Paslanmaz elik

Y A S S I

M A M U L L E R

S A R I T A fi T E K N K Y A Y I N N O : 1
2. BASKI

Yayma Hazrlayan
Prof.Dr. Ahmet ARAN, Mehmet Ali TEMEL

Tasarm/Uygulama
Gze Reklam Ltd.

Bask
Acar Matbaaclk A.fi.

stanbul, Austos 2004

ISBN975-92326-0-X

Bu kitaptaki yaz ve resimler kaynak gsterilerek kullanlabilir.

Verilen bilgi ve deerler sadece bilgilendirici mahiyette olup Sartafl balayc nitelikte deilidir.

Tm dnyada yaygn olarak kullanlmakta

olan paslanmaz elik, lkemizde de
endstriyel toplumun her alannda
kullanlmaktadr. Trkiyede paslanmaz elik
yass maml retimi yaplmamakta, bu
alandaki ihtiyalarn tamam yurt dflndan
karfllanmaktadr. zellikle son yllarda
lkemizde paslanmaz elik sektrnde
nemli geliflmeler kaydedilmektedir.
Sartafl elik Sanayi ve Ticaret A.fi. kurucusu
olan babam Sn. Hseyin SARITAfin zverili
alflmalar ile 45 yl aflkn bir sredir
faliyetlerini devam ettirmektedir. 1998
ylnda kurulan Trkiyenin ilk modern
Paslanmaz elik Servis Center ile srekli
geliflen sektrmze salad katklarn
srdrmektedir.
Sektrle ilgili bilgi retimi ve bu bilginin
paylaflmnn nemini ok iyi bilen Sartafl,
bu alanlarda da hizmet verme arzusunu
srekli pekifltirmifltir. lkemizde paslanmaz
elik konusunda temel ihtiyalara cevap
verebilecek bir dkmann eksiklii
hissedilmektedir. Bu ihtiyac karfllamay

Ercment SARITAfi

Ynetim Kurulu Baflkan

fi

kendi grevi olarak alglayan Sartafl, konu

ile ilgili en iyi sonucu elde etmek iin tm
imkanlarn seferber etmifltir. stanbul Teknik
niversitesi akademisyenleri ile kurulan
iflbirlii ve yaplan titiz arafltrmalar
sonucunda paslanmaz elik yass mamlleri
hakknda bir rehber kitap hazrlanmas
kararlafltrlmfltr.
Babam Sn. Hseyin Sartafln da uzun
sredir sektrmze kazandrlmasn ok
arzu ettii bu rehber kitap sadece
sanayicilerimizin temel ihtiyalarna cevap
vermekle kalmayacak ayn zamanda
niversitede mhendislik eitimi alan
genlerimiz iin de bir kaynak olarak
kullanlabilecektir.
Bir yla yaklaflan titiz alflmann rn olan
bu kitabn ortaya kmasnda youn
emekleri geen Sn. Prof. Dr. Ahmet Arana
ve tm Sartafl personeline teflekkr ediyor,
dkmann kullanclara yararl olmasn
diliyorum.

B Y O G R A F

Ahmet Aran 1970 ylnda stanbul Teknik niversitesi Makina Fakltesini bitirmifl. Almanyada
Braunschweig Teknik niversitesinde 1 yl sreyle Malzeme Bilimi alannda alfltktan sonra
TBTAK Marmara Bilimsel ve Endstriyel Arafltrma Enstits Malzeme Blmnde
1971-1985 yllar arasnda arafltrmac olarak grev yapmfltr. Bu arada 1974 ylnda Massachusetts
Institute of Technologyde misafir arafltrc olarak bulunmufl, 1977 ylnda Arafltrma Uzmanlna
ykseltilmifl, 1979da Ksa mrl Yorulma alannda hazrlad tez ile Doktor nvann kazanmfltr.
1980 ylnda 6 ay sre ile Almanya Mannesmann Arafltrma Enstitsnde misafir arafltrc
olarak alflmfl olan ve 1983 ylnda Bafluzmanla terfi eden Ahmet Aran 1984te Mekanik
Metalurji Bilim Dalnda niversiteleraras Kurulun Doentlik Snavn baflarmfltr.
Ahmet Aran, Mays 1985 tarihinden beri .T.. Makina Fakltesinde retim yesi olarak
alflmakta olup, 1990da Profesrle ykseltilmifltir. 2000-2001 akademik ylnda ABDde
misafir profesr olarak grev yapan Ahmet Arann 4 kitap olmak zere 50ye yakn bilimsel
yayn bulunmaktadr. Evli ve 2 ocuk babas olan Ahmet Aran, Almanca ve ngilizce bilmektedir.

Gnmz insannn yaflam standardnda

son 50 ylda salanan olaanst geliflme,
byk lde yksek kaliteli rnlerin
tasarm ile bunlarn seri ve ucuz olarak
retimini salayan malzeme ve imalat
yntemlerinin ortaya kmas sayesinde
olmufltur. Tasarmc ve imalatlar her bir
malzemenin zelliklerini, stnlklerini
ve snrlarn tanyarak amaladklar
tasarma en ucuz ve en doru olarak
ulaflmak iin gerekli bilgileri edinmek
zorundadrlar. Demir esasl malzemeler
arasnda paslanmaz elikler, son 25 yln
kullanm hzla yaygnlaflan ok nemli bir
malzeme grubudur. Paslanmaz eliklerin
mkemmel korozyon dayanmlar, dflk
ve yksek scaklklarda kullanlabilir
olmalar, kolay flekillendirilebilmeleri ve
estetik grnmleri bu malzemeye genifl
bir kullanm alan amaktadr.

Bu kitap, paslanmaz eliklerin bilinli seim

ve kullanmna yardmc olmak zere
hazrlanmfl ve zellikle uygulayclara
ynelik yaral bilgiler iermesi
amalanmfltr. Kitap, temel bilgileri z
olarak vermekte ve bunun yannda yaygn
olarak kullanlan paslanmaz elik trleri
hakknda zellik tablolar iermektedir.
Sektrde bir ilk olan bu alflmann hayata
geirilmesi iin gerekli arafltrmalar yapp,
kitabn hazrlanmas aflamasnda maddi
ve manevi tm olanaklar salayan
SARITAfi firmasna teflekkr ederim.
Ayrca kitabn belirli blmlerinin yazmn
slenen Sn. Mh. Mehmet Ali Temele
katklarndan dolay teflekkr bir bor
bilirim.

Y a r a rl o l m a s d i l e i y l e . .
stanbul 2003
Prof.Dr. Ahmet Aran
T Makine Fakltesi

 i n d e k i l e r
1
Girifl / 8-13
Genel tantm, paslanmaz elik trleri, belirgin zellikleri ve
genel olarak kullanm alanlar

2
retim Teknolojisi ve Metalurjisi /14-21
Paslanmaz elik eldesinin ksa bir tantm, elikhane,
scak ve souk haddehane ve dier bitirme ifllemleri,
servis merkezleri

3
Yap ve Temel Trleri /22-29

Demir - krom - nikel alaflm sistemi,

ferritik - martenzitik - ostenitik - dubleks - yafllandrlabilir alaflmlar ve i yaplar

4
Paslanlamz eliklerin Kullanm zellikleri /30-35

Standart kalite paslanmaz eliklerin kullanm zellikleri ve uygulama alanlar,

ferritik - martenzitik - ostenitik - dubleks - yafllandrlabilir alaflmlar

5
Paslanmaz elikler ve Korozyon /36-45
Temel korozyon tipleri ve paslanmazlk zellii,
deiflik korozyon tiplerine karfl dayankllk,
yksek scaklkta korozyon dayanm

6
Paslanmaz eliklerle malat /46-57
Kesme, sl kesme, talafll kesme, souk ve scak biimlendirme
birlefltirme teknikleri (ksa girifl), sl ifllemler

7
Paslanmaz eliklerin Kayna /58-65
Genel hususlar, kaynak yntemleri (ergitme, diren)
Dier konular (dikkat edilecek hususlar, kaynak sonras ifllemler)

8
Yzey zellikleri ve Bakm /66-71
Paslanmaz eliin yzey kaliteleri,
yzey iflleme yntemleri, yzeyin korunmas ve bakm

9
Standartlar ve Sertifikalar /72-79
Boyutlar, toleranslar, sertifikalar ve kontrol dkmanlar

10
Tablolar /80-111

Deiflik lke standartlarna gre paslanmaz eliklerin karfllklar ve

temel paslanmaz elik trlerinin zellikleri

Ek
Avesta-Polarit Tablolar/112-113
Paslanmaz elik rn izelgesi

girifl
1
G

fl

1
Girifl

Normal alaflmsz ve az alaflml elikler

k o r o z i f e t k i l e r e k a r fl d a y a n k l
olmadklarndan, bu tr uygulamalar iin
genellikle paslanmaz eliklerin kullanlmas
gerekir. Paslanmaz elikler mkemmel
korozyon dayanmlar yannda, deiflik
mekanik zelliklere sahip trlerinin
bulunmas, dflk ve yksek scaklklarda
kullanlabilmeleri, flekil verme kolayl,
estetik grnmleri gibi zelliklere
sahiptirler.
Kullanmlar giderek
yaygnlaflan paslanmaz eliklerin tketimi,
atk toplumlarda refah seviyesinin bir
gstergesi saylmaktadr.
Dnyada
yl 20 milyon ton civarnda paslanmaz
elik tketilmektedir. Bunlarn byk
ounluu yass mamul biimindedir .Daha
az miktarlarda ise; ubuk, tel, boru , dvme
para ve dkm para olarak
kullanlmaktadr. Paslanmaz elikler dier
eliklere oranla fiyat bakmndan daha
pahaldr, ancak bakmlarnn ucuz ve kolay
olmas, uzun mrl olmalar, tmyle
geri kazanabilmeleri ve evre dostu bir
malzeme olmalar ok byk avantajlar
salar.
Dolaysyla parann tm mr dikkate
alnarak yaplacak fiyat analizlerinde,
tasarmlarda paslanmaz elik kullanmnn
daha ekonomik olduu grlr.
Paslanmaz elikler bileflimlerinde en az
%11 krom ieren bir elik ailesidir. Bu
eliklerin yksek korozyon dayanmn
salayan unsur; yzy kuvvetle
tutunmufl, youn, snek, ok ince ve
saydam bir oksit tabakasnn bulunmasdr.
ok ince olan bu amorf tabaka sayesinde
paslanmaz elikler kimyasal reaksiyonlara
karfl pasif davranarak indirgeyici olmayan
ortamlarda korozyona karfl dayanm
kazanrlar. Szkonusu oksit tabakas,
oksijen bulunan ortamlarda oluflur ve dfl
etkilere (aflnma, kesme veya talafll imalat
vb.) bozulsa dahi kendini onararak eski
zelliine tekrar kavuflur.

1.2. Paslanmaz eliklerin

stnlkleri

Korozyon Dayanm
Btn paslanmaz eliklerin korozyon
dayanm yksektir. Dflk alaflml trleri
atmosferik korozyona, yksek alaflml
trleri ise asit, alkali zeltileri ile klorr
ieren ortamlara dahi dayankldr. Bu
elikler ayrca yksek scaklk ve
basnlarda da kullanlabilir.
Yksek ve Dflk Scaklklar
Baz paslanmaz elik trlerinde, yksek
scaklklarda dahi tufallanma ve
malzemenin mekanik dayanmnda nemli
bir dflme grlmez. Baz trleri ise ok
dflk scaklklarda dahi gevrekleflmezler
ve tokluklarn korurlar.
malat Kolayl
Paslanmaz eliklerin hemen hepsi kesme,
kaynak, scak ve souk flekillendirme ve
talafll imalat ifllemleri ile kolaylkla
biimlendirilebilirler.
Mekanik Dayanm
Paslanmaz eliklerin byk ounluu
souk flekillendirme ile pekleflir ve
dayanmn artmas sayesinde tasarmlarda
malzeme kalnlklar azaltlarak para
arl ve fiyatta nemli dflfller
salanabilir. Baz trlerde ise sl ifllemler
ile malzemeye ok yksek bir dayanm
kazandrmak mmkndr.
Grnm
Paslanmaz elikler ok farkl yzey
kalitelerinde temin edilebilirler. Bu
yzeylerin grnm ve kalitesi, bakm
kolay olduundan kolaylkla uzun sreler
korunabilir.
Hijyenik zellik
Paslanmaz eliklerin kolay temizlenebilir
olmas, bu malzemelerin hastahane,
mutfak, gda ve ila sanayinde yaygn
olarak kullanlmasn salar.
Uzun mr
Paslanmaz elikler dayankl ve bakm
kolay malzemeler olduklarndan, retilen
parann tm kullanm mr dikkate
alndnda ekonomik malzemelerdir.
9

1.2.
Paslanmaz
eliklerin
stnlkleri

GRfi

1.1. Genel Tantm

1.3. Paslanmaz elik

Trleri

1.3.
Paslanmaz
elik Trleri

Paslanmaz eliklerde kimyasal bileflim

deifltirilerek farkl zelliklerde alaflmlar
elde edilir. Krom miktar ykseltilerek
veya nikel ve molibden gibi alaflm
elementleri katlarak korozyon dayanm
artrlabilir. Bunun dflnda bakr, titanyum,
aluminyum, silisyum, niyobyum, azot,
kkrt ve selenyum gibi baz elementlerle
alaflmlama ile ilave olumlu etkiler
salanabilir. Bu flekilde makine
tasarmclar ve imalatlar deiflik
kullanmlar iin en uygun paslanmaz elii
seme flansna sahip olurlar. Paslanmaz
eliklerde iyapy belirleyen en nemli
alaflm elementleri, nem srasna gre
krom, nikel, molibden ve mangandr.
Bunlardan ncelikle krom ve nikel
iyapnn ferritik veya ostenitik olmasn
belirler. (fiekil 1.1)
Paslanmaz elikler 5 ana grupta
toplanrlar:
Ferritik
Martenzitik
Ostenitik
Ferritik-Ostenitik (dubleks)
keltme sertleflmesi uygulanabilen
alaflmlar

GRfi

fiekil 1.1: Deiflik

paslanmaz elik
trleri iin nikel ve
krom miktarlar
(.S: keltme
sertleflmesi
uygulanabilen
alaflmlar)

10

Bu gruplandrma malzemelerin iyapsna

gre yaplmfltr. Bu gruplar iinde en
yaygn olarak kullanlanlar ostenitik ve
ferritik elikler olup, bunlarn kullanmlar
tm paslanmaz elikler iinde %95e
ulaflr.

Ferritik Paslanmaz elikler

Bunlar dflk karbonlu ve %12 - 18 krom
ieren paslanmaz eliklerdir.
Bafllca zellikleri:
Orta ila iyi derecede olan korozyon
dayanm, krom miktarnn artmas ile
iyileflir.
Isl ifllemle dayanm artrlamaz ve
sadece tavlanmfl durumda kullanlr.
Manyetiktirler.
Kaynak edilebilme kabiliyetleri
dflktr.
Ostenitik elikler kadar kolay
flekillendirilemezler.
Baz Kullanm Yerleri:
Mutfak gereleri, dekoratif uygulamalar,
otomobil flasi paralar, egzoz elemanlar,
scak su tanklar.

Martenzitik Paslanmaz elikler

Karbon miktar % 0,1 den fazla olan
elikler yksek scaklklarda ostenitik
iyapya sahiptirler. Ostenitleme
scakl eliin trne gre 950-1050C
arasndadr. Bu scaklklarda tutulan elie
su verilirse martenzitik bir iyap elde
edilir. Bu flekilde elde edilen yksek sertlik
ve mekanik dayanm, karbon yzdesi ile
birlikte artar.
rn tipine bal olarak martenzitik
elikler tavlanmfl veya slah edilmifl
durumda pazara sunulur. Tavlanmfl
olarak satn alnan rnler biim
verildimten sonra slah ifllemine (suverme
+ temperleme) tabi tutulur. Tempeleme
scakl deifltirilerek deiflik zellik
kombinasyonlar elde edilebilir. En iyi
korozyon dayanmn elde etmek iin
tavsiye edilen sl ifllem scaklklarna
uyulmas ok nemlidir.
Bafllca zellikleri
Orta derecede korozyon dayanmna
sahiptirler.
Isl ifllem uygulanabilir, bylece
yksek dayanm ve sertlikler elde
edilebilir.

1.3.
Paslanmaz
elik Trleri

GRfi

fiekil 1.2 : Paslanmaz elik Trleri

11

 Kaynak edilebilme kabiliyetleri

dflktr.
Manyetiktirler.
Baz Kullanm Alanlar:
Baklar, ameliyat aletleri, miller, pimler

Ostenitik

Ferritik

1.3.
Paslanmaz
elik Trleri

Dublex

Martenzitik

fiekil 1.3: Baz paslanmaz elik trlerinin i yaplar

GRfi

Ostenitik Paslanmaz elikler

Paslanmaz eliin bilefliminde yeterince
nikel bulunursa, iyaps oda scaklnda
dahi ostenitik olur. Ostenitik eliklerin
temel bileflimi %18 krom ve %8 nikeldir.
Ostenitik paslanmaz elikler,
biimlendirme, mekanik zellikler ve
korozyon dayanm bakmndan ok uygun
bir kombinasyon sunarlar. Sneklikleri,
12

tokluklar ve biimlendirilme kabiliyetleri

dflk scaklklarda bile mkemmeldir.
Manyetik olmayan bu eliklere, ostenitik
iyaplar dnflm gstermedii iin
normallefltirme veya sertlefltirme sl
i fl l e m l e r i u y g u l a n m a z , m e k a n i k
dayanmlar ancak souk flekillendirme ile
artrlabilir.
Toplam paslanmaz elik retimi iinde
ostenitik eliklerin pay % 70tir ve
aralarnda en ok kullanlan 304 kalitedir.
Bafllca zellikleri:
Mkemmel korozyon dayanmna
sahiptirler.
Kaynak edilebilme kabiliyetleri
mkemmeldir.
Snek olduklarndan kolay
flekillendirilebilirler.
Hijyeniktirler, temizlii ve bakm
kolaydr.
Yksek scaklklarda iyi mekanik
zelliklere sahiptirler.
Dflk scaklklarda mekanik
zellikleri mkemmeldir.
Manyetik deildirler.(tavlanmfl halde)
Dayanmlar sadece pekleflme ile
artrlabilir.
Baz Kullanm Alanlar:
Makina ve imalat sanayinde eflitli
uygulamalar, asansrler, bina ve dfl cephe
kaplamalar, mimari uygulamalar, gda
iflleme ekipmanlar, mutfak gereleri,
kimya tesisleri ve ekipmanlar, bilgisayar
klavye yaylar, mutfak evyeleri.

Ostenitik-Ferritik (Dubleks)
Paslanmaz elikler

Bunlar, yksek oranda krom (%18-28)

ve orta miktarda nikel (%4,5-8) ieren
eliklerdir. Nikel miktar en ok %8 olup,
btn iyapnn ostenitik olmas iin
yetersizdir. Ferrit ve ostenit fazlarndan
oluflan iyap nedeniyle elikler dubleks
olarak adlandrlr.
Dubleks eliklerin
ounluu %2,5-4 molibden ierir.
Bunlar hem iyi mukavemet hem de iyi
sneklik zelliklerini birlikte salarlar.
Ayrca korozif ortamlarda dahi ok uygun
yorulma dayanmlar vardr. Tavsiyelere
dikkat ederek uygulanmas halinde kaynak
yaplmas kolaydr. Genellikle kimyasal
aparat imalatnda, artma tesislerinde ve
deniz veya off-shore teknolojisinde
kullanlr.

Bafllca zellikleri:
Gerilmeli korozyona karfl yksek
dayanklla sahiptirler.
Klor iyonunun bulunmad
ortamlarda daha yksek korozif
dayanm gsterirler.
Ostenitik ve ferritik eliklerden daha
yksek mekanik dayanm salarlar.
yi kaynak edilebilirlik ve flekil alma
kabiliyeti vardr.
Baz Kullanm Alanlar:
Deniz ve tuzlu su ortamnda, zellikte orta
scaklklarda, s deifltiricilerinde,
petrokimya tesislerinde.

kelme sertleflmesi
(yafllandrma) uygulanabilir
paslanmaz elikler
Bunlarn ana iyaplar ostenitik, yarostenitik veya martenzitik olabilir.
kelme olayn gereklefltirebilmek iin
bazen nce souk flekil vermek
gerekebilir. kelti oluflumu iin
aluminyum, titanyum, niyobyum ve bakr
elementleri ile alaflmlama yaplr. Bu
sayede mukavemetleri 1700 MPa kadar
kan paslanmaz elikler elde edilebilir.
Piyasada zme tav grmfl halde satlr;
Malzeme bu durumda yumuflak olup,
imalat ifllemleri uygulanabilir ve daha
sonra tek kademeli bir dflk scaklk
yafllandrmas ile sertlefltirilebilir.

paslanmaz elikten yaplmaktadr.

Paslanmaz elik hemen her gn
kullandmz bir mutfak aleti olarak
karflmza kt gibi, gezinti yaptmz
bir meydanda beenimizi kazanan bir
sanat eseri fleklinde de kendini
gsterebilir. Byk bir kimya tesisinin
hemen her yerinde grdmz bu malzeme
gzel bir gkdelenin duvarlarn kaplayan
dekoratif bir malzeme olarak da
kullanlabilir. Keyif duyduumuz bir
alflverifl merkezinde pek ok detayda
dikkatimizi eken paslanmaz elik,
gerekte hibir zaman grmediimiz
yerlerde bizim konforumuzu ve
gvenliimizi salayan endstriyel
rnlerde de yaygn olarak
kullanlabilmektedir.
Paslanmaz eliin nerelerde hangi oranda
kullanld, lkelerin ekonomisi hakknda
dorudan bilgi veren bir gsterge niteliini
de taflmaktadr. Kullanm orannn bireysel
tketim rnlerinde fazla olmas genellikle
zayf ekonomilere sahip lkelerde grlr.
Enerji, makine imalat ve ulaflm
sektrlerinde kullanmn artmas ekonomik
yapnn kuvvetli olduunu gsterir.
Afladaki grafik 2002 ylnda Dnya
paslanmaz elik tketiminin oransal
dalm hakknda bir fikir vermektedir.

1.4.Genel
Kullanm
Alanlar

Bafllca zellikleri:
Orta ila iyi derecede korozyon
dayanm vardr.
ok yksek mekanik dayanm
gsterirler.
Kaynak edilebilme kabiliyetleri iyidir
Manyetiktirler.
Baz Kullanm Alanlar:
Pompa ve vana flaftlar.
fiekil 1.4 : 2002 yl paslanmaz elik tketimi

1.4. Genel Kullanm

Alanlar

GRfi

Paslanmaz eliin ok deiflik kalite ve

zelliklerde temin edilebiliyor olmas,
bunlarn kullanmn da srekli olarak
yaygnlafltrmaktadr. Gnmzde artk
ziynet eflyasndan byk sanayi tesislerine
kadar uzanan genifl bir yelpazede
kullanlmaktadr. Gnlk hayatmzda
kullandmz pek ok rn bugn
13

retim
2
retim Teknolojisi ve Servis Merkezleri

2
retim Teknolojisi ve Servis Merkezleri

Paslanmaz elik retimi byk yatrm ve

uzmanlk gerektiren bir teknolojidir.
Bu eliklerin ergitme ve artma ifllemleri
genellikle Elektrik ark oca/Argon oksijen
karbon giderme" yntemleriyle yaplr
(EAF/AOD: Electric Arc Furnace/ Argon
Oxygen Decarburization). 1970li yllarda
gelifltirilen ve dnyada paslanmaz elik
retiminin %80inin gerekleflirildii
yntem sayesinde, retim maliyetlerinin
dflrlmesi ve kalitenin ykseltilmesi
mmkn olmufltur. Daha farkl retim
teknikleri de mevcut olmasna ramen, bu
blmde sadece EAF/AOD yntemi ana
hatlaryla aklanacaktr.

elikhane (Ergitme/Artma)
Ergitme iflleminin yaplaca bazik astarl
elektrik ark ocana uygun paslanmaz elik
hurdas, karbon elik hurdas, ferrokrom
alaflmlar ve gerektiinde nikel ve molibden
gibi alaflm elementleri yklenir. Dikkatlice
tartlan ve zel kasalarda elikhaneye
taflnan malzemeler, ergitme ocana
konmadan nce belirli bir sre kurutma
frnnda tutulur. Ardndan malzemeler
alaflmlanmann yapld elektrik ark
ocanda ergitilir.
Bu retimde en nemli adm Argon Oksijen
Karbr Gidericisinde yaplan ifllemdir
(AOD). Burada paslanmaz elk, adm adm
istenen kimyasal bileflime ulafltrlr. nce
oksijen ve argon gazlar eriyie yan
memelerden ve stten flenir. Bu aflamada
alaflmn bileflimindeki karbon yaklarak
gerekiyorsa %0,02ye kadar dflrlebilir.
Krom oksitlenmeye hassas olduundan, bu
srada bileflimdeki kromun bir ksm da
crufa geer. Bu nedenle alaflma kromun
katlmas byk oranda karbr gidermenin
tamamlanmasndan sonra yaplr. nc
aflamada ise alaflmdaki kkrt oran
dflrlr.
Bileflim ve scaklk istenilen seviyeye
ulafltnda, eriyik dkm potasna aktarlr
ve son ayarlamalar yaplr. Bu aflamada da
alaflma baz elementler ilave edilir ve
eriyiin homojenlefltirilmesi argon gaz
flenerek salanr.

Srekli Dkm

Hazrlanan alaflm potadan bir tava

araclyla katlaflmann bafllad su
soutmal bir bakr kalp iine dklr.
Katlaflan yass ktk (slab), bkme ve
dzeltme merdanelerinin bulunduu ksma
aktarlr ve bu ifllem sonunda malzeme alev
ile istenen boya kesilir.Bu teknoloji ile eliin
slab halinde kesintisiz olarak dklmesi
mmkndr.

Tafllama

Dkm srasnda slab yzeylerinde eflitli

kusurlar ortaya kabilir. Bekletilerek
soutulan yass ktklerin yzey kusurlar
deiflik ebatlardaki tafllama tezgahlarnda
yerel olarak veya yzey tamamen
tafllanarak giderilir.

Scak Haddeleme

Scak haddeleme ncesinde ilk ifllem yass

ktklerin konveyrl frnda ve koruyucu
atmosferde 1250C scakla stlmasdr.
Kaba haddeleme ile malzeme kalnl
yaklaflk 25mm'ye indirilir. Bu ifllem sonras
malzemenin scakl 1100C civarndadr.

2.1.
retim
Teknolojisi

RETM TEKNOLOJS VE METALURJS

2.1. retim Teknolojisi

fiekil 2.1 : elikhane

15

Kaba haddeleme sonucunda uzunluu artan

yass rn, bobin halinde sarlr ve ileri-geri
haddeleme ifllemleri ile malzeme kademeli
olarak inceltilir. Rulo sarclar 950C
scaklkta bulunan zel frnlar iine
yerlefltirilmifllerdir. Drtl ve altl merdane
gruplar yardmyla yaplan bu haddelemede
kalnlk hassas olarak kontrol edilir.
Malzemenin istenilen kalnla ulaflt son
pasodan sonra scak sac bir soutucu
iinden geirilerek rulo sarcya beslenir.
Paslanmaz eliklerin scak haddeleme
sonrasnda pazarlandklar enderdir,
dolaysyla scak haddelenmifl bu yar mamul
genellikle bir sonraki ifllemler dizisi iin
souk haddeleme nitesine aktarlr.

Tavlama ve Asit Banyosu

2.1.
retim
Teknolojisi

Scak haddeleme sonrasndaki yaplan ilk

ifllemler: malzemenin kontrol, kk
rulolarda sarl olan malzemelerin ularndan
kaynakla birlefltirilerek daha byk rulolarn
oluflturulmas ve gerekirse flerit kenarlarnn
trafllanarak tesviyesidir.
Ardndan; tavlama sl ifllemi ile eliin
y u m u fl a t l m a s v e i y a p s n n
homojenlefltirilmesi, asit banyosu ile
yzeylerin temizlenmesi ifllemleri
gereklefltirilir.

RETM TEKNOLOJS VE METALURJS

fiekil 2.2 : retim aflamalarndan baz grntler

16

Bu ifllemler ardflk srekli hatlar stnde

yaplr. Bu hatlar stnde frnlar, kumlama
ve asit banyosu niteleri mevcuttur.
Asit banyosunda malzeme yzeyinin
temizlenmesi ve istenen yzey zelliklerinin
kazandrlmas ifllemi, souk haddeleme
ncesinde olduu gibi, scak haddelenmifl
olarak satfla sunulacak malzeme zerinde
de uygulanr.
Souk haddeleme ncesinde yaplan en son
ifllem, scak haddeleme ve dier ifllemlerden
kalma yzey kusurlarnn tafllama hattnda
giderilmesidir.
Ayrca, satfla sunulacak
scak haddelenmifl bu rnn mflteri
istekleri dorultusunda yzey zelliklerini
kazandrmak zere parlatlmas da
yaplabilir.

Souk Haddeleme ve
Son fllemler
Souk haddeleme srecinde paslanmaz
elik sac, ileri-geri hareket zelliine sahip
hadde tezgahnda birbiri ardna uygulanan
pasolar ile inceltilerek, kalnlkta %80'e
varan azalmalar salanabilir. Haddelenmeye
devam etmek, yani paray daha fazla
inceltmek gerekiyorsa, bir ara tav yaplmas,
yzeyin tekrar asit banyosunda

2.1.
retim
Teknolojisi

RETM TEKNOLOJS VE METALURJS

fiekil 2.3 : Genel retim akfl

17

temizlenmesi ve ancak daha sonra yeniden

haddelemeye devam edilmesi gerekir.
Souk haddelenme tamamlandnda, scak
haddelemede olduu gibi yeniden tavlama
ve asit banyosu ifllemleri gerekir. Asit
banyosunu takiben ikili merdane dzenine
sahip bir tezgahta ok kk bir paso ile
son haddeleme ifllemi yaplr. Burada ama
fleridin yassln ve yzey zelliklerini
istenen seviyeye getirmektir. Baz trlerde,
zellikle 0,5-2,0 mm gibi saclarda zel
tezgahlarda gerdirmeli kalnlk ayar(tension
leveling) yaplarak kalite daha da iyilefltirilir.
Satfla sunulan paslanmaz elik, rulo halinde
veya servis merkezlerinden zel tezgahlarda
dar boyut toleranslarnda, istenen boy ve
genifllikte kesilmifl/dilinmifl olarak temin
edilebilir. Servis merkezleri ayn zamanda
talep edilen yzey kalitesini de salamak
zere zel tezgahlarla donatlmfllardr.

2.2 Servis Merkezleri

2.2.
Servis
Merkezleri

RETM TEKNOLOJS VE METALURJS

Dnyada paslanmaz elik tketimi ve bu

eliin kullanm alan srekli bir artfl
gstermektedir. Paslanmaz eliin tketimi;
uygulama alanlar dikkate alndnda, ok
kk miktarlardan byk tonajlara ok
genifl bir aralkta gerekleflmektedir. te
yandan uygulama alannn fazlal ve bu
ailenin sahip olduu genifl rn yelpazesi;
paslanmaz elik ticaretini, klasik satfl
iflleminin tesine, bir hizmet olgusu ile
glendirilmifl pazarlama ifllevine
dnfltrmektedir.
Tketicinin bu denli youn hizmet ihtiyacn
retici firmalarn dorudan karfllamas artk
mmkn olmamaktadr. Bu nedenle
paslanmaz eligin retiminden tketimine
kadar olan srete,"Servis Merkezi" olarak
adlandrlan bir ara kademe oluflmufltur.
Bylece retici firmalar daha ok retim
fonksiyonuna younlaflmakta, standart ebat
ve kalitelerde retimlerle, retim
maliyetlerini nemli lde
dflrmektedirler.
te yandan paslanmaz eliklere retim
sonrasnda dekoratif uygulamalar amac ile
eflitli yzey zellikleri kazandrmak da
mmkn olmaktadr. retim teknolojisinden
tamamen ayr olan bu ifllemler zel
merkezlerde gereklefltirilmektedir.
Paslanmaz elikler standart geniflliklerde
rulo olarak retilirler. Bu retimde genifllik,
genellikle standart lden daha byk
18

gereklefltirilir. rnein 1000mm. standart

genifllikte retilecek bir rulo iin retim
sonrasndaki genifllik 1050 mm. olabilir. Bu
malzeme Mill Edge olarak tanmlanr.
retilen rulo daha sonra dilme hatlarnda
standart boyutlara dflrlr.
Paslanmaz eliin retiminde piyasada
kabul gren standart genifllikler 1000 mm.,
1250mm., 1500 mm. ve 2000 mm. dir.
Levha halindeki paslanmaz eliklerde ise
boy standartlar ise 2000 mm., 2500 mm.
3000 mm., 4000 mm. ve 6000 mm.
fleklindedir.
Standart ebatlarda retilen paslanmaz
eliin kullanmnda ounlukla zem ebatlara
ihtiya duyulmakta, ancak bu ifllemler ise
genellikle paslanmaz elik reticileri
tarafndan gereklefltirilmemektedir.
Bundaki temel neden reticilerin
kullanclara olan corafi uzaklklar ve
kendilerini retim proseslerinde
younlafltrmalardr. Dolaysyla retici
firmalar tarafndan standart ebat ve yzey
kalitelerinde retilen paslanmaz eliklerin
tketicinin ihtiyac dorultusunda
boyutlandrlmas ve yzey ifllemlerinin
yaplmas Servis Merkezleri tarafndan
salanmaktadr.
Servis Merkezleri, mflterinin malzeme
zerindeki bu fiziksel beklentilerini
karfllamann yannda onlara bir zm
orta olarak da hizmet verebilmektedir.
Bylece pek ok proje, ortak alflmalarla
daha etkin olarak hayata geirilebilmektedir.
Klasik bir Servis Merkezinde Boy Kesme,
Dilme, Yzey Tafllama ve Fralama
ifllemlerini yapacak zel retim hatlar
bulunur. Bunun yannda plazma kesme,
lazer kesme gibi imkanlar da
sunulabilmektedir.
Paslanmaz elik servis merkezleri
alflmann sanayiciler asndan
yarar vardr:
Servis merkezlerinde kalite ve boyut
genifl bir stok bulunur ve gerek duyulan
malzeme en ksa srede temin edilir.
Servis merkezleri en uygun ekonomik
malzemenin seimi konusunda ve kan
sorunlarn zmnde destek salarlar.
Servis merkezlerinde var olan, boy kesme,
dilme, zmparalama, tafllama ve koruyucu
film kaplama gibi olanaklar sayesinde,
istenilen boy, kalnlk yzey zelliklerine
sahip rnler hazrlanabilir.

Boy Kesme fllemi

Servis Merkezlerinde bugn iin verilen en

nemli hizmet, retici firmalardan temin
edilen rulolarn mflterinin ihtiyac
dorultusunda levhalar haline
dnfltrlmesi ve istenilen boylarda
kesilmesidir. Gnmzde tamamen PLC
kontroll olarak tasarlanan zel retim
hatlar ile bu ifllemler artk ok hassas bir
flekilde gereklefltirilebilmektedir. Boy
kesme hatlar esas olarak bir rulo ac,
dzeltici, giyotin ve istifleme nitesinden
oluflmaktadr. Bunlara ilave olarak kat
sarc, kat verici, plastik koruyucu film
uygulama nitesi gibi donanmlar da
mevcuttur.

fiekil 2.4 : Boy kesme hatt

Paslanmaz elikler iin kullanlan boy kesme

hatlar normal karbon elikler iin
kullanlanlara flekil olarak bir benzerlik
gsterse de, nemli farkllklar iermektedir.
Bu farkllk ncelikle malzeme yzeyinin
korunmasna gsterilen zende yatar.
Bu nedenle bu hatlarda bulunan merdaneler
ya zel kauuk veya poliretan
malzemelerle kapl, ya da krom kapl
yzeylere sahiptirler. Ayrca istifleme
nitesinin de malzemeyi izmeyecek flekilde
dizayn edilmifl olmas gerekmektedir.
Bir boy kesme hattnn en hassas
blmlerinden biri, dzeltme iflleminin
yapld nitedir. Bu hatlarda straightener,
flattener veya leveler ad verilen niteler
yer alabilir. Bunlar ierisinde leveler nitesi
en hassas dzeltme ifllemini yapandr.
Leveler, ifllenecek malzemenin kalnlna
gre zel olarak dizayn edilmifl ve
retilmifltir. Leveler ayrca dzeltme
esnasnda paslanmaz elikte retim
sonrasnda var olan i gerilmeleri giderici

bir ifllemi de uygular. Leveler niteleri kendi

aralarnda drt ve alt kademeli olarak iki
ayr tipe sahiptirler. Alt kademeli leveler
genellikle 6 mm. ve altndaki souk ekme
malzemeler iin ideal bir dzeltme imkan
sunar. Drt kademeli leveler ise 6-13 mm.
kalnlk aralndaki ve daha ziyade scak
ekme malzemeler iin tercih edilirler.
Kesim iflleminin yapld giyotin de dier
nemli bir nitedir. Bu giyotin gnmzde
uar-makas veya dnel-makas olmak zere
iki ayr tipte olabilir.
Paslanmaz eligin boy kesme hatlarnda
kesilmesi esnasnda sreklilik nemli bir
u n s u r d u r . Z i r a h e r d u r u fl u n d a
dzeltme ifllemini salayan leveler, malzeme
zerinde baz izlerin kalmasna neden
olabilir. Bu nedenle paslanmaz elik boy
kesme hatlarnda kesim ifllemi bu zel
makaslar yardm ile yaplr.

Dilme fllemi

Servis Merkezlerinin sunduu bir dier

hizmet de standart geniflliklerde retilen
malzemelerin ihtiya duyulan ene
dflrlmesidir. Dilme hatlar genellikle bir
ac, kesme nitesi, gergi nitesi ve
sarcdan oluflmaktadr. Yine bu hatlarda
kat sarc, kat verici ve plastik film
uygulama niteleri de bulunmaktadr. Bu
hatlar da yine paslanmaz eliin yzeyinin
korunmas iin zel dizaynlara sahiptirler.
Merdaneler yine genellikle kauuk esasl
veya poliretan malzemelerle kapldr.
Dilme iflleminde dairesel baklar kullanlr.
Kalnlklar son derecede hassas olarak
ifllenmifl olan ara paralar yardm ile dilme
ifllemi sonrasnda flerit geniflliklerinin ok
hassas olarak elde edilmesi mmkn
olmaktadr. zellikle kalp kullanlan imalat
prosesleri iin malzemenin boyut hassasiyeti
nemli avantajlar salarlar.

2.2.
Servis
Merkezleri

RETM TEKNOLOJS VE METALURJS

Kalitesi sertifikalarla garanti edilmifl rnler

satn alnabilir.
Satn alnan rnlerle ilgili en uygun
ambalaj ve sevk koflullar salanr.

fiekil 2.5 : Dilme hatt

19

Tafllama ve Fralama fllemleri

2.2.
Servis
Merkezleri

RETM TEKNOLOJS VE METALURJS

Paslanmaz elikler gnmzde dekoratif

uygulamalar iin de yaygn olarak
kulanlmaktadr. Kullanm alanlarna rnek
olarak, asansr kap ve kabinleri, bina dfl
cephe kaplamalar, stun giydirmeleri ve
mutfak ekipmanlar (buzdolab, frn vb)
verilebilir. Ancak bu tr uygulamalarda
standart zelliklerde retilen paslanmaz
eliklerin sahip olduklar yzeyler yeterli
kalitede bir grnm salayamamaktadr.
Bu nedenle paslanmaz eliklere tafllama ve
fralama gibi ifllemlerle farkl yzey
grnmleri kazandrlabilir.
Tafllama, daha ok ostenitik elikler iin
uygulanan bir yzey ifllemidir. Bu ifllemlerde
slak ve kuru olmak zere iki temel proses
uygulanabilmektedir. Islak prosesler de
kendi iinde kullanlan svya gre farkllklar
gstermektedir. Tafllama ifllemi temel olarak
malzemenin belirli bir hzla hareketi
esnasnda yzeyinin genifl bir zmpara ile
niform bir flekilde zmparalanmas ifllemidir.
Bu ifllemi yapan retim hatlarnda genellikle
iki tafllama kafas bulunur. Bylece farkl
deerlerdeki zmparalar kullanlarak deiflik
yzeyler elde edilebilir.
Kullanlacak zmparalarn aflndrclarnn
demir iermemesi gerekmektedir.
Paslanmaz eliklerin tafllanmasnda
kullanlan zmparalar genellikle alminyum
oksit, silisyum karbr veya zirkonyum esasl
aflndrclara sahiptir. Alminyum oksit
zmparalar krmz renkli, silisyum karbr
zmparalar ise siyah renkli olarak bilinir.
Alminyum oksit zmparalar daha mat bir
yzey salarken silisyum karbr

fiekil 2.6 : Rulo tafllama/fralama hatt

20

zmparalarla daha parlak bir yzey elde

etmek mmkndr. Ancak silisyum karbr
zmparalarla yaplan tafllama ifllemlerinin
maliyeti daha fazladr.
Zmparalarn ek yerlerinin dzgnl ve
bir zmparadaki ek yeri saysnn azl
zmparalama kalitesine etki eden nemli
faktrlerdir. Zmparalama ifllemi iin tercih
edilen aflndrc numaralar ise 100-320 grid
arasndadr.
Tafllama iflleminde, zmpara tipi, zmpara
dnfl hz, malzeme ilerleme hz ve zmpara
ile yzey arasndaki srtnme kuvveti
deiflik deerlere getirilerek farkl amalar
iin farkl yzeyler elde edilebilir.
Fralama iflleminde ise aflndrc sentetik
bir malzeme olup silindirik bir fra
fleklinderi. Fra kendi ekseni etrafnda
dnerken ayn zamanda ileri-geri bir
hareketle (osilasyon) malzeme yzeyinde
izgiler oluflmasn salar. Bu ifllem
esnasnda malzeme belirli bir hzla hareket
ettirilir.
Kullanlan fralar ise yine alminyum oksit
ve silisyum karbr aflndrclara sahip
olabilir. Bu fralar da tafllamadakine benzer
flekilde farkl yzey parlakl salarlar.
Fralama iflleminde de malzeme ilerleme
hz, fra dnfl hz, osilasyon genlii ve
frekans yzeydeki izlerin fleklini belirleyen
nemli parametrelerdir.
Gerek tafllama ve gerekse fralama
ifllemleri sonrasnda malzeme yzeyini
korumak amac ile plastik esasl bir film(PE,
PVC) uygulamas yaplr. Bylece hassas bir
flekilde oluflturulmufl yzeyler, eflitli retim
prosesleri srasnda oluflabilicik hasarlara
karfl korunmufl olurlar.

fiekil 2.7 : Levha tafllama/fralama hatt

fiekil2.8 : Stok

Paslanmaz eliklerde kimyasal ve mekanik

zellikler yannda yzey zellikleri de nem
taflmaktadrlar.Paslanmaz eliklerin nihai
kullanm yerlerinde, yzeyleri boya ve
macun gibi ifllemlerle rtlmez. Ancak
yzeyler izilmelere karfl nemli bir
hassasiyete sahiptir ve tafllanmfl,
fralanmfl veya parlak yzeyli
malzemelerin gelifligzel izilmesi arzu
edilmez. te yandan eflitli retim prosesleri
srasnda yzeylerin bu tr hasarlara maruz
kalma tehlikesi ok yksektir.
Bu nedenle zellikle gda sektr ve
dekoratif uygulamalarda imalat
proseslerindeki olas problemler nedeni ile
yzeyin korunmas gerekir. Bunu salamak
iin kullanlan yaygn yntem yzeyin

kendinden yapflkan bir PE veya PVC folyo

ile kaplanmasdr. Gnmzde bu amala
retilen folyolar kauuk veya akrilik esasl
yapfltrclara sahiptir. Bu tr yapfltrclar,
folyo paslanmaz elikten skldnde
yzeyde herhangi bir iz veya kalnt
brakmazlar. Folyolar deiflik kalnlkta
zelliklerde temin edilebilirler. Derin ekme
uygulamalar, kolay sklebilme, dfl mekan
uygulamalarnda ultraviyole flnlara
dayanm, lazerle kesmeye uygun olma gibi
pek ok farkl beklentileri karfllayan deiflik
folyolar mevcuttur.
Yzeyi koruma amal bu folyolar, belirli bir
dayanm sresine sahiptirler ve amalar
retim prosesleri esnasnda oluflabilecek
yzey hasarlarn engellemektir. Bu nedenle
imalat ifllemleri sonrasnda mmkn olan
en ksa srede yzeyden sklmeleri
gerekmektedir.

fiekil 2.9 : Boy Kesme Hatt

21

2.2.
Servis
Merkezleri

RETM TEKNOLOJS VE METALURJS

Yzey Koruma

i yaplar
3

trleri

Paslanmaz eliklerin Yaplar ve Temel Trleri

3
Paslanmaz eliklerin Yaplar ve Temel Trleri

Bileflimlerinde en az yaklaflk %11 krom

bulunan eliklerde, yzeye kuvvetle
tutunmufl, youn, gevrek olmayan, ok ince
ve grnmeyen bir oksit tabakas bulunur.
Dolaysyla bu malzemeler kimyasal
reaksiyonlara karfl pasif olduklarndan;
indirgeyici olmayan ortamlarda korozyona
karfl diren kazanrlar. Sz konusu oksit
tabakas, oksijen bulunan ortamlarda oluflur
ve dfl etkilerle bozulduunda, kendi kendini
onarr. Krom miktar ykseltilerek veya
nikel ve molibden gibi alaflm elementmeri
katlarak korozyon dayanm artrlabilir.
Bunun dflnda bakr, titanyum, aluminyum,
silisyum, niyobyum, azot, kkrt ve
selenyum gibi baz elementlerle alaflmlama
yaplarak ilave olumlu etkiler salanabilir.
Bu flekilde makina tasarmclar ve
imalatlar, deiflik kullanmlar iin en uygun
paslanmaz elii seme flansna sahip
olurlar. rnein;
Niyobyum ve titanyum:
Taneleraras korozyonu nler
Azot:
Mukevemet ve korozyon dayanmn
artrr.
Kkrt ve selenyum:
Talafll ifllenebilme zelliini artrr.

daha tipiktir, yksek oranlar martenzitik

eliklerde sz konusudur. nk bu
paslanmaz eliklerde karbonun varlnda
krom karbr oluflur ve genellikle tane
snrlarnda krom karbr olarak kelir, bu
nedenle kafes iinde znmfl krom miktar
%12lik snrn altna dflebilir ve malzemenin
korozyona dayankllk zellii kaybolur.
Dolaysyla elik bileflimindeki karbon
yzdesi ykseldike;
Krom miktar artrlmal veya
Karbr yapma eilimi kromdan fazla
olan elementler katlarak krom karbrn
meydana gelmesi ve kafeste znmfl
kromun azalmas engellenmelidir
(stabilize etme).
Paslanmaz eliklerde iyapy belirleyen en
nemli alaflm elementleri nem srasna
gre krom, nikel, molibden ve mangandr.
Bunlardan ncelikle krom ve nikel iyapnn
ferritik veya ostenitik olmasn belirler.
Schaeffler diyagram eflitli paslanmaz
kalitelerinin bileflim asndan yerini gsterir.
( fiekil 3.1) Ferrit stabilizatrleri; ferrit faz
alann geniflleten silikon, krom, molibden,
vanadyum, niyobyum ve titanyum gibi
karbr oluflturan metallerdir. Ostenit
stabilizatrleri ise; ostenit faz alann
geniflleten nikel, mangan, karbon ve nitrojen
gibi elementlerdir.

Paslanmaz eliklerde karbon %0,02 ile 1

arasnda olabilir, dflk karbon miktarlar

fiekil 3.1 :
Schaeffler Diyagram

23

3.1.
Genel

PASLANMAZ ELKLERN YAPILARI VE TEMEL TRLER

3.1.Genel

3.1.
Genel

PASLANMAZ ELKLERN YAPILARI VE TEMEL TRLER

*) Ticari isim
Tablo 3.1 : Baz Paslanmaz elik Kaliteleri ve Kimyasal Bileflimleri

24

Ferritik elikler hem oda scaklnda hem

de daha yksek scaklklarda demir
elementinin sahip olduu hacim merkezi
kbik kristal yapsna sahiptirler ve ostenit
ferrit dnflm gstermezler. Dolaysyla
i yaplarn ve mekanik zelliklerini sl
ifllemlerle etkilemek mmkn deildir.
Tavlanmfl halde akma gerilmeleri 275 ile
350 MPa arasndadr. Dflk tokluklar ve
gevrekleflme hassasiyetleri nedeniyle,
makina paras olarak kullanmlar zellikle
kaynakl montajlar ve kaln kesitler iin
snrldr.
Atmosferik korozyona ve oksidasyona karfl
olan dayanmlar ise nemli avantajlardr.
Ferritik elikler manyetiktirler ve sl
i fl l e m l e r l e m e k a n i k
zellikleri
deifltirilemediinden iyi bir dayanma sahip
olmalar iin ince taneli bir iyap flarttr.
Ferritik elikler %10,5 ile 30 arasnda krom
ve az miktarda karbon, azot ve nikel gibi
ostenit yapc elementler ihtiva ederler.
Kuvvetli ostenit yapc olan karbon belirli
bir miktara ulaflnca kromun ferrit yapc
etkisi ortadan kalkar, dolaysyla perlitik
veya martenzitik paslanmaz elikler ortaya
kar. te yandan karbon yzdesi artrld
durumlarda ferritik iyap isteniyorsa, krom
yzdesinin de artrlmas gerekir.
Ferritik eliklerin kullanm yerleri tamamen
krom miktarna baldr. Bu bakmdan,
bafllca ana gruba ayrlabilir:
Krom miktar %11-13 arasnda olanlar
(405 ve 409 kaliteleri)
Krom miktar yaklaflk %17 olanlar
(430 ve 434 kaliteleri)
Yksek kromlular %19-30
(sperferritikler 442 ve 446 kaliteleri)
Krom oran dflk olan birinci grup orta
derecede korozyon ve oksidasyon dayanm
yannda dflk fiyat ve iyi imalat zelliklerine
sahiptir. Otomotiv ve egzoz paralarnda tercih
edilen bu grup iinde en ok kullanlan 409
kalitedir. Orta derecede krom ieren ve
otomotiv sac paralar ve mutfak gereleri
yapmnda kullanlan ikinci grup, dflk
tokluk ve dflk kaynak kabiliyeti ile gze
arpar. Yksek kromlu nc grup ise
sperferritikler diye adlandrlr ve yksek
korozyon ve oksidasyon dayanm gereken
yerlerde tercih edilirler. Genellikle dflk

karbon ve azot ieren bu alaflmlarda,

gevrekleflme hassasiyetini azaltmak ve
kaynakl konstrksiyon dayanmn arttrmak
amacyla titanyum ve niyobyum gibi
stabilizatr elementler katlr.
Ayrca alminyum ve molibden de ierirler.
Sperferritikler yerel korozyon sz konusu
olduunda (rnein suda znmfl klorre
karfl) ostenitik eliklere kyasla ok daha
iyi bir dayanm gsterirler. Bundan dolay
buhar kazanlar, s deifltiricileri, klorr
taflyan boru hatlar ve deniz suyu
uygulamalarnda tercih edilirler.

3.2.
Ferritik
Paslanmaz
elikler

fiekil 3.2 : Ferritik paslanmaz elikler

Ferritik elikler hacim merkezli kbik bir

kafes yapsna sahip olduklarndan, dflk
scaklklarda gevrek davranfl gsterirler.
Ayrca yksek scaklklarda tutma sresine
de bal olarak aflada aklanan
gevrekleflme olay grlebilir:
400-55C arasnda uzun sre kalmfl
veya yksek scaklktan yavafl soutulmufl
%15'ten fazla krom ieren paslanmaz
eliklerde kelmelerin yol at 475C
gevrekleflmesi grlr. Bunu gidermek iin
gevrekleflmifl elik 650-750C arasndaki
bir scakla stlp hzla soutulursa bu etki
giderilmifl olur.
elikler 600-800C arasnda uzun sre
tutulursa yksek kromlu ferritik ve baz
ostenitik eliklerde sigma arafaz oluflabilir.
Souk flekil verme bu dnflm
kolaylafltrr. Sigma faz 950 zerinde
yaplacak bir tavlama ve bunu izleyen
suverme ile yok edilebilir.
25

PASLANMAZ ELKLERN YAPILARI VE TEMEL TRLER

3.2: Ferritik
Paslanmaz elikler

3.3.
Ostenitik
Paslanmaz
elikler

950Cnin zerinde tane irileflmesi grlr

ve tane snrlarnda krom karbr keltileri
ortaya kar. Titanyum veya
tantal/niyobyum gibi stabilizatrlerin
katlmasyla tane irileflmesi ile karbr
oluflumu engellenebilir.te yandan stabilize
edilmemifl eliklerin zellikle kaynak
balantlarnda 700-800C arasnda
yaplacak bir tavlama, krom karbrleri
krelefltirdii gibi olas martenzit fazn da
tempereleyerek tokluun daha fazla
dflmesini nler. Ayrca tane snrlar
yaknndaki krom dalm yaynma ile bir
miktar dzgnlefltirilip, pasiflik snrna
(%11) yeniden ulafllmfl olur.
Bu nedenlerle ferritik eliklerde kaynak
balantlar, ostenitik eliklerden daha
sorunlu olup, flu tedbirlerin alnmas gerekir.
Bafllang tokluunu artrmak zere
150-200C arasnda n stma ve kaynak
sonras 700-800C scaklk aralnda
uygulanacak bir tavlama yaplmaldr.
Tane irileflmesini ve karbr kelmesini
nlemek iin kaynak iflleminde s girdisi
dflk tutulmaldr.

PASLANMAZ ELKLERN YAPILARI VE TEMEL TRLER

fiekil 3.3 : Ferritik eliin mikro yaps

3.3: Ostenitik
Paslanmaz elikler
Gerek kullanm, gerekse alaflm kalitelerinin
okluu asndan en zengin grup ostenitik
eliklerdir. Manyetik olmayan bu elikler
hem oda scaklnda hem de yksek
scaklklarda yzey merkezle kbik kafese
sahip ostenitik iyaplarn koruduklarndan,
normallefltirme ve sertlefltirme sl ifllemi
yaplamaz. Tavlanmfl halde sneklikleri,
tokluklar ve flekillendirilebilme kabiliyetleri
dflk scaklklarda bile mkemmeldir.
Mukavemetleri ancak souk flekillendirme
ile artrlabilir. Ostenitik paslanmaz elikler
genellikle %16 ile %26 krom, %35e kadar
nikel ve %20ye kadar mangan ierirler.
Nikel ve mangan temel ostenit
oluflturuculardr.
26

fiekil 3.4 : Ostenitik paslanmaz elikler

2XX serisinde, en ok %7 nikel, %5 ile %20

arasnda mangan bulunur ve azotun ostenit
iinde znrl sayesinde dayanm
artrlabilir. Kat zeltide bulunan kristal
kusurlarn iine yerleflen azot, ostenit i
yapnn mukavemetini artrr. 3XX serisi
ise daha fazla nikel ve en ok %2 mangan
ierir. 301 ve 304 kaliteleri en az alaflml
olan trlerdir ve 3XX serisinin temel
alaflmlar olarak kabul edilirler.
Mkemmel flekillendirilebildii, sneklii
ve yeterli korozyon dayanm ile 304 kalite
ostenitik elik en yaygn olarak kullanlan
paslanmaz eliktir. Tavlanmfl 3XX serisi
eliklerin akma dayanm 200-275 MPa
arasnda iken yksek azotlu 2XX serisinde
akma dayanm 500 MPa deerine kadar
ykselir.
Bu eliklerde korozyonu nlemek iin gerekli
olan kromun ferrit yapc etkisi, ostenit
yapc alaflm elementleri katlarak giderilir.
304 kalite eliklere molibden katlarak 316
ve 317 kaliteleri retilir ve klorrl ortamda
noktasal korozyona dayanm salanr. 309
ve 310 kaliteleri gibi yksek kromlu alaflmlar
yksek scaklklarda ve oksitleyici
ortamlarda kullanlr. Yksek oranda nikelli
alaflmlar ise indirgeyici asidik ortamlarda
tercih edilirler. Ancak bu amala, kuvvetli
bir ostenit yapc olmasna karfln karbon

Bunu engellemek iin;

elie stabilizatrler katlarak, iyap
kararl hale getirilir. Bunlar, karbona ilgileri

kromunkinden fazla olan titanyum, tantal

ve niyobyum gibi elementlerdir. Bu sayede
karbon, yksek scaklklarda dahi kromkarbr oluflturmayacak flekilde balanr.
ELC (extra low carbon - ok dflk
karbonlu) elikler kullanlabilir. Ostenitik
eliklerde 650C scaklkta znebilen
karbon miktar yaklaflk %0.05tir. Karbon
miktar bu deerden az olursa znen
karbon, karbr oluflturamaz.
zme tav uygulanabilir. 1050-1150C
arasnda tavlayarak kelmifl karbrler
zndrlr. Hzl soutularak yeniden
kelme nlenir.

3.4.
Martenzitik
Paslanmaz
elikler

fiekil 3.5 : Ostenitik elik mikro yaps

3.4: Martenzitik
Paslanmaz elikler
Martenzitik elikler, yksek scaklklarda
sahip olduklar yzey merkezli kbik kafese
sahip ostenitin hzl soutma sonucu hacim
merkezli tetragonal kafese sahip martenzit
yapya dnflm ile elde edilir. Bu eliklerin
iyapsnda tavlanmfl halde yumuflak ferritik
faz da bulunur. Bu gruptaki elikler %16
ile % 18 krom ieren 440A, 440B ve 440C
kaliteleri dflnda, en ok %14 krom ierirler.
Bunun yannda, % 0,60 ile % 1,20 orannda
yksek karbon ieren 440 serisi dflnda
karbon miktarlar dflk veya orta derecedir.
Krom ve karbon miktarlar martenzit
oluflumunu salayacak flekilde dengelenir.
Temperleme zelliklerini ayarlamak zere
niyobyum, silikon, volfram ve vanadyum
ilave edilebilir. Tokluu ve baz ortamlarda
korozyon dayanmn iyilefltirmek iin ise
az miktarda nikel eklenir.
stenen iyap ve zellikleri elde etmek iin
martenzitik eliklerin alaflm eliklerine
benzer biimde sl iflleme (yani ostenitleme,
suverme ve temperleme) tabi tutulmalar
gerekir. Ostenitleme scakl eliin
trne gre 950-1050C arasndadr.
27

PASLANMAZ ELKLERN YAPILARI VE TEMEL TRLER

miktar artrlamaz, nk bu element karbr

oluflturarak korozyon dayanmn zayflatr.
Bunun yerine ayn zamanda oksitleyici ve
indirgeyici asitlere de dayankl olan nikelden
yararlanlr. Yksek oranda nikel, yaklaflk
%6 azot ve %20 azot ieren alaflmlara
sperostenitikler de denir. 321 ve 347
kalitelerde karbonu stabilize etmek ve
dolaysyla yksek scaklkta taneleraras
korozyonu nlemek amacyla titanyum ve
niyobyum eklenir. L ve S uzantl
alaflmlarda (304L, 309S gibi) taneleraras
korozyonu nlemek iin karbon orann
dflk tutma yoluna gidilmifltir.
Ostenitik paslanmaz eliklerde mukavemeti
artrmak iin genellikle souk
flekillendirmeden yararlanlr. Bu eliklerde
pekleflme, ferritiklerden daha fazladr. Bu
arada flekil deifltirme martenziti de
oluflabilir ve malzeme manyetiklik kazanr.
Mukavemeti artrmak iin bir dier yol da
alaflmlama yapmaktr. Bu adan karbon
ve azot en etkili elementlerdir.
Kkrtsz olan korozif ortamlarda ostenitik
elikler, ferritiklerden daha iyi sonu verirler.
Molibden katlmas ile organik ve eflitli
mineral asitlere karfl dayanmlar artar.
Tam ostenitik elikler sya ve asitlere
dayankl, yksek scaklk zellikleri iyi olan
malzemelerdir. Ancak scak yrtlma eilimi
gsterirler.
Ostenitik elikler snek ve toktur, ayrca s
etkisiyle sertleflmedikleriden, kaynak
balantlar iin uygundur, ancak snan ve
souyan blgede karbr kelmesi
oluflmamas iin stabilize edilmifl trleri
seilmelidir. te yandan s iletimleri dflk,
genleflmeleri yksek olduundan kaynakta
arplmay nlemek iin s girdisi dflk
tutulmaldr.
Ostenit faz ieren eliklerde en byk sorun,
krom karbr kelmesidir. Kritik scaklklar
olarak nitelenen 400 ile 850C arasnda
yksek enerjili tane snrlar boyunca
ayrflarak yan yana dizilen kromca zengin
karbrler, malzemenin korozif ortamlarda
bulunmas halinde taneleraras korozyona
ve tane ayrlmasna yol aarlar. Bunun
nedeni karbr bnyesine geen krom
nedeniyle, kat zeltideki krom miktarnn
korozyona dayankllk snrnn (<%12)altna
dflmesidir.

Bu scaklktan elie su verilirse martenzitik

bir iyap elde edilir. Su verme ve
temperleme sonras mekanik zellikler
temelde karbon miktarna baldr.
Elde edilen sertlik ve mukavemet, karbon
yzdesi ile birlikte artar. Biliflimindeki krom
miktar %16 ve karbon miktar % 0,6-%1,1
olan elikler 60 HRC sertlik ve 1900 MPa
akma dayanm gsterebilirler. Bu eliklerin
sertliinin yksek oluflu, aflnma dayanmn
da iyilefltirebilir. %1,1 karbon ieren 440C
kalitesi mkemmel aflnma dayanm
gsterirken, %0,1 karbon ieren 410
kalitenin aflnma dayanm dflktr.

3.4.
Martenzitik
Paslanmaz
elikler

PASLANMAZ ELKLERN YAPILARI VE TEMEL TRLER

Korozyon dayanmn ve tokluunu artrmak

iin alaflma molibden ve nikel eklenir. Nikel
ieren martenzitik eliklerde karbonun
grevini nikel stlenir. Bu flekilde karbonun
baz olumsuz etkileri (karbr keltileri, aflr
sertlik gibi) ortadan kaldrlabilir. Nikel ayn
zamanda yksek miktarda kromun etkisini
dengeleyerek iyapy serbest ferritlerden
korur. Ayrca sertleflme kabiliyeti ve
suverme derinlii arttndan, iri paralara
da slah ifllemleri uygulanabilir. Molibden
ve nikel ilavesi, su verme sonrasnda
martenzite dnflmemifl artk ostenitlerin
oluflmasn nlemek iin snrl tutulmak
zorundadr. Bu nedenle korozyon dayanm
ancak orta dzeyde kalr.

Martenzitik elikler yksek ekme, srnme

ve yorulma dayanm gerektiren, orta
derecede korozif ve en ok 650Ca kadar
scaklktaki uygulamalarda tercih edilirler.
rnek olarak dflk ve orta miktarda karbon
ieren 410 kalite elik ve trevleri, buhar
ve gaz trbinlerinde ve jet motorlarnda
kullanlr. 420 ve benzeri alaflmlar bak ve
dier kesici aletlerde, vana paralarnda,
diflli, rulman ve millerde tercih edilir.
Martenzitik elikler petrol ve petrokimya
makina tehizatnda da kullanlr. 420
kaliteye ek olarak, 440 ve benzeri alaflmlar
cerrahi ve diflilik aletlerinin, makas, yay,
kam ve rulman bilyalarnn en ok tercih
edilen malzemeleridir.
rn tipine bal olarak martenzitik elikler
tavlanmfl veya slah edilmifl durumda
pazara sunulur. Tavlanmfl olarak alnan
rnler flekil verildikten sonra slah ifllemine
(suverme+temperleme) tabii tutulur.
Temperleme scakl deifltirilerek deiflik
zellik kombinasyonlar elde edilir. En iyi
korozyon dayanmn elde etmek iin tavsiye
edilen sl ifllem scaklklarna tam olarak
uyulmas ok nemlidir.

fiekil 3.7 : Martenzitik elik mikro yaps

3.5: Ostenitik-Ferritik
(Dubleks)
Paslanmaz elikler

fiekil 3.6 : Martenzitik paslanmaz elikler

28

Dubleks elikler olarak da adlandrlan bu

eliklerin iyapsnda her iki faz bir arada
bulunur ve bu sayede ostenitik ve ferritik
eliklerin her birinin de tesinde iyilefltirilmifl
zellikler gsterirler. Bylece ostenitik
eliklere kyasla daha iyi gerilme korozyonu
dayanmna; ferritik eliklerle
kyaslandnda ise daha iyi tokluk ve
sneklie sahip olurlar. Ayrca, iki fazn bir
arada bulunmas halinde tavlanmfl durumda
bile 550 ile 690 MPa akma dayanm
gsterirler ki, bu deer, fazlarn tek baflna
bulunduu trdeki eliklerin akma
dayanmnn yaklaflk iki katdr.

(1) Fe-23Cr-4Ni-0,1N,
(2) FE22Cr-5,5Ni-3Mo-0,15N,
(3) Fe-25Cr-5Ni-2,5Mo-0,17N-Cu ve
(4) Fe-25Cr-7Ni-3,5Mo-0,25N-W-Cu.
Bunlardan drdncs sper-dubleks diye
de adlandrlr. Bu trdeki elikler zerinde
arafltrma ve deneyler devam etmekte ve
mekanik zellikler ile korozyon dayanmnda
srekli iyileflmeler salanmaktadr.
Ostenitik-ferritik elikler ferrit yapc
elementlerin oranna bal olarak %10a
kadar delta-ferrit ierirler. lk nce katlaflan
bu faz, iyapnn ince taneli olmasn salar.
Scak atlama duyarln artran fosfor,
kkrt, silisyum gibi elementler de byk
lde ferrit kafesi iinde zneret ostenit
fazndan uzaklaflr ve bylece bu eliklerde
scak atlama tehlikesi azalr.

3.6: kelme Sertleflmesi

Uygulanabilir
Paslanmaz elikler
Bu eliklere kelme sertleflmesi
(yafllandrma) uygulanabilir. Bunlarn esas
iyaplar ostenitik, yar-ostenitik veya
martenzitik olabilir. Bu elikler ok dflk
miktarda karbon ihtiva ettiklerinden
martenzitik trlerinde bile temel sertleflme
ancak kelmeye bal olarak gerekleflir.
kelti oluflumunu salamak iin
alminyum, titanyum, niyobyum ve bakr
elementleri ile alaflmlama yaplr. kelme
sertleflmesi uygulanabilen elikler iyi
sneklik ve tokluk yannda, orta ila iyi derece
arasnda korozyon dayanm gsterirler.
Bu eliklerde, martenzitik eliklerle
kyaslandnda, mukavemet ve korozyon
dayanmlarnn iyi bir kombinasyonu elde
edilir. Bu durum yksek miktardaki alaflm
elementleri ve en ok %0,04 karbon
bulunmasndan dolaydr, ancak bunun
sonucu aflnma dayanmnda dflfl gzlenir.
kelme sertleflmesi uygulanabilir
paslanmaz elikler 1700 MPa deerine kadar
kan akma dayanmlarna sahiptirler. Souk
flekillendirme ve onu izleyen yafllandrma
ile bu deer daha da ykseltilebilir.
En yaygn olarak kullanlan tr 630 kalite
olan bu grubun kullanm alan uak-uzay ve
dier yksek teknoloji alanlardr.

fiekil 3.8 : Dubleks paslanmaz elikler

Dubleks eliklerin, tavsiyelere gre

uygulama yapldnda, kaynak kabiliyetleri
de iyidir. Genellikle petrol, petrokimya,
kimyasal tehizat imalatnda, artma
tesislerinde ve deniz veya off-shore
teknolojisinde kullanlr. Kaynaksz halde
280C, kaynakl halde ise 250C scaklklara
kadar gvenle kullanlabilirler.

fiekil 3.9 : Dubleks elik mikro yaps

fiekil 3.10 : kelme sertleflmesi uygulanabilir paslanmaz elikler

29

3.6.
kelme
Sertleflmesi
Uygulanabilir
Paslanmaz
elikler

PASLANMAZ ELKLERN YAPILARI VE TEMEL TRLER

Mevcut ticari kaliteler % 22-% 26 krom,

%4-%7 nikel, azami %4,5 molibden,
yaklaflk %0,7 bakr ve volfram ile %0,08% 0,35 azot ierirler. Bafllca drt ana
kalitesi vardr:

standartlar
4
Paslanmaz elik Standartlar

4
Paslanmaz elik Standartlar

rnein 316 kalite paslanmaz elik

kullanlmas gereken bir yerde tasarrufa
ynelerek 304 kalite paslanmaz elik
kullanm, maliyet asndan bir avantaj
salyor gibi grnsede; rnn kullanm
mrne olumsuz etki yapmas yannda
kullanm flartlarna bal olarak personel
zerinde yararlanma ve lmlere neden
olabilecek kazalara da yol aabilir.
Bu blmde piyasada en ok kullanlan
paslanmaz elik trlerinin bazlarna ait
bilgiler verilmektedir. Ayrca bu
malzemelerin uluslararas geerlii olan
standartlara gre tanmlar da belirtilmifltir.
Bu malzemelerle ilgili daha detayl zellikler
10. blmde yer almaktadr. Yzey ile ilgili
zellikler ise 8. blmde detayl olarak
verilmifltir. 9. blmde ise paslanmaz elik
temininde yararl olabilecek boyutlar ve
dier fiziksel zelliklere ait bilgilere yer
verilmifltir.

4.1.
Paslanmaz
elik
Standartlar

PASLANMAZ ELK STANDARTLARI

Doru malzeme seimi ve kullanm bir

imalat srecinde dikkat edilmesi
en nemli hususlarn baflnda gelir. Yanlfl
malzeme kullanm, imalat srecini olumsuz
etkileyebilecei gibi; maliyetlerin artmasna,
nihai rn kullanm mrnn azalmasna
ve kullanm giderlerinde artfl neden olabilir.
Doru malzeme seiminde nihai rnn
kullanm flartlarnn ok iyi tanmlanmas,
malzemenin imalat zelliklerini iyi
deerlendirilmesi lazmdr.
Paslanmaz elikler ok deiflik kalitelerde
retilen malzemelerdir. Bu nedenle
malzeme seiminde sadece mekanik ve
kimyasal deerler gz nnde
bulundurulmaldr. Bunun yannda
malzemenin boyutlar ve yzey zellikleri
gibi unsurlar da dikkate alnmaldr. Temin
fiyat ucuz olduu iin tercih edilen bir
malzeme ilerki kullanmda ciddi boyutta
olumsuz sonular dourabilir.

31

PASLANMAZ
ELKLER
SEM VE
KULLANIM
TABLOSU

4.3.
Paslanmaz
elik
Standartlar
304
304L
304LN
309/309S

PASLANMAZ ELK STANDARTLARI

32

4.3.
Paslanmaz
elik
Standartlar
310/310S
316
316L
316Ti

PASLANMAZ ELK STANDARTLARI

33

PASLANMAZ
ELKLER
SEM VE
KULLANIM
TABLOSU

4.4.
Paslanmaz
elik
Standartlar
321
409
420
430

PASLANMAZ ELK STANDARTLARI

34

4.5.
Paslanmaz
elik
Standartlar
439 (430Ti)
2205

PASLANMAZ ELK STANDARTLARI

35

korozyon
5
Korozyon ve Trleri

Korozyon ve Trleri
5.1. Korozyon ve Trleri
Korozyon metallerin ortam ile kimyasal
veya elektrokimyasal reaksiyonu sonucu
malzeme zelliklerinin olumsuz ynde
etkilenmesidir. Kimyasal korozyon metalin
iinde bulunduu ortamdaki dier bir
elementle dorudan elektron alflveriflinin
szkonusu olduu bir reaksiyondur. Metal
genellikle ortamdaki oksijene elektron verir
ve reaksiyon sonucu metal oksit oluflur.
Oksidasyon zellikle yksek scaklklarda
belirgindir ve bu durumda oluflan korozyon
rnne teknik dilde tufal denir.
Elektrokimyasal korozyonda konum olarak
ounlukla farkl yerlerde oluflan iki ksm
reaksiyon vardr. Genel olarak btn
metallerde ve zellikle paslanmaz eliklerde
elektrokimyasal korozyon hasarlarna daha
ok rastlandndan bu konu stnde
durulacaktr.

noktasal korozyonda krater (pitting) ya da

ine fleklinde yerel ukurlar oluflur veya
yzeyin alt oyulur. Genel korozyonda metal
znmesi yavafltr ve ortaya kan
korozyonun neden olduu maddelerden
tr kolaylkla farkedilerek nlem alnabilir.
Ancak ulafllamayan i boflluklarda
grnmn bozulmas izlenemeyeceinden
tehlikeli olabilir. Noktasal korozyonda ise
ortaya kan korozyonun yaratt maddeler
farkedilmeyecek kadar azdr, bundan dolay
para delinip szma gibi bir belirti
grlmeden farkedilmez. Bu duruma
gelindiinde ise sistemin btnnde dolayl
oluflacak hasar, korozyon hasarnn
kendisinden ok daha ar sonulara yol
aabilir.
Korozyon atlaklar ise en tehlikeli korozyon
biimi olup, noktasal korozyon gibi ok zor
farkedilir. Mekanik zorlama altndaki atlak
ularnda entik etkisiyle oluflan gerilme
ylmalar ile kesit daralmas sonucu ortaya
kan aflr zorlama, krlmaya yol aabilir.
Korozyon atlann hem tane snrlarndan
hemde tane ilerinden ilerlemesi
mmkndr.

5.1.
Korozyon
ve Trleri

Korozyon Trleri
Korozyon trlerini mekanik zorlamasz ve
mekanik zorlamal olmak zere iki ana
bafllkta toplayabiliriz.

Elektrokimyasal korozyonun her iki kimyasal

reaksiyonunda da elektrik yklerinin karfllkl
deiflimi zorunludur. Bu deiflim metallerde
elektron iletimi yoluyla salanrken, metalin
dflndaki akm elektrolit zerinden geer.
Elektrolitler ounlukla sv zeltiler
olmakla birlikte, toprakta ve tuz eriyiklerinde
de iyon iletimi mmkndr. Bir elektrolitin
korozyondaki etkinlii, iindeki iyonlarn
deriflikliklerinin su iindeki deriflikliklerine
oranyla ifade edilir.

Mekanik zorlamasz korozyon trleri:

Temas korozyonu, derifliklik pili, aralk
korozyonu ve ayrml korozyon fleklinde
sralanabilir.
PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

fiekil 5.1 : Klorit zengin ortamda korozyon oluflumu

Korozyon Biimleri

Malzemede korozyona bal hasar bafllca

biimde gerekleflir: genel korozyon,
noktasal korozyon ve korozyon atla.
Genel korozyon btn yzeyi etkilerken,

fiekil 5.2 : Mekanik zorlamasz korozyon trleri

37

5.1.
Korozyon
ve Trleri

Temas korozyonu veya temas pilinde anotla

katot arasndaki elektrik direnci genellikle
ok kktr, yani ksa devre bulunmaktadr.
Bu durumda anot ve katot iki ayr para ise
makro temas pili oluflur ve niform bir genel
korozyon grlr. Anot ve katot yzeyleri
ok kk ve yanyana iseler yerel (mikro)
temas pili oluflur. Bu tr korozyon heterojen
bir karflmn deiflik iyap bileflenleri
arasnda ortaya kabilecei gibi sv iindeki
metal birikintiler ile svy taflyan kap veya
boru arasnda ortaya kabilir ve her iki
durumda da noktasaldr. Derifliklik pili
elektrolit iindeki belirli maddelerin homojen
olmayan deriflikliklerinden kaynaklanr.
En sk rastlana derifliklik pili elektrolite
oksijen giriflinin eflitli blgelerde farkl
olmasndan ileri gelen havalandrma pilidir.
Dar aralklarda veya szdrmazlk
yzeylerinde oluflan aralk korozyonu da
farkl havalandrma koflullarna balanabilir.
rnein aralk iinde oksijen derifliklii az,
dflarda ise daha yksektir.
Ayrml korozyonda belirli iyap bileflenleri,
tane snrna yakn blgeler veya baz alaflm
elemanlar elektrolitte ncelikle znrler.
Taneleraras korozyon ayrml korozyon
iin bir rnektir. nk burada ya tane
snrlarnn yksek enerjisi veya farkl yaplar
nedeniyle tane snr keltilerinin veya tane
snrlarnn znmesi sz konusudur.
Tanelerii korozyon ise plastik flekil deiflimi
sonucu dislokasyon younluu fazla ve
bylece enerji seviyesi ykselmifl olan
kayma dzlemleri stnde ilerler. Ayrml
korozyonun zel halleri kr dkme demirdeki
sngerleflme ve pirindeki inkosuzlaflmadr.
Bu durumda para dfl biimini korur, ancak
dayanmn kaybeder.

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

Mekanik zorlamal korozyon trleri:

Gerilme korozyonu, hidrojen gevreklii ve
korozyon yorulmas sralanabilir.

fiekil 5.3 : Mekanik zorlamal korozyon trleri

38

Gerilme korozyonu elektrolit iinde bulunan

ve bir atlak bafllangc taflyan para zerine
ekme gerilmelerinin etkimesi ile ortaya
kar. atlak bafllangclar yzeyde ve
mikroskobik lein altnda byklkteki
sreksizliklerdir. atlaklar mekanik gerilme
ve korozyonun ortak etkimesi sonucu da
ortaya kabilirler. Gerilme nedeniyle
hareket eden dislokasyonlarn yzeyde
meydana getirdii kayma eflikleri, korozyon
yavafllatc oksit vb. tabakann srekliliini
bozar. Bu gibi hallerde koruyucu tabakann
yenilenmesi olaya zg elektrolit tarafndan
engellenir ve korozyonun yerel olarak
geliflmesiyle bir tnel oluflur. Dorudan
doruya koruyucu tabakadan gelecek
iyonlarda ayn sonucu dourur.
Gerilme korozyonu srasndaki atlak
ilerlemesi, atlak ucundaki gerilme ylmas
sonucu oluflan plastik flekil deiflimi ve buna
bal dislokasyon younluu nedeniyle
anodik olarak znme ve atlak bymesi
fleklinde geliflir. Bu arada plastik flekil
deiflimi sonucu azalan gerilme ylmas,
atlak bymesi ile taflyc kesitin daralmas
ve ortalama gerilmenin artmas sonucu
yeniden etkinlik kazanr. Bu flekilde ilerleyen
atlak hzlanarak parann ksa zamanda
krlmasna yol aar.
Gerilme korozyonu her trl malzemede
grlebilir, ancak paslanmaz elik gibi
korozyona dayankl malzemeler koruyucu
tabakann hasar grmesi ile zellikle duyarl
hale geebilirler. Gerilme korozyonu
malzemeye ve elektrolite bal olarak hem
taneleraras hem de tanelerii trden
olabilir.
Hidrojen gevrekliinde de gerilme, elektrolit
ve atlak gibi eleman mevcut olmasna
ramen hasar mekanizmas gerilme
korozyonundan farkl olduu iin deiflik
bir kategoride deerlendirilir.
Hidrojen gevrekliinde katodik reaksiyon
sonucu ortaya kan hidrojen iyonlarnn
malzeme iine yaynmas ve daha sonra
malzeme ii mikro boflluklarda hidrojen
molekln meydana getirirken i
gerilmelere ve dolaysyla atlaklara yol
amas sz konusudur.
Korozyon yorulmasnda ise gerilme
korozyonunun mekanizmas byk lde
aynen geerlidir. Yalnz yorulma zorlamalar

Metallerin Korozyon Davranfl

Anodik metal znmesi iin metal
yzeyinin aktif olmas, metalin elektrolitik
olarak aflnmasn engelleyebilecek bir
reaksiyonla karfllafllmamas lazmdr.
Pasifleflebilen malzemelerde ve zellikle
oksijence zengin elektrolitlerde, ou kez
oksit olarak oluflan pasif tabaka sayesinde
anot akm ok kk bir deere dfler ve
genifl bir potansiyel aralnda yaklaflk
olarak sabit kalr. Bu flekilde korozyonun
devam etmesi engellenir.

Korozyondan Korunma

Korozyondan aktif korunmada elektrolitin

deifltirilmesi, koruyucu anot kullanlmas
ve dfl elektrik potansiyeli uygulanmas ile
dorudan doruya korozyon reaksiyonlar
azaltlr. Bir elektrolitin etkinliini azaltmak
zere inhibitr denilen kimyasal maddeler
eklenebilir veya kapal devre sistemlerde
su, oksijerce fakirlefltirilebilir. Koruyucu
anot veya dfl gerilim uygulamas ile
korunmak istenen malzeme katot haline
getirilir.
Korozyondan pasif korunma olarak
elektroliti korunacak metalden uzak tutan
her trl nlem anlafllr. Yaygn olarak
kullanlan yntemler arasnda organik (ya
balmumu, plastik), metal olmayan-inorganik
(oksitler, fosfatlar, seramikler, emaye) ve

metal yzey koruma kaplamalar

sralanabilir. Tasarm srasnda da
korozyondan korunma amal tedbirler
alnabilir. Farkl potansiyele sahip
malzemeler arasndaki korozyon, ara
yaltkan tabakalar ile engellenebilir.

5.2. Paslanmaz eliklerin

Korozyonu
Paslanmaz eliklerin korozyona karfl
dayanmnn yksek olmas, yzeyinde
bulunan ince oksit filminin sonucu olarak
dflnlr. Bu filmin bileflimi alaflmdan
alaflma ve grd iflleme (haddeleme,
dalama, sl ifllem) gre deiflir. Bu
tabakann srekli, gzeneksiz, znmeyen
ve kendini onaran bir yapda olduu bilinir.
Bu tabaka bozulduu zaman havada veya
oksijen bulunan ortamlarda kendiliinden
yeniden oluflur.
Pasifik , pasif bir oksit filminin varl halinde
kazanlan korozyona karfl dayankllktr.
Bu sabit bir durum deildir, sadece belirli
ortamlarda veya belirli koflullarda ortaya
kar. Paslanmaz eliklerin pasiflik
durumunun var olduu alan dar veya
genifltir, koflullardaki kk deiflimler bu
pasiflik durumunu bozabilir. Pasif
durumdaki paslanmaz elikler asil metaller
gibi davranrken, aksi durumda basit
eliklerin zelliindedir.
Paslanmaz elikler normal olarak pasiftirler,
ancak oksitleyici zellii dflk korozif
zeltilerde, aktifleflirler. Bu nedenle
pasifliin korunmas iin oksijen veren
ortamlarn srekli var olmas gereklidir.
Aksi halde yerel korozyon oluflur ve mesela
deniz suyunda aralk korozyonu grlr.

5.1.
Korozyon
ve Trleri

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

altnda yzeyde knt ve girintiler, yani

ularnda dislokasyon younluu yksek
olan derin atlak bafllanglar her zaman
olufltuundan, korozyon yorulmasnn
grlmesi iin belli bir elektrolitin bulunmas
gerekmez. fiehir suyu dahi yorulma
dayanmnn nemli lde azalmasna yol
aabilir. Korozyon yorulmas hemen hemen
her zaman taneler ii atlaklar fleklinde
ilerler.
Yukarda anlatlan mekanik zorlama
altndaki korozyon trlerine ek olarak iki
kat maddenin srtnmesi sonucu ortaya
kan srtnme korozyonu, akan svlar
iinde oluflan erozyon korozyonu ve
kavitasyon korozyonu sralanabilir.
Srtnme korozyonunda zellikle mekanik
aflnma ile kopan yzey paracklar
korozyona urayarak uyum pas diye
adlandrlan korozyonun yaratt maddeleri
olufltururlar. Erozyon ve kavitasyonda ise
metal yzeyindeki koruyucu tabaka
bozularak korozyon hasar ortaya kar.

fiekil 5.4 : CaCl2 zeltisinin korozyon etkisi.

39

5.2.
Paslanmaz
eliklerin
korozyonu

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

Korozif zeltinin paslanmaz eliin

yzeyinde hareket etmesi ve hznn artmas,
zelti iinde znmfl oksijenin elikle
temasa geme hzn artrr ve hz arttka
elektrokimyasal korozyon eilimi azalr.
Ancak artan hzla erozyon ve kavitasyon
gibi mekanik etkiler artar ve yeni bir film
oluflmas engellendii gibi, eski film de
ortadan kalkabilir. Bu nedenle korozyona
urama eilimi belirli bir noktaya kadar
azalr ve sonra terar artar. Bu snr hznn
deeri, eliin bileflimi, scaklk, zeltilerin
miktar ve bileflimi ile dier ortam
faktrlerine baldr.
Paslanmaz elikler metal oksit filmi olmadan
iyi bir korozyon direncine sahip deildirler
ve pasif filmlerini koruyamayacaklar
durumlarda hzla znrler. Dolaysyla
malzemenin korozyon direnci ya iyidir ya
da ktdr.
Pasif filmin yerel olarak bozulmas
durumunda da ayn fley olur. Bu durumda
pitting, aralk korozyonu, taneleraras
korozyon veya gerilmeli korozyon oluflabilir.
Sonu ok kt olabilir, ancak malzemenin
ok kk bir ksm korozyona urad iin,
hasarn nceden farkedilmesi gtr.

Bileflimin Etkisi
Paslanmaz eliklerin korozyon dayanm
kromun varlna baldr ve krom miktar
artrldka bu dayanm artar. Ayrca
yzeyde pasif bir filmin oluflum hz da krom
miktarna baldr.
Nikelin bulunmas oksijen bulunmayan belirli
ortamlardaki korozyon dayanmn artrr.
Ayrca dier mekanik zellikleri de gelifltirir.
Mangan ostenit yapy kararl hale getirmede
etkindir, fakat korozyon dayanmna nemli
bir katks olmaz. 200 serisi eliklerde
ostenitik yap iin gerekli olacak nikelin bir
ksmnn yerini mangan alr.
Molibden; halojen tuzlar ve deniz suyundaki
noktasal korozyon dayanmn ok olumlu
etkiler. Molibden katlmas pasif filmin belirli
ortamlardaki dayanmn artrr.

Isl fllemin Etkisi

Deiflik sl ifllemler sonucu iyapnn
deiflmesi paslanmaz eliklerin korozyon
dayanmna nemli etki yapar. Bu eliklerin
korozyon dayanm, karbonun tmnn
znmfl olmas ve homojen tek fazl bir
iyap bulunmas durumunda en iyidir.
Kararl (stabilize) hale getirilmemifl ostenitik
paslanmaz elikler 550C-850C arasnda
40

tutulursa, belirli ortamlarda oda scaklnda

dahi tane snrlar boyunca korozyona
urarlar. Bu taneleraras korozyon oluflumu,
krom karbrn tane snrlarnda kelmesi
ve komflu blgelerde bileflimdeki krom
miktarnn azalmas nedeniyledir.
Bileflimdeki karbon miktarnn dflrlmesi
ve bu flekilde elikte karbr oluflumu
eiliminin zayflamas ile taneleraras
korozyon eilimi azaltlabilir.
Karbon miktar dflnda bu kritik scaklk
blgesinde (550C-850C) tutma sresi de
ok nemlidir. Bu blgede karbr kelmesi
ok hzl olur. Mesela kaynak balantlarnda
kaynak metali ve ana metal korozyona
uramaz iken, s tesiri altndaki blgede
szkonusu scaklklarn ksa sre var olduu
yerlerde korozyon grlr. Bu durum,
tavlama, stabilize edilmifl elik trleri
kullanma (321, 347) veya ekstra dflk
karbonlu trler (304L, 316L) seilmesi ile
nlenebilir.
Taneleraras korozyona duyarl hale gelen
paslanmaz eliklerin mekanik zellikleri pek
deiflmez. Ancak taneleraras korozyonun
gerekleflmesi halinde , zellikler ok
olumsuz etkilenir.
Martenzitik elikler atmosferik korozyona
karfl en yksek dayanma sahip olmalar
iin uygun bir sl ifllem grmelidirler. Bunlar
genellikle tam sertleflmifl durumda en
yksek korozyon direncine sahiptirler.
375C scakln altnda temperleme,
suverme gerilmelerini azaltr ve sneklik ile
tokluu ok olumlu etkiler, bu arada
korozyon direnci fazla dflmez. Ancak
375C-560C arasnda bir temperlemeden
kanlmaldr, nk hem tokluk hem
korozyon direnci dfler.
Ferritik trlerde korozyon direnci baz sl
ifllemlerden olumsuz etkilenebilir. Bu
nedenle % 10 - % 29 krom ieren
sertlefltirilmeyen trlerin kaynak
sonrasnda tavlanmas uygun olur.
Ostenitiklerde bu sorun, stabilize edilmifl
veya dflk karbonlu trler kullanlarak
afllabilir.
Uygun sl ifllem yapldnda ostenitik kromnikel elikleri bir ok korozif ortamda
pasifliini korurlar. En iyi korozyon
zelliklerine 1040C-1150C scaklklarna
stlp hzla soutulduklarnda sahip olurlar.

Kaynak flleminin Etkisi

Kaynak srasnda korozyon hassasiyetinin

ne oranda ortaya kaca dikiflin birim
uzunluu baflna s girdisine baldr. Ark
kayna yntemlerinde yksek ilerleme
hzlarnda s girdisi dflk olur. Gaz eritme
kayna paslanmaz ilekler iin genellikle
kullanlmaz, nk yksek s girdisi yannda,
karbrleme etkiside vardr.

fiekil 5.5 : Kaynak iflleminin korozyon etkisi

Yzey Durumunun Etkisi

Paslanmaz eliklerde yeterli bir kullanm

mr elde edebilmek iin yzey durumuna
ok dikkat etmek gerekir. Yzey
dzgnl ve temizlii korozyon
problemlerini azaltr. Genellikle dz ve

parlatlmfl bir yzey en iyisidir. Przl

yzeylere yerel korozyona neden olabilecek
toz, tuz, nem gibi maddelerin tutunmas
daha kolay olur.

fiekil 5.6 : Tafll yzeyde %5 NaCl zeltisinin oluflturduu korozyon

Yalar, hidrokarbon esasl solventler veya

alkalin temizleyiciler ile giderilebilir, ancak
ifllem sonras bu temizleyiciler de tamamen
uzaklafltrlmaldr. Yzey kirlenmeleri,
kesme ve derin ekme ifllemleri srasnda
da ortaya kabilir. Takmlardan yzeye
batan kk metal
paracklar
uzaklafltrlmaz ise yerel korozyona neden
olurlar. Bunlarn temizlenmesi en iyi flekilde,
yaklaflk %20 nitrik asit ieren 50C-60C
scaklktaki bir zeltiye daldrlarak
gereklefltirilir.
Kumlama sadece demir iermeyen silis
kumu kullanlarak yaplabilir. Eer metal
paracklarla temizleme kanlmaz ise, ifllem
sonras yukarda bahsedilen zeltiye
daldrlarak temizleme yaplabilir.

5.2.
Paslanmaz
eliklerin
Korozyonu

Tasarm ve malatn Etkisi

Korozyon nedeniyle oluflan hasarlar, ou

kez malzeme trn deifltirmeye gerek
kalmadan tasarmda yaplacak deiflikliklerle
nlenebilir. Dikkate alnmas gereken
hususlar balant tasarmlar, yzey
sreklilii ve entik etkileridir. Kaynak
dikifllerinin yeri, plakalarn ekonomik kesimi
ve birleflme yerlerinde birbirine uygunluu
dflnlerek belirlenmelidir. Aln kaynaklar
bindirme kaynaklarna tercih edilmelidir.
Bindirme kanlmaz ise korozif zeltilere
karfl szdrmaz yaplmaldr, aksi halde aralk
veya derifliklik pili korozyonu ortaya kabilir.
Takviye plakalar gibi kfle kaynaklar ile
evrilmifl balantlardan kanlmaldr. Bu
birlefltirmelerde tavlama ile giderilmesi ok
g iki eksenli gerilmeler mevcuttur.
Paslanmaz elik bir tank, karbonlu bir elik
ayak zerinde oturuyorsa, yksek
41

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

Bu sayede homojen bir ostenitik iyap elde

edilir. arplmay nlemek ve tufal
temizlemeyi kolaylafltrmak iin bu araln
dflk scaklk tarafnda alfllr. Hzl
soutma nemlidir, kk paralar havada
soutulabilir, ancak bykler suda
soutulmaldr. Taneleraras korozyona
duyarl hale gelmeyi nlemek iin hazr
reeteler vermek imkanszdr, nk bu
duyarllk para biim ve kalnlnn dflnda,
bileflime (karbon miktarna ve krom dflnda)
karbr yapclarn miktarna) baldr.
Souma hznn deerinden daha ok kritik
scaklk blgesinde gein sre nemlidir.
Bu blgenin ortalarnda sadece birka dakika
kalnmas, ularda saatlerce kalnmasna
efldeer etki yaratr.
Baz durumlarda souk flekil verme
uygulanmas, malzemenin korozyona karfl
dayanmn dflrr. Ancak bu zel bir
durumdur ve eliin bileflimi yannda, souk
flekil verme miktar, iyap homojenlii ve
ortamn trne baldr. Mesela, yzeye
souk markalama gibi yerel souk ifllemlerin
etkisi ok olumsuz olur.

scaklklarda bu ayak malzemesinden

paslanmaz elie karbon yaynabilir. Bunu
nlemek iin ayak nce paslanmaz elik bir
plakaya kaynatlmal ve tank bunun zerine
oturtulmaldr.
Bunun yannda zellikle gerilmeli korozyon
tehlikesinin var olmas durumunda, i
gerilmeleri de en aza indirmek ok nemlidir.
Dikifl azlarnn zorlanmadan yanyana
getirilmesi, dikifl aralklarnn homojen ve
dzgn olmas nemlidir. Ayrca paralarn
serbest genleflmesine mmkn olduunca
izin verilmelidir.

5.3. Paslanmaz eliklerin

Korozyon Trleri
Paslanmaz eliklerde
Taneleraras Korozyon

5.2.
Paslanmaz
eliklerin
Korozyonu

Karbon miktar %0,03 ten fazla olan

kararsz (stabilize edilmemifl) ostenitik
paslanmaz eliklerde 550C-850C scaklk
aralnda tane snrlarnda karbr kelmesi
olur ve malzeme taneleraras korozyona
duyarl hale gelir.
Bu durumu engellemek iin:
1. Yksek scaklk (1040-1150C) tav ile
karbrleri zmek ve tekrar
kelemeyecekleri bir hzla soutmak
2. Stabilize (Ti, Nb) paslanmaz elik
kullanmak
3. Karbon miktarn azaltamak
gibi zmler nerilir. Bu korozyon trne
malzemenin duyarll test etmek iin ASTM
A262 kodlu standartta verilen deneyi
uygulamak gerekir. Atmosferik veya hafif
korozif ortamlarda taneleraras korozyon
iin tedbir almaya gerek yoktur.

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

Paslanmaz eliklerde Pitting

Tm yzeyde pasif olan paslanmaz
eliklerde herhangi bir yerel korozyon olursa
bafllang noktasnda hzl bir ilerleme olur.
nk pasif (katot) ve aktif (anot) alanlar
arasnda bir elektrolitik pil (hcre) ortaya
kar ve pitting ilerler.
Ortamda klorr ieren zeltiler varsa aktifpasif elektrolitik hcreleri hzlanr. Yapda
molibden bulunmas ise noktasal korozyon
dayanmn artrr.

Aralk Korozyonu
Ayn veya farkl trden iki paslanmaz elik
parann balant ve birleflmi yerindeki
42

aralklarda oluflur. Havalanmas zayf olan

dar aralklardaki snrl miktardaki oksijen
pasif oksit filmini onaramaz ve bir derifliklik
pili oluflur. Ayrca buralarda korozyonu
hzlandran bir ksm yabanc maddeler
birikir. En uygunu bu yerlerin tamamen
szdrmaz yaplmasdr.

Galvanik ve Derifliklik Pili

Korozyonu
Paslanmaz eliklerde makro ve mikro temas
korozyonu (pili) fleklinde genel ve noktasal
korozyon trlerine rastlanr. zellikle
paslanmaz elik kabn iindeki zeltiye ek
olarak bulunan bakr vb. maden paracklar
mikro temas korozyonuna yol aar.
Paslanmaz eliklerde en sk rastlanan
derifliklik pili elektrolite oksijen giriflinin
eflitli blgelerde farkl olmasndan ileri
gelen ve paslanmaz eliin yzey pasifliinin
yer yer bozulmasna yol aan havalandrma
pilidir.
Bu korozyonun trlerinin hangi ortamlarda
ve flartlarda olufltuu aflada rnekler ile
anlatlacaktr.

5.4. Paslanmaz eliklerin

eflitli Ortamlarda
Korozyon Dayanm
Atmosferik Korozyon Dayanm
Hemen hemen btn paslanmaz elik trleri,
hava kirlilii olmad srece %100 nem
altnda dahi yksek korozyon dayanmna
sahiptir. Hava kirliliinin szkonusu olmad
ortamlar iin malzeme saimi sadece
maliyet, temin edilebilirlik, mekanik zellikler,
montaja uygunluk ve grnm dikkate
alnarak yaplr. Havann kuru olduu
blgelerde en ekonomik trler seilebilir.
Sanayi ortamnda kullanlacak paslanmaz
eliklerin seimi havadaki kirlilie ve
grnm beklentilerine baldr. Grnm
nemli ise 430 serisi tercih edilecek en
dflk alaflm tr olmaldr. 302 serisi
paslanmaz eliklerin de ou uygulamalar
iin yeterli olduu gzlenmifltir. Sanayi
ortamnda en ok sorun karan kirlilik klrr
veya bilefliklerinden dolal olandr. Su ile
sk sk ykamann mmkn olmad kapal
ortamlarda paslanmaz eliklerin sratli
korozyona maruz kaldklar
gzlenir. Karayolu tafltlarnda en yaygn
olarak tercih edilen trler 409, 430, 434

Deniz Suyunda Korozyon

Dayanm
Deniz suyu veya tuzlu sulu ortamlarda
alflacak paslanmaz eliklerin seimi,
atmosferde kullanlanlara gre daha
karmaflktr. 304 ve zellikle 316 deniz
suyuna en dayankl trlerdir. Yalnz akfl
hz 1.5 m/s altndaki durgun sularda (mesala
kirli liman sularnda) 316 da dahil hemen
hemen btn paslanmaz elikler pitting
korozyonuna urarlar. Byle durumlar iin
zel gelifltirilmifl ostenitik ve ferritik
alaflmlardan biri tercih edilmelidir.
Paslanmaz elik ile oluflturulan galvanik
iftler, deniz suyu ortamnda dier
malzemelerin sratli korozyona uramasna
yol aar. Deniz kirlilii, oksitleyici olan
ortamlar hari ou zaman korozyon
dayanmn daha da dflrr. Kavitasyon
erozyonu sz konusu olduunda ise
paslanmaz elikler mkemmel bir
performans gsterirler ve gemi pervaneleri
ve deniz suyu pompalarnda zellikle tercih
edilirler.

Kimyasal Ortamlarda
Korozyon Dayanm
Kimyasal ortamlarda paslanmaz elikler
genel korozyon, taneleraras korozyon,
gerilme korozyonu atlamas, pitting, aralk
korozyonu ve/veya galvanik korozyona
maruz kalr. Ortamdaki kk deifliklikler
bazen nemli performans deiflikliine yol
aabilir; bu nedenle tasarm ve malzeme
seimleri titizlikle yaplmaldr.
Oda scaklnda asetik asit iin ostenitik
paslanmaz elikler ideal bir seimdir. 304
ve 347 trleri %99 derifliklikteki saf asitte
kaynama scaklnn %50sine kadar varan
scaklklarda sadece dflk bir genel
korozyona maruz kalp rahatlkla
kullanlabilirler. Bu trler asetik asite maruz

kalan imbik, kazan, s deifltiricisi, boru

hatt, depo tank ve pompalarn yapmnda
yaygn olarak kullanlrlar. Bunun yannda,
309 ve 310 trleri %50 derifliklikteki asetik
asite kaynama scaklnn %99una kadar
iyi bir diren gsterirler. Dier hallerde,
zellikle asetik asitin iinde paslanmaz
eliin pasifliini bozacak baflka maddelerin
bulunmas durumunda testler yaplarak
malzemenin davranfl belirlenmelidir.
Paslanmaz elikler amonyakn en yksek
derifliklik seviyelerinde bile ok iyi korozyon
dayanm gsterirler. Kkrt gidericilerin
elek ve dier elemanlarnda 304 ve 316
trleri tercih edilir. Su soutmal s
deifltiriciler sz konusu olduunda,klorlu
soutma suyu altndaki gerilme korozyonu
atlana karfl 430 tr kullanlr. Ortamda
klorr iyonu bulunduunda ise pitting direnci
yksek 18Cr-2Mo, 26Cr-1Mo ve 29Cr-4Mo
gibi trlere ynelinmelidir.
Klorl zclerden, metan, etan, etilen,
propan ve benzenin halojen trevlerinin
kullanld kuru temizleme, metal
temizleme, buharla ya giderme ve zc
ekstraksiyonu gibi uygulamalarda,su
bulunmad mddete paslanmaz elikler
hi problemsiz kullanlabilir. Su bulunmas
halinde ortamdaki metalin de varlyla
hidroklorik asit veya organik asitler
meydana gelir. Bu gibi hallerde 316 ve 317
trlerinde pitting korozyonuna dikkat
edilmelidir. Kaynakl birleflme noktalarnda
ise taneleraras korozyon ortaya kabilir
ve test yaplmas nerilir.

5.4.
Paslanmaz
eliklerin
eflitli
Ortamlarda
Korozyon
Dayanm

Kromik asit yksek oksitleme zelliine

sahip olmasna ramen paslanmaz
eliklerde korozyona sebep olur. Paslanmaz
elikler kromik asit ile ancak dflk
derifliklikte ve/veya dflk scaklklarda
kullanlabilirler.
Sitrik asit oksitleyici olmayan bir asittir ve
paslanmaz eliklerde asetik aside gre daha
az koroziftir. Dflk scaklk ve derifliklikte
rahatlkla kullanlabilirler. Yksek scaklk
yksek derifliklik ve klorr katflmfl olmas
sz konusu olduunda yksek alaflml trler
tercih edilmelidir.
Metil-, etil-, propil- ve vinil-asetat gibi
esterlerin saf halde paslanmaz eliklerde
hibir korozif etkileri yoktur. Sadece
esterleme srecinde ortama katalizr olarak
katlan slfrik asitden dolay oluflabilecek
korozyon hesaba katlmaldr.
43

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

201, 301 ve 304 trleridir. 434 serisi daha

ok otomobil paralarnda krom kaplamaya
benzeyen grnm ve kfl aylarnda
uygulanan tuzlamaya karfl korozyon
dayanm sebebiyle tercih edilir. 301 trl
ise iyi flekillendirilebilme ve pekleflme zellii
sonucu salad yaylanma zelliinden
tr jant kapaklarnda kullanlr.
Mukavemet asndan kritik saylmayan yap
elemanlernda tercih edilen 409 trnn
en yaygn kullanm yeri ise uzun yllardan
beri katalitik konvertrler olmufltur.

Asetik asit ve formik asit gibi dflk

molekler arlkl ya asitlerinin bulunduu
ortamlarda 18-8 paslanmazlar kullanlr.
Palmitik ve stearik asit gibi yksek molekl
arl olan asitler ise daha az koroziftirler.
Bu asitlerde kullanlan 18-8 tr alaflmlarn
faydas, kk renk ve koku deiflimleri
veya dier kontaminasyonlarn 175C
scakla kadar nlenmifl olmasdr.175C
st scaklklarda pitting ve genel
korozyonun nlenebilmesi iin 316 tr
paslanmaz eliklerin kullanm gerekir.
Yksek basnl ya asidi buhar sz konusu
olduunda da yine 316 serisi paslanmaz
elikler kullanlr. Ya asidi ve klrr
karflmlarnda gerilme korozyonu atla
hesaba katlmaldr.
Paslanmaz elikler gbre makina ve
tehizatnda pek ok yerde kullanlr. Kuru
gbrelerde 409 tipi, sv gbrelere ise 304
tipi tercih edilir.

5.4.
Paslanmaz
eliklerin
eflitli
Ortamlarda
Korozyon
Dayanm

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

Paslanmaz eliklerin formik asitteki

davranfl asetik asittekine ok benzer. ou
zaman korozyon biraz daha hzldr. Formik
asit iinde bulunabilen katflklardan formaldehit, pitting korozyonuna yol aar. Oda
scaklnda ostenitik eliklerin tamam
formik aside direnlidir. Yksek scaklk
uygulamalarnda yksek kromlu molibdenli
ferritik tipler kullanlmaktadr.
Paslanmaz elikler korozyon asndan genel
olarak hidroklorik aside direnli bir
malzeme deildir ve tavsiye edilmezler.
Ancak iyi havalandrlan seyreltik
zeltilerde 316, 317 ve 329 tr alaflmlar
kullanlabilir. Paslanmaz elik ile bir baflka
alaflmdan oluflan metal iftlerinden
(pillerinden) zellikle kanlmaldr, nk
birleflme yerlerinde korozyon daha da
hzlanr.
Hidroflorik asit sz konusu olduunda ok
dflk scaklk ve derifliklik durumlar
haricinde paslanmaz elikler ok sratli
korozyona maruz kalrlar ve dolaysyla
snrl bir kullanm alan vardr.
Saf laktik asitte molibden ihtiva eder
alaflmlarn daha yksek korozyon dayanm
gsterdikleri gzlenmifltir. Korozyon hz
ortama klorr ve slfatlarn katlm sonucu
hzlanr. 95C st scaklklarda paslanmaz
elikler laktik asitle birlikte kullanma uygun
deildir.
Paslanmaz elikler monoetanolamine karfl
mkemmel korozyon dayanm gsterirler.
44

zellikle tekrar stma kazan, s deifltiricisi,

boru ve CO2 ayrfltrcs kolonlarnda karbon
eliklerine tercih edilirler. Bu durumlarda
304 tipi genellikle yeterlidir.
Paslanmaz eliklerin sanayide ilk
uygulamalarndan biri 430 ve 304 tipleri
ile nitrik asit ortamnda kullanlmasdr.
Gnmzdeki uygulumalarda 304L ve 347
tipleri kaynakl montaj sonrasnda sl iflleme
gerek kalmakszn yeterli korozyon dayanm
salamaktadr. Oda scaklnda %94
derifliklie kadar nitrik asit paslanmaz elikte
nemli bir korozyona yol amazken,
derifliklik, scaklk ve basncn artt hallerde
korozyonun sratle artt gzlenmifltir.
Nitrik asit iindeki paslanmaz elikler
havalandrma, akflkann hz ve
hareketlerinden fazla etkilenmezler, nk
nitrik asidin kendisi oksitleyicidir, pasiflii
destekler ve dolaysiyle pitting veya gerileme
korozyonu atlana yol amaz. Yalnz
%0,03 den fazla karbon ieren, iyi bir sl
ifllem ile stabilize olmamfl malzemede
taneleraras korozyon ortaya kabilir. Bu
durum ortama hidroflorik asidin
eklenmesiyle daha da ktleflir. Bunun
yannda nitrik asit, slfrik asit gibi baz
ortamlarda belli oranlarda karflk
bulunduunda paslanmaz eliklerde pasiflii
destekler ve korozif etkiyi azaltr. Nitrik
asit uygulamalar, kesinlikle kapsaml bir
arafltrma ve deneme sonucunda
yaplmaldr.
Paslanmaz eliklerin fosforik aside karfl
dayanm derifliklik, scaklk, ortamdaki
katflklar ve alaflm trne baldr. Yksek
molibdenli ve yksek molibden/kromlu
ferritik trler yksek deriflikliklerde de
korozyon dayanmna sahiptirler.
65Ca kadar btn paslanmaz elikler
sodyum hidroksit zeltilerinde iyi
korozyon dayanm gsterirler. 65Cn
stnde ise yksek krom ve molibden ieren
ferritik alaflmlarn kullanlmas gerekir.
Slfr rnlerinin bulunduu ortamlarda
karbon elikleri ve paslanmaz elikler yksek
korozyon dayanm gsterirler. Genellikle
300 serisi paslanmaz eliklerin kullanld
bu ortamlarda paslanmaz eliklerin
korozyon hz, scakla ve havadaki slfirik
asit buhar oranna baldr.
8-8 trnde paslanmaz elikler, slfirik
asitten doabilecek korozyona karfl da
deiflik scaklk ve derifliklik aralklarnda

Kkrt dioksit ve slfrik asit ortamnda

molibden katkl alaflmlarn korozyon
asndan daha dayankl olduklar
gzlenmifltir. Bu ortamlarda aralk
korozyonunun nlenmesi iin yzeyler temiz
ve przsz tutulmal, parack yapflmas
nlenmeli, 90lik dirsekler ve bindirme
kaynaklarndan saknlmaldr. Slfrik asit
ortamnda kullanlacak paslanmaz eliklerde,
pekleflme sonucu sertlik deeri 96 HRBnin
stne ktnda gerilme korozyonu atla
tehlikesi ortaya kabilir ve bu durum ancak
sl ifllem ile nlenebilir. Slfrik asit yannda
havaya asl paracklarn bulunduu
ortamlarda pompa kanatklarnda sratli
bir erozyon korozyonu gzlenmifltir. Bu
uygulamalarda 316 gibi alaflmlar en uzun
kullanm mrn salamaktadr.

la Sanayiinde Korozyon
Dayanm:
la sanayii ve hassas kimyasallarda 18-8
serisi alaflmlar korozif olan ve olmayan
ortamlarda gerekli temizlik (sanitasyon)
flartlarn salamak amacyla tercih edilirler.
Bu tr kimyasallarn bulunduu ortamlarda
korozyondan ok, bileflim, saflk, renk ve
kokunun korunmas daha byk nem
kazanmaktadr.
C vitamini zeltisine karfl bakr
kalntlarndan arndrlmfl bir paslanmaz
elik mkemmel bir seimdir. Bunun yannda
B6 vitamini zeltisinde paslanmaz elik
alaflm iindeki demir, vitamin yapsn
bozmaktadr. Gemiflten beri 304 ve 316

tipleri ykayc, evaporatr, alkoll iecek

tehizat, kazan, tank ve borularda tercih
edilmifllerdir.
Paslanmaz eliklerin kat ve kraft
endstrisinde kullanm nedeni sadece
korozyon dayanm olmayp, yzeyde birikim
ve kabuklaflmaya izin vermemesi ve
mekanik ve fiziksel zelliklerinden dolay
olmufltur.

Gda Sanayiinde Korozyon

Dayanm
Paslanmaz elikler gda iflleme ve depolama
tehizatnda sadece korozyon dayanm
dolaysyla deil, kolay temizlenebilmeleri
ve temiz kalmalar sayesinde de yaygn
olarak kullanlr. Uygulamalar arasnda
pompalar, borular, tanklar, stclar dolum
makinalar, s deifltiricileri ve vakum
tanklar saylabilir. Srekli su duflu veya
akflnn olduu gda veya gda kab ykama
makinalarnda, paslanmaz elikler korozyon
dayanmlar ve uzun mrlerinden dolay
tercih edilirler. inde tuz ve sirke ieren
turflu sular veya eflitli soslarn bulunduu
kaplar ve borularda pitting ve aralk
korozyonunda dayankl zel alaflmlarn
kullanlmas gerekir. Hava/buhar tahliye
borularnda 304, fan kanatklarnda 316
tipi kullanlabilir. Turflu suyu vb. kimyasallar
haricindeki sv depolarnda 316L veya sl
iflleme tabi tutulmufl, kumlanmfl ve
pasiflefltirilmifl 316 kullanlr. Kuru katk
maddesi tamburlarnda ise 304 tercih edilir.
Daha korozif gdalar iin ise ok dflk
karbonlu paslanmaz eliklere ynelmek
gerekir.

5.4.
Paslanmaz
eliklerin
eflitli
Ortamlarda
Korozyon
Dayanm

Yksek Scaklkta Korozyon

Dayanm
Paslanmaz eliklerin yksek scaklk
uygulamalarnda ou zaman ergimifl
maddelerle temas sz konusudur. 18-8
paslanmaz elikler ergimifl sodyum
karflsnda 540Ca kadar korozyondan hi
etkilenmezler ve 870Ca kadar da
korozyonda nemli bir artfl gzlenmez.
Fakat ortama az miktarda oksijen katlmas
sonucu korozyon direnci aniden dfler.
Deiflken flartlar altndaki ergimifl kurflun
yannda, oksitleyici etkiye sahip ergimifl
haldeki alminyum, inko, kalay, bizmut,
antimon ve kadmiyum gibi metaller de
sratli bir genel korozyon olufltururlar.

45

PASLANMAZ ELKLER VE KOROZYON

dayankldrlar. %80-100 derifliklikteki

slfrik asitler oda scaklndaki kaplarda
gvenle saklanabilirler. %1-5 derifliklikte
ise 316 ve zellikle 65Cda daha yksek
oranda molibdenli 317 serisi kullanlabilir.
Saf alaflmlardaki bu karmaflk durum
ortama nitrit asit ve bakr tuzlar gibi
maddelerin eklenmesiyle daha da karmaflk
bir hal almaktadr.
Sz konusu maddeler paslanmaz eliklerin
kullanm alann geniflletirler. Hidrojen gibi
indirgeyici elemanlar ise korozyon
dayanmn dflrrler. Bu durumlarda
yaplacak seimler mutlaka deneylerle
dorulanmaldr. Slfrik asit ortamna
nitrik asit, kromik asit ve sodyum bikromat
gibi oksitleyici elemanlar az miktarlarda
eklendiinde zellikle 304 ve 316 tipi
paslanmaz eliklerin gvenle
kullanlabilecekleri gzlenmifltir.

malat
6
Paslanmaz eliklerle malat

6
Paslanmaz eliklerle malat
6.1. Genel

Paslanmaz elik malzeme ile yaplan imalat,

karbon ve az alaflml eliklerden daha farkl
zellikler taflr. Bu farkllk, genellikle
malzemelerin akma dayanm ile pekleflme
davranfllarnn deiflik olmasndan

kaynaklanr ve her bir paslanmaz elik tr

iin ayr ayr ele alnmas gerekir. Tablo-6.1
de bafllca paslanmaz elik kalitelerinin
imalat zellikleri toplu olarak verilmifltir.

Ksaltmalar: ***: ok iyi, **: yi, * Orta, : Zayf(tavsiye edilmeyen), -: Mmkn deil,+: Mmkn

6.1. Genel

1) Talafll imalat iin gelifltirilmifl malzeme (benzerleri arasnda 416, 420F, 430F ve 440F saylabilir.)

Tablo 6.1: Paslanmaz eliklerin imalat zellikleri

47

PASLANMAZ ELKLERLE MALAT

Paslanmaz eliklerin souk flekillendirme

kabiliyetini etkileyen zellikleri akma ve
ekme dayanm, sneklik, pekleflme zellii
ve kesit daralmas deerleridir. fiekil verme
kabiliyeti bakmndan ortak zellikler olarak
flunlar sralanabilir:
a. Paslanmaz eliklerin dayanm, sertlii
ve sneklii genellikle daha yksektir.
b. Daha hzl pekleflirler(yani flekil verdike
dayanmlar hzla artar)
c. malat sonunda para yzeyinde
korozyona karfl koruyucu bir oksit filmine
sahip olmas gerektii dikkate alnmaldr.
Bu nedenlerle, genel olarak, imalat srasnda
daha fazla g kullanlmas ve kullanlan
takm, kalp, aparat ve ekipmanlarnn daha
sk tamiri veya deifltirilmesi ve yzeye
daha fazla zen gsterilmesi gerekir.

Dilme:

Dilme daha byk endeki bir ruloda dar

fleritler elde edilmesi ifllemidir. Bu proses,
tipik olarak dikiflli boru retimi iin gerekli
olan dar fleritlerin elde edilmesinde kullanlr.
Kesim yzeylerinin apaksz olmas nem
taflr. Bunun iin dairesel baklarn
arasndaki kesme boflluu, baklarn dalma
mesafeleri (penetrasyon) ve kesme hz
nem taflr. Bak boflluunun kesilecek
malzeme kalnlnn %5i civarnda olmas
nerilir. Penetrasyon deiri malzeme cinsi
ve kalnlna gre farkllk gsterir. Kesme
hz ise malzeme cinsi ve kalnlna bal
olarak 60 ila 200 m/dak. arasnda
deiflebilir.

6.2. Kesme

6.2. Kesme

Aflada paslanmaz eliklerin deiflik

yntemlerle kesilmesi hakknda zet bilgiler
verilmifltir. Tm kesme ifllemlerinde dikkat
edilmesi gereken ortak zellikler flunlardr:
. Demir esasl ( demir veya elik )
paracklarla kirlenme nlenmelidir.
. Mekanik olarak kesilen yzeylerde
koruyucu oksit filmi doal olarak tekrar
oluflur. Bu film oluflumu kimyasal
pasivasyon ifllemiyle hzlandrlabilir.
. Isl yntemlerle kesilen yzeyler kimyasal
ve metalurjik olarak deiflime urarlar.
Mekanik ve korozyon zelliklerinde
olumsuzluklar yaflamamak iin bu
tabakalarn uzaklafltrlmas gerekir.

PASLANMAZ ELKLERLE MALAT

Makasla Kesme:

Paslanmaz elik saclarn kesilmesi, pekleflme

zelliklerinden dolay efldeer karbonlu
saclara gre daha fazla kuvvet gerektirir.
Malzeme snek olduundan kesme boflluu
dar olmamaldr. 2 mmden kaln saclarda
kalnln %5i, daha ince saclarda kalnln
%3nn kesme boflluu olarak alnmas
tavsiye edilir.

fiekil 6.1: Kesme bak boflluu

48

fiekil 6.2 : Dilme prosesi

Testere ile Kesme:

Paslanmaz elikler el veya mekanik

testerelerle kesilebilir. Her iki durumda da
yksek hz eliinden yaplmfl testerelerin
ve uygun kesme svlarnn kullanlmas
tavsiye edilir. Ostenitiklerin kesilmesi daha
gtr.

Kalpta Kesme:

Yalayc kullanmadan kesme yaplabilir,

ancak kullanlmas halinde kuvvet ve g
ihtiyac dfler, dolaysyl takm mr artar.
Kesme boflluunun doru ayarlanmas ok
nemlidir. Dar boflluklar hassas ayar
gerektirir ve kalp aflnmasn artrr.
Gereinden byk boflluklar ise snek
paslanmaz eliklerde kesme yzeyinin
bozulmasna yol aar. En uygun boflluun
bulunmasnda biraz deneyim gerekir, bu
deer kullanlan takm, ifl paras geometrisi
ve malzeme zelliklerine bal olarak deiflir.

Delme ve pul kesme kalplar da karbon

elikleri iin yaplanlara kyasla daha hassas
yaplmaldr. Kesme boflluu ve kalnln
%10unu gememelidir. 1 mm ve daha ince
saclarda, tavsiye edilen kesme boflluu (her
tarafta) 0,025 ile 0,035 mm arasndadr.
Kesme kuvvetinin dflrlmesi iin kalp
veya zmbann al yaplmas gerekebilir.
Zmba stne malzemenin kaynamasnn
nlenmesi iin yksek viskoziteli yalayclar
kullanlr. Delik delme ifllemlerinde, en dflk
ap, sac, kalnlnn iki katndan az
olmamaldr. Birden fazla delik olduunda,
delikleraras uzaklk en az sa kalnl kadar
olmaldr.

Aflndrclar ile Kesme:

Kk kesitlerin ve ince yass rnlerin
kesilmesinde kullanlabilir. Genellikle uygun
bir ya emlsiyonu kullanlarak uygulanr.
Kesme kenarnn snmamasna zen
gsterilmelidir.

Isl Kesme:
Paslanmaz eliklerin bilefliminde yksek
oranda krom bulunduundan ve krom
oksitin erime scakl ok yksek
olduundan normal oksijenle kesme
yntemi bu malzemeler iin yetersiz kalr.
Bunun yerine metal tozlu kesme
kullanlabilir. Bu yntemde oksi-asetilen
gaz alevinde demirce zengin bir metal tozu
pskrtlr ve bunun yanmas sonucu
oluflan s, eritmeye yeterli olur. Bir dier
seenek de elektrik arknn oluflturduu
yksek s yardmyla kesme yapmaktr.
ok farkl elektrot ve gazlarn kullanld
deiflik arkla kesme yntemleri
gelifltirilmifltir.

kalnlndan en az %10 fazla tutulmal ve

arada sac skflmas ve izilmesi nlenmelidir.
Kalp yzeyleri tafllama sonras elle veya
makina ile ok iyi parlatlmal ve her trl
apak, metal art, toz vb. kalntlar
tamamen uzaklafltrlmaldr.

Tablo 6.2: Abkant preste bkme iflleminde en kk bkme

yaraplar (R: Yarap, t: sa kalnl)

Silindirik kazan ve depo yapmnda kullanlan

merdaneli kvrma ifllemi karbon eliklerine
benzer flekilde yaplr, ancak daha fazla geri
yaylanma oluflaca hesaba katlmaldr.
Silindir makinesinde profil bkme iflleminde
de geri yaylanma dikkate alnmal, malzeme
yzeylerinin izilmemesi iin yksek
viskoziteli yalar tercih edilmeli, merdane
yzeyleri de krom-nikel veya titanyum nitrr
ile kaplanmaldr.

6.3. Bkme
ve Kenarlama

6.3. Bkme ve Kenarlama

fiekil 6.3 : Bkme

6.4. Derin ekme-Germe

Snek olmalar nedeniyle zellikle souk
sac flekillendirmede en ok kullanlan
ostentik paslanmaz eliklerdir. Bu
malzemelere yksek oranlarda ekme
uygulanabilir. 201 ve 301 kaliteleri iki eksenli
germe ile % 35 den daha fazla
flekillendirilebilir, nk flekillendirme
srasnda ksmen martenzitik dnflm
olmas metalin bzlmeye diren
49

PASLANMAZ ELKLERLE MALAT

Paslanmazlarn bkme ve kenarlama

ifllemleri de dier eliklere oranla daha fazla
zen ve % 50-60 daha fazla kuvvet
gerektirir. Bunun yannda geri yaylanma
miktar da karbon eliklerine gre ok daha
fazladr. Tavlanmfl haldeki eliklerin bkme
ekseni hadeleme ynnde parelel veya dik
secilebilir. Ancak ferritik eliklerin bkme
ekseni haddeleme ynne dik tutulmal ve
bkme radys sa kalnlnn 2 katndan
az olmamaldr. (Bkz. Tablo 6.2). zellikle
kenarlamada zmba (burun) yarap, bkme
radysnn 8 kat kadar olmal ve zmbann
sac yzeyine hasar vermesi nlenmelidir.
Kenarlamada kalp-stampa aras boflluk sac

6.3. Derin
ekme-Germe

gstermesini ve daha byk miktarlarda

niform flekil deifltirmesini salar. Ferritik
trlerin de flekil deifltirme kabiliyetleri
iyidir; ancak bunlar daha az snek
olduklarndan bu alaflmlarn flekillendirilme
zellii daha snrldr, dolaysyla ou
zaman ara tav gerei ortaya kabilir. Ara
tav sonrasnda asitle temizleme ifllemi
yaplmal ve paslanmazln muhavazas iin
bunu bir pasivasyon ifllemi izlemelidir.
Ostentik eliklerin derin ekme sonrasnda
parlatlmalar iin en uygun malzeme
kromoksittir. Az alaflml martenzitik
paslanmazlar flekillendirilebilirler ancak
genel olarak martenzitik paslanmaz
eliklerin derin ekmeye uygun olmad
sylenebilir. Kullanlacak flekil verme
yntemi, kullanlan elik trnn
karakteristiine ve parann kalnlna
uygun olarak seilmelidir. Yukarda
belirtildii gibi, paslanmazlar iin g
gereksinimi, zellikle ostenitiklerde, daha
yksektir, nk bunlar ferritiklerden daha
hzl pekleflirler. Karbon eliklerine souk
olarak flekil verilebilen kalnlklarda,
paslanmaz malzemeler iin scak veya yarscak olarak flekillendirme uygulanmas
gerekebilir.

elik malzeme bunlardr. 302 kalite elik,

301 ve 304 arasndaki mekanik davranflyla
bir ara zm oluflturmaktadr. Niyobyum,
titanyum, tantal gibi stabilizatr alaflm
elementleri ve artan oranda karbon ieren
321 ve 347 alaflmlarnn flekillendirilebildii
daha dflktr.
Paslanmaz elik malzemelerin derin
ekilebilme kabiliyetini gsteren en uygun
lt, malzemeye ait snr ekme oran
deeridir.
Derin ekme iflleminde ekme oran:
rnn (pulun) bafllang ap
ekme sonras ap

olarak tarif edilir ve problemsiz bir derin

ekme iin bu deerin malzemeye ait snr
ekme oran,( ) deerinden kk olarak
seilmesi gerekir.
Ostentik paslanmaz elikler hzl pekleflme
zellikleri olmasna ramen ilk ekme
iflleminde yksek ekme oranlarna
ulafllabilir = 2,1. Malzemenin sadece
ostentik olduu biliyor, fakat daha fazla
ayrntl bilgi yok ise, ekme oran olarak 1,8
deerinin zerine klmamaldr. Paslanmaz
elik derin ekmesinde kullanlan takmlar,
normal karbonlu eliklerinkinden daha gl
yaplmaldr, nk etkiyen kuvvetlerinin
dflk karbonlu eliklerden %50..100 daha
fazla olmas beklenir. ekme birden fazla
kademede yaplacak ise, kademeler arasnda
paralar 7 ila 10 dakika sre ile 1000C 1100 C arasnda tavlanmaldr. Tav
sonrasnda soutma suda veya basnl
hava ile yaplmaldr. Tav ncesinde ya
artklarnn tmnn giderilecei bir

PASLANMAZ ELKLERLE MALAT

fiekil 6.4 : Derin ekme

Ostentik elikler arasnda 301 kalite krom

ve nikel oran en dflk olandr ve yksek
pekleflme zellii ile yksek ekme
dayanmna sahiptir. Bu zellii ile
flekillendirme ile imal edilmifl yap
elemanlernda kullanm yaygn iken derin
ekme ifllemine uygun deildir. Daha fazla
krom ve nikel ieren 304, 304L ve 305 gibi
alaflmlar daha az pekleflirler ve derin ekme
ve benzeri flekillendirme ifllemlerinde en
yaygn olarak kullanlan ostenitik paslanmaz
50

fiekil 6.4 : Derin

Derin ekme
ekme

Ferritik eliklerde akma ve ekme

dayanmlar arasndaki fark, ostenitik
eliklerden daha azdr, yani daha az
pekleflirler, fakat bunun yannda sneklikleri
de daha dflktr. En ok tketilen sac
malzemeler arasnda 409 ve 430 kalite
elikler saylabilir. Kullanmlar 304 kalite
ostentik kadar yaygn olmasa da, zellikle
430 kalite saclar her trl parlak paslanmaz
elik uygulamasnda tercih edilirler. Ferritik
elikler daha ilk derin ekme kademesi iin
bile ok iyi deillerdir. Yani derin ekme
oranlar ostenitikler kadar yksek seilemez.
deeri ender olarak 1,55 deerinden
yksek seilebilir. ok kademeli ekmelerde
750- 800C arasnda ksa bir ara tav ile
derin ekmeye devam edilebilir, ikinci
kademede = 1,28 ve nc kademede
ise = 1,2 deerleri kullanlabilir. Malzemenin
daha iyi flekillendirilebilmesini salamak
iin, baz durumlurda yar scak (lk) derin
ekme yaplabilir. Scaklk ince saclarda
100C, kaln saclarda ise 300C civarnda
seilebilir. Martenzitik kaliteler arasnda
sadece 403, 410 ve 414 kaliteler souk
flekillendirme iin tavsiye edilir. Bu
alaflmlarda akma ve ekme dayanmlar ve
flekillendirme iin gerekli kuvvet ve enerji
gerek ostenitik ve ferritik eliklere gerekse
karbon eliklerine oranla ok yksektir.
Daha fazla karbon iermeleri nedeniyle
dier martenzitik eliklerin souk
flekillendirilebilirlii ok dflktr ve
genellikle ancak yar-scak (lk) durumda
ifllenirler. Yksek karbonlu martenzitik
trlerden 440A, 440B ve 440C kaliteler
ise ok daha dflk flekillendirme kabiliyetine
sahiptir. Bu eliklerden yaplma sac parann
pekleflme
sonras sertlii yeterli
bulunmazsa, genellikle havada su verilerek
60 HRCye kadar ykseltilebilir.
Dubleks eliklerin akma dayanmlar
ostenitiklerin yaklaflk olarak iki katdr.
Kopma uzamalar (sneklik), tokluk ve
pekleflme zellikleri ise ostenitik ve

ferritiklerin sahip olduu deerler

arasndadr. Sac paralardaki kenar-kfle
radysleri ostenitiklerden daha byk
tutulmal, %25ten fazla flekillendirme
gerektiinde aratav uygulanmaldr.
Yafllandrlabilir elik saclarn flekillendirmesi
ise dier drt snf alaflma gre daha ender
olarak uygulanr. Bu durum zellikle
martenzitik eliklerin sertliinin yeterli
bulunmad paralar iin sz konusudur.
Bu alaflmlar zme tav sonras yumuflak
halde iken flekillendirilir ve daha sonra
kelme sertleflmesi (yafllandrma) ifllemi
ile istenen sertlik deerine ulafllr.
Paslanmaz eliklerin derin ekmesinde
alaflm tr yannda iyap zellikleri de
nem taflr. Bunlar arasnda tane bykl
en nemlisidir. Tane bykl arttka
yzeyde portakallaflma tehlikesi ortaya
kmakta, ok kk olduunda ise akma
dayanm arttndan derin ekme zorlaflarak
imkansz hale gelmektedir. ASTM
standartlarna gre tane bykl 00 en
byk, 13 ise en kk olmak zere
sralanmfltr. Bu skalaya gre, genel olarak
tane bykl 6-10 arasnda olan saclar
derin ekme, 9-12 arasnda olanlar ise
( mekanik ) kesme iin en uygun
grlenlerdir. Derin ekme ve svamada
yaygn olarak kullanlan alaflmlardan 304,
305, 316 ve 430 saclarn DQ (draw quality)
ve DDQ (deep draw quality) kodlu ekme
ve derin ekme kalitesindeki ticari formlar
bu zellikteki saclar ifade etmektedir.

6.4. Derin
ekme-Germe

Derin ekmede etkili bir dier zellik de

yne bamllktr (anizotropi), yani malzeme
zellikleri haddeleme ynnde ve buna dik
ynde farkllklar gsterir. Souk
haddelenmifl ve ince saclarda, scak
haddelenmifl kaln saclara gre daha belirgin
olarak ortaya kabilen bu zelliin etkileri,
derin ekmede pot emberi basncnn yerel
olarak ayarlanmas ile kontrol edilebilir.
Derin ekme-svama kalplarnn tasarmnda
dikkat edilecek konulardan biri de geri
yaylanmadr. Karbon eliklerine gre yksek
akma ve ekme dayanm, kalp tasarmnda
ayn oranda yksek geri yaylanma telafisi
veya flekillendirme srasnda daha yksek
pot emberi basnc gerektirir. Paslanmaz
eliklerin derin ekme iflleminde dikkat
edilmesi gereken nemli dier konular ise:
kalp
kaplamalar,
yalama ve
51

PASLANMAZ ELKLERLE MALAT

temizleme yaplmas gereklidir. fiekil verme

hzlar dflk tutulmaldr, aksi halde takm
aflnmas ok yksek olur. Pot emberi
basnc katlanmalar nleyecek derece
yksek olmaldr, ilk derin ekme
kademesinde sorun kmaz ise daha sonraki
kademelerde genellikle sorun kmaz. Ancak
pot oluflmufl ise bunun ilerdeki kademelerde
giderilmesi mmkn deildir.

6.5. Tornada
Svama

PASLANMAZ ELKLERLE MALAT

flekillendirilecek malzeme ile ortamn

temizliidir.
Derin ekme, svama ve
kenarlama kalplarnda tavsiye edilen
kaplamalar arasnda CVD ile kaplanmfl
titanyum karbr (TC), titanyum nitrt (TN)
ve titanyum karbonitrr (TCN) vardr.
Syrc veya pot kullanlan kalplarda, pot
yzeyleri kauuk veya plastik ile kaplanmal
ve basma altnda oluflabilecek yzey
hasarlar nlenmelidir.
Paslanmaz eliklerin yzeyi, srtnme
nedeniyle dier eliklere kyasla kolay
izilir, dolaysyla flekillendirmede yalamaya
daha fazla zen gstermek gerekir. Bu
amala kullanlan madeni yalar ou
zaman yetersiz kalr, bu nedenle yksek
basnca dayankl hidrokarbon ve polimerler
ieren yksek slatcla sahip zel kaydrc
yalar kullanlabilir. Yalayc kullanm
konusunda deiflik deneyimler mevcuttur.
Yzeye grafit-su karflm srlerek,
ekmeden nce kurumas beklenebilir.
Ayrca ekmede kullanlan dier yalara bir
miktar grafit katlarak ifllem yaplabilir. Ara
tav gerei var ise en uygunu grafitten
yararlanmaktr, dier yalayclarn tav ncesi
uzaklafltrlmas gerei vardr.
Paslanmaz elik ifllenen preshanelerde en
ok dikkat edilmesi ve nlenmesi gereken
durum karbon elii artklar ve tozlarnn
paslanmaz elik saclar zerine yapflmas
ve krmz pas oluflmasdr. Ayn atelye veya
fabrikada karbon elikleri de iflleniyorsa,
tezgahtarlar olabildiince uzak
tutulmal, mmknse farkl taflma-aktarma
makina veya aralar kullanlmal, eer farkl
taflyc kullanm mmkn deilse,
paslanmaz elik saclar taflnmadan nce
temas blgeleri ok iyi temizlenmelidir.
malat srasnda taflma-aktarma faaliyetleri
planl ve iyi tanmlanmfl flekilde yrtlmeli,
ngrlen temizliin ihmali veya
unutulmasna frsat verilmemelidir.
Paslanmaz elik saclarn flekil deifltirme
hzna duyarl karbon eliklere gre daha
fazla olduundan, preste flekillendirilmede
daha dflk hzlar kullanlmas tavsiye edilir.
Bu sayede hem gereken kuvvetler dfler,
hem de snekliin de hissedilir derecede
artt grlr. ekme aral olarak da
kalnln % 20..35 fazlas nerilmektedir.
Matris kflelerinde yuvarlatma yarap
olarak kalnln 5 ila 10 kat tavsiye edilir.
Zmba kenarlarnda ise yuvarlatma yarap
olarak kalnln 5 kat nerilmektedir.
52

6.5. (Tornada) Svama

Ostentik elik saclar sneklikleri sayesinde
kolaylkla (tornada) svanabilirler, ancak
yksek pekleflme zellikleri nedeniyle daha
fazla kuvvet uygulanmas gerekir. Buna
bal olarak geri yaylanmalar da daha
fazladr. Ferritik eliklerin svanmas ise
daha zor ve kstldr. yi bir yalayc
kullanm ok nem taflr. Toplam flekil
deifltirme miktarna bal olarak ara tav
gerekebilir. Tavlama ncesi para zerindeki
yalarn ok iyi temizlenmesi gerekir.

6.6. Scak Dvme

Hemen btn paslanmaz elik trleri dvme
ile flekillendirilebilir, yalnz alaflm oran
ykseldike dvme ifllemi giderek zorlaflr.
zellikle yksek alaflml malzemelerin
yzeylerinde ifllemin hemen baflnda
atlaklar oluflabilir.
Sanayide yaygn olarak kullanlan eliklerin
dvme scaklklar Tablo 6.3te zetlenmifltir.
Ostentik eliklerde scaklk aralnn
genifllii, malzeminen flekillendirilebilirliine
ve allotropik dnflmlerin oluflup
oluflmamasna baldr. Baz ticare 18-8
alaflmlarda ifllem scakl 1260Ca kadar
ykselirken, bu scaklk alaflm oran yksek
kalitelerde yzey atlaklarna yol aan
metalrjik deiflimlerden dolay
dflmektedir.
Malzeme
301 302, 302B, 303, 304, 305,

Scaklk (C)
930 - 1180

308, 321, 347

309, 310, 330

1000 - 1150

314

950 - 1100

316, 317

930 - 1150

403, 410, 416

875 - 1150

414, 431

915 - 1150

405, 420, 440

960 - 1125

430, 430F, 442, 446

810 - 1125

Tablo 6.2: eflitli paslanmaz elik trleri iin nerilen dvme

scaklklar

Baz ostentik eliklerde bulunabilen delta

ferrit faz, zellikle ak kalpta ymada
dvlebilirlii zayftr. 304, 309, 316, 317
ve 321 trlerinin iyaplarnda nemli
miktarda ferrit bulunabilir. Yksek oranda
flekil deiflimlerinin sz konusu olduu
dvme uygulamalarnda iyapdaki ferrit
miktar kontroll ve kstl tutulmaldr.

Ostentik elikler flekillendirme sonrasnda

tavlanmal ve korozyon dayanm ile
sneklikleri tekrar kazandrlmaldr.
fiekillendirmenin 870C civarnda
tamamland ve karbr oluflumunu
nlemek amacyla malzeme scaklnn
425Ca hzla dflrld uygulamalarda
buna gerek kalmayabilir. 321 , 347 ve 348
gibi stabilize trler ve 304L ve 316L gibi
ok dflk karbonlu trlerde karbr oluflumu
grlmeyeceinden dvme sonrasnda
herhengi bir sl iflleme gerek kalmaz.
Dflk karbonlu martenzitik trler daha
genifl scaklk aralnda dvlebilirken,
yksek karbonlu olanlar (420 ve 440 gibi)
daha dar scaklk aralnda dvlebilir. Bu
elikler havada sertleflebildiinden, dvme
sonrasnda genellikle bir sl ifllem
(yumuflatma tav, slah ifllemi vb.) yaplmas
zorunludur.
Ferritik eliklerin flekillendirme scaklk
aralda genifltir, ancak yksek scaklkta
oluflan tane bymesi nedeniyle
ostenitiklere kyasla daha dflk scaklkta
dvlmeleri gerekir. Dvme sonras tavlama
yaplmas, ferritik eliklerde de tavsiye edilir,
nk dvlmfl halde, sertlikte bir artma
gzlenmezse dahi iyapda yksek oranda
gevrek martenzit bulunur.

fiekil 6.5: Scak flekillendirme

6.7. Souk Dvme ve

Ktle fiekillendirme
Paslanmaz eliklerde baflar ile uygulanabilen
souk flekillendirme ifllemleri arasnda kafa
yma, ekme, ekstrzyon ve perinleme
sralanabilir. Daha nce de belirtildii gibi,

karbon eliklerine kyasla yksek

mukavemet ve pekleflme zellikleri
nedeniyle, gerekli kuvvet ve g ok daha
fazladr. eliin sneklik ve pekleflme
zelliine bal baz snrlamalar olsa da
souk kafa ymada hemen her trl
paslanmaz elik kullanlabilir. Byk oranda
flekil deiflimi istendiinde yksek kuvvet
gereksinimi ve yalama problem olabilir.
Ferritik ve dflk karbonlu martenzitik
trlerin davranfl, karbon ve dflk alaflml
eliklerinkine benzer. Ostentik ve ferritik
trler, flekillendirme sonras genellikle
olduu gibi kullanlrken, martenzitik trlere
genellikle sl ifllem uygulunr.

fiekil 6.6.: Souk flekillendirme

6.8. Talafll malat

Paslanmaz eliklerin talafll imalat,
flekillendirilmelerinde olduu gibi yksek
mukavemetleri, pekleflme zellikleri ve
snekliklerinden dolay karbon eliklerine
oranla daha zordur. Trler arasnda byk
farkllklar bulunmakla beraber, daha yksek
g, daha dflk kesme hz ve daha ksa
takm mr yannda, kesme srasnda ortaya
kan yzey kalitesi sorunlar ve kesici takm
stnde malzama birikmesi problemleri
ortaya kabilmektedir.
Paslanmaz eliklerin kesme iflleminde
titreflimlerin nlenebilmesi iin takm tezgah
ve kesici takmn rijitlii byk nem taflr.
zellikle ostentik ve yksek alaflml trlerde
sert ve srekli talafl olufltuu iin, talafl
krcs veya kvrcs taflyan takmlar veya
plaketler tavsiye edilir. ou uygulamada,
aflnma dayanmlar daha iyi olan karbrl
kesici takmlar tercih edilir.
Kesilmekte olan malzeme yzeyinde
oluflabilecek pekleflmenin nlenebilmesi
iin baz hususlara dikkat etmek gerekir.
Takmn kesme ncesinde yzey stnde
hafif temas ile hareketi, yzeyin hemen
altndaki tabakada ezilmeye ve pekleflmeye,
53

6.8. Talafll
malat

PASLANMAZ ELKLERLE MALAT

Aflr miktarda ferrit, flekillendirmenin hemen

baflnda oluflan yzey atlaklarnn da
nedenidir.
1150Cda yaplan bir
homojenizasyon tav ile salanabilecek
ostenit dnflm ou zaman yararl olur.

fiekil 6.7 : Talafll imalat

6.9.
Birlefltirme
yntemleri

PASLANMAZ ELKLERLE MALAT

yzeyin parlatlmasna ve takmn daha

yzeye dalmadan yanmasna yol aabilir.
Ayrca ifl parasnda bir nceki ifllemden
(flekillendirmi veya talafll imalat) gelen
sertleflmenin talafl kaldrmaya etkisi hesaba
katlmaldr. Kesme srasnda oluflabilecek
pekleflme, karbon eliklerinkine gre daha
dflk besleme ve kesme hzlar ile
nlenebilir.
Dflk alaflml martenzitik ve ferritik
eliklerin talafl kaldrlarak ifllenmesi karbon
eliklerininkine ok benzer. Bu trlerin
gevrek oluflu krk talafl oluflmasn salar.
38 HRC civarnda su verilip temperlenmifl
dflk alaflml martenzitik elikler
kullanlarak boyut toleranslar ve yzey
kalitesi ok iyi rnler elde edilebilir.
Yksek alaflml martenzitik eliklerde (420
ve 440 gibi) tavlanmfl haldeki sertlik yksek
olduundan, yksek kromlu ferritiklerde
(446 gibi) ise yksek sneklikten tr talafl
kaldrma daha zordur.
Ostenitik ve kelme sertleflmesi
uygulanabilen eliklerin ifllenmesi ise
malzemenin trne gre byk farkllklar
gsterir. En kolay talafl kaldrlabilen trler
otomat elii snfnda olanlardr. 304 ve
316 gibi ostenitik elikler tavlanmfl halde
550-620 MPa ekme dayanmna sahiptir.
Bu malzemelerde akma ile ekme
dayanmlar arasndaki byk fark ve aradaki
pekleflme sonucu kesme zorlaflr. kelme
sertleflmesi uygulanabilen elikler ise
ostenitik, ferritik, martenzitik veya ift fazl
i yapda bulunabildiklerinden kesmi zellii
de buna bal olarak ok deiflir. ou
zaman martenzitik eliklerde olduu gibi
sl ifllem ile sertlefltirilip, daha sonra talafll
ifllenmeleri uygun olur. Alaflma kkrt veya
selenyum eklenmesi sonucu elde edilen 416,
430F ve 303 gibi otomat eliklerinde talafll
imalat, dierlerine oranla ok daha kolay
ve problemsizdir. Alaflm iinde mangan
slfr formunda bulunan kkrt, krk talafl
54

oluflumunu salar ve kesici takm stnde

birikmeyi nler .
Selenyum ise ok iyi yzey kalitesi elde
edilmesini salar. Malzeme olarak
dierlerinden daha pahal olan otomat
paslanmaz elikleri, kolay ifllenebilmelerinin
maliyette salad dflfl ile nemli
avantajlar salar. Bu malzemeler genel
olarak %10dan fazla talafl kaldraca
zaman tercih edilmelidir. Malzeme
seciminde imalatn yannda kullanm
zellikleri de dikkate alnmaldr. Korozyon
dayanm dier paslanmazlara gre daha
dflk olan otomat elikleri, selenyumlu
olan trler hari souk kafa yma gibi
flekillendirme ifllemlerine uygun deildir.

6.9. Birlefltirme
Yntemleri
Paslanmaz elikler genellikle kaynak teknii
ve lehimleme yntemleriyle
birlefltirilebilirler. Bunlar arasnda en sk
kullanlan ark kaynadr, nk boflluksuz
ve birleflme verimi yksek bir balant
salar. Bunun dflnda ostenitik trlerde
diren kayna tercih edilir. Bu yntem de
dayanm olduka yksek, abuk ve ucuz
bir balant salar. Korozyon ve dayanm
zellikleri bakmndan her yntemin ifllem
ayrntlarna ve alnacak tedbirlere uymak
gerekir. Sert lehim paslanmaz eliin baflka
metallera balantsnda tercih edilir.

6.9.1. Kaynak

Tm paslanmaz elikler harhangi bir ark

kayna yntemi ile birlefltirilebilir, ancak
kaynak metali ve s tesiri altndaki blgedeki
korzyon dayanm, artk gerilmeler,
arplma ve dikifl atlamas gibi hususlara
dikkat edilmelidir. Paslanmaz eliklerin
diren kayna da olduka yaygndr. Karbon
eliinden sonra en ok diren kayna
uygulanan malzeme paslanmaz eliklerdir.
Ostenitik eliklerin dflk s iletimi, yksek
elektrik direnci ve manyetik olmamalar

Paslanmazlar arasnda en ok kaynakla

birlefltirilen tr ostenitik eliklerdir. Ancak
bunlar dier karbon ve az alaflml
eliklerden farkl kaynak davranflna
sahiptirler. En ok dikkat edilmesi gereken
husus, orta scaklklarda tane snrlarnda
karbr kelmesinin nlenmesidir. Dikifle
komflu ve 650-870 C scaklklarna snan
blgede sre ksa da olsa karbr kebilir.
Bu durum birok ortamda, zellikle oksit
gidermede kullanlan asidik ortamlarda
korozyon direncini dflrr. Ancak bu blge
ok dar olduundan, ou kez paralar
kaynak edildikleri flekilde kullanlrlar.
kelme sertlefltirmesi uygulanabilen
paslanmazlarn ounluu ostenitik olanlara
benzer flekilde ark kayna iye birlefltirilebilir.
Genellikle kaynak katk metali benzer
bileflimde sailerek, sl etkilere tepkinin ayn
olmas salanr. Kaynak sonrasnda tam bir
sl ifllem yaplr, bylece sneklik olmasa
da dikiflin mekanik zelliklerinin ana metalin
ayns olmas salanr.
Paslanmaz eliklerin kayna konusunda
daha ayrntl bilgiler Blm-7de verilmifltir.

6.9.2. Sert Lehim

Btn paslanmaz elikler sert lehimle
birlefltirilebilirler, ancak bu yntem
ounlukla paslanmazlarn baflka metallerle
birlefltirilmesinde tercih edilir. Genellikle
frnda sert lehimleme uygulanr, nk
burada koruyucu bir atmosferde (genelde

hidrojen veya vakum) alflarak, paslanmaz

eliin oksidasyonunu nleme olana
mevcuttur. Ostenitik elikler karbr
kelmesi tehlikesinin var olduu
scaklklarda sert lehimlenirler ve dolaysyla
korozyona duyarl hale gelirler. Yksek
scaklkta zme tav yapma imkan da
olmadndan, lehimlemede kararl veya ok
dflk karbonlu trlerin kullanlmas gerekir.
Martenzitik ve ferritik paslanmazlarda 830
Cnin altnda eriyen sert lehim malzemesi
kullanlarak martenzit sertleflmesi nlenir.
nceden sertlefltirilmifl eliklerde lehimleme
srasndaki scaklk artfl, temperleme ve
muhtemelen malzemenin sertliinin
dflmesine neden olacaktr.
Dolgu malzemesi olarak gmfl, nikel, altn
ve bakr alaflmlar kullanlabilir. Ancak
fosfor ieren bakr esasl alaflmlar
kullanlmamaldr. Baz ostenitlerde ise bakr
esasl olanlar hi seilmemelidir.
Sert lehim srasnda malzeme gerilme
altnda ise atlaklar oluflabilir. Bunun iin
n tav uygulanabilir, paray yavafl starak
lehim erimeden gerilmelerin giderilmesi
salanabilir veya bu hasara neden olmayan
bir lehim malzemesi seilebilir.

6.10. Isl fllemleri

Paslanmaz elikler trne ve amacna bal
olarak tavlama, suverme ve gerilme giderme
tavlamas gibi deiflik sl ifllemlere tabi
tutulabilirler. Bu ifllemlerle korozyon
dayanm ve sneklik zellikleri istenen
noktaya getirilebilir veya flekillendirme gibi
ifllemler sonucu mekanik ve metalurjik
zelliklerdeki deiflmeler giderilir.
Paslanmaz eliklerin sl ifllemleri, yzey
kusurlarn nlemek iin ou zaman
kontroll atmosferde yaplr.

6.10. Isl
fllemler

Tavlama
Hemen her eflit paslanmaz elie
uygulanabilir. Ostenitik eliklerde tavlama
ifllemi, yeniden kristalleflmeye ek olarak
yumuflamaya da yol aar ve krom karbrleri
ostenit kat zeltisi iine alr. Sonucu
ifllevinden dolay bu iflleme zme tav da
denir. ou zaman 1040 C scakln biraz
stnde gereklefltirilen bu ifllem, ince taneli
bir iyap arzu edildiinde 1010 Cda yaplr.
Yzeyde oksitlenmeye neden olmamak ve
portakallaflmaya yol aabilecek tane
bymesini nlemek iin ifllemin ksa srede
yaplmasna dikkat edilir.
55

PASLANMAZ ELKLERLE MALAT

sonucu ,
kaynak srasnda karbon
eliklerden daha dflk kaynak akmlar
yeterlidir. Ancak sl genleflme katsaylar
yksek olduundan arplma sorunu vardr.
Kaynak sreleri ok ksa olduundan karbr
kelmesi nedeniyle korozyon dayanmnda
nemli bir dflfl olmaz. Ancak bindirme
fleklinde yaplan nokta kaynaklarnda belirli
ortamlarda aralk korozyonu problem
yaratabilir. ok yaygn olmasa da
martenzitik ve ferritik trlerde de diren
kayna yaplabilir. Kaynak sonras
soumada martenzit oluflumu sz konusu
ise temperleme iin ikinci bir akm
uygulamas gerekebilir. Paslanmaz
eliklerde genellikle gazalt ergitme
kayna hemen
hi uygulanmaz.
Gaz kaynanda kaynak metalini
oksidasyondan veya karbrasyondan
koruyan bir kaynak atmosferi oluflturmak
olduka gtr.

Ostentik eliklerin tavlanmasna suverme

tavlamasda denir. Bunun sebebi tavlama
sonras krom karbr kelmesini nlemek
ve malzemenin korozyona duyarl hale
gelmesine neden olmamak iin tav
sonrasnda malzemenin suda sratli
soutulmas gereidir. Bu ifllem stabilize
edilmifl ve ok dflk karbonlu olanlar
haricindeki btn ostentik paslanmazlarda
kullanlr. Sratli bir soutmann yaplmad
durumda matristeki krom karbrlerin
kelmesi korozyon dayanm ok dflrr.
Krom karbr kelmesi eilimi malzeme
trne baldr. Ostenitlerde, dier trlerin
aksine ostenit-martenzit faz dnflm
olmadndan, suverme sonucu sertleflme
sz konusu deildir.

6.11. malat
Srasnda
Malzemenin
Korunmas

Titanyum katkl 321 ve niyobyum katkl

347 ve 348 gibi trlerde klasik tavlamann
ardndan 870C ile 900 C arasnda 2-4
saat sre ile stabilizasyon tavlamas
uygulanr ve bylece matriste oluflturulan
titanyum ve niyobyum karbrler krom
karbr kelmesini nler. Bu ifllem aflr
korozif ortamlarda ve yksek scaklk
uygulamalarnda kullanlacak malzemeler
iin gereklidir. Btn ostenitik paslanmaz
eliklerde tavlama ncesi yzeydeki ya
vb. karbon ieren kalntlarn temizlenmesi
ok nemlidir.
Btn martenzitik ve baz ferritik elikler
faz dnflmnn gerekleflecei kritik
scaklk altnda proses tavlamasna tabi
tutulabilir. Bu eliklerin tavlama ifllemlerinde,
kritik scaklk alt tavlamada scaklklar
760C ile 830C; tam tavlamada ise 845C
ile 900 C arasnda tutulur ve ifllem yavafl
soutma ile bitirilir. Tek fazl ferritik
eliklerde (409, 442 446 ve 26Cr-1Mo gibi)
760C ile 955 C arasnda ksa sren bir
rekristalizasyon tav yeterlidir.

PASLANMAZ ELKLERLE MALAT

Sertlefltirme

Martenzitik elikler, ostenitleme, suverme

ve temperleme yoluyla slah edilir.
Ostenitleme scakl 980C ile 1010C
arasndadr. Ostenitleme scakl 980C
civarnda tutulduunda suverme sonras
sertlik daha yksek olur. Suverme ifllemi
ou zaman havada soutma ile olur, ancak
kaln kesitli paralarda yada soutma
yaplr. Temperleme scakl ayarlanarak,
sertlik, tokluk ve korozyon dayanm gibi
zellikler istenildii flekilde optimize
edilmeye alfllr. Su verme sonras
56

igerilmeler nedeniyle atlak oluflumunu

nlemek iin geciktirilmeden temperleme
uygulanr. 510C civarnda uygulanan
temperleme sonrasnda 400C scakln
altna hzla soularak gevrekleflme nlenir.

Gerilme Giderme
Gerilme giderme ifllemleri, kaynak veya
flekillendirme ardndan korozyon ve boyut
hassasiyeti asndan sorun karabilecek
artk gerilmeleri gidermek zere malzeme
trn ve para boyutlarna gre deiflik
flekillerde yaplabilir. Kaynak sonras
parann tamamnn tavlanamad
durumlurda, kaynak dikiflleri yerel olarak
normal tavlama scaklnn altnda bir
deere stlabilir.
400C altnda yaplan gerilme giderme
ifllemleri, i gerilmeleri ancak belirli bir
oranda ortadan kaldrabilir. 425C ile
925C arasnda yaplan gerilme giderme
ifllemleri gerilme korozyonuna ve
arplmalara yol aabilen artk gerilmelerin
tamamna yaknn ortadan kaldrabilir.
rnein 870Cda bir saatlik tavlama ile
artk gerilmelerin %85i giderilebilir. Fakat
bu ifllem srasnda kelen taneleraras
karbrler korozyon dayanmn dflren bir
hassaslaflmaya yol aar. Bundan dolay,
uzun sreli gerilme giderme tavlamas
uygulanacak paralar 312, 347 ve 348 gibi
stabilize veya 304L ve 316L gibi ok dflk
karbonlu alaflmlardan yaplmaldr.
Plastik flekillendirilmifl ostenitik eliklere
345C ile 370C arasnda 2 saatlik bir
dflk scaklk gerilme gidermesi
uygulanmal, 425C gibi daha yksek
scaklklara ancak taneleraras korozyon
dayanmnn kritik olmad durumlarda
baflvurulmaldr.
Martenzitik ve ferritik eliklerde gerilme
gidermesi ayn zamanda kaynak ve s tesiri
altndaki blgede temperleme yapar ve
korozyon dayanmn bir miktar iyilefltirir.

6.11. malat Srasnda

Malzemenin Korunmas
malat ifllemleri srasnda gereken zen
gsterilmez ise paslanmaz eliklerin
yzeyinde deiflik mekanik hasarlar(izilme,
ezilme vb) oluflabilir ve bu tr hasarlar
koruyucu yzey oksit tabakasn ortadan
kaldracandan malzeme bu blgelerde

korozyona duyarl hale gelir. Bu nedenle

basit karbonlu eliklerden farkl olarak
paslanmaz eliklerin imalat srasnda baz
nlemlerin alnmas gerekir.
Bunlarn bafllcalar aflada sralanmfltr:
Sa ve lavhalar kesinlikle yere
yatrlmamaldr. Malzeme dikey olarak
stoklanmal ve depodan alnrken birbiri
zerinde kaydrlmamaldr. Stok sahasnda
demir artklar ile kirlenmeleri nlenmelidir.

Ar plakalar ahflap bloklar zerinde

stoklanmal ve forkliftin taflma kollarnn
malzemeye dorudan temas nlenmelidir.
eneli taflyclarda, ene difllerinin
malzemeye batmas nlenmelidir.
Kullanlmas gerekiyorsa halatlar sentetik
malzemeden olmaldr.
Yzeyi parlatlmfl salarn taflnmasnda
temiz keten eldivenler kullanlmal ve
parmak izlerinin oluflmas nlenmelidir.

6.11. malat
Srasnda
Malzemenin
Korunmas

fiekil 8 : eflitli paslanmaz elik rnler

PASLANMAZ ELKLERLE MALAT

57

kaynak
7
Paslanmaz eliklerin Kayna

7
Paslanmaz eliklerin Kayna

Paslanmaz elikler ergitme kayna, diren

kayna ve lehimleme yntemleriyle
birlefltirilebilir. Bu blmde paslanmaz
eliklerin kayna hakknda bilgi, deneyim
ve tavsiyeler verilmektedir.

Malzemeler

Ferritik ve ostenitik yaplar, farkl korozyon

davranfllar dflnda, birbirinden deiflik
dayanm ve flekillendirme zelliklerine
sahiptirler ve dolaysyla kaynak edilebilme
kabiyiyetleri de farkllklar gsterir.
Ferritik eliklerin zellikle stabilize edilmifl
olmayanlarnn sneklik ve kopma uzamalar
dflktr ve kaynakta yrtlmalara neden
olmamak iin kullanlan ilave malzemeler,
kaynak yntemi seimi ve s girdisi
konusunda daha zenli olunmas gerekir.
Ostenitik eliklerde iyap tmyle
ostenitiktir, ancak bileflimleri i yapda az
miktarda delta ferrit bulunacak flekilde
dzenlenmifltir; bu fazn bulunmas scak
yrtlma tehlikesini azaltr. Ferritik eliklere
bu tr scak yrtlmalar yorulma zorlamalar
altnda entik etkisi yaparken, daha snek
olan ostenitik paslanmazlarda mikro lekte
kald srece bu atlaklar daha az
tehlikelidirler. Dubleks elikerde Schaeffler
Diyagram yardmyla bileflime bal olarak
kaynak metalindeki ferrit miktarnn tahmini
mmkn olur.

7.1. Kaynak Yntemleri

Baz snrlamalar dflnda dier elikler iin
kullanlan tm kaynak yntemleri (gaz
ergitme kayna dflnda) paslanmaz elikler
iinde kullanlr. En yaygn olarak kullanlan
yntemler flunlardr:
1. Ergitme Kayna Yntemleri
. Elektrik ark kayna
. Gazalt kayna
* Wolfram koruyucu gaz (TIG)
* Metal koruyucu gaz (MIG)
* Plazma ark
. Laser fln kayna
. Tozalt kayna

7.1.
Kaynak
Yntemleri

2. Elektrik Diren Kayna Yntemleri

. Diren-basn kayna
(nokta, makaral dikifl ve yakma aln)
. Saplama kayna

PASLANMAZ ELKLERN KAYNAI

Korozyon Dayanm

Pasif durumda iken paslanmaz elikler

birok ortamda korozyona karfl dayankl
olup, ek bir yzey ifllemini gerektirmezler.
Ancak bu pasif tabakann kaynak dikiflinin
s tesiri altndaki blgesinde (ITAB)
bozulmamas gerekir. Bunun dflnda karbon
miktar %0,03den byk olan paslanmaz
elikler ve 6 mmden kaln cidar
kalnlklarnda sl ifllem yaplmaz ise zellikle
kaynak dikifli blgesinde taneleraras
korozyon tehlikesi ortaya kar. Yani tane
snrlarnda krom karbr keldiinden
malzeme iindeki krom miktar azalr ve
korozyon dayanm dfler.

fiekil 7.1 : Robot kayna

59

7.2. Ergitme Kayna

Yntemleri
7.2.1 Elektrik Ark Kayna
Elektrik ark kayna yntemleri, afladaki
avantajlar nedeniyle paslanmaz eliklerin
kaynanda nemli bir yer tutarlar:
. Basitlik
. Alet ve tehizat yatrmnn dflk oluflu
. Atlye ve flantiyelerde uygulanabilirlii
. Deiflik kullanmlar iin zel elektrot
trlerinin bulunmas
. Zor pozisyonlarda da kullanlabilmesi
. Dflk s girdisi
(zellikle ostenitikler iin nemli)
Kaynak davranfl ve dikiflin grnfl
elektrotu kaplayan rt tarafndan
belirlenir.

Rutil rtl Elektrot: Bu elektrotlarn

7.2.
Ergitme
Kayna
Yntemleri

PASLANMAZ ELKLERN KAYNAI

ince damlal bir malzeme akfl vardr ve ince

trtll, dzgn dikifller elde edilir. Doru
akm (elektrot +) veya alternatif aklma
kaynak yaplabilir. Crufu uzaklafltrmak
kolaydr ve ksmen kendi ayrlr. Bu
zelliklerinden tr paslanmaz elik
kaynanda tercih edilirler.

Gazalt Yntemleri

Bu yntemlerde ark, soy veya aktif bir

koruyucu gaz rts altnda yanar ve
evredeki hava, ark ve kaynak banyosundan
uzak tutulmufl olur.

Wolfram - Koruyucu Gaz Yntemleri

(TIG-Kayna):
Koruyucu gaz kaynak argonudur. Makina
ile ostenitik elik kaynanda kaynak hzn
arttrmak iin ticari gaz karflmlar da
(argon-hidrojen) kullanlabilir. Ergimeyen
wolfram elektrot(-) kutba balanr ve doru
akmla kaynak yaplr. Bu yntem btn
kaynak pozisyonlar iin ve zellikle ince
saclar ve kk pasolar iin uygundur. 3mm
kalnla kadar 304, 321, 316 ve 316Ti kalite
ostenitik elikler kaynak ilave malzemesi
kullanlmadan da kaynak edilebilirler. 316L
gibi elikler iin birlefltirme ilave metal ile
yaplr.

Bazik rtl Elektrot: Sadece doru

akmla (elektrot +) kaynak yaplabilir.

Damlalar daha iridir, bu nedenle zor
pozisyonlarda uygundur. Aralk kapama
zellii iyi olduundan kk dikiflleri iin
tercih edilir. Rutil elektrotlara gre kaynak
dikiflinin grnm daha kabadr ve cruf
daha zor uzaklafltrlr.
Her iki elektrot tipinde de mmkn olan en
ksa ark ile alfllr. Yksek alaflml olan
elektrotun elektrik direnci yksek
olduundan bu malzemelerde daha dflk
akm fliddeti ile alflmak gerekir. Elektrot
rtsnn nemli olmas kaynak davranfln
ve cruf geiflini ktlefltirerek gzeneklilie
veya souk yrtlmalara neden olabilir. Bazik
elektrotlar gzenek oluflumu bakmndan
daha az duyarldrlar.

fiekil 7.2 : Elektrot kayna

60

fiekil 7.3 : TIG kayna

Metal Koruyucu Gaz Ark Kayna

(MIG-Kayna):
Paslanmaz eliklerde en yaygn olarak MIG
(Metal Inert Gas) ark kayna kullanlr.
Kaynak akm, eriyen tel elektrota kayml
bir temas yardmyla aktarlr. TIG yntemine
oranla daha yksek erime gc elde edilir.
Masif ve zl tel elektrotlar da kullanlr.
Tel aplar 0,8 ile 1,6 mm arasndadr.
Kaynak doru akmla ve tel elektrot (+) uta
olmak zere yaplr.
Masif tel elektrotlarda koruyucu gaz olarak
%1-3 oksijen veya azami %2,5 CO2 ieren
karflmlar kullanlr (daha fazla CO2
bulunursa kaynak banyosu karbon alr ve
korozyon dayanm dfler). Tel elektrotlar
uygulama durumuna gre, pskrtme, ksa
veya darbeli arkl olarak kaynak edilirler.

Oluk ve yatay pozisyonda kural olarak

pskrtme ark ile alfllr. Burada srama
eiliminin dflk olmas ksa devresiz, ince
damlal malzeme geiflini salar. Eer daha
dflk s girdisi gerekirse, ksa ark kullanlr
(mesela ince salar, kk pasolaro ve zor
pozisyonlarda). Ksa arkn dezavantajlar
srama eilimi ve yksek kalnlktr. Darbeli
ark ile s girdisi azaltlabilir. Bu sayede ince
salar ve dflk cidar kalnlklar (zor
pozisyonlarda dahi) kolaylkla birlefltirilebilir.

. Dflk s girdisi
. Dflk arplma
Dezavantajlar:
. TIGe oranla daha pahal donanm
. Hassas kaynak az hazrlama gerei
. Tutma tertibat (fikstr) ve kalifiye
iflilik gerei

fiekil 7.5 : Plazma ark kayna

zl tel elektrotlar, elde mevcut her trl

MIG donanm ile kaynak edilebilir, bu srada
masif tel ile ayn tel besleme tertibat
kullanlabilir. Srama eilimi ok azdr,
dikifller kabark deildir ve entiksizdir.
Yzey dzgn ve az trtlldr.

Plazma Ark Kayna (WPL)

Bu yntem TIG kaynana benzerdir; Arkn

younlaflmasyla daha yksek bir enerji
younluu elde edilir. Paslama gaz olarak
kaynak argonu kullanlr, ostenitlerin
kaynanda az miktarda hidrojen katlabilir.
Dfl koruyucu gaz olarak genellikle argonhidrojen karflmlar kullanlr. Genellikle
otomatik donanmla uygulama bir
yntemdir:
. 1 mmye kadar kalnlklarda
mikroplazma kayna
. 10 mmye kadar saclarda I-dikifli, daha
kaln levhalarda 5 mm kk aln ykseklii
ve Y-dikifli uygundur. Arta kalan kesit
dier yntemlerle doldurulur.

Laser Ifln ile Kaynak

Alfllagelimifl yntemlerin yannda, laser fln
yntemi yeni ve otomasyona elveriflli bir
ergitme kayna yntemi olarak dikkati
ekmektedir. Odaklanmfl fln etkisiyle metal
yerel olarak ergitilir ve bir anahtar delii
oluflumu ile derin kaynama etkisi elde edilir.
Elde edilen kaynak dikiflleri ok dardr,
yksek gl laserlerin kullanm ile 15
mmye kadar levha kalnlklarnn kaynakla
birlefltirilmesi mmkn olur. Is girdisi yerel
olduundan ve s hzla uzaklafltndan flu
zellikler salanr:
. Derinlik/genifllik oran ok byk dar
kaynak dikiflleri
. Dar ITAB
. Dflk sl arplma
. yi flekillendirilebilirlik

Genellikle iyave metal kullanlamaz, yalnz

kk aral > (0,08 x kalnlk) olursa ilave
metal gerekir.

Plazma kaynann avantajlar:

. Yksek kaynak hzlar

. Dar dikifl kalnl ve dar ITAB (Is Tesiri
Altndaki Blge).

7.2.
Ergitme
Kayna
Yntemleri

PASLANMAZ ELKLERN KAYNAI

fiekil 7.4 : MIG kayna

fiekil 7.6 : Lazer Kayna

61

Gnmzde sanayide iki tip laser

kullanlmaktadr:
. CO2 laseri 1..15 mm kalnlklar iin
. YA Laseri 0,2-4 mm kalnlklar iin
lk tip laserde fln ayna yansmalar ile para
zerine odaklanr. kincisinde fln bir cam
elyaf yardmyla kaynak noktasna
iletildiinden bu flnn para zerinde
hareketi ok daha kolaydr ve rnein
robotlar yardmyla 3 boyutlu bir ifllem
yaplabilir.

Tozalt Kayna

7.3.
Elektrik
Diren Kayna
Yntemleri

PASLANMAZ ELKLERN KAYNAI

ykseklii saclarn toplam kalnlnn

yaklaflk %50si olacak ve %80i
gemeyecek flekilde akm fliddeti ayar
yaplr. Daha yksek akmlar ekirdekte
srama ve boflluk (lunker) oluflumuna
neden olur.
Alaflmsz
eliklerle
karfllafltrldnda elektrot kapama
basncnn 2 - 3 kat yksek olmas gerekir.
Bu bask, akm kaldrlrktan sonra, ekirdek
katlaflana kadar srdrlmelidir (ince
salarda 0,5 saniye, 3 mm kalnlkta yaklaflk
1 saniye).

Burada ark tel elektrot ile para arasnda

ve bir cruf rtsnn altnda yanar. Bu
dklen bir tozun erimesiyle oluflur. Sadece
oluk ve yatay pozisyonda mmkndr. zel
tertibatla kornifl pozisyonun da yaplabilir.

Paslanmaz eliklerin nokta kaynanda

elektrot olarak 400C scaklkta sertlii en
az 70 HB olan bakr alaflmlar (CuCrZr ve
CuCrBe alaflmlar gibi) kullanlr. Elektrot
ular, ayar kolay olduundan genellikle
yuvarlak olarak seilir.

Genellikle tel elektrot doru akmn (+) ucuna

balanr. Cidar kalnlna bal olarak
elektrot aplar 1,2 - 4 mm arasnda
seilebilir. Akm fliddeti dier eliklere oranla
%10-20 daha dflk seilir.

Makarl dikifl kayna (srekli veya kesintili

hareketli) yuvarlak veya dz yzeyli
elektrotlarla yaplabilir. Elektrot kuvveti
srekli uygulanr, akm kesintili olarak verilir.

7.3. Elektrik Diren

Kayna Yntemleri

Yakma aln kaynanda paralarn temas

yzeyleri birok kez temas ettirilir ve ayrlr.
Bu arada yzeyler bafllangta przl ise,
yanarak dzlenmifl olur. Paralarn ular
birlefltirme scaklna ulafltnda, yksek
hzla birbirine bastrrlar. Bu bask basnc
ularn birleflmesini salar ve bu arada,
oksitler ve bir miktar malzeme kaynak
aralndan dflar fflkrr. Tutma enelerine
uygulanan kuvvet, paralar kayma
olmayacak kadar (yaklaflk yma kuvvetinin
1,5 - 2 kat) yksek olmaldr.

Diren-Basn Kayna
Bu yntemle zahmetsiz ve tekrarlanabilir
yksek kaliteli birlefltirmeler salanr.
Ostenitik paslanmaz eliklerin elektrik ve
s iletkenlii dflk olduundan, diren
kayna iin dier eliklere gre daha
uygundur. Is girdisi daha az olduundan
yzey kalitesinde nemli bir bozulma olmaz.
Ancak sl genleflmesi yksek olduundan
arplma riski daha yksektir.
Nokta ve makaral dikifl kaynanda salar
birbirinin stne bindirilerek birlefltirilir.
Burada kaynak edilmemifl bir aralk
kaldndan, aralk korozyonu tehlikesi olan
yerlerde kullanlmamas uygun olur. Kaynak
srasnda oluflan tav renkleri daha sonra
giderilebilir.
Birlefltirilecek yzeylerin temizlenmesi
nemlidir. Nokta kaynanda oluflan
ekirdein bykl ve biimi, akm fliddeti
sre ve elektrot kuvvetine baldr. Sre
arttka ekirdein kalnl ve ap artar.
Uygulamada ksa sreler tercih edilir.
Elektrik direnci yksek olan ostenitik
paslanmazlarda dier eliklere oranla daha
dflk akmlar tercih edilir. ekirdein
62

Paslanmaz elikler iin alaflmsz eliklere

oranla daha dflk elektrik akm, ancak
daha yksek yma kuvvetleri seilir.
Dolaysyla tutma kuvvetleri de daha yksek
olarak seilmelidir. En uygun deerlerin
bulunmas iin n denemeler yaplmas
gerekir.

fiekil 7.7 : Elektrik Diren Kayna

Bu yntemde ubuk fleklinde paralar genifl

yzeyler zerine basn kayna ile
birlefltirilir. Balant, kaynak blgesinin sv
ve plastik flekil alabilir durumunda
gerekleflir. Saplama kayna uygulamalar
arasnda ark saplama kayna en ok
kullanlan tekniktir.
Bu yntemde ubuk ile para arasnda bir
ark tutuflturulur ve aln yzeyleri eritilir.
Ergitme sresi sonunda ubuk yzeye
bastrlr, ark sner ve kaynak banyosu
katlaflr.
Bu yntemin en nemli avantajlar:
Ana paraya sadece bir yandan
yaklaflmak yeterlidir,
Birlefltirme iin szdrma problemi
karacak deliklerin almas gerekmez,
ubuun tm kesitini birlefltiren gl
bir balant oluflur,
0,8-25 mm apnda ubuklar iin
kullanlabilir (ok ynl kullanm).
Her kaynak pozisyonunda
uygulanabilir,
Kaynak sresi ksa olduundan, yanma
(bileflen kayb) ve arplma az olur,
ubuun ucunda bir flanfl oluflturularak
dayanm artrlabilir.
Ostenitik paslanmaz ve sya dayankl
eliklerin saplama kayna srasnda faz
dnflm ve dolaysyla sertleflme olmaz.
Yntemde soumann hzl olmas da nemli
bir avantajdr, iyapda karbr kelmesi
grlmez. Ostenitik elikler ayn zamanda
kolay flekil deifltirirler. Ostenitiklerde
kaynak metalinde %10 kadar delta ferrit
oluflur, bu nedenle scak yrtlmaya karfl
duyarl deillerdir. Buna karfl daha yksek
alaflml tam ostenitik eliklerde erimifl
kaynak metalinde scak yrtlma tehlikesi
vardr, dolaysyla ynteme uygunluu
tahkik edilmelidir. ki malzeme karflm
sonrasnda kaynak metalinde beklenen
iyap diyagramlar yardmyla tahmin
edilebilir.
Alaflmsz eliklerin paslanmaz eliklere
saplama kayna yaplmas durumunda
(siyah-beyaz birleflmesi) ferritik ve ostenitik
malzemeler kaynak metalinde karflrlar ve
krlgan martenzitik yaplar ortaya kar.
Her iki malzemenin kaynak metaline karflan
oranlar belirli ise Schaefler diyagram
yardm ile iyap yaklaflk olarak

belirlenebilir. Kaynak metali yaklaflk %60

orannda ubuk (saplama) malzemesinden
oluflur. Kaynak koflullarn ayarlayarak
martenzit oluflumundan kurtulmak mmkn
deildir; bu durum sadece ubuk ucunun
aflr alaflmlanmas ile nlenebilir. Bunun
dflnda kesitte bir de karbon geifli ortaya
kacaktr ve kanlmaz olarak ok ince
karbonca zengin ve gevrek tabaka ortaya
kacatr. Bu nedenle siyah stne beyaz
kaynana ancak zel durum ve flartlarda
msaade edilir.

7.4. Paslanmaz eliklerin

Kaynanda Dier Konular
Kaynak Az Hazrl
Kaynak az hazrl, kaynak yntemi, sac
kalnl ve kaynak pozisyonuna baldr.
Az kenarlar mekanik (makasta kesme,
planyalama, frezeleme, tafllama, su jeti)
veya sl (plazma, laser) kesme yntemleriyle
hazrlanabilir. Isl olarak kesilmifl olanlarda
oksit artklarn uzaklafltrmak iin, kaynak
ncesinde tafllanma yapmak gerekebilir.
Tafllamada demir ieren veya paslanmaz
elikten baflka malzemeler iin de kullanlmfl
aletler kullanlmamaldr. Kaynak azlarnn
iyi hazrlanmfl ve temiz olmas paslanmaz
eliklerde ok nemlidir. Mekanik temizleme
iin fralama, kimyasal temizlik iin ise
uygun bir zelti kullanlabilir.

7.3.
Elektrik
Diren Kayna
Yntemleri

Kaynak Parametreleri
Paslanmaz elikler
Byk genleflme katsaylar,
Dflk s iletim katsaylar ve
Yksek elektrik direnci deerlerine
sahiptir.
Bu durum zellikle genleflme, arplmaya
neden olur. Bunu nlemek iin:
Bakr raylarla sy uzaklafltrma
Dflk s girdisiyle alflma
Kaynak yaparken aparat kullanma
Ksa aralklarla puntalama gibi tedbirler
alnabilir.
Elektrot tutuflturulmas kaynak dikifli dflnda
yaplmal, tam ostenitik eliklerde tutturma
yerleri tafllanarak varsa son krater
atlaklarndan arndrlmaldr. Tek taraftan
ulafllabilen kaynaklarda, kk pasosu
oksidasyondan koruyucu gazlar yardmyla
korunmaldr.
Elektrot tipi, elektrot ap ve dier kaynak
parametreleri, elik cinsi ve cidar kalnlna
63

PASLANMAZ ELKLERN KAYNAI

Saplama Kayna

bal olarak belirlenmelidir. Ara pasolarn

scakl en ok 150C ile snrlanmaldr.

yaplabilir. Bunun sonrasnda da suyla zenli

bir temizleme gerekir.

Kaynak Sonras fllemler

Kaynakl Blgenin Korozyon

Dayanm

En iyi korozyon dayanmn elde etmek iin

kaynak dikifllerini ve sdan etkilenen
blgeleri, cruf atklarndan, sramalardan,
tav renklerinden ve dier oksidasyon
rnlerinden arndrmak gerekir. Yzey ne
kadar az trtll ve dzgn olursa korozyon
dayanm da o kadar iyi olur.

7.4.
Paslanmaz
eliklerin
Kaynanda
Dier Konular

PASLANMAZ ELKLERN KAYNAI

Fralama
Paslanmaz elik tel fralar kullanlr, ancak
bunyarn daha nce baflka malzemeler iin
kullanlmamfl olmamas gerekir. Eer
mevcut oksit tabakalr ve cruf artklar
tamamen giderilip metalsel temizlikte
dzgn bir yzey edilirse sadece fralama
ile yetinebilir. Fralama sonras yaplacak
dalama ve pasiflefltirme ifllemleri ile daha
iyi korozyon zelliklerine ulafllabilir.
Tafllama ve Parlatma
Kullanlan takmlarn demir iermemesi ve
sadece paslanmaz elikler iin kullanlmalar
nemlidir. Zmparalama incelii kullanm
yerine baldr, ancak 180-240 numara
zmparalar genellikle uygundur. Mekanik
veya elektrolitik parlatma ile daha dzgn
yzeyler elde edilebilir. zel durumlarda
(rnein klorrl ortamlarda gerilmeli
korozyon tehlikesinin olmas halinde)
zmparalama sonrasnda dalama
gerekebilir.
Kumlama
Pskrtlen parack olarak paslanmaz
elik, kuvarz kumu, cam taneleri veya dier
demir iermeyen sentetik veya maden
esasl malzemeler kullanlabilir. Ortaya
kan temiz przlenmifl yzey, daha iyi
sonular, elde etmek iin dalanabilir veya
pasiflefltirilebilir.
Dalama
Dalama ile kaba pislikler ile ya artklar
tmyle uzaklafltrlr. Bu ifllem daldrma,
pskrtme veya dalama pastas veya jeli
kullanlarak yaplr. Daha sonra suyla zenli
bir temizleme gerekir ve atklarn ntralize
edilerek uzaklafltrlmas nemlidir.
Temizleme sonras kalabilecek atklar
korozyona neden olacaktr. Bu nedenle son
olarak %20 lik nitrik asitle bir pasiflefltirme
64

Kaynakl birlefltirilmelerde en nemli sorun

kaynak dikifli ve evresinde korozyon
dayanmn koruyabilmektir. Bu blgelerde
malzeme taneleraras korozyona duyarl
hale gelebilir. Bunu nlemek iin bileflimi
ve kaynak koflullarn ok iyi kontrol etmek
gerekir. Bazen de kaynak sonras ifllemler
gerekebilir.
Korozyon dayanmnn olumsuz etkilenmesi
flu yntemlerle engellenebilir:
a. Kaynak sonras zme tav
gerilmeler giderilir, kaynak metalinin
iyaps ve korozyon dayanm iyileflir. Ancak
bu tav sonrasnda yaplmas gereken
dalama, zor ve pahaldr. Hzl soutmak
iin suverme gerektiinde arplma tehlikesi
ortaya kar. Ayrca byk yaplar iin
(tanklar, basnl kaplar vb) uygulanmas
imkanszdr.
b. Karbon miktarn snrlama
Karbon miktar az ise karbr kelemez.
zel olarak ok dflk karbonlu trler
gelifltirilmifltir (304L ve 316L gibi, en ok %
0,03 Karbon). Daha sonra gerilme
gidermesi uygulanacak kaynakl
birlefltirmeler iin bu malzemelerin
kullanlmas gereklidir.
c. Karbonu kararl klma (stabilize etme)
Bileflimdeki karbon, titanyum karbr (321de)
veya niyobyum karbr (347 ve 348de)
olarak balandnda, krom karbr oluflmaz
ve iyapdaki krom oran kritik snrn altna
dflmeyeceinden korozyon dayanm
olumsuz etkilenmez. Bu trlerin kullanm
karbr kelmesinin szkonusu olduu kritik
scaklklarda uzun sreler kalacak
uygulamalar iin de tavsiye edilir.
Ancak kaynak birlefltirmesi yaplmfl
malzeme kullanm srasnda hassas scaklk
blgesine tekrar karlrsa ve daha sonra
belirli korozif ortamlarda kalrlarsa nemli
yerel korozyonlar grlr (bak izi). Bunun
nedeni kaynak srasnda ok dar bir alanda
kararl karbrlerin znmesi, ve hassas
blgeye tekrar kldnda krom karbrlerin
kelmesidir. Bu sorun kaynak sonras

stabilizasyonun tav uygulayarak karal

karbrlerin tekrar oluflturulmasyla
zlebilir.

Kaynak atla
Ostenitik paslanmaz elikler ok tok ve
snektirler, dolaysyla souk kaynak atla
oluflumu gibi bir problemle karfllafllmaz.
Ancak bu malzemelrde katlaflma
scaklndan 980Ca kadar sourken scak
atlama eilimi vardr. Bunu nlemek iin
bu scaklklarda dikifl zerindeki ekme
gerilmesini azaltmak gerekir. Bunun dflnda
ayrca fosfor gibi artk elementlerin
miktarlarn da kontrol ederek tehlike
azaltlabilir. Ancak en etkin nlem, kaynak
metalinde en az %3 ile %4 ferrit
bulunmasn salamaktr. Bu miktar
diyagramlar yardmyla tahmin edilebilir;
ancak bu tahmin kesin olmadndan kritik
durumlarda gerek ferrit miktar manyetik
analizle bulunur.

7.4.
Paslanmaz
eliklerin
Kaynanda
Dier Konular

Bu zm her zaman uygun olmayabilir,

nk ferrit manyetiktir ve belirli ortamlarda
korozyon dayanmn dflrr. Malzeme
uzun sre yksek scaklkta tutulursa sigma
faz kelerek gevrekleflmeye neden olabilir.
Kaynak sonras tavlama ile ferrit miktar
%2 ila %4e dflrlebilir; ancak bu
mmkn olmazsa tam ostenitik kaynak
yaplmas gerekir.

Ferritik elikler ostenitiklerden daha az

snek ve kaynak atlaklarna daha fazla
duyarldr. 430 gibi baz ferritik eliklerde
kaynak sonras soumada nemli miktarda
martenzit oluflur ve souk atlak oluflumu
ihtimali artar. Ferritik trlerde 150-230C
scaklk aralnda bir n stma yaplmas,
atlak oluflumu tehlikesini azaltmak iin
tavsiye edilir.
PASLANMAZ ELKLERN KAYNAI

Martenzitikler ferritiklere gre atlak

oluflumuna daha da duyarldr. Genellikle
200-300Ca bir n stma gereklidir.
Karbon miktar %0,2 den fazla olan
eliklerde kaynak sonras da bir tav
uygulamas yaplmas zorunludur.

65

temizleme
8
Yzey Kaliteleri, flleme Yntemleri ve Temizleme

8
Yzey Kaliteleri, flleme Yntemleri
ve Temizleme
8.1. Paslanmaz elik Yass
Mamullerde Yzey Kaliteleri
Paslanmaz elikler ok farkl yzey
kalitelerinde retilebilirler. zellikle servis
merkezlerinde, dakoratif kullanm amac ile
farkl yzeyler de elde edilebilir. Paslanmaz

fiekil 8.1 : Mat (2B) yzey grnts

elikleri; tafll, fral ve muhtelif desenlerde

temin etmek mmkndr. Bu yzeyler
Avrupa ve Amerikan normlarnda belirli
dzeye kadar standartlafltrlsa da ounlukla
retici ve mflteri arasndaki mutabakata
gre tanmlanr. En ok karfllafllan yzeyler
afladaki resimlerde grlmektedir.

fiekil 8.2 : Tafll yzey grnts (Polished-Grinded)

8.1. Genel

fiekil 8.3 : Fral yzey grnts (Brush)

fiekil 8.4 : Parlak (BA) yzey grnts

fiekil 8.5 : Dz kare desenli yzey grnts

fiekil 8.6 : apraz kare desenli yzey grnts

fiekil 8.7 : Deri desenli yzey grnts

fiekil 8.8 : Nokta desenli yzey grnts

YZEY KALTELER, fiLEME YNTEMLER VE TEMZLEME

67

Paslanmaz elik yass rnlerin yzey

kaliteleri ve uygulanan bitirme ifllemlerinin

Avrupa ve Amerikan standartlarna gre

Tablo 8.1a ve 8.1bde toplu olarak
dzenlenmifltir.

8.2. Yzey
flleme
Yntemleri

YZEY KALTELER, fiLEME YNTEMLER VE TEMZLEME

Tablo 8.1a: Paslanmaz elik yass rnlerin yzey kaliteleri ve uygulanan bitirme ifllemleri (Tablo Avrupa normlar esas alnarak hazrlanmfl
ve yaklaflk olarak karfllk gelen ASTM ve DIN kaliteleri verilmifltir)

68

8.2. Yzey
flleme
Yntemleri

Tablo 8.1b: ASTMe gre paslanmaz elik yass rnlerin yzey kaliteleri ve uygulanan bitirme ifllemleri

fiekil 8.9 : No.1 yzey 500 bytmelik mikroskobik grnt

fiekil 8.10 : Mat (2B) yzey 1250 bytmelik mikroskobik grnt

8.2 Yzey flleme

Yntemleri

Mekanik Yzey fllemleri

(fralama-tafllama-zmparalama vb.)
Makanik yzey iflleme yntemlerine
deiflik nedenlerle baflvurulur. Kaynak
veya sl ifllem sonras oluflan renk
bozulmalarnn giderilmesinin yan sra,
belirli yzey grnmlerini elde etmek
amacyla da uygulanrlar.
fiekil 8.11 : Tafl yzey 1250 bytmelik mikroskobik grnt

69

YZEY KALTELER, fiLEME YNTEMLER VE TEMZLEME

8.3. Yzey
Koruma

YZEY KALTELER, fiLEME YNTEMLER VE TEMZLEME

Ostenitik elikler tafllanrken, alaflmsz

veya ferritik eliklere oranla s
iletkenliklerinin daha dflk olduu
unutulmamal, tafllama srasnda yerel
aflr snma ve buna bal renk
bozulmalar ve arplmalar nlenmeli,
tafl bask kuvveti dflk tutulmaldr.
Korozyonun ve paslanmann nlenmesi
iin kullanlacak aflndrclar kenisnlikle
demir ve kkrt iermemelidir. Daha
nce herhangi bir karbon elii zerinde
kullanlmfl bir tafl veya zmpara kad
sonradan kesinlikle bir paslanmaz elik
zerinde kullanlmamaldr. Aksi takdirde
a l a fl m s z e l i k t e n g e l e n k k
paracklar, tafllanma ile paslanmaz elik
yzeyine aktarlmakta ve malzeme
yzeyine saplanan bu paracklar hzl
bir paslanmaya sebep olmaktadrlar.
Daha ok estetik kayglarla yaplan son
tafllama iflleminde 120, 180, 240, 280
ve 320 numaral ince aflndrclar
tercih edilir. Sonuta elde edilen yzey
kalitesi, aflndrc numaras yannda
ifllemin slak veya kuru yaplmasna,
kullanlan tezgahn zelliklerine ve
kullanlan svlara baldr.

oksitleyici asitler iermelerine ve hatta bir

miktar oksitlenmeye neden olmalarna
ramen, pasiflefltirme ifllemi zorunlu olmasa
da tavsiye edilen bir ifllemder. Ancak
uygulama ncesinde yntem ayrntlarnn
zenle belirlenmesi ve yzey hasarnn
nlenmesi iin asit veya pasta reticilerine
danfllmasnda yarar vardr.
Gerek asitle temizlemede, gerekse
pasiflefltirmede, uygun gvenlik nlemleri
alnmal ve ayrca evrenin korunmasna da
zen gsterilmelidir.
Elektro-Kimyasal Parlatma
Kimyasal ve elektro-kimyasal parlatma
yntemleri, mekanik olarak parlatlmas
mmkn olmayan karmaflk flekilli veya
kuvvet uygulanmas halinde kolayca
deforme olabilecek derecede ince cidarl
paralarda tercih edilirler. Elektro-kimyasal
parlatmada paralar asklar zerine aslr
ve anot olacak flekilde elektrik gerilimi
uygulanarak yzeylerinden metal kaldrlr

8.3. Yzey Koruma

Tablo 8.2: Paslanmaz elikler iin asit ile temizleme banyosu

zeltileri

Paslanmaz elik saclara uygulanan bkme,

kenarlama, derin ekme, svama vb. souk
flekillendirme ifllemlerinde malzeme
yzeyinin korunmas gerekir. Bu koruma,
sac yzeyi zerine yapfltrlan bir folyo
kullanlarak salanr. Genellikle sentetik
malzemeden olan folyonun yapfltrlmas
zel bir makine gerektirdii iin malzemenin
nceden folyo korumal olarak siparifl
edilmifl olmas daha uygundur. Folyo
kaplama sadece flekillendirme srasnda
deil, depolama, aktarma ve montaj
srasnda da koruma salar. Gerektiinde,
folyo ksmen veya tamamen kaldrlabilir
ve geri yapfltrlabilir. Folyonun mr kstl
olduundan kaplama sonrasnda
flekillendirmenin fazla bekletilmeden
tamamlanmas tavsiye edilir. Malzeme
kapal kaplarda veya ambalajl olarak
saklanmal, folyo kaplama UV flnlarndan
ve yksek scaklktan korunmaldr. Yzeye
kaplanacak folyolar ok deiflik zelliklerde
temin edilebilmektedir. Bu nedenle folyo
seiminde; malzemenin imalat yntemi,
stoklanaca ortam, UV flnlara dayankllk,
kolay sklebilme veya sklmeme gibi
zelliklere dikkat edilmesi gerekir.

Pasiflefltirme ifllemi, korozyonu nleyen

oksit tabakasnn oluflumu hzlandrlr. Bu
amala kullanlan asit banyolar ve pastalar,

Grevini tamamlayan folyo zaman iinde

s ve flk tesiriyle gevrekleflir ve sklmesi
zorlaflr; bundan dolay montajdan sonra

Kimyasal Yzey fllemleri

Isl ifllem sonras paslanmaz eliklerin
yzeylerindeki tufaln veya kaynaktan dolay
oluflan renk bozulmalarnn giderilmesi iin
asitle temizleme yaplmas ou zaman bir
zorunluluktur. Kimyasal yzey ifllemleri
asit banyosu iinde veya asitli pastalarn
yzeye uygulanmas ile yaplr. Asitli
pastalar ou zaman kaynak sonrasndaki
yerel renk bozulmalarn gidermekte tercih
edilir. Btnyle sl iflleme tabi tutulacak
paralarda ise ou zaman asit banyosu
kullanlr (Tablo 8.2).

70

8.4. Temizleme Yntemleri

ve Maddeleri
Paslanmaz eliklerin kullanlma
nedenlerinden biri de hijyenik zellikleri ve
dz ve sert yzeylerinin iyi
temizlenebilmesidir. Temizleme ifllemi,
yzeydeki yabanc maddelerden arndrma
olaydr. Dzenli temizleme ve bakm
sayesinde paslanmaz elikler grnmlerini
uzun sre korurlar. Buna ek olarak birok
uygulamada dezenfektasyon ve
sterillizasyon yaplr. Paslanmaz elik
yzeylerinden kirlilikler (kum, toz, fleker,
tuz, bal, kurumufl iecekler, ya, gda
maddeleri atklar) sulu zeltiler ile
temizlenebilirler. Bu srada kirlilik yzeyden
alnarak temizleme suyunda datlr. Scak
veya souk yaplan bu temizlemede, yalar
iin bir deterjan da kullanlabilir.
Kirlenme daha fazla ise, evlerde kullanlan
ve izmeyen aflndrc tozlar ieren
temizleme maddelerinden yararlanlabilir.
Mekanik temizleme gerekirse, fralar,
bezler, zmparalama ve parlatma cihazlar
ve parlatma bezlerinden yararlanlabilir
veya su, buhar ve cam tanecik pskrtme
teknikleri uygulanabilir. Temizleme suyu
kireli ise yzeyde lekeler brakr, bu
durumda yzeyin bezlerle kurutulmas
gerekir. Parmak izlerinin temizlenmesi iin
bir cam temizleyicisinden yararlanlabilir.
Paslanmaz elik yzeylerin temizlenmesinde
elik yn veya elik tel kesinlikle
kullanlmamaldr. Kullanlacak temizlik
bezleri lifli olmamal ve sert tanecikler
iermemelidir. Paslanmaz eliin
temizliinde, bu malzemenin kolaylkla
izilebilen bir rn olduu unutulmamaldr.

Gnmzde zel paslanmaz elik temizleme

malzemeleri vardr. Bunlar nemli bez stne
emdirilerek yzeye uygulanr. Daha sonra
temiz su ile alkalama yaplarak artklar
uzaklafltrlr. zellikle ev tipi cihazlarda
bulunan paslanmaz eliklerin temizliinde
amaflr suyu, tuz ruhu gibi kimyasal
maddelerin kullanmndan kanlmaldr.
Tafllama ve/veya fralama ifllemi
uygulanmfl malzemelerin temizliinde
dairesel hareketlerle yaplan temizlik
ifllemlerinden kacnlmaldr. Bu yzeylerin
temizliinde tafl veya fra izi ynnde
hareketlerle temizlik yaplmaldr. z ynnde
olmayan temizlik hareketleri malzemede
istenmeyen iziklerin oluflmasna ve yzeyin
bozulmasna neden olur. Gnmzde
zellikle hijyen ve temizlie nem verilen
yerlerde yksek basnl ykama
kullanlmakta ve bu amala sabit ve
taflnabilir deiflik niteler bulunmaktadr.
Burada temizeme etkisi; arpma kuvveti,
sl etki, temizleme aygt ve kimyasal
katklarca salanr.

nflaatlarda Temizleme:
lk Temizlik:
Montajdan sonra tm koruyucu tabakalar
uzaklafltrlr. Temizlik iin izmeyen fakat
aflndrc etkisi olan malzemeler veya asidik
temizleme karflmlar kullanlr. Ancak bu
asit kesinlikle hidroklorik asit olmamaldr,
aksi halde renk deiflimi hatta noktasal
korozyon ortaya kabilir.
Temizlik malzemeleri reticinin talimatna
gre uygulanmaldr. Boya artklar uygun
zcler ve temizleme maddeleri ile
uzaklafltrlr. Kire ve har artklar lastik
mala, tahta paras vb aletlerle
katlaflmalarna frsat tanmadan
uzaklafltrlmaldr. Demir esasl aletler
kesinlikle kullanlmamaldr, bu tr artklarn
son kalntlar ise uygun bir temizleyici ile
uzaklafltrlmaldr.

Bakm Temizlikleri:

Genellikle aflndrc iermeyen yksek

basnl su ile 60C-80C scaklklarda
temizleme yaplr. Buharla temizlemede
140C scaklkta alfllr. Aflr kirler varsa
bunlar iin deterjan kullanlr, bu amala
genel amal temizleyiciler yeterli olur. Daha
byk bakmlar ise, ilk temizlik ifllemine
benzer flekilde uygulanr.
71

8.4. Temizleme
Yntemleri ve
Maddeleri

YZEY KALTELER, fiLEME YNTEMLER VE TEMZLEME

ksa srede soyulmal ve sklmelidir.

Folyonun sklmesi sonrasnda paslanmaz
elik yzeyinde bir miktar yapfltrc kalabilir;
bu artklarn da uygun solventler kullanlarak
ok iyi temizlenmesi gerekir. Bu kurallara
uyulmaz ise daha sonra folyonun temiz ve
artksz olarak sklmesi imkanszlaflmakta,
ve yzey zerindeki artk malzemeler
korozyonu hzlandrc rol oynamaktadrlar.
Paslanmaz eliklerin yzeyinin korunmas
ve bakm iin boya, cila gibi malzemeler
kullanlmamaldr. Bunun yerine yzeyin
belirli aralklarda temizlenmesi daha
yaraldr.

standartlar
9

ve sertifika

Standartlar ve Sertifikalar

9
Standartlar ve Sertifikalar

nceki blmlerde paslanmaz eliklere ait

pek ok zellikler, standartlar ve karfllklar
hakknda baz bilgiler verilmiflti. Ancak
paslanmaz elik de neticede ticari bir
malzemedir. Bu nedenle ticari adan deer
taflyan baz zellikleri hakknda bilgi vermek
yararl olacaktr.

9.2. Paslanmaz elik Yass

Maml Boyutlar
Paslanmaz elik yass mamller piyasada
r u l o , p l a k a v e l a v h a fl e k l i n d e
pazarlanmaktadrlar. Kalnlklar zel
retimlerle nerede ise folyo haline
getirilebilse de yaygn olarak 0.30 mm.
kalnlk alt limit olarak kabul edilir. 8mm.
ye kadar olak kalnlklarda souk hadde
retim metodlar kullanlabilmektedir. Ancak
bu kalnlktan sonraki deerlerde scak
hadde malzemeler bulunabilmektedir.

Genellikle 12.7 mm. kalnla kadar olan

paslanmaz elikler rulo olarak retilmekte
ve retim sonras proseslerle gerektiinde
levha haline dnfltrlebilmektedir. Ancak
bu kalnlktan sonraki deerlerde retim
plaka baznda yaplabilmektedir.
Paslanmaz elik yass mamller enlerine
gre iki ana grupta snflandrlrlar. Eni 600
mm.den daha az olan malzemeler, dar flerit
ve plaka olarak snflandrlr. 600 mm. ve
daha byk enlere sahip olanlar ise genifl
flerit ve plakalar olarak kabul edilirler. Bu
snflamaya ramen paslanmaz yass
mamuller iin piyasada yaygn olarak
bulunabilen en kk standart en 1000 mm.
dir. 1000 mm. den daha dar malzemeler
ise genellikle retim sonras dilme prosesleri
uygulanarak elde edilmektedir. Rulo olarak
retilebilen en byk standart en ise 2000
mm. dir. Bu arada 1250 ve 1500 mm. dier
standart en lleridir.

9.1. Genel

STANDARTLAR VE SERTFKALAR

9.1. Genel

Tablo 9.1 : Paslanmaz elik Yass Maml Ebatlar

73

Kesin deerler olmamakla birlikte

(Tablo 9.1) 10 mm. kalnla kadar olan
paslanmaz elik levha ve rulolar iin
piyasadan temin edilebilen standart ebatlar
belirtmektedir: Her retimde olduu gibi
paslanmaz eliklerin retiminde de ebatlar
asndan toleranslar sz konusudur.

9.2. Paslanmaz
elik Yass
Maml
Boyutlar

STANDARTLAR VE SERTFKALAR

Tablo 9.2 : Normal ve zel Kalnlk Toleranslar

74

Aksi belirtilmedike kalnlk en ve boy

asndan aflada belirtilen normal tolerans
deerleri kabul edilmektedir.
Bu toleranslarla ilgili bilgiler EN 10259de
daha detayl olarak da verilmektedir. Tablo
9.2de kalnlk, Tablo 9.3 ve 9.4de genifllik
ve Tablo 9.5de de uzunluk ile ilgili tolerans
deerleri yer almaktadr.

9.2. Paslanmaz
elik Yass
Maml
Boyutlar

Tablo 9.3 : Kalnla bal olarak normal EN tolerans deerleri

STANDARTLAR VE SERTFKALAR

Tablo 9.4 : Kalnla bal olarak zel EN tolerans deerleri

75

Rulo halindeki fleritlerde ise dalga yksetlii

toleranslar fiekil 9.1. de belirtilen forml
yardm ile hesaplanr.

9.4. Gnye Kaklk

Toleranslar

Tablo 9.5 : Uzunluk toleranslar

Paslanmaz elik yass maml siparifllerinde

ebatlar ve bunlara ait tolerans bilgileri,
malzemenin tanmnn ayrlmaz bir
parasdr. Bu nedenle siparifllerde sadece
ebatlarn belirtilmesi yeterli olmayabilir.
Malzemenin eer retim prosesi nedeni ile
daha farkl tolerans deerlerinde temin
edilmesi gerekiyor ise bu husus ve istenen
deerler, siparifl ncesinde tedarikiye ak
olarak bildirilmelidir. Aksi belirtilmedii
taktirde tedarikiler, verilen tablolardaki
normal tolarans deerlerine gre malzemeyi
hazrlayacaklardr.

9.3. Yzey
Dzlemsellii
ve Dalgallk

STANDARTLAR VE SERTFKALAR

Bir levhann gnye kakl iki flekilde

llebilir. Yaygn olan iki kflegenin
llerek aralarndaki farkn bulunmasdr.
Bu farkn bykl gnye kaklnn daha
ok olduunu iflaret etmektedir. Tablo 9.6
bu kaklk deerlerine iliflkin toleranslar
vermektedir. fiekil 2 ise alternatif lm
belirtmektedir.

Tablo 9.6 : Gnye kaklk tolerans

9.3. Yzey Dzlemsellii

ve Dalgallk
Yzey dzlemsellii, zellikle levha halindeki
paslanmaz elikler iin geerli bir
parametredir. Dzlemsellik, dz olduundan
emin olunan bir referans yzeye gre levha
yzeyindeki dalgalarn varl ve yokluu
ile iygili bir kavramdr. lm referans yzey
ile levhadaki dalgann ykseklii arasndaki
fark fleklindedir.
Dzlemsellikte normal tolerans deerleri;
uzunluu 3000 mm. ye eflit ve daha kk
levhalar iin azami 10 mm., daha byk
levhalar iin ise azami 12 mm. dir. zel
tolerans deerleri ise sras ile, azami 7 ve
8 mm. olarak uygulanr.

Gnye kakl normal olarak malzeme

reticileri tarafndan llen bir deer
deildir. Ancak flphe halinde veya istek
zerine yaplan bir lmdr.

fiekil 2: Gnye Kakl lm

fiekil 1: Rulolarda dalga ykseklik tolerans

76

9.5. Kenar Kamburluu

(Erilii)
Kenar kamburluu bir kenarda dzgn bir
hattan olan kakl ifade etmektedir. lm
konkav taraftan dzgn bir mastar
kullanlarak yaplr.

fiekil 3: Kenar Erilii lm

Kenar kamburluuna iliflkin toleranslar

Tablo 9.7 de verilmifltir. Bu toleranslar sl
ifllemle sertlefltirilmifl malzemeler iin
uygulanmaz.
Kenar kamburluu da normal olarak
reticiler tarafndan llen bir deer
deildir. Ancak flphe veya istek zerine bu
lm yaplmaktadr.

Ancak bu kullanmlarda malzemenin

kimyasal zellikleri yannda baz fiziksel ve
mekanik zelliklerinin de ok iyi bilinmesi
gerekmektedir. Bu amala retici veya ara
ifllem yapan kurulufllar kendi kabiliyetleri
ve kontrol imkanlar erevesinde
baz sertifika ve test raporlar
yaynlayabilmektedirler. Bu raporlar ve
hangi organizasyonlar tarafndan
yaynlayabilecei; EN 10204 standardnda
detayl olarak belirtilmektedir.
zel baz uygulamalar iin sertifikalarn
nceden incelenmesi baz yararlar
salayabilir. Her ne kadar sertifikalar
standartlarda belirtilen snr deerlerin
karfllandna iflaret etse de, baz
hallerde bu snr deerlerinin neresinde
bulunduunun bilinmesine ihtiya
duyulabilinir. zellikle mekanik zellikler
asndan nem taflyan bu bilgiler ile;
proseslerin uygulanmas srasnda
malzemenin gsterecei davranfllar
nceden belirlenebilir. Bylece temin edilen
malzemeden azami dzeyde yaralanlabilir.
Paslanmaz eliklerle ilgili olarak karflmza
genellikle 2 serisi ve 3 serisi raporlar
kmaktadr. Bunlarn en yaygn olarak
bilineni 3.1B. sertifikasdr. Bu sertifika
genellikle paslanmaz elik retici firmalar
tarafndan dzenlenir ve ait olduu partiye
ait kimyasal ve mekanik test sonularn
belirtir. Bu tip sertifikalarda genellikle ana
rulonun bafl ve sonu olmak zere her iki
ucundan alnan numuneler eflitli fiziksel
ve kimyasal deneylere tabi tututlurlar.
Sertifikada bu llen deerler ayr ayr
belirtilir. Paslanmaz eliklerli ilgili olarak
karflmza kabilecek sertifika ve kontrol
dkmanlarnn genel bir listesi Tablo 9.8de
verilmifltir:

9.6. Sertifikalar
ve Kontrol
Dkmanlar

Tablo 9.7 : Kenar kamburluu toleranslar

STANDARTLAR VE SERTFKALAR

9.6 Sertifiklar ve Kontrol

Dkmanlar :
Paslanmaz elikler korozyona karfl
olan yksek direnleri yannda stn
mukavemet zellikleri ile de gnmzde
pek ok uygulamada tercih edilmektedir.
zellikle konstrksyonun hafifletilmesi
gereken yerler ile yksek basn ve scaklk
altndaki uygulamalarda yaygn olarak tercih
edilmektedir.
77

9.7. Sertifikalar
ve Kontrol
Dkmanlar

STANDARTLAR VE SERTFKALAR

fiekil 9.8 : Sertifika ve Kontrol Dkmanlar

78

STANDARTLAR VE SERTFKALAR

9.7. Sertifika
rnekleri

79

tablolar
10
Tablolar

10
Tablolar

Bu blmde paslanmaz eliklerle ilgili baz

tablolar yer almaktadr. Tablo 10.1de temel
paslanmaz elik trlerine ait uluslararas
standartlarn karfllklar yer almaktadr.
Gnmzde paslanmaz eliklerin
tanmlanmasnda yaygn olarak ASTM
(American Society of Testing Materials) ve
EN (European Norms) standartlar
kullanlmaktadr. Bunun yannda yine ABD
kkenli olarak UNS (Unified Numbering

System) son yllarda kullanm giderek artan

bir tanm sistemidir. Bunlara ilave olarak
belli bafll retici lkelere ait standartlara
ait tanmlamalarn da bilinmesi yararl
olacaktr.
Deiflik paslanmaz elik trlerine ait daha
genel ve detiyl bilgiler tablo 10.3de yer
almaktadr. Bu tablolarda belirli kalitelere
ait kimyasal deerler, mekanik deerler,
korozyon dayanm, imalat zellikleri ve
kullanma alanlarna ait bilgiler verilmifltir.

10.1. Genel

10

TABLOLAR

10.1. Genel

Ek1: Paslanmaz elik Standartlar Karfllk Tablosu

10.2.
Paslanmaz
elik
Standartlar
Karfllk
Tablosu

TABLOLAR

10

Ek1: Paslanmaz elik Standartlar Karfllk Tablosu / Devam

10.2.
Paslanmaz
elik
Standartlar
Karfllk
Tablosu

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
409

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
409

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
430

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
430

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
439

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
439

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
420

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
420

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
2205

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
2205

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
304

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
304

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
304L

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
304L

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
304LN

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
304LN

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
309

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
309S

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
310

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
310S

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
316

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
316

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
316L

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
316L

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
316Ti

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
316Ti

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
321

TABLOLAR

10

10.3.
Tablolar
321

TABLOLAR

10

Ek
Avesta-Polarit Tablolar

Paslanmaz
elik
rn izelgesi

Ek

EN ASTM
JIS GB
KS GOST
112

Paslanmaz
elik
rn izelgesi

Ek

113