Ercan Kahya

Su Kaynaklar Mhendislii. Cevat ERKEK, Necati AGIRALOGLU,

Beta Yaynevi, 2006, stanbul

BLM 7
LAVE SUNULAR

Kabartma yaplar, bir akarsu yata veya vadisinde suyu biriktirmek, belirli bir
seviyeye ykseltmek, belirli bir seviyede tutmak, baka bir yne evirmek gibi
ok farkl amalara ynelik olarak planlanan sabit veya hareketli ksmlar
olan yaplardr.
Kabarma Ykseklii: Bir kabartma yapsnn memba blgesindeki su derinlii
Dm Ykseklii: Memba ve mansap su seviyeleri arasndaki fark

Baraj le Balamann Karlatrlmas

7.2. SABT BAGLAMALAR

Balama Uzunluunun Belirlenmesi:

Sabit balamalarda servis kprs ayaklar ve kenar ayaklar balama
zerinden geen akm izgilerinde bir bzlmeye neden olurlar.
- Bu durumda etkili balama tepe uzunluu:

HDROLK KTABINDAN

PM =Pc =atmosfer basnc

Birim genilikten geen debi:

B noktas bilinmediinden entegrasyon

A dan D ye kadar yaplr ve netice
bir katsay ile arplr:

7.2.2 Savak Kapasitesi

- Yaklam hz hesaba katlmadan,

akl Geidi:
Kapakl

akl geitleri: Sabit balamalarda su alma aznn nndeki taban

kontrol etmek ve burada biriken kat maddelerin mansaba gemesini salar.
- Genilikleri 2 ile 6 m
genelde 3-3.5 m uygundur.
Genilii 50 m yi geen sabit balamalarda akl geitierini iki tarafl olarak
planlamak daha uygun olur.

Kabartma

ykseklii byk olan balamalarda maliyeti dnnek ve iletme

kolayl salamak iin akl geitlerinin st ksm dalg perde eklinde
dzenlenerek kapak ykseklii drlr.
* Bu durumda akl geidinden geen debi batm orifis eitlii

7.2.3. Hidrolik Profil nce Recep hocann slide 36-30 bak!

Ogee hidrolik profili:

Savak proje yk:

7.2.4. Statik Profil nce Recep hocann slide 74 bak!

1. Etki Eden Kuvvetler:
Esas kuvvetler:
Hidrostatik kuvvet (en yksek kabarma seviyesinde)
Balamann kendi arl
Alttan kaldrma kuvveti
Tali Kuvvetler:
Mansap su basnc, deprem kuvveti, savaklanan suyun emme ve basn
kuvveti, buz basnc, toprak ve silt basnc, savak zerinden geen suyun
dinamik etkisi, arpma ve titreim zorlamalar, farkl oturmalardan doan
reaksiyon kuvvetleri; s deiimlerinin etkisi...

2. Boyutlandrma:
Sabit balamalarda ekme gerilmeleri istenmez
etki eden kuvvetlerin bilekesinin kesitin ekirdek blgesinde kalmas
veya snr artnda ekirdein u noktasndan (C noktas) gemesi
gerekmektedir.

Bu durumda normal ykleme durumu iin aadaki eitlikler yazlabilir

(ekil 7.9)

-Burada m ve n memba ve mansap yzeylerindeki taban su basncn

kltme faktr olup kaya temeller iin m = 0,5 ve n= 0,1 alnr.
-Geirimli zeminler zerinde ina edilen balamalarda bu deerler szma
hesaplar sonucu bulunur

Bir metre geniliindeki balama gvdesine elki eden esas

kuvvetler ile moment kollar (Normal Ykleme Durumu):

Bu kuvvetlerin C noktasna gre momentleri yazlarak sfra

eitlenir

Ve bu deerleri yerine konursa

balamann rlatif genilii:

3. Tahkikler:
ekme gerilmelerinin meydana gelmedii durumda, devrilme tahkiki
yaplmasna gerek yoktur.
Dier

durumlarda D noktasna gre yazlacak momentler ile,

Kayma emniyeti:

Srtnme katsays salam kaya: 0,8

akl ve iri kum: 0,4

atlakl kaya: 0,7

kumlu zemin: 0.3

Taban gerilmeleri:

Taban u
noktalanrndaki
gerilmeler:

7.2.5. Uygulama Profili

Uygulama profilinden dm yatana gei R> 5H erilik yanapl daire
yardm ile salanmaldr. H = h+ Vo2/2g (savak zerindeki enerji ykseklii)

HDROLK KTABINDAN

7.3.2. evrintisiz Akm

Akmn her noktasnda evrintinin sfr olmas halinde
byle bir akma evrintisiz (potansiyel akm) ad verilir.
evrintisiz bir akmda her noktada:
Akm Fonksiyonu

fonksiyonuna akm fonksiyonu denir

nk bu fonksiyonun herhangi bir
noktadaki deerinin bu nokta ile O orijini
arasndaki herhangi bir izgiden geen
(ekil dzlemine dik dorultuda birim
uzunluk iin) debiyi vermesindendir.

HDROLK KTABINDAN

Potansiyel Fonksiyonu
Akm evrintisiz ise ayrca bir (x, y) potansiyel fonksiyonu tanmlanr:

Akm A

7.4.4. Kritik Szma Boyu

Balamann altndan szan suyun ak hz belirli bir kritik deerin zerine
karsa zemin paracklarn da beraberinde srkleyerek temelin altnda
erozyon meydana gelmesine sebep olur
szma basnc tesiriyle mansaptaki zemin ktlesi yukar doru kalkabilir
ve tnel eklinde geitler (su damarlar) oluabilir. Bu ekilde oluan
borulanma olay szma boyunu uzatrnak suretiyle nlenebilir.
Zeminlerde msaade edilen birim boydaki maksimum basn deiimi I/C
olmak zere borulanma olmamas iin minimum szma boyu,

L=CH
L: minimum szma boyu, C: zemin cinsine bal szma katsays, H: memba
ve mansap su seviyeleri arasnda en byk ykseklik (basn) fark

 Lane,

300 civarndaki yap zerinde yapt inceleme sonucunda:

Borulanma olaynda, szma izgisinin dey ksmlarnn yatay

ksmlarndan 3 kat daha etkili olduunu tesbit etmitir.
Bu durum; zeminlerde dey ynde oluabilecek en byk geirgenliin
yatay yndeki geirgenlie gre daha kk olmasndandr.
Lane,

szma boyu iin yukardaki eitliini aynen kullanmakla beraber

szma boyu ve C katsaylarn yeniden tanmlamtr.
Lane

metodunda kritik szma boyu, dey uzunluklarn kendisi, yatay

uzunluklarn ise te biri esas alnr.

7.4.5. Taban Su Basncnn Azaltlmas

1. Temel zeminin geirgenliini azaImak,
2. Szma boyunu uzatmak
(saplama duvar, palplan, geirimsiz memba rts gibi),
3. Memba ve mansap su seviyeleri arasndaki fark azaltmak,
4. Tabanda filtre tekil etmek,

7.3. HAREKETL BAGLAMALAR

1. Hareketli Balamann Ksmlar:

a. Kapaklar,
b. Orta Ayaklar,
c. Kenar Ayaklar,
d. Dm Yata,
e. Anroman,
f. Szdrmazlk Yaplar
(saplama duvar, palplan,
memba rts, ters filtre)

7.3. HAREKETL BAGLAMALAR

2. Kapak zellikleri:
1. Don ve takn durumu iletme emniyeti
2. Minimum kuvvetle kapakta kolay ve abuk hareket
3. Her kabartma seviyesinde alabilmeli.
4. Su seviyesi hassas olarak ayarlanabilmeli.
5. Su kayplar minimum olmal,
6. Hidrolik, statik ve dinamik ynden istenilen btn artlar salamal,
7. Balama kapaklan ayn aklkta ve ayn zellikte olmal,
8. Kapaklann iletme ve bakm masraflar az olmal,
9. Kapaklar doa grnmn bozmamaldr.

7.3. HAREKETL BAGLAMALAR

4. Kapaklara Etki Eden Kuvvetler:
1. Kapan kendi arl,
2. Memba ve mansap su basnc,
3. Klape veya kapak zerindeki su yk,
4. Kaldrma kuvvetleri,
5. Buz arpmas, buz yk,
6. Gemi arpmas, gemi yaslanmas,
7. Deprem kuvveti,
8. Titreimler sonucu oluan ek kuvvetler
9. Is deiimlerinin etkisi,
10. Rzgar basnc,
11. Mesnet artlarnda deime.

7.3. HAREKETL BAGLAMALAR

5. Kapaklarn Snflandrlmas:
a) Kabartma salayan ksmn yapl ekline gre:
I. Tek paral veya ok paral (basi kiri ve ubuk ine),
2. Dz (snne kapak gibi) veya eri yzeyli (radyal, sektr ve balk karn kapaklar),
3. Silindir kapaklar olmak zere gruplandnlabilir.
b) Kapaklarn hareket ekline gre:
I. Yukan ekilen (dey, radyal ve silindir kapaldar..)
2. Aaya indirilen (sektr, ift kapak, ...),
3. Dner (silindir kapak),
4. Yatrlan (balk karn ve at tipi kapaklar, klapeler, ...),
5. Yukardaki tm hareket eklinin deiik kombinasyonlar eklinde ieren kapaklar
c) Ykleri aktanna ekline gre:
I. Ykleri ayaklara aktaran (dey, radyal, silindir kapaklar),
2. Ykleri dorudan doruya temele aktaran (sektr, balk karn ve at tipi kapaklar)

7.3. HAREKETL BAGLAMALAR

6. Kapak Tipinin Seimi:
1. Balama yerindeki temel durumu,
2. Salamann brt uzunluu, ayaklar arasndaki aklk,
3. Kabartma ykseklii,
4. Takn debisinin bykl,
5. Buz geii,
6. Yzen cisimlerin miktar,
7. Srnl maddesi debisi,
8. klim artlar,
9. Kapaklann hareket mekanizmas,
10. Bakm ve onanm maliyeti,
11. Balamann doa ile uyumu,
12. Salamann iletme artlar.

7.3. HAREKETL BAGLAMALAR

ekil 7.15: Batm Akmlar iin x-Deerleri:

7.3.2. Kapak Tipleri