerdeki eitim kalitesini drm ve
mspet
(pozitif)
ilimlerin
okutulmasn
engellemitir. Bu da Osmanl Devletini olumsuz
etkilemitir.

Eitim Bakanl) kurularak

Bakanlnn temeli atld.

Milli

Eitim

NOT: Osmanlda devlet memuru olabilmenin

tek art Mslman olmakt. Ancak bu art 1856
Islahat Fermanyla kaldrld.
RNEK SORU
Osmanl Devletinde nceleri Hristiyan tebaann
yetenekli ocuklarnn alnd, daha sonralar
Mslman ocuklarn da alnmaya baland
okul aadakilerden hangisidir?
A) Hendese Okulu
B) Mahalle Mektebi
C) Enderun
D) Medrese
E) Mlkiye
(2000/DMS)
Cevap: C

NOT: Beik Ulemal; Yneticilerin ocuklarna

daha ocuk yata iken mderris (profesr) unvannn
verilmesi (limin Olu lim Olur Anlay).
Tanzimat Dneminde devletin at baz
okullara gayrimslim renciler de alnmaya
balanmtr.
1869da
karlan
Maarif-i
Umumiye Nizamnamesi ile aznlklarn zel
okul
aabilecei
hkme
balanmtr.
II. Merutiyet yllarna gelindiinde artk
medreseler sadece din adam yetitiren kurumlar
haline gelmiti.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Avrupa Devletlerinin
Osmanl
lkesinde
okul
amalarnn
amalarndan biri deildir?
A) Kltrlerini yaymak
B) karlarn srdrmek
C) Uyruklarndaki ocuklarn eitimini srdrmek
D) Osmanl Devletindeki yenilik hareketlerine
nclk etmek
E) Aznlklarn haklarn korumak
(2000/DMS)
Cevap: D

NOT: Medreseler, 3 Mart 1924te kartlan Tevhid-i

Tedrisat Kanunu ile kapatlmtr.
NOT: Osmanl topraklarnda ilk yabanc okul, Cizvit
rahipleri tarafndan 1583te Fransa adna alan
Saint Benoitdr (Sen Benuva). Daha sonraki
dnemlerde kapitlasyonlardan faydalanan Avrupal
Devletler stanbulda birok okul amtr.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi XVII. yzyldan
itibaren medreselerde okutulan derslerden biri
deildir?
A) Kimya
B) Kelam
C) Kuran
D) Tefsir
E) Hadis
(2003/KPSS)
Cevap: A

NOT: Osmanl Devletinin XIX. yzyldaki

durumundan tr aznlk okullar denetlenemedii
iin devlete zararlar vermilerdir.
Osmanl Devletinde mesleki eitimin en yaygn
ekilde verildii yer Lonca tekilatlaryd.
Esnaf tekilat olan loncalar ayn zamanda birer
eitim yeri olup, eitli dnemlerde birer sanat
okulu olarak grev yapmlardr. Loncalara
gayrimslimler de ye olabilirdi.
Osmanl Eitim Sistemi, XIX. yzylda
deiiklie uramtr. Bu yzylda medreselerin
yannda Batl tarzda eitim retim yapan
okullarn almas toplumda kltr atmasna
neden olmutur.
1835te Mekteb-i Harbiye kuruldu.
1845te Harp Okullarna renci yetitirmek
amacyla Askeri Liseler (dadi) almtr.
1856 Islahat Ferman, eitim alannda
yenilemede nemli bir dnm noktas oldu.
1857de Maarif-i Umumiye Nezareti (Genel

RNEK SORU
Osmanl
mparatorluunda
devirme
yntemiyle toplanan ocuklardan, saraya
alnanlar aadakilerin hangisinde eitilmitir?
A) Sbyan mektepleri
B) Enderun
C) Hendesehane
D) Yabanc okullar
E) Aznlk okullar
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: B

65

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

IX. BLM, DL VE EDEBYAT

A. BLM

Osmanl Devletinde XIV., XV. ve XVI.

yzyllarda bilime nem verilmi ve birok
bilim adam yetimitir.
Fatih Sultan Mehmet Dneminde stanbul bilim
merkezi haline getirilmitir.
Osmanl Devleti'nde kendi alarn etkileyen
nemli bilim adamlar ve eserleri unlardr;

Molla Fenari (15. yy): Mantk alannda nemli

almalar yapmtr. Eserleri Osmanlnn son
dnemlerine kadar okutuldu. Maddetl Hayat
adl eseri vardr.
Emir Sultan (1368-1430): Osmanllarn
Kurulu Devrinde Bursada yaam, Yldrm
Bayezid Hann damad olan bilim adamdr.
Kadzade-i Rumi (14. ve 15. yy): Matematik,
Astronomi alanlarnda yetimitir. Muhtasar-
Fil Hisab adl eseri vardr.
Ali Kuu (15. yy): Matematik, Astronomi
alannda yetimitir. Osmanlda Matematiin
kurucusu olarak bilinir. Fatih Dneminde
stanbula Semerkanttan getirilmitir.
Sinan Paa: Matematik alannda yetimitir.
Tazarruname ve Nasihatname adl eserleri
vardr.
Piri Reis (15. ve 16. yy): Corafya alannda ileri
gitmitir. lk kez dnya haritasn izmitir.
Kitab- Bahriye (Denizcilik Kitab) adl eseri
vardr.

vardr. Bu eserde Hindistan ile Osmanl lkesi

arasnda yapt yolculuu anlatr.
Molla Ltf: Matematikidir. Tazifl Mezbah
adl eseri vardr.
Takiyddin Mehmet (16. yy): Astronomi
alannda almalarda bulunmutur. Osmanlda
ilk rasathaneyi kurmutur (stanbulda).
Matrak Nasuh (16. yy): Corafya, Minyatr,
Matematik, Tarih alanlarnda yetimitir.
Cemall-Kttab ve Kemall-Hisab adl
eserleri vardr.
Katip elebi (17. yy): Tarih, Corafya,
Denizcilik, Maliye ve Hukuk alanlarnda
almalar
yapmtr.
Eserlerinin
ismi;
Cihannma (Dnya corafyas), Kefz-nun
(Bibliyografya),Fezleke-i Osmani ve Mizanl
Haktr.
Hezarfen Hseyin elebi (17. yy): Bat ile iliki
kuran ilk bilim adamdr. Osmanl Tekilat
Tarihi en nemli eseridir.
Hezarfen Ahmet elebi (18. yy): Kanat takp
uan ilk insandr.
Lagari Hasan elebi: lk roket rneini icat
ederek umay baarmtr.
Evliya elebi (17. yy): Seyahatname en nemli
eseridir. Bu eser yazld dnemin Trk kltr
tarihi hakknda bilgi veren nemli bir yapttr.

RNEK SORU
Seyahatname adl eseriyle XVII. yzyl Osmanl
sosyal yaantsna ilikin nemli bilgiler veren
yazar aadakilerden hangisidir?
A) Koi Bey
B) Katip elebi
C) Evliya elebi
D) Lagari Hasan elebi
E) Hezarfen Ahmet elebi
(2010 KPSS Ortaretim)
Cevap: C

RNEK SORU
Kitab- Bahriye adl eseri ve yapt haritalarla
nl denizci aadakilerden hangisidir?
A) Kl Ali Reis
B) Piri Reis
C) Murat Reis
D) Seydi Ali Reis
E) Barbaros Hayrettin
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: B

Ahmet Cevdet Paa (19. yy): Eserleri, Tarih-i

Cevdet (Tarih Kitab), Tezakir, Ksas- Enbiya
(Nebiler
Tarihi),
Mecelle
(Hukuk)dir
(Mecelleyi hazrlayan 16 kiilik hukuku
heyetine bakanlk yapmtr).
Zembilli Ali Efendi: Din ve Hukuk limidir. El
Mutahharat adl eseri vardr.
bn-i Kemal: Din ve hukuk limidir. Tevarih-i
Ali Osman adl eseri vardr.
Ebussuud Efendi: Din ve hukuk limidir.
Duaname ve Kanunname adl eserleri vardr.
Akemseddin: Fatihin hocasdr. Daha ok Tp
alannda kendini yetitirmitir. Aynl Ayan adl
eseri vardr.
Altunizade Sabuncuolu erafettin: Tp
alannda ilerlemitir. Kitbl-Cerrahiyyetillhaniyye adl eseri vardr.

RNEK SORU
Osmanllar zamannda Kitab- Bahriye adl
eseriyle ve haritaclk almalaryla nl bilim
adam aadakilerden hangisidir?
A) Piri Reis
B) Ali Kuu
C) Seydi Ali Reis
D) Matrak Nasuh
E) Sabuncuolu erafeddin
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: A
Seydi Ali Reis (16. yy): Deniz Corafyas
alannda almalarda bulunmutur. Mirat'l
Memalik (Memleketlerin Aynas) adl eseri

66

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
NOT: Osmanl Trkesi'nde deiik yaz tarzlar
kullanlmtr. Bunlar; Rikka, Sls, Nesih, Talik,
Divani, Divani krmas, Siyakat karakterleridir.

brahim Mteferrika (18. yy): lk zel matbaay

kurmutur.
inasi (19. yy): lk oyun yazardr. (air
Evlenmesi), Avrupay rnek alan ilk airdir.

C. EDEBYAT
RNEK SORU
Osmanl Dneminde, Fatih Sultan Mehmetin
hocas olmu, din, tasavvuf ve tp alanlarndaki
almalaryla
bilinen
nl
bilgin
aadakilerden hangisidir?
A) Ebussuud
B) Emir Sultan
C) Akemseddin
D) Kemalpaazade
E) Molla Fenari
(2011 KPSS)
Cevap: C

Tarih alannda nemli bilim adamlar ise

unlardr; Hoca Saadettin Efendi, Ak
Paazade, Solakzade, Neri, Naima ve Kemal
Paazadedir.

NOT: Padiahlarn grevlendirdii resmi tarih

yazclarna Vakanvis veya ehnameci
denirdi.

NOT: Halepli Mustafa Nim Efendi, padiah

tarafndan grevlendirilen ilk resmi tarihidir. Son
vakanvis ise Abdurrahman ereftir.
NOT: Osmanlda dier nemli vakanvisler; Ahmet
Cevdet Paa, Evliya elebi, Tursun Bey, Hoca
Saadettin Efendidir.

X. BASIN YAYIN

RNEK SORU
Osmanl Devletinde resm tarih yazarlarna
verilen ad aadakilerden hangisidir?
A) Mltezim
B) Mtevelli
C) Nianc
D) Reislkttap
E) Vakanvis
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: E

B. DL

Osmanl Kurulu Dneminde Trkeye byk

nem verildi. Halk Edebiyat bu dnemde ok
etkili olmutur.
Halk Edebiyatnda Pir Sultan Abdal, Kaygusuz
Abdal, Krolu, Karacaolan, Kul Mehmet,
Gevheri, Emrah, Ak mer, Zhni, Dadalolu
gibi nemli isimler yetitirilmitir.
Osmanl Ykselme Dneminde edebiyatta Arap
ve ran kltrnn etkileri artmtr. XV.
yzyldan itibaren Divan Edebiyatnn nemi
artmtr.
Divan Edebiyatnda; eyhi (Harname), Nesim,
Ahmed, Bak (Kanuni Mersiyesi), Fuzuli (Leyla
ve Mecnun), Nef (Siham- Kaza), Nedim (Lale
Devri), eyh Galip (Hsn- Ak) gibi nemli
isimler yetimitir.
Osmanl padiahlar edebiyatla ilgilenmi ve
nemli eserler vermilerdir. Fatih, Avn;
II. Bayezid, Adl; Kanuni ise Muhibbi
mahlaslaryla iirler yazmlardr.
Osmanl Devletinde Tekke Edebiyat da
gelimitir. Tekke Edebiyatnda; Hac Bekta-i
Veli (Makalat), Hac Bayram Veli, Kaygusuz
Abdal, Pir Sultan Abdal gibi nemli isimler
yetimitir.

Osmanl Devletinde resmi dil Trkedir.

Aznlklara ise kendi dillerinde konuma hakk
verilmitir.
Medreselerde bilim dili Arapadr. Edebiyat dili
ise Farsa olmutur. Enderunda Trke
kullanlmtr.
Trk, Arap ve Fars dillerinin bir arada
kullanlmas ile zamanla Osmanlca (Osmanl
Trkesi) adl yeni bir dil ortaya kmtr.

67

Osmanl Devletinde ilk matbaa Lale

Devrinde (1727), stanbulda, Sait Efendi ve
brahim Mteferrika tarafndan kurulmutur.
eyhlislam dini kitaplar dndaki kitaplarn
basm iin fetva vererek hattatlk sanat ile
uraanlarn isiz kalmasn nlemeye alt.
Matbaada baslan ilk eser Vankulu Lgatdr.
Osmanl Devletinde Gazetecilik: Osmanl
Devletinde ilk resmi gazete, II Mahmut
zamannda (1831) karlan ve Cumhuriyet
Dnemine kadar varln srdren Takvim-i
Vekayidir.
Yayn yaamna giren ikinci gazete, 1840
ylnda karlan Ceride-i Havadistir (lk yar
resmi gazetedir.).
lk zel Trk gazetesi Agah Efendi ile
inasinin 1860ta kardklar Tercman-
Ahvaldir. Ayrca inasi 1862de Tasvir-i
Efkr adyla bir fikir gazetesi kard.
1866da Muhbir gazetesi karld.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

1867de sansr gnlk hayata girdi.

II. Abdlhamit dneminde basna sansr
getirildi (ilk kez).
Osmanl Devletinde ilk dergi Mecmua-i
Fnun (1862), ilk resmi dergi Mirat, ilk mizah
dergisi Diyojendir.

Minyatr Sanat:
Minyatr daha ok el yazmas kitaplarda boya
ve yaldz kullanlarak, k, glge, boyut ve
gerek hacim verilmeden yaplan resimlerdir
(izgi resim sanat).
Bu anlayla ele alnan minyatrlerde metnin
aklanmas, konu ve ayrntlarn tanmlanmas
ama edinilmitir.
Derinliin bulunmad minyatr resimlerde
kiiler mevkilerine ve rtbelerine gre
izilmilerdir.
Osmanlda resim yasakland iin onun
yerine gelien sanat daldr.

XI. SANAT

15. yyda gelime gsteren Osmanl gzel

sanatlar, 16. yyda en parlak dnemine ulat.
Gzel sanatlardaki gelime zellikle ssleme
sanatlarnda kendini gsterdi. Hattatlk,
inicilik, minyatr, nakkalk, kakmaclk,
oymaclk, tezhip balca ssleme sanat
dallaryd.

NOT: Minyatr kitaplar Surname ve Hnername

ismini tar. Minyatr sanatlarna Nakka
denilirdi.

ini Sanat:
Duvar gibi yzeylerde kaplama olarak
kullanlan renkli ve genellikle bezeli ve srl
seramie ini denilmektedir.
Bu dnemin nemli ini merkezleri Bursa,
znik, Ktahya ve stanbuldur.
Osmanl ini sanatnn ilk rnei znik Yeil
Camiidir.
Osmanl inicilik sanat XVI. yyda en yksek
dzeyine ulat. ini sslemelerinin olduu
nemli eserler;

Bununla birlikte Osmanl Devletindeki en

mehur minyatr
sralanabilir;

ustalar

ise

yle

Matrak Nasuh: Barbaros Hayrettin Paann

Akdeniz Seferinin ve Kanuninin Macaristan
Seferinin minyatrlerini izmitir.
Haydar Reis (Nigari): Kanuni, Barbaros ve
II. Selimin portrelerini izmitir.
Nakka Osman: III. Muratn ocuklarnn
snnet dnlerinin minyatrlerini izmitir.
Levni: III. Ahmet Dnemiyle (Lale Devri)
ilgili minyatrleri vardr. Levni, 18. yzylda
yaam son byk minyatr sanats olarak
kabul edilmektedir.

stanbuldaki inili Kk
Rstem Paa Camii
Yeni Camii
Topkap Saray
Sleymaniye Camii
Sultan Ahmet Camii
Badat ve Revan Kkleri

RNEK SORU
Osmanllarda aadaki sanatlardan hangisine
ait eserler, yapld dnemin sosyal ve siyasi
zellikleri hakknda en ok bilgi verir?
A) ini
B) Hat
C) Kakma
D) Ebru
E) Minyatr
(2002/KPSS)
Cevap: E

Hat Sanat:
Belirli kurallara bal olarak yaplan gzel yaz
yazma iine hat ya da Hsn- Hat denir.
Trklerde hat sanat ile ilgili ilk rnekleri
Seluklular vermitir.
Osmanl hat sanatnda yaznn okunmasndan
ok gzel grnmesine nem verilirdi. Bu
nedenle resim yerine gelime gstermitir.
Hat sanatnn en fazla gelime gsterdii
dnem Klasik Osmanl Dnemi olmutur.
Osmanldaki en mehur hattatlar; eyh
Hamdullah ve Hafz Osmandr.

Ebru Sanat: Ktlarn zerine boya ile

mermer damarlar gibi renkli dalgalar yaparak
sslemektir (Desen sanat).
Mcellitlik: Kitap ciltleme sanatdr. Kitaplarn
deri ile ciltlenmesidir.
Musiki:
Trk musikisi Osmanllar dneminde geliti.
Mehter takm Osman Bey tarafndan kurulmu,

68

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Sanayi-i Nefise Mektebi ilk Gzel Sanatlar
Okuludur.

savalarda orduyu coturmu ve askere moral

vermitir.
Osmanllarda musikinin retildii ve icra
edildii en nemli okul Enderundu.
Mehterhane ise, askeri musikinin icra edildii
yerdi.
15. yyda yaam Trk musiki bilgini
Abdulkadir Merai, Osmanl musikisinin
ncs kabul edilir.
Osmanllar musikiyi ayn zamanda akl
hastalarnn tedavisinde baar ile uyguladlar
ve bu alanda r atlar.
Musiki, 17. ve 18. yzyllarda byk gelime
gsterdi. zellikle 17. yzylda mer Bey,
Hafz Post, Itri gibi byk bestekrlar yetiti.
II. Mahmut Dneminde mehterhane kapatld
ve yerine Mzka-i Hmayun ald.
Abdlmecit Dneminden itibaren Bat
mzii n plana kt. Bununla beraber bu
dnemde yetien bestekrlar, Trk musikisinin
korunmas ve gelimesi iin aba harcadlar.
Selanikli Ahmet Bey, Hac Arif Bey, smail
Dede Efendi, Zekai Dede, Tamburi Cemil Bey
bu dnemin nl bestekrlardr.

RNEK SORU
Osmanl Devletinde 19. yzylda gzel sanat
dallarnda eitim ve retim yapmak zere
alan ve mdrlne Osman Hamdi Beyin
getirildii okul aadakilerden hangisidir?
A) Darlmuallimin
B) Sanayi-i Nefise Mektebi
C) Galatasaray Sultanisi
D) Darlfnun
E) Darlmaarif
(2011 KPSS)
Cevap: B
Mimari:
Osmanl sanatnda en ok mimari alannda
gelime grld.
Osmanl Kurulu Dneminde mimari alanda
Bizans ve Anadolu Seluklu Devletinden
etkilenilmitir.
Kurulu Devrinin en nemli eserleri;
Bursada Ulu Cami, Yeil Cami, Yeil Trbe
ve Edirne erefeli Camiidir. Ayrca Hac
vaz Paa dnemin en nl mimardr.
stanbulun Fethinden sonra Osmanl mimarisi
gelime gsterdi ve Fatih Sultan Mehmet
Dneminde Klasik Osmanl - Trk mimari
tarzna geildi.
II. Bayezdn yaptrd Bayezd Cami Klasik
Osmanl mimarisinin ilk nemli rneidir.
Fatih Dneminde yaplan Topkap Saray da
ilk klasik eserlerdendir.
Kanuni Sultan Sleyman Dneminde Osmanl
mimarisi, Mimar Sinanla zirveye kt ve
Trk - slam mimarisi Hristiyan mimarisini
geti.
Mimar Sinan, Kanuni, II. Selim ve III. Murat
dnemlerinde mimarbalk yapmtr ve ok
sayda eser brakmtr (16. yzyln en nemli
mimardr).
Mimar Sinann yapt baz eserler unlardr;
ehzadeba Cami (raklk - stanbul),
Sleymaniye Cami (Kalfalk - stanbul),
Selimiye Cami (Ustalk - Edirne).
Kanun Sultan Sleymann zevcesi Haseki
Hrrem Sultann sipariiyle Mimar Sinan,
bugnk Haseki Klliyesini yapt.
Mimar Sinan, yalnzca mimari eserler meydana
getirmekle kalmam Mimar Davut Aa ile
Mimar Mehmet Aa gibi nl mimarlar da
yetitirmitir.

Resim:
Portresini yaptran ilk Osmanl padiah
II. Mehmet (Fatih)tir (talyan ressam
Belliniye yaptrmtr.).
Resim renimi iin ilk kez Fatih tarafndan
talyaya renci gnderilmitir (Sinan Bey).
Osmanlda portresini devlet dairelerine astran
ilk Osmanl padiah II. Mahmuttur.
1872de eker Ahmet Paa stanbulda
ilk resim sergisini amtr.
Osman Hamdi Bey Asar- Atika (Arkeoloji
mzesi) ve Sanayi-i Nefise Mektebinin
kurucusudur. Kendisi ressamdr ve Eski Trk
hayatna dair resimler izmitir. Silah Tacirleri
ve Kaplumbaa Terbiyecisi nl eserleridir.
NOT: Osman Hamdi Bey, Trkiyede mzeciliin
kurucusu olarak kabul edilmektedir.
RNEK SORU
Trkiyede mzeciliin kurucusu kimdir?
A) eker Ahmet Paa
B) Osman Hamdi Bey
C) Sleyman Seyyid
D) Halil Paa
E) Osman Nuri Bey
(1999/DMS)
Cevap: B

69

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT: 17. yzyln en nemli mimar ise Sultan

Ahmet Camiini (Mavi Camii) yapan Sedefkr
Mehmet Aadr. Yeni Cami, Badat ve Revan
Kklerini de yapmtr. Ayrca Mekkede
Kbeyi, Medinede Mescid-i Nebeviyi onarmtr.
Eserlerinde Mimar Sinan rnek almtr.
Osmanl Devleti Dneminde yaam dier
nemli mimarlar unlardr;
Mimar Hayrettin: stanbul Bayezd Camii ve
Mostar Kprsn yapmtr.
Davut Aa: Mimar Sinann rencisidir. En
nemli eserleri Sarayburnundaki Sepetiler
Kasr ve ncili Kk ile Sultan Ahmet Klliyesi
iindeki III. Murat Trbesidir.
Dalg Mehmet Aa: Yeni Camiyi ve
III. Murat Trbesini tamamlamtr.
Kasm Aa (1570 1660): Arnavut kkenlidir.
skdardaki inileriyle nl inili Kuleyi
yapt. Sepetiler Kasrn geniletti. Saray
entrikalar
sonucunda
(Sultan
brahim
entrikalar) azledilerek boduruldu. Bylece;
mimarbann eceliyle lnceye dek grevde
kalmas gelenei bozuldu.
Mehmet Tahir Aa (18. yy.): III. Mustafa ve
I. Abdlhamit zamannda mimarbalk yapt.
Fatih Camini yeniledi. II. Abdlhamit adna
Hamidiyye Klliyesini ina etti. III. Mustafa
adna yapt Laleli Camii Batl etkilerle
Klasik Osmanl sanatnn birleimi olup
doacak Batllama hareketinin habercisidir.

stanbul Hamidiye Camii

stanbul Aksaray Valide Camii
Beylerbeyi Saray (XIX. yy. - 1865)
raan Saray (XIX. yy. - 1865)

Neoklasik Dnem Sanat

(1900 - 1930):
Sanay-i
Nefise Mektebinde eitim alan
kiilerin balatt bir dnemdir. Bu dnemin
temsilcileri arasnda; Mimar Kemalettin,
Mimar Vedat, Mimar Ali yer alr. Seluklu ve
Osmanl dneminde kullanlan mimari eler
bu dnemde de kullanlmtr.

NOT-1: 19. Yzylda yaplan saraylar, Osmanl

mimarisinin son yaplardr. Dolmabahe Saray,
Yldz Saray, Beylerbeyi Saray, raan Saray
gibi saraylarn byk ksm Boazii kylarnda
ina edilmitir. Ayrca shak Paa Saray da bu
dnemin nemli mimari eserleri arasndadr.
NOT-2: Osmanl mimarisinde, camilerin evreleri
klliye tabir edilen birok sosyal messeselerle
evrilmitir. Osmanlda yaplan en nemli
klliyeler, Fatih, II. Bayezd (Edirne) ve
Sleymaniye (stanbul) Klliyeleridir.
Osmanl Devleti tarafndan yaplan nemli
mimari eserler unlardr;
Erken Dnem Osmanl Mimarisi

Bunun yannda; Osmanl mimarisi zellikleri

bakmndan be dneme ayrlr;

Semeci
(Eklektik)
Dnem Osmanl
Sanat
(1860 - 1900): Bu dnemin sanat
anlaynda; ayn eserde farkl sluptaki
zellikleri yan yana grmek mmkndr. Bu
dnemdeki rnek eserler;

Osmanl mimarisinden gnmze kalan

birok eser vardr ve bu eserler bugn de
insanlarn ihtiyalarna cevap vermektedir.

Osmanl Klasik Mimari Tarz, Lale Devriyle

nemini kaybetmeye balad. Lale Devriyle
mimaride Avrupann etkisi balam ve Lale
Devrinden sonra Trk Barok ve Rokoko
devrine girilmitir. Bat etkisiyle Nur-u
Osmaniye ve Laleli Camileri yaplmtr.

Erken (lk) Dnem Osmanl Sanat: Devletin

kuruluundan 1501 tarihinde Klasik devrin
balangcna kadar srmtr.
Klasik Dnem Osmanl Sanat: Osmanl, sanat
alannda en parlak dnemini yaamtr. XV.
yy.n ikinci yarsndan XVIII. yy.a kadar
srmtr.
Ge Dnem Osmanl Mimarisi: XVIII yy.dan
itibaren Lale Devriyle birlikte balayan bu
dnemde Batllamann etkileri grlmeye
balar.
Osmanl
mimarisi,
Batllama
dnemine Lale Devri olarak adlandrlan gei
dnemiyle adm atar.

70

znik Hac zbek Camii (lk Osmanl camisi)

znik Yeil Cami
Bursa Yeil Cami
Bursa Hdaverdigar Camii: Yldrm Bayezd
Dnemi
Yldrm Camii
Yldrm Medresesi (Bursa)
Bursa Ulu Cami (lk byk cami)
Bursa Muradiye Medresesi
Edirne Eski Camii:
Edirne erefeli Camii
Hac Bayram Camii (Ankara)
Lala ahin Paa Medresesi (Bursa)
Yeil Medrese (Bursa)
Yeil Trbe (Bursa)

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Levent Klas (stanbul III. Selim)

Krgzlar Trbesi (znik)

Edirne Saray
Irgandi Kprs (Bursa)
Bursa ars
Edrine Bedesteni
Anadolu Hisar (I. Bayezd)

NEML HATIRLATMALAR
Osman Bey Dneminde airetten beylie
geilmitir.
lk Bizans - Osmanl Sava Osman Bey
Dneminde yaplan 1302 Koyunhisar
(Bafeon) Savadr.
lk Osmanl vergisi Osman Bey Dneminde
uygulamaya konulmutur.
lk Osmanl paras (bakr ake) Osman Bey
Dneminde bastrlmtr.
Orhan Bey Dneminde beylikten devlete
geilmitir.
Orhan Bey Dneminde ilk gm ake
bastrld.
Osmanl Devletinin ald ilk beylik Orhan
Bey Dneminde Karesioullar Beyliidir
(1352). Bylece; Anadolu Trk Siyasi
Birliini salamada ilk adm atlmtr.
Orhan Bey Dneminde; Bizans yaad i
karklklar srasnda Osmanldan yardm
istemi,
yardm karlnda impe Kalesini vermitir.

Klasik Dnem Osmanl Mimarisi

Fatih Camii (stanbul)

Fatih Klliyesi (stanbul)
Bayezd Camii (stanbul)
II. Bayezd Klliyesi (Edirne)
Haseki Camii ve Medresesi (stanbul)
ehzade Camii ve Medresesi (stanbul 1543)
Sleymaniye Camii (stanbul 1549)
Selimiye Camii ve Medresesi (Edirne 1574)
Rstem Paa Camii (stanbul 1561)
Sultan Ahmet Camii (stanbul 1616)
Rstem Paa Medresesi (stanbul)
Eyp Sultan Trbesi (stanbul)
Fatih Sultan Mehmet Trbesi (stanbul)
Yavuz Sultan Selim Trbesi (stanbul)
Barbaros Hayrettin Trbesi (stanbul)
ehzade Mehmet Trbesi (stanbul)
Yeni Camii (Valide Sultan) (stanbul 1664)
Mihrimah Sultan Medresesi (stanbul)
Topkap Saray (Fatih)
Kanuni Sultan Sleyman emesi
inili Kk (stanbul)
Mostar Kprs (Bosna)
Rumeli Hisar (Fatih)
Kilitbahir Kalesi (Fatih)
Kale-i Sultaniye (Fatih)

NOT: Osmanllarn Rumelide ele geirdii ilk yer

impe Kalesidir(1353).
Osmanllarn Rumelide fethettii ilk yer
Orhan Bey Dneminde alnan Geliboludur
(1354).
Orhan Bey Dnemi'nde ilk devlet rgtlenmesi
gerekletirilmitir. Bunlar;

Ge Dnem Osmanl Mimarisi

lk divan kuruldu ve ilk vezir atand (ilk vezir

Alaaddin Paa).
lk kez Sancak sistemi oluturuldu;
ehzadelerin sancaa kma gelenei
balatld (I. Murat znike gnderildi.).
lk dzenli ordu (Yaya ve Msellem) kuruldu.
znikte ilk Osmanl medresesi ald.
lk vakf rgt kuruldu.
Sancaklara Kad ve Suba atand, (ilk adli
rgt ve ilk gvenlik tekilat).
I.
Murat
Dneminde
ikinci
devlet
rgtlenmesi gerekletirilmitir. Bunlar;

Nuru Osmaniye Camii (stanbul): Avrupai

tarzda yaplan ilk eser
Laleli Camii (stanbul)
Nusretiye Camii (stanbul)
Dolmabahe Camii (stanbul)
Ortaky Camii (stanbul)
Revan Kk (stanbul)
Badat Kk
ale Kk
Sadabad Kasr (stanbul)
III. Ahmet emesi (stanbul)
Tophane emesi (stanbul)
Dolmabahe Saray (stanbul - Abdlaziz)
Beylerbeyi Saray (stanbul - Abdlaziz)
raan Saray (stanbul Abdlaziz)
Yldz Saray (stanbul II. Abdlhamit)
shak Paa Saray (Doubeyazt - 1784)
Seddlbahir Kalesi (anakkale - IV. Mehmet)
Selimiye Klas (stanbul - III. Selim)

lk kez Penik Sistemi uygulanmaya

baland; ilk Kapkulu Ordusu (Yenieri
Oca) kuruldu.
Geliboluda Acemi Olanlar Oca ald.
Bylece Yenieri Ocann temelleri atlm
oldu (Penik - Devirme Sistemi uyguland.).

71

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Yldrm Bayezd Dneminde; Anadolu Trk
Siyasi Birlii byk lde ilk kez saland.
Yldrm Bayezd Dneminde merkezi
Ktahya olmak zere Anadolu Beylerbeylii
kurularak eyalet says ikiye karld.
Osmanlda Yldrm Bayezd (I. Bayezd)
Dneminde ilk kez stanbul kuatlmsa da;

lk kez Tmar Sistemi uygulanmaya baland;

lk Tmarl Sipahi Ordusu kuruldu.
lk Vezirazamlk (Sadrazamlk) makam
kuruldu (ilk Vezirazam andarl Halil
Paadr.).
Divan geniletildi ve vezir says ikiye
karld.
lk Kazaskerlik makam oluturuldu.
lk Maliye Tekilat kuruldu; ilk Defterdar
atamas yapld.
lk eyalet tekilatlanmas (Beylerbeylii)
merkez Edirne olmak zere Rumelide
oluturuldu.
I. Murat; geleneksel veraset sisteminde
ilk deiiklii yapm, lke Hkmdar ve
Oullarnndr geleneini balatmtr.

Batda Hal tehlikesi,

Anadoludaki Beyliklerle mcadele,
Etkili silahlarn yetersizlii,
Douda Timur tehlikesi, gibi nedenlerden
dolay baarsz olunmutur (1391 1395 1397 - 1401 tarihlerinde olmak zere stanbul
toplam 4 kez kuatlmtr.).

Yldrm Bayezd; stanbul kuatmalarn daha

etkili hale getirebilmek ve stanbul Boazn
kontrol edebilmek iin Anadolu Hisarn
(Gzelcehisar) yaptrm ve Geliboluda ilk
tersaneyi ina ettirmitir.
Yldrm Bayezd Dneminde yaplan 1396
Nibolu Sava sonucunda; Msrda bulunan
Abbasi Halifesi, Yldrma Sultan- klim-i
Rum (Rum Diyarnn Sultan) unvann
verdi.
Yldrm Bayezd, son stanbul kuatmasn
Douda Timur tehlikesi belirince Bizans ile
bir antlama yaparak kaldrmtr. 1401de
yaplan bu antlamaya gre;

I. Murat; merkezi otoriteyi glendirmek iin

kardeleri Halil ve brahimi ldrerek ilk
karde katlini balatt.
I. Murat; Osmanl Devletinde ilk defa
Sultan nvann kulland.
I. Murat; Sancak sistemine gre yetierek tahta
kan ilk Osmanl padiahdr.
I. Murat Dnemindeki 1364 Srpsnd
Sava, Osmanl Devletinin Balkan ve Hal
ttifakna kar ilk zaferidir.
I. Murat Dnemindeki 1387 Plonik
Baskn
Balkanlardaki
mcadelelerde
Hallara kar alnan ilk yenilgidir.
I. Murat Dnemindeki 1389 I. Kosova
Sava, Osmanl Devletinin Balkan ve Hal
ttifakna kar ilk byk zaferidir.
I. Murat; sava alannda ehit den ilk
Osmanl padiahdr (1389 I. Kosova Sava).
I. Murat Dneminde 1389 I.Kosova
Savanda ilk top kullanlmtr.
I. Murat Dnemi'nde ilk topu oca kuruldu.
I. Murat; Anadolu Trk Birliini salamak
amacyla,

a) stanbulda bir Trk Mahallesi kurulacak, bir

cami yaplacak,
b) stanbulda yaayan Trklerin davalarna bakmak
zere bir kad tayin edilecek,
c) Trkler ticaret yapmak amacyla stanbula
serbeste girip kabilecek,
d) Bizans Osmanlya yllk vergi verecek,
NOT: Bu antlama Bizansla yaplan ilk yazl
antlamadr. Osmanl bu antlamayla stanbuldaki
Trklerin varln Bizansa kabul ettirmi ve
Bizans Osmanlnn siyasi stnln tanmtr.

Germiyanoullarndan; eyiz olarak Ktahya,

Tavanl, Simav ve Emeti ald.
Hamitoullarndan; parayla (80 bin altn)
Isparta, Yalva, Eirdir ve Karaaa ald.

Yldrm Bayezd Dneminde yaplan 1402

Ankara Savann Sonucunda;

Anadolu Trk Birliini kurmada Osmanlya

en fazla direnen Karamanoullar olmutur.
nk;
kendilerini
Anadolu
Seluklu
Devletinin
varisi
(mirass)
olarak
gryorlar ve Anadoluyu ele geirmeye
alyorlard.
stanbulun ilk kez kuatlmas Yldrm
Bayezd Dnemindedir (1391).

Yldrm, Timura esir dt, Yldrmn

oullar arasnda taht mcadelesi balad ve
Fetret Dnemi (1402 1413) yaand.
Osmanl Devleti, dalma tehlikesi geirdi.
Anadolu Trk siyasi birlii bozuldu ve
Beylikler yeniden bamsz oldu (Karesi ve
Eretna Beylikleri hari).
stanbulun alnmas gecikti ve Bizansn
mr yarm asr kadar uzad.

72

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) tarafndan
ahi ad verilen dnemin en byk ve ilk
Havan toplar dktrld.

Osmanllarn Balkanlardaki ilerleyii geici

olarak durdu.
NOT: Osmanl Devleti, Ankara Savandan sonra
Balkanlarda byk bir isyan ve toprak kayb
yaamad. Bunun nedeni; Osmanllarn Balkanlarda
uygulad hogrl ve adaletli ynetim anlay
(stimalet skn siyaseti) ve Avrupadaki Yzyl
Savalar nedeniyle Osmanlya kar Hal
ittifaknn oluturulamamasdr.

NOT: izimini Fatih, dkmn Macar topu ustas

Urban usta yapmtr.
Fatih Sultan Mehmet (II. Mehmet) Dneminde
Gedik Ahmet Paa, Cenevizlilerden 1475te
Krm ald. Sonucunda;

Mehmete (elebi Mehmet), Ankara Sava

sonras dalan Osmanl devlet otoritesini ve
kurumlarn tekrar toparlad iin Osmanl
Devletinin ikinci kurucusu denir.
I. Mehmet Dneminde 1416da Marmarada
Venedikliler ile ilk deniz sava yapld ve
malup olundu.
I. Mehmet Dneminde ortaya kan 1420 eyh
Bedrettin syan, Osmanl Tarihindeki dinsel
ve toplumsal nitelikli ilk ayaklanmadr.
II. Murat Dneminde Macarlar ile imzalanan
1444 Edirne Senedin Antlamas;
Balkanlardaki
mcadelelerde yaplan ilk antlamadr.

Karadeniz kesin olarak Trk gl haline geldi.

pek Yolunun denetimi tamamen Osmanl
Devletine geti.
Fatih Sultan Mehmet Dneminde imzalanan
1479 stanbul Antlamas ile ilk defa yabanc bir
devlete
(Venedike)
ticari
ayrcalk
(kapitlasyon)
ve
stanbulda
bir
eli
bulundurabilme hakk verildi. Ama; Akdeniz
ticaretini canl tutmak ve Avrupada Osmanl
Devletine kar oluturulabilecek Hal Birliini
(ttifakn) nlemektir.
Fatih Sultan Mehmet Dneminde; Divan
danma organ haline getirildi. Padiah divann
daimi yesi olma zelliinden ayrld. Divan
bakanl Sadrazama (Vezir-i Azam'a) brakld.
Fatih Sultan Mehmet Dneminde; Vezir says
drde, Defterdar ve Kazasker says ikiye karld.
Fatih Sultan Mehmet Dneminde; ilk kez altn
para (Sultan) bastrld.
Fatih Sultan Mehmet, devrin en yksek byk
medresesi olan Sahn- Seman Medresesini
amtr (Sosyal Bilimler ve Hukuk fakltesi
zeliindedir,
stanbul
niversitesinin
temelidir.).
Fatih Sultan Mehmet Dneminde; Topkap
Saray ve Kapalar yaptrld.
Fatih Sultan Mehmet Dneminde; askerlere
ilk defa Clus Bahii datld.
Fatih Sultan Mehmet Dneminde; I. Murat
Dneminde temeli atlan ve devlet memuru
yetitirilen Enderun Mektebi en mkemmel hale
getirildi.
Fatih
Sultan
Mehmet
Dneminde;
Kanunname-i Ali Osman (Fatih Kanunnamesi)
denilen ve Osmanl Devletinde veraset sistemini
belirleyen ilk yasa yapld; ilk kez rfi hukukta yer
alan veraset anlay yazl hale getirildi. Bu yasa
ile;

NOT: Ancak; bu antlama yrrle girmemitir.

Osmanl
Devletinde
yrrle
girmeyen
antlamalar; 1444 Edirne - Segedin Antlamas,
1732 Ahmet Paa Antlamas, 1878 Ayastefanos
Antlamas, 1920 Sevr Antlamasdr.
II. Murat Dneminde yaplan 1448 II. Kosova
Sava ile;
Balkanlarda (Rumeli) Osmanl egemenlii
kesinlemitir. Osmanllarn Balkanlardan
atlamayaca anlalmtr.
Hallar savunmaya geerken, Osmanl,
Avrupada taarruza geme imkn bulmutur.
Hallar 1683 II. Viyana Kuatmasna kadar
Osmanlya kar ittifak oluturamayacaklardr.
Hal
ittifaknn
oluturulamamas,
stanbulun fethi iin uygun zemin
hazrlamtr.
Bu sava Kurulu Dneminde Osmanlnn
kazand en byk zaferdir.
Bizans
kurtarmak
iin
Avrupallar
tarafndan dzenlenen son Hal Seferidir.
Osmanl Tarihinde iki kez tahta kan
padiahlar unlardr; II. Murat (Kurulu
Dneminde),
II.
Mehmet
(Kurulu
Dneminde),
I.
Mustafa
(Duraklama
Dneminde)

Devletin gelecei iin karde katline izin

verildi. Bylece gl olan kiinin devletin
bana gemesine imkn tannmtr.

73

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Olay ve II. Bayezdn yumuak huylu ve
savatan holanmayan bir kiilie sahip
olmasdr.
Osmanl Tarihi'nde ilk ve tek olarak babasn
tahtan indirip padiah olan Yavuz Sultan
Selim (I. Selim)dir. Ayrca; yenierilerin
desteini alarak tahta kan ilk padiahtr. Bu
durum; ordunun siyasete kartn gsterir.
Yavuz Sultan Selim Dneminde Anadolu
Trk Birlii kesin olarak salanmtr.

ehzadelere
sancakta
grev
alma
zorunluluu getirildi.
Osmanl Devleti protokol sistemi dzenlendi.
Devirme kkenli devlet adamlar ynetimde
daha etkili olmaya balad. Devirmelere
devletin st kademesinde grev alma yetkileri
verildi.
NOT: Devletin devam iin karde katline izin
verilmesinin nedeni; taht kavgalarn nlemek ve
merkezi otoriteyi korumaktr.

NOT: rana kar dzenlenen 1514 aldran

Sava dnnde yaplan 1515 Turnada Sava
ile Marataki Dulkadiroullar Beylii ykld;
Anadolu Trk Siyasi Birlii kesin olarak
saland.

Fatih Sultan Mehmet; Bat kltrne alan

ilk Osmanl padiahdr.
Fatih Sultan Mehmet; Osmanlda portresini
yaptran ilk Osmanl padiahdr (talyan
ressam Belliniye yaptrmtr.).
Fatih Sultan Mehmet Dneminde; resim
renimi iin ilk kez, talyaya renci
gnderilmitir (Sinan Bey).
Fatih Sultan Mehmet Dneminde; askerlere ve
memurlara toprak datlarak ilk toprak
reformu yaplmtr.
Fatih Sultan Mehmet Dneminde; Klasik
Osmanl mimari tarz gelimeye balamtr.

Yavuz Sultan Selim Dneminde; 1519da

Yozgatta Bozoklu Celal adl bir Trkmen
isyan etmitir; bu kiinin isminden dolay
bundan sonra Anadoluda kan isyanlara
Celali syanlar denmitir.
Yavuz Sultan Selim Dneminde yaplan 1516
Mercidabk ve 1517 Ridaniye Savalar ile;
Memlkler ykld, Msr alnd. Bylece;

NOT: Klasik Osmanl sivil mimarisinin en nemli

rnei Topkap Saraydr.

II. Bayezd; devirme kkenli devlet

adamlarnn yardmyla tahta geen ilk Osmanl
padiahdr.
II. Bayezd Dneminde; 1492de ilk Osmanl
- Memlk Antlamas yapld.
II. Bayezd Dneminde; 1485te ukurovada
meydana gelen ve 6 yl sren Aaayr
Savalar (Osmanl - Memlk
Savalar)
srasnda, Sadrazam Davut Paa tarafndan
Yenieri Ocana ilk defa ateli silahlar
(tfek) datld.
II. Bayezd Dneminde; ilk Osmanl ran
ilikileri balamtr.
1511 ah Kulu syan, Osmanlda ii Safevi
Devletinin etkisi ile kan ilk byk Trkmen
ayaklanmasdr.
II. Bayezd Dneminde; Karamanoullan
Beyliine kesin olarak son verilmitir.
II.
Bayezd
Dneminde;
aabeyi
II.
Bayezdn
padiahln
tanmayp
ayaklanarak ortaya kan Cem Sultan Olay;
bir i sorun iken Avrupann karmasyla
uluslararas bir soruna dnmtr.
II. Bayezd Dneminde; fetih hareketlerinde
bir duraklama grlr. Nedeni; Cem Sultan

Osmanl Devleti slam Dnyasnn en byk

devleti ve lideri durumuna geldi.
Halifelik Osmanl Devletine geti; devlet
teokratik (dine dayal) bir yapya brnd.
Hicaz Blgesi Osmanl topraklarna katld.
Osmanl Devleti ganimetler ile zenginleti,
hazine dolup tat.
Baharat Yolu ele geirildi.
Ancak;
Portekizliler, Corafi Keifleri gerekletirip
1498de Hindistan mit Yolunu bulunca
Osmanllar Baharat Yolundan fazla kazan
elde edemediler.

Kanuni Sultan Sleyman, Osmanl Tarihinde

en uzun sreyle (46 yl) padiahlk yapan
kiidir. Bat tarihinde Muhteem Sleyman
olarak da geer.
Kanuni Sultan Sleymana; devleti en gelimi
kanunlara ulatrd iin Kanuni denmitir.
Kanuni Sultan Sleyman Dnemi; Osmanl
Devletinin en parlak dnemidir. Bu gelimeyi
hazrlayan nedenler;
Gl bir ynelim devralmas,
Disiplinli ve byk bir orduya sahip olmas,
Ekonominin iyi olmas, hazinenin altnla dolu
olmas,
Kanuninin tek ehzade olmas ve taht
mcadelesinin meydana gelmemesidir.

74

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Kanuni Sultan Sleyman Dneminde yaplan

1526 Moha Meydan Muharebesi ile Orta
Avrupada Osmanl stnl kuruldu.
Kanuni Sultan Sleyman Dneminde; 1529da
Viyana ilk defa kuatld; ancak alnamad.

NOT: Osmanl Devletinin denizde kuatp da

alamad tek yer Maltadr.
Sadrazam Sokullu Mehmet Paa; Osmanl
Tarihinde padiaha sadrazamlk yapm
tek devlet adamdr. 1564 - 1566 yllar
arasnda Kanuniye, 1566 - 1574 yllar
arasnda II. Selime, 1574 - 1579 yllar
arasnda da III. Murat'a sadrazamlk
yapmtr.
Sadrazam Sokullu Mehmet Paa; Hrvat
Devirmesidir,
Enderunda
yetimitir.
Kaptan-
Deryalk
ve
Rumeli
Beylerbeyliinden sonra Sadrazamla kadar
ykselmitir.
Sadrazam Sokullu Mehmet Paa Dneminde
(II. Selim Dneminde); Kbrs, Lala Mustafa
Paa tarafndan 13 aylk bir kuatmadan sonra
1571de fethedilmitir. Bylece; Dou Akdeniz
kesin olarak Osmanl hkimiyetine girmitir.
Osmanl Devletinin ilk byk bozgunu 1571
nebaht Deniz Savadr, Osmanl donanmas
ilk kez yaklmtr (Hallar tarafndan).
Sokullu Mehmet Paa zamannda 1575te
Lehistann (Polonyann) Osmanl himayesine
alnmasyla Osmanl Devleti Batda en geni
snrlara ulamtr.
II. Selim 1574te vefat etti. Ordunun banda
sefere kmadan sarayda len ilk padiahtr.
Osmanl Donanmas tarihte drt kez
yaklmtr;

NOT: Osmanl Devleti; 1683te Viyanay ikinci

kez kuatacaktr; ancak yine alamayacaktr. Viyana
Osmanlnn karada kuatp da alamad tek
yerdir.
Kanuni Sultan Sleyman Dneminde yaplan
1533 stanbul (brahim Paa) Antlamasna
gre; Avusturya Aridk (Kral) protokolde
Osmanl sadrazamna denk (eit) saylacakt.
NOT: Bu antlama ile Avusturya, Osmanl
Devletinin Avrupadaki stnln tanmtr
(Avusturya karsndaki bu stnlk 1606
Zitvatoruk Antlamasyla sona erecektir.).
Kanuni Sultan Sleyman Dneminde;
Cezayirde devlet kurmu olan Cezayir Sultan
Hzr Reisin (Barbaros Hayrettin Paa'nn)
1533te Osmanl hizmetine girmesi ile Cezayir
Osmanl topraklarna katld; Barbaros
Hayrettin Paa ilk Kaptan- Derya oldu.
Kanuni Sultan Sleyman Dneminde;
Barbaros Hayrettin Paa 1538 Preveze Deniz
Savanda Hal donanmasn yendi. Bylece;
Akdenizde stnlk Osmanl Devletine geti.
Akdeniz bir Trk gl haline geldi.
Hallar; Osmanl Devleti'ne sava tazminat
demek zorunda kald. Bylece; Hallar,
Osmanlnn siyasi stnln kabul
ermitir.

1571de
nebahtda
Hal
donanmas
tarafndan,
1770'te emede Rusya tarafndan,
1827de Navarinde Rusya, ngiltere ve Fransa
tarafndan,
1853te Sinopta Rusya tarafndan.

Kanun Sultan Sleyman Dneminde; 1535'te

Fransaya ilk kez kapitlasyon denilen
ekonomik ayrcalklar verildi. Ama; Fransay
Osmanl yanma ekerek Avrupa Hristiyan
Birliini paralamak ve Corafi Keifler ile
nemini yitiren Akdeniz ticaretini canlandrp
Osmanl lkesinde ticareti gelitirmekti.

OSMANLI KLTR VE MEDENYET IKMI

SORULAR
1. Osmanl Devletinde,
I. Kyl
II. Zanaatkar
III.Tccar
IV.Bilgin
gruplarndan hangileri reayadan saylmamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) Yalnz IV
D) I ve IV E) II ve III
(1999 DMS)

NOT: Kanuni Sultan Sleymann verdii

kapitlasyonlarn en nemli zellii; iki
hkmdarn sa kald srece geerli olmasdr.
Kanuni Sultan Sleyman Dneminde yaplan
1555 Amasya Antlamas; ran ile imzalanan
ilk resmi antlamadr.
Kanuni Sultan Sleyman Dnemi'nde; 1565te
Malta Adas kuatldysa da alnamad.

75

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI
2.

A)
B)
C)
D)
E)

Tarih retmeni

Aadakilerin
hangisi,
Fatih
Kanunnamesinde yer alan konulardan biri
deildir?
Saltanat ileri
ehzadeleri sancakbeyi olarak grevlendirme
usuln kaldrma
Su ileyenlere verilecek cezalar
Byk devlet memurlarnn rtbeleri
Byk devlet memurlarnn protokoldeki
yerleri
(1999 DMS)

A)
B)
C)
D)
E)
5.

A)
B)
C)
D)
E)

Trkiyede mzeciliin kurucusu kimdir?

eker Ahmet Paa
Osman Hamdi Bey
Sleyman Nazif
Halil Paa
Osman Nuri Bey
(1999 DMS)

8.

Osmanl Devletinde XVI. yzylda yaplan

nfus yazmnda, aadakilerden hangisinin
saptanmas amalanmtr?
Kadn - erkek says
Okur yazar oran
sizlik oran
Nfus art oran
Vergi ykmllkleri
(1999 DMS)

A)
B)
C)
D)
E)

Osmanl Devletinde aadakilerden hangisi

esnaf denetleme yetkisine sahipti?
A) Cizyedar B) Mltezim C) Tmarl sipahi
D) Muhtesip E) Vakf ynetimi
(1999 DMS)
3.

4.

7.
A)
B)
C)
D)
E)

Osmanllarda, toplumu oluturan kesimlerin

belirlenmesinde Millet sistemi uygulanmtr.
Bu sistemde alnan temel lt aadakilerden
hangisidir?
A) Meslek grubu B) Dini inan
C) Nfus oran
D) Kltrel dzey
E) Ekonomik durum
(1999 DMS)

Osmanl Devletinin kendi bamsz d

ticaret politikasn izleme hakkndan
vazgemesine
neden
olan
antlama,
aadakilerden hangisidir? (1999 DMS)
Paris Antlamas
Berlin Antlamas
Londra Antlamas
Balta Liman Antlamas
Hnkr skelesi Antlamas

9.

10. Osmanl Devleti, Tmar sisteminden,

I.Vergilerin toplanmas
II. Yarglama ilemlerinin ksa srede bitirilmesi
III. Asker yetitirilmesi
IV.
Dirlik
blgelerinin
ynetilmesi
amalarndan hangileri iin yararlanmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) II ve III
D) I, III, IV E) II, III, IV
(1999 DMS)

XVII. yzyldan sonra medreselerde deney

ve eletiriye yer verilmemitir. Tanzimat
Dnemine gelindiinde, medreselerin yannda
modern anlamda okullar almtr.
Bu durum aadakilerden hangisine neden
olmutur?
Batdaki teknolojik gelimelerden ilk kez
yararlanlmasna
lkretimin zorunlu hale gelmesine
Medrese saysnn sabit kalmasna
Medreselerde eitim dzeyinin ykselmesine
retimde ikili bir sistemin ortaya kmasna
(1999 DMS)

11. Osmanl
Devletinde,
aadakilerden
hangisi Divan- Hmayun'un grevlerinden
biridir?
A) Fetva verme ve fetvalarn uygulanmasn
salama
B) Halktan gelen ikyetleri dinleme ve karara
balama
C) Sadrazam atama ve hakknda soruturma
ama
D) Ferman yazma ve imzalama
E) Padiah'n yaptklarn denetleme
(1999 DMS)

6. Osmanl minyatr sanatnda,

I. Konunun, ayrntlarla izilmesi
II. nsan figrlerinin byklnn, kiilerin
mevki ve rtbeleri ile orantl olarak deimesi
III. Perspektif kurallarna uyulmas
IV. Manzara ve iek resimlerinin yaplmas
zelliklerinden hangileri yoktur?
A) I ve III
B) III ve IV C) Yalnz IV
D) Yalnz III E) Yalnz II
(1999 DMS)

76

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

12. Osmanl
Devletinde
aadakilerden
hangisi, yrtmede Padiah dorudan
temsil etmez?
A) Lala
B) Kad
C) Voyvoda
D) Sadrazam E) Tmarl sipahi
(1999 DMS)

19. Osmanl Devletinin nl sanatlarndan

biri olan Levni, sanat dallarndan
hangisinde yapt almalarla tannmtr?
A) Minyatr B) ini C) Mzik
D) Hat
E) Mimari
(2001 KMS)
20. Osmanl Devletinde,
I. Yneticiler
II. Hanedan yeleri
III. Aznlklar
gruplarndan hangileri Cizye Vergisi demekle
ykmldr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2001 KMS)

13. Osmanl mimarisi, kanc yzyldan itibaren

batnn etkisiyle deimeye ve kendine zg
niteliklerini kaybetmeye balamtr?
A) XV B) XVI C) XVII D) XVIII E) XIX
(1999 DMS)
14. Osmanl padiahlar, bir konu hakkndaki
kesin kararlarn aadakilerden hangisiyle
belirtirlerdi?
A) Fetva B) Risale C) Fkh
D) Kelam E) Ferman
(2000 DMS)

21. Osmanllarda,
I. Ferman
II. Fetva
III. Berat
belgelerinden hangileri padiah tarafndan
verilirdi?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III
E) I, II ve III
(2001 KMS)

15. Osmanl
mimarlnda
aadaki
yaplardan hangisinin dierlerini de ieren
rnekleri vardr?
A) Klliye B) Sebil C) Cami
D) Medrese E) Ktphane
(2000 DMS)
16. Osmanl mparatorluunda ilmiye (ulema)
snf, retimde iki ana konuyla ilgilenmitir.
Bu iki ana konu aadakilerin hangisinde birlikte
verilmitir?
A) Din ve askerlik B) Din ve hukuk
C) Ticaret ve sanat D) Tarih ve edebiyat
E) Tarih ve felsefe
(2000 DMS)

22. Osmanl Devletinde,

I. Padiahlarn tahta k,
II. Padiahlarn bizzat sefere gidii,
III. isyanlarn bastrlmas
durumlarndan hangilerinde, askere bahi
datmak bir gelenektir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2002 KPSS)

17. Osmanl Devletinde nceleri Hristiyan

tebaann yetenekli ocuklarnn alnd,
daha sonralar Mslman ocuklarn da
alnmaya baland okul aadakilerden
hangisidir?
A) Hendese okulu B) Mahalle mektebi
C) Enderun
D) Medrese
E) Mlkiye
(2000 DMS)

23. XVI. yzyl Osmanl - Trk mimarisinin en

byk ustas kimdir?
A) Mimar Sinan
B) Yakup ah
C) Mimar Ayaz
D) Mimar Kemaleddin
E) Mimar Hayreddin
(2002 KPSS)

18. Aadaki saraylardan hangisinin yap

tarznda bat mimarisinin etkisi yoktur?
A) Dolmabahe B) Beylerbeyi
C) Topkap
D) Yldz
E) raan
(2000 DMS)

24.
Osmanllarda
aadaki
sanatlardan
hangisine ait eserler, yapld dnemin sosyal ve
siyasi zellikleri hakknda en ok bilgi verir?
A) Minyatr B) Hat C) Kakma
D) Ebru
E) ini
(2002 KPSS)

77

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
31. Osmanl mparatorluunda en yksek karar
organ olan Divan- Hmayunda,
I. lmiye (retim, yarg ve din ilerinde grev
alanlar),
II. eyfiye (ynetim ve askerlik ilerinde grev
alanlar),
III. Kalemiye (idari, mali alanda uraan st
brokratlar),
IV. Aznlk
(Osmanl
mparatorluundaki
gayrimslimler)
kesimlerinden hangileri temsil edilmekteydi?
A) I ve II
B) I ve IV C) III ve IV
D) I, II ve III E) II, III, IV
(2005 KPSS)

25.
I. Rumeli Hisar
II. mam Buhari Trbesi
III. Kahire Tulunolu Ahmet Camisi
IV. Mostar Kprs
V.Malabadi Kprs
yukarda
verilen
eserlerden
hangileri
Osmanllar dnemine aittir?
A) I ve III B) IV ve V C) I, II ve III
D) I ve IV E) III, IV ve V
(2003 KPSS)
26. Osmanllar dneminde birok hayr kuruluu
oluturulmutur.
Bu kurululardan hangisi fakir insanlara yemek
datmak amacyla kurulmutur?
A) Klliyeler B) Vakflar C) Kervansaraylar
D) Loncalar E) marethane
(2003 KPSS)

32. Osmanl Devletinde hangisi hiyerarik

sralamada dierlerinden yksektedir?
A) Nianc
B) Defterdar C) Kazasker
D) Sadrazam
E) Reisslkttap
(2006 KPSS)

27. Osmanl medreselerinde zellikle Fatih dneminde pozitif ve dini ilimlerin birlikte okutulmas XVII. yzyla kadar srmtr. Daha
sonra baz dersler okutulmamtr. Aada
verilenlerden hangisi XVII. yzyldan
itibaren
medreselerde
okutulmayan
derslerdendir?
A) Corafya B) Hukuk (Fkh) C) cma
D) Kyas
E) Kelam
(2003 KPSS)

33. Aadakilerden hangisi padiah imzas

anlamndadr?
A) Fetva
B) Tu
C) Ferman
D) Tura E) Saliyane
(2006 KPPS/ Ortaretim)
34. Osmanllarda I. Ahmetten itibaren
padiahln hanedann en yal yesine gemesi
usulnn
uygulanmasna
balanmasnda
gdlen ama aadakilerden hangisidir?
A) Saltanat sistemini devam ettirmek
B) Taht kavgalarn nlemek
C) Padiahn yetkilerini snrlamak
D) Halk ile saray ilikilerini kolaylatrmak
E) Eyalet yneticilerinin saysn artrmak
(2006 KPPS/ Ortaretim)

28. Osmanl Devletinde devlet adam ve asker

yetitirme konusunda aadaki usullerin
hangisinden yararlanlmtr?
A) kta
B) Lonca C) Msadere
D) Ahilik E) Devirme
(2004 KPSS)

35. Osmanl Devletinde,

I.
tarm ve hayvanclkla uraan kimselere
devlete tohum, hayvan ve para yardm yaplmas,
II. topran arka arkaya yl ekmeyerek bo
brakan kylnn toprann elinden alnp bir
bakasna verilmesi,
III.
kylnn, topran deil, topra ileme
hakkn ocuklarna miras olarak brakabilmesi
uygulamalarndan
hangileri,
topran
kullanmnn kylye, plak mlkiyetinin
devlete ait olduunu gsterir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2006 KPPS/ Ortaretim)

29. Osmanl Devletinde bulunan kazaskerler

adalet ilerinde aadakilerden hangisinin
verdii kararlar inceleyip, dzeltme
yapabilirdi?
A) Nianc B) eyhlislam C) Padiah
D) Kad
E) Yenieri aas
(2004 KPSS)
30.
I. Padiah
II. Sadrazam
III. Nianc
Osmanllarda
yukardakilerden
hangileri
ynetimde etkili olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2005 KPSS)

78

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
41. XVI. yzyln ikinci yarsndan itibaren
Osmanl
Devletinde
toprak
dzeninin
bozulmasyla toprak mlkiyeti yaygnlamtr.
Bu durumun aadakilerden hangisine ortam
hazrlad savunulabilir?
A) Asker - sivil i birliine
B) Feodal yapnn glenmesine
C) Toprak gelirlerinin artmasna
D) Kylnn refah dzeyinin artmasna
E) Ticaretin aznlklarn tekelinde olmasna
(2008/KPSS nlisans)

36. Osmanl Devletinin XIX. yzyla kadar

ynetildii saray aadakilerden hangisidir?
A) Yldz Saray
B) Dolmabahe Saray
C) Beylerbeyi Saray
D) raan Saray
E) Topkap Saray
(2006 KPPS/ Ortaretim)
37. Aadakilerden hangisi Lale Devrinin nl
airidir?
A) Nevi
B) Nefi C) Bki
D) Fuzuli
E) Nedim
(2007 KPPS)

42. Orhan Bey zamannda,

I. lk Osmanl medresesinin almas,
II. Rumeliye geilmesi,
III. Yaya ve atl dzenli bir ordunun kurulmas,
gelimelerinden hangileri Osmanl Devletinin
bu dnemde tekilatlanmaya baladnn bir
gstergesi olduu savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2009 KPSS)

38.
I. Fatih Sultan Mehmet zamannda yaplmas ve
zamanla yeni yaplarn eklenmesi
II. Devletin bakentinde ina edilmi olmas
III.
Divan- Hmayun yelerinin aileleriyle
birlikte oturduu yer olmas
Yukardakilerden hangileri, Topkap Saraynn
zellikleri arasnda yer alr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2007 KPPS)

43. XVII. yzyln balarnda Osmanl Devletinin

32 eyaleti varken bu yzyln ortalarnda 25i tmar
sistemine dahil, 9u salyaneli olmak zere toplam
eyalet says 34 bulmutur.
Bu durumla ilgili olarak,
I. lk kez toprak kaybedilmitir.
II. Beylerbeyi says artmtr.
III. Tmar sistemi bozulmutur.
yarglarndan hangilerine ulalabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2009 KPSS)

39. Osmanl Devletinde ruhsal bozukluklarn

tedavi
edilmesi
amacyla
II.
Bayezit
Klliyesinde bulunan ifahane aadaki
kentlerin hangisindedir?
A) Kayseri
B) Nide
C) Edirne
D) Konya
E) Trabzon
(2008/KPSS Ortaretim)
40. Osmanl kanunnamelerinde Saban giren
yer mlk olmaz. eklinde tanmlanan durumun
aadakilerden
hangisiyle
rtt
savunulabilir?
A) Topran gelirlere gre ayrlmas
B) Artan nfus orannda yeni tarm alanlarnn
almas
C) Topran sadece kullanm hakknn kylde
olmas
D) Dirlik sahiplerinin cebel yetitirmek zorunda
olmas
E) Her kyl ailesinin geimini salayacak
byklkte topraa sahip olmasna zen
gsterilmesi
(2008/KPSS nlisans)

44. Osmanl Devletinde,

I. Avrupa mallarnn lkeye girmesi,
II. ticaret yollarnn deimesi,
III. esnaf tekilatnn bozulmas,
durumlarndan hangilerinin ekonomiyi olumsuz
ynde etkiledii savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2009 KPSS)
CEVAPLAR
1. C 2. B 3. D 4. D 5. E
10. D 11. B 12. A 13. D
17. C 18. C 19. A 20. C
24. A 25. D 26. E 27. A

79

6. D 7. B 8. E 9. B
14. E 15. A 16. B
21. D 22. A 23. A
28. E 29. D 30. E

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
rvet ve iltimasla kiilerin atanmasnn
merkez tekilatn zayflatmas

31. D 32. D 33. D 34. B 25. E 36. E 37. E

38. D 39. C 40. C 41. B 42. C 43. B 44. E

OSMANLI DEVLET
DURAKLAMA DNEM
(1579 - 1699)

Kapkulu ocaklarna usule aykr olarak, ii

askerlik
olmayanlarn
da
alnmaya
balanmas,
Yenierilerin geim sknts ektiklerini ileri
srerek baka ilerle uramalar,
Ocak, devlet iindir. anlay yerine Devlet,
ocak iindir. anlaynn egemen olmas
ltizam sisteminin yaygnlamas ile Tmar
sisteminin bozulmas ve eyaletlerden gelen
Tmarl Sipahi saysnn azalmas
Denizcilikle ilgisi olmayanlarn donanmada
grev almalar ve donanmann eski gcn
kaybetmesi
Avrupadaki askeri ve teknik gelimelerin takip
edilmeyip, donanmaya nem verilmemesi

Duraklama
Dnemi,
Sokullu
Mehmet
Paann lm (1579) ile balayp Karlofa
Antlamasna (1699) kadar olan dnemdir.
Osmanl Devletinde padiah ve sadrazam
deiikliinin en ok yaand dnem
Duraklama Dnemidir. Bunun nedeni
merkezde
kan
isyanlardr
(Yenieri
isyanlar).
Duraklama Dnemi Osmanl Devlet Siyaseti
Fetihlere devam edilirken, i ayaklanmalar
durdurmakla da uralm, yeri geldike de
fethedilen yerleri korumak amalanmtr.
Bir baka deyile; mevcut durumun
korunmasna allrken az da olsa yeni
topraklar alnmtr (Girit, Podolya).
Bu dnemde devlet, snrlarn korumak
amacyla Douda ran, Batda Venedik,
Lehistan, Avusturya (en ok savat devlet)
ve dnem sonlarna doru da Rusya ile
savamtr.

A) Nedenler
Ynetimin Bozulmas

Padiahlarn devlet ilerine ilgisiz kalmalar ve

ordunun banda sefere kmamalar
NOT: Ordunun banda sefere
ilk padiah II. Selim (Sar Selim)dir.

Maliyenin Bozulmas

Tmar sistemindeki bozulmayla (vergilerin

artrlmas, kyllerin deyemeyecek duruma
gelmesi) tarmdaki retimin azalmas,
Tmarl Sipahilerin saysnn azalmasyla
doan asker ihtiyacnn, Kapkulu Ocaklarna
yeni kaytlar yaplarak karlanmas,
ok sk padiah deimesinden dolay Clus
bahiinin hazineye yk getirmesi,
Savalarn uzun srmesi, ganimet ve yllk
gelirlerin azalmas,
Saray harcamalarnn artmas, lks bir yaamn
olmas,
Corafi Keiflerle ticaret yollarnn deimesi
Kapitlasyonlarn
etkisi
ile
gmrk
gelirlerinin dmesi ve Osmanlnn yerli
sanayisinin kmesi

Duraklama Nedenleri

Ordunun Bozulmas

kmayan

Toplum Yapsnn Bozulmas

Anadoluda ekyalarn oalmas, isyanlarn

kmas sonucu kyden kentlere glerin
yaanmas,
Gler sonucu Tmar sisteminin bozulmas
ehirlerdeki nfusun ar derecede artmas
ve isizlik sorununun balamas,
Hukuk sistemindeki yozlamalar ve Celali
syanlar sonucu devletle halk arasndaki
gvenin sarslmas

Sancak sisteminin kaldrlmasyla devlet

ynetimine g ve otoriteden yoksun
padiahlarn
gemesi
sonucu
merkezi
otoritenin zayflamas,
ocuk yata padiahlarn tahta kmas ve
valide sultanlarn ynetimde etkili olmas,
Saray Kadnlarnn ve Saray Aalarnn
Ynetime Karmaya Balamas
Sk sk sadrazam deiikliklerinin yaplmas
Divan
toplantlarna
gerekli
nemin
verilmemesi, devletin ynetim kadrolarna

80

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

lmiye Snfnn Bozulmas

1) Merkez (stanbul) syanlar

Medreselerdeki eitime gerekli nemin

verilmeyii,
Pozitif bilimlerin medreselerin mfredatndan
karlmas,
limin olu lim olur anlayyla ocuk
yata olanlara icazetname (medrese diplomas)
datlmaya balanmas (Beik Ulemal)

Merkezi ynetimin bozulmas (en nemlisi)

Ulufelerin zamannda datlmay veya
ayar dk ake (zyuf ake) ile datlmas,
Taht deiikliinde clus bahilerinin
denmemesi veya ge denmesi,
Kapkulu Ocaklarna usule aykr asker
alnmas,
Saray entrikalar ve kadnlarn ynetime
karmas,
Yenieri ve sipahilerin karlarna ters den
padiahlar ve devlet adamlarn grevden
uzaklatrmak istemeleri
Devlet memurluklarna haksz atamalarn
yaplmas,
Ulema
snfnn
bozulmas
(devlet
ynetiminde etkili olmak isteyen devlet
adamlarnn yenierileri kkrtmas)

NOT:
Bu
gelime
Osmanl
Devletinin
bymesindeki
temel
yolu
aan
dinin
yorumlanmas ve an teknolojisini meydana
getirme yolunu da kapatmtr.
NOT: Bilim snfnn bozulmas, eitim, adalet,
ynetim ve toplum gibi btn alanlarda
bozulmalara neden olmutur.

Nedenleri:

mparatorluun Karakteri

erisinde birden ok ulusu barndrmas ve

kan i isyanlar

NOT: Bu isyanlar genelde Yenieriler ve Kapkulu

askerleri tarafndan kartlmtr. syanlara Ulema
Snf da destek vermitir.

B) D Nedenler
mparatorluun doal snrlara ulamas,
Snrlarda gl devletlerin bulunmas (ran,
Venedik, Avusturya),
Corafi Keifler ve kapitlasyonlarn etkisi,
Rnesans hareketleriyle Avrupada meydana
gelen
gelimelerin
takip
edilememesi
(en nemli neden),
Avrupal byk devletlerin teknolojik ve
bilimsel gelimelerde ileri gitmesi (zellikle
sava teknolojisi alannda)
Avrupada merkezi yapnn glenmesi ve
merkezi ynetimlerin kurulmas

NOT: Merkez isyanlar, Fatih Dnemine kadar

uzanr. Fatih Dneminde kan isyann nedeni,
clus bahii istenmesidir.

kan syanlar:

lk ciddi stanbul isyan Duraklama

Dneminde III. Murat Dneminde clus
bahiinin denmemesinden dolay km
fakat isyan bastrlmtr.
II. Osman Dneminde kan Yenieri
ayaklanmas sonunda Gen Osman, Yenieriler
tarafndan boularak ldrlmtr. Nedeni;
Gen Osmann Yenieri Ocan kaldrmak
istemesidir (Bu isyan slahatlara kar ilk
ciddi tepkidir.).

DURAKLAMA DNEMNDE SYANLAR

Bu dnemde kan isyanlar blmde
incelenir;

NOT: Bir isyanda Yenieriler tarafndan ldrlen

ilk padiah Gen Osman (II. Osman); ikinci
padiah III. Selimdir.

1) Merkez (stanbul) syanlar

2) Celali syanlar
3) Eyalet syanlar

Devlet ve lke ynetimindeki aksaklklar

isyanlarn genel nedenidir.

81

IV. Murat Dneminde de Yenieriler iki defa

saraya yrmlerdir. Bu isyanlar sonunda
Sadrazam Hafz Ahmet Paa ve Topal Recep
Paa ldrlmtr.
IV. Mehmet (Avc) Dnemindeki isyanda 30
devlet adam, Yenieriler tarafndan Sultan
Ahmetteki nar aacna aslmtr. Bu olaya
nar Vakas veya Vaka-i Vakvakiye (1656)
denir.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Sonular:

Kalenderolu, Katrcolu, Abaza Hasan,

Abaza Mehmet, Vardar Ali Paa, Deli Hasan,
Grc Nebi

Bu isyanlar ekonomik nedenlidir. Kiilere

ynelik yaplmtr ve askeri niteliklidir.
Bu
isyanlar,
Yenierilerin
kurulu
amalarndan uzaklatklarn gstermitir.
Ocak, devlet iindir anlay Devlet ocak
iindir anlayna dnmtr.
Yenieriler, devlet iinde bir g olduklarn
grmlerdir.
Bu isyanlar ynetimi deitirmeye deil,
yneticileri deitirmeye yneliktir.
stanbul isyanlar, merkezi otoriteyi sarsm,
devlet merkezinde huzur ve gvenin
bozulmasna yol amtr. Bu durum;
isyanclarn halk arasnda taraftar bulmasna
neden olmutur.

Tmar sistemi tam anlamyla bozuldu.

Kyl iftbozan oldu. Topraklarn terk edip
ehre g etmeye balad, sosyal denge
bozuldu.
Tarm retimi dt, ekonomik durum sarsld.
Krsal blgelerde gvenlik kalmad.
Halkn devlete olan gveni sarsld.
Anadolu
askerlerinden
oluan
Tmarl
Sipahiler, dzenli ordu zelliini kaybetmi ve
etkileri azalmtr.
NOT: Bu isyanlara medrese rencileri (Suhte),
babo kalan leventler ve sipahiler de katlmtr.

2) Celali (Anadolu) syanlar

Anadoluda ynetimin uygulamalarna kar
kan isyanlardr.
Yavuz Dneminde Yozgatta Bozoklu Celal
tarafndan kartlan isyandan dolay Celali
syanlar olarak adlandrlmtr.
Devlet rejimini deitirme amac tamazlar.

NOT: Celali syanlar kanl bir ekilde

bastrlmtr. syanlarn bastrlmasnda Kuyucu
Murat Paa ve Kprl Mehmet Paa baarl
olmulardr. syanlarn nedenleri aratrlmayp
iddetle bastrld iin isyanlar tekrarlanmtr.
3) Eyalet syanlar

Nedenleri:

Osmanl Devletinde merkezden uzak olan

eyaletlerde kan isyanlardr.
Bunlarn amac; Osmanl Devletinden
ayrlmak olmutur.
Erdel, Eflak, Bodan, Halep, Yemen, Krm,
Badatta kan ayaklanmalardr.
Bu isyanlarda Milliyetiliin etkisi yoktur.
Bu isyanlar devletin merkezi otoritesinin
bozulmasyla birlikte ortaya kmtr.

Kapkulu
askerlerinden
bazlarnn
stanbulda tutunamayp Anadoluya geerek
ekya olmalar,
Vergilerin artmas ve haksz yere vergi
toplanmaya balanmas,
Tmar sisteminin bozulmas, tmarlarn para
karlnda datlmaya balanmas,
Devlet (miri) arazilerinin ltizama verilmesi,
Mltezimlerin de halka bask yapmas
Anadoludaki ekonomik yapnn bozulmas,
tarm
retiminin
azalmas
ve
blge
gvenliinin kalmamas,
Kadlarn haksz kararlar vermesi, Anadoluya
atanan devlet memurlarnn (sancak beylerinin)
haksz davranlar,
Uzun sren savalarn yaratm olduu
olumsuzluklar,
Hakszla urayan baz devlet adamlarnn
Anadoluya geerek halka nderlik etmesi,
Rvet ve adaletsizliin artmas,
Nfusun hzla art ve isizliin nemli
boyutlara ulamas

Sonular:

XVII. YZYIL ISLAHATILARI VE YAPILAN

ISLAHATLAR
Devlet kurumlarndaki bozulmalar nedeniyle
Osmanl devlet adamlar imparatorluu eski
gl
dnemlerine
dndrmek
ve
duraklamadan kurtarmak amacyla kurumlarda
baz dzenlemeler yapmlardr.
Osmanl tarihinde ilk slahat hareketleri XVII.
yzylda balamtr.
Bu dnem slahatlar
padiahlar ve
sadrazamlar tarafndan yaplmtr.

kan Ayaklanmalar: I. Ahmet ve IV. Murat

dnemlerinde youn olarak grlen isyanlarn
en nemlileri; Karayazc, Canbolatolu,

82

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

1) Kuyucu Murat Paa ve Tiryaki Hasan Paa

Islahatlar

RNEK SORU
Osmanl Devletinde, padiahln hanedann
erkek yelerinin en yalsna gemesi usul
aadaki padiahlardan hangisi zamannda kabul
edilmitir?
A) IV. Mehmet
B) II. Osman
C) IV. Murat
D) I. Ahmet
E) II. Ahmet
(2010 KPSS Ortaretim)
Cevap: D

I. Ahmet Dnemi sadrazamlar olan bu kiiler,

Anadoludaki Celali syanlarn iddet ve
bask yoluyla ortadan kaldrarak merkezi
otoriteyi arttrmaya almlardr.
2)

I. Ahmet Islahatlar
(1603 - 1617)

3)
Veraset sisteminde deiiklik yaparak,
padiahl hanedann en yal ve en tecrbeli
yesine, Ekber ve Ered (akl selim) olmak
artyla vermitir.
Bundaki ama; kardeler arasndaki taht
mcadelelerini nlemektir.

II. Osman (Gen) Islahatlar (1618 - 1622)

Islahat hareketlerine girien ilk Osmanl

padiah olarak kabul edilmektedir.
Saray d evlilik yaparak (eyhlislamn
kzyla), haremden evlenme geleneini ykt.
lmiye
snfnn
yetkilerini
kstlad.
eyhlislamn kad ve mderris tayin etmesini
yasaklad. Merkezi otoritesini glendirmeye
alt.
Kad ve mderrislerin fazla deneklerini kst.
Sosyal durumu dzeltmek iin halk ile devlet
arasnda gven ortamn oluturmaya alt.
Bakenti stanbuldan kaldrarak, nfusunun
byk
ounluu
Trklerden
oluan
Anadoluya tamak istemitir (ilk defa)
1620
Hotin
(Lehistan)
Seferinde
disiplinsizliklerini grd Yenieri Ocan
kaldrmak istemise de bu durum hayatna mal
olmutur.

NOT: I. Ahmetten nceki padiah olan

III. Mehmet, ehzadelerin sancakta yetime
sistemini
kaldrarak,
Kafes
uygulamasn
getirmitir.
NOT: Bu uygulamalar, kardeler arasndaki taht
mcadelesini nlemeyi amalamsa da gl
padiahlarn yetimesine de engel olmutur.
RNEK SORU
XVII. yzylda,
I.
ehzadelerin
tarada
sancak
beylii
yapmalarnn yasaklanmas,
II. padiahln, hanedann reit olan en yal
erkeine gemesi usulnn kabul edilmesi,
III. kimi padiahlarn tahttan indirilmesi,
uygulamalarndan
hangilerinin
Osmanl
Devletini siyasi ynden olumsuz etkiledii
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) II ve III
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: D

NOT: Yenierilerin disiplinsizliinin anlald

ilk sefer Hotin Seferidir.
NOT: Yenieri Ocan kaldrma yolunda
ilk ciddi giriimde bulunan Osmanl padiahdr.
4) IV. Murat Islahatlar
(1623 - 1640)
1623 ylnda 11 yanda padiah oldu. Devlet
ynetimi Yenieri Aalar ve valide sultanlarn
elindeydi. Devlet ynetimini eline aldktan
sonra, iddete dayal bir ynetim uygulamtr.
Saray
kadnlarnn
ynetim
ilerine
karmalarn nlemeye almtr.
iddet ve baskya dayal olarak slahat yapt.
ki ve ttn yasaklad. Gece sokaa kma
yasan getirdi.
Orduda dzenlemeler yapt. Yenierilerin
eitimine nem verildi.
Yenierilerle ibirlii yapan Sadrazam ve
eyhlislam ldrtt.
Ekonomiyi dzeltmeye alt. Ayar dk
akeyi kaldrd.

RNEK SORU
Osmanl Devletinde,
I. divann sarayda deil Babalide yani sadrazam
kapsnda toplanmaya balamas,
II. ehzadelerin sancaa gnderilmesi uygulamasna
son verilmesi,
III. Osmanl ailesinin en yal ve olgun yesinin
tahta gemesi kuralnn getirilmesi
durumlarndan hangileri, padiahlarn yetime
biiminde deiiklik olduunu gsterir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2008 KPSS/Lisans)
Cevap: D

83

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Devletin Duraklama sebeplerini tespit iin,

devlet adamlarndan raporlar istedi.
Bunlarn ierisinde en nemlisi, Koi Bey
Risalesidir. Bu raporda devletin asl bozulma
nedenleri; eski dzenden uzaklama deil,
gelimelere ayak uydurulamamas olarak
vurgulanmtr.
IV. Murat, Koi Bey Risalesindeki tavsiyeleri
uygulayamadan vefat etmitir.

Paa, Fazl Mustafa Paa, Merzifonlu Kara

Mustafa Paa ve Amcazade Mustafa Paa grev
yapmtr.
IV. Mehmet Dnemi sadrazamlarndan olan
Kprl Mehmet Paa, baz artlar ne
srerek sadrazamla gelen ilk devlet
adamdr.
artlar;

RNEK SORU
Aadaki padiahlardan hangisinin dneminde
yaplan dzenleme hareketlerinde batdan
yararlanlmamtr?
A) I. Mahmut
B) IV. Murat
C) II. Mahmut
D) III. Selim
E) III. Ahmet
(2008 KPSS/Ortaretim)
Cevap: B

Saray devlet ilerine karmayacak,

Atamalar kendisi yapacak,
Saraya sunduu projeler kabul edilecek,
Hakknda bir sulama olursa savunmas
alnmadan cezalandrlmayacak

NOT: Kprl Mehmet Paann bu artlar ileri

srmesindeki amac; yapaca slahatlara uygun
bir ortam hazrlamaktr.

5) Kemanke Kara Mustafa Paa Islahatlar

Sultan brahim Dnemi sadrazamlarndandr.
Mali alanda slahat yapmaya almtr.
Saray harcamalarn kst. Para ayarlarn
dzeltmeye alt.
Yenieri Ocanda saym yaptrd. Haksz
alnan maalar engellemeye alt.
Tmar sistemini dzeltmeye alt.
almalar
baz
evrelerin
karlarna
dokunduu iin idam edilmitir.

Yaptklar;

6) Tarhuncu Ahmet Paa Islahatlar

NOT: Kprl Mehmet Paadan sonra yerine

geen olu Fazl Ahmet Paa da babasnn yolunu
izledi. Bu dnemde yeni topraklar alnd (Girit,
Podolya). Ekonomi dzeldi.

IV. Mehmet (Avc Mehmet) Dnemi

sadrazamlarndan olan Tarhuncu, mali alanda
slahat yapmtr.
Maliyeyi dzeltmek amacyla;
Saray masraflarn ksmtr.
Gnmz anlamndaki ilk
hazrlamtr.

denk

almalar
baz
evrelerin
dokunduu iin idam edilmitir.

NOT: Bu gelimelerden dolay Kprller Dnemi,

Duraklamann iinde bir ykselme dnemi olarak
adlandrlr.

bteyi

8) Merzifonlu Kara Mustafa Paa Islahatlar:

Kprl Mehmet Paa'nn damadyd.
Devlet ilerinde yetenekli ve kabiliyetliydi.
En nemli amac Viyanay almakt. II. Viyana
Kuatmasn (1683) yapm, baarsz olunca
da idam edilmitir.

karlarna

NOT: IV. Mehmetin ilk yllar Ksem Sultann

ve saray aalarnn etkin olduu bir dnemdir. Bu
da devletin sorunlarnn artmasna neden olmutur.
Bu dneme Aalar Saltanat denilmitir.
7)

Ulema arasndaki tartmalara son verdi.

Rvet ve iltimas engelledi.
Merkez ve Anadolu isyanlarn bastrd.
Maliyeyi dzeltti.
Merkezi otoriteyi salad.
anakkale Boazndaki Venedik kuatmasn
kaldrd.

XVII. Yzyl Islahatlarnn Genel zellikleri

Islahatlarda iddet ve bask yntemi
izlenmitir. Islahatlar genellikle askeri ve mali
alanlarda yaplmtr.
Islahatlar kiilere bal kalm, sreklilik arz
etmemitir. Bundan dolay slahatlarn lm

Kprl Mehmet Paa Islahatlar

NOT: Osmanl Devletinde 1656 - 1691 yllar

arasna Kprller Dnemi denmitir. Bu
dnemde Kprl Mehmet Paa, Fazl Ahmet

84

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

ile devlet dzeni eski halini almtr (Bu

ynyle 18. yy. slahatlarna benzer.).
Islahatlarda halk destei alnmamtr.
Olaylarn nedenleri aratrlmam, yzeysel
zmler getirilmitir. Bundan dolay istenilen
sonu elde edilememitir.
Islahatlar yeni gelimelerden daha ok, eski
dzeni (ykselme) yeniden canlandrmay
amalamtr.
Bu dnemde Batdaki gelimelerden hi
yararlanlmamtr.
Bunun
nedeni
Osmanlnn kendisini halen daha Batdan
stn grmesidir.
Islahatlar; padiahlarn yetersizlii, yenilik
kart olan yenieriler, ulema ve saray
kadnlarnn tepkisinden dolay baarya
ulaamamtr.

RNEK SORU
Osmanl mparatorluu 17. yzylda gerileme
dnemine girmi, bu gerileme balangtaki
duraklamadan sonra yllar getike hzlanmtr.
Bu
hzlanmayla
birlikte
Osmanl
mparatorluunda,
I. snrlar,
II. nfus,
III. teokratik yap
konularndan hangilerinde deime olmutur?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: D
RNEK SORU
XVII. yzyln sonlarna doru Osmanl Devleti
dnya siyasetini etkileyen deil, bu siyasetten
etkilenen bir konuma gelmeye balamtr.
Osmanl
Devletinin
Avrupa
devletleri
karsnda bu konuma gelmesinde,
I. siyasi,
II. ekonomik,
III. teknolojik
alanlarn hangilerinde geri kalmas etkili
olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) II ve III E) I, II ve III
(2010 KPSS Ortaretim)
Cevap: E

OSMANLI DEVLET
GERLEME DNEM
(1699 - 1792)
Bu dnem 1699 Karlofa Antlamasyla
balam,
1792
Ya
Antlamasnn
imzalanmasyla sona ermitir.
Dnemin Genel zellikleri
XVIII. yzylda Osmanl Devletinin genel
siyaseti; Karlofa ve stanbul Antlamalaryla
kaybedilen yerleri geri almaktr. Ancak bu
dnemde, kaybedilen yerler geri alnamad
gibi yeni topraklar da elden kmtr.
Bu dnemde, douda ran, batda Venedik,
Avusturya ve kuzeyde Rusya (bu dnemde
en ok savalan devlet) ile savalmtr.
Bu yzyln sonuna kadar dostane bir iliki
iinde bulunulan Fransa ile de 1798de
Msrn igali zerine savalmtr.
Bu dnemde Avrupann teknik ve askeri
stnl kabul edilmi ve Bat tarz ilk
slahatlar yaplmtr.
Ancak Batnn Osmanl karsndaki stnl
bu dnemin sonlarnda balayan Sanayi
nklb ile iyice pekimi ve Osmanl Devleti
byk devlet olma zelliini kaybetmitir.

18. YZYIL ISLAHATLARI

Bu dnem slahatlar, 17. yzyl slahatlarnda
olduu gibi genelde askeri ve mali alanlarda
yaplmtr.
Ancak bu dnemde Batnn stnl kabul
edilmi,
Batdaki
gelimelerden
yararlanlmaya allmtr. Bu nedenle 17.
yzyl slahatlarna gre daha kapsaml ve
esasl slahatlar yaplmtr.

Lale Devri (1718 - 1730)

Lale Devri, dardan grn itibariyle zevk-

sefa devri olarak nitelendirilse de Bat tarznda
slahatlarn yapld ilk dnemdir.
Bu dnem, 1718 Pasarofa Antlamasyla
balayp 1730da kan Patrona Halil syan
ile sona ermitir.
Bu dnemin nemli ahsiyetleri Padiah
III. Ahmet, Nevehirli Damat brahim Paa,
brahim Mteferrika ve Nedimdir.

85

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
NOT: syan srasnda bu dnemde yaplan bahe ve
kkler yerle bir edilmi ancak yeniliklere
dokunulmamtr.

Dnemin Islahatlar

1727de brahim Mteferrika ve eyhlislam

Sait Efendinin almalaryla ilk sivil matbaa
almtr (Avrupadan alnan ilk teknik
yeniliktir.). Hattatlarn tepkisini ekmemek
iin matbaada dini kitaplarn baslmas
yasaklanmtr.
Matbaada baslan ilk eser, Vani Efendi
tarafndan yazlan Van Kulu Lgatidir.

NOT: Bylece Batya alan ilk pencere olarak

nitelendirilen Lale Devri sona ermi oldu.
RNEK SORU
XVIII. Yzylda, 1718de Osmanl Devleti Bat ile
yapt savalarda baar salayamamtr. Bu
dnemden sonra Osmanl, Batnn stnln
kabul ederek, Lale Devriyle yenilik hareketlerine
girimitir.
Aadakilerden
hangisi
bu
dnemde
Osmanlnn Avrupann stnln kabul
ettii alanlardandr?
A) Ynetim-Mimari
B) Askeri-Ynetim
C) Teknoloji-Ynetim
D) Askeri-Teknoloji
E) Ynetim-Hukuk
(2002/KPSS)
Cevap: D

NOT: Osmanlda gayrimslimler ilk kez 1450de

matbaa amlard.
Dounun klasikleri Trkeye tercme
edilmitir.
Sivil mimari gelimitir. Dou ve Bat
tarznda kkler ve kasrlar yaptrlmtr.
Avrupann Barok, Gotik ve Rokoko tarznda
mimari eserler verilmitir.
NOT: Barok ve Rokoko tarzyla yaplan ilk eserler
Nur-u Osmaniye Camii ve Laleli Camiidir.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi III. Ahmet Dnemi
gelimelerinden biridir?
A) Senedi ttifakn yaplmas
B) Trk matbaasnn kurulmas
C) Yenieri Ocann kurulmas
D) Kanunuesasinin uygulamaya konulmas
E) Kanunname-i li Osmann toplanmas
(2008 KPSS/nlisans)
Cevap: B

Resim ve minyatr sanat gelimitir. nl

minyatr sanats Levni bu dnemde
yetimitir.
Yenierilerden ilk itfaiye rgt kurulmutur
(Tulumbac Oca).
lk iek as yaplmtr.
lk defa Avrupaya (Fransa - Paris) geici eli
gnderilmitir (28 elebi Mehmet Efendi - en
nemli eseri Paris Sefaretnamesidir.). Ama,
Avrupadaki gelimeleri yakndan grp
incelemektir.
Kat (Yalova), ini, kuma ve seramik
fabrikalar (stanbul) almtr.
Deiik semtlerde ktphaneler almtr. En
nemlileri III. Ahmet tarafndan Topkap
Saraynda alan Enderun Ktphanesi ile
Yeni Camii Ktphanesidir.

I. Mahmut Dnemi Islahatlar (1730 - 1754)

I. Mahmut tahta ktnda nce Patrona

Halili ortadan kaldrd.
Bu dnemde ilk kez askeri alanda Batl
tarzda yenilikler yaplmaya balanm ve
ilk kez Batl uzmanlardan yararlanlmtr.
1736 - 1739 Osmanl - Avusturya Savalar
srasnda Avusturya ordusunda grev yapan
Fransz asll Kont D Bonevalin lkeye
ilticas kabul edildi.
Humbarac Ahmet Paa ismini alan Kont D
Boneval, Osmanl ordusuna Avrupai tarzda
blk, tabur, alay sistemlerini getirdi.
Subay yetitirmek amacyla Avrupa tarzndaki
ilk teknik okul olan Kara Mhendishanesi
(Hendesehane) ald.
Baruthaneye nem verildi. Humbarac Oca
yeniden dzenlendi.
Halk ktphanesi ald.

NOT: Lale Devrinde askeri alanda slahat

yaplmamtr. Islahatlar daha ok bilim, teknik,
sanat ve kltrel alanlarnda olmutur.
ran
Savalarnda
meydana
gelen
olumsuzluklar bahane eden Yenieriler,
Patrona Halil nclnde isyan etti. syan
sonucunda III. Ahmet tahttan indirildi,
I. Mahmut Padiah yapld. Nevehirli Damat
brahim Paa ldrld.

86

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT: I. Mahmut Dnemi slahatlar amacna

ulam ve Osmanl Devleti 1736 1739 yllar
arasnda ayn anda savat Avusturya ve Rusya
ordularn malup etmitir.

Yardmc asker (Subay) yetitirmek iin

stanbulda stihkm Okulu ald.
Yabanc uzmanlarn Mslman olma art
kaldrld.

III. Mustafa Dnemi Islahatlar (1757 - 1774)

Astrolojiye inanan bu Osmanl Padiah yenilik

taraftaryd. Dnemin Sadrazam Koca Ragp
Paann nerileriyle askeri alanda slahatlar
yaplmaya baland.
Baruthaneye ve Tophaneye nem verildi.
Askerlere son kez clus bahii verildi.
Hizmete alnan Macar asll Fransz Baron D
Tot tarafndan ilk kez Srat Topular Oca
ald.
Hendesehane adl okulda denizcilik ve
topuluk eitimi verildi.
Tersane slah edilerek gemi yapmna nem
verilmi ve 1770 eme Basknnda yanan
donanma yerine yeni bir donanma kuruldu.
Deniz subay yetitirmek iin 1772de
Mhendishane-i Bahr- Hmayun (Deniz
Mhendishanesi) ald.

ehzadeliinde
devlet
adamlarndan
gerilemenin nedenleriyle ilgili Levhalar
(raporlar) hazrlamalarn istemitir. Bu
amala da Meveret Meclisleri denilen
danma meclislerini kurdurmutur.
Avrupai tarzda eitim yapan Nizam- Cedid
Ocan kurmutur.
NOT-1: Nizam- Cedid, yalnz ocan ad deil, bu
dnemdeki btn yeniliklerin ad olarak da geer.
NOT-2: Nizam- Cedit ordusu Fransa ve Avusturya
tarznda rgtlendi. Avrupai bir ekilde eitilen bu
ordu ilk askeri baarsn Suriye Akkada
Franszlara (Napolyona) kar almtr (1798).
NOT-3:
Devlet
dzeninde
ilk
radikal
deiikliklerin yaplmasnn neminin kavrand
dnem III. Selim Dnemidir.

NOT: ada anlamda kurulan ve daha sonraki

okullara rnek oluturan ilk modern eitim
retim kurumudur.

Ocan gereksinimleri karlamak iin rad-

Cedid Hazinesi kurulmutur.
Askeri kyafetlerde ilk kez yenilikler yapld.
Nizam- Cedit Ordusunun eitimi iin
Selimiye ve Levent klalar yaplmtr.
Matbaa- Amire adyla ilk devlet matbaas
almtr.
Batdaki gelimeleri yakndan takip etmek
amacyla ilk kez Avrupann nemli
merkezlerinde srekli elilikler almtr
(Paris, Londra, Viyana, Berlin).

Bununla beraber bu dnemde saray masraflar

kstlanm ve bozuk olan maliye dzeltilmeye
allmtr. Bu yzden i borlanma sistemi
(Esham) uygulanmtr (ilk kez).

III. Selim Dnemi Islahatlar (1789 - 1807)

I. Abdlhamit Dnemi Islahatlar (1774 1789)

Bu dnem Sadrazamlarndan Halil Hamit Paa

Kapkulu Ocaklar ile ilgili;

NOT: lk daimi elilik Londrada alm,

ilk daimi eli olarak Yusuf Agh Efendi atanmtr.

lk kez Ulufe alm - satmn yasaklad.

Ulufe
defterlerini
inceletti.
Kapkulu
askerlerinin saysn azaltma yoluna gitti (lk
Yenieri saym yapld.).
Clus bahii kaldrld.

Kara kuvvetlerinin subay ihtiyacn karlamak

amacyla Mhendishane-i Berr-i Hmayun
adl subay okulu almtr.
Tersaneler yenilendi, modern toplar dkld.
Yabanc dil eitimine nem verilmi;
Franszca ilk resmi yabanc eitim dili olarak
kabul edilmitir.
Yerli mal kullanlmasna nem verilmitir.
Eyalet ynetimleri yeniden dzenlenmitir.
III. Selimin yapm olduu bu yenilikler,
Kabak Mustafa syanyla son bulmu
(1807),
ayaklanmaclar
III.
Selimin
ldrlmesine neden olmulardr. Yerine

NOT: Bu gelimeler, baz evrelerin karlarna

dokunduu iin Paann idamna neden
olmulardr.
Srat Topular Oca gelitirildi.
Humbarac ve Lamc Ocaklar yeniden
dzenlendi.
Levent Tekilat kaldrld.

87

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI
Rusuk Ayan Alemdar Mustafa
tarafndan II. Mahmut getirilmitir.

Tarih retmeni

Paa

18. Yzyl Islahatlarnn Genel zellikleri

Avrupann gerisinde kalnd kabul edilip
Bat tarz slahatlar yaplmtr.
Askeri baarszlklar ve maliyenin bozulmas
nedeniyle askeri ve mali slahatlara arlk
verilmitir.
Askeri alandaki slahatlarla kaybedilen yerler
geri alnmak istenmise de daha byk
kayplar gereklemitir.
Batnn eitim ve kltrel alanda da ileri
olduu kabul edilmeye balanmtr.
Bununla birlikte Avrupann ynetim ve hukuk
alanndaki ilerlemeleri gz ard edilmitir.
Islahatlar kiilere bal kalm, sreklilik arz
etmemitir.
Bu slahatlarla toplumun deil devlet
kurumlarnn glendirilmesine allmtr.
Dolaysyla slahatlar halk destei ile
yaplmamtr.
karlar zedelenenler ve zellikle de Ulema,
Yenierileri
kkrtarak
slahatlar
engellemeye almtr.

RNEK SORU
Osmanl Devletinin devlet yapsnda ilk radikal
deiiklikler yapma eilimi hangi padiah
dneminde balamtr?
A) II. Mehmet
B) III. Selim
C) III. Murat
D) III. Ahmet
E) IV. Murat
(2007/KPSS)
Cevap: B
RNEK SORU
I. Nizam Cedit Oca,
II. Ekinci Oca,
III. Enderun Mektebi,
Yukardakilerden
hangileri,
orduyu
glendirmek iin III. Selim zamannda yaplan
yenilikler arasndadr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2008 KPSS/nlisans)
Cevap : A
RNEK SORU
Aadakilerden
hangisi,
XVII.
yzylda
Osmanl
mparatorluunun
ekonomik
durumunun bozulmasnn nedenlerinden biri
deildir?
A) ayaklanmalarn kmas
B) Ticaret yollarnn yn deitirmesi
C) Avrupaya renci gnderilmesi
D) Savalarn ykl harcamalar gerektirmesi
E) Tarmdaki ar vergilerin kylnn topra
brakp kente g etmesine neden olmas
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: C

NEML HATIRLATMALAR
Osmanl Devletinin Douda en geni
snrlara ulat antlama ran ile imzalanan
1590 Ferhat Paa Antlamasdr. (III. Murat
Dnemi)
Osmanl Devletinin Douda yenildii ve
toprak kaybettii ilk antlama ran ile
imzalanan 1611 Nasuh Paa Antlamasdr.
(I. Ahmet Dnemi)
Osmanl ile ran arasnda imzalanan 1639
Kasr- irin Antlamas ile gnmzdeki
Trk-ran snr izildi; bu snr en eski
snrmz olma zelliine sahip oldu.
(IV. Murat Dnemi)
Osmanl Devletinin topraklarna toprak
katt, yepyeni bir toprak paras kazand
son antlama, Batda en geni snrlara
ulat antlama Lehistan ile imzalanan 1672
Buca Antlamasdr. (IV. Mehmet Dnemi)
Osmanl donanmas ile fethedilen son yer
Girit Adasdr. (1669). 25 yllk bir kuatma
sonunda fethedilmitir. (IV. Mehmet Dnemi)
Kanuni Sultan Sleymandan sonra ordunun
banda
sefere
kan
ilk
padiah
III. Mehmettir. Avusturyaya kar yaplan
1596 Haova Meydan Sava; Osmanl
tarihinin zaferle sonulanan son byk
meydan savadr.
1606 Zitvatoruk Antlamas ile Osmanl
Devletinin 1533 stanbul Antlamas ile

RNEK SORU
Osmanl Devletinde, 18. yzylda Avrupadan
getirilen uzmanlardan yararlanlarak askeri
alanda slahat yaplmas aadakilerden
hangisini gsterir?
A) Avrupadan ilk kez bor para alndn
B) Avrupayla ekonomik ilikilerin iyi olduunu
C) Avrupann teknik alandaki stnlnn kabul
edildiini
D) Mslman olmayanlara tannan haklarn
geniletildiini
E) Saltanat sisteminde deiiklik yapldn
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: C

88

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
1774 Kk Kaynarca Antlamas ile ilk defa
halk Mslman olan bir lke (Krm) elden
kt.
1774 Kk Kaynarca Antlamas ile; Fatih
Dneminde kazanlan Karadenizdeki Trk
egemenlii sona ermitir.
1774 Kk Kaynarca Antlamas ile Rusya
ilk defa Boazlar kullanarak scak denizlere
inme imkn elde etmitir.
1774 Kk Kaynarca Antlamas ile Osmanl
Devleti; Ortodokslarn koruyucusu olma
zelliini kaybetti; Rusya ele geirdi.
Osmanl Devleti; 1774 Kk Kaynarca
Antlamas ile Rusyaya ilk kez kapitlasyon
vermi, Rusya Akdenize ilk defa inmitir.
Dier devletlerden farkl olarak Rusya
kapitlasyonlar zorla almtr.
Osmanl Devleti; 1774 Kk Kaynarca
Antlamas ile ilk kez sava tazminat
demitir. (Rusyaya)

Avusturyaya kar elde ettii stnlk sona

ermi; iki devlet arasnda siyasi bir eitlik
kurulmutur. (I. Ahmet Dnemi)
1664 Vasvar Antlamas; XVII. yzylda
Osmanl Devletinin Avusturya karsndaki
askeri stnln kantlayan son antlamadr.
(son kez toprak ve son kez sava tazminat
alnmtr.)
(IV. Mehmet Dnemi)
1699
Karlofa
Antlamas;
Osmanl
Devletinin ilk defa Batda kalc ve byk
miktarda toprak kaybettii ve Osmanl
topraklarnn
paylalmak
istendii
ilk uluslararas antlamadr. (II. Mustafa
Dnemi)
Osmanl Devleti; Rusyaya kar ilk defa 1700
I. stanbul Antlamas ile toprak (Azak Kalesi)
kaybetmitir. (II. Mustafa Dnemi)
Rusya; 1700 I. stanbul Antlamas ile Azak
Kalesini alarak, Karadeniz kysnda ilk defa
toprak sahibi oldu. (II. Mustafa Dnemi)
Rusya; 1700 I. stanbul Antlamas ile ilk defa
stanbulda srekli eli bulundurabilme hakk
elde etmitir. (II. Mustafa Dnemi)
1711
Prut
Antlamas
ile
Karlofa
Antlamasndan sonra ilk defa Rusyaya kar
baar kazanlm ve Rusyann Karadenize
inmesine geici de olsa engel olunmutur
(Karadeniz yeniden Trk gl olmutur.).
1724 Pasarofa Antlamas ile Lale Devri
(1718 - 1730) balamtr.
1724 II. stanbul Antlamas; Rusya ile yaplan
ilk dostluk ve ibirlii antlamasdr; ran
topraklar Osmanl ile Rusya arasnda
paylalmtr. (III. Ahmet Dnemi)
Osmanl; 18. yy.da yapt askeri slahatlarn
(I. Mahmut Islahat) etkisiyle 1736 1739
Osmanl Rusya ve Avusturya Savalarnda
galip gelmitir. Fransann arabuluculuu ile
1739 Belgrat Antlamalar yapld.
1739 Belgrat Antlamas Osmanl Devletinin
18. yzylda imzalad en erefli ve son
kazanl antlamadr.
1739 Belgrat Antlamas ile Karadenizin bir
Trk gl olduunu Rusya son kez kabul
etmitir (I. Mahmut Dnemi).
I. Mahmut Dneminde 1740da ilk kez
Fransaya
kapitlasyonlar
srekli
hale
getirilmitir.

NOT: Osmanl Devletinin dedii ilk sava

tazminatdr.
1774 Kk Kaynarca Antlamas, Osmanl
Devletinin 18. yzylda imzalad koullar
en ar antlamadr (I. Abdlhamit Dnemi).
1791 Zitovi Antlamasndan sonra Osmanl
Devleti ile Avusturya arasndaki savalar
tamamen son bulmutur.
1792 Ya Antlamas ile Osmanl Devleti
Krmn Rusyaya ait olduunu kesin olarak
kabul etmitir.
Fransa; 1798de Msr igal edince, ngiltere
ve Rusya Osmanlya yardm etti; birlii
Antlamas yapld
Rusya
ile
yaplan
ikinci
ibirlii
antlamasdr. (Birinci ibirlii antlamas;
rana kar yaplan 1724 II. stanbul
Antlamasdr.)
NOT: Osmanl ilk defa bu olayda Denge
Politikas izlemitir.
NOT: Rus donanmas tarihte ilk defa Boazlardan
serbeste gemitir.
Fransa; imzalanan 1802 El-Ari Antlamas ile
Msr Osmanlya geri verdi.

NOT: Arabuluculuk yaparak 1739 Belgrat

Antlamalarnda karl kmamz salad iin
byle bir uygulama yaplmtr.

NOT: Bu olay ile Osmanl Fransz ilikileri

ilk kez bozulmutur.

89

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

IKMI SORULAR

6.

XVII. yzylda Osmanl Devleti halktan ve tccardan yeni vergiler ald gibi eski vergileri de
artrmtr.
Bu durum aadakilerden hangisine ortam
hazrlamtr?
A) Islahat hareketlerinin hzlanmasna
B) Ekonomik hayatn canlanmasna
C) lkede ayaklanmalarn kmasna
D) Devlet giderlerinin azalmasna
E) Tketim maddelerinin ucuzlanmasna
(2000 DMS)

A)
B)
C)
D)
E)

1.

Osmanllarda
I.
Ahmetten
itibaren
padiahln hanedann en yal yesine
gemesi
usulnn
uygulanmasna
balanmasnda
gdlen
ama
aadakilerden hangisidir?
Saltanat sistemini devam ettirmek
Taht kavgalarn nlemek
Padiahn yetkilerini snrlamak
Halk ile saray ilikilerini kolaylatrmak
Eyalet yneticilerinin saysn artrmak
(2006 KPSS / Ortaretim)

7. XVII. yzylda,
I. ehzadelerin tarada sancak beylii yapmalarnn
yasaklanmas,
II. padiahln, hanedann reit olan en yal
erkeine gemesi usulnn kabul edilmesi,
III. kimi padiahlarn tahttan indirilmesi
uygulamalarndan
hangilerinin
Osmanl
Devletini siyasi ynden olumsuz etkiledii
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) II ve III
(2006 KPSS / nlisans)

2. Nizam- Cedit kavram,

I. Askerlik
II. Ynetim
III. Sanat
alanlarndan hangilerinde yaplan yenilikleri
ncelikle ierir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2000 DMS)
Osmanl Devletinin nl sanatlarndan
biri olan Levni, aadaki sanat dallarndan
hangisinde yapt almalarla tannmtr?
A) Minyatr B) ini C) Mzik
D) Hat
E) Mimari
(2001 KMS)
3.

8.

A)
B)
C)
D)
E)

4. Osmanl Devleti, XVIII. yzyldan itibaren,

I. Tarm
II. Askerlik
III. Teknik
IV. Ynetim
alanlarnn
hangilerinde
Avrupann,
stnln kabul etmi ve Avrupallardan
yararlanmaya balamtr?
A) I ve II B) I ve III C) I ve IV
D) II ve III E) II ve IV
(2002 KPSS)
5.

A)
B)
C)
D)
E)

9.

A)
B)

Osmanl
Devletinde,
18.
yzylda
Avrupadan
getirilen
uzmanlardan
yararlanlarak askeri
alanda
slahat
yaplmas
aadakilerden
hangisini
gsterir?
Avrupadan ilk kez bor para alndn
Avrupayla ekonomik ilikilerin iyi olduunu
Avrupann teknik alandaki stnlnn
kabul edildiini
Mslman
olmayanlarn
haklarn
geniletildiini
Saltanat sisteminde deiiklik yapldn
(2006 KPSS)

C)
D)
E)

90

Aadakilerden hangisi, XVII. yzylda

Osmanl mparatorluunun ekonomik
durumunun bozulmasnn nedenlerinden
biri deildir?
ayaklanmalarn kmas
Ticaret yollarnn yn deitirmesi
Avrupaya renci gnderilmesi
Savalarn ykl harcamalar gerektirmesi
Tarmdaki ar vergilerin kylnn topra
brakp kente g etmesine neden olmas
(2006 KPSS / nlisans)
Aadakilerden
hangisi,
Osmanl
mparatorluunda
yaplan
slahat
hareketlerinin zelliklerinden biri deildir?
Toplum
hayatnn
belirli
alanlarnda
dzenlemeler yaplmas
mparatorluun
paralanmasnn
ve
kmesinin nlenmeye allmas
Halk hareketlerinin bir sonucu olmas
Batdaki kurumlarn bazlarnn rnek
alnmas
Eski ile yeninin her alanda ortaklaa ve
karm halinde bulunmas
(2006 KPSS / nlisans)

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
NOT: Baharat Yolu; 1869da Osmanl - Fransz
ibirlii sonucunda alan Svey Kanal ile eski
nemine kavuacak; Akdeniz ticareti tekrar
canlanacaktr.

10. Aadakilerden hangisi Lale Devrinin nl

airidir?
A) Nevi
B) Nefi C) Bki
D) Fuzuli
E) Nedim
(2007 KPSS)

NOT: pek Yolu; 1952de Don-Volga Kanalnn

almasyla tekrar nem kazanmtr.

11. Aadakilerden hangisi, Corafi Keiflerin

Osmanl Devleti zerindeki etkilerinden biri
deildir?
A) Kefedilen yerlerden Avrupaya tanan deerli
madenlerin Avrupadan Osmanl lkesine
girmesi
B) Osmanl parasnn deer kaybetmesi
C) Osmanl Devletinin Avrupadaki bilimsel ve
teknik gelimelere yabanc kalmas
D) Osmanl lkesinde fiyat artlarnn olmas
E) Osmanl lkesinden geen ticaret yollarnn
nemini kaybetmesi
(2007 KPSS)

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Corafi Keiflerin
Osmanl Devleti zerindeki etkilerinden biri
deildir?
A) Kefedilen yerlerden Avrupaya tanan deerli
madenlerin Avrupadan Osmanl lkesine
girmesi
B) Osmanl parasnn deer kaybetmesi
C) Osmanl Devletinin Avrupadaki bilimsel ve
teknik gelimelere yabanc kalmas
D) Osmanl lkesinde fiyat artlarnn olmas
E) Osmanl lkesinden geen ticaret yollarnn
nemini kaybetmesi
(2007/KPSS)
Cevap: C

CEVAPLAR
1. C 2. A 3. A 4. D 5. C 6. B 7. D 8. C 9. C
10. E 11. C

RNEK SORU
I. Corafi Keifler
II. Milliyetilik akmlar
III. Sanayi nklb
Osmanl Devletinde XVI. yzylda yukardaki
gelimelerden hangileri ekonomik alanda etkili
olmutur?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2010 KPSS nlisans)
Cevap: A

AVRUPADAK BAZI
GELMELERN OSMANLI
ZERNDEK ETKLER
Corafi Keiflerin Osmanl Devleti zerindeki
Etkileri
Avrupal devletlerin yeni ticaret tollar bulmak
amacyla
XV.
ve
XVI.
yzyllarda
gerekletirdikleri keif olaylarna Corafi
Keifler denir.
Osmanlnn elinde bulunan pek ve Baharat
yollar Corafi Keiflerle yeni ticaret yollarnn
bulunmas sonucunda nemini kaybetti.
Kefedilen lkelerden getirilen bol miktardaki
altn ve gm gibi deerli madenler
Avrupadan Osmanl pazarlarna girmi, bu
durum
da
Osmanlda
enflasyonun
ykselmesine ve parann deer kaybetmesine
neden olmutur.
Osmanl Devletinin vergi gelirleri azalm,
kapitlasyonlarn arttrlmasyla da lke
ekonomisi giderek kmeye balamtr.
Osmanlnn elindeki kervan yollar zerinde
faaliyet gsteren halk ve zanaatkrlar isiz
kalmtr. Bu durum da; Osmanl Devletinde
ekonomik skntlara ve Celali syanlarna
zemin hazrlamtr.

Rnesansn Osmanl Devleti zerindeki Etkileri

Rnesansla birlikte Avrupada bilim alannda
deney ve gzleme dayal pozitif dnce
yaylmtr. Bunun sonucunda da skolstik
dnce zayflamtr.
Osmanl Devleti Avrupadaki yeni gelimeleri
takip edemedii iin bilimsel, teknik ve
ekonomik alanlarda Avrupann gerisinde
kalmtr.
Reformun Osmanl Devleti zerindeki Etkileri
XVI.
yzylda
Katolik
mezhebindeki
bozulmalar karsnda ilk olarak Almanyada
balayan dinde yenilik almalarna Reform
denir.
Osmanl Devleti Reform hareketlerinden
etkilenmemitir. Avrupada ise mezhep birlii
bozulmu; Katolik ve Ortodoks mezhepleri

91

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Ekonomik alanda Avrupaya ballk artmtr.
Avrupann ak pazar haline gelmitir.
Hammadde ve Pazar ihtiyac nedeniyle
Osmanl topraklar Avrupallarca igal
edilmeye balanmtr.
Ekonomide balayan gerileme siyasi k
hzlandrmtr.

dnda Protestan, Kalvenizm, Anglikanizm ve

Presbiteryenlik mezhepleri ortaya kmtr.
Kanuni Sultan Sleyman; Almanyada bir
ilahiyat profesr olan Martin Lutherin
Endljansa kar kmas (protesto etmesi) ile
balayan Reform hareketlerine mali yardmda
bulunmu; Reform hareketlerini ve mezhep
ayrlklarn desteklemitir.

RNEK SORU
Avrupa XVII. yzyl boyunca daha byk boyutlu
bir sanayiye gemek ve lonca dzeyindeki retimi
amak iin uram ve XVIII. yzylda bunu
gerekletirmitir. Avrupa, sanayi toplumuna doru
yol alrken tarm retimi azalm Osmanl
Devletinden tarm rnleri almaya balamtr.
Bu
durumun
Osmanl
Devletinde
aadakilerden
hangisine
neden
olduu
savunulamaz?
A) Elinde bulunan ipek ve baharat yollarnn nem
kazanmasna
B) pekli sanayinin ham ipee, sof sanayinin
yapaya dnmesine
C) Tarm retiminin geimlik dzeyden pazar
ekonomisi dzeyine gelmesine
D) Esnaf gruplarnn kendi aralarnda paylamas
gereken ham maddenin yurt dna kmasna
E) Sanayinin ham maddesi olan pamuk ve ttn
gibi
rnlerin
retiminin
younluk
kazanmasna
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: A

NOT: Reform ile gelen blnme arlkenin Avrupa

devletlerini Osmanlya kar birletirme midini
sndrd. Bu durum; Osmanlnn Avrupa ilerine
yryn kolaylatrd.
Avrupa Hristiyan toplumu mezhep savalar
yaarken Osmanl Hristiyanlar bar ve huzur
iinde yaamlardr. nk Osmanl Devleti,
Hristiyan halk kilisenin suiistimallerine kar
koruyordu. Bu yzden; Osmanl Hristiyanlar
Reformdan etkilenmemilerdir.
Fransz htilalinin Osmanl Devleti zerindeki
Etkileri
Fransz htilali, ekonomik, siyasal ve toplumsal
ynden dnyay derinden etkileyen, sonular
bakmndan da ada devlet ve toplumlarn
oluumunu salayan evrensel bir olaydr.
ok uslu bir yapya sahip olan Osmanl,
zamanla 1789 Fransz htilalinin yayd
milliyetilik akmndan zarar grmeye
balamtr.
Milliyetilik akmyla aznlk isyanlar ortaya
km; Osmanl paralanmaya balamtr.

RNEK SORU
Osmanl Devletinde,
I. Avrupa mallarnn lkeye girmesi,
II. ticaret yollarnn deimesi,
III. esnaf tekilatnn bozulmas,
durumlarndan hangilerinin ekonomiyi olumsuz
ynde etkiledii savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2009 KPSS)
Cevap: E

NOT: Milliyetilik akm etkisiyle Osmanlya

kar ilk ayaklanan millet Srplar olmutur.
Milliyetilik akm ve aznlk isyanlar; 1839
Tanzimat Ferman, 1856 Islahat Ferman ve
1876 I. Merutiyetin ilan edilmesinde etkili
olmutur.
NOT: Osmanl Devleti; balangta Fransz
htilalini Fransann bir i sorunu olarak grm ve
fazla nem vermemitir.
Sanayi nklbnn Osmanl Devleti zerindeki
Etkileri
Sanayi nklb, Avrupada el emeinden
fabrikasyon (makine) sistemine geilmesine
verilen isimdir ve nce ngilterede balamtr.
Avrupadan gelen ucuz ve kaliteli fabrika
mallaryla ba edemeyen Osmanl Devletinde
kk atlyeler ve el tezghlar kapanmtr.

92

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
XIX. yzyln ortalarndan itibaren Sanayi nklb,
Osmanl Devletinde esnaf tekilatn etkilemi ve
esnafn retimdeki nemi azalmtr.
Aadakilerden hangisinin bu durumla ilgili
gelimelerden biri olduu savunulamaz?
A) thalatn azalmas
B) sizliin artmas
C) Parann deerinin dmesi
D) Yerli maln i pazarda srmnn azalmas
E) retimde kullanlan ham maddenin darya
kmas
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: A

sadece
mrnn
uzamasna
yardmc
olmutur.
Yzyln ikinci yarsndan sonra eitli fikir
akmlar domutur (Ama; dalmay
nlemektir.). Ayrca Osmanl Devleti; Fransa,
ngiltere ve Rusyaya kar Almanyaya yakn
bir siyaset izlemeye balamtr (1878 Berlin
Antlamasndan sonra).

OSMANLI DEVLET
DAILMA VE K
DNEM
(1792 - 1922)

Milliyetilik akmnn etkisi,

Rusyann
panslavizm
politikas
(Balkanlardaki
Rus
konsolosluklarnn
almalar),
18. yzyl boyunca meydana gelen savalarn
Balkanlar bir sava alan haline dntrmesi,
Avrupal byk devletlerin kkrtmas ve
destei,
Osmanl Devletinin eski adalet ve hogrye
dayanan ynetim anlayn kaybetmesi (yerel
yneticilerin keyfi davranlar)

Dnemin Padiahlar

III. Selim (1789 - 1807)

IV. Mustafa (1807 - 1808)
II. Mahmut (1808 - 1839)
I. Abdlmecit (1839 -1861)
Abdlaziz (1861 - 1876)
V. Murat (1876 - 1876)
II. Abdlhamit (1876 - 1909)
V. Mehmet Reat (1909 - 1918)
VI. Mehmet Vahdettin (1918 - 1922) (Son
Osmanl Padiah)
Son Halife II. Abdlmecit (1922 - 3 Mart
1924)

Dnemin Siyasi Gelimeleri

Srp Ayaklanmas (1804 - 1815)

Nedenleri:

syann Geliimi ve Sonucu:

lk
ayaklanma
1804te
Kara
Yorgi
bakanlnda kt ve 1806 - 1812 Osmanl Rus Sava boyunca devam etti.
Ruslarla imzalanan 1812 Bkre Antlamas
ile Osmanl Devleti, Srplara baz ayrcalklar
tand.
Ancak Srplar bu ayrcalklarla yetinmediler ve
bamszlk talebinde bulundular ve tekrar
isyan ettiler. Ama Osmanl Devleti bu isyan
sert bir ekilde bastrd ve Kara Yorgi idam
edildi.

Dnemin Genel zellikleri

Osmanlnn Dama Dnemi 1792 Ya

Antlamasyla balar, 1922de Saltanatn
kaldrlmasyla son bulur.
Bu dnemde Osmanl Devleti, uluslar aras
ilikilerde, Avrupa devletleri arasndaki kar
atmalarndan yararlanarak denge politikalar
izlemi ve her alanda Bat tarz slahatlar
yaparak adalama uralarn srdrmtr.
Bu yzylda Osmanl Devleti, Fransz
htilalinden en ok etkilenen imparatorluk
olmutur (Milliyetilik).
Bu dnemde imparatorluun paralanmasn
durdurmak iin her alanda slahatlar
yaplmtr. zellikle slahatlarda aznlklara
tannan ayrcalklar dikkati ekmise de
devletin
paralanmas
durdurulamam

nemi:

Milliyetilik dncesinin etkisiyle ortaya

kan
ilk
bamszlk
ve
ayrlk
ayaklanmadr.
Osmanl
Devletinden,
baka
devletin
basksyla ayrcalk (imtiyaz) elde eden ilk
ulus Srplardr. Bu durum daha sonraki Yunan
syann da etkileyecektir.
NOT: Srplara 1829 Edirne Antlamas ile
zerklik, 1878 Berlin Antlamasyla da
bamszlk verilecektir.

93

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

1806 - 1812 Osmanl - Rus Sava

Nedenleri:

III. Selim yeniliklerine ve bu dnemde

kurulmu olan Nizam- Cedit Ordusuna kar
olan
yenieriler,
Kabak
Mustafa
nderliinde isyan ettiler.
III. Selim tahttan indirildi. Nizam- Cedit
Ordusu kapatld, IV. Mustafa tahta karld.
IV. Mustafa (1807 - 1808) Dneminde
III. Selimin yakn dostu olan Rusuk Ayan
Alemdar Mustafa Paa isyan etti.
Alemdar III. Selimi tekrar tahta geirmek iin
stanbula geldi ancak yenieriler III. Selimi
ldrd.
Bunun
zerine
Alemdar,
II. Mahmutu tahta kard ve kendisi de
sadrazam oldu.

Ruslarn Srp isyann desteklemesi,

Osmanl Devletinin Rus yanls Eflak ve
Bodan beylerini grevden almas
1804te balayan Napolyon Savalar srasnda
Osmanl Devletinin Fransa tarafn tutmas,
Boazlar Ruslara kapatmas,
Napolyonun 1806da sterli Savanda
Avusturya ve Rus ordularn yenmesi, Osmanl
Devletinin Fransaya yakn bir politika
izlemesi

Sava:

Ruslar Eflak ve Bodan igal etti. Nizam-

Cedit Ordusu Tuna boyunda Ruslar yenmise
de Yenieriler stanbulda Kabak Mustafa
syann kartarak III. Selimi tahtan
indirmilerdir.
Bununla beraber Napolyonun 1807de Tilsit
Antlamas ile Ruslar, Eflak ve Bodan
zerinde serbest brakmas sava Osmanl
aleyhine dndrmtr (Fransa ve Rusya
gizlice Osmanl topraklarn paylamtr).
Fransann bu ikiyzl politikas zerine
Osmanl Devleti, denge politikas gerei
ngiltereye yaklamtr. Bunun zerine
Osmanl Devleti ile ngiltere arasnda 1809
anakkale (Kale-i Sultaniye) Antlamas
imzalanmtr. Bu antlama ile bar zamannda
Boazlardan
hibir
sava
gemisinin
gememesi kararlatrlmtr.

Kabak Mustafa syan (1807)

II. MAHMUT DNEM

(1808 - 1839)

Sened-i ttifak (1808)

Osmanl Devletinde bulunduklar ehrin en

nfuslu ve zengin kiileri olan ayanlar XVII.
yzyldan itibaren toprak ynetiminde izlenilen
yanl
politikalar
sonucunda
giderek
glenmilerdir.
XVIII. yzyldan itibaren halk tarafndan
seilip padiah tarafndan berat verilerek
merulaan ayanlar, merkezi otoritenin
zayflamasyla devlet iinde devlet olmulardr.
Bunun zerine kendisi de bir ayan olan
Sadrazam Alemdar Mustafa Paa, bu geni
toprak sahibi, merkezi dinlemeyen ayanlar
stanbulda toplayarak padiah ile ayanlar
arasnda Sened-i ttifakn imzalanmasn
salamtr.

NOT: Bu antlama ile Osmanl ile Rusya arasnda

bir sorun olan Boazlar konusuna ilk defa
Boazlarla ilgisi olmayan bir nc devlet
(ngiltere) resmen kart.

NOT: Bu belgenin imzalanmasndaki tek ama;

II. Mahmutun merkezi otoriteyi salamak
istemesidir.

1811de Napolyonun Moskovaya saldraca

haberini alan Rusya, Osmanlya antlama
nermitir.

Buna gre; padiah ayanlarn varln ve

haklarn tanyacak, ayanlar da blgelerinde
devletin asker ve vergi toplamasna yardmc
olacak, stanbulda kabilecek ayaklanmalar
bastrmay kabul edeceklerdi.

1812 Bkre Antlamas

a) Beserabya Ruslara verilecek, Eflak ve Bodan
Osmanlda kalacak,
b) Dinyester Irma, iki devlet arasnda snr
olacak,
c) Osmanl Devleti, Srplara baz ayrcalklar
tanyacak

NOT-1: Bu belge; mutlakyetle ynetilen Osmanl

Devletinin hibir siyasi ve askeri yetkisi olmayan
Ayanlara dahi sz geiremeyecek kadar
zayfladn gsterir.
NOT-2: Bu belge uygulamaya dklmemise de,
Osmanlda toprak aalnn resmen baladn
gsterir. Sened-i ttifak, ayn zamanda padiahn

NOT: Osmanl Devleti, bu antlamayla ilk kez

gayrimslim bir aznla siyasi ayrcalk tanmtr.

94

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

egemenlik haklarn kstlayan ilk belge olarak

grlr. Bu ynyle de Osmanl Devletinde
demokratikleme yolunda atlan ilk adm saylr.

RNEK SORU
Aadakilerin hangisiyle, yanlar Padiaha
bal kalacaklar ve merkezi otoriteyi korumaya
yardmc olacaklar szn vermilerdir?
A) Merutiyetin ilan edilmesi
B) Sened-i ttifakn ilan edilmesi
C) Islahat Fermannn ilan edilmesi
D) Tanzimat Fermannn ilan edilmesi
E) Veraset sisteminde deiiklik yaplmas
(2006/KPSS Ortaretim)
Cevap: B

RNEK SORU
II. Mahmut Dneminde imzalanan Sened-i
ttifakn nemi nedir?
A) Ayanlarn gcnn tannmas
B) Tmar sisteminin kaldrlmas
C) Devlet adamlarnn bilim ve teknik alannda
Avrupann ileri olduunu kabul etmesi
D) Yenieri Ocann kaldrlmas
E) Osmanl Devletinin ilk kez yabanclarla ittifak
araylarna girmesi
(2010 - KPSS Ortaretim)
Cevap: A

Yunan (Rum) syan (1820 - 1829)

Nedenleri:

Paann entrikalarla isyana tevik edilip idam

edilmesi Rumlarn yeniden ayaklanmasna
ortam hazrlad.
Eflktaki isyann bastrlmas Rumlarn
ounlukta olduu Moradaki halk da
harekete geirdi, Osmanl bu isyan
bastramad.
II. Mahmut, Msr valisi Mehmet Ali Paadan
yardm istedi, karlnda Mora ve Girit
valiliklerini vaat etti.
Mehmet Ali Paann olu brahim Paa
komutasndaki Msr ordusu, Mora syann
bastrd (1826).
Bu gelime, Avrupa kamuoyunu harekete
geirdi. ngiltere, Rusya ve Fransa olaya
kararak Yunanistana zerklik verilmesini
istemi ancak Osmanl bunu reddetmitir.

NOT: Bylece Rum isyan bir i sorun olmaktan

kp Avrupa sorunu haline dnmtr (ilk defa).
Avrupal devletlerin bu olaya karmalarnn
nedeni; Rumlarla ayn dinden olmalar ve
Rumlar, eski Yunan uygarln kuranlarn
torunlar olarak grmeleridir.
NOT: Bu durum Avrupa diplomasisinde din
unsurunun etkili olduunu gstermektedir.
ttifak donanmas Moraya gelerek Osmanl Msr ortak donanmasn yakt (Navarin Olay
- 1827).

Balkan uluslarnn genel ayaklanma nedenleri,

Srplarn, isyanlaryla baz ayrcalklar elde
etmesi,
Ruslarn kkrtmas,
Etnik-i
Eterya
Cemiyetinin
(1814)
almalar,
Rum aydnlarnn bamszlk iin almalar
Rumlarn Bizans mparatorluunu yeniden
kurmak istemeleri (Megalo dea),
Balkan uluslarnn isyan etmesini nleyen
Yanya Valisi Tepedelenli Ali Paann isyan
etmesiyle aznlklarn daha rahat alma
imknna kavumas,
Avrupada Yunan hayranlnn yaylmas ve
Avrupal devletlerin kkrtmalar

NOT: Bu olay 1815 Viyana Kongresinde alnan

mparatorluklar
kutsaldr,
milliyetilik
hareketleri desteklenmemelidir. kararnn Batl
devletlerin karlarn gzeterek bozduunu
gsterir.

1828 - 1829 Osmanl - Rus Sava

Nedenleri:

Ruslarla yaplan 1828 - 1829 savandan sonra

Edirne Antlamas (1829) imzaland ve
Yunanistana tam bamszlk verildi.
NOT: Fransz htilalinin etkisiyle ayaklanarak
bamszln elde eden ilk ulus Yunanllar
(Rumlar) olmutur.

Geliimi ve Sonular:

Osmanl donanmasnn Navarinde yaklm

olmas,
Osmanl Devletinin yanan donanmasna
karlk ngiltere, Fransa ve Rusyadan
tazminat istemesi,

lk isyan Rusya ve Avusturyaya yakn

olduundan Eflkta kt, ancak baarsz oldu.
Bu arada Balkan uluslarnn isyan etmesini
engelleyen Yanya Valisi Tepedelenli Ali

95

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

ngiltere ve Rusyann bu nedenle Osmanl ile

diplomatik ilikilerini kesmesi,
Ruslarn tarihi emellerini gerekletirmek
istemeleri,
Yeni kurulmu olan Asakir-i Mansure-i
Muhammediye ordusunun henz glenmemi
olmas,
Rusyann,
Yunanllarn
bamszln
salamak istemesi

Msr Sorunu (1830 - 1841)

Nedenleri:

Yunan isyan srasnda Mehmet Ali Paaya

vaat edilen Morann elden kmas,
Buna karlk Mehmet Ali Paann, Girit
valiliine ek olarak yanan donanmasnn da
inas iin Lbnan da dhil Suriye valiliini
istemesi,
Mehmet Ali Paann glenmesini istemeyen
padiah II. Mahmutun bu istekleri
reddetmesi

Sava: Rus ordusu iki koldan saldrya geti,

batdan gelen kol Edirneye, doudan gelen kol
ise Erzuruma ulat. Osmanl aresiz bar
istedi (Prusyann aracl ile).

NOT: Bu gelime Osmanl Devletinin bundan

sonra Rusyaya kar tek bana kar
koyamayacan gsterir.

syan:

Bu gelime zerine Kavalal, olu brahim

Paa komutasndaki orduyu harekete geirdi.
brahim Paa, Osmanl ordusunu Suriyede
Beylan (Belen) Geidinde, Adana ve Konya
Ovasnda yendi, Ktahyaya ulat.
II. Mahmut, bu gelime karsnda ngiltere ve
Fransadan yardm istedi ancak reddedildi.
II. Mahmut aresiz Denize den ylana
sarlr. misali Ruslardan yardm istedi. Rusya
yardm teklifini kabul etti ve Rus ordusu
stanbula gelerek skdarda mevzilendi.
ngiltere ve Fransa, bu gelime karsnda
karlarn korumak iin, Osmanl ve Msr
valisi arasnda Ktahya Antlamasnn
yaplmasn saladlar (1833).

1829 Edirne Antlamas

a) Yunanistan bamsz olacak,
b) Eflak ve Bodana ayrcalk verilecek ve
Srbistana zerklik tannacak,
c) Ticari ilikiler eskiden olduu gibi devam
edecek,
d) Osmanl Devleti, Rusyaya sava tazminat
deyecek,
e) Rus ticaret gemileri Boazlardan serbeste
geebilecek,
f) Kafkaslarda ve Rumelide baz yerler Ruslara
braklacak

1833 Ktahya Antlamas

nemi:

a) Mehmet Ali Paaya, Msr valiliine ek olarak

Suriye ve Girit valilii de verilecek,
b) Olu brahim Paaya da Cidde ve Adana
valilii verilecek

Bu
antlama,
Kk
Kaynarca
Antlamasndan sonra imzalanan artlar en
ar antlamadr.
Bu antlama ile ilk kez gayrimslim bir toplum
bamsz olmutur.
Bu gelimeler, bamsz Srbistan ve Romanya
(Eflak - Bodan) Devletlerinin temelini
atmtr.

NOT-1: Batl devletlerin ilgilenmesiyle Yunan

sorunundan sonra, Msr Ayaklanmas da, bir
i sorunken, uluslararas bir nitelik kazanmtr.
NOT-2: Bu antlama ile Msr Sorunu geici
olarak zmlenmi oldu.

NOT-1: Yunanistann bamsz olmasyla

Akdenizdeki dengelerin bozulduunu dnen ve
karlarn korumak isteyen Fransa 1830da
Cezayir i igal etmitir. Bylece Osmanl Devleti
Kuzey Afrikada ilk defa toprak kaybetmitir.

NOT-3:
Ktahya
Antlamasndan
sonra,
stanbula gelen Rus ordusuna gerek kalmamt.
Ancak II. Mahmutun Mehmet Ali Paann
yeniden isyan etmesinden ekinmesi ve bu konuda
ngiltere ve Fransaya gvenmemesi, Rusya ile
antlama yaplmasn gerekli kld.

NOT-2: Yunanistana bamszlk verilmesiyle

Morann elden kmas Mehmet Ali Paann
syanna (Msr Sorununa) neden olmutur.

96

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

1833 Hnkr skelesi Antlamas

RNEK SORU
Osmanl Devletinin kendi bamsz d ticaret
politikasn izleme hakkndan vazgemesine
neden olan antlama aadakilerden hangisidir?
A) Paris Antlamas
B) Berlin Antlamas
C) Londra Antlamas
D) Balta Liman Antlamas
E) Hnkr skelesi Antlamas
(1999/DMS)
Cevap: D

a) Osmanl Devletine bir saldr olursa Ruslar

yardma gelecek; ancak masraflar Osmanl
karlayacak,
b) Rusyaya bir saldr olursa Osmanl sadece
Boazlar kapatacak,
c) Antlama sresi 8 yl olacak, gerekirse
uzatlacak

nemi:

RNEK SORU
Osmanl Devleti aadakilerden hangisiyle
Avrupa devletlerinin pazar hline gelmitir?
A) Paris Antlamas
B) Boazlar Szlemesi
C) Balta Liman Ticaret Szlemesi
D) Hnkr skelesi Antlamas
E) Merutiyetin ilan edilmesi
(2008 KPSS/Lisans)
Cevap: C

Rusya ile imzalanan nc dostluk ve

ibirlii antlamasdr.
Bu antlama ile Rusyann Karadenizdeki
gvenlii artm ve Osmanl Rusyaya
yaknlamtr.
Osmanl Devletinin Boazlarla ilgili egemen
devlet olarak imzalad son antlamadr.
Bu antlama ile ilk kez Boazlar Sorunu
domutur. Yaplan antlamadan ngiltere ve
Fransann rahatsz olmas, Boazlarn
uluslararas sorun haline gelmesine neden
olmutur.

I. ABDLMECT DNEM
(1839 - 1861)

1838 Balta Liman Antlamas

Osmanl Devletinin, Msr Meselesinde
ngilterenin desteini alabilmek, ngilterenin
de Dou Akdenizde gl bir Mehmet Ali
Paa istememesi amalaryla imzalanan, geni
ayrcalklar ieren antlamadr. Buna gre;

Msr Sorununun Devam

1839 Nizip Sava

II. Mahmutun son zamanlarnda Mehmet Ali

Paann vergiyi kesmesi ve bamszlk ilan
ederek Osmanl topraklarna saldrmas tekrar
anlamazla neden oldu.
Osmanl Ordusu, Mehmet Ali Paa tarafndan
Nizipte yenilgiye uratld.
Akdenizde bulunan Osmanl donanmasn da
Kaptan- Derya Ahmet Paa, skenderiyede
Mehmet Ali Paaya teslim etti (Firari Ahmet
Paa Olay).
ngiltere, bu gelime karsnda Rusyann
Hnkr skelesi Anlamasna dayanarak
Osmanlya
yardm
etmesini
nleme
dncesiyle Msr Meselesini grmek iin
Londrada konferans dzenlenmesini salad.

a) Osmanl gmrklerinde, Mslman Trk

tccarlar % 12 gmrk vergisi deyecek,
b) Osmanl gmrklerinde, ngiliz tccarlar % 8
veya % 5 gmrk vergisi deyecektir.
c) ngiliz tccarlar mallarn lke iinde bir
blgeden dier blgeye tarken i gmrk
vergisi demeyeceklerdir.
NOT: Bu antlamayla Osmanl Devleti,
ngilterenin yar smrgesi durumuna gelmitir.
Osmanl ekonomisi da baml bir hale gelmitir.
NOT: Bu antlama Fransay rahatsz etmi ve
Kavalaly tekrar isyana kkrtmtr.

1840 Londra Konferans ve Szlemesi

Msr Sorununun zmlenmesi

Konferansa ngiltere, Osmanl, Rusya,

Avusturya, Prusya katlmtr. Fransa
Mehmet Ali Paa tarafn tuttuu iin
konferansa katlmamtr.

97

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Alnan kararlar:

NOT-1: Boazlar Meselesi, kesin olarak 1936

Montr Boazlar Szlemesi ile zmlenecektir.

Msrn ynetimi Mehmet Ali Paa ve

oullarna braklacak (saltanat sistemi),
Msr, iilerinde serbest, d ilerinde
Osmanlya bal kalacak,
Mehmet Ali Paa, Osmanlya vergi verecek,
Cidde, Adana, Suriye valiliklerine Osmanl
padiah istedii birini atayabilecek,
Alnan bu kararlar Msr valisi de kabul
edecek

NOT-2: ark Meselesi; Avrupa devletlerinin

Osmanl Devleti ile ilgili konularda kullandklar
bir deyimdir. Bu deyim ilk defa 1815 Viyana
Kongresinde Rus ar I. Aleksander tarafndan
ortaya atlmtr. ark Meselesi deyimi; 19.
yzyln ilk yarsnda Osmanl btnlnn
korunmas, 19. yzyln ikinci yarsnda
Osmanlnn
Avrupadaki
topraklarnn
paylalmas, 20. yzylda ise Osmanlnn btn
topraklarnn
paylalmas
politikalarna
denilmitir.

NOT-1: Konferans kararlarn Mehmet Ali Paa

kabul etmeyince zerine kuvvetler gnderilmi ve
sonuta M. Ali Paa kararlar kabul etmek
zorunda kalmtr. Bylece Msr sorunu kesin
olarak zmlenmitir.
NOT-2: Bylece Msr, Osmanlya bal zel
ynetimli bir eyalet haline geldi.

1841 Londra
Szlemesi

Boazlar Sorununun zm

Konferans

ve

Boazlar

ngiltere 1841de sresi dolan Hnkr skelesi

Antlamasnn yenilenmesinden ekinerek
Boazlar Meselesini ikinci bir konferansla
zme nerisi yapt.
Bu konferansa ngiltere, Fransa, Avusturya,
Rusya, Prusya ve Osmanl katld.
mzalanan
1841
Londra
Boazlar
Szlemesine gre;

Boazlar Osmanl Devletinde kalacak,

Bar zamannda Boazlardan hibir sava
gemisi gemeyecek,
Boazlar dnya ticaret gemilerine ak olacak

nemi:

Krm Sava (1853 - 1856)

Nedenleri:

Tanzimat Fermannn ilanndan sonra yaplan

yeniliklerle Osmanl Devletinin giderek
glenmesi,
Osmanl
Devletini
destekleyen
Batl
devletlerin 1848 htilalleriyle megul
olmalar,
Rusyann Osmanl topraklarn paylama
teklifini ngilterenin kabul etmemesi (Hasta
Adam Projesi),
Rusyann
Kutsal
Yerler
Sorununu
gndeme getirerek kutsal yerleri koruma ve
buralarn bakm konusunda Osmanldan yeni
haklar talep etmesi, Ortodokslar himaye etme
haklarn geniletmek istemesi,
Rusyann Boazlar ve stanbula yerlemek,
Balkanlarda kendisine bal devletler kurmak
istemesi,
Rusyann Eflak ve Bodan igal etmesi,
Rusyann
Sinop
nlerinde
Osmanl
donanmasn yakmas (1853 Sinop Baskn),

NOT-3: Osmanl Devleti, bu srete Avrupal

devletlerin desteini alabilmek iin 1839da
Tanzimat Fermann ilan etmitir.

Sava:

Bu savata ngiltere, Fransa, Avusturya ve

Piyemonte (talya) Ruslara kar Osmanlnn
yannda yer almtr.
Piyemonte (talya)nin bu ittifaka katlma
nedeni, talyan birliini salamak iin
ngiltere ve Fransann desteini almak
istemesidir.
ttifak ordusu Krma girip Sivastapoldaki
Rus tersanelerini yok edince Rusya bar
istemek zorunda kald.

Bu szleme ile Boazlar; ilk defa uluslararas

bir stat kazanmtr. Yani; Osmanl
Devletinin Boazlar zerindeki mutlak
egemenlii sona ermitir.
Ruslarn Boazlar yoluyla Akdenize inmesi
engellendi. Bu durum Rusyann Panslavizm
ve Ortodoks himayecilii politikalarna
arlk vermesine neden olacaktr.
Bylelikle Boazlar sorunu geici olarak
zmlenmitir.

NOT: Osmanl Devleti, bar grmelerinde

ngiltere ve Fransann desteini alabilmek iin

98

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

aznlklara geni haklar tanyan Islahat Fermann

(1856) Parise gitmeden nce ilan etti.
1856 Paris Antlamas

ABDLAZZ DNEM
(1861 - 1876)

Katlan
devletler;
ngiltere,
Fransa,
Avusturya, Piyemonte, Osmanl, Rusya ve
Prusya (Almanya)dr.

NOT: Prusya savata olmad

grmelerine katlmtr.

halde

Abdlmecitin son zamanlar lks ve israfa

dayal harcamalarla geti. Bu dnemde ayrca
Dolmabahe Saraynn temelleri atlmtr.

Bu dnemde lkede Batnn etkisi daha da

artt (zellikle Fransa ile).
Abdlaziz, yurt dna gezi dzenleyen
ilk Osmanl padiahdr (ngiltere ve Fransa).
1869da Osmanl - Fransa ibirlii sonucunda
Svey Kanal ald. Bu gelime Msrn
nemini
artrrken,
Corafi
Keifler
sonrasnda mit Burnuna kayan Baharat
Yolunu tekrar Akdenize yneltmi, Akdeniz
ticareti canlanmtr.
1870te talya, 1871de de Almanya birliinin
kurulmas, Fransann 1871 Sedan Sava
sonucunda Alsas Loreni Almanyaya,
Avusturyann da bir ksm topraklarn
talyaya vermek zorunda kalmas Avrupada
siyasi dengeleri deitirmi, bu durum Batl
devletleri yeni stratejiler izlemeye zorlam,
Osmanl Devletinden uzaklatrmtr.
Bu
gelimeler
Rusyann
Balkanlar
zerindeki
Panislavist
siyasetini
younlatrmasna imkn tanmtr.

bar

Maddeleri:

Osmanl Devleti, Avrupal devlet kabul

edilecek, devletleraras hukuktan yararlanacak
ve toprak btnl Avrupal devletlerin
garantisi altnda olacak
NOT: Bu madde ile Osmanl Devleti, ilk kez
Avrupal saylmtr, ayrca Osmanl Devletinin
topraklarn dahi koruyamayacak kadar zayf
olduunu gsterir.
Karadeniz tarafsz olacak, btn devletlerin
ticaret gemilerine ak olacak; Osmanl Devleti
ve
Rusya,
Karadenizde
donanma
bulunduramayacak, tersane ina edemeyecek
NOT: Bu maddeyle Osmanl Devleti savatan galip
kmasna ramen malup devlet olarak kabul
edilmitir. Rusyann da Osmanl zerindeki
emelleri bir sreliine engellenmi ve ngiltere ile
Fransa Akdenizdeki gvenliklerini korumulardr.
Ancak yine de bu antlama Osmanl Devletinin
egemen devlet olarak imzalad son antlamadr.

NOT: Panslavizm: Ruslarn mensup olduu rka

Slav rk denilmektedir. Rusya; topraklar dnda
yaayan btn Slavlar kendi bayra altnda
toplamay dnyordu.
NOT: Rusyaya gre; Avusturya ve Osmanl
Devletleri yklmal, yerine Rusyann liderliinde
Slav Devletleri Birlii kurulmal idi.

Islahat Fermanna uyulduu takdirde

Osmanl iilerine hibir Avrupal devlet
karmayacak (ilerimize mdahaleye zemin
hazrlamtr.),
Boazlarn ynetimi, 1841 Londra Boazlar
Szlemesine gre yaplacak,
Eflak ve Bodan, Avrupal devletlerin kefillii
altnda zerk olacak,
Her iki taraf da savata ele geirdikleri yerleri
geri verecek,

Bu arada Balkanlarda aznlk ayaklanmalar

ba gstermitir (Srbistan, Karada, Bosna ve
Hersek isyanlar gibi).
lk isyan bir vergi sorunundan dolay Hersekte
balad (1875). Hersek isyanyla ortaya kan
bu gelimeler Balkan Bunalmna zemin
hazrlad.
Osmanl Devleti nce Bulgar Kilisesine
zerklik verdi. Bu olay Bulgarlarn bamszlk
yolunda att ilk admdr. Bundan sonra
Balkanlarda ayaklanmalar birbirini izledi.
Osmanl Devleti, bu ayaklanmalar sert bir
ekilde bastrd. Bu gelime Avrupa
kamuoyunu Osmanl aleyhine dndrmtr.
Osmanl Devletinin Balkan bunalmyla iine
dt siyasi gelimeler, ekonominin giderek
ktlemesine neden oldu. Bu durum padiah

NOT-1: Bu antlama Osmanl Devletinin XIX.

yzylda imzalad ilk ve tek kazanl
antlamadr.
NOT-2: Krm Sava srasnda Osmanl Devleti
ilk kez dardan bor para almtr (1854te
ngiltereden 5 milyon paund).

99

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Abdlazize kar gittike byyen bir tepkiye

ortam hazrlad.
Bu arada devlet merkezinde de devletin
kurtuluunu Meruti ynetime gemekte gren
ve Osmanlclk fikrini savunan Gen
Osmanllar (Jn Trkler) hareketleri de sert
bir ekilde bastrlmtr.
Batl devletler Balkanlarda meydana gelen
gelimeleri deerlendirmek iin stanbulda ve
Londrada
konferans
dzenlemeye
hazrlanrken Osmanl Devletinin merkezinde
isyan kt.
Sadrazam Mithat Paa ve Hseyin Avni Paa
nclnde Abdlaziz tahtan indirildi.
V. Murat padiah oldu (1876 - 1876). Ancak
V. Murat ruh sal bozuk olduu iin ay
sonra tahtan indirildi. Kanun-u Esasiyi kabul
etmek ve Merutiyeti ilan etmek artyla
II. Abdlhamit padiah yapld.

1877 - 1878 Osmanl - Rus Sava (93 Harbi)

Nedenleri:

II. ABDLHAMT DNEM (1876 - 1909)

Rusyann, 1856 Paris Antlamas ile Osmanl

Devleti zerindeki kaybetmi olduu haklarn
geri alma dncesi,
Rusyann Balkanlarda Panislavist bir politika
izlemesi,
Rusyann Balkan uluslarn Osmanlya kar
kkrtmas,
Osmanlnn Balkan isyanlarn sert bir ekilde
bastrmas ve Avrupa kamuoyunun Osmanl
aleyhine dnm olmas,
Osmanlnn stanbul ve Londra Konferans
kararlarn reddetmesi,
Avrupadaki gelimelerin Osmanl Devletini
Rusya karsnda yalnz brakmas (Osmanl Almanya yaknlamas)

Sadrazam Mithat Paa bakanlndaki kurul,

Kanun-u
Esasiyi
hazrlarken;
Rusya,
ngiltere, Fransa, Almanya, talya, Avusturya
ve Osmanl Devleti Balkanlardaki durumu
grmek
iin
stanbul
(Tersane)
Konferansn dzenlediler.
Ancak
Osmanllar,
bu
konferansn
toplanmasn ve alnacak kararlar iilerine
karma saydklarndan, bu durumu etkisiz
hale getirmek iin konferansn topland gn
meruti ynetime geeceklerini duyurdular.
Dileri Bakan da bu nedenle yaplacak
seimlerde
Balkan
uluslarnn
kendi
temsilcilerini
seerek
merkeze
gnderebileceklerini, onun iin Balkan
uluslar adna karar verecek bir konferansa
gerek
kalmadn
belirterek
stanbul
Konferansn datmtr.
Bu kez de Rus Eliliinde toplanan
temsilcilerin aldklar kararlar da kabul
edilmemitir. Osmanl Devleti, ayn lke
temsilcilerinin Londrada toplam olduklar
konferansta alm olduklar kararlar da kabul
etmedi.
Bu gelimeler yaanrken II. Abdlhamit
Sadrazam Mithat Paay srgne gnderdi.
1877 ubatnda seimler yapld. Mart
1877de padiahn setii yelerden oluan
Ayan
Meclisi
ile
halkn
setii
milletvekillerinden oluan Meclis-i Mebusan
topland. Bylece meruti ynetime geildi.
stanbulda ve imparatorluk snrlarnda
zgrlk havas esmeye balad.

Sava:

Ruslar doudan ve batdan saldrya geti.

Doudan gelenler Kars, Ardahan, Batum ve
Artvini igal etti.
Batdan gelen kol ise Eflak ve Bodan igal
etti. Tunay geerken Plevnede durduruldu
(Gazi Osman Paa). Ancak stanbuldan
yardm gelmemesi zerine Plevne dt.
Ruslar stanbul Yeilkye (Ayestefanos)
kadar ilerleyince Osmanl bar istemek
zorunda kald.
NOT-1:
Sava
devam
ederken,
sava
harcamalarn bahane eden II. Abdlhamit,
Meclis-i Mebusan kapatt ve Anayasay
yrrlkten kaldrd.
NOT-2: lk kez bu savalar srasnda, Balkanlarda
yerlemi olan Mslman Trkler, Anadoluya
ge balamtr.
1878 Ayestefanos (Yeilky) Antlamas
a) Karadeniz, Ege Denizi, Balkanlar, Makedonya
ve Bat Trakyay iine alan byk bir Bulgar
Krall kurulacak,
b) Romanya, Srbistan ve Karadaa tam
bamszlk verilecek,
c) Kars, Ardahan, Batum ve Dou Beyazt
Ruslara braklacak,
d) Bosna ve Herseke zerklik verilecek,
e) Osmanl Devleti, Rusyaya sava tazminat
deyecek,
f) Giritte ve Ermenilerin yaad yerlerde
slahatlar yaplacak

100

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT-1: Bu antlama, Batl devletlerin itiraz

zerine yrrle girmemitir. Bu antlama
yrrle girseydi Rusya, Osmanl zerindeki
emellerine byk lde gerekletirmi olacakt.
NOT-2: Bu antlamann yrrle girmemesinde
Mebusan Meclisinin antlamay onaylamamas
da etkili olmutur. Bunun nedeni Meclisin
kapatlm olmasdr (Bu ynyle Sevre benzerlik
gsterir.).

Srbistan, Karada ve Romanya bamsz

olacak,
d) Kars, Ardahan ve Batum Ruslara braklacak,
Dou Beyazt Osmanl Devletine geri
verilecek,
e) Rum ve Ermenilerin ounlukta olduu
yerlerde slahat yaplacak ve Avrupal
Devletler bu konuda bilgilendirilecek,
f) Giritte yaplacak slahatlarn gzetimi
ngiltereye braklacak

Kbrsn ngiltereye
Verilmesi (1878)

Askeri s

c)

Olarak

lk kez ok sayda aznlk Osmanldan

ayrlarak
bamsz
olmutur.
Bylece
Osmanlclk fikri geerliliini yitirmitir.
Tarihte ilk kez Ermeni Sorunu balad. Bu
sorun Batl Devlerin mdahalesiyle uluslar
aras bir sorun haline gelmitir.
ngiltere ve Fransann Osmanlnn toprak
btnln koruma politikas sona erdi,
paralamaya ynelik siyaseti balad.
Osmanl, Almanyaya yaknlamaya balad.
Rusyann Akdenize inmesi ksmen de olsa
engellendi
(Bulgaristann
ynetiminin
Osmanlya braklmas ile).

Ayestefanos Antlamasnda Ruslarn Dou

Beyazta sahip olmas ve buradan Akdenize
alabileceini dnen ngiltere, Dou
Akdenizin gvenliini salamak iin Osmanl
Devletine, Kbrsa asker karma teklifinde
bulundu.
Ancak ngiltere Kbrsa girdikten sonra bir
daha ekilmedi ve Kbrs elden kt (I. Dnya
Sava).
RNEK SORU
Osmanl Devleti olas bir Rus saldrs karsnda
lkesini
savunaca
dncesiyle
aadakilerden hangisinin ynetimini 1878
ylnda ngiltereye geici olarak brakmtr?
A) Msr
B) Kbrs C) Rodos
D) Meis
E) Krm
(2011 KPSS)
Cevap: B

Osmanl Devletinde Berlin Antlamasndan

Sonraki Durum

II. Abdlhamit bu gelimelerden sonra lke

ierisinde
stibdat
(Bask)
Devrini
balatmtr.
Fransa 1881de Tunusu igal etti, Osmanl
buna mdahale edemedi.
1855ten bu yana alnan borlar denemeyince
alacakl
Avrupal
devletler,
Duyun-u
Umumiye (Genel Borlar daresi)yi kurarak
Osmanlnn gelir kaynaklarna el koymulardr
(Bu idare, Lozanla kaldrlmtr.).

Berlin Konferans ve Berlin Antlamas

(1878)

ngiltere, Almanya ve Avusturya, Balkanlarda

Rusyann gdmnde gl bir Bulgar
Devletinin kurulmasndan rahatsz oldular.
Bu durumu grmek zere Berlinde
konferans dzenlenmesini ve konferansa
Rusyann da katlmasn saladlar.
Konferansa ngiltere, Avusturya, Fransa,
Rusya, Osmanl, Almanya ve talya katld.
Konferans sonrasnda imzalanan
Antlamasna (1878) gre;

nemi:

Msrn ngiltere Tarafndan gali (1882)

1869da Svey Kanalnn almas, Msrn

nemini arttrmt. Kanaln almas srasnda
ngiltere finansr devlet grevi grm ve
Osmanlya kredi amt.
Senetlerin denememesini bahane ederek
ngiltere Msr igal etti. Bu gelime
Osmanl - ngiliz ilikilerinin bozulmasna
neden oldu.
Osmanl Almanyaya yaknlamaya, ngiltere
de Rusyaya yakn bir siyaset izlemeye
balad.

Berlin

a) Byk Bulgar Krall topraklar; Asl Bulgar

Prenslii,
Dou
Rumeli
(zerk)
ve
Makedonya olmak zere e ayrlacak ve
Osmanl egemenliine braklacak,
b) Bosna ve Hersekin ynetimi geici olarak
Avusturyaya braklacak,

101

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Bu yaknlama dorultusunda Almanya,

Badat - Berlin Demiryolunun inasna
balad (hammadde elde etmek iin).

Baz slahatlar Avrupal devletlerin basks ve

isteiyle yaplmtr.
Bu dnem slahatlar devlet politikas haline
getirilmi ve ilk kez padiahn yetkileri
kstlanmtr. Ayrca ilk kez hukukun
stnl ilkesi kabul edilmitir.
lk kez Osmanlda parlamenter dnem
balam ve halk ilk kez ynetime katlmtr.
Bu slahatlarla daha kkl yenilikler
getirilmitir. Ama; yapy salamlatrrken,
devletin kn ve paralanmasn
nleyebilmektir.

Girit Sorunu

Yunanllar 1897de Giritte kan bir isyan

bahane ederek adaya asker kardlar.
Osmanl Devleti Avrupal devletlerin olaya
karmamas iin 1878 Halepa Fermann
yaynlayarak Giritli Rumlara baz haklar
tandysa da bunlar bir ie yaramam ve
isyanlar devam etmitir.
Bunun zerine Osmanl, Yunanistana sava
at. Osmanl Ordusu,
Dmeke Meydan
Muharebesinde Yunan ordusunu yendi, Atina
yolu Osmanllara ald. Batl devletlerin
araclyla Yunanistanla antlama yapld.

II. Mahmut Dnemi Islahatlar (1808 1839)

II. Mahmut kendisinden nceki slahatlarn

aksine sadece dzenin aksayan ynlerini
dzeltmeye almam, zaman ierisinde
ilevini yitirmi olan kurumlar ortadan
kaldrarak yerine yenilerini kuran bir padiah
olmutur.
Bu dnemde devlet, lke, eitim - retim ve
askerlik alanlarnda slahatlar yaplmtr.
Ekonomik alanda ise Batl devletlerin kskac
ve kredi vermemesi nedeniyle istenilen baar
salanamamtr.

stanbul Antlamas (1898)

a) Girit, Osmanl Devletinde kalacak, ynetimine
Rus asll bir vali atanacak (zerklik),
b) Yunanllar, Osmanl Devletine sava tazminat
deyecek
NOT-1: Bu antlama, Giritin elden kmas iin
atlm ilk admdr.

NOT-2: Yunanistan, II. Merutiyetin ilanndan

hemen sonra 1908de Giriti topraklarna katmtr.

Devlet Ynetiminde Yaplan Yenilikler

Orhan Bey Dneminde kurulmu olan Divan

kaldrlarak Nazrlklar (Bakanlklar) kuruldu
(Heyet-i Vkela) .
ileri (Sadaret Kaymakam), Dileri
(Reisl Kttab), Maliye (Defterdar) ve Evkaf
Bakanlklar kuruldu.
Sadrazamlk, babakanla dntrld.
Devlet memurluklar i ve d olmak zere
ikiye ayrld.
Yenilikler iin nerilerde bulunmak zere
meclis ve komisyonlar kuruldu.
Memurlarn tral olmalar, fes ve pantolon
giymeleri zorunlu hale getirildi.
Hediye ve rvet yasakland.
Halk arasnda din fark gzetilmedii akland
(II. Mahmut; Tebaamdan Mslmanlar
camide, Hristiyanlar kilisede Musevileri de
havrada grmek isterim demitir.).
II. Mahmut, resmini yaptrarak devlet
dairelerine astrd.
Memurlarn terfi, tayin ve grevden
alnmalar esasa baland (Rtbe ve nian
sistemi getirildi.).
Tmar sistemi kaldrlarak memurlar maaa
baland.

XX. yzyla gelindiinde II. Abdlhamite

kar ttihat ve Terakki Cemiyetinin
almalar hzlanmtr.
Balkan ayaklanmalar artm, lke Batl
devletlerin ak pazar haline gelmi, Duyun-u
Umumiye
daresinden
dolay
gelir
kaynaklarnn azalmas ekonomik durumu da
bozmutu.
ttihat ve Terakki Partisinin almalar ve
dier gelimelerin de etkisiyle II. Abdlhamit
Meclis-i Mebussan aarak II. Merutiyet
Dnemini balatt (1908).

19. YZYIL ISLAHATLARI

Bu dnem slahatlar her alanda yaplmtr.
Askeri ve mali alanda dzeltmeler yaplrken
siyasi ve hukuki yapy adalatrma
yolunda da nemli admlar atlmtr.
Bu yzylda gemi dnemlerden farkl olarak
yenilik isteyen aydnlar snf ortaya kmtr
(Jn Trkler).

102

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Mlki ileri (brokrasiyi) dzenlemek iin

Dar- ura-i Bab- Ali, adalet ilerini
dzenlemek iin de Meclis-i Vala-i Ahkam-
Adliye kurulmutur. Bunlar gerektiinde
gnmzdeki Yce Divan, Dantay, Yargtay
gibi kurumlarn grevini yerine getirmi, kii
ile hkmet arasndaki anlamazlklar zm
ve devlet memurlarn yarglayabilmilerdir.
Msadere (mlkiyete el koyma) sistemi byk
lde kaldrld.

stanbulda ilkretim ilk kez zorunlu hale

getirildi ancak baarl olunamad.
NOT: Dini ierii youn olan ilkretim zorunlu
hale getirilerek, ilmiye snfnn yeniliklere kar
tutumu deitirilmek istenmitir.
Yksek renime renci yetitirmek amacyla
Rtiyeler (ortaokullar) ve Mekteb-i Ulum-u
Edebiyeler (orta dereceli okullar) ald.
Devlet memuru yetitirmek amacyla Mekteb-i
Maarif-i Adliye ald (Enderun kapatld.).
renim dili Franszca olan Tphane-i Amire
adyla ilk Tp Fakltesi ve Mekteb-i Harbiye
(Kara Harp Okulu) okullar ald (Ayn
zamanda Mzka-i Hmayun adyla Askeri
Bando Okulu ald.).
Avrupay yakndan tanmak ve yenilikleri
izlemek amacyla Avrupaya ilk kez renci
gnderilmitir (Londra, Paris, Viyana).
Yabanc dil eitimine nem verilmi ve
yabanc dil bilen Mslman evirmenler
yetitirilmitir (Tercme Odas kurulmutur.).
Avrupa tarz mzik serbest braklmtr.
Takvim-i Vaka-i adyla ilk resmi gazete
karld.

RNEK SORU
II. Mahmut, Vaka-i Hayriyeden sonra, Bundan
byle saltanatn millet iin bir dehet, bir korku
kayna deil, fakat bir destek olmasn istiyorum.
Bunun iin ferdin malna el konulmas geleneini
kaldryorum. demitir.
Bu
bilgiyle
aadakilerden
hangisine
ulalabilir?
A) Msadere usulne son verildiine
B) Sened-i ttifakn imzalandna
C) Divan- Hmayundan Bakanlklar Sistemine
geildiine
D) lk posta tekilatnn oluturulduuna
E) Yeni bir ordunun kurulduuna
(2011 KPSS)
Cevap: A

lke Ynetiminde Yaplan Yenilikler

lk olarak Sekban- Cedit Oca kuruldu.

Alemdara kar yaplan isyan srasnda bu
ocak kapatld. Bunun yerine Ekinci Oca
kuruldu, ancak o da kapatld.
Yenieri Ocanda eitim zorunlu hale
getirildi.
Ulufe alm - satm yasakland.
1826da Yenieri Oca kaldrld (Vaka-i
Hayriye).

Ayanlklar kaldrld.
Gl bir merkeziyetilik benimsendi.
Byk eyaletler illere ayrld ve merkezden
maa alan valiler atand.
Vergiye esas olmak zere mlk saym yapld
(zel mlkiyet hakknn ortaya kmas iin).
lk kez Posta ve Karantina tekilatlar
kuruldu.
lk defa Ky ve mahallelere muhtarlar atand.
II. Mahmut, lke ierisine geziler dzenledi.
Yurt dna yaplan seyahatlerde ilk kez
pasaport uygulamas balatlmtr.

Eitim ve
Yenilikler

retim

Alannda

Askeri Alanda Yaplan Yenilikler

NOT:
Yenieri
Ocann
kapatlmasyla,
padiahlar yeniden ynetime egemen olmaya
balamlardr. Ayrca bu ocan kapatlmasyla
yeniliklerin n almtr.
Yenieri Ocayla beraber, onun iinde
giderek glenen Bektailik Tarikat da
kapatld.
Asakir-i Mansure-i Muhammediye adyla
Avrupai tarzda yeni bir ordu kuruldu.
Eyaletlerde
tmarl
sipahilerin
ortadan
kalkmasyla doan askeri boluu doldurmak
iin Redif Birlikleri kurulmutur (1834).
1831de askeri amal olarak Anadolu ve
Rumelide ilk erkek nfus saym yapld.

Yaplan

Medreselerin yannda Bat tarz eitim yapan

okullar ald. Bu durum imparatorluk iinde
kltr atmalarnn balamasna neden
oldu.
NOT: Eitimde oluan bu ikilik 1924te karlan
Tevhid-i Tedrisat (Eitim - retimde Birlik)
Kanunu ile kaldrlmtr.

103

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Askerlik ilerini dzenlemek iin Dar- ura-i

Askeri adl meclis almtr.
Ordunun
ynetimi
iin
Seraskerlik
(Bakomutanlk) makam kurulmutur.
Mekteb-i Harbiye adl yksek askeri okul
almtr.
Mzka- Hmayun adl askeri bando okulu
kuruldu (Mehterhane kapatld).

RNEK SORU
I. Yenieri Ocann kaldrlmas,
II. Tanzimat Fermannn ilan,
III. Sened-i ttifakn ilan,
IV. Kanun-i Esasinin ilan,
V. Islahat Fermannn ilan,
Bu slahatlardan hangileri Osmanl toplumunu
oluturan bireyler arasndaki eitlii salamaya
ynelik deildir?
A) III ve IV
B) IV ve I
C) II ve III
D) I ve III
E) IV ve V
(2003/KPSS)
Cevap: D

Ekonomik Alanda Yaplan Yenilikler

Yerli mal kullanlmas tevik edilmitir.

Ordunun
ihtiyalarn
karlamak
iin
fabrikalar kurulmutur (Feshane ve Bez
(uha) Fabrikalar).
Osmanl tccarlarnn Avrupal tccarlarla
rekabet edebilmeleri iin gmrk vergilerinde
kolaylk salanmtr.
1838 Balta Liman Antlamas ile nce
ngilizlere ardndan da dier Avrupal
devletlere Osmanl lkesinde ok dk vergi
karlnda ticaret yapma hakk verilmitir.
Bu gelime Osmanl pazarlarnn ithal mal
istilasna uramasna neden olmutur.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi II. Mahmut zamannda
yaplan slahat hareketlerinden biri deildir?
A) Yeni bir ordu kurulmas
B) lk nfus saymnn yaplmas
C) Anayasal dzene geilmesi
D) lk resmi gazetenin karlmas
E) lkretimin zorunlu hale getirilmesi
(2005/KPSS)
Cevap: C
RNEK SORU
Aadakilerin hangisiyle, yanlar Padiaha
bal kalacaklar ve merkezi otoriteyi korumaya
yardmc olacaklar szn vermilerdir?
A) Merutiyetin ilan edilmesi
B) Sened-i ttifakn ilan edilmesi
C) Islahat Fermannn ilan edilmesi
D) Tanzimat Fermannn ilan edilmesi
E) Veraset sisteminde deiiklik yaplmas
(2006/KPSS Ortaretim)
Cevap: B

RNEK SORU
Osmanl Devletinin kendi bamsz d ticaret
politikasn izleme hakkndan vazgemesine
neden olan antlama aadakilerden hangisidir?
A) Paris Antlamas
B) Berlin Antlamas
C) Londra Antlamas
D) Balta Liman Antlamas
E) Hnkar skelesi Antlamas
(1999/DMS)
Cevap: D

RNEK SORU
Osmanl pazarlar XIX. yzyln ortalarndan
itibaren Avrupa mallarnn istilasna uram ve
giderek Osmanl Devleti hammadde satan, yaplm
mal alan bir lke haline gelmitir.
Ekonomide grlen bu durum,
I. i bulma olana,
II. yerli sanayi,
III. yabanc sermeye,
etkenlerinden hangilerini olumsuz ynde
etkilemitir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
(2006/KPSS Ortaretim)
Cevap: C

RNEK SORU
Osmanl Devletinde; Fatih Sultan Mehmetten
sonra, halk arasnda din ve mezhep ayrm
gzetmeyeceini
ilan
eden
hkmdar,
aadakilerden hangisidir?
A) II. Selim
B) II. Abdlhamit
C) II. Mahmut
D) Abdlmecit
E) Abdlaziz
(2001/KMS)
Cevap: C

104

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Osmanl Devletinde, devlet memurlarna setre,
pantolon ve fes giyme zorunluluu hangi padiah
dneminde getirilmitir?
A) II. Mahmut
B) III. Selim
C) Abdlmecit
D) I. Abdlhamit
E) IV. Murat
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: A

Abdlmecit Dnemi Islahatlar (1839 - 1861)

TANZMAT FERMANI (GLHANE HATTI

HMAYUNU - 3 KASIM 1839)

Tanzimat Fermannn lann Gerektiren

Nedenler:

Msr ve Boazlar meselesinin uluslararas bir

boyut kazanmas,
Batl devletlerin Osmanl Devleti zerindeki
etkisi (Osmanlnn ngiltere ve Fransann
desteini alabilme dncesi),
Osmanlnn lkeyi adalatrma dncesi,
Avrupal devletlerin aznlklar kullanarak
Osmanl Devletinin iilerine karmasn
nlemek,
Fransz htilali sonucunda ortaya kan dnce
akmlarna kar devletin paralanmasna
engel olma dncesi (aznlklarn isyann
engelleyebilmek)

RNEK SORU
Osmanl Devleti aadakilerden hangisiyle
Avrupa devletlerinin pazar hline gelmitir?
A) Paris Antlamas
B) Boazlar Szlemesi
C) Balta Liman Ticaret Szlemesi
D) Hnkr skelesi Antlamas
E) Merutiyetin ilan edilmesi
(2008 KPSS/Lisans)
Cevap: C
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, XIX. yzylda Osmanl
Devletinde eitimle ilgili gelimelerden biri
deildir?
A) Avrupaya renci gnderilmesi
B) lk Trk matbaasnn kurulmas
C) Yabanc dil eitimine nem verilmesi
D) Avrupada yaymlanan eserlerin Trkeye
tercme edilmesi
E) Ktphane kurulmasna lke apnda nem
verilmesi
(2010 KPSS nlisans)
Cevap: B

Abdlmecit (1839 - 1861), II. Mahmut

Dneminde yaplan yenilikleri devam ettirme
dncesindeydi. Bu nedenle ilk i olarak
Londra Bykeliliinde bulunmu olan
Mustafa Reit Paay Hariciye (Dileri)
Nazrlna getirdi. Tanzimat Fermannn
hazrlanmasn istedi.
Buna gre;
Kimse yarglanmadan cezalandrlmayacak,
ldrlmeyecek, mahkemeler ak olacak ve
yasalar herkese eit uygulanacak

RNEK SORU
Osmanl
Devletinin
Balta
Liman
Antlamasyla yabanc tacirlere tand,
I. vergi oranlarnn indirilmesi,
II. mal alm ve naklini belge gstermeden
yapabilmesi,
III. hibir kstlama olmadan her trl mal Osmanl
topraklarnda satabilmesi
olanaklarndan hangilerinin i piyasaya egemen
olmalarn kolaylatrd savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2010 KPSS nlisans)
Cevap: E

NOT-1:
Bu
maddeyle
padiahn
yetkisi
snrlandrlm, padiahn zerinde kanun gc
kabul edilmitir. Yani padiah hukukun stnl
ilkesini kabul etmitir.
NOT-2: Bylece lk kez Bat tarz mahkemeler
(Nizamiye Mahkemeleri) kurulmutur.
Tm halkn can, mal, namus ve rz gvenlii
salanacak,
NOT: Osmanl Tarihinde ilk defa Mslman
Gayrimslim eitlii kabul edilmitir.
Vergiler herkesin gcne gre ve belirli
yntemlerle toplanacak,
Askere alnmalar ve terhisler belirli kurallar
iinde olacak

105

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT-1: Bylece vergi vermek ve askerlik yapmak,

vatandalk grevi haline geldi.

RNEK SORU
Tanzimat
Fermannda
aadakilerden
hangisinde slahat yaplmas ngrlmemitir?
A) Yarg sistemi
B) Vergi sistemi
C) Askerlik ileri
D) Devlet rejimi
E) Mlkiyet leri
(2004/KPSS)
Cevap: D

NOT-2: Askerlik ileri vatan hizmetine

dntrlmtr. Gayrimslimlere de askerlik
yapma zorunluluu getirilmitir.
Herkes mal, mlk edinebilecek, satabilecek
veya miras brakabilecek,
Msadere usul kaldrlacak (zel mlkiyet
hakk kabul edilmitir.),
Rvet ve iltimas nlenecek,
kence ve angarya kaldrlacak
Ferman hkmlerine ve karlacak kanunlara
padiah da dahil herkes uyacak

RNEK SORU
Osmanl
Devletinde gerekli grldnde
herhangi bir yneticinin mal varlna el
konulabilmesi
(msadere)
usul
Tanzimat
Fermanyla kaldrlmtr.
Bu usuln kaldrlmasyla yneticinin,
I. Devlete olan gveni artmtr.
II. zel mlkiyet hakkna gvence getirilmitir.
III. Yneticilik yetkileri artrlmtr.
yarglarndan hangilerine ulalabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
(2009 KPSS)
Cevap: C

NOT-1: Padiah; bu ferman iln ederek bizzat

kendisi kendi yetkilerini snrlandrmtr.
NOT-2: Bu hkmlere gre Tanzimat Ferman ile
ynetimde,
maliyede,
hukukta,
askerlikte
yenilikler yapld sylenebilir.
NOT-3: Osmanllarda halkn dncelerini
ynlendiren gelimeler olmadndan, Tanzimat
Ferman tabandan gelen istekle deil, padiahn
ltfuyla yaynlanmtr (Bu ynyle Magna
Cartadan ayrlr.).

Tanzimatla Osmanlda ilk defa Anayasal

Devlet anlay balamtr (hukukun
stnl ilkesi benimsendii iin).
Tanzimat Fermanyla beraber lkede Avrupa
tarz hukuk kurallar geerli olmaya
balamtr.
Tanzimat Ferman ite ve dtaki gelimelerden
dolay tam anlamyla uygulanamadysa da
devletin problemlerini gren ve buna are
arayan aydn snfn domasn (ilk Osmanl
aydn kadrosu) salamtr (Jn Trkler - Gen
Osmanllar).
Batllama
hareketleri
younlamtr.
Bu fermanla halkn devlete ve yneticilere
gven duymas salanmak istenmitir.
Bu ferman ile getirilen haklar gayrimslim
halk tatmin etmemi ayrca Mslmanlar da
aznlklarla
eit
olmaktan
rahatsz
olmulardr.
Bu fermann yaynlamas ile Osmanlclk fikir
akm olumaya balamtr.
1839da fermann ilan ile balayp 1876da
I. Merutiyetin ilanna kadar sren Tanzimat
Dneminde zellikle hukuk ve ynetim
alannda olmak zere eitli alanlarda slahatlar
yaplmtr.

Tanzimattan Sonra Abdlmecitin Yapt

Yenilikler

Msr ve Boazlar meselesinin zmnden

sonra lke iinde dzenlemelere ve yeniliklere
baland.
Tm lkeye gnderilen zel grevlilerle
Tanzimat Fermannn nemi anlatlmaya
alld.
Ynetim, adli, mali ve eitim alanlarnda
yeniliklere baland. Aktif bir d politika
izlendi.
Avusturya
ve
Ruslara
kar
ngilterenin dostluu kazanld.

Ynetim Alannda Yaplan Yenilikler

II. Mahmutun kurmu olduu Meclis-i

Ahkam- Adliye etkin duruma getirildi. Bu
meclis, Tanzimat Devrinin millet meclisi gibi
alt.
Avrupa Hukukundan yararlanlarak ceza,
memurlar ve ticaret kanunlar hazrland.
Avrupa etkisiyle Nizamiye
- Adliye
mahkemeleri kuruldu.
1851de stanbulda ilk Belediye rgt
kuruldu.
Merkezden maa alan valiler, askerlik ve
gvenlik ileri iin komutanlar, mali iler iin
de memurlar atand.

106

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

llerde yeleri halk tarafndan seilen ve illerin

ynetiminde valiye yardmc olmaktan sorumlu
olan l Genel Meclisleri kuruldu.
Askerlik ileri dzene sokularak vatandalk
grevi haline getirildi.
Gayrimslimlerin
de
askere
alnmas
uygulanmak istenmise de baarl olunamad.
Bu nedenle dileyenlere askere gitmeme
karlnda bedel deme kural getirildi
(Nakdi Bedel Usul).
Nizamiye (mecburi) askerlik sresi 5 yl ile
snrlandrlmtr.
Zaptiye rgt adyla ilk kez Polis tekilat
kuruldu (10 Nisan 1845).
1854te Jandarma Tekilat kuruldu.
1859da liman ve kylarn gvenliini
salamak iin Rsumat Emaneti adyla
ilk Sahil Gvenlik rgt kuruldu.

1859da devletin ynetici (kaymakam, mdr)

ihtiyacn karlamak iin ilk siyasal bilgiler
fakltesi olan Mlkiye Mektebi ald.
1848te Darlmuallimin adyla ilk erkek
retmen okulu almtr.
1850de Osmanl eitim tarihinde Avrupai
mektep plannda yaplan ilk modern eitim
kurumu
olan
Darlmaarif
almtr.
Darlmaarifde dnemin rtiyelerinden daha
ileri bir retim metodu ve mfredat program
uygulanmtr.
Hristiyanlarn din adam ihtiyacn karlamak
amacyla Heybeliada Ruhban Okulu ald.
1859da stanbulda ilk Kz Rtiyesi
(ortaokul) ald (Kz renciler ilk kez
okullara alnd.).
1860ta Telgraf Mektebi ald.
1845te Harp Okullarna renci yetitirmek
amacyla Askeri Liseler (dadiler) ald.
Avrupaya renci gnderilmesine hz verildi.
Baty tanyan, lke sorunlarn gren
aydnlar yetitirildi.
Batdaki
bilimsel
gelimelerin
takip
edilebilmesi iin Encmen-i Dani (Bilim
Heyeti) oluturuldu.
1841de, ilk yar resmi gazete olan Ceride-i
Havadis karld.
1860ta Agah Efendi ile inasi tarafndan
ilk zel gazete olan Tercman- Ahval
karld.

Ekonomik Alanda Yaplan Yenilikler

II. Mahmutun kurmu olduu Maliye

Bakanl etkin duruma getirildi.
Vergiler herkesin kazancna gre toplanmaya
balad, vatandalk grevi haline getirildi.
ltizam Usul kaldrlarak Muhassllk
Meclisleri kuruldu. Halktan vergi toplama
grevini bu meclis stlenmitir.
Cizyenin belirlenmesi ii patrikhaneye
brakld.
Kaime-i Mutebere adyla ilk kt para
bastrld (1840). Ancak karl bulunamad
iin tekrar madeni para usulne geildi.
1844te Mecidiye adl madeni para baslmtr.
Alnan d borlar denemez hale gelmitir
(lk kez Krm Sava srasnda alnmt.).
1847de Bank- Dersaadet adyla ilk Osmanl
Bankas kuruldu.
1860ta ilk demiryollar yapld (zmir
Turgutlu arasnda). Ancak bu hat Abdlaziz
Dneminde kullanma almtr.
Boazlarda vapur iletmecilii yapmak zere
irket-i Hayriye adyla ilk denizyolu iletmesi
kuruldu.

ISLAHAT FERMANI (1856)

Bu fermann yaynlanmasndaki ama; Krm

Sava sonrasnda yaplacak Paris Bar
Konferansnda ngiltere ve Fransann
desteini almakt (Batl devletlerin basks).
Ayrca bu fermanla zellikle Rusyann
Osmanlnn iilerine kararak aznlklar
kkrtmasn nlemek amalanmtr. Avrupal
devletlerin basks ile kabul edilen bu ferman
yine de onlarn iilerimize karmasn
nleyememitir.
Tanzimat Fermannda aznlklarn durumuna
kesin zm getirilememiti. Bu nedenle
Islahat Ferman, Osmanl halkndan ok,
gayrimslim halka eitli haklar tanmtr.
Buna gre;

Eitim retim ve Kltr Alannda Yaplan

Yenilikler

Bu alanda programlar hazrlamak iin bir

komisyon kuruldu.
Eitimin dzenlenmesi ve kontrol iin
Meclis-i Dalim-i Maarif-i Umumiye (Genel
Eitim Bakanl) kuruldu (1857).

107

Halkn can, mal, namus ve rz gvenlii

salanacak,
Mahkemeler herkese ak yaplacak, karma
mahkemeler kurulacak, her sank kendi
inancna gre yemin edebilecek ve keyfi
cezalar verilmeyecek,

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
NOT-4: Aznlklarn Mslmanlardan daha fazla
hakka sahip olmasndan dolay Mslman halk bu
fermandan rahatsz olmutur.

Hristiyanlarn ahitlii mahkemelerde kabul

edilecek,
Mslmanlar ve gayrimslimler kanun
nnde eit olacak,
Karakollar ve hapishaneler slah edilecek,
Gayrimslimler de devlet memurluklarna,
askeri hizmetlere ve okullara alnacak
(Bylece en nemli ayrlk giderilmitir.)

NOT-5:
Bu
ferman,
aznlk
isyanlarn
engelleyemedii
gibi
Avrupal
devletlerin
iilerimize karmalarn da nleyememitir.
RNEK SORU
Rusya, Tanzimat Ferman ve Islahat Fermannda
cinsiyet ve din fark gzetilmeksizin, kanunlar
nnde eit bir Osmanl tebaas meydana getirmesi
iin konmu olan ilkeleri yeterli bulmam;
cemaatlerin, mevcut imtiyazlar gz nnde
tutularak
milliyet
esaslarna
gre
tekilatlandrlmasn istemitir.
Rusyann bu tutumuyla, Osmanl Devletinin,
I. toprak btnln korumak,
II. rejimini deitirmeye almak,
III. bnyesindeki etnik unsurlardan yararlanmak
amalarndan
hangilerini
gzettii
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: C

NOT-1: Bu maddeyle Cizye vergisi kaldrlm

oluyordu. Ancak gayrimslimlerden askere gitmek
istemeyenler iin Nakdi Bedel usul kabul
edilmitir.
NOT-2:
Aznlklarn
Trk
okullarnda
okuyabilecei, kendi dillerinde eitim yapan
okullar aabilecei de bu fermanla hkme
balanmtr.

Vergiler herkesin gelirine gre toplanacak ve

iltizam sistemine son verilecek,
Gayrimslimlere din ve vicdan zgrl
tannacak; kilise, mezar, okul, hastane ve
manastr gibi yerlerin tamiri ve yenilerinin
yaplmasna izin verilecek,
Resmi yazmalarda gayrimslimlere kk
drc sz ve deyimler kullanlmayacak,
kence, dayak ve angarya kaldrlacak,
Rvet ve kayrma kaldrlacak,
Gayrimslimler de belediye ve il genel
meclislerine ye olabilecek (siyasi imtiyaz
verilmitir.),
Yabanc uyruklular da vergisini vermek
artyla mal mlk edinebilecek,
Herkes irket ve banka gibi ticari nitelikli
kurumlar aabilecek,
Patrikhane slah edilecek ve patrikler, mr
boyu bu makama seilebileceklerdir.

RNEK SORU
Tanzimat ve Islahat Fermanlaryla Mslman
olmayanlara,
I. bamsz olma,
II. yasalar karsnda Mslmanlarla eit olma
III. matbaa aabilme
haklarndan
hangilerinin
verilmesi
ngrlmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2010 KPSS Ortaretim)
Cevap: B

NOT-1: Islahat Fermanndan Osmanlnn en

byk beklentisi; devletin bykln korumak,
Batl devletlerin iilerine karmasn nlemek
ve aznlklarn devlete ballklarn artrmakt
(Osmanlclk dncesi). Ancak fermann Paris
Konferans
kararlarna
eklenmesi,
Batl
devletlerin Osmanlnn iilerine mdahalesini
kolaylatrmtr.

Abdlaziz Dnemi Islahatlar (1861 - 1876)

1863te Galatasaray Sultanisi (Lisesi) ald.

1863te Bank- Osman-i ahane (Osmanl
Bankas) kuruldu.
NOT: Para basma yetkisine sahip olan bu banka
Osmanl Devletinin Merkez Bankas gibi
almtr.

NOT-2: Bu ferman Hristiyanlarn ekonomide

glenmesine neden olmu ve ticari hayatta daha
etkin hale gelmelerine zemin hazrlamtr.

1864te kimsesiz ocuklara sanayi alannda

eitim vermek zere Islahhane Mektebi
ald.
Dardan bor para alnarak dnyann nc
byk donanmas ina edildi.

NOT-3: Bu ferman dini zgrlkleri devlet

gvencesi altna almtr.

108

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

1868de Meclis-i Ahkam- Adliye ikiye

blnd. Divan- Ahkam- Adliye (Yargtay)
ve uray- Devlet (Dantay) isimli iki
yksek mahkeme oluturuldu.
1864de, karlan Vilayet Nizamnamesi ile
lke; vilayet, liva (sancak), kaza ve ky
eklinde tekilatlandrld. 1871de kaza ile ky
arasnda Nahiye denilen baka bir idari
birim oluturuldu.
1869da Svey Kanal ald.
1870de Darlfnun (niversite) ald.
Dolmabahe Saray tamamland.
1872de ilk resim sergisi eker Ahmet Paa
tarafndan almtr.
1873te kimsesiz ve yetim ocuklara eitim
vermek zere Darafaka Lisesi ald.
1869da
karlan
Maarif-i
Umumiye
Nizamnamesi ile ilk kez yabanclarn okul
amasna izin verildi.
1870te Darlmuallimat adyla ilk kz
retmen okulu almtr.
Abdlazizin
son
zamanlarnda
Gen
Osmanllar (Jn Trkler) hareketi balad.
Mecelle adl medeni kanun kitab Ahmet
Cevdet Paa tarafndan hazrlanmaya balad
(1868).
1867de tarmsal alanda destek salamak iin
Ziraat Bankasnn temeli saylan Memleket
Sandklar (Emniyet Sand) kurulmutur.
1862de ilk posta pulu baslmtr.

RNEK SORU
I. Veraset sistemi,
II. Aznlk haklar,
III. Devlet ynetimi,
IV. Kapitlasyonlar,
V. Taht kavgalar,
VI. nan sistemi,
Yukardakilerden
hangileri,
Avrupa
Devletlerinin Osmanlnn i ilerine karmak
iin
kulland
bahanelerden
deildir?
(2003/KPSS)
A) I, II ve IV
B) I, III ve VI
C) II, IV ve V D) II, IV ve V
E) II, III, IV ve V
Cevap: B
RNEK SORU
Osmanl Devletinde ilk d bor hangi
hkmdar dneminde alnmtr?
A) Abdlaziz
B) Abdlmecit
C) II. Abdlhamit D) V. Murat
E) II. Mahmut
(2004/KPSS)
Cevap: B
RNEK SORU
Osmanl
mparatorluunda
Tanzimat
Dneminde;
I. yarg,
II. eitim,
III. maliye,
alanlarndan hangilerinde ikili uygulama
balamtr?
(2005/KPSS)
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
Cevap: A

RNEK SORU
XVI. yzyldan sonra medreselerde deney ve
eletiriye yer verilmemitir. Tanzimat Dnemine
gelindiinde, medreselerin yannda modern
anlamlarda okullar almtr.
Bu durum aadakilerden hangisine neden
olmutur?
A) Batdaki teknolojik gelimelerden ilk kez
yararlanlmasna
B) lkretimin zorunlu hale gelmesine
C) Medrese saysnn sabit kalmasna
D) Medreselerde eitim dzeyinin ykselmesine
E) retimde ikili bir sistemin ortaya kmasna
(1999/DMS)
Cevap: E

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Osmanl Devletinde,
Tanzimat Dneminde grlen gelimelerden
biridir?
(2006/KPSS Lisans)
A) lk Osmanl matbaasnn almas
B) Mslman olmayanlarn askerlik yapabilmesi
C) lk resmi gazetenin karlmas
D) Yenieri Ocann kurulmas
E) Nizam- Cedit Ordusunun kurulmas
Cevap: B

109

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Aadakilerden
hangisi,
Osmanl
mparatorluunda
yaplan
slahat
hareketlerinin zelliklerinden biri deildir?
A) Toplum
hayatnn
belirli
alanlarnda
dzenlemeler yaplmas
B) mparatorluun paralanmasnn ve kmesinin
nlenmeye allmas
C) Halk hareketlerinin bir sonucu olmas
D) Batdaki kurumlarn bazlarnn rnek
alnmas
E) Eski ile yeninin her alanda ortaklaa ve karm
halinde bulunmas
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: C

RNEK SORU
Osmanl Devletinde,
I. tarm ve hayvanclkla uraan kimselere
devlete tohum, hayvan ve para yardm yaplmas,
II. topran arka arkaya yl ekmeyerek bo
brakan kylnn toprann elinden alnp bir
bakasna verilmesi,
III. kylnn, topran deil, topra ileme
hakkn ocuklarna miras olarak brakabilmesi,
uygulamalarndan
hangileri,
topran
kullanmnn kylye, plak mlkiyetinin
devlete
ait
olduunu
gsterir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2006/KPSS Ortaretim)
Cevap: E

RNEK SORU
Osmanllarda I. Ahmetten itibaren padiahln
hanedann en yal yesine gemesi usulnn
uygulanmasna balanmasnda gdlen ama
aadakilerden hangisidir?
A) Saltanat sistemini devam ettirmek
B) Taht kavgalarn nlemek
C) Padiahn yetkilerini snrlamak
D) Halk ile saray ilikilerini kolaylatrmak
E) Eyalet yneticilerinin saysn artrmak
(2006/KPSS Ortaretim)
Cevap: B

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi padiah imzas
anlamndadr?
A) Fetva
B) Tu
C) Ferman
D) Tura
E) Saliyane
(2006/KPSS Ortaretim)
Cevap: D
RNEK SORU
Osmanl pazarlar XIX. yzyln ortalarndan
itibaren Avrupa mallarnn istilasna uram ve
giderek Osmanl Devleti hammadde satan, yaplm
mal alan bir lke haline gelmitir.
Ekonomide grlen bu durum,
I. i bulma olana,
II. yerli sanayi,
III. yabanc sermeye,
etkenlerinden hangilerini olumsuz ynde
etkilemitir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
(2006/KPSS Ortaretim)
Cevap: C

RNEK SORU
Avrupa Devletleri, XIX. yzyln ilk yarsnda
Osmanl mparatorluunun toprak btnlnn
korunmasn isterken, XIX. yzyln ikinci
yarsnda Avrupadaki topraklarnn paylalmas
politikasn gtmlerdir.
Avrupa Devletlerinin politikasnda ayn yzyl
iinde
meydana
gelen
bu
deiiklik,
aadakilerden hangisine kant saylabilir?
A) Osmanl
mparatorluunun
giderek
zayfladna
B) Osmanl mparatorluunun bamszln
yitirdiine
C) Osmanl mparatorluunun bir Avrupa devleti
sayldna
D) Osmanl
mparatorluunda
batllama
hareketlerinin nem kazandna
E) Osmanl mparatorluunun Avrupada henz
toprak kaybetmediine
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: A

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi XIX. yzylda Osmanl
Devletinde yaplan slahat hareketlerinin
zelliklerinden biri deildir?
A) Avrupa devletlerinin, Osmanl Devletinin i
ilerine karmasn nleme amal olmas
B) Mslman olmayanlar memnun edecek eitli
dzenlemeleri iermesi
C) Avrupa devletlerinin desteinin salanmasnn
amalanmas
D) Avrupa kltrnn etkisinde hazrlanmas
E) Sadece askerlik alannda yaplmas
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: E

110

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Osmanl Devletinde eski ve yeni kurumlar
ilevlerini bir arada yrtmtr.
Bu durum aadaki dnemlerden hangisiyle
balamtr?
A) Kurulu
B) Ykselme
C) Duraklama
D) Tanzimat
E) Merutiyet
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: D

RNEK SORU
XIX. yzylda Osmanl Devletinde, geleneksel
eitim veren medreseler, ada eitim veren devlet
okullar,
yabanc
ve
misyoner
okullar
bulunuyordu.
Bu
durumun
aadakilerden
hangisini
gsterdii savunulabilir?
A) Eitimin vakflara bal olduunu
B) Medreselerde mfredatn deitiini
C) Eitim ve retimde blnmlk olduunu
D) Misyoner okullarnn medresenin nne
getiini
E) Yabanc okullarnn daha sonra kurulduunu
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: C

RNEK SORU
Osmanl Devletinde, sarraf geleneinden
bankacla
kanc
yzyldan
itibaren
geilmitir?
A) 20.
B) 19.
C) 18.
D) 17.
E) 16.
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: B

RNEK SORU
Sultan Abdlmecit, hibir kesimin etkisi olmadan
Tanzimat Fermanyla tebaasna can, mal ve namus
gvenliinin salanacan, vergilerin herkesin
gelirine gre alnacan duyurmutur.
Bu
duyuru,
Osmanl
Devletinde
aadakilerden hangisi ynnde bir gelimedir?
A) Avrupa devletlerinden biri olmas
B) zerk ynetimlerin yaygnlamas
C) Yeniliklerin halktan gelmesi
D) Halkn ynetime katlmas
E) Temel haklarn tannmas
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: E

RNEK SORU
Osmanl Devletinde,
I. Osmanl Bankasnn kurulmas,
II. Ziraat Bankasnn kurulmas,
III. Esnaf tekilatnn kurulmas
gelimelerinden
hangileri
XIX.
yzylda
gerekletirilmitir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: D
RNEK SORU
I. Senedi ttifak,
II. Kapitlasyonlar,
III. Islahat Ferman,
Yukardakilerden hangileri Avrupa devletlerinin
Osmanl Devletinin i ilerine karmalarna
ortam hazrlamtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: E

II. Abdlhamit Dnemi Islahatlar (1876 1909)

Kanun-i Esasi (1876)

Tanzimat Fermanyla balayan Osmanllardaki

anayasal devlet anlay Kanun-i Esasinin
kabul ile meruti ynetime geii salad.
Merutiyetin ilan edilmesinde;
Yeni
Osmanllarn
(Gen
Osmanllar)
padiaha bask yapmalar,
Avrupal devletlerin, aznlk sorununu bahane
ederek
devletin
iilerine
karmasn
nlemek,
Osmanlclk dncesiyle aznlk (bamszlk)
isyanlarn durdurmak,
Aznlklar ynetime katarak, birlik ve
beraberlii
salamak
bylece
devletin
btnln korumak,
1876da Avrupal devletlerin katlmyla
dzenlenen stanbul (Tersane) Konferansnda
aleyhimize kararlar kmasn engellemek,

111

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI
Osmanl halknn ynetime
salamak etkili olmutur.

Tarih retmeni

katlmasn

NOT-1: Osmanl Devleti, meruti ynetimde

aznlklara da temsil hakk tanmtr. Bu ynyle
ngiltere gibi birok Bat lkesinden daha nce
demokratikleme salanmtr.

NOT: Trk Tarihinde ilk kez bir anayasa

hazrlanarak halk hkmdarn yannda ynetime
ortak olmaya balad. Osmanl halk ilk defa snrl
da olsa seme ve seilme hakkn kullanmtr.
Ayrca Kanun-u Esasi; Trk tarihinin Avrupa
tarzndaki ilk anayasasdr.

NOT-2: I. Merutiyet Dneminde oluturulan

mecliste aznlk mebuslarn kendi haklarn
koruma siyaseti gtmeleri ve imparatorluk adna
meclisten nemli kararlarn kmamas bu
meclisin kapatlmasnda temel etken olmutur.

RNEK SORU
XIX. yzylda Osmanl Devletinde aznlklarn
Mebuslar
Meclisinde
temsil
edilmesi
aadakilerden hangisini gsterir?
A) Divan- hmayunla Mebuslar Meclisinin
yapsnn ayn olduunu
B) Yenilik hareketlerinin halktan geldiini
C) Bamszlk
hareketlerinin
nlenmek
istendiini
D) Taht
kavgalarnn
sona
erdirilmesinin
amalandn
E) Aznlklara inan zgrl tanndn
(2008 KPSS / nlisans)
Cevap: C

RNEK SORU
XIX. yzylda Osmanl Devletinde dalmay
nlemek amacyla birtakm dnce akmlar ortaya
kmtr.
Bu
dnce
akmlarndan
Osmanlclk
dncesinin nemini kaybetmesinde,
I. Avrupada ulus devletlerin ortaya kmas,
II. Merutiyetin ilanna ramen aznlklarn
ayrlk hareketlerini srdrmesi,
III. Yenieri Ocann kaldrlmas
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
(2009 KPSS)
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
Cevap: D

I. Merutiyetin zellikleri

ki meclis vardr;

RNEK SORU
Osmanl Devletinde,
I. Tanzimatn ilan,
II. Merutiyetin ilan,
III. Islahat Fermannn ilan
gelimelerinin hangilerinde Avrupada grlen
1848 ihtilallerinin etkisi olduu savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2009 KPSS)
Cevap: E

Ayan Meclisi; Padiahn semi olduu

yelerden oluan meclistir. Bu yelerin mr
boyu grevde kalabilme haklar vard.

Mebusan Meclisi;

Halkn setii mebuslardan oluan meclistir.

Yrtme yetkisi padiah ve hkmete aittir.
Hkmet, padiaha kar sorumludur.
Yasama yetkisi meclise aittir.
Mebusan Meclisi padiahn izniyle kanun
teklifi hazrlayabilir.
Kanunlarn yrrle girmesinde son sz
padiaha aittir.
Padiahn meclisi ama kapatma yetkisi
vardr.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Birinci Merutiyet
Dneminin zelliklerinden biri deildir?
A) Mebusan Meclisi yelerinin drt ylda bir
seilmesi
B) yan Meclisi yelerinin padiah tarafndan
belirlenmesi
C) Mebusan Meclisinin padiahn izniyle kanun
teklifi hazrlamas
D) Mebusan Meclisi yelerinin halk tarafndan
seilmi olmas
E) Birden fazla siyasi parti (frka) kurulmas
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: E

NOT: Bu nedenle Osmanlda grlen meruti

ynetim mutlak merutiyettir.
Her 50.000 kiiye bir milletvekili seme hakk
verilmitir. Ayrca 4 ylda bir seim
yaplacaktr.
Seimlerde sadece erkekler oy kullanabilir.

112

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Ticaret Mektebi, Hukuk Mektebi ve Mhendis
Mektebi almtr.
lk kez Kz Sanat Okullar (Kz Sanayi
Mektepleri) ald.
zrller iin ilk kez eitim kurumlar
almtr.
Ekonomide gelimeyi salamak iin btn
lkedeki ttn alm, satm ve iletme tekeli
Regie adyla Alman - Fransz irketine
verilmitir (1883).
Mecellenin tamamlanmasna allmtr.
Darlfnun yeniden dzenlenmitir.
Merutiyeti yeniden ilan etmek amacyla
ttihat ve Terakki adyla gizli bir dernek
kurulmutur. Daha sonra parti ekline
dnmtr (1889).
Mustafa Kemalin amda kurduu sonra
Selanikte ubesini at Vatan ve Hrriyet
Cemiyeti, ttihat ve Terakki Dernei ile
birleerek daha gl bir cemiyet oluturuldu.
ttihat ve Terakki Partisine kar, Ahrar
Frkas kurulmutur.

RNEK SORU
I. Kanun-i Esasi
II. Tanzimat Ferman
III. Islahat Ferman
Osmanl Devletinde yukardakilerin ilannn
doru sralamas aadakilerden hangisidir?
A) I, II, III
B) II, I, III
C) II, III, I
D) III, I, II
E) III, II, I
(2010 KPSS nlisans)
Cevap: C
RNEK SORU
I. Hkmetin padiaha kar sorumlu olmas
II. Ayan ve Mebuslar Meclislerini ama ve
kapatma yetkisinin padiaha ait olmas
III. Mebusan Meclisi yelerinin drt ylda bir
yaplan seimle meclise girmesi
Kanun-i Esaside yer alan yukardaki
hkmlerden hangilerinin, Ayan ve Mebuslar
Meclislerinin
yetkilerini
kstlad
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2010 KPSS Ortaretim)
Cevap: D

IKMI SORULAR
1.

Bu dnemde ayrca;

1881de
Muharrem
Kararnamesi
imzalanarak alacakl lkelere belli devlet
gelirlerini toplama imtiyaz verildi. Bylece;
1881de Duyun-u Umumiye Tekilat (Genel
Borlar daresi) kuruldu (Osmanl Devleti
ekonomik bamszln kaybetmitir.).
stanbul - Badat demiryolu yaplmtr.
lk tramvay hatlar kuruldu.
Kylye kredi salayarak tarmsal retimi
gelitirmek iin Ziraat Bankas almtr
(1888).
Sanayi-i Nefise Mektebi (Gzel Sanatlar
Okulu) almtr (1881).

A)
B)
C)
D)
E)

Aadakilerden
hangisi,
Avrupa
Devletlerinin Osmanl lkesinde okul
amalarnn amalarndan biri deildir?
Kltrlerini yaymak
karlarn srdrmek
Uyruklarndaki ocuklarn eitimini srdrmek
Osmanl Devletindeki yenilik hareketlerine
nclk etmek
Aznlklarn haklarn korumak
(2000 DMS)

2. XIX. yzyln balarnda Osmanl Devletinde,

- Sened-i ittifak ile ayanlardan devletin emirlerine
uyacaklarna dair sz alnm,
- Devlet Ocak iindir anlayyla hareket
eden Yenieri Oca kaldrlmtr.
Bu iki olayn ortak amac aadakilerden
hangisidir?
A) Ayanlarn denetim altna alnmas
B) Halkn ynetime katlmas
C) Orduda disiplinin salanmas
D) Ayanln resmiyet kazanmas
E) Ynetimin g kazanmas
(2000 DMS)

RNEK SORU
Osmanl Devletinde 19. yzylda gzel sanat
dallarnda eitim ve retim yapmak zere
alan ve mdrlne Osman Hamdi Beyin
getirildii okul aadakilerden hangisidir?
A) Darlmuallimin
B) Sanayi-i Nefise Mektebi
C) Galatasaray Sultanisi
D) Darlfnun
E) Darlmaarif
(2011 KPSS)
Cevap: B

113

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI
3.
A)
B)
C)
D)
E)

Tarih retmeni

Osmanl Devleti parlamenter sisteme

aadakilerden hangisiyle gemitir?
Kanun-i Esasi
Tanzimat Ferman
Islahat Ferman
Kanunname - i Al-i Osman
Halep Ferman
(2000 DMS)

CEVAPLAR
1. D 2. E 3. A 4. C 5. D 6. C 7. A

T.C.
NKILP TARH

I. Merutiyet artlarnn olumasnda ve

ilannn salanmasnda aadakilerden
hangisinin katks en fazladr?
A) Ordunun B) Yneticilerin
C) Aydnlarn D) Halkn
E) Aznlklarn
(2003 KPSS)
4.

5. Osmanl Devletinde Dyun- Umumiye

daresinin
kurulmas
aadakilerden
hangisinin bir sonucudur?
A) Osmanl Devletinin Avrupa devleti saylmas
B) Osmanl Devletinin ilk kez toprak kaybetmesi
C) Osmanl Devletinin yalnz kalma siyasetinden
vazgeerek ittifaklara girmesi
D) Osmanl Devletinin d borlarn deyemez
duruma gelmesi
E) Yenieri tekilatnn kaldrlmas
(2006 KPSS / Ortaretim)

nklp: Siyasi ve hukuki nitelii bulunan bir

topluluk ierisinde eskilerin yerini yenilerin
almasdr. Siyasi, sosyal ve kltrel alanda
meydana gelen kkl deiikliklerdir.

Dier bir deyile nklp; halk hareketi sonucu

mevcut dzenin zor kullanlarak yklmas ve
yklan dzenin yerine an ihtiyalarn
karlayacak yeni bir dzenin kurulmasdr.

NOT: Yaplan hareket ileriye dnk bir dzeni

getiriyorsa inklp, geriye dnk bir dzeni
getirmeyi
amalamsa
irtica
olarak
nitelendirilir.

6. Osmanl Devletinde XIX. yzylda maliyenin

iflas,
aadakilerden
hangisinin
gereklemesine neden olmutur?
A) rad- Cedit hazinesinin kurulmasna
B) Fransaya ilk kez kapitlasyonlarn verilmesine
C) Duyun-u Umumiye daresinin kurulmasna
D) Anadoluda Celali isyanlarnn kmasna
E) Avrupadan askeri ve teknolojik alanlarda ilk
kez yararlanlmasna
(2010 KPSS / nlisans)

Atatrkn nklp Anlay: Atatrke gre

inklp, mevcut kurumlar zorla deitirmek
demektir. Trk milletini son asrlarda geri
brakm olan kurumlar ykarak yerlerine
milletin en yksek medeni icaplara gre
ilerlemesini
salayacak
yeni
kurumlar
amaktr.

Trk nklbnn zellikleri:

Darda igalci devletlere, ieride sultan ve

halifeye kar yaplan bir ulusal bamszlk ve
egemenlik mcadelesidir.
Tarihi gelimelerin izin vermemesi nedeniyle
teorik ve ideolojik bir hazrl yoktur.
Toplumun
her
kesiminden
insanlarn
katlmyla gerekleen bir halk hareketidir.

7. Aadakilerden hangisi, Osmanl Devletinde

anayasal dzene geilmesindeki amalardan
biridir?
A) Aznlklar
ynetime
katarak
lkenin
paralanmasnn nlenmesi
B) Veraset sistemini deitirerek tahta gemek
iin baz kurallarn konulmas
C) Osmanl hanedannn yeleri arasndaki
anlamazlklarn giderilmesi
D) Avrupa
devletleri
arasndaki
gr
ayrlklarndan yararlanlmas
E) II. Abdlhamitin tahttan indirilmesi
(2007 KPSS)

NOT: Toplumun geneli tarafndan benimsenmeyen

bir inklp hareketi baarya ulaamaz.
Trk toplumunun gereksinimlerinden doan bir
yenilik ve dirili hareketidir (Trk inklb
statik yani duraan deildir ve gelimelere
aktr.).
Trk inklbn en bandan sonuna kadar
gerekletirenler ayn kiilerdir.
Bamszlk yolunda savaan smrge uluslara
rnek olduu iin evrenseldir.
Her alanda ada bir yap kurmay
hedeflemitir.

114

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Demokratik yollarla yrtlmtr (rnek;

Blgesel
ya
da
ulusal
kongrelerin
dzenlenmesi, TBMMnin almas).
Trk inklbnn yaplmas, egemenliin
millete ait olduu yeni bir devletin
kurulmasnda etkili olmutur.

RNEK SORU
Trk nklbnn,
I. belli bir ideolojiye bal olarak ortaya kma,
II. baka uluslara rnek olma,
III. tek kiinin egemenliine dayal lke idaresini
deitirme
durumlarnn, hangileri bakmndan Rus
nklabndan farkl olduu savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2011 KPSS)
Cevap: A

NOT: Yenieri Ocann kaldrlmas, padiah

devlet ynetiminde ve slahatlar yapma konusunda
daha etkili hale getirmise de askeri alandaki
slahatlar,
savalardaki
yenilgileri
durduramamtr.

XIX. YZYILDA OSMANLI DEVLETNN

GENEL DURUMU

almas farkl kltrel yaplara sahip

nesillerin yetimesine neden olmutur.
Askeri alanda yaplan slahat hareketlerinin en
nemlisi,
1826da
gerekleen
Vaka-i
Hayriyedir. Bu olayla Yenieri Oca
kaldrlmtr. Yerine Batl tarzda eitim yapan
Asakir-i Mansure-i Muhammediye Ordusu
kurulmutur.

Bu yzylda Osmanl Devleti, paralanma ve

k srecini yaamtr. Mevcut durumunu
koruma ve toprak kayplarn nleme
dncesiyle Avrupal byk devletler arasnda
denge politikas izlemitir.
Yzyl banda, Rusyaya kar ngiltere ve
Fransann
desteini
alrken,
yzyl
sonlarnda ise ngiltere, Fransa ve Rusyaya
kar kalkndrma ve yardm grnm altnda
kendisine yaklaan Almanya ile birlikte
hareket etmitir.
Osmanl Devleti bu yzylda, Fransz htilali
sonrasnda yaylan milliyetilik akmndan
olumsuz ynde en fazla etkilenen imparatorluk
olmutur.
zellikle
Balkan
uluslar
Osmanlya kar isyan edip imparatorluktan
kopmaya balamlardr.
Osmanl Devleti, imparatorluun btnln
korumak dncesiyle 1839da Tanzimat
Fermann, 1856da Islahat Fermann ilan
etmi, 1876da da Kanun-u Esasiyi kabul
ederek, meruti ynetime gemi; fakat
dalmay durduramamtr.
Osmanl Devleti bu yzylda, devlet yapsn
adalatrma dncesiyle, Batl tarzda
slahat hareketlerine hz vermitir (eitim,
retim, askerlik, ynetim ve hukuk
alanlarnda).
Bu yzylda Osmanl toplumu ierisinde bir
kltr atmas yaanyordu (medreseler ve
batl eitim kurumlar nedeniyle). Ayrca
Tanzimat Dneminde de yabanc okullarn

Osmanl ekonomisi bu yzylda daha da kt

bir duruma dmtr. Osmanl, bu yzylda
Batda meydana gelen Sanayi nklbn
takip edemedii gibi, Batl devletlere verdii
geni ticari imtiyazlarla (Kapitlasyonlar),
Avrupadan Osmanl lkesine sanayi rnleri
giriini de hzlandrmtr.
Dardan bol ve ucuz mal girii loncalar zor
durumda brakmtr. Fabrikalarla rekabet
edemeyen loncalar dalmtr.
Alnan borlar geri denemeyince Batl byk
devletler, alacaklarn tahsil etmek iin 1881de
Duyun-u Umumiye (Genel Borlar) idaresini
kurarak Osmanlnn gelir kaynaklarna el
koymulardr.
Osmanl Devletinin bu k srecini
durdurabilmek iin bir ksm Osmanl
aydnlar ve devlet adamlar baz grleri
(fikir akmlar) ortaya atmlardr.

Osmanl Devletini kten Kurtarmak

Amacyla Ortaya Atlan Fikir Akmlar

1.

Osmanlclk:

Bu gr, Gen Osmanllar (Jn Trkler)

tarafndan ortaya atlmtr (Mithat Paa, Ziya
Paa, Namk Kemal, Hseyin Avni Paa ve
Ali Suavi).
mparatorluk snrlar ierisinde yaayan
herkesi din, dil, rk ve mezhep ayrm
yapmakszn kanun nnde eit grmeyi
amalyordu.
Tanzimat Ferman, Islahat Ferman, Kanun-i
Esasi ve I. Merutiyetin ilan bu fikir esaslar
iinde gerekletirildi.
Bu gr savunanlar, devletin kurtuluunu
meruti ynetime gemekte gryorlard.
I.
Merutiyetin
ilanyla
bu
durum
gereklemi ve herkese temsil hakk
tannmtr.

115

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Osmanl snrlar ierisinde yaayan her

milletin temsilcilerinden oluan Mebusan
Meclisi almtr.

Ancak bu gr, daha sonraki dnemde ttihat

ve Terakkiciler tarafndan benimsenmi ve
Pantrkizm
(Turanclk)
eklinde
yorumlanarak, btn dnya Trklerinin bir at
altnda toplanmas almalarna dnnce,
gerekletirilmesi hayal olmutur. Enver
Paann Sarkam Harekt Turanc
dncenin etkisiyle yaplmtr.
ttihat ve Terakkiciler dneminde devlet
siyaseti haline gelen bu gr Osmanl
Devletinin I. Dnya Savana girmesinde de
etkili olmutur.
Trklk gr, Osmanl mparatorluunun
yklmasnda
etkili
olurken;
Trkiye
Cumhuriyetinin kurulmasnda temel fikir
olmutur.

NOT: Osmanldaki bu meclis, oluumu itibariyle

(ok uluslu) dnya demokrasilerinde ilktir.
1877 - 1878 Osmanl - Rus Sava (93 Harbi)
ile Balkan Savalar bu fikir akmnn baarl
olamayacan ortaya koymutur; nk bu
savalar sonucunda baz aznlklar Osmanl
Devletinden ayrlarak bamsz olmulardr.
NOT: Osmanlclk fikrine en byk darbe,
milliyetilik
akmndan
gelmitir.
Balkan
uluslarnn Osmanl Devletinden ayrlmas, bu
grn gereki temeller zerine dayanmadn
gstermitir.
2.

RNEK SORU
Mustafa Kemal, Hibir snr tanmayarak
dnyadaki btn Trkleri bir devlet olarak
birletirmek, ulalamayacak bir amatr. Bu,
yzyllarn ve yzyllarca yaamakta olan insanlarn
ok ac, ok kanl olaylar ile ortaya koyduu bir
gerektir. demitir.
Mustafa Kemal bu szyle, Osmanl Devletinin
ykl dneminde savunulan aadaki fikir
akmlarndan hangisini eletirmitir?
A) Osmanlclk
B) Turanclk
C) Milliyetilik
D) Batclk
E) slamclk
(2011 KPSS)
Cevap: B

slamclk (mmetilik):

Osmanlclk fikrinin etkisini kaybetmesinden

sonra, II. Abdlhamit ve taraftarlarnca ortaya
atlmtr. stibdat Dneminde geerli
olmutur.
Bu fikir akmnn savunucular arasnda
Mehmet Akif, skilipli Mehmet Atf ve Sait
Halim Paa da vardr.
Bu gre gre devletin kurtuluu, halifelik
makamnn
btnletirici
etkisiyle
Mslmanlarn bir at altnda toplanmasyla
olacaktr.
Panislamizm olarak da nitelendirilen bu
gre, Osmanlclk fikrinde olduu gibi,
en byk darbe milliyetilik akmndan
gelmitir.

4.

Temelini Tanzimat ve ondan nceki yeniliki

padiah ve devlet adamlarndan alan
dncedir.
Bu dnce Gerileme Dneminde padiahlar,
Dalma Dneminde Aydnlar tarafndan
benimsenmitir. tihat isimli dergide Batclk
dncesinin program aklanmtr. Bu fikir
akmnn savunucular arasnda; Abdullah
Cevdet, Celal Nuri ve Sleyman Nazif adl
aydnlar da vardr.
Devletin kurtuluunu, Batnn ilerlemi
teknolojisini ve felsefi dncesindeki
gelimiliini Osmanl lkesine getirmekte
grmtr.
Bu amala II. Mahmut Dneminden itibaren
Avrupaya renciler gnderilmitir. Ama;
Batdan bilimsel ve teknolojik gelimelerin
transfer edilmesidir.

NOT: I. Dnya Savanda Kanal Cephesinde

Mslman Araplarn ngilizlerle ibirlii yapp
Osmanl Devletine kar savamalar, mmetilik
grnn geerliliini kaybettiini gstermitir.
3.

Batclk:

Trklk (Turanclk):

Milliyetilik akmndan en son etkilenen

Osmanl toplumu, Trkler olmutur.
Trklk fikrini ortaya atan Ziya Gkalptir.
Bu gre gre devletin kurtuluu, Trkler
zerinde oluturulacak bir ynetimde
grlmtr.
Bu fikir rakmnn savunucular arasnda
Mehmet Emin Yurdakul, mer Seyfettin,
Yusuf Akura, smail Gaspral ve Mehmet
Emin Resulzade de vardr.

116

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Ancak
Batllama,
bilim
ve
teknik
alanlarndan
ziyade,
kltrel
alanda
gereklemitir.
NOT: Osmanl Devletinin Batl slahatlar
yapmaya balad ilk dnem Lale Devri (1718 1730)dir.

1876daki stanbul (Tersane) Konferansnda

Osmanl Devleti aleyhine kararlar kmasn
engellemek dnceleri de etkili olmutur.

NOT: Batllama, yeni Trk Devletinin de

amalar arasnda yer almtr. Gnmze kadar
devam eden bir grtr.
5.

NOT: Osmanl Devletinde II. Osman ve

III. Selim yenilik yaptklar gerekesiyle tahttan
indirilirken, Sultan Abdlaziz ise yenilik kart
olduu iin tahttan indirilmitir (Merutiyeti ilan
etmeyi kabul etmedii iin).

Adem-i Merkeziyetilik (Federal Ynetim):

Ahrar (Hrler) Partisinin temel dncesi olan

bu grte, aznlklarn, iilerinde serbest
dilerinde Osmanl ynetimine bal kalmas
savunulmutur. Ayrca bu gre gre liberal
ekonomiye geilmesi gerektii de belirtilmitir.
Prens Sabahattin (Ahrar Frkasnn kurucusu)
tarafndan savunulan bu dnce fazla etkili
olamam ve uygulanamamtr.

19. YZYILIN SONU VE

20. YZYIL BALARINDA OSMANLI
DEVLET

I. MERUTYET
(23 ARALIK 1876)

Yenilik taraftarlar bu dncelerle Kanun-i

Esasiyi ilan etmesi ve meruti ynetime
gemesi artyla II. Abdlhamiti tahta
kardlar.

1870li yllarda Osmanl Devleti, Balkan

milletlerinin
isyanlaryla
karlam
(milliyetilik) ve dnemin padiah Abdlaziz,
bu ayaklanmalar sert bir ekilde bastrmtr.
Balkanlarda
bu
gelimelerin
yannda,
Osmanlclk grn savunan ve devletin
kurtuluunu meruti ynetime gemekte
gren Gen Osmanllarn yenilik almalar
karsnda Abdlazizin tavr olduka sert
olmutu.
Yenilik taraftarlar 1876da Abdlazizi tahttan
indirip yerine V. Murat tahta karmsalar da
ruh salnn bozuk olmas nedeniyle 3 ay
sonra tahttan indirilmitir.
Osmanl
tarihinde
merutiyetin
ilan
edilmesinde Gen Osmanllarn (Jn Trkler,
Yeni Osmanllar) etkisinin yan sra;

Batl devletler bu srada Balkanlardaki

gelimeleri deerlendirmek iin stanbulda
bir konferansn toplanmasna karar verdiler
(1875 Bosna Hersek ve Srp isyanlar
nedeniyle).
Osmanl devlet adamlar bu konferans
iilerimize karma olarak grdkleri iin
kar kmlar ve meruti ynetime
geileceini ve btn Osmanl uluslarna
temsil hakk vereceklerini bildirmilerdir.
Buna ramen ngiltere, Fransa, Rusya,
Avusturya, Almanya ve talya temsilcileri,
stanbulda konferans dzenlediler (Tersane
Konferans).
Btn bu gelimeler sonucunda sultan
II. Abdlhamit, Sadrazam Mithat Paa
bakanlndaki devlet adamlaryla birlikte 23
Aralk 1876da Trk Tarihinin Avrupa
tarzndaki ilk anayasas saylan Kanun-i
Esasiyi kabul edip, merutiyeti ilan etmitir
(119 madde).

NOT: Kanun-i Esasinin ilannda Osmanlclk ve

Batclk fikir akmlar etkili olmutur.
Kanun-i Esasinin nemli Maddeleri
Osmanl soyunun en byk erkek evlad
saltanat ve hilafet makamnn da sahibidir.

Aznlklar ynetime katarak birlik ve

beraberlii salamak,
Avrupal devletlerin, aznlklar sorununu
bahane ederek devletin iilerine karmasn
engellemek,
Aznlk (bamszlk) isyanlarn durdurmak,
Osmanl halknn ynetime katlmasn
salamak,

Bu madde Osmanl merutiyetinin monarik

karakter tadn gsterir.

Devletin dini slamdr. Yasalar dini hkmlere

aykr olamaz.

Bu madde Osmanl anayasasnn teokratik

arlkl bir yapya sahip olduunu gsterir.

Yasama (Kanun yapma) grevi, Ayan ve

Mebusan meclislerine aittir.

117

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Ayan Meclisi yeleri, padiah tarafndan seilir

ve mr boyu bu grevde kalabilir.
Mebusan Meclisi yeleri, her 50.000 erkek
nfusa bir milletvekili olmak zere drt ylda
bir seilir.

Meclisin almasyla Osmanl Devletinde

ilk kez parlamenter (Anayasal devlet
dzenine) sisteme geilmi ve ilk kez rejim
deiiklii yaamtr.
Osmanl Devletinde halk ilk defa padiahn
yannda ynetime ortak olmutur.
I. Merutiyet ift meclislidir (Mebusan Meclisi
ile Ayan Meclisi); bu ynyle 1961
Anayasasna benzer (Millet Meclisi ile
Cumhuriyet Senatosu).
Padiahn Ayan Meclisi yelerini kendisinin
semesi ulus egemenlii ilkesine ters
dmektedir.

Konut dokunulmazl
Dileke hakk
Vergi eitlii
Vergilerin kanunilii
Kanun nnde eitlik
Kanuni Hkim (Tabii Yarg) ilkesi
Msadere ve angarya yasa
Ticaret serbestlii gibi temel haklar yer
almtr.

Bu maddelerle kiisel haklar ve zgrlkler

anayasal gvence altna alnmtr (ilk kez).

Mebuslar kendilerini seen yerin deil, btn

Osmanl vatandalarnn vekilidir.

Merutiyetin
Gelimeler:

Bu maddeler Mebusan Meclisinin etkinliini

azaltm ve bu meclisi bir danma meclisi
durumuna drmtr. Padiahn meclis
zerindeki etkinlii artmtr.

Meclisi ama - kapatma yetkisi padiaha

aittir. Hkmet meclise kar deil, padiaha
kar sorumludur.

Bu madde padiahn yetkilerinin halk

iradesinden
stn
olduunu
gsterir.
Hkmetin meclis denetiminde olmamas
demokratik olmayan uygulamalardr.

Padiah, meclisi toplantya arabilir.

Sona

Ermesi

ve

Sonraki

Merutiyetin ilanndan sonra Batl devletler

Londra Konferansn topladlar ve Balkan
uluslarnn
durumlarnn
iyiletirilmesi
ynnde Osmanldan talepte bulundular.
Osmanl Devleti, konferansta alnan kararlar
reddetti ve bu durum 1877 1878 Osmanl Rus Savann nedenlerinden biri oldu.
1877 ubatnda seimler yapld, 1877
Martnda halkn temsilcilerinden oluan
Mebusan Meclisi ile padiahn semi olduu
temsilcilerden oluan Ayan Meclisi ald.
Aznlklarn mecliste ar bir ekilde
bamszlk talebinde bulunmalar, devletin
ilerinin
yavalamas
ve
yrmemesi
sonucunda II. Abdlhamit, Osmanl - Rus
Savan (93 Harbi) bahane ederek, 14 ubat
1878de meclisi kapatt.
II. Abdlhamit, 1908 ylna kadar lkeyi sk ve
otoriter bir ynetimle (stibdat Dnemi) idare
etmitir.

NOT: I. Merutiyet anayasas (Kanun-i Esasi)

en ksa sre yrrlkte kalan anayasadr.

Anayasada;

Bu madde ile aznlk mebuslarnn ayrlk

almalarn nlemek amalanmtr.

Devletin dili, Trkedir.

Padiah, devletin gvenliini bozanlara
ynelik polis aratrmas yaptrabilecek ve bu
kiileri srgn edebilecektir (113. madde).

Yrtme yetkisi, padiahn banda bulunduu

Bakanlar Kuruluna (Heyet-i Vkelaya)
aittir.
Padiah Bakanlar Kurulunun yelerini atama
ve grevden alma hakkna sahiptir. Kanun
teklifini sadece hkmet yapabilecektir.
Kanunlarn
yaplmasnda
son
sz
padiahndr (Padiahn mutlak veto yetkisi
vardr.).
Meclis
yelerinin
yasa
nerisinde
bulunabilmesi padiahn iznine baldr.

Vatandalk hakk
Kii hrriyeti
Kii gvenlii
Eitim zgrl
Din ve basn zgrl
Mlkiyet hakk

118

I. Merutiyetin
unlardr;

Merutiyetin bir halk hareketi sonucunda ilan

edilmemesi, halkn bilinli olmay ve

sona

erme

nedenleri

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

II. Abdlhamitin merutiyet ynetiminden

yana olmay
Rejimi savunacak sistemli parti rgtlerinin
olmamas
ok uluslu olan parlamentoda Mslmanlarla
birlikte dier uluslarn temsilcilerinin de yer
almas
ve
onlarn
ar
isteklerinin
imparatorluun
geleceini
tehlikeye
drmesi

NOT: Mustafa Kemal; ttihat ve Terakki

Cemiyetinin askeri kanadnn siyasi ilerin
odanda olmasn eletirmi ve cemiyetten
ayrlmtr (Balkan Savalarnda alnan yenilgi
Mustafa Kemali hakl karan ilk gelimedir.).

stibdat Dneminde ayrca;

Basna sansr konularak; gazete baslmas,

ynetim anlayna ters den kitaplarn
okunmas yasaklanmtr.
Denizden uzak Yldz Saray yaplarak,
devletin idaresi bu saraydan yaplmaya
baland.
Hafiyelik tekilat kuruldu; haber getirenler
dllendirildi.
idare ve d ilikilerde Panislamist bir
politika (slamclk) benimsenmitir.
Dou Anadoluda merkezi otoriteyi arttrmak
ve Ermeni faaliyetlerine engel olmak amacyla
Hamidiye Alaylar kuruldu.
Donanma
Halie
kapatld
(rmeye
balad.).
Berlin Badat Demiryolu Hatt Alman
irketine ihale edildi.
Orduda gerek silahlar ve mermiler ile talim
yaplmas yasakland.

Osmanl Devleti 1877 - 78 Osmanl -Rus

Savan kaybetmi ve sonucunda Rusyayla
Ayestefanos Antlamasn imzalamsa da
Batl devletlerin itiraz zerine bu antlama
yrrle girmemi ve yerine Berlin
Antlamas (1878) yaplmtr.
Berlin Antlamasnda Osmanl Devleti;
Srbistan,
Karada
ve
Romanyann
bamszln tanrken, Bulgaristana da
zerklik vermitir. Ayrca Ermeni Meselesi
de ilk defa uluslar aras bir antlamaya konu
olmutur.
Berlin Antlamasndan sonra ngiltere ve
Fransa, Osmanl toprak btnl politikasn
terk ederek paralamaya ynelik siyaset
izlemeye balamlardr.
ngiltere bu politika dorultusunda 1878de
Kbrs, 1882de Msr igal ederken Fransa
da 1881de Tunusu ve Fas (1904) ele
geirmitir.
1881de kurulan Duyun-u Umumiye (Genel
Borlar) daresiyle alacakl byk devletler,
Osmanlnn
gelir
kaynaklarna
el
koymulardr.
Devletler arasnda yaanan bu gelimeler
Osmanly Almanyaya yaknlatrmtr.
Osmanl Devleti 1897de Giritte balayan
isyanlar nedeniyle Yunanistanla savam ve
sonucunda
stanbul
Antlamasn
imzalamtr. Bu antlamayla da Girite
zerklik verilmitir.
Darda bu gelimeler yaanrken stanbulda
da Ali Suavi adnda bir gazeteci raan
Sarayn
basarak
(raan
Vakas)
II. Abdlhamiti tahttan indirip meclisi tekrar
amak istemi ancak bu saray darbesi
baarszlkla sonulanmtr.
1889da Askeri Tp Okulu rencileri ttihat-
Osman adl bir cemiyet kurdular. Daha sonra
bu cemiyet ttihat ve Terakki Cemiyeti adn
ald.
ttihat ve Terakki Cemiyeti bir sre sonra
Mustafa Kemalin amda kurduu ve
Selanikte ubesini at Vatan ve Hrriyet
Cemiyeti (1905) ile birleecek ve parti ekline
dnecektir.

RNEK SORU
Aadaki cemiyetlerden hangisi Mustafa Kemal
tarafndan kurulmutur?
A) Vatan ve Hrriyet Cemiyeti
B) slam Teali Cemiyeti
C) Milli Kongre Cemiyeti
D) Redd-i lhak Cemiyeti
E) ark Vilayetleri Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti
(1999/DMS)
Cevap: A
RNEK SORU
Aadaki Osmanl hkmdarlarndan hangisi
Panislamizmi savunarak Halifelii siyasal bir
ara ve g kayna olarak kullanmtr?
A) II. Abdlhamit B) III. Selim
C) I. Sleyman
D) I. Ahmet
E) IV. Mehmet
(2000/DMS)
Cevap: A

119

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Mustafa Kemalin
ttihat ve Terakki Partisinden ayrlmasnn
nedenlerinden biridir?
A) Yldrm Ordular Komutanlna atanmas
B) Askerlerin siyasi hayata karmasna kar
olmas
C) Harekt Ordusunun Kurmay Bakan olmas
D) Osmanl Devleti ile talya arasnda kan
savaa katlmas
E) Veliaht Vahdettin ile Almanya seyahatine
kmas
(2000/DMS)
Cevap: B

RNEK SORU
I. Merutiyet artlarnn olumasnda ve ilannn
salanmasnda
aadakilerden
hangisinin
katks en fazladr?
A) Ordu
B) Ynetici
C) Aydnlar
D) Halk
E) Aznlk
(2003/KPSS)
Cevap: C
RNEK SORU
II. Merutiyetin ilannda aadakilerin hangisi
etkili olmutur?
A) Hrriyet ve tilaf Partisi
B) Ahali ktisat Partisi
C) Terrakiperver Cumhuriyet Partisi
D) Ahrar Partisi
E) ttihat ve Terraki Partisi
(2004/KPSS)
Cevap: E

RNEK SORU
1876 Anayasasn daha demokratik hale
getirmek iin 1909da yaplan anayasa
deiiklikleri arasnda aadakilerden hangisi
yer alr?
A) Halkn seimlere katlabilmesi
B) Padiahn Mebuslar Meclisini kapatma
yetkisinin snrlandrlmas
C) Padiahn yan Meclisi yelerini semesi
D) Mebuslar Meclisi yelerinin drt ylda bir
seilmesi
E) Parlamentonun biri yan Meclisi, dieri
Mebuslar Meclisi adnda iki meclisten
olumas
(2002/KPSS)
Cevap: B

RNEK SORU
II. Abdlhamitin tahttan indirilmesinde
aadaki olaylardan hangisi etkili olmutur?
A) Anayasann uygulamadan kaldrlmas
B) 31 Mart Ayaklanmasnn kmas
C) Dyun-u Umumye daresinin Osmanl
maliyesini denetimine almas
D) ttihat ve Terakki Partisinin hkmet darbesi
yapmas
E) Osmanl mparatorluunun 1877 1878
Savana girmesi
(2005/KPSS)
Cevap: B

RNEK SORU
Osmanl Devletine parlamento kavram
aadakilerden hangisiyle girmitir?
A) Divan- Hmayun
B) Kanunname-i Al-i Osman
C) Saltanat uras
D) Kanun-i Esasi
E) Vilayet Nizamnamesi
(2001/KMS)
Cevap: D

RNEK SORU
Aadakilerden hangisinin ilanyla Meclis-i
Mebusanda Hristiyan halkn temsil edilmesi
salanm ve bylece Avrupallarn Hristiyanlar
koruma bahanesiyle Osmanl Devletinin
iilerine karmas nlenmek istenmitir?
A) Sened-i ttifak
B) Kanun-i Esasi
C) Tanzimat Ferman
D) Islahat Ferman
E) Halepa Ferman
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: B

RNEK SORU
Osmanl Devletinde;
I. Tanzimat Fermannn ilan,
II. Islahat Fermannn ilan,
III. 31 Mart Olaynn bastrlmas,
gelimelerden hangileri, mevcut dzene bir
tepkidir?
A) Yalnz I
B) Yalnz III
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
(2001/KMS)
Cevap: B

120

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Osmanl Devletinde
anayasal dzene geilmesindeki amalardan
biridir?
A) Aznlklar
ynetime
katarak
lkenin
paralanmasnn nlenmesi
B) Veraset sistemini deitirerek tahta gemek
iin baz kurallarn konulmas
C) Osmanl hanedannn yeleri arasndaki
anlamazlklarn giderilmesi
D) Avrupa
devletleri
arasndaki
gr
ayrlklarndan yararlanlmas
E) II. Abdlhamitin tahttan indirilmesi
(2007/KPSS)
Cevap: A

Manastr ve Selanikte ayaklanmlar ve

merutiyetin
yeniden
ilan
edilmesini
istemilerdir. II. Abdlhamit, Rumelideki
gsterilerin artmas sonucunda merutiyeti
ikinci kez yeniden ilan etmek zorunda kalm
ve Kanun-i Esasiyi yrrle koymutur.

lk defa ok partili hayata geilmitir. Bu

partiler; ttihat ve Terakki Frkas, Osmanl
Ahrar Frkas (Trk Tarihinin ilk siyasi
partisidir.), ttihad- Muhammediye Frkas,
Hrriyet ve tilaf Frkas, Osmanl Demokrat
Frkas, Islahat- Esasiye-i Osmaniye Frkas,
Mutedil
Hrriyetperveran
Frkas
ve
Fedakaran- Millet Frkasdr.

RNEK SORU
XIX. yzylda Osmanl Devletinde aznlklarn
Mebuslar
Meclisinde
temsil
edilmesi
aadakilerden hangisini gsterir?
A) Divan- Hmayunla Mebuslar Meclisinin
yapsnn ayn olduunu
B) Yenilik hareketlerinin halktan geldiini
C) Bamszlk hareketlerinin nlenmek istendiin
D) Taht
kavgalarnn
sona
erdirilmesinin
amalandn
E) Aznlklara inan zgrl tanndn
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: C

NOT: II. Merutiyetin ilanndan sonra parti haline

gelen ttihat ve Terakki Frkas iktidara gelmitir
ancak ynetime tam hkim olamamtr. Bunun
zerine muhalefeti sindirme politikas uygulamtr
(ttihat ve Terakkinin yayn organlar; Meveret
Gazetesi ve Mizan Gazetesidir.).
NOT: II. Merutiyetin ilanndan I. Dnya
Savann sonuna kadar ttihat ve Terakki Partisi
dnemin en gl siyasi partisi oldu.
Merutiyet ynetiminin ilk gnlerindeki kark
ortam baz devletlerin iine yaramtr;

II. MERUTYET
(23 TEMMUZ 1908)

Bulgaristan bamszln ilan etti.

Avusturya - Macaristan, Bosna -Herseki ilhak
etti.
Yunanistan, Giriti igal ederek kendi
topraklarna kattn aklad.

lan Edilme Nedenleri:

ttihat ve Terakki Cemiyeti (Birlik ve lerleme

Dernei)nin merutiyet almalar
Reval Grmelerinde (8 Temmuz 1908)
ngiltere, Fransa ve Rusyann Osmanl
Devletinin iilerine karma niteliinde
kararlar almas (stanbul ve Boazlar Ruslara
brakld, Makedonyada slahat yaplmas
kararn aldlar, ngiltere Rusyay Balkanlarda
serbest brakt.)

31 MART OLAYI (13 NSAN 1909)

Balkan
ayaklanmalarn
nleyerek
mparatorluun birliini koruma dncesi
Ordudaki ttihatlarn ayaklanmalarndan
ekinilmesi
ttihatlar
gstererek,

II. Merutiyet dzenine geildikten sonra;

mmeti merutiyeti basnn sert

tartmalara bavurmas,
Rejim kart hareketlerin artmas,
ttihatlarn ynetime tam olarak egemen
olamamas,
Avrupal devletlerin kkrtmas,
Halkn dini duygularnn istismar,
Temelde ise kurulmaya allan demokratik
dzeni devirmek amacyla (Volkan Gazetesi
yazar
Dervi
Vahdeti
nderliinde)
stanbulda ynetime kar byk bir
ayaklanma kmtr (Rumi 31 Mart 1325).

NOT: Tersane
Konferansnn toplanmas
I.
Merutiyetin,
Reval
Grmeleri
ise
II. Merutiyetin ilann hzlandran gelimelerdir.

Sonular:

Reval Grmelerine tepki

kendilerine bal birliklerle

121

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Bu
ayaklanma
karsnda
ttihat
ve
Terakkiciler,
Mahmut
evket
Paa
komutasndaki Harekt Ordusunu stanbula
getirerek ayaklanmay bastrdlar. Bu orduda
Mustafa Kemal Kurmay Yzba olarak grev
yapmtr.
31 Mart Ayaklanmasndan sonra ttihat ve
Terakkiciler mecliste ounluu ele geirdiler.
Padiah II. Abdlhamit meclis kararyla tahttan
indirilmi ve V. Mehmet Reat padiah ilan
edilmitir.

NOT: II. Merutiyet Dnemindeki bu gelimeler,

Kanun-i Esasinin daha demokratik hale
getirildiinin bir gstergesidir.

NOT: Meclis karar ile tahtan indirilen ilk padiah

II. Abdlhamittir (kincisi Vahdettindir.).

NOT: Bu dzenlemelerle padiah, yasama ve

yrtme
organlar
zerindeki
yetkilerini
yitirmitir.

NOT: Harekt Ordusunun bu ayaklanmay

bastrmasyla;
Sarayn
ynetimdeki
etkisi
krlmtr, Ordu yeniliklerin ve rejimin koruyucusu
olmutur, Kanun-u Esaside kkl deiiklikler
yaplmtr.

NOT: II. Merutiyetin ilanndan sonra alan

mecliste, Ayan Meclisine yer verilmemitir.
Ancak yeler, deneklerini almaya devam
etmilerdir.

NOT: 31 Mart Olay rejimi ykmaya ynelik olan

dini nitelikli ilk ve tek isyan hareketidir. Bu
ynyle Cumhuriyet Dnemindeki eyh Sait ve
Menemen isyanlaryla benzerlik gsterir.
Kanun-u
Esaside
Deiiklikler:

Yaplan

Padiahn mecliste anayasaya ballk yemini

etmesi kararlatrlm, denekleri yasaya
balanm, hkmetin oluumu zerindeki
yetkileri azaltlmtr (Hkmet yelerini
sadrazam semeye balamtr.).

Bylelikle kanun stnl ilkesi pekimi ve

padiahlk sembolik hale gelmitir.

Hkmet (Bakanlar Kurulu) Mebusan

Meclisine kar sorumlu hale getirilmitir.

Padiahn hkmet
kstlanm,
meclis
benimsenmitir.

Padiahn
meclisi
kapatma
yetkisi
snrlandrlmtr
(parlamentonun
ancak
kabinenin gvenoyu alamamas durumunda
feshedilebilecei belirtilmitir.).
Padiahn
srgne
gnderme
yetkisi
kaldrlmtr.
Mebusan ve Ayan meclisleri padiahtan izin
almadan kanun teklifi verebilecektir.
Yasalara aykr tutuklama yasaklanmtr.
Sansr yasa kaldrlmtr.

I. Merutiyet ile II. Merutiyet Arasndaki

Farklar

I. Merutiyette siyasi partiler yoktur.

II. Merutiyette ok partili siyasi hayat vardr.
I. Merutiyet ift meclisli, II. Merutiyet tek
meclislidir.
I. Merutiyette padiahn yetkileri fazla iken,
II.
Merutiyette
meclisin
yetkileri
arttrlmtr.
II. Merutiyette temel haklar geniletilmitir
(dernek kurma, miting yapma gibi).

nemli

Padiahn veto ettii bir yasa tasars mecliste

deimeden aynen kabul edilirse, Padiahn
tasary onaylamas zorunluluu (2 ay)
getirilmitir (Padiahn mutlak veto yetkisi
kaldrlmtr.)
Toplanma, dernek ve parti kurma hakk ve
hrriyetleri kabul edilmitir.

TRABLUSGARP SAVAI
(1911 1912)

Nedenleri:

Siyasi birliini ge tamamlayan talyann,

gelien sanayisine hammadde ve pazar
aramas
Osmanl
Devletinin
Trablusgarp
koruyabilecek gte olmamas
Trablusgarpn corafi konumu itibariyle
talyaya yakn olmas
Trablusgarpn
ticaret
yollar
zerinde
bulunmas ve zengin petrol kaynaklarna
sahip olmas

zerindeki yetkileri
stnl
ilkesi

NOT: ngiltere ve Fransann kendi smrgelerini

gvence altnda tutmak ve talyay Almanyann
yanndan ayrma dncesi de talyay
Trablusgarpa ynlendirmitir.

122

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT: 1909da talya ve Rusya arasnda imzalanan

Racconigi Antlamas ile talya, Rusyann
Boazlardaki, Rusya da talyann Trablusgarptaki
karlarn karlkl olarak tanmtr.

a)
b)

c)

d)

Sava:

talya, 28 Eyll 1911de Trablusgarpla ilgili

isteklerini, Osmanl Devletine bir nota ile
bildirdi (talya, Osmanlnn Trablusgarp
gelimekte geri braktn ve blgedeki
talyanlara kt davrandn iddia etmitir.).
Osmanlnn bu istekleri reddetmesi zerine de
talya Trablusgarpa asker kard (ilk kez uak
kullanlmtr talya).
Osmanl Devleti, bu gelime karsnda
blgeye
denizden
ve
karadan
asker
gnderemedi. Bunun nedeni de Halite
demirlenmi olan Osmanl donanmasnn
kullanlamayacak durumda bulunmas ve
Msrn da ngilterenin igali altnda
olmasdr.
Osmanl Devleti blgeye sadece gnll
subaylarn gnderebildi. Bu subaylar arasnda
Enver Paa, Fethi Bey ve Mustafa Kemal de
bulunmaktayd.
Msr zerinden gizlice Trablusgarpa ulaan
gnll subaylar, yerli halk talyanlara kar
rgtleyerek Derne ve Toprukta baarl
savunmalar yapld (Mustafa Kemalin
ilk askeri baarsdr).
talyanlar
bu
direni
karsnda,
Trablusgarptan
ekilerek
anakkale
Boazna yneldiler. Amalar, Osmanlya
bask yaparak bara zorlamakt.
talyanlar Rodos ve Oniki Aday da igal
ettiler. Bu srada Balkan Savalar balaynca,
Osmanl Devleti aresiz bar istemek zorunda
kald.

Ui Antlamas (18 Ekim 1912)

Trablusgarp
ve
Bingazi
talyanlara
braklacak,
Trablusgarp Mslmanlar halifelik yoluyla
Osmanl Devletine bal kalacak (Ama;
Trablusgarp halkyla dini - kltrel balar
devam ettirmektir.)
talya, Trablusgarp ve Bingazinin Duyun-u
Umumiye Komisyonuna demesi gereken
taksitleri stlenecekti.
Rodos ve Oniki Ada geici olmak artyla
(Balkan Savalarnn sonuna kadar),
talyann
koruyuculuuna
braklacak
(Yunanistana kar nlem olarak).

NOT-1: Osmanl Devleti bu madde ile

Yunanistann adalar zerindeki emellerini nlemek
istemitir. Ancak talya, Rodos ve Oniki Aday
II. Dnya Sava sonuna kadar boaltmamtr.
talyann
ekilmesi
zerine
de
Adalar
Yunanistana gemitir (1947 Paris Antlamas
ile).
NOT-2: Ui Antlamas ile Osmanl Devleti, Kuzey
Afrikadaki son toprak parasn kaybederek
ktada topra olan devlet zelliini de yitirmitir
(Kuzey Afrikada kaybettiimiz ilk toprak
Cezayirdir.).
NOT-3: Osmanl Devletinin siyasi, askeri ve
ekonomik alanlardaki gszln ortaya karan
Trablusgarp Sava, Balkan Savalarna ortam
hazrlamtr.
NOT-4: Mustafa Kemalin Trablusgarptaki
baarlar
sonucunda
rtbesi
Binbala
ykseltilmitir. Bu sava ayn zamanda Mustafa
Kemalin smrgecilie kar giritii ilk fiili
mcadelesidir.
BALKAN SAVALARI
(1912 1913)
I. Balkan Sava

Nedenleri:

Fransz htilali sonrasnda yaylan milliyetilik

akmnn Balkan uluslar zerindeki etkisi
Balkan
Devletlerinin
Osmanlnn
Balkanlardaki
topraklarn
paylamak
istemeleri
Rusyann scak denizlere inebilmek amacyla
Balkanlarda uygulad Panslavizm (Slav
birlii) politikasnn etkisi

123

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Osmanl
Devletinin
Almanyaya
yaknlamasndan
rahatszlk
duyan
ngilterenin Reval Grmeleri (1908)
sonucunda Rusyay Balkanlarda serbest
brakmas
Batl byk devletlerin, Balkan devletlerini
Osmanl Devletine kar kkrtmas
Osmanl Devletinin eski g ve otoritesini
kaybetmi olmas ve bu durumun Trablusgarp
Savanda da aka ortaya kmas
ttihat ve Terakkicilerin izledikleri yanl
politikalar sonucu, Balkan devletlerinin
Osmanlya kar birlemesi (1913 Kiliseler
Kanunu)

kna hkim olmas Rusyann Boazlar

konusundaki endielerini harekete geirdi.), bu
devletler
durumu
deerlendirmek
ve
Balkanlardaki sava sona erdirmek amacyla
Londra
(Bykeliler)
Konferansn
topladlar (17 Aralk 1912).
NOT: Bu konferansn toplanmasndaki asl ama;
Balkanlarn yeni haritasn belirlemekti.

I. Balkan Savanda Osmanl Devletinin

yenilmesinin nedenleri unlardr;

Byk
devletlerin
Balkan
devletlerini
desteklemesi,
Balkanlardaki Osmanl ordusunun dank
olmas ve askerlerin bir ksmnn (65 bin
eitimli asker) savatan nce terhis edilmesi,
Ordu ierisine siyaset karmas ve subaylar
arasnda ikiliin meydana gelmesi (en
nemlisi),
Osmanl ordusunun ok cephede birden
savamas,
Orduyu nakledecek vapur ve tren tamacl
ile iletiim imknlarnn yetersiz olmas,
Ege Denizindeki stnln Yunanistanda
bulunmas
Londra Bar Antlamas
(30 Mays 1913)
a)

b)

Sava:

Osmanl Devleti kendisine kar Bulgaristan,

Srbistan, Yunanistan ve Karadadan oluan
ittifaka kar savamak zorunda kald.
8 Ekim 1912de Karadan Osmanlya
saldrsyla balayan savata, Osmanl Devleti
btn cephelerde yenilmitir.
Bulgarlar Edirneyi aldlar ve atalca nlerine
kadar
geldiler.
Makedonya;
Srplar,
Karadallar ve Bulgarlar tarafndan igal
edildi. Selanik Yunanllarn eline geti.
Ayrca Yunanistan, Ege Adalarna asker
kararak bu adalar ele geirdi. Bylece
Oniki
Ada
dndaki
btn
adalar
Yunanllarn eline geti.
I. Balkan Sava, Batl byk devletlerin
beklentilerinden farkl geliince (rnein;
Bulgaristann stanbula yaklamas ve
Yunanistann anakkale Boaznn Ege

c)
d)

e)

Osmanl Devleti, Edirnenin de dhil olduu

Midye Enez hattnn batsnda kalan btn
topraklarn kaybetti. Midye - Enez hatt
Osmanl Bulgar snr oldu.
Ege Adalarnn gelecei ve Arnavutlukun
snrlarnn izilmesi ii byk devletlere
brakld (Oniki Ada dndakiler).
Selanik, Gney Makedonya ve Girit
Yunanistana brakld.
Kavala, Dedeaa ve Midye Enez hattnn
batsnda kalan btn Trakya Bulgaristana
brakld.
Makedonyann Orta ve Kuzey blmleri
Srbistana brakld.
Savan Sonular:

Osmanl Devletinin Balkanlarda ve Ege

Denizindeki hkimiyeti tamamen sona
ermitir (Makedonya, Arnavutluk, Ege
Adalar, Bat Trakya, Edirne ve Krklareli
kaybedilmitir.).
I. Balkan Sava srasnda Arnavutluk
bamszln ilan etmitir (1912).

124

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT: Arnavutluk, Osmanl Devletinden ayrlarak

bamszln kazanan son Balkan devletidir
(ilk Balkan ulusu Yunanllardr).

NOT: Osmanl Devletinin Midye - Enez hattn

gemesi Londra Konferans kararlarn kabul
etmediini gsterir.

Londrada bar grmeleri devam ederken

ttihat ve Terakki Partisi, I. Balkan
Savandaki yenilgiden dolay ypranan Kamil
Paa Hkmetini Bab- Ali Baskn ile
devirerek iktidar ele geirmitir (23 Ocak
1913).

Bulgaristan, bu yenilgilerden sonra bar

istemitir.

NOT: Romanya, sadece II. Balkan Savana

katlmtr.
II. Balkan Savan Bitiren Antlamalar

NOT: Bab- Ali Baskn bir hkmet darbesidir.

Bu olayla yrtme organ olan hkmet, ttihat ve
Terakkicilerin eline gemitir. Bylece Osmanl
Devlet ynetimi tamamen ttihat ve Terakkicilerin
kontrolne girmitir. Bu durum I. Dnya
Savann sonuna kadar devam etmitir.

I. Balkan Savandan sonra en fazla toprak

alan devlet, Bulgaristan olmutur. Bu durum
dier Balkan devletlerini rahatsz etmitir.
Bu savata Srbistan, Karada, Yunanistan ve
Romanya Bulgaristana kar savamtr.
Bulgar kuvvetleri btn cephelerde yenilmitir.
Osmanl Devleti, Romanyann Bulgaristana
saldrmasndan yararlanp savaa katlm ve
Bulgarlardan Edirne ve Krklarelini geri
almtr.

Bulgaristan
bu
antlama
sonucunda
Balkanlardaki stnln kaybetmitir.

NOT: Bu gelimeler Bulgaristann I. Dnya

Savanda ttifak Devletlerinin yannda savaa
girmesine neden olmutur.

stanbul Antlamas (29 Eyll 1913)

Osmanl Devleti ile Bulgaristan arasnda

yaplmtr. Buna gre;

a) Meri Irma iki devlet arasnda snr olacak;

b) Edirne, Krklareli ve Dimetoka Osmanlda
kalacak,
c) Dedeaa ve Kavala Bulgaristana verilecek,
d) Bulgaristanda kalan Trkler isterlerse drt yl
iinde Osmanl topraklarna g edebilecek,
e) Bulgaristanda kalan Trkler Bulgarlarla eit
haklara sahip olacaklar,
f) Trklere mlkiyet hakk verilecek, ilk ve
ortaokullarda eitim dili Trke olacak, din ve
mezhep hrriyeti salanacakt.

Osmanl Devletinin Balkanlardan ekilmesiyle

doan otorite boluu
Osmanl
Devletinden
geriye
kalan
topraklarn, Balkan devletleri arasnda
paylalamamas

Bulgaristan, Yunanistan, Srbistan, Karada ve

Romanya arasnda yapld.
Bu antlama ile Bulgaristan, I. Balkan
Harbiyle ele geirdii birok topra kaybetti;

Nedenleri:

Sava:

Dobrucann bir ksm Romanyaya brakld.

Manastr, rkp ve Piritine Srbistana verildi.
Girit, Makedonya ve Selanik Yunanistana
brakld.

II. Balkan Sava (1913)

Bkre Antlamas (10 Austos 1913)

Osmanlclk fikrinin baarl olamayaca

grlm ve Trklk akm glenmitir.
Balkanlarda kaybedilen topraklarda kalan
Trkler
aznlk
durumuna
dm,
Osmanlnn elinden kan topraklarda yaayan
birok Trk ve Mslman Anadoluya g
etmek zorunda kalmtr.
Mustafa
Kemalin
ordunun
siyasete
karmamas gerektii gr hakl kmtr.
Bulgaristann ar derecede glenmesi
ve Ege Denizine alacak konuma gelmesi
II. Balkan Savann kmasna neden olmu
ve bylece Londra Antlamas geersiz hale
gelmitir.

NOT: Bu antlama ile Bulgaristanda yaayan

Trkler, aznlk statsne dmtr (ilk kez).
NOT: Bu antlamayla bugnk
Bulgaristan snr izilmitir.

125

Trkiye

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Atina Antlamas (14 Kasm 1913)

Osmanl Devleti ile Yunanistan arasnda

imzalanmtr. Buna gre;

Tarih retmeni
RNEK SORU
1913 ylnda toplanan Londra Konferansnn
amac aadakilerden hangisidir?
A) Balkan Yarmadasnn yeni siyasi haritasnn
belirlenmesi
B) stanbul ve boazlarn Rusyaya verilmesi
C) ngiltere ve Fransann Almanyaya kar yeni
bir politika belirlemesi
D) Almanyann, Mslmanlarn Halifesi olan
Osmanl Padiahyla yaknlk kurmak istemesi
E) Rodos ve Oniki Adann Yunanistana
verilmesi
(1999/DMS)
Cevap: A

a) Osmanl Devleti; Selanik, Yanya ve Giritin

Yunanistana ait olduunu kabul etti.
b) Yunanistanda kalan Trklerin haklar gvence
altna alnmtr (Trklere aznlk stats
verildi.).
c) Adalarn gelecei byk devletlerin kararna
braklmtr.
NOT: 14 ubat 1914te byk devletler, mroz
(Gkeada), Bozcaada dndaki adalarn (Ege
Adalar) Yunanistanda, Meis Adas hari Oniki
Adann da talyada kalmasna karar verdiler.

RNEK SORU
Osmanl Devletinde;
- Ordularnn nemli bir ksmnn terhis edilmi
olmas,
- Ordularnn teknoloji bakmndan yetersiz olmas,
- II. Merutiyetin ilan nedeniyle i karklarn
kmas,
gelimeleri aadakilerden hangisine sebep
olmutur?
A) 1877-78 Osmanl-Rus Sava
B) Dmeke Sava
C) Balkan Savalar
D) Krm Sava
E) Srp syann bastrma harekt
(2000/DMS)
Cevap: C

NOT:
Gerek
Bulgaristanda,
gerekse
Yunanistanda
yaayan
Trklerin
durumu,
gnmze kadar devam eden Bat Trakya Trkleri
(Gmlcine, Dedeaa, skee, Kavala, Yanya,
Serez, kodra) Sorununun da domasna neden
olmutur.

stanbul Antlamas (13 Mart 1914)

Osmanl Devleti ile Srbistan arasnda

yaplmtr.
Bu antlamada Srbistanla ortak snrmz
kalmamasndan dolay sadece, blgedeki
Trklerin haklaryla ilgili konular karara
balanmtr.

RNEK SORU
I. Girit ve Arnavutluk,
II. Makedonya ve Bat Trakya,
III. Gkeada ve Bozcaada,
Osmanl
mparatorluu
yukardaki
topraklardan hangilerini Balkan Savalar
sonunda imzalanan antlamalarla kaybetmitir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2005/KPSS)
Cevap: D

Balkan Savalarnn Sonular

Osmanl Devleti, Makedonya, Arnavutluk,
Ege Adalar, Bat Trakyay kaybetmitir.
Yani bu savalar sonucunda Osmanlnn
Balkanlar ve Ege Denizi hkimiyeti sona
ermitir.
Balkanlarda
yaayan
binlerce
Trk,
Anadoluya g etmi, bu da Anadoluda Trk
nfusunun artmasna neden olmutur.
Trklk akm glenmitir.
ttihat ve Terakki ynetiminin orduyu slah
etme
giriimleri
Osmanl
Alman
yaknlamasn hzlandrmtr.
Balkan Savalar, Batl devletler arasndaki
rekabeti iyice arttrm, bu durum I. Dnya
Savana giden sreci hzlandrmtr.

RNEK SORU
Osmanl
mparatorluu
Makedonyay
aadakilerden
hangisinin
sonucunda
kaybetmitir?
A) I. Dnya Sava
B) Trablusgarp Sava
C) Balkan Savalar
D) Kurtulu Sava
E) 187778 Osmanl-Rus Sava
(2007/KPSS)
Cevap: C

126

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
talya
ve
Avusturya

Macaristan
mparatorluu arasndaki snr atmalar
(Kuzey talya zerinde)
Avusturya Macaristan mparatorluu ile
Srbistan arasndaki snr atmalar
Avrupadaki hanedan aileleri arasndaki
ekime (en az etkili neden)

I. DNYA SAVAI
(1914 1918)

Devletlerin karlkl silahl mcadelesinden

kp, milletlerin topyekn sava haline gelen
bu savaa Dnya Sava denmesindeki temel
neden, sebepleri ve sonular itibariyle dnya
devletlerinin genelini etkilemesindendir.
Balkanlarda balayan bu sava, nce
Avrupaya daha sonra da dnya geneline
yaylacaktr.
Yaklak drt yl srecek olan bu sava,
milyonlarca
insann
lmne,
byk
ekonomik kayplara ve dnya zerinde yeni
askeri ve siyasi dengelerin oluumuna neden
olacaktr.
Ekonomik, siyasi ve askeri gelimelerden
kaynaklanan bu savan nedenleri genel ve
zel olarak ikiye ayrlmaktadr;

RNEK SORU
I. Dnya Savann kmasnda, aadakilerden
hangisinin en az rol oynad savunulabilir?
A) Ekonomik yaylma politikas
B) Avrupada Alman Fransz anlamazl
C) Balkanlarda Rus Avusturya Macaristan
anlamazl
D) Ulusuluk dncesi
E) Hanedan ekimesi
(1999/DMS)
Cevap: E

l ttifak (Balama) Devletleri

1789 Fransz htilali sonucunda ortaya kan

milliyetilik akmnn etkisi ve her milletin
kendi milli devletini kurma dncesi
Sanayi nklb sonrasnda ortaya kan
hammadde ve pazar araylar (en nemli
neden)
Smrgecilik faaliyetlerinin hzlanmas ve bu
durumun devletler arasnda ekonomik rekabete
ve bloklamalara neden olmas (silahlanma
yarnn hzlanmas)

I. Dnya Savanda Devletler

Genel Nedenler:

zel Nedenler:

Almanya,
Avusturya

Macaristan
mparatorluu
ve
talyann
1882de
oluturduu gruptur.
talyann
Avusturya

Macaristan
mparatorluu ile Adriyatik Denizi zerindeki
anlamazl ve Osmanl topraklarnn
paylamnda kendisine de pay verilmesi, bu
gruptan tilaf blouna gemesine neden
olmutur (1915).
Bu gruba daha sonra Osmanl Devleti ve
Bulgaristan katlacaktr.

NOT: Bulgaristan, II. Balkan Harbinde

kaybettii topraklar geri almak iin ttifaklarn
yannda savaa girmitir. ttifaklar da Almanya ve
Osmanl arasnda kara balants salamak
amacyla bu devleti kendi yanlarnda savaa dhil
etmilerdir.

Almanya ve talyann siyasi birliklerini

tamamlamalarnn Avrupann siyasi dengesini
deitirmesi
Almanya ve ngiltere arasndaki ekonomik
rekabet
Fransann 1871 Sedan Sava sonucunda
Almanyaya kaptrd Alsas - Loren kmr
havzasn geri almak istemesi
Rusyann Osmanl topraklar zerindeki
emelleri ve scak denizlere (Akdenize) inmek
istemesi
Rusyann Balkanlarda izledii Panslavizm
(Slav birlii) politikasnn Osmanl, Almanya
ve Avusturya Macaristan imparatorluklarn
rahatsz etmesi
Almanyann Pangermenizm (Alman birlii)
politikas
ile
Rusyann
Panslavizm
politikasnn Dou Avrupa topraklarnda
akmas

l tilaf (Anlama) Devletleri

127

ngiltere, Fransa ve Rusya tarafndan 1907de

oluturulmutur.
tilaf Devletleri grubuna daha sonra Rusyann
etkisindeki Balkan devletleri (Srbistan,
Yunanistan,
Karada,
Romanya),
Uzakdouda
Almanyann
glenmesini
istemeyen Japonya, ticaret gemileri Almanya
tarafndan batrlan ABD ve taraf deitiren
talya da katlmtr.
Savan sonunda tilaf devletlerinin says
32ye
ykselmitir
(Portekiz,
spanya,

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Osmanl Devleti, tilaf Devletlerinden;

Brezilya, Belika, Hollanda ve in de bu

savaa katlmtr.).

Kapitlasyonlarn kaldrlmasn,
Ege Adalarnn geri verilmesini,
Msr Sorununun zmlenmesini istemi,
ancak tilaf Devletleri bu istekleri kabul
etmeyince Osmanl Devleti Almanya ile daha
da yaknlamtr.

NOT: I. Dnya Savana en son katlan devlet

Yunanistandr.

Savan Balamas ve Yaylmas

28 Haziran 1914te Avusturya Macaristan

mparatorluu veliaht Fransuva Ferdinantn,
Saraybosna ziyareti srasnda bir Srp
milliyetisi tarafndan ldrlmesi zerine
Avusturya Macaristan mparatorluu
Srbistana mdahale etti. Bylece I. Dnya
Sava balam oldu.
Rusya Srbistann, Almanyada Avusturya
Macaristann yannda yer alnca sava
Avrupaya yayld.
Sava balaynca Japonya; Uzakdoudaki
Alman smrgesi olan Adalar igal etmi ve
savatan
ekilmitir
(savatan
ekilen
ilk devlet).

Osmanl Devletinin Almanyann yannda

savaa girmesi kesinleince, tilaf Devletleri
Osmanl Devletine savaa katlmamas ve
tarafsz kalmas halinde;
Kapitlasyonlar kaldracaklarn
Borlar sileceklerini ve yeni
aacaklarn belirtmilerdir.

krediler

Ancak Osmanl Devleti, ngiltere ve

Fransann siyasetlerine gvenmedii iin bu
isteklere uymam ve Almanyann yannda
savaa katlmtr.

Osmanl Devletinin Sava ncesi Tutumu ve

Savaa Girii

Osmanl Devleti I. Dnya Sava ncesinde;

tarafszln ilan etmi, Boazlar kapatm,
genel seferberlik ilan etmi, kapitlasyonlar
tek tarafl olarak kaldrm ve Mebusan
Meclisini kapatmtr.
Savan dnda kalamayacan anlayan
Osmanl
Devleti
siyasal
yalnzlktan
kurtulmak amacyla ittifak giriimlerinde
bulundu. Ancak ngiltere ve Fransa Osmanly
reddetti.

Almanyann Osmanl Devletini Mttefik

Olarak stemesinin Nedenleri

Almanyann kendi zerinde younlaan

savan ykn, yeni cepheler aarak
hafifletme dncesi,
Osmanl Devletinin jeopolitik konumu,
Boazlar gibi nemli stratejik blgelere sahip
olmas (en nemli neden)
Berlin Badat demiryolu hattn kurarak
Musul ve Kerkk petrollerinden faydalanmak
Osmanl
Devletinin
askeri
gcnden
yararlanma istei (insan gc olarak)
Osmanl halifesinin Trk ve slam dnyas
zerindeki nfuzundan yararlanarak Rus,
ngiliz ve Fransz hkimiyeti altndaki
Trklerle Mslmanlar ayaklandrmaktr.

NOT: tilaf Devletlerinin Osmanly mttefik

olarak istememelerinde; Osmanlnn askeri ve
ekonomik gszl, Osmanl topraklarn
paylamak istemeleri, Rusyann
Osmanl
zerindeki emelleri etkili olmutur.

NOT:
Almanya
bu
yntemle,
ngiliz
smrgelerindeki Mslmanlar, ngiltereye
kar ayaklandrmak istemise de baarl
olamamtr. Aksine, ngiliz siyasetine kanan
Mslman Araplar, ngiltere ile ibirlii yaparak
Osmanl Devletine kar savamlardr.

tilaf Devletleri, Osmanl Devletinin sava

srasnda tarafsz kalmasn istiyorlard. Bu
durumun nedenleri arasnda;
Boazlar kullanarak Rusyaya ekonomik
yardm gndermek istemeleri,
Yeni
cephelerin
almasn
nlemek
istemeleri,
ngilterenin Uzakdou smrge yollarn
gvenlik altnda tutmak istemesi etkili
olmutur.

128

Osmanl Devletinin Almanyann Yannda

Savaa Girme Nedenleri

I. Dnya Sava ncesinde kaybettii

topraklar geri alma istei (Kafkaslar, Ege
Adalar, Kuzey Afrika ve Balkanlardaki
topraklar)

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
ngiltere Berlin Antlamasndan (1878) sonra
s olarak yerletii Kbrs kendi topraklarna
kattn ilan etmitir.
Osmanl topraklar tilaf Devletleri arasnda
yaplan gizli antlamalarla paylalmtr.
Osmanl Devleti birok cephede savamak
zorunda kalmtr.
Osmanl
Devleti
tek
tarafl
olarak
kapitlasyonlar kaldrdn bildirmitir
(Kapitlasyonlarn kaldrlmasna en byk
tepki Almanyadan gelmitir).

Kapitlasyonlardan ve borlardan kurtulmak

istemesi
Bata bulunan ttihat ve Terakki ynetiminin,
Pantrkizm dncesiyle hareket etmesi
Enver Paann Alman hayranl, askeri g
asndan yksek bir teknolojiye sahip
Almanyann sava kazanacana inanmas
(En nemli neden)
Gl Almanya ile birlikte hareket ederek,
sava sonrasnda Avrupa siyasetinde etkili
olma dncesidir.

NOT: Almanya ve Osmanl arasnda 2 Austos

1914te gizli bir ittifak antlamas yaplmtr.

I. DNYA SAVAINDA CEPHELER

Taarruz Cepheleri: Kafkas (Dou), Kanal
(Svey),
Savunma Cepheleri: anakkale, Irak, Suriye Filistin, Hicaz - Yemen,
Yardm Cepheleri: Galiya (Avusturya Macaristan),
Makedonya
(Bulgaristan),
Romanya (Bulgaristan)

RNEK SORU
Osmanl Devletinin Birinci Dnya Savana
girmesinde,
I. Balkan Savalarnda kaybedilen topraklarn geri
alnmak istenmesi,
II. Rusyada rejim deiiklii olmas,
III. Balkan Savalarndan sonra ttihat ve Terakki
Partisinin ynetimi ele geirmesi
gelimelerinden hangilerinin etkisi vardr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) II ve III
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: D

Osmanl Devletinin
Neden Olan Olay

Savaa

Girmesine

Akdenizde ngiliz donanmasndan kaan

Goben ve Breslaw adl iki Alman gemisi,
anakkale Boazn geerek Osmanl
Devletine snd.
Osmanl, bu iki gemiyi satn aldn aklad.
Yavuz ve Midilli ad verilen bu gemiler Enver
Paann emriyle Karadenize ald.
Bayra Trk, mrettebat Alman olan bu
gemilerin Rus limanlar olan Sivastapol ve
Odessay bombalamasyla, Osmanl Devleti
savaa katlm oldu (28 Ekim 1914).
Bu gelime zerine nce Rusya ardndan da
ngiltere ve Fransa Osmanl Devletine sava
ilan etmi, Osmanl Devleti de 12 Kasm
1914te bu devletlere sava ap, ardndan da
Kutsal Cihat ilan etmitir.

sava

Kafkasya (Dou) Cephesi (1914)

Osmanl Devletinin at ilk cephedir

(ilk
taarruz
cephesi).
Ruslara
kar
savalmtr.

Bu cephenin almasnda;

ttihatlarn Anadolu ile Orta Asya Trklerini

birletirip (Pantrkizm) Hindistana kadar olan
geni bir blgede Turan mparatorluu kurma
dnceleri,
Kafkaslardaki bamszlk mcadelesine destek
olmak,
1878 Berlin Antlamas ile kaybedilen
topraklar (Kars, Ardahan ve Batumu geri
almak),

Osmanl Devletinin I. Dnya Savana

Girmesinin Sonular

Yeni cepheler alm ve

genilemitir (en nemlisi).

1.

alan

129

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Rusyann gneye inmesini engellemek,

Bak petrollerini ele geirmek ve Rusyaya
kar avantaj salamak isteyen Almanlarn
kkrtmalar etkili olmutur.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisinin Osmanl Devletinin
ve Almanyann, Kafkas Cephesinin almasyla
elde etmeyi planladklar kazanmlardan biri
olduu savunulamaz?
A) Bak petrollerini ele geirmek
B) Kafkaslar zerinden Hindistana ulama
C) Rusyann gneye inmesini nlemek
D) Kafkaslardaki
bamszlk
mcadelesini
desteklemek
E) Svey Kanaln ele geirerek ngilizlerin
smrgelerine giden yolu kapatmak
(2011 KPSS)
Cevap: E

NOT: Sovyet Rusya bu antlamayla savatan

ekildii gibi, tilaf Devletlerinden de ayrlmtr.
NOT: Kafkas Cephesi, Osmanl Devletinin
I. Dnya Savanda toprak kazanc salad tek
cephedir.

Karadenizin kuzeyindeki Rus limanlarnn

bombalanmasndan sonra Ruslar, doudan
Osmanl topraklarna saldrd.
Rus ordusunun ileri harekt, Kprky
yaknlarnda durduruldu. Bu gelimelerden
mide kaplan Enver Paa hazrlksz
olmasna ramen Osmanl ordusunu taarruza
geirdi.
Ancak k artlarnda gerekletirilen taarruz
baarszlkla sonuland. Sarkam Harekt
srasnda 90 bin asker souktan donarak ve
salgn hastalktan lmtr.
Bu gelimeden sonra, Rus ordusu Van,
Erzurum, Erzincan, Mu, Bitlis ve Trabzonu
ele geirdi.

tilaf
Devletleri,
Rusyann
savatan
ekilmesinden sonra, ABD ile olan ilikilerini
younlatrmlardr.

2.

anakkale Cephesi (1915)

Alma Nedenleri:

tilaf Devletlerinin Baltk Denizinden

Rusyaya
yapt
yardmn,
Almanlar
tarafndan engellenmesi
tilaf Devletlerinin siyasi karklk ierisinde
olan Rusyaya Boazlar yolu ile yardm
gndermek istemeleri
tilaflarn Boazlar ve stanbulu ele geirerek
Osmanl Devletini sava d brakma
dncesi (en nemli neden)
Osmanl Devletini sava d brakarak, geni
bir alana yaylm olan sava ksa srede
bitirme istei
Balkanlarda henz savaa katlmam olan
devletleri, tilaflarn yannda savaa ekme
dncesi

NOT: Mustafa Kemal, I.Dnya Savanda; Kafkas

(Dou), anakkale ve Suriye Filistin
cephelerinde savamtr.

tilaf Devletleri, bu gelime karsnda, bu

antlamay kabul etmediklerini ve Rusyadaki
yeni rejimi de tanmadklarn aklamlardr.
tilaf
Devletlerinin
bu
politikasnn
nedenleri;

Rusyann savatan ekilmesiyle ttifaklarn

Dou Cephesindeki askerlerini batya
kaydrma planlarnn olmas
Rusyadaki
yeni
rejimin
(Sosyalizm)
tilaflarn lkelerindeki kapitalist sistemle ters
dmesi ve kendi lkelerinde de etkili
olabileceini dnmeleridir.

NOT: Mustafa Kemal, anakkale Cephesinden

sonra Dou Cephesinde 16. Kolordu Komutan
olarak grev yapm ve Mu ve Bitlisin igalden
kurtarlmasnda etkili olmutur (1916). Bu
baarsndan dolay Mustafa Kemalin rtbesi
Generallie (Paala) ykseltilmitir.

rahatlatmtr. Bu ihtilal sonucunda arlk

Rusyas yklm ve yeni ynetim (Sovyet
Rusya) savatan ekilme karar almtr.
Sovyet Rusya, ttifak Devletleriyle 3 Mart
1918de
Brest
Litowsk
Antlamasn
imzalayarak savatan ekilmitir.
Bu antlama ile Sovyet Rusya, Osmanl
Devletinden Berlin Antlamasyla (1878)
ald Kars, Ardahan ve Batumu (Elviye-i
Selase) da geri vermitir.

Kafkas Cephesinde mcadele devam ederken

Ermenilerin ayaklanp Ruslarla ibirlii
yapmalar zerine Mays 1915te Tehcir
(zorunlu g) Kanunu karlm, yaklak
700.000 Ermeni Dou Anadoludan Suriye ve
Filistine g ettirilmitir.
Rusyada Ekim 1917de Bolevik htilalinin
kmas bu cephede Osmanl Devletini

130

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Balkanlarda yeni bir cephe aarak ttifak

Devletleri arasndaki balanty kesme
dncesi (Avusturyaya kar)

Bu cephedeki baar, Milli Mcadele ruhunun

domasnda,
Osmanlnn
saygnlnn
artmasnda ve smrge olan toplumlarda milli
kurtulu fikrinin uyanmasnda etkili olmutur.
Yarm milyona yakn insan hayatn
kaybetmitir. Bunlarn ou Osmanl askeridir.

Sava:

tilaf Devletleri, nce donanmalaryla denizden

gemeyi denediler. Boaza giren tilaf
Donanmas, byk kayplar vererek geri
ekilmek zorunda kald (18 Mart 1915).

NOT: Osmanl ordusunda bulunan ok sayda

subay ve yedek subayn bu cephede ehit dm
olmas, Cumhuriyetin ilk yllarnda kalknma iin
gerekli olan eitilmi insan ann domasna da
neden olmutur.

NOT: Nusrat Mayn Gemisinin dedii maynlar

ve Trk topularnn youn atei tilaflarn
Boazlar geememesinde etkili olmutur.

RNEK SORU
Trk ordular I. Dnya Savanda;
I. Sarkam,
II. anakkale,
III. Kanal,
cephelerinden
hangilerinde
baarl
olmulardr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) II ve III
(2000/DMS)
Cevap: B

tilaf Devletleri bu kez de Gelibolu

Yarmadasna asker kardlar. (25 Nisan
1915). Bu blgede 19. Tmen Komutan
Miralay (Albay) Mustafa Kemal, Anafartalar,
Conkbayr, Arburnu, Seddlbahir, Kilitbahir
ve Kiretepe mevkilerinde dmana kar
byk baarlar kazanmtr.
NOT: Mustafa Kemal, Arburnuda askerlere;
Ben size taarruz etmeyi emretmiyorum, lmeyi
emrediyorum. Biz lnceye kadar geecek zaman
zarfnda yerimize baka kuvvetler ve kumandanlar
geecektir. emrini vermitir. Bu emir ile
Arburnuda zafer kazanlmtr.

RNEK SORU
Mustafa Kemalin komutanln yapt,
I. Derne,
II. Anafartalar,
III. Conkbayr,
savalarndan
hangilerinin
kazanlmas
stanbulun igalini nlemitir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) II ve III
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: E

anakkalenin karadan da geilemeyeceini

gren tilaf Devletleri, 9 Ocak 1916da
Geliboluyu boaltmak zorunda kaldlar.

Sonular:

tilaflarn Rusyaya ulatrmak istedii yardm

engellendi ve Rusyada ihtilal sreci hzland.
I. Dnya Savann 2 yl uzamasna neden
oldu.
Bulgaristan, ttifaklarn sava kazanaca
dncesine kapld ve ttifaklarn yannda
savaa girdi. Bylece ttifak Devletleri
arasnda kara balants saland, Alman
yardmlar Osmanlya daha kolay ulamaya
balad.
Mustafa Kemalin bu cephedeki baarlar,
askeri dehasn ortaya koymu ve Trk
Kurtulu Savann lideri olmasnda da etkili
olmutur.
Osmanl Devleti, I. Dnya Savanda sadece
bu cephede baarl olabilmi ve tarihinin
en byk savunma savan kazanmtr.
Bu cephedeki savalar tilaflarn stanbulu
igal etmesini geciktirmitir.

RNEK SORU
Aadakilerin
hangisinde
anakkale
Savalarnn etkisi olduu savunulabilir?
A) Kbrsn ngiliz ynetimine girmesi
B) Mustafa Kemalin ulusal boyutta ne kavumas
C) Rusyann I. Dnya Savana girmesi
D) Osmanl mparatorluunun Makedonyay
kaybetmesi
E) talyann Trablusgarp igal etmesi
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: B
3.

Irak Cephesi (1914)

Alma Nedenleri:

ngilterenin karadan Kafkaslar

Ruslara yardm ulatrma dncesi

131

yoluyla,

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Osmanl
ordularnn
dou
cephesinde
ilerlemesi dncesine engel olma istei,
bylece Osmanl ordularnn rana girip
Hindistandaki
ngiliz
smrgelerine
ulamalarnn engellenmek istenmesi
Ortadou (Abadan ve Musul) petrollerinin
kontrol altna alnma dncesi

NOT: ngilterenin Msr valisi Mac - Mahon ile

Mekke Emiri erif Hseyin Osmanlya kar
ibirlii yapmtr.
RNEK SORU
I. Dnya Sava srasnda, Mekke erifi Hseyin ve
oullar Osmanl Devletine kar ngilizler ile
birleerek bir Arap Devleti kurmak istemilerdir.
Bu durum aadakilerden hangisinin bir
gstergesidir?
A) Dini duygularn ikinci planda kaldnn
B) Hristiyanlar arasnda Hal zihniyetinin nemini
yitirdiinin
C) Smrgecilik hareketlerinin sona erdiinin
D) slam dnyasnda ilk ayrlklarn baladnn
E) Osmanl Devletinin, Araplar aznlk
saymadnn
(1999/DMS)
Cevap: A

Sava:

ngiliz igali gneyde Basra Krfezinde

balad. Buradan karaya kan ngiliz
kuvvetleri, kuzeye doru ilerlemeye balad.
Kut el Amare denilen yerde yaplan savata,
ngilizler yenilgiye uratlmsa da daha sonra
stnlk tekrar ngiltereye gemitir.
Badat ele geiren ngiliz kuvvetleri,
Musulun gneyine kadar ilerlemilerdir.
Irak cephesindeki savalar
ngilizlerin
stnlyle sonulanmtr.

5.

NOT: Irak Cephesi Osmanl asndan bir savunma

cephesidir.
4.

Kanal (Msr Svey) Cephesi (1914)

Alma Nedenleri:

Kanal Cephesinin devam olarak kabul edilen

bu cepheler, Kanal Harektndan sonra
Osmanl kuvvetlerinin kuzeye ekilmesiyle
olutu.
Kuds ve Filistini ele geiren ngilizler,
Araplarn da yardmyla 1918de Suriyeye
girmitir.
Bu cephede Yldrm Ordularna bal 7. Ordu
Komutan Mustafa Kemal Paa, ngiliz
ilerleyiini Halepin kuzeyinde durdurmutur.

Almanyann ngiltereyi Uzakdouya giden

smrge yollar zerinde durdurarak,
ngiltere ile smrgeleri arasndaki balanty
kesmek ve smrgelerinden ngiltereye gelen
yardmlar nleme dncesi
Osmanl Devletinin 1882de ngiliz igaliyle
kaybettii Msr geri alma dncesi

NOT: Bu gelimeler daha sonra belirlenecek olan

Misak Millinin Suriye snrnn oluumuna etki
etmitir.

NOT: Bu cephe Osmanl asndan bir taarruz

cephesidir.

Suriye Filistin Cephesi (1918)

Mondros Atekesinden sonra Alman General

Limon Von Sandersin yerine Yldrm
Ordular Grubu Komutanlna atanan
Mustafa Kemal Paa, bugnk Suriye
snrmzda
savunma
tedbirleri
almaya
almsa da bir sre sonra Yldrm Ordular
feshedilerek Mustafa Kemal Paa stanbula
arlmtr.

Sava:

Osmanl Devleti ile Almanyann ibirlii

sonucu alan bu cephede Osmanl Kuvvetleri,
Bahriye Nazr Cemal Paa komutasnda
Svey Kanal zerine iki kez taarruza
gemiseler de baarl olamamlardr.
Osmanl Devletinin bu cephedeki savalar
kaybetmesinde
blgedeki
Mslman
Araplarn ngilizlerle ibirlii yapp Osmanl
kuvvetlerine kar savamalar da etkili
olmutur.
Bu durum,
ayn
zamanda
mmetilik (slamclk) grnn de
geersizliini ortaya koymutur.

NOT: Bu cephe Osmanl asndan bir savunma

cephesidir. Ayrca savatmz son cephedir.
6.

Hicaz Yemen Cephesi

Bu blgede Osmanl kuvvetleri, kutsal yerleri

korumak iin ngilizlere kar mcadele
etmilerdir.
Ancak Hicaz Emiri erif Hseyin ngilizlerle
ibirlii yaparak, Osmanl kuvvetlerine kar

132

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

harekete gemitir. Bu durum Osmanlnn

yenilmesine ve ngilizlerin btn Arap
Yarmadasn ele geirmelerine neden
olmutur.
Buradaki mcadele I. Dnya Savann
sonuna kadar devam etmitir.

Osmanl Devletini Paylamak in Yaplan Gizli

Antlamalar

ngiltere, Fransa ve Rusya arasnda imzalanan

bu antlamaya gre, Boazlar ve stanbul
Rusyaya braklmtr.
Buna karlk Rusya, ngiltere ve Fransann
Osmanl Devletinin Anadolu ve Orta Dou
topraklarndaki karlarn kabul etmitir.

Saint Jean De Maurienne (Sen Jn D

Marien) Antlamas (19 Nisan 1917)

talyann Sykes Picot Antlamasna tepki

gstermesi zerine ngiltere, Fransa ve talya
arasnda imzalanmtr.
Buna gre; Gneybat Anadolu (Antalya,
Aydn, Konya), zmir ve evresi talyaya
braklmtr.
Rusya lkesindeki karklklardan dolay bu
antlamaya katlamamtr. Ancak bu antlama,
talyaya
verilen
topraklarn
Rusya
tarafndan da kabul edilmesiyle yrrle
girebilecektir.

Gizli antlamalar tilaf Devletlerinin sava

sonunda Osmanl topraklar zerindeki
karlarnn atmamas iin yaplmtr.
Gizli antlamalarn ortak amac; sava sonunda
Osmanl topraklarnn tilaflar tarafndan
paylalmasdr. Bu antlamalarn balcalar
unlardr;

ngiltere ve Fransa arasnda yaplmtr.

Sonradan Rusya da ek protokol ile dhil
olmutur.
Bu antlamaya gre;

NOT: ngiltere ve Fransa bu antlamaya ek olarak

1916da yaplan Petrograd Protokol ile Boazlar,
Dou Anadolu Blgesi ve Dou Karadeniz
kylarn Rusyaya brakmlardr.

Osmanl kuvvetleri bu cephelerde, ttifak

Devletleri ierisinde yer alan, Avusturya
Macaristan mparatorluu ve Bulgaristana
yardm iin Rusya, Romanya ve Fransaya
kar mcadele etmitir.
Bu cepheler Osmanl topraklar dnda
almlardr.
Bu cephelerdeki savalarda ttifaklar ok fazla
baarl olamamlardr.

stanbul (Boazlar) Antlamas (1915)

ngiltere; Hayfa, Akka ve Irak blgesini,

Fransa; ukurova, Suriye, Lbnan, Musul,
Kayseri ve Harput (Elaz) blgesini alacakt.

Galiya, Romanya ve Makedonya Cepheleri

Sykes Picot (Syks Picot) Antlamas (26

Nisan 1916)

NOT: Bu cephe Osmanl asndan bir savunma

cephesidir.
7.

NOT: Antlamann bu art, ileriki dnemde

kendiliinden ortadan kalkmtr. Bunun nedeni
ise, Rusyann savatan ekilerek tilaf Devletleri
grubundan ayrlmasdr.

Mac Mahon Antlamas (1916)

ngilterenin Msr valisi ve Svey Kanal

sorumlusu Mac Mahon ile Hicaz Emiri erif
Hseyin arasnda yaplmtr.
ngilizler Arap halknn Osmanl Devletine
ayaklanmasna
karlk,
Araplarn
bamszlklarn tanyacaklarn ve sava
sonras Akdenizden Umman Denizine kadar
olan blgede byk bir Arap mparatorluu
kurulmasna
yardmc
olacaklarn
belirtmilerdir.
Ancak ngilizler savatan sonra Arap
topraklarn manda ve himaye ynetimi ad
altnda smrgeletirmilerdir.

Londra Antlamas (26 Nisan 1915)

ngiltere, Fransa, Rusya ve talya arasnda

imzalanmtr.
Buna gre; tilaf Devletleri Antalya evresini
talyaya brakm ayrca Oniki Ada ve
Trablusgarptaki talyan egemenliini kesin
olarak kabullenmilerdir.

NOT: Bu antlamann ardndan talya, ttifak

bloundan ayrlm, tilaf Devletleri safnda
savaa girmitir.

NOT-1: ngiltere, Ortadou petrollerinin tek bir

siyasi gcn elinde bulunmamasn istemitir.

133

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Buna ynelik yapt politikalar sonucu gnmze

kadar gelen Ortadou sorunlar balamtr.
NOT-2: I. Dnya Sava srasnda tilaf Devletleri
arasnda yaplan gizli antlamalar Rusyadaki
Bolevikler dnya kamuoyuna duyurmulardr.
Bu nedenle gizli antlamalarn uygulanmas
zorlamtr.

NOT-3: Ayrca ABD ve Yunanistann da savaa

girmesi ve Trk halknn igallere kar silahl
mcadeleye girmesi de gizli antlamalarn
uygulanmasn imknsz hale getirmitir.

NOT:
Almanyann
tilaf
Devletlerine
yenilmesinin temel nedeni; uzun sren sava
Alman ekonomisinin kaldramay ve kmesidir.

NOT-4: Rusyann savatan ekilmesinden sonra

paylam planlar deiiklie uram, bu da
Osmanl Devletiyle bir bar antlamasnn
yaplmasn geciktirmitir.

NOT-5: Gizli antlamalara en byk tepki Wilson

lkelerinin
yaynlanmasyla
gsterilmitir.
Mondros
Atekesi
sonucunda
Osmanl
topraklarnda yaplan igallerle gizli antlamalar
uygulanmaya allmtr.

RNEK SORU
I. Dnya Sava srasnda gerekleen,
I. Kanal Harekt,
II. Rusyada Bolevik htilli,
III. Yunanistann Anlama Devletlerinin yannda
yer almas,
gelimelerinden hangisi veya hangileri gizli
antlamalarda deiiklik yaplmasna neden
olmutur?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
(1999/DMS)
Cevap: E

Bu gelimeden sonra ttifaklarn sava

kaybedeceini anlayan Bulgaristan, I. Dnya
Savandan ekilmitir (29 Eyll 1918
Selanik Atekesi).
Bulgaristann savatan ekilmesiyle, Osmanl
Devletinin
mttefikleriyle
olan
kara
balants da kesilmi oldu. Alman yardmlar
Osmanlya ulamaz hale geldi. Bu gelime
zerine
Osmanl
Devleti,
Mondros
Atekesini imzalayarak, savatan ekilmitir
(30 Ekim 1918).
3 Kasm 1918de de Avusturya Macaristan,
Willaguiste
Atekesini
imzalayarak,
I. Dnya Savandan ekilmitir.
11 Kasm 1918de ttifak Devletleri ierisinde
en son Almanya Rethandes Atekesini
imzalayarak savatan ekilmitir.
Bylece I. Dnya Sava, ttifak Devletlerinin
yenilgisiyle sonulanmtr.

NOT: Sava tilaf Devletlerinin kazanmasnn

nedenlerine ek olarak; ngilterenin denizlere
hkim olmas ve smrgelerinden yardm
alabilmesi, Almanyann kara devleti olmas da
sylenebilir.

I. DNYA SAVAININ SONA ERMES

tilaf Devletleri ABDnin yapaca askeri

yardm karlnda Wilson lkelerine
uyacaklarna sz vermilerdir. Bunun zerine
iyi donanml bir Amerikan ordusu Avrupaya
gnderilmitir.
Amerikan kuvvetlerinin de katlmasyla
glenen tilaf Devletleri, Almanyay bat
cephesinde yenilgiye uratmlardr.

WLSON LKELER
(8 OCAK 1918)

ABD
I.
Dnya
Sava
baladnda
tarafszln ilan etmiti. Ancak savan ileriki
aamasnda, tilaf Devletlerine yapt silah
ve
cephane
satlaryla
tarafszln
bozmutur.
Almanya bu gelime karsnda, ABDyi
uyarm ancak silah satlar devam edince
ABDnin Atlas Okyanusundaki ticaret
gemilerine saldrmtr. ABD de bu gelimeyi
gereke gstererek Almanyaya kar I. Dnya
Savana girmitir (7 Nisan 1917).
Rusyann savatan ekilmesi tilaflarn
Almanya karsnda g kaybetmelerine neden
olmutu. Ancak ABDnin sava girmesi
durumu ttifaklarn aleyhine evirmitir.

ABD Bakan Wilson, I. Dnya Sava devam

ederken 14 maddeden oluan ilkelerini
aklamtr.
Bu ilkelerin yaynlanma amac I. Dnya Sava
sonunda kalc barn salanmas ve
smrgeciliin sona erdirilmesi olarak grlse
de gerekte ABDyi dnya siyasetinde n
plana karmaktr.
Maddeleri;
Her
millet
kendi
geleceini
belirleyecektir (Self Determination).

134

kendisi

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT: Bu madde zellikle smrgecilie ve

imparatorluklara kardr.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Wilson lkelerinden
biri deildir?
A) Devletler arasndaki anlamazlklar bar
yoluyla zecek bir tekilat kurulmas
B) Yenen devletlerin, yenilen devletlerden toprak
almamas
C) Yenilen devletlerin, yenen devletlere sava
tazminat demesi
D) Boazlarn her devletin ticaret gemilerine ak
olmas
E) Devletler
arasnda
gizli
anlamalar
yaplmamas
(2011 KPSS)
Cevap: C

Sava sonunda galip gelen devletler, yenilen

devletlerden toprak ve sava tazminat
almayacaklardr.
NOT: Bu madde smrgeciliin manda ve
himaye ekline, sava tazminatnn da sava
tamirat veya onarm bedeline dnmesine
neden olmutur.
Devletleraras
gizli
diplomasiye
ve
silahlanmaya son verilecektir (Kalc bar
amalanm ve gizli antlamalara tepki
gsterilmitir.).
NOT: Bu madde dnyadaki ilk silahszlanma
nerisi olarak kabul edilir.

PARS BARI KONFERANSI

(18 OCAK 1919)

Devletleraras anlamazlklara siyasi yollardan

zm bulmak iin Cemiyet-i Akvam
(Milletler Cemiyeti) adyla bir rgt
kurulacaktr.
Savata ve barta karasular dndaki
denizlerde serbestlik salanacak, gidi
geliler serbest olacaktr.
Uluslar aras ekonomik engeller kaldrlacak
ve devletler arasnda eitlik salanacaktr.
Alsas Loren blgesi Fransaya braklacak,
Polonya yeniden kurulacaktr.
Rusya, Belika, Romanya, Srbistan ve
Karada topraklar boaltlacak ve buralarda
bu devletlerin lehine dzenlemeler yaplacaktr.
talyann snrlar ulusal esaslara gre
dzenlenecektir.
Osmanl Devletine Trklerin ounlukta
olduu
blgelerde
egemenlik
hakk
tannacaktr.
Osmanl Devletinin egemenlii altnda
yaayan dier uluslara da (aznlklara) kendi
geleceklerini belirleme hakk verilecektir.

Konferansn toplanma amac; I. Dnya Sava

sonunda malup olan devletlerin durumlarn
belirlemek ve bu devletlerle yaplacak bar
antlamalarnn esaslarn tespit etmektir.
Konferansa 32 devlet katlmtr. Konferansa
hkim devletler ngiltere, Fransa, Japonya ve
Yunanistan olmutur. Konferansta etkili
olmas beklenen ABD ve talya ise
istediklerini elde edememilerdir.
Konferansta ncelikli grlen konularda biri
de Almanyann toparlanmasna frsat
vermeden,
ar
artlar
tayan
bir
antlamann hazrlanmas olmutur.
Konferansta
ayrca
Wilson
lkeleri
dorultusunda
ABDnin
istei
zerine
Cemiyet-i Akvamn kurulmasna karar
verildi.
Paris Konferans daha sonraki aamada
Osmanl topraklarnn paylalmas ekline
dnt. Gizli antlamalarda
talyaya
braklan zmir ve evresi ngilterenin
istekleri
dorultunda
Yunanistana
braklmtr.

NOT: Bu madde ile Osmanl mparatorluu

milliyet esaslarna gre bamsz devletlere
blnmek istenmitir. Ermeniler, Rumlar ve
Araplar
devlet
kurmak
iin
hazrlklara
balamlardr.

NOT-1: Bunun nedeni, ngilterenin blgede (Dou

Akdeniz) gl bir talya yerine, kendi
gdmnde zayf bir Yunanistan istemesidir.
NOT-2: Bu durum, tilaf Devletleri arasnda
Anadoludaki
igaller
konusunda
ilk anlamazlklarn da (ilk gr ayrl)
balamasna neden olmutur.

Boazlar, btn dnya ticaret gemilerine ak

olacak ve bu durum tm devletlerin garantisi
altnda olacaktr (12. Madde).

135

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT-3: Balayan bu anlamazlklar nedeni ile

talya, Anadoluda igale son veren ilk itilaf
devletidir.

tamas, kalc bir bar salayamam ve

II. Dnya Savann kmasna da zemin
hazrlamtr.

NOT-4: Yunan Babakan Venizelos ve Ermeni

Patrii Zaven Efendi sunduu sahte belgeler ile
Dou Anadoluda ABD mandasnda bir Ermeni
Devleti kurulmas kararnn alnmasn saladlar.

Saint Germain (Sen Jermen) Bar Antlamas

(10 Eyll 1919)

NOT-5: Ermenilerin propagandalar karsnda

Paris Konferans; Dou Anadoluya ABDli
General Harbord bakanlnda bir heyet gnderdi.
Bu heyet hazrlad raporda Ermenilerin
Anadolunun hibir yerinde ounlukta olmadn
vurgulamtr.

NOT:
Wilson
ilkelerinin
smrgecilik
yaplmayacak maddesine kar manda ve
himaye fikri ilk kez burada ortaya atlmtr.

Sevr Antlamas dnda, esaslar Paris Bar

Konferansnda belirlenen bu antlamalar ve
balca maddeleri u ekilde sralanabilir;

Buna gre;

Almanya

Buna gre;

Devletleri

arasnda

tilaf Devletleri ile Bulgaristan arasnda

yaplmtr.

Buna gre;

Bulgaristan baz topraklarn Romanya,

Yunanistan ve Yugoslavyaya brakmtr.
Mecburi askerlik kaldrlarak ordusu 25.000
kii ile snrlanan Bulgaristann deniz ve hava
kuvvetleri kurmas yasaklanmtr.
Bulgaristan sava tazminat deyecektir.

Versailles (Versay) Bar Antlamas

(28 Haziran 1919)
ile

tilaf

Neuilly (Nyyi) Bar Antlamas

(27 Kasm 1919)

I. DNYA SAVAI SONUNDA YAPILAN BARI

ANTLAMALARI

tilaf Devletleri
yaplmtr.

Avusturya ile
yaplmtr.

Avusturya Macaristan mparatorluu ikiye

ayrld. Avusturya ve Macaristan adyla iki
yeni devlet haline getirildi.
Avusturya; ekoslovakya, Yugoslavya ve
Macaristann bamszln tanyacaktr.
Avusturya, Milletler Cemiyetinin onayn
almadan Almanya ile birleemeyecektir.
Mecburi askerlik kaldrlarak Avusturya ordusu
30.000 kiiye indirilecektir.
Avusturya sava tazminat deyecektir.

Konferansta ayrca; Antep, Urfa ve Maran

Fransaya
verilmesine
ve
Boazlarn
ynetiminin uluslararas bir komisyona
braklmasna karar verilmitir.

arasnda

NOT: Nyyi Antlamas ile Bat Trakyay

Yunanistana brakan Bulgaristann Ege Denizi
ile olan balants kesilmitir.

Almanya, Alsas Loren blgesini Fransaya

brakm, Belika, Polonya, ekoslovakya ve
Litvanyaya baz topraklar vermitir.
Alman smrgeleri tilaf Devletleri arasnda
paylalmtr.
Almanyann
Avusturya
ile
birlemesi
yasaklanmtr.
Almanyada mecburi askerlik kaldrlm ve
ordu 100.000 kii ile snrlandrlmtr (Askeri
kstlama).
Ekonomik kstlamalar getirilmitir (Sava
tazminat).

Trianon (Triyanon) Bar Antlamas

(4 Haziran 1920)

tilaf Devletleri ile Macaristan arasnda

yaplmtr.
Savatan sonra Macaristanda ihtilal km ve
bu da antlamann yaplmasn geciktirmitir.
Buna gre;

Macaristan, topraklarnn byk ksmn

ekoslovakya, Romanya ve Yugoslavyaya
brakmtr.
Mecburi askerlik kaldrlarak ordusu 35.000
kii ile snrlandrlmtr.

NOT: Versay Antlamasyla birok Alman, lke

snrlar dnda kalm ve bu da aznlklar sorununu
dourmutur. Antlamann ok ar artlar

136

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Macaristan deniz ve hava kuvvetleri

bulundurmamay kabul etmi ve ar ekonomik
ykmllk altna girmitir.

NOT: zellikle Almanya ve talyann izledii

rk ve yaylmac politikalar II. Dnya Savann
kmasna neden olmutur.

NOT: Avrupal devletler Osmanl topraklarn

paylama konusunda anlaamad iin Osmanl
Devleti ile imzalanacak olan bar antlamas
gecikmitir (Sevr Antlamas 10 Austos 1920).

Bar Antlamalarnn zellikleri

Yenilen devletlere askeri snrlamalar ve ar
ekonomik ykmllkler kabul ettirilmitir.
Savaa katlan devletlerin snrlar deimi,
yenilen devletlerin topraklarnda yeni
devletler kurulmutur.
Smrgelerin el deitirmesinden dolay
dnyann siyasi haritas da deimitir.
Wilson lkeleri dikkate alnmamtr.
Snrlar izilirken milliyetilik ilkesine
uyulmamas aznlklar sorununun ortaya
kmasna neden olmutur.

NGLTERE

En karl kan devlet

Savan kaderini deitiren
ABD
devlet
Sava srasnda taraf
TALYA
deitiren devlet
Savatan ekilen ilk ittifak
BULGARSTAN
devleti
JAPONYA
Savatan ilk ekilen devlet
RUSYA
Rejim deitiren devlet
YUNANSTAN
Savaa en son katlan devlet
DAILAN
Osmanl, Rusya, Almanya,
DEVLETLER
Avusturya - Macaristan
YEN
ekoslovakya, Avusturya,
KURULAN
Macaristan, Polonya,
DEVLETLER
Litvanya, Letonya, Ukrayna,
Estonya, Yugoslavya, SSCB
Trkiye

I. DNYA SAVAININ SONULARI

I. Dnya Savanda 10 milyona yakn insan

lmtr.
ABDnin savaa katl ve Avrupaya asker
sevkiyat,
Amerikann
Monroe
Doktrininden ilk ayrldr. Savatan sonra
Amerika tekrar Monroe Doktrinine dnm ve
Avrupa ile ilgisini kesmitir.
Savata ilk kez kimyasal silahlar, tanklar ve
denizaltlar kullanlmtr.
Hava saldrlaryla sivil alanlarn da hedef
haline gelmesi zerine, Sivil Savunma
Tekilatlar kurulmaya balamtr.
Sava sonunda yenilen devletlerle yaplan
antlamalar kalc bar salayamam ve yeni
bir dnya savann kmasna ortam
hazrlamtr.

I. Dnya Savandan en karl kan devlet

ngiltere olmutur. Almanyann rekabetinden
kurtulmu, Rusya da etkisiz hale geldii iin
ngiltere, Avrupa siyasetinin en gl devleti
haline gelmitir.
Dnyada
milliyetilik
dnceleri
g
kazanm, milli devletler ortaya kmtr.
Osmanl Devleti, Avusturya Macaristan
mparatorluu,
Rus
arl,
Alman
mparatorluu yklmtr.
ekoslovakya,
Avusturya,
Macaristan,
Polonya, Litvanya, Letonya, Ukrayna,
Estonya, Yugoslavya, SSCB ve Trkiye gibi
yeni devletler kurulmutur.
Orta Dou ve Avrupann siyasi haritas
yeniden izilmitir.
Dnya barn korumak amacyla Milletler
Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam) kurulmutur.
Smrgecilik manda ve himaye ad altnda
devam etmitir (mandaterizm).
Yenilen devletlerde rejim deiiklikleri
meydana gelmitir. Komnizm (Rusya
Lenin, Stalin), Nazizm (Almanya) ve Faizm
(talya) gibi totaliter (baskc) rejimler
domutur.
Almanyada Hitler, talyada Mussolini,
spanyada Franko, Portekizde Salazar,
lkelerinde Faizmi yani rkl uygulamaya
balamlardr.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi I. Dnya Sava
sonrasnda ABDnin nderliinde, dnya
barn korumak iin kurulan rgttr?
A) NATO
B) Milletler Cemiyeti
C) Birlemi Milletler D) Sadbat Pakt
E) Balkan Antant
(2002/KPSS)
Cevap: B

137

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

MONDROS ATEKES ANTLAMASI

(30 EKM 1918)

Mondros
Atekes
Antlamasnn
imzalanmasndan nce, Osmanl Devletinde
meydana gelen gelimeler unlardr;

Osmanl Devletinin Mondros Atekes

Antlamasn imzalamasna zemin hazrlayan
etkenler;

I. Dnya Savann ttifak Devletlerinin

yenilgisiyle sonulanm olmas,
Osmanl ordusunun asker says itibariyle
yeterli olmasna ramen silah ve cephane
asndan yetersiz kalmas,
Wilson lkelerinde, Trklerin ounlukta
olduu blgelerde egemenlik hakknn
Trklere verileceinin belirtilmi olmas,
Bulgaristann savatan ekilmesi zerine
Osmanl Devletiyle Almanya arasnda kara
balantsnn ve yardmlarn kesilmesi,

Maddeleri;

yer

ise, Limni
Limanndaki

anakkale ve stanbul Boazlar alacak ve

blgedeki istihkmlar (askeri sler) tilaf
Devletleri tarafndan igal edilecektir.
Bu madde ile Anadolu ve Trakyann
balants kesilmitir. Osmanlnn toprak
btnl bozulmutur.
Osmanl Devletinin siyasi varl ve stanbul
tehdit altna girmitir.
tilaf Devletleri gvenliklerini tehlikede
grdkleri herhangi bir stratejik noktay igal
edebileceklerdir (7. madde).
Atekesin en tehlikeli maddesidir.
Osmanl Devletinin egemenlik alan ve
haklar daraltlmtr.
Anadolunun igal edileceinin ilk belirtisidir.
tilaf Devletleri bu maddeye dayanarak
Anadoluyu igal etmilerdir.
Bu madde tilaf Devletlerinin Wilson
lkelerine uymayacan gstermitir.
Vilayet-i Sittede (Doudaki alt il; Bitlis
Elaz, Diyarbakr, Erzurum, Van, Sivas)
herhangi bir karklk karsa tilaf
Devletleri bu blgeleri igal edebileceklerdir
(24. madde). = Kodlama= BEDEVS
Bu maddede Ermenilerden sz edilmemise de
tilaf Devletlerinin buradaki amac, bu alt
ilin, kurulmas dnlen Ermenistan
Devletine verilmesidir.
Osmanl
Devletinin
egemenlik
alan
kstlanmtr.

NOT: Bulgaristan, savatan ekilen ilk ittifak

devletidir.

Antlamann imzaland
Adasnn
Mondros
Agememnon Zrhlsdr.

A) Osmanl Devletinin Egemenlik Haklarn

Kstlayan Hkmler

Mondros Atekesinden iki ay nce padiah

V. Mehmet Reat lm, yerine son Osmanl
padiah VI. Mehmet Vahdettin (Vahideddin)
gemiti.
I. Dnya Savann ttifak Devletleri
tarafndan kaybedildii anlalm, Bulgaristan
da savatan ekilmiti.
Bu gelimeler karsnda ttihat ve Terakki
Partisinin kurmaylar olan Sadrazam Talat
Paa, Bakomutan Vekili Enver Paa ve Deniz
Kuvvetleri Bakan Cemal Paa da lkeyi
gizlice terk etmilerdir.
Padiah Vahdettin bu gelimeden sonra, yeni
hkmetin kurulmas grevini Ahmet zzet
Paaya vermitir. Yeni kurulan bu hkmet
tilaf
Devletlerine
atekes
isteinde
bulunmutur (14 Ekim 1918).

stanbul ve Boazlar blgesinin igal tehdidi

altnda bulunmas,
Saltanat
ynetiminin
ve
yandalarnn
ngilizlerin hogrsne gvenmeleri

Hkmet haberlemeleri dndaki btn

haberleme aralar tilaf Devletlerinin
denetimine girecektir.

Atekesi Osmanl Devleti adna, Ahmet zzet

Paa kabinesinde grev yapan Bahriye Nazr
(Deniz Kuvvetleri Bakan) Rauf (Orbay) Bey
bakanlnda bir heyet ile ngiliz Amirali
Caltrophe (Kaltrop) imzalamtr.

tilaf
Devletlerinin
btn
haberleme
aralarna el koymalarnn nedeni kendilerine
kar yaplabilecek direnileri ve tepkileri
engellemek istemeleridir.
Bu madde ayn zamanda Osmanly
savunmasz brakma amacna yneliktir.

138

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Osmanl Devleti, ttifak Devletleri ile tm

ilikilerini kesecek, Alman ve Avusturya
uyruklu asker ve sivil memurlar Osmanl
topraklarn terk edecektir.

Mondros Atekesinin nemi ve Sonular

Osmanl Devletinin tilaflar karsnda kaytsz
artsz teslimiyeti anlamna gelen bu atekes
antlamasyla, Osmanl Devleti, fiilen sona
ermitir.
Anadolu topraklar igale ak hale gelmitir.
Osmanl Devleti, bu antlamay imzalarken
Wilson lkelerine gvenmise de tilaf
Devletleri,
Wilson
lkelerini
dikkate
almamlar ve igallere balamlardr.
Mondrosun
imzalanmasndan
sonra
Osmanlda hkmet deiiklikleri yaanmtr.
Ahmet zzet Paa Hkmeti 8 Kasm 1918de
istifa etmi, yerine 11 Kasm 1918de Tevfik
Paa Hkmeti kurulmutur.
Padiah Vahdettin de 4 ay ierisinde seimlere
gitmek kaydyla Osmanl Mebusan Meclisini
feshetmitir (21 Aralk 1918).
Bu karklk ortamnda tilaf Devletlerinin
basks da iyice artnca Osmanl Hkmeti
tekrar deimi, Tevfik Paa Hkmeti yerine,
ngiliz manda ve himaye ynetimini savunan,
Damat Ferit Hkmeti kurulmutur (4 Mart
1919).

Osmanl Devletinin diplomatik ilikilerine

snrlandrmalar getirilerek kontrol altna
alnmtr.
Osmanl
Devletinin
dier
devletlerle
ilikilerine de mdahale edilerek egemenlik
haklar kstlanmtr.
B) Askeri Hkmler
Snrlarn denetlenmesi ve i dzenin
korunmas iin gerekli olan birlikler dnda
kalan Osmanl ordular terhis edilecek, btn
sava gemilerine, ordunun ara, gere, silah ve
cephanesine el konulacaktr.
tilaf Devletleri bu tr askeri kstlamalarla
Osmanl Devletini savunmasz duruma
drmeye, bylece planladklar igalleri
kolaylkla gerekletirmeye almlardr.
Trablusgarp ve Bingazideki btn Trk
subaylar en yakn talyan Garnizonuna;
Hicaz, Yemen, Suriye ve Irakta bulunan askeri
birlikler ise tilaf Devletlerine teslim
olacaklardr. Dier yandan ran ve Kafkasyaya
giren Osmanl birlikleri igal ettikleri yerlerden
derhal geri ekilecektir.
Osmanl Devletinin elindeki btn sava
esirleri serbest braklacak, buna karlk
Trk esirler tilaf Devletlerinin denetiminde
kalacaklardr.

Mondros Atekesinin Uygulanmas ve lk galler

tilaf Devletleri Mondros Atekesinin hemen
ardndan
I.
Dnya
Sava
srasnda
imzaladklar gizli antlamalar yrrle
koymak iin igallere baladlar.
ngilizler; 3 Kasm 1918de Musulu igal etti
(ilk igal edilen yer). ngilizler daha sonraki
dnemlerde Mara, Antep, Urfaya ayrca
Samsun, Merzifon, Bilecik, Afyon, Eskiehir,
anakkale, Kars ve Batuma asker kardlar.
Urfa, Antep, Mara sonradan Fransaya verildi,
ngiltere karlnda ise Musulu ald (Suriye
tilafnamesi). Amac; petrol blgelerinin
gvenliini salamak ve Douda kurulmas
dnlen Ermeni Devleti zerinde nfuz
kurmakt.
Franszlar; 4 5 Kasm 1918de Hatay,
skenderun, Drtyol, Payas, Adana ve Mersin
istasyonunu igal etmilerdir.
talyanlar; 6 - 7 Kasm 1918de Antalya,
Bodrum, Fethiye, Marmaris, Kuadas ve
Konyay igal etmilerdir.
13 Kasm 1918de 61 paradan oluan tilaf
Devletleri donanmas, stanbula gelerek
demirlemilerdir (stanbulun ilk igali).
Ayn tarihte Yldrm Ordular Grup
Komutanlndan ayrlarak stanbula gelen

Bu madde ile, devletlerin eitlii ilkesine

uyulmam ve bar antlamas gibi hareket
edilmitir.
C) Ekonomik Hkmler
tilaf Devletleri btn liman ve tersanelerden
yararlanabileceklerdir.
Toros tnelleri, demir yollar ve deniz
iletmeleri tilaf Devletlerine braklacaktr.
tilaf Devletleri kmr, akaryakt ve benzeri
maddeleri Anadoludan temin edecekler, bu
maddelerin hibiri ihra edilmeyecektir.
tilaf Devletleri bu ar ekonomik hkmleri
kabul ettirerek Osmanl Devletinin ekonomik
bamszln elinden alm ve Osmanly
kendilerine
baml
hale
getirmeye
almlardr.

139

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
gal hakkn elde etmesinde ve igali
gerekletirmesinde, Yunanistann en byk
destekisi ngiltere olmutur.
Daha nce gizli antlamalarla talyaya
braklan
zmir
ve
evresi
Paris
Konferansnda ngilterenin basks ve sahte
belgelerle ortaya att;

Mustafa Kemal, tilaf Donanmas iin

Geldikleri gibi giderler demitir.
Osmanl bnyesindeki aznlklar da (Rumlar
Ermeniler) igalleri kolaylatrmak ve
bamsz devletler kurabilmek iin zararl
faaliyetlerini arttrmlardr.
galler karsnda Osmanl ynetimi tepkisiz
kalnca, Trk halkndan igallere kar gelen
ilk tepki de direnme cemiyetlerini kurmak
olmutur.
lk igal - Musul - 3 Kasm
1918
stanbulun igali - 13
Kasm 1918
lk Resmi gal - zmir 15 Mays 1919
lk Direni - Hatay Drtyol
Bat cephesindeki ilk
direni - Ayvalk
Wilson lkeleri inendi.

Blgede Rum nfus ounluktadr.

Trkler blgedeki Hristiyan halk katletmek
zeredir.
Blge, kltr ve corafi adan Yunanistann
doal bir uzantsdr gibi aslsz iddialarla
talyann elinden alnarak, ABD ve
Fransann da desteiyle Yunanistana
braklmtr.

NGLTERE
TLAF
DEVLETLER
YUNANSTAN

ngilterenin bu haksz iddialar, Dnya

kamuoyuna yaymaya almasnn nedeni,
zmirin igaline hakl gerekeler bulmak
istemesidir.
zmir gibi stratejik adan ok nemli bir
blgeye
gl
talyann
yerlemesi,
ngilterenin politikalarna ters deceinden;
ngiltere, zayf, uydu ve her an kendi
politikalar dorultusunda kullanabilecei
Yunanistann
blgeyi
igal
etmesini
salamtr.

FRANSIZ
YUNANSTAN

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Osmanl Devletinin
Mondros Atekes Antlamasn imzalamasnn
sonularndan biri deildir?
A) Osmanl lkesinin igal edilmesi iin ortam
olumas
B) Osmanl Devletinin savunma gcnden
yoksun kalmas
C) Balkanlarn Osmanl lkesinden kopmas
D) Osmanl
lkesinde
ulusal
cemiyetlerin
kurulmas
E) Osmanl Devletinin hukuki varlnn devam
etmesi

gal;

ngiliz destekli Yunanllar Megalo deay

(Byk lk) gerekletirmek iin 15 Mays
1919da aznlklarn cokun gsterileri arasnda
zmire asker kardrlar.
Kalabaln arasnda bulunan Hukuk-u Beeri
(nsan Haklar) Gazetesi yazar Hasan Tahsin
(Osman
Recep
Nevres)
Yunanllara
ilk kurunu att.
Yunanllar, 48 saat ierisinde zmir ve
evresinde, 2000den fazla Trk, keyfi bir
ekilde sngleyerek ldrdler.

(1999/DMS)
Cevap: C
RNEK SORU
Anlama Devletleri Anadoluyu aadakilerden
hangisine dayanarak igal etmilerdir?
A) Londra Antlamas
B) Sevr Antlamas
C) Paris Antlamas
D) Berlin Antlamas
E) Mondros Antlamas
(2001/KMS)
Cevap: E

galin sonular;

a) erideki Sonular:
Trk halk igallerin geici olmadn anlad.
Osmanl ynetimi igale kaytsz kald iin,
halk kendi haklarn savunmak iin harekete
geti.
Hasan Tahsinin att ilk kurun, milli bilincin
uyanmasn ve Kuva-i Milliye ruhunun
domasn salamtr.

ZMRN GAL
(15 MAYIS 1919)
Yunanistan, zmiri igal hakkn Paris Bar
Konferansnda elde etmitir (18 Ocak 1918).

140

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT: zmirin igali, silahl direniin balamasna

neden olduu iin, Milli Mcadele asndan
olumlu bir sonu dourmutur.

RNEK SORU
I. Paris Konferans,
II. Amiral Bristol Raporu,
III. Londra Konferans,
IV. General Harbord Raporu,
Yukardakilerden hangilerinde Trklerin milli
davalarndaki haklln gsteren ifadeler yer
almtr?
A) I ve II
B) III ve IV
C) I ve IV
D) II ve III
E) II ve IV
(2003/KPSS)
Cevap: E

b) Dardaki Sonular:
gal, Dnya kamuoyunda da yanklar
uyandrd. Milletler Cemiyeti (aslnda ABD ve
tilaf Devletleri) blgeye incelemeler yapmak
iin Amiral Bristol bakanlnda bir komisyon
gnderdi.
Bu komisyonun blgeye gnderilmesinde;

RNEK SORU
Kurtulu Savanda, aadaki devletlerden
hangisi,
Anadoluda
igal
gc
bulundurmamtr?
A) talya
B) Yunanistan
C) ABD
D) ngiltere
E) Fransa
(2006/KPSS Ortaretim)
Cevap: C

Yunanllarn yaptklar saldrlar sonras

Avrupa kamuoyunda Trkler lehine bir
kanaatin olumas
Avrupal devletlerin bu blgedeki ticari ve
ekonomik karlarnn sarslmaya balamas
Osmanl Devletinin blgeye bir komisyon
gnderilmesini istemesi gibi nedenler etkili
olmutur.
Bristol, blgedeki
hazrlad raporda;

incelemelerinden

RNEK SORU
I. Doktor Esat Ik,
II. Amiral Bristol,
III. General Harbord,
Kurtulu
Savanda
yukardakilerden
hangilerinin yaptklar aratrmalarla Dou
Anadoluda Ermenilerin ounlukta olmadklar
sonucu ortaya kmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: C

sonra

ddia edildii gibi, blgede Rum nfusun

ounlukta olduu ve buradaki Hristiyan
halkn katledilmek zere olduu eklindeki
haberler aslszdr.
Blgedeki katliamlardan, tamamen Yunan
igal komutan sorumludur.
Yunan igal kuvvetleri hemen blgeyi terk
etmeli, eer blge igal edilecekse, bu tilaf
Devletlerinin ortak askeri birlikleri tarafndan
gerekletirilmelidir, ifadelerini kullanmtr.

RNEK SORU
I. Mondros Mtakeresinin imzalanmas
II. Rusyada arlk ynetiminin yklmas
III. Anlama Devletleri arasnda gr ayrl
kmas
Yukardakilerden
hangilerinin
Kurtulu
Savann balamasnda nemli rol olmutur?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) II ve III
(2006/KPSS Ortaretim)
Cevap: A

NOT-1: Amiral Bristol Raporu, zmirin igalinin

hakszln ve Trk Milli Mcadelesinin
haklln ortaya koyan ilk uluslar aras belgedir.
NOT-2: Yunanllarn igalleri gvenlik amacyla
deil, ilhak (snrlarn geniletmek) amacyla
yaptklar belgelerle ortaya koyulmutur.
NOT-3: Milne Raporu ve Hatt: Kuvay-i
Milliyenin
sert
direnii
Yunanistan
endielendirmi, Yunanistan Kuvay-i Milliye ile
aralarnda tilaf Devletleri birliklerinin bulunmasn
istemitir. Mustafa Kemal, bu hata uyulmamasn
emretmitir.

141

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

CEMYETLER

4) Ermeni Hnak ve Tanak Styun Cemiyetleri

Bu cemiyetlerin amac Wilson lkelerinden

yararlanarak tilaf Devletlerinin yardmyla
Dou Anadolu ve ukurova blgelerini iine
alan bamsz bir Ermenistan Devleti
kurmakt.
tilaf Devletleri, Paris Bar Konferansnda
ve Sevr Bar Antlamasnda bamsz bir
Ermeni
Devletinin
kurulmasn
onaylamlardr.

NOT: Ayrca Ermeni Patrii Zaven Efendi

tarafndan, Ermeniler ile Rumlarn dayanmasn
salamak iin Ermeni Rum Birlii Komitesi
kurulmutur.
5) Alyans srailit, Makabi ve Lions Cemiyetleri

Aznlklarn Kurduu Cemiyetler

Yahudiler tarafndan kurulan bu cemiyet,

Osmanl
snrlar
ierisinde
yaayan
Yahudilerin
ticari
menfaatlerini
koruyabilmek ve ileriki dnemde kurulacak
srail Devletine ekonomik kaynak salamay
amalamtr.

Trkler Tarafndan Kurulan Milli Varla

Dman Cemiyetler

1) Mavri Mira Cemiyeti

Rumlar tarafndan kurulmutur.

Amac; Trakya, stanbul, Bat ve Orta
Anadoluda Byk Yunanistan kurarak
Bizans
mparatorluunu
yeniden
canlandrmakt.
Aznlklarn kurduu cemiyetler ierisinde en
geni kapsaml faaliyet gsterenidir.
Bu cemiyetin alt kollar; Fener Rum
Patrikhanesi, Rum zci Kollar, Resmi
Gmenler Komisyonu, Yunan Kzlha,
Yunan ve Trakya Komiteleri, Kordos
Cemiyetidir.

Saltanat ve hilafet yanls olup, Trkler

tarafndan kurulmulardr.
tilaf Devletleri tarafndan desteklenmi,
manda ve himaye fikrini savunmular ve
Anadoluda milli bilinci yok etmeye
almlardr.

2) Pontus Rum Cemiyeti

1) Sulh ve Selamet-i Osmaniye Frkas

Batumdan Sinop ve Trabzona kadar uzanan

Karadeniz sahil eridinde, eski Pontus Rum
(Trabzon Rum) mparatorluunu yeniden
kurmay amalamtr.
Bu cemiyetin merkezi Trabzondur.

2) Teali slam Cemiyeti

3) Etnik-i Eterya Cemiyeti

Vatann kurtuluunu padiah ve halifenin

emirlerine
uymakla
salanabileceini
savunmutur.

1814te kurulmu olan bu cemiyet (Rumlar

tarafndan kurulan ilk cemiyet) Yunanistann
bamszl iin almtr.
1829da Yunanistan Edirne Antlamasyla
bamsz olunca faaliyetleri durmutur.
XX. yzyl balarnda tekrar faaliyetlerine
balam, Pontus Rum ve Mavri Mira
Cemiyetlerini desteklemitir.

Kurtuluu, halifenin buyruklarna uymakta

gren cemiyettir.
Dini istismar ederek Bursa ve Konyada
ubeler amlarsa da halktan fazla ilgi
grmemilerdir.

3) Krt Teali Cemiyeti

142

Wilson lkelerine dayanarak Dou ve

Gneydou Anadolu blgelerinde bamsz
bir Krt devleti kurmay amalamtr.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Bu igaller karsnda Osmanl Hkmetinin
kaytsz kalmas

nce Ruslar, daha sonra da ngilizler

tarafndan desteklenmi, Dou Anadoluda
ubeler amsa da blge halkndan destek
grmemitir.

Milli Cemiyetler, igaller ve zararl

cemiyetlerin faaliyetlerine kar halk
bilinlendirme,
rgtlendirme
dncesindeydiler.
Direnme
cemiyetlerine
genel
olarak
Mdafaa-i Hukuk Cemiyetleri (Haklar
Savunma Dernekleri) ad verilmitir.
Birbirinden habersiz kurulan bu cemiyetler,
bulunduklar blgenin (yerel) kurtuluunu
salamay amalamlardr.

4) ngiliz Muhipleri Cemiyeti

Grnteki amac Osmanl Devletine yardm

salamak, gerek amac ise, Osmanl
Devletini ngiliz manda ve himaye
ynetimine sokmaktr.
Kurucular arasnda Sadrazam Damat Ferit
Paa ve padiah Vahdettin de bulunmaktadr.

5) Wilson Prensipleri Cemiyeti

1) Trakya Paaeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti

Amerika mandaterliini savunan yazar ve

gazeteciler tarafndan kurulan bu cemiyetin
baz yeleri (Halide Edip) sonradan Milli
Mcadele saflarna katlmlardr.

6) Hrriyet ve tilaf Frkas

1911 ylnda ttihat ve Terakkicilere kar

saltanat savunmak amacyla kurulan
partidir.
Kurutulu Sava yllarnda da milli
mcadeleye kar olanlarn topland bir
rgt haline gelmitir.
Alemdar ve Peyam- Sabah gazetelerinde
grleri yaymlanmtr.

2) zmir
Mdafaa-i
Cemiyeti

7) Nigahban Cemiyeti: Osmanl ordusundan

emekli olmu subaylar tarafndan kurulmutur.
Milli Mcadeleye kar kan ayaklanmalara
destek vermilerdir (I. TBMM dnemi Dzce
Adapazar Ayaklanmas).

RNEK SORU
I. slam Teli Cemiyeti
II. ngiliz Muhipleri Cemiyeti
III. Sulh ve Selmet-i Osmaniye Frkas
Yukardakilerden hangileri ulusal mcadeleye
kar kmtr?
A) I, II ve III
B) II ve III
C) I ve II
D) Yalnz III
E) Yalnz I
(2011 KPSS)
Cevap: A

Kurulan ilk milli cemiyettir. Edirne merkezli

kurulmutur.
Amac, Dou Trakyann Yunanistana
katlmasn nlemektir.
zellikle blgedeki Yunan igallerine ve
Mavri Mirac Rumlara kar mcadele
etmitir.
Bu
amala
Edirne
ve
Lleburgaz
Kongrelerini dzenlemitir.
Yeni Edirne ve Ahali gazetelerinde grlerini
yaymlamlardr.
Bu cemiyet, Osmanl Devletinin dalmas
halinde Trakyada yeni bir Trk devleti
(Trakya Cumhuriyeti) kurmay amalamtr.

Milli Cemiyetler

Hukuk-u

Osmaniye

zmirin
Paris
Bar
Konferansnda
Yunanllara verileceinin duyulmasndan
sonra kurulmutur.
Amac, Bat Anadolunun Trklere ait
olduunu dnyaya duyurmaktr. Ayrca
oluabilecek dman igaline kar silahl
mcadele yapmay da kabul etmitir.
Ancak bu cemiyet eitli sebeplerden tr
etkili bir alma yapamam, zmirin
igalinden hemen nce adn deitirerek zmir
Redd-i lhak Cemiyeti olmutur (14 Mays
1919).
Redd-i
lhak
Cemiyetinin
nemli
faaliyetlerinden
biri
Bat
Cephesinin
kurulmasn salayan Balkesir ve Alaehir
Kongrelerini dzenlemi olmasdr.

Direnme cemiyetleri olarak da geen bu

3) ark Vilayetleri (Dou Anadolu) Mdafaa-i

Hukuk-u Milliye Cemiyeti

Mondros Atekes Antlamasndan sonra

Anadolu topraklarnn yer yer igal edilmesi

cemiyetlerin kurulu nedenleri;

143

Kurulu merkezi stanbuldur. Daha sonra

cemiyetin merkezi Erzuruma tanmtr.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Amac, Dou Anadolu Blgesinde kurulmas

tasarlanan Ermeni Devletine engel olmak ve
blgede
meydana
gelebilecek
Ermeni
igallerine kar, blge halkn rgtlemektir.

Cemiyetin alm olduu kararlardan bazlar

unlardr;

Tarih retmeni
10) Anadolu
Kadnlar
Mdafaa-i
Vatan
Cemiyeti: Sivas valisi Reit Paann ei Melek
Hanm ve arkadalar tarafndan Mustafa
Kemalin istei zerine kurulmutur. Kurtulu
Sava iin destek toplamlardr.
11) Milli Kongre Cemiyeti

Blgedeki Mslman Trk nfus hibir

suretle g etmeyecek,
Derhal dini, ekonomik, sosyal ve ilmi alanda
rgtlenmeye gidilecek,
Dou illerinin saldrya urayacak bir blgesini
savunmak iin birleilecek

NOT: Bu kararlarn amac, blgedeki Trk

nfusunu aznlklara oranla her ynden gl
tutmaktr. Mustafa Kemal, bu cemiyetin yardmyla
Erzurum Kongresini toplamtr.

Bu cemiyet ayrca Franszca Lepays (Vatan),

Trke Hadisat ve Albayrak gazetelerini
karmtr.

Milli Cemiyetlerin zellikleri

gallere kar Trk milletinden gelen
ilk tepkidir.
Bu cemiyetlerin oluumunda, bamszln
korunmas ve milliyetilik dncesi etkendir.
Osmanl Hkmetinin igallere kar tepkisiz
kalmas zerine kurulmuladr.
Cemiyetlerin kurulmasnda aznlklarn zararl
faaliyetleri de etkili olmutur.
Ulusal
bilincin
uyanmasna
katkda
bulunmulardr.
Yeni bir devlet kurma amac tamazlar
(Trakya - Paaeli Cemiyet hari).
Dman belirli bir sre oyalamlardr.
Kuva-i Milliye hareketi, bu cemiyetlerin
almalar sonucu vcut bulmutur.
Balangta basn yayn yoluyla mcadeleyi
semilerse
de
(Wilson
lkelerine
gveniyorlard) ileriki dnemde ounluu
silahl mcadele ynne kaymtr (zmirin
igali zerine).
Cemiyetlerin Milli Mcadele asndan en
olumsuz
yn,
blgesel
kurtuluu
amalamalar ve birbirinden kopuk hareket
etmeleridir (Milli Kongre Cemiyeti hari).
Bu olumsuzluk, direnme cemiyetlerinin Sivas
Kongresinde Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i
Hukuk
Cemiyetinin
ats
altnda
birletirilmesiyle giderilmitir (Bunun nedeni
Kurtulu Savan tek bir merkezden ynetme
dncesidir.)

4) Kars slam uras: Dou Anadoludaki

Ermeni faaliyetlerine kar kurulmutur.
Erzurum Kongresine temsilci gndermitir.
5) Trabzon
Cemiyeti

Muhafaza-i

Hukuk-u

Milliye

Trabzon merkezlidir.
Trabzon ve yresine ynelik Rum Pontus
Devletinin kurulmasn engellemek ve
Ermeni iddialarna kar blge halknn
haklarn savunmak amacyla kurulmutur.
Bu
cemiyet
Erzurum
Kongresinin
toplanmasna da yardmc olmutur.

6) Kilikyallar Cemiyeti

stanbul merkezli kurulmutur.

En uzun mrl cemiyettir.
Dier cemiyetlerden farkl olarak, milli
mcadeleye bir btn olarak yaklamtr.
Misak- Milliyi savunmutur.
Milli
mcadelenin
haklln
Dnya
kamuoyuna duyurabilmek iin basn yoluyla
alm, Arapa, Franszca ve ngilizce
yaynlar karmtr.
Kuva-i Milliye tabirini ilk kez bu cemiyetin
kurucularndan olan Dr. Esat Ik, hazrlad
raporlarnda kullanmtr.

stanbul merkezli kurulmu, daha sonra

cemiyet, merkezini Adanaya tamtr.
ukurova (Adana) Blgesindeki Fransz
igallerine ve Ermeni etelerine kar, blge
halkn rgtlemeye almtr.

7) Vahdet-i Milliye Cemiyeti: Btn milli direni

cemiyetlerini birletirmeyi amalamtr.
8) Milli Mdafaa Cemiyeti: Anadolu halkna
silah salayan cemiyettir.
9) Milli Karakol Cemiyeti: stanbuldan Anadolu
halkna silah ve mhimmat sevkiyat ilerini
yrtmtr.

144

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
NOT: lk Kuva-i Milliye tekilat, zmirin
igalinden sonra Bat Anadoluda Yunanistana
kar olmutur.

RNEK SORU
Kurtulu
Sava
Dneminde
zellikle
Anadoluda bir Pontus Rum Devletinin
kurulmasn nlemek amacyla kurulan cemiyet
aadakilerden hangisidir?
A) Trakya-Paaeli Haklarn Savunma Cemiyeti
B) zmir Osmanl Haklarn Koruma Cemiyeti
C) Trabzon Milli Haklar Koruma Cemiyeti
D) Adana ve evresi Haklarn Koruma Cemiyeti
E) Dou Anadolu Haklarn Koruma Cemiyeti
(2006/KPSS Ortaretim)
Cevap: C

Yunan igali karsnda rgtlenmeye karar

veren Ege Halk Balkesir (26 30 Temmuz
1919) ve Alaehir (16 25 Austos 1919)
kongrelerini dzenlemitir.
Blgedeki btn direni glerinin ortak bir
cephe oluturmasna ve Bat Anadoludaki
Kuva-i Milliye birliklerinin insan ve malzeme
ynnden desteklenmelerine karar verilen bu
kongrelerin ardndan Soma, Akhisar, Nazilli,
Salihli kasabalarnn batsndan geen ve
Ayvalk kylarn da iine alan bir hat zerinde
Bat Cephesi kurulmutur. Bu cephenin
merkezi Balkesir olmutur.

KURTULU SAVAI
HAZIRLIK DNEM

KUVA- MLLYE HAREKET VE BATI

CEPHESNN KURULMASI

RNEK SORU
Mondros Atekes Antlamasndan sonra, igalci
devletlere kar tepki olarak ortaya kan direni
kuruluu aadakilerden hangisidir?
A) Wilson Prensipleri Dernei
B) Kuva-i Milliye
C) Tesant Grubu
D) ngiliz Muhipleri Dernei
E) Kuva-i nzibatiye
(1999/DMS)
Cevap: B

tilaf
Devletlerinin
Mondros
Atekes
Antlamas
(7.
madde)
dorultusunda
Anadoluda balattklar igallere kar Trk
halknn kurduu silahl direni rgtlerine
Kuva-i Milliye denir.
Kurulma nedenleri;
Osmanl Devletinin I. Dnya Savandan
yenik kmas,
Mondros Atekes Antlamasyla Osmanl
ordusunun byk bir blmnn terhis
edilmesi,
Osmanl ynetiminin igallere kaytsz kalmas
ve igalci glerle ibirlii yapmas, halkn
can
ve
mal
gvenliini
koruyamamas,
tilaf Devletlerinin Mondrosun hkmlerini
tek tarafl olarak uygulamalar ve Anadoluyu
yer yer igal etmeleridir.

NOT: Ali Fuat (Cebesoy) Paa, Sivas

Kongresinde Bat Anadoludaki Kuva-i Milliye
birliklerinin genel komutanlna tayin edilmitir.
Kuva-i Milliyenin Olumlu Ynleri
Dzenli ordu kuruluncaya kadar dman
ypratarak ilerleyilerini yavalatmlar ve
TBMMye ve dzenli ordunun kurulup
tekilatlanmasna zaman kazandrmlardr.
Aznlklarn zararl faaliyetlerine kar Trk
ky ve kasabalarn korumulardr.
TBMMye kar kan ayaklanmalarn
bastrlmasnda etkili olmulardr.
Ulusal
bilincin
domasna
ve
yaygnlamasna yardmc olmulardr.
Dzenli
ordunun
ekirdeini
oluturmulardr.

Dmana kar ilk direnme hareketi; Kara

Hasan Paa nderliinde Gney Cephesinde
Drt Yol ad verilen yerde Franszlara kar
verilmitir (19 Aralk 1918).
NOT: Gney Cephesindeki Kuva-i Milliye
birliklerinin almalar sonucu Urfa, Antep ve
Mara dman igalinden kurtarlmtr.

Kuva-i Milliyenin Olumsuz Ynleri

kinci direnme hareketi zmirin igalinden

sonra Bat Anadoluda Yunanllara kar
olmutur (15 Mays 1919).

Askeri disiplinden yoksun olmalar

Baz Kuva-i Milliye eflerinin, TBMMnin
otoritesine
girmeyi
kabul
etmeyerek
ayaklanmalar (Demirci Mehmet Efe, erkez
Ethem gibi)

145

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Blgesel hareket etmeleri, ibirlii ve uyum

iinde almamalar
htiyalarn karlayabilmek iin, zaman
zaman halktan zorla para ve yardm
toplamalar
Sulu grdkleri kiileri kendi kurallarna
gre cezalandrmalardr.

gnderilmesi gndeme gelince, Mustafa Kemal

arad frsat buldu.

Karadeniz blgesinde Rum etelerine kar,

Trk halknn, tilaflarca datlan askerlerle
birleerek balatt direni hareketlerini
nlemek,
Halkn elindeki silah ve cephaneleri toplamak,
gallere kar oluturulan Milli Cemiyetlerin
faaliyetlerini durdurmak,
Mondrosa uymayarak datlmam olan,
Erzurumdaki
15.
Kolorduyu
datp,
silahlarn tilaf Devletlerine teslim etmektir.

Yukarda saylan nedenler dhil Kuva-i Milliye

birliklerinin dman igalini engelleyememesi,
dzenli bir orduya ihtiya duyulmasndan
dolay 8 Kasm 1920de btn askeri birlikler
dzenli
ordu
haline
getirilmi
ve
Genelkurmay Bakanlna balanmtr.
NOT: Dzenli ordunun kurulmasnda 24 Ekim
1920de Gediz Muharebelerinde Yunanllara kar
Kuva-i Milliyenin baarsz olmas ve bunun
sonucunda Bursa ile Uakn elimizden kmas da
etkili olmutur (TBMMde ilk defa tartmalar
oldu.).

NOT:
Mustafa
Kemal,
bu
grevleri
gerekletirebilmesi
iin
geni
yetkilerle
donatlm, Samsundan doudaki tm illerde
askeri ve sivil makamlara emir verme yetkisi
almtr.

MUSTAFA KEMALN SAMSUNA IKII

(19 MAYIS 1919)

Mustafa Kemalin Anadoluya geerken

9. Ordu Mfettii ve stanbul Hkmeti
Komiseri sfatyla resmi grevleri unlard;

RNEK SORU
stanbul
Hkmeti,
Mustafa
Kemali
aadakilerden hangisi nedeniyle 9. Ordu
Mfettilii greviyle Anadoluya gndermitir?
A) Karadeniz blgesinde gvenlii salamak
B) Yunanllarn zmiri igalini engellemek
C) Kongreler dzenlemek
D) Anadoluda milis kuvvetleri oluturmak
E) ngilizlerin samsuna kmasn engellemek
(2010 KPSS Ortaretim)
Cevap: A

Mondros Atekes Antlamas imzaland

srada Mustafa Kemal, Suriyede Halepin
kuzeyinde Yldrm Ordular Grup Komutan
olarak ngilizlerle mcadele etmekteydi.
Mondrosun zellikle 7. maddesine dikkat
edilmesi ynnde stanbula telgraflar eken
Mustafa Kemal, Hkmet tarafndan stanbula
arld.
13 Kasm 1918de stanbula gelen Mustafa
Kemal,
Boaza
demirlemi
tilaf
Donanmasn grnce o mehur Geldikleri
gibi giderler szn sylemitir.
Yaklak 6 ay stanbulda kalan Mustafa
Kemal, kurtulu iin Anadoluya geip halk
harekete geirmekten baka are olmadn
anlad.
Ayn tarihlerde Karadeniz blgesindeki
karklklardan dolay, ngiliz Hkmetinin
istei sonucunda bu blgeye bir ordu mfettii

16 Mays 1919da Bandrma Vapuru ile

stanbuldan yola kan Mustafa Kemal Paa
19 Mays 1919da Samsuna kmtr.

NOT: Mustafa Kemalin Samsuna kmasyla

milli mcadele fiilen balamtr.

Samsuna kndan itibaren, Mondrosa

uyulmamasn isteyen Mustafa Kemalin asl
amalar;

Ulusal bilinci uyandrmak ve yaygnlatrmak

Ulusal birlii gerekletirerek, bamszlk
savan balatmak,
Blgesel kurtulu ve baka bir devletin
gdmnde yaamak yerine ulusal egemenlie
dayanan, kaytsz, artsz, bamsz yeni bir
Trk Devleti kurmaktr.

146

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Samsun ve evresindeki ilk incelemelerinden

sonra Mustafa Kemal, stanbul Hkmetine
ilk raporu olan Samsun Raporunu
gndermitir (22 Mays 1919). Bu raporda;

Samsun
blgesinde
Rumlar
siyasi
emellerinden
vazgeerlerse,
asayi
kendiliinden dzelir.
Trkln yabanc mandasna ve kontrolne
tahamml yoktur.
Yunanllarn zmirde haklar yoktur. Bu igal
geici ve hakszdr.
Ulus, ulusal egemenlik esasn ve Trk
milliyetiliini kabul etmitir ve bunu
gerekletirmeye alacaktr.

NOT: Bu tutum, Mustafa Kemal Paann ulusun

karlarn
igalci
glere
ve
stanbul
Hkmetine kar ekinmeden savunmaya
altn gsterir.
NOT: Havza Genelgesi, Milli Mcadele
dneminde yaynlanan ilk ulusal genelgedir.

NOT: Bu raporla Mustafa Kemal, ilk kez resmi

grevine ters dmtr.

AMASYA GENELGES (TAMM)

(22 HAZRAN 1919)

Samsun, ngiliz igalinde olduundan gvenli

deildi. Bu nedenle Mustafa Kemal Paa 25
Mays 1919da Havzaya geti.

HAVZA GENELGES
(28 MAYIS 1919)

Btn yurtta ulusal bir rgt kurulmasnn

gerekliliini vurgulayan Mustafa Kemal,
Havza Genelgesini yaynlad ve lkenin her
yanndaki askeri ve sivil makamlara gnderdi.
Genelgenin amac; Trk halkn tehlikelere
(igallere) kar uyarmak ve kitlesel olarak
harekete
geirip,
tepki
gstermesini
salamaktr.
Genelge ile
halkndan;

Mustafa

Kemal

Paa

Trk

gallere kar protesto mitingleri ve gsteriler

yaplmasn,
stanbul Hkmetine igalleri knayan
protesto telgraflar ekilmesini,
Aznlklara kar taknlklar yaplmamasn,
Komuta grevlerinin ve silahlarn hibir
ekilde terk ve teslim edilmemesini, yurdun
her tarafnda direni cemiyetleri kurulmasn
istemitir.

Havzada almalarn tamamlayan Mustafa

Kemal Paa, Amasyaya geti.
Mustafa Kemal tarafndan nceden hazrlanm
olan genelge metni, yakn silah arkadalar
Rauf (Orbay) Bey, Refet (Bele) Bey, Ali Fuat
(Cebesoy) Paa, Kazm Karabekir Paa
(Erzurumdaki 15. Kolordu Komutan) ve
Cemal Paa (Konyadaki Ordu Mfettii)
tarafndan onaylandktan sonra Anadoludaki
tm askeri ve sivil makamlara gizli olarak
bildirilmitir.
Genelgenin
dier
komutanlara
da
onaylatlmasnn amac; bireysellie son
verme, halk zerindeki etkisini artrma ve
geerliliinin devam etmesini salamaktr.
Genelgenin yaynlanma amac; igallere kar
halkn oluturduu direnme cemiyetlerini tek
bir at altnda birletirmek iin Sivasta
ulusal bir kongre toplanmasn salamaktr.
Ayrca Milli Mcadeleyi kiisel ve blgesel
olmaktan kurtarp halka mal etmek de
amalanmtr.
Maddeleri;

1) Vatann btnl ve milletin bamszl

tehlikededir.
2) stanbul Hkmeti ve Padiah, zerlerine
den grev ve sorumluluun gereklerini
yerine
getirememektedir.
Bu
durum,
milletimizi yok olmu gibi gstermektedir.

NOT: Mustafa Kemal Paann genelgedeki

duyurularna Trk halknn uyduunun kant;
Havzadan
balayarak
stanbula
kadar
Anadolunun
her
tarafnda
mitingler
dzenlenmesidir.

skdar mitingleri dzenlendi. Bu gelimeler

karsnda tilaf Devletleri, 67 Trk aydnn
tutuklayp Maltaya srgne gndermitir.
stanbul ynetimi ise Mustafa Kemal Paay
geri arm, fakat Paa geri dnmedii gibi
1 Haziran 1919da stanbula ektii telgrafta;
Anadoluda olumaya balayan ulusal
hareketi hibir gcn durduramayacan
bildirmitir (I. arl).

Kurtulu
Savann
belirtilmitir
(Milli
yapyoruz?).

29 Maysta Havza mitingi (ilk miting), ayn

tarihlerde stanbulda Fatih, Sultan Ahmet ve

147

amac,
gerekesi
Mcadeleyi
niin

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

stanbul Hkmetine ilk defa aka kar

klmtr.

dalmadan Sivasa gelerek buradaki kongreye

de katlacaklardr.
10) Ordular kesinlikle datlmayacak, askeri ve
sivil yneticiler, grevlerini terk ve teslim
etmeyeceklerdir.

3) Milletin bamszln yine milletin azim ve

karar kurtaracaktr.
Kurtulu Savann yntemi yani nasl
yaplaca belirtilmitir.
st kapal olarak ulusal egemenlikten ilk
defa
bahsedilmitir.
Ynetim
eklinin
deieceini
gstermitir
(ilk
kez
Cumhuriyetin mesaj verilmitir.).
Wilson lkelerindeki Her millet kendi
geleceine
kendisi
karar
verecektir.
maddesiyle paralellik gsterdii iin Trk
nklbna evrensellik kazandrmtr.
Genelgeye ihtilalci bir karakter kazandrmtr.

lk defa Mondros Mtarekesine, tilaf

Devletlerine ve stanbul ynetimine aka
kar klmtr.
Gerektiinde silahl ve topyekn bir
mcadelenin
yaplabileceinin
iaretleri
verilmitir.

4) Milletin sesini dnyaya duyurmak iin her

trl etki ve denetimden uzak milli bir kurulun
oluturulmas gerekmektedir.
Kurtulu
Sava
kurumsallatrlmak
istenmitir.
Ulusal rgtlenmenin ve hkmetin grevini
stlenecek olan bir Temsil Heyeti (Kurulu)nin
oluturulmas fikri ilk defa ortaya atlmtr.
Bu maddenin bir sonucu olarak ilk kez
Erzurum Kongresinde Temsil Heyeti adyla
blgesel bir kurul oluturulmutur. Bu kurul
Sivas Kongresinde ulusal hale getirilmitir.

tilaf Devletleri genelgeye tepki gsterip

stanbul Hkmetine bask yapnca Hkmet,
Mustafa Kemal Paay 9. Ordu Mfettilii
grevinden almtr (II. arl).
Buna karlk Mustafa Kemal Paa, 7 - 8
Temmuz 1919 gecesi Erzurumdan Padiaha ve
Harbiye Nezaretine ektii telgrafta; 9. Ordu
Mfettiliinden ve ok sevdii askerlik
mesleinden istifa
ettiini, stanbula
dnmeyeceini ve Anadoluda mcadeleyi
srdreceini bildirmitir.

NOT: Mustafa Kemal, TBMMnin 5 Austos

1921de kendisine Bakomutanlk yetkilerini
vermesine kadar sivil bir vatanda olarak
mcadelesine devam etmitir.

Amasya Genelgesinin nemi;

Kurtulu Savann amac, gerekesi ve

yntemi ilk kez bu belge ile belirtilmitir.
lk kez ulusal egemenlik temeline dayal bir
devlet dzeni ngrlmtr.
mmeti dnce yerine, ulus dncesini
savunmutur.
Ulusal hareketi balatan ilk resmi belgedir.
Trk
nklbnn
ihtilal
safhasn
balatmtr.
Mustafa Kemalin resmi grevle yapt son
almadr.

5) Anadolunun en gvenilir yeri olan Sivasta,

milli bir kongrenin toplanmas gerekmektedir.
6) Bu kongreye her ilden, milletin gvenini
kazanm er delege katlacaktr.
7) Bu delegeler Mdafaa-i Hukuk, Redd-i lhak
Cemiyetleri
ve
belediyeler
tarafndan
seilecektir.
8) Bu mesele milli bir sr olarak gizlenmeli ve
gerekirse delegeler, yolculuklar srasnda
deiik isimler ve gzerghlar kullanmaldr
(stanbul Hkmetinden, tilaflardan ve
aznlklardan
durumu
gizlemek
amalanmtr.).

NOT: Mustafa Kemal Paa, genelgeyle birlikte, her

ilin vali ve komutanlarna yazd zel bir
mektupla; Artk stanbul, Anadoluya hkim
deil, tabi olmak mecburiyetindedir. grn de
belirtmitir.

Milletin gvenini kazanm ve Milli Mcadele

taraftar kiilerin seilmesi amalanmtr.
Vatann gelecei ile ilgili kararlarn halkn
istekleri dorultusunda alnmasn salamak
amalanmtr.
Demokratik
bir
dzene
geileceinin
iaretlerini vermitir.
9) 10 Temmuzda Dou illeri adna Erzurumda
toplanacak olan kongreye katlacak delegeler,

148

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Amasya Genelgesinde,
I. mmet anlayndan ulus anlayna
geilmesi,
II. Mebuslar Meclisinin kapanmasndan sonra
TBMMnin almas,
III. Tek partili ynetimden ok partili ynetime
geilmesi,
gelimelerinden
hangilerinin
nemi
vurgulanmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: A

NOT: Mardin, Diyarbakr ve Elaz delegeleri

Elaz valisi Ali Galip ve Diyarbakr valisinin
engellemelerinden dolay kongreye katlamamtr.

RNEK SORU
Amasya Genelgesinde vatann btnl ve
bamszlnn
tehlikede
olduu,
stanbul
Hkmetinin sorumluluunu yerine getiremedii
ve ulusu yok olmu duruma drd
belirtilmitir.
Bu szlerin Kurtulu Sava hakknda
aadakilerden hangisiyle ilgili bilgi verdii
savunulabilir?
A) Sresi
B) Nedeni
C) Program
D) Kadrosu
E) Sonucu
(2006/KPSS Ortaretim)
Cevap: B

Mustafa Kemalin amac; ulusal kongre iin

Dou illerinin desteini almak ve Amasya
Genelgesinin esaslarnn, blgedeki delegeler
tarafndan benimsenmesini salamakt.

Mustafa
Kemalin
milli
Erzurumda balatmasnda;

mcadeleyi

Kazm Karabekirin almalaryla Mustafa

Kemal,
Erzurum
Mdafaa-i
Hukuk
Cemiyetine
ye
oldu
ve
Erzurum
Kongresine bakan seildi.

NOT: Mustafa Kemalle birlikte Rauf (Orbay)

Beyin de kongreye katlmas sorun oldu. Bu sorun
iki delegenin (Kazm Bey ve Cevat Bey) istifasyla
zmlendi.
NOT: Kongre ncesinde yaanan bir dier sorun
Temsilciler Kurulu Bakanl sorunuydu.
Mustafa Kemalin kongre ve ardnda da Temsil
Heyeti bakan olmasyla bu sorun da giderilmitir.

ERZURUM KONGRES
(23 TEMMUZ 7 AUSTOS 1919)

Erzurumun igal altnda olmamas,

tilaf Devletlerinin birliklerine uzakta ve
gvenlikli bir yerde olmas,
Kazm Karabekir Komutasnda datlmam
bir ordunun bulunmas gibi faktrler etkili
olmutur.

RNEK SORU
Amasya Genelgesinde milletin zgrln ve
devletin bamszln salamak amacyla Sivasta
bir kongrenin toplanmasna karar verilmitir.
Bu
kararla
aadakilerden
hangisinin
ngrld savunulabilir?
A) Ulusal kararlarn geni katlmla alnmas
gerektiinin
B) Yerel cemiyetlerin kurulmasnn
C) Uluslararas ilikilerin balamasnn
D) stanbul Hkmetiyle grlmesinin
E) Milletvekili seimlerinin abuklatrlmasnn
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: A

katlmyla gecikmeli olarak 23 Temmuzda

toplanmtr.
Mustafa
Kemal,
Amasyadan
Sivasa
geecekti. Ancak Erzurumdan ald davet
zerine, 3 Temmuz 1919da bu ehre gelerek
kongreye katld.

Mustafa Kemalin kongreye katlmas ve

bakan seilmesi, kongrede ulusal nitelikli
kararlar alnmasn salad.

NOT: Mustafa Kemal Paann sivil olarak

ilk grevi Erzurum Kongresi Bakanldr.

Kongreyi toplayan; Dou Anadolu Mdafaa-i

Hukuk ve Trabzon Mdafaa-i Hukuk
Cemiyetleridir.
Toplanma amac; Dou Anadoluyu ve Dou
Karadenizi Ermeni ve Rum saldrlarna
kar savunmaktr.
Erzurum Kongresi, Erzurum, Bitlis, Van, Sivas
ve Trabzon illerini temsil eden 54 kiinin

Kongrede Alnan Kararlar;

1) Ulusal snrlar iinde vatan bir btndr,

blnemez.
lk defa milli snrlardan bahsedilmitir.

149

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Bu karar, daha sonra toplanacak olan son

Osmanl Mebuslar Meclisinin ald Misak-
Milli kararlarnda da aynen kabul edilmitir.

tamayan devletlerin teknik ve ekonomik

yardmlarn
hogr
ile
karlar; devletlerin eitlii ilkesini gzeten,
adil ve insancl bir bara hazr olunduunu
duyururuz. ifadesi yer almtr.

2) Her trl yabanc igal ve mdahalesine kar,

Osmanl Devletinin dalmas halinde millet
birleerek kendini savunacaktr.

7) Mebusan Meclisinin derhal toplanmasna ve

hkmet
ilerinin
meclis
denetiminde
yrtlmesine allacaktr.

Ulusal bamszlktan taviz verilmeyecei

belirtilmitir.

Mcadelenin ulus iradesine dayanaca

vurgulanmtr.
Ulus egemenliine nem verildiini gsterir.
stanbul Hkmeti, meclis araclyla denetim
altna alnmak istenmitir.

3) stanbul Hkmeti yurdun btnln ve

milletin bamszln salayamazsa geici bir
hkmet kurulacaktr. Bu hkmetin yeleri
ulusal kongre tarafndan seilecektir. Eer
kongre toplanmamsa, hkmet kurma iini
Temsil Heyeti yapacaktr.

lk kez stanbul Hkmetine alternatif bir

hkmet kurmaktan bahsedilmitir.
Ulus iradesine nem verildiini gsterir.

4) Saltanat ve Hilafeti bask ve zordan kurtarmak

iin Kuva-i Milliyeyi etkin, rade-i Milliyeyi
hkim klmak esastr.

Bu kongre sonrasnda Dou illerindeki

Mdafaa-i Hukuk Cemiyetleri, Dou Anadolu
(ark Vilayetleri) Mdafaa-i Hukuk Cemiyeti
adyla birletirildi.
Ayrca Dou illerini Sivas Kongresinde temsil
etmek zere Mustafa Kemal bakanlnda 9
kiilik Temsil Heyeti seildi ve Temsil
Heyeti Dou illerini temsil eder. karar alnd
(blgesel).

NOT: Amasya Genelgesinde yaynlanan esaslar

ilk defa Erzurum Kongresinde benimsenmi ve
karara dntrlmtr.

Ulusal egemenlie dayal bir dzenin

kurulacann iaretleri verilmitir (lk defa
ulusal
egemenliin
koulsuz
olarak
gerekletirilecei belirtilmitir.).
Bu madde ileride saltanatn kaldrlaca ve
cumhuriyetin kurulaca mesajn vermitir.
Bu kararn bana ulusal egemenlik anlayna
ters olmasna ramen saltanat ve hilafet
ifadelerinin konmasnn nedeni; ortamn byle
bir deiiklie hazr olmay ve ulusal
birliin zedelenebilecei kaygsdr.

Erzurum Kongresinin nemi ve zellikleri;

Toplan
ekli,
amac
ve
yaps
bakmndan blgeseldir. Ancak ald kararlar
ynnden ulusal ve ihtilalci bir kongredir.
ve d politikay ilgilendiren kararlar almas
meclis gibi hareket ettiini gsterir.
lk defa ulusal egemenliin kaytsz
artsz gerekletirilmesinden bahsedilmitir.
Milli
mcadelenin
temel
program
belirlenmitir.
Sivas Kongresine ve ondan sonraki ulusal
nitelikli almalara n hazrlk olmutur.
lk kez milli snrlardan ve bir hkmet
kurmaktan bahsedilmitir.
Kongre kararlarnn Dou ile balayanlar
blgesel (yerel), Manda ve Aznlklar ile ilgili
maddeleri d politika, dierleri ulusal nitelikli
kararlardr.

5) Manda ve Himaye kabul edilemez.

Trk Milletinin baka bir devletin gdmnde
yaamak yerine koulsuz olarak tam
bamszl
hedefledii
belirtilmitir
(ilk defa).
6) Hristiyan unsurlara, siyasi egemenliimizi ve
sosyal
dengemizi
bozacak
ayrcalklar
verilemez.
Aznlklarn bamszlk almalarna tepki
maddesidir (ilk defa).
Her
ynyle
tam
bir
bamszln
hedeflendii ve iilerimize hibir devletin
karamayaca ifade edilmitir.
Bu maddeye ek olarak Bamszlmza
sayg duyan, yurdumuza kar istila amac

150

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Erzurum Kongresinde Aznlklara, siyasal
egemenlii ve sosyal dengeyi bozacak ekilde yeni
birtakm
zel
haklar
verilmesi
kabul
edilmeyecektir. karar alnmtr.
Bu karar, aadakilerden hangisine bir
tepkidir?
A) Her trl igal ve ayrcalklara
B) Aznlklarn stanbulda kalmasna
C) Aznlklarn kendi kltrlerini korumalarna
D) Patrikhanenin Rumlarn din temsilcisi
olmasna
E) Trkiye
iindeki
Mslman
olmayan
aznlklarn Trk tebaas saylmasna
(2007 - KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
Kurtulu Savann Vatann paralanmaz bir
btn olduu ilkesi ilk kez aadakilerin
hangisinde yer almtr?
A) Sivas Kongresi kararlar
B) Erzurum Kongresi kararlar
C) Amasya Genelgesi
D) Amasya Grmeleri
E) Misak- Mill
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: B
BALIKESR KONGRELER

RNEK SORU
Erzurum Kongresi kararlarnn aadakilerin
hangisinde etkili olduu savunulamaz?
A) Sivil ve asker yneticilerin igallere kar
mitingler dzenlemeleri iin genelgeler
yaymlanmas
B) Lozan Antlamasnn bamszl savunan
ruhu
C) TBMMnin toplan ve al gerekesi
D) Sivas Kongresi kararlar
E) Amasya Protokolleri
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: A

RNEK SORU
Erzurum
Kongresinde
aadakilerden
hangisiyle ilgili karar alnmamtr?
A) gal amac olmayan devletlerin yardmlarnn
kabul edilmesi
B) Ulusal snrlar iinde vatann bir btn olduu
C) Hkmet ilerinin Meclis denetiminde
srdrlmesine allmas
D) Siyasi egemenlii, toplumsal dengeyi bozacak
ayrcalklarn reddi
E) Redd-i
lhak
ve
Mdafaa-i
Hukuk
Cemiyetlerinin kurulmas
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: E

I. KONGRE (27 HAZRAN 12 TEMMUZ

1919)
II. KONGRE (26 30 TEMMUZ 1919)
Blgesel nitelikli olan ve Mustafa Kemal
Paann katlmad bu kongrenin amac; Ege
Blgesini
(Bat
Anadoluyu)
Yunan
igallerine kar savunmaktr.
Bu kongrede, Ayvalk kylarndan balayp
Soma, Akhisar, Nazilli kasabalarna kadar
uzanan bir hat zerinde Bat Cephesinin
kurulmasna karar verilmitir (Kurtulu
Savann ilk cephesi).
Bu gelimelerle Bat Cephesinin ve Kuva-i
Milliyenin kurulmas resmiyet kazanmtr.
Padiaha (Saltanat) ballk bildirilmitir.
Bu
kongrenin
Amasya
Genelgesinin
bamszlk ynndeki arsna katlmas
olumlu, padiaha ballk bildirmesi olumsuz
bir gelimedir.
ALAEHR KONGRES
(16 25 AUSTOS 1919)

RNEK SORU
I. Cumhuriyetin ilan edilmesi
II. Erzurum Kongresinin toplanmas
III. Amasya Genelgesinin yaymlanmas
Yukardaki gelimelerin kronolojik sras
aadakilerden hangisidir?
A) I, II, III
B) I, III, II
C) II, I, III
D) III, I, II
E) III, II, I
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: E

Toplanma amac; Balkesir Kongresi kararlar

dorultusunda, Ege Blgesinde Yunan
igallerine kar nlemler almak ve Kuva-i
Milliye glerini asker ve malzeme ynnden
desteklemektir.
Bu kongre de blgeseldir.
Mustafa Kemal Paa, bu kongreye de
katlmamtr.
Alaehir Kongresi, padiaha ve hilafete bal
kalnmas kararnn yan sra; gerekirse tilaf
Devletlerinden de yardm alnabilecei
grn kabul etmitir.

NOT-1: Bu iki kongre kararlar dorultusunda

oluturulan Bat Cephesi, Temsil Heyetinin iini
kolaylatrm, Sivas Kongresinden sonra Ali Fuat
(Cebesoy) Paa Temsil Heyeti tarafndan Bat

151

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Cephesine komutan olarak atanm, bylece

Batdaki direni kontrol altna alnmtr.
NOT-2: Her iki kongre delegeleri de ulusal
egemenlii onaylamamtr yani yeni bir devlet
dzeni kurma dnceleri olmamtr. Padiaha
ballk
bildirip
Sivas
Kongresine
katlmamlardr.
Sadece
gzlemci
gndermilerdir.
NOT-3: Her iki kongrenin de en nemli eksiklii
blgesel hareket etmeleri ve birletirici bir lider ve
kurumdan yoksun olmalardr.
NOT-4: 6 Austos 1919da toplanan Nazilli
Kongresinde de milis glere asker salanmas
kararlatrlm ve Kuva-i Milliye birlikleri arasnda
uyum salanmas esas ngrlmtr.

1) Erzurum Kongresinde alnan kararlar, burada

yeniden grlerek, ulusal kararlar olarak
aynen kabul edilmitir.

SVAS KONGRES
(4 11 EYLL 1919)

2) Btn yararl cemiyetler (Mdafaa-i Hukuk

Cemiyetleri); Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i
Hukuk Cemiyeti olarak birletirildi.

Bu kongreyi dier kongrelerden ayran

en nemli zellii; temsil edilen yerler ve
ald kararlar itibariyle ulusal bir karaktere
sahip olmasdr.
Amac; Amasya Genelgesinde belirtildii
zere, ulusal gleri birletirmek ve ulusal
hareketi idare edebilecek bir tekilat
kurmaktr.
Kongrenin toplanmasna yakn, Damat Ferit
Hkmeti ve ngilizler, Sivas Kongresinin
datlmas, Mustafa Kemal ve arkadalarnn
tutuklanmas iin Elaz Valisi Ali Galipi
grevlendirmitir.
Mustafa Kemal olaydan haberdar olarak,
Malatya yaknlarnda kuvvet toplamaya
balayan Ali Galipin zerine milli gleri
gnderip kuvvetlerini datmtr. Bylece
kongrenin toplanmasn engelleme giriimleri
sonusuz kalmtr.

Ama; Kurtulu Savan tek elden

ynetmektir.
Siyasi rgtlenmede ilk byk adm atlmtr.
Cepheler
arasnda
birlik
salanmak
istenmitir.
3) Tam bamszlkta karar klnarak manda ve
himaye dncesi bir daha gndeme
gelmemek zere kesin olarak reddedilmitir.
Kongrenin ilk gn baz delegeler zellikle
ABD mandasn tekrar gndeme getirmi ancak
bu durum ulusal bamszla ve ulusal
egemenlie ters olduu iin Erzurum
Kongresinden sonra bir daha reddedilmitir.
Bu kararn kmas Trk Milletinin kaytsz
artsz
tam
bamszl
hedeflediini
gstermektedir.

NOT: Bu olaydan sonra Mustafa Kemal Paa,

stanbul
Hkmetine
ektii
telgrafta;
Yaptklarnzn hesabn bu millet, elbet bir gn
sizden soracaktr. demitir.

Kongrede Alnan Kararlar;

4) lk kez Erzurumda oluturulan ve sadece dou

illerinde yetkili klnan 9 kiilik Temsil Heyeti,
Yurdun btnn temsil eder eklinde
yeniden dzenlenerek, ulusal hale getirildi ve
ye says 16ya ykseltildi (Mustafa Kemal
yeniden Temsil Kurulu Bakanlna
getirildi.).

Sivas Kongresi, 4 Eyll 1919da 38 delegenin

katlmyla toplanmtr.
Kongrenin ilk gn baz delegeler Mustafa
Kemali Kongreye bakan semek istemediler.
Ancak genel oylarn ounu alan Mustafa
Kemal, Kongre bakanlna, kongre sonunda
da Temsil Kurulu Bakanlna seildi.

NOT: Bu gelimelerle Mustafa Kemal, ulusal bir

lider haline geldi.

152

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Kongre Sonras Gelimeler

leri, Hukuk-u Beer, Kk Mecmua, Akam,

Tercman gazeteleri ve Sebilrread dergisidir.

Temsil Kurulu, Trk Milleti adna i ve d

politikada siyasi ve idari karar almak iin tek
yetkili organ haline getirildi.
Temsil Kurulu, ilk defa yrtme yetkisini
(hkmet grevi) kullanarak Ali Fuat Paay
Bat Cephesi Komutanlna atad ve Gney
Cephesine baz subaylar gnderdi.
Bu kongredeki ulusal almalar, ileride
TBMMnin almasna da ivme, hareketlilik
kazandrmtr.
Kongreye katlanlarn halk temsilcileri olmas,
ulusal egemenliin ilerlik kazandn
gsterir.
Kongre ile Misak- Millinin z, erevesi ve
esaslar hazrlanmtr.

NOT-2: Milli Mcadeleye kar olan yaynlar ise;

Alemdar, Peyam- Sabah, Ferda, Trke stanbul,
Jurnal Kyl, Aydede, mit, Gleryz, rad, Tan,
Yeni Dnya, arkn Sesi, Zafer, Zincirbent
gazeteleridir.
Ayrca Ankarada Anadolu Ajans (A.A)
adyla bir de radyo kuruldu.
Temsil Kurulu, TBMM alncaya adar
grevini srdrm, TBMMnin almasyla
da grevini cra Vekilleri Heyetine
devretmitir.
RNEK SORU
I. rade-i Milliye Gazetesi,
II. Yenign,
III. Anadolu Ajans,
IV. Peyam- Sabah,
Yukardakilerden hangileri Milli Mcadeleyi
destekleyen yayn organlarndandr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I, II ve III
E) I, III ve IV
(1999/DMS)
Cevap: D

Temsil Kurulu, Ali Galip Olay nedeniyle tm

yurda ektii telgraflarda;
stanbul ile tm haberlemelerin kesilmesini,
Yaplacak tm almalarda Sivasa bal
kalnmasn,
Her trl haberleme ve danma merkezinin
Sivas olduunu,
stanbulun Anadoluya atad komutan ve
valilerin
kabul
edilmeyerek,
geri
gnderilmesini istemitir.

RNEK SORU
I. Anadolu Ajans
II. rade-i milliye gazetesi
III. Hkimiyet-i milliye gazetesi
IV. Peyam- sabah gazetesi
Yukardakilerden
hangileri,
Kurtulu
Savanda mill birlii tehlikeye drecek i ve
d yaynlara kar milleti uyarma grevini
yapmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz IV
D) III ve IV
E) I, II ve III
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: E

NOT: Temsilciler Kurulu, bu almalaryla

stanbul Hkmetine bal olmadn gstermeyi
amalamtr.
Bu kararlara uyulmas sonucu, stanbulun
Anadoluyla balants kopmu, bu gelime
zerine Padiah Vahdettin, Damat Feriti
(Sadrazam) grevden almtr (30 Eyll
1919).
Damat Ferit Hkmetinin drlmesi, Temsil
Kurulunun ilk siyasi baarsdr.
Sivas Kongresinden sonra yayn yoluyla
propaganda yapmak, ulusu milli mcadele
etrafnda toplamak ve ulusal hareketin
haklln duyurmak iin, Sivasta rade-i
Milliye adl bir gazete karlmaya baland
(Daha sonra Ankarada Hkimiyet-i Milliye
olarak karlacak olan bu gazete, ulusal
mcadelenin ilk yar resmi yayn organ
oldu.).
NOT-1: Bununla birlikte Milli Mcadeleyi
destekleyen dier yaynlar yle sralanabilir;
Tasvir-i Efkar, Vakit, kdam, Albayrak, Yeni Gn,
Ses, zmire Doru, Doru Sz, Aksz, Babalk,
t, Mimber, Yeni Adana, stikbal, Ahali, Emel,

153

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Sivas Kongresinden sonra, Temsilciler Kurulunun
giriimleriyle Damat Ferit Paa Kabinesi drlm
ve Kabineyi Ali Rza Paa kurmutur.
Bu duruma gre aadakilerden hangisi
sylenemez?
A) stanbul Hkmeti ile Anadolu arasnda
ilikilerin yeniden kurulduu
B) Padiahn Anlama Devletlerinin etkisinden
kurtulduu
C) stanbul Hkmetinin Anadolunun gcn
tand
D) Damat Ferit Paa Kabinesinin Temsilciler
Kurulu almalarna kar olduu
E) Ali Rza Paa Kabinesinin Sivas Kongresinde
seilen Temsilciler Kurulunun isteklerine
uymak zorunda kalabilecei
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: B

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Sivas Kongresini,
Erzurum Kongresinden ayran zelliklerden
biridir?
A) Mustafa Kemalin kongre bakan seilmesi
B) Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk
Cemiyetlerinin birletirilmesi
C) Aznlklara sosyal ve siyasi dengeyi bozacak
ayrcalklarn tannmamas
D) Temsilciler Kurulu seilmesi
E) Her trl igale kar klmas
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: B

Buna gre;

1) gallere kar hep birlikte kar konulacak,

Trklerin ounlukta olduu yerlerin igaline
izin verilmeyecektir.
2) stanbul Hkmeti, Temsil Heyeti ile Anadolu
ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk Cemiyetini ve
Sivas Kongresi kararlarn tanyacaktr.
3) stanbul Hkmeti, Temsil Kurulunun rzas
olmadan dmanlarla bar grmesine
gitmeyecek;
bundan
sonra
yaplacak
grmelere Temsil Heyetinin uygun grecei
kiiler de katlacaktr.
4) Mebusan Meclisi, stanbul dnda, stanbul
Hkmetinin de uygun grecei bir ehirde
derhal toplanacaktr.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Erzurum ve Sivas
Kongresinin ortak kararlarndan biri deildir?
A) Mustafa Kemalin kongre bakanlna
getirilmesi
B) Mill kuvvetlerin etken, mill iradenin hkim
klnmas
C) Vatann paralanmaz bir btn olduunun dile
getirilmesi
D) Temsilciler
Kurulunun
dou
illerinin
tamamn temsil ettiinin kabul edilmesi
E) Aznlklara, siyasi egemenlii ve sosyal
dengeyi bozacak imtiyazlar verilmesine kar
klmas
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: D

Mustafa
Kemal
Paann
Mebusan
Meclisinin stanbul dnda toplanmasn
istemesinin nedenleri;
stanbulun tilaf Devletlerince fiilen igal
edilip bask altnda tutulmas
stanbulda saltanat taraftarlarnn ounlukta
olmas
Btn zararl cemiyetlerin merkezinin stanbul
olmas
Tm bu nedenlerden dolay stanbulda salkl
karar alnamayacan dnmesidir.

AMASYA (PROTOKOL) GRMELER

(20 22 EKM 1919)

Ali Rza Paa sadrazam (babakan) olunca,

Anadolu hareketine kaytsz olmadklarn
ifade eden lml bir aklama yapt. Buna
karlk Temsilciler Kurulu da bir aklama
yaparak, stanbulda kurulan Ali Rza Paa
Hkmetini,
ulusal
kararlara
kar
kmamas
kouluyla
desteklediklerini
belirtmitir.
Taraflar arasndaki ilikilerin yumuamas
zerine Ali Rza Paa, Bahriye Nazr
(Bakan) Salih Paay Temsil Heyeti ile
grmeler
yapmak
zere
Amasyaya
gnderdi.
Amasya Grmelerini, Temsilciler Kurulu
adna Mustafa Kemal Paa, Rauf ve Bekir
Sami Beyler yapmtr.
Salih Paa ile Temsilciler Kurulu Bakan
Mustafa Kemal arasnda gn sren
grmeler sonucunda Amasya Protokol
imzalanmtr.

5) Mebusan Meclisinin
toplanmas iin
seimlere gidilecek, seimler tam bir
serbestlik iinde yaplacak; yalnz ttihatlarn
seilmemesi iin telkinler yaplabilecektir.

Sivas Kongresi sonrasnda stanbulda Damat

Ferit Hkmeti dm, yerine Ali Rza Paa
Kabinesi kurulmutu (2 Ekim 1919).

154

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Salih Paa bu kararlarn dnda, eer artlar

msait olursa uygulanabilme sz verdii u
gizli kararlar da kabul etmitir;

RNEK SORU
Amasya Grmelerine katlan Salih Paann
alnan kararlarn resmi nitelikte olmadn
Temsilciler Kuruluna sylemesi, kendisiyle
ilgili olarak aadakilerden hangisini gsterir?
A) Tutuklanmaktan korktuunu
B) Alnan kararlarda etkili olduunu
C) Grmelere hkmetten gizli katldn
D) Anadoludaki ulusal harekete katlacan
E) Kararlar, hkmetinin kabul etmemesinden
endie duyduunu
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: E

zmirin kurtarlmasna allacaktr.

Milliyeti
basn
zerindeki

sansr
kaldrlacaktr.
galcilerle ibirlikilik yapan cemiyetler ile
basn yayn organlarnn almalarna engel
olunacak, yine bu davranlarda bulunan kamu
grevlilerine de iten el ektirilecektir.

Salih
Paa,
bu
kararlar
stanbul
Hkmetine kabul ettireceini, ettiremezse
istifa
edeceini
belirterek
stanbula
dnmtr.
Salih Paa, stanbulda kararlar kabul
ettiremedi ama istifa da etmedi.
Yrrle giren tek karar, seimlere gidilip
Mebusan Meclisinin almas oldu.

RNEK SORU
Amasya Grmelerinde stanbul Hkmeti ile
Temsilciler
Kurulu
aadaki
konularn
hangisinde anlamaya varamamtr?
A) Ali Rza Paann sadrazamla getirilmesi
B) Mebuslar Meclisinin toplanaca yerin
belirlenmesi
C) Barn en ksa zamanda salanmas
D) Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk
Cemiyetinin hukuki bir kurulu olarak kabul
edilmesi
E) Seimlerin en ksa srede yaplmas
(2007/KPSS)
Cevap: B

NOT: stanbul Hkmetinin bu kararlar biri hari

kabul etmemesinin nedeni; merkezi otoritesini
korumak istemesi ve Anadolu hareketinin daha da
gleneceinden endie duymasdr.

lk kez tilaf Devletleri, stanbul Hkmeti ve

Temsil Kurulu farkl amalar iin de olsa,
ortak bir karara varm oldular. Bu kararda;

RNEK SORU
Amasya
Grmelerinde
yaplan
nc
protokolle, Ermeni g srasnda su ileyenlerin
mebus seimlerine katlmalarnn nlenmesi
istenmi, siyasi partilerin ve Hristiyan topluluklarn
seime katlmalarnn salanmas iin aba
gsterilecei belirtilmitir.
Bu durumun aadakilerden hangisinin
gstergesi olduu savunulamaz?
A) Meclise lkeyi temsil eden tm siyasi
grlerin girmesi gereine inanldnn
B) Seimlerin yaplmas iin huzurlu bir ortamn
salanmaya alldnn
C) Seimlerin
erken
yaplmasnn
zaman
kazandracann
D) Uygulamalarda adil davranlmasnn gereine
inanldnn
E) Birlik ve beraberliin salanmasna gerek
grldnn
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: C

Temsil Kurulunun amac; Ulusal bamszlk

hareketini merulatrmak, bunu baaramazsa
da stanbulda salkl kararlar alnamayacan
ispatlamaktr.
stanbul Hkmetinin amac; Kendi karlar
dorultusunda kararlar kartarak, Temsil
Kurulunu etkisiz ve yetkisiz klabilmektir.
tilaf Devletlerinin amac; Toplanacak olan
Mebusan Meclisine, igalleri onaylatarak
resmiletirmektir.

Amasya Grmelerinin nemi

stanbul Hkmeti; bu grmeyle Temsil

Heyetini Sivas Kongresi kararlarn ve
Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk
Cemiyetini resmen tanm oldu.
Amasya Protokolleri, Temsil Kurulunun
ikinci siyasi baarsdr.
Ayrca bu grmeler Temsil Kurulunun
siyasi etkinliini daha da artrmtr.
Osmanl Mebusan Meclisinin almasn
kesinletirmitir.

155

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

TEMSL KURULUNUN ANKARAYA GEL

(27 ARALIK 1919)

SON OSMANLI MEBUSAN MECLSNN

TOPLANMASI VE MSAK-I MLLNN
KABUL (12 OCAK 1920 28 OCAK 1920)

Amasya Grmelerinde alnan kararlar

dorultusunda
Anadoluda
seimler
yaplmtr.
Erzurum Milletvekili seilmi olan Mustafa
Kemal, stanbulda toplanacak olan Mebusan
Meclisinin gven iinde alt grlene
kadar, Temsilciler Kurulu ile birlikte
Sivastan Ankaraya gelmi ve burada
kalmaya karar vermilerdir.

NOT: tilaf Devletleri stanbulu denetim altnda

tuttuklar ve meclisin, kendilerinin sunaca bar
koullarn kabul edeceini umduklar iin
seimlere
ve
meclisin
toplanmasna
karmamlardr.

Ankarann Milli Mcadelenin fiili merkezi

olarak seilme nedenleri;

Hi igal edilmemi, savunmaya elverili,

mstahkem (korunakl) bir ehir olmas
Anadolunun her yan ile ulam ve
haberleme ann iyi olmas (telgraf hatlar,
tren yollar v.b.)
Yunanllarla mcadele edilen Bat Cephesine
ve Franszlarla mcadele edilen Gney
Cephesine yakn olmas
stanbula yakn olmas ve Mebusan
Meclisinin almalarn daha yakndan
izleme imknnn bulunmas
Ankarada ulusal rgtlerin gl olmasdr.

Amasya Grmeleri sonucunda stanbul

Hkmeti; Meclis-i Mebusann toplanmasn
kabul etmiti. Bu nedenle Kasm aynda
seimler yapld.
Anlama Devletleri, igal altndaki blgeler de
dhil olmak zere seimleri engelleyecek bir
harekette bulunmadlar.

Seimleri
genelde
Mdafaa-i
Hukuk
Cemiyetlerinin destekledii adaylar kazand.
Seimlerde Mustafa Kemal Erzurumdan
milletvekili seilmitir.

Mustafa Kemal Paa, stanbula gidecek

milletvekilleriyle Ankarada bir n grme
yapt ve u kararlara uymalarn istedi;

Mustafa Kemal, gyaben Meclis Bakan

seilecek,

Temsil
Kurulunun
Ankaraya
geli
nedenlerinden biri de yeni seilen ve
stanbula gidecek mebuslarla tek tek
grerek, onlara, stanbulda ulusal
kararlar dorultusunda almalar yapmalar
iin telkinde bulunmaktr.
Ankarann yerli halk Seymenler, Temsil
Kurulunu ve Mustafa Kemali ok scak
karlamlar ve Seni grmeye geldik,
urunda lmeye geldik szleriyle bu
kadronun etrafnda btnlemilerdir.

NOT: Mustafa Kemalin stanbulda toplanacak

olan Mebuslar Meclisine bakan seilmek
istemesinin nedeni; datlmas halinde bakanlk
yetkisini kullanarak, Meclisi Anadoluda daha
gvenli bir yerde toplayabilmektir.
Mecliste
Mdafaa-i
Hukuk
Grubu
oluturulacak
Vatann btnl ve milletin bamszl ile
ilgili kararlar alnacak
NOT: Mustafa Kemalin stanbula gidecek
milletvekilleriyle Ankarada grme giriimlerini
stanbul Hkmeti engellemeye almtr. Bunun
nedeni; Meclisin (yasama gcnn) etki altnda
kalacandan kayg duymasdr.

RNEK SORU
Temsilciler Kurulunun alma yeri olarak
Ankaray semesinde,
I. Sava alanlarna yakn olmas,
II. stanbuldaki siyasi gelimeleri yakndan
izleyebilme olana vermesi,
III. TBMMnin almas,
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: D

156

Hazrlklar tamamlandktan sonra 12 Ocak

1920de stanbulda Osmanl Mebusan Meclisi
toplanarak almalarna balad.
Mustafa
Kemal,
meclis
bakanlna
seilemedi (Reit Hikmet Bey seildi),
Mdafaa-i Hukuk Grubu oluturulamad.
Bunun yerine Felah- Vatan (Vatann
Kurtuluu) adl yeni bir grup kuruldu.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT: Mustafa Kemale sz verip amalarndan

uzaklaan milletvekillerinin bu davranlarnn
nedeni; saltanata bal olduklarn gstermek
istemeleri ve tilaf Devletlerinin basksndan
ekinmeleridir.

Bu karar ile kapitlasyonlarn kaldrlmas

amalanmtr. (Kapitlasyonlara ilk defa
kar klmtr.).
Bamszlk ve egemenlik haklarmzdan taviz
verilemeyecei vurgulanmtr.

5) Arap lkeleri: Atekes imzaland srada

igal altnda bulunan ve halkn ounluunu
Arap Mslmanlarn oluturduu lkelerin
gelecei, o lke halklarnn kararna gre
belirlenmelidir.

Meclisteki almalar her ne kadar Mustafa

Kemalin istedii ynde gereklememise de
28 Ocak 1920de Mebusan Meclisinin gizli
oturumunda Trk milleti iin ok nemli olan
Misak- Milli (Milli Ant / Yemin) kabul
edilmitir.

6) Bat Trakya: Blgenin geleceini belirlemek

zere halkoyuna bavurulmaldr.

NOT: Misak- Milli kararlar bir parlamento

karar olup, padiah tarafndan onaylanmamtr.

7) Vilayet-i Selase: Kendi istekleriyle Trkiyeye

katlm olan Kars, Ardahan ve Batum
(Artvin)da gerekirse bir daha halkoyuna
bavurulmaldr (Daha nce Temmuz 1918te
halkoylamas yaplmt.).

Misak- Milli Kararlar

1) Snrlar: Mondros Atekesinin imzaland

gne kadar Trk ordularnn koruduu; henz
igale uramam, Mslman Trk nfusun
ounluu oluturduu vatan topraklar bir
btndr paralanamaz.

NOT: Bu blgelerde, halkn ounluu Trk ve

Mslman olduundan, serbest oylamann
karlarmza uygun olaca dnlmtr.

Bu karar daha nce Erzurum Kongresinde

benimsenmitir.
Milli snrlara son ve kesin ekli verilmitir.
Ulusal snrlar Wilson lkelerine uyumluluk
gzetilerek izilmitir.

8) Osmanl Borlar: Snrlar, Boazlar ve

stanbul ile ilgili artlarmz kabul edilirse
Osmanl d borlar denecektir. Bu artlar
kabul edilmeden bar yapmak mmkn
deildir.

2) Boazlar: stanbul ve Marmarann gvenlii

saland takdirde, Boazlar uluslararas
ticarete alabilir. Ayrca Boazlardan geecek
gemilerin durumu, bizimle birlikte dier ilgili
devletlerin de ortak kararlaryla tespit
edilmelidir.

Kaytsz, artsz bamszlk amalanmtr.

Bu kararla siyasi ve askeri bamszlk

vurgulanmtr.

Misak- Milli Kararlarnn nemi

Ulusal snrlarmz kesin olarak izilmitir.

Misak- Milli, Trk milletinin ulusal snrlar
ierisinde bamsz yaama yeminidir.
Ulusal bilince eriildiini gstermitir.
Misak- Millide ulusal bamszlk ve lke
btnl ile ilgili konular gndeme gelmi
ancak padiahn meclisteki etkinlii nedeniyle
ulusal
egemenlik
ilkesi
n
plana
karlmamtr.
Wilson lkelerine uygun bir bara hazr
olunduu vurgulanmtr.
Ulusal bamszlk mcadelesine yasallk
kazandrmtr (ikinci kez)
Kurtulu Savann programn ve temelini
oluturmutur (kesin ekli verilmitir.).

3) Aznlk Haklar: Snrlarmz dhilinde

yaayan aznlklara, komu lkelerdeki Trk
aznlklara tannan haklar orannda hak
tannacaktr.

Avrupal Devletlerin iilerimize karmasn

engellemek
ve
bamsz
bir
devlet
olduumuzu kabul ettirmek amalanmtr.
Devletlerin eitlii prensibine uygun hareket
edilmitir.

4) Kapitlasyonlar: Politik, ekonomik ve mali

gelimemizi engelleyen ve hukuk alannda
hkimiyetimizi snrlayan imtiyazlar kabul
edilemez.

tilaf Devletlerinin Misak- Milli Kararlarna

Tepkileri

Mebuslar Meclisi, Misak- Milli kararlarn 28

Ocak 1920deki gizli oturumda kabul etmi,

157

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Anadoluda
karklk
devam
ederse,
stanbulun Trklerden alnacan,
Herkesin saltanat makam olan stanbulun
emirlerine uymas gerektiini belirtmilerdir.

ancak kararlar 17 ubat 1920de basna

duyurulmutur.
Bu kararlardan rahatszlk duyan igalci gler,
nce Hkmet ve Meclise bask yaparak
alnan bu kararlarn deitirilmesini istediler.

NOT: tilaf Devletleri, stanbulun igalinin dnya

kamuoyunda kendileri hakknda oluturaca
olumsuz imaj yok etmek, igalden Anadolu
hareketinin sorumlu olduunu gstermek ve Milli
Mcadeleyi
engelleyerek
halkn
tepkisini
azaltmak amacyla bildiri yaynlamlardr.

NOT: galci glerin bu tutumlarnn nedeni;

alnan bu kararlar beklentilerine aykr
bulmalardr.
tilaflarn ve padiahn basklar sonucu,
Sadrazam Ali Rza Paa istifa etti (3 Mart
1920). Yerine getirilen Salih Paa da basklar
sonucu istifa etmitir (2 nisan 1920).
stekleri kabul edilmeyen igalci gler,
16 Mart 1920de stanbulu resmen igal
ederek, Mebusan Meclisini basp datmlar
ve 150 kadar milletvekilini ve aydn
tutuklayarak
Malta
Adasna
srgne
gndermilerdir
(gal,
Mondrosun 7.
maddesine dayandrlmtr.).

NOT: stanbulun tilaflar tarafndan igal edilmesi

ve Mebusan Meclisinin datlmas Trk halknn
stanbul Hkmetine olan gvenini sarsmtr.

Mustafa
Kemalin
gale
ve
Devletlerine Tepkisi (19 Mart 1920)

tilaf

Mustafa Kemal igali renince tm yurdu bu

igalden haberdar eden bir genelge
yaynlam,
ayrca
stanbuldaki
tilaf
Devletleri temsilcileri ve btn tarafsz
lkelere protestoda bulunarak aadaki
tedbirleri almtr;

RNEK SORU
stanbulun Anlama Devletleri tarafndan igal
edilmesi ve Mebuslar Meclisinin dalmasna
aadakilerden hangisinin neden olduu
savunulabilir?
A) stanbul Hkmetiyle Temsilciler Kurulunun
grme yapmas
B) Ali
Fuat
Paann
Kuvaymilliye
Komutanlna atanmas
C) Hkmet yelerinin Meclis dndan seilmesi
D) Misakmillnin ilan edilmesi
E) Erzurumda kongre toplanmas
(2011 KPSS)
Cevap: D
NOT: Mebusan Meclisinin datlmas igalci
glerin, Trk halknn iradesini yok saydklarn
gsterir.

stanbul ile tm ilikiler kesilecektir.

stanbuldaki
tutuklamalara
karlk
Anadoludaki tilaf subaylar tutuklanacaktr.
Bundan sonra stanbula hibir ilden vergi
gnderilmeyecek,
stanbul
Hkmetinin
gelirleri Ankarada toplanacaktr.
stanbul ve Adanadan Anadoluya dman
askerlerinin sevkiyatnn engellenmesi iin
Geyve ve Ulukla demiryollar tahrip
edilecektir.
Padiah tutsak olduu iin bundan sonra Milli
Mcadele padiah adna da yrtlecektir.
stanbuldan
Anadoluya
kaabilen
milletvekillerinin hakk sakldr. Ankarada
yeni alacak olan Meclise katlabileceklerdir.

NOT: Kanun-u Esasiye gre, Mebusan Meclisini

ama kapatma yetkisi padiahn elinde olmasna
ramen, ngilizlerin meclisi basp datmalar,
anayasaya aykr bir durumdur.

NOT-1: Btn bu gelimeler, saltanat ve hilafet

yanllarn da ulusal mcadelecilerin yanna
yneltmi ve Ankarada TBMMnin almasna
zemin hazrlamtr.

galden hemen sonra yaynlanan bildiride

igalci gler;

NOT-2: Mustafa Kemalin, stanbulda meclisin

salkl kararlar alamayaca gr hakllk
kazanm, gerekilii ve ileri grll
kantlanmtr.

galin geici olduunu,

Amalarnn saltanat makamnn nfuzunu
krmak deil, aksine padiahn Osmanl
idaresinde kalacak yerlerdeki nfuzunu
kuvvetlendirmek olduunu,

NOT-3: Salih Paann istifas zerine 5 Nisan

1920de Damat Ferit Paa yeniden sadrazamla
getirilmi ve hkmeti kurmutur. 11 Nisan
1920de de Padiah, Mebusan Meclisini sresiz

158

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

olarak kapatm (3. Kapatl), bylece Osmanl

Parlamento Tarihi de sona ermitir.

4.

KONUYLA LGL IKMI SORULAR

1. Misak- Millide;
I. Bat Trakya
II. Kars, Ardahan ve Artvin
III. Arap lkeleri
IV. Dou Trakya
yrelerinden hangilerinin siyasi geleceklerinin
belirlenmesi iin halk oylamas yaplmas
istenmitir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve IV
D) I, II ve III
E) II, III, IV
(1999 DMS)
2.

A)

B)
C)
D)
E)

A)
B)
C)
D)
E)

5.

Mustafa Kemalin Erzurum Kongresine

katlmas
aadakilerden
hangisiyle
meruluk kazanmtr?
Erzurumda bulunan XV. Kolordu Komutan
Kazm Karabekirin Mustafa Kemali
desteklemesi
Mustafa
Kemal'in
Ordu
Mfettilii
grevinde bulunmas
Kongre yelerinden birinin istifa etmesi ve
Mustafa Kemalin onun yerine gemesi
Mustafa Kemalin Kongre bakanlna
seilmesi
stanbul Hkmetinin Erzurum Kongresinin
toplanmasn engelleyememesi
(1999 DMS)

A)
B)
C)
D)
E)

6.

3. Kurtulu Savanda,
I. Padiah iradesine kar bir ayaklanma
balatlmaldr.
II. Trk ulusu igallere katlanmak yerine, bamsz
yaamak iin savamaldr.
III. Ordu alnan kararlarn uygulanmasnda
grevlendirilmelidir.
kararlar ilk kez aadakilerden hangisinde ele
alnmtr?
A) Amasya Grmesi
B) Erzurum Kongresi
C) Sivas Kongresi
D) Alaehir Kongresi
E) Son Osmanl Mebuslar Meclisi
(1999 DMS)

A)
B)
C)
D)
E)

159

Sivas
Kongresinde
delegeler,
vatann
kurtuluu ve mutluluundan baka hibir
kiisel ama izlemeyeceklerine, mevcut siyasi
partilerden hibirinin amalarna hizmet
etmeyeceklerine dair yemin etmilerdir.
Aadakilerden hangisi, byle bir yemine
gereksinim duyulmasnn nedenlerinden
biridir?
lkede birlik ve beraberlie gerek duyulmas
Aznlk milletvekillerinin meclise girmesinin
sakncal olaca dncesi
Mebuslar Meclisinin kapal olmas
Mdafaa-i
Hukuk
kurulularnn
yaygnlatrlmak istenmesi
Kongre toplanmasnn Cemiyetler Kanununa
aykr olmas
(2000 DMS)
Erzurum Kongresinde alnan
Temsilciler
Kurulu douyu temsil eder karar, Sivas
Kongresinde Temsilciler Kurulu vatann
tmn temsil eder. eklinde deitirilmitir.
Bu deiiklik Sivas Kongresi ile ilgili olarak
aadakilerden hangisine bir kanttr?
Katlan ye saysnn daha az olduuna
Ulusal bir kongre olduuna
Temsilciler Kurulu seiminin ok zor
getiine
Baz yelerinin yeliklerinin sakl tutulduuna
Manda ve himayenin kesinlikle reddedildiine
(2000 DMS)
I. Alaehir Kongresi
II. Sivas Kongresi
III. Afyon Kongresi
IV. Erzurum Kongresi
yukardaki kongrelerden hangilerinde, Manda
ve Himayenin reddi karar alnmtr?
I ve II
I ve III
II ve IV
I, III ve IV
II, III ve IV
(2001 KMS)

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

7.

I. Anadolu Ajans
II. Yenign
III. Hakimiyet-i Milliye
IV. Peyman- Sabah
yukardakilerden hangileri Kurtulu Savanda
ulusal hareketi destekleyen basn organlar
arasnda yer alr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I, II ve III
E) I, III ve IV
(2002 KPSS)

11. Temsilciler Kurulu, Amasya Grmelerinde

stanbul Hkmetinden Sivas Kongresinin
saptad d politikaya uymasn istemitir.
Buna
gre;
Temsilciler
Kurulunun,
aadakilerden
hangisini
vurgulad
savunulur?
A) Yabanc sermayeden yararlanmas
B) Malta srgnlerinin geri getirilmesi
C) Manda ve himaye reddi
D) Mebuslar Meclisinin stanbulda toplanmas
E) Antlama Devletleri ile bar iin grme
yaplmas
(2004 - KPSS)

8. I. Milis glerini destekleme

II. stanbul Hkmetine aka kar kma
III. Blgelerin Trkln kantlama
IV. gal glerine kar direnmeyi ama edinme
Yukardakilerden
hangileri,
Kurtulu
Sava'nda
toplanan
kongrelerin
ortak
zelliklerinden biri deildir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) II ve IV
E) III ve IV
(2002 KPSS)

12. Aadaki kongrelerden hangisi,

- Dorudan doruya M. Kemalin ars zerine
toplanmas
- Temsilciler Kurulu ye saysnda artrma
gidilmesi
zelliklerinden ikisine de sahiptir?
A) Sivas Kongresi
B) Erzurum Kongresi
C) Alaehir Kongresi
D) Afyon Kongresi
E) Edirne Kongresi
(2005 KPSS)
13. Hangisinin gerekletirilmesi ile ilgili
kararlar Sivas Kongresinde alnmtr?
A) Bat Cephesinin ikiye ayrlmas
B) Anadolu ve Rumeli Mdafaa-i Hukuk
Cemiyetinin kurulmas
C) Temsilciler Kurulunun Ankaraya tanmas
D) Mustafa Kemalin Meclis Bakan seilmesi
E) Milletvekili seilmelerinin iki ylda bir yaplmas
(2006 KPSS)

9.
Misak-
Milli'nin
hazrlanmasnda,
aadakilerin hangisinde yaplan almalarn
etkisi yoktur?
A) TBMM
B) Sivas Kongresi
C) Erzurum Kongresi
D) Amasya Bulumas
E) Son Osmanl Mebuslar Meclisi
(2002 KPSS)

14. Son Osmanl Mebuslar Meclisi toplanmasnda,

I. Sivas Kongresi kararlar,
II. Erzurum Kongresi kararlar,
III. TBMM'nin almas
gelimelerinden hangilerinin hzlandrc etkisi
olduunu savunabilir?
A) I
B) II
C) III
D) I, II
E) II, III
(2006 KPSS)

10. Ali Galip Olay aadakilerden hangisiyle

ilgilidir?
A) Erzurum Kongresinin toplanmas
B) Sivas Kongresinin toplanmas
C) stanbul mitingleri
D) TBMMnin almas
E) ngilizlerin Samsunu igali
(2003 KPSS)

160

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

15. Amasya Grmelerine katlan Salih Paann

alnan kararlarn resmi nitelikte olmadn
Temsilciler Kuruluna sylemesi, kendisiyle ilgili
olarak hangisini gsterir?
A) Tutuklanmaktan korktuunu
B) Alnan kararlarda etkili olduunu
C) Grmelere hkmetten gizli katldn
D) Anadoludaki ulusal harekete katlacan
E) Kararlar, hkmetin kabul etmesinden endie
duyduunu
(2006 KPSS)

19. Aadakilerden hangisi Misak- Millde yer

alan konulardan biridir?
A) Bat cephesinin almas
B) Dzenli ordunun kurulmas gerei
C) Bat Trakyann geleceinin halkoyuyla
belirlenmesi
D) Temsilciler Kurulunun seilmesi
E) Anadolu ve Trakyadaki Mdafaa-i Hukuk
Cemiyetlerinin birletirilmesi
(2010 KPSS Lisans)

16. Amasya Genelgesinde vatann btnl ve

bamszlnn
tehlikede
olduu,
stanbul
Hkmetinin sorumluluunu yerine getiremedii
ve ulusu yok olmu duruma drd
belirtilmitir.
Bu szlerin Kurtulu Sava hakknda
aadakilerden hangisiyle ilgili bilgi verdii
savunulabilir?
A) Sresi
B) Nedeni
C) Program
D) Kadrosu
E) Sonucu
(2006 KPSS / Ortart.)

CEVAPLAR
1. D 2. C 3. A 4. A 5. B 6. C 7. D 8. B 9. A
10. B 11. C 12. A 13. B 14. D 15. E 16. B
17. C 18. A 19. C

I. TBMMNN AILMASI
(23 NSAN 1920)

17. I. Kongre bakannn danmanlar

II. Kongreye katlan yeler
III. Temsilciler Kurulu
Erzurum ve Sivas Kongrelerinde alnan
kararlar kongre adna yukardakilerden
hangileri yrtmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2006 KPSS / Ortart.)

18. Erzurum Kongresinde Aznlklara, siyasal

egemenlii ve sosyal dengeyi bozacak ekilde yeni
birtakm
zel
haklar
verilmesi
kabul
edilmeyecektir. karar alnmtr.
Bu karar aadakilerden hangisine bir
tepkidir?
A) Her trl igal ve ayrcalklara
B) Aznlklarn stanbulda kalmasna
C) Aznlklarn kendi kltrlerini korumalarna
D) Patrikhanenin Rumlarn din temsilcisi
olmasna
E) Trkiye
iindeki
Mslman
olmayan
aznlklarn Trk tebaas saylmasna
(2007 KPSS)

16 Mart 1920de stanbulun tilaf Devletleri

tarafndan resmen igal edilmesi ve Mebusan
Meclisinin datlmas, Saltanat tutsak
duruma dt iin stanbul Hkmetinin
grev
ve
sorumluluklarn
yerine
getirememesi gibi nedenler, Mustafa Kemale
dncelerini gerekletirme frsat vermi ve
I. TBMMnin almasna zemin hazrlamtr.
Mustafa Kemal 19 Mart 1920de bir genelge
yaynlayarak stanbulun igalini protesto
etmi; Ankarada yeni bir meclisin alacan,
Anadoluya
kaabilen
milletvekillerinin
haklarnn sakl olduunu (14 milletvekili) ve
alacak olan Millet Meclisine onlarn da
katlabileceini bildirmitir.

NOT:
Bu
genelge
ile
stanbuldaki
milletvekillerine sahip klmas, ulusal iradenin
pekitirilmeye alldn gsterir.

161

lk TBMM, Mart aynn son gnlerinde yaplan

seimlerle Anadoludan seilen milletvekilleri
ve
stanbuldan
Ankaraya
kaabilen
milletvekillerinin katlmyla 23 Nisan 1920de
en yal ye olmas sebebiyle Sinop
Milletvekili erif Beyin geici bakanlnda
ald (120 milletvekili ile).
Mustafa Kemal Paa, ilk Meclise Ankara
Milletvekili olarak katld ve 24 Nisan 1920de
Meclis Bakanlna seildi (TBMMnin
ilk resmi bakan).
Mustafa Kemalin 24 Nisan 1920de Meclise
yazl olarak sunduu nerge onaylanarak
aynen kabul edilmitir.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
NOT: Meclisin almas ve hkmetin kurulmas
ile Temsil Kurulunun grevi sona ermitir.

Bu nergeye gre;

1) Mecliste toplanm olan ulusal iradeyi

dorudan vatann geleceine hkim klmak
esastr. TBMMnin stnde hibir g ve
makam yoktur.

6) Padiah ve halifenin gelecei, igalcilerin

basks bittikten sonra Meclis tarafndan
belirlenecektir.

Osmanl Hkmeti ve Saltanat yok saylmtr.

Meclisin ihtilalci zelliini gsterir.
leride Cumhuriyet ynetimine geileceini
belirtmektedir (ulusal egemenlik).

Bu ilke ile meclis, saltanat makamnn

zerinde yer almaktadr.
Ulusal egemenlik anlayna ters olmasna
ramen byle bir karar alnmasnn nedeni;
ortamn byle bir deiiklie hazr olmamas
ve halkn tepki gsterebilecei endiesidir.

2) Yasama (kanun yapma) ve Yrtme

(Hkmet) yetkileri TBMMye aittir (Gler
birlii).

NOT: lk TBMMnin yeni bir devlet dzenine

geilmesini salayc ynleri bulunmasna
ramen, bu ynleri n plana karlmam, herkesin
ortak tutkusu olan vatann kurtarlmasna ncelik
verilmitir.

Bu sistemin kabul edilmesinin temel amac;

Meclisi, milletin tek temsilcisi haline getirmek
ve Milli Mcadelede abuk karar alp
uygulayabilmektir.
Yasama ve Yrtme yetkilerinin TBMMde
toplanmas,
Cumhuriyet
ynetimine
geileceinin kesin bir gstergesidir.
Btn yetkilerin TBMMnin elinde toplanmas
demokrasiye terstir.
Meclis, gerekli grd hallerde stiklal
Mahkemelerini kurarak yarg gcn de
kullanmtr.

I. TBMMNN ZELLKLER

3) Hkmet kurmak zorunludur.

Yeni Trk Devletine ilerlik kazandrmak

amalanmtr.
stanbul Hkmetinin yerine baka bir
hkmet kurulaca belirtilmitir.

4) Geici kaydyla bir hkmet bakan tanmak

veya padiah vekili atamak doru deildir.

Meclisin, kararlarnda bamsz olmas

gerektii ve srekli olaca vurgulanmtr.

5) Hkmet ileri, Meclis ierisinden seilecek

bir heyet tarafndan yrtlecektir. Meclis
Bakan bu heyetin de bakandr.

Bu kararla Meclis Hkmeti Sistemi kabul

edilmitir.
Bu karar ayn zamanda gler birliinin bir
sonucudur.
Meclis
Hkmeti
sisteminden
Kabine
sistemine gei, Cumhuriyetin ilan ile birlikte
olacaktr.

162

TBMMnin almasyla Milli Egemenlik

ilkesi tam olarak ilk kez gerekletirilmitir.
Yeni bir devletin kurulmasn saladndan
Kurucu Meclis sfatn almtr (Anayasa
yapmas bu duruma rnektir.). Ancak ulusal
birlik ve beraberlii zedelememek iin
olaanst
yetkilere
sahip
meclis
tanmlamas yaplmtr.
Yeni bir ynetim anlayn ve egemenliin
kaynan deitirmeyi ngrd iin
ihtilalci bir karakter tamtr.
Ulusal iradeyi vatann geleceine egemen
klmak istemesi, aznlklara yer vermemesi,
Misak- Milliyi ve stiklal Marn kabul
etmesi Ulusal bir meclis olduunu gsterir.
yeleri
seimle
belirlendii
iin
Demokratik, toplumun her kesiminden
temsilcilere yer vermesi nedeniyle de ok
sesli bir meclistir.
Gler birlii ilkesini benimsedii iin
olaanst yetkilere sahip bir meclistir.
stanbuldaki Mebusan Meclisinin devam
olmayp tamamen halk egemenlii ilkesiyle
kurulmutur
(Ayn
zamanda
Ayan
Meclisinden de bu ynyle ayrlr.).
Kurtulu Savan ynettii iin sava
meclisidir.
Yasalar nnde halkn eitlii prensibini
benimsedii iin halk bir meclistir.
Partileme yoktur, gruplama vardr; Halk
Zmresi (Bolevikiler), Islahat Grubu
(Saltanatlar), stiklal Grubu (M. Kemal
taraftarlar), Mdafaa-i Hukuk Grubu
(Mustafa Kemal tarafndan kurulmutur.),

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

I. TBMMnin kard Kanunlar

Tesand
(Dayanma)
Grubu
(Eski
ttihatlar), Yeil Ordu (erkez Ethem
yanllar) ilk mecliste yer alan gruplardr.
Teokratik bir meclistir; din ve eriat ilerini
yrtme grevini TBMM stlenmitir (1921
Anayasasnn kabul ile).
Meclis Hkmeti Sistemini benimsemitir;
Meclis Bakan Hkmetin de bakandr.
Hkmet yeleri (bakanlar) meclis ierisinden
tek tek oylanarak seilir, istenmeyen hkmet
yesi deitirilebilir fakat hkmet dmez. Bu
sistemde Babakan ve Cumhurbakan gibi
makamlar yoktur. TBMM bu makamlarn
kendisidir.

I. TBMM;

Dzenli orduyu kurmutur (8 Kasm 1920).

Anayasay yapmtr (Tekilat- Esasiye
1921).
lkeyi igalden kurtarmtr.
Saltanat kaldrmtr (1 Kasm 1922).
Lozana heyet gndermitir.

Tarih retmeni

Anam (hayvan vergilerinin 4 katna

karlmasna dair) Kanunu (ilk kanun 24
Nisan 1920)
Hyanet-i Vataniye Kanunu (29 Nisan 1920)
stiklal Mahkemeleri Kanunu (11 Eyll 1920)
Firariler Hakknda Kanun (11 Eyll 1920)
Dzenli Ordu Kanunu (8 Kasm 1920)
Nisab- Mzakere Kanunu (Meclis itz - 5
Eyll 1920)
Men-i Mskirat Kanunu (Milli Mcadeleye
mali kaynak salamak amacyla iki ve ttn
mamulleri yasaklanmtr - 10 Eyll 1920)
Men-i srafat Kanunu (Her trl israf
yasaklanmtr - 25 Kasm 1920)
Tekilat- Esasiye Kanunu (20 Ocak 1921)
stiklal Mar Hakknda Kanun (12 Mart 1921)
Bakomutanlk Kanunu (5 Austos 1921)
I. TBMMYE KARI AYAKLANMALAR

Nedenleri:

Saltanat ve hilafetin otoritesini devam ettirme

dncesi (Damat Feritin amac)
Ulusal bilinci yok ederek TBMMyi halktan
uzaklatrmak
(tilaflarn
ve
stanbul
Hkmetinin amac)
Vatan blerek yeni devletler kurma dncesi
(Rum ve Ermeni aznlklarn amac)
Byk bir devletin himayesine girme istei
(Baz manda yanllarnn amac)
Boazlar daha uzun sre elde tutma plan
(ngilizlerin amac)
Baz Kuva-i Milliye birliklerinin disiplinsiz
hareketleri

NOT-1: 25 Nisan 1920de Mustafa Kemalin

bakanlnda 7 kiilik geici bir icra heyeti
yrtme kurulu oluturulmu, 3 Mays 1920de
cra Vekilleri Heyeti geniletilmi ve Yeni Trk
Devletinin ilk hkmeti kurulmutur.
NOT-2: I. TBMM, Milli Mcadele yllarnda iyice
yprand iin 1 Nisan 1923te kendisini
feshetmi, yeni meclis 11 Austos 1923te resmen
greve balamtr (1927ye kadar).
I. TBMMnin otoritesini glendirdiinin
kantlar;
Yasama ve yrtme yetkilerini kendinde
toplamas
stanbul Hkmetinin yapt ve yapaca her
trl ilemi yok saymas
Hyanet-i Vataniye Kanununu kabul etmesi
stiklal Mahkemelerini kurmas
Ayaklanmalar bastrmas
Vergi oranlarn arttrmas
Kurtulu Savan kazanmas

Damat Ferit, Ulusal Hareketi engellemek

iin;

4 Mays 1920de Mustafa Kemal ve silah

arkadalarn idama mahkm ettirmi, resmi
rtbe ve nianlarnn alnmas emrini vermitir.
Dmanla ibirlii yaparak, irticay harekete
geirmi, TBMMyi etkisiz ve yetkisiz duruma
drmeye almtr.
Halifenin ve eyhlislam Drrizade Abdullah
Efendinin fetvasyla ulusal hareketin lider
kadrosunu din dman ilan etmitir.
tilaf Devletleriyle bir an nce bir bar
antlamas
(Sevr)
yaparak
igalleri
resmiletirmek istemitir.

NOT-3: Ceride-i Resmiye: lk resmi gazetedir.

7 ubat 1921de ilk says yaynlanmtr. TBMM
Hkmetinin yapt atamalar, genelgeler ve
yasalar yaynlamtr. 10 Eyll 1923te Resmi
Ceride adn alm, Cumhuriyetin ilanndan sonra
Trkiye Cumhuriyetinin Resmi Gazetesidir.
kaydyla kmtr.

163

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
baz Kuva-i Milliye efleri tarafndan
kartlmtr.
Bunlarn balcalar; erkez Ethem (Ktahya),
Demirci Mehmet (Denizli) ve Yrk Ali
(Manisa) ayaklanmalardr.
Bu
isyanlar,
I.
nn
Zaferinin
kazanlmasnn ardndan 20 Ocak 1921de
kesin olarak bastrlmtr.

Ayaklanmalar Drt Gruba Ayrlr;

A. Dorudan stanbul Hkmeti Tarafndan

karlan Ayaklanmalar
1) Ahmet Anzavur Ayaklanmas
Balkesir ve evresindeki Kuva-i Milliye
glerini
datmak
amacyla,
ngiliz
desteiyle; ordudan atlm eski bir subay olan
Ahmet Anzavur tarafndan karlmtr.
Bu isyan erkez Etheme bal Kuva-i Seyyare
ve Ali Fuat Paaya bal mili gler tarafndan
bastrlmtr (16 Nisan 1920).
2) Kuva-i
nzibatiye
Ayaklanmas

(Halifelik

D) Aznlklar
Ayaklanmalar

karlan

Osmanl Devletinin iyice zayflamasna

paralel olarak Ermeniler Dou Anadoluda,
Rumlar da Dou Karadenizde bamsz bir
devlet kurabilmek amacyla ayaklandlar.
Bat
Anadoluda
ise
igalci
Yunan
ordusundan aldklar destekle isyan etmi olan
Rumlarn bu isyanlar Byk Taarruz
sonucunda sona ermitir.

Ordusu)

Damat Ferit tarafndan milli gleri datmak

amacyla zmit ve evresinde kartlan
isyandr.
Bu isyan Ali Fuat Paann birlikleri tarafndan
bastrld. Birok Kuva-i nzibatiye eri milli
glere katld (25 Nisan 1920).

NOT: I. TBMMye kar kan ayaklanmalarn

ierisinde en uzun sreli olanlar aznlk
ayaklanmalardr. zellikle de Rumlarn isyan
dzenli ordunun kurulabilmesiyle 6 ubat 1923te
bastrlabilmitir.

NOT: Bu isyanlar ngilizlerin, Boazlar daha

fazla elde tutmak amacyla padiah ve hilafet
makamn kullanarak stanbul Hkmetine
karttklar isyanlardr.

TBMMnin
nlemler

Ayaklanmalara

Kar

Ald

29 Nisan 1920de Hyanet-i Vataniye

Kanunu (Vatana hanet Yasas) karld.
Buna gre;

B) stanbul Hkmetinin ve gal Glerinin

Kkrtmalar Sonucu kan Ayaklanmalar
Bu ayaklanmalarn kmasnda halkn dini
duygularn istismar ederek Milli Mcadeleyi
engellemek, tilaf Devletlerinin igal ettikleri
topraklara yerlemesini salamak, ngilizlerin
Boazlar ve evresini denetim altna almak ve
aznlklardan yararlanmak gibi nedenler etkili
olmutur.
Bolu, Dzce, Hendek, Adapazar (Boazlar
iin), Bozkr, Deliba Mehmet (Konya en
geni kapsaml dini ayaklanma), eyh Eref
(Bayburt), eyh Recep (Sivas), Ali Bat
(Mardin), Kogiri (Sivas ve Erzincan),
apanoullar (Yozgat), opur Musa
(Afyon), Milli Airet (Urfa), Cemil eto
(Batman - Garzan) bu ayaklanmalarn
balcalardr.
C) nceden Kuva-i Milliye Yanls
Sonradan Ayaklanma karanlar

Tarafndan

TBMMye szle veya fiili olarak kar kan

herkes vatan haini kabul edilecektir.
stanbuldan gelen hibir evrak kabul
edilmeyecek, edenler vatan haini saylacaktr
(Sevri imzalayanlar ve kabul edenler vatan
haini ilan edilmitir.).
Vatan hainlerini yarglamak amacyla, Meclis
iersinden salt ounluun oyuyla 3
milletvekili seilerek stiklal Mahkemeleri
kuruldu (18 Eyll 1920).
stanbul Hkmetinin fetvasna karlk olarak
Ankara Mfts Rfat Breki ve 150 din
adamnn imzasyla kar fetva hazrland.
Ankarada alan radyo (Anadolu Ajans) ve
gazete (Hkimiyet-i Milliye) ile stanbul
Hkmetinin basn yayn yoluyla yapt
aleyhte propagandalara karlk verildi.
Halk bilinlendirmek iin rad (t)
Heyetleri kurulmutur.

Olup

Dzenli ordunun kurulu aamasnda belirli bir

disiplin ve otorite altna girmek istemeyen

164

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

leriki dnemde Kuva-i Milliye birlikleri

kaldrlm ve yerlerine Dzenli Ordu
kurulmutur.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisinin,
TBMMnin
varlna ynelik tehditleri nleme amac
yoktur?
A) Dzenli ordunun oluturulmas
B) Hyanet-i Vataniye Kanununun karlmas
C) Meclis Hkmeti sisteminin benimsenmesi
D) Ayaklanmalarn bastrlmas
E) stiklal Mahkemelerinin kurulmas
(2003/KPSS)
Cevap: C

RNEK SORU
Kurtulu Savanda, TBMM Hkmetinin yar
resm yayn organ hline gelen gazete
aadakilerden hangisidir?
A) Hakimiyet-i Milliye
B) Peyam- Sabah
C) rade-i Milliye
D) Yenign
E) kdam
(2009 KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
I. Menemen Olaynn bastrlmas,
II. Yozgat Ayaklanmasnn bastrlmas,
III. nn Savalarnn kazanlmas,
Kuvay- Milliye yukardakilerin hangilerinde
etkili
olmay
baarmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) I, II ve III
(2005/KPSS)
Cevap: B

NOT-1: TBMMnin Hyanet-i Vataniye Kanununu

karp
stiklal
Mahkemelerini
kurmas,
ayaklanmalar nledii gibi dzenli ordunun
kurulmasn
da
hzlandrmtr.
Bylece
TBMMnin Anadoludaki gc ve otoritesi
artmtr.

RNEK SORU
Aadaki ayaklanmalardan hangisi, Kurtulu
Savanda
kan
ayaklanmalardan
biri
deildir?
A) Menemen Ayaklanmas
B) Deliba Mehmet Ayaklanmas
C) opur Musa Ayaklanmas
D) eyh Recep Ayaklanmas
E) Cemil eto Ayaklanmas
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: A

NOT-2: stiklal Mahkemesi yelerinin Meclis

ierisinden seilmesi TBMMnin yarg yetkisini de
kullandn gsterir.
NOT-3: stiklal Mahkemeleri ileriki dnemde,
Tekalif-i Milliye Emirlerinin uygulan srasnda,
eyh Sait syan sonucunda, Mustafa Kemale
suikast giriimi nedeniyle ve Menemen syan
sonucunda tekrar kurulacaktr. Ancak 1924
Anayasasnda yaplan deiiklikle 1949da
kaldrlmtr.

RNEK SORU
Hyanet-i Vataniye Kanunu aadakilerden
hangisi iin kartlmtr?
A) Seimlerin yaplmas
B) TBMMnin varlnn korunmas
C) Saltanatn kaldrlmas
D) Dzenli ordunun kurulmas
E) Osmanl hanedannn yurt dna gnderilmesi
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: B

Ayaklanmalarn Sonular

Ayaklanmalar bastrmasndaki baarlarndan

dolay, TBMMnin halk zerindeki gc ve
otoritesi artt.
TBMM, elindeki insan ve malzeme gcn
ayaklanmalar bastrmak iin kullandndan,
dzenli ordunun kurulmas ve Kurtulu
Savann baarya ulamas gecikti.
tilaf Devletleri ve Yunanllar, TBMMnin
ayaklanmalarla uramasndan yararlanarak
igallerini genilettiler (ngilizler Bandrma
yaknlarna kadar, Yunanllar ise Dou Trakya,
Bursa ve Uak izgisine kadar ilerlediler.).
NOT: Bu ayaklanmalarn stanbul Hkmetince
desteklenmesi Ulusal Egemenlik, tilaflarca
desteklenmesi Ulusal Bamszlk engellemeye
yneliktir.

165

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

SEVR BARI ANTLAMASI

(10 AUSTOS 1920)

RNEK SORU
TBMMnin
almasndan
sonra,
I. Mecliste gruplamalarn olumaya balamas,
II. Kuva-i Milliye birliklerinin ihtiyalarnn
Milli
Savunma
Bakanlnca
karlanmas,
III. Bat ve Gney Cephelerinin Genelkurmay
Bakanlna balanmas
gelimelerinden hangileri, asker gcn belli bir
otoriteye bal olmasnn gereklilii grnn
uygulandn gsterir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2007/KPSS)
Cevap: E

Sevrin I. Dnya Savan bitiren dier bar

antlamalarna gre ge imzalanmasnn
nedenleri unlardr;

Mondros Atekesinin bir bar antlamas gibi

geni ve igal ieren maddeler tamas,
tilaf
Devletleri
arasnda
Osmanl
topraklarnn paylamyla ilgili anlamazlk
yaanmas, (Rusyann savatan ekilmesiyle
bu devlete vaat edilen topraklarn ne olaca
konusu),
Paris Konferansnda zmirin Yunanllara
verilmesinden dolay ngiltere ve talya
arasnda kan anlamazlk ve talyann
konferans terk etmesi,
tilaf Devletlerinin ayaklanmalar yoluyla
amalarna ulaabilecekleri dncesi,
Anadoluda Milli Mcadelenin balamas
(en nemlisi)

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi TBMMye kar
balatlan ayaklanmalarn nedenlerinden biri
deildir?
A) Seim almalarnn balamas
B) Aznlklarn devlet kurmak istemesi
C) stanbul Hkmetince halkn din duygularnn
ktye kullanlmas
D) Osmanl Devletinin zayflndan yararlanarak
baz ailelerin otoriteyi ellerine geirmesi
E) Baz Kuva-i Milliye birliklerinin yeni orduya
katlmaya ve devlet dzenine girmeye kar
olmas
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: A

Sevre Doru Hazrlklar

tilaf Devletleri, Osmanl Devleti ile yaplacak

olan bar antlamasnn artlarn belirlemek
zere talyann San Remo kentinde bir
konferans dzenlediler (18 26 Nisan 1920).
Bu konferansa Osmanl Hkmeti adna katlan
Tevfik Paa nerilen tasla kabul etmeyince
tilaf
Devletleri
Osmanl
Devletini
antlamay imzalamaya zorlamak iin 23
Nisan 1920de Yunan ordusunu Bursa Uak
izgisi ynnde ve Trakyaya kadar
ilerlettiler. Yunan ordusu ksa zamanda Bat
Anadoluyu da igal etti. Hem Kuvai Milliye,
hem de Osmanl askerleri yenildi.
Bu gelimeler zerine daha fazla toprak
kaybna uramaktan ve Yunan ordusunun
stanbula gelebileceinden ekinen Padiah
Vahdettin ve Damat Ferit Hkmeti Saltanat
uras (Komisyonu)n derhal toplayarak bar
taslann kabul edilmesini kararlatrdlar (22
Temmuz 1920).
Antlama; Osmanl Hkmeti adna Osmanl
delegeleri Maarif Nazr (Milli Eitim Bakan)
Badatl Hadi Paa, uray- Devlet (Dantay)
Bakan Rza Tevfik Bey ve Bern Sefiri
(Elisi) Reat Halis Beyler tarafndan Parisin
Sevr kasabasnda imzaland (10 Austos 1920).

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, TBMMye kar
karlan ayaklanmalarn sonularndan biridir?
A) Ulusal kongrelerin toplanmas
B) Ulusal mcadelenin zorlamas
C) Aznlk ayaklanmalarnn kmas
D) Teklif-i Millye Emirlerinin karlmas
E) Afganistanla dostluk antlamasnn imzalanmas
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: B
RNEK SORU
lk TBMMde lkenin dman igalinden
kurtuluuna kadar, milletvekillerinin siyasal
parti ve grup hareketlerini yasaklayan
hkmler getirilmeye allmasndaki amacn
aadakilerden hangisi olduu savunulabilir?
A) Anayasal dzene gemek
B) ok partili dneme geii geciktirmek
C) Meclisteki milletvekili saysn deimeyen
hle getirmek
D) Anadolu ve Rumelideki ulusalc dncede
olanlar bir cemiyet altnda birletirmek
E) Ulusal birliin paralanmasn engellemek
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: E

166

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Deniz gc snrl olacak, donanma 13 kk
gemiden oluacaktr.

Antlamann Maddeleri

A) Snrlar:
NOT: Bu maddelerle Osmanl Devleti savunmasz
hale getirilmitir.

Gneydou Anadolu, ukurova, Lbnan ve

Suriye Fransaya braklacaktr.
Dou Trakya, Bat Anadolu ve Ege Adalar
Yunanistana braklacaktr.
Arabistan ve Irak (Ortadou) ngiltereye
braklacaktr.
Gneybat Anadolu (Antalya, Konya, Bat
Anadolu, Gller Blgesi, Mula), Rodos ve
Oniki
Ada
talyanlarn
egemenliine
girecektir.
Giresun, Ordu, Samsun, Tokat, Amasya, Sinop,
orum, Kayserinin dousu, ankr, Ankara,
Eskiehir, Bolu, Zonguldak ve Bilecik Osmanl
Devletinin elinde kalacaktr.

D) Ekonomik Hkmler:
Osmanl
maliyesinin
kontrol
tilaf
Devletlerinin oluturduu Mali Komisyona
braklacaktr. Bu komisyonun izni olmadan i
ve d borlanma yaplmayacaktr.
Kapitlasyonlar yeniden yrrle girecek ve
bu
kapitlasyonlardan
btn
devletler
yararlanacaktr.
Osmanl Devleti sava tazminat deyecektir.
Osmanl uyruundaki herhangi bir kii, tilaf
Devletlerinin vatandalna geebilecek,
vatandala getii tarihten itibaren her trl
kapitlasyondan yararlanabilecek, askerlik
yapmayacak, Osmanlya vergi vermeyecek,
tekrar
Osmanl
vatandalna
geemeyecektir.

NOT: Bu maddelerle Osmanl Devletinin btn

stratejik noktalar tilaf Devletleri arasnda
paylalmtr.
B) Siyasi Hkmler:

NOT: Bu maddelerle tilaf Devletleri, Osmanl

ekonomik hayatnda daha fazla etkinlik
kazanmay ve Trk ulusunu yasal yollarla yok
etmeyi amalamlardr.

stanbul, Osmanl Devletinin bakenti olarak

kalacak, ancak Osmanl Devleti bar
artlarn ve aznlk haklarn koruyamazsa
stanbul da Trklerin elinden alnacaktr.
Boazlar, aralarnda Trk temsilci olmayan
uluslar aras bir komisyon tarafndan
ynetilecek, tm devletlerin gemilerine ak
olacak (sava zaman dhil) ve bu komisyonun
ayr bir bayra ve btesi olacak, geiler
paral yaplacaktr.
Aznlklara geni haklar verilecektir.
Dou
Anadoludan
balayp
snrlar
Karadenize kadar ulaacak, ABD mandasnda
bir Ermenistan ve buna bal zerk bir
Krdistan kurulacaktr.

Sevre Gre Anadolu

NOT: Bu maddelerle Osmanl Devletinin hukuki

varl devam ettirilmi, ancak siyasi ynden
varl sona ermitir.

C) Askeri Hkmler:

Antlamann nemi:

Osmanl Devletinin imzalad en son

antlamadr.
Osmanl Devleti bu antlama ile fiilen sona
ermitir.
Sevr l domu ve hibir zaman
uygulanamam bir antlamadr.

Osmanl lkesinde mecburi askerlik kalkacak

ve askerlik paral olacaktr.
Osmanl ordusu 50.700 kiiye indirilecek ve
ordu ar silahlardan arndrlacaktr.
Ordudaki subaylarn % 70i yabanc olacak,
ordu sadece snrlar korumak ve i asayii
salamak
(jandarma
grevi)
iin
kullanlacaktr.

NOT: 1878de imzalanan Ayestefanos Antlamas

ve
Sevr
Antlamasnn
ortak
zellii;

167

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI
imzalandklar
olmalardr.

halde

yrrle

Tarih retmeni

girmemi

Osmanl Anayasasna (Kanun-u Esasi) gre

padiah veya hkmetin imzalad bir
antlama, Mebusan Meclisinde onaylanrsa
resmen yrrle girerdi.
11 Nisan 1920de Mebusan Meclisi datld
iin
Sevr
Antlamas
Mecliste
onaylanamamtr. Bu nedenle antlamann
hukuki bir geerlilii yoktur.
Sevr Antlamasnn yrrle konamamasnn
en nemli nedeni; Milli Mcadelenin
baarya ulamasdr.
Bu antlama, lkenin paralanmasna neden
olduu iin Misak- Milliye aykrdr. Ayn
zamanda padiah bu antlamay onaylamakla
halkn iradesine yani ounluun grne
ters dmtr.
Osmanl ynetiminin teslimiyeti bir tutum
sergilemesi, TBMMye katlmlar arttrm ve
ulusal bilinci kamlamtr.
Wilson lkelerine (12. maddeye) ramen, Trk
ulusunun bamsz yaama haklar gasp
edilmitir. Bu nedenle Ulusal Kurtulu Sava,
Trk ulusunun haklarn koruyabilmesi iin
son ve tek zm haline gelmitir.

KURTULU SAVAI
MUHAREBELER DNEM

Sevr Antlamasna Kar Tepkiler ve Sonraki

Gelimeler:

DZENL ORDUNUN KURULMASI

Kurulma nedenleri;

Sivas Kongresi sonrasnda Bat Cephesi Kuva-i

Milliye Komutanlna atanan Ali Fuat Paa
Yunanllarla yapt 24 Ekim 1920 Gediz
Muharebesinde
baarl
olamad
ve
TBMMde ilk defa tartmalar yaand. Bunun
zerine Albay smet Paa, Bat Cephesi
Komutan olarak atand ve kuva-i milliye
birliklerini datarak yerine dzenli ordu
birlikleri oluturdu (8 Kasm 1920).

NOT: Gediz Muharebesinden sonra 9 Kasm

1920de Bat Cephesi bat ve gney olmak zere
yeniden
tekilatlandrlarak
Genelkurmay
Bakanlna
balanmtr.
Bat
Cephesi
Komutanlna Albay smet Bey, Gney Cephesi
Komutanlna Albay Refet Bey getirilmitir.

BLECK GRMES
(5 ARALIK 1920)

Askeri disiplinden yoksun olan Kuva-i Milliye

birliklerinin igalleri nleyememesi
Kuva-i Milliye birliklerinin halktan zorla
asker ve para toplamalar, buna kar gelenleri
kendi yntemleriyle cezalandrmalar
Kiisel kar peinde koan Kuva-i Milliye
eflerini engelleme dncesi
Ulusal hareketi yasal bir ereve iine alarak,
halkn TBMMye olan gvenini arttrma
dncesi
Dzenli ordularla yaplan igallerin, ancak
dzenli birlikler tarafndan nlenebileceinin
anlalmas

Antlamann
imzalanmas
stanbul
ve
Anadoluda tepkiyle karlannca Damat Ferit
Hkmeti istifa etmitir.
TBMM,
antlamay
kabul
etmediini
aklarken; bu belgeyi imzalayanlar ve
Saltanat urasnda onaylayanlar, ayrca
uygulatmaya alanlar vatan haini ilan etmi
ve Hyanet-i Vataniye Yasasna gre
yarglanmalarn kararlatrmtr.
Sevr Antlamasndan sonra Ermenistan ve
Krdistan devletlerini kurma almalar da
hzlanmtr.

Bundan ama; stanbul ynetiminin Ulusal

Harekete katld izlenimini vermektir.
Ankaraya gelenlerin Mart 1921de stanbula
dnmelerine izin verilmise de Mnir Bey
(Ertegn) kendi istei ile Ankarada kalmtr.
Bu grmeler, TBMMnin yasal (siyasi)
varln tantmas ve gcn kantlamas
asndan nemlidir.

TBMM adna Mustafa Kemal ile stanbul

ynetimi adna Tevfik Paa Hkmetinden
Ahmet zzet Paa ve Salih Paa arasnda
yaplmtr.
Grmelerden herhangi bir sonu kmam;
stanbuldan gelenler zoraki Ankaraya
gtrlmlerdir.

TBMM, dzenli orduyu kurmak ve

ihtiyalarn karlamak zere de unlar
yapmtr;

Asker
kaaklarn
cezalandrmak
iin
Firariler Kanununu kard ve stiklal
Mahkemelerini devreye soktu.

168

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Askeri eitim ve subay yetitirmek iin

Ankara Subay Mektebi ald.
Ankarada merkez ordusu dier blgelerde ise
seyyar jandarma birlikleri kuruldu.
Yeni
vergiler
uygulamaya
koyuldu,
Anadoludaki tm gelirlere el koyuldu.
Avrupadaki
baz
insani
kurulularn
gnderdii parasal yardmlar kabul edildi.
Hint ve Afgan Mslmanlarndan gelen
parasal yardmlar kabul edildi.
tilaf Devletleri depolarndan silah ve cephane
karlarak Anadoluya ulatrld.
Sovyet Rusyadan askeri ve ekonomik yardm
saland.
talya ve Fransadan, Anadoludan ekilirken,
askeri malzeme alm yapld.

Cephe: stanbul Hkmetine ve padiaha

kar ulusal egemenlik mcadelesi verilmitir.
NOT: Kurtulu Savanda ngiltere ve talya ile
scak sava yaplmamtr. Ayrca Boazlar igal
altnda olduu iin Dou Trakyada askeri cephe
oluturulamam, bu blgenin kendi imknlaryla
mcadele etmesi salanmaya allmtr.
CEPHELERN
AILI SIRASI

CEPHELERN
KAPANI SIRASI

Gney Cephesi (1919)

Dou cephesi (Gmr

Antlamas - Ermeniler
ile)
Gney Cephesi (Ankara
Antlamas - Fransa ile)
Bat Cephesi (Mudanya
Antlamas - tilaf
devletleriyle)

Bat Cephesi (1919)

KURTULU SAVAINDA CEPHELER

Dou Cephesi
(TBMM amtr -1920)

DOU CEPHES

Ulusal Kurtulu
gereklemitir;

Sava,

drt

Osmanl Tarihinde Millet-i Sadka (Sadk

Millet) olarak nitelenen Ermeniler, XIX.
yzyln sonlarna kadar Osmanl Devletine
ballklarn srdrmlerdir.
1774 Kk Kaynarca Antlamas ile Rusya,
Osmanllara bal Ortodokslarn haklarn
koruma yetkisi kazannca, Ermeniler zerinde
de etkili olmaya balamtr.
Daha sonra Ermeniler, Tanzimat (1839) ve
Islahat (1856) Fermanlar ile dier aznlklar
gibi geni yasal haklar elde etmilerdir.
1878 Berlin Antlamasyla Ermeni Sorunu
ilk kez resmi belgelerde yer almtr (ngiltere
ve Rusyann etkisiyle).
ngiltere, Dou Anadoluda bamsz bir
Ermenistan kurarak Rusyann Akdenize
ulamasn engelleme politikasn izlerken;
Rusya kendine bal bir Ermenistan
kurdurarak, bu devlet zerinden Akdenize
ulamay amalamtr.
I. Dnya Sava yllarnda Ermeniler, Dou
Anadoluda Ruslarla birlikte hareket ederek
katliamlarda bulundular. Osmanl Devleti bu
katliamlar engellemek amacyla 14 Mays
1915te Tehcir (zorunlu g) Kanununu
kararak, Ermenileri Suriye dolaylarna
srmtr.

cephede

Dou Cephesi: Ermenilere kar almtr.

TBMM bu cephede Ermenilere kar,
Osmanldan kalma son dzenli ordularla (XV.
Kolordu) savamtr.
Gney Cephesi: Fransz Ermeni ibirliine
kar Gneydou Anadolu ve ukurovada
halk direnii (Kuva-i Milliye) yaplmtr.
Bat Cephesi: Yunanllara (dolaysyla da
ngiltereye) kar alan cephedir. Bu cephede
TBMM tarafndan kurulan dzenli ordularla
savalmtr.

NOT: Avrupa Devletleri, bu olay kendi karlar

dorultusunda, gnmze kadar politik malzeme
olarak kullanmlardr.

169

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Rusya, 3 Mart 1918de Brest Litowsk

Antlamasyla Kafkaslardan ekildi (1917
Bolevik htilaliyle sonucu arlk rejimi
yklm, yerine Sovyet Rusya kurulmutur.).
Ayrca Rusya bu antlamayla Kars, Ardahan ve
Batumu Osmanlya geri verdi.
Osmanl Devleti de I. Dnya Savandan
yenik ayrlnca Kafkaslarda oluan otorite
boluunda yeni devlet ortaya kmtr.
Bunlar;
Grcistan,
Ermenistan
ve
Azerbaycandr (28 Mays 1918).
Osmanl Devletinin gszlnden ve
Mondrosun getirdii karklktan yararlanan
Ermeniler ve Grcler Wilson lkelerini ve
Mondros Atekes Antlamasn kendilerine
gre yorumlayarak Dou illerini igale
baladlar (Ermeniler Kars, Grcler Artvin,
Ardahan ve Batumu igal etmitir.).

e)

olanlarn dnda kalan Ermeniler, isterlerse alt

ay iinde Trkiyeye dnebileceklerdir.
Ermenistan, TBMM Hkmetine dmanca
harekette bulunmayacaktr.

Antlamann nemi ve Sonular

TBMMnin imzalad ilk antlamadr.
TBMMnin ilk askeri ve uluslararas alandaki
ilk siyasi baarsdr.
TBMMyi ve Misak- Milliyi tanyan
ilk devlet Ermenistan olmutur.
Sevri geersiz sayan ilk uluslararas siyasi
belgedir.
Dou Cephesi ilk zme kavuan cephe olup
blgedeki birlikler Bat ve Gney cephelerine
kaydrlarak
bu
cephelerin
glenmesi
salanmtr.
TBMM bu antlamada Trkiye adn
kullanmtr.
Ermeni sorunu zme kavuturulmutur.
Antlama Trkiyenin Sovyet Rusya ve
Grcistanla
d
ilikiler
kurmasn
kolaylatrmtr.

NOT:
Bu
dnemde
Dou
Anadoluda
incelemelerde
bulunan
General
Harbord
hazrlad raporda; Ermenilerin Dou Anadoluda
soykrma uramadn ve nfusa ounlukta
olmadklarn
ortaya
koymutur.
Bylece
Ermeniler ve ibirlikilerinin propagandalarnn
gerek d olduu tarafsz incelemelerle
kantlanm oldu (Harbord Raporu).

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Gmr Antlamasyla
salanan kazanmlardan biri deildir?
A) Grcistanla olan anlamazlklarn ortadan
kaldrlmasna zemin hazrlamas
B) Dou Cephesindeki silah ve tehizatn bir
ksmnn batya tanmasna ortam hazrlamas
C) Halk arasnda orduya ve Meclise duyulan
gvenin artmas
D) Sovyetlerden alnacak yardmlarn Anadoluya
gelmesini salayacak yolun almas
E) Afganistanla dostluk anlamas yaplmas
(2011 KPSS)
Cevap: E

Sevr Antlamas sonrasnda igal ve

katliamlarn
iyice
arttran
Ermeniler,
Erzurum, Oltu ve spir dolaylarna kadar
ilerlediler.
TBMM, 10 Haziran 1920de Osmanl
Devletinden kalma birliklerin bana Kazm
Karabekir Paay Dou Cephesi Komutan
olarak atayp ilk askeri cephesini at ve
Ermenilere sava ilan edildi.
Dou Cephesi birlikleri Sarkam ve Kars
evresini
kurtararak
Gmrye
kadar
ilerlediler. Zor durumda kalan Ermeniler
atekes
istediler.
Atekesin
ardndan
Ermenilerle Gmr Antlamas (3 Aralk
1920) imzaland.

NOT: Grcistan ile de snr olunduundan, 23

ubat 1921de Grcistanla Ankara (Batum
Grc) Antlamas imzalanm; Grcistan, Artvin,
Ardahan ve Batumu Trkiyeye brakmtr.
Ayrca Grcistann Ankarada bir elilik amas
kararlatrlmtr (ilk kez).

Buna gre;
a) Dou snr Aras nehri ldr Gl hattna
kadar uzatlacaktr.
b) Kars, Sarkam, Kazman, Kulp ve Idr Trk
Devletine verilecektir.
c) Ermenistan Trk topraklar
zerindeki
iddialardan vazgeecek ve Sevr Antlamasn
tanmadn ilan edecektir.
d) Dman ordusuna katlarak Trklere kar silah
kullanm veya ldrme olaylarna katlm

Dou snrlarmzla alakal bir dier antlama

da I. nn Savandan sonra Sovyet Rusya ile
imzaladmz 16 Mart 1921 tarihli Moskova
Antlamasdr.
Buna
gre;
Batum
Grcistana braklmtr.
Dou snrmz kesin olarak belirleyen son
antlama ise 13 Ekim 1921de Ermenistan,

170

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Azerbaycan ve Grcistanla imzaladmz

Kars Antlamasdr. Bu antlamada Moskova
Antlamasndaki hkmler aynen kabul
edilmitir.

blgelerini boaltmaya balamlardr (5

Temmuz 1921).
Trk Ordusunun Ktahya Eskiehir
Muharebelerinde yenilmesi zerine talyanlar
ekilmeyi yavalatmlar; ancak Sakarya
Zaferi
zerine
Yunanllarn
baarl
olamayacan anlamlar ve igallerine kesin
olarak son vermilerdir.

GNEY CEPHES
Mondros Atekes Antlamas imzalandktan
sonra Suriyede bulunan ngiliz birlikleri
Hatay, Antep, Mara, Adana ve Urfa illerini
igal etmise de daha sonra Fransa ile bir
protokol imzalayarak (15 Eyll 1919 - Suriye
tilafnamesi) Musula karlk buralar
Franszlara braktlar.
Franszlarn Suriyeden toplayp getirdikleri
Ermeni ntikam Alay (10 bin kii) ile Trk
halkn yok etmeye kalkmas zerine, blgede
milli tekilatlanma (Kuva-i Milliye) ve toplu
direniler ortaya kt.
Sivas Kongresinden sonra blgeye gnderilen
gnll subaylar direnileri rgtlemeye
altlar.
Yre halknn youn direnii sonunda; Mara
11 ubat 1920de, Urfa 10 Nisan 1920de
Fransz igalinden kurtulmutur.
Antep stn Fransz kuvvetlerine kar on bir
aya yakn kahramanca mcadele etmi, 6.000
evladn ve stemen Mehmet Said Beyi
(ahin Beyi) ehit vermi ancak 9 ubat
1921de Antep Franszlarn eline gemitir.
Fransa, Gney Cephesindeki bu halk direnii
karsnda burada kalnamayacan anlam
ve Sakarya Meydan Muharebesinden sonra
TBMM Hkmeti ile Ankara Antlamasn
(20 Ekim 1921) imzalayarak Hatay dnda
igal ettii yerlerden ekilmitir. Bylece
Gney Cephesindeki askeri mcadele sona
ermitir.

BATI CEPHES
Kurtulu Savann kaderinin izildii
cephedir.
Bu cephede Yunan igallerine ve onlarn en
byk destekileri ngilizlere kar dolayl bir
mcadele verilmitir.
I. nn Muharebesine kadar, Kuva-i Milliye
birliklerinin mcadelesi eklinde devam eden
Bat Cephesi, Balkesir Alaehir Kongreleri
sonucu resmen kurulmutu (Temmuz 1920).
Bu cephe, Temsil Kurulunun Ali Fuat Paay
komutan olarak atamasyla Ulusal Hareketin
kontrolne girmitir.
Bat Cephesindeki dzenli ordular daha sonra
smet Paa (8 Kasm 1920 - dzenli ordunun
kurulmas) ve Refet Paalarn son olarak da
Mustafa Kemal Paann komutasnda
savamlardr.
Yunanllarn,
zmirin
igalinden
Sevr
Antlamasnn imzalanmasna kadar ki ileri
hareketinin temel amac, ncelikle Sevri kabul
ettirmek, bundan sonrasnda da antlamay
uygulamaya koydurmaktr.
Bu cephedeki savalar 11 Ekim 1922de
Mudanya
Atekes
Antlamasnn
imzalanmasyla sona ermitir.
I. NN MUHAREBES
(6 10 OCAK 1921)

NOT: TBMM, dmana kar stn bir ekilde

savunma yapan Antepe Gazi (6 ubat 1921),
Maraa Kahraman (1973), Urfaya anl
(1984) nvanlarn vermitir.
NOT: Gney Cephesi, dier cephelerden farkl
olarak dzenli ordunun katks olmadan, yre
halknn blgesel gleriyle Fransz igalinden
kurtarlmtr. Yani Kuva-i Milliyenin en etkili
olduu cephe Gney Cephesidir.

Yunanllar, erkez Ethem Ayaklanmasndan

da (27 Aralk 1920) yararlanarak 6 Ocak
1921de ileri harekta baladlar (savan zel
nedeni).

Amalar:

TBMM Hkmetine Sevri zorla kabul

ettirmek
Eskiehiri alarak Ankara yolunu amak ve
Milli Mcadeleyi engellemek
Yeni
kurulan
Trk
ordusunu
fazla
glenmeden ortadan kaldrmak
ngilterenin kendilerine verdii destei devam
ettirmek

Antalya ve Konya evresini igal eden

talyanlar ise Yunanllarla aralarndaki
anlamazlklardan dolay ksmen Milli
Mcadeleye destek vermiler ve II. nn
Muharebesinin kazanlmas zerine, igal

171

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Ama; Sevri biraz yumuatarak TBMMye
kabul ettirebilmek ve Yunan ordusuna
toparlanmas iin zaman kazandrmaktr.
tilaf Devletleri, TBMMyi resmen tanmamak
iin grmelere Trk tarafn temsilen sadece
stanbul Hkmetini ardlar. Ayrca
stanbul ve Ankara arasndaki rekabeti
arttrmak amacyla da stanbuldan gelecek
grmeciler iinde Mustafa Kemalin ya da
TBMMyi temsilen bir baka delegenin
bulunmasn istediler.

Sava:

10 Ocak 1921de smet Paa komutasndaki

ordu birliklerimiz, nn mevzilerinde
kendilerinden hem sayca hem de silah
ynnden gl olan Yunan ordusunu malup
etti.
Dier taraftan erkez Ethem ile olan mcadele
de 20 Ocak 1921de dzenli ordunun
baarsyla sonuland.
erkez Ethem,
Yunanllara snd.

Sonular:

Siyasetteki Sonular:

NOT: tilaf Devletlerinin, Londra Konferansna

hem Osmanl Hkmetini hem de TBMM
Hkmetini armalarnn amac, iki hkmet
arasndaki gr ayrlklarndan yararlanmak
istemeleridir.

TBMMnin kurduu dzenli ordularn Bat

Cephesindeki ilk baarsdr.
Trk milletinin TBMMye ve dzenli orduya
olan gveni artm, askere kayt olanlarn
says fazlalamtr.
TBMMnin otoritesi artmtr.
Yeni Trk Devletinin ilk Anayasas
(Tekilat- Esasiye Kanunu) kabul edilmitir
(20 Ocak 1921).
12 Mart 1921de stiklal Mar kabul
edilmitir.
Bat Cephesi Komutan Albay smet Beyin
rtbesi Generallie (Paala) ykseltildi
(1 Mart 1921).

Mustafa kemal bu durumu kabul etmeyince

tilaf Devletleri, talyann araclyla TBMM
Hkmetini konferansa resmen armak
zorunda kalmlardr.
NOT: Bylece TBMM Hkmeti, tilaf Devletleri
tarafndan hukuksal olarak ilk defa tannm oldu.
Grmelerde TBMMyi Bekir Sami Bey
bakanlndaki bir heyet temsil etmitir.
Grmeler srasnda stanbul Hkmeti adna
sz alan Tevfik Paann, Sz hakk
milletimin gerek temsilcisi olan TBMM
yelerinindir. diyerek, sz hakkn Ankara
Hkmeti temsilcisine brakmas, tilaf
Devletlerinin ikilik ve atma planlarn
bozmutur.

RNEK SORU
Kurtulu Savann anlamn ve bamszlk
isteini dile getirecek bir marn yazlmas iin
yarmay aadakilerden hangisi amtr?
A) Mill Savunma Bakanl
B) Genelkurmay Bakanl
C) Mill Eitim Bakanl
D) ileri Bakanl
E) Dileri Bakanl
(2011 KPSS)
Cevap: C

D Siyasetteki Sonular:

Londra Konferans (23 ubat 12 Mart 1921)

NOT: Tevfik Paann sz hakkn TBMM

temsilcisine brakmas, Trk ulusunu temsil eden
tek makamn Ankaradaki TBMM olduunun
kabul edilmesi anlamna gelir.
TBMM bu konferanstan Trklerin lehine bir
karar kmayacan bildii halde;
Trk ulusunun hakl davasn ve Misak-
Milliyi dnyaya duyurmay,
tilaf
Devletlerinin
Trkler
bar
grmelerine katlmayarak sava devam
ettiriyor. gibi propagandalarna engel olmay,
Trk ulusunun yasal temsilcisinin TBMM
olduunu ve TBMMnin hukuksal varln
kantlamay amalamtr.

Dou ve Gney cephelerinde kazanlan

baarlardan sonra I. nn Savann da
kazanlmas ve TBMMnin Sovyet Rusyaya
yaknlamas zerine tilaf Devletleri (zellikle
Fransa ve talya) tarafndan dzenlenmi bir
konferanstr.

tilaf Devletleri, konferansta Sevrin biraz

yumuatlm
eklini
teklif
edince

172

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI
konferanstan bir sonu alnamad
konferans dald (12 Mart 1921).

Tarih retmeni
kan
uygulamalar
yapmtr
(gizli
antlamalar deifre etmitir.).
TBMM ile siyasi iliki kuran ilk devlet
3 Haziran 1920de Sovyet Rusya olmutur.
Ancak Sovyet Rusyann TBMMnin gelecei
konusunda baz endieleri vard. TBMMnin;

ve

Konferansn nemi:

tilaf
Devletleri,
TBMM
Hkmetini
toplantya armakla TBMMnin varln ilk
kez resmen ve hukuken tanmlardr.
Sevr Antlamasnda deiiklik gndeme
gelmesi Milli Mcadele hareketinin baarya
doru gittiini ortaya koymutur.
tilaf Devletleri arasndaki gr ayrlklar
derinlemeye balamtr.
TBMM, Misak- Milliyi dnya kamuoyuna
duyurmay baarmtr.
Konferansta Sevrin kabul ettirilememesi,
II. nn Savana neden olmutur.

Douda Ermenileri yenilgiye uratmas,

I. nn Savan kazanmas,
Batl
devletler
tarafndan
Londra
Konferansna arlmas gibi baarlar
Sovyet
Rusyadaki
endieyi
ortadan
kaldrmtr;
TBMM Hkmeti ile Sovyet Rusya arasnda
Moskova Antlamasnn imzalanmasnda;
ki yeni devletin de dmanlarnn ortak
(tilaf Devletleri) olmasndan dolay Boazlar
zerinde
ve
gney
snrnda
gl
Trkiyenin varlnn Rusyann gvenlii
asndan nemli olmas,
Trkiye ile Sovyet Rusyann diplomasi
alannda birbirine ihtiya duymas,
Rusyann Ermenilerle ilgili taleplerden
Trkiye lehine vazgemesi,
Rusyann, Yeni Trk Devletinin Batl byk
devletlerle yaknlamasn istememesi,
Sovyet Rusyann i kargaalar ortadan
kaldrarak yeni rejimi lkesine yerletirmek
istemesi,
TBMMnin Sovyet Rusya gibi byk Batl bir
devletin siyasal ve ekonomik d desteini
salama dncesi,
TBMMnin Dou Cephesini kesin olarak
kapatma istei gibi nedenler etkili olmutur.

NOT: Konferans dalrken Dileri Bakan Bekir

Sami Bey, ngiltere ile esir deiimi; Fransa ve
talya ile de bu lkelere ekonomik ayrcalklar
tanyan ikili antlamalar imzalad. Ancak TBMM
bu antlamalar fazla tavizkar ve ulusal
bamszla aykr bulduu iin onaylamamtr.

Afgan Dostluk Antlamas (1 Mart 1921)

Londra Konferans devam ederken bir elilik

heyeti de Sovyet Rusya ile grmeler yapmak
iin Moskovaya gnderilmitir.
Bu heyet, Sovyet Rusya ile grmelere
baladnda Moskovada bulunan Afganistan
temsilcileriyle de bir antlama imzalamtr. Bu
antlamayla;
Afganistan TBMM Hkmetinin, TBMMde
Afganistann bamszln tanmtr.
Taraflardan
birinin
saldrya
uramas
durumunda
dierinin
yardm
etmesi
kararlatrlmtr.
Trkiyenin kltrel yardm amacyla
Afganistana en az be yl kalmak artyla
retmenler ve subaylar gndermesi karara
balanmtr.

RNEK SORU
Trkiye Byk Millet Meclisi, 11 Mays 1920
tarihinde Bekir Sami Beyin bakanlnda bir
heyeti, Moskova ya Sovyetler Birliiyle balant
kurmak ve dostluk antlamas ortam hazrlamak
amacyla gndermitir.
TBMMnin, Sovyetler Birliiyle antlama
yapma
gerei
duymasndaki
amacn
aadakilerden hangisi olduu savunulabilir?
A) Londra
Konferansnn
yaplmasn
geciktirmek
B) Sovyetler Birliindeki yeni rejimin lkede
yaylmasn nlemek
C) Kafkasya
Cumhuriyetlerinin
kurulmasn
engellemek
D) Dmanlar ayn olan iki lke arasnda siyasi
ve asker g birlii salamak
E) Mecliste birlikte hareket edilmesini salayarak
gruplamalar nlemek
(2009 KPSS)
Cevap: D

NOT: Bu antlama ile Yeni Trk Devletini

tanyan ilk slam Devleti Afganistan olmutur. Bu
antlama ayn zamanda TBMMnin dnya
kamuoyunda tannmasna yardmc olmutur.

Moskova Dostluk Antlamas (16 Mart 1921)

I. Dnya Sava srasnda Rusyada Bolevik

htilali meydan gelmi, arlk Rusya yklarak
Sovyet ynetimi kurulmutu. Sovyet Rusya,
tilaflardan ayrlarak smrgecilie kar

173

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Antlamann Maddeleri:

1) Her devlet (taraflar) kendi geleceine kendisi

karar verecektir.
Bu madde ile Sovyet Rusya ve TBMM
Hkmeti, birbirlerinin bamszlklarna
saygl olacaklarna dair birbirlerine gvence
vermitir (Wilson lkelerine uyumluluk
gsterilmitir.).

RNEK SORU
Aadakilerin hangisinde, Birinci nn
Savann kazanlmasnn etkisi vardr?
A) Gmr Antlamas
B) Moskova Antlamas
C) Bkre Antlamas
D) Atina Antlamas
E) stanbul Antlamas
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: B

2) Taraflardan birinin tanmad uluslar aras bir

antlama veya senedi, dieri de tanmayacaktr.
Bu madde iki hkmetin uluslar aras
siyasette birlikte hareket edecei anlamn
tar.
Yani bu madde ile Sovyet Rusya Misak-
Milliyi tanyor, kapitlasyonlar (ilk kez) ve
Sevr Antlamasn reddediyordu.

RNEK SORU
I. TBMMnin hukuki varlnn Anlama
Devletlerince tannmas
II. Ermeni sorununun zlmesi
III. Misak- Mill kararlarnn bata Avrupa lkeleri
olmak zere dnya kamuoyuna anlatlmas
1921 ylnda TBMM, yukardakilerden hangileri
iin Londra Konferansna katlmay yararl
grmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: C

3) Osmanl Devleti ile arlk Rusyann daha

nceden imzalad btn antlamalar geersiz
saylacaktr.
Bu madde iki lkede de kkl rejim deiiklii
olduunu gsterir.
Bu madde ile ayn zamanda Sovyet Rusya,
Sevri reddetmi oluyordu.
4) Batumun Grcistana (dolaysyla Rusyaya)
braklmas artyla Sovyet Rusya daha nce
Ermenistan ve TBMM Hkmetleri arasnda
imzalanan Gmr Antlamasn ve izilen
Dou snrn onaylayacaktr.
Batumun braklmas,
verilen ilk tavizdir.

Misak-

RNEK SORU
Moskova Antlamasnn 8. maddesiyle TBMM
Hkmeti ve Sovyet Rusya birbirlerine kar
lkelerinde rgtler kurulmasn nlemeye karar
vermitir.
Bu kararla,
I. birbirlerinin i ilerine karmama,
II. rejimlerini karlkl gvence altna alma,
III. ayn uluslararas ittifaklarda yer alma,
durumlarndan
hangilerinin
amaland
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: C

Milliden

5) Boazlarn uluslar aras ticarete almas iin

Karadenize kys olan devletlerin katlaca
bir konferans toplanacaktr.
6) Taraflar arasnda ekonomik ve kltrel
ilikiler sklatrlacak, diplomatik alanda
ibirlii yaplacaktr.
Kurtulu Sava sresince d yardmn byk
ounluu
Sovyet
Rusya
tarafndan
gerekletirilmitir. Bu yardmlarla TBMM
ordularnn lojistik eksiklikleri giderilmitir.

Antlamann nemi:

lk defa bir byk Batl devlet TBMMyi ve

Misak- Milliyi tanmtr.

Sovyet Rusyann Misak- Milliyi kabul

etmesiyle Dou Cephesi tam anlamyla
gvenlik altna alnd ve buradaki birliklerimiz
dier cephelere kaydrld. (Dou snrmz
byk lde kesinlik kazanmtr.).
TBMM Hkmeti arad siyasi ve ekonomik
d destei bulmutur.

174

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Moskova Antlamasnda yer alan ki taraftan
birinin
tanmad
uluslararas
hibir
antlamay,
dieri
de
tanmayacaktr.
maddesiyle aadaki antlamalardan hangisinin
kastedildii savunulabilir?
A) Ankara
B) Sevr
C) Kars
D) Gmr
E) Brest-Litowsk
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: B

NOT: talya, Sakarya Savandan sonra tamamen

Anadoludan ekilecektir.

II. NN MUHAREBES
(23 MART 1 NSAN 1921)

NOT: nn Savalarnn Kurtulu Savandaki

balca rol, dman oyalamak ve zaman
kazanmak olmutur.

ngilizler bar koullarn yeniden grmek

iin giriimlerde bulunup, Maltadaki baz
tutuklular (40 kii) serbest brakmlardr.
Franszlar da bar grmeleri yapmak
amacyla tam yetkili bir diplomat ve heyeti
Ankaraya gndermiler, ayrca Zonguldak
da boaltmlardr (19 Haziran 1921).

Nedenleri:
ESKEHR KTAHYA MUHAREBELER
(10 24 TEMMUZ 1921)

Londra
Konferansndan
bir
sonu
alnamamas,
Sevri TBMMye zorla kabul ettirmek,
ngilterenin Yunanllar kkrtmas,
Yunanistann dostlarna gcn kantlamak
istemesi

Yunanllar, nn Savalarnn intikamn

almak, TBMM Hkmetini ortadan kaldrp
Milli Mcadele hareketini engellemek, Sevr
Barn Trk milletine kabul ettirmek
amacyla ngiltereden aldklar silah ve askeri
malzemelerle yeni bir saldr iin tekrar
hazrlklara baladlar.
10 Temmuz 1921 gn stn kuvvetlerle
Eskiehir ve Afyon ynnde saldr balatan
Yunanllar, Trk ordusunu geri ekilmeye
zorladlar (aldmz ilk ve tek yenilgi).

Sava:

Yunanllar 23 Martta Bursa ve Uak zerinden

saldrya gemi ancak baarl olamayarak geri
ekilmek zorunda kalmlardr.
Yunanllarn
geri
ekilmesinden
sonra
Aslhanlar ve Dumlupnar evresinde Yunan
kuvvetlerine taarruzlar dzenleyen Trk
birlikleri bekledii sonular alamamtr.

Bu yenilgi zerine Trk kuvvetleri Mustafa

Kemal Paann emriyle;
Yeniden
toparlanmak
iin
zaman
kazandrmak,
Dmanla arasnda doal bir engel oluturmak,
Yunan kuvvetlerini ordu merkezlerinden
uzaklatrmak,
Taarruz gcne eriebilmek iin ihtiyalarn
karlamak
ve
eksikliklerini
gidermek
amacyla Sakarya Nehrinin dousuna
ekilmitir.

NOT: Bu durum Trk ordusunun henz taarruz

gcne ulaamadn gsterir.

Sonular:

Halkn TBMM Hkmetine ve dzenli orduya

olan gveni artmtr.
Savan sonucu meclise ulatnda, TBMM
Bakan Mustafa Kemal Paa, Meclis adna
Bat Cephesi komutanlna ektii kutlama
telgrafnda: Siz orada yalnz dman deil,
ayn zamanda Trk Milletinin maks (kt
giden, ters) talihini de yendiniz. diyerek
zaferin nemini vurgulamtr.
Bat Cephesinin kuzey ve gneyindeki
birlikler
birletirilerek
smet
Paann
komutasna verildi (Daha nce Refet Paa da
Bat Cephesinin gney kanadndaki birliklere
komuta ediyordu.).
talyanlar Anadoluda igal ettii yerleri
boaltmaya balamlardr (5 Temmuz 1921).

Sonular:

Ktahya, Eskiehir ve Afyon Yunanllarn

eline geti. Yunan ordusu Ankarann Polatl
ilesine kadar ilerledi.
TBMMde olumsuz tartmalar yaand ve
Mustafa Kemal Paaya kar tepkiler
younlat (ikinci defa siyasi tartmalar
yaanmtr.).
NOT: lk defa siyasi tartmalar, Kuva-i
Milliyenin datlp dzenli ordunun kurulmas
srasnda ortaya kmtr.

175

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

TBMMye duyulan gven geici bir sre de

olsa sarsld ve Meclisin Kayseriye tanmas
fikri gndeme geldi. Fakat bu dnce
reddedildi.
TBMM Bakan Mustafa Kemal Paa; 3
Austos 1921de General smet Paay
Genelkurmay Bakanl grevinden alm ve
Milli Savunma Bakan Orgeneral Fevzi
Paay bu vazifeyle de grevlendirmitir.
D politikada talya geri ekilme ilemini
durdururken, Fransa da bar grmelerini
uzatmtr.

NOT: Bakomutanlk Yasas, Mustafa Kemal

Paann Cumhurbakan seilmesiyle yrrlkten
kaldrlmtr.

Bu emirlere gre;

Tekalif-i Milliye Emirleri (7 8 Austos

1921)

Bakomutan Mustafa Kemal Paa; ordunun

acil ihtiyalarn karlamak amacyla
yetkisini kullanarak, 7 8 Austos 1921de
Tekalif-i
Milliye
Emirlerini
(Ulusal
Ykmllk Buyruklar) yaynlamtr.

Bakomutanlk Yasas (5 Austos 1921)

Her aile bir ift orap, ark, amar ile bir

elbise verip bir askeri giydirecektir.
Kamyon lastii satanlarn ve akaryakt
istasyonlar olanlarn mallarnn % 40na bedeli
sonradan denmek zere el konulacaktr.
Herkes elindeki tm silah ve cephaneyi gn
ierisinde orduya teslim edecektir.
Ulam arac olanlar, ayda 100 kmlik mesafe
iin sava ara ve gereci tayacaktr.
Silah yapmn bilen zanaatkrlar ordu
hizmetine girecektir.
Eli silah tutan herkes orduya katlacaktr.
Bu yardmlarn mmkn olan en ksa srede
toplanabilmesi iin her ilede bir Tekalif-i
Milliye Komisyonu kurulacak ve bu
komisyonlarn hzl almasn salamak iin
de stiklal Mahkemeleri kurulacaktr.

Eskiehir Ktahya Muharebeleri sonucunda,

Trk ordusunun Sakaryann dousuna
ekilmesi, TBMMde Mustafa Kemale
ynelik tartmalarn balamasna neden
oldu.
Mustafa Kemal, Meclisin tm yetkilerinin
aylk bir sre iin kendisine verilmesi artyla,
Bakomutanl kabul edeceini belirtti.
NOT: Mecliste Mustafa Kemal Paay sevenler ve
ona kar olanlar onun bakomutan olmas
konusunda birletiler. Mustafa Kemal Paaya
kar olanlar (II. Grup milletvekilleri) onun
baarszla urayacan ve ypranacan;
sevenler (Kemalistler) ise, orduyu ve Trk ulusunu
iine dt zor durumdan Mustafa Kemal
Paann kurtarabileceini dnyorlard.

NOT-1: 1920 1921 yllarnda Yeni Trk

Devletinin
gelirleri
sava
giderlerini
karlayamadndan bu durum Tekalif-i Milliye
Emirleri kartlarak giderilmeye allmtr.

Youn tartmalardan sonra 5 Austos 1921de

kabul edilen kanunla, Mustafa Kemal Paaya
Meclisin tm yetkileri verilerek (yasama,
yrtme, yarg), aylk bir sre iin
Bakomutan seildi.

NOT-2: stiklal Mahkemelerine gerek kalmadan

Trk halk kendisinden istenilen yardmlar
fazlasyla verdi ve bir hafta ierisinde ordunun
ihtiyalar byk lde karlanm oldu.

NOT: Bylece Mustafa Kemal Paa, Erzurum

Kongresi ncesinde 7 8 Temmuz 1919 gecesi
istifa ederek ayrld askerlik grevine yeniden
dnmtr.

NOT-3:
Tekalif-i
Milliye
Emirlerinin
yaynlanmas, Topyekn Seferberlik halinin
balatldn gsterir.

Mustafa Kemal Paann bu yetkiyi

istemesindeki temel ama; hzl karar alp
uygulayabilmek ve devlet ilerinde tek bana
hareket edebilmektir.
NOT: Mustafa Kemal Paann Bakomutanlk
yetkisi, ilerleyen zaman dilimi ierisinde kesin
sonu alnamadndan 20 Temmuz 1922de
sresiz hale getirilmitir. Bu durum Meclisin
Mustafa Kemal Paaya kar gveninin arttn
gsterir.

176

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
1921de bozguna uratld. Bu tarihte Sakarya
Irmann dousu dmandan tamamen
temizlenmi oldu.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Trk ordusunun
Sakaryann
dousuna
ekilmesinin
sonularndan biridir?
A) TBMMnin yetkilerini bir sre iin Mustafa
Kemale vermesi
B) stiklal Mahkemelerinin kurulmas
C) Gmr Antlamasnn imzalanmas
D) erkez Ethem Ayaklanmasnn bastrlmas
E) Trkiye ile Sovyetler Birlii arasnda
yaknlamann balamas
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: A

RNEK SORU
Mustafa Kemal, Hatt mdafaa yoktur; sath
mdafaa vardr. O sath btn vatandr.
Vatann her kar topra, vatandan kanyla
slanmadka terk olunmaz. emriyle aadaki
savalardan hangisinin kaderini belirlemitir?
A) I. nn
B) Sakarya
C) II. nn
D) Eskiehir ve Ktahya
E) Bakomutanlk
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: B

RNEK SORU
Teklif-i Millye Emirlerinin karlmasna
aadaki savalarn hangisinin sonucunda gerek
grlmtr?
A) Bakomutanlk Sava
B) Sakarya Sava
C) Birinci nn Sava
D) kinci nn Sava
E) Eskiehir ve Ktahya Savalar
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: E

Siyasetteki Sonular:

Nedenleri:
NOT: Trk ordusu ok sayda subayn kaybettii
iin Sakarya Muharebesi Subaylar Sava olarak
da bilinir.

Sevri Trklere zorla kabul ettirme dncesi,

Yunanllarn son bir saldr ile Ankaray alarak
TBMMyi ve Milli Hareketi yok etmek
istemeleri

Sonular:

Yunan ordusunun saldr gc krlarak

savunma durumuna ekilmesi saland.
Taarruz sras Trk ordusuna geldi.
Trk
ordusunun
1683
II.
Viyana
Bozgunundan beri Avrupa karsnda devam
eden gerileyii ve zl sona erdi.
TBMM, Mustafa Kemal Paaya Mareallik
rtbesi ve Gazilik nvan verdi (19 Eyll
1921).

SAKARYA MEYDAN MUHAREBES

(23 AUSTOS 12 EYLL 1921)

Sava:

D Siyasetteki Sonular:

talyanlar, Anadoluda igal ettikleri yerlerden

tamamen ekildiler.
Yunallarn Sevri uygulamada baarl
olamayacan anlayan ngilizler, askeri
yardm kesmilerdir.
tilaf Devletleri arasndaki gr ayrklar iyice
artt ve birlik tamamen bozuldu.
tilaf Devletleri, Trkiye ve Yunanistana
atekes teklifinde bulunmulardr.

Mustafa Kemal Paa, Genelkurmay Bakan

Fevzi akmak ile birlikte Polatlya gelerek,
Bakomutanlk kararghn burada kurdu.
Yunan ordusunun 23 Austos 1921de Sakarya
Nehrinin dousuna geerek Trk mevzilerine
saldrsyla sava balad.
Bakomutan Mustafa Kemal Paa; Hatt-
mdafaa yoktur, Sath- mdafaa (alan, yzey
savunmas) vardr. O sath btn vatandr.
Vatann her kar topra, vatandan kan ile
slanmadka terk olunamaz. emrini vererek
savan plann aklamtr.
Bu sava taktii ile klasik cephe sava yerine
alan sava yapld.
Trk ordusu bu plan dorultusunda tm vatan
topraklarn savunmaya balad. 5 Eyllde
Yunanllarn saldr gc krld. Geri
ekilmeye zorlanan Yunanllar 12 Eyll

NOT: Bu durum TBMM Hkmetinin varln

askeri alandaki baarlaryla kabul ettirdiini
gsterir.
izgisel (klasik) cephe anlay yerine, tm
alann savunulmas gibi yeni bir taktik, sava
tarihine geti.
ngiltere, 23 Ekim 1921de TBMM ile
imzalad stanbul Szlemesi ile Malta
srgnlerinin tamamn serbest brakt (Bir

177

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

ksmn II. nn Savandan sonra serbest

brakmt.).
Sovyet
Rusyann
istei
ile
Kafkas
Cumhuriyetleri ile (Azerbaycan, Ermenistan
ve Grcistan) TBMM Hkmeti arasnda Kars
Dostluk ve Kardelik Antlamas imzaland
(13 Ekim 1921). Buna gre;

Ankara Antlamasnn nemi:

Moskova
Antlamasnn
onaylanmas
niteliindedir.
Dou snrmz kesin eklini almtr.
Nahivan, Azerbaycana bal zerk bir blge
kabul edilmitir.
Taraflar arasnda salk, gvenlik, ticaret ve
gmrk konularnda ibirlii yaplmasna karar
verilmitir.
stanbulun gvenliinin salanmas ve
Boazlarn
ticarete
almas
karara
balanmtr.

TBMMyi ve Misak- Milliyi tanyan ilk tilaf

Devleti Fransadr.
talyanlardan sonra Franszlarn da Anadoluyu
boaltmalar sonucunda tilaf Blou tamamen
paraland ve ngilizler TBMM karsnda
yalnz kaldlar.
Hatay ve skenderun dnda bugnk Suriye
snrmz izildi (Bu antlamayla belirlenen
gney snrmz, Lozan Bar Antlamasnda
da (24 Temmuz 1923) aynen kabul edilmitir.).
Gney cephesi de kapand ve bundan sonra
btn birliklerimiz Bat Cephesine kaydrld.

NOT: Sovyet Rusya bu antlamay protesto

etmitir. Bu durum Sovyet Rusyann; TBMMnin
Bat ile yaknlamasn istemediini gsterir.
NOT: I. nn ve Sakarya Savalarndan sonra
eitli antlamalarn yaplmas; d politikada
gl ve sz geer olmann n koulunun ite de
gl olmak olduunu gsterir.

Franszlar, ngilizleri Trkiyeye kar yalnz

brakarak 20 Ekim 1921de Ankara
Antlamasn imzaladlar ve igal ettikleri
blgelerden ekildiler. Bu antlamaya gre;

2 Ocak 1922de Ukrayna Cumhuriyeti (Sovyet

Rusyaya baml) ile TBMM Hkmeti
arasnda bir dostluk antlamas daha
imzalanarak, Sovyet Rusyann, TBMMye
yapaca destek ve yardmlara kesinlik
kazandrlmtr.

ki taraf arasndaki silahl mcadele sona

erecek,
Franszlar, Adana, Mara, Antep ve Urfay
boaltacak,
Savalan blgelerde genel af ilan edilecek ve
esirler karlkl olarak serbest braklacak,
Trk ordusu bugnk Suriye snrnn
kuzeyine, Fransz ordusu ise gneyine
ekilecek,
Hatay ve skenderun Fransann mandas
Suriyede kalacak fakat bu blgelerde dili
Trke olan zel bir ynetim kurulacak
Fransa Suriyeden ekilirse Hatay halk kendi
geleceini belirlemek zere halk oylamasna
gidebilecek

tilaf Devletlerinin Bar Teklifleri

tilaf Devletleri, 22 Mart 1922de Pariste bir
konferans
dzenleyerek
Trkiye
ve
Yunanistan arasndaki sava durdurmaya
ynelik
atekes
ve
bar
nerileri
hazrlamlardr
(Paris
Mukarrerat).
TBMMyi temsilen Dileri Bakan Yusuf
Kemal Tengirenk katlmtr. Buna gre;

NOT: Bu durum Hatayda Trk kltrnn

korunmasn kolaylatrm ve Hatayn 1939da
anavatana katlmasna katk salamtr.

ki tarafta sava hazrl yapmayacaktr.

ki
taraf
arasnda
tampon
blge
oluturulacaktr.
Atekes
3
ay
srecek,
gerekirse
uzatlabilecektir.
tilaf Devletleri tarafndan kurulan bir
komisyon Trk ordusunun askeri durumunu
denetleyecektir.

NOT: Hatayn Fransaya braklmas Misak-

Milliden verilen ikinci tavizdir.
Caber Kalesi Trk topra saylacak ve Trk
askeri tarafndan korunacaktr (Anadolu
Seluklu Devletinin kurucusu Sleyman
ahn trbesi burada olduu iin bu ekilde
bir karar alnmtr.).

NOT: tilaf Devletleri bu neriyle Yunanistan

gzetmilerdir. Trk Devleti, bu neriyi
bamszlk ilkesine ters dt iin kabul
etmemitir.

178

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

tilaf Devletleri 26 Mart 1922de TBMMye

sunduklar bar nerisinde de Sevrin biraz
yumuatlm eklini teklif ettiler. TBMM bu
neriyi de bamszlk ve devletlerin eitlii
ilkesine ters dt iin reddetmitir.
Atekes ve bar grmeleri tkannca Byk
Taarruz hazrlklar hzlanmtr.

RNEK SORU
Mustafa Kemale mareallik unvannn
verilmesi
Fransayla Ankara Antlamasnn yaplmas
Yukardaki gelimeler aadaki savalardan
hangisinin sonular arasndadr?
A) Bakomutanlk Sava
B) Sakarya Sava
C) Birinci nn Sava
D) kinci nn Sava
E) Eskiehir ve Ktahya Savalar
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: B

RNEK SORU
Kurtulu Savanda Grcistan ve Ermenistan
hkmetleriyle yaplan Kars Antlamas
aadakilerin hangisinde etkili olmutur?
A) Sakarya Savann kazanlmas
B) Kafkas snrnn kesinlemesi
C) Teklif-i
Milliye
Emirlerinin
(Ulusal
Ykmllkler) karlmas
D) TBMMnin ay iin yetkilerini Mustafa
Kemale devretmesi
E) Ermenistanla
Gmr
Antlamasnn
yaplmas
(2007/KPSS)
Cevap: B

RNEK SORU
Aadaki gelimelerden hangisinin, TBMM
Hkmetinin tannmas konusunda Anlama
Devletleri arasnda gr ayrl olduunu
gsterdii savunulamaz?
A) Grcistan ile antlama yaplmas
B) Fransa ile Ankara Antlamasnn yaplmas
C) II. nn Savandan sonra talyann
Anadoludaki asker gcn ekmesi
D) TBMM Hkmetinin talyann aracl ile
Londra Konferansna katlmas
E) ngilterenin, Yunanistan Kurtulu Sava
sresince desteklemesi
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: A

RNEK SORU
Bat
Cephesinde
Yunanistanla
yaplan
aadaki savalardan hangilerinin sonunda,
Anlama
Devletleri
Yunan
ordusunu
glendirmek amacyla TBMMyle iliki
kurarak Sevr Antlamasnn koullarn
deitirmek istemitir?
A) Birinci nn kinci nn
B) Birinci nn Sakarya
C) Sakarya Byk Taarruz
D) kinci nn Ktahya-Eskiehir
E) Ktahya-Eskiehir Byk Taarruz
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: B

RNEK SORU
Kurtulu Savanda,
- Birinci nn Zaferinden sonra Anlama
Devletlerinin Londrada konferans dzenlemesi ve
TBMMyi davet etmesi,
- Sakarya Zaferinden sonra Fransann TBMMyle
Ankara Antlamasn yapmas,
gelimeleriyle
aadakilerden
hangisine
ulald savunulabilir?
A) Anlama Devletlerinin TBMMyi Sakarya
Savandan sonra tandna
B) ngilterenin savan sonuna kadar Yunanllar
desteklediine
C) Halklarn d politikada etkili olduuna
D) Uluslararas
antlamalar
uygulamak
zorunluluu olduuna
E) Asker baarlarn Anlama Devletlerini
TBMMyle antlama yapmaya zorladna
(2009 KPSS)
Cevap: E

RNEK SORU
Kurtulu Savanda Grcistan, Ermenistan
Hkmetleriyle Kars Antlamas yaplmtr.
Bu antlamann yaplmasnda aadakilerin
hangisinin etkili olduu savunulabilir?
A) Anlama Devletlerinin 22 Mart 1922de bar
iin yeni koullar nermesi
B) Rodos ve On ki Adann talyaya braklmas
C) Mudanya Anlamasnn imzalanmas
D) Musulun Iraka braklmas
E) Sakarya Savann kazanlmas
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: E

179

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
NOT: Meclisin bu tutumu Mustafa Kemale
duyulan gvenin arttn gsterir.

RNEK SORU
Kurtulu Savann btn iddetiyle devam ettii
bir ortamda ara seimlere gidilerek TBMMnin
almalarn srdrmesi salanmtr.
Bu
bilgiyle
aadakilerden
hangisine
ulalabilir?
A) Halk egemenliinin srekliliine nem
verildiine
B) TBMM Hkmetiyle stanbul Hkmeti
arasnda gr ayrl olduuna
C) TBMMye Mebuslar Meclisinden katlm
olduuna
D) Ulusal glerin birletirilmek istendiine
E) Mecliste gr ayrlklarnn olduuna
(2009 KPSS)
Cevap: A

Mustafa Kemal Paa, 6 Austos 1922de

taarruz karar ald ve komutanlarna hazr
olmalar emrini verdi.
20 Austos 1922de Genelkurmay Bakan
Fevzi akmak ve Bat Cephesi Komutan
smet Paa ile birlikte Akehire gelen Mustafa
Kemal Paa, ordu birliklerine saldr plann
aklad: Yunan ordusu ani bir basknla
evrilecek ve imha edilecektir.
26 Austos 1922 sabah taarruz gn olarak
kararlatrld. Kumandanlk Karargh olarak
da Afyonun Kocatepe ilesi seildi.

BYK TAARRUZ VE BAKOMUTANLIK

MEYDAN MUHAREBES (26 AUSTOS 18
EYLL 1922)

Sava:

26 Austos 1922 gn sabah saat 05:30da

youn topu atyla balayan Trk taarruzu
karsnda Yunan siperleri alt saatte ald ve
Yunan ordusu panik iinde kamaya balad.
Svari birliklerimiz kaan Yunan ordusunu
Eskiehir civarnda evirme hareketine balad.
Ka yollar tkanan Yunan ordusu Afyonun
Dumlupnar blgesinde kuatld. 30 Austos
1922de yaplan Bakomutanlk (Dumlupnar)
Meydan Muharebesinde Yunan ordusunun
byk bir blm yok edildi.

Trk Ordusunun taarruz hazrlklar uzun

srnce Mecliste Bakomutana kar
olumsuz tavrlar ve muhalefet balad.
Taarruzu kasten geciktirme ve Meclisi
oyalamayla sulanan Bakomutan Mustafa
Kemal Paa, Meclise gelerek yapt
konumada; Efendiler bizim de amacmz
taarruzdur. Fakat yar hazrlanm bir
orduyla taarruz etmek, kaybedilmi bir
savatan daha kt sonular dourabilir.
diyerek hazrlklarn srdn vurgulam ve
muhalefeti etkisizletirmitir.
Mustafa Kemal Paann Bakomutanlk
yetkisi, 6 Mays 1922ye kadar 3 kez uzatld.
Meclisin 5 Mays 1922deki toplantsnda
Mustafa
Kemale
muhalif
olanlar
Bakomutanlk
yetkisinin
uzatlmasn
engellediler.
Bu olay zerine ertesi gn (6 Mays 1922)
hasta yatandan kalkp Meclise gelen Mustafa
Kemal; Efendiler bylesine kritik bir
ortamda ordumuz basz braklamaz. Bu
bakmdan
Bakomutanl
brakmadm,
brakamam ve brakmayacam. demitir.
Uzun aklamalar ve sert tartmalardan sonra
Bakomutanlk Kanunu yeniden kabul
edildi (6 Mays 1922).
20
Temmuz
1922de
Bakomutanlk
Yasasnn yrrl sresinin tekrar uzatlmas
gndeme geldiinde, bu sefer Mustafa Kemal
srenin uzatlmasn istememitir. Buna
ramen Meclis, Bakomutanln sresiz
olarak Mustafa Kemalde kalmasna karar
vermitir.

NOT: Yunan Bakomutan da savaa katld iin

bu savaa Bakomutanlk Meydan Sava ad da
verilmitir.
Kaan
Yunan
askerlerinin
zmir
ve
evresindeki Yunan kuvvetleriyle birlemesine
engel olmak iin Atatrkn 3 Eyll tarihli,
Ordular! lk hedefiniz Akdenizdir, ileri!
tarihi emrini alan kahraman Trk ordusu, 9
Eyll gn zmire, 11 Eyll gn Bursaya ve
18 Eyll gn Balkesir Ayvalka
(anakkale Boazna) ulaarak tm Bat
Anadoluyu dmandan temizledi.
Trk ordusunun Boazlara (stanbula)
taarruz edecei telana kaplan ngilizler,
acilen Mudanya Mtarekesi srecini balattlar.

Sonular:

Bat Anadolu Yunan igalinden kurtarlmtr.

Kurtulu Savann askeri safhas baaryla
tamamlanmtr.
Trk ordusu, igal altndaki Marmara ve
Trakya Blgesine ynelince ngilizlerle
ilk kez sava ihtimali domutur.

180

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Trk ordusunun kesin zaferi nedeniyle tilaf

Devletleri TBMMye atekes teklifinde
bulunmular, bunun sonucunda da Mudanya
Atekesi imzalanmtr.
Savataki
stn
hizmetlerinden
dolay
Fevzi akmakn rtbesi Mareallie
ykseltilmitir.

TBMM
Hkmeti,
bar
antlamas
imzalanncaya kadar blgede 8.000 jandarma
kuvveti bulundurabilecektir.
stanbul ve Boazlar, TBMM Hkmetine
braklacaktr. Ancak tilaf Devletlerine ait
birlikler, kesin bar yaplncaya kadar burada
varlklarn srdreceklerdir.

NOT: Byk Taarruz, dzenli ordu savalar

ierisinde farkl bir zellie sahiptir. Tamamen
taarruza ve toprak kazanmaya yneliktir.

NOT: Bu madde Osmanl Devletinin hukuken

sona erdiinin bir gstergesidir.
Trk birlikleri kesin bara kadar anakkale
Boaznda belirtilen izgide bekleyecektir.

MUDANYA ATEKES ANTLAMASI

(3 11 EKM 1922)

Atekesin mzalanmasna Ortam Hazrlayan

Nedenler:

Yunanistann Trk ordusu karsnda kesin

olarak yenilgiye uramas
ngilterenin Trkiye ile yeni bir sava olasl
karsnda yalnz kalmas
ngiliz kamuoyunun sonu belirsiz bir sava
istememesi
ngiliz dominyonlarndan (smrge) gelen
yardmn kesilmesi
Fransa ve talyann Trkiyeye kar yeniden
savaa girmek istememesi
Mustafa Kemalin diplomatik ataa geerek
Boazlar zerinde olas bir savata, Sovyet
Rusyann da Trkiyeyi destekleyeceini
dnyaya ilan etmesi

Atekesin nemi ve Sonular:

Trk Kurtulu Savann silahl mcadele

dnemi sona erdi, diplomatik sre balad.
Dou Trakya (Edirne, Krklareli ve Tekirda)
ve stanbul sava yaplmadan diplomatik
yollarla kurtarlmtr.
Trk Yunan mcadelesi kesin olarak sona
ermitir.
Mudanya Atekesi ile Mondros Atekes
Anlamas geerliliini kaybetmitir.
tilaf Devletlerinin tm (zellikle ngiltere ve
talya), bu antlamay imzalamakla Yeni Trk
Devletinin siyasi varln tanm oldular.
ngilterede Lloyd George (Loid Corc)
Hkmeti (Trk dman) istifa etmitir.

NOT: smet Paann Mudanyada byk bir

diplomatik zafer kazanarak, milli karlarmz
korumu olmas, Lozan Bar Grmelerine de
katlmasna zemin hazrlamtr.

Grmelere; ngiltere, Fransa, talya ve

TBMM Hkmeti adna General smet Paa
katlmtr.
Yunan temsilcileri atekes grmelerine
katlmam,
grmelerde
Yunanistan
ngiltere temsil etmitir.

RNEK SORU
I. Dou Trakya,
II. stanbul,
III. Boazlar,
IV. Bat Trakya,
Mudanya
Grmelerinde
yukardakilerden
hangileriyle ilgili olarak bir karar alnmamtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz III
C) Yalnz IV
D) I ve II
E) I, II ve III
(2001/KMS)
Cevap: C

NOT: Yunanistann grmelere katlmad halde

alnan
kararlar
ngilterenin
direktifleri
dorultusunda kabul etmesi, kendi iradesiyle
hareket etmediinin bir gstergesidir.

Alnan Kararlar:

Trk ve Yunan kuvvetleri arasndaki sava

sona erecektir.
Yunanistan, 15 gn iinde Dou Trakyay
(Edirne, Krklareli ve Tekirda) boaltacaktr.
Yunan birliklerinin yerini alacak olan tilaf
Devletlerinin oluturaca ortak askeri g,
Trakyada Meri Nehrine kadar olan blgeyi
en ge 30 gn iinde TBMM Hkmetine
teslim edecektir.

181

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
NOT: Vahdettinin ngilizlere yazd snma
mektubunda yalnzca, Mslmanlarn Halifesi
nvann
kullanmas,
siyasi
yetkilerinin
kalmadn kabul ettiinin gstergesidir.

RNEK SORU
Mondros Atekes Anlamasnn geersiz
klnmas,
Dou Trakya topraklarnn savasz alnmas,
Kurtulu Savann asker blmnn sona
ermesi
gelimeleri
aadakilerden
hangisinin
kazanmlar arasndadr?
A) Gmr Antlamas
B) Kars Antlamas
C) Mudanya Anlamas
D) Moskova Antlamas
E) Ankara Antlamas
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: C

TBMM, ngilterenin Vahdetin aracl ile

Mslman Anadolu halkn kkrtmasn
nlemek amacyla 18 Kasm 1922de Osmanl
hanedanndan Abdlmecit Efendiyi Halife
ilan etti.
NOT: II. Abdlmecit, meclis iradesiyle seilen
ilk ve son halifedir. Bylece halifelik milletin
egemenliine balanmtr.
NOT: Halifelik makamnn saltanatla birlikte
kaldrlmamasnn nedeni, kamuoyu ve artlarn
hazr olmamasdr.

SALTANATIN KALDIRILMASI
(1 KASIM 1922)

Vahdettin nce ngilizlere ait Malta Adasna

gitti. Buradan Mekke Emiri erif Hseyinin
ars zerine Mekkeye gitti. Burada
yaynlad bildiriden de sonu alamaynca,
talyada San Remo ehrine yerleti ve 1926
ylnda burada vefat etti.

Nedenleri:

Osmanl Devletinin Mondros Atekesi ile

fiilen sona ermesi
TBMMnin almasyla Anadoluda ulusal
egemenlik ilkesinin yerlemeye balamas
Osmanl Devletinin Sevri kabul etmekle
kendi kendini yok saymas
TBMMnin 1921 Anayasasn kabul ederek
Osmanlnn egemenlik haklarn ve yetkilerini
elinden almas
Osmanl Devletinin Mudanya Atekesinde
Avrupal devletler tarafndan hukuken yok
saylmas
Saltanatn ulusal egemenlie ters dmesi
(en nemli neden)
Lozan
Bar
Grmelerine
Osmanl
Hkmetinin
de
arlm
olmas
(hzlandrc neden)

nemi:

Osmanl Devleti kesin olarak resmen sona

erdi.
tilaf Devletlerinin Lozanda ikilik karma
planlar bozulmutur.
Laiklie geite ilk adm atlm oldu.
TBMMnin siyasi alanda gerekletirdii
ilk byk inklaptr (Ayn zamanda tek inklap
hareketidir.).
Cumhuriyet ynetimine gei srecini
hzlandrmtr.

NOT: Saltanatn kaldrlmas, Atatrkn ulusal

egemenlik ve Cumhuriyetilik ilkeleriyle paralellik
gstermektedir.

NOT: tilaf Devletlerinin Lozan Grmelerine

Ankara ve stanbul Hkmetlerini birlikte
armalarnn amac; Trk tarafn blerek, iki
hkmet arasndaki ikilikten yararlanmak
istemeleridir.

RNEK SORU
Aadakilerden
hangisi
Saltanatn
kaldrlmasnn nedenlerinden biri olamaz?
A) Saltanat sisteminin ulusal egemenlik anlayna
ters olmas
B) stanbul
Hkmetinin
de
Lozan
Grmelerine davet edilmesi
C) Cumhuriyet ilan edilerek, yeni rejimin
belirlenmi olmas
D) Padiahn, Kurtulu Sava srasnda ulusal
direnie kar olmas
E) Bir lkede iki idarenin bulunmasnn ulusal
karlara ters olmas
(2007/KPSS)
Cevap: C

stanbul Hkmetinin, Ankaraya Lozana

birlikte katlma ars yapmas zerine,
TBMM bu olasl ortadan kaldrmak ve
tilaflarn planlarn bozmak iin 1 Kasm
1922de ald kararla saltanat kaldrmtr.
Sadece Halifelik yetkileri kalan son Osmanl
Padiah Vahdettin, 17 Kasm 1922de bir
ngiliz zrhlsyla ngiltere Hkmetine
snarak yurdu terk etmitir.

182

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
NOT: Aznlklar ve kapitlasyonlar konusunda
Trk tarafnn kesin tavrn koymas, tam
bamszlktan dn verilmeyeceini gsterir.

RNEK SORU
slamiyette ortaya kan siyasi ve din glerin
bir elde toplanmas geleneine aadakilerden
hangisiyle son verilmitir?
A) 1876 Anayasasnn yrrlkten kaldrlmas
B) Tekke ve trbelerin kapatlmas
C) Saltanatn kaldrlmas
D) Hukuk birliinin salanmas
E)Medreselerin kapatlmas
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: C

smet Paa bakanlndaki Trk heyetinin

konferansta en ok zerinde durduu ilkeler
devletlerin eitlii ve tam bamszlktr
RNEK SORU
I. Mudanya Atekes Anlamasyla ilgili
grmelerdeki baars
II. Eskiehir-Ktahya Savalar
III. Genelkurmay Bakan olduu srada yapt
baarl hizmetleri
smet
nnnn
Lozan
Konferansna
gnderilen heyete bakan olarak seilmesinde
yukardakilerden hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III
E) II ve III
(2011 KPSS)
Cevap: D

LOZAN BARI ANTLAMASI

(24 TEMMUZ 1923)
Mudanya Atekesinden sonra Trkiye bar
konferans iin eitli hazrlklara girmitir.
Bu dnemde; konferansn toplanma yeri,
Trkiyeyi temsil edecek kiinin belirlenmesi
ve konferansta grlecek konularn tespit
edilmesi grlmtr.
tilaf Devletleri bar konferans iin Lozan
(svire) nerince, TBMM, Lozan ile Trkiye
arasnda haberlemenin zor olacan
syleyerek zmiri nerdi.

Konferansa; ngiltere, Fransa, talya, TBMM

Hkmeti, Yunanistan, Sovyet Rusya,
Japonya, Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya,
Belika ve Portekiz dorudan katlrken, ABD
grmelere katlmam sadece gzlemci
gndermitir.
Konferansta TBMM temsilcilerini en fazla
uratran devletler bata ngiltere olmak
zere talya ve Fransadr.

NOT: TBMMnin amac; Mustafa Kemal

Paann grmelere dorudan mdahale
edebilmesini salamakt.
NOT: Devletler aras geleneklere gre bar
grmeleri tarafsz bir devletin ehrinde
yaplmas gerektiinden Lozan kabul edilmitir.

Konferansa;

Grmelere Bakanlar Kurulu (Vekiller

Heyeti) Bakan Rauf Bey katlmak istedi.
Fakat kendisi daha nce Mondros Atekesini
imzalad iin siyasal gelenek asndan
uygun grlmedi.
Onun yerine konferansa Trkiyeyi temsilen,
Mudanya Atekes Antlamasnda Trkiyeyi
baarl bir ekilde temsil ederek diplomatik
bir zaferin altna imza atan smet Paa,
Dileri Bakanlna getirilerek ba temsilci
olarak gnderilmitir (smet Paa, Dileri
Bakan Yusuf Kemal Bey (Tengirenk) istifa
ettikten sonra bu greve gelebilmitir.).
TBMM, Lozana gidecek smet Paa
bakanlndaki heyetten, Kapitlasyonlar ve
Ermeni Yurdu (Aznlklar) konularnda
kesinlikle taviz verilmemesini istemi, dier
konularda Ankarayla irtibat kurularak esnek
davranlabileceini belirtmitir.

Sovyet Rusya, Japonya ve Bulgaristan

Boazlar konusunda,
Bulgaristan,
Romanya
ve
Yugoslavya
Borlar konusunda,
Belika ve Portekiz ticaret ve iskan
(yerleme) konularnda katlmtr.
smet nn, Lozan Konferansnn i tzk
almalarnda Trkenin resmi konferans
dili olmasn, Karadenize kys olan
devletler ifadesi yerine bu devletlerin
isimlerinin
yazlmasn,
komisyon
bakanlklarndan birinin de Trkiyeye
verilmesini nermitir.
NOT: smet nn, bu nerileriyle konferansta
uluslar aras eitlik kurallarna uyulmasn
salamaya almtr.
I. Konferans Dnemi 20 Kasm 1922de
balad.
Boazlar,
Ermeni
Yurdu,

183

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Kapitlasyonlar (en nemlisi), Musul Sorunu,

Osmanl Borlar, stanbulun tilaflarca
boaltlmas, Yunanistann Karaaa vermek
istememesi ve Sava tazminat konularnda
antlama salanamad iin grmeler
4 ubat 1923te kesildi.
Trk Heyeti bu gelimeler zerine Ankaraya
dnd ve Trk Ordusu alarma geirilerek,
Musul ve Boazlar zerine yrmek iin
hazrlklara balad.

Musul Kerkk Sorunu

yznden
zmlenemedi. Trkiye ile ngiltere arasnda
9 ay ierisinde zmlenmek zere ileri bir
tarihe ertelendi.
5 Haziran 1926ta imzalanan Ankara
Antlamas
ile
Musul,
ngiltere
mandasndaki Irak Hkmetine brakld.
Lozanda zme kavuturulamayan, sonraya
braklan tek konu Musul Sorunu olmutur.

NOT: Grmelere ara verildii dnemde, i

politikada bamsz, milli bir ekonomi sisteminin
benimsendii
zmir
ktisat
Kongresi
dzenlenmitir (18 ubat 1923).

NOT: Lozan Bar Antlamasnda bugnk

ekliyle belirlenen tek snrmz Bat Snr
olmutur.
RNEK SORU
Trkiye, Musulun Misak- Mill snrlar iinde
olduuna aadakilerden hangisini gereke
olarak gstermitir?
A) Trklerden baka uluslarn da yaamasn
B) Sykes-Picot Anlamasna gre Franszlara
verilmi olmasn
C) Mondros Mtarekesinin imzaland tarihte
Osmanl snrlar iinde olmasn
D) Petrol bakmndan zengin olmasn
E) ngilterenin mandas olmasn
(2009 KPSS)

Ancak her iki taraf da yeni bir sava gze

alacak durumda deildi. tilaf Devletlerinin
isteiyle 23 Nisan 1923te grmelere
yeniden baland ve 24 Temmuz 1923te Lozan
Bar Antlamasnn imzalanmasyla sona
erdi.
Antlamann Maddeleri:
A) SINIRLAR

Rus Snr:

Sovyet Rusya ile imzalanan Moskova ve

Kafkas Cumhuriyetleri ile imzalanan Kars
Antlamas (1921) ile belirlenen snr kabul
edildi.

Bulgaristan Snr:

1913 stanbul Antlamas ve Bulgaristann

I. Dnya Sava sonunda yapt Nyyi
Antlamas ile belirlendii gibi kald.
Bulgaristan, Nyyi Antlamas ile Bat
Trakyay Yunanistana brakmt. Buras bu
nedenle geri alnamad.

ran Snr:

1639 Kasr- irin Antlamas ile belirlenen

snr ayn ekilde kabul edildi.

Irak Snr:

Suriye Snr:

Yunanistan Snr:

Mudanya Atekesinde ngrld gibi

Meri Nehri snr olmak zere dzenlendi.
Yunanistandan sava tazminat yerine
Edirnenin Karaaa blgesi alnd.

Fransa ile imzalanan 20 Ekim 1921 tarihli

Ankara Antlamas ile izilen snr kabul
edildi
(1939da
Hatayn
Anavatana
katlmasyla bugnk eklini almtr.).

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, daha nceden zerinde
uzlama
salandndan
dolay,
Lozan
Konferansnda tartmalara konu olmamtr?
A) Boazlarn ynetimine ilikin dzenleme
B) Suriye snr
C) Osmanl devlet borlar
D) Kapitlasyonlar
E) Musul
(2010 KPSS nlisans)
Cevap: B

Adalar:

Bozcaada, Gkeada (mroz) ve Tavan

Adalar Trkiyeye,
Rodos, Oniki Ada ve Meis talyaya,
Kbrs ngiltereye,
Dier btn adalar Yunanistana brakld.
Fakat Yunanistan, Anadolu kylarna yakn
olan
adalarda
silah
ve
asker
bulunduramayacakt.

184

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Aadakilerden hangisinin gelecei, Lozan
Antlamasyla belirlenmemitir?
A) mroz
B) Musul
C) Oniki Ada
D) Karaaa
E) Bozcaada
(2006/KPSS nlisans)
Cevap: B

C) BOAZLAR
Ynetimi, Milletler Cemiyetinin garantisinde,
Trkiyenin bakanlndaki uluslar aras bir
komisyona brakld.
NOT: Bu komisyonda yer alan dier devletler;
ngiltere, Fransa, talya, Japonya, Yunanistan,
Sovyet Rusya, Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya
ve ABDdir.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Lozan Antlamasnn
kapsamndadr?
A) Bat snrnn izilmesi
B) Musulun Iraka braklmas
C) Hatay Cumhuriyetinin kurulmas
D) Trkiye - Ermenistan snrnn belirlenmesi
E) Bat Trakyann Yunanistana braklmas
(2006/KPSS Ortaretim)
Cevap: A

Trkiye, Boazlarn her iki yakasn 15er km.

mesafe ile askerden arndracakt.
Boazlardan btn dnya ticaret gemilerinin
geii serbest, sava gemilerinin geii ise
snrl (tonaj ve gn olarak) olacakt.
NOT-1: Yeni bir sava tehlikesinin belirmesi
halinde Trkiye, Boazlarn evresine askeri
ynak yapabilecek ve sorunu yeniden grmeye
aabilecekti.

RNEK SORU
mroz ve Bozcaadann Trkiyede kalmas
Karaaan tazminat karl Trkiyeye
braklmas
Yukardaki gelimeler aadaki antlamalardan
hangisinin kapsamndadr?
A) Lozan Antlamas
B) Atina Antlamas
C) Ouchy Antlamas
D) Montr Anlamas
E) Ankara Antlamas
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: A

NOT-2: Boazlarn ynetiminin uluslar aras bir

komisyona braklmas Trkiyenin egemenlik
haklarn zedeleyici niteliktedir.
NOT-3: Trkiye, 1936da imzalanan Montr
Boazlar Szlemesi ile Boazlarda tam denetim
salamtr.
D) AZINLIKLAR

RNEK SORU
Trkiyenin,
I. Irak,
II. Yunanistan,
III. Suriye
devletlerinden
hangileriyle
snr,
Lozan
Antlamasnda belirlenmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2010 KPSS Ortaretim)
Cevap: B

Trkiyedeki tm aznlklarn Trk vatanda

olduu, Trkiye Devletinin kanunlar ile
gvence altnda bulunduu, bu nedenle
dardan
herhangi
bir
ekilde
koruyucularnn bulunamayaca karar kabul
edilmitir.
NOT: Aznlk sorunu tamamen zmlendii iin
iilerimize karlma problemi de ortadan kalkt
ve bylece tam bamszlmz salanm oldu.
Ayrca Dou Anadoluda bir Ermeni Devleti
kurma projesi de tarihe kart.

B) KAPTLASYONLAR
Tam bamszlmz engelleyen ve lkemizi
yar smrge durumuna dren yabanclarn
bu haklar btnyle ortadan kaldrld
(bamsz devlet anlay saland.).
Trkiyede
bulunan
yabanc
ticaret
kurulularna (irketlerine) Trk yasalarna
uyma zorunluluu getirilmitir.

185

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Lozan Antlamasnn 40. maddesine gre,
Trkiyedeki Mslman olmayan aznlklarn
hukuken ve fiilen Trk tebaas gibi ilem grmeleri
kabul edilmitir.
Bu
maddenin
aadakilerden
hangisini
engellemek amacn tad savunabilir?
A) Aznlklarn kendi dillerini renmesini
B) Aznlklarn baka lke tabiiyetine gemesini
C) Toplumda ayrlk gruplar olumasn
D) badet yerlerinin sayca arttrlmasn
E) Yaamn geleneklere gre dzenlenmesini
(2003/KPSS)
Cevap: C

RNEK SORU
I. Yunanistann sava tazminat yerine Karaaa
Trkiyeye vermesi,
II. Kars ve dolaylarnn yeniden Trk topraklarna
katlmas,
III. Boazlar Komisyonunun kaldrlmas,
Yukardakilerden
hangileri
Lozan
Antlamasnn
sonular
arasndadr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2003/KPSS)
Cevap: A

E) NFUS MBADELES (DE - TOKU)

Osmanl Devletinin 1854ten itibaren ald

d borlar, mparatorluktan ayrlan devletlere
de yzlmleri ve gelirlerine orantl olarak
blnd.
Trkiyenin payna den borlarn, faizsiz
taksitlerle ve Trk Liras olarak kt para
zerinden denmesi kabul edildi.
Ayrca d borlarn denmesi srasnda her
trl yabanc ekonomik denetim ve gzetimine
de son verilerek, 1881de kurulmu olan
Duyun-u Umumiye (Genel Borlar daresi)
Komisyonu da kaldrld.
Trkiye en son borcunu 1954te demitir.

G) DEVLET BORLARI (DI BORLAR)

Trkiyedeki Rumlar ile Yunanistandaki

Trklerin karlkl olarak dei toku
edilmesi karar alnd.
Yalnz Bat Trakyadaki (Gmlcine, Selanik)
Trkler ile Bozcaada, Gkeada ve
stanbuldaki Rumlarn bu deiimin dnda
tutulmas, Yunanistann srar zerine kabul
edildi.
RNEK SORU
I.
Bat
Anadoluda
yaayan
Rumlar,
II. Gmlcine ve Selanikte yaayan Trkler,
III. mroz, Bozcaada ve stanbulda yaayan
Rumlar,
IV. Teselya ve Makedonyada yaayan Trkler,
Yukardakilerden hangisi Lozan Antlamasnda
nfus deiimi dnda tutulmutur?
A) I ve II
B) II ve III
C) III ve IV
D) I, II ve III
E) II, III ve IV
(2004/KPSS)
Cevap: B

NOT: Borlar konusunda Trkiyeye en fazla

direnen devlet Fransa olmutur.
H) YABANCI OKULLAR
Trkiyedeki btn yabanc okullarn Trk
Milli Eitim Bakanlnn dzenleyecei
esaslara gre eitim yapmalar kararlatrld.
Trkiyedeki en fazla yabanc okul
Franszlara aitti.
1926da Fransann Ankara Bykelisi Trk
Hkmetine bu konuda yeniden grme
teklif etti. Trk Hkmeti, bu sorunun bir i
sorun olduunu ve bu istein bamszlk
anlayna
ters
dtn
belirterek,
Fransann grme teklifini sert bir ekilde
reddetmitir.

F) SAVA TAZMNATI (TAMRATI)

I. Dnya Savann galiplerine sava tazminat
verilmedi.
NOT: Wilson lkeleri, yenilen devletlerden sava
tazminat almay yasaklad iin tazminat,
tamirat masraf adyla ifade edilmitir.

)
Buna karlk Trkiye, Anadoluda byk
ykmlara neden olan Yunanistann sava
tamirat demesini talep etti. Trkiyenin bu
isteine karlk olarak Yunanistan, Edirnenin
Karaaa blgesini sava tamirat olarak
Trkiyeye vermitir.

FENER RUM PATRKHANES

Trk Hkmetinin btn basklarna ve

srarlarna ramen Patrikhane stanbul dna
kartlamad.
Ancak, Patrikhane
Ekmen (evrensel)
olmaktan karld. Trkiyenin dinsel
kurumlarndan biri haline getirildi (Siyasi
ayrcalklar kaldrlm oldu.).

186

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Lozanda
Konular:

1926da Medeni Kanunun kabul ile

Patrikhanenin aznlklar zerindeki din d
(evlenme, boanma, miras paylam vb.)
yetkileri de tamamen sona erdirildi.

Tam

zme

Kavumayan

Musul, Hatay, Boazlar, Rum Patrikhanesi

J) STANBULUN DURUMU

Lozan Bar Antlamasnn nemi

Lozan Bar Antlamasnn TBMM tarafndan

onaylanmasndan 6 hafta sonra stanbul ve
Boazlardaki tilaf Devletleri askerlerinin
topraklarmz boaltmas kararlatrld.
Lozan Bar Antlamas 23 Austos 1923te
II. TBMM tarafndan onayland. tilaf
Devletleri 2 Ekim 1923te stanbul ve
Boazlar boaltmaya baladlar ve 6 Ekim
1923te tamamen topraklarmzdan ekildiler.
Ayn gn Trk ordusu halkn byk sevgi
gsterileri ierisinde stanbula girmitir.

nemli Detaylar
Lozanda Aleyhimize zmlenen Konular:

Bat Trakya, Ege Adalar, Hatay ve skenderun

(Suriye snr), Boazlar, Patrikhanenin
stanbul dna kartlamamas
Aleyhimize zmlenen Ama Daha Sonra
Lehimize Dntrlenler:

Yeni Trk Devletinin bamszl ve toprak

btnl tm dnya devletleri tarafndan
tannd.
Misak- Milli snrlar byk lde
gerekletirildi.
Osmanl Devletinin artk resmen sona erdii
belgelendi.
Devletler
aras
eitlik
ilkesine
gre
hazrlanmas ve emperyalizme kar baarl
olmas ynyle smrge halindeki uluslara
rnek olmutur.
Geerliliini gnmze kadar koruyan
uluslar aras bir antlamadr (Bu ynyle de
smrge milletlere rnek olmutur.).
Avrupa devletlerinin ark Meselesi (Dou
Sorunu)ni kendi karlar dorultusunda
zmledikleri Sevr Antlamasn rten,
Trk Milletinin bamszlk ve egemenlik
haklarn emperyalist devletlere kabul ettiren
bir belgedir.
I. Dnya Savan bitiren son antlamadr.

NOT: Mustafa Kemal, Lozan Bar Antlamas iin

u deerlendirmeyi yapmtr; Bu antlama, Trk
milleti aleyhine asrlardan beri hazrlanm ve
Sevr Antlamasyla tamamland zannedilmi
byk bir suikastn ykln ifade eder bir
vesikadr. Osmanl Devrine ait tarihte rnei
bulunmayan bir siyasi zafer eseridir.

Boazlar
(Uluslar
aras
komisyonun
kaldrlmas - 1936)
Hatay ve skenderunun Trkiyeye katlmas
1939)
NOT: Lozanda Trkiye ve ngiltere arasnda ikili
grmelere braklan Musul (Irak) Sorunu daha
sonra aleyhimize zmlenmitir.

RNEK SORU
Atatrk, Bu anlama, Trk ulusuna kar
yzyllardan beri hazrlanm ve Sevr Antlamas
ile tamamland sanlm, byk bir suikastn
ykln bildirir bir belgedir. Osmanl tarihinde
benzeri grlmemi bir siyasal zafer yaptdr.
szn
aadakilerden
hangisi
iin
kullanmtr?
A) Mudanya Atekes Anlamas
B) Moskova Antlamas
C) Ankara Antlamas
D) Lozan Antlamas
E) Montr Boazlar Szlemesi
(2011 KPSS)
Cevap: D

Lozanda Lehimize zmlenen Konular:

Kapitlasyonlar, Aznlklar, Devlet Borlar,
Sava Tazminat, Yabanc Okullar, stanbulun
Boaltlmas
Lozanda zmlenen Ama Daha Sonra
Uygulamada Sorun Olanlar:
Fransa ile Yabanc Okullar (1926) ve D
Borlarn denmesi (1933),
Yunanistan ile Nfus Mbadelesi (1926
1930) ve Ege Adalarnn silahszlandrlmas

187

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

TBMM MUHAREBELER LOZAN BARII

IKMI SORULAR
1.

A)
B)
C)
D)
E)

2.
A)
B)
C)
D)
E)

4.

Aadakilerden hangisi Birinci nn ve

Sakarya Savalarnn ortak zelliklerinden
biri deildir?
Savunma amal olmas
Sovyet Rusya ile yaknlama salamas
Anlama devletlerinin TBMM ile ilgili
grlerinin deimesini salamas
Ulusal orduyla yaplmas
smet Paa'nn komutasnda yaplmas
(1999 DMS)

A)
B)
C)
D)
E)

Aadakilerden
hangisi,
Gmr
Antlamasnn zelliklerinden biri deildir?
Batda Yunanllara kar, cephede rahatlk
salamas
Birinci nn Zaferinden sonra imzalanmas
Ermenilerin Sevri tanmadklarn belirtmesi
TBMMnin uluslararas varln ilk kez
kantlamas
Bir Trk devletinin Trkln vurgulayan
ilk antlama olmas
(1999 DMS)

Hkmetin kurulmas ile ilgili 2 Mays 1920

tarihli yasaya gre, bakanlar TBMM yeleri
arasndan mutlak ounlukla seilirdi. Daha
sonra bu kural bakanlarn TBMM bakannn
Meclis yeleri iinden gsterdii adaylar
arasndan mutlak ounlukla seilmesi
eklinde deitirilmitir.
Yaplan bu deiiklikle aadakilerden
hangisi amalanmtr?
Meclisin
hkmeti
denetlemesini
kolaylatrmak
Bakanlklarn saysnn azaltlmasn salamak
Hkmet drmeyi kolaylatrmak
Hkmette gr birliinin salanmasn
kolaylatrmak
Ulus egemenlii ilkesini pekitirmek
(2000 DMS)

5.
I. Gmr Antlamas'nn yaplmas
II. Moskova Antlamas'nn yaplmas
III. Trk ordusunun Sakaryann dousuna ekilmesi
gelimelerinden hangileri Eskiehir ve Ktahya
Savalarnn sonular arasnda yer alr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2000 DMS)
6.

3. Milli Mcadele dneminde,

I. Ulusal cemiyetler kurulmas
II. TBMMnin almas
III. Saltanatn kaldrlmas
IV. TBMM yetkilerinin bir sre iin M. Kemale
verilmesi
V. 1876 Anayasasnn yrrlkte kalmas
konularnn
hangilerinde
gr
ayrl
olmutur?
A) I ve II
B) I ve III
C) II ve III
D) III ve IV
E) IV ve V
(1999 DMS)

A)
B)
C)
D)
E)

188

Mustafa
Kemal,
stanbul
Hkmeti
temsilcileriyle Bilecikte yapt grmede
kendisini TBMM ve Hkmet Bakan
eklinde tantmtr.
Mustafa
Kemalin
kendisini
byle
tantmasndaki amacnn aadakilerden
hangisi olduu savunulabilir?
Meclis ve hkmetin yetkilerine sahip
olduunu hatrlatmak
stanbul Hkmeti ile ilikileri kesmek
stanbul Hkmeti temsilcilerinin hkmetten
ekilmesini salamak
stanbul Hkmeti yelerinde gr ayrl
yaratmak
Padiah, yeni bir hkmetin kurulmasna
raz etmek
(2000 DMS)

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Anlama Devletlerinin Sevr Antlamasnn

baz maddelerinde deiiklik yapmak
amacyla Londra Konferansn tertip
etmelerinde,
I. Birinci nn Sava
II. erkez Ethem Ayaklanmasnn bastrlmas
III. Fransa ile yaplan Ankara Antlamas
gelimelerinden hangileri etkili olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2000 DMS)

11. Trkiyedeki Rumlar ve Yunanistandaki

Trklerin mbadele (dei toku) edilmesi;
ancak Bat Trakya Trkleri ile stanbul
Rumlarnn bu mbadele dnda tutulmas,
aadakilerden
hangisinin
kararlar
arasndadr?
A) Lozan Antlamas
B) Atina Antlamas
C) Bkre Antlamas
D) stanbul Antlamas
E) Belgrat Antlamas
(2000 DMS)

7.

8.
I. Batumun Grcistana braklmas
II. Trkiyenin Batum limanndan gmrksz
yararlanmas
III. Nahvan blgesinin zerk bir ynetime sahip
olmas
Aadaki
antlamalardan
hangisinin
sonularndandr?
A) Ankara Antlamas
B) Gmr Antlamas
C) Kars Antlamas
D) Brest - Litovvsk Antlamas
E) Lozan Antlamas
(2000 DMS)
9.

A)
B)
C)
D)
E)

12. Trk Ordusunun, Sakarya Nehrinin

dousuna ekilmesi, aadakilerin hangisinde
olmutur?
A) I. nn Sava
B) II. nn Sava
C) Sakarya Sava
D) erkez Ethem Ayaklanmas
E) Ktahya - Eskiehir Savalar
(2001 KMS)
13.
I. Kars, Sarkam, Kazman, Kulp ve Idrn
yeniden Trk topraklarna katlmas
II. Batumun Grcistana braklmas
III.
Kafkas
petrollerinin
iletilmesi
yukardakilerden
hangileri,
Gmr
Antlamasnn kapsamndadr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2001 KMS)

5 Austos 1921 tarihinde kabul edilen bir

yasayla Meclis, kendisine ait yetkileri ve
bakomutanlk grevini Mustafa Kemale
vermitir.
Aadakilerden hangisinin bu durumun bir
sonucu olduu savunulamaz?
Mustafa Kemal'in hkmet bakanl grevini
brakmas
Uygulamalarda
birlik
ve
beraberliin
salanmas
Askerin moral gcnn artmas
Hazrlklarda zaman kazanlmas
Tekalif-i Milliye Buyruklarnn karlmas
(2000 DMS)

14.
I. Dou Trakya
II. stanbul
III. Boazlar
IV. Bat Trakya
Mudanya
grmelerinde
yukardakilerden
hangileriyle ilgili olarak bir karar alnmamtr?
A) Yalnz I B) Yalnz III C) Yalnz IV
D) I ve II
E) I, II ve III
(2001 KMS)

10. Aadakilerden
hangisi,
Mudanya
Mtarekesinin koullarndan biri deildir?
A) Dou Trakyann boaltlmas
B) Trk - Yunan arpmasnn durmas
C) Anlama
Devletlerinin
bara
kadar
bulunduklar yerde kalmas
D) Bat Trakyann Yunanistana braklmas
E) stanbul ve evresinin ynetiminin TBMM
Hkmetine braklmas
(2000 DMS)

189

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

15. Kurtulu Sava kapsamnda yer alan

aadaki savalarn hangisinden sonra,
Anlama Devletleri Sevr Antlamasnda
yaplan deiiklikleri Londrada grme
gereini duymutur?
A) Sakarya Sava B) Ermenilerle sava
C) I. nn Sava
D) II. nn Sava
E) Eskiehir - Ktahya Savalar
(2002 - KPSS)

19.
I. Tekalif-i Milliye Emirleri
II. Aar Vergisinin artrlmas hakknda kanun
III. Hyanet-i Vataniye Kanunu
IV. Misak- Milli Kararlar
Trkiye
Byk
Millet
Meclisi
yukardakilerden hangilerini karmamtr?
A) II ve IV B) Yalnz I C) Yalnz III
D) Yalnz II E) I ve III
(2004 - KPSS)

16. Aadakilerden
hangisi,
Kurtulu
Savanda Trk ordusunun Sakaryann
dousuna ekilmesinin sonularndan biri
deildir?
A) Mustafa Kemalin bakomutanlk grevini
stlenmesi
B) TBMM yetkiyi geici bir sre iin Mustafa
Kemale vermesi
C) Tekalif-i Milliye Buyruklarnn karlmas
D) Bat cephesinin gney ve bat olarak ikiye
ayrlmas
E) TBMMde Mustafa Kemale kar tepkilerin
artmas
(2002 - KPSS)

20. Kurtulu Savanda Mustafa Kemale

bakomutanlk yetkisini aadakilerden
hangisi vermitir?
A) Bakanlar Kurulu
B) TBMM
C) Milli Gvenlik Kurulu
D) Felah- Vatan Grubu
E) Halk Meclisi
(2004 - KPSS)
21.
I. Menemen Olaynn bastrlmas
II. Yozgat Ayaklanmasnn bastrlmas
III. nn Savalarnn kazanlmas
Kuvayi Milliye yukardakilerin hangilerinde
etkili olmay baarmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III
E) I, II ve III
(2005 - KPSS)

17.
I. Sava tazminatlar
II. Suriye snr
III. Boazlar
konularndan hangileriyle ilgili sorunlar, Lozan
Antlamasndan sonra yeniden gndeme
gelmitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II E) II ve III
(2002 - KPSS)

22. Hangisi, Kurtulu Savanda kan

ayaklanmalardan biri deildir?
A) Menemen Ayaklanmas
B) Cemil Ceto Ayaklanmas
C) opur Musa Ayaklanmas
D) eyh Recep Ayaklanmas
E) Deliba Mehmet Ayaklanmas
(2006 - KPSS)

18. Kurtulu Savann devam ettii dnemde

TBMM siyasi antlamalar yaparak Trk halknn
ekonomik ve siyasal karlarn dier devletlere
kabul ettirmeye almtr.
Bu dnemde TBMM aadaki devletlerden
hangisine ilk olarak Kapitlasyonlarn
kaldrlmasn kabul ettirmitir?
A) Sovyet Rusyaya B) Fransaya
C) talyaya
D) Almanyaya
E) ngiltereye
(2003 - KPSS)

23. Kurtulu Savanda,

I. Gney Cephesinin kapanmas
II. Anlama Devletleri arasnda gr ayrl kmas
III. Londra Konferansnn toplanmas
gelimelerinden
hangileri
Ankara
Antlamasnn sonular arasndadr?
A) I
B) II
C) III
D) I, II
E) I, II, III
(2006 - KPSS)

190

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

24. 13 Ekim 1921 tarihinde yaplan Kars

Antlamasnda hangisinin etkisi yoktur?
A) Gmr Antlamas
B) Yunanllara kar kazanlan Sakarya Sava
C) Bakomutanlk Meydan Sava
D) Moskova Antlamas
E) Kafkas Cumhuriyetlerinin Rusyaya bal olmas
(2006 - KPSS)

28.
Kurtulu Savanda Grcistan ve
Ermenistan hkmetleriyle yaplan Kars
Antlamas aadakilerin hangisinde etkili
olmutur?
A) Sakarya Savann kazanlmas
B) Kafkas snrnn kesinlemesi
C) Teklif-i
Milliye
Emirlerinin
(Ulusal
Ykmllkler) karlmas
D) TBMMnin ay iin yetkilerini Mustafa
Kemale devretmesi
E) Ermenistanla
Gmr
Antlamasnn
yaplmas
(2007 - KPSS)

25. TBMMnin almasndan sonra,

I. Mecliste gruplamalarn olumaya balamas,
II. Kuvay- Milliye birliklerinin ihtiyalarnn Milli
Savunma Bakanlnca karlanmas,
III.
Bat ve Gney cephelerinin Genelkurmay
Bakanlna balanmas
gelimelerinden hangileri, asker gcn belli bir
otoriteye bal olmasnn gereklilii grnn
uygulandn gsterir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2007 - KPSS)

29.
I. Aznlklarn Trk vatanda saylmas,
II. Rodos ve Oniki Adann talyaya braklmas,
III. Boazlar Komisyonunun kaldrlmas,
Yukardakilerden
hangileri
Lozan
Antlamasnn sonular arasndadr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2008/KPSS nlisans)

26. Anlama Devletleri Londrada toplanacak

konferansa stanbul Hkmetini dorudan, TBMM
Hkmetini ise stanbul Hkmeti araclyla
davet etmi; Sadrazam Tevfik Paa da durumu
Ankaraya bildirip delegelerin saptanmasn
istemitir.
Yalnz bu bilgiye dayanarak Anlama
Devletlerinin,
I. TBMM Hkmetinin dolayl olarak konferansa
davet edilmesi,
II. Osmanl Devletinin hukuki varlnn
korunmas,
III. Trk tarafnn yalnz TBMM Hkmeti
tarafndan temsil edilmesi
konularndan hangilerine kar olduklar
sylenebilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) I, II ve III
(2007 - KPSS)

CEVAPLAR
1. E 2. B 3. D 4. D 5. C 6. A 7. A 8. C 9. A
10. D 11. A 12. E 13. A 14. C 15. C 16. D
17. E 18. A 19. A 20. B 21. B 22. A 23. D
24. C 25. E 26. C 27. A 28. B 29. D

CUMHURYET
(NKILPLAR) DNEM
I. TBMM sava yllarnda yprand iin
1 Nisan 1923te meclisin seimle yenilenmesi
karar alnm, 11 Austos 1923te de
II. TBMM almtr.
11 Austos 1923ten 1 Ekim 1927ye kadar
alan II. TBMMye nklp Meclisi de
denilmitir.

27. Kurtulu Savanda talyann, Anadoluda

igal ettii yerlerden ekilmeye balamasnda
aadakilerden
hangisinin
etkili
olduu
savunulabilir?
A) TBMM Hkmetinin asker ve siyasi alanda
baarl sonular almas
B) Mudanya Anlamasnn imzalanmas
C) Trk ordusunun Sakaryann dousuna
ekilmesi
D) Saltanatn kaldrlmas
E) Osmanl hanedannn yurt dna karlmas
(2007 - KPSS)

A. SYAS ALANDA YAPILAN NKILPLAR

Siyasi alanda yaplan inklplar unlardr;

I. TBMMnin Almas
Saltanatn Kaldrlmas
Cumhuriyetin lan
Halifeliin Kaldrlmas
Partiler ve ok Partili
Denemeleri
1921 ve 1924 Anayasalar

191

Hayata

Gei

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Gazi Mustafa Kemal Paa Cumhurbakan
seilerek Devlet Bakanl sorunu da kesin
olarak zme kavutu.
Meclis Hkmeti Sisteminden Kabine
Sistemine
geildi
(Babakan
olan
hkmetlerin kurulmas saland.). Bylece
Mecliste yaanan hkmet bunalmlar da
sona erdi. Ayrca devlet ileri ivme kazand ve
yaplacak inklplara ortam hazrland.
lk Cumhuriyet Hkmetini kurma grevi
smet Paaya (Babakanlk) verildi.
Fethi (Okyar) Bey de TBMM Bakanlna
seildi.

CUMHURYETN LANI
(29 EKM 1923)

Cumhuriyetin ilanna
gelimeler unlardr;

ortam

hazrlayan

Saltanatn kaldrlmas (1 Kasm 1922)

II. TBMMnin almas (11 Austos 1923)
Lozan Bar Antlamasnn II. TBMMde
onaylanmas (23 Austos 1923)
Yeni Trk Devletinin ilk siyasi partisi olan
Halk Frkasnn kurulmas (9 Eyll 1923)
Trk ordusunun tilaflarn boaltt stanbula
girmesi (6 Ekim 1923)
Ankarann bakent olmas (13 Ekim 1923)
Mecliste meydana gelen hkmet bunalm
(25 Ekim 1923)

NOT: Cumhuriyetin ilan ile ulusal egemenliin

salanmas ynnde en nemli admlardan biri
daha atlm oldu.
Tekilat-
Esasiye
Kanununda,
1923
deiiklikler;

NOT-1: Bakanlarn tek tek meclis ierisinden

seilmesi, hkmeti oluturmay ve srdrmeyi
zorlatrmaktayd (Meclis Hkmeti Sistemi). Bu
yzden bir an nce Cumhuriyeti ilan edip Kabine
Sistemine gemek gerekmekteydi.

NOT-2: lkenin igalden kurtarlmas ve saltanatn

kaldrlmasndan sonra milletvekilleri arasndaki
gr ayrlklar artmaya balad. Bu da hkmet
bunalmn iyice arttrd.

Cumhuriyetin ilann gerektiren nedenler

unlardr;

I. TBMMnin almasyla balayan rejim

konusundaki tartmalar
Saltanatn kaldrlmasndan sonra oluan
Devlet Bakanl Sorunu
Yeni Trk Devletinin yapaca inklplara en
uygun rejimin Cumhuriyet olmas
Meclis Hkmeti Sisteminin zamanla
ileyemez hale gelmesi ve yaanan hkmet
bunalmlar (1923 sonbaharnda Fethi Okyar
Hkmetinin ekilmesi sonucu)

Trkiye Devletinin rejimi cumhuriyettir.

maddesi anayasaya eklenmitir.
Devletin bakan Cumhurbakandr.
Cumhurbakannn, TBMM tarafndan kendi
yeleri arasndan seilmesi karar alnmtr.
Cumhurbakanl sresinin 4 yl olmas ve
ayn
kiinin
tekrar
Cumhurbakan
seilebilmesi karara balanmtr.
Babakan, Cumhurbakan tarafndan ve
TBMM yeleri arasndan seilir.
Bakanlar babakan tarafndan TBMM yeleri
arasndan seilecek ve Cumhurbakan
tarafndan meclisin onayna sunulacaktr.
Devletin dininin slam ve resmi dilinin Trke
olduu hkm getirilmitir.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, cumhuriyetin ilannn
dourduu sonulardan biri deildir?
A) Hkmet kurmann yeni ynteme balanmas
B) Devletin rejiminin adnn konmas
C) stiklal Marnn kabul edilmesi
D) Devletin bakannn belirlenmesi
E) Halifeliin kaldrlmas
(2009 KPSS)
Cevap: C

29 Ekim 1923te Cumhuriyet ilan edildi.

Anayasann birinci maddesinin sonuna yaplan
ekle, Trkiye Devletinin ynetim ekli
Cumhuriyettir. denildi.

(1921
Anayasas)
ylnda
yaplan

Cumhuriyetin ilan ile Yeni Trk Devletinin

u nemli Sorunlar zmlenmitir;

Yeni Trk Devletinin ad konuldu. Bylece

rejim konusundaki tartmalar sona erdi.

Kabine Sisteminde;

192

Cumhurbakan, Meclis
Babakan seer,

yeleri

arasndan

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Babakan da Meclis yeleri arasndan dier

bakanlar seer,
Seilen Bakanlar Kurulu, Cumhurbakan
tarafndan Meclisin gvenoyuna arz olunur ve
gvenoyu alan Hkmet greve balard.

Osmanl
Hanedannn
karlmas kabul edildi.

6) Fahri Korutrk
7) Kenan Evren
8) Turgut zal
9) Sleyman Demirel
10) A.Necdet Sezer
11) Abdullah Gl

Ayn gn u kanunlar da kabul edilmitir;

Tevhid-i Tedrisat Kanunu: Eitim ve retim

birletirilerek devlet denetimine alnmtr.
Tm okullar Milli Eitim Bakanlna
balanmtr, Medreseler kapatlm, ada
okullar almtr.

eriyye ve Evkaf Vekaleti kaldrlarak yerine

Diyanet leri Bakanl ve Vakflar Genel
Mdrl kurulmutur. Bylece laik devlet
olma ynnde nemli bir adm atlmtr.
Ayrca ynetimdeki iki ballk da sona
ermitir.

HALFELN KALDIRILMASI
(3 MART 1924)

Hz. Muhammedin vefatndan sonra devlet ve

hkmet ilerini yrtmek amacyla seilen
idarecilere Halife denilmitir.
lk drt halife seimle belirlenmi, ancak
Emevilerden itibaren halifelik saltanata
dnmtr.
Yavuz Sultan Selimin Msr Seferinden sonra
Halifelik, Osmanl padiahlarna gemitir
(1517).
I. Dnya Sava srasnda Osmanl Devleti
btn Mslmanlar tilaf Devletlerine kar
birletirebilmek iin Kutsal Cihat ilan etmi
ancak baarl olamamtr. Bu ar slam
Dnyasnda destek grmemi hatta ngilizlerin
kkrtmas ile Araplar Osmanl Devletine
kar ayaklanmlardr.
1 Kasm 1922de saltanat kaldrlrken ortam
msait olmadndan halifelik makamna
dokunulmam, TBMM, Vahdettinin yerine
hanedandan Abdlmecit Efendiyi halife
olarak tayin etmitir.

NOT: Diyanet leri Bakanlnn kurulmas ile

eyhlislamlk sona ermitir.

Erkan- Harbiye Vekaleti kaldrlarak yerine

Genel Kurmay Bakanl ve Milli Savunma
Bakanl kurulmutur. Bylece ordunun
siyasetten ayrlmas ynnde ilk adm
atlmtr.

Halifeliin Kaldrlmasnn nemi:

Laik dzene geite nemli bir adm atlm

oldu (en nemlisi).
Ulusal egemenlik ilkesi pekitirildi.
Trkiye Cumhuriyetinin karakteri tam olarak
ortaya kt.
Eski rejim yanllarnn yuvaland zararl bir
odak noktas yok edildi.
Yaplacak inklplara zemin hazrland.
Devlet ynetimindeki ikili yap ortadan kalkt.
Trkiyedeki mmetilik araylar sona erdi ve
milliyetiliin temelleri glendirildi.

Halifeliin Kaldrlma Nedenleri:

RNEK SORU
Mslmanlar zerinde nfuzu olan halifeliin
kaldrlmasnda aadakilerden hangisinin
etkili olduu savunulabilir?
A) Mecelle yerine Medeni Kanunun kabul
edilmesi
B) Saltanatn kaldrlarak Cumhuriyetin ilan
edilmesi
C) Tekke ve trbelerin kapatlmas
D) Anayasadan laiklie aykr maddelerin
karlmas
E) Medreselerin kapatlmas
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: B

Halifeliin ulusal egemenlikle (Cumhuriyetle)

badamamas
Halifeliin laik dzene geite en nemli engel
olmas
Halifenin yasa d davranlar, politikaya
karmas, padiah gibi davranmas
Baz evrelerin halifeye yeniden siyasi haklar
salamaya almalar
D glerin kendi karlar dorultusunda
halifelik
kurumunu
savunmalar
ve
desteklemeleri

dna

CUMHURBAKANLARIMIZ
1) M. Kemal Atatrk
2) smet nn
3) Celal Bayar
4) Cemal Grsel
5) Cevdet Sunay

yurt

TBMM, 3 Mart 1924te kard yasa ile

Halifelii resmen kaldrd. Ayn yasa ile

193

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
yapmtr. Atatrkn lmnden sonra ise bu
grevi 1950ye kadar smet nn yerine
getirmitir.

RNEK SORU
I. Hilafet
II. eriye ve Evkf Bakanl
III. Erkn- Harbiye Bakanl
1924 ylnda, yukardakilerden hangilerinin
ynetim birliini glendirmek amacyla
kaldrld savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2009 KPSS)
Cevap: D

Cumhuriyet
nedenleri:

Halk

Partisinin

kurulma

OK PARTL HAYATA GE DENEMELER

nklplarn yaplmas iin organize olmu

disiplinli bir rgte gerek duyulmas
Yenilikleri, halkn katlmasyla kurulacak bir
parti aracl ile halka benimsetme dncesi
Halkn istek ve grlerinin Meclise daha
kolay yansmasn salamak ve demokrasiyi
kurum ve kurallaryla iletme dncesidir.

Siyasi Parti; Ayn siyasi gr benimseyen

insanlarn bir araya gelerek oluturduklar,
halkn istek ve grlerinin ynetime
yansmasn
salayan
demokrasinin
vazgeilmez unsurlarndan biridir.
I. TBMM dneminde, meclis ierisinde
partileme yoktu. Meclis ierisinde siyasi
gr ayrlklarndan dolay eitli gruplar
meydana gelmiti.
lk mecliste btn milletvekillerinin tek amac
yurdu dmandan kurtarmak ve Misak-
Milliyi gerekletirmekti. Ancak 1921
Anayasasnn hazrlanmas srasnda gruplar
olumaya balad.
Bu gruplarn balcalar; Tesant, stiklal,
Islahat, Halk zmreleri, Yeil Ordu ve
Mustafa Kemalin kurduu Meclisteki en
etkili grup olan Mdafaa-i Hukuk Grubu idi
(Sivas Kongresi srasnda Anadolu ve Rumeli
Mdafaa-i Hukuk Grubu olarak temelleri
atlmt.).
Mustafa Kemal bu gruplar birletirme
konusunda baarl olamaynca 151 arkadayla
birlikte 10 Mays 1921te Mdafaa-i Hukuk
grubunu kurmutur. Bu gruba Birinci Grup
muhalif gruba ise kinci Grup (Muhafaza-i
Mukaddesat Grubu) denilmitir.

NOT: Devletilik; sermayenin devlet eliyle

kullanlmas, devletin retim faaliyetlerinde yer
almasdr. zel sektrn elinde yeterli sermaye
olmad iin kabul edilen ekonomik sistemdir.

1946 ylna kadar Meclisteki tek parti; 1950

ylna kadar da iktidar partisidir.
Cumhuriyet Dneminde yaplan inklplarn
ve Atatrk ilkelerinin uygulaycs da
Cumhuriyet Halk Partisi olmutur.

NOT: Trkiye Cumhuriyetinin en uzun iktidarda

kalan partisi Cumhuriyet Halk Partisidir.
TERAKKPERVER CUMHURYET PARTS
(17 KASIM 1924 - 5 HAZRAN 1925)

CUMHURYET HALK PARTS

(9 EYLL 1923)

Cumhuriyet Halk Frkas, Atatrkn 6 temel

ilkesini parti felsefesi olarak kabul etmitir.
Ekonomide devletilik ilkesini benimsemitir.

Mustafa Kemal almalar srasnda Mdafaa-i

Hukuk grubuyla birlikte hareket etmitir ve bu
grubun bir uzants olarak 9 Eyll 1923te
Halk Frkasn kurmutur (lk siyasi parti).
Cumhuriyetin ilanndan sonra ad Cumhuriyet
Halk Frkas olarak deitirilmitir (1924).
1935te de Cumhuriyet Halk Partisi ismini
almtr.
Mustafa Kemal Atatrk 1938e kadar
Cumhuriyet Halk Partisinin bakanln

Kurtulu Sava yllarnda Mustafa Kemal'in

Milli Mcadeleyi birlikte yrtt yakn silah
arkadalar
tarafndan
kurulmutur
(lk ubesini Urfada amtr.).
Partinin kurucular Kazm Karabekir (Partinin
bakan), Refet Bey (Bele), Rauf Bey (Orbay)
Ali Fuat Bey (Cebesoy), Adnan Bey
(Advar)dr.
Bu partinin kurulmasnda Mustafa Kemal Paa
ile silah arkadalar arasnda meydana gelen
siyasi gr ayrlklar etkili olmutur.
Partinin kurucular ayn zamanda ordu mensubu
subaylard. Bu nedenle 19 Aralk 1924te bir
yasa kartld. Bu yasaya gre ordu mensubu
olanlar siyasi partilere ye olamayacaklard.
Bu nedenle Terakkiperver Frkasnn kurucular
ordudan istifa etmek zorunda kalmlardr.

NOT: Bu yasann kmasnda 1924te Hakkride

kan Nasturi Ayaklanmasn ordunun glkle

194

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

bastrmas da etkili olmutur (Bunun nedeni

ordunun siyasete karmasdr.). Ayrca bu isyanda
Musul konusunda Trkiyeyi zayf drmek
isteyen ngilterenin de etkisi vardr.

NOT: Bu yasann karlmasndaki ama; ordunun

siyasete
kartrlmamasdr.
Ayrca
bu
uygulamayla ulus egemenlii ilkesi pekitirilmi
oldu.

Terakkiperver
Cumhuriyet
Program ve lkeleri;

Frkasnn

NOT: Takrir-i Skn Kanunu, ilk defa eyh Sait

Ayaklanmasnn bastrlmasnda kullanlmtr.
stiklal Mahkemeleri kuruldu (nc kez)
Blgede ksmi seferberlik ilan edildi.
Basna sansr uygulanmtr.

Bu nlemlerin alnmas ve uygulanmas sonucu

ayaklanma 3 Haziran 1925'te bastrld.

Sonular;

Trkiyenin ilk muhalefet partisi olan

Terakkiperver Cumhuriyet Frkas isyanda rol
olduu gerekesiyle kapatlmtr (5 Haziran
1925).
eyh Sait isyan, Trkiyede ok partili hayata
gei iin ortamn uygun olmadn ve henz
demokrasinin
tam
anlamyla
uygulanamayacan gstermitir.
ngiltere bu isyan kullanarak Musul sorununun
Trkiye aleyhine zmlenmesini salamtr.

NOT: Liberalizm; ekonomi alannda sermayenin

kiilerce kullanlmas ve ekonomik teebbslerin
zel sektrce gerekletirilmesidir.

Ayaklanmann bastrlmas iin alnan nlemler

u ekildedir;

Fethi Okyar Hkmeti istifa etti. smet nn

yeni hkmeti kurdu.
Takrir-i Skn (Huzuru Salama) Yasas
kartld (4 Mart 1925). Bu kanun 1929a
kadar yrrlkte kald.

Bireysel zgrlkler korunacak

Vekil seimlerinde tek derece usul
uygulanacak
Milletin ak vekleti alnmadka, Anayasa
deitirilmeyecek
dem-i Merkeziyet esas kabul edilecek
(yerinden ynetim uygulanacak)
Cumhurbakan olan kiinin milletvekillii
kaldrlacak
Bteden maa alan devlet grevlilerinin siyasi
partilere ye olmas engellenecek
Dini dnce ve inanlara saygl olunacak
Serbest ekonomi politikas (liberalizm)
uygulanacak
Hkmete ait iftlik ve araziler topraksz
kyllere verilecek

Blgesinde yapt almalar da etkili

olmutur.
ngiltere bu ayaklanmay kartmakla Sevr
Antlamasnda kurulmas istenen Krdistan
Devletini tekrar gndeme getirmitir.
eyh Sait Ayaklanmas, Dou ve Gneydou
Anadoluda birok ili (Diyarbakrda balad)
ierisine alacak ekilde genilemitir.

Terakkiperver
Frka
lke
genelinde
rgtlenmeye balaynca rejim ve laiklik kart
olanlar da bu partiye girmeye balamtr.
Bu sralarda, parti, Douda kan eyh Sait
Ayaklanmasyla ilgisi olduu gerekesiyle 5
Haziran 1925'te kapatlmtr. Bylece ok
partili
hayata
geiin
ilk
denemesi
baarszlkla sonulanmtr.

NOT: Terakkiperver Cumhuriyet Frkas, kurulan

ikinci siyasi parti ve ilk muhalefet partisidir.

NOT: 1926 Ankara Antlamasyla Musul,

ngilterenin
mandas
Irak
Hkmetine
braklmtr. Ayrca bu durum Misak- Milliye
aykrdr.

EYH SAT AYAKLANMASI

(13 UBAT 3 HAZRAN 1925)

NOT: Bu olay i politikada yaanan sorunlarn d

politikay olumsuz etkilediini gstermitir.

Cumhuriyet rejimini ykmaya ynelik ilk isyan

bastrlmtr.

Halifeliin kaldrlmasndan sonra, laiklie ve

Cumhuriyet
ynetimine
kar
olanlar
tarafndan karlmtr.
Ayaklanmann kmasnda, Musul konusunda
Trkiye'yi zayf duruma drmek isteyen
ngilterenin
Gneydou
Anadolu

195

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
1929da dnya genelinde grlen ekonomik
krizden Trkiyenin de etkilenmesi ve bu
nedenle ekonomik alanda mevcut hkmet
uygulamalarna seenek olacak yeni grler
retme dncesi
Demokrasiyi tm kurum ve kurallaryla
iletme istei
Mevcut hkmetin uygulamalarnn daha iyi
denetlenmesi gerei
Halkn istek ve grlerinin Meclise tam
olarak yansmasn salama dncesidir.

RNEK SORU
Atatrk Nutukta, Takrir-i Skn Kanunu ile
stiklal Mahkemelerini, istibdat vastas olarak
kullanacamz fikrini ortaya atanlar ve bu fikri
telkine alanlar oldu Biz olaanst olarak
alnan ve fakat yasal olan nlemleri hibir vakit ve
hibir surette, kanunun zerine kmak iin vasta
olarak kullanmadk. demitir.
Atatrkn bu anlatmyla, Takrir-i Skn
Kanununun kabul edilmesi ve stiklal
Mahkemelerinin kurulmasnda aadakilerden
hangisini
gereke
olarak
gsterdii
savunulamaz?
A) Devletin hayat ve bamszln salama
B) Milletin medeni ve sosyal gelimesine ilikin
giriimleri koruma
C) lkenin dzen ve gvenliini salama
D) Tehlikelere kar nlem alma zorunluluu
E) Uluslararas ilikileri dzenleme zorunluluu
(2011 KPSS)
Cevap: E

Eski ttihatlar tarafndan planlanan bu suikast

Mustafa Kemalin zmir gezisi srasnda
gerekletirilecekti.
Ancak, olay daha nceden haber alnnca
(Mustafa Kemalin zmire bir gn gecikmeli
gitmesi ve suikastileri karacak olan Giritli
evkinin durumu zmir valisine bildirmesi
zerine renilmitir) gerekletirilememi ve
suikast planlayan 13 kii yakalanarak stiklal
Mahkemelerinde
(drdnc
kez)
yarglanmtr.

NOT: Bu olaydan sonra ttihat ve Terakkiciler,

devlet kadrolarndan tamamen tasfiye edilmilerdir.

NOT: Bu olay ayn zamanda ulus egemenliine

dayal rejime kar bir tepki niteliindedir.

Mustafa Kemalin bu olaydan sonra syledii

u szler, onun Trkiye Cumhuriyetine verdii
nemi bir kez daha ortaya koymutur: Benim
naiz vcudum elbet bir gn toprak olacaktr.
Ancak Trkiye Cumhuriyeti ilelebet payidar
kalacaktr.

Serbest

Serbest Cumhuriyet Partisi lke genelinde

tekilatlanmaya balaynca, bu partiye de
Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnda olduu
gibi rejim kart olanlar girmeye balamtr.
Fethi Okyar bu gelime zerine o dnemde
yaplan yerel seimlerde byk baar
kazanmasna ramen partisini feshetmek
zorunda kalmtr (18 Aralk 1930).
Serbest Cumhuriyet Frkasnn kapatlmas ile
Cumhuriyetin ilanndan sonraki ikinci ok
partili hayata gei denemesi de baarl
olamad. Bundan sonra Atatrk dneminde bir
daha ok partili hayata gei giriiminde
bulunulmamtr.

NOT: Serbest Cumhuriyet Frkas, kurulan nc

siyasi parti ve ikinci muhalefet partisidir.
MENEMEN OLAYI
(23 ARALIK 1930)

SERBEST CUMHURYET FIRKASI

(12 AUSTOS - 18 ARALIK 1930)

kurulan

Ekonomide liberalizmi (serbest piyasa

ekonomisi) savunmutur.
Tek dereceli seim sistemine geilmesi
gerektiini vurgulamtr.
Cumhuriyete bal ve laik dnceden yana
olacan belirtmitir.
Kadnlara da siyasal haklar verilmesini
savunmutur.
Limanlarda uygulanan tekel sisteminin
kaldrlmasn, Tevik-i Sanayi Kanununun
tamamen uygulanmasn, yabanc sermayenin
lkeye giriinin salanmasn, Trk parasnn
deerini koruyacak tedbirlerin alnmasn ve
vergilerin halkn durumuna gre toplanmasn
savunmutur.

MUSTAFA KEMALE SUKAST GRM

(16 HAZRAN 1926)

Fethi Bey tarafndan

Cumhuriyet Partisi;

Mustafa Kemalin isteiyle Fethi Okyar

tarafndan kurulmutur. Bu Partinin kurulma
nedenleri;

196

Serbest
Cumhuriyet
Frkasnn
kapatlmasndan sonra, zmirin Menemen
ilesinde rejim kartlarnn karm olduu
olaydr.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Bu olay srasnda Dervi Mehmet ve yandalar

tarafndan Menemende askerlik grevini yapan
retmen Astemen Kubilay ehit edilmitir.
Ayaklanma ksa srede bastrlm, Dervi
Mehmet ve yandalar yakalanarak stiklal
Mahkemelerinde yarglanarak (beinci kez)
cezalandrlmlardr.

RNEK SORU
Terakkiperver
Cumhuriyet
Partisinin
kapatlma nedeni aadakilerden hangisidir?
A) ki dereceli seim sisteminin uygulanmas
B) Muhalefet partisine ihtiya duyulmas
C) Serbest Cumhuriyet Partisinin kurulmas
D) eyh Sait Ayaklanmasnn kmas
E) Menemen Olaynn kmas
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: D

NOT-1: Menemen Olay, eyh Sait syanndan

sonra rejime kar kan ikinci isyandr.
NOT-2: Hem eyh Sait syan, hem de Menemen
Olay, Trkiyede henz demokrasi ortamnn
olumadn gstermitir.

RNEK SORU
lkedeki tm siyasi grlerin ynetime
yanstlmas amacyla,
I. Terakkiperver Cumhuriyet Partisinin kurulmas,
II. Serbest Cumhuriyet Partisinin kurulmas,
III. Demokrat Partinin kurulmas
gelimelerinden hangileri Atatrk Dneminde
gereklemitir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2009 KPSS)
Cevap: D

NOT-3: Cumhuriyetin ilanndan sonra bir sre tek

partili bir ynetimin srdrlmesinin en nemli
nedenleri; yaplacak olan inklplarn lkeye
yerlemesini salama ve halkn gerekli olan
siyasal olgunlua erimesini beklemektir.

Atatrk dneminde ok istenmesine ramen

ok partili hayata geilememitir. ok partili
hayata ancak 1946da Demokrat Partinin
kurulmasyla geilmitir (nc ok partili
hayat). Bu parti de Cumhuriyet Halk
Frkasnn
devleti
politikasna
kar
liberalizmi savunmutur. Demokrat Parti
1950deki genel seimler sonrasnda da iktidar
partisi olmutur (29 Eyll 1960ta da
kapatlmtr.).

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Serbest Cumhuriyet
Frkasnn programnda yer alan konulardan
biri deildir?
A) Kadnlara siyasi haklar verilmesi
B) Tevik-i
Sanayi
Kanununun
tmyle
uygulanmas
C) Cumhuriyetilik, milliyetilik ve laiklik
esaslarna balln belirtilmesi
D) Seimlerin tek dereceli olmas
E) Ekonomide devletiliin uygulanmas
(2006 KPSS / nlisans)
Cevap: E

NOT-1: Bylece cumhuriyetin ilanndan sonra

ilk defa ynetime baka bir parti gelmitir.
NOT-2:
Demokrat
Partinin
kurucular;
Cumhuriyet Halk Partisinden ayrlan Celal Bayar,
Adnan Menderes, Fuat Kprl ve Refik
Koraltandr.

RNEK SORU
I. Menemen olay
II. Atatrke suikast giriimi
III. slam Teali Cemiyetinin kurulmas
IV. Anzavur Ayaklanmas
Ulus egemenliine dayal rejime kar bir tepki
niteliinde olan yukardaki gelimelerden
hangileri
cumhuriyetin
ilanndan
sonra
gereklemitir?
A) I ve II
B) I ve IV
C) II ve III
D) III ve IV
E) I, II ve III
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: A

RNEK SORU
Atatrk Dneminde ok partili hayata gei
amacyla
kurulan
partilerden
Serbest
Cumhuriyet Partisinin programnda,
I. cumhuriyetilik,
II. devletilik,
III. laiklik,
ilkelerinden hangileri yer almtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I ve III
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: E

197

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Trkiyede demokrasinin yerlemesi amacyla,
I. Atatrk ilkelerinin Anayasaya girmesi,
II. Demokrat Partinin kurulmas,
III. Terakkiperver Cumhuriyet Frkasnn kurulmas
gelimelerinden hangileri Atatrk dneminde
salanmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: C

Yeni Trk Devletinin ilk Anayasas 1921de

hazrlanmtr (Tekilat- Esasiye Kanunu).
TEKLAT-I ESASYE
(20 OCAK 1921)

I. nn Zaferinden sonra hazrlanarak

yrrle konmutur. 23 temel madde ve bir
geici maddeden oluan zet bir anayasadr.
Savan zor artlar altnda hazrlanm
olmasndan dolay olaanst zellikler tayan
bir anayasadr.

BURSA OLAYI (1 UBAT 1933)

Bursada ezann Trke okunmasna kar

gsterilen tepkidir.
Olaya Atatrkn mdahale etmesiyle isyan
bastrlm, reisleri bir sreliine eitli
karakollarda misafir edilmilerdir.

Egemenlik, kaytsz artsz milletindir.

Yasama, yrtme, yarg yetkileri TBMM'ye
aittir.
Meclis bakan ayn zamanda hkmetin de
bakandr (Meclis Hkmeti Sistemi).
Din ve eriat ileri TBMM araclyla
gerekletirilir.
Seimler 2 ylda bir yaplr.
Seimler ift derecelidir, ounluk sistemi
benimsenmitir.
Semen ya 18dir.

VAGON-L OLAYI (22 UBAT 1933)

Balca maddeleri u ekilde sralanabilir;

Vagon-Li irketi (Yatakl Vagonlar) Osmanl

Dneminden beri Trkiyede demiryollarn
ileten bir Fransz irketiydi.
22 ubat 1933te irketin telefonda Trke
konuan memuru Naci Beye Belikal mdr
Jannoni tarafndan irkette resmi dilin
Franszca olduu belirtilerek, 25 Kuru para
cezas ve 15 gn iten uzaklatrma cezasnn
verilmesiyle olay patlak verdi.
Bu gelime zerine stanbul niversitesi
rencileri irket brosu nnde olaylar
karmlardr.
Yaanan bu durumlar zerine irket, Naci
Beyi tekrar ie balatmtr. Ayrca Vatanda
Trke Konu Kampanyas balatlmtr.

NOT-1: Tek dereceli veya ok dereceli seim; Tek

dereceli seimde, semen dorudan doruya
yneticilik iin aday olanlara oyunu kullanr. ok
dereceli seimde ise, semen, yneticileri tayin
veya seecek olan temsilci semeni seer. Tek
dereceli seim demokrasiye en uygun seimdir.
NOT-2: ounluk Sistemi; ok partili sistemde
bir seim blgesinde en ok oyu alan parti
listesinin seimi kazanmasn salayan seim
sistemidir.

RAZGARD OLAYI (20 NSAN 1933)

NOT-3: 1921 Anayasasnda btn glerin

kayna millettir (TBMMdir.). Gler birlii
ilkesi esas alnmtr. Tek meclis ve meclisin
stnl ilkeleri kabul edilmitir. Laik bir
anayasa zellii tamaz.

Bulgaristann Razgard blgesinde bulunan

Trk mezarlklarnn Bulgarlar tarafndan
tahrip edilmesiyle stanbulda bu olaylara tepki
gsterilmitir.
Trk genliinin milliyetiliiyle Trkiyede
Bulgarlarn mezarlar onarlm ve Bulgarlara
kltr dersi verilmitir (20 Nisan 1933).

NOT-4: Cumhuriyetin ilanndan sonra 1921

Anayasas yetersiz kalm, bu nedenle 1924
Anayasasnn
hazrlanmas
zorunlu
hale
gelmitir.

ANAYASALAR

Anayasa: Bir devletin rejimini, ileyiini, kii

hak ve hrriyetlerini ortaya koyan temel
kanunlar olup bir lke snrlar ierisinde
uygulanan kanunlarn dayanadr. Anayasaya
aykr bir kanun karlamaz.

NOT-5: 1921 Anayasas, ilk ve tek yumuak (kolay

deitirilebilir) anayasamzdr.

198

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
20 Ocak 1921 tarihli anayasada yer alan baz
maddeler unlardr:
- Egemenlik kaytsz artsz milletindir.
- Trk Devleti TBMM tarafndan idare olunur.
- Kanun yapma ve kanunlar yrtme gc
Mecliste toplanmtr.
Bu maddelere gre aadakilerden hangisi
ynnde yargya varlamaz?
A) Padiah hukuki ve siyasi yetkilerinden yoksun
braklmtr.
B) Yeni Trk Devletinin siyasi yaps
tamamlanmtr.
C) Yeni Trk Devletinin siyasal yapsnn ilkeleri
belirlenmitir.
D) Osmanl Devleti fiilen yok saylmtr.
E) Halk egemenlii nemsenmitir.
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: B

RNEK SORU
TBMM, aadakilerden hangisiyle padiah ve
halifenin
siyasi
ve
hukuki
yetkilerini
stlenmitir?
A) Tekilat- Essiye Kanununun kabul edilmesi
B) Teklif-i Milliye Buyruklarnn karlmas
C) stanbulun resmen igal edilmesi
D) Lozan Antlamasnn imzalanmas
E) Hyanet-i Vataniye Kanununun karlmas
(2009 KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
1923 ylnda, 1921 Anayasasnda yaplan
deiiklikle Trkiye Devletinin,
I. siyasi rejimi,
II. hkmetin oluturulma biimi,
III. seim sistemi,
konularndan hangileri belirlenmitir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: C

Trkiye Devleti bir cumhuriyettir (ilk kez).

1924 ANAYASASI
(20 NSAN 1924)

20 Nisan 1924te yrrle girmitir. 6 blm

olup, 105 maddeden meydana gelmektedir.

1924 Anayasasna gre;

NOT: lk kez Kabine Sistemine geilmitir.

Devletin dini slam, dili Trke, bakenti
Ankaradr.
Btn glerin kayna millettir, egemenlik
hakk millete aittir.
Milletvekili ve cumhurbakanl seimleri
4 ylda bir yaplr.
Cumhurbakan meclis iinden ve meclis
tarafndan seilir ve ayn kii birden fazla
dnem, Cumhurbakan seilebilir.
Her 40 bin erkek semene bir milletvekili
seme hakk tannmtr.
Semen ya 18dir. Seilme ya ise 30dur.
Seimler ift derecelidir; ounluk sistemi
benimsenmitir.
Seme ve seilme hakk sadece erkekler
tarafndan kullanlr.
Btn Trkiye Cumhuriyeti vatandalar
kanun nnde eittir.
lkretim zorunlu ve paraszdr.
Yasama ve yrtme yetkisi TBMMde belirir
ve toplanr.
Yrtme
yetkisi
Meclisin
setii
cumhurbakan ve onun atayaca Bakanlar
Kurulunca yerine getirilir. Yarg yetkisini ise,
bamsz mahkemeler kullanr.

RNEK SORU
Yeni Trk Devleti kurulduunda Kanun-u Esasi
yrrlkten
kaldrlmam
ancak
1921
Anayasasnda bulunmayan hkmler Kanun-u
Esasinin hkmleriyle karlanmtr.
Bu durumun, aadakilerden hangisinin bir
gstergesi olduu savunulamaz?
A) Kanun-u Esasiden yararlanldnn
B) Kanun-u Esasinin daha kapsaml bir metin
olduunun
C) Mecliste gruplamalarn olduunun
D) Zaman
kazanlmasna
gereksinim
duyulduunun
E) Anayasal dzene Osmanl Dneminde
geildiinin
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: C

NOT-1: 1924 Anayasasnda gler ayrl ksmi

olarak gerekletirilmesinde (ilk kez) gler birlii
korunmutur. Bu uygulamann nedeni yaplacak
inklplar kolaylatrmaktr.

199

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT-2: 1924 Anayasasnda da ulusal egemenlik,

gler birlii, tek meclis ve meclisin stnl
ilkeleri 1921 Anayasasnda olduu gibi devam
etmi hatta daha da gelitirilmitir (Kabine
Sistemine geilmitir.).

1924
Anayasas
Deiiklikler:

zerinde

1961 ANAYASASI
(9 TEMMUZ 1961)

Yaplan

1928de
Anayasadan
Devletin
dini
slamdr ibaresi karlmtr. Bylece
laiklik ilkesi benimsenmitir.
1928de Milletvekilleri ve Cumhurbakannn
yemin ekli deitirilmi Vallahi ifadesi
yerine Namusum zerine sz veriyorum.
ibaresi getirilmitir.
1929da ormanlarn devletletirilmesi ve
toprak reformu anayasaya konulmutur.
Kadnlara;
1930da
belediye,
1933te
muhtarlk seimlerine katlma hakk, 1934te
de milletvekili seme ve seilme hakk
verilmitir.
5 Aralk 1934te semen ya 18den 22ye
karlmtr.
1937de
Atatrk
ilkeleri
anayasaya
konulmutur. Bylece Anayasann laikleme
aamas da tamamlanm oldu.
1945 ylnda da anayasa dili sadeletirilmitir.
Ancak 1952de
yeniden
eski
haline
evrilmitir.
21 Temmuz 1946 genel seimleri sonucunda
tek dereceli seim sistemi kabul edildi.
1924 Anayasas btn bu deiikliklerden
sonra 1960a kadar devam etmitir (en uzun
sre yrrlkte kalan anayasadr.).

1960ta 27 Mays Askeri Darbesi sonunda yeni

bir anayasa hazrland. Bu anayasa atanm
Kurucu Meclisince hazrlanp halkoylamas
ile yrrle girmitir (ilk defa).
Buradaki temel deiiklik gler birlii
ilkesinin terk edilerek, gler ayrl ilkesinin
benimsenmi olmasdr.
Buna gre;

Yasama yetkisi meclise,

Yrtme yetkisi hkmete,
Yarg yetkisi ise bamsz mahkemelere
verilmitir.

Ayrca sendikal haklar geniletilmitir. Temel

hak ve zgrlklere de daha geni yer
verilmitir (Siyasi parti, niversite, sendika ve
derneklere zerklik verilmitir.).
Devletin sosyal bir hukuk devleti olduu
ilk defa belirtilmitir.

NOT: Anayasa
getirilmitir.

bir

hale

1961 Anayasasnda iki meclisin varl esas

alnmtr. Bunlar;

Senatrlerden oluan Cumhuriyet Senatosu

ile,
Milletvekillerinden oluan TBMMdir.

NOT-2: 27 Mays 1960 hareketiyle 1924

Anayasasnn
baz
hkmleri
yrrlkten
kaldrld. Yeni bir anayasa hazrlama almalarna
geildi. Temsilciler Kurulu oluturuldu. Bu kurul
Milli Birlik Komitesi ile birlikte Kurucu Meclis
(Cemal Grsel bakanlnda) ad altnda yeni
anayasay hazrlad.

demokratik

NOT-1: 1924 Anayasas, en fazla deiiklie

urayan anayasadr.

daha

Yasalarn kabulnde ise son sz Millet

Meclisinindi.
Seimler tek derecelidir, Nispi Temsil Sistemi
benimsenmitir.

NOT: Nispi Temsil Sistemi; Seime katlan her

partinin ald oy oranna gre mecliste temsil
edilmesini salayan sistemdir.

RNEK SORU
I. Semen yann 18den 22ye karlmas
II. Kadnlara seme ve seilme hakknn verilmesi
III. Tek dereceli seim sistemine geilmesi
Yukardakilerden hangileri Atatrk dneminde
yaplan deiiklikler arasndadr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: D

200

Devlet Planlama rgt kurulmutur.

Anayasa Mahkemesi ve Dantay gibi st
mahkemeler ilk defa kurulmutur.
1961 Anayasas 1980e kadar devam etmitir.
12 Mart 1971 Muhtrasyla balayan ve iki yl
kadar sren yar askeri rejim dneminde
parlamento dndan destek olan hkmetlerin
n ayak olmasyla 1971 - 1973 yllarnda
Anayasada nemli deiiklikler yapld.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

1921, 1924, 1961 ve 1982 ANAYASALARININ

ORTAK ZELLKLER

Egemenlik kaytsz artsz milletindir.

Btn glerin kayna millettir.
Cumhuriyet rejiminin ve temel niteliklerinin
deitirilemez olmasdr.
Sava ve bara karar verme yetkisi TBMMye
aittir.
Sresi dolmadan seimlerin yenilenmesi karar
TBMMye aittir.
B. HUKUK
ALANINDA
NKILPLAR

10 Nisan 1928de Anayasadan Devletin dini

slamdr maddesinin karlmas
1928de Cumhurbakan ve milletvekillerinin
yemin biiminin deitirilmesi ve yemin
iindeki dinsel kelimelerin kaldrlmas
5 ubat 1937de anayasaya Trk devletinin
laik olduu ilkesinin konulmas (Bylece
laiklie gei aamas tamamlanmtr.)

Hukuk Kurallarnn Laikletirilmesi:

17 ubat 1926da, svire Medeni Kanunu

rnek alnarak Trk Medeni Kanunu kabul
edildi; 4 Ekim 1926da da yrrle girdi.

YAPILAN

NOT: svire Medeni Kanununun rnek

alnmasnn nedenleri; Bu alanda hazrlanan en son
kanun olmas, sade olmas, sorunlara pratik
yollardan zm getirmesi, kadn ve erkek
eitliine nem vermesi, laik ve demokratik
olmasdr.

Hukuk Devriminin Nedenleri:

Osmanl Devletinde uygulanan hukuk

sisteminde birliin olmay (en nemlisi)
Osmanl hukuk sisteminin din esaslarna gre
dzenlenmi olmas ve laik ve demokratik
esaslara
dayal
ynetim
anlayyla
badamamas
Halklk ilkesine paralel olarak herkesi
kanunlar nnde eit duruma getirme
dncesi (Kadn erkek eitliinin tam
olarak salanmak istenmesi)
Milli birlik ve btnlemeyi hzlandrma
dncesi

NOT: Yenilikler yaplrken kanunlarn Batdan

alnmasnn nedenleri; savatan yeni km
toplumda bu kanunlar hazrlayabilecek yeterli
kadronun olmay ve hukuk kurallarnn
hazrlanmasnn uzun zaman almasdr.

svire Borlar Kanunu (cra, flas Hukuku)

da ayn gn kabul edildi.
1926da Alman Ticaret Hukuku, talyan Ceza
Hukuku, Alman Ceza Muhakemeleri Usul
Kanunu, Fransa dare Hukuku kabul edildi.

Trk Medeni Kanununun Kabul (17 ubat

1926):

Medeni Kanun: Toplumdaki bireylerin

birbirleriyle olan ilikilerini; bireylerin mal ve
mlkleriyle olan ilikilerini dzenleyen
kurallardr.
Osmanl Devletinde bu alanda hazrlanan
ilk kanun Mecelledir. Mecelle slam dinine
gre hazrlanm (1869 Ahmet Cevdet Paa)
ancak tamamlanamamtr. Ayrca an
koullarna ve toplumun ihtiyalarna cevap
vermekten uzakt.
Cumhuriyetin ilanndan sonra da yeni medeni
kanunun hazrlanmas iin gerekli zamann
olmamasndan dolay svire Medeni Kanunu
alnm, Trk Medeni Kanunu olarak kabul
edilmitir.

Devlet Yapsndaki Laiklemenin Aamalar:

Saltanatn Kaldrlmas (1 Kasm 1922)

Cumhuriyetin lan (29 Ekim 1923)
Halifeliin Kaldrlmas (3 Mart 1924)
Tevhid-i Tedrisat Kanunu (Eitim retim
Birlii Yasas) (3 Mart 1924)
eriye ve Evkaf Vekletinin Kaldrlmas ( 3
Mart 1924)

NOT: Bu kurumlarn yerine Diyanet leri

Bakanl ve Vakflar Genel Mdrl
kurulmutur.

17 ubat 1926da kabul edilen Trk Medeni

Kanunuyla u gelimeler salanmtr;

Tek eli evlilik ve resmi nikh zorunluluu

getirildi.
Kadna da boanma hakk tannd.
Kadnlara mirasta eitlik ve mahkemede ahitlik
haklar tannd.

1924 Anayasasnn Kabul (1924)

Medreselerin Kapatlmas (11 Mart 1924)
Tekke, Zaviye ve Trbelerin Kapatlmas (30
Kasm 1925)
Klk Kyafet Kanununun karlmas (1925)

201

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Aile kurma konusunda erkein btn

ayrcalklar kaldrlmtr.
Kadnlara istedii meslei seme ve alma
haklar saland.
Anneye ocuun vesayetini alma hakk
tannmtr.
Herkese din ve vicdan zgrl tannmtr.
Ayrca hukuk birlii salanmtr.

kalmas salanmtr (Aznlklarn haklarn

koruma yetkileri sona erdi.).
NOT: Trk Medeni Kanunu, akla dayanan hukuk
kurallarn getirmekle Atatrk'n laiklik; kadnlar
erkeklerle eit duruma getirmesi ynyle halklk;
tabular ykmas ynyle de inklplk ilkesiyle
yakndan ilgilidir.

NOT: Bu haklarla Trk kadn ekonomik ve sosyal

haklar ynnden toplum ierisinde layk olduu
yeri almtr.

RNEK SORU
I. Evlenme akdinin devlet ii olarak nitelenmesi,
II. Kadnn tanklkta erkekle eit olmas,
III. Resm nikhtan sonra inanlara gre dinsel
tren yaplabilmesi,
Yukardakilerden hangileri, 4 Ekim 1926
tarihinde yrrle giren Medeni Kanunun
kapsamndadr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: E

Trk kadnnn siyasal alanda erkeklerle olan

eitsizliini gidermek amacyla da;
30 Nisan 1930da belediye seimlerine katlma
hakk,
26 Ekim 1933te ky muhtar ve heyeti
seimlerine katlma hakk,
5 Aralk 1934de milletvekili seme ve seilme
hakk verilmitir.

RNEK SORU
1930-1934 yllar arasnda kadnla erkek
arasndaki siyasi eitsizlik, kadnlara,
I. belediye seimlerine katlma,
II. milletvekili seme ve seilme,
III. kendi soyadn tayabilme,
haklarndan
hangilerinin
tannmasyla
giderilmeye allmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: D

NOT-1: Bu deiikliklerle kadnlara da ynetime

katlma hakk yani siyasi haklar verilmitir (Trk
kadn seme ve seilme hakkn birok Avrupa
lkesinden nce elde etmitir).
NOT-2: Medeni Kanunun kabul ile mmet
toplumundan
ulus
toplumu
anlayna
geilmitir.
NOT-3: 1 Ocak 2002de yrrle giren yeni Trk
Medeni Kanunuyla birlikte kadnlara isterse
elerinin soyadyla birlikte kzlk soyadlarn
kullanabilme hakk da tannmtr.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi 1926 ylnda yrrle
giren Medeni Kanunla salanan durumlardan
biri deildir?
A) Kadnlarn
lkenin
siyasi
ynetimine
katlabilmesi
B) Tek elilik esasnn getirilmesi
C) Kadnn einden boanabilmesi
D) Resmi nikah usulnn konulmas
E) Miras konusunda eitsizliin kaldrlmas
(2010 KPSS nlisans)
Cevap: A

RNEK SORU
Trkiye Cumhuriyetinde Trk kadn erkekle eit
olarak,
I. mirastan ayn oranda pay alma ve tank olma,
II. milletvekili seme ve seilme,
III. belediye seimlerine katlma
haklarn kazanmtr.
Bu
kazanmlarn
kronolojik
sralamas
aadakilerden hangisidir?
A) I, II, III
B) I, III, II
C) II, I, III
D) II, III, I
E) III, I, II
(2009 KPSS)
Cevap: B

C. ETM - RETM VE KLTR

ALANINDA YAPILAN NKILPLAR

Trk Medeni Kanununun kabul edilmesinden

sonra Patrikhanenin evlendirme, boanma
gibi bir takm dnyevi yetkileri de elinden
alnmtr. Sadece bir dini kurum olarak

Bu alanda yenilik yaplmasn gerektiren

nedenler;

Eitim ve retim kurumlarnda laiklemenin

salanabilmesi

202

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Osmanldan kalan eitim kurumlarnn

birbirlerinden kopuk hareket etmesi ve bunun
sonucu ortaya kan toplum ierisindeki kltr
atmalarnn ortadan kaldrlmas gereklilii
Eitim ve retimin ada esaslara gre
dzenlenmesi gerei
Eitliki ve demokratik esaslara dayal bir
eitim sisteminin oluturulmas dncesi
Milli deerleri n planda tutan, bilimin ve
teknolojinin verilerinden en iyi ekilde
yararlanmasn bilen bir neslin yetitirilmesi

eriye ve Evkaf Vekletinin btesine ayrlan

eitim pay, Milli Eitim Bakanlna
devredilmitir.
Din eitimi veren baz eskimi okullar
kapatlarak yerlerine modern ilahiyat fakltesi,
imam hatip okullar almtr.
Yabanc okullarn ders programlarna Trke,
Tarih ve Corafya gibi kltr dersleri konulmu ve bu derslerin Trk retmenler
tarafndan okutulmas salanmtr.
Yabanc okullarn dini ve siyasi amal
retimi durdurulmutur. Bu okullarn
snflarnda ve ders kitaplarndaki dini iaret ve
semboller kaldrlm, bylece yabanc ve
aznlk
okullarnn
zararl
faaliyetleri
engellenmitir.
Trkiye'de
eitimin
adalamas
ve
laiklemesi salanmtr.

RNEK SORU
Atatrk: imdiye kadar izlenen eitim ve retim
yntemlerinin ulusumuzun geri kalmasnda en
nemli etken olduu kansndaym. Onun iin bir
ulusal eitim programndan sz ederken eski
dnemin bo
inanlarndan
ve
doutan
getirdiimiz niteliklerimizle hibir ilikisi olmayan
yabanc dncelerden, Doudan ve Batdan
gelebilen tm etkilerden uzak, ulusal kimliimiz ve
tarihimizle uyuan bir kltr kastediyorum.
demitir.
Atatrkn bu szleriyle aadakilerden
hangisine vurgu yapt savunulamaz?
A) Ulusal deerleri korumaya
B) Eitim ve retimde adalamaya
C) Ulusal deerlere uygun eitim modeli semeye
D) Toplumsal yapmzn ihtiyalarn karlamaya
E) Gemiteki eitim sistemini devam ettirmeye
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: E

RNEK SORU
I. Yabanc okullarn denetim altna alnmas
II. Medreselerin kapatlmas
III. stanbul niversitesinin kurulmas
Yukardakilerden
hangilerinin
gerekletirilmesiyle, farkl programlarla eitim
yaplmas ve ikilie yol almas nlenmeye
allmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2006 KPSS / nlisans)
Cevap: D
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Tevhid-i Tedrisat
Kanununun (retim Birlii) sonularndan
biri deildir?
A) retim ilkelerinde birlik salanmas
B) Genel eitim kurumlarnn Mill Eitim
Bakanlna balanmas
C) lk Maarif Kongresinin dzenlenmesi
D) Ulusal kltr birliinin salanmas iin ortam
hazrlanmas
E) Din esaslara dayal eitim anlaynn terk
edilmesi
(2011 KPSS)
Cevap: C

Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)

Bu yasayla eitim ve retim faaliyetleri
birletirilmitir.
Medreseler kapatlm (11 Mart 1924);
yabanc okullar da (Bat tarz eitim yapanlar,
aznlk okullar),
Trk Milli Eitim
Bakanlna balanmtr. Bylece toplum
ierisinde eitim ve retim faaliyetlerinden
kaynaklanan kltr atmalar nlenmeye
allmtr.
Ayrca bu kanunla;

Maarif Tekilat Hakknda Kanun (Milli

Eitim Temel Kanunu - 2 Mart 1926)

Devlet eitimin her eidiyle uramaya

balam, Milli Eitim Bakanl btn eitim
ve retim ilerinin tek sorumlusu haline
gelmitir.

Laik ve ada eitim sistemine uygun bir

anlayla ilk ve orta retimin esaslar tespit
edilmitir.

203

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Btn okul ama ilem ve faaliyetleri devletin

tasarrufuna alnmtr.
lkretim parasz ve zorunlu hale getirilmitir.
Eitim
hizmetlerinin
modernletirilmesi
amalanmtr.
retmen okullarnn says artrlmtr.
Yabanc okullarn da bu kanuna uymas
zorunlu tutulmutur.

Trklerden nceki Anadolu tarihinin de

aydnlatlmasn salamak
Hanedanc, mmeti tarih anlayndan
uzaklaarak milli tarih anlayn oluturmak
Trkler hakknda bilgi veren kaynaklarn
ounluunun
yabanclar
tarafndan
hazrlanm olmasndan dolay; bu bilgilerin
doruluunu tespit etmek, Trklerle ilgili
yanl bilgilerin dzeltilmesini salamaktr.

Harf nklab (1 - 3 Kasm 1928)

Harf inklbyla ulalmak istenen temel ama,

okuma yazmay kolaylatrarak okur - yazar
orann arttrmak ve konuma dili ile yaz dili
arasndaki fark ortadan kaldrmaktr.
Bu inklp hareketiyle Arap alfabesi kaldrlp
Trk diline daha uygun olan Latin alfabesi
kabul edilmitir.
Bu inklptan sonra okuma yazma bilenlerin
saysnda art olmu ve bilimsel almalar
hzlanmtr.
Ayrca baslan kitap says artm, batllama
ve adalama yolunda nemli bir adm
atlmtr.
Milli kltrmz daha da gelimeye
balamtr.

Trk Tarih Kurumunun almasyla Trk tarihi

ile ilgili almalar hzlanm; mmeti ve
hanedanc tarih anlayndan milli tarih
anlayna geilmitir.
Arkeoloji
ve
mzecilik
almalar
hzlandrlmtr. Atatrkn tarihe ve tarih
retimine verdii nem u szleriyle daha iyi
anlalacaktr; Trk ocuu atalarn
tandka daha byk iler yapmak iin
kendinde kuvvet bulacaktr.

Trk Dil Kurumunun Almas (12 Temmuz

1932)

Nedenleri:

Trk dilini yabanc dillerin etkisinden

kurtarmak
Trk diline yeni kelimeler kazandrmak ve
sadeletirmek
Konuma ve yaz dili arasndaki birliktelii
salamak
Trk dilini bir bilim dili haline getirerek dnya
dilleri arasndaki saygn yerine kavuturmak
Trk diliyle ilgili aratrmalar yapp Trk
dilinin zenginliini gn na karmaktr.

NOT: Yeni harflerle baslan ilk gazete Mardin

Gazetesidir.
Millet Mekteplerinin Almas (1928)
Bu okullarn almasndaki ama; okuma yazma
an geirmi olan yetikinlere de okuma
yazma retmek ve yeni Trk harflerinin
tantlmasn salamaktr.
Bu okullarn almasyla lke genelinde okuma
- yazma seferberlii balatlmtr.

NOT: Trk Dil ve Tarih Kurumlarnn almas

Atatrkn milliyetilik ilkesiyle dorudan ilgilidir.

NOT: 24 Kasm 1928de Atatrke Millet

Mekteplerinin Baretmeni nvan verilmitir.

Eitim, retim ve Kltrel Alanda Yaplan

Dier Yenilikler

Trk Tarih Kurumunun Almas (15 Nisan

1931)

1925 ylnda Ankara Hukuk Mektebi

almtr (lk Yksekokul).
1926da Yksek Ziraat Enstits almtr.
1932de Halkevleri (Halk Eitim Merkezleri)
kurulmutur (Trk Ocaklarnn yerine).

Nedenleri:

Osmanl Devletinde grlen Trk tarihinin

sadece Osmanl ve slam tarihiyle snrl
tutulmas anlayn deitirmek
Trk milletinin meneini (kkenini) belirleyip
slamiyet ncesi Trk tarihini de aydnlatmak
Trklerin
dnya
uygarlna
yaptklar
hizmetleri ve katklar ortaya koymak

NOT: Atatrkn lmnden sonra da kasaba,

nahiye gibi kk yerleim birimlerinde Halk
Odalar almtr.
1933de Darlfnunun yerine Cumhuriyetin
ilk niversitesi olan stanbul niversitesi

204

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

kurularak
Avrupa
modeline
gre
rgtlendirilmitir (niversite Reformu).
1936da Ankara Dil Tarih Corafya Fakltesi
almtr.
1939dan itibaren Ky Enstitleri almaya
balanmtr.
Atatrk dneminde ayrca Gzel Sanatlar
Akademisi (Sanayi-i Nefise Mektebinin yerine
- 1928) ve Ankara Devlet Konservatuar
(1936) da almtr.

RNEK SORU
1923-1928 yllar arasnda nemli atlmlar
yapld hlde, harf inklb ancak 1928 ylnda
gerekletirilebilmitir.
Bu gecikmede,
I. Harf inklbna ok nem verilmesi ve baarsnn
rastlantya braklmak istenmemesi,
II. Daha nce bu konuda yaplm olan almalarn
sonusuz kalmas,
III. Arap alfabesinin harf saysnn sayca fazla
olmas,
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: C

Atatrk Dnemindeki dier kltrel ve sosyal

gelimeler unlardr;
1924te Topkap Saraynn Mze Haline
Getirilmesi
1924te Etnografya Mzesinin almas
1926da
Gazi
Eitim
Enstitsnn
(Fakltesinin) almas
1927de Ky retmen Okulunun almas
stanbul Hukuk Fakltesinin almas
1936da Siyasal Bilgiler Fakltesinin almas
Milli Musiki ve Temsil Akademisinin almas
Mesleki
Teknik
retim
Tekilatnn
kurulmas
1936da Eitmen Kurslarnn almas
1937de Ky Eitim Yurtlarnn almas
Karma eitime geilmesi
1937de Dolmabahe Saraynda Resim ve
Heykelcilik Mzesinin almas

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Millet Mekteplerinin
almasndaki amalardan biridir?
A) Her kesimden vatanda okur yazar duruma
getirmek
B) Yurt dna gidecek bireylere yabanc dil
retmek
C) Harf inklbnn yaplmasna ortam oluturmak
D) Medreselerin kapatlmasn salamak
E) lkretimi zorunlu hle getirmek
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: A
RNEK SORU
I. Hukuk,
II. Ekonomi,
III. retim,
Cumhuriyet Dneminde yukardaki alanlarn
hangileriyle ilgili uygulamalarda birlik salamak
amac olduu savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: D

NOT: Atatrkn kendisinin kaleme ald Nutuk;

1919 1927 aras olaylar kapsamaktadr (I. Cilt:
1919 1924) (II. Cilt: 1924 1927).
RNEK SORU
TBMMde retimin birletirilmesine ilikin
neri aadakilerden
hangisiyle birlikte
grlerek yasalatrlmtr?
A) Halifeliin kaldrlmas
B) Cumhuriyetin ilan
C) Saltanatn kaldrlmas
D) 1921 Anayasasnn yaplmas
E) Tekke ve trbelerin kapatlmas
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: A

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Tevhid-i Tedrisat
(retim Birlii) Kanununun sonularndan
biridir?
A) Aznlk okullarnn kapatlmas
B) lkede ulusal ve laik retimin balamas
C) Uluslararas ticari ilikilerin kolaylamas
D) Hukuk alannda birlik salanmas
E) Trk tarihinin bir btn olarak aratrlmas
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: B

205

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Soyad Kanununun Kabul (24 Haziran
1934)

RNEK SORU
I. Kylden ar vergilerin kaldrlmas
II. Kylnn retim becerilerinin artrlmas
III. Kylnn bilgi ve grn artracak
nlemlerin alnmas
IV. Topra olmayan kyllere toprak verilmesi
Kyclk siyasetinin yukardaki esaslarndan
hangilerinin, kylerde alan ky enstitlerinin
amalar arasnda olduu savunulabilir?
A) I ve II
B) II ve III
C) III ve IV
D) I, II ve III
E) II, III ve IV
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: B
D. TOPLUMSAL
NKILPLAR

ALANDA

Toplumsal alanda ve resmi ilerdeki kargaay

sona erdirmek ve ayrcalk ifade eden
unvanlara son verme zorunluluundan kabul
edilmitir.
Soyadlar Trke olacak; rtbe, memurluk,
yabanc rk ve millet adlar ile ahlka aykr ve
gln
kelimeler
soyad
olarak
kullanlmayacakt.
Osmanl Dnemindeki sivil rtbe, nian ve
madalyalar kaldrld.
Ayrca aa, hac, hafz, hoca, molla, eyh,
efendi, paa vb. ayrcalk ifade eden unvanlar
ve hitaplar da kaldrlmtr.

YAPILAN

Devletin
yaps
ve
hukuk
kurallar
laikletirilirken buna paralel olarak toplumsal
yaay da dzenlenmitir.

NOT-1: Bylece toplumsal alanda ayrcala ve

kargaaya neden olan unvanlar yasaklanarak
herkesin kanun nnde eit olmas salanmtr.

Klk Kyafette Yenilik (25 Kasm 1925)

NOT-2: Bu inklp, Atatrkn halklk ilkesiyle

dorudan ilgilidir (ayrca milliyetilik ve laiklik).

apka Kanunu olarak da geen bu yenilik

hareketinin amac, topluma ada bir grnm
kazandrma
ve
Bat
ile
btnleme
dncesidir.
apka nklbnda kadnlarla ilgili yasal bir
dzenleme yaplmamtr.
Mustafa Kemal bu inklp hareketini ilk defa
gittii Kastamonuda uygulamaya koymutur.
3 Aralk 1934te karlan bir kanunla da hangi
din ve mezhebe mensup olursa olsun din
adamlarnn mabetler ve ayinler haricinde
dini kyafetle dolamalar yasakland. Sadece
Diyanet leri Bakan, Rum ve Ermeni
Patrikleri ile Yahudi Hahambas her zaman
dini kyafet giyebileceklerdi.

NOT-3: Soyad Kanunu ile Trk toplumu, ada

ve batl bir grnm kazanmtr.
NOT-4: 24 Kasm 1934te karlan zel bir yasa
ile TBMM tarafndan Mustafa Kemale Atatrk
soyad verildi. Kanun gerei bu soyadn baka
kimse alamayacakt.
Uluslararas Saat, l, Rakamlar ve Takvim
Deiiklikleri
1 Ocak 1926dan itibaren Miladi Takvim
kullanlmaya baland. Ayn tarihte ayrca
uluslararas (alafranga) saat sistemine de
geilmitir.
20 Mays 1928de uluslararas rakamlara
geildi.
1 Nisan 1931de ada uzunluk ve arlk
l birimlerine geildi.
Bylece bu kanunla eski arlk ve uzunluk
lleri deitirilerek, uygar l birimleri
saylan onlu ynteme (metrik sistem - ondalk
rakamlara) uygun ller kabul edildi.
Yurdun her yerinde tek bir l sistemi
uygulanmaya balanm, bylece tam bir l
dzeni, l birlii kurulmutur.

Tekke - Zaviye ve Trbelerin Kapatlmas (30

Kasm 1925)
Tekke ve zaviyeler, ayn tarikatta olanlarn
topland, almalar yapt yerlerdir.
Halkn dinsel duygularn smr arac yaparak
politik ve ekonomik kar salayan bu a d
kurumlar kapatlarak laik devlet dzeni
pekitirilmitir.
Yine ayn kanunla eyhlik, dervilik, dedelik,
seyyitlik,
elebilik,
mritlik,
falclk,
byclk,
frklk,
muskaclk,
trbedarlk gibi ayrcalk bildiren unvanlar da
kaldrlmtr.
NOT: Bu inklplar toplumda laiklik ilkesinin
yerletirilmesiyle ilgilidir.

206

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI
Hafta Sonu Tatilinin
Pazara Alnmas (1935)

Cuma

Tarih retmeni

Gnnden

E. EKONOM
NKILPLAR

Bylece devletleraras ilikilerde alma ve

ticari hayatmzdaki Bat dnyas ile olan tatil
gn farkllnn yaratt karklklar ve
aksaklklar giderilmi oldu.

ALANINDA

YAPILAN

Osmanl Dneminde ulusal bir ekonominin

kurulamamasnn nedenleri;

Kapitlasyonlar
Bankaclk, ticaret, ulam sektrlerinin
yabanclarn elinde olmas
Sanayi nklbnn gerekletirilememesi
Duyun-u Umumiye (Genel Borlar daresi)
Tarmn ilkel yntemlerle yaplmas
Balkan ve I. Dnya Savalarnn yaratt
bunalmlar
Yeralt ve yerst kaynaklarnn yabanclarn
eline gemesi

NOT: Tatil gnnde, l birimlerinde, takvim, ve

saat dzenlemelerindeki temel ama; Batyla olan
ticari ve ekonomik ilikilerin gelitirilmesidir.
RNEK SORU
Soyad Kanunuyla tm vatandalara, aile ismi
olarak z adlar yannda soyad kullanma
zorunluluu getirilmitir.
Bu zorunluluun,
I. snf farkllklarnn isim olarak kullanlmas,
II. isim benzerliklerinin baz karklklara neden
olmas,
III. toplumda aznlk olan Trkiye Cumhuriyeti
vatandalarnn bulunmas,
durumlarnn
hangilerinden
kaynakland
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: C

RNEK SORU
I. Yeni Trk alfabesi,
II. Okka yerine kilo sistemi,
III. Alaturka saat yerine alafranga saat sistemi,
Yukardakilerden hangilerinin kullanlmasyla
uluslararas
ilikilerdeki
uygulamalarda
uyumsuzluklarn giderilmesinin amaland
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: D

Lozan Bar Antlamasyla (24 Temmuz 1923)

Kapitlasyonlarn kaldrlmas bamsz ve
milli bir ekonominin kurulmas iin gerekli
olan ortam hazrlam oldu.
nk Atatrk'e gre; Siyasi ve askeri
zaferler ne kadar byk olursa olsun,
ekonomik zaferler ile talandrlmazlarsa
kazanlan zaferler yaayamaz, az zamanda
sner.di.

zmir ktisat Kongresi (18 ubat 1923)

ifti, tccar, sanayici ve ii temsilcilerinin

katlm ile dzenlendi. Amac, ulusal ekonomik
politikalar hakknda ulusal gr ve ilkeleri
ortaya karmak; ekonomik bamszlk
konusundaki kararll gstermekti.
Kongrede alnan kararlar;

En nemli karar, temel dncesi ekonomik

bamszlk olan Misak- ktisadi (Ekonomi
And Milli Ekonomi lkesi)dir.

NOT: Ekonomik bamszlk iin izlenecek yol;

yabanclarn ekonomik boyunduruuna girmeden,
ulusal kaynaklarmz, ulusal glerimizle yine ulus
iin deerlendirmektir.

RNEK SORU
Atatrk Dneminde,
I. Kabotaj Kanununun kabul edilmesi,
II. Soyad Kanununun kabul edilmesi,
III. Tekke ve trbelerin kapatlmas,
gelimelerinden hangilerinin resm ilemlerde
kolaylk salad savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: C

207

Kk iletmelerden byk iletmelere

(fabrikalara) geilmelidir.
Demiryolu ulamna ncelik verilmelidir.
Vergi ve toprak reformu yaplmaldr.
Giriimcileri
destekleyen
bir
banka
kurulmaldr.
Anonim
irketlerinin
kurulmas
kolaylatrlmaldr.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

zel teebbsn yapamadklarn devlet

stlenmeli; devlet ekonomik grevleri de olan
bir organ olmaldr.
Hammaddesi yurt iinde olan rnlerle ilgili
sanayi dallar kurulmaldr.
alma koullar iyiletirilmeli; alanlarn
sendikalamas salanmaldr.
Yabanclarn elinde bulunan iletmeler satn
alnarak milliletirilmelidir.
Kapitlasyonlar kaldrlmaldr.

NOT: Bu kanunun etkisiyle sadece Uak eker

Fabrikas alabilmitir.
RNEK SORU
Aadakilerden
hangisi
Tevik-i
Sanayi
Kanununun uygulamalarndan biri deildir?
A) eitli sanayi kurulularna devlet arazisi tahsis
edilmesi
B) Baz iletmelere tama hizmetlerinde indirim
salanmas
C) Mill tasarruf ve mevduatn artmas iin
Trkiye Bankasnn kurulmas
D) Vergilerde muafiyetler getirilmesi
E) Devlet daireleri iin yerli rn kullanma
zorunluluunun getirilmesi
(2011 KPSS)
Cevap: C

NOT: zmir ktisat Kongresinde daha ok liberal

(serbest piyasa ekonomisi) bir ekonomik kalknma
politikas benimsenmi, devletin ekonomik alanda
zendirici, koruyucu ve dzenleyici bir rol
stlenmesi hedeflenmitir.
RNEK SORU
17 ubat 1923 tarihinde alan ktisat
Kongresinin toplant yeri olarak zmirin
seilmesinde,
I. Kurtulu Savann bitimini noktalayan yer
olmas,
II. Trkiyenin en nemli ihracat limanlarndan
biri olmas,
III. Kongreye her ileden sekiz delegenin
seilmesi,
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: C

Kapitlasyonlar kaldrldktan sonra ekonomik

bamszlmz salamlatrmak iin devlet,
kkl tedbirler almaya balamtr.
Kapitlasyonlarn Lozan Antlamas ile
kaldrlmasndan sonra yabanc irketler
ulusallatrld.
26 Austos 1924te ticaret sektrne kredi
vermek amacyla ilk zel banka olan
Bankas kurulmutur.
1925 ylnda Ticaret ve Sanayi Odalar
kuruldu.
1 Temmuz 1926da Kabotaj Kanunu
karlarak karasularmzdaki ticaret ve ulam
hakknn Trkiyeye ait olduu kabul edilmitir
(Ulusallatrma).
zel giriimcileri zendirmek amacyla
1927de Tevik-i Sanayi Yasas karld. Buna
gre
zel
giriimciler,
zel
gmrk
indiriminden yararlanacak, bedelsiz hazine
arazileri alabilecek, baz vergilerden de muaf
tutulacak, ucuz kredi alabileceklerdi.

Ancak zel sermaye yasann salad

olanaklar tam olarak deerlendiremedi. Bunda
(1929 - 1931) Dnya Ekonomik bunalmnn
da etkisi oldu. Trkiyeyi de etkisi altna alan
ekonomik bulanm sanayileme hareketini de
yavalatt.
Yerli sanayinin korunmas iin 1929da yksek
gmrk uygulamas balatlmtr.
20 ubat 1930da Trk Parasn Koruma
Kanunu kabul edildi.
Devletin kuruluundan 1933e kadar geen
dnemde sanayileme istenilen seviyede
gereklememitir.
Bunun
nedenleri
unlardr;

zel sektrn ve teknik bilgilerin yetersizlii,

Gelir seviyesinin ok dk olmas,
1929a kadar sanayinin da kar himaye
edilmemesi,
zel sektrn Tevik-i Sanayi Kanununa
ramen yapabildii yatrmlarn miktar ve eit
itibariyle yeterli olmamas,
1929 Dnya Ekonomik bunalmnn olumsuz
etkileridir.

Tevik-i Sanayi Kanunu istenen sonucu

vermeyince 1933te I. Be Yllk Kalknma
Plan uygulanmaya konularak, devlet eliyle
nemli tesisler almtr. Smerbank, merinos,
cam, kt, deri, eker ve demir - elik
fabrikalar kuruldu (KT'ler).

NOT-1: 1934 ylnda uygulamaya konulan bu

planla ilk defa planl ekonomiye geildi. 1934 -

208

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

1939 yllar arasnda Birinci Be Yllk Plan

uyguland.
NOT-2: II. Be Yllk Kalknma Plan ise
II. Dnya Savandan dolay uygulanamad. Bu
sava
Atatrkn
Devletilik
ilkesinin
uygulanmasn aksatan en nemli etken oldu.

RNEK SORU
Cumhuriyetin ilk on be ylnda kurulan
bankalar arasnda Trkiye Cumhuriyeti Merkez
Bankasnn nemli yeri olmasnda,
I. iftiye kredi verilmesi,
II. ulusal bankalara destek verilmesi,
III. Osmanl Bankasna verilmi olan kt para
karma ayrcalnn giderilmesi,
grevlerinden hangilerini stlenmi bir kurulu
olmasnn etkisi vardr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: D

1935te Metalrji Endstrisini oluturmak

amacyla Etibank kurulmutur.
1933
Smerbank
(Sanayi
alanndaki
yatrmlar desteklemek amacyla), Halk
Bankas, Emlak - Eytam Bankas (1926) ve
Merkez Bankas (1930) kurulmutur.

NOT-1: 11 Haziran 1930da kurulan Merkez

Bankasnn kurulu amac Trk para politikasna
yn vermek ve ulusal bankacla destek olmaktr.
NOT-2: 1926da Emlk ve Eytam Bankasnn
kurulmasnn amac; yoksul kesime konut kredisi
vererek destek salamaktr.

alanlarn sosyal gvenlik kurumlar olan,

Emekli Sand ve Sosyal Sigortalar
Kurumlar almtr.

RNEK SORU
I. Yabanclarn Trk kara sularnda ticaret
yapmasnn yasak olmas
II. Yabanc ticaret gemilerinin Boazlardan
geiinin serbest olmas
III. Yabanclarn Marmara ve Trkiyedeki
nehirlerde ve gllerde gemi bulundurmasnn yasak
olmas
Yukardakilerden
hangileri
Kabotaj
Kanununun kapsamndadr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: D

Kayseri, Ereli, Nazilli ve Malatyada alan

pamuklu dokuma fabrikalar ile Bursa merinos
ynl dokuma sanayi bu dnemde kurulmu
nemli iletmelerdir.
zmit selloz fabrikas, Gemlik suni ipek
fabrikas, stanbul - Paabahe ie ve cam
fabrikas, Beykozda deri fabrikas gibi nemli
iletmeler kurulmutur.
Osmanl Devleti dneminden kalan ypranm
ekonomik kurum ve tesisleri gelitirmek
amacyla 1925 ylnda Sanayi ve Maadin
Bankas kurulmu, 1937 ylnda Smerbanka
devredilmitir.
1935te MTA (Maden Tetkik Arama)
kurulmutur. Maden - sanayi alannda ilk defa
Karabk Demir - elik Fabrikas almtr
(1939).
TPAO (Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl)
kurularak rafineriler almtr.
MKE (Makine Kimya Endstrisi) Krkkale
silah fabrikas kurulmutur.
1937de Denizbank kuruldu (denizyollarn ve
ticaret filosunu glendirmek iin).

RNEK SORU
Atatrk Dneminde,
I. yksek gmrk vergisi konulmas,
II. lkeye girecek eyann cinsi ve miktarnn
hkmet tarafndan tespit edilmesi,
III. uluslararas sergi ve panayrlara katlma
karar alnmas,
nlemlerinden hangilerinin, ihracat ithalata
gre artrmak amacyla alnd savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: E

NOT-1: zel sektrn sermayesizlik nedeniyle

gerekletiremedii alanlar, devlet tarafndan
dzenlenmeye balamtr.
NOT-2: Devletilik ilkesi ile Trk Tarihinde
ilk kez planl ekonomiye geilmitir.

209

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Atatrkn giriimiyle Cumhuriyet Dneminde
kurulan ilk banka aadakilerden hangisidir?
A) Bankas
B) Sanayi ve Maadin Bankas
C) Emlak ve Eytam Bankas
D) Merkez Bankas
E) Ziraat Bankas
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: A

F. BAYINDIRLIK
VE
ULATIRMA
ALANINDA YAPILAN NKILPLAR
Modern kentleme almalar balam, okul,
hastane ve kamu binalar yaplmtr.
1925te Trk Hava Kurumu (Trk Tayyare
Cemiyeti) kurulmutur.
1927de Devlet Demir Yollar, 1939da Devlet
Deniz letmeleri, 1938de Devlet Hava Yollar
Genel Mdrl kurulmutur.
zellikle demiryolu olmak zere yol, kpr,
liman ve iskele yapmna hz verilmitir.
Baraj yapmna balanmtr.

RNEK SORU
Atatrk Dnemi ekonomisinde,
I. Trkiyenin ulusal karlarna aykr olmayan
yabanc sermayeden yararlanma,
II. Aar vergisini kaldrma,
III. Ekonomik politikalarn uygulanmasnda
bilim ve teknolojiyi temel alma,
durumlarndan hangileriyle retimi artrmann
amaland savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2009 KPSS)
Cevap: E

G. SALIK VE TIP ALANINDA YAPILAN

NKILPLAR
Salk ileri devletin grevi saylmtr. nk
daha Cumhuriyet ilan edilmeden nce ilk
TBMM Hkmetinde Salk ve Sosyal
Yardm Bakanlna yer verilmitir (2 Mays
1920).
Milletin saln korumak ve glendirmek,
bulac ve salgn hastalklar nlemek ve
salkl nesiller yetimesini salamak politikas
esas alnd.
Bunun iin de salk tekilat gelitirildi.
Hastane ve hekim says artrld. Salk
okullar ve Tp faklteleri ile Millet (Devlet)
Hastaneleri ald.
1922de Numune Hastaneleri kuruldu
(Ankara, stanbul, Sivas, Erzurum, Trabzon ve
Diyarbakrda).
21 ubat 1925te Kzlay Hemire Okulu
almtr.
1931 ylnda Merkez Hfzsshha Messesesi
kurulmutur.
Beden Terbiyesi Genel Mdrl, ocuk
Esirgeme Kurumu, Yeilay ve Kzlay
kurulmutur.
Stma, frengi, verem gibi hastalklarla mcadele
edilmeye balanmtr.

RNEK SORU
1929da balayan dnya ekonomik bunalmyla
dnya ticaretinde bir d olmutur.
Aadakilerden hangisi bu durumla ortaya
kan sonulardan biri deildir?
A) Yaamsal ham madde ihtiyacnn artmas
B) Smrge edinme yarnn balamas
C) Halkn alm gcnn azalmas
D) Para deerlerinin dmesi
E) sizliin artmas
(2009 KPSS)
Cevap: C
RNEK SORU
1929-1930 yllar arasnda dnyada ekonomik
bunalm ba gstermi, bu durum Trk Devletinin
ekonomisine yeni bir yn vermesini gerektirmitir.
Bu gereksinim,
I. devletilik ilkesinin uygulanmas,
II. ilk be yllk sanayi plannn hazrlanmas,
III. Tevik-i Sanayi Kanununun karlmas
gelimelerinden hangilerini salamtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: D

H. TARIM ALANINDA YAPILAN NKILPLAR

Kylnn vergi ykn hafifleterek retimi
arttrmak iin 17 ubat 1925te Aar (r)
vergisi kaldrlmtr.
NOT: Yeni Trk Devletinin Aar vergisini
kaldrmas halk zellik tadn gstermektedir.
iftiye kredi salamak iin Ziraat
Bankasnn almalar yeniden dzenlenmitir

210

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

(1924te Tarm Kredi Birlikleri Yasas

karlmtr.).
Tarm - Kredi Kooperatifleri (1929) kurularak
makinelemeye nem verilmitir. Ayrca
bununla iftinin rettii rnleri aracsz ve
gerek deeriyle satabilmesi amalanmtr.
iftilere ucuz tohum salanm ve Tohum
Islah (yiletirme) stasyonlar kurularak
tohumlarn
depolanmas
ve
tarmsal
hastalklarla mcadele edilmesi yolunda nemli
almalar yaplmtr.
1925te kylye dk cretlerle traktr
datm yaplmtr.
Tarmda bilimsel aratrmalar iin 30 Ekim
1933te Yksek Ziraat Enstits kurulmutur.
Ayrca buna paralel olarak da Veteriner
Yksek Okulu almtr.
iftiye nclk etmek iin Devlet retme
iftlikleri (Numune iftlikleri) kurulmutur.
Yeni rnlerin retimine balanmtr (ay,
pancar, turungiller).
24 Haziran 1938de Toprak Mahsulleri Ofisi
kurulmutur.
26 Haziran 1944te Trkiye Zirai Donatm
Kurumu da kurulmutur.
Atatrk, topra olmayan iftinin toprak sahibi
yaplmasn devletin nemli bir politikas olarak
grm ve bunun iin toprak reformu
almalar balatlmtr (1929). Ancak,
amacna
uygun
bir
ekilde
gerekletirilememitir.

RNEK SORU
Cumhuriyet
Dneminde
kalknmada
sanayilemeye nem vermek amacyla Tevik-i
Sanayi Kanunu karlmtr. Bu Kanunla sanayi
kurulularna retecekleri mallarn deerine gre
%10 prim verilmi ve ithal rnlerinden %10 daha
pahal da olsa devlet kurumlarna bunlar kullanma
zorunluluu getirilmitir.
Bu durumun,
I. retimin artrlmak istendii,
II. ithalatn kstlanmak istendii,
III. sermaye birikimine devlet destei saland,
durumlarndan hangilerinin gstergesi olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: E
IKMI SORULAR
I. Gler birlii ilkesinin benimsenmesi
II. Nerenin bakent olacann belirlenmesi
III. Milletvekili seimlerinin iki ylda bir
yaplmasnn ngrlmesi
zelliklerinden hangileri 1921 Anayasasnda
yoktur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(1999 DMS)
1.

2.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Atatrk Dneminde
tarm
gelitirmek
amacyla
yaplan
almalardan biri deildir?
A) Aar vergisinin kaldrlmas
B) Ziraat Bankasnn kurulmas
C) Numune iftliklerinin kurulmas
D) Yksek Ziraat Enstitsnn kurulmas
E) Tarm sat kooperatiflerinin kurulmas
(2011 KPSS)
Cevap: B

A)
B)
C)
D)
E)

3.

A)
B)

RNEK SORU
I. Bankasnn kurulmas,
II. ar Vergisinin kaldrlmas,
III. Smerbankn kurulmas,
Yukardakilerden
hangileri
Atatrk
Dneminde
Trk iftisini
rahatlatmak
amacyla gerekletirilmitir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: B

C)
D)
E)

211

Aadakilerden
hangisi,
dierlerinden
sonra karlan bir kanundur?
Tekke, zaviye ve trbelerin kapatlmasyla
ilgili kanun
Trk Medeni Kanunu
Takrir-i Skn Kanunu
Hilafetin kaldrlmasyla ilgili kanun
Soyad Kanunu
(1999 DMS)
Trkiye Cumhuriyetinde ok partili
dneme gei denemesi aadakilerin
hangisiyle balamtr?
Serbest Cumhuriyet Frkasnn kurulmas
Terakkiperver
Cumhuriyet
Frkasnn
kurulmas
Trkiyenin Milletler Cemiyetine ye olmas
Cumhuriyetin ilan edilmesi
Demokrat Partinin kurulmas
(1999 DMS)

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI
4.

A)
B)
C)
D)
E)

Tarih retmeni

Birinci Be Yllk Sanayi Plannda ithalat

konusu olan temel tketim mallarnn
retimine arlk verilmesi, ncelikle
aadakilerden hangisinin amalandn
gsterir?
Her alanda sanayileme
Fabrikalar ama
D kredi alma
Da bamll azaltma
Yatrmlar yapma
(1999 DMS)

9.

A)
B)
C)
D)

I. eyh Sait Ayaklanmas

II. Menemen Olay
III. Demirci Mehmet Efe Ayaklanmas
Yukardakilerden hangileri, ulusal ve laik
devlet anlayna kar bir tepki niteliindedir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2000 DMS)
5.

E)

Aadakilerden hangisiyle, Atatrk lkeleri

anayasa gvencesine alnm ve devlet, temel
nitelikleriyle
cumhuriyeti,
milliyeti,
halk, devleti, laik ve inklp olarak
tanmlanmtr?
1921
Anayasasnda
yaplan
1923
deiikliiyle
1924
Anayasasnda
yaplan
1937
deiikliiyle
1924
Anayasasnda
yaplan
1928
deiikliiyle
1924
Anayasasnda
yaplan
1934
deiikliiyle
1961
Anayasasnda
yaplan
1971
deiikliiyle
(2000 DMS)

10. Cumhuriyet Dneminde erkein aile

konumuyla ilgili ayrcalklar byk lde
aadakilerden hangisiyle kaldrlmtr?
A) Laiklik ilkesinin anayasa gvencesine alnmas
B) Trkiyenin Milletler Cemiyetine ye olmas
C) Medeni Kanunun kabul edilmesi
D) talyan Ceza Kanununun adapte edilerek
yrrle girmesi
E) ok partili demokratik hayata geilmesi
(2001 KMS)

I. Yeni devletin ynetim eklinin ne olduu

II. Yasama ve yrtme erklerinin nerede
topland
III. Vekillerin (Bakanlarn) nasl seilecei
Yukardakilerden
hangileri
1921
Anayasasnda aka belirtilmemitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) I ve III
(2000 DMS)
6.

11. Terakkiperver
Cumhuriyet
Frkas,
aadaki ilkelerden hangisini ktye
kullanarak eyh Sait Ayaklanmas'na ortam
hazrlamtr?
A) Halklk B) Devletilik C) Milliyetilik
D) nklplk E) Laiklik
(2001 KMS)

I. Kii haklar
II. Kiilerin evlat edinme koullar
III. Kiilerin aile kurmas
IV. Kiilerin eitimi
Yukardakilerden hangileri Trk Medeni
Kanunu ile dzenlenmitir?
A) I ve II
B) I ve III C) I, II ve III
D) I, III ve IV E) II, III ve IV
(2000 DMS)
7.

12. Aadakilerden
hangisi,
Millet
Mekteplerinin amalarndan biridir?
A) Baslan kitap saysn artrmak
B) Okuma ve yazmada kolaylk salamak
C) Eitim ve retimi birletirmek
D) Okuma yazma orann artrmak
E) Yksekokul saysn artrmak
(2001 KMS)
13. kinci TBMM dneminde yaanan kabine
bunalm
aadakilerin
hangisinden
kaynaklanmtr?
A) Saltanatn kaldrlmas ve padiahn ngilizlere
snmas
B) Menemen olay nedeniyle yrede skynetim
ilan edilmesi
C) 1921 Anayasasnn hkmetin kurulmasna
ilikin maddesi
D) Mecellenin yrrlkten kaldrlmas
E) Anam Vergisi'nin artrlmas
(2002 KPPS)

8. Trkiyede Devletilik ilkesi hangi yldan

balayarak uygulamaya konulmutur?
A) 1927 B) 1929 C) 1933 D) 1939 E) 1940
(2000 DMS)

212

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

14. I. Menemen Olay

II. Vagon- Li Olay
III. Razgart Olay
Yukardakilerden hangileri cumhuriyet rejimine
tepki niteliindedir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2002 KPPS)

19. Trkiyede yaz dili ile konuma dili

arasndaki uyumsuzluk,
I. Trk Tarih Kurumunun kurulmas
II. Harf nklbnn yaplmas
III. Medreselerin kapatlmas
gelimelerinden hangileri ile giderilmitir?
A) I
B) II
C) III D) I, II E) II, III
(2006 KPPS)

15. 1923
sonbaharnda
Fethi
Okyar
Hkmetinin ekilmesiyle meydana gelen
hkmet bunalm aadaki olaylardan
hangisinin
gereklemesine
zemin
hazrlamtr?
A) Meclis hkmeti sisteminin benimsenmesine
B) Cumhuriyetin ilanna
C) Halifeliin kaldrlmasna
D) stiklal Mahkemelerinin kurulmasna
E) Hyanet-i
Vataniye
Kanununun
karlmasna
(2003 KPPS)

20. I. Halk Partisi

II. Terakki Perver Cumhuriyet Partisi
III. Serbest Cumhuriyet Partisi
Atatrk dneminde, yukardakilerden hangileri
muhalefet parti olarak kurulmutur?
A) I
B) II
C) III D) I, II E) II, III
(2006 KPPS)
21. I. Aznlk okullar
II. Millet mektepleri
III. Yabanc okullar
Yukardakilerden
hangileri,
Osmanl
Dneminde olmayp Atatrk Dneminde ilk kez
almtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2007 KPPS)

16. I. Halifeliin kaldrlmas

II. ok partili sisteme gei
III. Tekke ve zaviyelerin kapatlmas
IV. Medreselerin kapatlmas
V. Dini kyafetlerin giyilmesine snrlama
ettirilmesi
Yukarda
verilen
olaylardan
hangisi
slamiyetin siyasete alet edilmesini nlemeye
ynelik deildir?
A) I B) III C) II D) IV E) V
(2003 KPPS)

22. Osmanl Dneminde XIX. yzyln ilk

yarsnda sark ve kavuk yerine fesin
giyilmesine, Cumhuriyet Dneminin ilk
yllarnda ise fesin yerine apkann giyilmesine
kar klmtr.
Bu iki duruma gre;
I. Yenilikler anlay deiikliinin sonucudur.
II. Yenilikler tepkiyle karlanmtr.
III. Yeniliklerin benimsenmesi belli bir sreci
gerektirmitir.
yarglarndan hangilerine ulalabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2009 KPPS)

17. Ekonomi politikalarnda devleti bir gr

benimseyen
Trkiye
Cumhuriyetinde
sanayinin
devlet
eliyle
kurulmasn
amalayan I. Be Yllk Kalknma Plan
aadaki
tarihlerden
hangisinde
uygulanmaya balanmtr?
A) 1930 B) 1932 C) 1934
D) 1933 E) 1938
(2004 KPPS)

CEVAPLAR

18. eyh Sait Ayaklanmasndan sonra,

I. Firariler
II. Takrir-i Skn
III. Bakomutanlk
kanunlarndan
hangileriyle
hkmete,
Cumhuriyet rejimini yerletirmek amacyla, gerekli
nlemleri almas iin zel yetki verilmitir?
A) I B) II C) III D) I, II E) I, II, III
(2006 KPPS)

1. B 2. E 3. B 4. D 5. D 6. A 7. C 8. C 9. B
10. C 11. E 12. D 13. C 14. A 15. B 16. C
17. D 18. B 19. B 20. E 21. B 22. E

213

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

ATATRK LKELER

Atatrk Dnce Sistemi: Atatrkn

Trkiye Cumhuriyetini ada uygarlk
seviyesine ulatrmak amacyla ortaya
koyduu ilke ve inklplarn btndr.

Atatrk lkelerinin Ortak zellikleri

Atatrk lkeleri 1935 ylnda Cumhuriyet Halk

Partisi
kurultaynda
kabul
edilen
Cumhuriyetilik, Milliyetilik, Halklk,
Laiklik, Devletilik, nklplk (6 Temel
lke) ve bunlar btnleyen ilkelerden oluur.
Atatrk
ilkeleri,
Trk
ulusunun
ihtiyalarndan
ve
Trkiyenin
gereklerinden domu ve bu ihtiyalara,
gereklere gre de gelimitir.
Atatrkln temeli ulusuluk ve laiklie
dayaldr.
lkelerin z; Trk milletini ada milletler
seviyesine karmaktr.
Atatrklkte demokrasi, cumhuriyetilik,
laiklik ve milliyetilik gibi evrensel deerler
varsa da adalamann gerei olarak
alnmlardr.

RNEK SORU
I. Siyasi rejim,
II. Ekonomik politika,
III. Uluslararas ilikiler,
Cumhuriyetilik
ilkesi
yukardakilerden
hangilerini dorudan belirler?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: A
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi demokratik devlet
anlayyla badamaz?
A) Seimlerin dzenli aralklarla tekrarlanmas
B) Gelir ve servet ediniminin kstlanmas
C) Etkin siyasi makama seimle gelinmesi
D) Siyasi partilerin serbeste kurulmas
E) ktidarn el deitirebilmesi
(2009 KPSS)
Cevap: B

TEMEL LKELER

Cumhuriyetilik lkesinin zellikleri ksaca

yledir;

Temel ilkesi seimdir.

Devlet bakanlnda ve dier kademelerde
mr boyu kalmaya kardr.
Egemenlik kaytsz artsz millete aittir.
Cumhuriyetiliin temel dayana olan ulusal
egemenlikten ilk kez Amasya Genelgesinde
bahsedilmitir.
Demokratiktir.
Trk milletinin karakterine uygundur.

lkesi

TBMMnin almas
1921 ve 1924 Anayasalarnn hazrlanmas
Saltanatn kaldrlmas
Cumhuriyetin ilan edilmesi
Halifeliin kaldrlmas
Ordunun siyasetten ayrlmas
Siyasi partilerin kurulmas
Kadnlara seme ve seilme hakknn verilmesi
ki dereceli seim sisteminden tek dereceli seim
sistemine geilmesi
Semen yann drlmesi
Milletvekili seme ve seilme hakk iin vergi
verir olma artnn kaldrlmas (1 Nisan 1923)
gibi inklplar yaplmtr.

Atatrk dnce sisteminin en belirgin

zellii akla ve bilime dayanmas, gelimeye
ak bir zellik gstermesidir.
Atatrklk bir btndr ve yabanc siyasi
akmlar ve ideolojilerle aklanamaz.
Bu ilkeler 5 ubat 1937de, Atatrk lkeleri
adyla 1924 Anayasasna dhil edilmitir.

CUMHURYETLK

Atatrkn
Cumhuriyetilik
dorultusunda;

NOT: Halklk, Devletilik ve nklplk ise

Trkiyeye zg ilkelerdir.

1.

zgr dnce ortam vardr.

Atatrkn dier ilkelerinin uygulanmasn
salar.
Cumhuriyetilik,
Atatrkn
taviz
verilmemesini belirttii iki ilkeden biridir.
(dieri laiklik).
Sosyal devlet anlayn ve gler ayrln
esas alr.
Cumhuriyetilikte hukuk stnl ve
anayasal devlet anlay vardr.
Cumhuriyetilik,
halkn
ynetime
ve
toplumsal hayata katlmn artrmay amalar.
Cumhuriyetilii; Milliyetilik ve Halklk
ilkeleri tamamlar, ulusal egemenlik ilkesi
btnler.
Cumhuriyetilik, devletin siyasi rejimi olarak
Cumhuriyet ynetimini benimsemek, onu
korumak ve yaatmaktr.

214

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Aklc, ada, medeni, ileriye dnk,
demokratik, yceltici, insani ve bardr.
Atatrk milliyetilii, Trk milletini birlik ve
beraberlik iinde yaatacak, ileriye gtrecek
nemli bir g kaynadr.

RNEK SORU
Trk Devriminin Cumhuriyetilik ilkesi
saltanat ve hilafete kardr. yargsnn,
I. egemenliin millete ait olmas,
II. ynetimin din kurallarna dayandrlmamas,
III. aznlk okullarnn retime devam etmesine
izin verilmesi
durumlarndan hangileriyle ilgili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: D
2.

MLLYETLK (ULUSULUK)

Milliyetiliin temel esi millettir.

Millet; Gemite birlikte yaam, aralarnda
dil, kltr, lk ve tarih gibi ortak balar olan
insan topluluudur.
Milliyetilik ise milli birlii ve beraberlii
salamak, millet ve lke karlarn korumak,
rk ve din ayrmclna yer vermemektir.

RNEK SORU
Mustafa Kemal, Artk hkmet ile millet
arasnda mazideki ayrlk kalmamtr. Hkmet
millettir ve millet hkmettir. Artk hkmet ve
hkmet mensuplar kendilerinin milletten ayr
olmadklarn ve milletin efendi olduunu tamamen
anlamlardr. demitir.
Mustafa Kemalin bu anlatmyla aadaki
kavramlardan
hangisini
vurgulad
savunulabilir?
A) Tam bamszlk
B) Barseverlik
C) Bilimsellik
D) Milli birlik ve beraberlik
E) Vatanseverlik
(2011 KPSS)
Cevap: D

Mustafa Kemale gre dini, dili ne olursa olsun

kendini Trk sayan ve Trk olarak yaayan
herkes Trktr. Atatrk bunu Ne Mutlu
Trkm Diyene szyle belirtmitir.

Atatrk'n milliyetilik anlay;

Milliyetilik, ulusal bamszl salama,

koruma ve pekitirme amac olarak da ifade
edilebilir.
Milliyetilik ilkesinin toplumsal, siyasal,
kltrel ierii yannda ekonomik ierii de
vardr Ama; Trk milliyetinin refahn,
zenginliini, mutluluunu ve varln
ykseltmektir (ulusal ekonominin kurulmas
gerektiini belirtir.).
Milliyetilik ulusal kurtulu savamzn k
noktasn oluturmutur.
Milliyetiliin btnleyici ilkeleri; zgrlk
ve Bamszlk, Yurtta Sulh Cihanda Sulh,
nsan ve nsanlk sevgisidir.

Milliyetilik lkesi dorultusunda yaplan

inklplar;

TBMMnin almas (1920)

stiklal Marnn kabul edilmesi (1921)
zmir ktisat Kongresinin toplanmas (1923)
Kapitlasyonlarn kaldrlmas (1923)
Kabotaj Kanununun karlmas ile deniz
yollarnn milliletirilmesi (1926)
Yabanc irketlerin milliletirilmesi (1926)
Gmrk Koruma Kanununun karlmas
(1929)
Reji daresi (Ttn Tekeli)nin kaldrlmas
(1929)
Trk
Parasn
Koruma
Kanununun
karlmas (1930)
Trk Tarih Kurumunun kurulmas (1931)
Trk Dil Kurumunun kurulmas (1932)

RNEK SORU
Atatrk milliyetilik anlay laiktir.
Bu yargy aadakilerden hangisi destekler?
A) Milleti oluturan unsurlar arasnda rk ve kken
birliinin temel alnmas
B) Vatandalarn istedikleri dini ve mezhebi
semesi
C) Toplumun rk, din ve mezhep izgileriyle
blnmesi
D) Devletin resm bir dininin olmas
E) mmeti dnce yaps
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: B

Blc deil, birletirici ve toplaycdr. Bu

anlay rk deildir (eitlikidir.).
Laiklik esasndan dn vermez, snf kavgasn
deil, sosyal dayanmay hedef tutar.
Atatrk milliyetilik anlay belli bir rka,
mezhebe, snfa ve siyasal gre dayanmaz.

215

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

RNEK SORU
Atatrk milliyetilik anlay rk, din ve mezhep
ayrmclna kardr.
Yalnz bu bilgiyle Atatrk milliyetiliinin,
I. laik devlet anlayn benimseme,
II. etnik kimliklere saygl olma,
III. milletin birliine ve btnlne nem
verme,
zelliklerinden hangilerine ulalr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: E

RNEK SORU
Atatrkn milliyetilik anlaynn rk, mezhep
ve snf ayrlklarna kar olmas,
I. mill birlik ve beraberlik,
II. kltrel birlik,
III. sosyal dayanma,
durumlarndan
hangilerini
desteklediini
gsterir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2009 KPSS)
Cevap: E

RNEK SORU
Trk toplumunun ilerleme ve gelime yolunda,
uluslararas ilikilerde ada uluslarla yan yana
ve uyum iinde yrmesi, kendine zg
karakterini ve bamsz kimliini korumasn
temel alan milliyetilik ilkesiyle aadakilerden
hangisine ulalamaz?
A) Ulusalln ve bamszln ilke edinilmesi
B) adaln benimsenmesi
C) Trk milletinin kendini dier milletlerden stn
grmesi
D) Toplumun refah dzeyinin ykseltilmesine
allmas
E) Uluslararas barn korunmasna zen
gsterilmesi
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: C

RNEK SORU
1961 Anayasasnda Trk milletini, btn
fertleriyle kaderde, kvanta ve tasada ortak
klmak, blnmez bir btn hlinde mill bilin
ve lk etrafnda toplamak biiminde ifade
edilen ilke, aadakilerden hangisidir?
A) Milliyetilik
B) Halklk
C) Laiklik
D) Devletilik
E) Cumhuriyetilik
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: A
RNEK SORU
I. Trk Tarih Kurumunun kurulmas
II. Trk Dil Kurumunun almas
III. apka giyilmesi hakknda kanun karlmas
Yukardaki gelimelerden hangilerinin, Atatrk
milliyetiliinin gelimesinde ve hzlanmasnda
etkili olduu savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: D

RNEK SORU
Aadakilerden
hangisinin
gerekletirilmesinde ulusu devlet anlay
olduu savunulamaz?
A) l birimlerinin deitirilmesi
B) Kabotaj Kanununun uygulanmas
C) Trk Tarih Kurumunun kurulmas
D) Yeni Trk alfabesinin kabul edilmesi
E) Trk parasnn korunmas iin kanun karlmas
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: A
RNEK SORU
- Kapitlasyonlarn kaldrlmas
- Kabotaj Kanununun karlmas
Yukardaki gelimelerde aadaki ilkelerden
hangisinin temel alnd savunulabilir?
A) Bamszlk
B) Laiklik
C) Halklk
D) Devletilik
E) nklplk
(2009 KPSS)
Cevap: A

3.

HALKILIK

Halk bir lkenin snrlar ierisinde yaayan

eitli mesleklerin ve toplumsal gruplarn
oluturduu insanlardr.
Halklk, toplumsal barn salanmas iin
snf ayrmcln reddeder.
Devlet ynetiminde tm vatandalara kendini
ynetme hakk, kanun nnde eitlik, gelir
dalmnda denge salanmasn ve herkesin
devlet hizmetlerinden yararlandrlmasn
hedefler.
Atatrke gre halk, her bakmdan ayrcalksz
ve birbirine eit kimselerden olumutur.

NOT: Halklk ilkesi; Cumhuriyetiliin ve

Milliyetiliin ortak bir sonucudur.

216

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Halklk ilkesi halkn elbirlii ile ilerlemesi

ve kalknmasn da hedefler. Bylece devletin
halka kar, halkn da devlete kar grevleri
olduunu belirtir. Ksaca halklk, toplumsal
eitlii ve topluma hizmet amac ngrmedir.

RNEK SORU
Halklk ilkesinin demokratik olma zelliini,
I. ayrcalklara kar olmas,
II. egemenliin halkn bir kesimine ait olmas,
III. herkesin kanun nnde eit kabul edilmesi,
durumlarndan hangileri destekler?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I ve III
E) II ve III
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: D

RNEK SORU
Atatrk, En iyi bireyler, kendinden ok, bal
olduu toplumu dnen, onun varlnn ve
mutluluunun korunmasna yaamn adayan
insanlardr. demitir.
Atatrkn bu szndeki en iyi birey tanmnn
aadakilerden
hangisiyle
eletii
savunulabilir?
A) Vatandalk bilincine erimi kii
B) Bakalarnn hak ve zgrlklerine deer
vermeyen kii
C) Belli bir snfn yararn gzeten kii
D) Sorumluluklarnn gereini yerine getirmeyen
kii
E) nceliklerini kiisel kardan yana kullanan
kii
(2011 KPSS)
Cevap: A

RNEK SORU
I. Mlkiyet hakknn olmas,
II. Toplumda ayrcalklara son verilmesi,
III. Herkesin ynetime katlmas,
Yukardakilerden hangileri halklk ilkesiyle
badar?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: E
RNEK SORU
Aadakilerden hangisinin sosyal hayattaki
ayrcalklar
nlemek
amal
olduu
savunulamaz?
A) Tekke ve zaviyelerin kapatlmas
B) Hac, aa, hafz, molla gibi unvanlarn
kaldrlmas
C) Medeni Kanunun kabul edilmesi
D) Devlet statistik Enstitsnn kurulmas
E) Din giysilerin mabetler dnda giyilmesinin
yasaklanmas
(2011 KPSS)
Cevap: D

NOT: Halklk ilkesi, Devletilik ilkesinin

uygulanmasn zorunlu klmtr. Devlet sosyal
devlet anlayna uygun olarak yatrmlarda
bulunur.

Atatrkn Halklk lkesi dorultusunda;

Saltanatn kaldrlmas (1922)

Cumhuriyetin ilan (1923)
Aar vergisinin kaldrlmas (1925)
Medeni Kanunun Kabul (1926)
Tevik-i Sanayi Kanununun Kabul (1926)
Okuma yazma seferberliinin balatlmas
(1928) ve Millet Mekteplerinin almas
lkretimin cretsiz ve zorunlu olmas
Gelire gre vergi alnmas
Soyad Kanununun kabul edilmesi (1934)
Kadnlara, ynetime katlma hakk tannmas
(1930 1934)
Aznlklarn
Trk
vatanda
saylarak
ayrcalklarnn sona erdirilmesi (1923)
Devlet yatrmlarnn ve sosyal hizmetlerin
yaygnlatrlmas
Vatandalarn tm devlet hizmetlerinden
faydalanmasnda eitlik salanmas gibi
inklplar yaplmtr.

4.

LAKLK

Laiklik; devlet dzeninin; bu dzeni salamak

ve korumak iin uygulanan hukuk kurallarnn
dine deil, akla ve bilime dayandrlmas;
kimsenin de dini inancna ve vicdan
zgrlne karlmamas demektir.
Laiklik din ve mezhep kavgalarna kardr.
Atatrke gre din, bir vicdan meselesidir.
Dine duyulan saygdan dolay taassuba,
gericilie kardr.
Laiklikte devletin resmi dini yoktur. Devlet
belli bir dine stnlk tanyp, onun kurallarn
btn
vatandalara
benimsetmeye
ve
uygulatmaya almaz.
Buna gre din ve ibadet zgrln gvence
altna almtr.

217

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Laiklik Trk nklbnn temel tadr. Atatrk

ilkeleri arasnda Cumhuriyetin vazgeilmez ve
geri dnlmez ilkesidir.

RNEK SORU
- Halifeliin kaldrlmasyla eriata aykr olduu
yolunda fetva vermeye kalkan fetva makamnn
ortadan kaldrlmas
- Siyasal amalarla smrlebilecek olan
Terakkiperver Cumhuriyet Partisinin kapatlmas
Yukardaki
gelimelerin
aadakilerden
hangisine ortam hazrlad savunulabilir?
A) Cumhuriyetin
ilan
edilmesi
ve
cumhurbakannn seilmesi
B) Anayasadan laiklie aykr hkmlerin
karlmas
C) Ulus egemenliine dayal yeni bir anayasa
yaplmas
D) Hyanet-i Vataniye Kanununun karlmas
E) Saltanatn kaldrlmas
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: B

NOT: Laiklik, Atatrkn cumhuriyetilik ilkesi ile

birlikte taviz vermedii, her trl siyasi
tartmalardan uzak tuttuu ikinci ilkedir.

Laiklik, Trk milletinin adalama, ilerleme

ve bilimsel gelime yolunu amtr. Laiklik;
Cumhuriyet
ve
demokrasinin
geliip
glenmesi iin de ortam hazrlamtr.

Atatrkn Laiklik lkesi dorultusunda;

Saltanatn kaldrlmas (1922)

Halifeliin kaldrlmas (1924)
Tevhid-i Tedrisat Kanununun karlmas
(1924)
eriyye ve Evkaf Vekaletinin kaldrlmas
(1924)
Medreselerin kapatlmas (1925)
Maarif Tekilat Hakknda Kanunun kabul
edilmesi
Tekke, zaviye ve trbelerin kapatlmas (1925)
Klk ve kyafette yenilik yaplmas (1925)
Medeni Kanunun kabul edilmesi (1926)
Dinsel nvanlarn yasaklanmas (1934)
Devletin
dini
slamdr
maddesinin
anayasadan karlmas
Milletvekilleri ve Cumhurbakannn yemin
eklinin deitirilmesi
1937de laiklik ilkesinin 1924 Anayasasna
girmesi gibi inklaplar yaplmtr.

RNEK SORU
I. Atatrk ilkelerinin Trkiye Devletinin temel
nitelikleri olarak kabul edilmesi
II. Milletvekili yeminlerinin Vallahi. yerine
Namusum zerine sz veriyorum. eklinde
deitirilmesi
III. Anayasa Mahkemesinin kurulmas
Yukardakilerden hangileri Atatrk Dnemi
gelimeleri arasndadr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) I ve III
E) I, II ve III
(2009 - KPSS)
Cevap: C
RNEK SORU
Atatrk dncede, vicdan zgrl bir haktr.
Bu yargnn, bireyin,
I. kendine zg siyasal ve felsefi bir dnceye
sahip olduunu aklayabilmesi,
II. bal olduu dinin gereklerini yerine getirmesi
ya da getirmemesi,
III. kendi etnik kkenini dier etnik kkenlerden
stn grdn aklayabilmesi
grlerinden
hangilerini
destekledii
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: C

RNEK SORU
Atatrk; Onuncu Yl Nutkunda Trk milletinin
yrmekte olduu terakki ve medeniyet yolunda,
elinde ve kafasnda tuttuu meale, mspet
ilimdir. demitir.
Atatrkn bu sznn aadaki ilkelerden
hangisinin nemini dorudan vurgulad
savunulabilir?
A) Milliyetilik
B) Halklk
C) Laiklik
D) Devletilik
E) Cumhuriyetilik
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: C

218

5.

DEVLETLK

Atatrkn devletilik ilkesinin zellikleri

unlardr;

Devletilik, halkln zorunlu bir sonucudur.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Birok bankann ve irketin kurulmas (Maden
Tetkik Arama Enstits, Etibank ve Kamu
ktisadi Teebbsleri gibi)
Devlet Demir Yollarnn kurulmas
Devlet retme iftliklerinin kurulmas

Gl ve ada bir devlet meydana getirmeyi

amalar.
Cumhuriyetin ilk yllarnda Trk milletinin ve
devletinin iinde bulunduu durumundan
dolay zorunlu olarak ekonomide devletilik
ilkesi uygulanmtr.
Atatrke gre devletilik, zel teebbs
hrriyetinin ve piyasa ekonomisinin reddi
deildir.
Devletilik, planl ekonomiyi gerekli hale
getirmitir.
Atatrk, Yeni Trk Devletinin her ynden
hzla kalknabilmesi iin Trkiyeye zg bir
devletiliin uygulanmasn zaruri grmtr.
Devletiliin
Faydalar;

Trk

Toplumuna

RNEK SORU
I. Devletilik ilkesinin uygulanmas,
II. zmirde ktisat Kongresinin toplanmas,
III. Milletler Cemiyetine ye olunmas,
Trkiye Cumhuriyetinde zel giriimde
sermaye birikiminin ve gerekli kadronun yeterli
olmamasnn
yukardakilerden
hangilerini
gerekli hale getirdii savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2006 - KPSS Lisans)
Cevap: A

Salad

Trkiyede ilk defa planl ekonomiye

geilmesini salamtr.
Devlet eliyle nemli yatrmlar yaplmtr.
Teknik
eleman
ann
kapatlmasn
salamtr.
Ekonomik
kalknmada
blgeler
aras
farklln giderilmesini salamtr.
Trk iftisi rnlerini en iyi ekilde
deerlendirme frsatn yakalamtr.
Sanayilemenin
devlet
tarafndan
gerekletirilmesiyle, ii haklar devletin
gvencesi altna alnmtr.

RNEK SORU
Devletilik ilkesi,
I. zel giriimcilie yer verilmesi,
II. yabanc sermayeden yararlanlmas,
III. mlkiyet hakknn ulusun yararlarna aykr
biimde kullanlmas,
durumlarndan hangilerine kardr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: C

6.

NKILPILIK

Halk gcne dayanarak gerekletirilen, ileriye

dnk kkl yeniliklere inklp denir.
nklp; toplumdaki yenileme ihtiyacnn bir
sonucudur. Eskiyen kurumlarn yerine yeni
kurumlarn kurulmasdr.
nklplk; zamanna gre geri kalm,
eskimi kurumlarn kaldrlarak yerlerine
ilerlemeyi, gelimeyi kolaylatracak ve
gelitirecek kurumlarn konulmasdr.
nklplk, yenileme ve adalamaya ak
bir ilkedir. Bu nedenle statik (duraan) deil,
dinamik bir nitelik tar.
Trk inklb; gerekidir, bilim ve akla
dayanr. Bu nedenle donmu, kat ve sert
ideolojilerden ayrlr.
nklplk, Atatrk ilke ve devrimlerini
korumay ve glendirmeyi amalar.
Atatrk, inklplarn amacn u szleri ile
belirtmektedir; Yaptmz ve yapmakta
olduumuz inklplarn amac; Trkiye
Cumhuriyeti halkn tamamen modern ve
btn anlam ve biimi ile uygar bir toplum
durumuna ulatrmaktr.

Cumhuriyetin ilk yllarnda sanayileme zel

sektre braklmt. Ancak; sermayesizlik
nedeni ile zel sektrn sanayilemeyi
gerekletiremedii grld.

NOT: 1929 Dnya Ekonomik Bunalm; devletin

ekonomik
yatrmlarda
bulunma
srecini
hzlandrmtr.

1933te I. Be Yllk Kalknma Plan ile devlet

de ekonomik hayatn iine girdi; ekonomide
devletilie geildi.
1933 1939 yllar arasnda hzl bir devletilik
ve kalknma plan uygulanmtr.
Bu sistem Trkiyenin koullarndan ve
gereksinimlerinden
domutur.
Ancak
gnmzde daha ok Liberal Ekonomi
Anlay uygulanmaktadr.

Devletilik ilkesi ile ilgili yaplan inklplar;

I. Be Yllk Kalknma Plannn yaplmas

Merkez Bankasnn kurulmas
Devlet eli ile Smerbank gibi fabrikalarn
almas

219

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

adalama ve Batllama, inklpln

btnleyici ilkesidir.

Laikliin bir sonucudur. Ortak gelecei ve

toplumsal bar hedefler.

RNEK SORU
I. nklplarn srekliliini salama,
II. ada uygarlk dzeyine kma,
III. Gerekletirilen inklplarla yetinme,
Yukardakilerden
hangileri,
inklplk
ilkesinin, toplumu duraanlktan, dogmaclktan
kurtarma amal olduunu gsterir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: C

zgrlk
ve
Bamszlk:
Trk
d
politikasnn temel ta ve amacdr.
Cumhuriyetilik ve Milliyetilik ilkesini
btnler.
Yurtta Bar (Sulh) Dnyada Bar:
Milliyetilik ve Halkln doal sonucudur.
Her ulusun birbirlerinin bamszlna sayg
duymas gereini savunur. Ulusal bamszlk
savalar dndaki savalar cinayet olarak
kabul eder. Trk d politikasnda izlenecek
yolu gsterir.

RNEK SORU
Atatrk, lkeler eitlidir, fakat uygarlk birdir ve
bir milletin kalknmas iin de bu tek uygarla
katlmas gerekir. Osmanl Devletinin d
Batya kar elde ettii baarlardan ok, marur
olarak kendisini Avrupa milletlerine balayan
ilikileri kestii gn balamtr. demitir.
Atatrkn bu anlatmyla aadakilerden
hangisine vurgu yapt sylenebilir?
A) Eski bir tarih mirasna sahip olunduuna
B) Batnn yaylmac siyaset izlediine
C) adalamann gereine
D) mparatorluklarn
siyasi
varlklarn
korumalarnn glne
E) Bat
uygarlnn
kendisinden
nceki
uygarlklardan yararlandna
(2009 KPSS)
Cevap: C

Aklclk ve Bilimsellik: Laiklik ilkesinin

btnleyicisidir. Tm gelimelerin kaynan
oluturur.
adalk ve Batllama: nklplk
ilkesinin btnleyicisidir. Deiimden yanadr.
adalamay amalar ancak Baty taklit
etmeyi deil, Bat toplumlarn uygar klan
dnce ve kurumlar almay amalar, an
gereklerine gre yaamay ngrr.
nsan ve nsanlk Sevgisi: Milliyetilik ve
Halklk ilkelerinin doal sonucudur. nsana
ve insanla kar olan her eylemi
reddetmektedir. Tm insanl bir btn
olarak kabul eder.
RNEK SORU
Atatrk; 1924 ylnda, Bizim milletimiz vatan iin,
hrriyeti ve egemenlii iin fedakr bir halktr, bunu
ispat etti. Milletimiz yapt inklaplarn kskan
mdafiidir de. Benliinde bu faziletler yerlemi bir
milleti yrmekte olduu doru yoldan hibir kimse
hibir kuvvet alkoyamaz. demitir.
Atatrkn bu ifadesiyle Trk milletinin,
I. zgrlk,
II. bamszlk,
III. inklplk
ilkelerinden hangilerini korumada kararlln
vurgulad savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2008/KPSS Lisans)
Cevap: E

RNEK SORU
Soyad Kanununun kabul edilmesi
Medreselerin kapatlmas
Medeni Kanunun kabul edilmesi
Yukardaki gelimeler aada verilen Atatrk
ilkelerinden hangisiyle ilikilendirilemez?
A) Laiklik
B) Devletilik
C) Milliyetilik
D) Halklk
E) nklplk
(2011 KPSS)
Cevap: B
BTNLEYC LKELER
Ulusal Egemenlik: Egemenliin dorudan
ulusa ait olmasdr. Demokrasinin bir sonucu
olup Cumhuriyetilii btnler.
Ulusal Birlik Beraberlik ve lke
Btnl: Milliyetilik, Halklk ve

220

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

CUMHURYET DNEM
DI POLTKA

1923 - 1930 YILLARI ARASI

TRKYENN DI POLTKASI

Trkiye d politikada, Yurtta Bar,

Dnyada Bar ilkesiyle hareket etmi, fakat
tam bamszlk ilkesinden de dn
vermemitir.
Atatrkn izledii bu politikann bir sonucu
olarak; her zaman, komu devletlerle dostluk
ilikileri kurmak, kimseden bir kar toprak
istememek ve kimseye bir kar toprak
vermemek temel ama olmutur.
Bu dnemde Lozandan geriye kalan baz
problemler, uluslararas tekilatlar araclyla
ve bar yollar denenerek zmlenmeye
allmtr.
Ayrca, Trkiye dnyadaki bara ynelik tm
aba ve almalar desteklemi, yerine gre
balama ve antlamalar imza etmekten geri
kalmamtr.
Atatrk devletin tamamen milli bir d politika
izlemesini istemi, Trkiyenin gvenliini ve
milli menfaatlerini korumay amalayan, hibir
milletin aleyhine olmayan bir bar daima
prensip olarak kabul etmitir.

1.

IRAK SINIRI VE MUSUL SORUNUNUN

ZM (5 HAZRAN 1926)

Lozanda bu sorun zmlenememi, Trkiye

ile ngilterenin mandas altndaki Irak
Hkmeti arasnda 9 ay ierisinde balayacak
ikili grmelere braklmt.
Musul Sorunu ile ilgili grmeler, 19 Mays
1924te stanbulda balad. Konferansta
taraflar, Lozandaki tutumlarnda deiiklik
yapmaynca, herhangi bir uzlamaya varlamad
(Hali Konferans).
ngiltere,
Trkiyenin
tutumunu
yumuatmadn bahane ederek, Trkiye - lrak
hattnda baz snr olaylar kartt ve kendi
istekleri kabul edilmezse, bu blgede askeri bir
harektta bulunacana dair Trk Hkmetine
bir ltimatom verdi.
Trkiye bu ltimatoma, snrlarn ve
bamszln korumak iin her trl tedbire
bavuraca eklinde karlk verince,
ngiltere askeri bir harekta girimeye cesaret
edemedi.
Bunun zerine Trkiye Cumhuriyeti, Milletler
Cemiyetine
bavurarak,
sorunun
zmlenmesinde
Lozan
Antlamas
hkmlerince yardmc olunmasn istemitir
(30 Eyll 1924). Cemiyetin oluturduu
komisyon, yanl bir karar alarak Musulun
Iraka braklmasn uygun grmtr.
Bu karara tepki gsteren Trkiye Cumhuriyeti,
sorunu daha sonra Uluslararas Lahey Adalet
Divanna gtrmse de buradan da olumlu
bir sonu alamamtr.

Mill D Politikamzn Dayand Balca

Esaslar:

ncelikle milli gcmze dayanmak ve

bamszlmz stn tutmak,
Milli snrlar iinde kalmak,
Gereki ve bar olmak,
Uluslararas ilikilerde eitlie dayanan
ilikiler kurmak,
Milli politikay yrtrken i tekilat dikkate
almak,
Baka devletlerin politika ve ynetim
sistemlerinden etkilenmemek,
Bilim ve teknolojiyi rehber kabul etmek
(aklclk)

RNEK SORU
Yeni Trk Devletinin,
I. bamszlk,
II. barseverlik,
III. devletilik
ilkelerinden hangilerini uluslararas ilikilerde
temel ald savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: D

Bu dnem Trkiyenin d politikas, Lozandan

geriye kalan sorunlarn zmlenmesine ve
Lozanda alnan kararlarn uygulanmasna
ynelik olmutur.
Bu dnemde komu devletlerle iyi ilikiler
kurmak, meydana gelen sorunlar bar
yollarla zmek ve byk devletlerle olan
ilikileri normalletirmek amalanmtr.

NOT: ngiltere, ad geen bu uluslar aras

rgtlerde etkin olduundan, Trkiyenin lehine
karar kmasn engellemitir.

221

Trkiye, son are olarak Musul zerine askeri

harektta bulunmak iin orduyu teyakkuza
geirdi ve hazrlklara balad.
ngiltere, bu harekt nlemek iin Gneydou
Anadolu Blgesinde eyh Sait syannn

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

kmasnda ve yaylmasnda nemli bir rol

oynad (13 ubat 1925).
ngilterenin plan gerekleti ve Trkiye eyh
Sait syanndan dolay zayf derek, askeri
harekt balatamad.
Btn bu olaylar nedeniyle Trkiye konunun
zerine daha fazla gidemedi. Ayrca
Trkiyenin ieride zm bekleyen ekonomik
ve sosyal sorunlar da vard.
Sonuta Trkiye ve ngiltere arasnda Ankara
Antlamas (5 Haziran 1926) imzalanmtr.
Buna gre;

2.

YABANCI OKULLAR SORUNU (1926)

Lozan Antlamasnda, Trkiyede bulunan

yabanc okullarn durumu ve uyacaklar esaslar
karara balanmt.
Buna gre, bu okullarn uyacaklar tzk ve
ynetmelikleri Trk Hkmeti belirleyecekti.
Trkiye Cumhuriyeti, Lozann bu kararn
dikkate alarak 1926 ylnda Maarif Tekilat
Kanununu kararak yabanc okullarla ilgili u
esaslar belirlemitir;

Mfredat programlar Trk Milli Eitim

Bakanlnca belirlenecek,
Trke, tarih, corafya, yurttalk bilgisi ve
sosyoloji derslerini Trk retmenler, Trke
olarak okutacak,
Bu okullara birer Trk ynetici tayin edilecek,
Btn yabanc okullarn ynetici ve
retmenleri sicilleri incelenerek Trk
Hkmeti tarafndan tayin olunacak,
Yabanc okullarn btn kaytlar Trke
tutulacak,
Yabanc okullarda Trkiye ve Trklk
aleyhinde siyasi almalar yaplmayacak,
Bu okullardaki yabanc uyruklu retmenler,
dini kyafetlerle derse girmeyecek ve dini ayin
salonlar kaldrlacak,
Yabanc okullar, gerekli grldke Milli
Eitim Bakanl mfettileri tarafndan
denetlenecek, kurallara uymayanlar tespit
edilirse kapatlacaktr.

Musul ve Kerkk ngilterenin mandasndaki,

Irak Hkmetine braklacak,
Musul
petrollerinden
salanan
vergi
gelirlerinin % 10 hissesi 25 yl sre ile
Trkiyeye braklacak.
NOT-1: Trkiye bu % 10luk hisseyi 1930 ylna
kadar 4 yl sre ile ald. 1930da dnyada etkili
olan ekonomik bunalm nedeniyle, geri kalan 21
yllk hissesini 500.000 ngiliz Sterlini karlnda
ngiltereye brakmtr.
NOT-2: Musul - Kerkk Trklerinin kltrel
haklar sakl tutulmu; Hakkri snrlarmza dhil
edilerek bugnk Irak snrmz izilmitir.
NOT-3: Irak snr (Musul Sorunu), Misak-
Milliye aykr olarak zmlenmitir.
RNEK SORU
I. Hatay,
II. Batum,
III. Musul,
Yukardakilerden hangileri 1926 Ankara
Antlamasyla Trkiyenin snrlar dnda
kalmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: C

Bu kararlara uymayan baz okullar kapatld.

Kapatlan okullarn mdrleri, uyruunda
olduklar devletlerin elilikleri araclyla
Trkiye Hkmeti ile 1926 ylnda yabanc
okullarn durumunu yeniden grmek zere
teklifte bulundular.

NOT: Trkiyede en fazla Franszlara ait okul

olduundan sorun genelde Fransa ile Trkiye
arasnda younlat.

RNEK SORU
I. Trkiye Irak snrnn izilmesi,
II. talya ile sava durumunun sona ermesi,
III. Irakn petrol zerine konan vergi gelirinden
kendi payna decek miktarn yzde onunu 25
yllk sre iin Trkiyeye vermeyi kabul etmesi,
Yukardakilerden hangileri, Musul sorununun
zlmesinin sonular arasndadr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: D

Trkiye Cumhuriyeti bu olayn kendi i sorunu

olduunu ve bu grme teklifinin bamsz
devlet olma anlayyla badaamayacan
belirterek, teklifi reddetmitir.
Bylece yabanc okullar sorunu kesin olarak
zmlendi ve bu okullarn tamam Milli
Eitim Bakanl ilkelerine bal hale getirildi.

NOT: Yeni Trk Devletinin Lozandan sonra d

politikadaki ilk siyasi baarsn yabanc okullar
konusundan taviz vermeyerek elde etmitir.

222

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

3.

NFUS MBADELES (DE TOKU)

SORUNU (ETABL ANLAMAZLII) (1926
1930)

Trkiye Cumhuriyeti ile Yunanistan arasndaki

bu nemli sorun, aslnda Lozan Antlamasnda
zmlenmiti.
Buna gre, stanbul ve Bat Trakya dnda
kalan Trk ve Rum nfusun karlkl olarak
deitirilmesi kararlatrlmt.
Bu
maddelerin
uygulanmas
srasnda;
Yunanistan, stanbulda daha fazla Rum
brakmak isteyince deiim kmaza girdi.

RNEK SORU
Lozan Antlamasyla,
I. Boazlar Komisyonunun kurulmas,
II. stanbuldaki Rumlarla Bat Trakyadaki
Trklerin mbadele dnda braklmas,
III. Yunanistann sava tazminat karl
Karaaa, Trkiyeye vermesi
konularndan hangileri Trk-Yunan ilikilerinde
uygulamalardan kaynaklanan sorunlara neden
olmutur?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
(2009 KPSS)
Cevap: B

NOT-1: Yunanistann bu konudaki amac; Byk

Yunanistan (Megalo dea) idealine kavumak iin
stanbulda ok sayda Rumu bulundurmakt.
NOT-2: Trkiye Lozanda, 30 Ekim 1918 tarihli
Mondros Atekes Antlamasndan nce stanbul
Belediye snrlar iinde yerlemi olan Rumlarn,
deiimin dnda tutulmasn kabul etmiti.

Yunanistan ile Trkiye arasndaki iyi ilikiler

1954te kan Kbrs Sorunu ile yeniden
bozulmutur.

RNEK SORU
I. Nfus mbadelesi
II. Kardak kayalklar
III. Kara sularnn 6 milden 12 mile karlmas
Trkiye ile Yunanistan arasnda yukardaki
konulardan hangileriyle ilgili olarak yaanan
sorun Atatrk zamanndadr?
A) Yalnz I
B) Yalnz III
C) I ve II
D) II ve III
E) I, II ve III
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: A

Ancak, Yunanistan daha sonra (1924te) 30

Ekim 1918den sonra stanbulda bulunan her
Rumun yerlemi saylmasn istedi.
Trkiye, btn bu gelimeler zerine sorunu
Uluslararas Adalet Divanna gtrd. Fakat
Adalet Divan da sorunu zemedi.
Anlamazlk iki devletin siyasi ilikilerine de
yansd ve Yunanistan, Bat Trakyada bulunan
Trklerin mal varlklarna el koydu. Buna
karlk Trkiye de stanbulda bulunan
Rumlarn mal varlklarna el koyunca gerginlik
iyice artt.
Sonunda iki taraf Lozan esas alarak 1 Aralk
1926da anlamaya vardlar (II. Dnya Sava
tehlikesi balad.). Antlamann uygulamasnda
baz anlamazlklar devam edince, 10 Haziran
1930da yeni esaslarla bir antlama imzaland
(Ahali Mbadelesi Antlamas) ve uzun
sredir taraflar arasnda devam eden
huzursuzluk sona erdi. 1930 ylnda,
Yunanistandan 500 bin Trk Trkiyeye
gelirken, 1,5 milyon Rum da Yunanistan'a
gitmitir.

4.

FRANSA LE BORLAR SORUNU

Lozan Antlamasnda zmlenen Osmanl

Devletinden kalan borlar sorunu, antlama
sonrasnda deme ekli devletler arasnda alnacak
kararlara braklmt.
Alacakl devletler ierisinde en fazla paya
sahip olan lke Fransa idi. Bu nedenle 1928de
Pariste bir antlama yaplm ve Osmanl
borlarnn denmesi bir sisteme balanmtr.

NOT: Osmanl borlar nedeniyle Trkiyeyi

en fazla Fransa uratrmtr.

NOT-1:
1930da
Yunanistan
Babakan
Venizelosun Trkiyeyi ziyaret etmesi ve hemen
ardndan Babakan smet nnnn Atina ziyareti
iki lke arasndaki ilikilerin dzelmesini
salamtr.

NOT-2: Yunanistan ile 1930dan sonra balayan iyi

ilikiler 1934te Balkan Antantnn kurulmasnda
etkili olmutur.

223

1929da btn dnyada etkili olan ekonomik kriz

Trkiyeyi de etkiledi ve borlarn denmesi
gleti.
Bu dnemde ABD Cumhurbakan Hoover bir
moratoryum
yaynlayarak,
borlarn
denmesini geciktirecek bir sistemi gndeme
getirmitir.
Bunun
zerine
Trkiye
Hoover
Moratoryumundan
yararlanarak
borlarn
ertelenmesini istedi ve 22 Nisan 1932de Pariste

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

yaplan yeni bir szleme ile borlarn faizi

indirilerek taksitlerle denmesi kararlatrld.
Bylece borlar sorunu zmlendi ve Trkiye
1954e kadar btn borlarn dedi.

RNEK SORU
Aadakilerden hangisi, Lozan Antlamas
imzalandktan sonra Trkiye ile Fransa
arasnda gerginlie sebep olan konulardan biri
deildir?
A) Osmanl borlar
B) Yabanc okullar
C) Adana-Mersin demir yollar
D) Bozkurt-Lotus davas
E) Oniki Adann silahlandrlmas
(2011 KPSS)
Cevap: E

NOT-1: Bu dnemde Trk Fransz ilikilerini

olumsuz ynde etkileyen bir baka konu da Bozkurt
adl Trk gemisiyle, Lotus adl bir Fransz
gemisinin 1926da Midilli adas yaknlarnda
arpmasyla ortaya kan durum zerine balayan
Bozkurt Lotus Davasdr. Bu davann 1927de
Milletleraras Adalet Divannda Trkiye lehinde
zmlenmesi ile Trkiye Fransz ilikilerinde
yaanan gerginlik son bulmutur.

1930 - 1939 YILLARI ARASI

TRKYENN DI POLTKASI

NOT-2: Fransa ile yaadmz bir baka sorun da

Fransz irketi tarafndan yaplan Adana Mersin
yolunun
Yeni
Trk
Devleti
tarafndan
milliletirilmesi olmutur. Fransa buna itiraz etmi
ve konu 1929da Yeni Trk Devleti lehine
zlmtr.

NOT-3: Fransa ile ilikilerimiz Hatay Sorunu

nedeniyle ge dzelmitir.

Trkiye bu dnemde byk devletler ile yakn

siyasi ilikiler kurmutur.
Blgesel ve uluslar aras paktlara katlarak
dnya barna katkda bulunmu ve kendi
gvenliini ve gcn de artrmtr.
1. TRKYENN MLLETLER
CEMYETNE (CEMYET- AKVAMA)
GR (18 TEMMUZ 1932)

RNEK SORU
Bozkurt adl Trk gemisi Fransz Lotus gemisine
arparak batmtr. Fransa, Trk mahkemesinin
kararlarna itiraz etmi; Trkiye bu itiraz kabul
etmemitir. Taraflarn konuyu Lahey Adalet
Divanna gtrmesi sonucunda Trk mahkemesinin
verdii
kararn
deitirilmesine
gerek
duyulmamtr.
Yalnz bu bilginin,
I. Trk hukuku ve adalet rgtnn egemenlik
haklarna dayal ada dzeye ykseldii,
II. Trkiye Fransa arasnda yaplan ticarete ara
verildii,
III. Trkiyenin uluslararas deniz ticaretinde ok
nemli bir yeri olduu,
durumlarndan hangilerine kant olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2008/KPSS nlisans)
Cevap: A

224

Milletler Cemiyeti, I. Dnya Sava sonunda

Wilson lkelerinden hareketle ve 1919 Paris
Bar
Konferans
kararlar
gereince
kurulmutu (10 Ocak 1920).
Amac, uluslararas sorunlar bar yoluyla
zmek, yeni bir genel felaketin nne gemek,
yenilen devletlerin ezilmelerini nlemek ve
siyasal - kltrel ilikileri bar iinde
gelitirmekti.
Milletler Cemiyeti, ngilterenin etkisi altnda
kaldndan, balangta amaland gibi
bara ynelik almalar yaplamad ve
zamanla byk devletlerin karlarn koruyan
yanl bir kurum haline geldi. 1930lu yllarda
II. Dnya Sava tehlikesi belirmeye
balaynca, Trkiyenin jeopolitik nemi ve
blgesinde izledii bar politikalar gz
nne alnarak, 1932de cemiyete ye olma
ars yapld.
Trkiye, Cemiyetin amacndan uzaklatn
bildii halde 18 Temmuz 1932de spanyann
teklifi ve Yunanistann destei ile Cemiyete
ye oldu ve 1934de Konsey yeliine seildi.
Trkiyenin Milletler Cemiyetine giri amac,
dnya barna katkda bulunmak ve gl
devletler arasna girerek d politikada
karlat
sorunlar
zebilmek
iin
diplomatik destek edinmektir.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT: Trkiye, 1936da Boazlar ve 1939da

Hatay Sorunlarnn zmnde bu politikalarnn
olumlu sonularn almtr.

imzalamayacak ve siyasi bir harekette

bulunmayacak,
Herhangi bir tehlike karsnda ortak savunma
yaplacak,
ye lkeler ekonomik konularda, karlkl
karlar gz nnde bulundurmak artyla
ibirlii yapmay kabul edecekler

Milletler Cemiyeti, bir sre sonra kurulu

amalarndan iyice uzaklanca II. Dnya
Sava sonrasnda kapatlmtr (sava sonras
Birlemi Milletler adyla tekrar kurulmutur.).

RNEK SORU
Trkiyenin Milletler Cemiyetine ye olmasnda
aadakilerden hangisinin etkisi olduu
savunulamaz?
A) Boazlar sorununun barl bir tutumla
zlmesi
B) Avrupadaki gruplamann belirgin bir hl
almas
C) Trkiyenin Batl devletlerle sorunlarna
barl zm aramas
D) Trkiyenin uluslararas politikada neminin
artmas
E) Trkiyenin komularyla dostluk antlamalar
imzalamas
(2011 KPSS)
Cevap: A
2.

BALKAN ANTANTI (9 UBAT 1934)

Smrgecilie ynelik yaylmac bir d

politika izleyen Faist talya ve Nazi
Almanyasnn 1933ten itibaren dnya barn
tehdit etmeye balamalar zerine, Balkan
Devletleri arasnda bir yaknlama ve siyasi
ibirlii istei dodu.

NOT-1: Bulgaristan, yaylmac bir siyaset taraftar

olduundan (Makedonya konusunda Yunanistan ve
Yugoslavya ile sorun yaadndan, Ege Denizine
inmek ve Romanyadan Dobrucay almak
istediinden); Arnavutluk da talyann etkisi
altnda bulunduundan Antanta katlmamtr.
NOT-2: Almanya ve talyann etkisiyle Yugoslavya,
pakt dnda kalan Bulgaristan ile 24 Ocak 1937de
bir i birlii antlamas imzalad. Bu durum ise Balkan
Antantn yaralamtr.
NOT-3: 1939da II. Dnya Savann kmas ile
birlikte bu pakt geerliliini yitirmitir.
RNEK SORU
Balkan Paktnn kurulmasnda aadakilerden
hangisinin etkisi olduu savunulabilir?
A) Birinci Dnya Savann balamas
B) Hatayn Trk topraklarna katlmas
C) Sadbat Paktna Trkiyenin girmesi
D) Montr Szlemesiyle Boazlarn Trk
egemenliine gemesi
E) Faist talya ve Nazi Almanyann glenmesi
(2008/KPSS Ortaretim)
Cevap: E

NOT-1: talya, Balkanlar ve Dou Akdenizi

yaylma alan semi, Asya ve Afrikada yaylma
emellerini aklamt. Ayrca, Almanyann da
Dou Avrupada kaybettii topraklar geri almaya
ve Ortadouda etkinlik kurmaya ynelik amalar
vard.

RNEK SORU
Balkan
Devletleri
arasnda
yaknlama
balamas ve Balkan Paktnn kurulmasnda
aadakilerden
hangisinin
etkisi
olduu
savunulamaz?
A) Birlemi Milletler Tekilatnn kurulmu
olmas
B) talyann Dou Akdenize egemen olmak
istemesi
C) Almanyada Nazi Partisinin iktidara gelmesi
D) Silahlanma yarnn hzlanmas
E) talyada faizmin glenmesi
(2009 KPSS)
Cevap: A

NOT-2: Trkiye ile Yunanistan arasnda 1930dan

itibaren balayan dostluk ve yaknlama Balkan
Antantnn kurulmasnda temel etkendir.

nemi; Trkiye bu pakt ile II. Dnya Sava

ncesinde bat snrlarn gvence altna
almtr.

9 ubat 1934te Trkiye, Yunanistan,

Yugoslavya ve Romanya arasnda, Atinada
imzalanan Balkan Paktna gre;

Snrlar karlkl olarak gvence altna

alnacak,
Pakt
imzalayan
devletler
birbirlerine
danmadan herhangi bir siyasi antlama

225

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Lozan Antlamasyla Boazlarn her iki
yannda askersiz duruma getirilmi alanda,
Trkiye'nin asker bulundurmas kabul edildi.
Yabanc ticaret gemilerinin Boazlardan her iki
ynde geii serbest brakld.
Yabanc sava gemilerinin Boazlardan geii
iin baz snrlamalar kabul edildi ve
Trkiyenin isteine brakld.
Trkiye savaa girerse veya sava tehlikesiyle
kar karya kalrsa, Boazlar istedii gibi ap
kapayabilecekti.

RNEK SORU
Bulgaristan, Balkan lkesi olmasna ramen Balkan
Antantna girmemitir.
Bulgaristann,
Balkan
Antantna
girmemesinde,
I. Romanyadan Dobrucay almak istemesi,
II. Ege Denizine inmeyi amalamas,
III. Yeni bir savan Balkanlara sramasndan
endie duymas
durumlarndan hangilerinin etkili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: D
3.

MONTR
(MONTREUX)
BOAZLAR
SZLEMES (20 TEMMUZ 1936)

Lozan Bar Antlamasnda Boazlarn

ynetimi,
Trkiyenin
bakanlnda
uluslararas bir komisyona braklmt.
Ayrca Boazlar askersiz blge haline getirilmi,
Trkiyenin Boazlarn her iki yakasn 15er
km askerden arndrmas da kararlatrlmtr
(Bu durum egemenlik haklarna aykrdr.).
I. Dnya Savandan sonra byk umutlarla
balatlan silahszlanma abalar baarsz
olmu, 1933 ylndan itibaren de Avrupada
yeni bir sava rzgr esmeye balamt.
Almanya, Versay Antlamasnn hkmlerini
ineyerek, silahsz blge ilan edilen Ren
Blgesine asker sokmu, talya, Habeistana
(Etiyopyaya) saldrm, Japonya ise Boazlar
Komisyonunun garantr devletlerinden biri
olmasna ramen Milletler Cemiyetinden
ayrlarak ine ait Manuryaya saldrm ve
Almanya ile yaknlamaya balamt.
Bu durum karsnda Trkiye, uluslararas bar
ve gvenliin korunmas yolundaki gl
ileri srerek, Boazlarn gvenliini salamak
ihtiyac ile Milletler Cemiyetine bavurdu. Bu
bavuruda Boazlarn statsnn deitirilmesi
isteini belirtti.
svirenin
Montr
ehrinde
toplanan
konferans sonucunda 20 Temmuz 1936da
Montr Boazlar Szlemesi imzaland
(Konferansa ngiltere, Fransa, Trkiye,
Rusya, Japonya, Yunanistan, Romanya,
Yugoslavya ve Bulgaristan katlmtr).

nemi;

Trkiye Boazlarda kesin egemenlik salad.

1833 Hnkr skelesi Antlamasyla balayan
Boazlar Sorunu tamamen zme kavutu ve
Trkiye Cumhuriyeti Devletinin Dou
Akdenizde ve uluslararas dengelerde nemi
artt (Boazlarda asker bulundurabilme
hakkna sahip olmasyla).

NOT: Montr Boazlar Szlemesinde sonra

Trkiye, Sovyet Rusyadan uzaklarken (ilk defa)
ngiltereye yaklamaya balamtr.
RNEK SORU
Trkiyenin Boazlarn gvenliini salamak
gereksinimiyle
Milletler
Cemiyetine
bavurmasna, aadaki devletlerden hangisinin
Birinci Dnya Savandan sonra dnya barn
tehdit eden eylemleri neden olmutur?
A) Fransa
B) Almanya
C) Sovyet Rusya
D) ngiltere
E) spanya
(2006/KPSS Lisans)
Cevap: B
RNEK SORU
Atatrk Dneminde
Trk
hkimiyetinin
saland Boazlarn stratejik neminin
gnmzde
daha
da
artmasnda,
aadakilerden hangisinin etkisi
olduu
savunulamaz?
A) Eski Dou Bloku lkelerinin Bat ile
ilikilerinin younlamaya balamas
B) Varova Paktnn dalmas
C) Boazlarn Batya alan en nemli kap olma
zelliini korumas
D) Kafkaslardaki
devletler
arasnda
snr
sorunlarnn yaanmas
E) Rusya Federasyonunun Kafkas devletleri
zerinde etkinliini korumaya almas
(2009 KPSS)
Cevap: B

Bu szlemeye gre;

Lozan Antlamas ile kurulmu olan Boazlar

Komisyonu kaldrlarak btn grev ve
yetkileri Trk Devletine brakld.

226

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI
4.

SADABAT PAKTI (9 TEMMUZ 1937)

1936 ylnda talyann Habeistan igali,

Akdeniz ve Ortadouda byk bir tehlike ve
endie yaratmt.
Trkiye yaklaan bu yeni sava tehlikesi
karsnda, bir taraftan Balkan devletleriyle
ilikilerini sklatrarak, Balkan Paktn
imzalayp bat snrlarn gvenceye alrken;
dier tarafta da dostluk ilikilerini srdrmeye
alt Ortadoudaki devletlerle ortak
savunma tedbirleri almaya yneldi.
Afganistan ile I. nn Muharebesi sonrasnda
1 Mart 1921 tarihinde bir dostluk antlamas
imzalanarak kardelik balar kurulmutu.
Trkiyenin, Afganistan ve ran ile oktan
beri var olan dostluuna, 1937de Irakta ortak
olmu ve ad geen bu devletler arasnda
rann bakenti Tahranda Sadabad Saraynda
9 Temmuz 1937de ayn ad tayan dostluk ve
ittifak antlamas imzalanmtr.

Tarih retmeni
NOT-2: Balkan Antant ve Sadabat Pakt,
II. Dnya Savann kmasyla nemlerini
kaybetmilerdir.
NOT-3: 1979da ran Irak Savann kmasyla
pakt tamamen sona ermitir.

TBMM Hkmeti ile Fransa arasnda 20 Ekim

1921 tarihinde imzalanan Ankara Antlamas
ile Misak- Milliye aykr olarak Hatay,
Trkiye topraklar dnda kalmt (Fransann
smrgesi olan Suriyeye braklmt.).
Ancak, ayn antlamaya gre skenderun ve
Antakyay da iine alacak ekilde Hatay
Blgesinde dili Trke olan zel bir ynetim
kurulmas ve blgede yaayan Trklerin
kltrlerinin gelimesi iin her trl
kolaylktan yararlanmas da ilke olarak kabul
edilmiti.
Fransa, II. Dnya Sava tehlikesi belirince 1936
ylnda Suriye, Lbnan ve Hataydaki manda
ynetimini kaldrarak Suriye ve Lbnana
bamszlk vermeyi kabul etti ve bu blgedeki
askerlerini geri ekerek Avrupaya dnd.
Btn bu gelimeler zerine Trkiye
Cumhuriyeti, Milletler Cemiyetine bavurarak
Hatay
Sorununun
uluslararas
hukuk
kurallarna gre zmlenmesini istemitir.

NOT-2: ran ah Rza Pehlevinin Trkiye ziyareti

ile balayan Trk ran Dostluu Sadabat
Paktnn kurulmasnda etkili olmutur.

HATAYIN ANAVATANA KATILMASI (30

HAZRAN 1939)

NOT-1: Suriye, Trkiye ve Irak ile olan snr

sorunlar nedeniyle pakta katlmamtr.

5.

Paktn amac, Almanya ve talyann

yaylmac tutumlar karsnda, Ortadouda
bar srdrmek, karlkl olarak snrlar
gvenlik altna almak ve dnya barna
katkda bulunmaktr.

NOT: Trkiye, Hatay ve skenderunun

(Sancakn) Suriyeye balanmasn engel olmak
iin konuyu uluslararas platforma tamtr.

Pakta gre taraflar;

Birbirlerine saldrmamay,
Ortak snrlarnn dokunulmazlna uymay,
Birbirlerinin iilerine karmamay ve
dostlua zarar verecek her trl davrantan
kanmay,
Herhangi bir saldr olursa birbirlerine yardmc
olmay kabul etmitir.

Trkiyenin Milletler Cemiyetinden istei,

Hatay blgesinin kendisine verilmesi deildir.
Sadece buradaki halkn kendi hr iradeleri ile
karar vermelerinin salanmasn istemitir.

NOT-1: Trkiyenin bu istei dorultusunda

Avrupal Devletlerce oluturulan rapor; sve
temsilcisi General Sandler Raporudur.
NOT-2: Hatay sorununda ngiltere Ortadoudaki
karlar nedeniyle Trkiyeyi desteklemitir.

nemi; Sadabat Pakt ile Trkiye yaklaan

II. Dnya Sava ncesinde bat snrlarndan
sonra dou snrlarn da gvence altna alm
oldu.

NOT-1: Paktn merkezi 1955te Iraka tanarak

Badat Pakt olarak ad deiti. 1958de Irak,
Pakttan ayrlnca, Paktn merkezi Ankaraya
nakledilerek ad Cento olarak deitirildi.
Centoya daha sonra ngiltere ve ABDde ye
olmutur.

227

Teklif kabul edilerek Milletler Cemiyetinin

aracl ile Trkiye ve Fransa arasnda
grmeler
balad.
Sonuta
Milletler
Cemiyetinin gzetimi altnda yaplan seim
sonucunda 2 Eyll 1938de Hatay Bamsz
Devleti kuruldu.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

NOT: Hatay devlet bakanlna Tayfur

Skmen, meclis bakanlna Abdulgani
Trkmen, hkmet bakanlna Abdurrahman
Melek seilmitir.

NOT: I Dnya Savandan sonra Almanyada

Cumhuriyet rejimi kurulmutur.

Hatay Devletinin bamszl yaklak on ay

srd. Hatay Cumhuriyet Meclisinin 30
Haziran 1939da Anavatana katlma karar
almas zerine, Antakya ve skenderun dhil
Hatay ili Trkiye Cumhuriyeti snrlarna dhil
oldu (7 Temmuz 1939da Hatay ili kuruldu).

NOT-1: Suriye snrmz bugnk eklini ald ve

bylece Hatay sorunu da Misak- Milliye uygun
olarak zmlenmi oldu.

II. Dnya Sava ncesinde rk sylemlerle

baa geen Hitler, Almanyay Avrupa ve
dnyann en gls yapmak iin Almanlar
kendi yntemlerince ynlendirmeye balamt.

2.

Sovyet Rusya

I. Dnya Sava devam ederken Bolevik

htilali nedeniyle, savat devletlerle Brest Litowsk Antlamasn imzalayarak savatan
ekilmiti.
Komnist
rejimin
Sovyet
Rusyada
yerlemesinden sonra etrafndaki yeni kurulan
devletleri de igal ederek, Sovyet Sosyalist
Cumhuriyetler Birliini oluturmu ve dnya
barn tehdit edecek derecede byk bir
silahlanma yar balatmt.

NOT-2:
Hatayn
Trkiyeye
katlmasnda
en nemli etken bu ilin ounluunu Trk nfusun
oluturmasdr.
NOT-3: Fransa, II. Dnya Savann balamas
nedeniyle Hatayn Trkiyeye katlmas olayna
fazla direnememi ve kabul etmek zorunda
kalmtr.
RNEK SORU
Fransa Suriyedeki manda ynetimini kaldrarak
burada bamszl ngren bir antlama yapmtr.
Aadakilerden hangisine neden olmutur?
A) Musul Sorunu
B) Hatay Sorunu
C) Boazlar Sorunu
D) Borlar Sorunu
E) Yabanc Okullar Sorunu
(2004/KPSS)
Cevap: B

3.

A.B.D

I. Dnya Savann galiplerinden biri olarak,

Avrupa devletlerinden farkl bir politika
izlemeye balam; ngiltere ve Fransann
siyasi etkinliini krmak iin Wilson lkelerini
yaynlam ve bu ilkeler dorultusunda
Milletler
Cemiyetinin
kurulmasn
salamtr.
ABDyi dnya siyasetinde en etkili devlet
yapmay amalayan bu ilkelere, Avrupal
Devletler pek uymamlar, kurulan Milletler
Cemiyetini de kendi karlarna hizmet eden
bir kurulu haline getirmilerdi.
Avrupal devletlerin smrgeci politikalarna
devam etmeleri ve tm bu gelimeler ABDyi
Avrupa siyasetinden uzaklatrarak yalnzla
itmiti.

II. DNYA SAVAI

Sava ncesi Genel Durum
1.

Almanya

I. Dnya Savann maluplarndan olan

Almanya, tilaf Devletleri ile artlar ok ar
olan Versay Antlamasn imzalamt.
Almanya,
Uzakdoudaki
smrgelerini
Japonyaya,
Afrikadaki
smrgelerini
ngiltere ve Fransaya kaptrm; Avrupada ise
Alsas - Loren Blgesini Fransaya brakmt.
Ayrca topraklarnn bir blm de Belika,
ekoslovakya, Polonya ve Litvanya arasnda
paylalmt. Avrupa siyasetinde de artk
Almanyann etkinlii tamamen kaybolmutu.

228

4.

ngiltere

I. Dnya Savann galiplerindendi. Sadece

Avrupada deil, tm dnyada en etkili g
olma amacndayd.
Bu
ama
dorultusunda
dier
galip
devletlerden ABD ve Fransa ile ilikilerine ok
dikkat ediyor ve kendi asndan ihtiyatl
davranmaya zen gsteriyordu.

5.

Fransa

ngiltere ve ABDnin yannda I. Dnya

Savann galip devletlerindendi. Afrika ve
Ortadouda yeni smrgeler elde etmi, Alsas

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

- Loren Blgesini de Almanyann elinden

almt.
ngiltereden sonra Avrupa siyasetinde ve
dnyada ikinci devlet olma yolunda ilerlemeye
devam ediyordu.

6.

talya

Tarih retmeni
18 Temmuz 1932de Milletler Cemiyeti yeliini,
9 ubat 1934te Balkan Antantn,
20 Temmuz 1936da Montr Boazlar
Szlemesini,
8 Temmuz
1937de
Sadabat
Paktn
imzalamtr.
Sava ncesi Bar Koruma abalar

I. Dnya Savandan galip devlet olarak

kmasna
ramen,
Paris
Bar
Konferansnda
mttefikleri
tarafndan
dlannca, farkl bir politika izlemeye
balamt.
Bu sre ierisinde ynetime gelen Faist lider
Mussolini, eski Roma mirasna sahip karak,
Afrika ve Akdenizde yaylma siyaseti
izlemeye balad.

7.

Japonya

Savan galip devletlerindendi. Uzakdouda

glenmek istei devam ediyordu. Bu amala
saldrgan bir politika izlemeye balad ve
Almanya ile yaknlk kurmaya zen gsterdi.

8.

Avusturya ve Macaristan

I. Dnya Savann malup devletlerindendi.

tilaf Devletleriyle Sen Jermen ve Triyannon
Antlamalarn
imzalamlard.
Bu
antlamalarla
Avusturya
Macaristan
topraklar zerinde be yeni devlet kurulmutu
(Avusturya,
Macaristan,
ekoslavakya,
Polonya ve Yugoslavya).

NOT: I. Dnya Savandan sonra Orta ve Dou

Avrupada ayrca Letonya, Estonya, Litvanya,
Finlandiya devletleri de kurulmutur.

Avusturyann, Almanya ve Macaristan ile

birlemesi de yasaklanmt.

9.

Trkiye

I. Dnya Sava sonras tilaf Devletlerinin

igallerine maruz kalan Osmanl Devleti
yklm; Ulusal Bamszlk Sava verilerek
Trkiye Cumhuriyeti kurulmutu. Trkiye
blgesinde barl bir politika izlemeye
balam, ayrca birok uluslararas pakta da
ye olmutu.
1931 ylndan sonra, Avrupada patlak veren
buhranlar Trkiyeyi etkisi altna alm,
Trkiye, dnya barn korumak iin;

Milletler Cemiyeti (1920): tilaf Devletleri

tarafndan dnya barn korumak ve gvenlii
salamak
amacyla
Milletler
Cemiyeti
(Cemiyet-i Akvam) kurulmutur. yi niyetlerle
kurulan bu cemiyet milletleraras bar korumak
yerine byk devletlerin karlarn koruyan bir
rgt haline gelmitir.

Locarno
Antlamas
(1925):
Versay
Antlamasnn ardndan gerginleen Fransz Alman ilikilerinin yumuamas zerine;
Fransa, Almanya, ngiltere, talya, Belika,
Polonya,
ekoslovakya
arasnda
imzalanmtr. Bu antlama ile anlamazlklarn
bar yoluyla ve Milletler Cemiyeti kanalyla
zmlenmesi kabul edilmitir.

Briand - Kellog Fakt (1928): lk nce dokuz

devlet; ABD, ngiltere, Fransa, Almanya,
talya, Japonya, Polonya, Belika ve
ekoslovakya arasnda imzalanm ve 1928
Ekiminde Sovyet Rusya da bu pakta katlmtr.
Kellog Pakt, bu dnemin nemli bir bar
hareketi olmasna ramen, Amerika hari
byk devletlerin hemen hepsi samimiyetten
yoksundur. Trkiye; dnya barna katkda
bulunmak amacyla 1929da ye olmutur.

NOT: 1919 Versay Antlamasndan, 1925

Locarno Antlamasna kadarki devrede sava
sonrasnn sarsntlarnn giderilmesine ve bar
antlamalarnn kurduu dzenin yerletirilmesine
allmtr. Locarno ile balayan yumuama
dneminde ise barn devaml hale getirilmesi ve
silahszlanma abalar, 1929 dnya ekonomik
bunalmna kadar srmtr.
II. Dnya Savann Nedenleri
Devletler arasndaki hammadde ve pazar
kaynakl ekonomik rekabetin hzlanmas
I. Dnya Savandan sonra yenilen devletlerle
imzalanan bar antlamalarnn ok ar
artlar iermesi
Devletler arasndaki silahlanma yarnn
tehlikeli boyutlara ulamas

229

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Uzakdouda Japonya'nn saldrgan bir tutum

izlemesi (ine ait Manurya blgesine
girmesi)
Faist bir rejim kuran talya lideri Mussolininin
saldrgan tutumu
Almanyann,
Versay
Antlamas
ile
smrgelerini kaybedip Avrupa siyasetinden
dmesi zerine Nazi lideri Hitlerin
Almanyann kaybettiklerini geri almak iin
hzla silahlanmaya balamas (en nemlisi)
Komnizm tehlikesinin artmas (ngiltere ve
Fransa; bir taraftan Almanya ve talyay
dengelemeye alrken, bir taraftan da
Rusyann komnizmi yaymasn nlemeye
almlardr.).

Eyll 1939da Polonyay igal etti. Ayn anda

Sovyetler Birlii de Polonyaya sava at ve
Finlandiya dndaki Baltk lkelerini igal
etti.
NOT: Almanyann savan banda (23 Austos
1939) Rusya ile Saldrmazlk Pakt imzalamasnn
nedeni; Polonyann igaline kar ngiltere ve
Fransada uyanacak tepkinin bir blmn
Rusyann zerine ekmektir.

3 Eyll 1939da ngiltere ve Fransa,

Almanyaya sava ilan ettiler. Bylece
II. Dnya Sava balam oldu.

NOT: I. Dnya Savann sonular II. Dnya

Savann balamasna ortam hazrlamtr.

NOT: ngiltere ve Fransa, Sovyetler ile Almanya

arasndaki yaknlamay tehlike olarak grmler
ve bunun iin sadece Almanyaya sava ilan
etmilerdir.

Sava ncesindeki Saldrgan Tutumlar ve

Bloklamalar

talya, 1934te Fiyomeyi ilhak etti. 1936da

Habeistana (Etiyopyaya) saldrd ve
1939da Arnavutluka girdi.
Japonya, Milletler Cemiyetinden ayrlarak
ine saldrd.
Almanya 1936da Versay Antlamasyla
askersiz blge haline getirilen Ren Blgesine
saldrd (Bu yzden ngiltere ve Fransa da
Almanyaya sava amtr.).
1938de Almanya, Avusturyay ilhak etti.
1939 balarnda ise ekoslovakyay igal etti.

Mihver Devletler (Roma - Berlin Mihveri)

1936da Almanya ile talya arasnda kuruldu.

Daha sonra Japonya da Anti Komintern
Paktn imzalayarak Mihver Devletler
Grubuna katld.
Bu gruba daha sonra Bulgaristan, Macaristan
ve Romanya da dhil olmutur.

Mttefik Devletler

NOT: Rusyann Mttefik Devletlere katlmas,

savataki dengelerin bir anda deimesine neden
oldu.

ngiltere ve Fransa; Almanya, talya, Japonya

ve Rusyann saldrgan politikalarna kar
mttefik devletler blounu kurdular.
Daha sonra bu gruba Sovyet Rusya ve ABD de
katlmtr.

Savan Balamas ve Yaylmas

Almanya; Danimarka, Hollanda ve Norvei

igal etti.
1940 ylnda Fransa yenilgiyi kabul ederek
Almanya ile Atekes imzalad. 24 Haziran
1940da da talya ile atekes imzalayan
Fransa, bir ksm topraklarn talyaya terk
etti.
talya 28 Ekim 1940ta Yunanistana saldrd.
Ancak baarl olamad ve geri ekildi.
Yunanistan saldrya geerek talyann
boaltt Arnavutluka girdi.
Almanya, Japonya ve talya dmanlarna kar
g birlii yaparak, daha etkili hale gelmek
amacyla kendi aralarnda l Pakt ad
verilen bir antlama imzaladlar.
Bu pakttan sonra, Almanya ve Rusya
aralarndaki tarafszlk antlamasn bozup
birbirlerine sava atlar (1941) (Almanya Ege
Adalarn igal etmek isteyince Rusya buna
tepki gstermitir.).
Rusya 1942de, Almanyaya kar ngiltere ile
bir ittifak antlamas imzalayarak Mttefik
Devletleri Grubuna katld.

Almanya, 23 Austos 1939da Rusya ile

tarafszlk antlamas imzaladktan sonra 1

230

Almanlar, 1942de Ruslara yenildiler.

Japonyann, in ve Uzakdou'daki Amerikan
ss Pearl Harboura saldrmas zerine, 14
Austos 1942de ABD ile ngiltere savata
birlikte hareket edeceklerini akladlar.
Bylece ABD, Mttefik Devletlerin yannda
savaa girmi oldu.

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Plann da uygulayamam, eli silah tutan
btn erkek nfusu silah altna almtr.

Savan Sona Ermesi

Amerikan Kuvvetlerinin 8 Kasm 1942de

Atlantiki geerek Kuzey Afrikaya gelmeleri,
mttefiklerin
savataki
durumunu
glendirmitir.
Bu srada Rusya da Almanyaya kar etkili
savunma yapmaya balad. 3 ubat 1943te
Stalingrad Ruslara teslim etmek zorunda
kalan Almanya, Rus topraklarndan ekildi.
Mttefik Devletler 1943te Kuzey Afrikada
talya ve Almanlar yenilgiye urattlar.
Temmuz 1943te Sicilya Adasna karma
yapan Mttefikler, Mussolininin iktidardan
dmesine ve talyann teslim olmasna
neden oldular (3 Eyll 1943).

NOT: Trkiye; II. Dnya Savann getirdii

ekonomik skntlar hafifletmek iin; Milli
Korunma Kanununu (1940), Varlk Vergisini
(1942) ve Toprak Mahsulleri Vergisi (1944)ni
kabul etmitir.

NOT: Yenilen talyada ynetim deiiklii yaanm

ve talya 1943 ylndan itibaren ngilterenin
yannda Almanyaya kar savaa devam etmitir.

Mttefikler, Normandiya karmas ile

Fransa zerinden Almanyaya girdiler. Rusya
da ayn anda doudan Berline ulat.
7 Mays 1945te Almanya, Mttefik Devletlerle
atekes imzalayarak kaytsz artsz teslim
olmutur.
ABD, 6 Austos 1945te Hiroima ve
9 Austos 1945te Nagazakiye Atom Bombas
atarak, Japonyann teslim olmasn salad.
Japonya, 2 Eyll 1945te Amerikan
donanmasna ait Missouri Zrhlsnda atekes
imzalad ve bylece II. Dnya Sava kesin
olarak sona ermi oldu.

Trkiye'nin Mihver Devletlerine sava ilan

etmesinin nedenleri:

likilerinin bozulmaya balad Sovyet Rusya

karsnda yalnz kalmamak
Sava sonunda savata zarar gren devletlerden
biri olarak ekonomik yardmlar alabilmek
Savatan sonra oluacak uluslararas rgtlerde
yer almaktr.

II. Dnya Savanda Trkiyenin Tutumu

30 Ocak 1943te ngiltere Babakan Churchil,

smet Paadan kendi yanlarnda savaa
girilmesini istemitir (Adana Grmesi).
1943te Sovyetler Birlii de Tahran
Grmelerinde Trkiyenin savaa girmesini
istemitir.
Aralk 1943te Mttefik Devletler Kahire
Grmelerinde bir kez daha Trkiyenin
kendi yanlarnda savaa girmesini istemilerdir.
Savan sonlarna doru Trkiye tutumunu
deitirerek, yenilmeleri kesinleen Mihver
Grubuna kar cephe alarak Mttefik Devletler
ile yaknlamtr.
Trkiye bu politika dorultusunda 2 Austos
1944te Almanya ile tm resmi ilikilerini
kestiini aklamtr.
Trkiye fiilen savaa girmese de 23 ubat
1945te Almanya ve Japonyaya resmen sava
ilan etmitir.

Dnya Sava baladnda, Trkiye bar

yanls politikasn devam ettirmi; gerek
Mttefik
Devletlerle
gerekse
Mihver
Devletler ile dostane ilikiler kurmaya
almtr.
1939da Trkiye, ngiltere ve Fransa ile
savunma antlamalar imzalamtr.
1941te Almanya ve Rusya ile de saldrmazlk
antlamalar imzalayan Trkiye, bylece her iki
grup
arasnda
bir
denge
politikas
srdrmtr. Ayrca, bu antlama Rusya ile
olan
anlamazlklarmz
da
ortadan
kaldrmtr.
Trkiye bir taraftan tarafszln ilan ederken,
dier taraftan da her an savaa girecekmi gibi
hazrlk yapmtr. Genel Seferberlik ilan
ederek, tm ekonomisini askeri harcamalara
ynlendiren Trkiye, II. Be Yllk Kalknma

II. Dnya Savann Sonular

Toplam 56 milyon insan ld. len insanlarn
% 48inin siviller olmas, sivil savunma
tekilatlarnn
yaygnlamasna
neden
olmutur.
Almanya ve talyann yenilmesi ile ar
milliyeti akmlar (Nazizm, Faizm) nemini
kaybetmitir.
Scak sava yerini souk savaa (propaganda
savana) brakmtr (1955 1990).
lk kez Atom bombas (nkleer silah) kullanld.
Almanya, Dou Bat olmak zere ikiye
ayrld (1990 ylnda Berlin Duvar yklm,
Dou ve Bat Almanya birlemitir.). ABD
Baty, Sovyet Rusya Douyu denetim altna
almtr.

231

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

Dnya barn salamak iin ABD, Sovyetler

Birlii,
in,
ngiltere
ve
Fransann
nclnde Birlemi Milletler Tekilat
kuruldu (1945).
Birlemi Milletler, 1948de II. Dnya
Savann kt sonularn dikkate alarak, nsan
Haklar Evrensel Beyannamesini yaynlad.
ubat 1945de ABD, ngiltere ve Sovyetler
Birlii devlet bakanlar Yalta (Krm)
Konferansnda bir araya gelerek, dnyay yeni
nfuz blgelerine ayrp denetim altna almay
planladlar.
ABD ve SSCB dnya siyasetinde en etkili iki
devlet haline geldi.

kuruldu (NATOya kar kuruldu.). Ancak

1990da bu pakt dalmtr.
Avrupa Ekonomik birlii ve Kalknma
Tekilat (OECD) kuruldu. 1949da da Avrupa
lkeleri kendi aralarnda ekonomik ve siyasi
dayanmay
salamak
iin,
Avrupa
Konseyini kurdular.
NOT: Trkiye; 1950de Birlemi Milletlerin
arsna uyarak Koreye asker gnderdi. (1952de
NATOya girmesini kolaylatrmtr.)
RNEK SORU
I. Kuzey Atlantik Antlamas rgt (NATO)
II. Milletler Cemiyeti
III. Balkan Antant
Trkiye
Cumhuriyetinin
yukardaki
kurululara ye olma sralamas aadakilerden
hangisidir?
A) I, II, III
B) II, I, III
C) II, III, I
D) III, II, I
E) III, I, II
(2011 KPSS)
Cevap: C

NOT-1: Sosyalist Rusyann glenmesiyle

ekoslovakya, Polonya, Macaristan, Yugoslavya,
Romanya, Bulgaristan, Arnavutluk ve Dou Almanya
Rus igaline urad ve bu lkeler sosyalizmin
nfuzu altna girdi (Dou Bloku)
NOT-2: ABD ve ngilterenin Rusyay serbest
brakmasyla Rusya komnist rejimini Orta
Avrupa, Balkanlar ve ine yaymtr.

NOT: 1955te Trkiye, ran, Irak ve Pakistan

BADAT PAKTIn kurdu (1959da rejimi deien
Irak paktan ekildi.). 1959da Badat Paktnn ad
Merkezi Antlama rgt yani CENTO
olarak deitirildi (Trkiye, ran, Pakistan ve
ngiltere). CENTO; askeri amatan ok ekonomik,
kltrel ve etnik ibirliini salamaya yneliktir.

talya, Trablusgarp ve Oniki Aday boaltt.

Bamsz Libya Devleti kuruldu ve Oniki Ada
Yunanistana geti (1947 Paris Antlamas
ile).
ngiltere ve Fransann smrgesi durumunda
olan Msr, Hindistan, Pakistan, Filipinler,
Cezayir, Tunus ve Fas gibi lkelerin birou
bamszlklarna kavutu.

NOT: Bu sava sonucunda Trk - Amerikan

ilikileri gelimitir.

NOT: Bu nedenle, II. Dnya Savann galiplerinden

olmalarna ramen ekonomik ynden zayf den iki
devlet ngiltere ve Fransa oldu.

NOT: II. Dnya Savandan sonra ABD tarafndan

Avrupada ekonomisi bozulan devletlere ynelik
Truman Doktirini (12 Mart 1947) ve Marshall
Yardm (12 Temmuz 1947) karlmtr. Bu iki
durum Souk Savan ilk admlar olarak kabul
edilmitir.

Trkiye de btn eli silah tutan erkek nfusu 6

yl boyunca askere ald iin ekonomik ynden
byk zarara urad.
ABD ve ngilterenin ncl ve Birlemi
Milletlerin destei ile Filistinde Bamsz
srail Devleti kuruldu (1948).
inde komnist rejim ibana geldi.
Komnizmin yaylmasn durdurmak amacyla
ABDnin nderliinde, ngiltere, Fransa,
Belika, Hollanda, Kanada, talya ve Norve
gibi lkelerin katlmyla 1949da NATO
(Kuzey Atlantik Pakt) kuruldu.
Sava sonras artan devletler aras bloklamalar
sonucu 1955te S.S.C.Bnin liderliinde,
Bulgaristan,
ekoslovakya,
Macaristan,
Romanya, Arnavutluk, Polonya ve Dou
Almanyann katlm ile Varova Pakt

NOT: II. Dnya Savandan sonra Trkiyede ok

partili hayata geilmitir.
RNEK SORU
Aadakilerden hangisi Atatrk dneminde
yaanan d olaylardan biri deildir?
A) Trk-Amerikan ilikilerinin gelimesi
B) Msrn ngiliz ynetimine gemi olduunun
kabul edilmesi
C) Trkiyenin Milletler Cemiyetine ye olmas
D) Boazlarn Trk egemenliine girmesi
E) Trkiyenin Kore Savana asker gndermesi
(2010 KPSS Lisans)
Cevap: E

232

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
Atatrkn Hayatta en hakiki mrit
ilimdir. (Hayatta en gerek yol gsterici
bilimdir.) sz aadaki ilkelerden en ok
hangisiyle ilikilidir?
A) Halklk B) Laiklik C) Cumhuriyetilik
D) nklplk E) Devletilik
(2001 KMS)

IKMI SORULAR

5.

1.

I. Kuzey Atlantik Pakt

II. Varova Pakt
III. Kellog Pakt
IV. Lokarno Pakt
Yukardaki paktlardan hangileri, birbirine
kar olan iki savunma sistemi eklinde
kurulmutur?
A) I ve II
B) I ve III
C) I ve IV
D) II ve III
E) III ve IV
(1999 DMS)
2.

A)
B)
C)
D)
E)

3.

A)
B)
C)
D)
E)

4.

A)
B)
C)
D)
E)

6.

A)
B)
C)
D)
E)

Trkiye, Atatrk Dneminde, aadaki

uluslararas kurululardan hangisinin yesi
olmutur?
Avrupa Konseyi
Birlemi Milletler
Milletler Cemiyeti
Avrupa Topluluu
Kuzey Atlantik Pakt
(2000 DMS)

Atatrk, Balkan ttifaknn yaplmasna byk

nem vermi ve ittifakn gereklemesi iin
ok almtr. Atatrk byle bir ittifaka
ynelten gelime aadakilerden hangisidir?
Ege adalarnn silahlandrlmas
talya ve Almanyann yaylmac politikalar
Fransa ve ngilterenin yaylmac politikalar
Rusyann Trkiyeyi tehdit etmesi
II. Dnya Savann balamas
(2003 KPSS)

I. Devletilik
II. Milliyetilik
III. nklplk
IV. Halklk
Yukardakilerden hangisi ya da hangileri
cumhuriyetilik ilkesiyle dorudan alakaldr?
A) Yalnz IV B) Yalnz I C) II ve III
D) I ve II
E) II ve IV
(2004 KPSS)
7.

Aadakilerden hangisiyle, Atatrk lkeleri

anayasa gvencesine alnm ve devlet, temel
nitelikleriyle
cumhuriyeti,
milliyeti,
halk, devleti, laik ve inklp olarak
tanmlanmtr?
1921
Anayasasnda
yaplan
1923
deiikliiyle
1924
Anayasasnda
yaplan
1937
deiikliiyle
1924
Anayasasnda
yaplan
1928
deiikliiyle
1924
Anayasasnda
yaplan
1934
deiikliiyle
1961
Anayasasnda
yaplan
1971
deiikliiyle
(2000 DMS)

I. Boazlar sorunu
II. Borlar sorunu
III. Hatay sorunu
Yukardakilerden hangisi veya hangileri Fransz
mandas altndaki Suriyenin bamszln
kazanmasyla ortaya kmtr?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve III
E) II ve III
(2004 KPSS)
8.

9.
I. Musul sorununun zmlenmi olmas
II. Balkan Antant'nn yalnzca o blgede bulunan
devletler tarafndan imzalanmas
III. Savan tm dengeleri bozmas
II.
Dnya
Savandan
sonra
Balkan
Antantnn ilevini yitirmesinde yukarda
verilenlerden hangileri etki etmemitir?
A) Yalnz II
B) Yalnz III
C) I ve II
D) Yalnz I
E) II ve III
(2004 KPSS)

Trkiyenin
komularyla
ve
Dnya
devletleriyle barl bir politika izlediini
gsteren aadaki gelimelerden hangisi
Atatrk dneminde gereklememitir?
Balkan Antantnn imzalanmas
Milletler Cemiyetine ye olunmas
talyann Habeistana saldrmasna tepki
gsterilmesi
Sadabat Paktnn imzalanmas
Hatayn anavatana katlmas
(2001 KMS)

233

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

10. Aadakilerden
hangisi
Lozan
Antlamasndan sonra Yunanistan ile
Trkiye arasnda sorun olmamtr?
A) Nfus deiimi B) Kara snrlar
C) Kta sahanl
D) Hava snr sorunu
E) Ege adalarnn silahszlandrlmas
(2004 KPSS)

15. Trkiye
Cumhuriyetinde
devletilik
anlay
aadakilerden
hangisiyle
badamaz?
A) Ekonomide zel sektre yer verme
B) Ulusal karlar koruma
C) Mal edinme
D) Frsat eitlii
E) Snrsz ekonomik rekabet
(2006 KPSS / Ortart.)

11. I. Yasalar nnde eit olma

II. Vatandan sosyal ve siyasi alanda
etkileimini artrma
III. Ekonomide zel giriimcilie kar kma
Yukardakilerden
hangilerinin
Halklk
ilkesinin
amalar
arasnda
olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
(2005 KPSS)

16. I. Eitlik
II. Ayrcalk
III. Snf kavgas
Halklk ilkesi yukardakilerden hangilerine
kardr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2006 KPSS / Ortart.)

12. Balkan Paktnn kurulmasnda,

I. Trkiyenin Birlemi Milletler Tekilatna ye
olmas
II. talyann Dou Akdenizi yaylma alan
semesi
III. Hatayn Trk topraklarna dhil edilmesi
gelimelerinden hangileri etkili olmutur?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2005 KPSS)

17. I.Trkiye Devletinin cumhuriyet olduunun

belirtilmesi
II. Aznlklarn Trk vatanda saylmas
III. Laiklik ilkesi
Yukardakilerden hangileri, 1937 ylnda
anayasada ilk kez yer almtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2006 KPSS / Ortart.)
18. Aadakilerden hangisi, gnmzde de
varln srdrmektedir?
A) Sadabad Pakt B) Kuzey Atlantik Pakt
C) Balkan Pakt
D) Kellog Pakt
E) Varova Pakt
(2006 KPSS / Ortart.)

13. Montr Szlemesi,

I. Boazlarn Trk egemenliine gemesi,
II. Bat Trakyann Yunanistana braklmas,
III. Anadoludaki Rumlarla Yunanistandaki
Trklerin mbadele edilmesi
konularndan hangilerini iermektedir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2005 KPSS)

19. Lozan Bar Antlamasyla Boazlarn iki

yannda askersiz bir blge oluturulmutur.
Montr Szlemesiyle ise Trkiyenin bu
blgede asker bulundurmas ve blgenin
dman saldrsna kar koyabilecek duruma
getirilmesi kabul edilmitir.
Yalnz bu bilgiye dayanarak,
I. Boazlar Trk egemenliine gemitir.
II.
Boazlardan
gei
iin
snrlamalar
kaldrlmtr.
III.
Trkiyenin snr komularnda deiiklik
olmutur.
yarglarndan hangilerine ulalabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) II ve III
(2006 KPSS / Ortart.)

14. I. talyann Rodos ve On iki Aday Yunanistana brakmas

II. Trkiyenin Marshall Plann kabul etmesi
III. Irak Hkmetinin petrol zerine konan
vergi gelirinin % 10unu 25 yl sreyle
Trkiyeye vermeyi kabul etmesi
gelimelerinden hangileri Atatrk Dneminde
gereklemitir?
A) Yalnz I B) Yalnz II C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2005 KPSS)

234

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni
25. Atatrk, Trk Tarih Kurumunu kurmu ve
Trklerin ok eski bir tarihe sahip olduu tezini
savunmutur.
Yalnz bu bilgiye dayanarak Atatrkn,
I. Tarihte ilk devletin Trkler tarafndan kurulduu,
II. Trk tarihinin zenginliinin ortaya karlmas
gerektii,
III. Trk tarihiyle ilgili bilimsel almalar yapacak
uzmanlara gereksinim olduu
grlerinden
hangilerini
savunduu
sylenebilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2006 KPSS / nlisans)

20. I. Devlet eliyle temel sanayinin kurulmas

II. lk zel bankann kurulmas
III.Trkiyenin Birlemi Milletler Tekilatna
ye olmas
Yukardaki gelimelerden hangileri Atatrk
Dneminde gereklemitir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2006 KPSS / Ortart.)
21. Yabanclara verilen ekonomik ve siyasi
ayrcalklarn kaldrlmasnn,
I. ulusuluk, II. devletilik, III. laiklik
ilkelerinden hangileriyle dorudan ilgili olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2006 KPSS / Ortart.)

26. Trkiye Cumhuriyetinde,

I. Tek partili seim sisteminden ok partili seim
sistemine geilmesi,
II.
ki dereceli seim sisteminden tek dereceli
seim sistemine geilmesi,
III. Milletler Cemiyetine ye olunmas
gelimelerinden hangileriyle halkn, milletvekili
seimlerine dorudan katlmas amalanmtr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2006 KPSS / nlisans)

22. I. Mecellenin yrrlkten kaldrlmas

II. Medreselerin kapatlmas
III. Uluslararas l birimlerine geilmesi
Yukardakilerden hangilerinin laiklik ilkesiyle
ilgili
uygulamalar
arasnda
olduu
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2006 KPSS / nlisans)

27. Atatrkn doumunun 100. ylnn tm

lkelerde kutlanmas karar aadakilerden
hangisinde alnmtr?
A) UNESCO
B) AB C) LO
D) NATO
E) FAO
(2006 KPSS / nlisans)

23. I. Aznlk okullarnn almas

II. Resim ve Heykel Mzesinin almas
III. Bankasnn kurulmas
Yukardaki gelimelerden hangileri Atatrk
Dnemine aittir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2006 KPSS / nlisans)

28. I. Sadabad Paktnn kurulmas

II. Trkiyenin Boazlarn Trk egemenliine
gemesi iin uluslararas giriimlerde bulunmas
III. Musul sorununun ortaya kmas
olaylarndan hangileri talyann Orta Douda
yaratt tedirginliin sonucudur?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2006 KPSS / nlisans)

24. Kyller iin ok ar mali yk olan ve rn

zerinden pein olarak alnan aar
vergisinin kaldrlmas,
I. Halklk,
II. Laiklik,
III. Devletilik
ilkelerinden hangilerini dorudan destekler?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2006 KPSS / nlisans)

29. I. Misak- Milli

II. Mudanya Atekes Antlamas
III. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (retim Birlii)
Yukardakilerden hangilerinde yabanc
okullarn bamsz kurumlar gibi hareket
etmesini nlemeyi amalayan hkmler
vardr?
A) I B) II C) III D) I, II
E) I, II, III
(2006 KPSS)

235

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

30. I. Boazlar sorunu

II. Borlar sorunu
III. Nfus deiimi
Yukardakilerden
hangilerine
Atatrk
dneminde zm getirilmitir?
A) I
B) II
C) III
D) I, II
E) I, II, III
(2006 KPSS)

36. Trkiyede,
I. sanayi plannn yaplmas,
II. modern anlamda nfus saymnn yaplmas,
III. muhalefet partisi olarak Demokrat Partinin
kurulmas
gelimelerinden hangileri Atatrk Dneminde
gereklemitir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2007 KPSS)

31. Musul, 1926 ylnda aadakilerin hangisiyle

Irak'a braklmtr?
A) Ankara Antlamas
B) Lozan Antlamas
C) Mudanya Atekes Ant. D) Misak- Milli
E) Mondros Atekes Antlamas
(2006 KPSS)
32. Afganistan, ran, Trkiye ve Irak, Sadabat
Paktn kurmutur.
Bu paktn kurulmasnda,
I.Uyumazlklar bar yoldan zmek
II. Katlmc devletlerin bamsz ve egemen
olduklarn vurgulama
III. Irakta Arap Milliyetiliinin glenmesini
engelleme
isteklerinden
hangilerinin
etkili
olduu
savunulabilir?
A) I B) II C) III D) I, II E) I, II, III
(2006 KPSS)

37. I. Boazlarn Trk egemenliine gemesi,

II. talyann Rodos ve On ki Aday
Yunanistana brakmas,
III. Ege adalarnn silahszlandrlmas,
Yukardakilerden hangileri Atatrk Dnemi
gelimeleri arasndadr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS Lisans)
38. smet nn, Lozan Antlamasn imzaladktan
sonra stanbul niversitesinde baarnn srrn:
Yaamaya yetecek gte olduumuzu
belirtmeye gitmitik kuvvetli durumdaydk.
Reddediyoruz dediimiz zaman ulusun da
reddedeceini
biliyorduk.
eklinde
aklamtr.
smet nnnn bu aklamasyla,
I. laiklik,
II. bamszlk,
III. ulus egemenlii,
ilkelerinden
hangilerini
vurgulad
savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) II ve III
E) I, II ve III
(2008/KPSS Lisans)

33. Trkiyenin Boazlarn gvenliini salamak

gereksinimiyle
Milletler
Cemiyetine
bavurmasna, aadaki devletlerden hangisinin
Birinci Dnya Savandan sonra dnya barn
tehdit eden eylemleri neden olmutur?
A) Fransa
B) Almanya
C) spanya
D) ngiltere
E) Sovyet Rusya
(2006 KPSS)
34. Atatrk Dneminde aznlklarla ilgili
konularda aadaki lkelerden hangisiyle
sorunlar yaanmtr?
A) Bulgaristan B) Yunanistan C) Arnavutluk
D) Yugoslavya E) Makedonya
(2007 KPSS)

39. Trkiyede,
I. Kadnlara seme ve seilme hakknn
verilmesi,
II. ki dereceli seim sisteminden tek dereceli
seim sistemine geilerek halkn milletvekillerini
dorudan seebilmesi,
III. Milletvekilleri seimlerinin iki ylda bir
yaplmas yerine, drt ylda bir yaplmas;
gelimelerinden
hangilerinin
demokrasinin
gerei olduu savunulabilir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) II ve III
(2008/KPSS nlisans)

35. Aadakilerden hangisi, 5 Haziran 1926

tarihinde ngilizlerle yaplan Ankara
Antlamasnn kapsamndadr?
A) Hatayn Trk topraklarna katlmas
B) Boazlarn denetiminin Trkiyeye braklmas
C)
Trk karasularnda ticaret yapma hakknn
Trk tccarlara ait olmas
D) Kbrs Adasnn ngilizlere braklmas
E)
Musulun
ngiliz
ynetimindeki
Irak
Hkmetine braklmas
(2007 KPSS)

236

Ergn YILDIRIM
KPSS TARH DERS NOTLARI

Tarih retmeni

40. I. Trkiyenin Milletler Cemiyetine ye olmas,

II. Kadnlara siyasi haklarn tannmas,
III. Tek dereceli seim sistemine geilmesi,
Yukardakilerden hangileri Atatrk Dnemi
gelimeleri arasndadr?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2008/KPSS nlisans)
41. I. Kuzey Atlantik Antlamas rgt (NATO),
II. Birlemi Milletler Tekilat,
III. Varova Pakt,
Yukardakilerden hangileri bugn de ilevini
srdrmektedir?
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) Yalnz III
D) I ve II
E) I, II ve III
(2008/KPSS Ortaretim)
42. I. Yabanc okullar sorununun zlmesi,
II. Bat Trakyann Yunanistana braklmas,
III. Trkiyenin Kore Savana katlmas,
Yukardakilerden hangileri Atatrk Dnemi
m
gelimeleri arasndadr?
i.co
n
i
A) Yalnz I
B) Yalnz II
C) I ve SIISC
KP
D) I ve III
E) II ve III
(2008/KPSS Ortaretim)
43. Aadakilerden
hangisi
Cumhuriyet
Dnemi gelimelerinden biri deildir?
A) Kabotaj Kanununun karlmas
B) Halifeliin kaldrlmas
C) ok partili hayata gei amacyla siyasi
partilerin kurulmas
D) Sadabat Paktnn imzalanmas
E) Kanunuesasinin kabul edilmesi
(2011 KPSS)
CEVAPLAR
1. A 2. C 3. B 4. E 5. D 6. B 7. E 8. C 9. D
10. B 11. C 12. B 13. A 14. C 15. 16. E 17. C
18. B 19. A 20. D 21. A 22. D 23. D 23. A
25. D 26. B 27. A 28. D 29. C 30. E 31. A
32. D 33. B 34. B 35. E 36. D 37. D 38. D
39. D 40. D 41. D 42. A 43. E

237