HASAN L

YCEL
KLASKLER
DZS

BR HAVVA KIZI

HONOR DE
BALZAC

TRKYE BANKASI
KLTR YAYINLARI

zgn ad
UNE FILLE D'VE
franszca aslndan eviren
BABR KUZUCUOLU
trkiye i bankas kltr yaynlar, 2009
editr
AL ALKAN NAL
grsel ynetmen
BROL BAYRAM
dzelti
MGE KARALOM
grafik tasarm ve uygulama
TRKYE BANKASI KLTR
YAYINLARI
Bu kitabn tm yayn haklar sakldr.
Tantm amacyla, kaynak gstermek artyla
yaplacak ksa alntlar dnda gerek metin,
gerek grsel malzeme hibir yolla yaynevinden
izin alnmadan oaltlamaz, yaymlanamaz ve
datlamaz.
TRKYE BANKASI KLTR
YAYINLARI
istiklal caddesi, no: 144/4 beyolu 34430

istanbul
Tel. (0212) 252 39 91
Fax. (0212) 252 39 95
www.iskultur.com.tr

Genel Yayn: 1668

Hmanizma ruhunun ilk anlay ve
duyu merhalesi, insan varlnn en
mahhas ekilde ifadesi olan sanat
eserlerinin benimsenmesiyle balar.
Sanat ubeleri iinde edebiyat, bu
ifadenin zihin unsurlar en zengin
olandr. Bunun iindir ki bir milletin,
dier milletler edebiyatn kendi dilinde,
daha dorusu kendi idrakinde tekrar
etmesi; zek ve anlama kudretini o
eserler
nispetinde
artrmas,
canlandrmas ve yeniden yaratmasdr.
te tercme faaliyetini, biz, bu
bakmdan ehemmiyetli ve medeniyet
dvamz iin messir bellemekteyiz.

Zeksnn her cephesini bu trl

eserlerin her trlsne tevcih edebilmi
milletlerde dncenin en silinmez
vastas olan yaz ve onun mimarisi
demek olan edebiyat, btn ktlenin
ruhuna kadar iliyen ve sinen bir tesire
sahiptir. Bu tesirdeki fert ve cemiyet
ittisali, zamanda ve meknda btn
hudutlar delip aacak bir salamlk ve
yaygnl gsterir. Hangi milletin
ktpanesi bu ynden zenginse o millet,
medeniyet leminde daha yksek bir
idrak seviyesinde demektir. Bu itibarla
tercme hareketini sistemli ve dikkatli
bir surette idare etmek, Trk irfannn en
nemli bir cephesini kuvvetlendirmek,
onun genilemesine, ilerlemesine hizmet
etmektir. Bu yolda bilgi ve emeklerini

esirgemiyen
Trk
mnevverlerine
kranla
duyguluyum.
Onlarn
himmetleri ile be sene iinde, hi
deilse, devlet eli ile yz ciltlik, hususi
teebbslerin gayreti ve gene devletin
yardm ile, onun drt be misli fazla
olmak zere zengin bir tercme
ktpanemiz olacaktr. Bilhassa Trk
dilinin, bu emeklerden elde edecei
byk fayday dnp de imdiden
tercme faaliyetine yakn ilgi ve sevgi
duymamak, hibir Trk okuru iin
mmkn olamyacaktr.
23 Haziran 1941

Maarif Vekili

Hasan li Ycel

nsz
Honor de Balzac, 1839 ylnda, Bir
Havva Kz'nn ilk basksna, yazd ve
yazmay tasarlad birok romandan
meydana gelecek ve sonunda nsanlk
Komedyas ad altnda toplanacak olan
eserinin
tamam
iindeki
yerini
anlatmay hedef edinen bir nsz kaleme
almt. nszn hemen banda yazar,
bu romandaki amacnn, "az ok
hafifletici sebepler atfedebileceimiz bir
vesileler kalabalnn baz kadnlar
yasak bir aka ittii bir durumu tasvir
etmek" olduunu syler. "Ama bu
kadnlar," diye ekler, "fazla bataa
saplanmadan, aile hayatna dnecek
kadar aklselim sahibiydi. Aslnda,

ihtiraslarn dourduu ktlkler onlara

mutlu bir ev hayatnn getirdii gzel
tatlarn ne olduunu kavratmaya
yaramt."
Bir Havva Kz'nn nszndeki,
romana nerdeyse hakszlk, ama galiba
ineleyici, alayc bir ifadeyle bilerek
yaplan
bir
hakszlk
olarak
grebileceimiz bu kuru zet dnmeye
deer. "Bu keskin giri neyin nesi?"
sorusu geliyor hemen insann aklna.
nszn devamnda ipular araynca,
iin bir yannn okura dnk olduunu
gryoruz: "Bu eser bir gazetede
yaymlanmaya baladnda birok okur,
ardndan
heyecan
verici
byk
felaketlerin, revata olan tabiriyle,
dramatik
sayfalarn
geleceini

umuyordu.
Hikyenin
biraz
da
beklenmedik bir anda sonunu getiren,
stelik bize gre doru olan sahne, ok
masumane, dolaysyla hayli yavan
addedildi. Yazar, gnmzn akl bu
kadar baka yerde, edebiyatla bu kadar
az ilgili okur kitlesinden nasl (...) zel
Hayattan Sahneler balna dikkat
etmesini isteyebilirdi?"
Bu noktada biraz durmak isterim. nce
ok geneli. Btn eli kalem tutanlarn
akln kurcalar bu yazar-eser-okur
ilikisi. Eskiden beri yazar okuruna ok
kere, Balzac'n yukarya aldmz
satrlarnda da olduu gibi, gvensiz,
karamsar gzle bakagelmitir. Bunu tabii
ki, her eyden nce, kimden gelirse
gelsin, her olumsuz tepkiye kar eserine

sahip kmak iin yapar. Oysa stne

biraz dnnce, aslnda okur, hele de
edebiyat trnden bir eserle bir yerden
sonra yazarnn hayli dnda ba baa
deil midir acaba? O noktada yazar
eserinden dlap onun sahibi olmaktan
kmaz m? Hele zaman denen eyle o
byk hesaplamada. Kalclkta. Bir
insan, bir fani olan yazarn mr
besbelli ki byle bir hesaplamaya
yetmez! Ne Cervantes, ne Shakespeare,
ne Balzac, ne Dostoyevski eserlerinin ta
bugne kalacan bilebilirdi. Peki, bir
eseri kocaman zaman tnelinden bugne
kadar kim, ne tar? Yaratcln
anmazl m? Zamann seicilii mi?
Araya sonradan katlanlar, onu yeniden
kefeden,
yorumlayan
yazarlar,

eletirmenler, edebiyat tarihileri, u bu

mu? Pek iyi, nesilden nesle devrolan
okurluun, kalcl belirleyen unsurlar
iinde hi mi yeri yok? Tartlas
konular. Hatta kalcln ille de hakl
olup olmad bile. Nihayet biz, bize
kalanlar
bilebiliyoruz.
Tartlas
konularn da yeri buras deil phesiz.
Benden zaman zerine sadece u kadar:
Bizli, bizsiz, kendi bana var olan bir
olgu o. Zaman znelletiren, ona
ilevler ykleyen biziz. Yani her ey
insan ii. Yazarlk da, eser de, okurluk
da, kalclk da!
Balzac ardn yle getiriyor: "(...)
Hibir iddete veya ancak Paris
Hayatndan bir sahnenin tuzu biberi
olabilecek kt hususlara imkn

vermeyen zel Hayattan Sahneler..."

Demek ki Paris Hayatndan Sahneler'e
uygun grd "dramatik sayfalar" zel
Hayattan Sahneler iinde yer alan bir
eser iin yakksz buluyor. Biraz ince
eleyip dnnce, Balzac'n nsz'de,
aslnda soyut anlamda okura deil,
sosyal gelimenin o dnemde yaratt
hayat biiminin ve felsefesinin taycs
sayd belli bir okur yapsna
yklendiini fark ediyoruz. Hlasa,
btn bunlarla biraz daha senli benli
olmak iin, nsanlk Komedyas'nn
Honor
de
Balzac
tarafndan
dzenleniine, bu dzenlenite onun
iinde yaad topluma ve devre bak
tarzna ksaca da olsa gz atmak
gerekiyor.

Balzac, yazarlk hayatnn nerdeyse ta

bandan beri, yazm olduu ve yazmay
tasarlad romanlar belli bir balk
veya balklar altnda bir araya
getirmeyi hep tasarlamt. zel
Hayattan Sahneler baln 1830
ylndan 1832 ylna kadar yazd
romanlar iin kullanm, 1834 ylnda
Toplum Ahlak ve Grenekleri zerine
ncelemeler baln ortaya atmt.
1837 ylnda ise bu sonuncusunun yan
sra, Felsef ncelemeler ile Tahlil
ncelemeler'i de, Sosyal ncelemeler
genel bal altnda, grup olarak
toplamay dnmt. Nihayet 1842
ylnda zihnindeki emaya son eklini
verdi ve genel balk olarak da nsanlk
Komedyas (La Comdie humaine)

adn, o yl kimisi yeniden yaymlanan

romanlar iin kaleme ald ok uzun
bir giri yazsyla takdis etti. Yazd ve
yazaca btn romanlar, dier alt
balklarla, on dokuzuncu yzyl Fransz
toplumunun dokusunu, her corafyadan,
her sosyal tabakadan, tek tek insanlarla
yanstmay amalayan bu devasa at
altnda yer alacakt. Honor de Balzac'n
bu aty kurarken on sekizinci yzyldan
miras kalma pozitivist, Ansiklopedici
gelenekten, ona ad verirken de Dante'nin
nl eserinden etkilendiini dnmek
houma gidiyor.
nsanlk Komedyas'nn niha emasna
gelince, ilk blm Toplum Ahlak ve
Grenekleri zerine ncelemeler tekil
ediyordu. Bu blme giren romanlar alt

alt bala dalmt: zel Hayattan

Sahneler, Tara Hayatndan Sahneler,
Paris Hayatndan Sahneler, Siyaset
Hayatndan Sahneler, Asker Hayattan
Sahneler ve Kr Hayatndan Sahneler.
Komedyann ikinci ve nc blmleri
de Felsef ncelemeler ile Tahlil
ncelemeler'di. Hepsi iin yazarn
tasarlad roman says 137 idi. Derhal
syleyeyim, nsanlk Komedyas yazarn
1850 ylnda, elli bir yandayken
lmyle yarm kald. Tasarsnn
banda, o gne kadar tamamlad eser
says altm kadard. lmne kadar bu
say seksen altya vard. Ardnda, ne
kadar nsanlk Komedyas kapsamnda
tam bilmiyorum, yirmiye yakn da
tamamlanamam roman brakt.

nsanlk Komedyas'nn temelini zel

Hayattan Sahneler, Paris Hayatndan
Sahneler, Tara Hayatndan Sahneler ve
Felsef ncelemeler meydana getirir.
Balzac'tan tamamlanm olarak geride
kalan 86 romann 77'si bu balklara
aittir. Zaten onlar arasnda ille de kesin
snrlar olduu pek sylenemez. Tek tek
kiilerin hayatnn bir romandan dierine
akt bu rgde yazar, onlarla, yaad
devirde Fransa'nn btn sosyal hayatn
dile getirme iddiasndadr. Tabii bu
iddia, onun o topluma kar taknd
tavr kadar, romanda, daha genel
ifadesiyle edebiyatta varmak istedii
yeni yeri de beraberinde getiriyor.
Komedya'nn giriinde yle diyor:
"Eskiden hkmdarlk devri kurumlar

her eyi basitletirmiti. Karakterler

belliydi: Tccar veya zanaatkr bir
burjuva, bana buyruk bir asil, kle bir
kyl. te eski Avrupa toplumu. Bu,
bugn bir romana girecek deiik
olaylara ok az imkn brakyordu. XV.
Louis'nin hkmdarlna kadar roman
ite byle bir eydi. imdi Fransa'da
Eitlik, irili ufakl sonsuz farkllklar
yaratt. Bir zamanlar kast dnyas her
ferde belli bir ehre kazandryordu.
imdi fert ehresini kendi yapyor.
Toplumlar bir kalemde tasvir edecek
bir ey kalmad: Ne klk kyafet, ne
senyr bayraklar. (...) Toplum mekn
herkese ait. zgn olan sadece
mesleklerde,
gldrc
olan
alkanlklarda. ekil ortadan yok

olunca, edebiyatn dncenin tasvirine

atlmas ve insan gnlnn en nazik
cokularn aramas icap etti. Yazar ite
bunun iin eserine konu olarak Fransz
toplumunu ald. Tarihi yazan Fransz
toplumunun kendisi, bense onun zabt
ktibiyim." Balzac bytecini, o
toplumdaki corafyann, bir sosyal
tabakann, siyas mekanizmann, ksaca
hayatn stnde ustaca gezdiriyor,
setii, yaratt kahramanlarn sahici
bir bedene ve ruha brndrme yolunu
kefediyordu. "nsanlar dile getirirken,
memleketi dile getirmek"ti istedii. Bunu
becererek, edebiyat leminde sosyal
romann gerek yaratcs oldu.
Honor de Balzac'n eski ahlaki ve
sosyal deerlerin kr krne szcs

olduu fikrine hi katlmyorum. Bana

gre, bire bir yaad an insan o.
Zaten canll, doyuruculuu da ondan.
Tercihleri uurla, bilerek yaanm bir
hayat tecrbesinin ifadesi. Fransz
htilali'nin kendi kendini yiyip tkettii,
iktidarn Napolyon'un hrsl ve gl
ellerine teslim ettii gnlerin hemen
ardndan
dodu.
ocukluu,
mparator'un btn kadim Avrupa'y kana
ve Fransz htilali'nin fikriyatna
boduu, sonra da bu eski dnya nnde
boyun edii, aaal ve strapl
yllarda geti. Onun genliinde Fransa,
Bourbon hanedanndan iki kraln idaresi
altnda yeniden kendini bulmaya
alyordu. Kan kaybede kaybede
ihtilalden,
cumhuriyetin
en

acmaszndan, imparatorluktan, ar
yenilgiden, onur krklndan gemi
byle bir toplumda btn deer
sistemleri, btn kurumlamalar altst
vaziyetteydi. Bata birok aydn gibi o
da devrimci, sol dnceye yaknd. te
yandan, bir edebiyat gzyle, yaad
bu alkantl dnyay daha derinden
tahlil edebilecei olgun yaa ermiti.
1830 yl Temmuz aynda patlak veren
olaylar, ona gre, tredi bir burjuvaziyle
eyyamc bir kraln ittifakyla sona
erince, devrime olan btn inancn
yitirdi. "Temmuz htilali, yollara yeni
batan denen kaldrm talarnn
altnda" ezilip kalmt. te ondan sonra,
yaad sosyal ve siyas dnya iinde,
mrnn sonuna kadar srdrecei kesin

tavrn ald: Liberalizmin, tefeci

kapitalizmin, burjuva ikiyzllnn
ateli bir hasm haline geldi.
Romanlarnda Restorasyon devrine,
onun deerlerine, hayatna, insanlarna
daha olumlu bir bak asn stlendi.
Bir Havva Kz, Balzac'n tam bu
kavakta, bu tavrn aka dile getirmek
amacyla, zel Hayattan Sahneler
erevesi iinde kaleme ald bir
roman. Bu noktaya az sonra yeniden
dneceim. Honor de Balzac'n 1842
ylnda, zihninde son eklini verdii
nsanlk Komedyas'nn zemininde,
phesiz, yaad dnyaya kendine has
bu bak tarz vard. Hatta daha nce
yazd romanlarndan bazlarn bu
adan
yeniden
elden
geirme,

snflandrma ihtiyacn duymutu. Ama

btn bunlarn yazarn, roman dnyasn
siyah-beyaz bir renk, daha dorusu
renksizlik lemine dntrdn
dnmek ok yanl olur. O, romannn
yaratc unsurlarn insan ve toplum
hayatnn ok daha derinlerinde sakl
kaynaklarda arad. Tercihlerini daha
ok,
sayfa
kenarlarna
kma
diyebileceimiz cmlelerde dile getirdi.
Olumsuz olann ille de irkin olduu gibi
ilkel bir dnceye hi saplanmad. Bir
Havva Kz'na yazd nszn bir
yerinde bakn ne diyor: "Bu kemeke
bir gzellikler kaynadr." stnde
srarla durduu farkll vurgulamak
gayretiyle terazinin iki ayr kefesine
koyduu, eski toplum deerlerini

yanstan zel Hayattan Sahneler'le,

tredi yeni burjuvazinin at koturma
alan olarak tantt Paris Hayatndan
Sahneler, birok kere ayn meknlarda,
ayn kiilerle, ayn tatta geer.
Sz daha fazla uzatmadan Bir Havva
Kz'na
dnelim.
Eser,
nsanlk
Komedyas'nn, Toplum Ahlak ve
Grenekleri
zerine
ncelemeler
blmnn zel Hayattan Sahneler
bal altnda bir araya gelen, yirmi
yedisi tamamlanm otuz iki romannn
on yedincisi. nsanlk Komedyas'nn
snflanmasnda bir tarih sralamas yok.
Ama bu eserin birok kiisi, hayatlarnn
daha ncesi veya daha sonrasyla, bu
byk atnn baka romanlarnda da
varlar. Bir Havva Kz, bu anlamda da,

gene bir kavakta yer alyor. Balzac,

daha nce bu ad, ilki ta 1831 ylnda
olmak zere, hepsi de gen kadn
dnyasn ileyen, birden ok roman
iin dnm. Ama zaten birbirinden
ok farkl konular olan bu eserler,
sonradan baka adlarla yaymlanm.
Nihayet yazar, Temmuz htilali'ni
zihninde,
ncesi
ve
sonrasyla,
toplumdaki deimenin bir mihenk ta
olarak benimseyince, bu seimini gene
gen ve asil bir kadnn bandan geen
bedbaht bir ak hikyesinde dile getirme
amacyla bu roman kaleme alyor. Bu
yanyla eser, Balzac'n iinde yaad
topluma, onun sosyal, siyas, kltrel
kurumlarna, aile yapsna en tenkiti
gzle bakt gl bir rnek. Tek tek

insanlardan hareketle, eitli sosyal

evrelerin 1830'lu yllardaki etrefil
hayatn, btn veheleriyle canl bir
biimde gzler nne seren zl bir
roman.
Yazar,
eserinin
kadn
kahramann iine dmekte olduu
uurumdan
son
anda,
onuru
zedelenmeden kurtararak, zel Hayattan
Sahneler'le Paris Hayatndan Sahneler
arasnda kendi tercihini aa vuruyor.
Demek ki hikye baka trl bitse, zaten
Paris'te getii iin, Paris Hayatndan
Sahneler iinde yerini bulacakt.
Bitirirken, romandan, Balzac'n bir
toplum eletirmeni olarak kaleme ald,
dndrc birka satr buraya
aktarmak istiyorum: "Ailenin btn
bireyleri dank halde, birbirini

unutmu, aile gururunun sz konusu

olduu, karlarn hepsini bir araya
getirdii veya gerekte olduu gibi
kalben de birbirinden kopard ana
kadar, sadece hatralarn zayf balaryla
avunarak yaayp giderler. Hem
maddeten, hem manen birlik iinde mr
sren aile, artk eine ender rastlanr bir
eydir. Aileleri paralayp aile saysn
oaltrken, ada hukuk dzeni
ktlklerin en korkuncunu yaratt:
Bireycilik." Bu dosdoru tespit o gnden
bugne, Bat toplumunun bata gelen
gereklerinden biri saylmakta. Gzel
de, ayn gerek, yani "toplumun giderek
fertlere ayryor" olmas, bir yandan da,
Balzac'n en nemli temsilcilerinden biri
olduu, on dokuzuncu yzyl modern

romanna sosyal malzeme hazrlayan

temelli unsur da deil mi?
Babr Kuzucuolu

BR HAVVA KIZI
BOLOGNINI Kontesi VIMERCATI
Hanmefendi'ye,
Konumalarnzla Milano'da Paris'i
yaattnz bir yolcuya verdiiniz zevki
hatrlarsanz madam, onun, yan
banzda geen zevkli akamlara
duyduu minnettarlnn ifadesi olarak,
eserlerinden birini ayaklarnzn dibine
serdiini ve Milano'da aziz olan
isminizle, onu daha nce eski yazar
dostlarnzdan birinin hikyeleri iin
yaptnz gibi, himaye etmenizi
dilediini grerek amayacaksnz.
Sizin de, daha bu ada gzel,

kadnln o btn deerli stn

niteliklerini annesinden kapaca ince
glmseyiinden okunan ve eminim ki,
bedbaht bir anann benim Eugnie'me
ok grd ocuk mutluluunu sonuna
kadar yaayacak bir Eugnie'niz var.
Franszlar psevdilik ve vefaszlkla
sularlar. Bu konuda ben, kararllm ve
hatralara ballmla, daha ok bir
talyana benzerim. Eugnie adn
karalarken aklm ok kere Viccolo dei
Cappucini
sokandaki
evde,
sohbetlerimize, tartmalarmza ve bu
sevgili ocuun glmelerine ahit olan
geni mermer salona ve kk baheye
gitti.
Corso'dan Trei Monasteri'ye gitmek
zere ayrlmtnz. Kim bilir u anda

orada nelerle megulsnz? Zaten artk

sizi, muhakkak evrenizi alm olan o
gzel
eylerin
arasnda
deil,
varlklarn Carlo Dolci, Raffaello,
Tiziano ve Allori'ye borlu olduumuz,
kendimizden uzaklatka bir bilmeceye
dnen o gzel tablolardan biri olarak
grebileceim.
Bu kitap, Alpler'i ap elinize
ulaabilirse, size duyduum iten
minnettarln ve derin dostluun bir
ispat olacaktr.
Mtevaz bendeniz

DE BALZAC

Neuvedes-Mathurins sokann en
gzel konaklarndan biri. Gecenin saat
on bir buuu. Fransz sanayisinin ancak
bu son yllarda imal edebildii, o gz
okayan, hareli, mavi kadifeyle kapl,
evin hanmna ait zel dairede,
minenin nnde iki gen kadn
oturmakta. Kaplarda, pencerelerde,
gerek sanatkrlar olan demecilerden
birinin
elinden
kma,
duvar
kaplamalarnn rengine uyan mavilikte,
yumuack kamir perdeler. lemeli
zincirle tavann ortasndaki zarif gl
kabartmasna aslan, firuze kakmal
gm bir lamba. En kk ayrntda
bile bu dekora uygunluk aranmt.
stne
beyaz
kamirden
yldz
drlm, mavi ipekten tavan

kaplamasna kadar. Bu kaplamann

inciler tutturulmu, kvrml, uzun
eritleri, eit aralklarla duvarlara
dklyordu. Yere bastnzda, zerine
mavi iek demetleri serpilmi, ynden,
ak kl rengi bir Belika halsnn sk
bir imenlikte yrr gibi scack
temasn hissederdiniz. Eski alarn en
gzel rneklerinden ilham alnarak
pelesenk aacndan yaplm mobilya,
zengin tonlaryla bu btnln donuk,
yahut da bir ressamn kullanaca bir
ifadeyle, biraz fazla flu manzarasn bir
kat daha ortaya karmaktayd. Kenarlar
yaprak yaprak tahtadan oyulmu,
ortalarnda beyaz, nadir bir ipekli
zerine mavi iek naklar bulunan
koltuk ve kanepe srtlar sevimli bir

grn arz ediyordu. Pencerenin iki

yannda bulunan iki etajer, el
sanatlarnn dncenin ateinde pimi
rnlerini, yani pahada ar bir sr vr
zvr sergilemekteydi. Mavi mermerden
minenin stnde, eski Saksonya
tarznn en lgn porselenleri, ellerinde
zarif iek demetleriyle ezeli dnlere
giden, Alman inisinden yaplma bu
obancklar, arabesk tarzda savat
ilenmi
platin
bir
saati
evrelemekteydi. st tarafta, zerinde
kabartma figrler olan ve eski kral
maliknelerinden kalma bir abanozla
evrelenmi Venedik aynasnn dilimleri
birbirine aksederek parldamaktayd. ki
tane ieklik, serlerin, solgun ve ilah
ieklerin, botanik ilminin bu incilerinin

salksz lksn yaymaktayd. Bu

souk, dzenli, sanki sata karlm
gibi tertemiz dairede, insanda mutluluk
uyandran o hrn ve arzulu kemeketen
eser bulamazdnz. Her ey, gzyalarna
boulmu iki kadn da dahil, tam bir
ahenk iindeydi. Sanki her ey ac
ekiyordu.
Konan sahibi, Ferdinand du Tillet,
Paris'in en zengin bankerlerinden biriydi
ve sahibinin ad, konan, bu dairenin
bir numunesini tekil ettii hadsiz
hesapsz lksn aklyordu. Geri
tannm bir aileden deildi, zenginliini
de Allah bilir nasl elde etmiti ama, du
Tillet, Fransa Adliyesinin en nl
simalarndan
birinin,
Temmuz

htilali'nden[1] sonra Ayan Meclisi

yeliine seilmi Kont de Granville'in
kk kzyla 1831 ylnda evlenmiti.
Gsteri hrsndan doan bu evlilik,
hkimin Kont Flix de Vandenesse'le
evlenen byk kznnki kadar ykl bir
drahomadan
szlemeyle,
klna
dokunulmadan vazgeerek, du Tillet
tarafndan adeta satn alnmt. Daha
nce Vandenesse'lerle kurulan aile
bana gelince, Granville'ler bunu hayli
byk bir drohama demek pahasna
elde etmilerdi. Bylece Asaletin
Adalette at gedii Banka kapatmt.
Kont de Vandenesse, du Tillet'lii
kendine kendi mal etmi bu Ferdinand
efendiyle, gnn birinde bacanak
olacan yl nceden kestirebilseydi,

imdiki karsyla belki de evlenmezdi.

Lakin 1830 ylnn Fransa'nn siyas
hayatna,
ahlakna
ve
insanlarn
varlklarna
getirecei
acayip
deiiklikleri, 1828 yl sonlarnda kim
bilebilirdi ki? Unvanlarn sahip
deitirdii u devirde, biri kalkp da
Felix de Vandenesse'e Ayan Meclisi
yelii tacnn kendinden alnp,
kaynpederinin bana oturtulacan
syleseydi, phesiz onu deli sanrd.
Chauffeuse[2]
denen
alak
iskemlelerden birinin stne bzlm
olan Madam du Tillet, dikkatli bir kadn
edasyla, kz kardei Madam Flix de
Vandenesse'in elini bir anne efkatiyle
gsnde skyor, ara sra da pyordu.

Madam de Vandenesse'i eski elilerden

Charles de Vandenesse'in kars olan
eltisinden
ayrt
edebilmek
iin,
soyadnn yanna kocasnn vaftiz ismini
de ekleyerek armak det olmutu. Bir
markiz, Fontaine'li bir bayan olan bu
elti, Kont de Kergarouet'den byk bir
servetle dul kalarak Charles de
Vandenesse'le evlenmiti. Kanepeye yar
uzanm, serbest kalan elinde bir mendil,
bir trl bastramad hkrklar
solumalarna karan, gzleri nemli
kontes, ancak karde kardee, o da
birbirlerini sevdikleri takdirde itiraf
edilebilecek
srlarn
amaktayd.
Gerekten de bu iki kz karde birbirini
byk bir efkatle sevmekteydi. yle bir
devirde yayoruz ki, bylesine garip

evlilikler yapm iki kz kardein

birbirlerini bu kadar iten sevmelerinin,
kocalarnn birbirlerini bunca hor
grd ve sosyal uyumsuzluklarla dolu
bir ortamda, bylesine temiz, bylesine
przsz kalabilmi bu efkatin
sebeplerini tespit etmek iin, olsa olsa,
bir tarihinin grevlendirilmesi gerekir.
Yine de, ocukluklarna yneltilecek
ksa bir bak onlarn birbirlerine kar
takndklar bu tavr aklamaya
yetecektir.
Kzlar konusunda bir annenin bata
gelen grevini yerine getirmi, vazifesini
mdrik (klasik ifadesi bu), sofu ve dar
kafal bir kadnn elinde, Marais'nin[3]
kasvetli bir konanda yetien Marie-

Anglique ve Marie-Eugnie, hep

annelerinin gz nnde bulunduklar ev
evresinden kamadan, ilki yirmi,
ikincisi on yedi yanda, evlenme ana
vardlar. O gne kadar bir gsteriye bile
gitmemilerdi; onlarn tiyatrosu Paris
kiliseleri olmutu. Netice olarak, ana
ocandaki
yetime
tarzlar
bir
manastrnki
kadar
hogrszd.
Kendilerini bildiler bileli, hep analar
Kontes de Granville'in odasna bitiik
bir odada yatarlard ve aradaki kap
btn gece ak kalrd. Zamanlarn
kendilerine zen gstererek harcayacak
yerde, namuslu aile kzlar iin
vazgeilmez olan dini vazifeler veya
almalarla, fakirlere diki dikmekle ve
pazarlar ngilizlere "Yrrken arbal

olalm, yoksa havalik ediyoruz sanrlar"

dedirtecek cinsten gezilerle geirirlerdi.
Bilgi daarcklar hibir zaman, en
hogrsz ve en yoz kilise babalar
arasndan seilmi papazlarn kabul
ettirdii snrlar aamad. Kocalarnn
yatana bundan daha saf, bundan daha
bakire giren iki kza hayatta rastlanmaz.
Anneleri zaten bu hususu Tanr'ya ve
insanlara kar yerine getirilecek bir
dev saymaktayd. Bu iki zavall yaratk,
evliliklerinden nce ne roman okumu ne
de anatomileri Cuvier'ye[4] ancak
olmazln zirvesi gibi gelecek ve
Farnse
Herkl'n[5]
bile
kadnlatracak tarzda izilmi birtakm
figrlerden baka ey karalamlard.
Resim izmeyi onlara evde kalm bir

kadn retmiti. Kerli ferli bir

papazdan gramer, lengistik, tarih,
corafya ve kadnlara yetecek kadar
hesap
dersi
aldlar.
retici
[6]
[7]
Mektuplar ,
Noel'in
Edebiyat
Dersleri gibi papazn izin verdii
kitaplardan baz paralar akamlar
yksek sesle okunurdu. Ama gene de
annelerinin retmeninin gzetiminde.
Olur a! Karlarna, ne demek istedii
adaba uygun bir ekilde anlatlmazsa,
ocuklarn
aklna
kt
eyler
getirebilecek bir blm kabilirdi.
Fnelon'un
Tlmaque'
tehlikeli
grlmt. Kontes de Granville
kzlarn, onlardan Marie Alacoque'a[8]
benzeyen
birer
melek
yaratmak
istercesine seviyordu. Ama onlara

braksanz, daha az faziletli ve daha

sevimli bir anneyi tercih ederlerdi. Bu
eitim sistemi meyvelerini verdi.
Kendilerine bir boyunduruk gibi kabul
ettirildii ve zahmetli olduu iin, din
gerekliliklerin yerine getirilmesi bu
masum gnlleri, sanki suluymular da
cezalarn ekiyorlarmasna bezdirdi.
Dini, duygularn bask altna alm,
stlerinde ok derin izler brakm
olmasna ramen, sevemediler. ifte
Marie'ler ya birer aptal haline gelecek
ya da hrriyeti seeceklerdi. Onun iin,
d dnyayla temasa gelip baz fikirlerin
mukayesesini yapar yapmaz evlenme
arzularn dile getirdiler. Bunu isterken
aslnda o arpc zarafetlerinin ve
kymetlerinin farknda bile deildiler.

Kendi ruh berraklklarndan habersiz

olunca, hayat nereden bilecekler?
Mutluluu
deerlendirecek
hayat
tecrbeleri olmad gibi mutsuzlua
kar da silahszdlar. Bu anne
hapishanesinde
tek
tesellileri
birbirleriydi. Geceleri alak sesle
fsldamalar yahut annelerinin bir an
balarndan ayrlmasndan yararlanarak
karlkl sarf edilmi birka cmle,
bazen kelimelerin ifadede aciz kald
nice dnceyi dile getirirdi. Birok
kere, btn gzlerden karlan ve
birbirine duygularn ileten bir bak ac
bir hzn iirine benzerdi. Bulutsuz bir
gkyz grmek, ieklerin kokusu,
bahede kol kola yaplm bir gezinti
onlara tarifsiz sevinler verirdi. Bir

eliinin bitii onlar iin ocuksu bir

mutluluk kaynayd. Annelerinin onlarn
gnllerini
doyuracak
imknlar
vermekten ve zeklarn gelitirmekten
uzak olan evresi zihinlerini karartyor,
duygu dnyalarn hzne bouyordu. Zira
bu evre namus budalas, kara kuru,
gzellikten nasibi olmayan yal
kadnlardan oluuyordu. Konumalar
gnah kartan papazlarn veya vaizlerin
ayrt edici nitelikleri, ufak tefek
rahatszlklar, La Quotidienne[9] ve
L'Ami de la Religion'un[10] bile
kavrayamayaca birtakm din hadiseler
stne sohbetlerle geerdi. Erkeklere
gelince, yreklerindeki ak atei oktan
kllenmiti,
yzler
souk
ve
dnyasndan bezmi bir ifadedeydi.

Suratlarn ekidii ve hznlendii,

duyarlln sadece sofralarda ve madd
rahatlklarda kald bir yataydlar.
br dnya kaygs kendini iine gcne
vermi, gnlk hayat gaileleriyle
ypranm bu insanlarn btn canlln
yok etmiti. Sknet iinde geen oyun
meclisleri gece yarlarna kadar srerdi.
Ana sertliinin btn hametiyle devam
ettii bu toplantlarda iki kk ocuk,
gzleri ukura kam, ask suratl, can
skc bu adamlara ister istemez kin
duyuyordu.
Yaadklar
hayatn
karanlklar iinde onlar iin canl
kalabilen tek bir erkek yz vard:
Mzik hocalarnn yz. Gnah karan
papazlar mziin Katolik kilisesinde
doan, orada gelien bir Hristiyan

sanat olduunu sylemilerdi. Bu

yzden iki kk kza mzik renme
izni kt. Komu bir manastrda solfej
ve piyano dersi veren gzlkl hatun,
temrinleriyle onlarn cann kard.
Ama kzlarn by onuna basnca,
Kont de Granville zel hoca tutma
zorunluluunu ileri srd. Madam de
Granville, bu kanlamaz tavizde, bir
kadnn kocasna borlu olduu itaatin
tam bir rneini verdi: Sofu bir kadnn
kafasnda bir din gerekliliin yerine
getirilmesi erdemdir. Mzik hocas,
ellisinde neyse sekseninde de yle
grnen,
dnyaya
yal
gelmi
insanlardan biriydi.
Katolik bir
Almand. kk, buruuk, esmer yz,
derinliklerinde belli belirsiz, ocuksu ve

yapmacksz bir eyler saklamaktayd.

Gzlerinde masumiyetin mavisi yanyor,
dudaklarnda
ilkbaharn
sevinli
glmseyii dolayordu. Kendiliinden
sa'nnki gibi biimlenmi yal kr
salar, vecde gelmi edasna, mizac
hakknda insan yanltan, muhteem bir
eyler ekliyordu: Oysa en akl almaz
budalall en byk ciddiyetle
yapabilirdi. Elbiseleri, sadece vcudunu
rten, hi zen gstermedii eylerdi.
Madd hayata ylesine kaytszd ki,
baklar bu deersiz eylere taklp
kirlenmesin diye, hep yukarlara
bakard. Deeri bilinmemi bu byk
sanatkr, oturduklar her masada
eldivenlerini, uradklar her hanede
emsiyesini brakr gibi, zamann ve

ruhunu bakasna veren unutkanlarn o

sevimli snfna dahildi. Elleri ykand
halde kirli kalan cinstendi. Nihayet,
arpk bacaklar zerinde ireti duran ve
insann kalbnn, ruhunun ne dereceye
kadar tamamlaycs olduunun pek iyi
gsteren yal vcudu, ancak bir
Almann, yani cansz sandmz halde
hayat olan varlklarn airi Hoffmann'n
izebildii o garip yaratklara ait
gibiydi. Anspach Dukal kilisesinin
eski orgcusu, sofuluk imtihanndan
gemi Schmucke ite byle biriydi.
Kendisine "Oru tutuyor musunuz?" diye
sorulmutu da, iinden "nsaf! u halime
bakn!" demek gemiti. Fakat sofu
papazlar meclisiyle dalga gemek kimin
haddine? Bu ihtiyar kilise kakn, ifte

Marie'lerin hayatnda ylesine yer etti

ki, yalnz sanattan anlayan bu saf ve
byk sanatkra ylesine byk dostluk
duydular ki, evlendikten sonra bile, ikisi
de kendisine mr boyu er yz
franklk bir gelir baladlar. Bu para
zavallcn kirasna, birasna, piposuna
ve giyim kuamna yeter de artard bile.
Alt yz franka ders gelirleri de
eklenince dnya ona gllk glistanlkt.
Schmucke sefaletinden ve dileklerinden
ancak, anne hainliinin souk rts ve
sofuluun buzlar altnda filizlenen bu iki
kalbe, bu cici iki kza sz amak
cesaretini kendinde bulabiliyordu. te
bu husus bize btn Schmucke'yi ve ifte
Marie'lerin ocukluunu aka anlatr.
Paris'te akna dnm bu Alman,

hayli ge de olsa, hangi rahip, hangi

ihtiyar sofu kefetmitir, bilinmez.
Granville kontesinin kzlarna bir mzik
hocas bulduunu renir renmez,
btn anneler onun adn ve adresini
sorar oldular. Bylelikle Schmucke'nin
Marais'de mzik dersi verdii evlerin
says otuzu buldu. Biraz gecikmi
hretine maden sar tokal, ii at
klndan keeyle kapl pabular ve daha
sk yeniledii amarlaryla kavutu.
Uzun zamandr asil ve drst bir
sefaletin altnda ezilmi olan ocuksu
sevinci yeniden ortaya kt. Mesela, bir
gn nce amur iinde olan yollar gece
don yznden kuruyunca; "Kk
hanmlar, bu gece kara kediler, Paris'in
amurunu yediler," cinsinden ufak tefek

nkteli szler bile eder oldu. Ama

bunlar Cermen-Gal ivesiyle ok garip
bir ekilde sylemekteydi[11]. Gnl
bahesinden koparmasna bir cins
vergiss mein nicht'[12] bu iki melee
takdim etmekten memnun, onu verirken
ylesine duygulu ve incelik dolu bir
tavr taknyordu ki, insan istese de
hafife alamazd. Bahtsz hayatlarna
girdii bu iki kz rencisinin
dudaklarnda, kendi yznden domu
bir tebessm gezindiinde o kadar
memnun oluyordu ki, srf bunun iin
kendini, aslnda o mizata olmad
halde, isteyerek gln durumlara
sokuyordu. Onun duygululuu en sradan
nktelere bile ayr bir tat verirdi.
Mteveffa Saint-Martin'in[13]

o tumturakl ifadesiyle, bir ilah gl

amurdan altn yaratrd. ifte Marie'ler,
din terbiyenin en soylu dncelerinden
birine uyarak, hocalarn dairelerinin
kapsna kadar saygyla uurlarlard. ki
kzcaz kapda ona, bu adam mutlu
klmaktan kendileri de kvan duyarak,
birka tatl sz sylerlerdi: Kadnlk
igdlerini dile getirecek baka
kimseleri yoktu ki! Ta evlenene kadar
mzik onlar iin, hayat iinde bir baka
hayat olup kmt. Hani ryalarn
hakikat, hayat da kt bir rya sayan
Rus kylleri vardr ya, onlar gibi. ine
dme tehlikesinde olduklar
sradanlklara, ile doldurmann insan
yiyip bitiren dncelerine kar

korunmak arzusuyla kendilerini

yrtnrcasna mzik sanatnn glkleri
iine braktlar. Melodi, Armoni ve
Beste... Bu Katolik, mzik delisi kr
tanrsnn uyumlu bir ekilde bir araya
getirdii, gklerin bu peri kz onlarn
almalarn dllendirmekte, semav
danslarna yer yaratmaktayd. Mozart,
Beethoven, Haydn, Paesiello, Cimarosa,
Hummel ve dier ikinci dereceden
dehalar onlarda, bakir gnllerinin iffet
emberini yaramayan, ama iinde
uutuklar Yarat leminin kaplarn
aan binlerce duygu uyandryordu. Baz
mzik paralarn belli bir
mkemmellie ererek aldklarnda, el
skyorlar, sahici bir vecd iinde
birbirlerini kucaklyorlard. Yal

hocalar, "Mzik azizelerim"[14] diyordu

onlara.
ifte Marie'ler baloya ancak on alt
yana basnca gidebildiler; o da ylda
sadece drt defa ve ereflerine uygun
evlerde
olmak
artyla.
Ancak,
kavalyeleriyle bir arada olduklarnda
taknacaklar tavr hakknda gerekli
talimat aldktan sonra analarnn dizi
dibinden ayrlabilmekteydiler. Dans
ederken de elerinin sorularna,
azlarndan "evet" veya "hayr"dan
baka cevap kmayacak kadar arbal
olmak zorundaydlar. Kontesin gz,
dudaklarndan
kacak
kelimeyi
kefetmek
istercesine,
kzlarnn

stnden ayrlmazd. Zavall kzlarn

balo kyafetleri her grene parmak
srtacak cinstendi: enelerine kadar
kan, batan ayaa bklm iinde, uzun
kollu, muslinden elbiselerdi bunlar.
Zarafetlerini da vurmamak amacn
gtt ve gzelliklerini gizledii
dnlrse bu tuvalet cinsi eski Msr
klklaryla belli belirsiz bir benzerlik
gsterir. Gene de bu pamuklu ynlar
arasndan hznn tatllatrd iki ehre
belirirdi. Sevecen bir acmann konusu
olduklarn
fark
edince
hiddete
kaplrlard. Ne kadar saf da olsa, arzu
uyandrmay bu kadar istemeyen kadn
olur mu? Hibir tehlikeli, kt veya
sadece kararsz bir dnce beyinlerinin
safln zedeleyememiti: Gnlleri

tertemiz, eller pespembeydi. Salk

doluydular. Havva bile Tanr'nn
ellerinden,
btn
gece
yannda
uyuyacaklar veya uyank kalacaklar
erkeklere her eyde itaat etmeleri
yolunda o basit ama korkun emri alp,
ana ocandan Evlendirme Dairesine ve
Kiliseye doru yola dzlen bu iki
kzdan daha masum kmamtr. Onlarn
kafasna gre, kaplanacaklar el evinde
kendilerini, bu anne manastrndan daha
kt hissedemezlerdi. Babalar, Kont de
Granville, bazen kendisini siyasete
kaptrsa da, doruluktan ayrlmayan bu
byk ve bilge hkim niin bu ezici
baskya kar bu iki zavall yarat
korumamt? Heyhat! Evlilikleri onuncu
yln
doldurduunda
tarih
bir

anlamayla, kar koca, kendi evlerinde

ayr ayr yaamaya karar vermilerdi.
Baba, oullarnn yetitirilmesi iini
kendi stne alrken kzlarnnkini anaya
brakt. Bu bask dzenini kadnlar iin
erkeklerden daha az tehlikeli bulmutu.
ifte Marie'ler bilmem akta, bilmem
evlilikte yle byle bir zulme
urayacaklard, bu onlarn alnyazsyd.
Ama gene de bu ite uradklar zarar,
dncelerinin zgr kalmas ve son
haddine
kadar
vardrlan
din
gerekliliklerin iddetli basks altnda
stnlklerinin ypranmamas gereken
olan ocuklarna oranla daha azd. Kont
drt
kurbandan
ancak
ikisini
kurtarabilmiti. Kontes, biri sorgu
hkimliine, dieri gezgin hkimlie

aday iki olunu, kzlaryla en ufak

yaknla girmelerine izin veremeyecei
kadar kt yetimi buluyordu. Zavall
ocuklarn karlkl ilikileri ciddi bir
takip altndayd. Zaten kont, oullarn
kolejden tatile kardnda, onlar evde
tutmak bile istemezdi. ocuklar ara sra
anneleri ve kz kardeleriyle yemek
yemeye
eve
gelirlerdi.
Kalan
zamanlarnda hkim bey onlar darda
bir yerlere gtrrd: Lokantaya,
tiyatrolara,
mzelere,
mevsimiyse
krlara, ksacas canlar nereyi ekerse
oraya. Kontesin veya babalarnn doum
gn,
ylba,
baarlarnn
dllendirildii gnler gibi, ocuklarn
son derece sklarak baba evinde
kaldklar, orada geceledikleri, kontesin

gzn ayrmad ve bir an onlarla ba

baa kalmaya imkn vermedii kz
kardelerini kucaklamaya bile cesaret
edemedikleri, o aile ii kutlama gnleri
dnda, kzlar kardelerini o kadar az
grdler ki, aralarnda hibir ba
kurulamad. Byle kutlama gnlerinde,
kontesin azndan ikide bir "Nerede
Anglique? Eugnie ne yapyor?
ocuklar
nerede?"
gibi
sorular
duyulurdu. Oullarndan sz ald
zaman,
kontes
onlar
kfrden
kurtaramad iin Tanr'dan af diler
gibi, souk ve acl baklarn
yukarlara dikerdi. Onlar hakkndaki
yakarlar ve serzenileri Ermiya
Peygamber'in en ac msralarna ta
kartrd. Bu yakarlara aldanan kzlar,

kardelerini ahlak yoksulu ve sonsuza

dek kaybedilmi saymaktayd. ocuklar
on sekiz yana basnca, kont onlara
kendi dairesinde iki oda verdi ve hukuk
renimlerini yapmak zere onlar,
sekreterliini de yapan, kendilerine
gelecekteki meslek srlarn retmekle
grevli avukatn gzetimine brakt.
ifte Marie'ler kardelik sevgisini ancak
belli belirsiz bir ekilde tandlar. Kz
kardelerinin dnnde biri uzak bir
mahkemede savc yardmcsyd, br
ise tarada mesleinin ilk admlarn
atmaktayd. nemli davalar yznden
her iki dne de katlamadlar. Birok
ailede, senlibenli, birlik ve dayanma
iindeymi gibi grnen aile hayat
aslnda hep byledir: Erkek ocuklar

uzakta, memleket hizmetinde grev alp

mesleklerinde ilerlemek ve servet
yapmakla
meguldr.
Kzlarsa,
kendilerininkinden farkl bir ailenin
kar girdab iinde dner dururlar.
Ailenin btn bireyleri dank halde,
birbirini unutmu, aile gururunun sz
konusu olduu, karlarn hepsini bir
araya getirdii veya gerekte olduu gibi
kalben de birbirinden kopard ana
kadar, sadece hatralarn zayf balaryla
avunarak yaayp giderler. Hem
maddeten, hem manen birlik iinde mr
sren aile, eine ender rastlanr bir
eydir. Aileleri paralayp aile saysn
oaltrken, ada hukuk dzeni
ktlklerin en korkuncunu yaratt:
Bireycilik.

Genliklerinin akp gittii derin

yalnzlk iinde, Anglique ve Eugnie,
konan zemin katnda karsnn oturduu
byk daireye geldiinde kederli
yzyle hatrladklar babalarn ok az
grdler. O, krsdeki ciddi ve
muhteem havasn evde de muhafaza
ederdi. On ikisine bastklar, oyuncak ve
bebek an ap, akllarn kullanacak,
ihtiyar Schmucke'nin akalarna artk
glemeyecek yaa geldiklerinde, kontun
alnndaki izgilere ileyen kukularn
srrn yakaladlar. Bu kat maskenin
altnda, yumuak bir tabiatn ve sevimli
bir varln izlerini fark ettiler. Onun,
evdeki yerini ister istemez dine
braktn, kzlarna kar baba olarak
duyduu sevgide, babaln bu en ili

duygusunda krld gibi, koca olarak da

umduunu bulamadn anladlar. Bu tr
aclar, sevecenlikten yoksun bym
kzlarda zellikle acma duygusu
uyandrr. Ara sra bahede, bir eliyle
birine, br eliyle dierine sarlm
olarak ortalarnda yrrd. Admlarn
onlarn ocuk admlarna uydurur,
aalarn sk olduu bir yere gelince
onlar durdurur, nce birinin, sonra
dierinin alnna pckler kondururdu.
Gzleri, az, btn ehresi ac bir
duygululuk ifade ederdi.
Biliyorum, ok mutlu deilsiniz
ocuklar, demiti bir keresinde onlara.
Ama sizi erkenden evlendirip buradan
uzaklatnz grmek benim iin byk
sevin olacak.

 Baba, diye cevap vermiti Eugnie,

bizim kararmz da bu, ilk isteyene
varacaz.
te! diye haykrmt o zaman kont,
bu tr bir yetitirme sisteminin verdii
ac meyveler... Birer azize yaratmak
isteyen, yaratsa yaratsa sadece...
Gerisini getirmemiti.
Babalarnn kendileriyle vedalat
yahut yemeini bir vesileyle evde yedii
zamanlar gz gze geldiklerinde, onun
baklarnda ili bir sevecenlik ifadesi
sezerlerdi. Bu kadar seyrek grdkleri
bu babaya acmaktaydlar... ve insan
acdklarn sever.
Nasl yaratl Rita'yla Christina'y[15]

doutan
birbirine
yaptrmsa,
mutsuzluun
da
birbirine
yle
kenetledii bu iki kz kardein
evlenmeleri, ite bu sert ve din
yetitirme tarz yznden oldu. Evlenme
ana gelmi birok erkek manastrdan
km, tepeden trnaa sofu bir kz,
monden dncelerle yetimi bir kza
tercih eder. Zaten bu ikisinin ortas
yoktur. Bir erkek, ya gazete haberleri
okuyan, onlarn yorumunu yapan, bin bir
genle vals, galo[16] yapan, hibir
gsteriyi karmayan, kitap kurdu, bir
dans retmeninin dizlerini kendi
dizlerine dayayarak geriye yatrd, din
hibir endiesi olmayan ve kendi ahlak
anlayn kendi yaratan kltrl bir
gen kzla evlenecektir ya da Marie

Anglique ve Marie Eugnie gibi masum

ve pirpak bir gen kzla. Belki ilki ne
kadar tehlikeliyse, ikincisi de o kadar
tehlikelidir. Ama gelin grn ki, henz
Arnolphe yanda olmayan erkeklerin
byk ounluu dindar bir Agns'i
tertaze bir Climne'e[17] tercih ederler.
ifte Marie'ler t pt, ayn boyda,
elleri ayaklar birbirine benzer eylerdi.
K, Eugnie annesi gibi sarnd.
Anglique de babas gibi esmer. Ama
ikisi de ayn tene sahipti: Bir
yasemininki kadar dolgun, onun kadar
narin, perdahl, temas edildiinde
yumuack bir dokunun stnde pene
pene
renklenmi,
zenginlii
ve
safkanll
ifade
eden
sedef

parlaklnda bir cilt. Eugnie'nin mavi

gzleri gibi, Anglique'in kahverengi
gzlerinde de, nemli gz aklarnn
stnde yzp giden gzbebeklerinin
dalgn ifadesinde yapmaca kamayan
bir kaytszlk, kastl olmayan bir
aknlk havas vard. Kusursuz
yaratklard.
Biraz
zayfa
olan
omuzlar, belli ki bir sre sonra
dolgunlaacakt. Gnn birinde kocalar,
bir balo vesilesiyle biraz ak
giyinmelerini rica edince, uzun zamandr
hep
kapal
olan
gerdanlar
kusursuzluuyla her greni artt.
Kocalar, bu iki saf varln nce gizlice
hissettikleri, sonra btn gece boyunca
yzlerini pembeletiren o tatl utancn
keyfini karmlard. Girite izdiimiz,

bynn alad, kendini kardeinin

tesellilerine brakt sahne balarken,
ikisinin de elleri kollar kar gibi bir
beyazla brnmt... Birer de
ocuklar olmutu, ilkinin olan, tekinin
kz. Eugnie, kklnde annesine
daha afacan grnmt. Onun iin de,
zen ve sertliinden aslan pay ona
dt. Bu korkun annenin gznde, asil
ve marur bir kz olan Anglique kendi
bann aresine bakabilecek bir ruh
yceliine sahipken, cin Eugnie daha
ok dikkat gsterilmeye, zapturapt altna
alnmaya
muhtat.
Bakasnn
dnceleri
yznden
hakszla
uram,
beklenmedik
durumlarn
kurban olmu, hayatta her baarya layk
olduu halde deeri bilinmemi, kaderin

cilvesiyle ac ekerek yaam ve lm

ince ruhlu insanlar vardr. te masum,
sevin dolu Eugnie de yle, anasnn
hapishanesinden kar kmaz bir
sonradan grmenin hnzrca despotluu
altna girdi. Anglique ise, byk
duygusal mcadelelere hazr durumda,
doludizgin, Paris sosyetesinin yksek
evrelerine atlmt.
Madam de Vandenesse, belli ki
evleneli alt yl olmasna ramen hl
saf kalabilmi ruhunun kaldramayaca
bir eziyetin yk altnda, bacaklar yar
bkk, gvdesi yan yatm, ba dalgn
bir ekilde kanepenin arkasna dayal,
ylece
ylp
kalmt.
talyan
Tiyatrosu'nda yle bir grndkten
sonra kz kardeinin evine komutu.

rgl salarnda hl takl kalm

birka
iek
vard.
Dierleri,
eldivenleri, yakas krkl ipek ceketi,
balk ve manonuyla birlikte halnn
stne dalm vaziyetteydi. Nemli
gzleri, ak gerdanndaki incilere karan
prl prl gzyalar i ac olmayan
srlar ele veriyordu. Bu grkem iinde
ne korkun manzara, deil mi? Kontes
kendinde konuacak g bulamyordu.
Zavall ocuk, dedi Madam du
Tillet, benden yardm istemek hayaline
kapldna gre, evliliim hakknda
hayli yanlyor olmalsn!
Kontes, erimi kar yataklarnda en
dibe batm talar bile nasl skp
srklerse, kz kardeinin iinde kopan

frtnann
iddetiyle,
gnlnn
derinliklerinden ylesine kopup gelen bu
cmleyi duyunca bankerin karsna
aknlkla bakt. O anda kapld
dehetin atei gzyalarn kuruttu,
baklar sabit kalakald.
Yoksa sende mi bir uurumun
dibindesin meleim? dedi alak sesle.
Benim zntlerim senin aclarn
dindirmez ki!
Anlat bir tanem. Henz, seni
dinlemeyecek kadar bencil deilim.
Desene, ocukluumuzdaki gibi, gene
birlikte ac ekmekteyiz.
Ne yazk ki, artk birbirimizden
uzakta! diye cevap verdi hznle

bankerin kars. Birbirine dman iki

evrede yayoruz. Sen gitmediin
zaman
gidiyorum
Tuileries'ye.
Kocalarmz birbirine hasm iki partiye
ye. Ben kt bir adamn, muhteris bir
bankerin karsym, canm benim! Sen
ise cmert, asil ve iyi birinin...
Ne olur, sitem etme! dedi kontes.
Bir kadnn benim durumuma dmesi
iin, donuk, renksiz bir hayatn
skntlarna yakalanm olmas, bu
hayattan kmak iin ak cennetinin
kapsn almas gerekiyor. Ancak bir
bakasnn
yanndayken
yaadn
hissetmenin, bir air ruhunun usuz
bucaksz
heyecanlarna
kendini
vermenin, onun hayatn da yaamann,
bu ihtiras dnyasnda, uzaklklar kat

etme yarnda yol alrken onun yannda

olmann mutluluunu tatmas, onun
aclaryla ac ekmesi, sonsuz zevklere
doru onunla birlikte kanat amas
lazm. Btn bunlar yaparken de,
merakl bir dnya karsnda sakin,
souk, kaytsz kalmay becereceksin.
Evet canm, bizim urada yaptmz
gibi, evinde, minenin karsnda,
kanepede otururken btn bir okyanusu
kalbinde zapt edebileceksin. Ama
kalbimizin sezgilerini byten, onlar
yayan byk bir sevgiyi iimizde her
dakika yaatmak, hibir eye souk
kalamamak, hayatn onca insan iinde
gnelerden daha parlak bir ift gz
bulmak iin yaplan gezintiye bal
klmak, biraz ge kalnnca heyecana

kaplmak, en ince damarlarmza kadar

bedenimizin her yann saran o mutluluk
anlarn alp gtren kaderin kt
cilvesini yenmek istemek, ne ho ey.
Ah! Yaamak denen u sarholuk bir
tanem! Bir sr kadn tadamadklar
duygularn
peinden
diz
kp
yalvarrken... yaamak! Dn ki canm,
bu iirler dnyasnn yaanacak tek a
var: O da genlik. Birka yl daha
geince nn ktr, souktur. Btn bu
gnl zenginliklerine sahip olup da
onlar yaamadan kaybetmek tehlikesiyle
kar karya bulunmak...
Dehete kaplm bir halde, bu mthi
konumay ellerini yzne kapatarak
dinleyen Madam du Tillet, sonunda
ban
kaldrp kardeinin scak

gzyalaryla slanm yzn grd.

Sana sitem etmek aklmn
kesinden bile gememiti biriciim!
dedi. Bir anda kalbime gzyalarmn
sndremeyecei bir ate saldn. Evet,
benim srdrdm hayat, anlattn bu
ak bana mazur gsterecek cinsten.
Birbirimizi daha sk grebilseydik, iine
dtmz u halde bulunmazdk, emin
ol. Benim straplarm yakndan
tansaydn, kendi mutluluunun deerini
bilecektin. Belki de kar koyacak gc
verecektin bana, bahtiyar olacaktm.
Senin bahtszln, bir rastlantnn bana
at
geici
bir
ey.
Kendi
mutsuzluumu ise ben her an yayorum.
Kocam iin sadece onun lksnn
aynas, tutkularnn bir sembol, ona

gurur veren tatmin yollarndan biriyim.

Bana kar ne sahici bir sevgi, ne de
gven duyar. Ferdinand, u mermer
kadar duyarsz ve yapaydr, dedi
minenin kenarna vurarak. Bana
itimad yoktur. Kendim iin istediim
her ey batan reddedilir. Fakat onun
houna giden, servetini sergileyecek bir
frsat dounca, istiyor muyum, istemiyor
muyum, bana sorulmaz bile. Odalarm
dzenler, sofram iin olmadk masrafa
girer. Emrimdeki insanlar, tiyatrodaki
locam, hepsi gstermelik ve son modaya
gredir. Gsterii iin hibir ey
esirgemez, ocuklarnn kundaklarna
dantela iletir ama alamalarn duymaz,
ihtiyalar nedir, dnmez bile. Anlyor
musun beni? Saraya giderken elmaslarla

donanmmdr, ehre inerken en

pahalsndan bir sr vr zvr vardr
stmde. Ama kendi hesabma tek kuru
harcayamam. Belki
her
grende
kskanlk uyandran, altn iinde
yzd sanlan Madam du Tillet'nin
kendine ait yz frank bile yoktur. Bir
baba ocuklarna bile kaytszsa,
annelerine haydi haydi yledir. Hh!
Bedelimi dediini ve kuruuna bile
dokunamadm ahs servetimin kendi
elinden km olduunu ok kabaca
retti bana. Kendimi sadece metresi
olmaya
itseydim,
onu
batan
karabilirdim belki. yle dndm
zaman da, bir noterin dul kars rnei,
ellisini ap da hl iddialarndan
vazgememi, ona gz atrmayan biri

olup karmm gibi garip bir duyguya

kaplyorum. O lmedike zgr
olamayacam,
yle
hissediyorum.
Benim buradaki hayatm, bir kralienin
hayat gibi, belli bir dzen iinde
geiyor. Yemek zaman senin atondaki
gibi ngrakla haber verilir bana.
stesem de istemesem de, belli bir saatte
koruda gezmeye kmak zorundaymdr.
Yanmda daima resmi kyafette iki
hizmetkr vardr ve saati gelince eve
dnm olmam gerekir. Emir verecek
yerde, emir alyorum ben. Bir baloda,
bir tiyatroda bir uak yanma yaklar,
"Arabanz harekete hazr efendim," der.
ok kere elenmeyi yarda kesip yola
dzlmek zorundaymdr. Kars iin
yaratt kalba uymamaya kalkarsam,

Ferdinand kzacaktr, paylar o zaman. Bu

lanetli bolluk iinde benim payma
den znt. Meer annemiz iyi bir
anneymi diyorum bazen. Hi olmazsa o
geceleri bizi rahat brakyordu, seninle
birka laf edebiliyordum. Sonunda beni
seven, benimle birlikte strap eken biri
vard yanmda. Halbuki burada, bu
muhteem evde, bir ln ortasndaym.
Bu korkun itiraf karsnda kontes de
kz kardeinin elini kavrad, gzyalar
iinde dudaklarna gtrd. Eugnie
alak sesle:
Sana nasl yardm edebilirim? dedi
Anglique'e. Bizi bu halde yakalarsa
kukuya der ve bir saatten beri bana
anlattn eyleri renmeye kalkar. O

zaman yalana bavurmak gerekir ki, ii

kt ve cin gibi biri karsnda
becermesi g eydir. Beni tuzaa
drr sonra. Neyse, brakalm benim
bamdaki tatszlklar da, sana gelelim.
stediin krk bin frank, bizim Fredinand
iin bir hi saylr. Kodaman bir baka
bankerle, Baron de Nucingen'le birlikte
milyonlarla oynuyor o. Bazen yemei
onlarla birlikte yerim de, syledikleri
eylere azm ak kalr. Du Tillet
azmn skln bilir, benim yanmda
ekinmeden her laf eder. Kimseye bir
ey sylemeyeceimden emindir. Ah, ah!
Yol ortasnda ilenen cinayetler bile,
para iin dndrlen bu dolaplarn
yannda masum bir i kalr. Nucingen'le
bizimki,
insanlarn
yklp

mahvolmalarna, benim onlarn iinde

yzdkleri bollua kaytsz olduum
kadar kaytszdr. Er ge servetlerini
kaybedecekleri ilere giren, defterlerinin
nasl drlmekte olduunu daha bir gn
nce
iittiim,
oyuna
getirilmi
zavalllar ok kere kapma dayanr.
Haydutlarn
ininde
Lonarde'a
sylendii gibi, onlara "Gznz drt
an!"[18] demek geer iimden. Ama o
zaman benim bama neler gelir?
Susarm tabii... Bu muhteem konak, bir
Krk Haramiler maarasdr. Nucingen'le
du Tillet, ihtiraslar iin avu dolusu
para harcarlar. Ferdinand, yeniden ina
etmek zere, Tillet'de eski atonun yerini
satn alyor. Oraya bir ormanla
malikneler eklemek istiyor. Olunun

kont olacan, soyunun nesil sonra

asil saylacan iddia ediyor. SaintLazare sokandaki konandan bkan
Nucingen ise bir saray ina ettirmekte.
Karsyla dostuzdur... Ha! diye haykrd
birden, onun bize faydas dokunabilir.
Kocasna kar cretkrdr, serveti de
kendine aittir. Eminim, seni bu dertten
kurtaracaktr o.
Madam de Vandenesse, Madam du
Tillet'nin
boynuna
atlp,
onu
gzyalarna boarken:
Biricik canm benim, dedi, nmde
sadece birka saatim var. Ona bu akam
gidelim. Hemen imdi!
Peki, gecenin on birinde ben dar

nasl kabilirim ki?

Benim arabam var ya.
Du Tillet odann kapsn aarken:
Ne dolap eviriyorsunuz orada
bakaym? diye sordu.
Sahte bir sevgi ifadesi taknd
yumuak bakl ehresini iki kz kardee
evirmiti. Hallar ayak seslerini
bomu, kadnlar daldklar konumann
heyecan iinde, du Tillet'nin arabasnn
gelirken
kard
grlty
duymamlard. Yaama tarznn ve
Flix'in kendine tand zgrln
zeksn ve kavrayn gelitirdii
kontes, hl annesininkinin bir devam
sayabileceimiz koca basks altnda

ezilmekte olan kz kardeinin, sanki

kocasna ihanet etmiesine bir dehete
kapldn fark etti ve dorudan sze
girerek onu g durumda kalmaktan
kurtard:
Kardeimin daha zengin olduunu
sanyordum, dedi enitesine bakarak,
kadnlar bazen kocalarna amak
istemedikleri
skntlara
derler,
Josphine'le Napolyon'un arasnda da
olduu gibi. Bu yzden kendisinden bir
yardm istemeye gelmitim.
Du Tillet
ekiterek:

ylk ylk suratn

Bunu seve seve yapabilir sevgili

baldzm, Eugnie ok varlkldr, diye

cevap verdi.
O size gre yle eniteciim, dedi
kontes ac ac glerek.
Bu sze hi alnmadan baldzn
kucaklayan du Tillet:
Ne lazm? dedi.
Neyse ki az nce kardeinin ne menem
birisi olduunu gzelce anlatt byle
bir adama kar minnet altnda
kalacan
anlayan
Madam
de
Vandenesse:
Akll dostum, kocalarmzla i
grmek istemiyoruz demedim mi ben
size? diye cevab kondurdu. Eugnie'yi
yarn ararm.

Yarn m? dedi banker souk bir

ifadeyle. Yarn olmaz. Madam du Tillet
yarn le yemeini meclisteki yerini
bana brakacak olan mstakbel bir Ayan
Meclisi yesinin, Baron de Nucingen'in
evinde yiyecek.
Kz kardeinin aralarndaki srr ele
vermesinden korkan kontes, onunla gz
gze gelmekten kanarak:
yleyse, izin verirseniz, onunla
Opera'daki locamda bulualm, dedi.
Onun kendi locas var, diye cevap
verdi, hrnlaarak du Tillet.
yle olsun, dedi kontes, orada
grrz.

 Bu erefi bize ilk

bahediyorsunuz, dedi du Tillet.

defa

Kontes serzenii anlad ve glmeye

balad.
Merak etmeyin, dedi, karlnda
bir bedel istemiyorum.
Sonra kardeine dnerek:
Allahsmarladk bir tanem, dedi.
Kstah! dedi arkasndan, kontesin
sat iekleri yerden toplarken du
Tillet, sonra karsna dnd:

Madam
de
Vandenesse'in
hareketlerinden biraz ders alsanz, hi
de fena olmayacak. Bu kstah dnyada
sizi biraz nce kardeinizin burada

davrand gibi grmek isterdim. Oysa

sizin beni zen bn ve burjuva bir
havanz var.
Eugnie cevap olarak gzlerini havaya
dikti.
Konumasna bir an ara vermi olan
banker elindeki iekleri karsna
gstererek:
Ha! kiniz burada ba baa ne
konuuyordunuz bakalm? dedi. Yarn
locanza kadar gelmeyi kabul ettiine
gre, kim bilir bana neler gelmi
olmal?
Sorgu sualin balayacandan korkan
zavall biare kadn, uykusunun geldiini
ileri srerek, stn deimek zere izin

isteyip kapya yneldi. Du Tillet o

zaman karsnn kolundan tuttu ve onu iki
zarif iek demeti arasnda duran yeil
altndan amdann na, kendine doru
ekti ve delip geen baklarn karsnn
gzlerine dikti. Souk souk:
Kz kardeiniz buraya, ilikisi
olduu, gn iinde denecek krk bin
frank borcu olan bir adama para bulmak
iin geldi, dedi. nk bu zat, bu vadede
borcunu deyemezse, kymetli bir
mcevher gibi Clichy sokanda[19]
koruma altna alnacak!
Bu szleri duyunca, zavall kadna,
davurmamaya alt asab bir
titreme geldi.

 Beni ok korkuttunuz, dedi. Ama

kz kardeim bir erkee sizin
kastettiiniz
anlamda
bir
ilgi
duyamayacak kadar iyi yetimitir ve
kocasn sever.
Du Tillet, donuk bir ifadeyle:
Tam tersine, dedi. Sizin yetitiiniz
tarzda, din gereklilikler ve basklar
altnda yetien kzlar zgrlk akyla
yanp tutuur. Mutlulua hasrettirler.
Eritikleri mutluluk ise, hayal ettikleri
kadar gzel ve dopdolu deildir. Byle
kzlardan iyi e olamaz.
Sulamalarnz isterseniz bana
yneltin ltfen, dedi Eugnie alayc bir
tonla, ama kardeime sayg gsterin.

Kontes de Vandenesse ok mutludur.

Kocas onu, kendisinden kopamayacak
kadar bana buyruk brakmtr. Zaten
dndnz doru olsayd, gelip de
derdini bana amazd.
in asl benim dediim gibi, dedi
du Tillet. Hem ben sizin her halkrda
bu ie karmanz istemiyorum. unu da
bilin ki, bu adamn kodesi boylamasnda
karm var. Tamam m!
Madam du Tillet cevap vermeden
odadan kt.
Odada yalnz bana kalan du Tillet:
Nasl olsa benim szme
uymayacak, ben de pelerine dp ne
yaptklarn anlarm, diye kendi kendine

sylendi. Bu aptallarn niyeti bizle ak

atmak.
Omzunu silkti ve karsnn, daha
dorusu, klesinin ardndan yrd.
Madam Felix de Vandenesse'in Madam
du Tillet'ye vermi olduu sr, alt yl
ncelere kadar giden bir hikyenin
birok noktasyla ilgilidir ve Madam de
Vandenesse'in
hayatndaki
balca
olaylara
ksaca
gz
atlmazsa,
anlalmas imknszdr.
kballerini Restorasyon'a[20] borlu
olan nemli kiilerden bir ksm, gene bu
iktidar tarafndan, hem de kendisi iin
talihsiz bir kararla, Martignac'la[21]
birlikte memleketi idare mevkiinden

uzaklatrld. Felix de Vandenesse de,

X. Charles'n son gnlerinde Ayan
Meclisi
yelii
elinden alnm
olanlardan biriydi. Geici olduunu da
dnse, iine dt bu itibarszlk
aklna evlenmeyi getirdi. Onu byle bir
karara, pek ok erkek iin de yledir,
gnl maceralarndan, genlik ann
bu ateli meyvelerinden duyduu
bkknlk itti. Byle bir durum, sosyal
hayatn btn arln stmzde
hissettirdii zel bir anda baa gelir.
Flix de Vandenesse, daha hayatnn
bandan beri, ak denen eyi en gzel
biimiyle yaam btn erkekler gibi
bir keresinde mutlu, bir dierinde
mutsuz, ama en sk da mutludan ok
mutsuz olmutu. Bu ayrcalkllar trn

daha sonralar memnun etmek kolay

deildir.
Bu
gibiler,
hayatlarn
yaadktan, birok rnek tandktan
sonra, nihayet bir "yle byle"ye raz
olurlar ve mutlak bir hogrlle
snrlar. Byleleri hi aldatlmaz,
nk artk bir eye inanmazlar. Ama
boyun eilerine bir zarafet katarlar. Her
eyi mmkn saydklarndan, daha az ac
ekerler. Yalnz ne var ki Flix halen
Paris'in en yakkl ve en hoa giden
erkeklerinden
biri
saylabilirdi.
Kadnlar arasnda dikkatleri ona asl
evirten, dendiine gre ona duyduu
akn acsna dayanamayp len, asrn en
asil yaratklarndan biri olmutu.[22]
Ama onu zel bir ihtimam gsterip
yetitiren gzel Leydi Dudley'di. Bir

sr Parisli kadnn gznde, Felix,

hakknda sylenen her kt eyin,
aslnda gnl fetihlerini talandrd o
roman kahramanlarndan biriydi. Ak
maceralarnn kapsn Madam de
Manerville'le kapamt. Bir Don Juan
olmadan, siyas hayatnda dt hayal
krklna,
ak
hayatnda
da
uramaktayd. Genliini dolduran,
genliini aydnlatan, idealindeki ak,
idealindeki kadn... Ona rastlamaktan
bedbahtlkla
sonsuza
dek
umut
kesmekteydi. Otuz yalarna doru, Kont
Felix, mutluluk aramann skntlarna bir
evlilikle son vermeye karar kld. Bu
konuda seimi bire bir belliydi:
Katolikliin en kat ilkeleriyle bym
gen bir kz istiyordu. Kontes de

Granville'in kzlarn ne artlarda

yetitirdiini renmesi, bunlardan
byne talip olmasna yetti. Kendisi
de bir anne basksnn acmaszlna
uramt. Azapl genlik yllarn, kadn
terbiyelilii adna duygularn aa
vurmama mecburiyetinin bir gen kz
kalbine ne derecede gem vurabileceini
hl unutmayacak kadar hatrlyordu.
ster acl, zgn, isyankr olsun bu kalp,
ister sakin; sevimli ve gzel duygulara
almaya hazr... Durum deimez.
Zorbalk, sembollerini ilka kleliinin
iki byk simasnda bulabileceimiz,
birbirine kart iki rnek dourur:
Spartaks ile Epiktetos.[23] Bir yanda kin
ve kinin yaratt kt duygular, te
yanda tevekkl ve Hristiyan yumuak

ball. Kont de Vandenesse, MarieAnglique de Granville'de kendini

buldu. Masum, saf ve yapmacksz bir
gen kz elie kabul ederken, gen
yanda dt yal insan haliyle, daha
iin banda, kocalk duygularn babalk
duygularyla hallihamur etmeye karar
verdi. Dnya dertleri ve siyasi
uralardan
gnl
bezmiti
ve
ilkbaharnda bir hayata karlk olarak,
ypranm bir hayattan kendine kalan ne
varsa hepsini vereceini biliyordu.
lkbaharn kr ieklerinin yanna kn
karn, krpe, tasasz ftursuzluun
yanna yllanm hayat tecrbelerini
koyacakt. Bylece durumunu salkl bir
ekilde hesapladktan sonra, epey
hazrlkl olarak evliliin barnana

snd. Merhamet ve gven, dayand

iki mihenk tayd. Analar kzlar iin
ite
byle
kocalar
aramaldr.
Bylelerinde
Zek,
Tanr
gibi
esirgeyendir.
Hayal
bysnden
kurtulma bir cerrahn kavraycln
getirir, Tecrbe ise bir annenin
ngrlln... Bu duygu evliliin
ilah faziletleridir. Talihi yaver gitmi
bir insan, nezih bir insan olma
alkanlklarnn Flix de Vandenesse'e
retmi olduu meraklar, tatlar, yksek
seviyede politika yapmann kazandrd
bilgiler, srasyla i hayatnda, dnce
hayatnda, edebiyat hayatnda edindii
gzlemler, ite btn bu stnlkler
karsn mutlu klma yolunda iine yarad
ve zeksn bu yolda kulland. Marie

Anglique, ana ilehanesinden kar

kmaz, kendini bir anda, Rocher
sokandaki bir konakta, Felix'in
bahettii, en ufak eyasna kadar
aristokrasi kokan bir evlilik cennetinde
buldu. Burada, tatl bir beraberliin
perdah, gen ve sevien kalplerin
arzuladklar uyumlu bir serbestlie
engel tekil etmiyordu. Marie-Anglique
ilk nce madd hayatn btn zevklerini
tatt. ki yl boyunca kocas onun
lalasyd. Felix karsna hayatn pf
noktalarn teker teker, byk bir
ustalkla aklad. Onu peyderpey
yksek sosyetenin esrarna soktu, asil
ailelerin eceresini ezberletti ona,
dnyay retti. Giyiminde kuamnda,
konuma adabnda klavuzluk etti.

Karsn tiyatro tiyatro gezdirdi, ona

tarih ve edebiyat dersleri aldrd. Btn
bu eitimi bir k, bir baba, bir
retmen ve bir koca zeniyle
tamamlad. Bunlar yaparken, mutlak bir
lmllk sayesinde, karsnn din
inanlarn ykmadan, zevkleri de,
dersleri de kolay alnr hale getiriyordu.
Sonunda bu byk retmenlik abasnn
semeresini grd. Drt yl iinde,
Kontes de Vandenesse'in ahsnda, o
gnn en sevimli ve ilgi ekici
kadnlarndan birini yaratmann zevkini
tatt.

Marie-Anglique, Flix'e kar, onun

tam duymasn istedii hissi duydu:
Gerek bir dostluk, iten bir
minnettarlk, kar koca arasnda olmaya
deer, soylu bir efkatle i ie, kardee
bir sevgi. Anne de olmutu, hem de iyi
bir anne. Flix, bulutsuz bir mutluluk
yaamak iin, alkanln cazibesine
dayanarak, karsn kendine, farkna bile
vardrmadan mmkn olan en sk
balarla balad. Bu ilme vkf olmak ve
byle davranabilmek, ancak hayat
yarndan yenik km, siyasette de
akta da hayal krklnn emberinden
gemi insanlara zgdr. Flix
eserinden zaten ressamlarn, yazarlarn,
antlar diken mimarlarn yaratrken

duyduklar hazlar alyordu. Flix bu

iten, bir yanda eserine emek vermekten,
te yanda semeresini grmekten, iki kat
sevin duyuyordu. Karsna hayrand:
Bilgili ama yapmacksz, ince zekl ama
doal, sevimli ve iffetli, hem bir gen
kz hem anneydi o. Hem eksiksiz
zgrd, hem de gnlden bal. yi
evliliklerin hikyesi, bahtiyar milletlerin
tarihi gibidir: ki satrda ifade edilir,
edebiyat yapmaya ihtiya yoktur. Bunun
iin, nasl mutluluk kendi aklamasn
kendinde tarsa, bu drt yl da yle
geti. Ebed aklarn kl rengi kadar
yumuak, kudret helvas gibi yavan,
Astre[24] roman kadar elendirici
olandan tesini salamas mmkn
deildi.

1833 ylnda, Felix'in ina ettii bina

beklenmedik bir anda temelinden
sarsld, ykld yklacakt. Ne yirmi
beinde bir kadnn kalbi, on sekizinde
bir gen kalbidir, ne de krk yandaki
bir kadnn kalbi, otuz yandakine
benzer. Kadnlarn hayatnda drt a
vardr, her a yeni bir kadn yaratr.
Vandenesse, modern detlerimizin eseri
olan deiikliklerin kanunlarn phesiz
bilmekteydi. Fakat kendi hesabn
yaparken, baz kurallar atlad: Tpk en
gl gramer ustasnn kitap yazarken
baz kurallar atlamas ya da en byk
generalin sava meydannda, ate
hattnda, manzaraya aldanarak, askerlik
sanatnn mutlak kurallarndan birini

atlamas gibi. Olaylara dncesinin

damgasn vuran adam, phesiz bir
dhidir. Ama en ok dehaya sahip olan,
dehasn ikide bir harcamayandr. Yoksa
fazlaca Allah babaya benzerdi. Bir tek
ruh sarsntya uramadan, en kk
tartmaya konu olacak tek laf
edilmeden, tatl bir duygu ahengi iinde
yaanan bu drt yln sonunda kontes
kendini, verimli bir toprakta, masmavi
bir gkyznde parlayan tatl bir gnein
okamalar altnda byyen, kusursuz bir
fidan gibi hissederek, sanki dnyaya
yeni batan gelmi gibi oldu. Byleyken,
hayatnda meydana gelen, yukarda
izdiimiz sahneye konu olan kriz, baz
aklamalar yapmazsak, anlalamaz.
Mutlu bir e olduu kadar, mutlu bir

anne olan bu gen kontesin, ilk bakta

mazeret kabul
etmeyen hatalar,
kadnlarn gznde, belki bu aklamalar
sayesinde biraz olsun balanr hale
gelecektir. Hayat birbirine zt iki ilkeden
doar, bunlardan biri eksik olduu
zaman varlk ac eker. Vandenesse, her
eyde hazr tatmin imknn yaratarak,
Arzuyu, manevi glerin hayli byk bir
ksmn kendine kullanan, yaratmann bu
ba tacn ortadan kaldrmt. Ar
scaklk, ar mutsuzluk, btnyle
yaanan mutluluk... Btn bu mutlak
ilkeler, reticilii olmayan boluklarda
hkm srer. Tek olmak isterler hep,
kendileri olmayan her eyi yok ederler.
Vandenesse kadn deildi. Mutluluu
eitlendirme sanatn ise yalnz kadnlar

bilir. veleri, reddedileri, korkular,

ekimeleri, bir gn nce esamisi
okunmayan eylerden bir gn sonra
mesele yaratan bilgie ve ince ruhlu
bnlkleri hep bundan gelir. Erkekler
srar etmekten bkabilirler ama, kadnlar
asla. Vandenesse diklemelerle sevgili
karsn skmayacak kadar mkemmel
huyluydu. Ona aklarn en berran, en
bulutsuzunu yaatt. Ebed mutluluk, ne
olduunu Tanr'dan bakasnn bilmedii,
br dnyaya ait bir konudur.
Yeryznde ise, byk airler, ha bire
cennet tasvirleri yapp, okurlarnn
cann skarlar. Vandenesse de Dante'yle
ayn noktada karaya oturdu: Ah o bahtsz
cesarete verilen eref pay! Kars,
kocasnn bu kusursuz irem banda,

sonunda bir tr tekdzelik buldu. lk

kadnn yeryz cennetinde erdii o
kusursuz mutluluk ona uzun sre tadlan
gzelliklerin
verdii
bulanty,
[25]
Rivarol'un Florian' okurken hissettii
trden bir bulanty verdi. Can alda
bir kurt istedi. Bu duygu hep Havva'nn
muhtemelen can skntsndan yanna
vard, ylan klna girmi eytana
kar hissettii duyguya benzemitir. Bu
ahlak dersi, Kitab- Mukaddes'i bizzat
Yahudilerden bile daha ok ciddiye alan
Protestanlar iin belki de talihin kt bir
cilvesi olarak grlecektir. Ama Madam
de Vandenesse'in durumunu aklamak
iin, ncil'den rnek getirmeye lzum
yok: O ruhunda, kullanlmam byk bir
gcn varln hissediyordu, mutluluu

ac ektirmiyordu. Sakin, endiesiz bir

yolda yryordu, kaybetmek korkusu
iini
titretmiyordu.
Her
sabah
uyandnda ayn masmavi g, ayn
tebessm, ayn okayc sz buluyordu
karsnda. Hibir esinti bir kmlt
yaratmyordu bu duru gln stnde:
Bat rzgr bile. Er ge, bu buz krlsn,
altndaki su dalgalansn isteyecekti.
Onun bu arzusu, kendini mazur
gsterecek bilmem hangi ocuka
eylere dayanmaktayd. Ama iinde
yaadmz toplum Kitab- Mukaddes'in
Tanrs kadar bile merhametli deildir.
Kontes, artk incelmi zeksyla, bu
duygunun ne kadar rahatsz edici
olduunu mthi bir ekilde anlyor, ama
bunu sevgili kocacna amay korkun

bir ey buluyordu. Yaad sadelik

iinde, bulabildii tek ak kelimesiydi
bu "sevgili kocack". nk akn
kurbanlarna alevler iinde rettii
abartl sevgi dili bu k souunda
ieklenmez.
Vandenesse,
elden
brakmad
lllkten memnun,
akllca hesaplarla karsn hep evlilikte
duyulan sevginin lml blgelerinde
tutuyordu. Zaten bu rnek koca, onu
karsnn gznde bytecek, kendisine
gnl dlleri yadracak soytarca
oyunlar
asil
bir
ruha
hi
yaktramyordu.
Kendi
varlyla
karsna yetsin, servetin yapayllklarna
hibir ey borlu olmasn istiyordu.
Kontes Marie, koruda gezideyken, eksik
veya kt koumlu bir araba grnce,

atlar ngiliz tarznda bal, dizginli

olmalarna ramen sanki serbestmi gibi
belli bir mesafede duran kendi arabasna
gnl holuuyla bakar, sevinirdi. Felix
kendi kendine verdii zahmetlerin
karln istemek gibi bir aala
hibir zaman dmemiti. Karsna,
yaad bu zevkler, bu lks doalm
gibi geliyordu. Kocasna, gururundan
fedakrlk ederek duyaca hibir minnet
borcu yoktu. Bu her eyde byledir.
yiliin her zaman deeri bilinmez, bir
huy olarak grlr o. Kt bilinen
insanlar, kt davranmadklar zaman
dllendirilir de, iyi kalpli birinin
kimseye
sezdirmeden
gsterdii
gayretler seyrek olarak fark edilir. O
sralar Madam Felix de Vandenesse

sosyete dnyasnda artk, hani Giulia

Grisi'nin[26]
uzun
zaman
Scala
tiyatrosunun
korosunda
oynad
sylenen arka plandaki, mahcup,
gzleyen, dinleyen, nemsiz kadn
roln terk edecek kadar grg
kazanmt. Kendini "prima donna"la
oynayacak kudrette hissediyordu, bunu
birok kere de denedi. Flix'i
memnuniyete
boacak
biimde
konumalara girdi. Kocasyla olan
ilikisinin zeksna kazandrd ustaca
klar ve derin gzlemleriyle herkesin
dikkatini ekti. Baar cret verdi ona.
Dn karsnn gzel olduundan dem
vuranlar, bugn onun zekiliinden sz
edince, Vandenesse sevinle doluyordu.
Gene baklar stne ektii bir balo,

bir konser, bir toplant dn Marie

sslerini karrken, cici ve kendinden
emin bir tavrla Felix'e soruyordu:
Bu akam sizi memnun edebildim
mi?
Kontesin baarlar baz kadnlarn
kskanlk imeklerini stne ekti.
Bunlarn arasnda, o gne kadar ona
koruyuculuk etmi olan kocasnn kz
kardei Markiz de Listomre de vard. O
gne kadar markiz, silik bir yarata
kanatlarn atn, onu insan iine
kacak hale getirmeye abaladn
sanmaktayd. Oysa gzel, zeki, faziletli,
mzisyen ve iveye pek rabet etmeyen
bu Marie adl kontes, dnyann bana ne
biim bir tuzakt! Felix de Vandenesse

sosyetede, bir zamanlar ban kopard

veya kendisiyle ban koparan ama gene
de
onun
evliliine
kaytsz
kalmayacan bildii bir sr kadnn
varlndan haberdard. Bu kadnlar,
Madam de Vandenesse'in ahsnda,
kendi durumundan sklan, az konuan,
ince dnceli gibi bir havas olmayan,
elleri pembe, hanm hanmck bir kadn
tipini bulunca, yeterince aldklarn
sanmlard. 1830 yl Temmuz ay
felketi gelip att; iki yl boyunca
sosyete dald. Buhrann srd
sralar, varlkl kiiler ya topraklarna
ekildiler ya da Avrupa seyahatleriyle
vakit geirdiler. Salonlarn yeniden
almas ta 1833 yln buldu. SaintGermain mahallesi kst ama hl gidip

gelinen birka ev vard. Avusturya'nn

Fransa bykelisinin tarafsz mekn
saylan evi de bunlardan biriydi.
Bourbon'cu sosyeteyle yeni sosyete, en
sekin temsilcileriyle burada bulutu.
Srlen kral ailesine bin bir gnl ve
minnettarlk
bayla
bal,
ama
kanaatlerinde
tavizsiz Vandenesse,
kendini partisinin budalaca arlklarn
rnek alma zorunda saymamt.
Tehlikeden ylmadan, uzlama yollar
aramak zere halk ynlar arasndan
geip, stne den grevi lm gze
almak pahasna yerine getirmiti.
Bylece inanlarna ballna leke
srdrmemi olarak, karsyla yeniden
insan iine kt. Vandenesse'in eski
dostlar, onun gen karsyla bu sefer

karlatklarnda, aristokrat bir kadnn

en zarif davranlaryla kendine
ekidzen vermi bu k, zeki, tatl
kontes haliyle onu tanmakta adeta
glk ektiler. Madam d'Espard,
Madam de Manerville, Leydi Dudley ve
daha az tannm baz baka kadnlar,
yreklerine bir ylann reklendiini
hissettiler. lerinde hiddete dnm
bir gururun nameli slklarn duydular.
Felix'in mutluluunu ekemediler. Onu
mutsuz klmak uruna en deerli
eylerini seve seve feda edebilecek
kadar. Bu gler yzl fesat kumkumalar,
kontese dman kesilmek yerine, onun
evresini aldlar. Takn bir dostlukla
onu barlarna bastlar ve erkeklerin
yannda onu gklere kardlar. Onlarn

niyetlerini hemen anlayacak kadar

tecrbe sahibi Vandenesse, gzn
stlerinden eksik etmedi, onlardan
saknmasn syleyerek karsn uyard.
Bu kadnlarn hepsi, karsyla olan
yaknlklarnn
kontta
uyandrd
endieleri fark edince, onun kendilerine
duyduu
gvensizliini
hi
balamadlar; rakibelerine olan ilgi ve
zenlerini bir kat daha artrdlar. Dnen
dolaplardan hibir ey anlayamayan
Markiz de Listomre'i ileden karan
ok byk bir baar elde ettiler. Kontes
Flix de Vandenesse'ten, Paris'in en
gzel, en zeki kadn diye bahsedilir
oldu. Marie'nin eltisi, Markiz Charles de
Vandenesse, ayn ad tamann kard
karklktan ve bu durumun neden

olduu karlatrmalardan ok znt

duymaktayd. Geri markiz de ok gzel,
ok zeki bir kadnd ama, hasmlar onun
karsna kontesi, eltisi olmaktan ok,
ondan on iki ya kk olmasyla
karyorlard. Ksacas bu fesat
kumkumalar kontesin kazand takdirin,
bu iki yaknyla olan ilikilerine ne gibi
tatszlklar
getireceini
ok
iyi
biliyorlard. Grmceyle elti herkesin el
stnde tuttuu Marie Anglique'e kar
souk tavrl ve krc olmaya balad.
Tehlikeli akraba, aile ii dman haline
geldiler. O sralar, siyas dramn
dourduu genel umursamazla kar
edebiyatn kendini, iinde aile hayatna
ihanet
sularndan
baka
ey
bulunmayan, hepsi az veya ok Byron

kokan eserler yaratarak savunduunu

hepimiz biliriz. O dnemde kitaplarda,
dergilerde ve piyeslerde evlilik
yemininin bozulmasndan bol bir ey
yoktu. Bu ezel konu hibir zaman bu
kadar moda olmamt. k: te
kocalarn bu kbusu, belki yaadmz
bu burjuva anda aile hayatnda eski
zamanlara bakarak daha az kyor olsa
da, hep mevcuttu. Herkesin pencerelere
t, "Gznz an!.. Iklar
yakn! Sokakta hrszlar kol geziyor!.."
diye barld zaman m artk?
ehirlerde
siyas
ve
ahlak
karklklarn
pek
bol
olduu
gnmzde de aile facialarna hi
rastlanmad
deil,
ama
bunlar
Restorasyon devrindeki kadar gze

batmayan kural d olaylard. Gene de

Kitab ve Tiyatroyu, iirin bu iki eklini
onca megul eden bu konu, kadnlarn
ba baayken azlarndan dmyordu.
k, bu kadar arzu edilen ama nadiren
rastlanan bu varlk hep sohbet
konusuydu. Dile dm maceralar
aralarnda
tartyorlard
ve
bu
tartmalar her zaman namusu btn
kadnlar ayordu. Gayrimeru bir
mutluluu yaam veya yayor olan
kadnlarn bu gibi konumalara uzak
duruu dikkate deer bir husustur. Bu
gibiler insan iine ktklar vakit
namuslu, ll ve neredeyse mahcup
bir tavr taknrlar. Herkesi skta davet
eden veya yaadklar zevkten dolay af
dileyen bir halleri vardr. Buna karlk,

bir
kadn
aile
facialarndan
bahsedilmesinden holanyor, sulular
hakl gstermeye alan aklamalara
giriiyorsa, bilin ki kararszln
kavanda demektir ve hangi yolu
seeceini bilememektedir. Btn k
boyunca, Madam de Vandenesse
kulaklarnn etrafn byk grltsyle
uuldadn hissetti. Frtnalar hep onun
etrafnda esti. Adlarnn ve durumlarnn
nemiyle saladklar n ellerinde tutan
bu szm ona dostlar, birok kere ona
n ekici ehresini izdiler. Ak
stne, Madam de Stael'inde kendilerine
bahettii gle, hayatn kadnlara
sunduu esrarl bir bilmece olan bu
byk tutku stne ateli szler ettiler.
Bir kede ba baa kaldklar zaman

kontes onlara saf saf kocayla k

arasnda ne fark olduunu soruyordu.
Vandenesse'in bana bela sarmak iin
yanp tutuan kadnlardan biri hemen
onun merakn iyice artracak, hayalini
kamlayacak, kalbini titretecek, ruhunu
galeyana
getirecek
bir
cevap
konduruyordu:
nsan kocasyla srnr tatlm,
diyordu eltisi Markiz de Vandenesse,
yaamak dediin kla olur.

Evlilik,
yavrucuum,
ilehanemizdir bizim, aksa cennet!
diyordu Leydi Dudley.
nanmayn, diye kyordu
Matmazel de Touches, cehennemdir

cehennem.
Ama atei ak olan cehennem! diye
tamamlyordu Markiz de Rochefide.
Markiz d'Espard ona:
ok defa acda, diyordu, mutlulukta
olduundan daha fazla zevk vardr:
nanlar uruna can veren azizeleri bir
dnsene! Bir kocayla, kk budala,
bir hayatmz var diyebilmek iin
yaarz. Oysa sevmek, bir bakasnn
hayatn yaamaktr.
Gzel
glerek:

Moina

de

Saint-Hreen,

k yasak meyvedir, bu sz her

eyi zetler benim iin! diyordu.

Diplomatik toplantlara veya Leydi

Dudley gibi, Prenses Galathionne gibi
zengin yabanclarn verdii balolara
gittii gnler hari, kontes aa yukar
Allah'n
her
akam,
talyan
Tiyatrosu'nda veya Opera'da mola
verdikten sonra, o dnemde salonlarnn
kaplarn ziyaretilerine aabilmi
birka aristokrat konan sahibeleri olan
Markiz d'Espard'a, Madam Listomre'e,
Matmazel des Touches'a, Kontes de
Montcornet'ye veya Vikontes de
Grandlieu'ye giderdi. Ak olan
aristokrat evlerinin hepsi bu kadard. Bu
evlerden hep kalbine kt tohumlar
atlm olarak kard. Ona hayatn
btnlemekten sz ediyorlard. O sralar
pek geerli bir szd bu. Anlalmak

diyorlard. Kadnlarn esrarl anlamlar

verdikleri bir baka kelime de buydu.
Eve hep endieli, belirsiz heyecanlar
duyarak merak iinde ve dnceli
dnerdi. Hayatnda neyi eksik bulurdu,
bilemiyoruz ama, onu hepten bombo
gryor deildi.
Madam Flix de Vandenesse'in gittii
salonlar arasnda, en elenceli ama
karma sosyete, kapsn nl sanatlara,
mal evrelerin en nde gelen
simalarna, sekin yazarlara aan, ufak
tefek, gzel bir kadn olan Kontes de
Montcornet'nin evinde bulunurdu. Btn
bu kiiler, ancak ciddi bir snavdan
getikten sonra bu sosyeteye kabul
edilirdi. yle ki, en g beenir insanlar
bile, bu evde kurduklar arkadalklarda,

daha
aa
tabakadan
birisiyle
karlama korkusunu yaamazlard. En
byk iddialar bile orada gven
iindeydi. Btn k boyunca aralarnda
Madam d'Espard'nki ve Madam
Listomre'inki,
Matmazel
des
Touches'unki, Des de Grandlieu'nnk
bulunan birka salonda toplanm olan
yksek sosyete, sanatn, bilimin,
edebiyatn ve siyasetin baz yeni
hretlerini bir araya getirmiti. Yksek
sosyete asla haklarndan vazgemez,
daima elenmek ister. Kontesin k
sonuna doru, evinde verdii bir
konserde, edebiyat ve siyaset dnyasnn
yeni hretlerinden biri, Raoul Nathan,
bu sosyeteye dahil oldu. Onu bir baka
mehur adam, ann en zeki, ama en

tembel yazarlarndan biri olan Emile

Blondet takdim etmiti. Blondet'nin
hreti dar bir evredeydi, gazeteciler
onu gklere karrlard ama ad belli
evrelerin dnda tannmazd. Kendi de
bunun farkndayd. Zaten kuruntuya
kapld da yoktu. Alayc konumalar
arasnda, hretin, ancak kk dozlarla
alndnda faydal bir zehir olduunu
sylerdi.
Uzun zaman mcadele ettikten sonra
evresine kendini kabul ettirmi olan
Raoul Nathan, o gnden bu yana,
kendilerine "Gen Fransa" adn takp
insan gldren, u kibar ortaa
softalarnn, ekilcilie kar duyduklar
ani hayranlktan yararlanmt. Zaten son
derece iddial bu sanat hayranlarnn

arasna girerken, d grntsyle

kendine bir dhi ss vermiti. nk
on dokuzuncu yzyl Fransz elbise
modas kadar gln bir ey olamaz. Bu
adam ite bu tarz batan ayaa
deitirme cretini gstermiti. Hakkn
teslim etmemiz gerekir, Raoul ahsnda,
belli bir erevede, bilmem hangi
byk, deiik ve olaanst belirtileri
sergilemektedir.
Dostlar
kadar,
dostlarndan daha az deerde olmayan
dmanlar da, dnyada hibir eyin
onun d ekliyle i dnyasnn uyduu
kadar birbirine uymadnda hemfikirdir.
Raoul kendini doal haline braksa,
belki de giyim kuamyla olduundan
bile daha benzersiz olurdu. Darmadan
ykk yz, ona sanki meleklerle veya

eytanlarla dvm gibi bir hava

vermektedir.
Bu
yz
Alman
ressamlarnn l sa'ya yaktrdklar
yzn
bir
benzeridir.
Orada,
insanolunun gsz tabiat ile ilah
gler arasnda cereyan eden srekli
kavgann bin bir alameti gze arpar.
Ama bu adamn kk yanaklarnda,
keli ve derin hatl alnnda,
akaklarndan
gzlerine
doru
derinleen gz ukurlarnda, dknlk
ifade eden hibir iz bulamazsnz.
Gergin kollar bacaklar, kntl kemik
yaps
gzden
kamayan
bir
salamlktadr. Sanki iinde yanan
atelerle kurumu, yaad arlklarla
keelemi derisi, en az kendi kadar
mthi bir iskeleti rter. Zayf ve uzun

gvdelidir.
Uzam, daima karmakark salar
insanda etki uyandrmay hedef edinir.
Bu, Byron misali, salar kt taranm,
garip yapl adamn leylek gibi
bacaklar, kk diz kapaklar, abartl
bir vcut erisi, yenge kskalar gibi
tuttuunu brakmayan, gergin kasl elleri,
zayf ve sinirli parmaklar vardr.
Raoul'un gzleri Napolyon'un gzleridir.
nsann ruhunu deler geer. nce yapl,
kemerli bir burun, bir kadnn sahip
olmay dileyecei kadar bembeyaz
dilerle bir kat daha gzelleen dzgn
bir az. Ba hareketle ve atele
doludur, alnndan zek fkrr. Raoul,
yanndan geerken gznz alan, bir
salonda hemencecik btn baklarn

kendine yneldii kl bir u oluturan

o bir avu insan kmesine dahildir.
Molire'nin Eliante'a, kendine zensiz
birini izmek iin kullandrd ifadeden
yararlanmamza
izin
verilirse,
ihmalkrlyla dikkati eker. Elbiseleri
her zaman, sanki fizyonomisiyle uyum
salasn diye,
kasten katlanm,
krtrlm gibidir. Bir elini, Msy
Chateaubriand'n Girodet'nin mehur
tablosundaki pozu gibi, devaml
yeleinin iine sokar. Ama bunu ona
benzemekten ok (nk hazret hi
kimseye benzemek istemez), gmleinin
muntazam pililerini gsterebilmek iin
yapar. Gze batacak kadar kesik ve sert
hareketli ban evirirken, kravat bir
anda o yana bu yana kayar. Bu ba bir

atn, dizginlerinden kurtulmak iin

sabrszlanan, gemini karmak amacyla
bir o yana, bir bu yana sallanan ba
gibidir. Uzun ve sivrilmi sakal, geni
veya kei sakall kibarlarnki gibi
taranm, koku srlm, fralanm,
parlatlm deildir, kendi haline
braklmtr. Omuzlarna kadar inen,
yakalyla kravatna karan salar
dedii yeri ya lekesi yapar. Kuru,
boumlu ellerine ne trnak fras
demitir ne de limon lks. Birok
gazete yazar cilt bakm sularnn
sertlemi derilerini yumuatmakta zaten
bir ie yaramadn iddia ediyor.
Ksacas bu korkun Raoul bir tuhaftr.
Hareketleri
tam almayan
bir
makineninki gibi kesintilidir. Yrrken,

heyecanl zikzaklar, Paris bulvarlarnda

sakin sakin gezinen burjuvalarla
arpmasna sebep olan aniden
durularyla, her trl dzen dncesini
dumura uratr. Krc alayla, ineli
szlerle dolu konuma tarz da
gvdesinin hareketlerini taklit eder.
alrcasna bir tondan kan sesi
birdenbire yumuaklar, yerli yersiz
airaneleir, teselli edici, tatl bir
havaya brnr. Araya aklamas
mmkn olmayan sessizlikler, bazen
dinleyeni yoran zek oyunlar girer.
nsan iinde cretkr bir sakarl, ayn
fikirde olmay hor grr bir hali,
saygda kusur edilmeyen, kk
nktelerle olduu kadar, konuurken
yerlemi
nezaket
kurallarn

bozmamaktaki srarla da cann skan ne

varsa, hepsine kar brnd bir
eletiri havas vardr. Ama gene de,
kadnlarn bir trl nefret edemedii,
in ii eserler gibi zgn bir yana
sahiptir. Zaten ok kere onlara zenli bir
kibarlk gsterir. Girdii garip klklar
kabul ettirmekten, antipatiler zerinde,
gururunu, onurunu ve kibrini okayan bir
zafer kazanmaktan honuttur. Bir gn
Markiz de Vandenesse ona:
Niye bylesiniz? diye sormutu.
Kurumla verdii cevap:
nci de bir istiridye kabuunun
iinde gizlenmiyor mu? oldu.
Ayn soruyu ynelten bir bakasna da

yle demiti:
Herkes iin iyi olursam,
aralarndan tercihim olan birisi iin
nasl daha iyi grnebilirim?
Raoul Nathan dzensizlii entelektel
hayatna iar edinmiti. Verdii izlenim
yanl deildir: Yetenei, burjuva
evlerini kap kap dolap, her trl ii
yapmaya hazr gndeliki kzlarn
yeteneine benzer. nce eletirmendi,
hem de byk eletirmen. Ama sonra bu
meslekte bou bouna ziyan olup gittii
kansna vard. Kendine sorarsanz,
makaleleri
kitap
deerindeydi.
Tiyatronun kazanl bir alan olmas onu
cezbetti.
Fakat
sahne
dzeninin
gerektirdii salam ve yorucu almay

kaldramad iin, bir vodvilciyle, du

Bruel ile ibirlii yapmaya mecbur oldu:
Du Bruel onun fikirlerini esere dkyor,
nkte dolu, belli aktrler veya aktrisler
iin hazrlanm, eften pften piyesler
meydana getiriyordu. yi kr getiren bir
aktris olarak Florine'i ikisi birlikte
kefetmiti. Du Bruel'le, yapk
ikizlerinkine benzer beraberlii Raoul
Nathan'n gcne gitti ve ThtreFranais[27] iin tek bana byk bir
dram kaleme ald. Eser, ona btn eref
payeleriyle birlikte ateli makalelerin
saldrsn getirdi. Raoul Nathan yce ve
soylu Thtre-Franais'yi genliinde,
klasik tarzn hkm srd bir ada,
Pinto[28] trnden romantik tarzda
yazlm aaal bir piyesle bir kere

daha denemiti: Odon gece boyunca,

yle iddetle alkalanmt ki, sonunda
oyun yasak edilmiti. Tiyatro sanatna
vkf, gerek zevk sahibi ama sesi ok
az kabilen sekin kiilerden olumu
bir evrede, oklar iin bu ikinci piyes
de ilki gibi bir aheserdi ve yazarna
bakalaryla ortaklaa, art arda kaleme
alnm ok saydaki piyesten daha fazla
n salamt. Emile Blondet ona:
Buna benzer bir k daha yap,
adn lmszleir, demiti.
Ama Raoul Nathan, bu zor yolda
yrmek yerine, geim derdiyle, kendini
on sekizinci yzyl vodvilciliinin kk
oyunlarna, kostm gsteriine dayanan
piyeslere ve nl kitaplarn sahne

uygulamalarna verdi. Btn bunlara

ramen o henz son szn sylememi
byk bir zek saylmaktayd. Zaten,
mecburiyet yznden, kapal havuzda
balk yetitirir
gibi
yazdklarn
saymazsak, yaymlanm romanyla
yksek seviyeli edebiyatla temasa
gelmiti. Bu romandan ilki,
hayatlarnda tek bir eserden fazlasn
veremeyen birok yazarda da olduu
gibi, parlak bir baar kazanmt. Raoul
Nathan, biraz iirilerek en n srada yer
verilen bu kitaptan, bu sanatkrane
eserden her frsatta an en gzel kitab,
yzyln biricik roman diye ona buna
sz ettirmekteydi. Aslnda her sanat
dalnn kendine has birok gereklilii
olmasndan ikyet ediyordu. Btn

eserleri, tabloyu, heykeli, kitab, mimar

yapy Sanatn biricik mealesi altnda
toplamakta en ok katks olanlardan
biriydi. nce, kendisine o gnn airler
topluluu iinde yer salayan bir iir
kitab yazmakla ie balad. Kitaptaki
iirlerden birisi buulu havasyla hayli
hayranlk uyandrmt. Varlk sahibi
olmamas yznden, hep yeteneine
inanarak oradan oraya savruluyor,
kendini bir tiyatroya, bir basna
atyordu. Yani n, yazlmam, yazlsa
da pazarn gerektirdii bask saysn
bile
bulamayacak
gelecekteki
kitaplarnn adyla avunan, soluu
kesilmi birok mehurun n gibi,
duyulmam deildi. Nathan'da bir
dehann grnts vard: Onu tutup

daraacna gtrseler, kafasn ban

altna Andr de Chnier[29] gibi uzatrd.
1830 ylndan 1833 ylna kadar sren
karklklar srasnda devlet arkna
kene gibi yapan bir avu yazar,
profesr, felsefeci ve tarihinin iktidar
istila ettiini grnce, siyaset tutkusuna
kapld. Edeb makaleler yerine siyas
makaleler
yazmam
olmasna
hayfland. Servetlerine iini kemiren bir
kskanlk duyduu u tredilerden ok
stn olduuna inanyordu. Her eyi
kskanan, her eyi yapmaya muktedir,
btn baar yollarnn n tkanm, bin
bir parlama noktasyla bulutuu halde
hibirinde karar klamam, hep
yanndakinin gcn tketen zeklara
dahildi. u srada Saint-Simonculuktan

cumhuriyetilie kayyordu, belki bir

sre sonra da hkmet yanls olup
kacakt. Her kede syracak bir
kemik bulaca ve tekme yeme
tehlikesinden uzakta, havlayp etraf
korkutabilecei emin bir dam alt
aryordu. Ne var ki, o sralarda
hkmeti yneten ve Richelieu'nn
tabiriyle "kararl kafa" denen eyin, daha
dorusu
fikirlerinde
kararlln
zerresini kendilerinde bulamad yazar
milletine hi itibar etmeyen, nl de
Marsay'in kendisini ciddiye almadn
grerek utan duyuyordu. Zaten Raoul'n
ilerinin devaml olarak bozuk gitmesi
hkmet erbabnn iine gelirdi.
htiyalar Raoul' er ge, artlar ileri
srmek yerine, srlen artlar kabul

etmeye gtrecekti. Raoul'n gerek ve

zenle gizlenmi olan karakteri, bilinen
karakterine uyar. Devlet benim dercesine
ahsi, az iyi laf yapan, iyi niyetli
grnmeyi bilen bir oyuncudur o. Hi
kimse duygularla onun kadar ustaca
oynayamaz,
sahte
byklklerle
bbrlenemez,
kendini
manev
gzelliklerle ssleyemez, szleriyle
sayg uyandramaz ve Alceste gibi
kendini ortaya koyup Philinte[30] gibi
davranamaz. Bencillii boyal kartondan
bir zrhla kapl olarak ar ar yola
dzlr ve ok kere amalad gizli
hedefe varr. Tembellii son kertesinde
olduundan, ancak ihtiyalarn ac
kamsn srtnda hissettii vakit
harekete geer. Bir ant yaratrken

harcanan emein sreklilii nedir

bilmez, ama yaralanan onuru yznden
kapld hiddetin zirvesindeyken veya
bir alacaklnn sebep olduu buhran
annda Eurotas'[31] yzerek geer, akln
en g hesaplarnn stesinden gelir.
Sonra bir ey yaratm olmasna aarak,
bitkin bir halde Paris'in hastalkl
zevklerine gmlr. Derken, yokluk
korkun bir ekilde kendini duyurur. te
o zaman gc kalmaz, ba eer, kendini
kk duruma drr. Skntdan
kurtulmak iin, Temmuz htilali'nin gn
na kard nadir yeteneklerden biri
olan, bakanln stne kalp gibi
oturduu, talihi ok yaver gitmi eski bir
dostunu kendine kstas alp, kendi nemi
ve gelecei hakknda hatal bir

dnceden hareketle, onu sevenlere

kar, zel hayatn esrarna gmlm
kabalklara kendinde hak grr. Ama
kimse bundan ne sz, ne ikyet eder.
Gnlnn bayal, btn kusurlar,
btn mutsuzluklar, btn ihanetleri,
btn
fikirleri
avucunda
sarp
sarmalayan hayszl onu, merut bir
kral gibi dokunulmaz klar. Temiz
karakterde bir insann, karsnda hemen
sesini ykseltecei ufak tefek gnahlar
ona vz gelir, biraz daha ar bir hareket
bile fazla bir ey ifade etmez. Herkes
onu balarken, bir bakma kendini de
balatm olur. lerinden onu hor
grmek gese bile, belki bir gn lazm
olur diye elini skarlar. O kadar dostu
vardr ki, nerdeyse dmana hasrettir.

Btn ilk grenleri cezbeden, ama hibir

ihaneti engellemeyen, her eye imkn
veren, her eyi mubah klan, onuru
birazck zedelendiinde yaygaralar
koparan, sonra hemen balayveren bu
grnte
babayanilik
gazetecinin
belirgin
zelliklerinden
biridir.
Arkadalk, zeki bir adamn icat ettii bu
kelime, en asil ruhlar bile trpler,
gururlarn kreltir, byk eyler
yaratma azmini yer bitirir ve zihnin
ktye almasn krkler. Baz
insanlar herkeste bu vicdan lakaln
isterken,
kendi
ihanetlerinin
balanmasna, dn ak dediklerine
bugn kara deme hakkna zemin
hazrlarlar. Bir milletin en aydnlanm
kesimi ite byle en itibarsz hale

geliyor.
Edebiyat
asndan
deerlendirildiinde, Raoul'de eksik
olan slup ve bilgilenmedir. Gen
edebiyat tutkunlarnn ou gibi o da
bugn, dnn bilgisini stp ortaya
srer. Yazmaya ne sabr, ne zaman
vardr. Gzlemlememitir ama dinler.
Salam oturtulmu bir plan yapma
gcnden yoksun, imajlarnn gcyle
belki
kendini
kurtarr.
Edebiyat
dnyasnda argolam bir tabirle tutku
taklr. nk tutku iinde ele
alndnda her ey insana gerekmi
gibi gelir. Oysa edebiyatta dehann ii,
gerein grnmleri arasndan herkese
mmkn geleni bulup karmaktr.
Kahramanlar dnceleri dile getirmek
yerine, kaak ilgileri tahrik eden,

abartlm bireylerdir. Bunlarn insann

hayatnda yeri olan byk eylere
ilgileri yoktur ve bu noktada hibir eyi
temsil
etmezler.
Ama
byleleri
zeklarnn abukluu sayesinde, bilardo
oynayanlarn "tam isabet" dedikleri
trden, tesadfen yakaladklar talihle
ayakta kalr. Paris'te yaylan veya
Paris'in ortaya kmasna neden olduu
fikirleri havada kapmakta stlerine
yoktur. retkenlii kendisine deil,
ana aittir. Doan frsatlar kullanarak
yaar ve elinden karmamak iin onlar
sonuna kadar zorlar. Hlasa inandrc
deildir, sz sahtedir, Kont Flix'in
dedii gibi, ruhunda bir hokkabaz
sakldr. Kalemini mrekkebe bir
aktrisin odasnda batrd hemen

hissedilir. Sahte byklkleri ve gerek

sefaletiyle Nathan, gnmzn edebiyat
genliinin bir aksini sunar. Yalanc
gzellikleri ve feci dleriyle,
frtnalarla dolu hayatyla, ani bozgunlar
ve ummad zaferleriyle bu genlii
temsil eder. Nathan, bin bir rekabetin
sistemlerin ardna saklanarak, kendi
karlar yolunda yanl hesaplaryla
yaratt anarinin ylann besledii
yzylmzn, kskanlktan kendini yiyip
bitiren, emeksiz servet, yeteneksiz eref,
zahmetsizce baar kazanmak isteyen
ocuudur. Ama yaad bir sr
isyankrlktan, bir sr ekimeden
sonra kusurlar onu, Btesini ktidarn
keyfine gre ayarlamak zorunda brakr.
Birok ihtiras sahibi gen ayn anda

yaya yola kp da, ayn noktada

bulumak istedikleri zaman, yol boyunca
sen ben ekimeleri, duyulmadk
sefaletler, kran krana kavgalar ortaya
kar. Bu korkun dvten bencilliin
en etini ya da en beceriklisi galip kar.
Btn itirazlara ramen, bu stnlk
hakl grlecek, ona imrenilecek,

Molire'in ifade tarzyla, "herkes onun

yolundan gidecektir". Raoul, yeni
hanedann dman olarak, Madam de
Montcornet'nin salonuna dahil olduu
zaman yldz yeni parlamaya
balyordu. ktidara gelmi olan de
Marsay'lerin, Rastignac'larn, La RocheHugon'larn siyas eletirmeni olarak
kabul edilmiti. Nathan'n sunucusu, iini
kemiren kararszlklarnn, kendiyle
ilgili olan dnda, her trl eylemden
duyduu tiksintinin kurban olan Emile
Blondet idi. Kendisi hl herkesi, her
eyi hafife alma mesleini srdryordu.
Kimseden yana deildi ve herkesten
yanayd. Raoul'n dostuydu, Rastignac'n
dostuydu, Montcornet'nin de dostuydu.

De Marsay, Opera'da karlatklarnda

glerek ona:
Sen siyas bir gensin, diyordu.
Bu geometri ekli ancak yapacak bir ii
olmayan Tanr'ya mahsustur. Oysa
ihtiraslar eri bir izgi boyunca ilerler,
siyasette en ksa yol budur.
Uzaktan bakldnda Raoul Nathan
ho bir gktana benziyordu. Gnn
modas da hal ve hareketine, konuma
tarzna serbestlik tanyacak cinstendi.
Kapma cumhuriyetilii ona, bu ileke
kei grntsyle, halkn davasn
gdenlerin
brnd
bir
hava
veriyordu. Alttan alta onlar da alaya
alsa bile, taknd bu hava kadnlarn

houna gitmiyor deildi. Kadnlar

mucizeler
yaratmay,
kayalar
paralamay, tun salamlnda grnen
mizalar eritmeyi severler. Szn
ksas, Raoul'deki ahlak kisvesi de st
bayla uyum iindeydi. Rocher
sokandaki cennetinde can sknts
eken Havva iin o, renkli, parltl, tatl
dilli, byl baklar ve uyumlu
davranlaryla kadnlarn ilkini batan
karan ylan olabilirdi ve oldu. Kontes
Marie, Raoul' fark eder etmez iinde
iddetinden kalbini hop ettiren bir kprt
duydu. Bu szm ona byk adam,
baklaryla onda ta yreine kadar
ileyen, heyecan veren gzle grlr bir
etki yapt. Bu heyecandan zevk ald.
hretin bir an Nathan'n omuzlarna

rtt ll rengi manto bu saf kadn

artt. ay saatinde Marie sohbete
dald birka kadnn arasnda, bu
olaanst varl fark edip birden lafn
kesti ve oradan ayrld. Susuu sahte
dostlarnn
gznden
kamamt.
Kontes, salonun ortasnda Raoul'n
nutuk atar gibi konutuu drt ke
divann yanna yaklat. Kolunu Madam
Octave de Camps'a vererek ayakta
kalakald. Bu harika kadn onun iddetli
heyecanlarn aa vuran istemd
titremelerinin ele verdii itiraf etrafa
belli etmedi. Geri birden cezbeye
kaplm bir kadn gzlerindeki o
inanlmaz tatll saklayamaz. O anda
Raoul, kendinden gemi, ona buna
verip veritirmekteydi. Etrafn alan bir

kadn topluluunun iinde gizlenmi bu

zavall kk Havva'nn yapmacksz
hayranln fark etmeyecek kadar, fiek
gibi havay delip geen ineli alaylarna,
kimi zaman dolambal, kimi zaman
gne kadar ayan beyan sulamalarna,
kordan bir kalemle izdii alev alev
portrelere dalp gitmiti. Henz Avrupal
aya dememi mehur Aydalar'nn[32]
birinde, eer varsa, bir Licorne[33]
bulunup getirilse, onu grmek iin Jardin
des Plantes'a[34] koacak olan Paris
halknn merakn andran bu merak,
gerekten ycelmi ruhlar zd
oranda, ikinci dereceden zeklar da
kendinden geirir. Ama Raoul bu
durumdan ok memnundu: lerinden tek
birisine olamayacak kadar, kadnlarn

hepsine aitti.
Nezih ve zarif arkada, kontesin
kulana eilerek:
Aman dikkat edin canm, dedi,
uzaklan buradan.
Kontes, ne ifade ettiini kocalarn bir
trl anlayamad bir bakla, kolunu
kendisine vermesini isteyerek Flix'e
dnd. Kocas onu alp gtrd.
Madam d'Espard, Raoul'n kulana:
Azizim, dedi, ansl bir apknsnz
siz. Birka kiinin daha gnln
fethettiniz bu gece. Az nce aramzdan
birdenbire ayrlan zarif kadnnkini de.
Gece yars, saat birle iki arasnda,

ba baa denebilecek bir durumda

kaldklarnda Raoul, Blondet'ye bu
itibarl kadnn szlerini hatrlatarak:
Markiz d'Espard bu szleriyle kimi
kastetti acaba? diye sordu.
Demin rendim, Madam de
Vandenesse sana deliler gibi k olmu.
ikyeti deilsin herhalde.
Onu grmedim ki, dedi Raoul.
Emile Blondet,
vererek:

bir

kahkaha

koy

Ooo! Grrsn grrsn, seni gidi

dzenbaz, dedi. Srf onunla karlaasn
diye, Leydi Dudley verecei byk
baloya seni davet etti.

Raoul'le
Blondet,
kendilerini
arabasna buyur eden Rastignac'la
birlikte ktlar. Tercihleri belirsiz bir
bakanlk mstearnn, saldrgan bir
cumhuriyetinin ve siyas bir Tanrszn
bir arada bulunmasna birden
glmeye koyuldu. Gece yemeini aaal
yemeye merakl olan Blondet:
Yemeimizi yaadmz dzen
hesabna m yesek, ne dersiniz? dedi.
Rastignac onlar Very'ye[35] gtrd,
arabasn geri gnderdi. birden,
Rabelais'ce bir glle, gnmz
toplumunu tahlil etmek zere masaya
ktler. Yemek arasnda, Rastignac

ile Blondet, karlarndaki bu

yalancktan dmana, kendiliinden
ayana gelen ksmeti geri tepmemesini
tlediler. Bu iki kadn sarraf, alayc
bir dille, Kontes Marie de Vandenesse'in
hikyesini bir bir anlattlar.
Dokundurucu szler neterini ve
belgatin sivri ucunu kadnn saflk
iinde gemi genliine, sonra da imdi
yaad mutlu evlilie daldrp daldrp
kardlar. Blondet, henz tek kabahati
krmz kalemle izilmi kt desenler,
zayf suluboya manzaralar, kocasna
iledii terlikler, en tertemiz duygularla
icra edilmi sonatlar olan, on sekizine
kadar anasnn dizinin dibinden
ayrlmam, din gerekliliklerin

iliklerine kadar iledii, Vandenesse'in

yetitirdii ve akta tadlmak iin,
evlilikte yeteri kadar pimi bir kadna
rastlam olmasndan dolay Raoul'
tebrik etti. nc ampanya iesinin
sonunda Raoul, bakalaryla yapmaya
hi alk olmad eyi yapt, iini
onlara at:
Dostlarm, dedi, Florine ile olan
ilikilerimi
biliyorsunuz,
hayatm
tanyorsunuz, bir kontesin akn asla
tatmadm benim azmdan iitmek
sizleri artmayacak. ok kere,
iirlerimdekiler
dnda
bir
Beatrice'im[36],
bir
Laura'm[37]
olamadn dnp kendi kendimi

yemiimdir. Asil ve saf bir kadn,

kendini bize gzel bir ekil iinde sunan
lekesiz bir vicdan gibidir. Baka
yerlerde kendi kendimizi kirletebiliriz,
ama orada yce, vefal ve tertemizizdir.
Baka yerlerde lgn bir hayat
srebiliriz, ama orada sknet, tazelik,
bir vahann yeillii nefes alp verir.
Ooo! Beyimiz Musa'nn duasn,
Paganini gibi en ili telden alyor, dedi
Rastignac.
Raoul, baklar
sabit,
susakald. Neden sonra:

akn,

Bu aalk toy mstear beni

anlayamaz, dedi.
Bylece, Rocher sokandaki zavall

Havva, utan araflarna brnp

yatarken, bu szm ona byk airi
dinlerken duyduu zevkin rknts
iindeyken ve vicdan Vandenesse'e
duyduu minnettarln ciddi sesiyle
ylann
ssl
szleri
arasnda
bocalarken, bu kafadar kafa kafaya
vermi, onun domakta olan aknn
beyaz ve sevecen ieklerini ineyip
gemekteydi.
Ah!
Kadnlar,
yanlarndayken
bylesine
sabrl,
bylesine yze glc olan erkeklerin,
uzaktayken takndklar hince tavr
bilebilseler!
Yanlarndayken
tapndklarn
uzaktan nasl
tefe
koyduklarn bir anlasalar! Taze, zarif,
namuslu yaratk... Adice akalar onu
nasl soyuyor, iini dn nasl bir bir

elden geiriyordu! Ama ayn zamanda ne

byk zafer! Tller zerinden kalktka,
gzellii bir kat daha ortaya kyordu.
O anda Marie, bu tip benzetirmelerin
gnlnde yarataca tehlikeden habersiz,
Raoul' Flix ile kyaslamaktayd.
Dnyada hibir ey baka bir eye,
ateli ve darmadan Raoul'n, kendine
miniminicik bir ev hanm gibi zen
gsteren, elbiselerinin zerine tam
oturduu, rahat ama ayn zamanda kibar
davranmay ok iyi bilen, bir zamanlar
Leydi Dudley'in altrd ngiliz
zarafetinin sadk bendesi Flix de
Vandenesse'e olduu kadar aykr
olamazd. Bu ztlk, ly karmaya
tene kadnlarn pek houna gider,
onlarn hayal gcn besler. Kontese

gelince, bu uslu ve dindar kadn, ertesi

gn, bulunduu cennetin ortasnda byle
bir eyi bir nankrlk sayp, zihnini ha
bire Raoul ile yormay kendine
yasaklad. le yemeinde kocasna:
Raoul hakknda ne dersiniz? diye
sordu.
Kont:
Hokkabazn biri, diye cevap verdi,
bir
avu
altn tozuyla
hemen
snverecek bir yanarda. Kontes de
Montcornet onu evine almakla hata
ediyor.
Bu cevap Marie kadar Flix iin de
tatszd. Bu yzden, Raoul Nathan'n
hayat, nl bir aktrisin, Florine'in

hayatna karm bu ireti hayat

hakknda
bildiklerini
anlatarak,
dncesini kantlara dayandrmak
ihtiyacn duydu.
Bu adamn bir dehas olsa bile,
dedi szlerini tamamlarken, bu dehadan
byk eyler yaratmak iin ne sabra, ne
de kararlla sahip. Kendini herkese,
mr
billah
olamayaca
bir
seviyedeymi gibi kabul ettirmek istiyor.
Gerek yetenekler, alkan, namuslu
insanlar byle hareket etmezler:
Yollarnda
cesaretle
yrrler,
bahtszlklar kabul ederler, onlar
yaldzla rtmezler.
Kadn dncesi inanlmaz bir
esnekliktedir: Ar bir eyle vursanz,

bklr, ezilmi grnr, ama belli bir

zaman sonra dorularak eski eklini alr.
Kontes nce, "Flix phesiz hakl,"
diye dnd. Ama aradan gn geer
gemez, Raoul'n kendisine verdii,
iini kemirip duran, hem tatl, hem
yrtc heyecana kaplarak ylan
dnmeye balam ve Vandenesse'i
onu iyice tanyamad iin haksz
bulmutu bile. Kont ve kontes, Leydi
Dudley'in, de Marsay'in son defa
arzendam ettii, muhteem balosuna
gittiler. Zira de Marsay, bundan iki ay
sonra ardnda, Blondet'nin dediine
gre, yeri doldurulamayacak byk bir
Devlet adam n brakarak bu
dnyadan gt. Vandenesse'le kars,
siyas hayatn, bir araya gelilerine

kendilerinin de at birok nemli

ahsiyetinin bir arada bulunduu bu
sekin toplulukta Raoul Nathan' yeniden
grdler. Bu balo, bunca zaman sonra,
yksek
sosyetenin
ilk
ihtiaml
gsterilerinden biri oldu. Birinden
dierine geilen salonlar, gzler nne
byl manzaralar seriyordu: Yapma
iekler, elmaslar, prl prl salar...
Btn mcevher kutular boalm, her
trl ss eyas takp taktrlmt.
Byle bir salon olsa olsa, en iyi iek
yetitiricilerinin en nadide ieklerini
sergiledii iveli iek bahelerinden
birine benzetilebilir. Ayn parlaklk,
dokunun ayn incelii. nsanolunun
rettikleri tabiatn yarattklaryla boy
lyor gibidir. Drt bir yanda beyaz

veya en gzel kzbcei kanatlarnn

renginde tller, kvrml ince kumalar,
incesinden kalnndan tenteneler, ipek
mekik dantelalar, bcekler dnyasnn
en deiik rnekleri gibi rengrenk,
trtll, dalgal, dantelal, effaf ipekliler,
altndan, gmten rmcek alar.
pekten sislere brnm meknda, peri
kzlarnn iledii veya tutsak edilmi
cinlerin bysyle am iekler,
marur balarn stnden salkmst
dallar gibi sarkan dnence ateiyle
renklenmi tyler, inciyle ilenmi
rgler, pul pul, dilimli, trtll
kumalar... Alaaddin'in lambasnn cini
Fransz sanayiine akl vermi dense
yeriydi. Bu lks, sanki bir hatra albm
hazrlamak istermi gibi orada bir araya

gelmi btn bu gzeller dnyasyla

uyum iindeydi. Gznz evrenizde
gezdirdiinizde dnyann en beyaz
omuzlarn
karnzda
bulurdunuz.
Bazlar amber renginde, tekiler
dzlenip perdahlanm gibi parlak,
unlar kadife yumuaklnda, bunlar
hamurunu Rubens yourmu gibi, donuk
ve toplucadr. Beyazn, insanolunun
bilebildii
btn
nanslar
karnzdadr. Somaki veya kenarna
siyah kadifeden ya da sar psklden ss
yaplm firuze gibi l l gzler.
Farkl lkelerin en zarif tiplerini andran
yz hatlar. Artlarndan dnce
fkryormu gibi gsterili, muhteem
veya hafife kk alnlarla yenilmez bir
direnci ilerinde barndrr havasnda

dz alnlar. Sonra, aslnda gzleri

doyurmak iin hazrlanm bu ahane
lenlere ayr bir ekicilik katan, ya IV.
Georges'un sevdii cinsten ie itilmi,
ya on sekizinci yzyl modasnda olduu
gibi ayrk ya da XV. Louis'nin arzulad
gibi birbirine yaklatrlm, hepsi de
stlerine hibir ey rtmeden veya
Raffaello'nun portrelerinde grdmz,
sabrl rencilerinin elinden kma o
cici, bzgl yakalklarn altnda,
cretle tehir edilen gsler. Dans
etmeye hazr dnyann en gzel ayaklar,
kendini valsin kollarna brakm
gvdeler, en kaytsz insanlarn bile
dikkatini stlerine ekecek cinstendi. En
tatl fsldamalar, elbise hrtlar, dans
srasndaki mrltlar, vals dnlerinin

kard ses efsanev bir uyumla mzie

elik ediyordu. Bu byl havay, bu
gzel kokular melodisini, iinde mumlar
yanan kristallerin gz alc klarn,
aynalarda oalan bu tablolar sanki bir
peri kz deneiyle yaratmt. Zarif,
ince, asillere zg o przsz profilleri,
kzla alan byklar, ngilizlerin ciddi
grnmleri ve Fransz aristokrasisinin
zarif yzleriyle dikkati eken erkekler,
bu en gzel kadnlar ve en gzel
tuvaletler topluluundan siyah bir ktle
meydana getirileriyle ayrlyordu.
Btn Avrupa'nn eref nianlar ya
boyunlarna asl olarak ya da
kalalarnn stlerine derek, bu
adamlarn stlerinde parlamaktayd. Bu
dnyaya yakndan baktnzda, onun

sadece rengrenk ss eyasndan ibaret

olmadn grrdnz. Onun bir ruhu
vard, dnyor, hissediyordu. Gizli
tutkular ona bir ehre kazandryordu:
Dikkatli bir gzle baktnzda, gizli
niyetleri iinde saklayan karlkl
baklar,
arzularn
gizleyemeyen
merakl, akn, bembeyaz gen kzlar,
yelpazesinin ardna gizlenerek, kala gz
arasnda kulaklara melanet fsldayan
yahut sahte iltifatlarda bulunan kskan
kadnlar yakalardnz. Bu ssl,
kvrml, mis kokan topluluk, insann
ban keyif verici bir duman gibi
dndren bir bayram lgnln babo
brakmt. Btn gnller gibi btn
alnlardan da en donuk insanlar bile
coturacak dnce ve duygular

younlap yaylyor gibiydi. Bu sarho

edici gecenin en hararetli bir annda
ssl salonun, birka banker, eli, eski
bakan ve geceye tesadfen katlm
ihtiyar, ahlak dkn Lord Dudley'in
kumar oynadklar bir kesinde, Madam
Flix de Vandenesse, Nathan ile sohbet
etme arzusunu bir trl yenemedi. Belki
de kendini, en gizli srlar bile bir anda
aa vuran bu balo lgnlna
kaptrmt.
Raoul Nathan, bu enlii ve imdiye
kadar iine girmemi olduu bir
dnyann bu ihtiamn grdnde,
iindeki hrs bir kat daha artt. Kk
kardei yirmi yedi yanda piskopos
payesine ulam, kaynbiraderi Martial
de Roche-Hugon bakan olmu, kendisi

de bir devlet bakanlna getirilmi ve

bir dedikoduya gre de, Baron de
Nucingen'in biricik kzyla evlenecek
olan bir Rastignac ile yz yze gelince
veya daha dne kadar, 1830 ylndan
itibaren hanedan taraftar olmu bir
gazeteye yabanc basndan tercmeler
yapan tannmam bir yazar diplomatik
zevat arasnda bulunca veyahut ke
yazarlarn Milletvekili, profesrleri
Ayan Meclisi yesi olarak karsnda
grnce,
sayesinde
yeteneklerin
mutlulua, gerek stn kabiliyetlerin
ana hrete boulduu, maharetlerin
baaryla
taland
byle
bir
aristokrasinin devrilmesi yolunda vaaz
vermekle ne kt bir i yaptn acyla
fark etti. Gazetecilikte bunca harcanm,

bu kadar bedbaht birisi olmasna

ramen, bu evrede kabul gren ve
isterse, Madam de Montcornet'yle olan
ilikisini kullanarak talih merdiveninin
basamaklarn
trmanabilecek olan
Blondet bile Nathan'n gznde, sosyal
ilikilerinin elverililii ynnden gpta
edilecek bir rnekti. inden, de Marsay,
Rastignac, Blondet ve bu kesimin nderi
Talleyrand[38] gibi, kanlara bo
vermeye, ancak gerekleri kabul etmeye,
bunlar kendi karna gre kullanmaya,
her dzenden kendine bir silah
salamaya ve bunca iyi kurumlam, bu
derece gzel ve tabii bir sosyeteyi hi
rahatsz etmemeye karar verdi.
Geleceimi ancak, dedi kendi

kendine, ite bu dnyadan bir kadnla

salayabilirim.
Bu dnceyle lgnca bir arzunun
ateine kaplarak, ana dm bir
aylan stne atlr gibi, Kontes de
Vandenesse'in
stne
atld.
Lawrence'n[39] resimlerindeki o tatl
fluluk etkisini yaratan, murabut kuu
tyyle bezenmi kyafeti huyunun
yumuaklyla uyum iinde, bunca
gzel, bu zarif yaratk, hrstan kuduran
airin iin iin kaynayan cokunluuna
kendini kaptrd. Gznden hibir ey
kamayan Leydi Dudley, Kont de
Vandenesse'i Madam de Manerville'e
teslim ederek bu kaamak ke sohbetini
korumasna ald. Madam de Manerville,

kkl bir soydan gelmenin verdii

cazibeyle Flix'i ivebazlklar, yznn
al al olmasyla bir kat daha gzelleen
itiraflar, ayaklarnn nne incelikle
serilmi iek demetleri gibi ili
pimanlklar,
karsndakini
haksz
duruma drecek kadar kendini hakl
gsteren ac ac yaknmalarla dolu bir
tartmann tuzana drd. Bu iki
dargn k, ilk defa ba baa
konuuyorlard. Kocasnn eski metresi,
onunla gemite yaanm zevklerin
kllerini, birka kvlcm bulabilmek
iin eelerken, Madam Flix de
Vandenesse, yanl yaptna ve yasak
bir yolda yrdne inanan bir kadnn
yrek arpntlarn hissetmekteydi:
Btn bunlar insana hi de ho gelmiyor

diyemeyeceimiz, iimizde bir yerlerde

bugne kadar gizli kalm gleri
harekete geiren heyecanlard. Mavi
Sakal hikyesinde olduu

gibi, gnmzde de kadnlar, zeri kan

lekeli anahtarlarla oynamay pek
severler. Muhteem mitolojik bir fikir,
Perrault'nun[40] bir eref payesidir bu
anahtar.
Kendindeki Shakespeare'i iyi bilen
oyun yazarmz ektii aclar bir bir
sralad,
insanlarla
ve
eyayla
mcadelesini aktard. Aslnda bir temele
dayanmayan byklklerinin, henz
tannmayan siyas dehasnn, soylu bir
ilgiden mahrum hayatnn kapsn
aralad. Bu ahane kadna, bu konuda
aktan aa tek kelime etmeksizin,
kendisi iin, Ivanhoe'da[41] Rebecca'nn

oynad, yce kurtarc roln telkin

etti: Onu sevmesini, onu korumasn...
Btn konuma
ycelmi
duygu
alanlarnda geti. Bu sanatkrn izdii
imajlarndan, anlatt eylerden ve
parlayan l l alnndan ne
unutmabeniler daha mavi, ne zambaklar
daha saf, ne de meleklerin aln daha
beyazd.
Konumasn
derleyip
baslmas iin kitapsna yollasa
yeriydi. Srngenlik roln iyi becerdi,
meum elmay en arpc renkleriyle
kontesin gznde parlatt. Marie baloyu,
gururunu
okayan
iltifatlardan
etkilenmi, bakasnn kt bahtnn,
stn nitelikleriyle bezedii kalbinin
derinliklerinde uyandrd merhametle
acma duygularna kaplm halde,

gerisinde umutlar barndran vicdan

azaplaryla yzleerek terk etti.
Vandenesse'i, karsnn Nathan'la
sohbete dald salona belki Madam de
Manerville getirmiti, belki de kont,
yapt grme kllenmi kederlerini
yeniden harekete geirmiti de Marie'yi
alp gtrmek iin oraya kendiliinden
gelmiti. Her halkrda, gitmek zere
kolunu kendisine uzattnda kars onu
yz kederli ve dnceli olarak buldu.
Kontes grlm olma ihtimalinden
korktu. Arabada Flix'le ba baa kalr
kalmaz, ona inceden inceye glmsedi
ve:
Baloda galiba Madam de
Manerville'le sohbet ettiniz, yle deil

mi dostum? dedi.
Araba malikneye girerken Flix,
karsnn kendini nazik bir tartmayla
srkledii amazdan henz yakasn
syramamt. Bu, akn emrettii ilk
kurnazlk oldu. Marie, imdiye kadar
kendinden ylesine stn sayd byle
bir insana kar zafer kazanm olmaktan
mutluydu. Zoraki bir baarnn verdii
bu ilk sevinci tatm oldu.
Bassedu-Rampart sokan NeuvedesMathurins sokana balyan ara
sokakta, harap ve irkin bir evin nc
katnda Raoul'n bo, plak ve souk
bir dairesi vard. Buras, zel ilikide
olmad kiileri karlamak iindi:
Gen edebiyat merakllar, alacakllar,

olmadk bir ey iin kapsn

andranlar, zel hayatnn eiinden
ieriye giremeyecek olan her cinsten
skc insan. Esas hayatn yaad,
kendi yeri sayd ev, ikinci snf bir
oyuncu olduu halde, on yldr Nathan'n
dostlarnn, gazetelerin ve birka yazarn
en byk hretler arasna soktuu bir
aktrisin, Florine'in eviydi. Raoul on
yldan beri bu kadna, yar mrn onun
evinde geirecek kadar balanmt.
Bana tebelle olaca bir dostunu
bulamad, ehirde yemedii zaman,
yemeini onda yerdi. Florine drt ba
mamur
bir
ahlak
bozukluuna,
sanatlarla ilikide olmann gelitirdii
ve her gn kullanla kullanla bilenmi
keskin bir zek eklemiti. Tiyatro

oyuncularnda zek az rastlanr bir

stnlktr. Hayatlarn ellerinde olan
her eyi da dkerek harcayan
insanlarda, kendileri iin hibir ey
kalmayacan dnmek kadar tabii ey
olamaz! Yine de, her asrda yaam bir
avu aktr ve aktrisle, bu kk
zmrenin yetitirdii oyun yazar ve
cazibeli kadn bolluunu dnecek
olursak, tutkularnn plastik ifadesi
iinde btn ahs duygularn yitirmekle
itham edilen sanatlara yaplan ezel
eletiriye dayal bu kannn rtlmesi
hi de olmayacak bir ey deil. Onlarn
yapt ey zek, hafza ve hayal
glerini kullanmaktan ibaret. Byk
sanatlar, Napolyon'un dedii gibi,
tabiatn duygularla dnce arasna

koyduu irtibat istedikleri kadar

kapayabilen varlklardr. Molire ve
Talma[42]
yallklarnda,
sradan
insanlarn olabileceinden ok daha
fazla ktlar. Her eyin tahminini ve
hesabn yapan gazetecileri, her eyi
nceden gren ve sze dken yazarlar,
her biri tekinin yapt klarndan
yararlanan baz siyaset adamlarn
gzleye gzleye Florine, bu tilki klkl
adamlar evine kabul yeterliliini ona
veren, melekle eytan karm bir varlk
olmutu.
Soukkanllyla
hepsini
cezbediyordu.
Zeksndaki
ve
gnlndeki
rktclk
holarna
gidiyordu. Hayranlarnn armaanlaryla
zenginleen evi, endiesi eyalarn fiyat
deil de, sadece kendileri olan, onlara

kendi kaprislerine gre deer bien, bir

hiddet annda kralielere layk bir
yelpazeyi, bir buhurdan para para
edip de, kk kpeinin iinden su
itii on franklk anak krlnca lk
la haykran kadnlarn abartl
ihtiam
iindeydi.
En
nadide
hediyelerle dolu yemek salonu, bu
muhteem ve kymeti bilinmeyen lksn
dankln anlamaya yeter. Her yerde,
hatta gzleri kamatran klarn,
Decamps'a[43] ait, aldan bir melein
Antonin Moine'n[44] verdii kutsal su
kabn tutuunu gsteren, taslak halinde
braklm kompozisyonunu aydnlatt
tavanda bile, kenar ss olarak, mat
altndan ilemelerle bir kat daha
gzelleen meeden kabartmalar vard.

Bunlar ucubelerle oyun oynayan ocuk

tasvirleriydi. Daha tede Eugne
Devria'nn birka irin tablosu, bir
spanyol simyacsnn Louis Boulanger
tarafndan izilmi karanlk ehresi,
erevesini Elschoet'nin[45] abanozdan
oyduu, Lord Byron'un kendi el yazsyla
Caroline'e gnderdii mektup, tam onun
karsnda Napolyon'dan Josephine'e
gelmi olan bir baka mektup yer
almaktayd. Btn bunlar simetriden
faydalanmadan, ama ilk bakta fark
edilemeyen
bir
sanat
zevkiyle
yerletirilmiti. Zek adeta gizlenmiti.
Cilvelilik ama ayn zamanda bir
sallapatilik. Bu iki zellik sadece
sanatlarda bir araya gelir. Zarif
ekilde oyulmu minenin stnde, bir

ecinninin gen bir obann koynunda

yatan bir kadn yakalayn temsil eden,
Floransa'da yaplm garip bir fildii
heykelcikten baka ey yoktu.
Michelangelo'nun olduu sanlan bu
heykelin
asl
Viyana'da,
Devlet
hazinesindeydi. minenin iki yannda,
Rnesans'tan izgiler tayan byk
amdanlar vard.
Boule'un[46] iledii, bakrdan arabesk
kakmal kaidesiyle byk saat, yklan
bir manastrdan kurtarlm iki kk
heykelin arasnda, bir panonun ortasnda
gz
kamatryordu.
Kelerde,
ayaklklar stnde saray slubunda
lambalar ihtiamla parlyordu. Bir firma
sahibi bunlar iin, Japon fenerlerinin

zengin bir ekilde sslenmesiyle imal

edilmi lambalara sahip olmann
lzumunu belirten tumturakl reklamlara
epey para demiti. Bir ngiliz lordunun,
Fransz milletinin asaletini kabul etmi
olduu bir savan ganimeti olan gm
bir takm, gz alc bir etajerin stne
ylesine
serpitirilmiti.
Sonra
kabartmal porselenler... Ksacas ev
eyasndan baka sermayesi bulunmayan
bir sanatnn nadide lksyd bu.
Meneke rengi bir oda, mesleinin
balarnda bir danszn ryasdr:
stne tl ili, beyaz bir ipekliyle
astarlanm kadife perdeler, mor atlas
kapl, beyaz kamirden tavan rts,
karyolann ayak ucunda bir gelincik
postu, perdeleri aa doru am bir

zambaa benzeyen karyolann baucunda

gazeteyi baslmadan nce son bir kere
gzden geirilirken kullanlan bir gece
lambas
bulunuyordu.
Floransa
bronzundan renkli sslemelerle bir kat
daha gzelleen sar salon btn bu
ihtiamla uyum halindeydi. Fakat burann
da ayrntl tasvirine giriirsek, bu
sayfalar mahkemeden km sat karar
ilanna dner. Btn bu gzel eyleri
benzerleriyle
kyaslamak
istersek,
oradan
iki
adm daha
teye,
Rothschild'lere gitmemiz gerekir.[47]
Tiyatro dnyasnda hayli
vaftizle, kendisine Florine
verilen Sophie Grignot,
ramen, ikinci dereceden

yaygn bir
takma ad
gzelliine
sahnelerde

meslee atlmt. Baarsn ve deien

talihini Raoul Nathan'a borluydu.
kisinin, eine edebiyat ve tiyatro
dnyalarnda ok rastlanan bu kader
birlii, byk apl insan olma
grgsn srdren Raoul' bir
hakszla uratmyordu. Ne var ki,
Florine'in serveti pek dengeli deildi.
Bu, ancak tuvaletine ve ikisinin geimine
zor
yeten
dzensiz
gelir,
i
anlamalarndan, turne programlarndan
geliyordu. Nathan'n da ona, sanayinin
yeni iletmelerinden edindii baz madd
katklar oluyordu. Ama ona kar daima
sevecen ve koruyucu olmasna ramen,
himayenin dzenli ve salam bir yan
yoktu. Bu dengesizlik ve bu havalik
Florine'in umurunda bile deildi. Florine

yeteneine
inanyordu,
gzelliine
inanyordu. Kendisine baz endielerden
sz edildiinde, geleceine duyduu
gveni iitenler, onun kendine olan bu
kale gibi inancnn iinde gln bir
yan da fark ederler:
Canm isterse rant bile edinebilirim
ben, derdi, bakn hesap defterimde
imdiden elli frank var.
Onun, bunca gzelliine ramen, nasl
olup da yedi yl boyunca fark edilmeden
bir
kede
kalabilmi
olmasn
kimsecikler
anlamyordu.
Aslnda
Florine meslee on yanda bir
figran olarak girdi ve iki acemilik
yln hakknda iyi sz edilmeyen bir
bulvar tiyatrosunda geirdi. On be

yanda ne gzellii ne yetenei olur bir

kadnn: sadece gelecee dnk bir
vaattir o. imdi ise yirmi sekizindeydi.
Fransz kadnlarnn gzelliklerini btn
ihtiamyla yaadklar a. Ressamlarn
gzne Florine'in her eyden nce,
ensesinin evresi, zeytun tonlara alan,
bembeyaz ama salam ve dzgn
omuzlar arpmaktayd. Ik bu omuzlara
vurunca, sanki hareli bir kuma
parlatmaktayd. Ban evirdiinde,
boynunda heykeltralarn hayran kald
izgiler ortaya kard. Bu gururlu
boynun
stnde
bir
Roma
imparatoriesinin
kk
ba,
Poppaea'nn[48] o zarif, ince, deirmi
ehreli ve iradeli ba, zek inceliinin
dzgnletirdii hatlar, kimi zaman

kendini hemen brakveren, kimi

zamansa katr inad tutan, nuh deyip
peygamber demeyen kadn milletinin, o
tasay ve kara kara dnmeyi dlam,
przsz aln vard. Bir kalemde
yontulmua benzeyen bu aln, st tarafta
hemen daima, Romallarnki gibi ortadan
ikiye ayrlm, arkada ise, boynun
akln bir kat daha gzelletirmek ve
bana uzunlamasna bir hava vermek
istercesine topuz halinde toplad, kl
rengine alan gzel salarn ortaya
karyordu. inli bir ressam izmi
dense almayacak ince kara kalar,
stlerinde klcal damarlarn pembe a
rlm dolgun gz kapaklarn
evrelemekteydi. Canl bir n
parlad, ama kahverengi izgilerle

kafeslenen gz bebekleri bakna yaban

hayvanlarnn o vahi donukluunu ve
yosmalarn souk melanetini veriyordu.
nsanda hayranlk uyandran ceylan
gzleri ok ho bir kl rengiydi ve uzun
siyah kirpiklerle bezenmiti. Bu zarif
ztlk onlardaki dikkatli, sakin ehev
ifadeyi daha hissedilir hale getiriyordu.
Kendiliinden bir eye evrildiinde bu
gzlerde yorgun bir ifade vard. Ama
sanatlara has bir tarzda, evresini
incelemek
veya
derin
derin
dnyormu havasn vermek iin
gzbebeklerini bir kenara, bir yukarya
kaydrabiliyor ya da onlarn btn
arpcln,
sahnede
kazand
ustalkla, bann eklini bozmadan,
yznn skn ifadesinden bir ey

kaybetmeden gzlerini tek bir noktaya

dikerek dile getirebiliyordu. Ama birini
bulup grmek amacyla gzn btn bir
salona diktiinde, baklarndaki canllk
gzlerini, duruma gre, en rktc, en
yumuak, en olaanst hale getiriyordu.
Pamuk gibi yumuak dokulu yanaklarnn
effaf, tatl renkleri allk kullana kullana
bozulmutu. Yz artk ne daha fazla
kzarabiliyor, ne de daha fazla
sararabiliyor olsa bile, Molire'in
hizmeti kadnlarna has alaycl,
akacl ifade etmeye yarayan, pembe
ve ateli burun deliklerine sahip ince bir
burnu vard. Ac alaya olduu kadar
aka da yatkn, ehvetli ve patavatsz
az, st dudan burnuna balyan iki
kntl izgiyle daha da gzelleiyordu.

Biraz irice ve beyaz enesi bir eit ak

iddetini da vuruyordu. Elleriyle
kollar kralielere yarar cinstendi.
Ama ayaklar tombul ve gdkt.
Karanlkta kalan doumunun, zamann
silemedii
iaretiydi
bu. Hibir
soyaekim
bunca
tasaya
sebep
olmamtr. Florine ayaklarna bir biim
verebilmek iin, onlar kesip attrmak
dnda, her areye bavurmutu. Onu
dnyaya getiren atalar Bretonlar gibi
ayaklar da inat kt, btn hekimlere,
btn tedavilere direttiler. Ayaklarnn
irkinliini rtmek iin, iine pamuk
doldurulmu uzun potinler giyerdi. Orta
boylu, imanlamaya yatkn bile olsa,
vcudu dzgn ve kusursuzdu. Ahlakna
gelince, znde, mesleinin btn

nazlarna, drdrna, yaltaklanmalarna

ve
renkliliine
sahipti:
Ettii
ocukluklar ve safa glmeleri arasna
filozofa
muziplikler
sokuturarak
bunlara ayr biri tat kazandryordu.
Cahil, akn grnrd ama, fiyat
krdrmada ve her trl ticar konuda
stne yoktu. Bugnk, gene de su
gtrr baarsna ulat ana kadar ok
yoksulluk ekmiti! Bir sr macerayla,
derece derece sefaletin en alt
basamana kadar inmiti! Peynir
ekmekle gn geirmekten, ananasl bir
rei hor grerek aznda gevelemeye,
bir tavan aras odasnda minenin bir
kesinde hem ykanp, hem toprak
frnda yemek piirmekten, her trden i
gbek alar ve kasntl a

yamaklarn yannda barndrmaya kadar

hayat her ynyle tanyordu. tibarn
yerle bir etmeden srdrmeyi bilmiti.
Ayrca
namuslu
kadnlarn
bilemeyecekleri eyleri de bilirdi. O her
dilden konuurdu: Hayat tecrbesiyle
halktand, sekin gzelliiyle asildi.
Aldatlmas gt. Herkesi ya bir casus,
ya bir hkim ya da eski bir devlet adam
gibi gryor, bylece her eye nfuz
edebiliyordu. Tccarlarla ve onlarn
kurnazlklaryla nasl baa kalacan
biliyor, eyalarn fiyatn bir mezat
memuru kadar tahmin edebiliyordu.
Roln ezberlemek zere, beyaz ve
krpe bir gelin gibi ezlonguna uzanm
olarak grdnzde ona on alt
yanda,
saf,
cahil,
gsz,

masumiyetinden baka ss olmayan bir

kz der kardnz. Byle bir annda
haddini bilmez bir alacakls kp gelse,
aknla uram bir karaca gibi ayaa
frlyor ve adama aktan aa hakaret
ediyordu:
Tebrikler azizim! diyordu ona.
Yaptnz bu saygszlk size olan
borcumu der de artar bile! Sizi
karmda grmek istemiyorum, anladnz
m! Bana haciz memurlarn gnderseniz
daha memnun olurum. Onlar u budala
suratnza tercih ederim!
Florine zevkli ziyafetler, konserler ve
herkesin merakla takip ettii geceler
verirdi: ok byk oyunlar oynanrd bu
gecelerde. Kadn dostlarnn hepsi

gzeldi. Evinde asla yal bir kadn

gremezdiniz:
Kskanlk
nedir
bilmezdi, zaten byle bir eyi aalk
duygusunun bir itiraf saymaktayd.
Coralie'yi, la Torpille'i tanmt,
Tullia'lar, Euphrasie'yi, Aquilina'lar,
Madam du Val-Noble'u, Mariette'i
tanyordu. Btn bu kadnlar, Meryem
Ana'nn gkteki melekleri gibi, nereden
gelip nereye gittikleri bilinmeksizin, dn
kralieyken bugn kle olup, Paris'ten
gelip geerler. Sonra rakibeleri olan
aktrisler, kantocu kzlar, hlasa btn bu
benzersiz, bylesine kusursuz, bylesine
zarif bir kadnlar topluluu. Onlarn bu
her trl tasadan uzak, keyif ve zarafet
dolu bohem hayat, kendini sonsuz bir
nee, canllk ve yarn kaygszl

iinde kapp koy vermi olan insanlar

kendine eker. Sanat kahkahalar
iinde
burada
yaanann,
btn
darmadanlyla sahici bir Bohem
hayat olmasna ramen, evin sahibesi,
on
parmanda
on
marifet,
misafirlerinden
hibirinin
beceremeyecei
kadar
her
eyi
girdisiyle
ktsyla
hesaplyordu.
Burada edebiyatn ve sanatn sr
halindeki gevezelikleri, siyas ve mal
konularla birbirine karrd. Burada
arzu hkmranln srerdi, burada
Babo Hayal gc ve Gnl
Daralmas, bir burjuva kadnn evindeki
gurur ve fazilet kadar kutsald. Florine'in
evine Blondet, Finot, aktrisin yedinci
olup da kendini ilki sanan Etienne

Lousteau, gazete yazar Flicien Vernou,

Couture, Bixiou, bir zamanlar Rastignac,
eletirmen Claude Vignon, banker
Nucingen, du Tillet, besteci Conti,
ksacas her sahann eytana pabucunu
ters giydiren en yaman dolap
evirenleri, bir de Florine'in tanlar
olan kantocu kzlarn, danszlerin,
aktrislerin dostlar girip kmaktayd. Bu
topluluktaki insanlarn birbirini sevdii
kadar, birbirinden nefret ettikleri de
olurdu. Mehur olmann kabul edilmeye
yettii bu alt tabakadan ev, adeta akln
kt bir mekn, zeknn bir zindanyd:
Oraya kitabna uydurup bir servet
yapmadan, on yl sefalet ekmeden, baz
tutkularn tadn almadan, kitaplaryla
veya yelekleriyle, bir piyesiyle veya

gzel giyiniiyle olsun, yle byle bir

hret yapmadan girilemezdi. Burada bir
sr dolap dndrlr, kolay servet
yapma yollar aratrlr, bir gn nce
kendi kkrtmalar yznden meydana
gelen
karklklar
alaya
alnr,
borsadaki ini klar tartlrd. Bu
evde her adam tuttuu yann eletirisini,
kendine bir zarar gelmeyeceinden emin
olarak, rahata yapabilir, hasmlarnn
derin bilgisini, uygulamadaki ustaln
aka itiraf edebilir, hi kimsenin
sylemeye cesaret edemedii baz
dnceleri dile getirebilirdi. Yani
burada her eyi yapmaya gc yeten
insanlar iin her trl ey sylenebilirdi.
Ama kapdan kar kmaz, herkes kendi
kansnn rtsne brnrd. Paris,

dnyamzda btn zevklerin, btn

ktlklerin, btn kanlarn saygyla
kabul edildii, her dnceye kibarca
ak byle evlerin bulunduu tek yerdir.
te bundan tr, Florine ille de ikinci
snf bir tiyatro oyuncusu oyarak
kalmaya mahkm biri deildi. Zaten
Florine'in hayat ne babo bir hayat, ne
de arzulanacak bir hayattr. oumuz
Tiyatronun bir
kadna
salad
muhteem kuraln etkisine kaplp, onu
srekli bir karnaval sevinci iinde
yzyor sanr. Kapc odalarna
gmlm, bir tavan arasnda barnan
birok zavall kadn yaratk, bir temsil
sonras tiyatro knda, hemen kendini
de incilerin, elmaslarn, altn yaldzl
elbiselerin, atafatl kordonlarn iinde,

salar etrafa klar saarken grr;

alklanmann, elden ele kaplmann,
tapnlmann, el stnde tanmann
hayalini kurar. Ama bir tiyatro
sanatsnn gitmezse cezalandrlaca
provalarda bulunmaya, piyesten ayn
paralar okumaya, Paris'te ylda iki
veya yz piyesin oynand byle bir
zamanda, durmadan yeni roller aramaya
mahkm bu kou at hayatnn iyzn
hi kimse bilmez.

Florine her temsilde iki defa kostm

deitirir, tiyatrodaki odasna bitkin,
adeta l gibi dnerdi. Yznn akn,
krmzsn vermek, hele on sekizinci
yzyla ait bir piyeste rol almsa,
yzne svanan pudray silmek iin, ayna
banda byk bir aba sarf etmesi
gerekirdi. Akam yemeini yemeye vakti
zor bulurdu. Bir aktris bir piyeste
oynad zaman, ne yiyip iebilir, ne de
merhaba deyip biriyle konuabilir.
Florine'in bir kak orba iecek vakti
yoktur. imdilerde, artk gece yarsndan
sonra biten bu temsillerden dnnde
gece tuvaleti yapmayacak, ona buna
talimat vermeyecek mi? Gecenin
birinde, ikisinde yatp, sabah rolnn bir

kere daha stnden gemek,

kostmlerini istemek, onlar hakknda
talimat vermek, geldiinde bir kere
stne giyip denemek, sonra le
yemeini yemek, kendine gnderilmi
iltifat pusulalarn cevap vermek zere
gzden geirmek, sahneye giri ve
klarn ayarlamak zere perdecilerle
birlikte almak, bu ay iin gerekli
eyleri satn alrken geen ayn
hesaplarn yz akyla kapatmak zere,
sabahn krnde kalkmak zorundadr.
Mesleiyle birlikte din grevleri de
yklenen ve srtnda at klndan bir
papaz gmleiyle gezerek kilisenin
btn vecibelerini yerine getirmi,
tiyatro oyuncusu Aziz Genest[49]
zamanndan bu yana, sanrz, Tiyatro

bylesine youn bir faaliyete ihtiya

gstermemitir. Birok kere Florine,
can krlarda keyfince iek toplamay
ektii zaman, bir hastalk bahanesi
uydurmak zorunda kalrd. Tamamen
alkanlkla srdrlr hale gelen bu
iler zinciri, giriilen entrikalarla,
krlm bir gururun kederiyle, yazarlarn
yaptklar tercihlerle, bakalarndan
karlm veya karlacak rollerle,
erkek oyuncularn istekleriyle, bir
rakibenin fitnelikleriyle, yneticilerle ve
gazetecilerle dlen anlamazlklarla,
gn iinde ayr bir gn gerektiren btn
bu eylerle kyas kabul edecek cinsten
deildir. Florine'in tiyatro hayatnda
imdiye kadar, henz sanatt, tutkularn
ifadesiydi, mimik incelikleriydi, bin bir

drbnn btn ihtiamn izleri

kefettii ve Talma'nn, Lekain'in,
Baron'un, Contat'nn, Clairon'un,
Champmesl'nin[50] btn hayat ve
dncelerini hasrettikleri sahnenin
talepleriydi, ite btn bunlarn stnde
durulmaya hi vakit olmad. Bu
cehennemden beter kulislerde onurun
cinsiyeti yoktur: Kadn olsun, erkek
olsun, parlayan sanat karsnda
kadnl erkekli dmanlar bulur. Madd
durumuna gelince, Florine ald
teklifler ne kadar parlak olursa olsun,
kostmler bir yana, ok miktarda uzun
eldivenle ayakkab gerektiren tiyatro
kyafetine para yetitiremiyordu. Gece
tuvaletiyle, ehir iinde dolarken
kullanlacak giyim kuam da cabas.

Byle bir hayatn te biri dilenmekle,

ikinci te biri kendine yer etmekle,
sonuncusu da yerini korumakla geer:
Hepsi de emek ister. Eer bu durumda
mutlulua delicesine, drt elle
sarlnmsa, byle hrszlama, ender
eriilen bu duygunun, nice zaman
beklenmi, istemeye istemeye yaanm
iren zevkler ve alt sralardaki seyirci
koltuklarndan gelen glmseyiler
arasnda, tesadfen bulunmu
olmasndandr. Raoul'n gc Florine'e
koruyucu bir kral asas gibi gelmiti:
Onu tasalarndan, skntlarndan
kurtaryordu. Bir zamanlar byk
senyrlerin metresleri, imdi de kk
bir gazetede biricik gzbebeini zen
kk bir haber knca, gazetecilere

yalvarp yakarmaya koan baz ihtiyar

klarn sevgilileri iin yaptklar gibi.
Ona bir ktan fazla deer veriyor, esiz
bir destek gzyle bakyordu. Bir baba
gibi zen gsteriyor, bir koca gibi
aldatyordu. Ama her eyini onun iin
feda ederdi. Raoul, onun sanat vakar,
onurunun dokunulmazl ve tiyatrodaki
gelecei iin gerekli olan her eye
sahipti. Byk bir yazarn koruyuculuu
olmaynca, byk aktris de olunmaz:
Champmesl varln Racine'e, Mars
ise Monvel'e ve Andrieux'ye[51]
borludur. Florine'e gelince, Raoul iin
ne yapabilirdi ki! Oysa ona yararl
olmak, onun iin vazgeilmez birisi
haline gelmeyi ok isterdi. Alkanln
yaratt balla gveniyordu. Evini

her an onun hizmetine vermeye,

sofrasnn lksn onun tasarlar, onun
dostlar iin kullanmaya hazrd.
Ksacas, Madam Pompadour XV. Louis
iin ne idiyse, Florine de Raoul iin o
olmay zlyordu. Nasl baz gazeteciler
Raoul'e imreniyorlarsa, aktrisler de
Florine'in durumuna gpta ediyorlard.
imdi, insan zeksnn birbirine ters ve
zt eylere duyduu eilimin bilincinde
olan kiiler anlayacaktr ki Raoul, bu
inili kl, hacizlerle ve lenlerle,
madd skntlar ve sefahat lemleriyle
dopdolu, on yllk hrpan bohem
hayatndan sonra, cmert bir
hanmefendinin, Madam de
Montcornet'nin tatl ve uyumlu evine,
temiz ve iffetli bir aka kavumak

arzusuyla gitmiti. Aynen, Kontes Flix

de Vandenesse'in, mutluluun tekdze
hale getirdii bir hayattan kp tutkunun
aclarna dalmak istemesi gibi. Hayatn
bu kanunu ancak zt renklerle var
olabilen btn sanatlarn da kanunudur.
Bu kaynaa ihtiya duyulmadan verilen
eser dehann son szdr. Bir Hristiyan
iin manastra kapanmann en son amel
oluu gibi.
Raoul eve dndnde Florine'in oda
hizmetisiyle gndermi olduu birka
kelimelik bir pusula buldu. Gzlerinden
akan uyku pusulay okumasna engel
oldu. Hayatnda yaamad tatl bir
akn taze zevkleri iinde yataa girdi.

Birka saat sonra Raoul bu pusuladan,

Rastignac gibi de Marsay'in de
kendisine ak etmedii baz nemli
haberleri okudu. Aktris bir boboazdan
Meclis'in nmzdeki oturumun sonunda
dalacan renivermiti. Raoul
derhal Florine'in evine gitti ve gelmesini
sylemek zere onu Blondet'ye yollad.
Oyuncunun zel dairesinde, Raoul ile
Blondet ayaklarn ocaa uzatp,
Fransa'nn 1834 ylndaki siyas
durumunu incelediler. Talih hangi tarafn
yzne
glecekti
acaba?
Kat
cumhuriyetileri,
bakanc
cumhuriyetileri,
cumhuriyetsiz
cumhuriyetileri,
hanedansz
merutiyetileri,
hanedanl
merutiyetileri,
hkmeti

muhafazakrlar,
mutlakiyeti
hkmetileri, sonra tavizci sa,
aristokratik sa, merutiyeti sa, V.
Henri'ci sa ve X. Charles'c sa bir
bir gzden geirdiler. Mukavemet
Partisi'yle Hareketi Parti'ye gelince, bu
konuda kararszla yer yoktu: lm
kalm sava veriyorlard.
O sralar, btn siyasi gr
ayrlklarn temsil eden gazeteler
kalabal hep bir azdan, siyasi
ortamdaki, bir askerin "bouna aba"
diyecei cinsten bu korkun kargaay
sulamaktayd. O gnn en akl banda,
ama kendine deil de, bakasna t
verirken en akl banda, hani u sadece
kendi davalarn berbat eden avukatlar
vardr ya, onlara benzeyen gazetecisi

Blondet'nin, bu zel tartmalarda stne

yoktu. Nathan'a keskin dnler
yapmamasn tledi:

Napolyon,
dedi,
"gen
cumhuriyetler khnemi monarilerden
yaratlamaz" demiti. Onun iin azizim
gelecekteki Meclis'te ortann solunun
yaratcs, destekisi ve kahraman
haline gel. Bir kere kendini kabul ettirip
hkmete kapa attn m, gerisi antada
keklik, hangi fikir ar basarsa ondan
yana olursun!
Nathan mutlak sz sahibinin kendi
olaca gnlk siyas bir gazete
karmaya, Basn piyasasndaki sradan,
kk gazetelerden birini bu gazeteye
balamaya ve byk bir Dergiyle de

ibirlii
yapmaya
karar
verdi.
evresinde basn yoluyla ykn
tutanlara dair o kadar ok rnek vard ki,
Nathan srf bu ie bel balamamas
yolunda Blondet'nin verdii tavsiyeyi
dinlemedi. Blondet kt bir vurgun
dnemi yaandn, ortaln gazete
kaynadn, bunlarn abone kapabilmek
iin birbiriyle yartn ve Basnn ona
ok ypranm geldiini anlatt. Raoul
szm ona dostluklarndan ve cretinden
ald gle ban dorulttu, kurumlu bir
hareketle ayaa kalkt:
Baaracam! dedi.
Cebinde meteliin yok!
Maceraya gireceim!

 Macerayla olmaz!
Olmazsa olmaz, ne yapalm dedi
Nathan.
Arkasnda,
onu
Blondet'yle birlikte

delirdi

sanan

Florine'in dairesine kotu. Sonra orada

yl olan zengin eyaya agzllkle
bakt. Blondet o zaman onun zihninden
geeni anlad:
Yz bin franktan fazlaya gider, dedi.
Raoul, Florine'in muhteem yata
nnde i ekerek:
Eder o kadar, dedi, ama bu daireye
ait bir tek toplu ineyi satmaktansa,
bulvarn ortasnda iportaclk yapmay
ve kalan mrm kzarm patatesle
geirmeyi tercih ederim.
Zaten bir tek toplu ine deil
satacan, dedi Blondet, hepsi! htiras

lm gibidir, her eye birden el koymak

ister, hayatn bir adm ardndan
yrdn bilir.
Hayr! Bin kere hayr! Daha dn
tandm kontesten her eyi kabul
edebilirim de, Florine'i iinde yaad
kabuundan ekip karmak! Bu nasl
yaplr!
Blondet souk bir ifadeyle:
Darphanesini tersine evirmekle,
dedi. Bir eyleri yerinden oynatmadan
olmaz. ciddi.
Birdenbire
yanlarnda
Florine, Raoul'e:
Anladm kadaryla,

bitiveren
dedi,

sen

tiyatro yerine siyasetle uraacaksn.

Raoul, onu boynundan tutup alnndan
perken:
Evet gzelim, dedi, evet. Niye
suratn astn? Ne kaybedersin ki? Bir
bakan, sahnelerin kraliesine bir
gazeteciden daha iyi i bulamaz m?
Yoksa artk kimseler sana rol
vermeyecek, turneye kamayacak msn
sanyorsun?
Paray nerden bulacaksn?
Amcamdan.
Florine, Raoul'n amcasn iyi
tanyordu. Bu, tefeciden bor para almak
demekti. Halk aznda halam kelimesi

de, ayn ekilde, rehin brakarak

borlanma anlamna geliyordu.
Blondet, omzuna dokunarak, Florine'e:
Merak etme kk prlantam, dedi.
Ben ona, btn avukatlar gibi gz
Adalet bakanlnda olan Massol'n,
milletvekili olmak arzusundaki du
Tillet'nin, halen kk bir gazeteyi arka
planda idare eden Finot'nun, gnlnde
Meclis ktiplii yatan ve u anda bir
dergide alan Plantin'in yardmlarn
salayacam. Evet, onu kendinden bile
koruyacam. Lousteau gnlk makale
yazar olacak, ciddi eletirmenlii
Claude Vignon yklenecek, Flicien
Vernou gazetenin i ilerine bakacak,
avukat da fiilen alacak, du Tillet

Borsa ve Sanayi konularyla megul

olacak, biz de bir araya gelmi bunca
efendi ve bunca klenin ii nereye
vardrdklarn greceiz.
Vcudu veya ruhu yaralanm
insanlarn gittii yere, dedi Raoul, ya
hastaneye ya da bakanlk krssne.
Onlarla ii balamak iin ne zaman
greceksiniz?
Raoul:
Be gn sonra, burada, diye cevap
verdi.
Florine, doal bir tavrla:
Gerekli paray syler misiniz bana,
diye sordu.

 Hem avukat, hem du Tillet ve

Raoul, her biri yzer bin frank
katmadka, bu ie giriemezler, dedi
Blondet. Gazete ancak bu durumda on
sekiz ay kabilir. Bu zaman sresi
Paris'te bir gazetenin yaayabilme veya
kapanma lsdr.
Florine bir yz hareketiyle hafife
onaylad. ki dost davetlilerle, yani
kalemler, kafalar ve kar erbabyla
balant kurmak iin bir arabayla yola
koyuldu. Gzel aktris de biri mobilyac,
biri antikac, biri tablocu ve biri de
mcevherat olmak zere drt tacir
getirtti. Bunlar sanki Florine lm de
eyalar
satlyormu
gibi,
evin
mahremiyetine girdiler, her eyi bir bir
hesapladlar. Florine onlar iyi bir frsat

yakaladk diye ellerini ceplerine

atmamaya kalkmalar halinde, eyay
artrmaya karmakla tehdit etti.
Ortaaa ait bir rolde bir ngiliz
lordunun gnln eldiini, fakir
grnmek iin menkul varlk olarak neyi
var neyi yok, hepsini elden karacan,
kendine Rothschild'lere ta kartacak
tarzda denmi, muhteem bir konak
aldracan
sylyordu.
Onlar
kandrmak iin ne yaptysa, yz elli bin
deerindeki btn bu eyalara altm bin
franktan fazla vermediler. Birka lira
iin laf uzatmayacan syleyen
Florine, seksen bin verdikleri takdirde,
yedi gn sonra gelip btn eyay alp
gtrmelerini syledi.
Tamam m? ster aln, ister brakn,

dedi.
Pazarlk bitmiti. Tacirler gittiinde
Florine, Davut Peygamber'in tepeleri[52]
gibi, yerinde hop hop hoplad, bin bir
delilik yapt. Bu kadar zengin olduuna
bir trl inanamyordu. Raoul geldiinde
ona kzm rolne brnd. Terk
edildiini syledi, Bu durum hakknda
dnmt: Erkekler bir sebebi
olmadka, ne bir partiden dierine, ne
de Tiyatro'dan Meclis'e geerlerdi.
Demek ki bir rakibesi vard! te igd
denen ey budur! Aknn ebedliine
yeminler etti. Beinci gn dnyann en
muhteem yemeini verdi. arap, aka,
ballk ve iyi arkadalk ve ciddi
dostluk
yeminleri
seli
arasnda

kurulacak gazete vaftiz edildi. u anda

aklmzda yok ama, taklan isim, Libral,
Communal,
Dpartemental,
Garde
National, Fdral, Impartial filan gibi
"al" ile biten ve pek de kulaa ho
gelmeyen
bir
isimdi.
Edebiyat
dnyamzda, yazldklar at aralarnda
yaanmalar pek de mmkn olmayan
sefahat lemlerine ait yaplm onca
tasvirden sonra, bir de Florine'in evinde
o gece yaanm olan anlatmaya
kalkmak pek kolay i deil. yisi mi, biz
bu ii bir tek cmleyle halledelim.
Sabaha kar saat te Florine,
misafirlerinden hibiri oray terk
etmemi olduu halde, sanki odada hi
kimse yokmu gibi soyunup yatana
girebildi. Her biri kendi alannda o

an mealesi olan bu insanlar ktk

gibi uyumaktayd. Sabahleyin, nl
aktrisin lksn kaldrp gtrmeye
gelen ambalajc, komisyoncu ve
hamallarn onlar birer ev eyas gibi
yerlerinden
kaldrp
demeye
braktklarn grnce, Florine kendi
kendine glmeye balad. Btn o gzel
eya yn ite bylece kaldrlp
gtrld. Florine'in btn hatralar
dkknlara srlm oldu. Oralardan
geen herhangi biri onlar grse, lksn
nadide iekleri olan bu eyalarn
nerede ve hangi artlarda satn alnm
olduunu, mmkn deil, tahmin
edemezdi.
Florine'in
vazgeilmez
eyalar, sadece o akama kadar olmak
artyla yerinde brakld: Karyolas,

masas ve misafirlerine kahvalt ikram

edebilmesi iin sofra takm. Btn bu
byk balar, zenginliin grkemli
rts altnda uyuyup kaldktan sonra
sefaletin, kaplamalarnn alt uyumsuz
garipliklerin,
Opera
dekorlarnn
gerisindeki sicimler gibi grkemini
bozduu, ivi izleri dolu, souk ve
plak drt duvar arasnda uyandlar.
Davetlilerden biri olan Bixiou:
Vah, vah, Florine! diye bard.
Zavall
kz
haczetmiler.
Daln
ceplerinize, stmze den borcu
deyelim!
Bu sz duyar duymaz herkes ayaa
frlad. Btn cepler boald ve ortada

otuz yedi frank birikti. Raoul bu paray

alayl alayl glmsemekte olan
Florine'e uzatt. Keyfi yerinde haspa,
yastndan ban dorulttu ve eliyle
yatak arafnn stndeki, bir zamanlar
kibar bir fahienin aa yukar bir ylda
kazanp biriktirdii kadar bir kt para
tomarn gsterdi. Raoul, Blondet'ye
seslendi.
Anladm, dedi Blondet, bize
sylemeden meseleyi halletmi bu
dzenbaz. Aferin kk meleim!
Bu sz, henz orada bulunan birka
misafirin muzaffer ve yar soyunuk
aktrisi yemek odasna tamalarna
sebep

oldu. Bankerler ve avukat gitmiti.

Akam, Tiyatroda Florine'nin itibar gz
kamatrcyd. Yapt fedakrlk
azdan aza dolayordu. Rakibesi
fuayede ona:
Yeteneim iin alklanmay tercih
ederdim, dedi.
Florine:
Sadece sevabna alklanm
olanlar iin tabii bir arzu, diye cevap
verdi.
Geceleyin oda hizmetisi Florine'in
kalan eyasn

Raoul'n Sandri ara sokandaki

dairesine tad. Gazetecimiz, gazete
brosu olarak tutulan evde kalacakt.
Temiz
yrekli
Madam
de
Vandenesse'in rakibesi ite byle
biriydi. Raoul'n hayalhanesi grnmez
bir halka gibi, tiyatro oyuncusuyla
kontesi birbirine balyordu. XV. Louis
zamannda, bir desin Lecouvreur'[53]
zehirleyerek koparp att korkun
halkayd bu. Hakarete uramlk
duygusunun ap dnldnde kolay
anlalabilecek bir intikam.
Florine balarda Raoul'e, ihtiras
yznden hibir zorluk karmad. Onun,

kalkt etin giriimde, para ynnden

debilecei amazlar tahmin etti,
turneye kmak zere alt aylk bir izin
istedi. Raoul ilemleri arabuk yrtt
ve kendini Florine'e daha pahalya
getirecek ekilde sonu ald. La
Fontaine'in masalndaki, hemehrileri
ene alarken onlara yemek bulan
kylnn saduyusuyla Florine, bu
hrete a adam iktidar avna karken,
tarada ve yurtdnda ykn tutmaya
gitti.
imdiye kadar pek az ressam, ak
yksek
tabakalardaki
haliyle
tablolatrabilmitir. Yani hamet ve
gizli azaplarla dolu, en aptalca, en basit
belirtiler yznden bask altnda
tutulmu, ok kere bkknlklarda yarda

kesilmi halde. Onu biz belki burada

urasndan
burasndan
yakalayabildiimiz halleriyle greceiz.
Leydi Dudley'in verdii baloda her
ikisinden de en masumane bir beyan
gelmedii halde, ertesi gn Marie,
Raoul'n kendisini hayallerinde yaatt
biimde sevdiine inanyor; Raoul de
Marie'nin
kendisini
k
olarak
setiinden phe bile etmiyordu. Ne
birinin ne tekinin, erkeklerle kadnlarn
byle kt bir kadere ulama yolunu
ksaltma abasna dmesine ramen,
amaca abucak vardlar. Raoul, sradan
zevklere doymu biri olarak ideal bir
dnya yaratmay zlyordu. Marie'ye
gelince, bir hata iliyor olma
dncesinden uzak olduu iin, nne

alan bu dnyann dna kmay aklna

bile getirmiyordu. Bylece dnyada
hibir ak gerekte Raoul'le Marie'nin
ak kadar saf ve masum olmamtr.
Ama hibir ak da dncede, onlarnki
kadar
sevgiyle,
cokuyla
dolup
tamamtr.
Kontes
kendini,
ta
valyeler ana ait, ama tmyle
modernlemi soylu dnceler iine
brakmt. stlendii roln havas
iinde, kocasnn Raoul'e duyduu
tiksinti ak iin artk bir engel deildi.
Raoul'n deeri onun gznde, bakalar
ne kadar kltrse, o kadar byrd.
airin ateli szleri kalbinden ok
barnda yanklar uyandrmt. Onda
arzuyu harekete geiren iyilikseverlik
duygusuydu. yilikseverlik, bu faziletler

kraliesi kontesin gznde btn

heyecanlar, btn zevkleri, akn btn
hainliini sevilir klmt. Raoul iin,
insandan bir Rahman olmak Marie'ye
gzel geldi. Ne tatl bir dnce! Beyaz
ve narin elleriyle, ayaklarn kilden
grmek istemedii bu deve destek
vermek, nerede eksikse oraya hayat
getirmek, byk bir kaderin gizliden
gizliye yaratcs olmak, talihiyle
mcadele halindeki dhi bir insana
yardm
ellerini
uzatmak,
onun
dizginlerini kendi elinde tutmak, bir
sava oyununa katlrken gsne
takaca eridi ilemek, mzran,
grzn eline tututurmak, bylere
kar muska, yaralar iin merhem
olmak! Marie'nin yetitii gibi yetimi,

onun gibi dindar ve asil bir kadn iin

ak, tatl bir iyilikseverlik olarak ortaya
kacakt. Creti buradan gelmektedir.
Saf duygular, yosmalarn hayszln
andran marur bir aa grme
duygusuyla bozulur. Kontes, aklnca
byle bir eyin evlilie olan inancna bir
zarar vermeyeceine inanr inanmaz,
kendini cokuyla Raoul' sevmenin
zevkine brakt. O zaman hayattaki en
basit eyler bile gzne gzel grnr
oldu. Yalnz bana Raoul'n hayaliyle
dnceye dalabilecei tek yer olan zel
dairesi duygularnn bir tapna olup
kt. Yaz takmna kadar oradaki her
ey ruhunda, mektuplamann verdii bin
bir zevki uyandryordu. Okuyacak,
saklayacak, cevap verecekti. Tuvalet,

kadn hayatnn, artk bktn sand

veya hibir zaman tam anlamam olduu
bu muhteem iiri ona, imdiye kadar
fark edemedii bir tlsma sahipmi gibi
geldi. Evet, tuvalet btn kadnlar iin
neyse, bir anda onun iin de ayn ey
oldu: Gizli dncelerin kararllkla
davurulmas, bir dil, bir sembol.
Sevdiini memnun etmek, ona gurur
vermek iin inceden inceye dnlm
bir ssn insana verdii ne ok zevk
vard! Kendini saf saf, Parisli kadnlarn
hayatn o kadar oyalayan ve evlerinde,
stlerinde balarnda onlara bin bir
anlam kattn grdmz, insanda
hayranlk uyandran zarafet oyunlarna
brakt. Sadece kendi keyfi iin
maazalara, modaevlerine, terzilere

koan kadn says pek azdr. Yal

kadnlara
gelince
onlar
artk
sslenmezler bile. Gezerken bir vitrin
cam nnde bir an duran bir kadn
ehresi grrseniz, onu iyiden iyiye
inceleyin. Aydnlk alnlarda, umuttan
parlayan gzlerde, dudaklarda gezinen
glmsemelerde
u
cmleyi
okuyacaksnz: "Acaba beni byle daha
m ok beenecek?"
Leydi Dudley'in balosu perembe
gecesi verilmiti. Pazartesi gn kontes,
Raoul' orada muhakkak greceini
umarak Opera'ya geldi. Gerekten de
Raoul,
koltuk
sralarna
inen
merdivenlerden
birinde
dikilmi
durmaktayd. Kontesin locasna girdiini
grnce, baklarn o tarafa evirdi.

Madam de Vandenesse, nn stne

bana zen gstermi olmasn byk
bir keyifle seyretti. Gndelik hayatnda
her zaman zarafet kurallarn hie sayan
bu adamn imdi, evresinde yaplan
bklmlerinde parfmlerin bin bir
yansmayla parldad, zenle taranm
salar vard. Yelei modaya uymutu.
Yakas dzgn, gmleinin pilileri
kusursuzdu. Revataki bir dete uygun
olarak tuttuu sar eldivenin altnda
elleri kontese ok beyazm gibi geldi.
Raoul'n kollar,
sanki
portresi
yaplyormu, o da poz veriyormu gibi
gsnn
stnde
kenetlenmiti.
stnden btn salona kar mthi bir
kaytszlk ve
gizleyemedii
bir
sabrszlk akyordu. Gzleri, ba nne

eik olmasna ramen, Marie'nin kolunu

dayad, krmz kadife kapl locann
kenarna dikilmi gibiydi. Locann teki
kesinde oturan Flix, Nathan'a srt
dnk vaziyetteydi. Zeki kontes,
Raoul'n srtn dayad stunu
grebilecek ekilde oturmutu. Demek ki
Marie, bu kadar ksa bir zaman iinde bu
fikir adamn giyim kuam konusundaki
hinliinden vazgeirmiti. Kadnlarn en
sradan olan kadar en sekini de, birisi
zerindeki nfuzunun ilk belirtisini ite
bu trden deiikliklerde bularak

sevinten deliye dner. Her deiiklik

bir klelik itirafdr. Kontes, saygn
olmayan akl hocalarnn szlerini
hatrlayarak, iinden, "Haklar var,
anlalm olmann mutluluu ok
byk!" diyordu. ki k, hibir ey
karmayan o abuk baklarla btn
salonu gzden geirirken, bir an
kaamak yollu gz gze geldiler. Bu,
birbiri iin, hasret ateiyle yanan
kalplerine serinlik saan semav bir iy
damlas oldu. Raoul'n gzleri, "Burada
bir saattir cehennemi yayorum, imdi
cennetin kaplar alyor nmde"
diyordu. Kontesin baklar, "Orada
olduunu biliyordum, ama serbest
deilim ki!" diye cevap veriyordu.

Hrszlar, casuslar, klar, diplomatlar

ve nihayet btn kleler, sadece onlar,
bakn derinliklerine inebilir, sevincini
tadabilir. Yalnz onlar canllk dolu bu
kta zeky, sevgiyi, ruh inceliini,
gazab ve hainlii ayrt edebilirler.
Raoul aknn, zorunluluun mahmuzlar
altnda depretiini ve engeller nnde
devletiini hissetti. Tnedii basamakla
Kontes Flix de Vandenesse'in locas
arasnda otuz adm ya var ya yoktu ama,
bu mesafeyi ap gemek onun iin
imknszd. imdiye kadar arzuyla zevk
arasndaki mesafeyi hep kolayca
aabilmi, ii iine smayan byle bir
insanda, bu bir admlk ama almaz
uurum, olduu yerden kontesin locasna
kaplan gibi sramak arzusunu

douruyordu. Hrsndan kendi kendini

yedii bir anda zemini yoklamak istedi.
Grnr bir ekilde kontesi selamlad.
O da ona kadnlarn kendini ardan
satan, hayranlarnda yeniden bir
davran gsterme cesareti brakmayan,
horlay dolu, hafif ba emelerden
biriyle cevap verdi. Kont Flix, karsn
kimin selamladn grmek iin ban o
tarafa evirince Nathan' fark etti.
Katiyen selam filan vermedi. Ondan
cretinin hesabn sorar gibiydi. Sonra
phesiz, selamndaki, aslnda sahte
olan, ince alay onaylayan bir eyler
syleyerek ban karsna doru evirdi.
Belli ki, bu locann kaps, o anda
Flix'e korkun bir bak frlatan
Nathan'a tamamen kapalyd. Gren

herkes bu bakta Florine'in u

szlerindeki ifadeyi sezinlerdi:
"Grrsn, dnyay bana dar edeceim
ben senin!" Zamann en kstah
kadnlarndan biri, Madam d'Espard
btn olup bitenleri locasndan takip
etmiti. Bir anlam olmayan bravolarla
sesini biraz ykseltti. Yeri onun
locasnn st tarafna den Raoul,
sonunda ona doru dnd, selamlad ve
karlnda, "Oradan kovuldunuzsa
buraya buyurun!" demeye gelen bir
glmseyi ald. Raoul stununu terk etti
ve Madam d'Espard'n locasna yneldi.
Bu ufak tefek Msy de Vandenesse'e,
hretin de Asalet kadar deerli
olduunu ve Nathan'n nnde
menteelerini koyvermeyecek hibir

zrhl kapnn bulunmadn anlatmak

iin orada gzkme ihtiyacn duydu.
Markiz onu ne, kontesin tam karsna
oturmaya zorlad. Bir an nce konuya
girmek istiyordu.
Madam d'Espard kontesin stndeki
tuvaleti daha dn yaymlanm bir kitap
gibi gklere kararak:
Madam Flix de Vandenesse bu
gece ok ahane, dedi.
Raoul:
Evet, dedi, murabut kuu tyleri
adamakll yakm.
Kaytsz bir havada:

 Anlalan ok seviyor, diye ekledi.

Evvelki akam da takmt.
Bu eletiriyle markizin onu drmek
istedii
kibar
su
ortaklndan
syrlmak istemiti.
Ataszn bilirsiniz herhalde? diye
cevap verdi Madam d'Espard. Her
enliin bir de ertesi gn vardr.
Laf yetitirmekte edebi hretler, her
zaman markizler kadar usta deildir.
Raoul ii aptalla vurdu. Zeki
adamlarn
byle
durumlarda
bavurduklar son aredir bu!
Kibar bir edayla markize bakarak:
Atasz tam bana gre, dedi.

Markiz glerek:
Hadi oradan, diye cevap verdi. Bo
versenize! Bu sznze inanmam iin
ok ge! Brakn bu masum erkek
numaralarn. Dn sabaha doru baloda
Madam de Vandenesse'i bu murabut kuu
tyleriyle grp ok holanmtnz.
Bunu o da bilmekte. Onun iin gene takt.
Sizi seviyor, siz de hayransnz ona.
Geri biraz abuk oldu bu ama, ben
bunda olaand bir ey grmyorum.
Yanlyor olsam, sevgi putunuzun, resm
grnl bir aalamayla girmenize
izin verilmeyen locas yerine, benim
yanmda olmaktan ve yksek sesle
sylenmesini arzu ettiiniz eyleri ancak
fslt halinde iitmekten fkeye kaplp,
eldivenlerinizden
birini
byle

buruturmazdnz.
Gerekten de Raoul, eldivenlerinden
birini
bzyor,
insan
artan
beyazlktaki eli ortaya kyordu.
Gzn kstaha, hi ayrmadan bu ele
diken markiz:
Sizden toplum iinde kimseye
yapmadnz fedakrlklar elde etti,
dedi. Baarsndan keyif duyuyor olmal.
phesiz biraz da bbrlenecektir. Ama
onun yerinde ben olsam, belki daha
fazlasn yapardm. Bir zamanlar zeki bir
kadnd sadece, imdi deha sahibi bir
kadn olma yolunda. Onu bize, yazmay
pek iyi becerdiiniz, o tatl kitaplarnzn
birinde tasvir edersiniz artk. Ha!
Azizim sakn Vandenesse'i de unutmayn.

Benim iin yapn bunu. Gerekten de

kendinden ok emin! Mitolojinin,
dendiine gre, her trl beladan uzak
tek tanrs olan Olympos dandaki
Jpiter'e yarar bu hava es geilmemeli.
Madam, diye sesini ykseltti Raoul,
ayet duygularm ve akm ticaret meta
haline sokacam farz ediyorsanz bana
ok aalk bir ruh atfediyorsunuz.
Byle bir edeb alalmaya dmektense,
ngilizlerin kadnn boynuna bir ip
geirip onu pazara srkleme detini
tercih ederim.
Ama ben Marie'yi tanrm, bunu
sizden talep edecek.
Raoul kzgnlkla:

 Mmkn deil, dedi.

Onu bu kadar iyi tanyorsunuz,
desenize?
Nathan oyun kurmakta birebirken,
imdi kendini bakasnn kurduu bir
oyunun iinde bulunca, dt hale
kendi de glmeye balad. Sahneyi
gstererek:
Oyun artk orada deil, dedi, sizde.
Drbn
ald
ve
gerginlikten
kurtulmu vaziyette salonu incelemeye
koyuldu.
Markiz, yan gzle ona bakarak:
ok mu kzdnz bana? dedi.
Srrnz hep biliyor olamaz mym?

Bakn, kolayca bar yapabiliriz. Evime

gelin. Kabul gnm arambalardr.
Bakn, siz gelin, greceksiniz, sevgili
kontesiniz
bir
seferini
bile
atlamayacaktr. ddiaya girerim. Birka
kere saat drtle be arasnda geldiini
hatrlyorum. Ev sahibeliini iyi
beceririm. O saatte kabul ettiim bir
avu insana sizi de katarm.
Raoul:
Ooo! dedi. Bak u dnyann iine,
bir de sizin iin kt derler.
Bana m, dedi, yeri gelince
yleyimdir. nsan kendini savunmamal
m? Ama sizin kontesiniz var ya!
Hayranmdr ona, ok sevimlidir. Btn

klarn, hatta sladaki onbann aa

kabuklarna rumuz ilerken duyduu
ocuksu sevinle ad onun kalbine
kazlm ilk kii siz olacaksnz. Bir
kadnn ilk ak lezzetli bir meyvedir.
Bilmem anlatabiliyor muyum? Biz
kadnlarn daha sonraki alarndaki
zenlerinde, efkatlerinde daha ok bir
bilgelik havas gelir. Benim gibi ya
gekin bir kadn her eyi syler, hi
kimseden
ekinmez,
hatta
bir
gazeteciden bile. Ya yle ite! Sizleri
mutlu etme srrna biz ancak hazan
mevsimimizde vkf olabiliriz. Oysa
sevmeye ilk baladmzda mutluyuzdur
o kadar. O zaman size gururun bin bir
zevkini tattrrz. O ada bizde her ey
arpc
bir
beklenmedikliktedir.

Gnlmz yapmackszlkla doludur. Siz

meyveleri ieklere tercih edemeyecek
kadar fazla air ruhlusunuz. Bundan alt
ay sonra bekliyorum sizi.
Raoul, btn sulular gibi inkr yoluna
sapt. Ama bu yol, bu acmasz
gladyatrn eline silah teslim etmek
demekti. Parisli kadnlarn ustas olduu
konumalarn en zekicesinin, en
tehlikelisinin krdmne girince,
markizin
hemencecik
alaylaryla
kullanaca
itiraflar
azndan
karmaktan korktu. Leydi Dudley'in
geldiini grerek dikkatli bir ekilde
oradan uzaklat.
ngiliz hatun markize:

 Eee! dedi, i nereye kadar

vardrdlar?
Birbirlerini deli gibi seviyorlar.
Biraz nce Nathan itiraf etmekteydi.
Kont Flix de Vandenesse'e ylan gibi
bir bak frlatan Leydi Dudley:
Onun daha irkin birisi olmasn
isterdim, diye cevap verdi. Geri Nathan
da benim istediim gibi biri ya.
Evliliinin ilk gnlerinde iflas bayran
ekmi, bunun yaratt sefalet iinde de
can vermi Yahudi bir antikacnn olu.
Ama annesi Katolikti. Ne yazk ki bir
Hristiyan olarak yetitirdi onu.
Nathan'n bin bir zenle gizledii bu
hayat
hikyesini
Leydi
Dudley

renmiti; bundan Vandenesse'in rna

dokunacak sonular karmaktan daha
imdiden byk zevk duyuyordu.
Demin evime davet ettim onu, dedi
markiz.
Leydi Dudley:
Dn akam da ben buyur etmedim
mi sanki? diye cevap verdi. yle ite
meleim, baz zevkler insana biraz
pahalya mal oluyor.
O gece, Raoul'le Madam de
Vandenesse'in birbirine duyduklar
karlkl sevdann dedikodusu azdan
aza dolat. Geri hibir itiraza
uramad, inanmayan hi kimse kmad
denemez. Ama dostlar, Leydi Dudley,

Madam d'Espard ve Madam de

Manervile, kontesi o kadar yapmack bir
telala
savundular
ki,
sonunda
dedikoduya bir sahicilik havas vermeyi
becerebildiler. Raoul, eli mahkm,
aramba akam Markiz d'Espard'lara
gitti, oraya gelen ho bir toplulukla bir
arada oldu. Flix karsyla gelmemi
olduu iin Raoul'le Marie birbirlerine
kelimelerden ok syleni tarzyla
anlaml olan birka sz edebildiler.
Hakknda karlan sylentilere kar
Madam Octave de Camps tarafndan
kula
ekilen
kontes,
herkesin
iindeyken durumunun nazik olduunu
anlad ve bunu Rauoul'e de syledi.
O zaman bu sekin toplulukta
birbirinden aldklar btn zevk, insana

sevdiinin dnceleri, sesi, hareketleri

ve tavrnn verdii derin tat oldu. Gnl
ok kere hi derecesindeki eylere
zlemle balanverir. Baz kere iki
tarafn da gzleri ayn eyaya taklp
kalr; sanki o eya, ayn anda akla
gelmi, bir eyleri hatrlatan, bir eyleri
anlatan bir dnceyi dile getirir. Bir
konuma srasnda hafife ne atlm
bir ayaa, titreyen ele, bir mcevherle
oynayan, anlaml bir tarzda ona dokunan,
skan, brakan parmaklara hayran kalnr.
Artk ne dnce, ne dildir konuan,
eyalardr. Sevdal bir erkek i
kargaasn ve dier her eyi grd
halde hibir eyi grmez grnen
gzlerden korkusu yznden, sevdii
kadna bir ay fincann, ekerlii,

bilmem hangi eyi getirmeyi bakalarna

brakrken, eyalar konuur. Binlerce
arzu, delice dilekler, ateli dnceler
baklara skr kalr. Merakl bin bir
gzden saklanarak ellerin bir an
birbirleriyle kavumasnda uzun bir ak
mektubunun derin anlam ve bir p
tad vardr. Ak n kesildike devleir,
her engel bymesi iin bir nedendir.
Ak elde tutabilmek iin, sonunda ou
alm olmaktan ok lanetlenmi bu
engeller un ufak edilip atee atlr. Bu
noktada kadnlar, kendi iine bzlen,
kaamak bir bakta, asab bir
kaslmada,
sradan
bir
nezaket
gsterisinin gerisinde gizlenen dev bir
akn vard bu klte kendi
kudretlerinin enginliini lebilirler.

Btn bir geceyi sama sapan laflarla

geirdikten sonra, merdivenin son
basamanda
sylenmi
bir
tek
kelimeyle btn mehul aclarmzn yok
oluunu kim bilir ka defa tatmzdr,
deil mi? Oysa dnyay pek az
umursayan Raoul, btn iddetini
nutuklarna kustu ve etrafa kvlcm
sat. Sanatlarn pek az katlanabildii
edebildii aksiliklere olan tepkilerinin
yaratt grlemeleri herkes iitti.
Orlando'ya[54] yarar bu fke, alayl
szlerini bir tokmak gibi kullanarak her
eyi krp para para eden bu zek
gc, bir kenarda onu dinleyen Marie'yi
sersemletti ve oradakileri spanyol
sirkinde gazaba gelmi ssl bir boay
seyredercesine elendirdi.

Blondet ona:
Her eyi krp dkmek istesen de
bouna! dedi. Etrafndaki insanlar silip
atamazsn.
Bu szler Raoul'n akln bana
getirdi, iinde bulunduu ruh halini
kavrad ve kzgnln gstermeyi
brakt. Markiz yanna gelerek ona bir
fincan ay ikram etti ve Madam de
Vandenesse'in iitebilecei bir sesle:

Gerekten
elendirici
bir
adamsnz. Ara sra saat drtte gelin siz
bana, dedi.
Bu szler davetiye yerine getii halde
Raoul "elendirici" kelimesine bozuldu.
Sesini kesip, sahnede olaca yerde

salona bakan aktrler gibi dinlemeye

koyuldu. Blondet ona acd, kolundan
yavaa bir keye ekerek:
Azizim, dedi, herkesin iinde
Florine'in
evindeymisin
gibi
davranmaktan sakn. Hemen kzlmaz
burada. yle uzun nutuklar da ekilmez.
Ara sra zekice bir laf kondurulur, o
kadar. nsanlar pencereden atmak
arzusuyla yanp tututuun bir anda sakin
bir tavr taknlr, tatl tatl alay edilir.
Taplan kadn bile dierlerinden
ayrdn da belli edilmez. Yol
ortasndaki bir eek gibi burnunun
dorultusunda gidilmez. Burada azizim,
insan belli kurallara gre sever. Yok,
Madam Vandenesse'i daa kaldracaksan
o baka. Aksi halde kibarca davran.

Romanlarndan birindeki k tipine ok

fazla benziyorsun.
Raoul ba ne eik dinliyordu, aa
dm bir aslan gibiydi.
Bir daha ayam atmayacam
buraya, dedi. Bu inenmi sakz suratl
markiz, ayn ok pahalya satyor bana.
Beni elendirici buluyormu! SaintJust'n[55] btn bu adamlar niin
giyotinden geirdiini imdi ok iyi
anlyorum!
Yarn gene geleceksin!
Blondet doru sylemiti. Tutkular
kalle olduklar kadar gaddardr da.
Ertesi gn, epey zaman "gideyim mi,
gitmeyeyim mi" arasnda bocaladktan

sonra, ortaklarn hayli nemli bir

konumann ortasnda terk ederek SaintHonor mahallesine, Madam d'Espard'n
evine kotu. Kapda arabacnn cretini
derken, Rastignac'n aaal arabasyla
geldiini grnce Nathan'n gururu
zedelendi. Zarif bir araba ve bir uak
edinmeye karar verdi. Kontesin arabas
avludayd. Bunu grnce Raoul'n
sevinten yrei azna geldi. Marie,
arzularnn
basksyla,
zemberein
hareketine uymu bir saat yelkovan gibi
yolundan
sapmadan
yrmekteydi.
Kk salonda, minenin yannda bir
koltua kendini brakmt. Nathan'n
geldii
haber
verildiinde,
ev
sahibesinin baklarnn kendi stne
evrileceini bildii iin, o yana bakmak

yerine, onu aynadan seyretti. Bu her

yerde byledir, ak kapana girince bu
kk kurnazlklara bavurur: Aynalara,
manonlara,
yelpazelere,
ne
ie
yarayaca ilk bata bilinemeyen ve bir
sr kadnn kullanmadan eskittii bir
eyalar kalabalna hayatiyet kazandrr.
Madam d'Espard, Nathan'a dnd ve
gzyle de Marsay'yi iaret ederek:
Msy bakan, dedi, siz girerken
kralclarn
cumhuriyetilerle
anlatklarn iddia ediyordu. Bu konuda
sizin de bir eyler biliyor olmanz lazm,
deil mi?
Olsun, dedi Raoul, bunda kt bir
ey yok ki! Ayn eyden nefret ediyoruz,

kinlerimiz ortak, farkl olan aklarmz,

hepsi o kadar.
De Marsay, gz ucuyla Kontes de
Vandenesse'le Raoul' bir arada
szerken:
En azndan garip bu ittifak, dedi.
Konumaya btn yeni katlanlar gibi
kafas siyasetle fazlaca megul bulunan
Rastignac:
Uzun srmez, dedi.
Madam d'Espard kontese:
Siz ne diyorsunuz bu ie sevgili
dostum? diye sordu.
Siyasetten hi anlamam.

 O konuya da dalacaksnz madam,

dedi de Marsay, ve o zaman katmerli
dmanmz olacaksnz.
De Marsay ekip gittiinde, Nathan'la
Marie onun bu sznn ne ifade ettiini
bir trl anlamamlard. Rastignac da
bakann peinden gitti. Madam d'Espard
onlara ilk salonun kapsna kadar elik
etti. ki k, bakann att talar stne
fazla kafa yormad. Ba baa kaldklar
u birka dakika onlar iin byk bir
talihti. Marie elini evkle Raoul'n
eldivensiz eline uzatt. O da bu eli
avucuna ald ve ancak on sekizinde bir
gencin heyecanyla dudaklarna gtrd.
Kontesin gzleri ylesine eksiksiz, asil
bir efkat ifade ediyordu ki, bunu gren
Raoul'n gzlerinde asab mizataki

insanlarn daima yardmna koan bir

damla ya belirdi.
Nerede grebilirim sizi, nerede
konuabiliriz? dedi Raoul. Sesimi,
bakm, kalbimi ve akm daima
gizleyeceksem, lrm ben.
Bu gzyandan duygulanan Marie,
havann kt olmad her gn
Koruda[56] onunla gezintiye kmay vaat
etti. Bu vaat Raoul'de, Florine'in be yl
boyunca verdiinden daha byk bir
mutluluk yaratt.
Size sylenecek ne ok eyim var.
Bizi mahkm ettikleri bu suskunluk,
bilemezsiniz bana nasl azap veriyor!
Markiz

tekrar

salona

girdiinde

kontes, cevap vermek gcn kendinde

bulamadan, bylenmi gibi Raoul'e
bakmaktayd. Markiz yanlarna gelirken:
Niye Marsay'ye hibir cevap
vermediniz bakaym, dedi.
llere sayg gstermek gerek,
diye cevap verdi Raoul. Yoksa can
ekitiinin farknda deil misiniz?
Rastignac da hastabakcs. Mirasndan
pay almay umuyor.
Kontes yaplacak baz ziyaretleri
olduunu bahane edip, bu konuya daha
fazla bulamamak iin oradan ayrlmak
ister gibi yapt. Oysa Raoul u eyrek
saat iin, kymetli zamanndan ve en
hayat karlarndan feragat etmiti.

Marie en girift iler, en zorlu

almalarla i ie gemi bu daldan
dala konan ku misali hayatnn
ayrntlarn henz bilmiyordu. ki insan
ebed bir akla birbirine baland
zaman her gn ortaya kan glkleri
birlikte yenmenin snavn vererek,
samimiyetle birbirine balanarak ortak
bir hayat srdrr. ki gnl sabah
akam birlikte soluk alp verircesine,
birbirlerinin kederlerini bltkleri,
ayn
merak
iinde
birbirlerini
bekledikleri, bir engel karsnda
birlikte tasalandklar zaman her ey
dnlr. Bir kadn, ge kalmamak iin
gsterilen abada nasl bir akn
yattn, koar adm geliteki o heyecan
bilir; skntlar, meguliyetler iindeki

kocasnn yannda didinir, gider gelir,

umutlanr, davran gsterir. Onun
ikyet mrldanmalarn kendi dndaki
eylere yorar. Kukuyu kafasndan silip
atmtr,
yaanan
hayat
btn
ayrntlaryla tanr ve deerlendirir.
Oysa, onca ateliliin, inanamamann,
talebin hkm srd, ne birinin
tekini, ne tekinin onu tand yeni bir
sevdann balarnda ya da isiz gsz,
kaplarnda akn daima nbet tuttuu
kadnlar kadar, deerlerini fazla
byten, her eyde, hatta bir erkei
mahvedecek bir yanl buyururken bile,
kendine itaat isteyen kadnlarn gznde
de ak, Paris'te ve amzda, mmkn
olamayacak abalar ister. Gnmzn
monden kadnlar, toplumda herkesin

emin ve kesin bir yerinin olduu on

sekizinci
yzyl
geleneklerinin
hkmranl
altndan
daha
kamamtr. ok az sayda kadn,
erkeklerin ounun yerlerini yeni yeni
yapmakta, ereflerini henz kazanma
yolunda ve bir servet edinme abasnda
olduklarn, btn bunlarn onlar
skntdan skntya soktuunu grp
anlar. Bugn servetlerini salama alm
insan says parmakla saylacak kadar
azdr. Sadece yallarn sevecek
zamanlar vardr. Genler ise, Nathan'n
yapt gibi, hrs gemisinin kreklerine
aslmakta. detlerdeki bu deiimlere
erkeklerden daha az boyun een
kadnlar, kendilerinde bolca bulunan bo
zamanlarn, bu zamana yeteri kadar

sahip olmayanlar iin harcarlar. Kendi

zihinlerindekinden farkl bir hedef, bir
meguliyet olabileceini akllarna bile
getirmezler.
k,
kendilerine
ulaabilmek iin Lerna ylann m[57] alt
etmitir, bunun hi nemi yoktur. Onu
grme mutluluu nnde her ey bir yana
atlr, ancak kendilerine verdii
heyecanlardan dolay ona, bunlarn neye
mal olduklarndan habersiz, minnet
duyarlar. Bo saatlerinde cince,
emirlerine amade bir yol kefettilerse
onu bir mcevher gibi parlatrlar. Siz
zorunluluklarn demir parmaklklarn
bkmsnzdr, oysa onlar bir
kurnazln
mantosunu
srtlarna,
eldivenlerini ellerine geirir: Sakn siz
bir hak iddia etmeyin, dl onlaradr.

stelik hakllar: Sizin iin her eyini

feda edene, nasl olur da siz her eyinizi
feda etmezsiniz? Verdikleri kadarn
isterler. Raoul dnte, monden bir ak,
gazeteciliin on atl arabasyla, tiyatro
oyunlaryla ve aprak ileriyle birlikte
yrtmenin ne derece g olduunu fark
etti. Giderken:
Gazete bu akam da rezil oldu, dedi
kendi kendine, gene benden makale yok.
kinci saydr bu byle!
Madam Flix de Vandenesse defa
Boulogne korusuna gitti. Raoul'
gremeden umutsuz ve endieli geri
dnd. Nathan, bir basn prensi
grkemine ulamadan orada grnmek
istememiti. Btn haftasn iki at, bir

araba ve uygun bir uak aramakla ve

ortaklarn kendi gibi birinin deerli
zamann yollarda arur etmemesi
gerektiine
ve
bylelikle
araba
masraflarnn
gazetenin
genel
giderlerinden saylmasna ikna etmekle
geirdi. Ortaklar Massol ve du Tillet
buna o kadar gnl rzasyla peki
dediler ki, onlar dnyann en mkemmel
insanlar sayd. Dostlarn bu yardmlar
olmasa, hayatn ykn kaldrmak
imknsz olacakt. Zaten bu hayat, ideal
bir akn en tatl zevkleriyle karm
olsa bile ok gt! ok insan, hatta en
dayankl olanlar bile, bu kadar
dankl kaldramaz. Zorlu ve mutlu
bir sevda, sradan bir insann kalbinde
bile ok yer tutar. Ama bu sevda Madam

de Vandenesse gibi beenilen bir kadnn

kapsn alarsa, Raoul gibi megul bir
adamn hayatn allak bullak eder.
nnde, sevdasna boynunun borcu
olarak, her eyden nce yerine
getirilmesi gereken bir sr mecburiyet
vard! Her gn saat ikiyle arasnda,
ii gc olmayan bir centilmen klnda,
at stnde, Boulogne korusunda
bulunmalyd. Orada Madam de
Vandenesse'ten akama hangi evde, hangi
tiyatroda buluacaklarn renecekti.
Onca bekledikten sonra birka laf etme
frsatn, masann altndan veya bir kap
aralnda yahut arabaya binerken
sunulan hrszlama bir efkat krntsn
elde edebilmek iin, salonlardan gece
yarsndan nce ayrlamyordu. Yksek

sosyeteye girmesine vesile olan Marie,

yemee gittii baz evlere onu da davet
ettiriyordu. O kadar basit deil mi?
Sevdasnn ardndan srklenen Raoul,
gururu yznden, ilerinden bahsetmek
cesaretini
kendinde
bulamyordu.
Gnlnn bu masum efendisinin en
kaprisli isteklerine boyun emek ve ayn
zamanda meclis oturumlarn, siyaset
alayann takip etmek, gazetenin
idaresine bakmak, onlardan gelecek
gelirin kendisi iin vazgeilmez olduu
iki de piyes sahnelemek zorundayd.
karlarn zevkine feda etmekten
kanmak amacyla, bir baloya, bir
konsere, bir geziye gitmekten vazgese,
kontesin kk bir yz iareti kararn
deitirmesine
yetmekteydi.
Gece

toplantlardan sabahn biriyle ikisi

arasnda ayrlabiliyor, saat sekize veya
dokuza kadar alyor, yle byle bir
uyuyor, gazetenin dnce yaps
hakknda bal bulunduu nemli
kiilerle gr alveriinde bulunmak
ve idar bin bir konuyu karara balamak
zere ayaa kalkyordu. Gnmzde
gazetecilik her alana bular: Sanayi,
kamunun ve zel ahslarn karlar, i
dnyasnda yeni giriimler, edebiyatn
btn ba talar ve rnleri, hepsi onun
konusudur. Nathan, yorgun argn,
yazhanesinden tiyatroya, tiyatrodan
Meclis'e, Meclis'ten birka alacaklsnn
yanna koup durduu zaman bile
Marie'nin nnde sakin ve mutlu
grnmeye,
kaygsz,
saadetin

verdiklerinden
baka
yorgunluu
olmayan bir adam rahatlyla onu
arabasnn kapsna kadar koarak
karlamaya mecburdu. Nelere mal
olduunu sezdirmedii fedakrlklar
karlnda dl olarak ald ey de,
sadece dnyann en tatl szleri, ebed
bir ballk zerine edilmi irin
yeminler, birka saniyelik bir ba baa
kal annda ellerin birbirini gnlden
kavramas, karlkl edilmi sevdal
birka kelimeydi. Nathan, babalarmzn
tabiriyle btn bu ufak ltuflarn
bedelini ne kadar ar dediini
saklamann baz yanl anlamalara sebep
olduunu fark etti. Bu durumu aklamak
frsat domakta gecikmedi. Nisan aynn
gzel bir gnnde, kontes Boulogne

korusunun kuytu bir kesinde Nathan'n

koluna girdi. Niyeti onu incir kabuunu
doldurmad halde, kadnlarn stne
dalar kmay pek bildikleri o gzelim
tartmalardan birine sokmakt. Nathan'
dudaklarnda
glmseme,
aln
mutlulukla aydnlanm, gzleri ince ve
sevinli bir dncenin parltsyla
yanarak karlayacana, ciddi ve
dnceli bir tavr ald.
Neniz var? dedi Nathan.
Kafanz yormayn bu bo eylerle,
kadnlarn birer ocuk olduklarn nasl
olsa biliyorsunuz!
Cannz skacak bir ey mi yaptm?
yle olsa burada olur muydum?

 Ama yznz hi glmyor, beni

grmekten memnun deil gibisiniz.
Marie, kadnlarn kendilerini kurban
yerine koyduu o itaatkr havayla:
Size kskn m grnyorum? dedi
Nathan, kalbini daraltan ve zntye
boan bir kayg iinde birka adm att.
Bir an sessiz kaldktan sonra:
Baz havadan sudan korkularnz ve
hayatn byk dertlerinin stnde
saydnz
anlalmaz
kukularnz
yznden olacak, dedi. Siz, bir saman
sap, bir buday tanesi koyup, dnyay
bir yandan te yana adrma sanatna
vkfsnz.

 Alay ha? dedi kontes, ban ne

eerek. Bunu hi beklemezdim.
Marie'ciim, meleim, bunu,
azndan srrn alabilmek iin yaptm
grmyor musun?
Size sylesem
zlmeyecek ki!.

bile

srrm

Nasl yani?
Ben sevilmedim, dedi gz ucuyla
onu inceden inceye szerek.
Kadnlar bu bakla, ac ektirmek
istedikleri erkekleri ustaca sorguya
ekerler.
Sevilmediniz mi?.. diye haykrd
Nathan.

 Evet sevilmedim, dedi, siz o kadar

ok eyle megulsnz ki. Bu kargaa
iinde ne kalr bana? Unutulmak tabii...
Dn korulua geldim, sizi bo yere
bekledim.
Ama...
Srf sizin iin yeni bir elbise
giymitim
ve
siz
gelmediniz,
nerdeydiniz?
Ama...
Bilemezdim ki nerede olduunuzu.
Kalkp Madam d'Espard'lara gittim,
orada da yoktunuz.
Ama...

Akam

Opera'da

gzlerim

balkondan ayrlmad. Ne zaman kap

alsa, yreim azma geliyordu.
Ama...
Ne korkun bir akamd! Gnlmde
esen bu frtnalar aklnzn ucundan
gemiyor.
Ama...
Hayat bu heyecanlar kaldramaz,
ypranr!
Ama...
Evet? dedi kontes.
Evet, hayat ypranr, dedi Nathan,
ve siz benimkini birka ay iinde un ufak
ettiniz. nsafsz ikyetleriniz beni de her

eyi sylemeye mecbur ediyor! Siz mi

sevilmediniz? Sevildiniz. Hem de ok
sevildiniz.
Canl bir ekilde durumunu izdi,
uykusuz geen gecelerini anlatt. Saatle
kaytl mecburiyetler, baarya ulama
zorunluluu,
itibarn
kaybetmek
tehlikesi altnda olaylar aldanmadan
deerlendirmek grevinin herkesten
nce kendisine dt gazetesinin
bitmez tkenmez ihtiyalar, nihayet bu
ba dndrc ada bulut hzyla gelip
geen meseleler stne vakit geirmeden
yaplmas gerekli aratrmalar hakknda
inceden inceye bilgi verdi.
Raoul bir an haksz duruma dt.
Madam d'Espard sylemiti: Dnyada

bir kadnn ilk akndan daha

yapmacksz bir ey olamaz. Neredeyse
onu kendini ok sevmekle sulam gibi
oldu. Seven bir kadn her eye bir
tatminle, bir itirafla ya da bir zevkle
cevap verir. Bu engin hayatn nasl akp
gittiini anladnda iini bir hayranlk
kaplad. Nathan' gznde devletirdi,
eriilmez bir varlk sayd. Btn suu bu
kadar ok sevmi olmakt. Baz
saatlerini
de
sadece
kendisine
ayrmasn rica etti. Gzlerini ge
dikerek, bu kadar iddial bir almay
kafasnda
derleyip
toparlad.
Sabredecek, bekleyecekti! Bundan byle
zevklerini feda edecekti. Ykseliinin
basama olmak isterken bir engel olup
kmt ona!.. Umutsuzca alad.

Gznde yalar:
Kadnlarn, dedi, sevmekten baka
yapacaklar bir ey yok. Erkeklerin bin
bir hareket imkn var. Oysa bizler
ancak dnrz, yakarrz, taparz.
Byle bir akn bir karl, bir dl
olmalyd. Yalnzlk iinde yapayalnzsa,
sessizlik hibir tan yok etmiyorsa, o
zaman dalndan bir pnara inmek isteyen
bir blbl gibi bakt, sonra ban
kendine doru eilen Nathan'a uzatt,
onun dudaklarndan bir pck almasna
raz oldu. Hileyle verdii ilk ve tek
buseydi bu. Kendini be yldan beri
olmad kadar mutlu hissetti. Raoul'e,
ektii bunca ile bir anda denmi
geldi. Nereye gittiklerini bilmeden,

Auteuil'den Boulogne'a uzanan yol

stnde yan yana yrdler. Az sonra,
klarn iyi bildii eit ve ahenkli
admlarla
bu
yry
kesip,
arabalarna
dneceklerdi.
His
salamln ifade eden bir rahatlkla
verilen bu pce Raoul btn inancn
balamt. Btn ktlkler, ona varyla
youyla balanm bu kadndan deil,
iinde yaad dnyadan geliyordu.
Raoul fkeli hayatnn skntlarndan
piman deildi artk. Marie de bunlar,
arzusunun bu ilk ateinde, bu sra d
hayatlarn korkun i atmalarnn her
saat iinde olmayan btn kadnlar gibi,
unutup gemeliydi. Marie, kadn
sevdasn da vuran bu deerbilir
hayranla yakalanm durumda, ayn

Raoul gibi az ama z, duygulu,

karsndakini iinden vuran szler
syleyerek, kararl ve din admlarla,
bir ara yolun ince kumu zerinde
kouyordu.
Gkyz
masmaviydi,
przszd.
Kocaman
aalar
tomurcuklanmaktayd.
Kahverengi
binlerce kk dal varlklarna can katan
yeil filizler vermekteydi. allklar,
kayn aalar, stler, kavaklar o ilk,
taze,
yar
effaf
yapraklara
brnmlerdi. Byle bir ahenge kar
koyacak ruh yoktur. Ak, tabiat kontese
toplumu aklad gibi aklyordu.
Hibir zaman benden bakasn
sevmemi olmanz ne kadar isterdim!
dedi kontes.

 Arzunuz bir gerek u anda. Sahici

ak biz birbirimizde bulduk.
Syledii gerekti. Bu gen kadn
kalbi karsnda saf, temiz biri olduuna
kendi de inannca gzelim duygular dile
getiren bu cmleler kendiliinden
azndan dklmt. Bata sadece
hayal dnyasn ve gururunu doyurmak
iin olan sevdas giderek itenlemiti.
Yalan sylemekle balam, doruyu
syleyerek bitirmiti. Zaten her yazarn
iinde, onu ahlak gzelliine hayran
klan, bastrlmas zor bir duygu vardr.
Ayrca, fedakrlklara zorlanan bir
erkek, uruna buna katland varla ilgi
duyar. Monden kadnlar, ayn yosmalar
gibi,
igdleriyle
bu
gerein
farkndadr. Hatta farknda olmadan bile

bunu kullanrlar. Bylece kontes, ilk

bata duyduu minnettarlk ve hayretten
sonra, kendisi iin bunca fedakrlk
yaplm olunmasnn, uruna bunca
gle gs gerilmesinin bysne
kapld. Onu seven, akna layk bir
erkekti Raoul, zorlama hametinin
kendine
nelere
mal
olacan
bilmiyordu. nk kadnlar klarnn
kaidesinden aa inmesine asla izin
vermezler. Tanr'da en kk bir alalma
bile affedilmez. Marie, Raoul'n
Very'deki
akam yemeinde,
bu
muammay hangi szlerle ifade ettiini
bilmiyordu. Aa sralardan yola kan
bu yazarn hayat mcadelesi genliinin
ilk on yln almt, yksek tabakadan
bir kralienin gnln kapmak istiyordu.

Chamfort'un[58], o olmadka akn

gsz bir ey kalacan syledii
gururu tutkusunu ayakta tutuyordu ve onu
her gn biraz daha artrmak zorundayd.

Hayatnzda
hibir
kadn
olmadna ve hi olmayacana yemin
eder misiniz bana?
Bir baka kadn kendi iin benim ne
hayatmda zaman, ne de kalbimde yer
bulabilecektir, diye cevap verdi.
Bunu sylerken, Florine'i o kadar
demez
buluyordu
ki,
yalan
sylemediine kani idi.
nanyorum size, dedi kontes.
Arabalarn bulunduu aalkl yola

geldiklerinde, ona ilk defa rastlam gibi

saygl bir tavr taknan Raoul'n

kolundan kt. Nathan, ayn saygl

tavryla onu arabasna

kadar gtrd. Daha sonra, arabann

kard tozu iine ekerek ve rzgrn
dardan titrettii salkmst dallarn

andran tyleri kendi arabasnn iinden

seyrederek onu

X. Charles caddesinde de takip etti.

Bundan sonra Raoul tutkusunun etkisiyle,
Marie'nin soylu itirazlarna ramen,
onun bulunduu her yerde oldu.
Kontesin, kendisine ylesine gerekli
olan zamann boa harcadn grerek,
onu fayda etmeksizin azarlarken
taknd bu hem honutsuz hem de
bahtiyar edasna baylyordu. Marie,
Raoul'n ilerinin ynetimini kendi
stne ald. Zamann nasl
kullanacana dair kesin emirler verdi.
Onun kendini datmasna frsat
yaratmamak iin kendini eve kapad. Her
gn gazeteyi okuyordu. Yazlarn ok
parlak bulduu ke yazar Etienne
Lousteau'yu, Flicien Vernou'yu, Claude

Vignon'u ve gazetenin btn yazarlarn

sabah sabah ilk ereflendiren o
oluyordu. De Marsay ld vakit,
hakkn teslim etmesi yolunda Raoul'e
tavsiyede bulundu. Raoul'n mteveffa
bakan hakknda, Makyavelizmini ve
kitlelere kar duyduu kini yermeyi de
ihmal etmeden kaleme ald uzun ve
grkemli mersiyeyi kendinden geerek
okudu. Nathan'n gazeteye destek
olacan dnd piyesinin ilk
temsilinde, Gymnase'da[59] tabii ki
sahneye bitiik bir locada hazr bulundu.
Piyes kontese ok baarl grnd:
Satlk alklara o da kanmt. Leydi
Dudley, bu temsilden sonra evine gelen
kontese:

 talyan Tiyatrosu'ndaki
temsiline gelmediniz? diye sordu.

veda

Yok! Gymnase'a gittim. Bir piyesin

galas vard da.
Vodvilleri kaldramyorum, dedi
Leydi Dudley. Bu konuda ben XIV.
Louis'nin
Tniers'ler[60]
hakknda
dnd gibi dnyorum.
Ben, diye lafa kart Madam
d'Espard, bu alanda yeni yazarlar hayli
ilerlemi
buluyorum.
Gnmzde
vodviller zarif, nkte dolu, ok yetenek
isteyen komedilerdir, kendi hesabma
onlardan ok zevk alyorum.
Oyuncular zaten fevkalade, dedi
Marie. Gymnase'nkiler dn gece son

derece iyi oynadlar. Piyes de holarna

gitmiti, diyaloglar ince ve nkteliydi.
Beaumarchais'ininki[61] gibi, dedi
Leydi Dudley.
Madam d'Espard kontese bakarak:
Msy Nathan henz bir Molire
olmasa da... dedi.
yi vodviller yazyor, dedi Madam
Charles de Vandenesse.
Madam de Manerville:
Bakanlklar da yerinden iyi
oynatyor, diyerek lafa kart.
Kontes sknetini muhafaza etti. Bu
ineleyici alaylara bir cevap aryordu.

inin
kzgnlktan
hissediyordu. Ama,

kprdn

Bir gn o da olur belki, demekten

daha ustaca bir cevap bulamad.
Kadnlarn hepsi zekice ve fark
ettirmeden birbirine baktlar. Marie de
Vandenesse gittiinde Mona de SaintHreen haykrd:
Tapyor Nathan'a!
Madam d'Espard:
Srrn saklar gibi bir hali de yok
zaten, dedi.
Mays ay geldi, Vandenesse karsn,
ancak Raoul'n duygulu mektuplaryla
teselli olabildii iftliine gtrd.

Kontes de her Allah'n gn ona

yazmaktayd.
Eer Florine yannda olsayd, kontesin
yokluu Raoul' admn att ukurdan
ekip karrd. Ama o, onlara
hkmetmek niyetini aa vurur vurmaz,
gizli dman haline gelen eski dostlar
arasnda yapayalnzd. Kt duruma
dnce el uzatmaya, teselli etmeye,
baar kazannca da ona hayranlk
duymaya hazr meslektalar her an ona
di biliyorlard. Edebiyat dnyasnda
iler byle yrr ite. Herkes ancak
kendinden daha aa olan sever. Kim
ykselme yolundaysa, ona dman
olunur. Bu genel hrs, kimsede ne arzu,
ne kuku uyandran, yollarn kstebekler
gibi yerin altnda yapan, ne kadar salak

da grnseler, yetenekli kiiler ieriye

bakasn sokmamak iin daha kapda
birbirinin
yolunu
keserken,
Moniteur'deki[62] bo drt yere
kapa atmay beceren sradan insanlarn
ansn on kat artrr. Raoul iin en
byk tehlike, bin varsaym iinde,
doru olan bulup karmakta yosmalara
has o yaradltan bilgiliiyle Florine'in
tehis ettii, bu szde dostlarn gizli
husumeti deildi. ki orta, avukat
Massol ile banker du Tillet, iinde yan
gelip yattklar arabaya onun alma
evkini komay, gazeteyi besleyemez
hale geldiinde de ayan kaydrmay,
yahut ypratmak istedikleri an onu bu
byk yetkisinden mahrum etmeyi
inceden inceye tasarlamlard. Onlara

gre Nathan, har vurup harman

savrulacak
bir
miktar
para,
hizmetlerinde on yazara ta kartacak
bir kalem gcyd. Durmadan konuma
becerisini etkili konuma sanat sayan,
syledii her lafla can skma srrna
vkf, her eye kltc bir gzle
baklan toplantlarn hastas, ne pahasna
olursa olsun bir ahsiyet haline gelmek
isteyen avukatlardan biri olan Massol,
artk Adalet bakanl sevdasndan
vazgemiti. Drt ylda bu mevkiden be
alt kiinin gelip gittiini grnce, kara
cppeye olan hevesini kaybetmiti. Cep
harl kabilinden Milli Eitim'de bir
hocalk, Devlet urasnda bir sandalye
ve bunlara eklenecek bir eni olarak da
Lgion d'Honneur nian istiyordu. Du

Tillet ile Baron de Nucingen, kendi

grlerine katlmas artyla, ona nian
ve ura yelii konusunda teminat
verdiler. Massol, vaatlerini yerine
getirmekte onlar Nathan'dan daha
salam buluyor, isteklerine kr krne
boyun eiyordu. Bu adamlar Raoul'den
daha fazla yarar salamak iin, onu
iinde bana buyruk brakyorlard. Du
Tillet gazeteyi sadece, Nathan'n hibir
ey anlamad, borsa oyunlarndaki
karlar iin kullanyordu. stelik,
gelecein Yksek Meclis yesi Baron de
Nucingen
araclyla
Rastignac'a,
barondan boalacak yere koyaca
adayln
desteklemesi
artyla,
gazetenin st kapal biimde iktidara
yanaabileceini bildirmiti. Nucingen,

Meclis yeliine, gazetenin bedava

tarafndan, bol keseden gnderildii,
semen says az, kokumu bir kasaba
bozuntusundan
seilmiti.
Bylece
Raoul, gazetede ba tac olmasn, btn
imknlardan yararlanmasn, gururun,
unun bunun meyvelerini devirmesini
sonsuz bir zevkle seyreden bankerle
avukatn oyununa gelmiti. Ama Nathan,
onlara hayrand, araba ve atlarla ilgili
istei srasnda da olduu gibi, dnyann
en melek gibi varlklar olduklarn
kabul ediyor, onlar can istedii gibi
elinde
oynatabileceini
sanyordu.
midin hayatn temeli olduuna inanan,
hayal gc engin insanlar, ilerinde en
tehlikeli ann, her eyin tam onlarn
istedii gibi yrd an olduunu bir

trl anlamaya yanamazlar. Bu, siyas

ve mal dnyada meydana gelen, zaten
Nathan'n da yararland bir zafer an
oldu. Du Tillet onu Nucingen'lere takdim
etti. Madam de Nucingen, Raoul',
ondan ok Madam de Vandenesse'ten
tr, mkemmel ekilde arlad. Ama
kontese ait baz imalarda bulununca
Raoul, anlamazdan gelip Florine'in
ardna snmakla ok iyi yaptna
inand ve st perdeden bir kendini
beenmilikle aktrisle aralarndaki
kopmaz balardan uzun uzun sz etti.
Saint-Germain
mahallesindeki
cilvelemeler iin, byle kesin bir
mutluluk geri tepilir mi? Nucingen'le
Rastignac'n, du Tillet ve Blondet'nin
oyununa gelen Nathan, desteini, onlarn

tuttuu ksa mrl hkmetlerden

birinin kurulmas iin atafatl bir
ekilde harcad. lerini ona buna ok
bulamadan yrtmek istedii iin,
gazetesinin yardmyla kurulmu baz
giriimlerden aktan aa kar
salamaya
gsteri
olsun
diye
yanamad. Bunu baz tehlikeli anlarda
arkadalarna
zarar
getirmemeyi,
sanayicilerle aray bozmamay kendine
pek de dert etmeyen o yapt. Kendini
beenmilikle hrsn dourduu bu
ztlklar, bu tr insanlarn ounda
bulunur. stndeki palto uzaktan baknca
ahane gzksn diye, yrtk yerlerini
kapatmak iin eten, dosttan yamalk
kuma dilenirsin. Geri kontesin
gitmesinden iki ay kadar sonra Raoul,

zaferinin tam orta yerinde, onu baz

endielere dren, skntl bir an
geirdi. Du Tillet'den yz bin franklk
avans ekilmiti. Florine'in verdii, ilk
sermayenin te birini tekil eden para
Maliye'ye, byk bir miktar tutan kurulu
masraflarna
gitmiti.
Gelecei
dnmek gerekiyordu. Banker, drt ay
vadeli, elli bin franklk bir senet
karlnda yazarn yardmna kotu. Du
Tillet bylece, senet yularn Raoul'n
boynuna geirmi oldu. Bu ek parayla
birlikte gazetenin varl alt ay daha
teminat altndayd. Baz yazarlarn
gznde alt ay bitmez tkenmez bir
zamandr. Zaten ilanlar yoluyla, seyahate
gidenlerden
faydalanp,
abonelere
aldatmaca imknlar tanyarak, iki bin

frank para toplanmt. Bu yar baar

Nathan'a paray atee atma cesareti
veriyordu. Yeteneini biraz daha
konutursa, hakknda siyas bir dava
alsa, gzle grlr bir zulme urasa,
kalemi eski zamanlarn top gllesine
bedel, modern bir paral asker olup
kacakt. Ne yazk ki, ilerin byle
yolunda grnmesi, Florine'in turneden
aa yukar elli bin franklk bir
birikimle dnmesine rastlad. Raoul, bir
yedek akeyi bir yana koyacak yerde,
baarsnn nnn kesilemeyeceinden
emin, aktristen bir zamanlar para alm
olmaktan
duyduu
utanla,
dalkavuklarnn yalanc vglerine gz
kapal kanarak, kendi durumu hakknda
Florine'e yanl fikir verdi ve onu

elindeki parayla evini yeniden dzmeye

zorlad. O gnn artlar iinde atafatl
grnm bir zorunluluktu. Bu konuda
nazlanmaya hi de niyeti olmayan
Florine stne stlk otuz bin franklk
bir borcun da altna girdi. Pigalle
sokanda, eski evresini gene bir araya
getiren, tam kendine has, ipirin bir evi
oldu. Florine gibi usturuplu bir kadnn
evi, siyas muhterisler iin son derece
elverili, kendi meknnda Raoul
olmadan iler evrildii, Hollandallarn
meknnn XIV. Louis iin olduu kadar
tarafsz bir aland. Nathan, sahneye
dn iin aktrise, barol tam tamna
ona uyan bir piyes ayrmt. Bu dramvodvil Raoul'n tiyatroya vedas
olacakt. Raoul'e bu deerbilirliin bir

bedele mal olmad gazeteler daha

piyes sahnelenmeden, Florine iin yle
bir vg gsterisine giritiler ki,
Comdie-Franaise'nin onu kadrosuna
alaca sylentisi bile ortaya atld.
kan makalelerde Florine, Matmazel
Mars'n mirass olarak gsterildi. Bu
zafer, aktrisi Nathan'n tutturduu yolun
nereye
varacan
dnmesini
engelleyecek
kadar
aknla
drmt. Kendini bir bayram sevinci
iine brakt. Bu sarayn, kimi kitab,
kimi piyesi, kimi danss, kimi giritii
bir i, kimi reklam iin ltuf
dileyenlerin etrafn ald kraliesi,
basn dnyas denen byk kudretin
verdii zevklere dalp gitmiti. Ona gre
ufuktaki bakanlk iin gerekli itibar da

ancak bu yolla salanrd. Evine girip

kanlarn dediine baklrsa, Nathan
byk siyasetiydi. Nathan bu gazete
iine girimekle doru yapmt.
Milletvekili seilir, dier biroklar gibi
o da muhakkak bir sre bakanlk
koltuunda
otururdu.
Aktrisler
kendilerine iltifatta bulunanlara ok
nadir olarak hayr der. kan
makalelerde Florine, gazeteye ve onu
kotaranlara gvensizlik duyamayaca
kadar yetenekli saylyordu. Basn
mekanizmasn da, kullanlan aralardan
kukulanmayacak kadar az tanyordu.
Florine tynetindeki kadnlar yalnz
sonular grrler. Nathan'a gelince,
bundan byle, biri halen bakan olan,
yerini iyice salama almak iin

meslektalarnn
ayan
kaydrma
hesaplar iinde iki eski gazeteciyle
ileri gelecek dnemde hedefine
ulaacak ekilde yoluna koyacan
sand. Alt ay ayrlktan sonra sevin
iinde Florine'e kavumutu. Kendini
kolayca eski alkanlklarna brakt. Bu
hayatn ykl dokusunu gizlice, ideal
aknn en gzel iekleri ve Florine'in
ektii zevklerle iledi. Marie'ye yazd
mektuplar birer ak, zarafet ve slup
aheseriydi. Nathan, iyilik perisine
danmadan hibir ie girmiyor, hayatn
onunla nurlandryordu. Halk yanls
olmaktan piman, baz anlar iinden
aristokrasinin
davasn
gtmek
geiyordu ama, glkleri yenme
alkanlna ramen, bir rpda soldan

saa atlamay kesinlikle imknsz

gryordu. Bakan olmak bundan daha
kolayd. Marie'nin paha biilmez
mektuplar, ya Huret, ya Fichet, yani
Paris'te ilan ve reklam yoluyla kilitlerin
en salam ve en almazlarn imal
ettikleri yolunda rekabete giren bu iki
mekanik
ustasnn
birinden
biri
tarafndan piyasaya srlm, kilitli bir
mektup czdannda saklanmt. Bu
czdan hep Raoul'n almakta olduu,
Florine'in zel odasnda dururdu. Hibir
eyin
kedisinden
saklanmadna
inandrlm bir kadn aldatmaktan daha
kolay bir ey yoktur. Hibir eyden
kukulanmaz, her eyi grdn ve
bildiini sanr. Zaten dneli beri aktris
hep Nathan'n hayatndayd ve onun

yaaynda bir gariplik grmyordu.

zensizce kapatlm, nerdeyse yar ak
duran bu mektup czdannn ak
hazinelerini, bir rakibenin mektuplarn,
yani kontesin Raoul'n istei zerine
gazete
yazhanesine
postalad
mektuplar sakladn hayal bile
edemezdi. Ksacas Nathan'n durumu
son derece parlak grnyordu. Birok
dostu vard. Ortaklaa yazlm iki
piyes, lksn temin ettii gibi, gelecek
endiesini de yok etmiti. Zaten du
Tillet'ye, bu yakn dostuna olan borcu da
onu hibir ekilde tasalandrmyordu.
Baz anlar Blondet, her eyi inceleme
alkanl
yznden
endieye
kapldnda, Nathan:
nsan dostundan phelenir mi?

diyordu.
Florine:
Dmanlarmzdan phelenmeye
zaten ihtiyacmz yok, diyordu.
Nathan hep du Tillet'yi savunuyordu.
nsanlarn en iyisi, en kolay, en
namuslusuydu. Bu usta ip cambaz
haliyle Raoul'n varl, btn herkesin,
hatta srrna vkf olduunda kaytsz bir
insann bile gzn korkutabilirdi. Ama
du

Tillet ona stoaclkla ve sonradan grme

birinin souk gzleriyle bakmaktayd.
Ona kar taknd dostane babacanl
iinde acmasz bir alayclk saklyd.
Bir gn Florine'in evinden karken,
onun elini skm ve arabaya biniini
seyretmiti. Sonra ihtiras kumkumas biri
olan

Lousteau'ya dnp:
Kk dalar ben yarattm
havasyla Boulogne korusuna gezmeye
gidiyor seninki, dedi. Oysa belki be alt
ay iinde Clichy sokan boylayacak.
O mu? Asla! diye bard Lousteau,
Florine yanndayken!
Florine'i elinden karmayacan
kim syledi? Sana gelince, onun gibi on
tane edersin. Bu be, alt ay iinde genel
yayn
mdrmz
phesiz
sen
olacaksn.
Ekim aynda senetlerin vadesi doldu,
du Tillet bunlar nezaketle, ama sadece

iki aylna, faizlerini artrarak erteledi.

Bu arada bir miktar daha yeniden bor
para verdi. Raoul zaferinden emin,
kesesini dibine kadar boaltmaktayd.
Nathan' grmek arzuyla yanp tutuan
Madam Flix de Vandenesse, birka
gne kadar, her zamankinden bir ay nce
dnecekti. Raoul'n ise, o sradaki derdi
bakayd,
tam
kavga
hayatna
atlacakken, para skntsna dmek
istememiti. Kalemin szden daha
cretkr olduu, her trl ieiyle
bezenmi dncenin her eyle temasa
geldii, her eyi ifade edebildii
mektuplar, kontesi cokunun en yksek
mertebesine karmt. Madam de
Vandenesse, Raoul'de, an en byk
dehalarndan birini, duygulu ve deeri

bilinmemi, hayran olmaya layk, lekesiz

ve muhteem bir kalp gryordu. Onu
iktidar lenine cretle yol alrken hayal
ediyordu. Akta bunca tatl olan bu ses,
az zaman sonra Meclis krssnde
grleyecekti. Marie artk ortasnda
dnyann olduu gk kubbe gibi, i ie
dairelerden olumu bir hayattan
gayrsn yaamyordu. Evlilik hayatnn
sakin mutluluundan duyulan tad yitiren
kontes kendini, usta ve ak dolu bir
kalemin ona ulatrd bu girdapl
hayatn alkantlarna kaptrmt. Basn
yoluyla verilen meydan savalarnn
iinde, alma saatlerinden alnarak
yazlm bu mektuplar pyor, yere
ge sdramyordu. Tek ve biricik
sevgili olduundan, n kaygs ve hrstan

baka bir rakibi olmadndan emindi.

Yalnzlnn derinliklerinde, kendinde
her eyin stesinden gelecek bir g
buluyordu. Tercihini iyi yapmt,
mutluydu: Nathan bir melekti. Bereket
versin ki, kr hayatnda bir keye
ekilmesi ve bunun Raoul'le arasna
koymu olduu setler, arkalarndan
konuan kem dilleri susturmutu. Gz
mevsiminin son gnleri boyunca Marie
ve Raoul, Boulogne korusundaki
gezintilerine gene devam ettiler.
Salonlar
yeniden
alana
kadar
grebilecekleri tek yer orasyd.
Raoul idealindeki hayatn ince ve
tertemiz zevklerini biraz daha rahata
tadabildi ve bunu Florine'den gizlemeyi
baard. Gazetede iler yoluna girmiti,

herkes
vazifesinin
stesinden
gelebiliyor, Raoul'e de biraz daha fazla
zaman kalyordu. radesi dnda,
zihninde baz kyaslamalara giriti.
Bunlar aktrisin lehineydi ama, kontesin
de bir kayb yoktu. Monden dnyadan
bir kadna gnlyle ve kafasyla duyduu
sevdann,
onu
mahkm
ettii
yorgunluklarn yeniden altna giren
Raoul, sahnede birden oynayacak
insanst gc kendinde buldu: Sosyete
hayat, Gazete ve Kulisler. Her eyde
kendisine minnet duyan, aa yukar
btn yorgunluklarn ve tasalarn
blen, sras gelince yannda olan,
sras gelince de ortadan kaybolan
Florine'in ona hibir laf etmeden, hibir
ikyette bulunmadan, gerek ve dolu

dolu mutluluk bahettii anda, doymak

bilmez gzleri, iffetli vcuduyla kontes,
ok kere kendini bir an grmek iin
katlanlan bu byk yorgunluk ve
zahmetleri unutturuveriyordu. Florine,
ona hkmetmek yerine, ayaklar stne
den ve kulaklarn havaya diken bir
kedinin memnuniyeti iinde, kendini
sevilmeye, terk edilmeye, sonra yeniden
sevilmeye brakyordu. Bu yumuak
ballk, insan hayran edecek derecede
fikir adamlarnn tabiatna uygun der.
Her sanat ondan, Nathan'n da yapt
gibi, asl ideal akndan, airce
igdlerini, gizli hametlerini, sosyal
kibrini okayan bu muhteem tutkudan
vazgemeden yararlanmasn bilmitir.
Raoul bir patavatszln felakete yol

aacann farknda, kendi kendine "Ne

kontes, ne de Florine bir eyden
haberdar olamayacaklar!" diyordu.
Birbirinden o kadar farkl yerlerdeydiler
ki! Ka girerken, Raoul hretin
zirvesinde olarak ortaya kt, artk
nemli bir ahsiyetti. De Marsay'in
lm yznden bakanln darmadan
olmasyla birlikte, iyi durumunu
kaybetmi olan Rastignac artk Raoul'e
dayanyor
ve
methiyelerle
onu
destekliyordu. te o zaman Madam de
Vandenesse kocasnn Nathan hakkndaki
fikrini deitirip deitirmediini bilmek
istedi. Aradan bir yl getikten sonra
ondan, btn kadnlarn, hatta en
asillerinin, maddiyattan en uzak
olanlarnn bile houna giden o parlak

intikamlardan birini alacan umarak

kontu siygaya ekti. yle ya, Kuds'teki
Kutsal Tapnak'n[63] duvarlar nnde
sraya
girerken bile,
meleklerin
kendilerince bir onura sahip olduklarna
dair, hi phesiz bahse girilebilir.
Dzenbazlarn elinde oyuncak
olmaktan baka bir marifeti yok, diye
cevap verdi kont.
Hayat ve siyaset dolaplarn yakndan
tanmann
kazandrd
ak
grllkle,
Raoul'n
durumunu
kavrayabilmiti. Karsna, Fieschi'nin[64]
teebbsnn, sonu olarak, birok
lml kiiyi Kral Louis-Philippe'in
ahsnda tehdide urayan karlara
baladn sakin sakin aklad. Rengini

aka belli edemeyen gazeteler, bu iten

zarar
grecek,
abonelerini
kaybedeceklerdi. Siyas hayatla birlikte
gazetecilik de gitgide basitlemekteydi.
ayet Nathan btn servetini gazeteye
yatrmsa, bir sre sonra iflas bayran
ekecekti. Btn taraflarn anslarn
hesaplamay iyi bilen bir insann sradan
ilgi duyduu bir meseleye dair, sadece
konuyu biraz derinletirmek kastyla dile
getirdii bu kadar ak seik, bu kadar
doru gr Madam de Vandenesse'i
rktt. Flix karsna:
yleyse ona ilgi duyuyorsunuz?
diye sordu.
Sohbetlerinden tat aldm,
nktedan bir insan olarak, evet.

Cevap o kadar tabiiydi ki, kont hibir

eyden phelenmedi.
Ertesi gn saat drtte, Madam
d'Espard'larda Marie ile Raoul, alak
sesle uzun uzun konutular. Raoul,
Flix'in evlilik hametini ineleyici
szleriyle ykma frsatn bulmaktan
memnun,
kontesin ileri
srd
endieleri giderdi. Bylece Kont de
Vandenesse'ten alyordu. Onu,
Temmuz htilali'ni Restorasyon devri
zihniyetiyle deerlendiren, toplumun
geici veya srekli, ama gerek yeni
gc olan orta snfn zaferini grmeyi
reddeden, dar zekl, geri kafal biri
olarak izdi. Artk byk efendiler devri
gemiti,
gerek
stnlklerin
hkmranl
gelmekteydi.
Raoul,

kendine yneltilmi bir soruya herhangi

bir iddias olmadan cevap vermi bir
siyaset adamnn dolayl ve tarafsz
fikirlerinden
faydalanaca
yerde
bbrlendi, burnunu Kafda'na dayad
ve kazand baarnn kaftanna
brnd. Zaten ndan ok kocasna
inanacak kadn olur mu? Madam de
Vandenesse yreine su serpilmi olarak
gene o, geen k tatt, bastrlm
heyecanlarla,
kk
hrszlama
zevklerle, gizli el tutumalaryla dolu
hayatna yeniden balad. Fakat byle
bir hayat, sevdii adam baz kararlara
varr, sabr aradaki engellerden dolay
taarsa, bir kadn sonunda olmadk
noktalara srkler. Bereket versin ki,
Florine'in yattrd bir Raoul bu

derece tehlikeli deildi. stelik onun

elini kolunu balayan kar meseleleri
mutluluunun meyvelerini devirmesine
pek imkn tanmyordu. Bununla beraber
Nathan'n bana aniden gelen bir
felaket, yeni engellerin ortaya kmas,
bir sabrszlk, kontesi bir uuruma
itebilirdi. Aralk ay sonlarna doru du
Tillet borcunu demesini talep ettiinde,
Raoul konteste bu hali sezinler gibi oldu.
Bann biraz darda olduunu syleyen
zengin banker, Raoul'e bir tefeciden,
ba skan genlerin yzde yirmi bele
koruyucu melei Gigonnet'den, on be
gn vadeyle bor almas tavsiyesinde
bulundu. Birka gn sonra, ocak aynn
banda, gazete okurlar aboneliklerini
yenileyecekler, kasaya ok para girecek,

du Tillet de bunu grecekti. Hem Nathan

niye hemen bir piyes yazmyordu ki?
Ama gurur meselesi yapp, ne pahasna
olursa olsun borcunu derhal demek
istedi. Du Tillet tefeciye verilmek zere
Nathan'n eline bir mektup tututurdu.
Bunun zerine Gigonnet, yirmi gn
vadeli bir senet karl paray
Raoul'n avucuna sayd. Raoul byle bir
kolayln
sebeplerini
aratraca
yerde, niin daha fazla istemediine esef
etti. Dnce gleriyle en ok sivrilen
insanlar
hayatlarnda
ite
byle
davranrlar.
Eserlerine
ayrmak
istedikleri zeklarn boa harcamamak
iin olacak, gnlk hayatta karlarna
kan en ciddi bir meseleyi bile hafife
alrlar. Raoul, o gn olanlar, akam

Florine ile Blondet'ye anlatt. Onlara

Gigonnet'yi her eyiyle, snm
minesi, Rveillon marka kt duvar
kd, merdiveni, bouk sesli ngra,
kap tokma, eskimi kk paspas,
baklar gibi feri snm ocayla bir
bir tasvir etti. Bu yeni amcayla onlar
gldrd. Hibiri ne parasz olduunu
syleyen du Tillet'den, ne de eli tetikte
bekleyen tefeciden phelendi. Hepsi
kapris ite!
Demek sana yzde on beten verdi,
dedi Blondet. yleyse ona teekkr
etmelisin. Yzde yirmi bee para deil,
selam bile vermiyorlar artk. Tefecilik
yzde elliyle balyor. Bu kadarck
faizle bor vereni kk gryorlar.

Florine:
Kk grmek mi! dedi. Kendini
velinimetiniz gibi grmeden, hangi
dostunuz size bu faizle para verir, ha?

 Hakl, dedi Raoul, du Tillet'ye

borlu kalmadma ylesine memnunum
ki!
Her eye vkf olmaya alk insanlar,
niin kendi ahs ilerinde bu
basiretsizlie derler? Belki de zek
her noktada birden mkemmel olamyor.
Belki de sanatlar, geleceklerini
dnemeyecek
kadar
bugnlerini
yaarlar. Belki de kendilerine tuzak
kuruldu sanmay gln bulurlar,
kimsenin kendilerine
oyun etme
cesaretini gsteremeyeceine inanrlar.
Oysa gelecein beklemeye gc yoktu.
Yirmi gn sonra senetler protesto oldu,
neyse
ki
Florine,
Ticaret
Mahkemesi'nden deme tarihinin yirmi
be gn uzatlmasn talep etti ve bu

talebi kabul edildi. Raoul durumunu

inceledi, hesaplar istedi: Gazete
gelirleri masraflarn ancak te ikisini
karlyordu ve abone says gitgide
azalmaktayd. "Byk adam" endieli ve
karanlk bir havaya brnd, ama
sadece Florine'in yannda. ini bir tek
ona aabiliyordu. Florine ona, yazaca
piyesleri nceden satp, haslat payn
devretmek suretiyle
borlanmasn
tavsiye etti. Nathan bu yolla yirmi bin
frank buldu ve borcunu krk bine indirdi.
10 ubat'ta yirmi be gnlk vade doldu.
Adayln koymay dnd seim
blgesinde Nathan' karsnda rakip
olarak grmek istemeyen, baka bir
seim blgesini ise bakanlk sevdasnda
olan Massol'a brakan du Tillet,

Gigonnet'yi, adm adm takip etmek

zere Raoul'n peine takt. Borcunu
deyemedii iin hakknda hapis karar
verilen bir adam adayln koyamazd.
Clichy'deki kodes gelecein bakann
yutar gtrrd. Florine'in de, ahs
borlar yznden, icra memurlaryla
ba beladayd, eyalar haczedilmiti.
Bu buhranl durumda, kendi kendine
yardmc
olacak,
Medea'nn
[65]
Beni'nden
baka eyi kalmamt.
Tutkulu adam, temelsiz ina edilmi,
iei burnunda amuru karnnda
binasnn drt bir yanndan atrdadn
iitiyordu. Bunca byk bir giriimi
ayakta tutacak gc kalmaynca, kendini
onu yeni batan kotarmaya yeterli
hissetmiyordu. Demek bo hayallerinin

yknts altnda yok olup gidecekti. Hl

baz hayat belirtileri gsterebiliyorsa,
bu, kontese duyduu ak yzndendi.
Ama canll sadece grntden
ibaretti, iindeki mit oktan snmt.
Hl du Tillet'den hi phelenmiyor,
karsnda sulu olarak yalnz tefeciyi
gryordu. Rastignac olsun, Blondet,
Lousteau, Vernou, Finot, Massol olsun,
bu kadar tehlikeli bir iin iine batm
bu
adam
aydnlatmaktan
yan
iziyorlard. Kendisine iktidar kapsn
yeniden amak isteyen Rastignac,
Nucingen ve du Tillet ile ittifaka
girmiti. tekilere gelince, ba olmaya
almakla suladklar, ama aslnda
kendilerinden farksz birinin can
ekiiini seyretmekten ok byk bir

haz duyuyorlard. lerinden hibiri

durumun ktlne dair, Florine'in
kulana bir kelime tlatmamt.
Aksine ona Raoul' vyor, "Nathan
dnyay omuzlayacak gte, bu iin
iinden de kmasn bilir, her ey ok
gzel
olacak,"
trnden
szler
ediyorlard. Blondet, ciddi ciddi:
Dn iki abone daha kaydedildi,
diyordu. Raoul'n milletvekili olmas
yakndr. Bte oyland, Meclis'in
yenilenmesine ait karar nerdeyse kmak
zere.
Kovuturma altnda olan Nathan,
tefecilik iinden umudunu kesmiti.
Eyalar haczedilen Florine iinse, para
babas bir enayiye rastlamaktan baka

are kalmamt. Byleleri de arannca

p diye bulunmaz. Nathan'n parasz ve
itibarsz kiilerden baka
dostu
kalmamt. Bir tutuklama karar, onca
umut balad siyas geleceini bir anda
yok ederdi. Btn bu felaketler
yetmezmi gibi, bir de paras pein
olarak alnm bir sr almann altna
girmiti. Yuvarlanmakta olduu sefalet
uurumunun dibini gremiyordu. Bunca
tehdit karsnda cretini kaybetti. Pek
iyi, ya Kontes de Vandenesse, ona sadk
kalr, peinden ta uzaklara gelir miydi?
Kadnlar, ak bir btn olarak
yaamadka
ve
yanndakilere
mutluluun
esrarl
balaryla
balanmadka, hi kimsenin peinden
kendilerini
byle
bir
uuruma

atmazlard. Mesela, kontes onunla

yurtdna kasa bile, o zaman da bu
yolculua be parasz, a ve plak
katlacak, bir yk de o olacakt. Nathan
gibi bir gururlu, ikinci sradan bir
zeknn, krdm kesecek kl olarak
ancak intihar grmesi gerekirdi, grd
de! ine
katld,
hkmetmeye
yeltendii byle bir dnyann nnde
kk dmek, muzaffer kontesi o
dnyada brakarak yeniden st ba
amurlu bir piyade neferi haline dnme
dncesi dayanlr ey deildi. airin
oturduu hayalden sarayn kapsnda
lgnlk dans ediyor, ngrak seslerini
duyuruyordu. Bu son aamada Nathan bir
rastlant bekledi ve canna kymay en
son ana brakt.

Adl duyurular, mahkeme arlar

borcun denmemesi dolaysyla hapis
cezas talepleriyle dolu son gnler
boyunca Raoul, da vurmak istemese
de, her yerde, dikkatle bakanlarn
intihara
ynelmi
veya
intihar
dnmekte olan insanlarda grebilecei
o souk, o uursuz eday tad.
Kendilerini
kaptrdklar
uursuz
dnceler, bu durumda bulunan
insanlarn alnnda, bulank ve sisli bir
renge brnr. Glleri bilmem hangi
uursuz eyi gizler, hareketleri tafraldr.
Bu gibi bedbahtlar hayatn altn
meyvelerini ta posasna kadar emmek
ister gibidir. Baklar insann iine
iler; gklerden lm anlarn dinlerler,
dikkatleri danktr. Leydi Dudley'lerde

bir gece Marie, insan rkten btn bu

belirtileri fark etti. Herkes salonda
sohbet ederken, Raoul ierideki bir
odada, bir divann stnde tek bana
kalmt. Kontes kapya geldiinde, o
ban bile kaldrmad, onun ne nefes
alp veriini duydu, ne ipek elbisesinin
hrtsn. Gzleri sabit, ektii
straptan durgunlam, haldaki bir
iek desenine bakyordu. Belli ki,
vazgemektense lmeyi tercih ediyordu.
Herkesin
Sainte-Hlne'de[66]
bir
kaidesi olmaz. Zaten o sralar Paris'te
intihar kol geziyordu. nancn yitirmi
toplumlarn son sz ne olabilir ki?
Raoul
lmeye
karar
vermiti.
Umutsuzluk
umutlar
yzndendir,
Nathan'n umutsuzluunu ise ancak mezar

paklard.
Marie bir rpda yanna gelerek:
Neyin var senin? diye sordu.
Hi, dedi.
klar arasnda bu hi kelimesinin
yle bir sylenii vardr ki, tam tersi
anlama gelir. Marie omuz silkti:
Bir ocuksunuz siz, dedi, banza
bir felaket gelmi.
Benim mi? Yoo! dedi Raoul
sevgiyle. Zaten byle bir ey olsa, en
nce siz renirsiniz Marie.
Kontes egemen bir tavrla bir edayla:


Odaya
girdiimde
dnyordunuz? diye sordu.

ne

Gerei renmek ister misin?

Kontes ban sallayarak tasdik etti.
Seni dnyordum, dedi. Birok
erkek benim yerimde olsa diyordum
kendi kendime, geride bir ey
braklmadan sevilmek ister. Oysa ben
zaten yleyim, deil mi?
Evet.
Yakalanma tehlikesini umursamadan
ona sarlarak ve pmesi iin alnn ona
uzatarak:
Ve, diye szne devam etti, seni
arkamda tertemiz ve vicdan azapsz

brakyorum.
Seni
ben
uuruma
srkleyebilirdim.
Ama
lekesiz,
erefinden hibir ey kaybetmemi
olarak onun kenarndasn. Buna ramen
beni tedirgin eden bir dnce var ki...
Ne o?
Gnn birinde beni hor greceksin!
Kontes ac ac glmsedi.
Evet, diye devam etti Raoul,
tertemiz duygularla sevildiine asla
inanmayacaksn. Bana kara alacaklar,
bunu
biliyorum.
Kadnlar,
gmldmz
irkefin
dibinden
gzlerimizi, orada bir Marie'ye, hibir
saknma pay brakmadan, tapmak iin,
ge doru kaldrdmz dnmek

istemezler. Bu aziz aka hzn verici

meseleleri katarlar, zeks derin ve ii
iir dolu erkeklerin ruhlarn bir mihraba
adayabilmek iin, basit zevklerden
soyduklarn anlamazlar. Oysa Marie,
ideal ak inanc bizlerde, sizlerden daha
atelidir: Onu biz, hatta bizde aramayan
kadnda bile buluruz.
Marie, kendine hkim olmaya alan
bir kadnn alayc edasyla:
Niye bu nutuk? dedi.
Fransa'dan ayrlyorum! Bunu
neden ve nasl yapacam yarn
uamn sana getirecei mektuptan
reneceksin. Elveda Marie!
Raoul, kontesi gsnn stne ekip

sk sk sarld ve onu acdan akna

dnm halde, orada brakarak kp
gitti.
Onu aramaya gelen Markiz d'Espard:
Neyiniz var km? diye sordu.
Msy Nathan ne dedi size? Kederli bir
havada ayrld bizden. Ya belki ok fazla
akllsnz siz ya da hi.
Kontes salona girmek iin markizin
koluna tutundu, birka dakika sonra da
oray terk etti.
Leydi Dudley, markize:
Belki de ilk randevusuna gidiyor,
dedi.
Nereye gittiini renirim ben,

diyen markiz kontesin arabasn takiben

yola koyuldu.
Ama Madam de Vandenesse'in arabas
Saint Honor mahallesine doru yol
ald. Madam d'Espard eve dnerken,
Kontes Flix'in arabasnn Rocher
soka ynnde, mahalleyi kat ettiini
grd. Marie yatt ama uyuyamad.
Btn gecesini, tek satrn bile
anlamadan, Kuzey Kutbu'na yaplm bir
seyahatin hikyesini okumakla geirdi.
Uak Raoul'n mektubunu getirdiinde
saat sekiz buuktu. Zarf paralarcasna
at. Mektup bu durumlarda daima
kullanlan u szlerle balyordu:
"Biricik sevgilim, bu mektup eline
getii anda ben artk bu dnyadan

gm olacam..."
Gerisini
okumad.
Asab
bir
kaslmayla kd buruturdu, ngra
alarak oda hizmetisini ard. Srtna
abucak bir elbise giydi, eline ilk gelen
ayakkaby ayana geirdi, alna
sarnd,
apkasn
takt.
Sonra
hizmetisine, kont sorduunda, kz
kardei Madam du Tillet'ye gittiini
sylemesini tembih ederek dar kt.
Raoul'n uana:
Sen yola karken
neredeydi? diye sordu
Gazete yazhanesinde.
Haydi abuk!

efendin

Ev halknn akn baklar arasda,

daha saat dokuz bile deilken, kimsenin
gznden kamayan skntl bir halde,
yayan olarak deliler gibi kt gitti.
Bereket versin ki, oda hizmetisi konta,
madamn kz kardei Madam du
Tillet'den onu lgna eviren bir mektup
aldn ve mektubu kendine getiren
uakla birlikte koar adm onlara
gittiini syledi. Vandenesse izahat
almak zere karsnn dnn bekledi.
Kontes bir faytona binerek gazete
yazhanesine doru yola koyuldu.
Feydeau caddesindeki eski bir konakta
bulunan gazete sabahn bu saatinde
bombotu. Orada bula bula, gen ve
gzel bir kadnn aresiz bir halde
oradan oraya kotuunu ve kendisine

Msy Nathan' sorduunu grerek

hayrete den odac ocuu buldu.
Kontesi kskanlk sahnesi yaratacak bir
rakibe sanan ocuk:
Herhalde Matmezel
evindedir, diye cevap verdi.

Florine'in

Buradayken nerede alr? dedi

Madam de Vandenesse.

Anahtarn
hep
bulundurduu bir odada.

yannda

Gtr beni oraya.

ocuk onu arka avluya alan kk,
lo bir odaya gtrd. Bir zamanlar
soyunup giyinmeye yarad besbelli bu
yer, eskiden yatak odas olarak

kullanlan bir odaya bitiikti. Yk dolab

hl yerinde duruyordu. Oda iki tarafla
balantlyd. Nathan'n alt oda
kilitliydi. Kontes ancak teki odann
penceresinden ieride olup bitenleri
grebildi: Nathan bayazar koltuunda
ylp kalmt. Boazndan hrltlar
kyordu.
Kontes odac ocua:
Kapy krp ieri girin ve sakn
kimseye aznz amayn. Bu iyiliin
bedelini size derim, dedi. Grmyor
musunuz, Msy Nathan lyor.
Odac ocuk kapy zorlayabilecei
demir bir aleti kapmak zere gazete
basm odasna kotu. Raoul, mangaldaki

kmr arpm basit bir terzi kadn gibi,

zorla nefes alp veriyordu. ntiharna ani
bir beyin kanamas ss vermesini
Blondet'den rica ettii mektubun
mrekkebi daha kurumamt. Kontes
tam zamannda yetimiti. Raoul'
arabaya tatt. Onun nerede tedavi
ettirebileceini bilmedii iin, bir otele
girip oda kiralad. Odac ocuu bir
hekim aramaya gnderdi. Raoul birka
saat iinde tehlikeyi atlatmt, ama
kontes,
srrn
kaba
izgileriyle
renmeden onun baucundan ayrlmad.
Bu tutkulu ykk adam, acsnn korkun
atyla onun kalbini daladktan sonra,
bir gn nce Nathan'n alnnda yer eden
btn o dnce ve tasalarn ykyle
dopdolu, evine dnd.

Ayrlrken ona yaama gc vermek

amacyla:
Her eyi dzelteceim, demiti.
Flix, geldiini grnce, karsna:
Eee? Kz kardeinin nesi varm?
diye sordu. Seni hayli skkn gryorum.
Kontes, sakinmi gibi grnmeye
alp, btn gcn toplayarak:
Srrn en derin ekilde saklamak
istediim mthi bir hikye, diye cevap
verdi.
Tek bana kalabilmek ve dnme
frsat bulabilmek iin, akam talyan
Tiyatrosu'na bir uram, sonra da iini
dkmeye Madam du Tillet'ye gelmiti.

Sabahki korkun sahneyi anlatm, ondan

t ve yardm istemiti. O anda ne biri,
ne dieri, Kontes Flix de Vandenesse'e
bunca korkuyu yaatan o basit mangal
tututurann bizzat du Tillet olduunu
biliyordu. Marie kz kardeine:
Benden baka kimsesi yok bu
dnyada, demiti. Onun iin elimden ne
gelirse yapacam.
Bu szlerde btn kadnlarn srr
sakldr: Bir kadn, yce, kusursuz
bulduu bir erkein her eyi olduuna,
kesinkes inanmaya grsn, hemen bir
kahraman olup kar.
Du Tillet, baldzyla Nathan arasnda,
az ok muhtemel grlebilecek, bir

aktan sz edildiini duymutu. Ama o

da buna inanmayanlardan, daha dorusu
bunu Nathan'n Florine'le olan ilikisiyle
badatramayanlardan biriydi. Aktris,
kontesi kovalard, kontes de onu tabii.
Ama evine gelip de baldznn, hem de
btn akam boyunca kendilerinde
kaldn grnce, Raoul'n iini, daha
talyan Tiyatrosu'ndayken bir sr
huzursuzluun yzne vurduunu fark
ettii kontese atn anlad. Demek
kontes onu sahiden seviyordu: yleyse
buraya, Nathan'n ihtiyar Gigonnet'ye
borlu olduu paray Marie-Eugnie'den
istemek iin gelmiti. Kendine akl
almaz gelen, kavramakta glk ektii
byle bir durumun srlar iine girmi
olmak Madam du Tillet'yi o kadar

akna evirmiti ki, onun bu halini

grnce,
du Tillet'nin pheleri
kafasnda kesinlik kazand. Banker,
Nathan'n girdii dzenin btn iplerini
elinde tuttuunu sand. Hi kimse
zavallnn, kontesin geceki ve sabahki
olaylar kimseye sylemedii takdirde
be yz frank vermeyi vaat ettii odac
ocuun adyla, Mail sokandaki ssl
bir otel odasnda yatmakta olduunu
bilmiyordu. Bu rvet sayesinde
Franois Quillet geri dndnde
kapcya Nathan'n youn bir alma
sonunda hastalandn sylemeyi de
unutmamt. Du Tillet, Nathan' ortalkta
grmeyince
amad.
Gazetecinin,
kendisini
tutuklamakla
grevli
ahslardan kamak iin gizlenmesi

tabiiydi. Polis memurlar, onun hakknda

bilgi almaya geldiklerinde, sabahleyin
bir kadnn gelip bayazar gtrdn
rendiler. Faytonun numarasnn tespiti,
srcnn sorgusu, yava yava yeniden
hayata kavumakta olan borlunun
kald otelin aratrlmas ve bulunmas
iki gn srd. Bylece Marie'nin ald
akllca tedbirler Nathan'a gn
kazandrmt.
ki kz karde birbirinden kt bir gece
geirdiler. Byle bir felaket, ateinin
n btn hayatn stne serper. Onu
imdiye
kadar
gz
oyalayan
zirveleriyle deil de, slklaryla,
engebeleriyle aydnlatr. Koltuunda can
ekien, gnl nnde, Romal
hametiyle hayatnn son dncelerini

kaleme alan gen bir adamn gzler

nne serdii korkun manzarayla kafas
allak bullak olan zavall Madam du
Tillet, onun imdadna komaktan,
kardeinin yaama gcn kendinden
ald bu asil ruha hayat balamaktan
baka bir ey dnemiyordu. Sebepleri
incelemeden sonulara bakmak, bizim
dnce yapmzn tabiatnda vardr.
Eugnie, birok kere evine yemee
gittii Barones Delphine de Nucingen'e
bavurabilecei
fikrini
iinden
tekrarlad. Muhakkak baaracaklard.
ada toplumun perdahl elik arklar
arasnda ezilmemi btn insanlar gibi,
gnl gani olan Madam du Tillet, btn
yk stne almaya karar verdi.
Nathan'

nce

lmden

kurtarm

olmaktan mutlu kontese gelince, btn

gecesini, krk bin frank salayacak
dzenler aramakla geirdi. Bu buhran
durumlarnda kadnlarn stne yoktur.
Duygularnn
ynlendirmesiyle,
hrszlar, i adamlarn ve tefecileri bile
artacak dzenler kurarlar. Elbette
sanayi toplumunun bu az ok tescilli
snfnn yeryznde aabilecei bir
eyler kalabilmise!.. Kontes kh
yerlerine sahtelerini alarak elmaslarn
satmay dnyor, kh bu oyunun iine
sokmu olduu kz kardei iin
Vandenesse'den para istemeye karar
veriyordu. Ama erefsizce arelere
boyun emeyecek kadar asil ruhluydu.
Byle areleri daha aklna gelir gelmez
reddediyordu. Vandenesse'in paras

Nathan'a ha! Cinayet ilemi gibi

sryordu yatandan. Sahte elmaslarla
dolamak?
Sonunda
kocas
fark
edecekti. Paray altn iinde yzen
Rothschild'lerden, yahut da fakir
fukaraya yardm elini uzatyor olmas
gereken
Paris
bapiskoposundan
istemek, bylece bir kbleden tekine
komak vard! Hkmet kapsnn bu
kadar uzanda kalm olmasna yand.
Eskiden olsa, hanedan mensuplarndan
dn para szdrabilirdi. Babasna
bavurmay dnd. Fakat eski hkim
yasad ilerden tiksinti duyuyordu.
ocuklar sonunda onun ak yznden
dlm felaketlere ne derece souk
baktn anlamlard. Byle bir eyin
lafn bile atrmazd. nsanoluna

hogrs kalmamt. Entrikann her

trlsnden nefret ediyordu. Kontes de
Granville'e gelince Normandiya'daki
iftliklerinden birine ekilmi, son
demine kadar ayn soukluunu muhafaza
ederek, bir yandan dua edip, bir yandan
para biriktirerek, papazlarla para
knlar arasnda gn geirmekteydi.
Marie acaba Bayeux'ye gidecek kadar
zaman
bulabilse,
annesi
neye
kullanacan sormadan bu kadar paray
ona vermez miydi? Borlarm iin dese?
Tercih ettii kzyd, belki onu
yumuatabilirdi. Ne ise! aresiz kalrsa
Normandiya'ya gidecekti. Kont de
Granville, yalancktan, karsnn ar bir
hastala tutulduu bahanesini ortaya
atp,
ona
bir
seyahat
frsat

hazrlamaktan kanmazd herhalde.

Sabahleyin kendini dehete dren
zc manzara, Nathan'a gsterdii
zen, onun yata banda geen saatler,
olayn kesik kesik anlatlan hikyesi,
byk bir zeknn bu can ekiii, bir
dehann gklere ykselen yolunu
sradan, iren bir engelin kesmi
olmas, btn bunlar akn bir kat daha
glendirerek yeniden aklna geliyordu.
Heyecanlarn yeni batan hissetti ve
aclar onu yceliklerden daha mutlu
kld. Baaryla ssl olsa, bu aln
pebilecek miydi acaba? Hayr, hayr!
Nathan'n Leydi Dudley'lerde, arka
odada ona syledii son szlerde sonsuz
bir asalet bulmaktayd. Elvedasndaki o
kutsallk! Mutluluunu feda ediindeki,

imdi bizzat kendinin acs haline gelen,

o soyluluk! Kontes hayatnda heyecanlar
istemiti. imdi sryle vard ite!
Zalim, rktc ama sevdii heyecanlar.
Ona zevkten ok, ac yaatyordu. "nce
de
kurtardm
onu,
imdi
de
kurtaracam!" derken kendi kendine ne
byk bir haz duyuyordu. Marie'nin
dudaklarn alnnda hissettiinde onun,
"Akn nelere kadir olduunu ancak
bedbahtlar
bilir,"
deyii
hl
kulaklarndayd.
Kahvalt iin onu aramaya gelen
kocas:
Hasta msn? diye sordu.
Kardeimin evinde yaanan dram

beni mthi zd, dedi.

Yalan da deildi! Kont:
Kt ellere dt, dedi. Aralarnda
asaletten mahrum birinin, bir du
Tillet'nin bulunmas, bir aile iin
utanlacak ey. Kz kardeinizin bana
bir felaket gelmi olsa, merhameti kendi
evinde bulamayacaktr.
Kontes
yaparak:

rpnr

gibi

bir

hareket

Merhamet dilenmeyi hangi kadn

ister? dedi. Kat yrekliler, hainliiniz
bizim iin bir ltuftur.
Flix, gsterdii gururdan duyduu
heyecanla karsn elinden perek:

 Ruh asaletinizi sadece bugn

tanm deilim, dedi. Ancak kendini
korunmaya muhta saymayan bir kadn
byle dnr.
Korunma m! te sizin paynza
den, utan duyulacak bir sz daha.
Flix gld. Ama Marie'nin yz al al
olmutu. Bir kadn gizliden su iledii
zaman daima kadnlk onurunu en st
perdeden konuturur. Bu, zeknn hakkn
teslim etmeniz gereken bir sr saklama
yoludur. Bylece ihanet, bir ycelik
deilse bile bir saygnlk kazanr. Marie,
Msy Quillet takma adn kullanarak
Nathan'a, her eyin iyi gittiine dair bir
iki satr karalad ve bir ulakla Mail
oteline gnderdi. Akam, Opera'da

kontes yalanlarnn mkfatn grd.

nk kocas kz kardeini grmek
zere onun locasndan ayrlmasn son
derece tabii karlamt. Flix, du
Tillet'nin karsn yalnz brakmas iin,
kolunu ona vermek zere koridorda
kald. Marie koridoru geerken,
kardeinin locasna girerken ve onlar
bir arada grerek hayrete den herkese
kar rahat ve sakin grnmeye
alrken kim bilir ne kadar heyecan
ekti.
Syle, bir haber var m? dedi kz
kardeine.
Her eyden nce, Marie-Eugnie'nin
yz bir cevapt. Bu yzde, birok
insann kibirli bir tatmin duygusuna

yoraca, yapmacksz
parlyordu.

bir

sevin

Meraklanma
canm,
dedi,
kurtulacak. Ama imdilik sadece ay
iin. Bu arada biz de ona daha salam
bir yardm yolu aratrrz. Madam de
Nucingen, seni zor durumda brakmamak
amacyla, kimlii nemli deil, herhangi
birisi tarafndan imzalanm onar bin
franklk drt tane senet istiyor.
Senetlerin nasl yaplacan bana anlatt
ama hibir ey anlamadm. Nasl olsa
Msy Nathan onlar hazrlar sana. Hani
eski mzik hocamz Schmucke vard ya,
o aklma geldi. Bu konuda iimize yarar
diye dndm. Bence senetleri
tereddtsz imzalar. Bu drt senede,
demeyi salama almak zere, senin

tarafndan verilmi bir de teminat

mektubu eklenerek hepsi Madam de
Nucingen'e geri verilecek. Paray sana
yarn teslim edecek. Btn ii kendin
gr, kimseye emanet etme. Schmucke'nin
sana hibir engel karmayacana
eminim. pheleri ortadan kaldrmak
iin, senin eski mzik hocamza, sefalete
dm, bu Allah'n garibi Almana
yardm etmek istediini syledim.
Bylece, bunun aramzda ok gizli bir
sr olarak kalmasn rica edebildim.
Operada olduu halde, Tanrya
krediyormu gibi gzlerini yukarya
doru kaldran kontes:
Sen bir meleksin! Yeter ki, Barones
de Nucingen paray verinceye kadar,

bundan kimseye bahsetmese, dedi.

Conti rhtm zerinde kk bir
sokak var, Nevers soka. Schmucke ite
orada oturuyor. Unutma sakn, oraya
kendin git.
Kontes, kz kardeinin elini skarken:
ok teekkr ederim, dedi. Ah!
Hayatmn on yln verirdim...
htiyarlndan alnmak zere...
Kontes kz kardeinin szn keserken
glmseyerek:
Bu aclar sonsuza dek susturmak
iin mi? dedi.
O anda gz onlara ilien herkes, iki

kz kardein ocuka glmelerine

hayran kalr, havadan sudan eylerle
megul olduklarn sanrd. Ama
Opera'ya zevk almak iin deil de,
herkesin stn ban, yzn gzn
incelemeye
gelen
isiz
gsz
takmndan biri, dikkatle baknca, bu iki
sevimli ehrenin neesini sndren
iddetli heyecan grp, kontesin srrn
tahmin edebilirdi.
Geceleri polis memuru korkusu
olmadn artk bilen Raoul, baklar
endie dolu, aln krm, solgun ve
km
bir
yzle,
merdivenin
basamaklarnda, her zamanki yerinde
grnd. Gzleri kontesi locasnda
arad. Locann bo olduunu grnce,
dirseklerini brne dayayarak ban

ellerinin arasna ald.

Oysa Opera'da olabilirdi! diye
dnd.
Madam du Tillet alak sesle:
Bu tarafa baksana zavall koca
adam, dedi.
Marie'ye gelince, kendini ele vermek
pahasna, sanki gneten k tarcasna
irade fkran ve manyetizmaclara gre,
yneltilince
karsndakinin
iine
ileyen, o delici ve sabit baklarla
gzlerini ona dikti. Raoul sihirli bir
denekle dokunulmua dnd, ban
kaldrd, iki kz kardele gz gze geldi.
Madam du Vandenesse, kadnlardan asla
eksik olmayan o hayranlk verici

zekyla, dudaklarnda anlaml ve anlk

bir glmseyi, gsnde sallanan ha
eline ald ve Raoul'e tuttu. Mcevherin
Nathan'n ta alnnda parlad, yzne
neeli bir ifade geldi: Anlamt.
Kontes:
llere hayat vermek, dedi, iten
bile deilmi, yle deil mi Eugnie?
Eugnie glerek:

Kazazedelere
Yardm
Dernei'ne[67] girebilirsin sen, diye
cevap verdi.
Geldiinde ne kadar zgn ve
bitkindi; ne kadar memnun dnecek, kim
bilir!

O srada Du Tillet, btn dostluk

gsterileriyle, elini skarken Raoul'e:
Vay! Naslsn azizim? dedi.
Raoul, gzleri l l.
Seimler stne en salam bilgileri
elde etmi biri nasl olursa yle, diye
cevap verdi. Seiliyorum dostum.
Enfes! dedi du Tillet. Yalnz gazete
iin biraz para bulmak gerekecek.
Bulunur, dedi Raoul.
Du Tillet, Charnathan adn takt
Raoul'n bu cevabn es geerek:
u kadnlar yok mu, dedi, akllar
fikirleri hep eytanlkta.

 Ne gibi?
Baldzm karmn yannda, dedi
banker, bu iin iinde bir i var. Kontes
sana tutkun galiba. Btn salon gre
gre seni selamlad.
Gryor musun, dedi Madam du
Tillet kz kardeine, bizi ekitiriyorlar.
Kocam. Msy Nathan'la cancier. Onu
ieriye tktrmak isteyen kendisi halbuki.
Bir de bizi sular bu erkekler! dedi
kontes. Her eyi haber vereceim ona.
Ayaa kalkt, koridorda kendini
bekleyen de Vandenesse'in koluna girdi.
Bir kere de locasnda boy gsterdi,
sonra Opera'dan ayrld. Ertesi gn saat
sekizden nce hazr olmas iin

arabacsn tembihledi. Sabahleyin Mail

sokana uradktan sonra, saat sekiz
buuk olurken Conti rhtmna varmt.
Kk Nevers sokana araba
giremiyordu. Ama Schmucke rhtmn
nerdeyse tam kesindeki bir evde
oturduundan, kontesin ayakkablar
amura
batmad.
Arabann
basamandan, bir admda, nnden
geenleri
endielendirecek
kadar
kayklm bu kararm evin, bir kapc
fayans gibi telle tutturulmu amurlu ve
harap giriine vard. Eski kilise orgcusu
drdnc katta oturmakta, dairesi Seine
nehrinin Pont-Neuf'ten Chaillot tepesine
kadar olan ksmnn gzel manzarasndan
yararlanmaktayd.
Arabac,
eski
rencisinin ziyaretini haber verdiinde,

bu iyi adamcaz o kadar hayrete

dmt ki, kontes ieri girerken hibir
davranta bulunamad. Schmucke'nin
giyim
kuam
eskiden
beri
kmsediini ve dnya malna kar
duyduu ilgisizlii ta ne zamanlardan
beri bildii halde, bir anda gzlerinin
nne serilen bu sefil manzara kontesin
ne aklna gelebilir, ne de bu kadarn
hayal edebilirdi. Bu derece kendini
brakm bir hayat, bylesine bir
pejmrdelii kime syleseniz inanmaz.
Schmucke mzik delisi bir Diogenes'di.
Kemekeliinden bir nebze olsun utan
duymuyordu. Buna o kadar almt ki,
syleseniz, bunda bir olaandlk
bulunmadna
kalbn
basard.
Kocaman bir Alman piposunun ara

vermeden iilmesi sonucu tavanla,

kedinin bin bir yerinden trmalayarak
deldii sefil duvar kdna kadar,
dedii eyaya Demeter'in altn buday
demetlerinin grntsn veren sar bir
renk yaylmt. Darmadan ipek
tylerle kapl, bir kapc kadn
imrendirecek muhteem bir krke
brnm kedi, yzne arbal bir
hava veren byklaryla, kendinden emin
bir ev hanm edasyla orada duruyordu.
eri girerken kontesi egemen bir tavrla
kurulduu muhteem bir
Viyana
piyanosunun stnden, baygn ve donuk
bir bakla szd. Gzelliiyle akna
evirdii her kadn bu bak karsnda
kendini ona selam vermek zorunda
hissederdi. stifini hi bozmad, sadece

dmdz, gm byklarnn iki telini

kmldatt ve altn sars gzlerini
Schmucke'ye evirdi. yi bir aatan
yaplm, altn yaldz ve siyaha
boyanm, ama kirli, rengi umu,
boyalar dklm Nuh peygamberden
kalma piyanonun, pipo dumannn
sarartt, ihtiyar atlarn dilerine
benzeyen,
ypranm
tular
grnmekteydi. Tahta kapan zerindeki
kl birikintileri, bir gn ncesi
Schmucke'nin bu eski mzik aletinin
stne kapandn, byl bir mzik
ayininde eriyip gittiini belli ediyordu.
Odann, kurumu amur, yrtlm
katlar, pipo klleri ve ne olduu
belirsiz erple dolu demesi, sekiz
gn silinip sprlmedikten sonra,

temizliki kadnlarn yerden ynla

krntyla paavra kar eyler
toplad pansiyonlarn demelerini
andryordu.
Kontesinkinden
daha
tecrbeli bir gz, kestane, elma ve
boyal yumurta kabuklarndan, orada
burada
dalgnlk
eseri
krlm
[68]
Sauercraut
bula tabaklardan,
Schmucke'nin hayatna dair bilgiler
edinirdi. Bu Alman usul yeme-imenin
art, bastka trdayan, krnt
halindeki pislikten bir hal meydana
getiriyor, ta kmrne dnm kocaman
bir ktn nnde yanmakta olan iki
odun parasnn nerdeyse kl haline
geldii, boyal tatan minenin
azametle pskrtt bir kl ynna
karyordu.
minenin
bulunduu

duvara, stnde sarabande dans yapan

figrlerin bulunduu erevesiyle bir
ayna aslyd. erevenin bir kesinde
mehur pipo, teki kesinde de, stadn
iine pipo ttnn koyduu iniden bir
kap aslyd. Derme atma dz karyola,
mermersiz ve kurt yenii dolu konsol,
stnde peynir ekmekle geitirilmi bir
kahvaltnn
artklarnn
grnd
arpk bacakl masa gibi, elden dme
iki
koltuk
da
bir
Mohikan
[69]
kulbesindeki
kadar basit mobilyay
oluturmaktayd. Ustura temizliiyle yer
yer renk deitirmi bir bez parasnn
perde vazifesi grd pencerenin
koluna
aslm
tra
aynas,
Schmucke'nin Tanr ve Dnya akna
katland tek fedakrln nianesiydi.

Kedi, bu korunmaya muhta, gsz

varlk, onunla ayn hayat mkemmel bir
biimde
blmt.
Zavall
hayvancazn btn eyas, yan banda
bir anan ve beyaz porselenden bir
taban bulunduu, eski, gzel bir
minderden ibaretti. Fakat hibir kalemin
tasvire gcnn yetemeyecei ey,
Schmucke'nin, kedinin ve piponun,
hayattaki bu teslisin bu eyay soktuu
haldir.
Pipo,
masay
orasndan
burasndan
yakmt.
Kediyle
Schmucke'nin kafalar iki koltuun
Utrecht yeili kadifelerini, havn
kaybedecek
kadar
yalamlard.
Kedinin ksmen ev ilerine yardmc
oluyor sayabileceimiz ahane kuyruu
olmasa,
konsolun
ve
piyanonun

stndeki bo yerler temizlik yz

grmeyecekti. Bir kede, ka ift
olduunu Tanr bilir, ayakkab ylmt.
Konsolun ve piyanonun st, srtlar
eskiyip paralanm, rengi solmu,
yenmi kelerinden kapak kartonunun
tabaka tabaka grnd mzik kitaplar
doluydu. Duvarlara irile sra sra
rencilerinin adresleri yaptrlmt.
st ktsz hamur izleri gndemden
km adresleri ifade ediyordu. Duvar
kdnn tnde tebeirle iziktirilmi
hesaplar okunmaktayd. Bir gn nce
boalm kk bira testileri komodini
sslemekteydi. Eski dkntler ve kt
yn arasnda bunlar yeni ve prl prl
grnyordu. Salkl yaama kaygsn
burada, st havlu rtl bir su kabyla,

pelesenk aacndan gl rengi kaplamay

yer yer slatm, beyaz stne mavi
benekli, adi bir sabun paras temsil
ediyordu. Kontesin, Schmucke'nin daima
srtnda grd yakal mavi
redingotun
sarkmakta
olduu
portmantoya, ayn derecede eski iki
apka aslmt. Pencerelerin alt
tarafnda bir obanpskl fidannn
yan banda, iinde galiba Alman
iekleri olan saks vard. Kontesin
grme ve koku alma duyular hayli kt
etkilendii
halde,
Scmucke'nin
glmseyii ve gzlerindeki ifade,
sararmlklara parlaklk veren ve bu
hercmerce canllk katan semavi
klaryla, btn bu sefalet tablosunu
ondan gizleyebildi. Onca mbarek eyi

bilip onu karndakine duyurabilen bu

mbarek adamn ruhu bir gne gibi k
sayordu. Bunca yl sonra, "mzik
azizeleri"nden
birini
karsnda
grmesiyle dudaklarnda beliriveren bu
iten, bu saf, tertemiz gl, etrafa
ocukluk alarnn,
neenin ve
masumiyetin parltlarn yayd. nsana
en deerli gelen hazinelerini ortaya
dkt ve yoksulluunu bunlardan yapt
kaln rtnn altnda gizledi. Olsa olsa
kendini beenmiliin zirvesinde bir
sonradan grme, mzik dininin bu
muhteem havarisinin yaad dzeni
aalk bir ey olarak grebilir.
Sizi hangi rzgr att buraya,
sevgili kontes? dedi Cermen-Gal
ivesiyle Schmucke. Yoksa bu yamda

Simeon'un lahisi'ni[70] okumam m

istiyorsunuz benden?
Bunu syledikten sonra aklna gelen bu
fikre kendi de katla katla gld.
Konumasna ince bir edayla:
Talihli bir insanm, deil mi? diye
devam etti.
Yine bir ocuk gibi glmeye koyuldu.
Hznl bir havaya brnerek:
Biliyorum gelmenizin sebebi
mzik, dedi. Yoksa bu zavall adam
deil. Ama fark etmez. Ne iin gelmi
olursanz olun, buradaki her ey sizindir;
vcudum, ruhum, malm mlkm, her
eyim!

Kontesin elini ellerine ald, pt, bir

damla gzyayla slatt. Kendisine
balanan iyilii her gn iliklerinde
hissediyordu. Sevinci onu bir an
hatralarndan syrd, gcn toplad.
Hemencecik bir tebeir ald eline,
piyanonun nnde duran koltuun stne
srad. Koca koca harflerle duvar
kdnn stne: 17 ubat 1835 tarihini
karalad.
Bunca
gzel,
bunca
yapmacksz bu hareket, ylesine
delicesine bir minnettarlkla yaplmt
ki, kontes iinin ta derinlerden
burkulduunu hissetti.
Kz kardeim de gelecek, dedi.
teki de mi? Ne zaman, ah ne
zaman? Umarm o gne kadar lmemi

olurum.
Kendisi iin imdi sizden
isteyeceim byk bir yardma teekkre
gelecek, dedi kontes.
Nasl bir yardm? abuk, abuk
syleyin. Cehenneme gitmek gerekirse,
onu da yaparm.
Kontes
manonundan
Nathan'n
gsterdii formle gre doldurulmu
drt senedi karp ona uzatarak:
Yaplacak ey, her birinde bu
senette yazl on bin frank .........
tarihinde demeyi taahht ediyorum
yazan u ktlar imzalamaktan ibaret,
dedi.

Alman mzik
munisliiyle:

hocas,

bir

kedi

Ooo! Olmu bitmi sayn bu ii,

diye cevap verdi. Yalnz kalemle hokka
nerede, gremiyorum.
Souk bir
kediye:

bakla

onu seyreden

Meinherr Mirr, ekil bakaym

oradan! diye bard.
Sonra kontese onu gstererek:
Kedim bu benim, dedi. Zavall
Schmucke'yle yaayan, zavall bir
hayvancaz! Ama gzel bir kedi, deil
mi?
Evet, dedi kontes.

 ster miydiniz?
Niye o yle? Aranz iyi deil mi
yoksa?
Sahibinin, stnde oturduu hokkay
aradn anlayan kedi yataa atlad.
Schmucke onu gstererek:
Bir maymun kadar muzrdr! dedi.
Kendisini yakndan tandm Berlinli
byk Hoffmann'n[71] hatrasna ona
Mirr adn taktm.
yi kalpli ihtiyar, annesinin yapmasn
syledii eyleri harfi harfine yerine
getiren uslu bir ocuk gibi, yapt eyi
bilmeden, ama doru yaptna emin,
ktlar imzalamaktayd. Yabanclara
mahsus kanunlara gre, kendini ebediyen

hrriyetlerinden mahrum edebilecek

senetlere gz atmaktan ok, kedisini
kontese anlatmakla meguld.
Emin misiniz ki, bu ktlar...
Bundan tr en ufak bir endieye
kaplmayn, dedi kontes.
Schmucke, sert bir hareketle:
Endieye filan kapldm yok,
dedi. Bu ktlar Madam du Tillet'nin
iini grecek mi, diye soruyorum.
Ooo tabii! dedi kontes. Ona bir
babalk etmi olacaksnz.
Onun iine yarayacak bir ey
yapm olduuma ok memnunum. Hadi
biraz da alacam mzii dinleyin!

Bunu der demez, senetleri masann

zerinde brakp piyanosuna atld.
htiyar melein elleri oktan piyanonun
eski tular stnde gezinmeye balam,
gzleri oktan atlarn arasndan ge
dikilmiti. arklarn en lezizi iek
aarak
havay
dolduruyor,
ruha
iliyordu. Ama kontes semav eylerin
bu
yapmacksz
yorumcusuna,
Raffaello'nun Azize Ccile'inin kendini
dinleyen meleklere yapt gibi, telleri
ve tahtay konuturmas iin, ancak
ktlardaki mrekkebin kuruyaca
kadar vakit brakt. Senetleri kvrp
manonunun iine soktu ve mutlulukla
k saan hocasn, omzuna dokunarak,
dalp gittii hayal leminden ekip
kard.

 Biricik Schmucke'm dedi.

Schmucke derin
boynunu bkerek:

bir

duygululukla

Hemen mi! diye haykrd. O zaman

niye geldiniz ki?
Bakaca da bir ey sylemedi. Sadk
bir kpek gibi gzlerini, azndan ne laf
kacak diye kontese dikti.
Schmucke'ciim, bir lm kalm
meselesi var ortada... Geen her
dakikann bedeli ac ve gzyayla
deniyor.
Hep aynsnz, dedi Schmucke,
koun meleim! Daima bakalarnn
gzyalarn dindirmektir sizin iiniz

gcnz. unu da unutmayn ki, bu

zavall Schmucke iin ziyaretiniz, ona
yaptnz yardmlardan ok daha
deerli!
Greceiz tekrar, dedi kontes.
Biraz mzik almak ve birlikte yemek
yemek zere pazarlar bana gelin. Bu kz
kardeimle aramz aar belki ama,
olsun. Gelecek pazara bekliyorum.
Sahi mi?
Rica edeceim, kz kardeim de
phesiz size baka bir gn ayracaktr.
Desenize, mutluluum katmerli
olacak, dedi Schmucke, zira sizleri
ancak Champs-Elyses'de arabayla
geerken grebiliyordum, o da nadiren.

Bunlar dnmek gzlerindeki ya

dindirdi, kolunu gzel rencisine verdi.
Kontes ihtiyarn kalbinin yerinden
frlayacakm gibi attn hisseti. Ona:
Demek bizi dnyordunuz, dedi.
Azma giren her lokmada! nce
velinimetlerim, sonra da hayatmda
grdm sevilmeye bunca layk, ilk
tatl gen kzlar olarak.
Kontes hibir ey sylemeye cesaret
edemedi. Bu szlerde inanlmaz
derecede saygl, vefal ve din bir
ihtiam vard. Bu dumanl ve erp
dolu oda iki tanral bir mabetti. Orada
duygu her saat, onu esinleyenlerin haberi
bile olmadan bydke bymt.

 Bir yerlerde biz sevilmiiz, diye

dnd kontes, hem de ok sevilmiiz.
Kontes
arabaya
binerken,
Schmucke'nin duyduu heyecan aynen
blt. Ona eliyle, kadnlarn uzaktan
birbirine merhaba demek iin verdikleri,
o tatl pckleri gnderdi. Schmucke
bu
manzara
karsnda,
araba
uzaklatktan sonra epeyce bir sre
olduu yerden kmldamad. Birka
dakika sonra kontes, Madam de
Nucingen'in konann avlusuna varmt.
Barones henz kalkmamt, ama itibar
sahibi bir hanmefendiyi bekletmemek
iin sabahln stne geirdi ve bir
ala brnd.
Bir hayr ii iin buradaym

madam, dedi kontes. Bir an nce olmas

benim iin byk bir ltuf. Yoksa sizi bu
kadar erken rahatsz etmezdim.
Bankerin kars, drt tane senedi ve
kontesin teminat mektubunu alrken:
Ne mnasebet! Ne rahatszl?
Tersine, ok memnun oldum, dedi.
ngrakla oda hizmetisini ard.
Thrse, dedi, veznedara bana
hemen krk bin frank getirmesini
syleyin.
Sonra Madam de Vandenesse'in
teminat
mektubunu
mhrleyip,
masasnn gizli ekmecelerinden birine
koydu.

 ok sevimli bir odanz var, dedi

kontes.
Ne yazk ki Msy de Nucingen
beni bundan mahrum edecek: Yeni bir ev
yaptryor.
O zaman burasn herhalde kznz
hanmefendiye
brakrsnz.
Etrafta
kznzn Msy de Rastignac'la
evliliinden sz ediliyor.
Madam de Nucingen tam cevap
verecekti ki, veznedar grnd. Barones
paralar ald ve drt adet senedi ona
uzatt.
Hesab bunlarla kapatacaksnz,
dedi.

 Iskontosu hari, dedi veznedar.[72]

Senetlerdeki imzay grnce:
Bu Schmucke, Anspach'l bir
mzisyendir, diye ekledi.
Bu sz zerine kontes iinin titrediini
hissetti. Madam de Nucingen, yukardan
bir bakla veznedar azarlarcasna:
Ne yani, bir i mi eviriyorum!
dedi. Bunlar dnmek galiba bana
der.
Veznedar kaamak baklarla, bir
kontesi, bir baronesi szd: kisinin
yznde de bir kprt yoktu. Barones
veznedara:

 Haydi, bizi yalnz brakn, dedi.

Sonra Madam
dnerek:

de

Vandenesse'e

Bu ile bir ilginiz olduunu

sanmamalar iin, bir mddet daha
burada kaln ltfen, dedi.
Bana yaptnz bunca iyilie, dedi
kontes, bir de srrm saklamanz ricasn
ekleyebilir miyim?
Barones glmseyerek:
Bir dosta yardm ederken, byle
eylerin laf bile edilmez, diye cevap
verdi. Arabanz bahenin br ucuna
yollayacam, sizsiz yola kacak. Biz
de birlikte baheyi geeriz. Buray terk

ederken kimse grmez sizi. Bylece

kimseye syleyecek laf kalmaz.
Ac ekmi bir
ltufkrsnz, dedi kontes.

insan

gibi

Ltufkr olup olmadm bilmem

ama, ok ac ektim. Sizinki umarm
gene de zm kolay bir eydir.
Talimat verir vermez, barones ii
tyl aba terliklerini ve krkl
mantosunu giydi, kontesi bahesinin arka
kapsna gtrd.
Bir adam, du Tillet'nin Nathan'a
oynad cinsten bir oyun dzenledii
vakit, bundan kimseye bahsetmez.
Nucingen bir eyler sezinliyordu ama
kars bu makyavelvari hesaplarn

tamamen dndayd.
Sadece, Raoul'n bann darda
olduunu bilen barones iki kz kardee
aldanm deildi. Bu parann kimin eline
geeceini ok iyi tahmin etmiti.
Kontesi kendine balam olmaktan
memnundu. stelik bu gibi skntlar
karsnda derin bir merhamet duygusuna
sahipti.
ki bankerin evirdikleri dolaplarn
kendisi iin pek de sr olmad
Rastignac, Madam de Nucingen'e
yemee geldi. Delphine onunla ili
dlyd. Kontesle sabahleyin aralarnda
geenleri ona bir bir anlatt. Zaten pek
nemsemedii, areler arasnda herhangi
bir are gibi grd byle bir dzene

baronesin karaca aklnn ucundan

bile gemeyen Rastignac, ona durumu
anlatt. Delphine, belki de du Tillet'nin
btn seim midini krm, btn bir
yl boyunca kurduu tuzaklar, katland
fedakrlklar boa karmt. Rastignac
ona,
yapt
hatadan
kimseye
bahsetmemesini tledi. Barones:
Keke veznedar bu meseleden
Nucingen'i haberdar etmese, dedi.
leye yakn, du Tillet yemeini
yerken, kendisine Msy Gigonnet'nin
geldii haberi verildi. Karsnn masada
olmasna ramen:
Girsin, dedi banker Eee, syle
bakalm benim ihtiyar Shylock'um![73]

Dostumuz ieri tkld m?

Hayr!
Nasl hayr? Ben size demedim mi
ki, Mail sokanda...
Gigonnet, krk bin frank czdanndan
kararak:
dedi, dedi.
Du Tillet umut krklyla yzn
buruturdu. Vurdum duymaz i orta:
Paray asla geri evirmek olmaz,
dedi. Bilirsiniz, uursuzluk getirir.
Banker, gzlerini. karsnn stne
dikerek:

 Bu paray
madam? dedi.

nereden

buldunuz

Madam du Tillet salarnn dibine

kadar kzard.
Ne demek istiyorsunuz? dedi.
Anlayamadm.
Du Tillet fkeyle yerinden kalkarak:
Ben bu iin asln reneceim,
dedi. Benim en nemli tasarlarm
berbat ettiniz.
Gigonnet, du Tillet'nin ropdambrnn
eteine taklan masa rtsn tutarak:
Siz de sofray berbat edeceksiniz,
dedi.

Madam du Tillet kmak zere souk

bir ifadeyle kalkt. Du Tillet'nin szleri
onu fena halde rktmt. ngra
ald ve bir uak geldi.
Atlarm, dedi uaa, Virginie'yi
arn, giyinmek istiyorum.
Nereye gidiyorsunuz? dedi du
Tillet.
Terbiyeli kocalar karlarna soru
sormazlar, diye cevap verdi Madam du
Tillet. stelik yanlmyorsam sizin
niyetiniz sekin bir insan olmakt.
u son iki gndr, o kstah kz
kardeinizle bir iki kere grtkten
sonra sizi tanyamaz hale geldim.

 Kstah olmam siz bana emrettiniz,

dedi Madam du Tillet, bunu sizin
zerinizde deniyorum.
Kar koca kavgalarna pek merakl
olmayan Gigonnet:
zninizle madam, dedi.
Du Tillet gzlerini karsnn gzlerine
dikti. O da aynsn yapyor, gzlerini
yere indirmiyordu.
Bu ne demek oluyor? dedi du Tillet.
u demek oluyor ki, dedi kars,
sizden korkacak kk bir ocuk deilim
ben artk. Sizin iin iyi ve sorumluluunu
bilen bir eim, yle de kalacam.
sterseniz evinizin efendisi olun, ama bir

despot olmaya kalkarsanz, hayr! Buna

imkn bulamayacaksnz.
Du Tillet kt. Marie-Eugnie'nin
gc tkenmiti. Odasna girdiinde
bitkin bir haldeydi. "Kardeimin dt
tehlike olmasayd," dedi kendi kendine,
"byle bir k dnyada yapamazdm.
Hani derler ya, bir bela bin tten
evldr." Btn gece boyunca, Madam
du Tillet kafasnda, kz kardeinin
kendine at srr bir kere daha gzden
geirmiti.
Raoul'n
selamete
kacandan emin olunca, artk dikkatini
atlatlm olan bu tehlikeden baka
eylere evirmiti. Kontesin Nathan'
bana gelecek felaketten kurtaramazsa,
ona teselli vermek iin, birlikte
kamaktan sz ediindeki umursamazl

hatrlad.
Bu adamn, saduyu sahibi Eugnie'nin
ancak delilik sayaca bir eyi, ar bir
ak ve minnettarlk duygusuyla, kz
kardeini yapmaya raz edebileceini
kavrad. Yksek sosyetede, belirsiz
zevkleri aclarla, dlen hatalarn mal
olduu itibarszlkla dendii, bu tr
kama olaylarnn yakn zamana ait
rnekleri vard ve Marie-Eugnie
bunlarn feci sonunu hatrlyordu. Du
Tillet'nin szleri dn koparmt. Bir
an her eyin ortaya kmasndan korktu.
Nucingen'in ekmecesinde Kontes de
Vandenesse'in imzasn grd. Kendi
kendine, Flix'e her eyi itiraf etmesi
iin, kz kardeine yakarmaya karar
verdi.

Gittiinde kontes evde yoktu, Flix

oradayd. inden bir ses Eugnie'ye kz
kardeini kurtarmasn haykrd. Yarn
belki ok ge olacakt. Kendiyle ok
cebelleti, sonunda, her eyi konta
sylemeye karar verdi. erefinin henz
lekelenmediini gren Flix cmert
davranmayacak myd? Kontesin iine
dt, ahlakszlktan ok bir gafletti.
Pek iyi, ya btn sosyetenin saklad
bir srr itiraf etmekle bir kaypak
seviyesine dmek! Oras yle ama, bir
de kz kardeinin geleceini gznde
canlandryordu. Gnn birinde onun,
Nathan tarafndan mahvedilmi, yoksul,
strap iinde, bedbaht, umutsuz,
yapayalnz kalaca dncesi iini
titretti. Sonunda kararszln yendi ve

konttan kendini kabul etmesi ricasnda

bulundu. Bu ziyarete aran Flix,
baldzyla
uzun
uzun
grt.
Konuurlarken o kadar sakin, o kadar
kendine hkim bir tavrda gzkt ki,
Madam du Tillet onun baz korkun
kararlar aldn sanarak fena halde
heyecana kapld.
iniz rahat olsun, dedi ona
Vandenesse. Bu ite, bir gn kontesin bu
yaptnzdan tr size kran duyaca
bir tarzda davranacam. Bu meseleden
beni haberdar ettikten sonra, ona kar
hibir ey olmam gibi davranmak size
irkin bile gelse, n'olur, bana birka gn
sre verin. Sizin henz bilmediiniz baz
srlar renmem ve hele tedbirli
davranabilmem iin bu birka gn bana

ok lazm. Belli olmaz, belki her eyi

ksa zamanda renirim! Bu ite tek
kabahatli benim, sevgili baldzm. Her
k oyununu oynar, fakat her kadn
hayat olduu gibi grmek mutluluunu
tadamaz.
Madam du Tillet, Vandenesse'lerden
gnl ferah olarak kt. Flix de
Vandenesse krk bin frank ekmek zere
Merkez Bankas'na gitti ve hemen
Nucingen'lerin evine kotu. Baronesi
evde buldu. Karsna gsterdii
gvenden dolay kendisine teekkr etti
ve paray ona teslim etti. Kont, bu
esrarengiz borcu, artk dur deme
gereini duyduu bir iyilik severliin
lgnlklar olarak aklad.


Bana
hibir
aklamada
bulunmaynz msy, dedi Barones de
Nucingen, Madam de Vandenesse size
her eyi itiraf ettiine gre...
"Her eyi biliyor," diye dnd
Vandenesse.
Barones teminat mektubunu geri verdi
ve drt adet senedin bulunup getirilmesi
iin birini koturdu. Bu zaman zarfnda
Kont de Vandenesse, devlet adamlarna
has bir bakla inceden inceye baronesi
szd, onu adeta korkuttu ve bir anlama
zemini yaratmak iin sz amann tam
zaman olduu kansna vard.

Hibir
eyden
emin
olamayacamz bir ada yayoruz

madam, dedi. Fransa'da balara talar

yldrm hzyla bir konuyor, bir
kalkyor. On be yl koskoca bir
imparatorluu, bir krall, hatta bir
ihtilali silip sprmeye yetiyor. Hi
kimsenin kendi gelecei stne sz
sylemeye cesareti yok. Hanedana
ballm
biliyorsunuz.
Benim
azmdan bu szlerin duyulmasnda
hibir olaandlk yok. Bu gnk
iktidarn
bana
bir
felaketin
gelebileceini
varsayalm.
Zaferi
kazanacak partide bir dostunuzun olmas
sizi memnun etmez mi?
Barones glerek,
phesiz! dedi.

 Peki yleyse! Benim, dedi kont,

gerektiinde Msy de Nucingen'e
arzulad Ayan Meclisi yeliini
salayacak, size gizliden gizliye
minnettarlk duyan birisi olmam istemez
miydiniz?
Dileiniz ne benden?
Ufak bir ey, dedi de Vandenesse.
Sadece Nathan hakknda bildikleriniz.
Barones
sabahleyin
Rastignac'la
arasnda geen konumay ona aktard.
Sabk Ayan Meclisi'nin eski yesine,
veznedardan alnan drt adet senedi
teslim ederken:
Umarm vaadinizi unutmazsnz,
dedi.

Kont de Vandenesse bu parlak vaadi o

kadar unutmad ki, onu bir kere de, baz
yeni bilgiler elde etmek iin, Rastignac'a
yem olarak kulland. Baronun evinden
karken, bir arzuhalciye Florine iin u
mektubu yazdrd: Eer Matmazel
Florine, oynayaca baroln ne
olduunu renmek isterse, Opera'nn
nmzdeki ilk balosuna, Msy
Nathan'n eliinde gelmesi rica olunur.
Bu mektubu postaya atar atmaz kont,
hem namuslu, hem de akl son derece ie
yatkn, becerikli bir gen olan
danmanna gitti, ondan kendisine bir
yardmda bulunmasn rica etti: Msy
Nathan'n yanna gidip, Schmucke'nin bir
dost sfatyla kendine, Madame de
Vandenesse'in
ziyaret
sebebini

anlattn, biraz ge de olsa, "bu

senette yazl on bin frank ...........
tarihinde demeyi taahht ediyorum,"
cmlesini drt defa imzalamaktan
tedirginlie dtn, kontesin onun
endiesini gidermek iin, karlk olarak
krk bin franklk bir senedi Raoul'n
kendisine
gndermesini
istediini
syleyecekti. Bu, oyunu byk oynamak
demekti. Nathan, ilerin nasl hale yola
konulduunu btn ayrntsyla daha
nce renmi de olabilirdi. Ama ok
kazanmak isteyenin kendini, az da olsa
tehlikeye atmas gerekir!.. Niye olmasn,
belki de Marie, karklk arasnda,
sevgili Raoul'nden, Schmucke adna bir
senet istemeyi unutmutur. Danman
derhal gazeteye kotu ve saat bete

zaferle kontun yanna dnd. Elinde

Nathan'n krk bin franklk senedi vard.
Karlkl sarf edilen birka kelimeden
sonra, Nathan onu kontesin gnderdiine
hemen inanmt.
Flix, bu baary elde edince, Nathan
ile
Florine
arasndaki
ilikinin
mahiyetini kendisi grp anlasn diye,
karsn gtrmeyi dnd Opera
balosuna[74] kadar, onun Raoul'le
grmesini engellemek zorundayd.
Kontesin onuruna ne kadar dkn
olduunu ok iyi biliyordu. Onu
akndan kendiliinden vazgeirmek,
kendi
gznde
ufalp
utantan
kzarmasna yer vermemek ve onun
Nathan'a yazd mektuplar Florine'den

satn alp, tam zamannda kendisine

gstermek istiyordu. Bu kadar akllca,
bu kadar abuk hazrlanm bu plan,
ksmen uygulanm da olmasna ramen,
talihin her eyi berbat edebilecek kt
bir cilvesiyle suya debilirdi. te
bundan tr akam yemeinden sonra
Flix, onun imdiye kadar hi gitmemi
olmasndan dem vurarak, Opera balosu
stne Marie'yle sohbete giriti.
Karsna ertesi gece bu elenceye
gitmeyi teklif etti.
Orada dolap evirmekte olan birini
aa karacam, dedi kont.
yle mi! ok memnun olurum.
Elencenin verdii memnuniyetin

tam olmas iin, bir kadnn deerli bir

av hayvanna, hretli birine, bir fikir
adamna saldrmas ve onu yerin dibine
batrmas gerekecek. Sana Nathan'n
ipliini pazara karmam ister misin?
Florine'i tanyan biri araclyla, onu
lgna
evirecek
srlar
aa
vuracam.
Florine mi? Hani u aktris?
Marie bu ismi daha nce, gazete
brosundaki
ocuun,
Quillet'nin
azndan da duymutu. Ruhunda o an bir
imek gibi akt.
Ha evet! te o, diye cevap verdi
kont. Yani metresi. ok mu atnz?

Msy

Nathan',

bir

metresi

olamayacak kadar megul zannederdim.

Yazarlarn akla geirilecek zamanlar
oluyor mu?
Zamanlarn akla geirdiklerini
sylemiyorum, azizem. Ama dier btn
insanlar gibi, onlar da yatp kalkacaklar
bir yer bulmaya mecburdur. Kendi evleri
yoksa, stelik icra memurlar tarafndan
takip ediliyorlarsa, bu size biraz aalk
grnecek ama, metreslerinin evinde
kalmak, hapishanede kalmaktan bin kere
iyidir.
Kontesin yanaklarna ylesine kan
bast ki, atein krmzs yannda daha
snk kalr. Kont ban karsnn yzne
evirmeden:

 Onu kurban mevkiinde grmek ister

misiniz? diye szlerine devam etti.
Dehete kaplacak bundan. Bir ocuk
gibi, eniteniz du Tillet'nin elinde
oyuncak olduunu size ispat edeceim.
Bu sefiller sefili onu, daha nce
Nucingen'in seildii seim blgesinde,
karsna rakip olarak dikilmesin diye
hapishaneye tktrmak istiyor. Bir dostu
sayesinde Florine'in eyalarn kaa
sattn rendim. Bu paray gazetesini
kurabilmesi iin Nathan'a verdi. Daha
fazla kazanmak iin gittii taradan ve
Belika'dan ona gnderdii miktar da
biliyorum. Btn bu paralar sonunda du
Tillet'nin, Nucingen'in ve Massol'un
iine yarad. birden gazeteyi, daha
batan, bakanla sattlar. Zatlilerinin

ayan kaydracaklarndan o
emindiler ki!

kadar

Msy Nathan'n bir aktristen para

kabul etmesi imknsz.
Siz bu adamlar hi tanmyorsunuz
gzelim, dedi kont, greceksiniz, gerei
sizden saklayamayacak.
Baloya muhakkak gideceim, dedi
kontes.
Sizin iin elenceli olacak, dedi
Vandenesse. Onun silahlarn ona kar
kullanarak, Nathan'n onurunu ac
ekilde zedeleyeceksiniz. Bylelikle de
inann, ona hizmet etmi olacaksnz.
neleyici alaylarnz altnda hiddete
kapldn, sonra sakinletiini, ezilip

bzldn greceksiniz! Zeksyla

iddial bir adama, iinde bulunduu
tehlikeyi, onu alaya alarak anlatmaktan
baka are yok. Bunu yaparken "orta
yolcu"larn[75] atlarn daha kendi
ahrlarndayken tepitirme sevincini de
tadacaksnz... Beni dinlemez gibi bir
halin var canm!
Tersine! Kulak kesilmi, sizi
dinlemekteyim, diye cevap verdi kontes.
Btn bunlardan niin emin olmak
istediimi size daha sonra syleyeceim.
Vandenesse konumasna:
Emin ha! diyerek devam etti.
Yzne bir maske geir, Nathan ve
Florine'le ayn masada yemek bile

yedirebilirim ben sana. Bylesine

nemli srlarna dokunarak bir mehur
adamn akln yerinden oynattktan sonra,
bir aktrisi tuzaa drmek, senin
mevkiindeki bir kadn iin hayli
elenceli
olacak.
kisini
ayn
kandrmacaya komu olacaksn! Ben
Nathan'n sadakatsizliinin izlerini
srmekteyim, yakn zamandaki bir
macerann ayrntsn ele geirebilirsem,
bir yosmann gazab neymi, nasl bir
felaketmi, sen o zaman gr. Florine,
Alp dalarndan tap gelen bir sel gibi
alayacaktr. Nathan'a tapar o. Nathan
onun her eyidir. Ona etin kemie, bir
dii aslann yavrularna bal olduu
kadar baldr. Genliimde, yaz slubu
bir a kadnnkinden farksz, nl bir

aktrisi,
bir
arkadama
yazd
mektuplar geri isterken hatrlyorum. Bu
manzaraya, bu sakin fkeye, bu tafral
kstahla, vahilere yaraan bu tavra
hayatmda bir daha asla ahit olmadm...
Ne o, neyin var, yoksa hastalandn m
Marie?
Hayr, oda biraz fazlaca scak
galiba.
Kontes kendini bir koltua att. Sonra
birdenbire, kskanln insan yiyip
bitiren aclarnn yol at, nceden
kestirilmesi imknsz bir hareketle,
titreyen bacaklarnn stnde doruldu,
kollarn kavuturdu, yavaa kocasnn
nne kadar geldi.

 Bir ey mi biliyorsun sen? diye

sordu Vandenesse'e. Sen bana azap
ektirecek biri olmazsn. Suluysam, ac
ektirmeden beni bir kenara silkip
atarsn.
Neyi bilmemi istiyorsun Marie?
Nathan?
Onu sevdiini sanyorsun, dedi
kont, oysa cmlelerden rlm bir
hayaleti sevmektesin.
Demek biliyorsun?
Her eyi!
Bu cevap Marie'nin bana bir tokmak
gibi indi.

 stersen, hibir eyi, hibir zaman

bilmemi olurum, dedi Vandenesse. Bir
uurumdasn yavrucuum, seni oradan
tutup karmak lazm. oktandr aklm
sende benim. Al!
Yan cebinden teminat mektubuyla
Schmucke'nin drt adet senedini karp
atee att. Kontes grr grmez onlarn
ne olduunu anlamt.
Zavall Marie, dedi kocas, ay
iinde ne hallere decektin? Arkanda
haciz memurlar; mahkeme kaplarnda
srnecektin. Ban eme, kendini hi
aalama. En gzel duygularnn
kurban oldun sen, bir adamla deil,
iirle iveletin. Senin yerinde hangi
kadn olsayd, anlyor musun Marie,

hangi kadn olsayd, bu ekime kaplrd.

Biz erkekler, yirmi yl boyunca her trl
lgnl yapp da, btn hayatnzda bir
kere olsun tedbiri elden brakmanza
katlanamazsak,
samalam
olmaz
myz? Allah beni sana galebe almaktan
veya seni geen gn onca sertlikle
reddettiin bir merhamet duygusuyla
bunaltmaktan korusun. Belki bu bedbaht
sana yazarken duygularnda samimiydi,
intihara kalkrken de duygularnda
samimiydi, hatta ayn akam Florine'in
yanna dnerken de duygularnda
samimiydi. Biz sizin kadar demeyiz. u
an kendimi deil, seni dnerek
konuuyorum. Ben cmerdim, ama
toplum deil. O, ortalkta parlayveren
bir kadndan hemen kaar, tam bir

mutlulukla ve itibarn bir arada

bulunmasn istemez. Adil midir, onu
bilemem. Ama dnya zalim, hepsi bu!
Belki gruh olarak insanlar tek tek
olduklarndan daha hrsl. Bir hrsz
tiyatro salonunda oturup, sahnede
masumiyetin zaferini alklar, ama
karken de bir masumun mcevherlerini
alar. Toplum, ebesi olduu ktlkleri
susturmay
reddeder.
Ustaca
aldatmaclar payelerle onurlandrr,
ama kimsenin haberi olmadan yaplm
fedakrlklara verilecek dl yoktur.
Btn bunlar biliyorum, gryorum
ama, dnyay ben deitiremem ki! Ama
hi olmazsa, seni senden koruyacak gce
sahibim. Bu ite, bazen bizlerden
fedakrlk isteyen, mazeretlerini de

birliklerinde tayan o yce ve kutsal

aklardan biri deil, sana sadece aclar
getiren bir insan sz konusu. Belki
mutluluunu eitlendiremediim, skn
iindeki tatlarn karsna ateli zevkleri,
gezileri, elenceleri koyamadm iin
ben de hakszlk ettim. Zaten seni mehur
bir adama iten arzuyu, baz kadnlarda
yaratm olduun hasetle kendime
aklayabildim. phesiz bu ite Leydi
Dudley'in, Madam d'Espard'n, Madam
Manerville'in, yengem Emilie'nin paylar
var. Kendilerine kar seni hep
uyardm bu kadnlar, senin merakn,
bir grleyip, sonra umarm hedefine
ulaamadan
snp
gidecek
bu
frtnalarn iine seni atmaktan ok, beni
zntlere bomak iin eelediler.

Bu iyilik dolu szleri dinlerken kontes,

birbirinin zdd bin bir duygunun
amazyla kvrand. Ama bu duygu
kasrgas iinde, sonunda, Flix'e
duyduu byk bir hayranlk hepsini
bastrd. Gururlu ve asil ruhlar, hangi
incelikle zerlerine varldn annda
anlarlar. Zarafet gvde iin neyse, bu
incelik de duygular iin odur. Marie, srf
onu ufalm, utantan kzarm grmemek
iin, hata yapan bir kadnn ta ayaklarna
kadar eilmeye alan bu ycelii
byk takdirle karlad. lgn gibi
odadan kt, ama bu hareketinin
kocasn drecei endieyi dnerek
geri dnd, yeniden gzden kaybolurken:
Bir dakika bekler misiniz, dedi.

Flix ona ustaca bir mazeret

hazrlamt ve bunun dln hemen
grd. nk kars, elinde Nathan'n
mektuplaryla geri dnd ve hepsini ona
teslim etti. Kontes, kocasnn dizlerine
kapanarak:
Hakkmda hkmnz siz verin,
dedi.
Kont:
Seven bir insan doru hkm
verebilir mi? diye cevap verdi kont.
Mektuplar ald ve ocaa att. nk
daha sonra kars, onlar okudu diye onu
balamayabilirdi.
Marie,
ba
kocasnn dizlerinde, gzyana boulup
gitmiti.
Kont,
karsnn
ban

kaldrarak:
Pek iyi, seninkiler
yavrucuum? dedi.

nerede

Bu soru karsnda kontes, yanandaki

dayanlmaz scakl hissetmez oldu, eli
aya buz kesilmiti. Kont de
Vandenesse:
Kocann, sana layk saydn bir
insana iftira ettiinden phelenmeyesin
diye, mektuplar Florine'e bizzat kendi
eliyle verdireceim, dedi.
Ne! dedi kontes. Ben isteyince, niye
onlar kendisi getirmesin?
Ya bunu yapmaya yanamazsa?
Kontes ban edi.

 O evreden tiksiniyorum, dedi. Bir

daha girmeyeceim aralarna. Eer beni
affedersen, hep burada, senin yannda
yaayacam.
O zaman cann gene sklabilir.
Hem
yle
birdenbire
ortadan
kayboluverirsen lem ne der? Zaten
ilkbaharda seyahate kacaz, talya'ya
gideceiz. Btn Avrupa'y dolarken,
bir
ocuumuzun daha
olmasn
bekleyeceiz. Yarn Opera balosuna
gitmezsek olmaz. nk bamza bela
amadan mektuplar ele geirmenin tek
yolu bu. Hem Florine onlar sana
getirerek, kendi kudretini ispat etmi
olmayacak m?
Kontes dehet iinde:

 Ve ben de bunu greceim, yle

mi? dedi
Hem de yarn gece.
Ertesi gnn akam, gece yarsna
doru, Opera balosunda Nathan, yannda
koluna tam bir koca edasyla girdii bir
maskeli, fuayede dolamaktayd. Bir
sre gezindikten sonra, kadn klnda
iki maskeli yanlarna yaklat. Kadn
klna girmi olan Vandenesse,
Nathan'a:
Aptal adam! dedi. Halin berbat!
Marie burada. stelik u anda seni
grmekte.
Kontes de Florine'e dnp, titrer bir
halde:

 Beni biraz dinleme zahmetine

katlanrsan, dedi, Nathan'n senden
saklad baz srlar reneceksin. Ona
olan aknn iinde bulunduu tehlikeyi
anlayacaksn.
Nathan, kalabala karp gzden
kaybolan kontun peinden yetiebilmek
iin, ani bir hareketle Florine'in kolunu
brakt. Florine, karsn korumaya almak
maksadyla oraya geri dnm olan
Vandenesse'e yakn bir peykeye, kontesin
yanna oturdu:
Anlat bakalm gzelim, dedi. Beni
burada uzun zaman tutamayacan da
unutma. Dnyada kimse Raoul' benden
koparamaz. Alkanlkla baladm ben
onu kendime. O aktan beter bir badr.

Flix tabii sesini taknarak:

nce sen Florine misin? dedi.
Yerinde soru! Bunu bilmiyorsan
szlerine inanmam nasl istiyorsun, a
dzenbaz?
Nathan u anda, sana var dediim
yavuklusunu aramakla megul. Sor ona
bakalm, gn nce geceyi nerede
geirmi? Senin haberin yokken, borcu
yznden kendini zehirledi. Sevdiinden
dem vurduun adamn ilerinden ne
kadar haberdarsn, anla ite. Adam be
parasz brak, o da gitsin, kendini
ldrsn. Yahut da ldremesin,
beceremesin. Yarm kalm bir intihar,
syrksz
atlatlan
dello
kadar

glntr.
Yalan sylyorsun, dedi Florine. O
gn akam yemeini bende yedi, hava
karardktan sonra gitti. Takip ediliyordu
zavall. Onun iin de sakland. in asl
bu.
yleyse Mail sokana git de, Mail
Oteli'nden, bir kadnn bir yldan beri
ilikide olduu bir insan, can ekiir
vaziyette oraya getirip getirmediini bir
sor. Rakibenin mektuplar da, senin
odanda, burnunun dibinde sakl.
Nathan'a iyi bir ders vermek istersen,
mz birden senin eve gideceiz.
Orada ayrca sana, eline teslim
edeceim belgelerle, eer iyi bir kzsan,
onu birka gn iinde Clichy sokan

boylamaktan
kurtarabileceini
ispatlayacam.

de

Siz bunlar Florine'den bakasna

anlatn, kk bey. Ben Nathan'n
kimsenin olamayacandan eminim.
Birka zamandan beri sana daha
fazla zen gsterdiini syleyerek beni
buna inandrmak isteyeceksen, tam
tersine bu onun srlsklam baka bir
kadna k olduunun delilidir.
Yksek tabakadan bir kadna k
o, yle mi? Hikye. Bu kadarck ey iin
endie etmeye demez.
Pekl, gelip, sabahleyin seni eve
gtremeyeceini sylesin ister misin?

 Bunu yaptrtrsan, dedi Florine, o

zaman ben de seni eve gtrrm. Ancak
gzmle grnce inanabileceim o
mektuplar ararz. Ne yani, ben uyurken
mi oturup mektup yazyordu?
Burada dur ve olacaklar seyret,
dedi Flix.
Karsnn koluna girdi ve Florine'den
birka adm uzaklat. Fuayede bir
oraya, bir buraya gidip gelerek sahibini
arayan bir kpek gibi, her yanda Marie
olmas muhtemel maskeyi arayan
Nathan, sonunda kendisine srrn
verilmi olduu yere dnd. Yazarn
yznde kendini kolay ele veren bir
telan izlerini okuyan Florine, nne bir
Termes[76] gibi gerildi. Egemen bir

tavrla ona:
Sakn yanmdan ayrlma, anladn
m! dedi.
O zaman kocasndan ald talimatla
Raoul'e yaklaan kontes:
Ben Marie! diye fsldad kulana.
Bu kadn da kim? Derhal ayrln ondan,
darya kn, merdivenin altnda beni
bekleyin.
aknln zirvesinde bulunan Raoul,
sert bir hareketle Florine'in kolunu itti.
Florine bu davran beklemiyordu. Sk
sk tutmu olduu halde onun kolunu
brakmak zorunda kald. Nathan
kalabala dalp gzden kayboldu. Flix,
arp kalan Florine'in kulana:

 Ne demitim ben sana? dedi.

Florine onun koluna girdi.
Haydi bakalm, dedi, kimsen
kimsin. Gel benimle. Araban var m?
Cevap olarak Vandenesse, Florine'i
aceleyle ekti, onu karsyla bulumak
zere kararlatrdklar stunlu giri
kapsna
gtrd.
Vandenesse'in
arabacs atlarn hzla srerek, onlar
birka dakika iinde aktrisin evine
gtrd. O arada maskesini karm
olan Florine'i hiddetinden nefesi
kesilmi, fke ve kskanlkla kendinden
gemi halde grnce, Madam de
Vandenesse'in vcudunu elinde olmadan
bir titreme kaplad. eri girince

Vandenesse, Florine'e:
uralarda, dedi, anahtarn asla
sana emanet etmedii bir mektup czdan
olacak. Mektuplar galiba onun iinde.
Mektup czdann bulmak iin alma
odasna giden Florine:
Bu kere ben bir oyuna geldim, dedi.
Anlalan sen, epey zamandr beni
endielendiren baz eyleri biliyorsun.
Vandenesse
karsnn maskesinin
altnda renginin solduunu hissetti.
Florine'in odas aktrisle Nathan'n
ilikisi hakknda ideal bir sevgilinin
bilmek istemeyecei birok eyi dile
getiriyordu. Bir kadn gz bu tr
eylerdeki geree hemen ulamay bilir.

Kontes
evin hercmerci
iinde,
Vandenesse'in kendine anlatt durumun
doru olduunu fark etti. Florine mektup
czdanyla dnmt.
Nasl alr bu meret? dedi.
Aktris asnn kocaman ban
istedi.
Oda
hizmetisi
ba
getirdiinde, Florine onu havaya
kaldrarak alayl alayl:
Pililer bununla boazlanr ite!
dedi.
Kontesin iini titreten bu sz, dt
decek olduu uurumu ona, kocasnn
evvelki gnk konumasndan daha iyi
anlatt. Florine:

 Ben de ne aptalm! dedi. Ustura

daha iyi halleder bu ii.
Nathan'n tra olduu usturay gidip
ald, deri czdan kenarndan yararak
at. Marie'nin mektuplar ortaya
dklmt. Florine ilerinden birini
rastgele eline ald.
Vay canna! dedi. Tam drt drtlk
bir hatuna ait dorusu. Tek imla hatas
gremedim.
Vandenesse mektuplar ald, karsna
uzatt. Kontes eksik olup olmadklarn
anlamak iin masada hepsini gzden
geirdi. Kont, Raoul'n imzalad krk
bin franklk senedi Florine'e uzatarak:
Mektuplara karlk, unu sana

versem, ne dersin? dedi.

Florine senedi gzden geirirken:
Tamam, olur, dedi. Bu gibi katlar
imzalayacak kadar salak m, bu adam?
Ah! Kontesler nasl olurmu, gsteririm
ben sana! Ben para toplamak iin
tarada vcudumu ve ruhumu krelteyim.
Onu
kurtarmak
iin
hkmet
memurlaryla bam derde sokaym!
Erkek denen mahluk ite byledir: Sen
onun iin cehennem azaplar ek, o
stne basp gesin! Ona bunun hesabn
deteceim.
Madam de Vandenesse mektuplarla
birlikte
yolu
tutmutu.
Florine
arkasndan:

 Hey! diye seslendi. N'oluyoruz,

gzel
maskeli!
Hi
olmazsa
mektuplardan birini ver de, elimde delil
olsun.
te bu artk mmkn deil, dedi
Vandenesse.
Niyeymi?
Zira o gzel maskeli senin eski
rakiben.
Bak hele! diye haykrd Florine.
Hi olmazsa bana bir teekkr
edebilirdi.
Kont
selamlayp
uzaklarken:

yanndan

Krk bin franklk senedi neyin

karlnda aldn sanyorsun? dedi.

Bir intihara srklenen gen bir
adamn, onun aclarn ektikten sonra
aynn bir daha denemesi nadir bir
olaydr.
ntihar
insan
hayattan
koparamamsa,
lm
dileinden
kurtarr. Bylece Raoul, Schmucke'ye
imzalad senedi, onu muhakkak Kont
de Vandenesse vastasyla eline geiren
Florine'de grp de, iinden kmak
istediinden bin beter bir hale
dtnde bile, artk intihar niyetlisi
gzkmedi. Kontesi yeniden grmek, ona
her zamankinden daha ok kalbini yakan
akn anlatabilmek iin abalayp
durdu. Ama kontes, topluluk iinde
onunla ilk karlamasnda, bir kadnla
bir erkek arasna almaz uurumu

sokan, o sabit ve aalayc bak

frlatt. Kendine olan gvenine ramen
Nathan, btn bir k boyunca kontesin
ne yanna yaklamaya, ne de onunla
konumaya cret edebildi.
Buna karlk iini Blondet'ye at.
Madam de Vandenesse'ten sanki
Laura'ym ya da Beatrice'ymi gibi sz
etmek istedi. ann en nemli
airlerinden birinin kaleminden kan
gzel bir paray kendisi iin
yorumlamt: "Altn kalpli, ideal mavi
iek! Senin narin kklerin peri
kzlarnn ipek salarndan bin kat daha
incedir.
Onlar
ruhumuzdaki
en
kirlenmemi cevheri kana kana imek
iin, onun ta derinliklerine dalar. Tatl
ve buruk iek! Kalbimi kanatmadan,

koparlm sapndan al damlalar

aktmadan, seni iimden skp atamam!
Ah! Lanetlenmi iek, iimde nasl da
boy verdin!"[77]
Samalyorsun azizim, dedi
Blondet. Gzel bir iek olduunda
seninle ayn dncedeyim, ama hi de
ideal deildi. Bir kr arkc gibi ii bo
bir evin karsna geip ezgiler
savuracana, ellerindeki kiri ykayp,
iktidara yaranabilmenin ve hayatn
dzene sokmann yollarn dnmelisin.
Siyaset adam olmak iin biraz fazla
sanatkr ruhlusun. Senin kratnda
olmayan insanlarn oyununa geldin. Sen
ksmetini aramaya devam et, ama baka
kaplarda.

 Marie kendisini sevmeme engel

olamaz, dedi Nathan. Ben ondan kendi
Beatrice'mi yaratyorum.
Beatrice, Dante'nin daha sonra bir
kere bile yzn grmedii on iki
yanda bir kzd, anladn m azizim?
Yoksa Beatrice olabilir miydi? Bir
kadndan
bir
tanra
yaratmaya
kalktmzda, onu bugn ksa bir
mantoyla, yarn ak bir elbiseyle, br
gn yeni doan ocuu iin bulvarda
oyuncak alrken grmemeliyiz. nsan,
hayatnda Florine gibi, kimi zaman bir
vodvilde des, kimi zaman bir dramda
bir burjuva kadn, kimi zaman bir zenci
kadn, bir markiz, bir albay, svire'de
bir kyl, hayatta kendine bakirelii
balayan tek rolde de Peru'nun bakire

gne tanras olan bir kadn varken,

hi anlamyorum, yksek tabakadan
kadnlarla nasl maceraya giriir?
Du Tillet, paraszlk yznden
gazetedeki
hissesinden
vazgeen
Nathan'a, Borsa'daki tabiriyle, top
attrmt. Bankerin hasm olarak
adayln koyduu seim blgesinde bu
mehur adama topu topu be oy kt,
tabii du Tillet seildi.
Kontes, talya'daki uzun sreli ve
mutlu
seyahatinden
ertesi
k
dndnde, Nathan, Flix'in btn
tahminlerini hakl karmt. Blondet'nin
tavsiyelerine uyarak iktidarla uyuma
yollar aramaktayd. Yazarn ahsi
ilerine gelince, yle bir dzensizlik

iinde olmalyd ki, Kontes Marie, eski

hayrann bir gn Champs-Elyses'de,
sefil bir klkta, Florine'in kolunda
yrrken grd. stne bana kaytsz
bir erkek, seven bir kadnn gznde
katlanlmas mmkn bir irkinliktedir.
Ama artk sevmekten kmsa, onu
korkun bulur. Hele bu erkek Nathan
cinsinden
biriyse!
Madam
de
Vandenesse bir zamanlar ona ilgi
duyduu aklna gelince, kendinden
utand. Evlilik d her trl sevday
aklndan toptan silmemi bile olsayd,
kontu artk iyice gzden dm bu
adamla karlatrmaya kalksa, bu dahi
kocasn bir melee bile tercih etmesine
yeterdi. Kalemi o kadar zengin, iradesi o
kadar fakir bu tutkulu adam, sonunda

teslim bayran ekti ve sradan bir kii

olarak devlet kapsnda maal bir ie
kapa att. Bozguncu her trl giriime
destek verdikten sonra, bakanla bal
bir gazetenin glgesine snp kendine
huzur iinde bir hayat kurdu. Bir
zamanlar, hicivlerinin bitmez tkenmez
konusu olan Lgion d'Honneur nian
bugn gsn sslemekte. Zamannda
devrimci bir gazetenin dnce yapsn
belirlerken, hcumlarna ba hedef
edindii "ne pahasna olursa olsun
bar"[78] ilkesi, imdi makalelerinin
vg malzemesi. Eskiden Saint-Simoncu
azla ylesine saldrd miras hakkn
imdi aklnn var gcyle savunmakta.
Bu mantk d tutum kaynan ve
gcn, lkemizde son zamanlarda

yaadmz siyas gelimelerin, Raoul

Nathan gibi baz insanlarda yaratt
kaypaklklarda bulur.
Aralk 1838, Les Jardies

DPNOTLAR
[1] Bir ad da Temmuz htilali olan
1830 Fransz devrimi (.n.)
[2] mine karsnda oturulan bu
iskemlelere o devirde, kelime anlam
stc olan bu ad verilmiti. (.n.)
[3] Paris'te zengin bir mahalle. (.n.)
[4] CUVIER, Baron Georges (17691832). ann nl Fransz zooloji ve
paleontoloji bilgini. (.n.)
[5] 1540 ylnda Roma'da bulunan ve
gnmzde Napoli Devlet Mzesi'nde
sergilenen uyumlu hatlaryla mehur

heykel. (.n.)
[6] Lettres difiantes des missions
trangres (lke dnda grevli din
heyetlerin retici mektuplar). Rahip
Montmignon tarafndan derlenmitir.
(.n.)
[7] NOEL, Jean Franois Michel
(1755-1841). Fransz gramercisi ve
yazar. Balzac'n bu romanda konu
edindii yllarda Fransa Milli Eitim
Bakanl'nn
st
ynetim
kadrosundayd. (.n.)
[8] MARIE ALACOQUE, Marguerite
(1647-1690). Katolik kilisesinin daha
sonra kendisine azize payesi verdii
kadn kei. (.n.)

[9] Balzac'n da 1833 ylnda,

kadrosunda yer ald krallk yanls
gazete. (.n.)
[10] 1815 ylnda yaymlanmaya
balayan din gazete.(.n.)
[11] Schmucke'nin szleri ivesini
yanstacak biimde yazlmtr. (.n.)
[12] "Unutmabeni" ieinin, Trkede
de anlam ayn olan Almancas. (.n.)
[13] SAINT-MARTIN, Louis-Claude
(1743-1803). Fransz yazar ve mistik
filozofu. (.n.)
[14] Romann Franszca aslnda "Azize
Ccile'lerim". Raffaello'nun nl Azize

Ccile ve Drt Aziz adl tablosuna

gnderme. (.n.)
[15] Balzac'n iki eserinde (Eugnie
Grandet ile Mmoires de deux jeunes

maries [ki gen evli kadnn anlar] )

daha adlar geen Macar yapk ikiz kz
kardeler. (.n.)
[16] Galo (Fr. galop): O ada rabette
olan bir dans. (.n.)
[17]
Molire'in
piyeslerindeki
tiplemelere gnderme. (.n.)
[18]
Jean-Franois
LESUEUR'n
Maara (1793) adl operakomiinde,
haydutlarn as yal kadnn u
szlerine gnderme: "Gzmz drt
aalm, peimizdeler!" (.n.)
[19] Borlarn deyemedii iin
mahkm olanlarn konduu zel

hapishanenin bulunduu sokak. (.n.)

[20] Napolyon dneminin ardndan
1830 Temmuz ayaklanmasna kadar
sren 15 yllk bu dnemde Bourbon
hanedanndan XVIII. Louis ve

X. Charles hkm srd. (.n.)

[21] MARTIGNAC, Jean-Baptiste SAY
(1778-1832) X. Charles'n krallnn
son dneminde, bir uzlama zemini
yaratma amacyla hkmetin bana
getirdii liberal dnceye yatkn
Fransz devlet adam. (.n.)
[22]
Balzac, Vadideki
Zambak
romannda
anlatt
Flix
de
Vandenesse'in genliinin bir zetini
yapmakta. (.n.)
[23] Birinci yzylda yaam stoac
bir filozof. (.n.)
[24] HONOR d'URF'nin (1567-

1625) kr hayat zerine be ciltlik eseri.

Son iki cildi lmnden sonra sekreteri
BALTHAZAR tamamlamtr. (.n.)
[25] RIVAROL, Antoine de (17531801), FLORIAN, Jean-Pierre Claris de
(1755-1794). Fransz htilali'nin iinde
doduu toplum yapsna, ilki sert,
tepkili, ikincisi iyimser ve yumuak
bakan iki Fransz yazar. (.n.)
[26] GIULIA GRISI (1811-1869).
Milanolu nl opera ve tiyatro sanats.
(.n.)
[27] Ad daha sonra Comdie
Franaise olan nl tiyatro. (.n.)
[28]

Npomucne

LEMERCIER'in

(1771-1840) tarih konulu be perdelik

piyesi. (.n.)
[29] CHNIER, Andr de (17621794). Romantik Fransz airi. Fransz
htilali'nin nl "terr gnleri"nde idam
edildi. (.n.)
[30] Molire'in Le Misanthrope
(nsandan
Kaan)
piyesindeki
tiplemelere gnderme. (.n.)
[31] Eski Sparta'y sulayan, gnmzde
ad Vasili olan rmak. (.n.)
[32] Balzac zamannda corafyaclarn
Nil'in
kaynann
bulunduuna
inandklar hayal sradalar. (.n.)
[33] Alnnn ortasnda tek boynuzu

bulunan mitolojik at. (.n.)

[34] Paris'te 1626 ylnda kurulan
botanik bahesi. Daha sonra hayvanat
bahesi de eklenmitir. (.n.)
[35] Paris'in Palais-Royal semtinde o
gnlerin nl bir lokantas. (.n.)
[36] DANTE'nin (1265-1321) ocukluk
aknn ad. (.n.)
[37] PETRARCA'nn (1304-1374)
iirlerinde ululatrd, ak timsali
olarak edebiyata mal ettii kadn. (.n.)
[38]
TALLEYRAND-PRIGORD,
Charles-Maurice
de
(1754-1838).
Fransz siyaset ve devlet adam. (.n.)

[39] LAWRENCE, Thomas (17691830). ngiliz portre ressam. (.n.)

[40] PERRAULT, Charles (16281703). Parmak ocuk, Krmz fiapkal
Kz, izmeli Kedi, Kl Kedisi ve Mavi
Sakal'n yazar. (.n.)
[41] WALTER SCOTT'un (1771-1832)
nl tarih roman. (.n.)
[42] TALMA, Franois Joseph (17631826). Napolyon'un ok beendii
Fransz trajedi oyuncusu. (.n.)
[43] DECAMPS, Alexandre-Gabriel
(1803-1860).
Eserlerinde
egzotik
konular ileyen romantik Fransz
ressam. (.n.)

[44] ANTONIN MOINE (1796-1849).

Rnesans hayran Fransz heykeltra.
(.n.)
[45] DEVRIA, Eugne (1805-1865).
Tarih tablolaryla tannm Fransz
ressam. BOULANGER, Louis (18061867). Romantik okuldan Fransz
ressam. ELSCHOET, Carl [Asl ad:
JACQUES, Jean-Marie] (1791-1856).
Daha ok kamu hizmetindeki yerlerde
eserleri olan Fransz heykeltra. (.n.)
[46] BOULLE, Andr Charles (16421732). Fransz kral hanedannn ahap
ilemecisi. (.n.)
[47] nl banker ailesinin Fransa
kolunun mlikanesi Laffite sokandayd.

(.n.)
[48] POPPAEA, (lm S 65).
Neron'un ei, Roma imparatoriesi.
(.n.)
[49] SAINT-GENEST: Hristiyanl
kabul ettii iin 286 ylnda lme
mahkm edilen, daha sonra azizlik
payesi verilmi olan Romal tiyatro
oyuncusu. (.n.)
[50] LEKAIN, Henri-Louis Cain
(1728-1778). Les Souvenirs (Hatralar)
adl eserin de yazar olan Fransz trajedi
oyuncusu. BARON, Michel-Bayron
(1653-1729). Molire trupunun komedi
yazar ve oyuncusu. CONTAT, Louise
(1760-1813). Fransz kadn tiyatro

oyuncusu. CLAIRON, Claire-Joseph

Leris
(1723-1803).
Voltaire'in
oyunlarnda baar kazanm Fransz
trajedi oyuncusu. CHAMPMESLE,
Marie Desmares (1642-1698). Racine'in
oyunlarnda baar kazanm Fransz
kadn trajedi oyuncusu. (.n.)
[51] MARS, Anne Boutet (1779-1847).
Molire'i ve Marivaux'yu en iyi ekilde
yorumlabilmi olan Fransz kadn
komedi oyuncusu. MONVEL, JacquesMarie Boutet, 1745-1812, Fransz oyun
yazar ve tiyatro oyuncusu. Anne Boutet
Mars'n
babasdr.
ANDRIEUX,
Franois (1759-1833). Masal, hikye ve
komedi yazar, Fransz edebiyat ve
airi. (.n.)

[52]
Davut
Peygamber'in
Mezmurlar'na gnderme. (.n.)
[53] LECOUVREUR, Adrienne (16921730). Fransz kadn trajedi oyuncusu.
(.n.)
[54]
Rnesans
devri
talyan
airlerinden Ludovico ARIOSTO'nun
(1474-1533) Orlando Furioso (lgn
Orlando) adl nl manzum eserine
gnderme. (.n.)
[55] SAINT-JUST, Louis de (17671794).
1789
Fransz
htilali'de
Robespierre'in hararetli taraftarlarndan.
Onunla birlikte giyotinde can verdi.
(.n.)

[56] Boulongne korusu. (.n.)

[57] Herakles'in ldrd Hydra adl,
dokuz bal, ylan eklindeki canavar.
(.n.)
[58] CHAMFORT, Nicolas-Sbastien
Roch (1741-1794). Fransz ahlaks.
(.n.)
[59] Paris'te 1819 ylnda, alan bir
tiyatro. 1830'a kadar "Thtre de
Madame", daha sonra "Gymnase
Dramatique" adn ald. (.n.)
[60] LES TENIERS: Hollandal, baba
oul iki ressam. Birbirinden ayrt etmek
iin oluna "Gen" lakab verilmitir.
(.n.)

[61]
BEAUMARCHAIS,
PierreAugustin Caron de (1732-1799). Sevil
Berberi, Figaro'nun Dn, Sulu Ana
adl piyesleri kaleme alm olan Fransz
yazar. (.n.)
[62] 1830 htilali sonrasnda rejimin
resm organ durumuna giren gazete.
(.n.)
[63] Kuds'te, aslnda bir maara olan,
duvarlarla evrili tapnak. (.n.)
[64] FIESCHI (1790-1836). lkel bir el
bombasyla Louis-Philippe'i 1835'de
ldrmeye teebbs eden suikast (.n.)
[65] Bu deyim Franszcada, kendinde
her eyi yapma kudretini grmeyi ifade

eder. Medea, Yunan mitolojisinde bir

kral kz ve nl bir bycdr. (.n.)
[66] Waterloo yenilgisinden sonra
Napolyon'un srgn edildii ada. (.n.)
[67] Deniz kazasna urayanlara ve
ailelerine yardm iin kurulmu bir
dernek. (.n.)
[68]
Almanya'da
bolca
yenen,
jambonlu, sosisli lahana yemei. (.n.)
[69] James Fenimore COOPER'n
(1789-1851) Mohikanlarn Sonuncusu
adl nl eserine gnderme. (.n.)
[70] Lucas'n ncili'ne gre, Mesih'i
grnce vecde gelen yal Yahudi
Simeon'un Nune Dimittis adl ilahisi.

(.n.)
[71] HOFFMANN, Ernst Theodor
Amadeus (1776-1822). Alman besteci
ve yazar. Kedi Murr masallarndan
birinin addr. (.n.)
[72] Metinde veznedar da Franszcay
Schmucke gibi konuuyor. (.n.)
[73] Shakespeare'in Venedik Taciri adl
piyesinin kahraman olan Yahudi tccar.
(.n.)
[74] O devirde, Paris Operas'nda her
yl, karnaval dolaysyla dzenlenen
maskeli balo. (.n.)
[75] Kral Louis-Philippe'in, iktidara
getirilmesinin hemen ardndan, yapt

aklamaya gnderme: "(...) politikaya

gelince,
tam
ortada
kalmaya
alacaz." (.n.)
[76] Roma mitolojisinde devlet
snrlarnn koruyucusu olan tanr. (.n.)
[77]
Fransz
yazar
Thophile
GAUTIER'nin
(1811-1872)
Mademoiselle Maupin adl romanndan.
(.n.)
[78] 1830 htilali sonrasnda, Kral
Louis-Philippe'in, yeni burjuvaziyle
ortaklaa iktidarnn uzlamac siyaset
anlayna gnderme. (.n.)