T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)

MOTORLU ARALAR TEKNOLOJS

OTOMOTV DYAGNOST 2

ANKARA, 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak
yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda
amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim
materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve
gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas
nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik

kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1.MOTOR MEKAN DYAGNOST.............................................................................. 3
1.1.Kompresyon Testi .......................................................................................................... 3
1.1.1.Motorlarn Kompresyon Testinde Kullanlan Manometre Ve Cihazlar ................. 4
1.1.2.Motorun Kompresyon Testine Hazrlanmas.......................................................... 6
1.1.3.Kompresyon Testinin Yaplmas Ve Sonularnn Yorumlanmas ........................ 6
1.2.Silindir Kaak Testi ....................................................................................................... 9
1.2.1.Silindir Kaak Testinde Kullanlan Cihaz Ve Aparatlar....................................... 10
1.2.2.Motorun Silindir Kaak Testine Hazrlanmas ..................................................... 12
1.2.3.Silindir Kaak Testinin Yaplmas ve Sonularnn Deerlendirilmesi................ 12
1.3.Motor Ya Basn Testi ............................................................................................... 13
1.3.1.Ya Basn Testinde Kullanlan Manometre Ve Aparatlar .................................. 15
1.3.2.Ya Basn Testine Motorun Hazrlanmas.......................................................... 16
1.3.3.Ya Basn Testinin Yaplmas ve Sonularnn Deerlendirilmesi .................... 17
1.4.Yalama Sistemi Diyagnostii..................................................................................... 18
1.4.1. Diyagnostik Cihaz le Arza Kayd Bulma .......................................................... 19
1.4.2. Diyagnostik Cihaz Yalama Sistemindeki Sensrlerin Kontrol........................ 23
1.5.Soutma Sistemi Diyagnostii..................................................................................... 24
1.5.1. Soutma Sisteminde Kullanlan Paralarn Kontrol.......................................... 26
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 32
LME DEERLENDRME........................................................................................... 42
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 43
2.MOTOR SSTEMLERNN DYAGNOST.................................................................. 43
2.1.Benzinli Motor Yakt ve Ateleme Sistemi Diyagnostii............................................ 43
2.1.1.Yakt Sistemi Ve Ateleme Sistemi Kontrolleri ................................................... 43
2.1.2. Yakt Ve Ateleme Sisteminin Diyagnostik Cihaz le Kontrol Edilmesi ............ 46
2.2.Dizel Motor Yakt Sistemi Diyagnostii...................................................................... 53
2.2.1. Comman Rail Motorunda Kullanlan Sensrler Ve Aktrler .............................. 53
2.2.2. Dizel Yakt Sisteminin Diyagnostik Cihaz le Kontrol Edilmesi ........................ 56
2.2.3. Comman Rail Motoru Enjektr Arzalar ve Kodlamasnn Yaplmas............... 61
2.2.4. Dizel Motorlarnda Istma Bujisi Arzalar.......................................................... 66
2.3.Turbo arj ve Sper arj Sistemi Diyagnostii ........................................................... 67
2.3.1. Turbo ve Sper arj Siteminin zellikleri .......................................................... 67
2.3.2. Turbo ve Sper arj Sistemi Diyagnostii .......................................................... 70
2.4.EGR Sistemi Diyagnostii ........................................................................................... 72
2.4.1. EGR Sisteminin Diyagnostik Cihaz le Kontrol Edilmesi.................................. 74
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 77
LME DEERLENDRME........................................................................................... 84
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 86
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 88
KAYNAKA ......................................................................................................................... 89

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN

525MT0123
Motorlu Aralar Teknolojisi

DAL/MESLEK

Otomotiv Elektromekanik Teknolojisi

MODLN ADI

Otomotiv Diyagnostii 2

MODLN TANIMI

Motor zerinde bulunan elektronik paralarn,

sensrlerin ve otomobil zerinde bulunan dier yardmc
sistemlerin arza tespit cihaz ile bakm ve onarmnn nasl
yaplacan ieren renme faaliyetidir.
40/32
Otomotiv Diyagnostii 1 modln baarm olmak
Benzinli ve dizel motorlarn arzalarn, arza tespit
cihaz ile tespit etmek ve onarmn yapmak.
Genel Ama
renci; gerekli ortam salandnda, motorun
diyagnostiini yapabilecektir.

SRE
N KOUL
YETERLK

MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME

Amalar
Motor paralarnn, yalama ve soutma sisteminin
diyagnostiini, kompresyon testini, silindir kaak testini,
ya basn testini, yapabileceksiniz.
Benzinli ve dizel motor yakt sistemlerinin ve ateleme
sistemlerinin, turbo arj ve sper arj sistemlerinin ve
EGR sisteminin diyagnostiini yapabileceksiniz.
Otomotiv elektromekanik atlyesi, benzinli ve dizel
aralar iin diyagnostik cihazlar. Deiik otomobil markalar
iin ara para tantm CDsi, kompresr, manometre, eksoz
gaz analiz cihaz.
Modl iinde ve sonunda verilen doru yanl sorular
cevaplandrarak kendinizi deerlendiriniz, sonularn
arkadalarnzla
paylaarak
eksikliklerinizi
tamamlayabilmeniz iin gereken bilgileri alnz.

ii

GR
GR

Sevgili renci,

Teknoloji ilerledike gnmz otomobillerinde tamamen elektronik-elektronik

sistemler artmaktadr. Eski tip aralarda fazla elektronik aksam bulunmad iin temel
elektrik bilgisi ile bu tip aralar tamir edilebiliyordu.
Otomobillerde elektronik paralarn tamiri genellikle mmkn deildir. Arzal
paray yerinden skp yenisi ile deitirmek hem daha ucuz olmakta hem de onarma gre
daha iyi sonu alnmaktadr. Otomobil zerinde bulunan bir parann arzal olup olmad
ise ancak bir diyagnostik cihaz ile anlalabilir. Diyagnostik test cihaz olmayan bir tamir
atlyesinde bu tip aralarn onarm mmkn olmamaktadr. Diyagnostik test cihazlar,
otomobilin motor ynetim sistemlerini, gvenlik ve konfor sistemlerini kontrol etmektedir.
Kontrol srasnda diyagnostik cihaz arzal olan parann arza tespitini yapmaktadr. Arzal
parann yenisi ile deitirilmesi sorunu ortadan kaldrmamaktadr. Arzann otomobilin
zerinde bulunan ilgili Elektronik Kontrol nitesinin (ECU) hafzasndan silinmesi ve yeni
parann sisteme tantlmas gerekir. Diyagnostik test cihaz olmadan elektronik bir sistemin
tamiri ve ayar kesinlikle yaplamaz.
Bu modl ile otomobillerde bulunan btn elektronik sistemlerin arzalarnn tespit
edilmesinde ve bu arzalarnn nasl giderilmesi gerektiini reneceksiniz

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Motor paralarnn, yalama ve soutma sisteminin diyagnostiini, kompresyon
testini, silindir kaak testini, ya basn testini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Diyagnostik test cihaz ile motorlarn nasl kontrol edildiini ve bu kontrol srasnda
motorun almasn deitirecek ayarlarn nasl yapld aratrnz.
Yaptnz aratrmay rapor haline getirerek snfta arkadalarnz ile paylanz.

1.MOTOR MEKAN DYAGNOST

Ara zerindeki elektronik sistem paralar ile birlikte alan kontrol niteleri
bulunur. Kontrol niteleri ara zerindeki sensrlerden bilgi alarak eitli deerlendirmeler
sonucu dier sistem paralarn ve motorun almasn kontrol eder. rnein, motor kontrol
nitesi ara zerindeki scaklk sensr, lamda sensr, hava ktle lm sensr, krank mili
devir sensr gibi birok paradan bilgi alarak, enjektr veya bujiler zerinden yakt ve
ateleme sistemini ynetir. Bu kontrol niteleri zerinden yaplan her trl lm, arza
tespit ilemleri, hata kodu okuma, hata kodu silme, adaptasyon gibi ilemlere diyagnostik
denir.

1.1.Kompresyon Testi
ten yanmal motorlarnn kompresyonu (Sktrma) motorun gcn ve torkunu
dorudan etkiler. Kompresyon kaaklar arttka motorun gc ve torku dmekte, yakt
sarfiyat ve motorun ya tketimi artmaktadr. Motorlarda yanma sonu scaklklarnn yksek
olmas iin sktrma annda basncn normal seviyelerde olmas gerekir. Eer sktrma
sonu basnc fabrika deerlerinin altnda gerekleiyorsa motorun segmanlar, silindir kapak
contas ve supap sistemlerinde arza meydana gelmi demektir. Bu arzann tam olarak tespit
edilebilmesi ve kesin bir yargya varlabilmesi iin motorun birtakm testlerden geirilmesi
gerekir.
Kompresyon testi, motorun durumunun hzl bir ekilde deerlendirilmesi iin yaplan
ilk testlerdendir. Motorun almas esnasnda kompresyonun dmesine neden olan
kaaklarn yerleri Resim 1.1de gsterilmitir.

Resim 1.1: Yanma odasnda kompresyon kaaklarnn yerleri

Motorun almas annda segmanlar ve supap oturma yzeylerinde kompresyon

kaa oluur. Segmanlarda meydana gelen kaaklar genellikle segmanlarn zamanla
anarak tam olarak grev yapmamasndan kaynaklanr. Supaplar; oturma yzeylerinin
arasna kir ve pisliklerin girmesi veya supap ayarlarnn yanl yaplmas, silindir kapak
contasnn grev yapmamas gibi nedenlerden kaynaklanan durumlar da kompresyon
kaana sebep olur.
Kompresyon testi yapmadan nce pratik olarak motorun almasna bakarak motorun
kompresyonu hakknda birtakm yorumlar yapmak mmkndr. Rlantide alan bir
motorun ya doldurma kapa alarak buradan kan dumana gre yorum yaplabilir. Ya
doldurma kapan atmzda srekli ve eksoz gazna benzeyen bir durumda basnl olarak
duman geliyorsa motorun muhtemelen segmanlar anm veya krlmtr. Dier bir kontrol
ynteminde; seyir halinde yoku karken otomobilin eksoz gazlarnn rengine baklr.
Eksoz borusundan mavi renkli duman kyor ise; motorun segmanlar silindir yzeyinde
gerekli ya filmi oluturamadndan, silindir cidarnda kalan fazla ya yanmaktadr.

1.1.1.Motorlarn Kompresyon Testinde Kullanlan Manometre Ve Cihazlar

Kompresyon testi benzinli motorlarn buji yuvasndan, dizel motorlarnn ise enjektr
yuvasndan yaplr. Kompresyon len manometrenin ucuna balanan bir aparat ile buji veya
enjektr yuvasndan lm yaplr. Resim 1.2de kompresyon testinde kullanlan manometre
gsterilmektedir. Bu tip manometreler silindir kapann zerinde bulunan buji veya enjektr
yuvasna el ile bastrlarak testin seri bir ekilde yaplmasn salar.
4

Resim 1.2: Kompresyon manometresi

Baz motorlarda silindir kapa zerinde bulunan buji ve enjektr yuvalar

ulalamayacak kadar derinde ise Resim 1.3te verilen kompresyon cihaz kullanr.

Resim 1.3: Kompresyon manometresi

Kompresyon testinde kullanlan manometreler; basn deerini kg/cm2 ve PSI

cinsinden ler. Gnmzde kullanlan benzinli motorlarn sktrma oranlar genellikle 8:1
ile 10:1 arasnda deiir. Benzinli motorlarda sktrma sonu basnc 8-10 kg/cm2 (120-150
lb/inch2) ve sktrma sonu scakl 150 C civarndadr. Dizel motorlar 17:1 ve 20:1
sktrma oranlar ile alr. Yksek sktrma oranlar dizel motorlarnda sktrma sonu
basncn ve scakln ykseltir. Standart bir dizel motorunda sktrma sonu scakl 700
C ve sktrma sonu basnc ise 20-25 kg/cm2 (240-270 lb/inch2) olarak elde edilmektedir.
Dizel motorlarnda sktrma sonu basnc ve scakl ne kadar fazla olursa o kadar iyi bir
alma karakteristii gstermektedir. Sktrma sonu basn ve scakln fazla olmas iin
baz dizel motorlarnda ar doldurma (Turbo arj) sistemleri kullanlmaktadr.
5

1.1.2.Motorun Kompresyon Testine Hazrlanmas

Benzinli ve dizel motorlarnda kompresyon testi ayn prensiple yaplr. Benzinli
motorlarda buji yuvasna, dizel motorlarda ise enjektr yuvasna kompresyon lm cihaz
taklr. Kompresyon testi iin aadaki hazrlk ilemlerinin yaplmas gerekir.

Benzinli ve dizel motorlarda test ncesi motor normal alma scaklna

gelinceye kadar altrlr

Motor durdurulur, buji (Dizel motorda enjektr) etrafndaki pislikler basnl

hava ile temizlenir

Uzun sreli mar yaplaca iin aknn tam dolu olmas dikkat edilmelidir.

Gaz veya hava kelebeinin test annda tam ak olmas gerekmektedir.

1.1.3.Kompresyon Testinin Yaplmas Ve Sonularnn Yorumlanmas

Kompresyon testi yaplacak aracn birinci silindirinde bulunan buji
(Dizel
motorlarnda enjektr) uygun bir anahtar ile yerinden dikkatli bir eklide sklr. Resim 1.2
veya 1.3deki kompresyon test cihaz uygun bir aparat ile buji yuvasna monte edilir. retici
firmann kompresyon test deerleri renilir. Tablo 1.1de olduu gibi motorun silindir
saysna gre bir durum deerlendirme tablosu oluturulur.
Her silindir iin retici firmann test deeri = 9,5 kg/cm2
Silindir No
llen Deer
(kg/cm2)

1. Silindir

2. Silindir

3. Silindir

4. Silindir

9,5

8,5

Tablo 1.1: rnek kompresyon test tablosu

Kompresyon cihaz ilgili silindire takldktan sonra 3-5 saniye mara baslr. Mar
sonunda kompresyon cihaznda okunan basn deeri tablo 1.1e yazlr. Dier llmeyen
silindirler iin btn ilemler tekrarlanlarak, her silindir iin lm ilemi yaplr.
Test sonunda oluturulan tabloya gre aadaki durum ortaya kabilir:

lm ilemi sonunda btn silindirlerde llen kompresyon deeri katalog

deerine yakn olabilir. Bu durumda motorda herhangi bir kompresyon arzas
bulunmamaktadr.
6

lm sonunda btn silindirlerin kompresyon deerleri birbirine yakn ve

katalog deerinden dk olabilir. Bu durumda motorun btn silindirleri ayn
zamanda anm olabilir.

lm sonunda baz silindirlerin kompresyon basn deeri dier silindirlerden

ok dk olabilir. Bu durumda kompresyonu dk olan silindirin segmanlar,
supaplar veya silindir kapak contasnda kaak olabilir. Motorun supap
ayarlarnn yaplarak kompresyon testinin tekrarlanmas gerekir. Supap ayar
sonunda yine ayn sonular kyor ise, segmanlarn veya silindir kapak contas
arzal olabilir. Dk kompresyonu olan silindirin bujisi yerinden kartlr ve
yadanlk ile silindirin ierisine motor ya sklr ve yalanan silindirin
kompresyonu tekrar llr. Deerlerde ykselme var ise bu silindirin
segmanlar anm olabilir. Eer deerlerde herhangi bir deime yok ise
silindirler arasnda contadan dolay kaak vardr.

Motorun silindirleri hakknda kesin bir yargya varmak iin motora deiik testler
uygulanabilir.
Ayrca diyagnostik cihaz ile kompresyon testi yaplabilir. Diyagnostik cihaz ile
kompresyon testi srasnda motor hibir yardmc aparat taklmamaktadr. Diyagnostik cihaz
motorun kompresyon testini motorun mar annda btn silindirlerin devrini lerek
yapmaktadr. Diyagnostik cihaz ile kompresyon testi u ekilde yaplmaktadr.
Aracn kimlik bilgilerinden yararlanlarak diyagnostik cihazna ara bilgileri girilir.
Motor ynetim sisteminde kompresyon testi mensne girilir. Resim 1.4te kompresyon testi
iin rnek diyagnostik ekran gsterilmektedir.

Resim 1.4: rnek diyagnostik cihaz kompresyon testi ekran

Kompresyon test mens ekran seildikten sonra diyagnostik cihaz ekrannda verilen
bilgilere gre hareket edilir. Kompresyon testine balanmadan nce motorun normal alma
scaklnda olduundan emin olunur ve vites boa alnr. Kompresyon testi iin Resim
1.5te verilen bilgi ekran takip edilir.

Resim 1.5: rnek diyagnostik cihaz kompresyon testi balang ekran

Devam mens ileri gidilir ve 3-5 saniye mara baslr. Mar sresince diyagnostik
cihaz her silindirin mar devrini lerek Resim 1.6da verilen tabloyu oluturur.
8

Resim 1.6: rnek diyagnostik cihaz kompresyon testi sonular

Diyagnostik cihaznn sonularna gre silindirlerin durumu hakknda yorum yaplr.

Mar annda kompresyonu iyi olan silindir dk devirde dner. Kompresyon kaa olan
silindir ise yksek devirde dner. Elde edilen sonular ile bu tip yorumlar yaplabilir.

1.2.Silindir Kaak Testi

Silindir kaak testi, motorun alan paralarnn durumunun kontrolnde kullanlr.
Bu testte arzann yerini kesin bir ekilde tespit etmek mmkndr. Silindir kaak testi,
kompresyon testinde olduu gibi buji yuvasndan yaplr. Buji yuvasna uygun bir aparat
taklarak sente durumunda silindirin iine basnl hava verilmektedir. Silindir iinde
bulunan basnl havann yanma odasnda baz noktalardan kap kamadna baklr. Resim
1.7de silindir kaak testi srasnda motorda meydana gelecek kaaklar gsterilmektedir.

Resim 1.7: Silindir kaak testi ve kaak yerleri

Silindir kaak testinde motorun hava kaa yapaca yerler; emme supab oturma
yzeyi, eksoz supab oturma yzeyi, segman silindir arasndan ve silindir kapak contasndan
(Contadan soutma suyuna, motor yana, komu silindire) kaak yapabilir.

1.2.1.Silindir Kaak Testinde Kullanlan Cihaz Ve Aparatlar

Silindir kaak testinde basnl havann kontroll bir ekilde yanma odasna verilmesi
ve verilen havann kontrol edilmesi iin Resim 1.8 ve 1.9da gsterilen silindir kaak test
cihazlar kullanlr.

10

Resim 1.8: Eski tip silindir kaak test cihaz

Resim 1.9: Yeni tip silindir kaak test cihaz

Yeni tip silindir kaak test cihaznda iki adet manometre bulunur. Resim 1,9daki 1
numaral manometre yanma odasndaki havann basncnn % ka deitiini gstermektedir.
2 numaral manometre kompresrden gelen havann basncn gstermektedir. 3 numaral
vana ise yanma odasna havay istediimiz zaman vermeye yarar. 5 numara ile gsterilen
hortumun ucundaki aparat 4 numaral rekora gemektedir. Hortumun ucunda bulunan 7
numaral rekor ise silindir kapandaki buji yuvasna vidalanarak basnl havann yanma
odasna iletilmesinde kullanlr. 6 numaral u ise kompresrden gelen basnl havann test
cihazna iletilmesinde kullanlr.
11

1.2.2.Motorun Silindir Kaak Testine Hazrlanmas

Silindir kaak testi sonularnn doru olarak llmesi iin motorun aada verilen
n hazrlklarnn yaplmas gerekmektedir.
Motorun hazrlanmas:

Motor normal alma scaklna gelene kadar altrlr.

Motor durdurulur, buji veya enjektr etrafndaki pislikler basnl hava ile
temizlenir.

Motor zerinde bulunan tm bujiler (Dizel motorunda enjektrler) yerinden

uygun bir anahtar ile sklr.

Hava filtresi yerinden kartlr (Emme manifoldu ucundaki hava giriini

salayan hortumlar sklr.).

Gaz veya hava kelebei tam ak konuma getirilir.

Radyatr kapa yerinden kartlr. Radyatrde su seviyesi eksik ise kapan

seviyesine kadar su doldurulur.

Motorun ya doldurma kapa yerinden kartlr.

1.2.3.Silindir Kaak Testinin Yaplmas ve Sonularnn Deerlendirilmesi

Silindir kaak testine balanmadan nce kompresrn hava basncn 13 kg/cm2 ( 200
lb/in ) kadar ayarlanr. Silindir kaak test cihaznn muayene hortumu test edilecek
silindirin buji (Dizel motorlarnda enjektr) yuvasna uygun anahtar ile taklr. Muayene
hortumunun ucuna uygun bir ddk taklarak test edilecek silindir senteye getirilir. Eer
ddk ile sente ilemi yaplamyorsa, supap muhafaza kapa yerinden sklerek supaplarn
alp kapanmasna gre senteye getirme ilemi yaplr.
2

Test edilecek silindir senteye getirildiinde, muayene hortumun ucunda bulunan

ddk sklr. Muayene hortumu 5 numaral ucu Resim 1.8de gsterilen test cihaznn 4
numaral rekoruna taklr. Kompresrdeki havann aniden yanma odasna dolmasn
engellemek iin cihazn zerinde bulunan 3 numaral vana kapatlr ( Basnl havann
motoru evirmemesi iin ara en yksek vitese taklr ve el freni ekilir ya da varsa motor
kilitleme aparat kullanlr.). Test cihaznn 6 numaral ucuna kompresrden gelen basnl
hava balanr. Btn balantlar tamamlandktan sonra 3 numaral vana yavaa alarak test
havasnn yanma odasna dolmas salanr. Test havas 8-10 kg/cm2 ayarlanr. 2 numaral
manometre 8-10 kg/cm2 basnc gstermelidir. Test annda silindirde herhangi bir kaak
olmas durumunda 1 numaral manometrede % cinsinden kaan havann saysal olarak
miktar verilmektedir. 1 numaral manometrede okunan deer test edilen silindirin kaak
miktarn vermektedir.
12

Silindir Kaak Testi

Silindir no
% Kaak

1. Silindir

2. Silindir

3. Silindir

4. Silindir

15

25

10

20

Tablo 1.2: rnek silindir kaak test tablosu

Silindir kaak testi btn silindirlere teker teker uygulanr. Btn silindirler kontrol
edildikten sonra tablo 1.2de verilen silindir kaak tablosu doldurularak sonular hakknda
yorum yaplr.
Silindir kaak testinde elde edilen deerler normal bir motorda % 20nin altnda
olmaldr. %20nin zerinde llen deerler motorda kaak olduunu gsterir. Test annda
yanma odasnda bulunan basnl hava Resim 1.7de gsterilen yerlerden kamaktadr. Ar
ekilde kaak olan silindirde havann k dinlenir. Test annda u yollardan hava kaabilir:

Emme manifoldundan hava geliyorsa emme supab yerine tam oturmuyordur

veya ayar bozuktur ( Kurumdan dolay yerine tam oturmayabilir.).

Eksoz borusundan hava geliyorsa eksoz supab yerine tam oturmuyordur veya
ayarszdr ( Kurumdan dolay yerine tam oturmayabilir.).

Radyatr kapandan hava kabarcklar kyorsa silindir kapak contas soutma

suyuna hava karyordur ( Silindir kapa eik veya silindir kapak contas
arzal olabilir).

Ya doldurma kapandan hava geliyorsa segmanlar anm veya krlm

olabilir.

Komu silindirin buji yuvasndan hava geliyorsa silindir kapak contas

karyordur. (Silindir kapa eik olabilir.).

Btn silindirlerde bu ilemler yaplarak motorun kesin arzasnn tespit edilir.

1.3.Motor Ya Basn Testi

Yalama sistemi motorun almasn etkileyen en nemli sistemlerden biridir.
Yalama sistemi arzal bir motor kesinlikle altrlmamaldr. Yalama sistemi benzinli ve
dizel motorlarnda farkl basnlarda motorun yalanmasn salanr. Benzinli motorlarda
yalama basnc 2,54 bar arasnda yaplr. Dizel motorlarnda yksek basn ile alt iin
yalama basnc 58 bar arasnda yaplr. Dizel motorlarnda yalama motorda kullanlan
13

turbo arjn tam olarak yalanmas iin ok nemlidir. Turbo arj alma esnasnda basnl
motor ya sayesinde hidrostatik yalama ile (Krank mili kol ve ana yatak yalamas gibi)
merkezlenmekte ve bu ya ile zerindeki fazla sy atmaktadr. Turbo arj ok az da olsa
yasz alt zaman sdan ve srtnmeden dolay hemen bozulabilmektedir. Dizel
motorlarnda yalama sisteminde bulunan yan mrn uzatmak iin ya soutucular
kullanlmaktadr. Motor, mar annda (150 d/d ) evrilmeye balanldnda ya pompasnn
karterden motor yan emerek sisteme belirli bir basnta pompalamas gerekmektedir. Ya
basncnn sistemde yeterli seviyede olmas gerektiini srcye ya ikaz lambasnn haber
vermektedir. Baz otomobillerde ya basn ve scaklk gstergesi bulunmaktadr. Resim
1.10da ya basn ve scaklk gstergesi verilmitir. Kontak anahtar yerine taklp bir
kademe evrildiinde ya ikaz lambas yanmas gerekmektedir. Ya lambasnn yanmas;
sistemde dolaan yan basnc az veya basncn sfr olduunu gsteir. Motor mar
yapldnda ve sistemde dolaan yan basnc artt anda ya ikaz lambasnn snmesi
gerekir.

Resim 1.10: Ya basn ve scaklk gstergesi

Yalama sisteminde ya pompas zerinde yan basncn belirli bir seviyede

ayarlayan basn ayar valfi bulunur. Sistemde yan basncn alglayan ya basn sensr,
basn ayar valfinden sonra sistemde dolaan yan basncn lmektedir. Resim 1.11de
yan basncn ve scakln lmek iin kullanlan sensrler verilmitir.

14

Resim 1.11: Ya basn ve scaklk sensr

Basn sensr baz aralarda ya mr olarak adlandrlr. Ya mr ierisine

dolan basnl ya, mrn iinde bulunan kontaklar aarak ya lambasnn snmesini
salar. Bu ekilde sistemde yan basncnn art anlalr. Ya scaklk sensrleri ierisinde
bulunan termokulp ( Scaklk ile direnci deien eleman) ya scakln elektronik sinyallere
evirerek srcy ikaz etmektedir.

1.3.1.Ya Basn Testinde Kullanlan Manometre Ve Aparatlar

Motorun ya basnc Resim 1.12de gsterilen ya basn manometresi ve balant
aparatlar ile llr. Baz aralarda ya basn gstergesi bulunduundan ya basncn
lmek iin ikinci bir manometre takmaya gerek yoktur.

Resim 1.12: Ya basn manometresi

Ya basn manometresi Resim 1.13te gsterilen ya filtresinin zerinde bulunan ya

basn sensrnn ( Mir) yerine taklarak lm yaplr.

15

Resim 1.13: Ya mr

Normal olarak alan bir motorun ya basnc motorun devrine baldr. Pompa
zerinde bulunan ek valf yan minimum basncn ayarlar. Pompadan kan yan basnc
ek valf zerinde bulunan yayn tansiyonunu yendii anda sisteme ya basnc iletilmektedir.
Motorun devrinin artmasna bal olarak ya pompas daha hzl alt iin sistem basnc
artar. Basn ayar supab fazla basntan dolay alarak bir miktar ya kartere yollayarak
sistemde ar basncn dmesini salar. Resim 1.14te ematik olarak sistemde ya
basncnn ayarlanmas gsterilmektedir.

Resim 1.14: Ya basn valfleri

1.3.2.Ya Basn Testine Motorun Hazrlanmas

Ya basn testinin doru yaplabilmesi iin motorda aada verilen n hazrlklarnn
yaplmas gerekmektedir:

Motorda herhangi bir ya kaa var ise yeri tespit edilerek arza giderilir.

Ya ve ya filtresi yenisi ile deitirilir ( Motor ya deiimi motor scak iken

yaplr.).
16

Ya filtresinin zerinde bulunan ya mr (Sensr) yerinden sklerek

uygun bir rekor ile test cihaznn lm ucu ya mr yerine dikkatli bir
ekilde taklr. (Baz aralarda ya filtresi yerine cihazn lm ucu taklr).

Ya basn testi annda motorun ya seviyesinin normal seviyede olmas

gerekmektedir.

retici firmann katalogundan motorun yalama basn deeri renilir.

1.3.3.Ya Basn Testinin Yaplmas ve Sonularnn Deerlendirilmesi

Ya basn testine hazrlanan motor rlanti devrinde altrlr. Rlanti devrinde test
cihaznn zerinde bulunan tahliye dmesine baslarak cihazn ierisine bulunan havann
yerine motor ya gelmesi salanr. Motor rlanti devrinde altrlrken test cihaznn
gsterdii ya basnc okunur. Motorun devri artrlarak orta ve ykse hzlarda ya basnc
tekrar okunur. Elde edilen sonular retici firmann katalog deeri ile karlatrlr. Test
cihaznda okunan deerler ile tablo 1.3te gsterilen rnek izelge hazrlanr.
Ya basn test sonular
(Katalog deeri = 2,7-3 bar 2000 ppmde)
Motor devri (d/d)

900

3000

4500

Katalog deeri (bar)

2,5

Test deeri (bar)

2,5

2,8

3,7

Tablo 1.3: rnek ya basn test tablosu

Farkl devirlerde ya basncnda dme veya ykselme var ise sistemde bulunan
basn ayar supab veya ek valfin yaylar bozulmu olabilir. Basn ayar supab ve ek
valfin arzalanmas ile yalama sisteminde u arzalar meydana gelebilir.

Sistemde dk basn llyor ve motorun devrinin artmasna ramen basn

ykselmiyorsa; basn ayar supap yaynn tansiyonu dmtr. Basn ayar
supabnn yay yenisi ile deitirilmelidir.

Sistemde basn katalog deerinden fazla ykseliyor ise yine basn ayar supab
gerekli basnta almyordur. Bu durumda basn ayar supabnn almasn
engelleyen pislik veya tortu olabilir. Fazla basn motorun en zayf
17

noktalarndan ya kaana neden olabilir. Basn ayar supabnn temizlenmesi

gerekmektedir.

Motorun basnc rlanti devrinde istenen deere ulamyor ise sistemde bulunan
ek valf tam almyordur. Bu durumda motorun rlanti devrinde ihtiyac olan
ya basnc az olmasndan dolay ya lambas rlanti devrinde yanabilir. Bu
durumda motor yeterli yalanamyordur. Hemen motor durdurulup ek valf
temizlenerek yerine taklmaldr.

1.4.Yalama Sistemi Diyagnostii

Teknolojinin ilerlemesi ile gnmz aralarnda motor kaputunu amadan src
motorun ierisinde bulunan yan seviyesini, ya zelliini ve ya scaklk deerlerini
grmektedir. Motorda bu bilgileri Elektronik Kontrol nitesine (E.C.U) ileten sensrler
bulunmaktadr. Yalama sisteminde bulunan sensrler arza yapt anda gsterge panelinde
bulunan ya ikaz lambalar durumu hemen srcye bildirir. Motorun almasn salayan
baz sistemlerin sensrleri arza yapm olsa bile, ECU arzal sensrn yerine kendi
hafzasnda bir deer ile motoru altrabilir. ECU yalama sisteminde arza tespit ederse,
yalama sisteminde bulunan sensrlerin yerine motorun almas iin uygun bir deer
vermez, gsterge panelinde; yalama sisteminde arza ikaz ile aracn en yakn servise aracn
gitmesi gerektiini iaret eder. Gsterge panelinde yalama sistemi ile ilgili bir arza var ise
motor derhal stop edilmelidir. Motor zerinde bulunan sensrler zamanla sdan, kullanmda
dolay bozulma, kirlenme gibi nedenler ile arza yapmaktadr. Sensrlerde meydana gelen
arzalar gstergenin ilgili blmnde motorun ya ile ilgili bir problemi olduunu bize ikaz
eder. Resim 1.15de ara gstergesinde ya ikaz lambalarnn arzadan dolay ikaz durumu
verilmitir.

Resim 1.15: Ya ikaz gstergesi arza bildirimi

18

Eer motorda ya eksiklii veya ya basnc gibi problemler yok ise sistemde
elektronik bir arza bulunmaktadr. Elektronik arzalarnn tespiti iin diyagnostik cihaz ile
aracn ilgili modl kontrol edilmelidir. Diyagnostik cihazlar ile motorun yalama sistemi
kontrolnde karmza aadaki iki soru kar:

Hangi sensr ve aktrlerde ne gibi arza kayd bulunmaktadr?

Sistemde bulunan sensrler ve aktrler doru bir ekilde lm ilemi yapyor

mu?

Yukarda verilen sorularn cevaplarn bulmak iin aadaki arza tespit ilemleri
yaplmaktadr.

1.4.1. Diyagnostik Cihaz le Arza Kayd Bulma

Aracn kimlik bilgilerinden yararlanlarak diyagnostik test cihazna aracn modeli
yakt tr vb. bilgileri girilerek test ilemi iin n hazrlk yaplr. Resim 1.16da diyagnostik
cihaznda aracn marka modelini girilmesi verilmektedir. Diyagnostik cihaznda yaplan bu
ilem dier btn kontroller iin yaplmaktadr.

Resim 1.16: rnek diyagnostik cihaz ekran

Diyagnostik test cihaznn data balant kablosu aracn ECUsnn giri soketine
taklr. Resim 1.17de arzal aracn ECU bilgi giri ucunun diyagnostik cihazna balanmas
grlmektedir.

19

Resim 1.17: Diyagnostik cihaz data ucunun araca balanmas

Balant ilemleri yapldktan sonra kontak anahtar alarak diyagnostik cihaznn,

ara zerindeki elektronik kontrol modllerini tanmas iin bir sre beklenir. Resim 1.18de
diyagnostik cihaznda aracn ECU modllerini tarama ilemi yaplmaktadr. Bu tarama
ilemi dier btn arza tespiti iin yaplmaktadr.

Resim 1.18: rnek diyagnostik cihaznn ECUsun modl taramas yaplmaktadr

Diyagnostik cihaz; kontak anahtar ak iken sistemde mevcut olan btn modlleri
ve bu modllere bal aktrler ve sensrlerin almasn gsterebilir. Resim 1.19da
diyagnostik cihaznda aracn yalama sisteminin kontrol iin yalama sistem modlne
giri verilmitir.
20

Resim 1.19: rnek diyagnostik cihaznda yalama sistem modlne giri

Diyagnostik cihazndan yalama sistemi ile ilgili olan modl seilerek arza kaydna
baklr. Resim 1.20de diyagnostik cihaz ile yalama sisteminde bulunan modln arza
hafza kaydna girilmesi verilmitir.

Resim 1.20: rnek diyagnostik cihaznda yalama sistem modlne giri

Arza kayd ileminde diyagnostik cihaz herhangi bir arza gstermiyorsa yalama
sisteminde arza yoktur. Arza kayd sorgulama ileminde diyagnostik cihaz arza kodu
buluyor ise arzann ne eit arza olduu arza kodunun karsnda aklamaktadr. Resim
1.21de rnek arza kodu aklamas verilmitir.

21

Resim 1.21: rnek diyagnostik cihaznda yalama sistemi hata ekran

Yalama sisteminde bulunan arza kodlar diyagnostik cihaz ile silinerek tekrar arza
tanmlamas yaplr. Resim 1.22de diyagnostik cihaz ile mevcut olan arzann silinmesi
gsterilmektedir.

Resim 1.22: rnek diyagnostik cihaznda yalama sistemi hafza silme ekran

Diyagnostik cihaz arza hafzasnn silinmesinden sonra hibir arza bulamuyorsa

yalama sistemi aktrleri ve sensrleri salamdr. Diyagnostik cihaz balangtaki arzalarn
aynsn yine gsteriyor ise yalama sisteminde arza kodu gsterilen aktrler ve sensrler
arzaldr. Mevcut olan arzalar diyagnostik cihaz ile tekrar silinir. Arzal para yenisi ile
deitirilir.
22

Arzal parann deiiminden sonra diyagnostik cihaz ile tekrar arza tanmlamas
yaplr. Arza tanmlamas sonunda diyagnostik cihaz arza kayd bulamyorsa yalama
sisteminde arza giderilmi olur.

1.4.2. Diyagnostik Cihaz Yalama Sistemindeki Sensrlerin Kontrol

Yalama sisteminde bulunan ya basn sensr, ya scaklk sensr, ya seviyesi
sensr gibi sistemde mevcut bulunan sensrler, motorun almas esnasnda almas
kontrol edilebilir.
Yalama sisteminde arza kayd kontrol ilemleri bittikten sonra, diyagnostik cihaz
ile yalama modl gerek deerler mens seilerek sensrlerin almas kontrol edilir.
Resim 1.23te diyagnostik cihaz ekrannda gerek deerler mensnden mevcut sensrlerin
lm deerlerine girii gsterilmitir.

Resim 1.23: rnek diyagnostik cihaznda yalama sistemi hafza silme ekran

Gerek deerler mens seilerek yalama sisteminde bulunan sensrlerin almas

gzlenir. Yalama sisteminde sensrlerin almasn izlemek iin motorun altrlmas
gerekmektedir. Resim 1.24te alan motorun diyagnostik cihaz ile yalama sisteminde
bulunan sensrlerin gerek deerleri verilmitir.

23

Resim 1.24: rnek diyagnostik cihaznda yalama sistemi sensrleri gerek deer bilgileri

Ya basn testinde llen deerler ile aracn gsterge panelindeki deerler

karlatrlr (Genellikle bu karlatrlan deerler aracn ya seviyesi, anlk ya basn
miktar gibi deerlerdir.). Diyagnostik cihaz ve aracn gsterge panelindeki deerlerin ayn
deeri gstermesi gerekir. Bu iki deer arasnda fark yok ise gsterge panelinde bir arza
yoktur, iki deer arsnda fark var ise aracn gsterge panelinde bir arza vardr.
Diyagnostik cihaz ile test ilemi bittikten sonra test cihaznn k mens
kullanlarak programdan klr. Motor durdurulur ve tekrar altrlr, alma esnasnda
yalama sisteminde bir problem gzkmyor ise arza tespit ilemi baar ile yaplmtr.

1.5.Soutma Sistemi Diyagnostii

Soutma sistemi arzalar motorun almasna direkt etki eden sistemlerdendir. ECU
soutma sisteminde bir arza tespit ederse motor almasna yine devam edebilir. ECU
motorun almasn salayacak soutma suyu deerini hafzasna nceden yklenmi acil
durum deerleriyle altrr. ECU soutma svs s deerini yaklak 40 C olarak belirler
ve belirlenen bu deer ile motor istenen mesafeye kadar gidebilir.
Soutma sisteminde meydana gelen arzalar motorun almasn olumsuz ynde
etkilir. Resim 1.25te bir aracn gsterge panelinde, soutma sisteminde meydana gelen arza
gsterilmektedir. Gstergeden anlalaca gibi soutma sisteminde scaklk art
bulunmaktadr. Soutma sisteminde arza meydana geldii zaman ilk olarak sistem fiziksel
olarak kontrol edilmelidir.

24

Resim 1.25: Soutma sistemi ikaz gstergesi arza bildirimi

Motor alrken scakln artmasnn sebebi unlar olabilir:

Motorun soutma suyu eksilmi olabilir. Baz aralarda motor soutma suyu
seviyesi sensr bulunmaktadr. Soutma sistemindeki bu zellik sayesinde
soutma svsnn ani olarak azalmas gsterge panelinde bulunan ikaz lambas
ile grlebilir.

Radyatr zerinde bulunan fan motoru arzaldr veya almasn engelleyen bir
durum vardr.

Motorun scakln gsteren scaklk sensr arzalanmtr veya kablolar ksa

devre yapmtr.

Termostat arzaldr.

Devir daim pompas arzaldr veya kay kopmutur.

Radyatr zerinde bulunan fan mr arzalanm veya soketi kmtr.

Bu arzalardan dolay soutma sistemi hararet yapmaktadr.

Soutma sisteminde bulunan sensrleri diyagnostik cihaz ile kontrol etmeden nce
soutma sisteminde gzle kontrol yaplmaldr. Soutma sisteminin paralar ve muhtemel
arzalar u ekilde tespit edilebilir.

25

1.5.1. Soutma Sisteminde Kullanlan Paralarn Kontrol

Fan Motoru
Radyatr zerinde bulunan fan motoru tek veya ift olarak bulunmaktadr. Baz
aralarda fan motorlar soutma sisteminde bulunan svnn soutulma ihtiyacna gre tek,
ift veya kademeli olarak almaktadr.
Fan motoru, motor scak iken fan mr devreyi at halde almyorsa ierisinde
bulunan sarglar yanm veya kopmu olabilir. Sarglarn kontrol iin AVO metre veya seri
lamba kullanlabilir. Resim 1.26da olduu gibi fan motorunun soketi yerinden kartlarak
fan motoruna bal olan u, Avometrenin diren konumu ile teker teker llr. lm
esnasnda Avometre belirli bir diren veya Bip sesi kartmaldr. Eer devrede bir
kopukluk var ise fan motoru arzaldr, yenisi ile deitirilmelidir.

Resim 1.26: Fan motoru kontrol

Fan Mr
Fan mr; radyatr zerinde bulunur. Radyatrdeki suyun scakln lerek belirli
bir scaklkta fan motorunun almasn salayacak akmn geiini salar. Motor normal
alma scaklna geldii zaman fan mr yaklak 87 Cta devresini kapatarak fan
motorunun almasn salayan akm gemesine izin verir. Resim 1.27de grld gibi
normal alma scaklna gelmi bir motorun fan mrnn soketi kartlr.

26

Resim 1.27: Fan mr kontrol

Avometrenin diren len ksm ile fan mrnn ularnda ksa devre kontrol
yaplr, lm yaplrken scak paralara dikkat edilir. Avometrede 0 ve Bip sesi
olmaldr. Eer istenen deer ekranda gzkmyor ise fan mr kontaklar devreyi
kapatamyordur. Fan mr arzaldr, mevsim artlarna gre klk ve yazlk olmak zere
yenisi ile deitirilir.

Termostat
Termostat, motorun ierisindeki soutma svsnn alma scaklna gelene kadar
motor blounun ierisinde kalmasn salar. Motor soutma svs alma scakl olan 90
C (Baz motorlarda 90-100 C aras deiir) geldii anda termostat mekanik olarak alarak
motorun ierisinde bulunan 90 Cdeki soutma svsnn radyatre gitmesini salar.
Motorun ierinde devir daim eden sv ss dt anda termostat tekrar kapanarak svnn
yine 90 Cye gelmesini bekler. Bu ekilde motorun alma scakl 90 Cde kalmas
salanr. Resim 1.28de gsterilen termostat motorun alma scakl 90 C olduu halde
almyor ise motor hzla hararet yapar.

27

Resim 1.28: Termostat

Hararet yapan bir motorda; radyatr scakl az ve motor hararet yapacak derecede
scak ise muhtemelen termostat almyordur. Bu durumda motorun ss fazla artmadan
motor stop edilir. Fan mr ular soketinden kartlarak fan motoruna giden kablolar
birbirine dedirilerek fan motorunun almas salanr. Fan motorunun almas motorun
scakln biraz drr. Motorun silindir kapa veya hortum iinde olan termostat
yerinden kartlr. Mevsim artlarna gre uygun derecedeki termostat yerine taklr.
Termostatn deiimi srasnda soutma svs eksilebilir. Motorun ierisine mutlaka
anti-freezeli su konulmaldr. Motorun soutma suyu tamamlandktan sonra radyatr kapa
kapatlr ve tat motoru, fan motorunu aana kadar rlantide altrlr. Fan motorunun
alma scakl 90 C civarnda olmaldr. Motor birka kez fan motorunu altrdktan
sonra radyatrde soutma svs eksiklii var ise tahliye kabna ilave yaplr.
Is sensr
Motor scaklk sensr, silindir kapa zerinde veya motor blounda bulunur.
Scaklk sensr arzaland zaman aracn hararet gstergesi almaz ve soutma sistemi
arza sinyali verir. Scaklk sensrleri NTC direnlerdir. Bu direnler scaklk art zaman
direnci azalan elektronik bir paradr. Scaklk sensrn aracn zerinde takl iken hzl bir
ekilde test etmek iin, soketi kartlr, bu durumda hararet gstergesi fazla diren
alglayaca iin hararet 0 gstermelidir. Yine ayn soketin ularn birbirine dedirdiimiz
zaman diren sfr olacandan hararet gstergesi maksimum scaklk gsterecektir. Bu
durumda gsterge panelinin salam olup olmad anlalr.
Diyagnostik cihaz ile soutma sitemindeki sensrlerin kontrol iin aadaki yol
izlenebilir.
Diyagnostik cihaz giri soketi aracn ECU giri soketine taklarak, kontak anahtar
alr. Aracn marka ve modeli girilerek cihazn arac tanmas salanr. Diyagnostik cihaz
ECUda bal bulunan modlleri tandktan sonra ilem mensnden soutma sistemi ile
ilgili modl seilir. Diyagnostik cihaz ile varsa soutma sistemi modlne, yoksa motor
ynetim sistemine girilir. Resim 1.29da rnek diyagnostik cihaz ekran grlmektedir.

28

Resim 1.29: Soutma sistemi diyagnostik kontrol men girii

Diyagnostik cihaz ile motor ynetim sistemine girilir, ECU markas seilerek
diyagnostik cihazn motor kontrol sistemine girmesi salanr. Resim 1.30da rnek
diyagnostik giri ekran verilmitir. Bu blmde motorun soutma sisteminde kullanlan
scaklk sensr ve soutma svs seviye sensrnn almas gzlenebilir.

Resim 1.30: Diyagnostik cihaz ile motor ynetim modlne giri ekran

29

Kontak anahtar ak pozisyonda iken diyagnostik cihaz ile motor ynetim sisteminin
arza kaydna baklr. Soutma sistemi hararetten dolay arza yapt ise ECU hafzasndan
olas hararet arzasnn silinmesi gerekebilir. Resim 1.31de diyagnostik cihaz ile arza kayd
kontrol verilmitir.

Resim 1.31: Diyagnostik cihaz ile motor ynetim modl arza kayd kontrol

Diyagnostik cihaz ile arza kontrol yapldnda sistemde arza yok ise Resim
1.32deki bilgi ekran gelir.

Resim 1.32: Diyagnostik cihaz ile motor ynetim modl arza kayd

30

Sistemde hata yoksa motor altrlarak soutma svs scakl kontrol edilebilir.
Diyagnostik cihaznn gerek deerler mensnden motorun scakl varsa soutma sv
seviyesi sensrleri seilerek sonular kontrol edilir. Resim 1.33te diyagnostik cihaz ile
motorun soutma sistemindeki sensrlerin alma deerleri verilmitir.

Resim 1.33: Diyagnostik cihaz ile motor soutma sistemi sensrlerinin gerek deerleri

Elde edilen sonular ile aracn gstergesindeki deerler karlatrlr, sonular ayn ise
gstergelerde bir sorun yoktur. Aracn gsterge deerleri ile diyagnostik cihazn deerleri
arasnda bir fark var ise aracn gstergesi arza olabilir.

31

UYGULAMA
FAALYET
UYGULAMA
FAALYET
lem Basamaklar

neriler
Ara srcsnn tam olarak motordan
ikyetlerini dinleyiniz.

Srcnn ikyetlerini dinleyerek ara

ikyetler zerine tat motoruna neler
kabuln yapnz.
yaplabileceini
srcye
ksaca
anlatnz.
Ara ile ilgili mteri ikyet formu
doldurunuz.
Doldurulan formu mteriye okutarak
arata gerekli ilemlerin yaplmasna
onay alnz.
Aracn kilometresini ve yakt durumunu
gsterir tabloyu dikkatli bir ekilde
doldurarak srcye onaylatnz.

Mteri ikyet formunu srcnn

ikayetlerini gz nnde bulundurarak
doldurunuz.

Aracn src mahallinin temiz kalmas

iin koltuk, direksiyon ve vites kolu
koruyucusu taknz.

Arza tehisi iin arac atlyedeki ilgili

birime gtrnz.
Kompresyon testine balamadan nce
aracn n amurluklarna koruyucu rt
Motoru kompresyon testi iin hazrlaynz.
seriniz.

32

 Kompresyon testi iin aracn normal

alma scaklnda olduundan emin
olunuz.
Kompresyon testi iin renme
Faaliyeti 1de anlatlan n hazrlklar
adm adm yapnz.
Test iin gerekli ara ve gereleri
yannzda bulunan sehpa zerine
getiriniz.
Kompresyon testini btn silindirler iin
dikkatli bir ekilde yapnz.

Test sonularnda tam emin deilseniz

testi bir kez daha uygulaynz.
Test annda mar motorunun fazla
snmamas iin 3-5 saniyeden fazla
mar yapmaynz.
Elde edilen test sonularn tablo haline
getiriniz.
Kompresyon testi sonularna gre arza
tehisi yaparak onarm yntemlerini
belirleyiniz.
33

Test sonularn aracn retici firmann

verdii
katalog
deerleri
ile
karlatrnz.
Katalog deerleri ile farkl olan
silindirlerin arzasn tam olarak tespiti

iin gerekli ilemleri yapnz.

Arza yerini kesin olarak tespit etmeniz
iin motora silindir kaak testi yapnz.
Motoru renme Faaliyeti 1de
anlatld gibi silindir kaak testi iin
hazrlaynz.
Test
iin
btn
hazrlklar
tamamlandktan sonra test ilemine
geiniz.
Test edilecek silindirin buji yuvas ve
dizel motoru ise enjektr yuvasna
uygun rekor balaynz.

Motoru silindir
hazrlaynz.

kaak

testi

iin

Test ileminde motorun

olduundan emin olunuz.

sentede

Test annda basnl havadan dolay

motorun dnmemesi iin arac vitese
taknz ve el frenini ekiniz.
Silindir kaak test cihazn motora
balaynz.

Kompresrden elde ettiiniz test

havasn silindir kaak test cihazna
balaynz.
34

 Test cihaz ile yanma odasna basnl

hava vererek silindirdeki hava kaak
miktarn kontrol ediniz.

Her silindir iin en fazla %20 hava

kaa olmas gerekmektedir.
Test edilen silindirde hava kaa fazla
ise havann kat yeri tespit iin ses
dinleyiniz.
Silindir ierisindeki hava kaaklar ya
doldurma
kapandan,
radyatr
kapandan, eksoz borusundan, emme
manifoldundan, komu silindirlerden
gibi yerlerden kaabilir.

Silindir kaaklarn yerlerini kesin olarak

belirleyiniz.
Motorun silindir kaak testi sonularn
tablo haline getirerek katalog deerleri
ile karlatrnz.
Silindir
kaak
test
sonularn
Silindir kaak testi sonularna gre arza
yorumlaynz.
tehisi yaparak onarm yntemlerini
Test sonularna gre motora yaplacak
belirleyiniz.
tamir ilemlerini aratrnz.
35

 renme faaliyeti 1de anlatld gibi

motoru ya basn testine hazrlaynz.
Ya mr yerine resimde grlen bir
T rekor balaynz.

Rekorun
dier
ucunu
manometresine balaynz.

ya

Motor ya basn testini yapmadan nce

gerekli ise mteri onayndan sonra
motorun ya ve ya filtresini
deitiriniz.

Motoru ya basn testi iin hazrlaynz.

Test iin btn hazrlklarn

olmasna dikkat ediniz.

tam

Motor altnda sistemde ya kaa

kontrol yapnz.

Motor
yann
normal
olduundan emin olunuz.

36

seviyede

 Motoru altrarak ya basn lm

iin kullanlan manometrenin ierisine
ya dolana kadar hava alma butonuna
basnz.
Test cihaznn havas alndktan sonra
lm iin motorun gerekli test hzna
ulamas iin gaz veriniz.
Motorun devrini aracn kendi gsterge
panelinden okuyunuz. Ya basnc
lm esnasnda devri sabit tutmaya
alnz.

Gerekli devirde lm ilemi yapnz.

Sonular bir
yorumlaynz.

tablo

Motor katalogundan
deerlerini alnz.

hazrlayarak
ya

basn

Test basnc katalog deerlerinden

dk kyor ise bunun sebebini
Ya basn testi sonularna gre arza
aratrnz.
tehisi yaparak onarm yntemlerini
Basn ayar valfinin yay tansiyonu
belirleyiniz.
azalm ise ya basnc dk kabilir.
Basn ayar valfinin yayn yenisi ile
deitirerek ya basncn tekrar
lnz.
37

 Basn katalog deerlerine ulayor ise

arza giderilmi olur.
Basn ayar valfi yaynn deiimi ya
basncn
basnc
ykseltmediyse
sistemin dier ksmlarn kontrol ediniz
( Ya pompas, yalama ana kanal,
varsa turbo yalama borusu).
Yalama basncnn katalog deerlerine
ulancaya kadar arza arama ilemine
devam ediniz.
Aracn marka ve modelini ara
ruhsatndan yararlanlarak diyagnostik
cihazn ara bilgileri ksmna giriniz.

Arata
dier
btn
diyagnostik
ilemlerini hzl yapabilmek iin ruhsat
bilgilerini kayt ediniz.
Yalama sistemi zerinde diyagnostik
yapnz.
Aracn ECUsunun balant ucunu
yerini
bilmiyorsanz
diyagnostik
cihaznn ara balant ucu mens
girerek
balant
ucunun
yerini
reniniz.
Yine ayn menden balant kablosu
soketinin eklini reniniz.

38

 Uygun soketi aracn ECU giri soketine

taknz.

Yalama sistemi kontrol iin renme

Faaliyeti 2de anlatlan diyagnostik
ilemlerini yapnz.

Test ilemi bittikten sonra arza kayd

bilgilerini mteriye gstermek zere
cihazdan rapor alnz.

Test sonularna gre arzal para var

ise yenisi ile deitirerek diyagnostik
cihaz ile tekrar kontrol ediniz.
Yalama sistemi ile ilgi
giderildiinden emin olunuz.

39

arzann

 Diyagnostik cihazn araca balaynz

Aracn soutma suyunun
olduundan emin olunuz.

yeterli

Gerekli ise aracn soutma svsn

deitiriniz. Soutma svsn uygun
oranda anti-freeze ile kartrnz.

Soutma sistemi zerinde diyagnostik

yapnz.

Soutma
sisteminde
olmadndan emin olunuz.

kaak

Hazrlk ilemleri bittikten sonra motoru

altrmadan soutma sisteminde arza
kontrol yapnz.
Arzal para
deitiriniz.

var

ise

yenisi

ile

Motoru altrarak fan motorunun bir

veya iki kez alana kadar motorun
snmasn salaynz.
Fan motoru scaklk gstergesi 90C
civarna geldiinde amaldr. Bu
scaklkta fan motorunun almasn
kontrol ediniz.
Motorun alma scaklnda iken
tahliye kabndaki soutma svsnn
40

seviyesini kontrol ediniz.

Motorun almas annda soutma
sisteminde kaak kontrol yapnz.
Soutma
sisteminde
kaak
olmadndan emin olunuz.
Soutma sisteminde gerekli kontrol ve
arza
ilemi
giderildikten
sonra
diyagnostik cihazn aratan sknz.

41

LME
DEERLENDRME
LME
DEERLENDRME
renme faaliyetinde edindiiniz bilgileri lmeye ynelik Doru-Yanl tipi sorular
hazrlanmtr.

Sra
sorular
nu

Doru

Motor kompresyonu dk ise motorun yakt tketimi artar.

Kompresyon basnc dk olan motora kaln ya ilave edilir.

3
4
5
6
7
8
9
10

Yanl

Supap ayar bozuk olan silindirlerin kompresyon basnc

yksek olur.
Dizel motorlar sktrma ile alt iin kompresyon
basnc yksek olmaldr.
Benzinli motorlarda sktrma basnc 18-20 kg/cm2 dir.
Soutma sisteminde termostatn her zaman ak olmas
gerekmektedir.
Mar annda yalama sistemi ya kanalllarna ya
pompalamaz. Motor alt anda yalama sistemi basnc
artar.
Yalama sisteminde olmas gereken ya basnc yeterli
seviyede artmyor ise basn kontrol valfi yay tansiyonu
azalmtr.
Motorun alma scakl 90 Cdr. alma scaklna bir an
nce gelmesi iin soutma sistemine termostat konulmutur.
Silindir kaak testi ilemi srasnda motora mar yaptrlr ve
silindirlerdeki kaak miktar gzlenir.

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarn karlatrnz. Yanl
cevaplarnz var ise ilgili konular tekrar gzden geiriniz.
renme faaliyeti sonunda deerlendirme sorularna verdiiniz cevaplarnzn hepsi
doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

42

RENME FAALYET2
AMA

RENME FAALYET2

Benzinli ve dizel motor yakt sistemlerinin ve ateleme sistemlerinin, turbo arj ve

sper arj sistemlerinin ve EGR siteminin diyagnostiini yapabileceksiniz.

ARATIRMA
ARATIRMA

Yeni nesil benzinli motorlarda yakt sisteminde ne gibi ayarlar yaplmaktadr?

Benzinli motorlarda ne eit sensr kullanlmaktadr, aratrnz.

Yeni nesil dizel motorlarnda kullanlan yakt sistemi zellii nelerdir, sistemde
yardmc olarak kullanlan turbo arj ve EGR sisteminin avantaj ve
dezavantajlarn aratrnz. Yaptnz aratrmalar rapor haline getirerek
snfta arkadalarnz ile paylanz.

2.MOTOR SSTEMLERNN
DYAGNOST
Yeni nesil dizel ve benzinli aralarda, sistemin almas ve sistemde alan sensr ve
aktrlerin kontrolleri yaplmaktadr. Gnmzde benzinli ve dizel motorlarda ECU
(elektronik kontrol nitesi) iki grev stlenmektedir. lk olarak motorun almasn
salayacak sistemlerde bilgi toplar ve ikinci olarak bu toplanan bilgileri sistemin ihtiyacna
gre benzinli ise ateleme ve yakt sistemini, dizel ise yakt pskrtme sistemini maksimum
verim alnabilecek ekilde ayarlamaktr. Btn bu bilgilerin alglanmas ve ilenmesi olayna
motor ynetim sistemi denilir.

2.1.Benzinli Motor Yakt ve Ateleme Sistemi Diyagnostii

Benzinli motorlarda yakt sistemi ve ateleme sistemi almas ayr kontrol edilir.
Diyagnostik cihaz ile sistemde bulunan sensrlerin almas ve arzas tespit edilir.

2.1.1.Yakt Sistemi Ve Ateleme Sistemi Kontrolleri

Benzinli motorlarda motor alma arzalar genellikle yakt pskrtme sisteminde
veya ateleme sisteminde olmaktadr. Aracn gstergesinde arza lambas yanmyor; fakat
motor dzensiz alyor veya hi almyor ise arza ilk olarak yakt sistemi veya ateleme
43

sisteminde aranmaldr. Yakt sistemi arzalar, kullanlan yaktn kalitesi dk ise

enjektrlerin tkanmasna neden olmaktadr. Tkanan enjektr tam olarak pskrtme
yapmad iin motor dzensiz alr. Bu arzann tam olarak giderilmesi iin enjektrler
deitirilmeli veya enjektrler temizlenmelidir. Resim 2.1de enjektr temizleme ilemi
yaplmaktadr.

Resim 2.1: Enjektr temizleme ilemi

Enjektrler, zel temizleme yakt ile yksek frekansl (Ultrasonik) ses titreimleri ile
temizlenir. Enjektr temizleme cihaz balant hortumlar motorun yakt sistemi gidi ve
dn hattna balanarak motor altrlr. Motor temizleme yakt ile bir mddet alan
motorun (3-5 litrelik temizleme yakt bitene kadar) enjektrlerinde biriken karbonlarn
temizlenmesi salanr.
Yakt sisteminde bulunan basn ayar reglatr manifold basncna gre pskrtme
basncn ayarlar. Basn ayar reglatr, enjektrlerden pskrtlen yaktn her devirde
kesintisiz olarak pskrtlmesi iin pskrtme basncn sabit tutar. Manifold basnc
dt anda yakt tpnde bulunan yaktn basncn, yaktn bir miktarn geri dn hattna
szdrarak sistemde bulunan yaktn basncn drmektedir. Manifold basnc motor
alrken ani olarak ykselirse, bu sefer sistemde basncn ykseltilmesi iin yakt tpnde
bulunan yaktn geri dn hattna kamasn engelleyerek yakt tpnde basncn artmasn
salar. Basn ayar reglatr, manifold basncna gre srekli yakt tpndeki yaktn
basncn bu ekilde salar. Resim 2.2de basn ayar reglatrnn manometre ile kontrol
edilme ilemi verilmektedir.

44

Resim 2.2: Yakt sistemi basn kontrol

Resim 2.2de gsterildii gibi depodan gelen yakt borusu yerinden karlarak, giri
borusu ile yakt tp arasna yakt basn manometresi balanr. Basn ayar reglatr
diyaframna bal olan manifold vakum hortumu yerine test cihaznn el pompas balanr.
Manometre ve el pompasnn balants tamamlandktan sonra kontak anahtar alarak yakt
pompasnn almas salanr. El pompasnda, manifold vakumu atmosfer basncna eit
olduu anda (Vakum pompas almadnda) yakt pompasndan kan yaktn basnc
manometreden okunur. Sonra katalog deerine gre manifold vakumu ayarlanr. Belirli
manifold vakumuna gre yakt tpnde bulunan yakt basncnn deiimi manometreden
okunur. Manifold vakumunun deiimine gre yakt basncnda deiimler katalog deeri ile
karlatrlr. Karlatrma sonunda yakt basnc istenen seviyede ayarlanmyor ise basn
ayar reglatr yenisi ile deitirilir.
Ateleme sistemi almas Resim 2.3te grld gibi basit olarak kontrol edilebilir.
Buji kablosu fiber bir pense ile bujiden kartlarak motorun asesine 6 mm uzaklkta tutulur
ve motorun almasn engellemek iin enjektr soketleri yerinden kartlr. Buji kablosu
bu konumda iken mara baslr ve kvlcmn iddetine baklr. Btn buji kablolar bu
ekilde test edilir.

45

Resim 2.3: Ateleme devresi kvlcm muayenesi

Kvlcmn kalitesi dk ise ateleme sisteminde bir arza olabilir; ateleme bobini
yenisi ile deitirilmelidir. Mar annda buji kablosu asiden 2 cmden fazla
uzaklatrlmamaldr, aksi halde elektronik olan ateleme devresi yksek gerilimden dolay
yanabilir. Bujiler yerlerinden sklerek temizlenir ve buji trnak aralklar katalog
deerlerine gre ayarlanarak yerine taklr.

2.1.2. Yakt Ve Ateleme Sisteminin Diyagnostik Cihaz le Kontrol Edilmesi

Motor alma annda arza yaptnda ECUya arza kayd alnmaktadr ve aracn
gsterge panelinde iki adet farkl sar ikaz lambas yanmaktadr. Arza lambalar motorun
yakt sisteminde bir arza olduunu srcye sylemektedir. Resim 2.4te aracn arza
gstergesi verilmitir.

Resim 2.4: Motor yakt sistemi arza lambas

Motor yakt sisteminde meydana gelen arzann byklne gre ECU motorun
alma koullarn deitirebilir.
46

2.1.2.1. Motor Arza Durumlarna Gre Ecunn Motor altrma Durumlar

Benzinli motorlarda enjektr pskrtme sresi ve ateleme avans deerleri sistemde
ki sensrlerden alnan bilgilere gre ayarlanr. Benzinli motorlarda motorun scakl yakt
ve ateleme sresini dorudan etkileyen bir parametredir. ECU sistemden ald bilgileri her
an deerlendirerek, yakt ve ateleme sisteminin optimum (Uygun deer) dzeyde
almasn salar. Motor ynetim sistemine bal sensrlerden her hangi biri arzal ise ECU
arzal sensrn yerine nceden hafzasna yklenmi deerleri kullanarak motorun
almasn devam ettirmektedir.
Genellikle ECU motorun yakt sistemi veya dier sistemlerde meydana gelen
arzalardan dolay, motorun alma koullarn drt acil duruma gre ayarlamaktadr.

Acil durumda alma: Motorda meydana gelen arzann seviyesi dk ve

gsterge panelinde motor arza lambas yanyor ise gaz kelebeinin almas
motor kontrol birimi tarafndan %50 ile snrlandrlr. ECU motorun yksek
devirde almasn engelleyerek, yksek maliyetli arzalarn olumasnn nne
gemek iin motor devrini snrlandrr. Bu durumda ara en yakn servise
gidecek kadar alabilir.

Acil durum havas: Aracn gsterge panelinde arza lambasnn yanmas ile
motorda meydana gelen arzann seviyesine gre acil durum modu alr. Acil
durum almasnda gaz kelebei valfinin servo motoru kapatlarak motorun
alma kapasitesi ciddi oranda snrlandrlr. Gaz kelebei bu durumda
yaklak %33 olarak alr. Gaz pedal modl, pskrtlen yakt miktarn
ayarlayarak motor devrini maksimum 3000 d/d da kontrol eder. Motor bu
durumda en yakn servise gidecek kadar alabilir.

Artm rlanti devri: Motorda oluan arzann seviyesine gre gstergede

motor arza lambas yanar. Motor rlanti devri, ykten bamsz olarak kontrol
birimi tarafndan sabit bir seviyede (yaklak 1500 d/d) tutulur. Bu durumda
gaz pedal, motor devrinde her hangi bir etkiye sahip olmaz. Motorda arza
giderilene kadar motor kendi kendini 1500 d/d altrr.

Motor kapal: Bu durumda motorda oluan arzann seviyesi en yksektir.

Motor kontrol modl motorun yakt ve ateleme sistemini keserek motorun
almasn engeller. Motor bu durumda servise kadar ekilmesi gerekir.
47

2.1.2.2. Benzinli Motorun Arzasnn Diyagnostik Cihaz le Giderilmesi

Benzinli motorlarda, motorun almasn etkileyen sensrlerin biri veya birka arza
yapt zaman aracn gstergesinde Resim 2.4de verilen arza lambalar yanar. Bu durumda
motorda uygun bir diyagnostik cihaz ile arzann neden kaynaklandnn bulunmas gerekir
(renme Faaliyeti 1de anlatld gibi aracn ruhsatndan faydalanlarak diyagnostik
cihaznda aracn bilgileri bulunur.).
lk olarak diyagnostik cihazndan donanm sistemleri mensnden, motorun elektronik
kontrol nitesinin retici ad bulunur. Eer retici firmann ECU ad bilinmiyorsa,
diyagnostik cihaz yardm ile kontrol nitesi markas bulunur. Resim 2.5te diyagnostik
cihaznda, ara ECU reticisinin belirlenmesi gsterilmitir.

Resim 2.5: ECU markasnn diyagnostik cihaz ile bulunmas

Aracn diyagnostik soket balants yeri bilinmiyorsa; Resim 2.6da diyagnostik

ekrannda F4 mens ile aracn diyagnostik prizi yeri ve soket balants bulunabilir.

48

Resim 2.6: Diyagnostik cihaz soketinin yerinin bulunmas

Diyagnostik cihaznn araca balanma ilemi tamamlandktan sonra kontak anahtar

alarak ECU motor kumanda sistemine girilir. Motorun yakt sisteminde arza var ise; arza
hafzasndan, arzann hangi paradan ve neden kaynakland verilir. Resim 2.7de
diyagnostik cihaz ile aracn motor kumanda sistemi arza hafzas girii verilmitir.

Resim 2.7: Diyagnostik cihaz arza hafzas kontrol ekran

49

Motor yakt sistemi arza hafzas kontrol yaplr, sistemde mevcut olan arza, Resim
2.8de diyagnostik cihaz ekranndaki gibi grlr. Bu ekranda arzann nereden ve neden
kaynakland detaylca verilmektedir. Ayrca diyagnostik cihaz ile arzal parann, ara
zerindeki yeri renilebilir.

Resim 2.8: Diyagnostik cihaz arza hafzas hata ekran

Arza ekrannda motorun almasn etkileyen arzal sensrler ekrana gelir, arzal
sensrn soket balants kontrol edilir ve tekrar arza hafzas silinir. Arza hafzasnn
silinmesinden sonra tekrar arza hafzas kontrol edilir. Ayn arza kayd ekrana geliyor ise
ilgili sensr veya tesisat balants arzaldr. Sensr balantlar kontrol edildikten sonra
arza kayd grnmyorsa sistemde herhangi bir arza yoktur.
Kesin olarak arzann sensr, tesisat veya kumanda cihaznda m olduunu anlamak
iin diyagnostik cihaz, Resim 2.8de gsterilen ekranda iken F5 tuuna baslr. F5 tuuna
basldnda Resim 2.9daki diyagnostik ekran gelir. Bu ekranda sistemde arzal olan veya
olmayan btn sensr ve aktrlerin almasn ve elektronik olarak kontroln yaplabilir.

50

Resim 2.9: Diyagnostik cihaz sensr kontrol ekran

Resim 2.9da diyagnostik cihaznn kendi multimetresi kullanlarak sensrn ve

balant tesisatnn kontrol yaplabilir. Ekranda verilen bilgilere gre tesisatta hangi
balant noktalarnn kontrol edilecei verilmektedir. Eer arza, tesisat balantlarnda ise
diyagnostik ekrannda verilen elektrik tesisat mensne girerek devre emasndan daha
detayl arza tespiti yaplabilir. Arzal olan sensr tespit edildikten ve yenisi ile
deitirildikten sonra tekrar diyagnostik cihaz ile arza hafzas kontrol edilmelidir. Sistemde
herhangi bir arza yok ise arza giderilmi olur.
Genel olarak sistemde arza tespiti yapldktan sonra arza kayd mensnden klr.
Gerek deerler mensne girilerek sistemde ki sensr ve aktrlerin almas kontrol edilir.
Resim 2.10da gerek deerler mensnden istenen sensrlerin almasnn kontrol
grlmektedir.

51

Resim 2.10: Diyagnostik cihaz gerek deerler ekran

Gerek deerler mens seildiinde motorun yakt sisteminin almasn salayan

sensrler ve aktrler ekrana gelir. Btn sensrlerin almasn gzlemek iin motorun
alr durumda olmas gerekir. Resim 2.11de motor yakt sisteminin almasn etkileyen
belli bal parametreler verilmitir.

Resim 2.11: Diyagnostik cihaz yakt sistemi sensrleri

Diyagnostik cihaz ile kontrol edilecek sensr parametresinin zerine gelerek F12
tuuna baslr. Resim 2.12de sensrlerin alma deerleri mensne girilir.

52

Resim 2.12: Diyagnostik cihaz gerek deerler ekran

Diyagnostik cihaz ile sistemde bulunan sensrlerin gerek deerlerini kontrol ettikten
sonra motor stop edilerek diyagnostik cihaz balants sklr. Motor tekrar altrlarak
alma scaklna gelmesi beklenir. Bu esnada aracn gstergesinde herhangi bir arza
lambasnn yanmamas gerekir. Motora bir ka kez gaz verilerek sistemin tam altndan
emin olunmaldr. Motor bir sre daha altktan sonra genel bir kontrolden sonra ara
teslim edilir.

2.2.Dizel Motor Yakt Sistemi Diyagnostii

Yeni nesil dizel motorlar elektronik enjeksiyon kumandal Common Rail ( Ortak
yakt yolu) sistemli motorlardr. Comman rail sistemli motorlarda yakt deposunda yakt
yksek basn pompasna ileten alak basn pompas bulunur. Yksek basn pompasna
gelen yakt burada 1350- 1800 bar basnta yakt tpne depo edilir. Yakt tp (rail),
motorun yakt ihtiyacna gre buradaki yaktn basncn otomatik olarak ayarlamaktadr.
Elektronik olarak kumanda edilen enjektrler yakt tpne ayr ayr balanmaktadr. Her bir
silindir iin tek enjektr kullanlmaktadr. Comman rail enjektrleri dier dizel
ejektrlerinden farkl olarak elektrik sinyali ile almaktadr. Yakt sisteminde yakt basnc
ok yksek olduu iin kullanlan yakt kaliteli olmal ve ok iyi filtre edilmesi
gerekmektedir. Yakt sistemindeki fiziksel bir arza enjektrlerin almasn etkiler ve
enjektrlerin zaman iinde arzalanmasna neden olabilir. Comman rail dizel motorlarnn
bakm ne kadar sk yaplrsa sistemin arza yapma ihtimali de o kadar azalr.

2.2.1. Comman Rail Motorunda Kullanlan Sensrler Ve Aktrler

Dier benzinli motorlar gibi yeni nesil dizel motorlarnda birtakm sensrler
kullanlmtr. ECU sensrlerden ald bilgiler dorultusunda;

Yakt pskrtme zamann,

53

Yakt pskrtme miktarn,

EGR valfinin alma orann,

Emme manifoldunda bulunan portlarn kontroln,

Emme manifoldunda bulunan hava kelebeinin alma miktarn,

Rail tpnde bulunan yaktn basncn alma artlarna gre dzenlemektedir.

Resim 2.13te comman rail yakt sistemi kullanlan bir motorda ECUya bilgi veren
sensrler gsterilmitir.

Resim 2.13: Comman rail yakt sisteminde ECUya bilgi aktaran sensrler

Elektronik kontrol nitesi; Resim 2.13te verilen sensrlerden motorun durumu

hakknda bilgi alarak kendi ierisinde dzenler. Motorun daha verimli almas iin yakt
miktar ve pskrtme sresini ayarlar. Resim 2.14te ECU tarafndan kontrol edilen aktrler
verilmitir. Resim 2.14te verilen aktrler motorun almasn salayacak aktiviteler yapar.

54

Resim 2.14: Comman rail yakt sisteminde ECUnun kontrol ettii aktrler

Comman rail dizel motoru Resim 2.13 ve 2.14de verilen paralardan olumaktadr.
Resimlerdeki paralardan herhangi biri arza yapt anda aracn gsterge panelinde motor
ynetimi ikaz lambas yanar. Resim 2.15te gsterge panelinde motor ynetim ikaz lambas
grlmektedir.

Resim 2.15: Motor ynetim ikaz lambas

Motor ynetim ikaz lambasnn yanmas; yakt sisteminde sensrler veya aktrlerden
bazlarnn arzal olduunu srcye ikaz eder. Bu durumda motor diyagnostik cihazna
balanarak arza tespiti yaplmas gerekir

55

2.2.2. Dizel Yakt Sisteminin Diyagnostik Cihaz le Kontrol Edilmesi

Aracn kimlik bilgilerinden yararlanlarak aracn marka, modeli ve motor bilgileri
diyagnostik cihazna girilir. Aracn diyagnostik prizi yeri bilinmiyorsa cihaz ile aracn
diyagnostik priz yeri renilir. Resim 2.16da rnek diyagnostik cihaz ile diyagnostik
prizinin yerinin bulunmas verilmitir.

Resim 2.16: Diyagnostik prizinin yerinin bulunmas

Diyagnostik cihaznda F4 tuuna basldnda aracn diyagnostik prizi yerinin gsteren

men kar. Resim 2.17de aracn zerinde diyagnostik prizinin yeri ve balant ular
gsterilmektedir.

Resim 2.17: Diyagnostik prizinin yeri ve balant ular

56

Diyagnostik cihaznn prizi motora balandktan sonra, kontak anahtar alarak

diyagnostik cihaznn ECUyu tanmas beklenir. Resim 2.18de diyagnostik cihaznn aracn
yakt sistemini kontrol eden ECUyu bulmas verilmitir. retici firmann motorun yakt
sisteminde kulland kontrol modlnn adnn doru olduundan emin olunmaldr.

Resim 2.18: rnek diyagnostik cihaz ile motor kontrol modlnn seimi

Diyagnostik cihaz ile bir sonraki men ile yakt sisteminde arza tespiti yapmak iin
arza hafzas taranr. Resim 2.19da diyagnostik cihaz ile arza hafzasnn kontrol edilmesi
verilmitir.

Resim 2.19: Diyagnostik cihaz ile arza hafzas kontrol edilmesi

57

Diyagnostik cihaz ile kontrol srasnda motorda meydana gelen yakt sistemi arzalar
cihazn ekranna gelir. Cihaz ekrannda arzann hangi sensrden kaynakland ve ne eit
bir arza olduu grlr. Resim 2.20de rnek arza ekran verilmitir.

Resim 2.20: Diyagnostik cihaz arza hafzas ekran

Diyagnostik cihaz ekrannda arza veriliyorsa, ilgili sensrlerin soket balantlar

kontrol edilir. Soketler yerinden karlarak birka kez yerine taklarak, tekrardan cihaz ile
arza hafzas silinir. Hafzann silinmesinden sonra tekrar cihaz ekrannda hata kyorsa
sistemde meydana gelen arzalar kalc arzadr.
Kesin olarak arzann sensrde mi yoksa balant kablolarnda m olduu sensrlerin
multimetre ile kontrol edilmesi ile kesinleir. Sensrn soketleri yerinden kartlr uygun bir
anahtar ile sensr yerinde sklr. Aracn katalogundan sensrn hangi ularndan
llecei ve ne kadar deer vermesi gerektii renilir. Resim 2.21de grld gibi
sensrn terminalleri llr.

Resim 2.21: Krank mili devir sensrnn direncinin llmesi

58

l aletinden kan sonu ile katalog deeri farkl ise sensr arzaldr. Sensr yenisi
ile deitirilerek sistemde tekrar arza hafzas kontrol yaplmaldr.
AVO metre ile lmde sensr salam karsa sensrn kablo balantlarnda bir hata
vardr. Bu durumda ECU terminal ular ile sensrn baland ularda devre kontrol
yaplr. Bu durumda kablolarda kopukluk var ise kablo demeti yenisi ile deitirilmelidir.
Sistemde diyagnostik cihaz ile arza giderme ilemi yapldktan sonra motor
altrlr. Motorun altrlmas ile comman rail sisteminde bulunan sensr ve aktrlerin
almas gzlenir. Diyagnostik cihaz ile gerek deerler mens seilir. Resim 2.22de
diyagnostik cihaznn gerek deerler mensne giri grlmektedir.

Resim 2.22: rnek diyagnostik cihazndan gerek deer mensne giri

Diyagnostik cihaz ile gerek deerler mens seildiinde genel olarak motor devri,
rail hat basnc, yakt pskrtme deerleri gibi verilere ulalabilir. Resim 2.23te gerek
deerler diyagnostik ekrannda grlmektedir. Bu ekranda istediimiz deerler seilerek
motorun almas annda elde edilen lm sonularna ulaabilir.

59

Resim 2.23: rnek diyagnostik cihazndan gerek deer lm iin verilen sensrler

stenen deerlerin seilmesi ile ilgili sensrn almas gzlenebilir. alma annda
elde edilen baz veriler aracn gsterge panelinden kontrol edilebilir. Kontrol srasnda her iki
deerin birbiri ile ayn olmas gerekir. Resim 2.24 ve 2.25te motorun almas annda
comman rail motorun baz verileri gsterilmitir.

Resim 2.24: Diyagnostik cihazndan llen baz deerler

60

Resim 2.25: Diyagnostik cihazndan llen baz basn ve scaklk deerleri

Diyasnostik cihaz ile arza tespit ve onarm ilemi bittikten sonra diyagnostik
cihaznn soketi aratan sklr. Motor normal alma scaklna kadar altrlr. Motorun
almas annda birka kez yksek devire kmas iin gaz verilir. alma annda herhangi
bir sorun yok ise motorun dizel yakt sistemi kontrol tamamlanm olur.

2.2.3. Comman Rail Motoru Enjektr Arzalar ve Kodlamasnn Yaplmas

Comman rail motorunda kullanlan enjektrler selenoid valf vastas ile ald iin
zamanla iindeki bobinin yanmasndan dolay enjektrler bozulur. Enjektrlerin yenisi ile
deitirilmesi srasnda birtakm ilemlerin yaplmas gerekir. Dier dizel enjeksiyonlu
sistemler gibi comman rail enjektrleri basn ile almad iin enjektr test cihazlarnda
kontrol edilemezler. Elektronik enjektrlerin kontrol edilmesi iin Resim 2.26da gsterilen
comman rail enjektr test cihaz kullanlr.

Resim 2.26: Comman rail enjektr test cihaz

61

Enjektr test cihaz 0,23 milisaniye arasnda sinyal retme yeteneine sahiptir.
Bnyesinde bulunan basn pompas ile test basnc 1350- 1800 bar arasnda ayarlanabilir.
Yeni nesil dizel motorlarnn eksoz emisyonlar, dier dizel motorlarndan daha iyidir. Yakt
sistemi pskrtlen yaktn tamamn yakacak ekilde ayarlad iin eksoz borusundan fazla
yaktn yol at siyah duman olmaz. Zamanla comman rail motorlarn eksoz gazlarnda
siyah duman kabilir, bu durumda enjektrlerin kontrol edilmesi gerekir. Comman rail
enjektrlerinin yerinden sklmesi iin yksek basn hattnda basn olmadndan emin
olunmaldr, sistemdeki basncn dmesi iin birka dakika beklenmelidir. Resim 2.27de
comman rail enjektr ve yksek basn pompas verilmitir.

Resim 2.27: Comman rail enjektrleri

Enjektrler yerinden uygun anahtar ile sklr. Motordan sklen enjektrlerin

sralarnn karmamas iin enjektrlerin zerine etiket yaptrlmaldr. Test edilecek
enjektr, test cihazna balanr ve yksek basn hatt borusu enjektrn giriine balanr.
Enjektrlerin pskrtt yakt miktarn lmek iin pskrtme sresi ve basncnn
bilinmesi gerekir. Enjektr reticisinin katalogundan pskrtme sresi ve basn deerleri
renilerek, test cihaznda pskrtme sresi ve basnc deerleri ayarlanr. Enjektrn
pskrtt yakt miktar cihazn bnyesinde bulunan lekli kap ile yaplr. Enjektr test
etmek iin cihaz altrlr, belirli pskrtme saysna gre lekli kapta biriken yakt
miktar kontrol edilir. rnek olarak katalog deerinde 10 adet pskrtme, 2 milisaniye
pskrtme sresinde ve 1350 bar basnta enjektr 700 mm3 yakt vermelidir. Eer elde
edilen sonu katalog deerinden farkl ise enjektrler yenisi ile deitirilmelidir.
Motora yeni enjektr taklmasna karar verildikten sonra diyagnostik cihaz ile
enjektrlerin motor ECUsuna kodlanmas gerekir. Yeni enjektrlerin yksek basn borular
ve sinyal kablolar dikkatlice balanr. Daha sonra ara diyagnostik cihazna balanarak
kontak anahtar alr. Resim 2.28de enjektrlerin kodlamas grlmektedir. Enjektr
kodlamas iin motor kumanda modlnde enjektr adaptasyonu blm seilir.

62

Resim 2.28: rnek diyagnostik cihaz ile enjektr adaptasyonu ekran

Enjektr adaptasyonu mensne giri yapmak iin devam tuuna baslr. Ekrana gelen
bilgi mesajlar dorultusunda mende ilem yaplr. Resim 2.29da diyagnostik cihaz
ekrannda enjektr adaptasyon ilemi basamaklar verilmitir. Motora taklacak yeni
enjektrlerin kodlar okunur. Enjektr kodu say, harf veya renk eklinde olabilir.

Resim 2.29: Diyagnostik cihaz ile enjektr adaptasyonu ilem basamaklar

Mende ilerlemeye devam edilir ve ekrana gelen bilgi mesajlar dikkatlice okunur.
Enjektr kodlarn sras ile bilgi ekranndan seilir. Resim 2.30da enjektr kodunun
seilmesi gsterilmitir.

63

Resim 2.30: Diyagnostik cihaz ile enjektr kodunu girilmesi iin silindir seimi

Diyagnostik cihaz mensnde ilerleyerek gerekli ilem basamaklarn yaplr. Resim

2.30da verilen ekranda sras ile enjektrlerin kodlamas yaplmaktadr. Resim 2.30da gelen
mende birinci silindir seilerek F2 tuu ile Resim 2.31de grlen menye geilir.

Resim 2.31: Diyagnostik cihaz ile enjektr kodunu seilmesi

Resim 2.31de verilen ekranda ilgili silindir ( Resim 2.30da birinci silindir seili ise;
Resim 2.31de birinci silindir seilmelidir) seilerek F12 tuu ile seim ilemi yaplr.
Enjektr kod seimi yapldktan sonra Resim 2.32de enjektr kodu seilmi diyagnostik
ekran grlecektir.
64

Resim 2.32: Diyagnostik cihaz ile enjektr kodunun girilmesi

Enjektr kodu girildikten sonra her silindir iin Resim 2.30 ve 2.31deki ilemler
yaplr. Btn silindirlerin enjektr kodlamalar girildikten sonra enjektr kodlarnn
gsterildii Resim 2.33 ekran alacaktr. Bu ekranda motora kodlanm btn enjektrlerin
kodu verilmektedir.

Resim 2.33: Diyagnostik cihaz ile enjektr kodlarnn incelenmesi

Btn enjektrlerin kodlar girildikten sonra motor altrlarak enjektrlerin

pskrtt yakt miktarlar kontrol edilmelidir. Motorun ilk altrlmasnda enjektrlerde
hava olduu iin motor ilk altrmada biraz zor alabilir. Motor altktan sonra tekrar
stop edilir ve tekrar altrlr (kinci marta motor normal almaldr).

65

Diyagnostik cihazndan enjektrlerin pskrtt yakt miktarnn grlmesi iin

gerek deerler mensnden miktar karlatrma konumu seilir. Resim 2.34te diyagnostik
cihaznda enjektrlerin bir evrimde pskrtt yakt miktar gsterilmitir.

Resim 2.34: Diyagnostik cihaz ile enjektr kodlarnn incelenmesi

Enjektr lm sonularnn hepsinin ayn olmas gerekir. Ayar ilemleri

tamamlandktan sonra motor kapatlarak diyagnostik cihaznn prizi aratan sklr. Motor
tekrar altrarak enjektrlerin almas kontrol edilir. Motorun almas annda enjektr
borular kesinlikle yakt szdrmamaldr. Son kontroller yapldktan sonra ara teslim edilir.

2.2.4. Dizel Motorlarnda Istma Bujisi Arzalar

Dizel motorlar sktrma ile ateleme yaptndan dolay k aylarnda motorun ilk
harekete geirilmesi zor olmaktadr. Bu durumdan dolay yanma odasna mar annda
pskrtlen mazotun tutumas iin stma bujisi konulmutur. Istma bujileri motorun
soutma svsnn scaklna gre devreye girmektedir. Eer motorun soutma svs souk
ise kontak anahtar ald anda stma bujileri kzdrlr. Kzgn stma bujisi mar annda
yanma odasnda pskren mazotu hemen tututurur. Bu sayede motor ilk harekete geite
zorlukla karlamaz. Istma bujileri arzal bir dizel motoru kn ilk harekete geirilmesi
olduka zor olmaktadr. Resim 2.35te dizel motorlarnda kullanlan stma bujileri ve stma
modl gsterilmektedir.

66

Resim 2.35: Istma devresi ve stma bujileri

ECU motorun soutma svsnn scakln lerek stma bujilerinin devreye

girmesine karar verir. Motorun soutma svs scakl 40 C altnda ise elektronik kontrol
nitesi stma kontrol modlne stma bujilerinin almas iin sinyal gnderir. Istma
kontrol modl stma bujilerinin almas iin gerekli akm akden salar. Istma
bujilerinin snma sresi de ECU tarafndan kontrol edilir. Kontak anahtar aldktan bir
mddet sonra eer motor altrlmazsa, stma bujileri fazla akmdan yanmamas iin ECU
tarafndan devreden kartlr. Motora mar yapldnda tekrar devreye girerek yanma
odasna pskrtlen yakt tututurur. Motor almaya balad anda ECU motor devrini
krank mili sensrnden alglayarak stma bujilerinin almasn durdurur. Motor soutma
svs scakl 40 C zerinde ise ECU stma bujisini altrmaz.Istma bujisi arzal dizel
motoru soukta ilk altrmada zorlukla karlar. Bu durumda motorun almas iin uzun
mar yapmak gerekir. Srekli uzun mar yapmak, mar motorunun ksa zamanda arza
yapmasna ve bataryann boalmasna neden olur. Bu sebeple arzal stma bujileri yenisi ile
deitirilmelidir.

2.3.Turbo arj ve Sper arj Sistemi Diyagnostii

2.3.1. Turbo ve Sper arj Siteminin zellikleri
Turbo arj ve sper arj sistemleri; iten yanmal motorlarda ar doldurma yaparak
motorun gcn artrmak iin kullanlr. Turbo arj sisteminde, eksoz gazlarnn ssndan ve
basncndan yararlanlarak trbinin evrilmesi salanr. Trbinin merkezine bal mil vastas
ile kompresrn evrilmesi ile emme manifoldunda basncn artrlmas salanr. Emme
67

manifoldunda basncn artmas ile emme zamannda silindirin iine ar dolgu girerek
motorun yanma sonu basnc artrlm olur. Resim 2.36da bir motorda kullanlan turbo arj
sistemi gsterilmektedir.

Resim 2.36: ten yanmal motorlarda kullanla turbo arj sistemi

Turbo arj sistemi atmosfer havasn yaklak 3:1 orannda sktrarak emme
manifolduna doldurur. Emme manifoldunda basnl olarak duran hava emme supab ald
anda silindir iine dolmaktadr. Turbo arj sistemi motor tork istendii anda devreye girmesi
gerekir. Dizel motorlarnda turbonun almaya balad minimum devir 17502000 d/d dr,
benzinli motorlarda ise 27503000 d/ddr. Motor devri turbonun alma devrine gelene
kadar eksoz gazlar trbinden gemez. Turbo arjn zerinde bulunan bir valf yardm ile
eksoz gazlarnn yn deitirilir. Resim 2.37de turbonun almasn salayan valf ve
valfin almasn salayan diyafram bulunmaktadr.

Resim 2.37: Turbonun almasn salayan valf ve diyafram

68

Emme manifoldunda rlanti devrinde manifold vakumu yksek olduu iin turbo
zerinde bulunan valf eksoz gaznn ynn trbin kna verir. Bu durumda trbin
zerinden eksoz gaz gemedii iin trbin dnmez. Emme manifoldunda vakum azalrsa
(ofr hzlanmak iin gaza basarsa) trbin zerinde bulunan diyafram valfi kapatarak eksoz
gazlarnn direkt trbin stnden gemesini salar. Bu durumda trbin yaklak 15.000
d/dda dnmeye balar. Trbinin dnmesi ile trbine bal kompresrde basnl taze havay
emme manifolduna doldurur. Bu ekilde motorun fazla g ihtiyac salanm olur. Resim
2.38de trbinin almasn salayan eksoz valf gsterilmitir.

Resim 2.38: Trbin zerindeki eksoz valfi

Trbin ve kompresr milini birbirine balyan mil ok yksek hzda dnd iin
srekli yalanmas gerekir. Eksoz gazlarndan dolay turbo arjda ar bir s art
olmaktadr. Yksek hz ve s turbo milini abuk andrr. Bu durumu ortadan kaldrmak iin
milin hidrostatik yalama ile srekli yalanmas gerekir. Hidrostatik yalama, mil yatann
ya banyosu iinde kaln bir ya filmi tabakas iinde basn altnda yalanmasdr. Motor
alrken bir anda olsa turbonun yasz kalmas dnen milin anmasna ve turbonun
arzalanmasna neden olur.
Sper arj sistemi; motordan ald hareket enerjisi ile kompresrn altrlmas
ilemidir. Turbo arjdan tek fark trbin ksmnn olmamasdr. Sper arj turbodan yapsal
olarak daha dayankldr. Yksek s olmad iin mr turbodan daha uzundur. Resim
2.39da bir motorda kullanlan sper arj gsterilmektedir.

69

Resim 2.39: Sper arj sistemi

2.3.2. Turbo ve Sper arj Sistemi Diyagnostii

Diyagnostik cihaz ile turbo ve sper arj sistemin diyagnostii pek fazla
yaplmamaktadr. Diyagnostik cihaz ile sade emme manifoldunda motorun alma annda
basn sensr kontrol yaplabilir. Basn sensr kontrol diyagnostik cihaz ile u ekilde
yaplr. Diyagnostik cihazna motorun marka ve modeli girii yaplr ve kontak anahtar
alarak diyagnostik cihaznn motorun zerinde bulunan ECUyu tanmas beklenir.
Sistemde mevcut olan ECUyu tandktan sonra cihaz ile motorda arza hafzasna baklr.
Resim 2.40da diyagnostik cihaz ile arza kayt ekran verilmitir.

Resim 2.40: Diyagnostik cihaz turbo arzas hafzas ekran

70

Ekranda Resim 2.40daki gibi arza geliyorsa turbo basn sensr arzal olabilir. Bu
durumda sensrn soket balants kontrol edilir. Arza hafzas silinerek tekrar arza kaydna
baklr. Eer ekrana ayn arza geliyor ise arza sensrde veya kablo balantlarnda olabilir.
Resim 2.41de emme manifoldunun basncn lmek iin kullanlan basn sensr
verilmitir.

Resim 2.41: Emme manifoldu basn sensr ve kontrol

Basn sensrnn kontrol edilmesi iin motor yksek devirde altrlarak emme
manifoldunda basncn artmas salanr. Emme manifoldunda yeterli basn olmas iin
motor 2000 d/d tutulur. Emme manifolduna takl olan sensrn ular kartlarak volt metre
ile Resim 2.41de verildii ekilde llr. Sensrde alma annda 5 Volta yakn bir
gerilim oluuyorsa sensr salamdr. Sensrde lm annda hi bir gerilim yok ise sensr
arzaldr. Yeni sensr taklarak tekrar arza hafzas kontrol edilmelidir.Sistemde arza
giderildikten sonra motor altrlarak gerek deerler mensnde basn sensrnn
lt basn kontrol edilir. Dizel motorlarnda turbo devreye girdii zaman (2000 d/d
civarnda) emme manifoldu basnc 2- 2,5 bar arasnda olmaktadr. Resim 2.42de
diyagnostik cihaz ekrannda gerek deerler mensnden lm ilemi verilmitir.

Resim 2.42: Diyagnostik cihaz turbo basn gerek deerler ekran

71

Turbo ve sper arj sistemleri fiziksel olarak motor altrlarak kontrol edilir. Turbo
ve sper arj sistemlerinde ilk arza yalama sisteminde olabilir. Motorun almas annda
yalama basnc yeterli seviyede olmad zaman turbo mili s ve yksek hzdan anarak ses
yapar. Turbo arj sistemli bir motor stop edilmeden nce ilk olarak rlanti devrinde turbonun
durmas iin bir mddet beklenmelidir. Turbo arj sistemi yksek devirlerde (yaklak
15.000 d/d) dnd anda motor stop edilirse, turbo dnmeye devam eder. Motorun
durmasna bal olarak yalama basnc sfr olur. Turbo bu zaman aralnda dnmeye
devam eder. Turbo mili basnl yalama ile yalanmad iin masural yatak zamanla
anr. Anan turbo mili ya basnc artt zaman emme manifolduna kompresrden ya
karr.
Ya karan turbo, motor yann abuk eksilmesine neden olur ve motorda zamanla
daha byk arzalar oluur. Bu durumda turbonun yenisi ile deitirilmesi gerekir.

2.4.EGR Sistemi Diyagnostii

EGR sistemi; eksoz gaznda oluan emisyonlar azaltmak iin emme manifolduna bir
miktar yanm gaz verme ilemidir.
EGR sisteminde yanm gazlarn emme manifolduna verme ilemi elektrovalf ile
salanr. Eksoz gazlarndaki NOx miktar, iten yanmal motorlarda yanma anndaki s ile
balantldr. Yanma odasnda alevlenen hava-yakt karmnn oluturduu yksek s,
havann iinde bulunan N2 ve O2 atomlarnn (yaklak 1800 Cde) birlemelerine neden
olur. Bu durumda yanma sonunda eksoz gazlarnda NOx zararl gazlar olumaktadr. EGR
sistemi emme manifolduna bir miktar yanm eksoz gaz vererek, yanma odasnda yksek
scaklk olumasn engelleyerek NOx oluumunu azaltr. Resim 2.43de EGR sisteminin
ematik resmi verilmitir.

72

Resim 2.43: EGR sisteminin ematik resmi

ECU eksoz gazlarnda oluan O2, NOx, gibi gazlarn miktarn lamda sondas ile
lerek ve motor devrine bal olarak EGR valfinin almas iin gerekli ilemleri yapar.
ECU motor rlanti devrinde iken EGR valfini altrmaz. Motor maksimum moment
devrine ulat zaman (benzinli motorda 3000 d/d, dizel motorunda 2000 d/d) EGR valfi
eksoz gazlarnn sadece %10nu emme manifolduna kartrr. Fazla miktarda eksoz gaz
emme manifolduna verilirse yanma ktleir ve motorun verimi der. Baz motorlarda EGR
valfi gaz kelebei ile birlikte kullanlr. Resim 2.44te baz motorlarda kullanlan EGR valfi
gsterilmitir.

73

Resim 2.44: EGR kontrol valfi

EGR sistemindeki arza motoru ynetim sistemindeki arzalar gibi gsterge panelinde
motor ynetim arza lambasn yakar. Gsterge panelinde arza lambas yand anda
muhtemel arza yakt ve EGR sisteminde olabilir. Bu durumda motor diyagnostik cihaz ile
kontrol edilmelidir.

2.4.1. EGR Sisteminin Diyagnostik Cihaz le Kontrol Edilmesi

Diyagnostik cihazna ara bilgileri girilerek motorun elektronik kumanda modlne
girilir ve kontak anahtar alarak arzann neden kaynakland renilir. Diyagnostik cihaz
ile arza kaydna baklrken, sistemde arza var ise Resim 2.45te gsterildii gibi EGR
sisteminde kullanlan sensrlerin ve aktrlerin arza kayd grlecektir.

Resim 2.45: Diyagnostik cihaz ile EGR sistemi arzalarnn tespit edilmesi

74

Diyagnostik cihaznn verdii arza bilgilerine gre EGR sisteminde bulunan sensr ve
aktrlerin soketleri yerlerine birka kez sklerek taklr. Sensrlerin kontrolnden sonra
diyagnostik cihaz ile arza hafzas silinerek tekrar arza kaydna baklr. Arza ekranna
hibir hata gelmiyorsa sistemde arza yoktur. Tekrar arza hafzas kontrolnde yine ayn
arzalar geliyor ise sistemde bulunan arzalar kalc sensr ve aktr arzalardr. Bu durumda
ilgili sensr ve aktrlerin kontrol edilmesi gerekir.
Diyagnostik cihaz ile EGR valfinin almas kontrol edilebilir. Kontak anahtar ak
iken; motor kumanda sisteminde bulunan aktrler ( EGR valfi, gaz kelebei, fan motoru,
klima kavramas, yakt ayar valfi vb.) diyagnostik cihaz ile dorudan kumanda edilerek
almas gzlenir. Resim 2.46da EGR sisteminde kullanlan baz aktrlerin almasnn
kontrol grlmektedir.

Resim 2.46: Diyagnostik cihaz ile EGR sistemi kullanlan aktrlerin kontrol edilmesi

Resim 2.46da verilen ekranda motorun almasna yardmc olan btn aktrler
kontrol edilebilir. EGR sisteminde bulunan EGR valfi diyagnostik cihaz ile kontrol edilen
aktrlerdendir. Diyagnostik cihaz ile ilgili menden aktrler mensne girilir. Aktrler
mensnden EGR sistemi paralar seilerek altrlr. Resim 2.47de EGR sisteminde
kullanlan aktrlerin seilmesi gsterilmitir.

75

Resim 2.47: Diyagnostik cihaz ile aktrlerin alma kontrol

Resim 2.46da seilen aktrler F2 men tuu ile altrlarak motor blmesinden
almas izlenir. Diyagnostik cihaz ile ilgili aktr belirli periyotta altrarak kontrol edilir.
Eer aktr dzgn alyor ise diyagnostik cihaz ekrannda onay tuu ile dorulanr.
Diyagnostik cihaz ilgili aktr alrken motor blmesinde bulunan aktrde hibir hareket
yok ise para arzaldr. Yenisi ile deitirerek tekrar arza kaydna baklr. Para
deiiminden sonra hibir arza yok ise diyagnostik cihaz aratan sklerek motor bir
mddet altrlarak arza olup olmad gzlenir. Btn sistemler normal alyor ise ara
teslim edilir.

76

UYGULAMA
FAALYET
UYGULAMA
FAALYET
lem Basamaklar

neriler
Srnn ara ile ilgili tm ikyetlerini
dikkatlice dinleyiniz.

Srcnn motor ile ikyetlerini

dinleyerek ara kabul yapnz.
Gerekirse src ile beraber test sr
yapnz.
Aracn motorunda elektronik bir arza var ise
gsterge panelinde yanan arza lambasna
gre ne eit bir arza olduuna baknz.
Test srne kmadan aracn koltuk ve
direksiyonuna koruma naylonu ekiniz.
Srcnn ikyeti dorultusunda mteri
ikyet formunu doldurunuz.
Mteri ikyet formu doldurunuz.

Aracn benzin ve kilometre bilgisini varsa

dier bilgileri mteri ikyet formuna
ekleyiniz.
ikyet formunu mteriye onaylatnz.

Benzinli motorun ateleme ve yakt

sistemini diyagnostik cihaz ile
Ara ile ilgili gerekli tamir ilemine
kontrol ediniz.
balamadan nce aracn amurluk rtleri,
Dizel motorunu diyagnostik cihaz
koltuk ve direksiyon koruma naylonlarn
ile kontrol ediniz
taknz.

77

 Aracn ruhsat bilgilerine gre diyagnostik

cihazna arac tantnz.
Diyagnostik cihaznn balant soketini aracn
ECU giri ucuna balaynz. Balant ilemi
ncesi aracn balant ucunun tipine gre
soket seiniz.
Diyagnostik priz ucunu
olduundan emin olunuz.

araca

uygun

Diyagnostik cihazn araca balaynz.

Kontak anahtarn aarak aracn ECUsunun

diyagnostik cihaz ile balant kurmasn
bekleyiniz.

78

 Diyagnostik cihaz ile motorda yakt sistemi

ve ateleme sistemi arzas iin arza taramas
yapnz.
Diyagnostik cihaz ile arza kaydnn ktsn
alnz.

Aracn gsterge panelinde yanan arza ikaz

lambasna gre arzann giderilmesini
salaynz.
Diyagnostik cihaz ile arza taramasnda
herhangi bir arza var ise; arzal aktrn veya
sensrn elektrik balantlarn kontrol
ediniz.

79

 Diyagnostik cihaznda arza kayd bulunan

btn sensrlerin balantlar kontrol
edildikten sonra arza hafzasn siliniz.
Diyagnostik cihaz ile tekrar arza hafzas
kontrol yapnz.
kinci arza hafzas kontrolnde sisteme her
hangi bir arza yok ise; sistemde meydana
gelen arza gevek soket balantlarndan
olumaktadr.
Eer ikinci arza hafzasnda tekrar ayn
sensrlerde hata var ise; sistemde meydana
gele arza kalc sensr arzasdr.
Bu durumda arzal sensrler yenisi ile
deitirilerek tekrar sistemde arza hafzas
kaydna baklr.

Sistemde herhangi bir arza yok ise; aratan

diyagnostik cihaz sklr.
Motor altrlarak yeni taklan sensrlerin
almas kontrol ediniz.
Birka kez gaz vererek motorun almas
kontrol ediniz.
Gerekirse yol testine knz.
Mterinin ikyetine gre aracn arzas
giderildiyse arac teslim ediniz.
Mteri ikyeti dorultusunda turbo veya
sper arj sisteminde arza olup olmadn
kontrol ediniz.

Turbo ve sper arj sisteminin gzle

Motorun kaputunu aarak turbo arj sistemini
ve diyagnostik cihaz ile kontrol
gzle kontrol ediniz.
ediniz.
Unutmayn ki; turbo arj sisteminin verimli
almas iin yalama sisteminin normal
almas gerekmektedir.
80

 Motorun yan ve contalarn kontrol ediniz.

Motorda ar ya kaa var ise arzann
giderilmesini salaynz.
Motor altrlarak turbonun almasn
kontrol ediniz.
Motor rlanti devrinden yksek devirlere
kt anda turbo devreye girmelidir.
Turbo devreye girdii anda kard ar
sesten arzal olduu anlalabilir.
Basit olarak turbonun kontrol edilmesi iin
kompresrden emme manifolduna giden
basn hortumunu skarak turbonun emme
manifolduna yapt basn renilebilir.
Motor devri rlantiden yksek devre kt
anda emme manifolduna bal hortumda
basn art yok ise turbo devreye
girmiyordur.
Bu durumda turbonun almasn salayan
diyafram kontroll valfi kontrol ediniz.
Gaz verildiinde
gerekir.

valfin

hareket

etmesi

Turbo arj sisteminde gvde milinde ar ya

kaa var ise turbonun yenisi ile
deitirilmesi gerekir.
Diyagnostik cihaz araca taklarak turbo
sisteminde bulunan sensrler kontrol ediniz.
Arata turbo arzas olduu zaman gsterge
panelinde her hangi bir uyar yanmaz.
Bu durumda turbo arzas sadece cihaz
taklarak belli olur.
Dier uygulama faaliyetinde olduu gibi
diyagnostik cihaz araca balanr.
Arza kaydnda turbo ile ilgi sensrlerde arza
var ise sensrn balantlarn kontrol ediniz.
Sensr arzal ise yenisi ile deitiriniz.
Aratan diyagnostik cihaz
sistemde genel kontrol yapnz.

sklerek

Turbo sisteminde bulunan hortumlardan hava

81

karan var ise yenisi ile deitiriniz.

Ara zerinde btn ilemler bittiinde arac
telsim ediniz.
EGR sisteminde arza olduu zaman aracn
gsterge panelinde motor ynetim sistemi
arza lambas yanar.
Ara
gstergesinde
motor
ynetim
lambasnn yanmas ( Motor ynetim lambas
yakt sisteminde arzalarda da yanar.) kesin
olarak arzann EGR sisteminde olduunu
vermemektedir.
EGR sistemi arzas motorun almasn
olumsuz ynde etkilemez.
Motorda oluan arzann kesin olarak EGR
sisteminden olup olmad diyagnostik cihaz
ile kesinleir.
Diyagnostik cihaz araca balaynz.

EGR siteminin diyagnostik cihaz ile

kontrol ediniz.

Kontak anahtarn aarak diyagnostik cihaz

ile motor ynetim sistemi arza hafzasn
kontrol ediniz.
Ekrana hata geliyor ise; hatann olduu
sensr veya aktrleri kontrol ediniz.
Sensr ve aktrlerin elektrik balantlarn
kontrol ettikten sonra, EGR sisteminde tekrar
arza hafzasn kontrol ediniz.
Ayn arzalar yine ekrana geliyor ise; EGR
sisteminde kullanlan aktrler veya sensrler
arzaldr.
EGR valfi arzal ise; diyagnostik cihaz ile
EGR valfinin almas kontrol ediniz.
82

 EGR valfi
deitiriniz.

almyor

ise

yenisi

ile

EGR sisteminde gerekli para deiim ilemi

yapldktan sonra diyagnostik cihaz ile tekrar
arza kaydna baknz.
Sistemde arza grnmyor ise diyagnostik
cihazn aratan sknz.
Motoru altrarak gsterge panelini kontrol
ediniz.
Arza lambas yanmyor ise motoru stop
ediniz.
Son kontrolleri yaparak arac mteriye
teslim ediniz.

83

LME
DEERLENDRME
LME
DEERLENDRME

renme faaliyetinde edindiiniz bilgileri lmeye ynelik Doru-Yanl tipi sorular

hazrlanmtr.
Sra
Nu

Sorular

Doru

Benzinli motorlarnda yakt tpnde yakt basnc emme

manifoldu vakumuna gre ayarlanr.

Benzinli motorlarda yakt enjeksiyonu 20 bar civarnda yaplr.

Benzinli motorlarda enjektrler ECUden gelen bilgilere gre

alr.

Benzinli motorlarda ateleme stma bujileri ile yaplr.

Comman rail sistemli motorlar benzin ile almaktadr.

Comman rail yakt sisteminde pskrtme basnc 135180 Mpa

arasndadr.

Comman rail enjektrleri yksek basn ile alr.

Istma bujileri dizel motorunun k aylarnda ilk almaya daha

rahat balamas iin kullanlr.

Yeni nesil dizel motorlarnda comman rail yakt sistemi

kullanlr.

10

Dizel motorlarnda yakt enjeksiyonu yanma odasna yaplr.

11

Turbo arj ve sper arj sistemi; iten yanmal motorlarn hzn

artrmak iin kullanlr.

12

Turbo arj sistemi rlanti devrinde almaz.

84

Yanl

13

Turbo ve sper arjn sktrma oran 2,5:13:1 arasndadr.

14

EGR sistemi iten yanmal mortlarda emisyon kontrol iin

kullanlr.

15

EGR sistemi emme maifolduna ihtiya annda ekstra yakt

pskrtr.

16

EGR valf ECU tarafndan kontrol edilir.

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarn karlatrnz. Yanl
cevaplarnz var ise ilgili konular tekrar gzden geiriniz.
Sorularn
geebilirsiniz.

hepsin

doru

cevapladysanz

85

Modl

Deerlendirme

blmne

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
ERLENDRME

Modl faaliyetleri ve aratrma almalar sonunda kazandnz bilgi ve becerileri

lme aralar ile llerek modl ile ilgili durumunuzu deerlendiriniz.

Davranlar

Evet

Src ikyetlerini dinleyip deerlendirdiniz mi?

Mteri ikyet formu doldurdunuz mu?
Motor kompresyon testine balamadan nce gerekli n hazrlklar
yaptnz m?
Kompresyon testi sonularn ara katalog deerlerine gre
doldurdunuz mu?
Kompresyon testi sonularna gre motor arzasn tespit ettiniz mi?
Silindir kaak testi iin gerekli n hazrlklar yaptnz m?
Silindir kaak testi sonularna gre arza tablosu oluturdunuz mu?
Kompresyon testi ve silindir kaak testi sonularna gre arza tespiti
yaptnz m?
Ya basn testine balamadan nce motordaki ya kaaklarn tespit
edip arzasn giderdiniz mi?
Ya basn testinde nce ya seviyesini kontrol ettiniz mi?
Ya basn testini uygun motor devrinde yaptnz m?
Ya basn testi sonucunu motorun katalog deeri ile karlatrdnz
m?
Arac diyagnostik cihazna balarken aracn ruhsatndan yararlandnz
m?
Aracn diyagnostik prizinin yerini tespit ettiniz mi?
Yalama sisteminde kullanlan sensrleri diyagnostik cihaz ile kontrol
ettiniz mi?
Arzal sensrleri tespit edip yenisi ile deitirdiniz mi?
Soutma sisteminde bulunan svnn seviyesini yeterli seviyede
ayarladnz m?
Soutma sisteminde kullanlan sensrleri diyagnostik cihaz ile kontrol
ettiniz mi?
86

Hayr

Soutma sistemini alma scaklna gelene kadar motoru altrdnz

m?
Soutma sistemi scakl 90 C civarnda iken fan motoru alt m?
Diyagnostik cihaz ile benzinli motorun, dizel motorun, turbo arj
sisteminin ve EGR sisteminin kontroln yaptnz m?
Diyagnostik cihaz ile arza hafzas kontrol ettiniz mi?
Diyagnostik cihaznda arza tespiti yaplan sensrlerin yerleri tespit
edildi mi?
Yerleri tespit edilen sensrler yenisi ile deitirildi mi?
Yeni taklan sensrlerin diyagnostik cihaz ile kontrol yapld m?
Diyagnostik cihaz aratan skldkten sonra motor bir sre altrlp
sistemler kontrol edildi mi?

DEERLENDRME
Modl deerlendirme verdiiniz cevaplarn hepsi Evet ise bir sonraki modle
gemek iin ilgililerle temasa geiniz.
Verdiiniz cevaplarnzda hayr bulunuyorsa modln ilgili blmn hzl bir ekilde
tekrar ediniz.

87

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET- 1 CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

D
Y
Y
D
Y
Y
Y
D
D
Y

RENME FAALYET2 CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16

D
Y
D
Y
Y
D
Y
D
D
D
Y
D
D
D
Y
D

88

KAYNAKA
KAYNAKA

Bosch Automotive Eitim Merkezi, KTS Kurs Notlar, 2005.

Cingz M, Diyagnostik Cihazlar Ders Notu, Kayseri,2005.

Opel, Eitim Kurs Notlar, 2004.

Sun 2000, Kullanc El Kitab, 1999.

ESI [ tronic] Bosch Demo Program, 2002.

Kayseri, Bosch Car Service Eitim Notlar, 2006.

www. Bosch.com.tr

89