Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri

KK ESK A N A D O L U TRKES G R A M E R
FARUK
K.
TMURTA
T r k i y e T r k e s i n i r t a r i h i devresinin i l k i n i Eski A n a d o l u T r k e s i
tekil etmektedir. Seluklu devri T r k e s i n i de iine alan bu devre X I I I .
a s r d a n X V . asrn sonuna kadar devam etmitir. X V . asrn i k i n c i y a n s b i r
gei devri olmakla beraber, Eski A n a d o l u T f k e s i n i n hususiyetleri, b t n
X V I . asr boyunca devam etmi, h a t t X V I I . asrda da kendisini gster
mitir.
S e l u k l u devrinden b u g n e pek az eser kalmtr. B u n l a r n b y k b i r
ksm, daha somaki y z y l l a r d a istinsah edilmi metinlerdir. Bunlar Sultan
Veled, A h m e d Fakih, e y y a d H a m z a ve D e h h n ' y e i t b u l u n m a k t a d r .
X I I I . asrn sonuyla X I V . asrn b a n d a yaam olan Yunus Emre de Sel
uklu devrinden saylabilir.
Eski A n a d o l u T r k e s i devresinin gramer hususiyetlerim, her asra i t
belli bal eserlerden r n e k l e r vererek, ana izgileriyle tesbit etmi b u l u n u
yoruz.
XIII.
asr
C R = M e v l n C e l l e d d i n - i R u m ' d e t r k e beyit ve ibareler ( M e c d u t

M a n s u r o l u , T D A Y , 1954, s. 2 0 7 - 2 2 0 ) . N = a r h n m e - A h m e d F a k i h
( M e c d u t M a n s u r o l u , s t a n b u l 1956), S V = Sultan V e l e d ' i n T r k e M a n
zumeleri ( M . M a n s u r o l u , s t a n b u l 1958), Y Z = Yusuf ve Zeliha - e y y a d
H a m z a (Dehri Dilin, faksimile, s t a n b u l 1954), D H = D e h h n ve M a n z u
meleri ( M . M a n s u r o l u , s t a n b u l 1947), H = e y y a d H a m z a ' n m M a n z u
meleri ( M . M a n s u r o l u , D r e i Gedichte a y y d Hamza's : U A J b . X X V I ,
1954).
XIV.
asr
FS = F e r h e n g n m e - i Sa'di T e r c m e s i - Hoca Mes'ud (Yekta M u t l u ,

F e r h a n g n m e - i S a ' d T e r c m e s i n i n gramer hususiyetleri, mezuniyet tezi,
T r k i y a t E n s t i t s K t p . nr. 272), S N = S h e y l Nevbahar - Hoca M e s u d
(J. H . M o r d t m a n n , faksimile, Hannover 1925 ; Tahsin B a n g u o l u , Altosmac
332
Faruk
K.
Timur/a
nische Sprachstudien zu Sheyl Nevbahar, Breslau 1938), Y Z D = Yusuf

ve Zeliha - E r z u r u m l u Mustafa D a r i r ( E r z u r u m l u D a r i r ' i n Kssa-i Yusuf
Mesnevisi z e r i n d e Bir n c e l e m e ; N u r a n zyiit, Mez. tezi, T r k . Enst.
K t p . nr. 592). M T = M a n t k u ' t - T a y r T e r c m e s i - Glehr (A. S. Levend,
faksimile A n k a r a 1957), K D = Kelile ve D i m n e - K u l Mes'ud (A. Zajaczkowiski, Etudes sur la langue Vieille - Osmanli I . Morceaux choisis de la
traduction turque - anatolienne de Calil et D i m n , Krakowie 1934), G Z =
Gazavr- Hz. A l i hikyesinin gramer hususiyetleri (Erdal Duyar, tez,
nr. 327), K B = K a d Burhaneddin D i v a n ( T . D . K . , faksimile, s t a n b u l
s t a n b u l 1944), K Y = Kssa-i Yusuf (C. Brockelmann, Ali's Hssa'i Jsuf,
der alteste V o r l u f e r der osmanisehen L i t e r a t u r : A B A W , Berlin 1916),
D K = K i t a b - Dede K o r k u t ( M u h a r r e m Ergin, Dede K o r k u t K i t a b I - I I ,
Ankara 1958 - 1963).
XV. asr
A D = Ahmed-i D D i v a n (smail Hikmet Ertaylan, Ahmed-i D
K l l i y a t , faksimile.
stanbul
1952), M V = M e v l i d - S l e y m a n
elebi
(Ahmet Ate, V e s l e t ' n - N e c t , A n k a r a 1954), D = eyh D i v a n ( T . D . K . ,
faksimile, A n k a r a 1942), H = Husrev irin (Faruk K . T i m u r t a , eyh
' n i n Husrev irin'i, s t a n b u l 1963), H R = H a r n m e - eyh (F. K . T i
m u r t a , e y h ' n i n H a r n m e ' s i , s t a n b u l 1971), D V = Vasiyyet-i N u i r e v a n A . D ( . H . E r t a y l a n , Ahmed-i D K l l i y a , s t a n b u l 1952), A P = kp a a z d e (H.J.Kissling, Die Sprache des A s k p a a z a d e . Breslau 1936, K V =
K r k Vezir ( H . W . Duda, Die Sprache der Q y r q Vezir - E r z h l u n g e n ,
Leipzig 1930), A T = A t a ' n i n iirleri (F. K . T i m u r t a , eyh ve a d a l a
rnn eserleri z e r i n d e gramer a r a t r m a l a r I - I I : T D A Y , 1960, 1962),
SF = Saf'nin iirleri ( F . K . T m u r t a , T D A Y , 1960, 1962), E Z = E z h e r
' n i n iirleri (ayn yer), H M = H m m ' n i n iirleri (ayn yer), H S N =
H a s s n ' m iirleri (ayni yer), R = r z ' n i n iirleri C F . K . T i m u r t a , T D A Y ,
1960, 1962).
SES
BLGS
Eski - Anadolu T r k e s i metinlerinin ses bilgisi b a k m n d a n gsterdii

en dikkat ekici hususiyet, y u v a r l a k l k - d z l k b a k m n d a n vokal u y u m u n u n
zayf olmas : vokallerde umumiyetle bir y u v a r l a k l a m a t e m a y l n n b u l u n
m a s d r . Bir ok eklerin vokallerinde bir y u v a r l a k l a m a g r l m e k t e d i r .
Eski Anadolu T r k e s i ' n i n ses bilgisi hususiyetleri ana izgileriyle
yle sralanabilir :
Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri
333
VOKALLER
1. Eski A n a d o l u T r k e s i n d e bulunan vokaller u n l a r d r : a, e, . i . o,

, u, . A y r c a bir de k a p a l e'nin varl d n l e b i l i r .
Vokal
Deimeleri
2. lk hecedeki vokal d e i m e l e r i n d e n i / e meselesinde Eski A n a d o l u

T r k e s i i t r a f i n d a d r . u kelimelerdeki i'ler b u g n e iledir : b i l , b i n " b e n " ,
bir Y Z D
, bisle- Y Z 78-2, bi, bize-, bizen- D 27-5, d i - , dir-, dirnek,
gice, gicik-, gi, gi-, gini, girek, girdek, gir, i l "memleket, i l " y a b a n c " ,
i l " y " FS 398, i r "erken", i r "erkek" FS 982, i r - , irden "erkenden" D 95-5,
i r d r - , irgr-, iri-, iridr-, irte, i r r , isen "sa, esen" FS 424, i " e " , iik,
it-, iy, siz-, vir-, y i - , y i d i , yidek, y i g " y e , daha s t n " , y i ] , y i l - " k o m a k " ,
y i m , yimi, y i n - " m a l u p etmek" FS 685, y i n i , yir, y i r - "zemmetmek, yermek",
y i r i n - "teessf etmek, h a y f l a n m a k " , yit- "kfi gelmek", y i t - " e r i m e k " ,
yitmi, y i t r - " e r i t i r m e k " .
Bu kelimelerdeki i sesi, b u g n A n a d o l u halk azlarnn bir o u n d a
k a p a l e (e), b z l a r n d a i , s t a n b u l a z n d a ve yaz dilinde ak e olarak
telffuz edilmektedir.
3. Bz kelimelerdeki e sesi, Eski T r k e d e o l d u u gibi, kendini m u h a
faza etmitir : ey < e d g " i y i " , ger- < ked- " g i y m e k " . Bunlar, s t a n b u l
a z n d a i olarak sylenmekle beraber, bz Anadolu halk a z l a r n d a e ve
daha ok e eklinde telffuz edilmektedir.
4. ahs zamirlerinden ben ve sen'in akkuzatif ve genitif ekilleri olan
beni, b e n m ve seni, s e n n kelimelerinin y a n n d a bini, binm ; sini, sinn
ekilleri de daha az s a y d a olmak z e r e g r l m e k t e d i r . T r k e d e zamir
e k i m i n d e k k n v o k a l i n i n deimesi m m k n o l d u u n d a n , bu ekillerin
b u l u n m a s normal telkki edilebilir. Esasen Eski T r k e devresinde de ben
ben ve sen z a m i r i n i n e k i m i n d e bu ekillere tesadf edilmektedir.
5. Bz kelimelerde, Eski T r k e devresinde e olan ses, i ' d i r : imdi <
emdi, emti, a m t , iit- < eit-, nice < nee, nite < neteg. Bir ka kelimede
bu i / e deiiklii u m u m deildir, b z metinlerde g r l m e k t e d i r : isek <
eek Y Z 65-2, iyle- < edle- Y Z 102-6 dik dur- < tek dur- "susmak''
Y Z 80-3, digiil < tegl, t a ol Y Z D .
6. A r a p y a z s n d a farkl iaretler b u l u n m a d iin o / u ve / d e i
ikliini ve bylece ura-, uyan-, usan-, gzel, yr-, yukar g i b i kelimelerin bu
devirde o ve o ile m i yoksa u ve ile m i o l d u u n u t y i n ve tesbit etmek m m
k n deildir. Diftong bulunan kelimeler dndakilerde Eski T r k e devresi
334
Faruk
K.
Timurta
ekiherine uymak daha isabetli olur : osan-, g'zel g i b i ; diftonglu kelimelerde

Bat T r k e s i her i k i ekle de sahiptir. A z l a r a g r e b u ekiller d e i m e k t e
d i r : oyan- (uyan-), ogra- (ura-), y'r- (yr-) gibi. s t a n b u l az, muhtemelen
R u m e l i ivesinin tesiri ile u ve a'l ekilleri tercih etmitir.
Vokal
Uyumu
7. ncelilc-kalnhk b a k m n d a n vokal u y u m u Eski A n a d o l u T r k e s i

nde ok kuweth'clir. B u g n vokal u y u m u d n d a olan ve sdece ince ekli
mevcut olan aidiyet-vasfiyet eki (vasfiyet zamiri) -ki'nin,
Eski T r k e ' d e
o l d u u gibi, kaln ekli b u l u n m a k t a d r ; ayrca - k - i k i vokal a r a s n d a sadah l a a r a k -- o l m u t u r : anu Y Z 98-3 ve K D 8, boyunda- D 120-10,
baunda- H 2186, azunda- H N I V - 4 , alnunda- H O I V - 5 , anda- S V
1-38, ve S N 310-15, yananda- D 189-2, etrafda- A P 31, umakda- N G
192-2, omuzunda- S N 272-9, havada- S N 297-2, zamrumda- S N 239-9,
hisarda- A P 31, baunda- A P 3 1 . B u g n sdece ince eklinin b u l u n m a s ,
F a r s a d a n dilimize geen ve ok k u l l a n l a n ki b a l a m a e d a t ve nisbet zami
r i n i n tesiri ile izah edilebilir.
s
8. Cevheri f i i l z'nin -dk partisip ekli olan i-dg-i kelimesi de, ek g i b i

telkki e d i l d i i n d e n olsa gerek, vokal h e n g i n e u y m u t u r : az du-n H
977, hakk du-n H 973, hakikat du-na D 102-9, fettan du-n SF 3-2.
9. Eski T r k e devresinde mevcut o l d u u halde, -iken g e r u n d i u m eki
n i n k a h n ekli yoktur. Ek, b u g n k g i b i d i m a incedir. B u g n sdece b z
A n a d o l u halk a z l a r n d a k a h n ekli g r l y o r .
10. Eski A n a d o l u T r k e s i ' n d e de, Eski T r k e ' d e o l d u u g i b i yuvarl a k h k - d z l k b a k m n d a n vokal u y u m u s a l a m deildir. A y r c a b u devrede,
eski ve yeni yaz dillerinden farkl olarak b i r ok kelimelerde b i r yuvarlak
l a m a k e n d i m g s t e r m e k t e d i r . B u y u v a r l a k l a m a (labialisation) Eski A n a
dolu T r k e s i ' n i n en m h i m fonetik hususiyetlerinden b i r i n i tekil etmektedir.
Y u v a r l a k l a m a n n eitli sebepleri v a r d r . Bir k s m n d a dudak konso
n a n t l a r , bir k r a r n d a ise Bat T r k e s i ' n d e - ve -g'lerin d m e s i r o l oyna
mtr. Bz kelime ve eklerdeki y u v a r l a k l k ise h i b i r sebebe b a l a n a m a m a k adr.
Y u v a r l a k l a m a
11. D u d a k k o n s o n a n t l a r (b, m , p , v) tesiri ile yuvarlak vokal t a y a n
kelimeler u n l a r d r : blezk Y Z 71-8, bunar S V 1-44, demr H 11-23, kavum
Y Z 97-6, D K 151-9, trmuk H 1662, semz D K 48-9 ; kirpk A D 27-3. tapu
335
G Z 46-17, kap SV 1-65, avun- Y Z 10-2, kavul " k a v i l , s z " Y Z 62-7, gvrY Z 34-11, givr- S V 11-149, sevil D 102-9, yavu S V V I - 4 , svri D K 129-5.
D a h a n c e Eski T r k e devresinde dudak k o n s o n a n t l a r dolaysyla
y u v a r l a k l a m olan -vokaller, kendini muhafaza etmektedir : kamu, kulavuz
( k u l a u z ) , t a m u , yavuz, d e l .
Gevde kelimesindeki e, Eski T r k e d e o l d u u gibi, umumiyetle yuvarl a k l a m a m ekilde g r l m e k t e d i r . Bununla beraber b z metinlerde yuvar
lak ekli de b u l u n m a k t a d r : gvde S V 1-53, 1-68, 11-62, 11-73, 11-79, 11-81,
11-94, X X I V - 8 .
Kavum ve kavul rnekleri, y a b a n c kelimelerin de y u v a r l a k l a m a a u y d u
u n u gstermektedir.
12. Eski T r k e devresinde mevcut olan ve g'lerin d e r k e n kendinden
nceki vokalleri y u v a r l a k l a t r m a s sonucu yuvarlak vokal t a y a n kelimeler
u n l a r d r : alu < a h "alk, ahmak, aptal, sersem ; aa ,di, deersiz ;
c i z " H 6926, Y Z 23-11 ; aru < a r " t e m i z " S V 11-35, ayn < a d n
N 53, bil < b i l i g D V 300-9, kapu < k a p Y Z 69-9, ksu < ks "sknt,
eziyet, tazyik" H R 40, sagu < sa "enliklerde, d n l e r d e salan para
v.s." M V 7:1-49, satu < sati Y Z 28-7, sevil < sevig H 4674, sam < sar
H 881, tapu < t a p D H 5-8,yapu < y a p H 2118, yazu < yaz H 3317.
Kapu, sev, tapu, yapu g i b i kelimelerde y u v a r l a k l a m a y a - ve - g ' n i n
dmesi kadar p ve v dudak k o n s o n a n t l a r da sebep o l m u t u r denilebilir.
Sonundaki - ve -g'ler d t halde yuvarlak vokal t a m a y a n kelime
ler de v a r d r : ac < a H 989, ass < as G Z 42-4, ay < a d S N 248-6,
(az olmakla beraber ayu seldi de v a r d r : ayu S N 217-7) eri < erig D 167-1, kat < k a t i A D 27-5, kip < kiig H 5719, ss < s SV X X I I I 7 ,
diri < t i r i g Y Z 82-3, si < sig 1-51, kar < k a n H 1741.
13. Bz y a p m eklerindeki vokaller, Eski T r k e devrinden beri yuvar
lak olarak g r l m e k t e d i r . Eski A n a d o l u T r k e s i metinlerinde de b u yuvar
laklk devam etmektedir. B u ekler -(u)k, -()k ve -aru, -er'dv. Bu eklerle
meydana gelen kelimeler u n l a r d r : auk S V 11-125, artuk M V 5-21, ayruk
H R 108, aruk "zayf, y o r g u n , clz" Y Z 49-8, delk K B 1-10, D 127-9,
eksk H 2286, esrk H 1-2, smk H 4804, tanuk H 4755, tamuk " d a n m a ,
i s t i a r e " D V 303-8, H 2246, uyanuk S V .11-64,yarauk "yakr, uygun, m n
sip" D 104-4, yazuk " g n a h , " c r m " M V 16-65, y i t k H 605.
-aru < - a r u , - e r < g e r ekiyle y a p l a n
Y Z 19-15, ier H 951, y u k a r u S V 11-22.
kelimeler
m a h d u t t u r : ierii
14. Bz kelimelerde yuvarlak vokal b u l u n u u n u , bir sebebe b a l a y a r a k

izah etmek m m k n deildir. Eski T r k e devresinde de b u vokaller yuvar
lak i d i . B u n l a r n vokal h e n g i n e u y m a s , daha sonraki y z y l l a r d a o l m u t u r .
336
Faruk K.
Timrla
B u g n de b u n l a r n bir ksm Anadolu halk a z l a r n d a h l y u v a r l a k t r . Bu

vokallerin b u l u n d u u kelimeler u n l a r d r : agu D V 308-9. alkun Y Z 65-11,
azuk D 13-6, ber SV X I I - 6 , dk H 1741, giril D H .2-1, inc Y Z 42-2,
lduz H R 77, kargu " k a m " A D 29-11, kart H 877, kend S V 1-9, yanku
H 6326.
Bu kelimelerden baka b i r k a kelime daha vokal h e n g i n e aykr olarak
yuvarlak vokallidir. Bunlardan bir ksm Eski T r k e devresinde mevcut
deildir, bir ksm ise deiik ekilde g r l m e k t e d i r : degl S V I - 1 1 , del Y Z
23-11, hrsuz D V 306-12, sayn D 162-5, zeng H 1306.
15. D a i m a yuvarlak vokal tayan ve vokal u y u m u d n d a olan ekler,
vokali aslnda yuvarlak olanlar ve sonradan y u v a r l a k l a a n l a r olmak z e r e
i k i ksmdr. V o k a l i aslnda (Eski T r k e Devresinde de) yuvarlak olan ek
ler u n l a r d r :
G e r u n d i u m eki -up, - p ve genilemi ekli olan -uban, - b e n : san-up
A D 16-5, yayla-y-up SV 1-38, getr-p N 36, baglan-ban D 145-11, ger-ben
H R 74.
F a k t i t i f eki -dur, - d r :yi-dr- N 15, bil-dr- H R 76,yara-dur D 162-12,
y a - d u r - A D 16-15, i r - d r - Y Z 93-15, i n - d r - Y Z 16-12.
F a k t i t i f eki -ur, -r- ; ir-r- H 1135, ge-r- A D 24-6, yit-iir- " e r i t i r m e k ,
u l a t r m a k " H 1074, art-ur- SV 1-42,
deg-r- SV 1-15, "ic-r- Y Z 42-14,
gey-r- Y Z 7-15.
F a k t i t i f eki -gur, -gr : ir-gr- M V 10-15, dir-giir- N G 183-4
E m i r eki -sun, -sn < -zun, -zn : gel-sn SV X - l l , kl-sun Y Z 47-1,
di-snler D V 301-8.
Bildirme eki -dur, -dr < dur-ur : y r e k kan-dur D H 6-7, gidermek-dr
SV 1-9, yakn-dur H 1336, i-dr D 158-1.
Partisip eki -duk, -dk : agla-dug- Y Z 90-15, sev-dg-i H 11-6, di-dk_
leri D 56-2.
16. V o k a l i Eski A n a d o l u T r k e s i n d e y u v a r l a k l a s m eklerde yuvarlakhk, ya m , b, v g i b i dudak sesleri veya -. -g dmesi yahut da analoji yoluyla
meydana gelmitir.
D u d a k k o n s o n a n t m dolaysyla vokali y u v a r l a k l a m ekler u n l a r d r :
1. yelik eki -(u)m, -(il)m ; -(u)mz, -()mz,
-muz, -mz / cn-um H
I - 15, el-m D H 6-5, bagr-umuz D 96-13, ev-mz Y Z 33-15, ata-muz SV
I I - 47, iki-mz Y Z 19-12.
2. ahs iyelik eki -(u)n,
-(ii)n ; -(u)nuz, -()nz,
-nuz, -nz analoji
yoluyla ( 1 . ahs iyelik ekine benzemek suretiyle) yuvarlak vokal t a m a k
t a d r : sa-un D 40-7 ,ceml-n A D 13-13, gnh-unuz H O 1-12,
nefs-nz
SV 11-149, ata-nuz Y Z 78-15, degme-nz Y Z 69-4.
337
' G n i t i f eki -un, -n, -nun, -nn- ( n c e 1. ahs* iyelik-eki tesiriyle b e n i m ; <
benin benm olmu, sonra analoji yoluyla senn ve anun êkilleri kmtr ve
d u r u m Umumilemitir) jCanlar-a c n SV, 1-43, i- 'K.ash. H R 8 2 , . d n y - n a n
dirlii SV. 11-16, lle-nn akl. A D 17-5,; ben^m, bigi .D 106rl0, biz-m l d u zumuz H R 7 7 , s e n - a ? 2 k u n H O 11-1, a-nun zlfi A D 16-lp,.
G r l e n gemi zaman ekleri -dum, -dm ,; -du,n,, -dn ; -duk^-dk ; -dunuz,
-dnz ( 1 . ahs ekim eki - m ve Eski T r k e devresinde de d i m a yuvarlak
vokalli olan -4uk, rdk p a r t i s i p i tesiriyle). : y^z-dum H 1412, gel-dm S V X I I - 3 ,
z-dun H O ' l I I - 1 5 , . d i - < / a / z D 6-9, al-<M-, SV X X I I I - 7 , vir-dk H 1398,
zl-dunuz D K 107-7, i\et-dnz Y Z 68-10.
.
E m i r okluk I . ahs eki -alum, -elm eki : ka-a/am H 1219,
nid-elm
N 71. Teldik ekli -aym, -eyim n d i r olarak -ayum ,-eym h l i n d e de g r l r :
c.yd-eymYZ
42-4
'
' ' ' '
" " ,
17. D u d a k k o n s o n a n t v < b dolaysyla vokali y u v a r l a k l a m ekler
unlardr :
'
'""
a r t okluk 1. ahs eki -viz,'-vz (<Zbiz)-. n'olursa-â.? M V 9-40, klsavuz Y Z 1-5, irmes-z/a> M V 18-55,

stek okluk 1.-ahs eki -a-vuz, -e*>vz '(Oa + biz, -e - f biz) : kurtl-a-a.t
H 1936, ir-e-vz D 164-6.
:'
Bildirme okluk 1'. ahs eki--uz, ' -z ('<biz'd'en) : pern-a H . 1286,
biz-z H R 80, bir-a-e S V I'I-139.> E k i n az "olmakla beraber -vuz, -vz ekli de
v a r d r : rzl-rae, Y Z 86-14,-ne-yfe S V X V I - I ,
' ,
stek teklik 1. ahs eki -a-vam, -e-vem b z a n -a-vum, -e-vm eklinde g r l
mektedir : alay-a-z/OT SV V I I I - 1 , dut-a-vum V I I I - 3 , gzley-e-vm SV V I I - 6 ,
i-e-vm SV V I I I - 3 . "
- :
18. Sfat yapma eki - l u , -l ( < - h , -lig) - ve g'lerin dmesi d o l a y
syla yuvarlak vokallidir- : dt-/a SV 11-79, derd-/a H O I I - 4 . -Ekin menfisi
olan -suz, -sz analoji yoluyla yuvarlak vokal t a m a k t a d r : lan-ra^ H 2126,
diken-sz A D 30'6-4.
-:
'
19. Geni zaman ekinin sadece yuvarlak vokalli -ur, -ar ekh v a r d r
al-ar H 1160, bil-ar A D 28-10. B u g n -ar.^-er eki alan b i r k a f i i l Eski A n a
dolu T r k e s i n d e -ur, -r ekiyle tasrif edilmektedir : yat-ar D 63r2, gir-a?;,
k l - a r D V 307-7.
.
,
. , ...
,.
20. G e r u n d i u m eklerinden u m m i y e t l e -, - tercih edilmitir, -,
-i
a z d r : sn-a D V " 307-4,' inlej-a H R I L ' '
'
'
v
' '
D z l e m e
ve
dzlk
"
21. 'Eski A n a d o l u T r k e s i n d e u m u m olarak bir yuvarlaklama" t e m y l mevcut olmakla beraber, b z -^kelimelerde' Eski - T r k e ' y e -gre b i r
Trkiyat Mecmuas F . 22
338
Faruk K.
Timurta
d z l e m e g r l m e k t e d i r : bit- < b t - S V 1-47, ipin < n < u u n D H 9-2,

kam < k a m U 585.
22. Bz kelimelerde k k vokali yuvarlak o l d u u halde, daha sonraki
vokal d z d r . Bu kelimelerin b y k b i r ksm Eski T r k e ' d e de d z ' v o k a l l i dir. Bir ksm ise, her i k i ekilde de g r l m e k t e d i r . Eski A n a d o l u T r k e s i
'nde de b z l a r n n i k i ekli b u l u n m a k t a d r . Fakat d z vokalli ekil daha
y a y g n d r : buhd D ' 18-13, Miri- Y Z 69-13, ri- N 66, diiris- H 133, kurS V - 4 5 , oh- D H 5-2, ogr S V X V I I I - 3 , sri- D K 134-4, togr D K 144-1, tokS N 220-5, unt- S V 1-27, un- D 180-7, yri- S V X V I - 9 .
23. Bz ekler k k n vokali ne olursa olsun daima d z vokal t a m a k t a
d r l a r . m l l a r n n son zamanlara kadar klielemi olarak devam etmesi,
bu d z olma hadisesinin b i r hususiyet o l d u u kadar, b i r i m l meselesi oldu
u n u da g s t e r m e k t e d i r . Bu ekler u n l a r d r :
A k k u z a t i f eki -, -i : kan u m - H 931, m k i l m - i H R 6 1 , kz-i H R 83.
.3. ahs iyelik eki -, -i : arpa ok- H R 60, z-i D K 119-6.
G r l e n gemi zaman 3. ahs eki -di, -di : b u l - d . S V 1-48, g r d i H R 50.
Soru eki -m, -mi : (Eski T r k e ' d e d i m a yuvarlak vokallidir. - m , - m ) :
dod m D 170-10, bu m y d D 112-10, del m i Y Z 23-11. . ,, .
yelik eki -s, -si : kapu-s H 1156, si-si S V X X V - 5 .
s i m d e n isim yapma eki -a, -ci : k a p u - c Y Z 70-6, gz-i D K ' 247-1.
A n l a t l a n gemi zaman eki -mis, -mis : b u l - m - a m H 1362, gr-mid r S V 11-136.
E m i r teklik 2. ahs eki -gl, -g : ol-l : D V 302-9, gr-gil S V I I I - 3 .
Bildirme teklik 2. ahs eki -sn, -sin : konuk-sn D 174-3, gl-sin H
1258. - ;
. ...
F i i l e k i m i n d e teklik 2. .ahs eki -sn, -sin : bulur-sm H 1420, g r r m i s i n D K 12-11.
,
'
Bildirme okluk 2. ahs eki -sz, -riz : c a n l a r u m - s z H 1291, kr-siz
SVXXIV-4..
r
F i i l e k i m i n d e okluk 2. ahs eki -sz, -siz:

grr-siz S V X X I V - 2 " .
durur-sz S V
XXIV-1,
Fiilden isim yapma eki -ta, -ki : tur-c H 2256, gr-ici Y Z 25-11:
G e r u n d i u m eki -inca, -ince : ol-nca H 1586, gr-ince H R 45.
s i m d e n isim yapma eki -lk, -lik umumiyetle d z vokallidir, yuvarlak
ekli de b u l u n m a k t a d r : dost-h-n S V 11-71, ok-h-m D 126-2, kul-h-
S V 11-67, t o r u - h k H 1402, s a y r a - h - n d a n S V 11-135, k e n d - U k - d e n H
1085, k o n u k - h k H 1877, a y r u - k k H 2138, eyHk D V 300-11, gn-lik D K
68-6, delrlig-e D K 107-8, m u t u - l k D K 234-7, h o - h - u m D K 242-3..;
33.9
ho-lu-ufi S V 1-35, k u l - l u a 11-67, n z k - l k H 940, ayru-lu- D 125-3,

k u l - l u k - d a D V 307-11, eylk H 1716, D V 303-13.
24. Bz eklerde y a r d m c (balayc) -durumunda olan vokal, u m u m i
yetle d z , nadiren y u v a r l a k t r .
D n l l k eki -()n,
-(i)n : bul-n-duk D 186-6, uf-in-d H . 1588,
gr-in-mez SV 11-75, gr-in-di H 1682 ; toy-un-ur D 186-6.
Passiflik eki -()l. -(i)l :yon-l-m H 1157.yuy-l-maz D 106-2, dk-il-p
H R 109, rt-il-e mi H 1242"; yor-ul-ur D 62-12,'yor-ul-d H 1638.
Idelik eki -(),
-(i) : 'bul--dlar D K 212-5, sor--dlar D K 200-7,
incelme
25. Eski T r k e ve gei devresinde kaln o l d u k l a r halde , , , y,
k o n s o n a n t l a r ile b i r arada b u l u n m a l a r sebebiyle ' b z kelimelerdeki vokal
ler incelmitir : bi-<b-,
i n < n < u u n , dinle- < l a - , p i - < p i - ,
iz'f<, i< ; yri-<yor-,
eyit-<&yt-, yine<yana.,
yeil<ya..
Vokal
tremesi
26. V o k a l t r e m e s i n i n cok az r n e i v a r d r . Ancak kelime o r t a s n d a

olmak z e r e ( p n t h e s ) , b i r k a kelimede bir vokal t r e m e s i g r l m e k t e d i r :
azacuk H 848, yigirek R 27-6, M V 18-69.
Vokal
d m esi
27. K e l i m e b a n d a vokal dmesi (aphrse) iin ok az r n e k v a r d r ,

s t m a < s t m a , y u k u < u y k u < u d k u g i b i : stmalu H : 1935 yuku D 13-8
SVIX-8.
28. DiHmizd orta heceler vurgusuz o l d u u n d a n dolay, kelime orta
snda vokal dmesi (syncope) fazla g r l m e k t e d i r . Gerek kelime b n y e s i n d e ,
gerekse eklerde vokal d m e s i n i n pek ok. rnekleri v a r d r . .
ar- Y Z 10-5, bgr- H R 53, re D 186-2, yahi D K 69-10, eylk
SV 11-102, ayruk Y Z . 16-9, ogra- Y Z 71-5, buyruk H R 117,ygri- H 2620
tr H 237, emzr- D K 6-13, karanlk Y Z 35-6, uyku< yku<udku
SV
11-61, inle- Y Z 90-15, gynk D 73-11.
.'
' "
nve ile : senn'n M V 17-9, olduuz'n M V 3-27, anun'n SV X X I V - 9 ,
kendzi'n SV 11-46, ad/la MV 4-28, gzi'yle SV 11-80, szi'yle SV I I - 1 2 1 .
yelik eki ile : brin H 2.176, az Y Z 11-4, gnli H ' 1327, alnnda
Y Z 54-11, egnme T) 116-6, barn H 1894, benzi Y Z 23-2, tonz H R . 98,
ogh D V 301-1, boyn Y Z 11-5 v.s. v.s.
"
'
i :
. ..
.
Z
340
Faruk K:
Timurta
i - f i i l i ile : dilerdi SV: 11-42, itdiyse H M - 3-4, yoksuld SV X X I I I - 9 , bak

mazsa 111-12, ssadunsa SV 11-93, varsa'SV 11-32, berbermi D 180-1, bileydm SV I I I - l l , snydi S V X X I I I - 4 - ; usluysa S V X I I - 7 . . Eklerde : gerl (geril) H R 50, yazlu Y Z 36-11, aslu H - 2 0 6 5 , gynrdi
H 1704, glrile D 11-1, ulasaldan. D 90-11, grmiyelden H M 7-1, birbirmizi
M V 16-41, ej^> 1811.
"
D e r i 1 m e - B i r i e m.e
29. Vokalle biten b i r kelimeden sonra vokalle b a l a y a n bir kelime veya
ek geldii zaman vokallerden b i r i n i n d e r e k i k i kelimenin birlemesi h d i
sesi olan d e r i l m e - b i r l e m e (contraction-crase) iin pek ok r n e k v a r d r . Bu
ekildeki vokal dmesi ya geici veya d e v a m l d r . D e v a m l d m e sonunda
kalplam szler ortaya kmtr. B u n l a r n b y k k s m m b u g n de kullan
m a k t a y z . Geici d m e , aruz vezni zaruretinden ileri gelmektedir.
K a l p l a m szler : n i n < ne - j - in, n ' i t - < ne + i t - , n ' o l - < ne
+ ol-, n'eyle- < ne
eyle-, nic'ol- < nice + ol-, imdi < u - j - i m d i , nesne
< n e + ise + ne, k e n d z i < . k e n d -f- zi, kendzine D 92-1,
kendzinden
D V 308-4, ol < u + ol, b u u r < bu + u u r , " b u zaman, bu defa", H
1361, M V 5-6, byle < bu - j - .yle,. yle < u + eyle (byle ve yle'nin
t e e k k l n d e yalnz .bir vokal dmesi deil, bir vokal deimesi de v u k u
bulmutur.)
. .
30. A r u z vezni dolaysiyle ortaya kan ve geici m h i y e t t e olan vokal
dmesi ve b i r l e m e n i n eitli rnekleri v a r d r . Bir ksm ki ile, bir ksm if i i l i ile, b y k bir ksm ise deiik kelimelerle yaplmtr.
ki ile : k ' o l , k'ola, k ' i t d i , k'ider umumiyetle klielemi gibidir, yazl
l a r da birleiktir. (Baz yazmalarda bu birlemeyi g s t e r m e k z e r e , i k i n c i
kelimenin i l k h a r f i z e r i n e vasl iaretine benzeyen husus bir iaret konmak
t a d r . ) Ki ile y a p l a n birlemeleri, iin bir k a r n e k : iller ire ne kadar
k'amla insf u s e h D 30-1, mevlidine her k'ariun izzet kla M V 6-16, gzed r e m k'urla b a u m a t c H R 115, k'mmetine byle i n ' m eyledi M V 10-43,,
k'iklm-i ka ben k u l u n ol demde h n idri A T 15-6,
i - f i i l i ile : belrdise < b e l r d i ise D . 173-9, irmeyedi < irmeye i d i
D 174T12, h a y l m i d i < h a y l m i i d i D 56r2, d e d i d m < dedi i d m
H R 65, o l m a s a d < olmasa i d i D 27-5 k l a d < kla i d i A T 5-3, z a h r m d a d
< z a h n n d a i d i M V 9-28.
'
. Deiik kelimelerle : b i g ' o l d < bigi old H 2050, el'alsa < ele alsa
D 107-4, ild'lrse < ilde lrse R 21-7, h a l k o l d . < halka old A T 3-3,
k d e v m d e n < k d ' e v m d e h M V 13-43, dinleyen'iy<"dinleyeni i y M V 4-16.
n'ister < ne ister D 136-2.
5
341
KONSONANTLAR
31. Eski A n a d o l u T r k e s i n d e b u g n k yaz dilimizde' bulunmayan h

ve n k o n s o n a n t l a r g r l m e k t e d i r . B u g n e gre, baka bir farkl d u r u m u
yoktur:
. .
B u g n g r l e n konsonant deimelerinin b y k b i r ksm Eski A n a d o l u
T r k e s i devresinde o l m u t u r . Bir ksm ise bu devrede h e n z gerekleme
mitir. Bu. gibi hallerde konsonantlar asl ekillerini muhafaza etmektedir.
Konsonant
deimeleri.
32. Baz kelimelerdeki A-'ler, b u g n o l d u u gibi, p-'ye d n m e m i ;

kendini muhafaza etmitir. B u n l a r n b i r . k s m Eski T r k e ' d e de b- iledir :
barmak Y Z . 36-14, basmak " a y a k k a b " H R 36, berk H 1558 bnar H M 3-9,
bi-<p- H 2925,..ztta<pusug M V 12-2, hre SN 308-11. B t n bu kelime
ler, berk ve b n a r m s t e s n a Dede . K o r k u t K i t a b ' n d a p- iledir ; a y r c a bi-,
bak, b u u k , b r e k kelimeleri de p iledir.
33. Eski T r k e ' d e k i baz kelimelerin b a n d a k i b-'ler. Eski A n a d o l u
T r k e s i n d e daha i l k zamanlarda v- o l m u t u r : var- Y Z 41-5, var N 7,
vir- D H 1-2, v i r i b i - Y Z 98-6, H R 6, H 2461. Bunlardan b ' l i kullanlm
olanlar da v a r d r : - A A 9
34. K e l i m e iinde ve sonundaki b'ler de daha devrenin .banda v o l m u
t u r : av, ev, iv-, sev-, t a v a n , yava, yavlak, yavuz, yavm-, yavu, y a v a n
gibi.
Eklerde de -b- > - v - deiiklii g r l m e k t e d i r . Bildirmede"ve f i i l e k i m i n
de k u l l a n l a n ve 1. ahs gsteren -van, -ven, -vuz, -vz ekleri ben ve biz zamirle
rinden gelmektedir : toldura-van SV 1-20, benven D 122-6, b i l r - v e n H
2222, k a y r m a z - v a n H 1540 ; a a - v u z SV X V I - 2 , k u r l a - v u z H 1936,
bile-vz Y Z 3-12, r z - v u z Y Z 86-14, d e l - v e m S N I I I - 6 .
t / d
. 35. Dilimizde .kelime b a n d a k i t : d meselesi pek karktr. A s l n d a tolan sesin d - olarak inkif etmesi Eski T r k e Devresinin sonunda b a l a m
tr. Fakat Eski A n a d o l u T r k e s i n d e d u r u m ak deildir. M s t e n s i h e g r e
d u r u m d e i m e k t e d i r . A y n i n s h a d a , hatta ayni sayfada bir kelimenin i k i
ekli de g e m e k t e d i r . B u g n de t - / d - meselesi yine karktr. Yaz dilimize
esas tekil eden s t a n b u l az, Anadolu azlarna gre farklar t a m a k t a d r .
Eski Anadolu T r k e s i metinlerinde u kelimeler-hemen daima t- ile gemek
tedir.: tamu, tapu, t r k . D a i m a d- ile y a z l a n l a r ise unlardr., d e g l , di-:,
d e n l , d n - , d, del; d e m e , direk, derin, dirr-. B u n l a r n dndaki keli-
Farulc K.
342
Timria
meler i k i ekilde de y a z l m a k t a d r . B u n l a r hangi ekilleri daha ok kullanl

yorsa ona gre i k i grupta toplayabiliriz.
d ile olanlar : dad, dak-, dek "kadar", dek " t e k i n " , der "ter", deri, derzi,
dilk, ditre-, dut-, d k e n - , d r l , delim, degr-, dep-, deprem-, dir-, d i r l i k
dirmek, dit-, divir-, dy-, d n , dkeli, d n , d r - , dri-, d z - , d z g n
dzett ile. olanlar t a , tal-, tal, t a m - " d a m l a m a k " , tamak, tamar, t a n , tanlat a n - ' ' d a n m a k " , tanuk, tar, tart-, tasa, ta " d " , tavar, tayan-, tek " g i b i "
to-, t o r a n - , t o r u , tokun-, tokuz, tol-, tolan-, tolu, ton "elbise", tonuz,
toy-, tur-, turu, tutrak.
;
k-/g36. Eski T r k e ' d e k i k-'lerin Eski A n a d o l u T r k e s i n d e g- olarak i n k i

f ettikleri g r l m e k t e d i r . Fakat bu u m u m ve m u t l a k deildir, k- olarak
kalanlar da v a r d r , g- k a b u l edilenler u n l a r d r : gel-, git-, getr-, gir-, g-,
gr-, gk, gster-, gr-, gl-, g n , g n d z , gne, gemi, gerek, geril-, geyik,
gez-, gider-, gey-, geyr-, gizle-, gger-, gl, g n l , g n - , gre, g r k l ,
grin-, gyin-, gz, gzet-, gzg, g , gz.
A r a p harflerinde k, g ayr o l m a d iin y a z d a n anlamak m m k n
olmamakla beraber, kendileriyle i l g i l i b z kelimelerin b u g n de k sesi ta
d gz n n d e tutularak u kelimelerdeki k'lerin g o l m a d i l e r i s r l e
b i l i r : k e n d , k e n d z i , key, kii, kii, kine-, k r p e .
k- / h
. 37. Kelime b a n d a h e n z k /. h deiiklii yoktur, k kendini muhafaza
etmektedir : kam, kanda, kandan k a n g .
Bz kelimelerde hece ve kelime sonundaki - k ' l a r ile kelime iindeki
(hece b a n d a k i ) k'lar h o l m u t u r ; fakat bu m u t l a k deildir, metne gre
d e i m e k t e d i r : o h D 7-10, y o h H 2185, yohsul Y Z 60-5, bah- Y Z
33-6, oh D 87-3, h - Y Z 57-5," D K 1-3, y h - Y Z 63-3, u m a l "cennet"
SV 1-34, b u d a h SV 1-37, r a h H 1581, yanah D 17-5, b r a h - D 41-5,
H 966, yah- D 126-8, yazuh D 124-1, y a p r a h SV 1-37, y a h i H 1885,
yohsa Y Z 24-1, a l d h S V X X I I I - 7 . ar-ha D 12-4, a - h t D 55-11, d - h
N 74, k a - h - Y Z 2-12, k o h u H 2018, k o r h u Y Z 83-4, o h - Y Z 3-5,
uy-huH,958. '
'
:
f / v
ve
g/
38. K e l i m e ve hece sonuyla, hece b a n d a k i g'ler kendini y a z d a muha

faza etmektedir. B u n l a r n y u m u a k y () eklinde okunup o k u n m a d n
tesbit etmek m m k n ' deildir. B u n l a r n byk, bir kism b u g n (y) ek-
Kk Eski Anadolu. Trkesi Grameri
343
linde telffuz edilmektedir, bir ksm ise v'ye d n m t r : beg, been-, b g r-, deg-, d e m e , d e i r m e n , degl, dg-, dgin-, d n , eil-, ein, eri,
ggercin, g g e r m e k , ggeg, gz, iren-,, g-, gil-, ren-, t , git-,
seirt-, seirdim, sg-, sgil-, sgl- "kebab etmek piirmek",, y g (yeg),
yein, yele-, yigrek, y i g i r m i , yiit, y g r - , y g r - .
/ v
39. Bir k a kelimede - - > - v - o l m u t u r : sovuk H 1628, sovu- H R 107.
B u n u n aksi de v a r d r : - v - > - . ekli g r l m e k t e d i r : k u l a u z < k u l a v u z K . D .
Bir k a kelimede -- o l d u u gibi kalmtr, b u g n k g i b i -v- o l m a m t r :
k o a Y Z 13-9, s a - Y Z 37-6, H 5522.
, n / m
40. Bz kelimelerde yuvarlak vokallerden sonra gelen ve b u g n -m
olan - n - kendini muhafaza etmektedir : gnlek Y Z 10-14, konu (kon)
M V 19-47, tonuz (donuz) H 1358.
.
n
ve i l / g
41. Bir kelimede b u g n - n - olan -- kendini muhafaza etmektedir :

ar H R 99, a y r c a yalnuz kelimesinin -'li ekh de g r l m e k t e d i r : yalz
C R 6-1.
Eski T r k e d e n ve g olarak, i k i ekli bulunan bir k a kelime g iledir :
ein "omuz, s r t " D 116-6, H 1148, egirt- " k u a t m a k , muhasara etmek"
H2293.
.
.
Bz kelimelerde b u g n ng telffuz edilen n, kendini muhafaza etmek
tedir. Eski T r k e devrinde n g ' l i olan bu kelimeler, bu devrede i k i sesin bir
lemesiyle n sesi tam, b u g n fi tekrar ng eklinde ayrlmtr : s n H
2315, SV X X I I I - 4 , z e n FS 999.
d / y
42. Eski T r k e ' d e k i d, Eski A n a d o l u T r k e s i n i n b a n d a y o l m u t u r :
ayru, ayruk, ayni-, ayak, b y k , boy, boya-, ey, eyle-, gey-, koy-, k u y u ,
kayu, toy-, uyan-, uyar-, uyku, uy- v.s.
Konsonant
dmesi
/>- ve -/
43. Eski A n a d o l u T r k e s i devresinin b a n d a bl- fiilinde b- ve k e l t r oltur- kelimelerindeki - 1 - d m t r : ol-, getr-, otur-
'344
;
Faruk K,
' '."-
' '
Tmitrtas
y- ve -y
""
44. Bz kelimelerde y-.. d m t r u l a n H 2216, l d u z H R 77, p a r

Y Z 32-7, S N 23-2, r a k SV 1-9, rla- SV 1-37, H R 99, i t - " k a y b o l m a k "
D 154-3, i n c H 1662-.: Bu kelimeler ; b u g n umumiyetle -y iledir. Eski
Anadolu T r k e s i n d e o l d u u gibi, b u g n de a a ve ala- olan kelimeler
Eski T r k e d e y- dedir (bk. yga D L T 780, ygla- D L T 781, la- D L T 215).
yl, yiit, y i g i r m i , y r e k , yzerlik kelimelerinde, y- kendini muhafaza
ermitir. ,.; ,
Birka kelimede -y dmesi g r l m e k t e d i r : t H R 4 1 , H R 42.; ya
" y a y " SV X I X - 9 , R 22-5, E Z 5-5.- ;
.- ,
-= -g ve --, -g-
45. Birden fazla heceli kelimelerin ve d o l a y s y l a b t n eklerin sonun

daki -g, g'ler d m t r . B u n l a r n bir ksm kendinden nceki vokali yuvarlaklatrmtr, b i r k s m n d a her hangi bir deiiklik o l m a m t r (bk. 12) lu
< a h , an<ar,
a ^ < < a d , ^ ' r a < a d r , . i z 7 M < b i l i g , kapu<ka.p,
ksu<ks,
sau<sa.,
d ^ u < t a p , yapu<yap,
yazu<.yaz\
; ac<
a,
ass<zs,
eri< eri,' kii<kiig,
ss<s,
diri<rig,
si<sig,
&zn<kar,
kat<
kt, :awz<kamu, l - ^ r a < k p r g , nzfe<ne+-teg, l<\g,
'ta??z/iz<tamla,
i7-/<z<tarla, j ' a y / f l < y a y l a ; -lu, -l < -lig, -lig eki (bk. 18) baht-lu S V
1-39, c a h - l SV X I I - 2 , sa n'efes-l A D 26-10, grk-l Y Z 16-3.
Kelime yapma ve' ekim ekleri b a n d a k i -- ve -g-'ler Eski A n a d o l u
T r k e s i n d e tamamiyle d m t r : emek < e m g e k , ey<..dg, gerek <tker-gek,
korku<kork-,
fo//a#<kul-ak,
fcz;jr?--<kadurH 1540, D V 305-7, suvar< s u v - r - D 80-3, H T 5 5 1 , j>fl/a?z<yal-an ; -a, -e < gj -ge d a t i f eki ;
-aru, -er < aru, ' -er yneltme eki iykafu<yk-aru
H 1076,
ier<i-get
S V 11-66, z7ra<il-ger Y Z 67-13 ;-an,'-en<-gan,
-gen partisip eki : dut-n
D V 307-4, giy-en H 2334 ; -nca, -ince<-gna,
-gine gerundium eki : kl-nca
D 76-4, gr-ince H R 45 -al, -eli<-gal, -geli gerundium eki : ayrl-ah Y Z 95-7,
idê/H 925.
: '
'
'
'
. i '
. l
;
Konsonant
t r eme
si'
46. Y a r d m c konsonantlar -y- ve' -n-'nin kullanlmas normaldir. Y a l n z

iaret z a m i r i bu, u, o f u n o k l u u n d a y a r d m c - n - getirilmemektedir : bular
D 12-11, sular A D 30-3, olar H 2254. Fakat, bular z a m i r i n i n a y r c a bunlar
ekli de v a r d r -. bunlara D 50-3, bunlarun H R 59, bunlarmla H R 58, H -1894.
Kk Eski. Anadolu Trkesi Grameri
K on. s o n a n t - '
345
tremesi
47- Bir k a kelimede y-- protezi g r l m e k t e d i r : yiri- Y Z ' . 99-9, y i t SV X X V I I I - 2 , y i g r e n - S N 59-10. : . . .

.
K o n o n a;n t i f 11 e n m e s.i
.. 48. Konsonant iftlemesi ( g e m i n a i o n ) sadece -ss- olarak ve m a h d u t

b i r k a kelimede g r l m e k t e d i r : ass S V X X I I I - 8 , ss (issi) "sahibi" H R 48,
ss "hararet" H 1628, ussum D 160-4, appak Y Z 54-10, elli.
Ko
49. Konsonant
H R 96, D 67-12,
lindedir) H 1203,
D K 289-8.
nsonant
yer
deitirmesi
yer deitirmesi:{metatez) n i n fazla r n e i . y o k t u r : karva
H 889 ; horyad (asl R u m a d r ve aslnda: h o r y a d ek
hoyrat D K 4-9, yarpah V 1-37 (bir n s h a d a ) ; tarvan-
H ece.
dmesi
50. Hece dmesi (haplologie) iin r n e k azdr, 3. ahs bildirme eki

olan ve t r - f i i l i n d e n gelen d u r u r ' u n -dur, - d r ekli de b u l u n m a k t a d r :
ay-dur SV X X I I I - 1 , dervi-dr D 158-1.
'
.
Konsonant
uyumu
51. Eklerde, konsonantlar a r a s n d a sadak olup olmama b a k m n d a n

bir u y u m yoktur. K k n k o n s o n a n t ne olursa olsun u ekler d i m a d (->)
ile y a z l m a k t a d r : -da, -de (lokatif) : b a - d a D 80-12. h l e t - d e H 1774 ;
-dan, -den a b l a t i f : budak-dan SV X X I I I - 6 , i-den . H 1221 ; -dum, -dm,
-dun, -dn ; -d, -di ; -duk, -dk ; yarat-dum SV 11-141, g i t - d m D 133-3,
yat-dun SV I X - 8 5 ; g e - d n 2124, t u t - d H 1642, bi-di S V 1-21 ;
g e - d k D 120-8 ; -duk, -db(partisip)
-: a - d u g m H 2043, d k - d g i D
54-8 ; -durur, -dur, -dr (bildirme) : o k - d u r u r D 74-11, g n e - d r A D 15-10,
-dur, -dr (faktitif) : u l a - d u r u p H 23-54, iri-dr-em H 1443 (Bu eklerin
yazk m u t l a k a o ile deildir, b z a n t ( J ile yazld da g r l m e k t e d i r . )
:
52. k i vokal a r a s n d a b u l u n a n sadasz konsonantlar sadallamtr

(Sonorisation) \ Bylece - t - > - d - , ; -fc->-g-, -k'->-fgT deiiklii o l m u t u r , d a g dup D 100-2, d z e d - e l e r H 1502, g d - i SV 11-48, yarad-an S V 1-79,
a h d - u r . D 54-11, b u l u d - n a D 18-13, d e p r e d - r D 112-2, iid-enler H
1347, y c e l d - r s i n D 24-11, e y d - r H R .41, sd-ini Y Z 90-8, yud-ar Y Z
Faruk K:
346
Timurta
22-8, i d - b e n D 230-10, gid-eli Y Z 75-5, y i d i D 5-9, z g - n H 1501,

ilemeg-e H R 94, yidg-fi D 80-13, e t e g - m SV 1-26, gg-e SV X V I - 3 ,
sng-i Y Z 75-8, i n l e d g - i Y Z 90-15 ; olmag-a Y Z 76-2, yog i d i - A T 15-4,
olmag in M V 4-29, k o p m a g - SF 8-1, k l d u g arpa H S 2214, ag ola H 2144,
kulag-ma SV 11-123, o g ise H 2275, ayag-n Y Z 17-14, kull- S V 11-67,
a r t u g - Y Z 62-8, bauftda- H I I - 7 , H 2186, u m a k d a - N G 192-2,
a n d a SN 239-9, agzuflda- S H O 4-4, h i s a r d a - A P 3 1 , b r a k - u b a n D H
1-16, yolda-n F 148, a o t a D K 10-6, a y r u ile K B 391-1, d a " d a h i "
S V 1-61, H 899.
ncelme
53. Bz kelimelerde, Eski T r k e devresinde kaln olan vokaller , , y
k o n s o n a n t l a r tesiriyle incelmitir (palatalisation) : b i - < b - , i n < n <
uun ; i < , pi-<p-, i<, i b u < u b u , i d e < d e < u d a ; yine<yene
<yana, y e n i < y a n , yri<yor-, eyit-<ayt-.
Benzeme
54. T a m b e n z e m e (assimiltion) iin rnekler a z d r : d e g l misse
( < m i s e ) D 13-8, olur-mssa ( < m s a ) D 13-8, b i l r - m i s - e y d m (<-misse
< m i s e ) SV 1-78.
E K L
B L G S
ekil Bilgisi hususiyetleri gsterilirken nce k e m e y a p m z e r i n d e

d u r u l a c a k t r . D a h a sonra kelime b l m l e r i ele a l n a c a k t r . Bu arada kelime
lerin m n ve vazifelerine de iaret edilecei iin, ksmen sentaks hususiyet
leri de belirtilmi olacaktr.
KELME
simden
isim
YAPIMI
yapma
ekleri
55. M n ve fonksiyonu iyice tesbit edilemeyen -an, -en eki birka keli
mede g r l m e k t e d i r : er-en S V 1 - 5 4 1 , D K 278-5, H 2303, ogl-an Y Z 80-3,
kz-an D K 256-10.
56. U m u m i y e t l e meslek isimleri yapan ve b z a n bir ii i t i y a d h l i n e
getiren kimseyi gsteren -, -i ; -a, -ci ekinin b u g n k n d e n fark vokalinin
347
daima d z o l u u d u r . D e v r i n b a l a n g c n d a ekin yalnz -'li ekli g r l m e k

tedir : av D K 77-3, a k m - D K 254-12, gz-i D K 247-1, yol-c D K 265-11,
ok- D K 130-6, k a p u - c Y Z 70-6, tanuk- " m a v i r " Y Z 58-4, k a k u n - c
Y Z 15-5, il-i D 45-9, yol- D 174-3, kulluk- " h i z m e t k r " M V 9-15.
57. O r t a k l k ve beraberlik gsteren -das, -des ekinin fazla rnei yoktur :
k a r n - d a SV 11-112, k a r - d a Y Z 76-13, yol-da H 1129, M V 19-46, g n i de H 1207.
58. U m u m i y e t l e m c e r r e d m n d a isim yapan ve baka fonksiyonlar,
da olan -lk, -lik ; -hk, -lk ekinin vokali k k n vokaline u y m a k t a d r : eylk
Y Z 50-3, H 1716, eylik SV 11-102, ey-lik D V 300-11, dir-lik SV 1-6,
gr-lik SV 11-33, k u l - l u k Y Z 66-3, SV 11-67, karan-luk SV 11-69, karanulk R 44-8, karan-luk Y Z 16-10, sayru-lk SV 11-130, konuk-luk Y Z 66-3,
t o n u - l u - u m Y Z 38-3, yavuz-lg- S V 1-11, ayru-lug-mdan H S N 4-2>
n z k - l k H 940, v a r - l g - m a D V 203-1, yigit-lik H 2162, m m e t - l i k M V
13-5, y r - h g - a A T 9-5, bir-lig-ine M V 2-26, k a n d a - l g - m Y Z 23-4, g n - l i k
D K 126-4, del-lig-e D K 107-8, m u t u - h k D K 234-7, m u t u - l u k Y Z 50-3,
h o - h g - u m D K 242-3, dost-hg-m D K 292-9.
Bu ek sonu -e ile biten y a b a n c kelimelere eklendii zaman kaln ekil
dedir. Bu husus, y a b a n c kelimelerin o devirde kaln telffuz edildiklerini
g s t e r m e k t e d i r (kr. -rak, -rek eki : k y m a t l u - r a k - d u r A T 3-6) : c n n a - k g ,
d v n - h g R 7-1, t e r d n a - l g , na-lg R 7-3, m e r d n a - l g , y r n a - l g R
7-5, bgna-luVlar H M 1-3, p e y g a m b a r - l k Y Z 99-10, comart-lk Y Z 95-13.
59. s i m d e n sfat yapan -lu, -l ve menfi ekli olan -sitz, -sz (ismin b i l
dirdii eye sahip o l d u u n u veya ondan m a h r u m o l d u u n u gsterir) ekler}
daima yuvarlak vokallidir : baht-lu S V 1-39, bil-l D V 300-5 ; ba-suz
D K 56-1. dikensz H 2126.
60. Sfatlara getirilen -rak, -rek eki k a r l a t r m a ve dahahk b i l d i r i r :
k a t - r a k H 1106, ulu-rak D 9 3 - 1 , tatlu-rak Y Z 2-3, t n d - r e k - d r H
1415, tiz-rek H 1464, yig-rek D 155-13, SV 1-73, D K 262-4, H 1404
R 27-6, begenilmi-rek K D 89, y a h - r a k K B 365-1.
61. K l t m e bildiren -cak, -cek ve -cuk, -dik ; -ctgaz, -cgez (vokaller
daima y u v a r l a k t r ) ekleri fazla k u l l a n l m a z : y a k h - c a k menzili H 1173,
kuz-cag- D K 54-13, ksa-cuk m r D 13-6, az-a-cuk m d d e t n H 848^
d e r e - c k D K 114-1, oglan-cug- D K 16-3 ; k z - c u g a z - u m D K 275-1, el-gezi D K 233-9.
62. Birleik ek o l a n . -layn, -leyin ve. -rlayn, -tileyin benzetme ve eitlik
b i l d i r i r ; -layn say isimlerinden sonra gelince "defa, kere" m n s ifade eder
p e r v n e - l e y i n H M 2-6, u g u r - l a y n R 16-5, ogr-layn D K 160-5, kalkanlay H 3643 ; an-clayn H 1891, ben-cileyin SF 1-02, sen-cileyin H
:
348
Faruk
K.
Tinurla
1891, biz-cileyin D 52-1, bu-n-clayn H 2078, ben-ileyin D K 267-5,

bun-layn D K 7-10, iki-leyin H 2683.
isimden
fiil
yapma
ekleri
63. -a, -e : u g r a - ( < u g u r - a - ) H R 1 0 , gz-e-t- D 36-13, ya-a- D K 56-10,

kan-a- D K 118-10, benz-e- FS 64, oyn-a- SV 1-37.
64. -ar, -er, -r : umumiyetle renk ifade eden isimlere gelir : a g - a r - d M V
13-28, gg-er-mi H R 93, 95, kara-r-dur H 1996, kz-ar-t- H 2005, ye-erH 2141, sar-ar- Y Z 45-11, ba-ar- H 1442, Y Z 23-2, ya-ar- D K 278-7,
suv-ar-l-D80-3.
65. -da, -de : Bu ekle yaplm ok az kelime v a r d r . B u g n daha ok
tabiat sesini taklideden i k i heceli kelimelerden f i i l yapar : al-da- D 14-1,
bag-da- " g r e t e sarma t a k m a k " D K 80-1, iste- ( < i z d e - "aramak") Y Z
102-5, FS 431, n - d e - ( " a r m a k " ) M V 9-28 ; tok-ta- " v u r m a k , d v m e k "
Y Z 48-7, hrl-da- D K 163-1, grl-da- " v z l d a m a k " D K 188-9.
66. -()k, -(i)k : ac-k- FS 652, bir-ik- H 1508, gic-ik- FS 256, gz-kM V 4-28; tar-k- " g n l daralmak, ii sklmak, g c e n m e k , d a r l m a k " H
2509, Y Z 50-15.
67. -la, -le : ok ilektir : ayak-la- H R 94, bag-la- H 1526, bag-la D 127-10, ba-la- D V 303-11, belin-le H 1665, di-le H R 94, gizle- D
I I I - l , gz-le- H 1996, r-la- H R 99, ini-le- D 179-5, i-le- H R 84, iitmez
le- D 16-2, iz-le- H 1577, karu-la- H 1489, k-la- H R 9 1 , ot-la- H R 84,
su-la- H 1867, tan-la- D 107-6, gt-le- H 1231, yay-la- H R 91 : at-la-nY Z 77-4, toy-la- Y Z 68-5, vz-la- F 453, av-la-n- D 106-1, azk-la-nD V 305-1, haste-le-n- H 1590, yanku-la-n- H R 53.
68. -/- : ksa-1- H 1996, ince-1- D 151-6, din-el H 1547, egri-1- H
1410, koca-1- FS 884, yce-1- D 27-1, D K 258-4, FS'386.
69. -al, -el : al-al- " k z a r m a k " D K 124-10, bo-al-t- Y Z 28-10, bun-alY Z 81-12, sag-al-t, " i y i l e t i r m e k " D K 85-2, yn-el- Y Z 69-6.
70. -, -i : bay- "zengin o l m a k " D K 2-11, bay--t- Y Z 47-6, FS 611,
berk-i- D K 39-13, berk-i-t- Y Z 5-1, H 1689, berk-i-n- H , b a r k - - " p a r l r
damak, k s a m a k " H 609, balk-- " p a r l a m a k " FS 1040.
71. -r :, del-r- H 1392, D 91-12.
72. -sa, -se, -mse : U m u m i y e t l e arzu etmek, saymak m n s verir :
su-sa- H 2282 Y Z 53-4, M V 7/1-9, su-sa-n- D K 297-8, sen-se- H M 7-1,
b e n - m s e - n - D V 305-2.
Fiilden
isim
yapma
349
ek 1e r i
73. -k, -k, -k : Bu ilek ekle umumiyetle passif binal m z i partisipleri

nin ifade ettii m n y a uyan sfatlar y a p l r : a-uk. S V 11-125. art-uk Y Z
22-13, ayr-uk M V 5-21, ada-k D 162-11, ar-uk Y Z 49-8, biti-k Y Z 85-14,
bl-k 36-7, buda-k S V 1-37, buyr-uk H R 88, z-k H 1501, dile-k M V
17-12, de-k FS 279, eks-k SV 1-46, esr-k FS '391, -k Y Z 12-4, grk
H 2776, grk-l Y Z 20-8, kon-uk D 174-3, k y n - k H 4983, k y n - k - l
D 95-2, kua-k Y Z 4-10, sm-uk D 40-7, sm-uk-lu Y Z 33-5, tanu-k H
69, tan-uk " m v e r e " Y Z 101-14, tan-uk-lu D V 303-8, taya-k "daya
nacak e y " FS 952, t-k FS 110, ton-uk FS 866, tonuk-lk H 5779, t u t u r u k " a t e t u t u t u r a c a k r p , kav v.s." FS 745. tutr-uk H 6202, ua-k " o c u k '
Y Z 91-11, FS 62, uza-k FS 251, uyan-uk M V 9-23, yar'a-k H 1823, y a r a - u k
D 104-13, yasa-k H 926, yaz-uk SV 1-70, Y Z 37-15, yk-uk A T 17-5,
yr t-uk Y Z 10-14.
74. -ak, -ek : M e k n ve let isimleriyle sfatlar yaplr : b-ak H R 108,
dirn-ek H 2772, iv-ek D V 304-1, k a - a k Y Z 16-2, kes-ek FS 673, kon-ak-laY Z 19-9, sanc-ak H 1791, tur-ak Y Z 97-15, yid-ek D 36-9, yil-ek G Z
35-3, D 36-2, yat-ak FS 279.
75. -u, -, -. -i : eitli m n l a r d a isim yapar Eski T r k e ' d e k i -()g>
- ( i ) g ekinden gelmektedir. Eklerin sonundaki - ve g'ler d e r k e n , aradak
y a r d m c ses fiilden isim yapma eki haline gelmitir ; ve umumiyetle yuvar
lak olarak b u l u n m a k t a d r (bk.' 12, 45) : ayr-u, bil-, ks-u. ki-i, l-, sa-u
sev-, um- FS 327, 972 yap-u, yaz-u. Vokalle biten f i i l kklerine - ve -g
d n c e b a k a b i r ek gelmez : a r , " a n , b i t i , d i r i , k u r u , k a n , kla, t a m l a ,
u m u FS 327, 929 y a y l a - g i b i .
76. -()l-v, -(i)!- : Fiillerin passif t a b a n l a r n a - u , - eki getirilerek ge

mi zaman partisipi m n s tayan sfatlar yaplr, asl-u " a s l m " H 2065,
atl-u " a t l m " H R 43, gerl- " g e r i l m i " H R 50, k u n l - u Y Z D 62-1, r t - l -
Y Z 31 -9, yazl-u D 32-7, Y Z 35-13. Bu h l ve m n Eski T r k e ' d e ' - - l ,
-ig-lig ekliyle- a n l a t l m t r : K u r u l u ya, biriglig meng, yadl tek (bk.
D L T D i z . 334, 94, 724).
- '
77. -ta, -ki : Fiilden b i r isi maharetle ve itiyad h l i n d e y a p a n g s t e r
mek zere sfat yapar ; -an, -en partisip eki gibidir : al-c Y Z 25-11, d i l e n - i c
H 1131, gr-ici Y Z 25-11, gider-ici H R 114, i-ici R 26-5, ler-ici FS 183,
D V 307-9, sat-c Y Z 15-3, syle-y-ici H M 5-6, tap-c Y Z 18-4, t u r - c
H 2256. Ek Eski T r k e ' d e k i -g-, -ig-i birleik ekilden d o m u t u r .
1
78. -git, -gil : A l e t ismi ve m c e r r e t isimler yapar : al-gu FS 454, kay-gu

D 117-2, Y Z 4-4, G Z 38-12, FS 646, s e v - g ' S D 185-12^ D V 309-10, A D
27-6, R 42-1, H M 7-6, H S N 8-5, G Z 14-17, FS 194, u y - k u < u d - k u S V .11-61
350
Faruk K.
un
Timrta
un
S > -g
' U m u m i y e t l e tek heceli f i i l t a b a n l a r n a gelerek passif t a b a n l
m z i partisipine y a k n m n d a sfatlar ve b z a n isimler yapar : ar-gun.
" y o r u l m u " H 1149, d z - g n Y Z 5-1, H 20-14, k a - g u n " f i r a r " Y Z
15-5, sm-gun G Z , t u t - g u n "esir, t u t u l m u " FS 284. ur-gun " v u r g u n , y a m a "
H 2291.
79. -n : eitli m n d a isimler yapar : b t r - n Y Z 30-11, G Z 50-3,
FS 202, d n " d m , d n " M V 7:1-55 : H 6385, D 61-1, G Z 35-10,
FS 950, ek-i-n H R 93, 97, 104, 106.
80. -t : Daha ok yer ve vasta b i l d i r i r : ayr-t " a y r l m a yeri, k a v a k "
D K 96-7, bin-i-t "binecek e y " D K 103-11, a-u-t " a l a c a k yer" D K 75-7,
i-i-t "iilecek e y " D K 103-1, g--t FS 39, H 40-14, um-u-t SV 111-5,
D K 92-12, ykle-t " y k t a y a n h a y v a n " D K 58-3, gi-i-t D K 234-12.
'
81. -gu, -g: r n e i a z d r : a l d a - g u " a l d a t c " FS 247, a t i a - g u
" a t l a y c , sapan ve k a m n n a t l a y a n k s m " D K 56-12, y z - g FS 570.
82. -a, -e : rnei a z d r : gle FS 831, g m - e ."kle g m l e c e k pii
rilecek ekmek" D K 105-7, u m - a "hedef" FS 523. .
83. - : sim ve sfat yapar : eglen- " e l e n c e " FS 756, ilen- " b e d d u a ' '
H 5880, FS 143, kak-n H 2423, k o r k - u n D K 157-7, g v e n - D K 223-4'
sevin- D K 234-6.
84. -mak, -mek : Masdar ekidir, b u g n d e n farkszdr : ai-mak, g e - m e k ,
yan-mak, gel-mek gibi. E k i n -hk, - l i k ile genilemi ekli v a r d r : al-mak-hk
Y Z 26-5, a l a - m a k - k k M V 19-20, i-mek-lik M V 7:1-9, sev-mek-lik Y Z
40-14, d u r - m a k - l k M V 16-4, kl-mak-lk M V 16-4, gir-mek-lik Y Z 69-15,
u l a - m a k - h k M V 16-2, gr-mek-lik Y Z 81-10.
85. -ma, -me : Daha ok m a h h a s isimler yapar. B u g n o l d u u g i b i ,
fiil ismi (mak, -mek masdar ekinin hafifletilmi ekli) olarak kullanl fazla
deildir : deg-me "her, herhangi b i r " H 1371, d g - m e D K 36-6, s r - m e D
35-12, FS 403 : k a - m a D K 82-7, kov-ma D K 82-7, yi-me i - m e D K 202-3.
, 86. -m : U m u m i y e t l e y a l n z b i r defada veya bir hamlede olan ii ve
m a h s l n ifade eder : b a k - - m H 1196, 1445, d i r - i - m D K 301-6, i-i-m
FS 643, gel-im-l D K 65-12, gid-i-m-l D K 154-3, gey-i-m D K 246-6, l - - m
SV 1-4 s e g i r d - - m H 1073, FS 278, t a d - - m H 1196, toy-u-m " g a n i m e t "
D K 65-3, y i - m . H 1771, 1079, FS 623, y u d - u - m Y Z D
87. -, -i : U m u m i y e t l e hareket ve olu isimleri yapar, bir eit masdar
d u r u m u n d a d r : bak- D K 106-10, bil-i " b i l d i k , t a m d k " H 6056, FS 36,
64, 418, al- "muharebe" S V X V I - 4 , FS 253, gel-i H 2294, Y Z 70-4^
gr-i " m a v e r e , g r m e , k o n u m a " Y Z .96-1 i , gl-i H 2295, glme-y-i
A T 19-2, in-i " a a y a d o r u , eik y e r " FS 533, 927, kar- S V X I X - 5 , kr-
" k r m a , l d r m e , s a v a " D K 188-13, s a g - < s a k "say, hesap" SV 11-142,
351
segird-i D K 22-1, tur- D K 106-9, ur- "kavga, v u r u , s a v a " G Z 55-2,

54-10, FS 431, 270, yanl S V 11-124, yon-y- D K 19-4, 106, 9, yok-u FS,
721,927.
Partisipler
88. -an, -en : i m d i k i zaman partisipi eki b u g n k n d e n farkszdr :
bak-an, gel-en, tur-an, sev-en gibi.
89. -ar, -er ; -ur, -iir ; -maz, -mez ' Geni zaman partisipi ekleri b u g n
k n d e n farkszdr : ak-ar su H 1776, es-er y i l H 1574 ; uyu-r y l a n G Z
35-13, u m a k d a n gel-r b i r hur Y Z D 51-7, aya benze-r Y Z 25-10 ; yara
maz b i r hava H 1941, onun g r - m e z gzi Y Z 61-13.
90. -duk, -dk : G e m i zaman partisipi eki, b u g n k n d e n farkszdr
yalmz vokali daima y u v a r l a k t r : agla-duk-larum D 106-2, b i l d g - m i S V
11-98.
91. -m, -mis : G e m i zaman partisipi eki, b u g n k n d e n farkszdr,
yalmz vokali daima d z d r : y i n i togm gen o l a n Y Z 38-1, r i - m i
lye D 95-5.
92.. -as, -esi : Gelecek zaman partisipi eki, b u g n ok az kullanlr :
kapumuz yok sm-as D 165-6, nid-esin bilmedi Y Z 70-12, u n t d gel-esi-ni
gid-esi-ni H 1901, cihan bk kal-as d e g l FS 69, nid-esini bilemez G Z
27-20, takdir i l e d r geri k i olm u ol-as D 165-6, neyle-y-esi-n bilmedi
Y Z D 58-7, gey-esi-lerin ho geye FS 846. Pek n d i r olmak z e r e , b z a n . f i i l
olarak da kullanlr : sabr atyla kr iline g e l d k d e l b d gid-esi Y Z 99-9.
93. -acak, -ecek : Gelecek zaman partisipi eki, ok az g r l m e k t e d i r ,
f i i l olarak k u l l a n l m a z : var-acak y i r n N 38, k a - a c a k y i r FS 253, diy-eceg m H 1660, yiy-ecek y i r i d i Y Z D 13-3, s g m - a c a g - u m sen ol FS 1062, i r eceg-in bilp H 2321, C e b r i l ' n in-.ecek y i r i FS 2 1 , gel-ecek nesne g e l r
N 58.
Fiilden
fiil
yapma
ekleri
t
a t deiiklii m h i y e t i n d e olmayan fiilden f i i l yapma ekleri ok az

grlmektedir.
94. -k- : M n y i d d e t l e n d i r i r : tur-u-k- " d u r a k l a m a k " D 100-8, H
15,67, S N 224-7 ; kay--k- "yana kaymak, sapmak" D K 184-4.
95. -y- : M n y kuvvetlendirir : Eski T r k e ' d e k i -d-'den gelir : koyY Z 7-8, to-y- S V X X I V - 3 . .
352
Faruk K.
at
Timtrta
ekleri
96. Pasiflik eki -/- ve -n- b u g n k n d e n farkszdr, y a l n z c a ara; vokali

umumiyetle d z d r : yay--1- Y Z D 22-13, tk-i-1- Y Z 1-11, rt-i-1- H 1242 ;
beze-n- H 807, ol--n- H 2114, d i - n - D. 5-7 ; di-n-i-1- D 7-7, kon--1HR86.
97. D n l l k eki -n- ve
b u g n k n d e n farkl deildir. Sadece ara
daki vokal d z d r : bul--n- D 188-6, ko-n- H 1641, dg-i-n- Y Z 10-14,
gr-i-n- D 137-13, ur--n- H 1588.
'
98. O r t a k l a m a ve karlkllk eki -- b u g n k n d e n farkszdr, aradaki
vokal b z a n d z , b z a n y u v a r l a k t r : bil-i-- H 1813, bgr--- H R 53,
ygr--- Y Z 14-11, ku--- Y Z D 71-16, p--- Y Z D 21-8, u r - - - F S 1 0 6 ,
gr-i-- G Z 43-17, tut--- FS 920. 99: Y a p t r m a " eklerinin her eidi g r l m e k t e d i r : -ur, -r : V o k a l i d i m a
y u v a r l a k t r :'art-ur- Y Z 53-7, bit-r-- H 1191, i-r- Y Z 4 2 - 4 , gi-rY Z D 27-16, ge-r- D V 301-6, gey-r- G Z 49-12, D 116-6, ir-r- A T 10-2,
H - 8 9 7 , rt-r- D 165-6, sz-ur- H R ' 6 3 , tad-ur- D 6 - 1 1 , toy-ur- H 2286,
ya-ur- H 1537, yt-r- "eritirmek, u l a t r m a k " Y Z 9 4 - 4 / H 1074 ; y i t - r
" k f i getirmek, y e t i t i r m e k " H 1446, yat-ur- Y Z D 21-10, d e g - r - "eritir
mek, ^ u l a t r m a k " Y Z 46-15, t-r- "ge-if-" Y Z 73-13. '(art-, gey-, i r - ,
tat-, sz-, rt-, f i i l l e r i n i n faktitifleri b u g n art-tr, giy-dir-, er-dir-, tat-tr-,
sz-dr-, r t - t r - eklinde y p h r . )
_
,
;
-dur, -dr : D i m a yuvarlak vokallidir : a g - d u r - ' M V 18-6, iri-dr- H

1443, y a g - d u r - A D 1 6 - 5 ; e k - d r - Y Z D - 5 5 - 9 , i r - d r - Y Z 93-15,-gey-dr- G Z
bas-dur- "galebe a l m a k " FS 435, tol-dur- D 162-12, b i l - d r - SV 1-79.
-dar; -der- : Birka kehmede. g r l r , kon-dar Y Z 65-9, gn-def- Y Z
2 4 - I I , gs-ter- FS 195, SV L-68, Y Z 70-9, d n - d e r ^ F S 386.
-ar-., -er- : K u l l a m l b u g n k n d e n farkszdr : krar- H 144, on-arG Z 43-2, Y Z 69-14, gid-er- SV 1-9, ,uy-ar- Y Z 35-1, D V ^06-12, kop-arFS365.
-t- : U m u m i y e t l e tek heceli veya vokalle biten f i i l t a b a n l a r n a getirilir,
b u g n k n d e n farkszdr, yalnz i k i vokal a r a s n d a sadallap - d - olur : a k - d-alum M V 19-22, d a g - d - u p D 72-4, syle-d-e Y Z D 34-7, a z - d - u r G Z 55-21,
b e n z e - d - Y Z 18-12, a r a - t - d Y Z D 38-7, u z a - d - p FS 845, d z e - d - r G Z 48-3,
diril-d-r D 81-6, g e t r - d - e l m H 2101, b e r k i - d - p H 6634, d k e - d - e FS
776, ok-d-ur Y Z 85-10, i n c i - d - r FS 102, k o r k - d - u r Y Z 83-6, k a k - d - u r
ES 742j b a y - d - u r "zenginletirir"- FS' 611, ile- d-rmisin G Z 20-1, ile-d-em
Y Z 29-11, s a p - - d - u r - H 1912, u a - d - D - 1 6 3 - 1 2 , kua-t-mdi H 2293,
gTe-d-em .GZ .46.-1, de-t-di H 2371, sr'-t-d H .181-5, y c e l - d - r s e n D
24-11, oyna-d-up G Z 23-3, uza-d-up FS 845, ey-d-r H R .43.. - ;
:
Kk Eski.::Anadolu-Trkefei Grameri
3-53
... -gr-,'-gr- : "Birka' . Jcelimede g r l r , b u g n ' k u l l a m l ' n z -r i r < g r ^ M V

li0rl5,%YZD 85-lj ;18.4-14rAD:27;l 1;:DV. 308-1, F S : 7 3 p H 3313 ; dir-gur' ' d i r i l t m e k ' K . N G .183-4, D K 31-13; t u n g u r - ^duMurtmak *-O.K- '23^12..'iv
,i\-'rZ-'- ok. az g r l e n bir.-ekini':-, em^zir-' YZ: 90-<G,-;<DK''6-13 ; i t t - - z D 120-6, u t - i K Z - ?Venitoek^kaybetniek". FS 276;. .
:w
>U>; : - < : . ,,
--...!;" >;-- ' .fi
:.. i.'- -.!-.
s.i m =. '
: .. ".-'.-S
l.-.-S
.-'
.. 100...okluk..eki 4ar, ,-/r'dE,;-:'bugnk^^

:
a n - l a r SV .1-43, sz-ler-d y Z D .36-1. i .-.^ /
-^-r,-;.,..,-. . .
101. . Iy_eljk .eklerinde bugrik ekillerden f a r k l d u x u m , l v e . 2 . ahs
larda aradaki; .vpkajinj'daima, yuvarlak jolmasj,; 3, ..ahs k i n i n ise da^m'a^dz
vokal tamasdr : >
. ...i, , \
;
r r ; y _
rv\w,.r()m,
-m \ h-'um Y Z ; 5 9 - 1 3 y i-m,.D...125>J . ul-m FS..9.76.
-\ujn, ~-()n, -n : at-ufi Y Z D 9L-9, sz7|..AP..J^9 bendfj-flvH 1000.
. -t, -i ; *s -si,
dost- SV. l r - 2 2 & ' g 9 z - ' A D 7-4, koku-s H , , d 4 3 1 r s-si
YZ29-13.
",
.. .u-. ..
:
y
-(u)muz, -()mz,
-muz, -mz : y r - u m u z D 138-8, i-mz H R 87,ata-muz SV 11-47, i k i - n z . Y Z 1 9 4 2 / . . , . ,
,
- ,-' 'H .-';
;
>
X': X', "-
, ,^
'X- '-X^.-
nu
:r.{y)
-,() Zyy?nuz, \ ijfgi 5'4^ ttiiQ^Y;^X_Xry*8i ini-nz., Y Z 69-S;,
baba-nuz, Y Z D 64-3, d e g m e - n z Y Z 69-4.
i :'y . ...... ./ >;; i/t. r;:!.'
-lan, .-leri-j bakarl%n na;.HR .59,-,e V-leri-,V-.J-36,
"
T
..102.; sim ekim eklerinin b u g n k n d e n -farkl, bir . d u r u m u ? y o M r i
yalnz genitif eki daima yuvarlak vokalli (-un, - n ; - n u i y -nn) ;lka.t.if .-ye
a b l a t i f ekleri hep d . iledir (-da, :-de ; rtd-asyinden^;--; M ' c
. 3. ahs-iyelik eklermde.n sonra: umumiyetle -?i akkUz;atif eki kuHanlmakf
t a d r v y a r d m c - b a l a y c . ; - ! ! - ; ile. -n,-:;nii kullanl' daha-j.az.dir -:.;.ba.-n V
J-4.9, sz-i-n D 151-H-;; az^fen- A D . l S - S i . e y - k n - i SWl-M0nv, .
.
im... IP.3- .Bilhassa . m a n z u m - ; ^
genitif eki a l m a d
halde isim t a m l a m a s belirli bir m n t a m a k t a d r , (;Eksiz tyin-li-izafet); ^
gzm(iin). be;begid,i' a n u n Q1 h l - i siyh R- 7-2}i.zlf(n}ikemehldi D
78-1, y z l e r i ( n n ) n n n d a n M V 7-36, g n l m ( n ) evin.YZD.,67-l 7y.-a.ya_g u n ( u n ) topragma. YZD< 5 4 r 9 ^ . a g z ^ w f t ) . : y r n . e : Y.Zr.-IIj^, dfrz(n)
t a ' b i r i n Y Z 43-5, c n ( u n ) safas D ,1^3-3; r r i r i ( n ) ' , g z i ^ d e n H . 1 2 # ;
z e y r ( n j ; qegi H-R-.J65:, -Iûsrev^n) vkssafun M. 976 M h m m d ( n )
g e l m e g i / M y .6-3, . ^ t y ( n n ) n a ? m > A T i2:7-4ib%ftn(Hun-).iiAfc :FS, 9Q5./
Resl(n).;!kz,GZ 38- 9, bagCuîSs,F;S 1.5.8 g i b i . . .
;\,-,
T
104. Hususiyle m a n z u m metinlerde 1. ve 2. ahs iyelik ;ekli.fkeU.Stxeler?

ijen^pna, sakkuzati-,.eki. -getiriifcfcdii baldejibelirl*. bir -akkzatif . n s
.bluFimakfdr (Eksiz; b e l i r i ^ k k z a t i f ) ; g^nlm{i);aLdi .YZD:.96.-15 .,ai:eblE
:
!l
Trkiyat Mecmuas F . 23
354
nrnsC' '.Faruk K.
Tmurla.
olki-.'gam; yidgm(i)!rD'i8,0-X 3,-.uran' y z m ( i ) D 4547, szfi(i) b e y n

eyle Y Z D 29-2, ierhi(i) y a k d i A D 27-10, i m e s n k a n u m ( ) H 931, e l ( i )
y u . H S N 8-4/ h e \ v k m ' ( i ) . j b i r nefes giderici var H R 114, k a r d a c u g u m u z ( )
v i r Y Z D 73-17, yazalar a d u n ( ) FS 1023, : d i l m ( i ) e k i eydem FS 1065,
a d u - i sylegil G Z 41-2, a d u ( i ) i i d r d m DF 1-23, k a n u m d ) iersin C R
IX-4.
105. i s i m ekim eklerinin kullanlnda, b u g n k n e g r e b z farkl d u
rumlar grlmektedir :
' B u g n d a t i f h l i n d e k u l l a n l a n var- f i i l i b z a n akkuzatif eki a l m a k t a d r :
a n u ile v a r d l a r t o r u yol- M V 4-54, kimse ansuz tor yol- v a r m a d M V
4-55, D a t i f yerine akkuzatif ekinin k u l l a n l m a s n a b a k a r n e k l e r : salayd
Ysuf ardn- zin Y Z D 23-8, a l a r i d i k e n d vasf- hlin-i Y Z D 2-011, hsn-i
vasf- smaz Y Z D 3-17, tapar d u m ben sen-i Y Z 18-4.
D a t i f b z a n akkuzatif yerine kullanlr : kssa-i Ysf-a b n y d i d e l m
Y Z D 1-12, dilerler aluban g i t m g - e Y Z 3-14.
D a t i f b z a n lokatif yerine kullanlr : Y s u f k a t n - a syledi Y Z D 9-12.
D a t i f b z a n ablatif yerine kullanlr : ba-a gimi ileri bu anladur Y Z
86-12.
D a t i f b z a n ile e d a t n n yerine kullanlr : t ' a t - e megul olur Y Z D 103-7,
ay-e m e g u l oldlar Y Z D 103-8, g e l r k u l elinden h e m e g n h / ol m m d - e
k i m a v f ide p d - h FS 1057.
L o k a t i f b z a n d a t i f yerine kullanlr : ol t e r z u kefesin-de Ysufi /
kodilar Y Z D 26-5, su ortasin-da k o d l a r Y Z 101-14, h a r f i i n d e bu kadar
m a n sigar S V 11-22.
L o k a t i f i n ablatif yerine k u l l a m l m a s m n ok rnei v a r d r , (esasen Eski
T r k e ' d e lokatif eki, ayni zamanda, ablatif m n s da ifade ediyordu) :
Beir elin-de gmlei Y a ' k b a h r Y Z D 86-15, kfirler-de b i r kfir Y Z 8-3,
gin-de geer S N 217-9, a l n n d a b i r p d i 29-22, eger.yatlu sz-de d i l
yuyasn / y i g andan k i a-da e l yuyasm FS 729, y r agzm-da p e n c n
d u d a g n - d a p e r R 35-1.
;
106. i s i m ekim eklerinin eski ekilleri, ancak klielemi olarak b z

kelimelerde'grlr.
- D a t i f eki -ga'mn i z i b a a , s a a , a a , b u a , u n a zamirlerinde ve y a
"yan, t a r a f " kelimesinde b u l u n m a k t a d r .
A b l a t i f ekinin asl ekli -din, -din kalplam olarak fldin kelimesinde ve
bir i k i kelimede g e m e k t e d i r : en fldin H 1852, sagdm y a a S N 233-7,
b u a r - d i n y a a K D 7-1, e p evre-din S N 12-2, i k i y a a - d m K D 30-3, b u
y a a - d i n A P 25.
.
107. B a l a m a e d a t zV'nin (-la, -le eklinde de) vasta ve beraberlik eki
olarak kullanlnda b u g n k n e g r e farkl b i r d u r u m y o k t u r : b d n ile H R
;
355
92,.l su-y-la FS 568, gzi-y-le bak SV I I - 8 0 , yenfi-le yaurn sil H S N 6-2.

b r instrumental eki -n Eski A n a d o l u T r k e s i ' n d e o l d u k a > ilektir :
ac--n ldi FS .110, gz-i-n " g z i l e " Y Z 81-8, g n d z - i - n H 1087,. d n - i - n
D K 239-2, susuz--n.FS 4 1 4 , y a l n u z - - n D V 303-6, M V 7-33, y a y - - n " y a z n "
H 1013, 1139, gz-i-n D K . 15-11, k--n 1015, s a b a h - - n A H 193, yle-n
D K 172-4, gc-i-n "zorla, gle, g l k l e " FS 619, vaktri-n Y Z 28-7, g n 4 - n
FS 80, hatsz--n K Y 36, gafil-in S N 9-1, yaya-n D K 30-2, sag--n sol--n
K T 2a, y i r y i r - i - n G Z 8-3, 4-2, Y Z D 88-12, oht--n FS 539, kez-i-n FS 834,
ba--n " n c e , i l k i n " Y Z 83-16, son--n "sonra, son olarak" Y Z 87-9,
i l k - i - n Y Z 90-3. Bu ek vsta h l i n d e ok " o l a r a k " m n s y l a h l zarf
eklinde ve yer ile zaman bildiren kelimelere getirilerek yer ve zaman zarf
olarak kullanlmtr. Bz keumelerde ise kalplam olarak g r l r : deg-i-n
SV 1-16, i n ( < u - u - n ) Y Z 62-13, y a r m FS 857, S V 1-5, st--n FS 326,
b t n Y Z 30-10, FS 206.
Bu ek ile benzetme bildiren -lavn, -leyin (-la-y--n) birleik edat y a p l
mtr : ugur-laym R 16-5, ad-laym FS 479, k m r - l e y i n Y Z 53-11, lleyin FS 940, kalkan-laym H 3643.
Yine benzetme ve eitlik bildiren -alayn, -aleyhi (e eitlik ekidir) birleik
e d a t n d a da n eki g r l r : a n - c l a y m H 1891, sen-cileyin H 1891, FS
896, G Z 43-3, ben-cileyin G Z 41-9, SF 10-2, biz-cileyin D 51-2, b u n - c l a y n
H 2078.
108. Eitlik eki -a, -e ; -ca, -cfi'nin kullanlnda farkl bir d u r u m y o k t u r .
E k i n eitlik dnda eitli m n ve fonksiyonu v a r d r . Ek X I V . asr metinle
rinde daha ok -a, -e eklinde g r l m e k t e d i r .
Ek k a h p l a m birleik ekillerden -alayn, ve nie g i b i zarf olarak kulla
n l a n kelimelerde de b u l u n m a k t a d r (bk. 107).
109. Y n ekleri -ra, -re ; -aru, -eril ( < a r u , -gerii) ta-ra > d a - r a , i-re,
son-ra, ze-re ; yok-aru, i-er, il-er, t-aru D K 88-10, yan-aru " y a n a "
Y Z 26-9,'an-aru " t e , teye, ileriye" D K 9-9, S N 309-15 K B 368-5 kelime
lerinde g r l r .
Y n eklerinde -ra, -re deiik kullanlarda ve o l d u k a ilek olarak ta
geer : depe-re FS 510, S N 297-9, D K 203-7 ; yol--ra " y o l b o y u " Y Z 21-2,
yol-sra Y Z 67-6, gk-si-re K D 7-3.
K a l p l a m ekilde bz kelimelerde (ber, gir, k a n c a n ) g r l e n - r u ,
-r eki bir kelimede de b u l u n m a k t a d r : a k a - r u A O 13.
Sfat
110. K u l l a m l a n b a k m n d a n belirtme sfat olan say isimlerinde b u
g n k n e g r e farkl d u r u m yoktur. Sadece bz say isimlerinde ses deiik
lii g r l m e k t e d i r : bi, y i d i , tokuz, y i g i r m i .
Tarifli'
356
!i
K} Twrta.f''-
' " Sra say 'sfatlan' iyelik ekli;- fakat daima d z vokamclir : -inci; d r d inci, tkuz-nc, "oh-mci/ otuz-mc.' o k n d i r olarak' i y e l i k eksiz ekiller de
grlmektendir: iki-S^V'-'-'-"'? -" " -V-- '
' ' -"
'
'
' " ' l i / Vsflridfma sfatlanln pek ok rnei v a r d r . Sfatlarda karlatirma *rJc, "-rek - eM -ile y a p i l m a k t a d r : k a - r a ' k - m r H 1106, tz-rk H
1464, yig-rk I ' 1404, ulu-ra k-dur D '93-11..
- ''
Sfatlarda berkitme sfatn tkrarlanrirasiy'l y a p l d gibi. i l k heceye
-p k o n s o n a n t getirilip birletirilmesi ile'-de -yaplr :- dp-'dz- N -30, .-DV
305-5, D V 36-9; H 6490 ; t p ' t o l B 101-1, cep" e v r e ' H 1315, ap alaca
DK-6--4, s a p a - s a D K 29-7; yapa yalu-uz D K 148-1.-'''
;
- '-^ 112. ' aret sfatlar-bu, ' u , o, l, -l ve birleik b i r ekil olan u h u - v e
i b u d u r : b cihan-SV l - 4 y dem FS 976, ol szi G Z 38-12, s h i b devleti
M V 71-36, of kimseyi D"4-12; ubu^szi YZD-65-20, ibu szleri M V 4-191
l
113. eitli belirsizlik sfatlan kullanlmtr : bir ice Y Z D 17-17; - bir

ka- alay H ' 23T6,'' iki- - b z l a m a S V - : X I X - 2 , -'-krna-'yohsula" D 86-5, her
0 k m d a Z 35-3, her M K M F S V l ^ 6 / ' % k ; ' kiiye F 374/ ne -yigitdur G Z
43-2, nice g n A D 14-7, kank kii SV 1-1, her"nicem n s i b , Y Z D 54-10; heptc
u d n D V 3l-2; 'Azf kimse Y Z D 55-13, % ke's D'4-1/'cmte kuvvet H $ 859,
dkelr feylesof H 6806; flan kasr H 1759, keman lah'z Y Z D 30-12. ;
"'
!
114. Soru -sfatlan''fie; nice, k a ve' k a n k i ' d r : n e ' y i r d e b u l a r i i - Y Z D

80-2, nice sultan imi G Z 31-10, k a kiidr gelen Y Z D 68-19, k a n k yifde
H 1926. '
<
'
'
"
" ' -' ' n .- ' ' > ! : >'
:
Z'a nt i f
.' . - -,
v -' -
115. ahs zamirleri ben, sen,- q,yl, =bi?;,,iz a n l a r ' d r . e k i m d e b u g n e

gre en fazla deiik manzara .gsteren 3. .ahs -zamiridir : -o, .ol, amc ana,
anda, andan;. anun:; anla.r, anlar,} anlara, anlarda, anlardan,. a n l a r u n . ,Q1
z a m i r i n i n -ninstrumental
pkh e k l i a n r t " h a l d e o n u n j i n , . o n u n l a , binaen
aleyh" m n s vermektedir : a n n yzin srerdi H 465, a n n an- .bigi
H 563,
:
V
j
.ahs zamirlerinin gnitif h l i daima yuvarlak .Vkallidir - : b e n m , enn,,amiri, b i z m , sizn, anlarun.

-, ",
'',.
.
Akkuâtif-ye.genitif hallerinde ben ye sen za.mirlerinin b i n i , .sini ; b i n m ,
s i n n , ekilleri de g r h j r / : bi.n-i;bilgil. ,V,l-27j sini DV-3Q3-1 l.,.|bin-m H
1883, s i n n D 102-9.
116. a r e t zamirleri bu, u, o, ol ve o l ' d u r ; b u ' n u n okluu bular ve
bu-'n-lar, u ' n u h kluu'-u-lar. o -ve l-n okluu;i>4ar'dr, ol'un okluu
y o k t u r ; o l i a r e t - z a m i r i n i n ekimi ol ahs z a m i r i n i n k i g i b i d i r : n e ' b e l d g
b u S V I X - 8 , u k i m D V 307-7, iodur: a s k - s U M V . ? 4 W 7 0 , v c i p s o l d u r M V
;
Kk Eski . Anadolu Trkpe^ Grameri
35.7.
2-1,'ol kim,D,.15-4: ;;buiara H R 76, b u n l a r a - D 5.1-3,-ular A D 30-3, p l a r u n

H 2254. " "
"*" " '
'
. - r
1
L k a t i f hli bunda^ ^hda, ' n d " b r a d ' , uraday- orada ' m n s ver
mektedir,
f' \ : S .,:! : : - '
' ;
:. !'. <;' T, :
ahs ve 'iaret _zamMe*rihddn''-snra' gtbi,'Hek? iun-, ile e d a t l a r ' g e t i r i l d i i
zaman 3. ahs-oklukta g e n i t i f e k i k u l l a n l m a d 'halde, Eski Anadolu T r k 'esi metinlerinde, 'iirsia' dlarak'"bu' iaret zamnittin' o k l u u n a ile vc iiin
e d a t l a r getirildii zaman genitif eki k l l a m l m k t a d i r " : h u h l a r u f i ile Y Z
5-7, b h l a r n l a Y Z - 3-f3, bir'i bhlaru-n-la hilkatde H R 58, alu'r bunlar u n - l a ikre H 1894 ; b u n l a r u n n Y Z D 56-16. (Bu ekli kf; Y u s u f
anlarun-la grir Y Z D 82-20, anlarufila bile bindi Y Z D 91-1).
:
117. D n l l k zamirleri kend, oz ve ikisinin birlemesinden meydana

gelen _kendiiz'dv. B u g n QZ y e k e n d z kullanlmyor, ken.dzi'nin yerine ise
k e n d i ' n i n . iyelik ekli ekli olan kendisi, gemitir : k e n d k e n d m e , G Z 2-1,
k e n d n i Y Z D 90-8, kend-i Y Z 92-10, k e n d - y e H 1.909, ken.dlerin Y Z D
5 7 - 1 3 . z - m Y Z 93-4, z.-n S V . V I - 8 , z-i. FS 983 ;^ k e n d z - m Y Z
12-13, k e n d z - n b i l S V .1-64, k e n d z - n e 911, k e n d z - n z - i Y Z 80 10,
;
118.. A y n zamanda; soru zamiri olan Jm.ye ne'den b a k a eitli belirsiz

l i k , zamiri k u l l a n l m t r , : k i m V.eled'i ..severse SV 111-12, k i m peri k i m i h r
Y Z D .12-11, .kimisi b u d e r i i l e , hayran M V 18-30, kimse ilemez GZ- 43-3,
d n d r m e z .kimesne H .2007, h i - k i m e s n e y e benzedimez kimsene a n A D
29-8 ; ne-ler d i d i FS. 82,8, b i r i altun b i r i , g m d i . Y Z D 62-7, dostlarumdan
birisi.YZ 98-6,-ikimzden b i r m z D 112,8, i , Y Z 12-10, .an Y Z D , 62-12;
ol b i r i Y Z D 2-12, ne k i g n l m diler ise SV: 1-54, ne k i m emr i t d i ise M V 4 - 6 1
her ne dirsen iidr. G Z 30-1,. her k i m ister .Tanry SV 11-85,- her k i y z
srdi A D 14-5, her birine Y Z 55-6, her birisi semiz H R 75, kamudan m u h t r H R 8, kamuya kesb ise H 839, k a m u s n d a n y i g r e k Y Z D 72-13, k a n k s-yla eyleye ceng H ,22.45,-gklern l>er k a r g s n a . M V . 10-46, b i r k a o l
k z l a r u n H 1334, ayruga mey-,-bize -cm- can-fez, D 130-1, y z i n ayruga
d n d i H . 1802, niceler k i m syledi Y Z D . 5 - l lj.-zgeler gamundan k u r t u l m a k
istemie M V 4 , 4 d k e l i ' y a l v a r ^ a r Y Z 53-13, ..dkelisin b a l a d - Y Z D 76-2,
c m l e ,zr. kldlar Y Z D 15-9, s e n i , c m l e sever D 86-3, p d e h l e r . c m l e s i
A D 14.-6, demesi Y Z 1-8, d e g m e n z Y Z 69-4, .hep geldiler 69-4, f l n a
ohmadukHM5-7
:
.
.,
.. . ..... ... .

a
t i
r !
<%
Birisi belirsiz , z a m i r i yerine, az olmakla- beraber, Jbiregii eklinin de. kulla

nld g r l m e k t e d i r : b i r e g grse H 6734.
, .
;. ..
t
: 119. A s l ' sor.u-zamirleri kim .yfe'-jie'den baka,: dyelik; eki .getirilmii soru
sfatlar ile bz kelimeler de soru z a m i r i olarak- k u l l a n l m a k t a d r ; '.kimlide
b e y n . H .1054. n e d r . s a l h fesd H R 7, -kanksn e y d e l m Y Z D 91-10,
:
358
Faruk K.
Tihiurta
k a n S a ' d FS 67, kandadur Y Z 23-8, kanca Y Z 70-3 kancar, g i t i d u Y Z D

11-8.
120. B a l a m a z a m i r i kim ve F a r s a d a n gelme ki'dir,
kullamlnda
b u g n k n d e n farkl bir d u r u m yoktur : nice begler k i m dilerlerdi a n Y Z D
96-6, bu cefy k i bize gerdi-i eflk eyler D 102-1.
121. ki daha ok lokatif szl eklerle ve zaman bildiren kelimelerle k u l
l a n l a n vasfiyet zamiri -ki'nin Eski A n a d o l u T r k e s i ' n d e kahn ekli de g
r l m e k t e d i r : e l m i z - d e - k i b a g u u z Y Z 40-6, sende-ki D 171-3, d n - k i
H 1230, d i n - k i l e r d e n H 908, b a u f i d a - g H 2186, u m a k d a - g G N G
192-2, tara M T . 117-4.
Zarf
122. Z a m a n zarf olarak i n d i , i m d i , imdi, gir "sonra", k a a n "ne za
m a n " , heme, , n , nice b i r "ne zamana kadar" g i b i d o r u d a n d o r u y a
edat ve zarf olan kelimelerle -a dek, -a dein, -dan b e r , -dan gir, sonra g i b i
son ekim edatl kelimeler ve pek ok isim ve sfat d u r u m u n d a kelimeler k u l
lanlmtr. T r k e ve y a b a n c asll bu kelimelerin bir ksm u n l a r d r : b u g n ,
d n g n , d n g n , d n l e , t a a , b u u r < b u - f r , ol dem, ol saat, ol
oht FS 1002, ol ohtun FS 539, ol ohtin FS 77, ol ok dem, ol-ok dem, her
dem, her ay, her seher, l h z a , geh, g h , geh, geh geh, n - g e h , seher g h ,
subh dem, her subh, n d z - i n , gice g n d z , g n d e n g n e , ikide bir, b i r hefte,
b i r yl, b i yl, bir m d d e t , birazdan, bir k a g n , b i r ay, i k i ayhk, bu gice,
bir g n , bir nefes, bir i k i g n , biraz g n , evvel, ft, son, som, pes "sonra",
andan "ondan sonra", pes andan, irte, i l k i n , o d i n , en n d i n , d i m , m d m ,
d e m d e m , dem-be-dem, h e m n , ol dem, ol saat, o l zaman, ol vakt, ol vakt,
y a r n , hir, h e m n dem v.s.
123. Yer z a r f l a n olarak karu, ara, kanda, her kanda, gir, b e r , ier,
iler, rak, kancaru, a a r u " t e , t e y e " , tara, yukaru, aaga, te, tapa
(dapa) "tarafa, y n e " gibi kelimeler kullanlmtr.
124. M i k d a r zarflar b u g n k u l l a n l m a y a n kat, top, key, igen, igende,'
t e l i m (delim), k, yigin ( b u g n A n a d o l u halk a z l a n n d a yein eklinde
dir) gibi kelimelerle sfatlardan y a p l a n , ok, hayli, biraz, b i r katre, b i r a v u ,
bir zerre, bir arpa, bir e m m e , h e z r b r , az, nie, o l kadar, ol kadar, kll,
bol, yavlak (yavlak b e e n d i FS 767) gibi kelimelerdir. K e l i m e t e k r n ile de
m i k d a r zarf yaplr : b i b i , t m e n t m e n , katre katre, deste deste, az az,
b l k blk, tabak tabak.
125. S r e t ve tarz z a r f l a n olarak, eyle, byle, yle, eyle k i m , byle k i m ,
yle k i m , bu d e l , bu resme, u resme, ol resme, ne resme, b u n c l a y m ,
anclayn, bencileyin, sizcileyin, sencileyin, nice, niceme (niceme o ise
Kk Eski -Anadolu? Trkesi Grameri
359
l d u z H 2275),.onat (iyice) (bu szi d i m e d m onat FS 176), b a y k " a i k r ;

p h e s i z " (bayk b i l FS 611), yalunuz " y a l n z bana'!,'! ayruk ' " b a k a c a , ay4
nca"y a n a i " o i kadar" a n s z m , ansuzda " a n s z n " , t bell g i b i ou) d o r u d a n
d o r u y a zarf olan ikelimelerden ; b a k a T r k y e y a b a n c s m . p e k ) ok; suret
zarf k u l l n d m t r : " a n u l " " y a v a , y a v a a " (anul syle FS! 532), tz, serser, dest ber-dest, n g e h n , eksksz, elsz, auzsuz, yavuz, genez " r a h a t "
(korkulu k p r d e n genez g e r e S V 1-15), g e n s z i n "istemiyerek" ( l d r e
g e n s z i n FS 615), ho v.s. v.s. Suret zarfi. b z a n isim ye sfatlarn tekrarlanmasyle y a p l r : arkun arkun " y a y a .yava, h a f i f hafif, ar a r " . ( H 1779,
6123);, d r l d r l , saf saf, bir bir, pare p r e , halka halka, delk delk, arpa
arpa v.s.
1
E d at
.i'-,.-:
126. B a l a m a e d a t l a r solarak d a h a <cok y a b a n c asll kelimeler k u l l a m l mtr. a r t bildirenler : eger, gev ver,: geri, egeri, v'egcr, i-ger, v'eger-ni
"yoksa", b r i ; hasr bildirenler vel, velkin, velk, lk, lkin, fakat ; sebep
bildirenler zr, n , n - k i ; ^ h - k i m . ; istisn bildirenler meer, ill ;, atf
bildirenler ile,.u; ylvu, v , v e ; ; y , . y - h u d J ; ; b e n z e t m e i b i l d i r e n l e r : - ; s n ; san-ki,
sn-kim;! sahasn,' benzer; g y ; y i y , nite-ki; nite-kim-; c m l e b a l a y c l a r
kivekim'dir.
: '{-'S' il -r.-/---- ' -TibM
( . 5 7 r r T ----- f ; /x r =
1
i ' j ' ..Sebep hildireh: ve F a r s a asdh olan , "n; n - k i ve nkirh: e d a t l a r

zaman d a b i l d i r i r .
:
127. Berkitme e d a t l a r d a k , dahi (ok az olmakla beraber d a ve ta
ekli de v a r d r ) ; da, de, farsa hodvc t r k e o i ' t u r ; ok e d a t zamirlerden sonra
kuUamhr : Y s u f a h v l i n i ol-ok t a n l a d Y Z D 75-5, ol-ok S N 327-6.
- -128. s Soru e d a t l a r ne, nice, ( n i e ) ; nice-bir "ne zamana kadar", nie,
neden, ne. i n , n i n .(nen), nire inere), nireye, nireden, k a n , kanda,
kandan, nite'dir.
;k; 129.. Iaret e d a t l a r u,, u d a :(de), u-bu ve i - b u ' d u r . :
r
130. Son e k i m e d a t l a r n d a n isimlerin gvde, zamirlerin genitif h l l e

rine getirilen bigi-gibi, te-deg, tegi-degi, benzetme ; in sebep ; ile, birle, bile,
beraberhk b i l d i r i r i S d d c e isimlerin "gvde h l i n e getirilen ire; zere-zre, yer
ve tarz ; i/fl/a.(Keh'arida dapa 12-13) ' t a r a f bildirmektedir.
D a t i f isteyen dek vc dein edat s n r l a n d r m a ve s n l n d r m a b i l d i r i r :
subh-a dek D 52-10, a l a b - a degin S V 1-16.
'
>:^:h
A b l a t i f isteyen edatlardan -dan ber, -den giry -deri ndin; -den sonra-Zmri;
-den zge- taklid ,' -den ' tr sebep -dan yana i yer ve yn bildirmektedir.
A l t , st, i; n, art, orta, ara, yan, y r e . evre g i b i yer, mesafe ve yn
:
360
bildiren kelimelerle pstpositiorial-.olan deyimler y a p l r ; Bunlafi m h s e b e t lerini bildirdikleri; isirrilerla-rtyinsiz izfetroMeyda'da getirirler.' ..;
;-r: -illt r r m edatlara * rj>,. .y.y, ej>-;-. -a, . ^ a ' d r . Teessr h i d (duygu
lanma)}- gdatlarr i T r k e , -Arapa'; ve. F a r s a i a s l r h j - ^ r i e y h t , . h a s r e t , . diri,
diri,- z i n h r f hey h'ey,; a h s e n t - b , izihi>szif a m h , hayf, hay/fa/vay-, eyvy,
v'hj!h v.Sidir. ;
< .-y; . .--A '
. .' - - . .
. '
.'
!
.........
... ,
.-
'-
.,,
.. ,
U f
(..;,:
' ' ' '1327 Bidjr'memn'rmdikT'zamririd'a k u l l a n l a n V ve "2. ani ekleri, zamirerd'erij 3* "ahs eki dur- fiilinden'gei'mitir. B u g n e g r e farkl d u r u m
udur :
-am, -em 1. ahs eki (Bugn -m, - i m ; -um, - m eklindedir)
-van, -van
( B u g n kullanlmyor)
-sn, -sin : 2. ahs eki ( B u g n d r t ekildedir. E k i n sonundaki -n son zaman5
. ; :.!..:/.:
i a r d a - f i (.i!-)--olarak yazlmtr)i
, r: ;.
.
-dur,hdT : -.-dtrur.z'Q:ahs
eki ( B u g n d u r u r - e k l i yoktur:)
r -) : (:.-..
-TiZt'-z 'okluk'I."ahis e k i ( B u g i i ' d f t . e k h . v a r d n ) - *r< . -t-...
>v '
-iuz,--v'z
( B u g n kullanlmaz).-.
.-.
7
szi"-siz - okluk--2.ahis-reki. ( B u g n <sinz, .-siniz k u l l a n l y o r ) . . ;
u/
ak^y-am..YZDl.29-4- ! mest-em' H ' 1396yjben-em H R 113.; kulun-vari ES
636, n t u v n - e m Y Z D 24-1, bre ben-ven D 98-10 ; r e s l - s m a G Z 51-1 l j
ey-sin D V 303-12' ;t o g n - d u r . Y Z > lf6-2; n e - d r A D 15* 10} indn--durur
D 50-13, d i r i d u r u r Y Z 33-7 ; p e m n - u z H 1291, kem-z; D 120-13,
biz-z H R '80 ; rz-vuziYZ--86'-14;>,bre-v.5;FS: 1060,-. n e - v z - S V X V I - 1 ;
karda-sz Y Z 66-l;.:kr-siz S V X - X I V - 4 : .
- :-..'. .-'- . >. : i - . . ' : ' < <
I . ahls^'ekinin-, ndir,olarak.-vari;.~rvemve -n,'-ii ekilleri de g r l r
k-vm- S V 111-6, del-verrSV i l I - 6 ; sayru-vam-SV T;l?135; bentne-vem
SV A-V-144-;' k u l - n : S N l L7-:3, ben-in F:153,..:nkeri-y-n. A P :42-2 ; -jvahn,
-venin ekli ise enderdir : ben-venin K D 19.
7n
.w?
:
B i l d i r m e n i n menfisi' degl :ileu yaplr. : ek. d e g l d r H v 12,75,. deglse

H 1309.;,.,. , - r.
-.(,,-,
:.tr
; . >>.- ;=:,;?.:'i i - r - , - ~"f
'"
. ... B i l d i r m e n i n gemi z a m a n l a r .ve art. i^.Geyljer f i i l i Me-yaphrt.
ir- fininin. -dqk partisipi -bir- ek g i b i saylm, ve ok zaman k k n yokaune
uyarak kalnlamtr-: h a k k - d g n , - H 973, hakikat ,dugna' R ,102-9. : -.133: Fiil;eldmindeki...-ahs.- eklerinden,: ..grlen, gemi nzam.att-.-yg art
dnda k u l l a n l a n ve zamirlerden, getimi olan -itip- ekler; bildirmenin..imd i k i i z a m a n n d a kullamla4.ekJerdi.f ,(bk. 132),
..-..,;;-.'-.-->
..
<.
7
G r l e n - gemi; hamail-.- ve. arjda,.kullanlan, ve iyelik..eklerinden geliken

2. .tip ahs: eklerinde .bugn.e}gre.,.byjk bir deiiklik y o k t u r , _
;
v < !
Kk Eski;-. Anadolu:'Tckcsi Grameri
361
Teklik' 1. a h s ! : - m ,
- ., . ... .<-. .':.. . <
. =.' -. 2. ahlS ': -l _
-.' ... .
:; ' .
'3v-.ahs 'i:
.-'; ,
. ..
;
.
':
::
. o k l u k ; l . . a h s . : - k , - k ( a r t ' t a ve istekte -yuz, y z )

2. ahs : -z, -ftz
3 .,ahs : -lar, .-ler
..
.
. . .
--. .
:
-.i'.;, . ;./>
'' . ' '
.; -
-.,
,..-.
134"." Grlen'' gemi zaman ekimi yledir' : ala-drri Y Z D 99-11,

g e - d h H 2124, b u l d S V ' ' l - 4 8 , k i l - d u k " F S 96?,. ilet-dAz Y Z " 6 8 - 0 ,
sor-dlarS'V 'l-ST ' ' " '
''
" "
'
'
'
135V. A n l a a l n gemi zaman eki '-tnis, 4 ^ ' d i r , ''ekimi : d-mi-em
Y 2 60-2, di-rni-sin
/hrni H 1580, iri-mi durur 'FS" 972,
l-m-dur 186-2, etur-mi-z G Z 32-18, gm-mi-siz Y Z .97-9, tutim l a r . Y Z 53-9.
/ , ' ''
' .
''
A n l a t l a n gemi zaman b a z n -up,' -p "gerundium eki k u l l a n l m a k
suretiyle de ifade edilmektedir. E k i n byle bir fonksiyona sahip olmas, ken
disinden sonra gelen tur- f i i l i n i n dmesi dolaysiyl'edir. B u g n bu hususiyet
daha ok A z e r ' T r k e s i n d e ' k u l l a n l m a k t a d r : aTtip-sh 'H 1880, Jl-up-dr
) 12-11;' gel^p-drT3V 302-2.
'- *'*'
'"<;-!'-'_
136. imdiki z a m a r i i f d e iin hususi'bir'-"ek yoktur, imdiki z a m a n
istek veya geni zaman ekleri ile a n l a t l m a k t a d r : '
'""
'''
137. Geni zaman ekleri -ur, -iir ; -ar, -erve -r'dir.' Birihc hs'eki olarak
umumiyetle -am, -em ; az olarak -Dan, -veri ve'--in, '--in ; ender olarak -vam, verh
ve -vahin, -venin k u l l a n l r ' : k a l u f - m D 1-15-8, sora'r'-'v'ah FS 25, grr-veri
H 832 ; l d r r - i n D K 46-10, g r m e z - i n ' K D -17-; drr-vam a l a r - v m
oturur-vam u inler-vem S V V I H - 5 , b'aarr^vanh S N 287-1.
'
-
,;
' '>''Geni'zarftan menfisi' ' -maz,'-rnez 'eki ile yaplr s'sor-maz-ah' ;D 127-12,
k a y r - m a z - v a n H 1520, bil-mez-em YZD'56>-'8,'kesmez^ven >D-43-7 ; v i r mez-iiz Y Z 86 -8, sg-maz-lar H.'1204:'- -
- .i
>
B u g n -ar, -er eki alan: bin- gr-', giy-, kl-, yat'fiilleri -ur, -r'ile ekil
mektedir : bin-r Y Z 58-5, gir-r DV-307-7,..:gey-r H.2-28.1, k l - u r - F S
325i yat-ur .D>63-2,; '
- :.* Uci .-.
i i-,
- ; "
: . 138. .'Gelecekiz'atan eki -sar,. -iser'dv.: l-iser-em YZD^45i'l 9, H fl411,
bul-sar-sm H 970, uhsaj.- ?tf-jS6, l-ta>dur<H.r319,.. grme-yniser-z- G Z
53-3,. eyle-y,iser-ler G N 3,4,. kl-sar-lar-dur Y Z D 1.8-.13,,.. .
, .'
:<:. Gelecek;-zamam bzan,- geni zaman ve;:istek ekleriyle, de-ifad edilmek
tedir.- ; , .-i;.;
....
.
.---,:'.Gelecek zaman ayrca^.-saTf.g.ere-kjielili.ile;;,d a n l a t l m a k t a d r ; : et-sem
g e r e k ^ D . 11,7-12,. olsa gcr.ek.:AD.22-l
, Ai.- ,.,r /,
:
:
,;
362
Faruk Ki TimUrta.y
r n e i az olmakla beraber b z a n -as, -esi gelecek zaman partisipi eki

de predikat olarak k u l l a n l m a k t a d r : kr iline var-as Y Z D 24-10, ecel geld k d e l b d gid-esi Y Z 99-9, eyle ol-as-sm FS 891, alu kal-as-sn FS 891,
p d h ol-as deglsin K D 22, koy-as-dur FS 793, k-as-dur zlimfi hep
dii FS 147, k katlk gr-esi-dr son u FS 780, bit-esi-dr s i m i m z r e
gk ot FS 964.
.
139. a r t eki -sa, -se'dir, e k i m i n d e okluk 1. ahsta farkl b i r d u r u m
v a r d r : yaz-sa-m D 41-6, bin-se-m FS 377, dut-sa N 43, apar-sa-vuz D K
73-3, sohbet et-se-vz K V 98, bul-sa-nuz H 1316.
140. stek eki -a, -e'dir ; ekimi b u g n e g r e farkldr : dur-a-m A D 24-5,
gr-e-m Y Z D 64 6, toldur-a-van SV 1-20, bil-e-ven FS 458 ; a n - a - s n S V V l - 1 ,
gr-e-sin H . 1421 ; bul-a D 20-12, del-e H 1095 ; sor-a-vuz Y Z D 61-10,
di-y-e-vz Y Z 18-13 ; koy-a-sz Y Z D 45-5, ilt-e-siz Y Z 68-11 ; al-a-lar
H 1545, di-y-e-ler H R 70.
stek b z a n imdiki zaman, gelecek zaman ve geni zaman da bildirmek
tedir.
r
141. Emirde her ahs iin ayr asldan gelen ekler kullanlmtr. e k i m i
b u g n e gre farkldr : v a r - a y n H 1464, vir,-eyin N . 8,. t u t - a y m FS 332,
vir-eyim D K 32-5, y k - a y u m G Z 38-2, e y d - e v m Y Z 42-4, k l - a y u m Y Z D
14-15 ; ala-l N 58, iit-gil D V 300-10,; d n D 152-2, al S V V - 2 ; artsun A D 23-4, eyle-sn Y Z D 49-5,;... .
kl-alum D 128-1, g l - e l m H 1219 ; .
.
,
avla-n Y Z 1161, d i n l e - n D 100-12, yap-un H 1921,
b i l - n FS 164, oyna-nuz G Z 49-19, gizle-nz Y Z D 49-17,
k l - u n u z H 1512, e y d - n z Y Z 15-14 ; .
bul-sunlar Y Z D 1-13, di-sn-ler D V 301-8, FS 819. .
;
E m i r okluk 2. ahs eki sadece - n ' (nuz, - n z ' d r , aradaki y a r d m c

vokal sonradan ekin b n y e s i n e girmitir. .
s ::
142. Gereklihk iin hususi bir ek yoktur, art ekine gerek kelimesi eklerirmek suretiyle y a p l m a k t a d r : ben tuz etmek h a k k n bil-sem gerek Y Z D 31-13,
yirine gitse gerek han yasa D 163-2.
M ; ; rn
Bu -sa+gerek ekli gelecek zaman m n a s da ifade etmektedir, (bk. 138).
143. Fiillerin birleik ekillerinde b u g n e gre farkl b i r d u r u m y o k t u r ;

hikye, rivyet ve art t a r z l a r i - f i i l i ile y a p l m a k t a d r .
n^-r^-^-lufi
Yalnz b z a n geni zaman rivayetinden- sonra art eki geldii zaman
-msa, - m i s e < - r m s a < - m ise ekli ortaya k m a k t a ve a r t i n - r i v y e t i m n s
ifade etmektedir : ho menzil i d i dehr degl-misse " o l m a s a y m , olmama
olsa" fenas / ho mahrem i d i m r olu-rmssa "olsaym, o l m u olsa" bekas
D 13-8, T r k d i l i n i b i l r - m i s e y d m " b i l m i o l s a y d m " S V 1-78, ana h a k k
1
363
T a n r h a k k degl-miseydi k a l k u b a n y i r m d e n t u r a y d u m D K 53-7, sen d e g l misen a y n / yaradur d e g l i d m kevn m e k n M V 4-38, d k e y d n e l n d e misse b - H a y t S N 262-5, e l m de-misse d i d i boyunduruk / ne y k tartad u m ne oladum aruk FS 573.
144. Soru eki -m, -m/'dir, ekteki vokal daima d z d r . - F i i l e k i m i n d e
ekin yeri b a k m n d a n b u g n k n d e n farkl bir d u r u m yoktur.
145. Birleik f i i l yapan y a r d m a - f i i l l e r et-, eyle-, kl-, ol-, bul-, dut-, ( t u t - ) ,
tur- (dur), ve 7--'dur.
Birleik fiillerin tasvir (deseriptif) fiiller gurupundan i k t i d a i f i i l i n m s beti bil-, menfisi u- f i i l i ile y a p h r . B u g n k n d e n farkl d u r u m menfisinde hem
-, - i hem -a, -e gerundiumunun kullanlmasdr. Az olmakla beraber - u , -,
gerundiumu da kullanlmtr : b u l - m a z Y Z 71-10, a l d a y - m a z D 17-13
bil-iniez, H 2245, ol-maz H 1319, u r - u m z a m FS 881 ; k - a m a z Y Z D
63-6, bul-amadum Y Z 34-1, bul-amaz D 175-4, tur-amaz Y Z 75-9, tur m a z FS 952 ; d i y - m e z d i H 1914, ol-amuzam G Z 44-11.
146. Partisip ekleri b u g n k n d e n farkh deildir. Geni zaman partisipi
olarak -ar, -er, -ur, -r, -maz, -mez ; imdiki zaman prtisipi olarak -an, -en ;
gemi zaman partisipleri olarak -duk, -dk ve, -mis, -mi ; gelecek zaman p a r t i sipol iarak -as,-esi ve -acak, -ecek kullanlmtr.
147. G e r u n d i u m ekleri olarak h l bildirmek z e r e -u, - ; -, -i, -a, -e ;
-arak, -erek, -rak, -rek, -iken (-ken) ; zaman bildiren -nca, -ince, -cak, -icek,
-cagz, -icegiz, -cagn, -icegin, -medin, -mazdn n, -l, -eli ve -duk partisipinden
meydana gelen -duka, -dke, -dugnca, -dgince, -dukda, -dkde, -dkde, -dugnda,
-dginde ; atf bildiren -up, -p, -uban, -ben kullanlmtr.
Z a m a n m n a s tayan -nca, -ince eki hem b u g n k g i b i " - d z a m a n "
m n s , hem de " - n c a y a kadar" m n s ifade etmektedir : gice ir-ince " e r i n
ceye kadar, kalmd H 1320, subh ol-nca "oluncaya kadar" kld z i H
1600 ; gzi r-ince " g r d zaman" H R 45, agard-mca " a a r t t z a m a n "
kara sakal yiit FS 361, toy-mca "doyuncaya kadar" t a ' m yiye Y Z 72-15.
B u g n k u l l a n l m a y a n -cak, -icek eki ve genilemi ekli " - c a n , icegin,
-caz, -iceiz '-d zaman, -nca, -ince" m n s n b i l d i r i r : gr-icek FS 304,
sat-cak Y Z 12-11, esen ol-caz H 1752, gr-iceez a l a d Y Z 33-3.
Z a m a n ve tarz bildiren -madm, -medin eki h e n z -madan, -meden ek
line girmemitir. A y r c a -mezdin n ekli de g r l m e k t e d i r : s r - m e z d i n n
H 1027.Zarhan gerundiumu -ah, -eli'nin - a l d a n , -eliden ve -ahdan bef, -eliden
b e r ekilleri de v a r d r : gr-elden H 1397, gr-eliden Y Z 80-5, gster-elden
FS 419, vir-eliden b e r H 924. a y n - a l d a n b e r Y Z D 63-13.
Atf gerundiumu -up, - p ' n genilemi ekli olan -uban, - b e n ve - u b a n ,
- b e n i , - u b a n n , - b e n i n b u g n k u l l a n l m a m a k t a d r : baglan-uban D l 5 - l l ,
g e r - b e n H R 74, o l - u b a n gelesiz Y Z 68-7, d i y - b e n i Y Z D 31-12.
:
BBLYOGRAFYA
, .
- METiNLER .
, Tpk
b as.mlaj., .
-.
v
-.
'
Behcetu'l-Hadaik, .(smail H i k m e t Ertaylan neri), s t a n b u l 1960.

Glehr, Mantkt't-Tayr,
( n s z : A.S. Leyend) . T . D . K , neri, A n k a r a 1957.
Hoca Mes'd, Sheyl -Jfevbahr,-J. -H. M o r d t m a n neri),, Hannover, 1925,,
Kad Burhaneddin Dipatu,^.Ti.JL.
neri,. s t a n b u l 1944.
. .
Almed-i D K l l i y t . ( s m a i l H i k m e t Ertaylan neri), s t a n b u l 1952.
.
eyh, Husrev.-rin,
(Zajaczkowski n e r i ) , , V a r o v a . 1964.
. j
eyh Divan, (Tara^na Szl ve N s h a F a r k l a r ) , T . D . K , neri, A n k a r a 1942..
r
'"*'
'
Tpk'' fas'mlaT
(Metini "ve'ncelemelerle) .
D.ehri D i l c i n , Yusuf ve êliha-eyyd Hamza, Metin-Tpkiasm-Lgate.

Ankara
...
946.
'
'. ' "' ' .
" ' . . .
" .'.
M e c d u t M a n s u r o l u , Ahmed Fakih-arhnme,
s t a n b u l 1956. Sultan Veled'in
Trke Manzumeleri, s t a n b u l 1958.
' "
b d l b a k i G l p m a r h , Yunus Emre-Risalat al-Nushiyye ve Divan (Fatih Nuh'asiEskiehir T u r i z m ve T a n t m a D e r n e i neri), st. 196.5.
Barbara F l e m m m . Fahr's Husrev u rn, Wiesbaden 1.974..
Zeynep. K o r k m a z , Marzubn-nme
Tercmesi, A n k a r a 19.-73.
M u h a r r e m Ergin,. Dede Korkut Kitab,-1. Giri-Metin, Faksimile, A n k a r a 1958,
A h m e d A t e , . S l e y m a n elebi, Veslel'n -rMc't- Mevlid, Ankara 954-.
Faruk K . T i m u r t a , eyh'nin Hammesi, s t a n b u l 1971.
K e m a l . E d i p nsel ( K r k u o l u ) , Ftih'in iirleri, A n k a r a 1946.
s m a i l Hikmet- Ertaylan,,Sultan Cem-Divan, s t a n b u l 1951.
.
. ,- ;
E s t i - H a r f 1 e r i e- :-Y'ay ml'aniri M e n t a l e ?
K i l i s l i RiPat-Veled e l e b i Dvan- Trk- Sultan Veled, stanbul 1341 (1925),

K i l i s l i R i f a t - V e l e d elebi, Ferheng-nme-i Sa'd Tercmesi - Hoca M e s ' d , s
tanbul'1340 ( . 1 9 2 4 ) . .
.
K i l i s l i R i f ' t , Kitb- Dede Korkd, s t a n b u l 1332, (1916).
/ . ., ' ...
Giese Fr., Akpasazde Tarihi, Leipzig 1929.
M k r i m i n H a l i ! , Dslumme-i Enver, s t a n b u l 1928.
,
365
Kk Eski- Anadolu Trkesi Grameri
Hfz T e v f i k - H . h s a n - H a s a h A l i , Trk Edebiyat Nmineleri, s t a n b u l

Fahir zj Eski Trk Edebiyatnda- Nesir, I , s t a n b u l 1964.
'
Eski Trk Edebiyatnda Nazm, - I - I , s t a n b u l 1966-1-967.
Faruk K . T i m u r t a , Klsik ve Eski Osmanl Trkesi Metinleri, s t a n b u l
1926.
T enk i d1 i
Metinler
1974.
(nceleme ve aratrmalarla)
Faruk- K . T i m u r t a , cyhfnin Hsrev

rn'i, s t a n b u l 1963':
'
Melikoff:,- 'La- Geste de Melik Danimend. I , Introduction et traduction: I I . Edi'' '
' tiovcritique, Paris 1960.
. .
-'
'
A . M e r t l T u l u m , Sinan Paa-Tazarrt nme,
s t a n b u l 1973L
H a l k p e k t e n , Karamanl Nizm-Hayat,'Edeb
Kiilii ve Divan, A n k a r a 1974.
A l l N i h a d T a i l a n , Ahmed Paa' Divn, s t a n b u l 1966; -Necati Be: Divani,
s t a n b u l 1963; ?t Divan, l - I I , s t a n b u l 1968,01970; Fuzul Divan,
I , s t a n b u l 1950; Hayal Be Divan,stanbul
1945,
..<.,;
K e n a n A k y z - S. Beken - S. Yksel - M ; u n b u r . Fuzl Divan, Ankara 19,58i.
;
Yeni
Harflerle
M e ti ri 1 e r" '(nceleme ve aklamalarla)

:
T a l t Onay, Dstn--Ahmed
Harami,..stanbul
.1946.
, .
.. ..
Halis A k a y d n , Ahmed Harm Destan,
stanbulA973.
A b d l b k i Glpnarli,' Yunus Emre' Divan-Metinler;. Szlk, Aklama, i ve 11*
I I I , s t a n b u l . 1943? ve 1948 ; Yunus Emre-Hayati ve' Btn iirleri,
s t a n b u l .1971. . . .
. i.; - . -..
. . <,- '
Faruk K . T i m u r t a , Yunus,: Emre Divan, s t a n b u l -.19.7.2 r.-.-Metilid,, i stanbu-1
- '
.- 1970; 2. bask, s t a n b u l . . ... . , ,
.- .
A h m e d . - A y m u t l u , Sleyman elebine Mevlid-i erif, s t a n b u l 1958;
Ftih'in
îirleri, -stanbul 1959...
-.
. ...
NCELEME V E ARATIRMALAR
Arat,' R e i d Rahmeti, Trk dilinin inkiaf,

I I I . T a r i h Kongresi T e b l i l e r i ,
Ankara 1948, s. 598-611; Anadolu yaz dilinin tarih : nkiafna dair,
- ->v
V . T a r i l i Kongresi Teblileri, A n k a r a 1960, s.-225-232.
Babnger, Fr., Ak Paa's Gharb-nme ; M S O S , X X V I , 1928, s; 91-99.
Banarl Nhad Sami, Ahmed ile Dsitdn- Tevrihî Mlk-i l-i Osman ve Cem
' d- - Hurd, T r k i y a t Mec. V I , 1939, s. .177-285; 'Resimli Trk
- Edeb'iât 'Tarihi,--I,..stanbul
1976.. -
.-:'
B a n g u o l u Tahsin, Altosmanische Spracfstdieh zu Sheyl'ii Neubahar, Breslau 1938.
B r o k e l m a n h C , Altosmanische Stdien; T. Die Sprache.k Paa's. Und Ahmed's,
Z D M G , L X X I I I , 1919, s. 1.29,
*
'.
.-.
366
Faruk
K.
fimrta
Bulu Sadettin. Eski bir- Trk dili yadigr Behcet'l-hadik fi Mev'izetii Ihalik,
T D E D , V I , tst. 1954, s. 119-131; eyyd Hamza'nn be manzumesi,
T D E D , V I I , istanbul 1956, s. 1-16.
'
Caferolu A h m e t , Fatih'in dili, T D E D , V I , s t a n b u l 1954, s. 83-90.
Canpolat Mustafa, Behcet'l-Hadaik'in
dili zerine, T D A Y - B e l l e t e n
Ankara 1968, s. 165-175.
1967,
a a t a y Saadet, Uygurca ve Eski Osmanlcada instrumenta! - a, T D C F Der., c.

I , A n k a r a 1943, s. 93-107; Eski Osmanlca zerine baz notlar, T D G F
Der., I I - 2 , A n k a r a 1944, s. 297-312; Eski Osmanlcadfiil
mtak
lar, D T C F Der., V I / 1 - 2 , s. 353.-368; V I / 3 - 4 , s. 525-552; . V I I /
1-2, s. 27-47, A n k a r a 1948, 1949.
D o l u H a l i d e , JDsln- Varka ve Glah'n fiil ekimi; T D A Y - B e l l e t e n
1945.
.
s. 221-231.
D u d a H . W . . Die Sprache der Qirq Vezir Erzhlungen, Leipzig 1930.
Ergin M u h a r r e m , Dede Korkut Kitab, I I . ndeks-Gramer, A n k a r a p 9 6 3 ; Kad
Burhaneddin Divan zerinde bir gramer denemesi, T D E D , I V - 3 , s t a n
bul 1951, s. 287-327.
Ertaylan smail H i k m e t , Ahmed-i D-Hayal ve Eserleri, s t a n b u l 1954.
G k y a y Orhan aik, Dedem Korkudnn Kitab, s t a n b u l 1973.
G l p m a r h A b d l b a k i , k Paann iirleri, T r k i y a t M . V , s t a n b u l 1936,
s. 87-100; Tunus Emre ve Tasavvuf s t a n b u l 1961.
4
H a t i p o l u (Klolu) Vecihe, Cerrhiye-i tlhniye, Ankara 1956.

Kisslin H . J., Die Sprache des Ak Paazade, Breslau 1936.
K o r k m a z Zeynep, Eski Anadolu Trkesindeki -van\-ven,-vuz\-vz
kii ve bildir
me eklerinin Anadolu azlarndaki kalntlar, T D A Y - B e l l e t e n 1964,
s. 43-65; -Asl-esi gelecek zaman im isim-fiil ekinin yaps
zerine,
T D A Y - B e l l e t e n 1968, s. 31-38; Seluklu Trkesinin genel yaps,
T D A Y - B e l l e t e n 1972, s. 17-34. :
K p r l M . Fuad, Selukler devrinde Anadolu airleri-eyyd Hamza, D e r g h ,
1-4, s t a n b u l 1921; Selukler devrinde Anadolu airleri l.-eyyd Hamza,
. T r k Y u r d u , I , st. 1924, s. 27-34 (Almancas K C s A , T / 3 , Buda
pete 1922, s. 183-190"); Selukler devrinde Anadolu airleri U.-Ahmed
. Fakih, T r k Y u r d u , I V , st. 1926. s. 286-295. (Almancas K C s A ,
I I / 1 - 2 ; B u d a p e t e 1926. s. 20-38) ; Selukler devrinde Anadolu airleri Hoca Dehhn, H a y a t M e c , 1/1, A n k a r a 1926, s. 4-5; Anadoluda
Trk dili ve edebiyatnn tekmlne umum bir bak, Y e n i T r k M e c ,
nr. 4, 5, 7, s t a n b u l 1933, s. 277-292, 375-384, 535-553; Ahmed,
s l m .Ansikl., I , S; 219-22; Trk Edebiyatnda lk
Mutasavvflar,
ikinci bask, A n k a r a 1966.
,7
367
Levend A g h Srr, Ak Pasa'nn bilinmeyen .iki..mesnevisi-Fakr -.'nme ve Vasf-

Hl. T D A Y - B e l l e t e n 1953, s. 205-225; Trk Dilinde Gelime ve Sa
deleme Safhalar, A n k a r a 1949; Trk Edebiyat Tarihi,- A n k a r a 1973.
M a n s u r o l u Mecdud, Amdoluda Trk yaz dilinin balamas ve gelimesi, T D E D ,
I V / 3 , s t a n b u l 1951, s. 215-229; Mevln Celleddin-i RmVde Trke
beyit ve ibareler, TDAY-Belleten 1954, s. 207-220; eyyad Hamza'ya
ait manzume, T D E D , 1/3-4, s t a n b u l 1946, s. 180-195; eyyad
Hamza'nn manzumesinin tpk basm, T D E D , V I 1/1-2 s t a n b u l
1956, s. 108-114; eyyad Hamza'nn be manzumesi, Oriens, X / 1 ,
Leiden 1957, s. 43-70; Dehhn oe Manzumeleri, s t a n b u l 1947;
Das Altosmanische, Philo/ogiae Turcicae. Fundamenta, I , Wiesbaden
1959, s. 160-182.
Olcay Selahaddin, Ebu'l-Leys
Semerkand-Tezkiret'l-evliy,
nceleme-Metin n d e k s . A n k a r a 1965.
Pekolcay Necla, slm Trk Edebiyat, I - I I , s t a n b u l 1967, 1968.
erefeddin M . (Yaltkaya), Mevln'da Trke kelimeler ve Trke iirler, T r
kiyat, I V , s t a n b u l 1934, s. 161-168.
T a r l a n A l i N i h a d , eyh Divann Tedkik, 2. bask, s t a n b u l 1967.
Taeschner Fr., vei Gazel's von Glehr, Fuad K p r l A r m a a n , Ankara
1953, s. 479-485; Glschehr's Mesnevi auf Achi Evran, Wiesbaden 1955.
T h u r y J., XIV. asr sonralarna kadar Trk dili ydigrlar,
Mill Tetebbular
M e c , H/4, s t a n b u l 1915, s. 103-133.
T i m u r t a Faruk K . , eyh Hayal ve Eserleri - Eserlerinden Semeler, s t a n b u l
1968; eyh ve adalarnn Eserleri zerinde Gramer
Aratrmalar,
I . Ses bilgisi: T D A Y - B e l l e t e n 1960, s. 95-114; I I . ekil
bilgisi,
T D A Y 1961, s. 53-136; Bki'nin Kanun Mersiyesinin Dil Bakmndan
zah: T D E D , X I I , 1963, s. 219-232; Eski Anadolu Trkesi, T r k
D n y a s El K i t a b , A n k a r a 1976.
Yksel edit, Iknme-nceleme, Metin, A n k a r a 1965.
Zajaczkovvski A . , Etudes sur la langue vieille Osmanli: I . Calila et Dimnaa, K r a kowie 1934. Etudes sur la langue vieille Osmanli: I I . Traduction du
Qoran (Cevhir'l-asdf),
K r o k o w i e 1937.
SZLKLER
A h m e d V e f i k Paa, Lehce-i Osman, s t a n b u l 1306.

H s e y i n K z m K a d r i , Byk Trk Lgati, I - I V , s t a n b u l 1927, 1928,
1943.
368
: Far'ki Ki-Tfiiurta
'i
Redhouse J v W . j -A Turkish and English Lexicon, I s t a n b u l 1927; '

' ( /.">.;
emseddiri'Sami, Ramts-i Trk;- s t a n b u l 1317.
'
T r k D i l E u r u m u , - Tnmklafyle
Tarama Szl,
fcVl,*'Ahkra*-963-1972."
Z e k PafeallttjÔi^dJi/f^SFarf/r-^Mii&n.mTerimleri Szl',- 4-111, s t a n b u l
iV,. :.. 1 946-1>567
-"'
' ^
"
:!
:S-"V
'
>i
}!
...
'i ' "...

;
..
: T.EZER
V- Vi:
D o f o r'-d T>ezl'ejr i
. ..'. ; .i..
. !''
' o ..
Caripolat Mustafa, 'Behcet'l-Hau'ik fV^tHzeliH-HMik'-'Gm-,

Y a z zellik
leri, Ses zellikleri, Sz yapl, S z - b l m l e r i , 'Dizin, D T C F
**''''
" ' ' ' K t p h a n e s i ; NV'9, Ankara'"1965.
'
-'
C u n b r M j g n , Glselin ve Mantki/t-Tavr'fTiTGF
' K t p h a n e s i , N o . 74,
Ankara 1952.
"
^ : ^ i > s f - y . ' ^
i;
;v
P e k o l c a y ' N e c l , - Trke" Mevld Metinkri:, - I I , ' T r k i y a t Enstits K t p . , N.

346, s t a n b u l 1950. "
'..:.->. . .
;

Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Küçük Eski Anadolu Türkçesi Grameri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KK ESK A N A D O L U TRKES G R A M E R

C R = M e v l n C e l l e d d i n - i R u m ' d e t r k e beyit ve ibareler ( M e c d u t

FS = F e r h e n g n m e - i Sa'di T e r c m e s i - Hoca Mes'ud (Yekta M u t l u ,

nische Sprachstudien zu Sheyl Nevbahar, Breslau 1938), Y Z D = Yusuf

Eski - Anadolu T r k e s i metinlerinin ses bilgisi b a k m n d a n gsterdii

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

1. Eski A n a d o l u T r k e s i n d e bulunan vokaller u n l a r d r : a, e, . i . o,

2. lk hecedeki vokal d e i m e l e r i n d e n i / e meselesinde Eski A n a d o l u

ekiherine uymak daha isabetli olur : osan-, g'zel g i b i ; diftonglu kelimelerde

7. ncelilc-kalnhk b a k m n d a n vokal u y u m u Eski A n a d o l u T r k e s i

8. Cevheri f i i l z'nin -dk partisip ekli olan i-dg-i kelimesi de, ek g i b i

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

14. Bz kelimelerde yuvarlak vokal b u l u n u u n u , bir sebebe b a l a y a r a k

B u g n de b u n l a r n bir ksm Anadolu halk a z l a r n d a h l y u v a r l a k t r . Bu

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

d z l e m e g r l m e k t e d i r : bit- < b t - S V 1-47, ipin < n < u u n D H 9-2,

F i i l e k i m i n d e okluk 2. ahs eki -sz, -siz:

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

ho-lu-ufi S V 1-35, k u l - l u a 11-67, n z k - l k H 940, ayru-lu- D 125-3,

26. V o k a l t r e m e s i n i n cok az r n e i v a r d r . Ancak kelime o r t a s n d a

27. K e l i m e b a n d a vokal dmesi (aphrse) iin ok az r n e k v a r d r ,

i - f i i l i ile : dilerdi SV: 11-42, itdiyse H M - 3-4, yoksuld SV X X I I I - 9 , bak

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

31. Eski A n a d o l u T r k e s i n d e b u g n k yaz dilimizde' bulunmayan h

32. Baz kelimelerdeki A-'ler, b u g n o l d u u gibi, p-'ye d n m e m i ;

meler i k i ekilde de y a z l m a k t a d r . B u n l a r hangi ekilleri daha ok kullanl

k-/g36. Eski T r k e ' d e k i k-'lerin Eski A n a d o l u T r k e s i n d e g- olarak i n k i

38. K e l i m e ve hece sonuyla, hece b a n d a k i g'ler kendini y a z d a muha

Kk Eski Anadolu. Trkesi Grameri

41. Bir kelimede b u g n - n - olan -- kendini muhafaza etmektedir :

44. Bz kelimelerde y-.. d m t r u l a n H 2216, l d u z H R 77, p a r

45. Birden fazla heceli kelimelerin ve d o l a y s y l a b t n eklerin sonun

46. Y a r d m c konsonantlar -y- ve' -n-'nin kullanlmas normaldir. Y a l n z

Kk Eski. Anadolu Trkesi Grameri

47- Bir k a kelimede y-- protezi g r l m e k t e d i r : yiri- Y Z ' . 99-9, y i t SV X X V I I I - 2 , y i g r e n - S N 59-10. : . . .

.. 48. Konsonant iftlemesi ( g e m i n a i o n ) sadece -ss- olarak ve m a h d u t

50. Hece dmesi (haplologie) iin r n e k azdr, 3. ahs bildirme eki

51. Eklerde, konsonantlar a r a s n d a sadak olup olmama b a k m n d a n

52. k i vokal a r a s n d a b u l u n a n sadasz konsonantlar sadallamtr

22-8, i d - b e n D 230-10, gid-eli Y Z 75-5, y i d i D 5-9, z g - n H 1501,

ekil Bilgisi hususiyetleri gsterilirken nce k e m e y a p m z e r i n d e

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

daima d z o l u u d u r . D e v r i n b a l a n g c n d a ekin yalnz -'li ekli g r l m e k

1891, biz-cileyin D 52-1, bu-n-clayn H 2078, ben-ileyin D K 267-5,

63. -a, -e : u g r a - ( < u g u r - a - ) H R 1 0 , gz-e-t- D 36-13, ya-a- D K 56-10,

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

73. -k, -k, -k : Bu ilek ekle umumiyetle passif binal m z i partisipleri

76. -()l-v, -(i)!- : Fiillerin passif t a b a n l a r n a - u , - eki getirilerek ge

78. -git, -gil : A l e t ismi ve m c e r r e t isimler yapar : al-gu FS 454, kay-gu

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

segird-i D K 22-1, tur- D K 106-9, ur- "kavga, v u r u , s a v a " G Z 55-2,

a t deiiklii m h i y e t i n d e olmayan fiilden f i i l yapma ekleri ok az

96. Pasiflik eki -/- ve -n- b u g n k n d e n farkszdr, y a l n z c a ara; vokali

-dur, -dr : D i m a yuvarlak vokallidir : a g - d u r - ' M V 18-6, iri-dr- H

... -gr-,'-gr- : "Birka' . Jcelimede g r l r , b u g n ' k u l l a m l ' n z -r i r < g r ^ M V

--...!;" >;-- ' .fi

:.. i.'- -.!-.

.. 100...okluk..eki 4ar, ,-/r'dE,;-:'bugnk^^

X': X', "-

104. Hususiyle m a n z u m metinlerde 1. ve 2. ahs iyelik ;ekli.fkeU.Stxeler?

olki-.'gam; yidgm(i)!rD'i8,0-X 3,-.uran' y z m ( i ) D 4547, szfi(i) b e y n

106. i s i m ekim eklerinin eski ekilleri, ancak klielemi olarak b z

Kk Eski Anadolu Trkesi Grameri

92,.l su-y-la FS 568, gzi-y-le bak SV I I - 8 0 , yenfi-le yaurn sil H S N 6-2.