T.C.

STANBUL AREL NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS
Grafik Tasarm Anasanat Dal

1990-2013 YILLARI ARASINDA

AF VE SOSYAL AFLERN GRAFK TASARIM
VE TEKNOLOJK AIDAN NCELENMES
Yksek Lisans

Tezi Hazrlayan: Refik YALUR

NDEKLER
Sayfa
ZET .......................................................................................................... IV
ABSTRACT ................................................................................................. V
NSZ ....................................................................................................... VI
KISALTMALAR LSTES ....................................................................... VII
EKLLER LSTES ................................................................................ VIII

1. BLM

GRAFK TASARIM
1.1. Tasarmn Tarihsel Geliimi ................................................................... 1
1.2. Trk Grafik Tasarm .............................................................................. 3
1.2.1. Trk Grafik Tasarmnn Tarihsel Geliimi ............................. 6

2. BLM

AF TASARIMI
2.1. Afiin Tanm ........................................................................................ 20
2.2. Afi Sanatnn Tarihsel Geliimi .......................................................... 21
2.2.1. Dnyada Afi Sanatnn Tarihsel Geliimi ............................ 21
2.2.2. Trkiyede Afi Sanatnn Tarihsel Geliimi ......................... 23
2.3. Afi Trleri ........................................................................................... 26
2.3.1. Sergilendikleri Meknlara Gre Afi Trleri ......................... 26
2.3.1.1. D Mekn Afileri .................................................. 26
2.3.1.2. Mekn Afileri .................................................... 27
2.3.2. eriklerine Gre Afi Trleri ............................................................ 27
2.3.2.1. Kltrel Afiler ................................................................... 27
2.3.2.2. Sosyal ierikli afiler .......................................................... 34
i

2.3.2.3. Ticari Reklam Afileri ........................................................ 41

2.3.2.4. Propaganda Afileri ........................................................... 44
2.4. Afi Tasarmnda Dikkat Edilmesi Gereken eler ............................. 45
2.4.1. izgi ....................................................................................... 45
2.4.2. Renk ....................................................................................... 46
2.4.3. Biim ...................................................................................... 50
2.4.4. Doku ....................................................................................... 50
2.4.5. Tipografi ................................................................................ 51
2.5. Afiin Biimi ........................................................................................ 52
2.6. Afi Tasarmnda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar .......................... 54
2.6.1. Denge ..................................................................................... 54
2.6.2. Kartlk ( Ztlk) .................................................................... 55
2.6.3. Oran / l ............................................................................. 55
2.6.4. Kompozisyon ......................................................................... 56
2.6.5. Btnlk ................................................................................. 57
2.6.6. Hiyerari ................................................................................. 57
2.7. Afiin erii ......................................................................................... 58
2.8. Afi Tasarmnda Uygulanan Teknikler ............................................... 59
2.8.1. Tipografi Teknii ile Tasarm ................................................ 60
2.8.2. llstrasyon Teknii ile Tasarm ............................................62
2.8.3. Fotoraf Teknii ile Tasarm ................................................. 62
2.8.4. Kark Teknik ile Tasarm .................................................... 63
2.9. Afi ve Anlam Aktarm ....................................................................... 64
2.9.1. Dzanlam ...............................................................................66
2.9.2. Yananlam ............................................................................... 66
2.9.3. Mitler ..................................................................................... 67
ii

2.9.4. Metafor (Eretileme) ............................................................. 68

2.9.5. Metonimi (Dz Deimece) ................................................... 68
2.9.6. Gstergelerin Anlamlandrlma Biimleri ............................. 69
2.9.6.1. Dizisel Boyut (Paradigma) ..................................... 70
2.9.6.2. Dizimsel Boyut (Syntagma) ................................... 70
2.9.7. Kodlar ................................................................................... 71
2.9.8. Gstergebilimsel zmlemenin Eletirisi .......................... 72

3. BLM

RNEK AFLER BAZ ALINARAK

1990-2013 YILLARI ARASINDA AF VE SOSYAL AFLERN
TASARIM VE TEKNOLOJK AIDAN NCELENMES

4. BLM

SONU

KAYNAKA

ZGEM

iii

ZET
1990-2013 YILLARI ARASINDA AF
VE SOSYAL AFLERN GRAFK TASARIM
VE TEKNOLOJK AIDAN NCELENMES
Refik YALUR
Yksek Lisans Tezi, Grafik Tasarm Anasanat Dal
Danman: Yrd. Do. Dr. Nuri Sezer
Ocak, 2014 - 118 sayfa
Tasarmn tarihi, maara figrlerine ve yaznn balamasna kadar dayanmaktadr. Tasarmn byk bir paras olan afi ise ok yeni ve yaygn olarak kullanlmaya balamakla beraber mazisi eski Msrda papirsler zerine
yaplan izimlere kadar dayanan bir sanattr. Basm endstrisinin gelimesi,
reklam ajanslarnn oalmas, dnyada ve Trkiyede afie byk boyutta hz
kazandrmtr. Radyo, televizyon ve internetin ortaya kmasyla afi sanat
balarda geri planda kalsa da, eski nemini zamanla geri kazanmtr. nk
afiin grsel geleri olmad takdirde tantm kuru ve gvenilirlikten uzak bir
hal alr.
Bu tez almasnda; grafik tasarm ve grafik tasarmclar, reklam ajanslar ve markalar iin byk nem tayan afiin tarihinden bahsedilip, afi eitleri ve gereklilikleri incelenmitir. Afi yapm ve zmleme tekniklerine deinilmitir. Son olarak 1990-2013 yllar arasnda rnek afiler gz nnde bulundurularak, afiin bu yllardaki geliimi incelenmitir.

iv

ABSTRACT
BETWEEN THE YEARS 1990-2013
POSTER GRAPHIC DESIGN POSTER And SOCIAL of
INVESTIGATION And TECHNOLOGICAL PERSPECTIVE
Refik YALUR
Master Thesis, Dept. of Graphic Design
Advisor: Asst. Assoc. Dr. Nuri Sezer
January, 2014 - 118 page
Design history of the caves, figures and is grounded in until the start of
summer. If that is a big part of the design is very new and banners began to be
used widely in the past but on papyrus in ancient Egypt is an art that dates back
to the drawing. The development of printing industry, the proliferation of
advertising agencies, large size banner in Turkey and in the world has
accelerated. Radio, television and poster art with the emergence of the Internet
in the head left in the background, it regained its former importance over time.
Because in the absence of visual aspects of the poster presentation takes a turn
away from dry and reliability.
In this thesis, graphic design and graphic designers, advertising
agencies and brands mentioned and of great importance for the history of
posters, banners, types and requirements are examined. Poster making and
analysis techniques are discussed. Finally, between the years of 1990-2013
taking into account the sample posters, banners are analyzed in this year.

NSZ
Afi, reklam ya da propaganda yapmak, bir oyun, sergi, rn ve benzerlerinin duyurulmasnda kullanlr. Afiler balarda kk boyutlu olup, kitap
resimlerini, basn bltenlerini andrrken, modern sanat anlayyla beraber
kendi estetiini oluturmutur.
Gnmzde afi, iletiim sanatlar iinde olmazsa olmazlardandr. Markalar, reklamclar, ajanslar ve grafik tasarmclar iin afi en nemli aratr.
Tez konusunun ekillenmesinden tezin sonulanma aamasna kadar
bilgi ve tecrbeleriyle desteklerini esirgemeyen deerli hocam, tez danmanm
Yrd. Do. Dr. Nuri Sezere, tm blm hocalarma ve tez dnemimde maddi
manevi desteklerini esirgemeyen eim Emine Sayn Yalura sonsuz teekkrlerimi sunarm.

STANBUL, 2014

Refik YALUR

vi

KISALTMALAR LSTES
M.

: Milattan nce.

ABC

: Alfabe

ANAP

: Anavatan Partisi

DP

: Demokrat Parti

AP

: Adalet Patisi

SHP

: Sosyal Demokrat Halk Parti

NTV

: Nergis Televizyonu

CMYK

: Cyan(Mavi), Magenta(Pembe), Yellow(Sar), Key(Siyah)

vii

EKL LSTES
Sayfa
ekil 1.1. Johannes Gutenberg ................................................................................ 2
ekil 1.2. Gutenbergin bast ilk kitabn ilk sayfas ............................................. 2
ekil 1.3. Levent istasyonundaki minyatr Levendliler tablosu .......................... 5
ekil 1.4. Ferah Tiyatrosu afi almas. ................................................................ 9
ekil 1.5. Antkabir mozoleye giri kaps. ........................................................... 10
ekil 1.6. Mithat zar sergi afilerinden birka. .................................................. 11
ekil 1.7. Atf Tunann tekel idaresi iin yapm olduu afiler. ......................... 11
ekil 1.8. hap Hulusi Greyin hazrlam olduu afilerden rnekler. ............... 12
ekil 1.9. Mesut Maniolunun THY iin hazrlam olduu afi. ....................... 13
ekil 1.10. Meng Ertelin hazrlad TRT eski logosu. ...................................... 14
ekil 1.11. Erkal Yavi, Sadi Kutluat ve Gltekin izgen eserleri. ........................ 15
ekil 1.12. Cemalettin Mutverin birincilik dl alan pul almas. .................. 15
ekil 1.13. Abdullah Ta almalar. ................................................................. 16
ekil 1.14. Eski sinema afi almalar. ............................................................... 17
ekil 2.1. Bauhaus akm afi rnei. .................................................................... 22
ekil 2.2. hap Hulusi Grey afi almas........................................................... 24
ekil 2.3. D mekn afi rnei. ........................................................................... 26
ekil 2.4. Emrah Ycel, dnyaca nl film Kill Bill afii..................................... 28
ekil 2.5. 60l yllara ait bir tiyatro afii. ............................................................. 29
ekil 2.6. Yurdaer Altnta, 1967 ylnda hazrlanan tiyatro afii. ........................ 31
ekil 2.7. lk sesli Trk filmi olan stanbul Sokaklarnda film afii.................. 32
ekil 2.8. Halc Kz ve Susuz Yaz film afileri ............................................. 32
ekil 2.9. Karagzlm ve Yalnzlar Rhtm film afileri............................... 33
ekil 2.10. Emrah Ycel, dnyaca nl film afii ................................................. 33
ekil 2.10. Refik Yalur, mansiyon dll afi tasarm......................................... 34

viii

ekil 2.11. Murat Ertrk, birincilik dl alan afi tasarm. ................................ 35

ekil 2.12. DPnin seim afii. .............................................................................. 37
ekil 2.13. Baba Beni Okula Gnder kampanyas afi tasarm. ....................... 40
ekil 2.14. Volkswagen kurumsal reklam afii. .................................................... 42
ekil 2.15. Coca cola reklam afii. ........................................................................ 43
ekil 2.16. Refik Yalur, tipografi teknii ile afi tasarm. ................................... 60
ekil 2.17. Refik Yalur, tipografi teknii ile afi tasarm. ................................... 61
ekil 2.18. Refik Yalur, kark teknik ile afi tasarm. ....................................... 63
ekil 3.1. Cedomir Kostovi, Aids konulu afi tasarm. ...................................... 75
ekil 3.2. Yossi Lemel, Aids konulu afi tasarm. ............................................... 76
ekil 3.3. Alkol Bamll konulu afi tasarm .................................................. 77
ekil 3.4. Blent Erkmen, Jazz konulu afi tasarm ............................................. 78
ekil 3.5. Arifi Berker, nsan Haklar konulu afi tasarm. .................................. 79
ekil 3.6. rem Mangtl, Sigara Bamll konulu afi tasarm......................... 80
ekil 3.7. Nazl Kaya, Altn Portakal Film Festivali afi tasarm. ....................... 81
ekil 3.8. Aslhan zgen, Aids konulu afi tasarm. ............................................ 82
ekil 3.9. Yurdaer Altnta, afak tiyatro afii tasarm. ....................................... 83
ekil 3.10. Blattner Brunner, Glgeler konulu afi tasarm. ................................ 84
ekil 3.11. Fang Chen, Aids konulu afi tasarm. ................................................ 85
ekil 3.12. Ogilvy & Mather, DHL afi tasarm. ................................................. 86
ekil 3.13. Blent Erkmen, Uykusuz Gece tiyatro afii tasarm .......................... 87
ekil 3.14. Refik Yalur, Sigara bamll konulu afi tasarm........................... 88
ekil 3.15. Refik Yalur, Deprem konulu afi tasarm .......................................... 89
ekil 3.16. Refik Yalur, Trafik konulu afi tasarm ............................................. 90
ekil 3.17. Refik Yalur, Bar konulu afi tasarm ............................................... 91
ekil 3.18. Refik Yalur, iddet konulu afi tasarm ............................................. 92
ekil 3.19. Refik Yalur, Bar konulu afi tasarm ............................................... 93
ekil 3.20. Refik Yalur, Kresel snma konulu afi tasarm ............................... 94
ix

ekil 3.21. Refik Yalur, Nasreddin Hoca konulu afi tasarm ............................. 95
ekil 3.22. Refik Yalur, Mutlu aile konulu afi tasarm ....................................... 96
ekil 3.23. Refik Yalur, Mutlu aile konulu afi tasarm. ...................................... 97
ekil 3.24. Refik Yalur, Atatrk konulu afi tasarm. .......................................... 98
ekil 3.25. Refik Yalur, Gvenlii konulu afi tasarm. .................................. 99

1. BLM

GRAFK TASARIM
Tasarm, alg ile kavram arasnda bir balama aracdr. Nesnel gereklik
ile dorudan ilikisi bulunmaz. Bu nedenle nemsiz ayrntlar yerine, nemli
zelliklere dikkat eker. Bunun sonucu olarak da alglardan genelletirme yaplarak kanlara varlr (Tasarm Nedir, Anonim, 2010).
Bir tasarm kendi iinde bir yapya ve bu yap arkasnda bir planlamaya
sahip olmaldr. Btn sanatlarn temelinde, bir tasarm olgusu bulunmakla beraber zek ve sanatsal yetenein ortak bir rn olduunu sylemek de doru
olabilir. Tasarm iin hayal gcn kullanmak, olaylara farkl alardan bakabilmek, deneyim ve birikimlerden bir eyler yaratmak nemli bir admdr.
Tasarm bitmeyen bir sretir. Eitimi yaam boyu srer ve deiimi,
yenilenmeyi beraberinde getirir. Baarl bir tasarmc esnek ve ilek bir zekya
sahiptir. Bununla birlikte, tasarm temelde bir hizmettir ve ayn zamanda mterinin, rnn ve pazarn zelliklerine ve koullarna uygun mesajlarn etkili
bir biimde iletilmesine yardmc olmaldr.
yi bir tasarm, ounlukla duygularn ve dncelerin paylald ortak bir alma sonucunda ortaya kar. Bir tasarm ne kadar ekici olursa olsun, verilmesi istenen mesaj iletemiyorsa hibir deer tamaz (Odaba,
2002).
1.1. Tasarmn Tarihsel Geliimi
Tasarmn tarihi, maara figrlerine ve yaznn balamasna kadar dayanmaktadr. Yaznn icadndan sonra el yazmas kitaplar ilk yaynlar olacaktr.
Johann Gutenbergin (ekil 1.1), matbaay icad ile kitap yaygnlamaya balam ve basl yaynlar her geen gn artmaya balayarak kullanlan harf ve
metin dizimleri tasarmn da ilk denemeleri olmutur. ekil 1.2.de
Gutenbergin bast ilk kitabn ilk sayfas yer almaktadr.

ekil 1.1. Johannes Gutenberg.

ekil 1.2. Gutenbergin bast ilk kitabn ilk sayfas.

Rnesansn, Avrupann kltr yaantsna kazandrd deerler, 18.

yzyldan itibaren Osmanl toplumunu da etkilemeye balamtr. Bu yeniliki
ortam iinde ilk Trk basmevi, 1727 ylnda Sait elebi ve brahim Mteferrika tarafndan kurulmutur.
Grafik sanatnda, tasarm kavramn, bask sanat ve teknolojisinden ayr dnmek olanakszdr. Bu nedenle Trkiyede ilk kurulan basmevinin Trk
grafik sanatnn ilk filizlendii ortam olduunu sylemek yanl olmaz. O yllarda tasarm konusunda uzmanlam sanatlar bulunmadndan, bu iler ressam, hattat ya da kaligrafi sanatlar tarafndan yaplyordu. Trkiyede tasarm alannda uzmanlama Cumhuriyetin ilanndan sonra balam ve ilk kez
1933 ylnda Gzel Sanatlar Akademisinde Mithat zer nclnde alan
2

afi atlyesinde ilk admlar atlmtr. 1919 ylnda, Almanyada kurulan

Bauhaus okullarnda uygulanan ve sanat ile endstri arasnda ibirliini savunan eitim anlay olduka baar kazanm, dnyada yeni kurulmakta olan
birok tasarm okuluna rnek oluturmutur.
1957 ylnda stanbulda alan Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek
Okulunun amac, endstriyel sanatlar ve tasarm alannda renim grm
uzmanlar yetitirmek olmutur. Grafik tasarm eitiminin yaygnlamasyla,
yaratc zelliklere sahip, nitelikli tasarmclar yetimeye balam; afi, amblem, bror, kapak tasarm, etiket, basn ilan gibi alanlarda baarl almsalar
yaplmtr (Kasay, 2006).
1.2. Trk Grafik Tasarm
Grafik, szc latince kkenli graph yani yaz anlamna gelir.
Harfleri, szckleri, tmceleri, fotoraflar, biimleri, renkleri kt zerinde
bir zevk ve oranla yerletirme ve bu yerletirmede yenilik ve ekicilik oluturma sanatna grafik denir.
Tasarm, bir rnn kullanlma amacna uygun biimde zihinde ekillendirilmesi ve ardndan projelendirilerek bir modelinin hazrlanmasdr. Her
tasarm bir gereksinim sonucu ortaya kar. Grafik tasarmn resim yapmaktan
farkl klan da budur. Resim, aktarmak istenilen yzey ile sanat arasndaki
iletiimden ortaya kar. Ressamn dncesini tuval zerine aktarmas sz konusudur. Grafik tasarm ise belirli bir talebin olumas ile ortaya kar. Elde
edilen rn ise bir talebin karlanmas iin kullanlr (Becer, 1999).
Grafik tasarm; yaz, fotoraf, ekil ve desenleri estetik biimde dzenleme iidir. Grafik tasarm faaliyetini, grafik tasarmc ya da bu iin eitimini
alm grafik tasarmc unvanna sahip olmu kiiler gerekletirir. Herhangi bir
rnn biiminden, etiketine, gazetenin genel dzeninden, ilanna, afi, ila kutusu, brorlere, kitap kapandan iindeki dzene kadar pek ok grafik rnnn biimlendirilmesinde grafik tasarmclarn pay byktr.
Gnmzde artk Trkiyede de insanlar aras iletiim arac olarak grafik tasarmnn nemi bilinmektedir. Grafik rnlerinin anlatm gc, sze dayal anlatm gcn amtr. Ayn dili konumayan, yazmayan hatta okumayazma bilmeyen insanlara, grafik simgelerle ayn eyleri anlatma olana var3

dr. te bu olanak, grafik tasarm eitli uzmanlk dallarn kapsayan bir meslek durumuna getirmitir (Grafik Tasarm, Anonim, b.t.).
Grafik tasarm, resim, heykel, mimari ve dekoratif sanatlar gibi plastik
sanatlarn nemli kollarndan biridir. Dier sanat dallarnda estetik n planda
olduu halde grafik tasarmnda estetik ve mekaniin i ie olduunu grebiliriz. nk bu sanat dalnda yaplan her i, ada-gncel bask yntemlerinden
biri ile oaltlarak sunulur. Bask yntemleri de bir teknik gerektirdiinden o
tekniin bilinmesi gerekir. Ancak, resim, fotoraf, yaz ve karikatr sanatlarndan yararlanan bu sanat dal dier sanatlardan farkldr.
Grafik tasarm insanlarn grerek etkilendikleri bir sanat daldr. Grafik
tasarm, zgn grafik tasarm ve reklam grafik tasarm olarak iki blmde inceleyebiliriz.
zgn grafik tasarmnda, grafik tasarmc bir ressamdr. Eseri tpk ressam gibi planlar ve dzenler; ancak yapt almay, linol, aa bask, litografi, gravr ve serigrafi gibi zgn bask tekniklerinden birisiyle oaltmas gerekir. Bu bask trleri, sanatnn isterse tek bana uygulayabilecei ve eserini
oaltabilecei trlerdir. Sanat bu bask teknikleri sayesinde yapt almaya bir tat, doku kazandrmakta ve eseri deiik renk tonlarnda defalarca oaltabilmektedir (Grafik Sanatlar, Anonim, b.t.).
Reklam grafii tasarmnda ise tasarmcnn asl ii, ekonomik gelimede sata karlan mallar, rnler ve kavramlar hakknda topluma bilgi vermek
ve satn alnmas iin tketiciyi ikna etmektir.
Reklamlar hazrlan biimi asndan grupta toplanabilir:
1.

Gze hitap eden reklamlar; Afi, pankart, bror, katalog, gazete ve

dergi reklamlar gibi gzn etkilendii reklamlardr.

2.

Kulaa hitap eden reklamlar; Radyoda ses kullanmyla yaynlanan

reklamlardr.

3.

Hem gze hem de kulaa hitap eden reklamlar; Sinema ve televizyonda, grsel ve iitsel medyada yaynlanan reklamlar bunlara rnek gsterilebilir (Odaba, 2002).

1.2.1. Trk Grafik Tasarmnn Tarihsel Geliimi

Bir milletin sanat eitiminin temelleri incelenirken, uygarlk tarihinden
bamsz dnlemez. Farkl a ve dnemlerde sanata eitli anlamlar ve roller yklense de toplumlarn uygarlk tarihlerinin sanat tarihleri ile paralel gelitii sylenilebilir. Gelien uygarlklara paralel olarak sanatn stlendii ok
nemli grevlerin banda eitim gelmektedir. Sanat eitiminin Trkiyedeki
tarihsel srecine dair tespitlere bakldnda da, Trklerin Orta Asyada ilk kez
grldkleri yzyllardan, Cumhuriyet dnemine kadar gzel sanatlara ve bunun eitimine nem verdikleri belirlenmitir (Kltr ve Turizm Bakanl,
2012).
Gney Sibiryada Altay dalar eteklerindeki Pazrkta Rus arkeolou
Rudenko tarafndan alan M. IV. ve III. yzyldan kalma bulgularda Hunlardan birok eya ve buzlar iinde binlerce yl bozulmayan insan ve hayvan
lleri bulunmutur. O dnemden kalma hallarda grlen insan ve hayvan desenleri ile bitkisel ve dekoratif motifler, resimlerin sanatlarnn gzel sanatlara ilikin becerilere sahip olduklarn gstermektedir.
Trkler, ilk dnemlerden slamiyet ncesi dneme kadar geen yzyllarda heykel, resim, duvar resimleri, minyatr, seramik, mimari gibi birok
alanlarda estetik bir duyarllkla sanatsal becerilerini sergilemilerdir. Sanat
rnleri ou zaman devlet erkannn ya da din ynelimlerin etkisiyle yaplm
olsa bile estetik kayglardan uzak deildir. ekil 1.3.te minyatr sanatnn bir
rnei grlmektedir.

ekil 1.3. Levent istasyonundaki minyatr Levendliler tablosu.

Karahanllardan balayarak slamiyet sonras Trk kltr ve sanatnda,

yeni dinin etkisiyle sanatsal alann ilgi odanda bakalamlar grlmtr.
Cami, medrese, kpr, saray, kervansaray vb. mimari yaplar; heykel yerine
bitkisel motifler arlkl boyutlu ta ilemecilii trnde mimari sslemeler;
resimden ok minyatr; grafiksel tasarmlar anlamnda hat ve tezhip sanat; figratif desenli ini, cam, maden ileri ve seramikler daha ok nem verilen sanatsal etkinlikler olmutur. Bugn birok mze ve ktphanelerde mkemmel
minyatrlerle resimlendirilmi tp, astronomi ve dier tabii ve sosyal bilimler
ile ilgili illstrasyon niteliinde el yazmalar vardr. Seluklu hkmdarlar gnmz atlyeleri anlamnda Nigarhane ve resim enstits anlamnda
Nakkahaneler yapmlardr (Alaku, 1997). Bu kurumlarda sistematik bir
sanat eitiminden ok usta-rak ilikisine dayanan bir retim anlay egemen
olmusa da bunlar sanat eitimi adna nemli saylabilir.
Trk resim sanatnn gemiine bakldnda, objeden uzaklatrlan ve
nonfigratif resmin kayna olan arabesklerin, mimariye ve yan birimlerine
uygulanan yazlarn, taa nak gibi ilenerek sabr, hner ve estetik ieren
eserlerin tmnn, ada resim sanatnda bir alt yap zelliinde olduu grlebilir. Sanatsal bir geliim ve deiim anszn olamayacandan Trk sanat
eitimindeki gelimenin yava seyretmesi de gayet doaldr. (Tansu, 1993)
Osmanl devletinin kn engellemek dncesi ile Batllama eksenli hareketler iinde hem askeri hem de eitim ierikli bir takm yenilikler
balarken, resmi ve sivil okullarn programlarna resim dersi de eklenmitir.
Batl anlamda resmin okul programlarna giriine ilikin olarak Serap Etike,
Ordunun teknik alanda geliimini salayacak bir ara grevini stlenerek
Trkiyeye giren resim demitir. (Etike, 1991)
Yahya Akyz, Bir Asker Deniz Okulu olarak 1776da alan Mhendishane-i Bahri-i Hmayun, gnmzn ilk ve ksmen ortaretim dzeyinde
olup, ilk iki yl resim derslerinin de verildii bir okuldur, demektedir. 1795te
alan Mhendishane-i Berri-i Hmayunun ders programnda hat sanatnn yan sra resim dersi de konulmutur. 1834te alan Mektebi Fnun- Harbiyenin ders programnda da resim dersine yer verilmitir (Akyz, 1997)

Bu okullardaki resim dersi etkinlikleri, her ne kadar asker amal bir

haritaclk ya da teknik resim niteliinde olsa bile, sanat eitimi bakmndan
nemli bir zemin hazrlamtr. lk olarak 1835te resim eitimi iin Mhendishane-i Berri-i Hmayundan yurt dna genler gnderilmeye balanm ve
18511852 retim ylndan balayarak mezunlarna alt yl sre ile Ressamlar snf gibi blmlendirmeye giderek resmin gelimesinde bir altyap olmutur. lk Trk ressamlar, Mhendishane ve Harbiyede okumu subaylar
arasndan km olup, bu okullar ayn zamanda Trkiyedeki resim retimi
veren ilk kurumlardr. Mezunlarnn resim retmeni olarak grevlendirilmilerdir. Gzel Sanatlar Akademisi kurulana dek ve sonraki yllarda bir sre daha, okullarda resim dersleri bu retmenlerce yrtlmtr (Etike, 1991).
Tanzimat dneminde kurulmaya balanp sonra oalmaya balayan
Rtiyelerin iyi bir retim dzeyini yakalayabilmeleri, iyi yetimi retmenlerin varlna bal idi.
Bu amala 1848 ylnda ilk retmen okulu olan Darlmuallimin-i
Rdi almtr. Darlmuallimin-i Rdinin al, Trk eitim tarihinde ve
Tanzimat dneminin sivil okullar almas atlmnda ok nemli bir olaydr.
1862de lk retmen Okulu ve 1870de alan Kz retmen Okulu da
Tanzimat dneminin yeni anlayla retmen yetitiren kurumlarndandr. Tm
retmen okullarnda, iinde resim derslerinin de bulunduu batl anlamda
modern programlarn uyguland grlr. ada bat uygarln rnek alan
kltr deiimi srecinde sivil okullarn da almaya baland dnemde stanbulda Galatasaray Mektebi-i Sultanisi (1869), Daruafaka Lisesi (1873)
gibi okullarda Bat dili reniminin yan sra, resim derslerine de arlk verilmitir (Tansu, 1993).
Asker liselere renci yetitirmek amac ile alan Asker Rtiye
Mekteplerine 1869dan itibaren Serbest Resim Dersleri konulmutur. Asker
okullar bitirenler arasndan resime yetenei belirlenenler, Asker Rtiye Mekteplerine sanat eitimcisi olarak grevlendirilmitir. Drt yllk renim sresi
olan Mense-i Muallimin okulunda resim retmeni yetitirilmitir. I. Merutiyet dneminde Rtiye ve dadilerin ilk be ylndaki ders programlarnda, gzel sanatlar ierikli Hsn-i Hat ve Resim dersi okutulmakta iken,

Darlmuallimat denen Kz Rtiyelerinin yllk retiminde de Resim dersi

okutulmaktadr (Maden,1981).
Cumhuriyet dnemine kadar sanat eitimi bakmndan en nemli gelimenin kukusuz, Osman Hamdi Beyin 1883te kurduu ve 1910a kadar
mdrln yapt Sanayi-i Nefise Mektebi (Gzel Sanatlar Akademisi) olduunu belirtmekte yarar vardr (Umur, 2009).
Osmanlnn son dneminde balayan yenileme hareketleri, asker okul
programlarna resim derslerinin de girmesi, Osmanl sultan Abdlazizin sanata olan ilgisi gibi nedenler bu alanda bir akademinin kurulmasnn n hazrl
olmutur. Sanayi-i Nefise Mektebi Alisi (Gzel Sanatlar Akademisi), ite byle
bir ortamda Batdaki akademilerin bir benzeri olarak kurulmutur (Turani,
1992).
adalama asndan nemli bir adm olan Gzel Sanatlar Akademisinde ilk sralar eitime Resim, Mimari ve Oymaclk (Heykel) blmleri ile
balanmtr. Eitimin hem kuramsal hem de uygulamal olduu bu yllarda
hocalarn ou yabanc, programlarda insan anatomisi, tabiat resmi, perspektif
ve yalboya arlkl olup, dersler usta-rak ilikisi ile yrtlmektedir. Bir
erkek okulu olarak alan okul, 1914te Halil Ethem Beyin mdrlnde
iinde brahim all, Hikmet Onat, Feyhaman Durann da bulunduu Avrupadan dnen Trk hocalar okula atanr. 1914te gelien toplumsal artlarn,
nas (Kz) Sanayi-i Nefise Mektebinin de almasna neden olmutur (Umur,
2009).
1927 ylnda Sanayi-i Nefise Mektebinin ismi Devlet Gzel Sanatlar
Akademisi olarak deitirilmitir. Her geen gn sanat eitimi amalarna uygun olarak gelien okulun, 19401941 retim ylnda resim ve heykel blmlerinin yksek devreleri alm, 1959da ise akademinin tm blmlerine seme snavlaryla lise mezunlar alnarak blmlerin retim sreleri be yla kartlmtr (Grafik Sanatlar, Anonim, b.t.).
Sanat eitiminin zel ve kurumsal ynde yaygnlamas adna kkl giriimlerde bulunulan, Cumhuriyet dnemi sanat eitimi hareketlerine bakldnda, ilk on yln ok nemli olduu grlmektedir. Bu dnemde, 1916da Galatasaray Resim-Heykel Sergileri adyla balatlan etkinliklerin devam olarak,
8

1914 kua sanatlar tarafndan 1927 ylnda alan ve Serbest Resim Atlyesi olarak anlan bu sergilerin 11.sinin dzenlenmesi, Trk resim tarihinin
gelime izgisine dair en ilgi ekici olandr. Resim retmenlii Kursu etkinliini istenen srede baar ile tamamlayanlar bu dnemde resim retmenlii hakkn elde etmi oluyorlard (Umur, 2009).
II. Merutiyetin salad zgrlk ortamnda, grafik sanatnn gnlk
uygulamalarda kullanmna ilikin ilk ciddi giriim olarak 1909 ylnda lanclk Kollektif irketini grmekteyiz. Basn ilan alannda yaplan almalar, nce Balkan Sava, ardndan yaanan 1. Dnya Sava nedeniyle yaamn srdrememitir. Bilinen ilk sanatsal grafik uygulamas ekil 1.4te grlen Ferah
Tiyatrosu iin hazrlanan afi almasdr. Bu dnemde yurt dndan gelen tketim rnlerinin afileri de yaplmtr.

ekil 1.4. Ferah Tiyatrosu afi almas.

Trkiyede sanayileme abalarnn balamasyla artan retim, grafik

tasarm alanna yansmaktadr. Eli Acman ve arkadalar Faal Reklam Ajansn
kurarak 1940l yllarda Ko irketinin tantm almalarn yrtmtr. Latin
ABCsine geile birlikte hzl bir deiim yaanm olmasna karn, hat sanatnda geleneksel kaligrafi ustalarnn almalar bir sre varln srdrmtr. Hattat Hamit Ayta, bu kaligraflardan en nemlisidir. Bu gelenei srdren
9

dier nemli sanat Emin Barndr. Emin Barn, zellikle Trklerin yaratm
olduu divani yaz ve bugnk mimar estetie uyan kufi yaz stilinde almtr. Sanat, bu iki eit yazya da ada yorumlar getirmeye almtr.
Meng Ertel, ah Faysal Camii dzenlemelerinde Emin Barnn hat almalarndan yararlandn anlatmaktadr. Emin Barn yeni yazyla da dzenlemeler
yapmtr. rnein ekil 1.5te grlen Antkabirde mozoleye giri kapsnn
iki yanndaki dzenlemeler Emin Barana aittir.

ekil 1.5. Antkabir mozoleye giri kaps.

Trkiyede Latin ABCsinin kullanlmasyla birlikte, bu uygulamay

gnn koullarnda baaryla kullananlar hap Hulusi Grey, Mnif Fehim,
Mithat zar ve Kenan Temizandr. Mithat zar, 1924-1927 yllar arasnda
Beyolundaki atlyesinde sinema kaplarna byk boy sinema afileri yapmtr. ekil 1.6da bu afilerden birka gsterilmektedir. Grafik tasarmlarn
resim ile i ie olduu dnemde Parise gidip resim eitimi alarak yurda dnmtr. Grafik tasarm tarihi asndan nemi, 1932 ylnda Gzel Sanatlar
Akademisi Afi Atlyesinin bana getirilmi olmasdr. 1937de Gzel Sanatlar Akademisinin dzenlemi olduu sergide Mithat zarn, Gzel Sanatlar
Akademisi sergi afii ve Florya afii, akademik ortamda yaratlan ilk sanatsal
ve profesyonel afitir.
10

ekil 1.6. Mithat zar sergi afilerinden birka.

Uzun yllar Tekel Genel Mdrlnde ressam ve dekoratr olarak alan Atf Tuna, grafik sanat tarihi iinde anlmas gereken isimlerden biridir.
1938 ylnda Samsun sigarasnn amblem ve tm ambalaj tasarmlarn yapan
sanat yalnzca bu almalaryla deil posta pulu ve amblem konularnda kazand birincilik dl ve ald mansiyonlarla da tannmaktadr. Mnif Fehim ve hap Hulusi ile ayn kuaktan olan Atf Tuna, Tekel idaresi iin hazrlad Rize ay afiinde, siyah-beyaz tekniiyle yazy 1960l yllara gre ok
daha iyi zmlemitir. ekil 1.7de grlen Tekel iin yapt likr afii de
baarl afilerdendir. Ayrca Akbank iin yapt afite k-glge kullanlarak
siyah beyaz almada etkili bir sonuca ulalmtr.

ekil 1.7. Atf Tunann tekel idaresi iin yapm olduu afiler.

hap Hulusi Greyin yapm olduu afilerden birka rnek ekil

1.8de grlmektedir.

11

ekil 1.8. hap Hulusi Greyin hazrlam olduu afilerden rnekler.

nc nitelikteki grafik tasarmclarmzdan biri de Kenan Temizandr.

1920li yllarda Berlin Gzel Sanatlar Akademisini bitiren, ayn yllarda Ssleme Sanatlar Okulunda alan Kenan Temizan Almanyada byk film irketlerinde (Ufa ve Tobis) afiler yapt. 1943 ylnda Trkiyeye dnerek, Akademide dekorasyon ve tekstil alannda almaya balad. Kenan Temizan, afilerini foto-grafik tekniklerle ve figratif yaklamlarla retti. Hzla gelien
basm teknolojisi tasarmcya yeni olanaklar sundu. Kenan Temizan, gl deseni, renki yaklam, sekin kompozisyon anlay, ritmik, akc tipografi kullanmyla almalarnda ada dili yanstmay baard. Kenan Temizan 1951
ylnda NATOnun at uluslaras afi yarmasnda nclk dl ald.
Yine 1200 kiinin katld Avrupa Birlii Afi Yarmasnda da birincilik
dl kazand. Temizan, Almanyadaki uygulamalarnn kazandrd ustalkla
lkemizde yaanan tipografi skntlarn at.
1950li yllarda Seluk nal, Mesut Maniolu, Fikret Akgn almalaryla grafik sanatnda, stanbul ortamnda etkili olmulardr. Mesut Maniolu,
1946 ylnda Birlemi Milletler, 1952 ylnda Basn Yayn ve Turizm Bakanl, 1954 ylnda Yap Kredi Bankas dllerini almtr. 1981 ylnda Grafikerler Meslek Kuruluunun 1. Grafik rnler Sergisinde afi alannda birincilik,
bror alannda ikincilik dlleri almtr. 1968-1970 yllar arasnda Varovada Afi, Brnoda Grafik Sanatlar, rlandada III. Uluslaras Afi Bienaline
katlmtr. Yaptlar Willanow, Afi Mzesine kabul edilen sanatnn ngilterede Modern Pullicity adl yaynda almalar yer almtr.
Tasarmlarnda bulu yaparak anlatm glendiren Mesut Maniolu,
ikinci kuak tasarmclar arasnda yer almaktadr. Tipografiyi yaln bir etkiyle
ve figrn simgeledii hedef kitleyle btnletirmekte, anlam ve mesaj yaln-

12

latrarak iletmektedir. Afilerinde resimleme tekniklerini almaktadr. Tasarmc, yalnl kimi zaman afilerinde amblem gcne ve sadeliine indirgemektedir. Mesut Maniolunun almalarnda Fransz afi sanatnn etkileri
grlmektedir. ekil 1.9da Mesut Maniolunun THY iin hazrlam olduu
afite de bu etkiler grlebilir.

ekil 1.9. Mesut Maniolunun THY iin hazrlam olduu afi.

1956 ylndan sonra Gzel Sanatlar Akademisindeki Afi Atlyesi Grafik Blm olarak tanmlanmtr. Bu dnemde Akademiyi bitirenler Meng
Ertel, Yurdaer Altnta gibi tasarmclar artk grafik sanat kavramndan sz
etmekte, bu alanda almalar anlatrken grafik sanats kavramn kullanmaktadrlar. Geleneksel boyama tekniklerinin ve zgn bask tekniklerinin
oka kullanlmasndan, ayrca Orta ve Kuzey Avrupa etkisinden olmal, uzun
yllar grafik sanatlar kavram, basn, yayn ve sergi ortamlarnda geerli olacaktr.
1957 ylnda kurulan stanbul Devlet Tatbiki Gzel Sanatlar Yksek Okulunun
eitim kadrosu Federal Almanya, Avusturya ve Japonyadan getirilen onbe
uzman eitimciden olumutur. 1961 ylnda ilk mezunlarn veren okulda, zel
sektrle daha cesur balar kuracak olan profesyonel sanatlar yetitirilmesi
amalanmtr.
13

ekil 1.10. Meng Ertelin hazrlad TRT eski logosu.

1958 ylnda Fikret Akgn Fransadan dnmtr. Fransada Paul

Colinin atlyesinde be yl altktan sonra dn ortama renk katmtr.
Fransz etkisinde almalar yaparak profesyonel ortam zarif almalaryla etkilemitir. Meng Ertel ve Yurdaer Altnta, tiyatroyla kurduklar yakn iletiimle grafik tasarmlarn ieriini zenginletirmilerdir. Meng Ertelin TRT
iin yapt logo ekil 1.10da grlmektedir. Atklar sergiler alann profesyonelletiini, sorunlarnn da bu balamda gndeme geldiini gstermektedir.
Bu dnemin tasarmlarnda geleneksel kltr ve birikim modern yorumlara
ulamakta, sanatlar yurt dndaki sergilere, yarmalara katlmakta, beeni
toplamaktadr. Bunun yannda 1960l yllarda grafik sanatnn stnde, Polonya, Almanya ve Avusturyal sanatlarn etkisi de yadsnamaz. Bu yllarda tipografi kullanmndaki problemler de zmlenmeye allm ve zgn anlatm biimleri denenmitir. O yllarda daha ok rn veren sinema endstrisindeki dzeyin, bilinli ve entelektel bir yapya ulaamamas yznden tiyatro
verimli bir yaratm alan olmutur. Bu dnemde usta grafik tasarmclarnn tiyatro alanna ynelmesi, bu alanda tantm ve duyuru gereksiniminin hissettirilmesinden ve bu duyarlln kabul grmesinden kaynaklanmaktadr.
Afi almalar ve reklam grafii srerken 1960lardan sonra yaymclk almalar da hz kazanmaktadr. Basm alanndaki gelimeler kitap kapa
tasarmna da yansmtr. Sait Maden, Erkal Yavi gibi tasarmclar bu konuda
bir estetik dzey tutturulmasnda srarl olmulardr. Sait Maden yaynclkta
grafik tasarmn yerini kabul ettirmek iin gsterdii srarl abasyla ne kmaktadr. Bu konuda Trk grafik tasarmn yaratma abalar da dikkat ekmektedir. Geleneksel kltrmzle balant zerinde durmakta bu yaklamlarla ada, modern ve kimlikli yorumlar yapabileceimizi vurgulamaktadr.
14

Grlerini, Kitap kapa, kitabn yzdr, ehresidir. yle bir ehre

ki, konumadan kitabn kiiliini, zn aktarabilmelidir. Hem grsel, hem de
ierik olarak kiiyi yakalayvermelidir. Kitab okutmaldr... Ve belki de en
nemlisi ok geni kitlelere ulaabildii iin, eitmelidir de. Bu yzden belli
bir kesimle deil herkesle iletiim kurabilmelidir... szleriyle aklayan Erkal
Yavi de, alt kitap kapaklarnda ierik ve biim ilikisinin ok iyi kurulmu olmas problemine younlamtr (ekil 1.11).

ekil 1.11. Erkal Yavi, Sadi Kutluat ve Gltekin izgen eserleri.

Zincirin halkalar oalarak, glenerek gnmze ulamaktadr. Zincirin halkalarndan birisi de Cemalettin Mutverdir. Grafik tasarmn pek ok
alannda rnler vermesine karn en ok ilgi duyduu alan pul tasarm ve ambalaj grafii alanlardr. Pul tasarmnn, tasarmcnn gnlnde zel bir yeri
vardr. 1979 ylnda Birlemi Milletlerin 35. Yl Pul Yarmasnda ekil
1.12de grlen tasarm ile birincilik dln kazanmtr.

ekil 1.12. Cemalettin Mutverin birincilik dl alan pul almas.

15

Turgay Betil de ocuklara ynelik almalar, tiyatro afileri, kitap ve

dergi illstrasyonlar ve grafiin pek ok alannda rnler veren bir tasarmcdr. Tasarmlarnda mizah esini n plana karan sanat San Grafik,
Manajans, Yeni Ajans, Repro gibi ajanslarda art direktr olarak almtr. Tasarmcnn almalar eitli kurumlarn koleksiyonlarnda ve yurt dndaki
mzelerde yer almaktadr.
1970lerden sonra oalan reklam ajanslar konuyu ekip almalaryla
kiisellikten profesyonellie tamlardr. Ambalaj almalar ve zel irketlerin tantm almalar grafik tasarm alanlarna girmitir. Dnyada da farkl gelimeler olmakta, sivil toplum rgtleri toplumsal yaamda yerlerini almaktadr. Bu nedenle anlan sanatlar, kutlanan nemli gnler, anlam yklenen yllar, grafik tasarm alanlarnn ufkunu amaktadr. 1970lerdeki nemli
gelimelerden birisi de televizyon alandr. Bu alanda zel uzmanlk almam
olmalarna karlk kimi tasarmc ve kurulular bu alandaki gereksinimler zerine almalarn yeni bir alan olan televizyon grafiine ynlendirmilerdir. Bu
konuda Meng Ertel programlarda danmanlk yaparak, kurum kimliine ilikin tasarmlaryla Abdullah Ta da TRTye logo almalar yaparak zel ilgi
duyduklarn gstermilerdir. ekil 1.13de Abdullah Tann baz almalar
grlmektedir.

ekil 1.13. Abdullah Ta almalar.

1971 ylnda Uygulamal Endstri Sanatlar Yksek Okulunun Grafik

Sanatlar Blmnn almas da nemli olgulardan birisidir. Bu blm grafik
tasarm olgusunun analizini yaparak ada gelimeleri uygulama alanlarna
aktarmay amalamtr. Televizyon, sinema ve eitli ada grafik tasarm
alanlarnn sorunlarna zm getirmek zere programlanan bu blm 1980li
16

yllarn banda kapatlmtr. Grafik tasarm olgusu asl sramasn

1980lerden sonra gerekletirmitir. Daha nce kurulan, ancak srdrlemeyen Grafik Sanatlar Derneinin boluunu 1978 ylnda kurulan Grafikerler Meslek Kuruluu doldurmaya almtr. Ancak kuruluun adndan da anlalaca gibi grafiker kavram piyasa olgusundan kaynaklanmaktadr, alann
tanmlanmasn tam karlayamayan bir kavramdr. 1978lerde henz lkemizde grafik tasarmcs kavram alann literatrne girememitir. Piyasann gerektirdii koullar nedeniyle tekniin belirleyici olmas, hzl retim ve mteri
ilikileri gereiyle grafik sanats ya da grafik tasarmcs kavram da gndeme gelmemitir. Grafiker kavram piyasa gereinden hareketle kullanlmtr. Kuruluun, tznde genel amac, meslek alannn sorunlar, haklarnn
korunmas bir takm alana ilikin ltlerin ve belli ilkelerin yerletirilmesi
zerine oturtulmutur. Yine de metin iinde, alan, grafik sanatlar olarak belirtilmitir. Grafik tasarm kavram tm dnyada kullanlrken, Trkiyede bu
kavram hala tartmaldr.
Grafik tasarm kavramnn ifade ettii retim sreci, artk reklam ajanslarnda ve akademik ortamlarda gereklemektedir. Uluslaras gelimeleri izleyen, kreselleen dnyann iletiimdeki ulat boyutlara uygun olarak, ulusal
yorumlar evrensel sentezlere ulatran tasarmclarla gelimektedir. Bu alanda
akla gelen dier nemli isimler: Aydn Erkmen, Sava eki, ahin Aymergen,
Haluk Tuncay, Leyla Uansu, Hamdi Giray Koyuncu, Hakk Msrlolu,
Uurcan Ataolu, Zeynep Arda, Mesut Kayalar, Serdar Benli, Murat
Dorkiptir. Bu tasarmclar reklam ajanslarnda alarak grafik tasarm ortamna nemli yaptlar retmilerdir (ekil 1.14)

ekil 1.14. Eski sinema afi almalar.

17

Grafik tasarmndaki dier nemli gelime de tasarmlarn dijital ortamlarda gereklemesidir. Bilgisayar destekli tasarmlar, yazlm programlaryla
ok boyutlu, deiik ve yeni anlatm olanaklarna ulamtr. Son gelimeler internet ortamnda gereklemekte; ortamn zelliklerine uygun yazlmlarla tasarmlar oluturulmakta, iletiim sanal ortamlara tanmaktadr. Bu ortamda kullanlan yazlmlar ve onlar destekleyen efektler, benzer etkiler ve sonular yaratma tehlikesini de birlikte getirmektedir. Bunun almas ve sradan olandan
uzaklama ise gl konseptlerin oluturulmasyla da olanakldr. Bu konudaki
gelimeler kavramlar da deitirmekte, alann etkinliklerini yalnzca grafik tasarm ya da tasarm kavram karlayamamaktadr. Bu alanda medya planlamas, iletiim tasarm, grsel iletiim, sanal gereklik, bilgisayar destekli tasarm
ve biliim vb. kavramlar grafik tasarm alanna girmektedir.
ada ynelim ve ihtiyalardan doan grafik tasarm, kendisine gzel
sanatlar fakltelerinin ats altnda bir eitim ortam bulmutur. Balangta,
resim sanatnn geleneklerine sahip olmakla birlikte, sadece bir sanat dal olmaktan te, eitli ihtiyalara zm retmeyi ama edinen bir tasarm alan
olarak grafik eitiminde uygulama etkinliklerine byk arlk verilmektedir.
inde bilgisayar teknolojisinin olanaklarn da barndran pek ok yeni tekniin kullanm zorunluluu, grafik eitimi verilen kurum ve blmlerini, sanat
eitimi verilen dier alanlardan kkl bir biimde ayrmaktadr (Vardar, 2012).
Trk eitim sisteminde grsel sanat eitiminin, ada eitim normlaryla verilebilmesi ok nemlidir ve bundan dolay bu disiplinin yntembilim
asndan incelenmesine gerek duyulur. Genel eitim sistemine katklarnn yan sra bireylerin dingin bir ruha sahip olmalar ve mr boyu renmenin
nemini kavramalar bakmndan da sanat eitimi yoluyla ok kalc motivasyonlar yaplabilir. Vurgulanan bu gerekler, sreklilik tayan birer eitim politikasna dnmesi durumunda eitimden beklenen uzak hedeflere de ok beklenmeden ulalabilecei sylenebilir. Bylelikle rgn sistemde renici konumundaki bireyler kadar, yaygn bir eitim anlaynn da sanat eitimi
boyutuyla uygulanmasna katk salanm olacaktr. Sanat eitiminin tm srelerinde eitim teknolojilerinin olabildiince sk kullanlmasnda yarar vardr.

18

Gnmzde gelimekte olan lkelerde artk tepegz, slayt makinesi ya

da data-show ile ders vermenin sradanlam ve bu gereksinimlerin salanmas
her kurum tarafndan birincil grev olarak kabul edilmektedir.
Dijital devrimin yaand gnmzde sanal ortamda gelien dnyay
izleyemeyen bir eitimcinin, ok iyi bir vizyonunun olamayaca sylenebilir
(Trk Grafik Sanatnn Tarihi, Anonim, 2008).

19

2. BLM

AF TASARIMI
2.1. Afiin Tanm
Afiler, tasarm ve sanat kaygsnn arlkta olduu rnlerdir. Herhangi bir rn, mal, kurum, olay ve fikir vs. gibi nesneleri duvar yoluyla kitlelere tantma ulatrma amac gden grafik rndr.
Bir baka deyimle afi, herkesin grebilecei bir yere aslan, ilan ya da
reklam ilevi gren basl kttr. Dilimize Franszca affiche szcnden
tretilerek girmi olan afiin ngilizce karl poster Almanca karl ise
plakettir.
Jacques Seguela afi konusunda Afi ya her eyin kaynadr, ya da
hibir eyin. Bir rn, ya da bir markay 15 gn iin de ya kartr, ya da batrr. Gazetecilikte birinci sayfa, kitapta kapak ne ise reklamclkta da afi odur.
Afi, iletiimde bir yumruk, yada bir darbedir. Afi totoda bankodur. Afi
Shakespear

tr

olmak

yada

olmamaktr.

Mesele

grlmek

yada

grlmemektir. nk afiin amac iz brakmaktr. Afiin kur yapmaya vakti

yoktur. Bir artistin sinema ekranna gelip yrtmas gibi, afi de duvar delip
gemelidir demitir.
Yaantmzn byk bir blm sokak ve caddelerde geer, bu cadde ve
sokaklardaki duvarlarda sk sk iletilerle karlamaktayz. Bir de yeni yeni
grnmeye balayan ilan panolarna da rastlyoruz bu trden iletilere, cadde ve
sokak duvarlarna ya da ilan panolarna yaptrlarak kullanlan afiler en etkili
iletiim aralar, en gl silahlardr.
Sk sk mesaj tekrarlayarak hatrlatan, gz kendi stne ekmeyi baaran zellie sahip bir medya grubudur afi. Grafik sanatlar dnyasnda tm
iletiler iinde farkl ve ayrcalkl bir yeri olan afiler yaadklar duvarlara, panolara retildikleri lkelerin kiiliklerini verirler. Ticari veya kltrel tm afiler, toplumun yapsyla ilgili mesajlar haykran grafik objelerdir (zkan,
2003).

20

2.2. Afi Sanatnn Tarihsel Geliimi

2.2.1. Dnyada Afi Sanatnn Tarihsel Geliimi
Afi, ok yeni ve yaygn olarak kullanlmaya balamakla beraber mazisi
gerilere dayanan bir sanattr. Eski Msrda Papirs zerine yaplm resimler,
ortaada el yazmas kitaplar ve bu kitaplardaki resimler eski Yunanda kullanlan tahta tabletlere yazlan duyurular bulunmaktadr.
Romanlarda gsteri programlarn, ticaretle ilgili bilgileri yazdklar kirele beyazlatlm duvar panolar, bask tekniklerinin gelimesi ve matbaann
bulunmasyla ortaya kan kt afi olmutur. Kadn ortaya kmas afi iin
nemli bir admdr denilebilir. Bask tekniklerinin geliimi ile duvarlarda
grlen duyuru, bildiri gibi ilanlar afiin tarihi iin daha geerli bir balang
saylr.
Teknolojik gelimeler zellikle de matbaann bulunmasyla artan kt
afiler nceleri resmi haberleri duyurmak iin kullanlmtr. Sonradan rnleri
tantmak amacyla baslan afiler ilk reklam afileridir. lk reklam rnekleri;
Salisburg Banyolarn tantmak iin baslan afi (1480) ile Fransa da Ntre
Dame de Parisin Balanmas iin baslan renkli afilerdir (1489).
Kent yaam beraberinde birok gereksinimi de beraberinde getirir. letiim aralar bu gereksinimler sonucunda ortaya kan bir olgudur. Afi ise bu
iletiim aralar iinde grsel zellik tayanlar arasnda sunulmak istenen fikri,
hzl ve dolaysz olarak imge ile yazy kullanarak anlatma sanatdr.
19. yzyln ikinci yarsnda imge ile szn badat zamanlarda ortaya kan modern afie daha ok sorumluluk ve grev yklenmeye balamtr.
Endstri Devrimi ile tketim ekonomisi hzlanm, afi de daha ok sattrmak
ve inandrmak iin kullanlmaya balamtr. Bununla birlikte, daha gelimi
bask aralarnn ortaya k da kitlesel retimi olanakl klmtr.
Sanat olaylarndaki bu gelime, afiin geliimini de etkilemitir. Art
Nouveau, Ekspresyonizm, Bauhaus (ekil 2.1), Kbizm, Dadaizm gibi akmlar
afi sanat zerinde, sz ve resim ilikilerinde etkin, kalc deiikliklere neden
olmutur.

21

ekil 2.1. Bauhaus akm afi rnei.

Walter Gropius, nerisiyle devrimci bir dncenin yaratlmasnda mimari almalarn sunan deerli bir mimar. Gelecei ina etme adyla bir proje
hazrlar. Ustalar Bauhaus altnda bir at altnda toplamaya alr. Josef
Albers, Hinnerk Scheper, Georg Muche, LiszlMoholy-Nagy, Herber Bayer,
Joost Schmidt, Walter Gropius, Marcel Breuer, Wassily Kandinsky, Paul Klee,
Lyonel Feininger, Gunta Stlzl und Oskar Schlemmer gibi ustalar bir araya
toplar. 1919 ylnda bir plan karr. Bu plan dorultusunda gelecei ina etmek
iin, gereki sanatlar bir araya getirir. Eitim amal alternatif bir akademiyi, Bauhaus Akademisi ats altnda kurar. Byle bir akademi almasnn
asl nedenleri arasnda, insann eitimini pedagojik olarak ele alp, eitim bilimini art komak bulunuyor.
rencilere kendilerini gelitirmeleri iin at atlyede sanatta serbestlii ve uygulamay birbirinden tamamen ayrr. Bu ekol ile, sosyal iletiim
ve retmenleri bir araya getirip, sanatsal retimi hzlandrr. Toplumsal bir sanat projesi uygulamakla bu gereklik kendini bulur. Kapsaml iddialarda bulunmay hedeflerken, tek bana baarya ulamann ansnn olmadn, birlikteliin bir sonu douracan savunur. Bu da, toplumsal gereklii sanatsal ve
kltrel olarak irdelemenin planlardr.
1890l yllarda Art Nouveaunun ortaya kmas afie duyulan ilgiyi artrmtr. Aklclk, izgi biimleri, incelik, ok zengin ve karmak simgecilik
bu akmn temel zelliklerini oluturmaktadr. Akmn etkili olduu yz ylda

22

Fransada Jules Cheret, Toulause Lautrec ve Euguenne ve Grasset (1841-1917)

afi sanatna imzalarn atan nemli sanatlardandr.
zellikle Cherret modern afiin babas olarak adlandrlr. Uzun yllar
resimli litografik afilerin, sadece duyuru nitelii tamakla grevli resimsiz
afilerin yerini almas iin aba gstermitir. lk afiini 1866da Pariste at
basm evinde gerekletirerek resimli afiin ncs olmutur. Bu afi Sarah
Bernhartn oynad Le Biche au Bois adl oyun iin hazrland tek renkli
bir tasarmdr.
Afi 1. Dnya savann kmasyla tarihi etkileyebilen nemli bir propaganda arac haline geldi ve daha ok ekspresyonist almalar grld. Savan bitimi ile birlikte gelen deiimlerden afi de nasibini ald. Berlinde 19171923 yllar aras etkin olan ve Dadaistlerce uygulanan Fotomontaj teknii ile
yaz tiplerinin Bauhaus stiliyle kullanl afite grlen en bariz etkilemelerdir.
Sanayide 20. yzyl balarnda gerekleen atlmla hemen her rn yada olay
iin tantm afileri retilmeye baland. lkel sanat ve halk sanatndan kaynaklanan ilk sirk afilerinden, akc izgilere sahip, ada, incelikli gelimi bir
kltr yanstan 1930larn gezi afilerine kadar o gnlerde retilen yaptlarn
ou dnemin ruhunu ve biim arlklarn tamaktadr.
Bundan sonra teknolojinin ve sanayinin hzla ilerlemesiyle, fotorafn
yan sra radyo-televizyonun iletiim dnyasna ayak basmas, tantm ve reklam dnyasn baka bir boyuta tamtr. Bylelikle de afi sanatnn en parlak
dnemi sona ermitir.
1960larda pop mzikle balayan halka dnk sanat biimlerini canlandrma eilimi, afie ilginin yeniden domasna neden olmutur. Bu hareketin
en gl olduu San Franciskoda Wes Wilson, Victor Moscoso, Rick Griffh
ve David Singerin haftalk salon konserlerini duyuran afileri, hem sayfalarnn okluu hem de yansttklar topluluk ruhuyla 1890lardaki afiin altn an anmsatrlar (zkan, 2003).
2.2.2. Trkiyede Afi Sanatnn Tarihsel Geliimi
Afi sanatnn gerek anlamda Trkiyeye girii Cumhuriyetin ilk yllarna rastlar. Bu dnemde Almanyada renim grm olan ve afie ilgi duyan
sanatlarmz bu alanda almaya balamlardr. hap Hulusinin afilerinde
23

salam bir desen gcnn yannda, kompozisyon ve byk lekelerle kurulmaktadr. zellikle ressamlar bile endielendiren fotografikten korkusuzca yararlanmtr. ekil 2.2de hap Hulusi Greyin afi almalarndan bir rnek grlmektedir.

ekil 2.2. hap Hulusi Grey afi almas.

Ayn dnem sanatlarndan Kenan Temizan da fotoraftan oka yararlanmtr. zellikle sinema afilerini ilemitir. Gelien teknolojiyi iyi takip
eden Temizann eserlerinde daha gereki figratif almalar grlmektedir.
hap Hulusi ise balangta setii tarz srdrmek istemesinden, deien beeni ve afi sanat ekonomideki alkantlarla istekleri karlayamamtr. Sava
ncesi ve sava sonras yllarda Trk afi sanat ekonomideki alkantlar
yznden babo kalmt. Sadece Akademi dnda bask ileri ile uraan
ressamlarn abalaryla ayakta kalabilmitir.
1930 ve 1945lerde Trk afi sanatn Tark Uzmen, Faruk Morel, Atf
Tura ve Orhan Umay (Akademi afi blmnn ilk mezunlarndan) gibi sanatlar temsil ettiler. 1950lere geildiinde Devlet Tatbiki Gzel sanatlar Yksek
Okulu kuruldu. Gzel Sanatlar Akademisinde 1923te bir de afi atlyesi kurulmutur. 1950lere doru bu blm Grafik blmne dntrlmtr. Afi
24

sanatnda yeni anlaylarn gelimesi ve canlanmada Akademinin ve de sanatlarn nemli rolleri olmutur.
1930-1945 arasnda eserlerde arpc olma abas arlkta olmasna
ramen renk anlaylar, dzenleme gibi anlaylarda Fransz afi estetiine yaknlk gstermekle birlikte daha niteliklidir. Bu estetik Gzel Sanatlar Akademisi afi blmnn yetitirdii Cevher Bozkurt, Mesut Maniolu, Namk
Bayk, Seluk nal, Vedat Sargn, Ayhan Akalp, Fikret Akgn, Yksel
Gsev, Rauf Alazan ve Atilla Bayraktar gibi sanatlar da etkilemitir. Genellikle ele alnan konularn birka simgesi bir arada birbiri iine yedirilerek alyor. erik yanstlmas, espriden ok bu btnleme ile salanyordu.
Trk sanayinin 1960lardan sonra hzla gelimeye balamas afi sanatna canllk getirmitir. Artk her alanda ve her konuda ihtiyaca gre afi
retimi yaplmaktadr. Ayn zamanda bu yllar bir medya olarak afiin kefedildii ve youn olarak kullanlmaya baland nemli yllardr.
Afilerin boyutlarndaki deiiklik yine bu yllarda grlmektedir.
70x100 ebadnda yaplan afiler sonradan 100x140 gibi byk boyutlarda allmtr. 1962-1969 yllarnda lke endstrisi artk salksz olsa gelimi sanat
etkinlikleri arttrmtr. Ayn zamanda tantma verilen nemde de art gzlenmitir. Bu koullar iinde devreye giren Akademi Afi Atlyesi kkenli
Yurdaer Altnta, Ahmet Gleryz, Metin Edremit, Uur Kseah-metolu,
Turgay Betil, Sadri, Pekta, Sungu apan afi sanatna biraz daha farkl yaklamlard. Ad geen sanat kuann esinlendii estetik ise, Polonya merkezli diyebileceimiz bir Orta Avrupa beenisi ve deneyimleridir. zellikle tiyatrolarn ve operann afi gereksinimleri gen sanatlara yeni yaptlar retme
olana vermitir.
Ayrca reklam fotoraflnn gelimeye balamas, aflerde fotorafn arlk kazanmasna yol amtr. Bask tekniinin gelimesinin yan sra,
afi iin gerekli her trl malzeme ve tekniin varl da eskiye oranla, afi sanatsna deiik ve etkin olanaklar salamtr.
Cumhuriyetten 1980lere kadar geen srede afi, ok sratli bir geliim ierisine girmi ve gnmze kadar gelmitir. Bu geliim hala devam etmektedir.
25

Trk toplumu grsel basl medyay benimsemi ve gnlk hayatn bir

paras haline getirmitir. Her alanda afi baarya ulalmtr (zkan, 2003).
2.3. Afi Trleri
Afiler sergilendikleri meknlar ve ierikleri asndan gruplandrlabilir. Sergilendikleri meknlara gre i ve d mekn afileri olarak iki gruba ayrlr. eriklerine gre ise reklam, kltrel ve sosyal afiler olmak zere gruba ayrlr. erikleri asndan bir baka ayrm lei ise afileri balca iki kategoriye ayrmaktr. Bir rnn satn artrmak iin kullanlan reklam ve
ticaret afileri; eitli bilgileri, olaylar, dnceleri, retileri yaymak iin kullanlan resmi haber ve propaganda afileri (Ik, 2010).
2.3.1. Sergilendikleri Meknlara Gre Afi Trleri
2.3.1.1. D Mekn Afileri
Genelde byk boyutlu olarak tasarlanan d mekn afileri, binalarn
d cephelerinden duvar yzeylerine, otobs duraklarndan zel olarak tasarlanm ilan panolara kadar ok eitli yzeylere aslr. Ulat kitle i mekn
afilerine oranla daha fazladr ancak izlenme sreleri ksadr. Tasarm aamasnda bu iki zellik gz nnde bulundurulmaldr. Gelien teknoloji d mekn
afilerinin ebatlarnn bymesini ve klandrlmasn da salamtr. Bu nedenle geceleri de fark edilebilmekte ve dikkat ekebilmektedirler. ekil
2.3teki ikea reklam buna rnek olarak verilebilir.

ekil 2.3. D mekn afi rnei.

26

D mekn afileri gerek ok farkl boyutlarda retilerek deiik meknlarda kendilerine yer bulmalar, gerekse de gelien teknolojiye paralel olarak
dijital panolarda farkl biimlerde sunulabilmeleri bakmndan sanayi toplumlarnn vazgeilmez reklam ve tantm aralar haline gelmitir.
2.3.1.2. Mekn Afileri
Uzun sre izlenilebilir olma zelliine sahip olan bu afiler, salon, koridor, bina ilerindeki ilan panolar gibi ok eitli yerlere aslabilir. Bu zelliinden tasarm srecinde ieriinin oluturulmas d mekn afilerine gre
farkllk gsterir. Dikkat ekmek iin konuya gre farkl temalar denenebilir.
Afie detayl bir metin yerletirilebilir. eitli kongrelerde sunulan eitim
amal afiler ya da kk boyutlu olarak tasarlanp hastane, okul gibi meknlara aslan eitici veya uyarc afiler de bu kategori iine girer.
2.3.2. eriklerine Gre Afi Trleri
2.3.2.1. Kltrel Afiler
Ticari kaygnn yer almad kltrel afiler; tiyatro, sinema, sergi, festival, sempozyum, seminer ve spor gibi etkinlikleri tantmak ve bunlar halka
ilan etmek amacyla hazrlanr.
Sanat kltrel afilerde zgrdr ve farkl hedef kitlelere ulaabilme
olana bulabilmektedir. Bu durum afiin ierii ve biimi bakmndan tasarmcnn zgn tasarmlar yaratmasna olanak salar. Sanat tantmay amalad etkinlii farkl grsel elerle bir kompozisyon oluturarak anlatma yoluna gidebilir. Bu da hayal gcne olanak tanyan, izleyicisini dnsel yolculuklara kartan eserlerin olumasna olanak salar (Ik, 2010).
Kltrel afiler dier afi eitlerine gre ok daha fazla kapsamldr.
Kltrel afiler, sanat ve kltrle ilgili konular ele alan afilerdir. Bu
afiler konu olarak, film festivali, spor, tiyatro, sinema, sergiler, kitap fuarlar,
tarihi eserler, mzeleri ele almaktadr. Bu tr afilerde ama, yaplan etkinlikler
hakknda izleyiciyi bilgilendirmek ve o etkinlie davet etmektir. Gnmzde
bu alanda nemli ve etkili eserler veren Emrah Yceli rnek olarak gsterebi-

27

liriz. Emrah Ycelin yapt ekil 2.4te de dnyaca nl, gie yapm Kill Bill
filminin afii grlmektedir.

ekil 2.4. Emrah Ycel, dnyaca nl film Kill Bill afii.

a.

Tiyatro Afileri

Afi sanat alannda cumhuriyetin ilk otuz-krk yl boyunca nemli saylabilecek gelimeler olmutur. Fakat buna ramen ayn zaman ierisinde tiyatro afileri eski grntlerinden kurtulamamlardr. Tiyatro afileri estetik
bir deer tamamaktadr. Bu afilerin ortaya kmas ve imdiki nemini kazanmas iin tiyatronun da dier ticari alanlarda olduu gibi, maddi adan kazan getirmesi gerekmekteydi.
Trkiyedeki tiyatro afilerinin sanatsal adan bir nem kazanmas,
1958li yllarn sonuna doru olmutur. Bu yllarda devlet tiyatrosunun baz
afilerinde Turgut Zaim, Hseyin Mumcu ve Tark Levendolu gibi isimler bulunmaktadr. Oyunlarn sahne tasarmlarn yapan bu sanatlar baka seenek
bulunmadndan afileri de kendileri tasarlamak zorunda kalmlardr. 1959
ylnda devlet tiyatrosundan ayrlan ve stanbula gelen Muhsin Erturulun,
Karaca Tiyatrosunda Kenter Kardelerle sahneledii Salncakta ki Kii adl
28

oyunun afii sanatsal tiyatro afilerimizin balang tarihi olarak kabul edilmektedir. 1960l yllarda zel tiyatrolar gelime gstermi ve bununla beraber,
tiyatro afii yapan sanat says da olduka art gstermitir.

ekil 2.5. 60l yllara ait bir tiyatro afii.

Grafik sanatlarn youn abalar sonucu yirmiotuz yl iinde Trkiyede tiyatro alannda nemli admlarn atld grlmektedir. Bu alana emek
veren grafik tasarmclarn yan sra sahneledikleri oyunlarn sanatsal bir afile
tantlmasn bilinli olarak tercih eden tiyatro topluluklar da hzla artmtr.
Kent Oyuncular, Dormen Tiyatrosu, Glriz SururiEngin Cezzar Tiyatrosu ve
Dostlar Tiyatrosu gibi topluluklar oyunlarnn yan sra afileriyle de tannr
olmulardr.
Meng Ertel, tiyatro afilerinde belli bir izgiyi ve tek dzelii ama
konusunda evresine k tutacak etkinlikler gstermitir. Tiyatro afiinde, hap
Hulusiden sonra grafiin afie dnen ynlerini eserlerine aktarmyla Meng
Ertel rnek olarak gsterilmektedir. Meng Ertelin bu dnemlerde yapm olduu tiyatro afileri byk ilgi grm ve tiyatro afi tasarmnn nem kazanmasna katkda bulunmutur.
Gnmzde birok rn tantma, reklama ihtiya duymaktadr. Bunun
iin sanatsal srelere, zellikle profesyonel grafik tasarmclara bavurulmak29

tadr. Fakat ne yazk ki lkemizde sanat, kendisini tantma konusunda zayf

kalmtr. zellikle bu eksiklik Devlet Tiyatrolarnn ve devletin tiyatro okullarnn tantm ve afi tasarmlarnda n plana kmaktadr. Tiyatro afilerine
verilen nemin yllar getike azald grlmektedir. rnein; Devlet tiyatrolar 1960l ve 1970li yllarda lkenin nde gelen grafik tasarmclarna afi
iin bavururken, 1980li yllarla birlikte bu abalar yava yava ortadan kalkmaya balamtr (Gml, 2008).
1980li yllarda, kamuya ak yerlerde sergilenecek afileri tasarlayacak
olan kiilerin sadece bilgisayardan anlyor olmas yeterli olaca dncesi ortaya kmtr. Bu dnceyle birlikte baz sorunlarn yaanlmas kanlmaz
olmutur. Bu sorunlardan bazlar basitlik ve ayn eyleri tekrar etme alkanl, dnce gcnn azalp, kullanlmamasn beraberinde getirmitir.
Trkiyede tasarlanan tiyatro afilerinin temel sorunu tasarmlara gereken nemin verilmemesidir. Bu sorun sadece tiyatro alann deil lkenin kltrel afi alann da olumsuz ynde etkilemektedir. nk bir lkenin kltrel
afileri, o lkenin sanatn ve gelimilik dzeyini belirleyen en nemli etkenlerden biridir. Bu nedenle tiyatro afilerinde grlen yetersizlikler, Trkiyenin
kltrel anlamdaki imajn da olumsuz ynde etkilemektedir. Tiyatro afii tasarlanrken yalnzca oyunu duyurmak iin tasarlanmamal, ayn zamanda oyunun ierii de tantlmaldr. Bir tiyatro afiinin btnleyici olabilmesi iin,
oyun daha nceden izlenmeli ve oyun metni okunmaldr. Bylece uygulanacak
afite oyun sadece tantlmakla kalmaz, oyunun ierii de vurgulanm olur.
Ksaca, tiyatro afilerinde, yaznn ieriinden ok; biimi, resmin ieriinden ok; ileni biimi baarya ulatran etkenlerdendir. Trkiyede bu etkenleri etkili kullanan tasarmclar olarak; Yurdaer Altnta, Glizar epolu,
Blent Erkmen, Meng Ertel, Sadk Karamustafa, Mithat zar, Erkal Yavi,
Kenan Temizan ve Uurcan Ataolu rnek gsterilebilinir. ekil 2.6da
Yurdaer Altntan Zrt Hovardalar oyunu iin yapm olduu afi grlmektedir.

30

ekil 2.6. Yurdaer Altnta, 1967 ylnda hazrlanan tiyatro afii.

b. Sinema Afileri
lk Trk sinema gsterimi 19 Mart 1908 ylnda, Cevat Boyer ile Murat
Bey tarafndan ehzadebanda gereklemitir. Bu tarihten sonra Trk sinemasnn aln 6 Temmuz 1910 ylnda, akir Seden ve Fuat Uzknay gerekletirmilerdir.
Fuat Uzknay Birinci Dnya Savanda yedek subaydr. 14 Kasm
1914 ylnda Trk sinema tarihinin ilk belgesel filmini eker. Bu belgesel filmin ad Ayastefanostaki Rus Abidesinin Ykldr. Bu film 150 metre
uzunluundadr. Trk sinemasnda, uzun metrajl ilk filmleri, 1917 ylnda Sedat Simavi tarafndan ekilen Pene ve Casus adl filmlerdir. 1919 ylnda
afii baslarak yurtdna satlan ilk Trk filmi Binnaz olmutur. Trkiyedeki
zel ilk yapm irketleri; 1922 ylnda kurulan Kemal Film ve 1928 ylnda kurulan pek Film yapm irketleri olmulardr. 1928 ylnda Muhsin Erturul tarafndan ekilen stanbul Sokaklarnda adl film, ilk sesli Trk filmi olmutur. ekil 2.7de de stanbul Sokaklarnda filminin afii grlmektedir.

31

ekil 2.7. lk sesli Trk filmi olan stanbul Sokaklarnda film afii.

1953 ylnda Muhsin Erturul tarafndan ekilen Halc Kz ilk renkli

Trk filmidir.1964 ylnda ilk uluslaras dl Metin Erksann ynettii Susuz Yaz adl film almtr. Bu film Berlin Film enliinde Altn Ay byk
dln de almtr. ekil 2.8de Halc Kz ve Susuz Yaz film afileri grlmektedir.

ekil 2.8. Halc Kz ve Susuz Yaz film afileri.

Sinema afileri tasarmlaryla ekildii dnemin zelliklerini yanstmaktadr. Deerleri olduka yksek olan eski Trk filmi afileri, Milli Ktphanede korunmaktadr.
32

Trk sinema afileri denilince akla Yeilam Filmleri gelmektedir.

Yeilam film afilerinde, ak ve acy anlatan tasarmlar yer almaktadr. Bu
afilere rnek olarak ekil 2.9daki; Atf Ylmaz imzal Trkan oray ve Kadir
nanrn oynad Karagzlm sinema filmi afii ile ynetmen Ltfi Akadn
Yalnzlar Rhtm adl sinema filmi afileri gsterilebilinir.

ekil 2.9. Karagzlm ve Yalnzlar Rhtm film afileri.

Gnmzde, dnyaca tannan Trk afi sanats Emrah Ycelin afi

tasarmlar en baarl rnekler arasndadr. Byk bir ilgiyle izlenen Amerikan
sinemasnn en ses getiren filmlerine afiler yapmtr. Yapm olduu film
afileriyle hzla adn duyurmu ve yapm olduu tasarmlar dnya apnda
nem kazanmaya balamtr. Afilerinde gelien teknolojinin btn imknlarndan yararlanmaktadr.

ekil 2.10. Emrah Ycel, dnyaca nl film afii.

33

Emrah ycel tasarmndaki uygulamalarda daha etkili olmay baarm

ve film afilerinde olduu kadar Film Festivali afilerinde de farkl tasarmlara imza atmtr (Kuyumcu, 2011).
2.3.2.2. Sosyal ierikli afiler
Salk, evre, trafik gibi konularda eitim ve uyar amacyla hazrlanan
sosyal afiler ayn zamanda bir dnceyi yada siyas oluumu tantma ilevini
de stlenebilmektedir. Afiin, gerek i gerek d meknlarda ok fazla kiiye
ulaabilmesi, retim ve datmnn dier grsel iletiim aralarna oranla daha
ucuz olmas, kurumlarn, derneklerin, partilerin sosyal ierikli afi araclyla
mesajlarn iletmeyi tercih etmelerine neden olmaktadr (Ik, 2010).
2013 ylnda Konya Bykehir Belediyesi Mutlu Aile afi yarmas
iin yapm olduum ve mansiyon dl alan tasarmmda, aileyi btn olarak
dndmzde zaten mutluluun kendiliinden ortaya kt belirtilmitir.
nsanlarn bu konuda dikkatini ekmek amacyla tasarlanmtr.

ekil 2.10. Refik Yalur, mansiyon dll afi tasarm.

Halkn belli konulara dikkatini ekmek, farkndalk yaratarak belli bir

anlay erevesinde tutum ve alkanlklarda deiiklik yaratmak iin hazrlanan sosyal afiler kurumlar iin vazgeilmez iletiim aralar olmu ve olmaktadr (Ik, 2010).
34

a. Siyasi Afiler
Siyasi afiler ekimser, tarafsz ya da kar grte olan kiilerden
olumakta olan semen kitlesine hitap etmektedir.
Afiler, iletiim aralarnn arasnda en ucuz ve en kolay ekilde hazrlanabildiinden dolay seim kampanyalarnn ve medya uzmanlarnn fazlaca
tercih ettikleri en nemli ara haline gelmitir.
Seim zamanlarnda siyasi afilerin tad siyasal malzeme fazlalamaktadr ve kitlelere iletilmek istenen siyasal mesajlarn oran da artmaktadr.
Siyasal afilerde, toplumun iinde bulunduu gncel artlara gre eitli konular ele alnmaktadr. En fazla ele alnan konular arasnda; pahallk, isizlik, can
gvenlii, enflasyon, yolsuzluklar ve d basklar bulunmaktadr. Bir baka
adan siyasi afi, ya dorudan iktidara yneliktir ya da bozuk toplum dzenine
yneliktir. Bu tr afilerin asl grevi seyirciyi partiye kar sempati uyandrp,
kendi yanna ekmektir.
Siyasi afilerin en nemli zelliinin banda ikna edici olmas gelmektedir. Bu amaca ynelik afi almalarnn byk ounluu seim dnemlerinde kullanlmaktadr. Siyasi afilerin bir dier zellii ise haber vermektir.
Bir mitingi veya yry, protesto gsterilerini haber verirler. rnein; 1 Mays i Bayramn konu alan veya sava kart mesajlar veren afiler ska grlmektedir.

ekil 2.11. Murat Ertrk, birincilik dl alan afi tasarm.

35

Siyasi afiler ayn zamanda kar grleri eletirerek ypratma politikas uygulamaktadr. Buna en gzel rnek SHPnin 1987 yl seimlerindeki afiidir. Bu afite sklmaktan posas km bir limonu skan bir el bulunmaktadr. Slogan olarak kullanlan cmle ise; Be yl daha bir limon gibi sklmaya
gcnz var m? cmlesidir. Bu slogan, ANAPn be yl iktidar olduu dnemde dar gelirli kesimin ekonomik adan zor durumda brakldn dile getirmektedir. Bu afi ANAP zihinlerde mahkum etme politikasn etkili bir ekilde baaryla yerine getirmitir.
Siyasi afilerin hedef kitlesi, partiye ye olanlar ve olacaklar, parti yandalar, partiye oy verenler ve partiye oy vermeyenlerdir. Buradaki ama, parti
yelerini, yandalarn ve oy verenleri olumlu bir tutum iinde tutup, partiye
kar ilgisiz olan semenlerin tutumlarn da olumlu hale getirmektir. Partiye
kart veya zt dnce ierisinde olan semenlerin de tutumlarn olumlu ya da
olumsuz olmakszn ntre evirmektir. Bunun yan sra hedef kitleye iletilecek
olan mesajlar da nemli derecede etkili bir rol oynamaktadr. letilmek istenilen mesajlar hedef kitlenin dikkatini ekmelidir. Parti hakknda ntr dnen
kitle iin afite verilecek mesajlar ikna edici olmaldr. Ayrca hangi kitleye
seslenilirse seslenilsin afite kullanlan insan imgelerinin halktan kiiler olmasna zen gsterilmelidir. Bunun sebebi izleyicinin afite kendini bulmak istemesidir. Siyasi afiler lkelerin politik, sosyolojik, ekonomik ve kltrel deiiklikler sreci ierisinde, gnn artlarna uygun olarak gelime gstermitir.
Siyasi afiler grubu ierisinde yer alan seim afileri Trkiyede 1946
ylnda ok partili dneme geiten sonra uygulanmaya balanmtr. 14 Mays
1950 yl genel seimleri yaklarken Demokrat Partinin kurucular lkenin
her yerinde bulunan semenlerine ulaabilmenin zmlerini aramaktaydlar. O
dnemlerde iletiim teknolojisi olduka yetersizdi. Gazetelerin ou ehre ancak birka gn sonra ulaabilmekteydi. Televizyon Trkiyede yayna daha
balamamt. Bu nedenlerden dolay DPnin kullanabilecei tek etkili mecra
afiti. DPnin afii Trkiye genelinde yaygn bir biimde kulland grlmektedir. DPnin kullanm olduu Yeter, Sz Milletindir! slogan ve DPnin
ambleminden oluan kolay anlalr seim afileri sokaklarda ve ky kahvelerinde ska sergilenmitir (ekil 2.12)

36

ekil 2.12. DPnin seim afii.

Bu dnemde DP ve CHPnin afilerine fazlaca rastlanmaktayd.

CHPnin afilerinde amblem nitelii tamakta olan alt ok ve sloganlar kullanlmaktayd.
Siyasi afilerin yaygn bir ekilde kullanlmaya balanmas 1957 ylnda
gereklemeye balamtr. Bu yldan itibaren afi basmlarnda olduka art
grlmektedir. Bunun yan sra baslan afiler kaliteli ve ilgi ekici olmulardr.
Reklam ajans ve siyasal pazarlama iletiimi Trkiyede 1977 yl genel
seimlerinde ilk kez grlmtr. Bu seimlerde Adalet Partisi, Cen Ajansla
beraber alarak seim kampanyalarn hazrlamtr. Bu afiler sokaklarn her
yerini kaplamtr. Bu afilerde mor bir zemin zerine Bu renge dikkat edin
slogan kullanlmtr. Bu ilemden sonra duvarlara, yazsz mor renkte afiler
aslmtr. Bu bo afiler insanlar zerinde byk etki gstermi ve merak hissini uyandrmtr. Birka gn sonra, sokan bandaki afiin zerine A harfi,
sokan dier bandaki afiin zerine de P harfi yaptrlmtr. Bu sayede bu
afiler birer AP afii oluturmulardr. Bylelikle semenlerin dikkatlerinin
nemli lde ekilmesi salanmtr. Trkiyede semenler, 6 Kasm 1983 yl
seimlerinde farkl bir unsurla karlamlardr. Bu unsur, kamuoyu yaratp,
ynlendirme abas ierisinde olan kitle iletiim aralarnn ve onlar etkileyip,
ynlendiren reklam ajanslarnn devreye girmesidir (Kuyumcu, 2011).

37

Sava afilerinin ortaya kmas 1. Dnya Sava ile gereklemitir. Bu

dnemdeki sava afileri, siyasi afilerin temelini oluturmakta nemli rol oynamtr. Bu tr afilerde savaa son verme, halk bilgilendirme ve devletin sava iin halka arda bulunma mesajlar iletilmitir. Sava afilerinde 1. Dnya Sava dneminde ierdii konular savala ilgili olmutur. Fakat 2. Dnya
Sava dneminde sava afilerinde savaa duyulan nefret gndeme getirilmitir. Tasarmclar tarafndan kamuoyunu aydnlatmak amac ile tasarlanmtr.
Sava dnemi ierisindeyken afiler zerinde yaz ve aklama bulunmayan bir
afie rastlanlmamtr. Sava dnemlerinde, kltrel ve sanatsal faaliyetler
durmutur. Fakat buna ramen sava afilerine byk sorumluluklar yklenmitir. Bu sorumluluun farknda olan tasarmclar da sava dneminde etkili
afi uygulamalar gerekletirmilerdir. Bu dnemde fotoraf ok fazla geliim
gstermediinden dolay, seim afilerindeki gibi sava afilerinde fotoraf
kullanm sk olmamtr. Sava afilerinde illstrasyon uygulamalar daha fazla grlmektedir.
Siyasi afilerin gemiten gnmze kadar ska kullanlm olduu grlmektedir. Bunun en nemli sebebi, afiin ekonomik, aklda kalc ve etkili
olmasdr. Afi salad etkiyle ve kullanm alanlaryla Trk siyasal yaamna
ahitlik etmitir. Ayrca hedef kitleye bunu etkili bir biimde anlatmay baarmtr.
Afi bu sre ierisinde ok partili sistemin demokratiklemesine de etki
etmitir. O dnemden, gnmze kadar gelen zaman ierisinde kendi geliimini de srdrmtr (Kuyumcu, 2011).
b. Sosyal Sorumluluk Kampanya Afileri
Sosyal sorumluluk kampanyalar; toplum yararna gnll bir ekilde
hizmet etme amac tamaktadr. Bu kampanyalarn asl amac, toplumsal geliimi, kalknmay ve refah salamaktr.
Sosyal sorumluluk kampanyalar toplumun geleceine yaplan en
nemli yatrmlarndan biridir. Kurumlar, toplumun ihtiya duyduu konularda
sosyal sorumluluk kampanyalar uygulamalarna destek vererek bu bilinci somut hale getirmektedirler. Sosyal sorumluluk projeleri irketlere uzun dnemde

38

kr elde ettirmekte, bununla beraber sosyal amaca hizmet etmeye de olanak

salamaktadr.
Bir kurum kendisi ve markas iin itibarn deitirmek, ykseltmek iin
sosyal sorumluluk kampanyas etkinlii balatabilir ve toplumsal bir sorunu
zmek iin harekete geebilir. Fakat bu kampanyalarda asl ama, kurumlarn
ticari kayglarn yenerek, toplumun ihtiyalarn karlayc, yapc zmler
bulmak olmaldr. Bu zmleri de hayata geirebilmelidir. Sosyal sorumluluk
kampanyalarnn en nemli basama, kampanyay en yararl nasl klnabilir
sorusuna veri salayacak kreatif birikim hazrlamaktr (Sosyal Sorumluluk
Kampanyalar, Anonim, 2003).
Sosyal sorumluluk kampanyalar 1980 ylndan sonra gndeme gelerek
yaygnlamaya balamtr. Sosyal sorumluluk projeleri, Trkiyede zellikle
son yllarda birok firmann destei alnarak yrtlmektedir. Ayrca Trk halknn da sosyal sorumluluk projelerine kar duyarllnn her geen gn artt
grlmektedir. Eitim, salk, evre, kltrsanat, iddet vb. gibi alanlarda
sosyal sorumluluk kampanyalarna ska rastlamaktadr. Bu alanlarda belli bir
konuya dikkat ekilir. Toplumsal bir bilin ve duyarllk yaratmak asl hedeflenen amatr.
Bu duyarlln topluma yaylmas ve neminin alglanmas, toplumun
bu konular zerinde harekete gemesini salamaktadr. Sosyal sorumluluk
kampanyalaryla verilmek istenen mesajn izleyiciye ulatrlabilmesi iin birok kitle iletiim aralar kullanlmaktadr. Kitle iletiim aralaryla verilmek
istenen mesajn, hedef kitle zerinde etki edip, bir dnce ve tavr gelitirilebilmesi amalanmaktadr. Bu amaca ulaabilmenin asl yolu doru kitle iletiim aralarn kullanmaktr. Sosyal sorumluluk kampanyalar alannda etki gsterecek en nemli kitle iletiim arac basl reklam aralarndan biri olan afitir.
Dnyadaki birok soruna dikkat ekmek iin sosyal sorumluluk kampanya
afileri hazrlanmaktadr. Bu afiler hem sanatsal deer tamakta, hem de dnyadaki birok sorunu ele almaktadr.
Bu kampanya afilerinde iletilmek istenen mesaj, doru slogan tercihleriyle izleyiciye ulatrlmaktadr. Bu nedenle bu afilerde kullanlan slogann
nemi byktr. Bu afiler hedef olarak belirlenen kitleyi eitici ya da motive

39

edici olmaldr. Afite kullanlan grafik eler, verilmesi istenen mesajn doru
ekilde aktarlp alglanmasna ve insanlarn konu zerinde bilgilenerek, sorunlar zerinde dnebilmesine yardmc olacak nitelikte olmaldr. Afi herkes
tarafndan okunabilir bir dil oluturduu iin sosyal sorumluluk kampanyalarnn duyurularnda uygulanan yntemler arasnda ilk srada yer almaktadr.
lkemizde eitim alanndaki sorunlarn giderilmesinde sosyal sorumluluk kampanyalarnn balatlmasnn pay byktr. Milliyet gazetesi tarafndan
yrtlmeye balatlan Baba Beni Okula Gnder kampanyas, lkemizde kz
ocuklarnn eitimi konusunda yaplan kampanyalar arasnda en nemlilerinden bir tanesidir. 23 Nisan 2005 ylnda bu sosyal sorumluluk projesi hayata
geirilmitir. Kampanya afii ekil 2.13te grlmektedir.

ekil 2.13. Baba Beni Okula Gnder kampanyas afi tasarm.

Sosyal sorumluluk kampanya afilerinde hedef kitleyi bilinlendirmek

adna, afilerde genellikle slogana ve kullanlan fotorafn dikkat ekici olmasna zen gsterilmektedir.
Milli Eitim Bakanlnn balatt Eitime % 100 Destek kampanya
afilerinde de bu zelliklerden yararlanlmtr. Bu tr afilerde fotorafn izleyici zerinde brakaca etkinin daha fazla olaca dnlmektedir. Uzun vadeli eitim kampanyalarnn yan sra, ksa vadeli olanlar da grlmektedir.

40

lkemizde hzla artan nfus ve yaanan gler nedeniyle okul saylar

yetersiz gelmekte ve ocuklar okula gidememektedirler. Buna zm getirmek
amacyla NTV ve UNICEF (Birlemi Milletler ocuklara Yardm Fonu) Milli
Komitesinin birlikte yrtt Okul Ekliyoruz kampanyas balatlmtr. 23
Nisan 2007 tarihinde balatlm olan bu kampanya gn boyu yaplacak olan
balarla gerekleecekti. Bu kampanyann amac bu olduu iin uygulanan
afi tasarmnda izleyiciyi ynlendirerek, bata bulunmas iin yapmas gereken admlar gstermektedir. Kullanlan sloganda asl ama gsterilmitir. Grsel olarak uygulanan izimde de slogan tamamlayc grafiksel bir alma uygulanmtr.
Salk iletiimi de, sosyal sorumluluk kampanyalar almalarna konu
olan nemli uygulama alanlarndan biridir. Gnmzde salk alannda yaplan
sosyal sorumluluk kampanyalar, bireylerin daha salkl, kaliteli bir yaam
srmeleri ynnde mesajlar vermeyi amalamaktadr. Bu sayede ortaya km
olan hastalklarn tehis ve tedavisinde uygulanacak yntem hakknda da toplumu bilgilendirir. Salk alannda yaplan sosyal sorumluluk kampanya afileri, toplumun saln korumaya, iyiletirmeye ve gelitirmeye ynelik olmaldr. Bu nedenle salk alannda bilinlendirmede afi mecras byk lde
nem tamaktadr. Bu afilerde hedef kitleyi bilinlendirmek, bata bulunmalarn salamak, daha kaliteli bir yaam salanabilirliini anlatmak en nemli amalarndandr.
Trkiyedeki sosyal sorumluluk projelerinin nemli bir ksm aile ii
iddet konusuna yneliktir. Aile ii iddeti konu alan afilerde asl amalanan,
kadnlar ve ocuklara kar aile iindeki iddet uygulamalarnn sona erdirilmesidir. Bu tr afilerde etkili olmas asndan genellikle fotoraflar kullanlmaktadr (Kuyumcu, 2011).
2.3.2.3. Ticari Reklam Afileri
Reklam afileri herhangi bir rn veya hizmeti tantmaya yarayan afilerdir. Hedef kitleyi etkilemek ve ynlendirmek iin hazrlanrlar. Bu tr afilerde reklam yaplan rn ya da firma tketicide satn alma istei ve tercih etme istei uyandrmaldr. Reklam afileri de kendi aralarnda eitlere ayrlmaktadr. Bunlar;
41

Kurumsal reklamclk afileri

Moda, gda, turizm ve endstri afileridir (Kuyumcu, 2011).

a. Kurumsal Reklamclk Afileri
Kurumsal reklam, kurumla ilgili bir haberin kitle iletiim aralarnda

yer satn alnarak yaymlanmasdr. rn tantm kesinlikle iermez sadece kurum tantm yaplr. Kurumsal reklam mal veya hizmet almna tevik etmez,
kurumun politikasn, gcn, imajn alanlaryla ve evresiyle olan ilikisini
gstermektedir. ekil 2.14te Volkswagen firmasnn kurumsal reklam afii grlmektedir.

ekil 2.14. Volkswagen kurumsal reklam afii.

Kurumsal reklam afilerinin eitleri bulunmaktadr. Bunlarn arasnda

imaj reklam afileri bata gelmektedir. maj reklam afileri, kurumun saygn,
drst, gvenilir bir kurulu olduu mesajn iletmek iin tasarlanmaktadr.
Kurumlar, yapm olduklar ilerin baarlarn da izleyiciye gstermektedirler. evre konulu kurumsal reklamclk afilerinde kurumun iinde bulunduu evreyi koruduunu vurgulayan tasarmlar sergilemektedir. Bu tr afilerde rn tantm bulunmaldr. Kurumsal kimlik reklam afileri kurumlarnn
logolarn, tasarmlarn, mimari yapsn yanstan tasarm unsurlar iermelidir.
Kurumun imajn ve saygnln gelitirmek bu afilerin asl amacdr.
42

b. Moda, Gda, Turizm ve Endstri Afileri

Bu afilerde dikkat ekilmek istenilen nokta markadr. Moda, gda, turizm ve endstri reklam afilerinde marka farkndal yaratmak amalanr.
Tketici rn satn alrken ya da rn tercih ederken en etkili faktrlerden
biri o markadan haberdar olmasdr. ekil 2.15te Coca Cola firmasnn rn
reklam afii grlmektedir.

ekil 2.15. Coca Cola reklam afii.

Markay tketiciyle buluturan ve aklda kalmasn salayan ara ise bu

konuda yaplm olan afilerdir. Marka farkndaln salayan afiler, markann en basit haliyle tannmasn ve o marka hakknda detayl bilgiye ulalmasn amalamaktadr. Bu tr afiler markay tketicilere anmsatmay ve tantmay hedeflemektedir. Tketicinin reklam afiindeki slogan, rengi, ambalaj
anmsamas o markann tercih edilebilirlii asndan nemli bir etken oluturmaktadr (Kuyumcu, 2011).

43

2.3.2.4. Propaganda Afileri

Propaganda afileri, siyasal reti ve kurumlarn yaygnlatrlmas
amacyla yaplan uygulamalardr. Sadece bilgi verme amacyla uygulanmazlar.
eriinde buyuruculuk nitelii tamaktadrlar. Propaganda afileri buyruk
verme, dolayl tehdit, bir gizlilii aa karma gibi ierikleri konu edinmektedir. Genelde afi tasarmlarnda grsel eleman olarak fotoraf veya illstrasyonlar fazlaca kullanlmaktadr. Fakat propaganda afilerinde grsel eler
ikinci plana atlmaktadr.
Propaganda afileri insanlarn temel tutumunu etkilemektedir. Kamuoyunu ve toplumu belirli ynlerde etkileyen ve belirli bir fikri yayarak, o fikre
kar katlmc toplama amacyla tasarlanrlar. Bu aralarn banda gelen, en
nemli, en etkili ara afitir. Propaganda afileri izleyici zerinde uzun sre kalc etki brakmaktadr.
Bu nedenle propaganda afii, kitlelere istenilen mesaj ulatrma ve taraf belirleme alannda nemli derecede etken saylmaktadr.
Propaganda afileri Trk ve Dnya tarihinin hemen her dneminde kullanlmtr. 1. Dnya sava, tarihin grd en kanl, en atmal sava olmutur. Sava iinde olan devletler saysz askere, paraya ve yiyecee ihtiya duymulardr. Bu tr ihtiyalarn karlanabilmesi iin o dnemlerde de propaganda afilerinden yararlanlmtr. rnein askerliin bir zorunluluk deil de
tercih olduu toplumlarda bu afilerle lke erkeklerini cepheye katlmaya aran sloganlar kullanlmaktayd.
Bunun dnda ordunun gda ihtiyac olduunda hangi yiyecein daha
fazla tketilip, hangi yiyecein daha az miktarda tketilmesi gerektiini vurgulayan propaganda afileri de kullanlmtr. Ei askere giden kadnlar bu dnem iinde almaya tevik eden afiler de hazrlanmtr.
Propaganda afileri tarihin her dneminde lkeler iin byk nem tamtr. Gerek iletilmek istenilen mesajlarn iletilmesinde, gerek yaplacak
herhangi bir arda hedef kitle zerinde etkili olan ve amacna ulaan en iyi
iletiim yntemi olarak kullanlmtr (Kuyumcu, 2011).

44

2.4. Afi Tasarmnda Dikkat Edilmesi Gereken eler

2.4.1. izgi
Grsel bir anlatm arac olarak da tanmlayabileceimiz izgiye geometriksel olarak bakldnda, belirli bir uzunluk ya da belirli bir genilii koul
alarak snrlamak mmkn deildir. Biimlerine gre dik ve yatay, krk ve
eik izgiler olarak snflandrlabilinir.
Tasarmda izgilerin biimlerine gre psikolojik anlamlarna bakmak
gerekir. izgilerin anlamlarn u ekilde tanmlanabilir;
1. Dik ve yatay izgiler: Sakin, durgun ve hareketsiz etki uyandran izgilerdir.
2. Krk izgiler: Hareketli ve dinamik etki uyandran izgilerdir.
3. Eik izgiler: Younluuyla paralel olarak hareketi artran ve zenginletiren izgilerdir (Buyurgan, 2001).
Tasarmclar, tasarmlarnda kullandklar izgi almalarn gze ho
gelecek, birlii ve dengeyi tamamlamak gibi estetik kayglarla kullanrken,
izginin psikolojik anlamlarn da bilmeleri dzgn bir iletiimin kurulmas
adna nemlidir. izginin kt zerinde iki boyutlu, soyut bir anlatm ifade
etmesine ramen, insan psikolojisi zerinde nesnelerin armn yapar. Yeryzndeki dalarn, ovalarn, binalarn, yollarn d konturlar izgisel bir anlatm olarak ifade edilir (Tepecik, 2002).
Tasarmc, evresinde grd, hatta gremedii soyut kavramlar bile
izgi ile biimlendirebilir, sadeletirip, stilize edebilir ve bu ekilde iletmek istedii mesajn grselletirebilir.
Tasarm ierisinde izgi olgusuna fonksiyonel olarak bakmak gerekirse;
grafik tasarmda ve grafik tasarmn bir paras olan afi tasarmnda, tasarm
alannn veya bir alann etrafn snrlamada kullanlabilinecei gibi, tasarmda
ton deeri, doku ve dinamik bir etki kazandrabilir, tasarm blmlere ayrabilir. Afi alannda, alcnn dikkatini ekmek istedii noktaya yani mesaja ynlendirmek iin kullanlabilinir.

45

Tasarm ierisindeki bir izgi, pozitif bir leke veya negatif bir boluk
oluturabilir Yani, bir izgi tasarma birlik getirebilir, dengeyi salayabilir ya
da tam tersi var olan bir dengeyi bozabilir (Bingl, 2010).
2.4.2. Renk
Doann ve hayatn bir paras olan renk n meydana getirdii bir
gerektir. Renk, n doadaki cisimlere arpmas sonucu oluan yansma ile
grme duyumuza brakt etkidir. Ik ile var olan renkler, grsel alg sonucu
kiiler zerinde birok etki brakrlar.
Renklerin psikolojik ve sosyo-kltrel hayatta duygusal anlamlar vardr. Bunlarn kiisel olabilecei gibi, genelleme de yaplabilir.
Scak renklerin insanlar zerinde uyarc, souk renklerin ise dinlendirici ve gevetici etkileri olmas genellenebilen rneklerdir. Fiziksel olarak beyaz
k, kristal bir prizmadan geirildiinde krlmaya urayarak, tayf diye adlandrlan yedi deiik rengi oluturur. Krmz, turuncu, sar, yeil, mavi, lacivert
ve mordan oluan renk tayf zamanda gk kua renkleri olarak da isimlendirilir (Buyurgan, 2001).
Bu renk grubu kendi iinde ikiye ayrlarak, ana ve ara renkler oluturulmutur. Ana renkler krmz, sar, mavi; ara renkler turuncu, yeil ve mordur.
Bu renklerin farkl miktarlardaki kombinasyonlar ise renk eitliliini oluturmaktadr.
Tasarmclar, scak-souk, armonik ya da tamamlayc renkleri tasarmlarnda kullanrlar. ki renk arasnda ortak bir renk bulunmas durumunda renk
armonisi oluur.
Ayrca, kart renkler olan krmz ile yeil, sar ile mor ve turuncu ile
mavi arasnda tamamlayclk ilkesine uygun bir armoni vardr. Rengin tr,
krmz, mavi, sar gibi tanmlamada kullanlan terimlerdir. Ton deeri rengi
ifade etmez, yalnzca rengin ak-koyu olma durumunu ifade eder. Renk tonlar
beyaz ile alr, aldka parlak bir grntye ular, bir o kadar da var olan
renk younluu der. Renkler siyah ile koyulatka iindeki kaybeder ve
karanlk bir hal alr. Rengin nc nitelii, younluk veya doymadr. Bu rengin safl ve parlaklnn bir lsdr. Pigmentlerde, bir rengin younluu46

nu azaltmann iki yolu vardr; ayn deerin bir gri tonu ile kartrlr veya onun
tamamlaycsyla kartrlr (Bingl, 2010).
Bu zellikten grsel imgeyi en iyi tanmlayan rengin tonudur. Tasarmda rengi kullanmak, bilgi ve beceri isteyen zor bir ilemdir. Bu yzden grafik tasarmc renk seiminde u drt unsuru dikkate almaldr:
1. Rengin kltrel arm,
2. Hedef kitlenin renk tercihi,
3. Firma ya da rnn karakteri ve kiilii,
4. Tasarmdaki yaklam biimi (Becer, 1999).
Renklerin toplumlar ve kltrler arasnda farkl armlar ve anlatmlar sz konusudur. Bu yzden tasarmc yapt afite kullanaca renklerin,
psikolojik anlamlarnn yannda, toplumsal ve kltrel anlamlar tayp tamadn da aratrmaldr.
Renk, bir tasarm meydana getiren yap talarndan biridir. Bu nedenle
tasarmclar, afi tasarmlarnda kullanacaklar renkleri seerken, hedef kitlenin
renk tercihini de dnmeleri gerekmektedir. Bunun iin bir tasarmc, afiini
tasarlamaya balamadan nce hedef kitlenin kimler olacann analizini yapmal ve rengin psikolojik ve kltrel armnn yannda yapaca analiz ile birlikte tasarmnda kullanaca renkleri belirlemelidir (Bingl, 2010).
Grafik tasarmc, kavramsal zm, tipografi, kompozisyon gibi pek
ok sorun ile baa kmaya alrken, bir yandan da renk esini tasarmnn
bir eleman olarak oluturmak durumundadr. Renk ve ton sayesinde biimler,
tipografi ve n plan daha rahat alglanr nk renkler, grsel hiyerariyi ayrt
etmek asndan nemlidir. Renklerin yalnzca kendi kendilerine sahip olduu
anlamlar deil, bir arada kullanldklarnda da ortaya kan anlamlar da incelenebilir. Renkler, iyi kullanlp, bilinli bir ekilde dzenlendiinde, kolay alglanan, baarl tasarmlar ortaya kar.
Baz renkler ve anlamlar u ekilde zmlenebilir:
Beyaz: Btn renkleri ierisinde barndran beyaz renk, safln ve temizliin simgesidir. Soukkanll, asaleti, masumiyeti, istikrar ve devamll-

47

 temsil eder. Huzur ve gven verir. Dnce gcn arttrr. Btn renklerle
uyum salayan, tamamlayc ve dengeleyici bir renktir.
Temizlii ve sal artrd iin, beyaz renk hastaneler ve ila firmalar tarafndan ok sk kullanlr. Ayn zamanda hznl, dert ve sknt hatrlatan bir yan da vardr. Hatta inde matem rengi beyazdr.
Siyah: Bat kltrlerinde lm ve matemi simgeleyen siyah, aristokrasinin ve resmiyetin de rengidir. Gc ve soyluluu artrd iin makam
aralarnda en ok kullanlan renktir. inde ise kn ve gstergesidir. Eski
Msr ve Kuzey Afrika lkelerinde ise verimli topran simgesidir.
Krmz: Fiziksel anlamda hareketlilii, dinamizmi ve genlii; duygusal anlamda ise mutluluu, azim ve kararll ifade eder. Tutku, ate, ak ve
kann rengidir. inde ans ve retkenlii anlatmaktadr. Ayn zamanda, tehlike, olumsuzluk ve dikkatin de rengidir. Krmz renk itah ac olmasnn yannda zaman kavramn da unutturmakta ve uykuyu karmaktadr. Bu nedenle,
zellikle yemek odalarnda ya da lokantalarda tercih edilebilir.
Sar: En parlak renktir. Scak bir renk olmakla birlikte, yeile kaan
tonlar souk bir renk gibi alglanr. Canllk ve neenin rengi olduu kadar,
hznn ve sonbaharn da rengidir. Bu iki zt etkiyi de iinde barndrd iin
insanda duygu ve zihin karklna neden olabilmektedir. Fazla ilham verici
olduu iin zihin karklna neden olabileceinden alma odalarnda kullanlmas tavsiye edilmez. Ayrca, dinlenme meknlar iin de uygun deildir.
Altnn ve gnein rengidir. Eski Msrda, gzden dme ve utanc
simgeler. inde saltanat ve saray anlatmaktadr. Uluslararas trafik levhalarnda dikkat rengidir. mimarlk alannda, scak ve iten bir hava yaratmak
iin kullanlr.
Mavi: Yeryznde en ok karmza kan renklerden biridir. Gkyz
ve denizler buna en gzel rnektir. Mavi; zgrl, huzuru ve sonsuzluu ifade eder. Duraan ve ok gze batmayan bir renk olduu iin zellikle arka fonlarda kullanlabilir. nsana rahatlk ve huzur veren, dinlendirici bir renktir. Bu
nedenle, baz okullarda mavi renk kullanlmaktadr. Dinlenme meknlar ve yatak odas iin de uygundur. Sakinletirici etkilerinden dolay alma meknlarnda kullanlmamaldr.
48

Mezopotamyada balamay ifade eder. Msr, ran, Hindistan, Arap

yarmadas ve Anadoluda kt ruhlar uzaklatran bir renk olarak tannr.
Yeil: Tabiata hkim olan renktir. nsana huzur verir ve rahatlatr.
ac ve gven veren bir renktir. Ayn zamanda umut, yenilik, genleme ve
yeniden canlanmay artrr. Paylam, cmertlik ve uyumun rengidir. Mavi
ve sarnn birleiminden oluan yeil, her iki rengin anlamlarn ve zelliklerini
de iinde barndrr. Mavinin, dinginliine, sarnn ise, canllna sahiptir.
slam dininde kutsal renktir. Cennetin ve murdn rengidir. retkenlii
arttran etkisiyle zellikle mutfak iin uygundur. Krmznn kart olarak,
dme ve kumanda masalarnda enerjinin gstergesidir. Trafik klarnda ise
ge demektir.
Renklerin evrensel kimlikleri yukardaki gibi olmakla birlikte, sahip olduklar anlamlar her zaman o kimliklerle tutarl olmak zorunda deildir. Bu tasarmcnn kendi tarzna ve beklentisine baldr (Tl, 2012).
Biimsel olarak renk, afi tasarmnda dikkat ekicilii arttrarak mesajn bellekte kalmasna ve tantm grevinin etkili olmasna yardmc olur. Fakat
afite fazla renk kullanm karmaaya neden olabilecei gibi mesajn alglanmasn da gletirebilir. Tek renk ve tonlarndan, iki renk tonlar ve karmnda yararlanlabilecei gibi kontrast renklerde afite, alglamay ve vuruculuu kolaylatrr ve tasarmn daha etkili grnmesini salar.
Her geen gn daha da gelien teknoloji ile birlikte artk tasarmclar
bilgisayar destekli programlarda tasarmlarn hayata geirmeye balamlardr.
Bu balamda renk olgusuna teknik adan da bakmak gerekirse, tasarmclarn
almalarnda istedikleri renkleri elde edebilmesi iin basm teknikleri ve bu
tekniklerde renk kullanm hakknda bilgi sahibi olmalar gerekmektedir.
Trkiyede dijital bask merkezleri ve matbaalarda drt renkli bask
teknii uygulanmaktadr. Bu renkler; CMYK ksaltmas ile cyan, magenta, sar
(yellow) ve siyahtr. CMYK renkleri ile deiik yzeylerde birbirleri zerine
pozlanarak ve tramlar (rengin noktack hali) ile bir araya geldiklerinde, btn
renkler elde edilmektedir. Tasarmclar, doru bir alma iin tasarmlarn bu
drt rengi baz alarak tasarlamalar gerekmektedir.

49

Afi tasarmnda, renk asndan tasarmclarn dikkat etmesi gereken

bir dier husus da kt seimidir. nk kdn yaps, rengin istenilen dzey
ve kalitede olumas iin ok nemlidir. Parlak (kue), dokulu, mat, saman ve
daha birok kt modelinin rengi yanstmadaki etkileri farkldr. Bu yzden,
tasarmc malzeme zelliklerini bilmeli, tasarmda kulland renkleri ve uygulanacak olan bask tekniini dikkate alarak uygun seimler yapmaldr.
2.4.3. Biim
Tasarmclarn, izgi, renk gibi tasarm elemanlarn tasarm yzeyinde
bir araya getirerek kurduu iliki sonucunda biim oluur. Bu nedenledir ki verilmek istenen mesajn alclar tarafndan alglanabilmesi ve doru deerlendirilebilmesi iin, tasarmclarn biim kavramn iyi zmseyip, kullanabilmeleri
gerekmektedir. Biimler yapsal olarak birbirlerinden farkldr. Tasarmcnn
yapaca i, biimleri doaya dayal tasarm kurallarn gz nne alarak iki
boyutlu bir yzey zerinde balantlar yaparak, izgi, renk, doku, hareket gibi
temel tasarm elemanlaryla biimlendirebilmektir (Tepecik, 2002).
Simetrik, asimetrik, hareketli ve duraan gibi tasarmlarda bulunabilen
ekil ve formlar, geometrik ve organik olmak zere ikiye ayrmak mmkndr.
Kp, kre, prizma gibi 3 boyutlu biimler geometrik formlar, kare, daire, gen, dikdrtgen gibi ekilerde geometrik ekiler snflamasn olutururken, insan, bitki, hayvan gibi varlklar da organik formlar oluturmaktadr.
2.4.4. Doku
Doadaki tm nesnelerin kendilerine zg birer d yaps vardr. Doku,
bu nesnelerin d yaplarnn dokunsal deerine verilen addr.
Temelde doku kavram, doal ve yapay dokular olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Doal dokulu nesneler, insan kaynakl olmayp tamamen kendi
doasna ve yaradlna zg yaps olan dokulardr. Yapay dokular ise, insan
kaynakl olup, kuma, metal, cam, plastik gibi eya ve benzeri birok nesnenin
hissedilen ve grlen yzey yaplardr.
Doku, grme duyumuzla alglayabildiimiz, bunun yannda en nemlisi
nesne zerinde parmaklarmz gezdirdiimizde hissettiimiz duygudur.

50

Doku, sanat iin ayr bir eleman olmayp, resimsel elemanlarla malzeme ve aralarla oluan, duyular tatmin eden, grntnn duyarln arttran
bir varlktr. Tasarmclar, doadaki bu dokunsal oluumlardan faydalanarak,
zgn yaratm yollar elde edebilme olanana sahiplerdir.
Bir eserin yzey grnm ve hissedilebilirlii; dz, parlak, kabark ve
mat olarak eitlendirilebilir. Grafik tasarmcnn kulland en temel malzeme
kttr ve farkl dokularda retilen kt modelleri bulunmaktadr.
Genellikle iki boyutlu yzey zellii olan afiler, grsel dokulara sahip
tasarmlardr. Grsel dokular, gzle grlen ve alg yoluyla kavranlabilen; sanat malzemeleriyle iki boyutlu yzey zerinde nokta, izgi, valr, renk gibi tasarm elemanlar ile yaplan dokulara denir. Tasarm elemanlar doal dokulara, grsel fonksiyonlarna benzer olarak uyar.
Afi tasarmnda kullanlacak nesnenin dokusu insan algs zerinde deiik etkiler yaratabilir. rnein illstrasyon ile yaplan bir karakterin dokusu
ile gerek insan dokusu arasnda, yaratt etki bakmndan farkllklar olabilir.
(Bingl, 2010).
2.4.5. Tipografi
Tipografi, bask iin kullanlan yaz karakterinin belirli amalar dorultusunda, dzenli ve okura kolaylk salayacak ekilde, bask alann en iyi ekilde kullanarak elle, makineyle ya da bilgisayarla dzenleme ilemidir.
(Erkmen, 1995).
letiimin yap talarndan ve szcklerin grselletirilmi hali olan tipografi kavram, kitap ya da dergi tasarmndaki metinlerden, bir afiteki birka
yaz satrna kadar btn grafik tasarm rnlerinde mevcuttur.
Grsel iletiim kavram ierisinde afi tasarm ve tipografi olgular birbirlerinden ayr dnlemez. Sadece tipografiksel dzenlemeyle yaplm afi
tasarmlar olduu gibi, tipografinin grsel imgelerle btnlk ierisinde kullanld afilerde bulunmaktadr.
Kitlelere ulamas hedeflenen mesajn okunabilir ve anlalabilir olmas
iin tipografik dzenlemenin doru yaplmas gerekmektedir. Tasarmclar bireylere, bir hizmet, rn ya da fikrin duyurusunu yaparken, iletmek istenen me51

saj; nem srasna gre balk, alt balk, slogan gibi kavramlara ayrp hiyerarik bir sralamada sunmalar gerekmektedir. Bu, mesaj ierisindeki nem sralamasn belirleyecei gibi izleyicilerin alglamasn kolaylatracaktr.
Afiin btnleyicisi ve ayrlmaz bir paras olan tipografi, mesajn kolay alglanabilmesi iin basit tutulmal ve afi alan ierisine estetik kayglarla
yerletirilmelidir.
Afi tasarm ierisinde yaznn tipografiksel dzeni ve alan ierisine
yerletirilmesi kadar yaz karakteri (font) seimi de son derece nemlidir. Tasarmn dengesini oluturmada byk pay olan tipografik dzenlemenin ve yaz
karakterinin, verilmek istenilen mesaja ve tasarmdaki dier grsel imajlara aykr dmeyecek ekilde seilmesi ve yerletirilmesi gerekmektedir. Seilecek
olan karakterler, serifli (trnakl), serifsiz (trnaksz), bold (kaln), ya da italik
(eik), majskl-miniskl (byk-kk) olmas, bunlarn dnda puntosu,
bloklama (hizalama) biimi, espas yani harf aras ayarlar, rengi hatta zerlerinde kullanlacak olan grsel doku bile tipografik dzenlemenin temel unsurlardr.
Afi tasarmnda bir veya ikiden fazla yaz karakteri kullanmamak gerekir. Afi alannda farkl karakterlerin kullanm tasarmda karmakla neden
olur ve gz yorar.
Yaz karakteri seimi yaparken afiin konusunu ve hedef kitlenin zellikleri dikkate alnarak bir tercih yaplmaldr. rnein, bebek mamas tantmn yapan bir afite gotik tarzda bir font hatal bir seim olabilir. Bunun yerine hatlar daha yumuak bir karakter semek daha uygundur. Unutulmamaldr
ki fontlarn da kendi ilerinde karakteristik zellikleri ve kiilikleri vardr.
Harf formlar ayn anda bir imaj ve bir harf olmalar iin deitirilip ustalkla kullanlabilinir. Yazlara zel etkiler uygulayabilir ve onlara filtreler
yardm ile deiik grntler verebiliriz. Yazya bu tr deiiklikleri uygularken onlarn okunmaz olmamalarna dikkat edilmesi gerekir (Bingl, 2010).
2.5. Afiin Biimi
Resimli duvar ilan olarak tanmlanan afiler, 50-65 cm, 50-70 cm, 70100 cm boyutlarnda tasarlanabildii gibi 200-350 cm ebatlarnda byk boyut52

lu olarak da hazrlanabilmektedir. Dijital bask tekniklerinin gelimesinden nce byk boyutlu afiler 70-100 cm boyutunda paralarn alt alta ve yan yana
uygulanmasndan olumaktayd. Gnmzde bask makinelerinin amalar dorultusunda eitlenmi olmas istenilenin boyda, istenilen malzemeye afiin baslmasn mmkn klmtr. ve d meknlara aslan ve iki boyutlu yzeye
sahip olan afiler, yatay ya da dikey olarak tasarlanabilir (Ik, 2010).
Her tasarmc ilk olarak zerinde alaca beyaz alan gzeterek yaratcln kda dker. Beyaz alan beyaz boluklar araclyla yaratlr. Beyaz
boluk bir tasarmn farkl eleri; metinler, resimler, paragraflar, balklar vb.
arasndaki boluktur. Beyaz alan bir afiin ierdii elerin kolayca taranabilmesini salar. Beyaz alann doru kullanm afiteki metnin okunmasn ve tasarm elerinin ayrmn kolaylatrr. Bu nedenle afi tasarmnda grsel elerin zerinde farkl yerleimlerle anlam kazand en nemli unsur beyaz
alandr. Baarl kullanm ile ksack zaman diliminde mesaj vurucu bir ekilde anlatmak mmkndr. Ancak beyaz alann hatal kullanm, afite yer alan
grsel elerle metin arasnda uyum olsa bile afiin etkisini azaltabilmektedir.
O nedenle grsel eler arasndaki btnln ve afi metninin okunmasnn
beyaz alan sayesinde olduunu her zaman gz nnde bulundurmak gerekmektedir. Tpk metnin okunurluu gibi, fotoraflarda etkilerini beyaz alan sayesinde kazanrlar. Tasarmn en nemli paras olan beyaz alan afite denge unsurunu salar.
Bildiri sunumlar iin hazrlanan afilerde beyaz alann afiin yzde elliye yakn ksmn kaplamasn neren Jan van Delen bunun sunulan almann
kolay alglanmasn salayacan belirtmektedir. Beyaz alann azl ise grlt dediimiz iletiim sreci engelini yaratmaktadr. Bu da bize beyaz alann
doru kullanmnn grsel iletiim arac olan afi iin birincil nokta olduunu
gstermektedir.
Hangi ebatta ve hangi tarzda hazrlanrsa hazrlansn bir afiin biimini
etkileyen dier nemli husus grsel elerin ierikle bir btnlk tayor olmasdr. Yeri olmayan eler, yenilik olsun diye yerletirildikleri zaman verilmek
istenen mesaj olumsuz ynde etkileyeceklerdir. Bu nedenle grsel eler
uyum iinde net ve ak olmaldr.

53

Tasarm elerinin doru kullanm ve tasarm ilkelerinin gzetilmesi

bu noktada nem kazanmaktadr. Tasarmn hammaddesini oluturan grsel
unsurlar organizasyon el, kavramsal ve grsel eler olarak snflandrlmaktadr. Durum, yneli, alan kuvvetleri ve mekn organizasyon el eler, nokta,
izgi, dzlem ve hacim ise kavramsal elerdir. Tasarmn grsel eleri ise
nokta, izgi, renk, doku, biim ve yzeydir. Grsel alglama, kiilerin duyular
araclyla o gne dein edindikleri bilgileri bir araya getirip dzenleyerek anlamlandrmalar ile olumaktadr.
Afiin biimini oluturan temel grsel elemanlar da dzenleni biimleriyle bireyin algsna ynelmektedir. Temel grsel elemanlar oluturan nokta,
izgi, ton, renk, doku, biim, l, yn afi tasarmnda dikkatle ele alnan unsurlardr: Nokta; grsel iletiimin en basit elemandr. Okur-yazarlk asndan
byk bir neme sahiptir. ki izginin birletii yeri de gsterebilen nokta, dzensizliin iinde ilk dzen elemandr (Ik, 2010).
2.6. Afi Tasarmnda Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
2.6.1. Denge
Yaz dahil olmak zere tasarm alan ierisindeki tm grsel unsurlarn
birlik ve btnlnn uygun olma durumudur. Denge, tasarm alanndaki bolukta nesneleri balar ve aktifletirir.
Bir afi tasarmnda denge problemi sz konusuysa verilmek istenen
mesajn da alglanmas zordur. Tasarmda grsel unsurlarn sistemli bir ekilde
dallar ve uyumlu grnleri, dengenin bir iaretidir.
Afite dengeyi salayabilmek iin grsel elemanlar optik bir noktada
gruplanabilir. Optik nokta geometrik olarak sayfa ortasnn biraz stdr. ada tasarm daha dinamik olmak zorundadr dolaysyla odak noktas tasarmcnn dinamiklerine gre oluabilir. Gruplanan tasarm elemanlar dier koullar da gz nne alarak sayfa iinde odaklanabilir (Bingl, 2010).
Simetrik ve asimetrik olmak zere tasarm alan ierisinde iki trl
denge vardr. Simetrik denge, dikey ya da yatay bir eksene eit oranlarda yerleen ve benzerlikten dolay oluan dengedir. Simetrik grnm tasarma monoton bir ifade verebilir bu yzden tasarmclarn dikkatli olmas gerekmektedir.
54

Gelenein, resmiyetin, otoritenin vurgulanaca tasarmlarda simetrik

denge tercih edilir. Simetri, drstlk ve saygnln psikolojik simgesidir. Simetrik dengeye dayal kompozisyonlar, daha gvenilir olmalar nedeniyle amatr tasarmclar tarafndan daha ok kullanlrlar (Becer, 1999).
Asimetrik denge ise kontrastlktan doan bir dengeleme sitemidir. Tasarmclar genellikle eserlerinde dinamik ve ada bir imaj iin asimetrik denge
tercih ederler. Asimetrik dengede de simetride olduu gibi optik merkezleme
yntemi kullanlabilinir. Ama bu merkezi tasarmc kendi estetik kayglarna
gre belirler ve tasarmn o dorultuda gerekletirir.
2.6.2. Kartlk ( Ztlk)
Kartlk kelime anlam olarak; kart olan, elikili olma durumudur.
Grsel sanatlar ierisinde kontrastlk, tasarm eleri ierisinde ortak veya yakn bir niteleyicinin olmamas durumudur. Afi tasarmnda kontrastlk oluturmak iin renk, boyut, yaz karakteri, valr gibi eitli tasarm elerini kullanabiliriz.
Baarl afi tasarmlarnn genelinde kukusuz ok iyi zmlenmi
kontrast bir denge sz konusudur. Bir tasarmda grsel unsurlarla kurulan ztlk
ile btnln ve dengenin kurulmas, tasarmda dikkat ekici ve uyarc etkiler yaratp iletilmek istenen mesajn bireyler tarafndan alglanmasn kolaylatracaktr. Tasarmda eitlilii salayarak onu ilgin hale getirebilir ve afi ierisinde hiyerarik dzeni oluturmada yardmc olabilir.
Tasarmda herhangi bir tasarm bileenin ok fazla benzerlik gstermesi
monotonluluu yarataca gibi, tasarmda ok fazla ztlk da karmaaya neden
olabilir.
2.6.3. Oran / l
Tasarmda orant, grsel bir elemann baka bir grsel eleman ile olan
boyut ilikisini ifade eder. Bu balamda orant, tasarm elemanlar ve l kavram ile iliki iindedir. Bu iliki mesajn alclar tarafndan alglanmas ve iletiimin salanmasn dorudan etkiler.

55

Orant, afi alan ierisinde farkl llerle tasarm elerini kullanabilir, bu balamda denge ilkesini destekleyip, tasarmda grsel arln ve derinliin kurulmasna yardmc olabilir.
Tasarmclar, tasarmlarnda kullandklar grsel elemanlarn orantsal
ilikilerinde farkl ltler kurmaya alrlar. Bu tasarm tek dze grnmekten kurtarabilecei gibi dank bir hale de sokabilir.
2.6.4. Kompozisyon
Afi tasarmna biim, ierik ve z kavramlar ile baktmzda; biim,
afiin tasarmsal zelliklerini ve tasarm ilke ve elerini; ierik, konusunu; z
ise iletilmek istenen mesaj tanmlamaktadr. Bu kavram birbirinden ayr
dnmek yanl olur. nk biim oluabilmesi iin z ve ieriin olmas,
ieriin ve zn de grselletirilebilmesi iin biimin olmas gerekmektedir.
Afi tasarmnda konu ve mesaj, biimi belirleyen unsurlar olarak, tasarmc konusuna en uygun biimi belirleyip hayata geirir ve grsel kompozisyonu oluturur.
Grsel tasarmda kompozisyon ilkesi, tm grsel elerin belirli bir dzen iinde bir araya gelmesi ile oluur. Tasarmclarn iletmek istedikleri mesaj, afilerinde kullanacaklar tasarm elemanlar ve grseller ile tasarm ilkelerine uygun bir ekilde dzenlemeleri baarl bir kompozisyon oluturmalarnda
yardmc olur.
Kompozisyon ilkesi ak ve kapal kompozisyon olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Afi alan ierisinde verilmek istenen mesajn, konunun ve grsellerin kompozisyon snrlar ierisinde bulunmas durumuna kapal kompozisyon denir. Byle bir durumda grsellerin tm afi alan ierisinde bulunmak
zorundadr. Ak kompozisyon ise, afi ierisinde kullanlan yaz ve grsellerin
alan dnda da devam ediyormu gibi bir izlenimi verecek ekilde kompoze
edilmesidir. Tasarmc oluturduu ak kompozisyonda kulland grsel eleri afi alan ierisine sdrmaya almaz.
Kompozisyon, milyonlarca farkl kurallar, stilleri ve yaklam ile geni bir konudur. Bu konu, renk, deer, perspektif gibi birok grsel elemanlarla
kurulan bir yapboz gibidir.
56

2.6.5. Btnlk
Btnlk, tasarm ilkeleri dorultusunda, estetik kayglarla tasarm elerinin bir araya gelmesidir. Afi tasarmnda btnlk sadece grsel unsurlarn
deil yaz ve tipografi sunumunu da ilgilendirmektedir.
Afi tasarmnda btnlk, dikkat edilmesi gereken ilkelerden en nemlisidir. nk btnn deeri ayr elemanlarn toplamnn deerinden ok daha
stndr. Tasarmda, bireylerin grsel paralar arasndaki ilikiyi grmelerine
yardmc olur ve bu sayede mesajn alglanmasn kolaylatrr.
Bir afi tasarmnda btnlkten bahsedebilmek iin tasarmclarn, birbirlerinden ne kadar farkl olursa olsunlar bir araya getirdii eleri gruplandrmal ve birbirileriyle uyum salayacak ekilde dzenlemelidirler. Btnlk
iin benzer yapdaki elemanlar seip gruplamak gerekir (Bingl, 2010).
Benzer nesneler grdmzde, bunlar doal olarak gruplandrrz.
Benzerlie dayal bir btnlk iindeki farkl unsur, dikkati eker. Farkl olan
ne kararak alglamay salamak iin, dier tasarm unsurlarnn bir btnlk
iinde bulunmalar gerekir (Becer, 1999).
2.6.6. Hiyerari
Hiyerari ilkesi tasarmda verilmek istenen mesajn yaz ve grsel elemanlar ile iaret edilmesi durumudur.
Tasarmclar afiin ieriini nem srasna gre dzenleyerek hiyerarik
dzeni oluturabilirler. Bu sralamay olutururken l, renk, kontrastlk gibi
e ve ilkelerden yararlanabilirler. Burada dikkat edilmesi gereken, tasarm
alannda bulunan btn elemanlarn nem srasnda birinciyi iaret edecek ekilde tasarlanmasdr.
Hiyerari basit ya da karmak, sk veya gevek, dz veya son derece
iyi ifade edilmi olabilir. Yaklam ne olursa olsun, hiyerari, bir seviyeden
baka bir seviyeye giden ayrl gsteren ak iaretlerle sinyal eder (Becer,
1999).
Hiyerari, szel ve grsel olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Her ikisinde
de llendirme ve sralama sz konusudur. Szel hiyerari, afi tasarmnda
yer alan balk, alt balk slogan gibi yaznsal bilgileri, verilmek istenen mesaj
57

dorultusunda nem srasna gre tasarlayarak hiyerarik bir yap kurma durumudur.
Grsel hiyerari de szel hiyerari gibi verilmek istenen mesaj dorultusunda vurgulanmak istenen grselleri llendirerek hiyerarik yapy kurmaktr. Tasarmc, grsel hiyerari yoluyla okuyucunun gzn tasarm zerinde ynlendirebilme olanan bulabilir (Bingl, 2010).
2.7. Afiin erii
Afi, bir zettir ve bir bakta gz yakalamaldr. Bu nedenle kolayca
anlalabilen ak ve ksa bir mesaj iermelidir. Afie ok fazla bilgi koymak,
ounlukla yaplan bir hatadr. Yer almas istenilen bilgiler, izleyicinin dikkatini konu zerinde tutacak bir sralama yaparak dzenlenebilir ve balk ile metin, grsel unsurlarn yerinde kullanm ile yaplandrlabilir. Afite be unsur
bulundurmaldr. Eer beten fazla unsur varsa, bilgileri bir aa yapsnda balklar ve alt balklar altnda gruplamak doru olacaktr.
Bilginin snflandrlmasnda bulunacak odak noktas, grsel grlty
ortadan kaldrr. Bu nedenle afi tasarmnda szel unsurlar azaltlarak en fazla
drt ya da be szckten oluan balk ve sloganlara yer verilmelidir. Szel
mesaj on szcn zerine ktnda, okuma zorluu balar. Amerikan Reklamclk Enstitsne gre; bir d mekn afii, ana dnce ve mesajn en ok
alt saniye iinde iletebilmelidir.
Afi, aklda kalc, izleyicisine abuk ulaan ksa ve vurucu bir slogan
iermelidir. Sloganlar iddial drt kelimeden olumaldr. drt kelimeden
sonra dikkat azalmakta, 10 kelimenin zerindeki szel mesajlarda okunurluk
azalmaktadr.
Hedef kitleye ynelik olarak hazrlanan slogan bir zm sunabilir, durumu eletirebilir, nemli olan noktay ne karabilir ya da bir topluluk duygusu yaratabilir. Ayrntlara yer vermeyen yaln bir dile sahip mesaj ile afiin
ierii kolayca alglanabilmektedir. Grsel ve dilsel unsurlarn uyum iinde
olmas mesajn da anlalabilir olmasn salar. Bunun iin afite yer alan fotoraf, illstrasyon gibi grsel unsurlarla birlikte yer alan balklarn kullanlan
resmi tamamlayc, hatta destekleyici olmasna dikkat edilmelidir. Mesaj inan-

58

drc olmal, ikna edebilmeli ve gven yaratmaldr. Aklda kalmas iin de ilk
bakta ilgi uyandrmal ve dikkat ekmelidir.
Afite kullanlan iki temel unsur imge (fotoraf ya da illstrasyon) ve
yazdr. Bu iki unsurun dzenlenmesi ile ilgili olarak Emre Becer, letiim ve
Grafik Tasarm adl kitabnda u noktalara dikkat ekmektedir:
1. Afiteki imge says , iki, hatta mmknse bir ile snrlandrlmaldr.
Balk ya da slogandan oluan tipografik unsur, fotoraf ya da illstrasyon ve zemin (fon) afi zerinde farkl imge olarak alglanr.
2. Afiteki szel unsurlar mmkn olduunca azaltlmaldr. , drt ya
da be szckten oluan balk ve sloganlar; mesaj daha abuk iletir.
3. Fotoraf ya da illstrasyon, afi zerinde mmkn olduunca byk bir
lekte kullanlmaldr, imgeyi btnyle gstermek her zaman gerekmeyebilir.
4. Szel unsurlar ve imgeler arasnda aklayc, destekleyici, yorumlayc
ya da kontrast oluturan bir iliki kurulmal, yaz ile grnt birbirini
yavan bir biimde tekrar etmemelidir.
5. Ssl ve dekoratif yazlar yerine, okunakl yaz karakterleri tercih edilmelidir. Yarm siyah (medium) ve siyah (bold) yazlar, uzaktan daha
rahat alglanrlar.
6. Renkler geni yzeyler halinde kullanlmal, parlak ve canl renkler tercih edilmeli ve renkler arasnda gl kontrastlar oluturulmaldr. Baz
afilerde bu unsurlardan sadece bir tanesi de kullanlabilir.
Grafik tasarm zgn olan afiler, hem biim hem de ierik asndan
hedef kitlesini bir anda yakalayabilmekte, mesajn hzl ve etki yaratacak ekilde iletebilmektedir. Grsel bir kompozisyon olan afilerin teknik olarak tasarlanmasnda uygulanan yntemler de onlar zgn klmaktadr (Ik, 2010).
2.8. Afi Tasarmnda Uygulanan Teknikler
Afi tasarmnda tipografi, illstrasyon, fotoraf ve bunlarn tmn
ayn anda kapsayabilen kark teknik uygulanmaktadr.

59

2.8.1. Tipografi Teknii ile Tasarm

Tipografi afiin biimini ekillendiren nemli unsurlardan biridir. nceleri harflerin boyutlar, ekilleri vb. zellikleri zerine yaplan almalara tipografi denirken, gnmzde yaznn kendisi de tipografi olarak adlandrlmaktadr. Yaz araclyla gerekletirilen grafik iletiim olan tipografi zerine
kendi adn alan almalara dahi imza atan Cassandre tipografi iin Harfi basit grafik mimariye indirgemek; yani onu canl bir hareket klan her eyden soyutlamak ok tehlikeli bir hatadr. Aslnda her harf bir ritmik unsurdur. Harf
bir ritmi kelimeye, cmleye, tm bir satra ve nihayet sayfaya iletir. demitir.
Kendi bana bir sanat olan tipografi afiin ayrlmaz bir parasdr. rnek olarak ekil 2.16da 2011 ylnda Troia Festivali iin yaplan ve mansiyon dl
alan afi gsterilebilir.

ekil 2.16. Refik Yalur, tipografi teknii ile afi tasarm.

60

Tipografik mesajn etkili olabilmesi iin okunaklln salanmas gereklidir. Bunun iin de doru yaz karakteri seimi yaplmaldr. Yaz karakteri
seiminde estetik, uygunluk ve okunabilirlik zerinde durulmal ve seilen yaz
karakteri ierie uygun olmaldr. Afite tipografi tasarm, iletiim ve sz dizimi zerine kuruludur. ekil .17de Sema Maralnn kitap kapanda kullanlan tipografi rnek olarak gsterilebilir.

ekil 2.17. Refik Yalur, tipografi teknii ile afi tasarm.

Tipografiyi kullanrken imgeyle bir btnlk oluturulmasna dikkat

edilmelidir. Afite kullanlacak imge ve yaz karakterleri birbirini desteklemelidir. Bask yazlar snflandrmasnda yer alan karakterlerin hepsi ayn derecede kullanma sahip deildir.
Okunabilirlilik zellii olan antik serifli ve serifsiz karakterler gotik yazlara oranla daha fazla kullanlmaktadr. Antik grupta, zellikle serifli karakterlerin uzun metinler oluturmaya elverili ve okunabilir olduu, serifsiz antik
karakterlerin ise uzun metin diziliinde seriflilere gre yorucu olduu yaplan
aratrmalarla saptanmtr. Temel metin iin en okunakl ve modas abuk
gemeyen Helvetica, Univers, Garamaond, Futura gibi fontlar seilmelidir. Mesaj annda izleyiciye iletebilme gcne sahip olan tipografi afite,
hareket halindeki bir insann anlayabilecei etkide ve gte olmaldr (Ik,
2010).

61

2.8.2. llstrasyon Teknii ile Tasarm

Konu anlatan resim anlamna gelen illstrasyon, bir konuyu anlatmaya yardmc olmak iin kullanlr. Reklam, yayn ve bilimsel-teknik illstrasyonlar olmak zere farkl kullanm alan vardr. llstrasyon geleneksel izim ve boyama aralar ile fotoraf ve bilgisayar gibi aralarla geekletirilmektedir. Afite yaz ile birlikte kullanlmakta ve dier tekniklere gre izleyici
asndan ok daha fazla ilgi ekmektedir.
Afite illstrasyon kullanm u nedenlerle tercih edilmektedir:
1. llstratif afiler alcnn dikkatini ok kolay bir ekilde eker. Bunun en
byk sebebi ise sanatnn illstrasyonla kazand snrsz teknik ve
zgrlktr. Bylece tasarm, getirilen bulula zenginleir ve alcya
farkl bir alglama nitelii sunar.
2. llstrason anlatlacak olan fikrin veya metnin sratle ve etkili olarak
aklanmasnda afie yardmc olur.
3. llstrasyonun afi zerinde kullanlma sebeplerinden bir tanesi de istek
uyandrmak ve inandrclk asndan etkili olmasdr.
Pastel, suluboya, kuru boya, guaj boya, akrilik boya, pskrtme boyalar
gibi tekniklerin yer ald illstrasyonlarda kt, cetvel, kalem, fra, mrekkep boyalar, maket ba, silgi, orant cetveli, byte, slayt projektr, sabitleyici sprey, yaptrc ve kopya kad kullanlan malzemelerdir (Ik, 2010).
2.8.3. Fotoraf Teknii ile Tasarm
Fotoraf, afite tek bana yer alabilir ya da yaz ve illstrasyon gibi dier grsel elerle birlikte kullanlabilir. Laboratuar teknikleri ya da bilgisayar
yazlmlar ile zerinde sanatsal dzenlemeler yaplan fotoraf, afi tasarmnda
en ok kullanlan grsel unsurdur.
Mesaj dorudan fotorafla aktarlabilir. Birok uygulamada fotorafn
slogandan daha gl etkiler yapabildii grlmektedir. Afi tasarmnda fotoraf seimi zerinde hassasiyetle durulan bir konudur. nk eer fotoraftaki bir unsur ok n plana karsa, mesaj geride kalabilir. Kompozisyon eleri gz nnde bulundurulup fotorafta yer alan odak noktas iyi deerlendirilmelidir. Bir fotorafta yer alan tek odak noktas her zaman olmasa da
62

genellikle ok daha gl bir ifadeye yer verir. Ayrca fotorafta kullanlan

renklerin parlak veya mat olmas da afiin yarataca hissi etkileyecektir. Fotoraf afite yazy destekleyen en nemli unsurdur (Ik, 2010).
2.8.4. Kark Teknik ile Tasarm
Tasarm yntemi olarak her trl malzemenin bir arada kullanlmas ile
gerekleen yntemdir. Fotoraf, illstrasyon, kolaj gibi yntemlerle akrilik,
kuru boya, suluboya, pastel boya, pskrtme gibi farkl malzemelerin de birlikte harmanlanarak yararlanld tasarm tekniidir. Bu teknikte nemli olan bu
unsurlarn arasnda salanacak uyumdur.
ekil 2.18deki 2010 ylnda trafik afi yarmas iin tasarladm 2.lik
dl alan afi kark teknik ile hazrlanmtr.

ekil 2.18. Refik Yalur, kark teknik ile afi tasarm.

Bu uyum yakaland takdirde dikkat ekici ve estetik almalar elde

edilmektedir. Fotoraf-yaz, fotoraf-illstrasyon, yaz illstrasyon ya da bu
unsurlarn tmnn bir arada kullanlmas ile oluan kark teknik zerine ya-

63

plan incelemelerde, baarl bir afi almasnn bu unsurlardan en fazla ikisinin bir arada kullanm ile gerekletii tespit edilmitir. Bu nedenle eer kark teknik tercih edilecekse rnein yaz-illstrasyon ya da fotoraf-yaz ile
oluturulacak kark teknik tercih edilmelidir (Ik, 2010).
2.9. Afi ve Anlam Aktarm
Anlam; yaratclk ve gstergelerin anlamlandrlmasyla ortaya kan
bir kavramdr. Ancak bu anlamlandrmalarn yaplabilmesi iin nce grme
olaynn gereklemesi gerekir. Nesnel evrenin alglanmasnda ilk basamak
grme olaydr. In, nesneler zerine derek, gz kresinin iinde bir grnt meydan gelir ve bu grnt de kimyasal bir sre sonucu sinyaller yardmyla beyne gnderilir. Bu olaya grme denir. Bu olay ilke olarak her gzlemci iin ayn ekilde olumaktadr. Grme sresinde bireylerin ayn nesneyi
farkl frekanslarda alglamasna ise anlamlandrma denir. Bunu biraz aacak
olursak, her grnen ey her okuyucu tarafndan ayn ekilde alglanmaz. Grnen yani gsteren nesnel ve ayn olmakla birlikte, gsterilen farkl okuyucular iin farkl anlamlar tar. Yani zneldir. Graeme Burtona gre ise, gstergeye gsteren, bununla beraber olas anlamlarn her birine gsterilen ve alcnn gstergeye verdii anlamla da anlamlandrma denir. Bu balamda,
simgeler ve piktogramlarn ve iaretlerin hayatmzdaki rol daha da deer kazanr. nk onlar nasl algladmz nemlidir.
Alglama insanlarn, sosyo-kltrel durumu, zekas, eitimi, edinilmi
deneyimleri, estetik deerler ve iinde bulunduu toplumun deerleriyle dorudan ilikilidir. Bu dorultuda, alglama bir eit anlamlandrmadr. Alglamann bir sonraki basama olan kavrama da anlamlandrma saylr.
Lobacha gre, kavrama srecinde, estetik grnmlerin etkileri anlama evrilir. O halde alglama, elde edilen grnt, dnce ierikleri ve iinde bulunulan kltr ve durumdan etkilenen znel bir olgudur. O halde bu znellik de
kiilerin yaanmlklarna ve tecrbelerine baldr. rnein; elma bir insan
iin ilk arm olarak yasak meyveyi ve cennetten kovulu anlam aktarrken,
dieri iin Newton ve yer ekimi kanunun bulunuunu ifade eder.
Anlamlandrma, alcnn bir gstergenin, dier gsterilenler arasnda
gerekten aktardna inand eydir. Barthes; gstergenin, gstereni ve gste64

rileni arasndaki ilikiyi, gstergenin dsal gereklikteki gndergesiyle ilikisini dzanlam olarak adlandrmtr. Dzanlam; snrlar kltrle belirlenen
gerek dnyadaki nesnenin zihinde yansmasdr. Gstergenin belirli
dzanlamlar vardr ve dzanlamla gsteren arasnda bir iliki olmaldr. Bir
baka deyile, elma gstereni, yasak meyve, Newton ve vitaminden nce yenilebilen bir meyveyi ifade etmelidir. zellikle, soyut ekollerde retilmi sanat
rnleri, toplumun ounluunca anlalamamaktadr. Bunun nedeni ise betimleme ile ilgilidir. Ayrca bunun nedeni sz konusu gstergelerin, gerek dnyada belirgin bir gndergesinin olmamasdr. letiimin gereklemesinin, birincil
hedefi, iletideki gstergelerin verici ve alc tarafndan ayn ekilde gerekletirilmesidir. Bu yzden, iletinin yorumlanmasnda, alcnn, gndergesi, bilgi birikimi ve art alan son derece nemlidir. Her trl iletiimin gereklemesinde
drt trl gstergeden bir ya da bir ka kullanlmaktadr:

Dilsel birim olarak sesbirim szckler (sesli-szel)

Titremleme, sesin nitelii, tumturak (sesli-szel deil)

Dilbilimsel birim olarak yazl szck, grafiksel yaz (sesli olmayan,

szel)

Yz anlatm, el kol hareketleri, davran, grntsel gstergeler, simgeler (sesli ve szel olmayan) ve gstergeler.
Bu balamda, gsterge, tek bana deil, kendisini tanmlayan ve belir-

leyen dier gstergelerle bir arada olduunda anlam kazanr. Afiin amac da
alglanmak ve anlalmaktr. Bu nedenle, gstergebilimin ilkelerinden ve kurallarndan yararlanmaktadr. Grsel iletiimde kullanlan bir gsterge (gsteren),
ancak bir nesneyi, varl, olay ya da kavram (gsterilen) zihnimizde canlandrabildiimiz bir fark yaratabiliyorsa, o gsterge anlam aktarma grevini yerine getiriyor demektir. Kendisi o ey olmad halde, o eyi artrarak iletiim kurmay salayan her ey bir gstergedir.
Sonu olarak, gstermek istedii herhangi bir kavram ya da nesneyi,
zihnimizde yeterince doru bir ekilde canlandramayan bir gsterge, anlam
aktarma ilevini tam olarak yerine getiremez. Her gstergenin kullan amac
ve o gstergeye yklenen anlamlar asndan farkllklar gsterir. (Tl, 2012).

65

2.9.1. Dzanlam
Anlamlandrmann birinci dzeyi, Saussureun zerinde alt dzeydir. Bu dzey, gstergenin, gstereni ve gsterileni arasndaki ilikiyi ve
gstergenin dsal gereklikteki gndergesiyle ilikisini betimlemektedir.
Barthes, bu dzeyi dzanlam olarak adlandrmtr (Fiske, 1996).
Dzanlam, gerek dnyadaki nesnenin, zihninde oluturduu yansmadr. Bu yansmann snrn ise kltr belirlemektedir. Gstergenin belirli bir
dzanlamlar vardr ve dzanlamla gsteren arasnda bir iliki olmaldr.
2.9.2. Yananlam
Anlamlandrmann nemli ikinci dzeyi de yananlamdr. Yananlam,
gstergenin izleyicinin duygu, heyecan ve kltrel deerleriyle bulutuunda
meydana gelen etkileimi betimlemektedir.
Her gstergenin mutlaka bir yananlam vardr. nk gstergeler en
azndan alcya psikolojik bir eyler artrmaktadr. Yananlam, gstergeye
biim ve ierek asndan bal anlamlar belirtirken ok daha zneldir. Bu znellik iinde, yorum, yorumlaycdan etkilendii kadar nesne ya da gstergeden
de etkilenmektedir.
Yananlam, grntsel bir boyuta sahip olmasna ramen nedensizdir ve
bir kltre zgdr. Anlamlandrmada farkll yaratan yananlamdr, nk
yananlamda, gstergeler okanlaml, uzlamsal ve kiiden kiiye deien bir
dzeydir.
Her reklam, fotoraflardaki nesnelerin tannmas gibi, belli bir
dzanlam ifresi tamaktadr. Yananlam ifreleri ise, toplumda yaygn olan
saygnlk, beenilen kiilik, sekin saylma vb. bilinen toplumsal deer llerine dayanmaktadr. Reklamlarda aka sylenmeyen ancak, yar gizli ima
edilen bir mesaj vardr. Bu da reklamdaki kiinin davranlar, giyimi, jest ve
mimikleri toplumun iyi ev kadn ya da zenilen kiilik anlayyla rtmektedir (Erkman, 1987).
Reklamlar zellikle herkes tarafndan bilinen toplumsal deerleri kullandklar iin, yananlam kolayca zlr. Bir kltr iinde dzanlamlar kesin
olarak bilinmesine ramen, farkl kltrlerde dzanlamlar farkllaabilir ve ta66

nnmayabilir. Dzanlam tannmadnda yananlam zlemeyecei iin, reklam amacndan uzaklamakta ve baarsz saylmaktadr.
2.9.3. Mitler
Mit bir kltrn, gerekliin ya da doann baz grnmlerini aklamasn ya da anlamasn salayan ykdr. lkel mitler yaam ve lm, insan
ve tanrlar, iyi ve kt, sofistike mitler ise erillik ve diilik, aile, baar, bilim
hakkndadr.
Barthesa gre, mit bir ey zerinde dnme, onu kavramlatrma ya
da anlamn kltrel yoludur. Barthes, miti, birbiriyle ilikili kavramlar zinciri
olarak dnmtr. Yananlam gsterenin ikinci dzeydeki anlam ise, mit de
gsterilenin ikinci dzeydeki anlamdr.
Hayal rn hikayeler olmadan, bir halkn tarihi ya da kltrn anlamak mmkn deildir. Mit, toplum tarafndan kkl inanlar aklayan ve nesilden nesile geiren gstergeler ve semboller olarak da ifade edilmektedir. Her
toplumun kendine ait bir yaradl miti vardr. Western filmleri, Amerikan toplumu iin byle bir mittir.
Barthes, mitlerin ana ilevinin tarihi doallatrmak olduunu ileri srer. Bu ilev mitlerin aslnda belirli bir tarihsel dnemde egemen olmay baarm toplumsal snfn rn olduklar gereine iaret etmektedir. Mitlerin
yaydklar anlamlar bu tarihi beraberlerinde tarlar, ancak mit olarak ileyebilmeleri iin yaydklar anlamlarn tarihsel ya da toplumsal deil, doal olduunu vurgulamalar gerekmektedir. Mitler kendi kkenlerini ve dolaysyla siyasal ve toplumsal boyutlarn gizemletirir ya da gizlerler (Yengin, 1996).
Marlboro reklamnda yer alan kovboy fotoraf, kentli insann krsal
hayata ve zgrlne dknlnn bir simgesi haline gelmitir. Kovboy
misyonu cesaretli, zgr insan miti haline gelerek, Trkiye dahil tm dnya lkelerinde aranan bir marka olmutur.
Barthese gre mitler zaman ierisinde deiirler, ancak bu deiim
devrimsel deil, evrimseldir. Kadnlarn toplumdaki rolnn ve aile yapsnn
deimesi rnek olarak verilebilir. Reklamclar meslek sahibi kadn, yalnz ya-

67

ayan anne ve yeni duyarl erkeklere uyum salamtr. Ancak, eski mitler de
tamamyla reddedilmemitir.
2.9.4. Metafor (Eretileme)
Metafor, bir szn szlk anlam dnda, baka bir sz yerine kullanlmasdr. Ayrca, metafor, bir eyi kendi adnn dnda, eitli ynlerden
benzedii bir baka eyin adyla anmaktr.
Metaforda soyut bir duygu veya dnceyi anlatmak iin, somut bir
nesne kullanmaktadr. Fotorafta gsterilen somut nesne, soyut kavrama benzetilerek onunla zdeletirilmektedir. rnein akbaba grnts lm kavram ile eletirilirken, gvercin bar kavram ile eletirilmektedir. Bu metaforlarda gsterenler akbaba ve gvercin, gsterilenler ise lm ve bardr.
Metaforda iki ey arasndaki iliki, benzerliin kullanlmasyla verilir.
Sevgilim krmz bir gldr, ok yaygn metafor biimlerinden biri olan benzetmedir. Benzetmelerde gibi ya da kadar kelimeleri kullanlr ve bir kyaslama bildirilir (Berger, 1993).
Metaforik anlamlar uluslararas bir anlam tayabilecei gibi, ulusal veya blgesel de olabilirler.
Grsel dili, metaforik olarak en ok kullananlar reklamclardr. Bir olay
ya da nesne genellikle bir rnn metaforu olarak kullanlmaktadr. Vahi Batdaki yabani atlar Marlboro sigarann; elaleler ve doal yeillikler, mentoll
sigarann metaforudur. Bunlar hem aracn, hem de anlamn ak olduu metaforlardr.
2.9.5. Metonimi (Dz Deimece)
Bir eyin anlamn gstermek iin, o eyin kendisi yerine ona ait bir
zelliin gsterilmesidir. Bu bir sebebi yanstan sonu, bir kiiyi yanstan bir
nesne olabilir (Morgan, Welton, 1992). rnein bir ordunun tmn gstermek
yerine, o orduya ait tanklarn, askerlerin gsterilmesi; bir kiinin doktor olduunu belirtmek iin ise, ona ait eyalar arasnda beyaz nln, tansiyon aletinin gsterilmesi metonimidir.

68

Metonimi, ayn dzlemdeki anlamlar birbirleriyle ilikilendirerek ilemektedir. Metonimi, bir parann btnn temsil etmesidir. Bazen de btnn gstererek, bir para anlatlmaktadr. Metoniminin seimi ok nemlidir,
nk gerekliin bilinmeyen geri kalan bu seim sonucu ortaya kmaktadr.
Trk Ordumuz yerine, Mehmetiklerimiz sz ok sk kullanlan bir kavramdr. Mehmetik burada, Trk Ordusunu artrmaktadr. Ksaca Metonimi,
btnn ona ait bir parayla anlatlmasdr. Daha ok anlamn ieriine egemendir ve kolaylkla farkedilemezler. Gstergebilimsel zmlemenin amac
da bu gizlemeyi aa karmaktr.
Metonimide, gsteren ile gsterilen arasndaki iliki arm yoluyla
kurulmaktadr. Metaforda olduu gibi bir kavramn yerine geen, birebir fiziksel bir nesne yoktur. Metaforun tersine metonimi aktarma gerektirmez. Bu
farkllk metonimiyi metafora oranla daha doal klmaktadr.
Reklamclar hem metonimiyi hem de metaforu kullanmaktadrlar; ocuklarna kahvalt hazrlayan anne gstergesi, onun btn maddi ileri iin
metonimi (yemek yapma, amar ykama gibi), salad sevgi ve gvenlik ortam ise metafordur.
Metafor ve metoniminin birbirine kart zamanlar da olmaktadr.
Gerekten de genellikle, verilen bir nesne hem metaforik hem de metonimik
anlamlar tayabilmektedir. Aradaki fark nemlidir, nk bu nesnelerin ve grntlerin anlamlarnn nasl olacann, daha net grlmesini salamaktadr.
2.9.6. Gstergelerin Anlamlandrlma Biimleri
Bir gstergeye ilikin anlamlar, o gstergeyi anlamamz salayarak ortak kodlarn belirli bir ekilde dzenlenmesiyle olumaktadr. Yani, gstergelerin temel ve yan anlamlarnn olumas iin, dilsel ya da grsel kodlarn rgtlenmesi gerekir.
Saussuree gre, dilsel eleri birletiren balantlar, her biri kendine
zg deerler reten iki dzlemde geliebilir. Bu iki dzlem, dizisel boyuttur,
dizisellik dayana uzam olan bir gstergeler bileimidir. Bu uzam izgisel ve
tek ynldr. kinci dzlem, dizimsellik boyutudur, aralarnda ortak bir yan bulunan eler bellekte birbirini artrarak, eitli bantlarn egemen olduu
bekler olutururlar (Barthers, 1993).
69

2.9.6.1. Dizisel Boyut (Paradigm)

Dizisellik, ayn trden birbirinin yerine geebilecek ok sayda gsterge
iinden, birini seip dierlerini elemektir. Ayn anda bir arada bulunan elerin
bir zihinsel dizide biliimi sz konusudur. Birimler birbirine arm yoluyla
bamldr ve bu balanma beyinde gereklemektedir.
Dizisellik, dikey boyuttur. Bu boyut birimlerden olumutur ve her birim bir gstergedir. rnein, Fotoraf makinalar ya da objektif eitleri birer
birimler dizisidir. Fotoraf ekim yaparken orta boy ya da polaroid fotoraf
makinasn seebilir. te bu seim anlam oluturan dizisel boyuttur.
Bu dizideki tm birimler ortak zelliklere sahip olmaldr. Ancak bir dizideki her birimin, ayn zamanda, dier birimlerden aka farkl olmas gerekmektedir. rnein, yzlerce iek arasnda bir orkide dizisel boyuttadr.
Reklamlarda da grsel iletiim kodlarnn her biri dikey birimler seti
oluturmaktadr. ok sayda aydnlatma tekniinin iinden yandan aydnlatmann, birok manken iinden belli bir kiinin, pek ok filtre iinden soft filtrenin
seimi ve benzerleri anlatmn olumasnda nemli bir role sahiptir.
Dizisel zmlemede ikili kartlklar ve seilmeyen eyler, seilen eyin anlamn belirler. Bu nedenle, seimin olduu her yerde anlam da vardr.
2.9.6.2. Dizimsel Boyut (Syntagm)
Dizimsel boyut, seilen birimleri yan yana getirerek bir anlam btnn
oluturmaktadr. Birimler kabul edilmemi kural ve saymacalara gre bir anlam oluturmak iin bir araya gelirler (Parsa, 1994).
Dizimsellik yatay birimler setidir. Dizisellikte gsterge, yatay konumdaki dier gstergelerle yan yana bir ba iliki iindedir. Yani ayn anda birlikte olan birimler arasnda yatay bir birleim konusudur ve bu birleimin saland yer uzamdr.
Bir dizim, birimlerini zamann ak iinde ardarda dizebilmektedir.
Szcklerin cmle iinde sralanmas rnek olarak verilebilir. Birimlerin ne gibi uyum kurallaryla bir arada bulunaca da nemlidir.

70

Ancak birimlerin zaman iinde ardarda dizilmedii, ayn anda algland dizimlerde vardr. Fotoraf, desen, grafik gibi. Bir fotorafa bakarken, nereden bakmaya balayacamza dair bir kural olmamasna ramen, fotorafn
geleri arasnda belli bir uyum salanm olmaldr (Erkman, 1987).
John Fiskeye gre, kurallar ya da uzlamlar, dizimlerin nemli bir boyutudur ve birimler bu kurallar ya da uzlamlar araclyla birletirilirler.
Ayrca bir dizimden seilen gsterge, o dizimdeki dier gstergelerle olan
ilikisinden etkilenebilmektedir. Bir gstergenin anlam, ksmen dizimdeki dier gstergelerle olan ilikisi tarafndan belirlenmektedir (Fiske, 1996).
zetlemek gerekirse, dizisellik seme, dizimsellik ise seilen eleri
yerletirmektir. Dizisel boyutta seilen elerin birletirilme biimi, dizimsel
zmlemenin aratrma konusunu oluturmaktadr.
2.9.7. Kodlar
Kodlar, gstergelerden anlam karmak olarak ve iinde kltrden alnan ya da renilen saymaca sistemleri olarak saylabilir. Gerekten de antropolojik bak asndan kltr, kodlar toplam olarak grlebilir (Berger, 1994).
Kodlar, iinde gstergelerin dzenlendii sistemlerdir. Bu sistemler, bu
kodu kullanan topluluun tm yelerinin uzlamlar sonucunda belirlenir.
Kod, toplum tarafndan kabul edilmi kurallar aklayan, dzenlenmi
iaretlerden oluan bir sistemdir. Toplum iindeki yaamn tm anlarnda, yaplan her eyin ya da kozmetikten otomobile kadar tm sanayi rnleri reklamlarnn temelinde kodlar bulunmaktadr. Kodlar, mesajn alc ve verici tarafndan
ayn ekilde alglanmasn salarlar; bu nedenle de herhangi bir iletiim srecinde iki tarafn kulland kod ayn olmaldr, aksi takdirde iletiim kurulmas
mmkn deildir.
Herhangi bir gstergenin anlalmasn salayan bu kurallar btn veya iaretler sistemi, toplumsal yaamn her alannda vardr, her ey bir kod olabilir (giyim tarz, yz ifadesi, jestler, gz hareketleri, renkler, aydnlatma vb.).
letiim kodlar aadaki zelliklere sahiptir:
1. Kodlarn dizesel bir boyutlar vardr. Yani ilerinden seimin yaplaca
birim dizileri mevcuttur.
71

2. Kodlar dizimsel saymacalar tarafndan dzene sokulmaktadr. Dizimsel

saymacalar seilen bir birim ya da gstergenin anlaml bir yol iinde
birbiriyle nasl birleeceini belirlemektedir.
3. Kodlar, anlam oluturur ve tarlar, kodlarn birimleri gstergelerdir.
4. Kodlar toplumsal olarak retilirler ve toplumsal gemie ya da kullanclar arasnda uzlamaya dayanrlar.
5. Uygun kitle iletiim aralar tarafndan yaynlanabilir niteliktedirler
(Parsa, 1994).
Reklamlarda kullanlan belli bal kod trleri sunum, tekrar sunum ve
yazl kodlardr. Sunum kodlar, iletme ve alma ortam ierisinde bir anlam ifade etmektedirler. Tekrar sunum kodlar ise, mesajlarn fiziksel varln retmek iin kullanlrlar. Yani tekrar sunum kodlar, sunum kodlarnn grnt,
yaz, resim, fotoraf vb. yolla kaydedilmesidir. Bu kodlar hem teknik hem de
toplumsal gler tarafndan belirlenmektedir. Temel sunum kodlar, vcut temas, duru, jestler, mimikler d grn dokunma ynelme vb. iken; tekrar
sunum kodlar, aydnlatma, renk, manken, fotoraf makinesinin as vb.dir.
Reklamlarda kullanlan bir dier kod tr de yazl kodlardr. Bunlar da,
reklamn balk, slogan, aklayc metin vb. ksmlarn oluturmaktadr.
Kodlar ve uzlamlar bir kltrn belirleyici eleridir. Birey, kltre
yeliini kullanlan ortak kodlar aracl ile hisseder ve ifade eder. Kodlarn
toplumsal yap tarafndan belirlenmesi, onlarn toplumdan topluma veya kltrden kltre farkl anlamlar tamasna yol amaktadr.
2.9.8. Gstergebilimsel zmlemenin Eletirisi
Gstergebilime bir takm eletiriler getirmektedir. Bu eletiriler, genellikle gstergebilimsel zmlemede farkl boyutlar dile getirmektedir. Gstergebilimsel zmlemeye getirilen nemli eletirilerden bir tanesi, estetik yarglardan ok az sz edilmesidir.
Gstergebilimsel zmleme, bir metindeki anlamn retilmesi ile elerin birbirleriyle olan ilikileriyle ilgilenirken yaptn kendi niteliine nem
vermemektedir. Bir baka deyile, gstergebilim sanatla gerekten ilgili deil-

72

dir, daha ok anlamla ve kavrama biimleriyle (metni anlamak iin gereken

kodlarla) ilgilenmektedir (Berger, 1993).
Gstergebilimsel zmlemede, zellikle televizyonla iletilen metinlerin zmlenmesindeki dier sorun, bu alandaki almalar kolaylatracak,
gl bir kuramsal temelin olmaydr. Son yllarda gstergebilimsel almalar daha ok filmle ilgili olmutur. yi aklanm bir eletiri kuram yoksa, televizyon metinlerinin gstergebilimsel zmlemesi deneme olarak kalacaktr.
Gnmzde gstergebilimin, bir bilim dal olarak kabul edilemeyecei
de tartlan konulardan bir tanesidir. Bir bilim dalnn genel olarak gerekliin
olmas gerekirken, gsterge bilimsel zmlemenin toplumdan topluma farkllk gsterdii ve her toplumun kendine ait kodlarnn olduu ileri srlmektedir
(Gstergebilimsel zmleme, Anonim, 2006).

73

3. BLM

RNEK AFLER BAZ ALINARAK

1990-2013 YILLARI ARASINDA AF VE SOSYAL AFLERN
TASARIM VE TEKNOLOJK AIDAN NCELENMES
Yaamn iinde pek ok iletiim aralar kullanlr. Afi bu iletiim
aralar iinde grsel zellik tayan ve en sk kullanlandr.
Sosyal ierikli afiler; salk, trafik, ulam, evre vb konularda eitmek
ve uyarmak amacyla hazrlanan afilerdir.
zellikle son yllarda halkn da bu tarz sosyal konularda bilinlenmesiyle birlikte sosyal ierikli afiler de oalmtr. Teknolojinin de geliimiyle
birlikte afiler nicelik bakmndan artt gibi nitelik bakmndan da ykselmitir denilebilir.
Bu blmde 1990-2013 yllar arasnda yaplm sosyal ierikli afiler
incelenecek ve eski afilerden yeni afilere deiim irdelenecektir.

74

ekil 3.1. Cedomir Kostovi, Aids konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Cedomir Kostovic

KONU ADI

: Aids

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 1990

KOMPOZSYON
Bilinsiz cinsel hayatn sorunu olarak her an ortaya kabilecek bir tehlike olan AIDSin insan hayatnda yer almamas, dikkat ve nlem alnmas iin
yaplan bir afi almasdr. Afite korunakl bir cinsel yaamda devaml salkl kalnabilecei vurgulanmak istenmitir. Yanmam kibrit kondomla koruma altna alnarak dier kibritler karamsar bir durumda gsterilmi.
Afite sar, siyah ve pembe renkler kullanlm. Dikkati ekmek, enerji,
nee ve gn n artrdndan korku etkisini azaltt iin, balklar sar
zemin iinde verilmitir. Beyaz ve sar renkler beraberlii ve gven tekil eder.
Siyah ise karamsarl ve lm artrr. Pembe; cokuyu, canll, neeyi
verir. Tasarmda imge dzlemin ortasnda, balk ise st ve alt ksmda boluklar dikkate alnarak kullanlmtr.
75

ekil 3.2. Yossi Lemel, Aids konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Yossi Lemel

KONU ADI

: Aids

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

FOTORAF

: G. Korisky

TARH

: 1993

KOMPOZSYON
AIDSe toplumsal bir bak as getirmek iin hazrlanan almada
condom can simidi eklinde verilmi ve hastala yakalanmadan nce kurtulmak iin son arenin condom olduu vurgulanmtr. mge dzlemin genel yzeyini kaplam balk imgeyle ayn byklkte tutulmaya allmtr. Can
simidi renkli verilerek daha ne karlmtr. Krmz, siyah ve gri renkler kullanlmtr.
Krmz renk; tutku, ate, ak ve kann rengidir. Aktif, yaam, enerjik ve
dinamik bir yaps vardr. Siyah, baln nemi ciddiyeti dikkat ekecek ekilde kullanlm. Toplumsal duyarlln nemi herkes tarafndan anlalacak ekilde vurgulanmtr.
76

ekil 3.3. Alkol Bamll konulu afi tasarm.

SANATI ADI

:-

KONU ADI

: Alkol Kullanm

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 1994

KOMPOZSYON
Afite toplumsal duyarllk olarak ikinin insan hayatndaki zararlar
anlatlmak istenilmitir. mge tm dzlemi kaplam iki gnlk yaantda insann bir paras olmas durumunda, yaam kalitesinin eksik olaca dikkat ekici bir ekilde yorumlanmtr.
Afite yeil, siyah, beyaz renkler mevcuttur. Yeil renkle; mavinin, dinginliine, sarnn ise, canlla doalla, yaama sevincine vurgu yaplm, Siyah renkle; insann hayatnn olumsuz geeceine ve yalnzl kuvvetli vurgulamak iin kullanlmtr. Beyaz renkle de; ztlk anlam verilerek iki saf, doal ve gzel gsterilmek istenmitir.

77

ekil 3.4. Blent Erkmen, Jazz konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Blent Erkmen

KONUADI

: Jazz

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 1988

KOMPOZSYON
Polonya asll Norveli Jan Garbarek saksafon sanats iskandinav caznn babas olarak bilinir.
Blent Erkmenin bu festival afiinde tipografik yetkinlik tm dzlemi
kaplam, minimalist bir yaklamn gstergesi olmutur. Afite Jan ile jazz
ustalkla ele alnmtr. Dzlemin sol altndan sa ste kadar tipografi kullanlarak, cazn jann nefesiyle hep ykseklere kt vurgulanmak istenmitir.
Afite siyah, krmz zeminde beyaz renk kullanlm. Krmz renkle;
tutku ve coku verilmitir. Siyah renkle; ciddiyet ve beyaz zeminle de saflk
doallk verilmitir.

78

ekil 3.5. Arifi Berker, nsan Haklar konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Arifi Berker (Baar dl)

KONU ADI

: nsan Haklar Evrensel Beyannamesi

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 1998

KOMPOZSYON
almada dikenli telin dikenleri iek olarak verilmitir. Gkyznde
olmas bar sembolize etmekte ve kiilerin herhangi bir statye bal olmadan
sahip olunan dokunulmaz, vazgeilmez, stn nitelikli ahlaki deerleri ve zgrln anlatmaktadr. Diken ve iek afiin tamamna hakimdir.
Mor, sar ve beyaz renkler kullanlmtr. Mor renk, hastalklarda tedaviyi destekler. Burada zgrln kstlanmasnn bir hastalk olduuna dair
gnderme yaplmtr. Sar renk, altnn, zenginliin ve gnein rengidir. zgrln ne kadar deerli ve geleceimizi aydnlatacan verilmektedir. Beyaz
renk, saflk ve temizliin simgesidir. Olumluluk, saflk, barl ve kabul edici
ifadesinin bir yansmas olarak beyaz; k, bilgi, aydnlk, nur gibi olumlu ve
erdemli deerlerle rtr.
79

ekil 3.6. rem Mangtl, Sigara Bamll konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: rem Mangtl (Birincilik dl)

KONU ADI

: Sigarasz Temiz Bir Dnya

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2000

KOMPOZSYON
Sigaraya Toplumsal bir bak as getirmek iin almada sigara ylan eklinde verilmitir. Panzehiri yok bal ile tedavisinin olmad vurgulanmtr.
mge dzlemin geneline hakim. Balk hiyerariye uygun daha geri
planda uygulanmtr.
Turuncu, beyaz ve altn sars renkleri kullanlmtr. Turuncu ve beyaz
renk, sigaray yanstmaktadr. Zemindeki beyaz yaz saflk ve temizliin simgesidir. Sar renk ise, altnn ve gnein rengi olup sigara kullanlmad taktirde bugnn ve yarnn aydnlk olacan anlatmaktadr.

80

ekil 3.7. Nazl Kaya, Altn Portakal Film Festivali afi tasarm.

SANATI ADI

: Nazl Kaya (Birincilik dl)

KONU ADI

: 38. Altn Portakal Film Festivali

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2001

KOMPOZSYON
1964 ylndan bu yana Antalyada dzenlenen Trkiyenin Uluslararas
en nemli film festivalinin 38. yl afi tasarmnda ana imge olarak 38. rakam
dzlemi kaplayacak ekilde kullanlmtr. 8 rakam film makaras gibi verilerek, sinemaya atfta bulunulmutur. Rakamn alt ksmndaki makarann arka
fonuna hareket verilerek filmlerin eitliliine doal yapsndan dolay sonsuza
kadar devam edecek festival imaj vurgusu yaplmtr.
Krmz ve siyah renkler kullanlm ve afiin bal stte soldan saa
doru beyez olarak tercih edilerek lke vurgusu yaplmtr. Tasarmc, fazla
ayrnt ve renk kalabalna girmeden, sade ve arpc bir ekilde, okuyucunun
ilgisini bu yne ekmek ve okuyucuyu yer ve festival ismiyle rne ynlendirmek istemektedir.
81

ekil 3.8. Aslhan zgen, Aids konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Aslhan zgen (Birincilik dl)

KONU ADI

: Condomi Afi Yarmas

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2003

KOMPOZSYON
Gven inde Akn Zirvesinde sloganyla Trkiyede sata sunulan
prezervatif markas Condomi tarafndan dzenlenen afi yarmasnda birinci
seilen afitir. Sperm avlayan prazarvatifle; aile planlamas, hijyen, gvenli
seks, bulac hastalklara dikkat ve AIDSe kar alan savaa dikkat ekilmek
istenmitir.
mge dzlemin yarsn kaplayarak etkili bir biimde kullanlmtr. Figrler aras gei ilkesi gzlenmektedir.
Renk olarak beyaz zemin ve iletmenin kurumsal rengi olan siyah renk
kullanlmtr. Beyaz renk kullanlarak; resmin etkisi artrlmak istenmitir. Sade bir tarzla, ayrntya girilmeden, renk kalabalna mahal vermeden, verilmek
istenilen mesaj okuyucuya iletilmektedir.
Tasarmda, toplum zihnine prezervatifin gvenli olduu ustalkla aktarlm, kltrlerin zihinlerinde var olan imajlara gndermeler yaplarak afiin
anlamlandrlmas salanmtr.
82

ekil 3.9. Yurdaer Altnta, afak tiyatro afii tasarm.

SANATI ADI

: Yurdaer Altnta

KONU ADI

: Sunrise afak

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

: 50x70 cm

TARH

: 2003

KOMPOZSYON
Afite teknik gsterge olan renkte sadece siyah ve gri kullanlmaktadr.
Bu renkler; lm, yas, cinayet, karamsarlk, mutsuzluk, ani dnmler ve deikenlikler, sresi belli olmayan mutluluk ve hzn ifade etmektedir. Ik kullanlmamakla birlikte daha ak tonlarda olan gri zemin zerindeki iki insan
glgesi siyah olarak izilmitir.
Biim olarak insanlarn hatlarndan da anlalaca gibi bu iki figr kadn ve erkei gstermektedir. Devamnda ise imeklerin akaca ok gzel
bir ekilde verilmitir.

83

ekil 3.10. Blattner Brunner, Glgeler konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Blattner Brunner, ABD Reklam Ajans

KONU ADI

: Glgeler

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2006

KOMPOZSYON
almada legolarn birbirine kenetlendiinde ocuun hayal dnyas
glgeye yanstlmtr.
Mavi ve beyaz renk kullanlmtr. Mavi renk, gkyz, su ve denizlerin de rengi olduundan, sonsuzluu, bar, zgrl ve huzuru simgeler. Beyaz renk, Saflk ve temizliin simgesidir. Ayn zamanda olumlu ve kabul edici
bir tavr vardr.
Mavi zemin zerine den glge (gemi) zekice dnlmtr.

84

ekil 3.11. Fang Chen, Aids konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Fang Chen (CHINA)

KONU ADI

: Aids

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2007

KOMPOZSYON
Afite kondom iine mermi ekirdei yerletirilmi ve ktlkleri iinde saklamlk hissi verilmek istenmitir.
mge dzlemi tam olarak kaplam ve tipografi daha minimal tutularak
hiyerariye uyulmutur. AIDS yazs yana yatk ve sol stte verilerek ok hzl
insan hayatna bulaabildii ve ayrca condom kullanmakla hzlca uzaklaabilecei ve kullanldnda ne kadar zararsz olabilecei verilmitir. Ayrca
AID YARDIM anlamnda dikkat ekici unsur olarak zmlenmitir.
Siyah ve gri renkler kullanlmtr. Bu renkler; lm, yas, cinayet, karamsarlk, mutsuzluk, sresi belli olmayan mutluluk ve hzn ifade etmektedir.
Keskin hatlarla izilen beyaz kaln kontrle, kondomun gveni ve salaml anlatlmak istenmitir.
85

ekil 3.12. Ogilvy & Mather, DHL afi tasarm.

SANATI ADI

: Ogilvy & Mather

KONU ADI

: DHL Japonya

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2007

KOMPOZSYON
Afite verilmek istenen mesaj sadece tasarmn yapld lkede anlam
ifade etmektedir. DHL firmasnn Japonyada hazrlad reklamda, ortadaki
krmz renkteki ekil gnei ve siyah renkteki art iareti ise hz sembolize
etmektedir. Sadece renk kullanlmtr ve sadelik hakimdir.
Firma logosu afiin sa alt kesinde yana yatk ekilde olup, hzl gidii ifade eder. mgeler byk alann ortasnda kk olarak verilerek dikkati
minimalist bir tavrla zerine ekmektedir.
Sar, krmz ve siyah renk kullanlmtr. Sar; altnn ve gnein rengidir. Krmz; tutku, ate, ak, yaam, enerjik ve dinamiktir. Siyah renk ise firmann kurumsaln tm afi tasarmna yanstmtr.

86

ekil 3.13. Blent Erkmen, Uykusuz Gece tiyatro afii tasarm.

SANATI ADI

: Blent Erkmen

KONU ADI

: Uykusuz Gece

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2013

KOMPOZSYON
32. stanbul film festivali afi tasarmnda Nuri Bilge Ceylann Babam in serisinden Uykusuz Gece isimli fotoraf kullanlmtr.
Blent Erkmen afi iin, Uykusuz bir gecede baktn grmeyen ak
bir gzn grdkleridir sinema nk. Gecenin karanlnda yastn yumuaklna gmlen baa kadar ekilmi yorgann bedeni saran hayalperest gveni,
sinema karanlnda koltua gmlme annda karln bulur. eklinde konutu ve ekledi: Nuri Bilge Ceylan kendi el yazsyla yazlm bal Trke
ve ngilizcesinin ters yz ilikisiyle bir film eridi gibi uykusuz gecedeki ak
gze elik eder. demitir.

87

ekil 3.14. Refik Yalur, Sigara bamll konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Refik Yalur

KONU ADI

: Sigara

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

: 350x200 cm

TARH

: 2008

88

ekil 3.15. Refik Yalur, Deprem konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Refik Yalur

KONU ADI

: Deprem Afi Yarmas

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2009

89

ekil 3.16. Refik Yalur, Trafik konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Refik Yalur (kincilik dl)

KONU ADI

: Trafik Afi Yarmas

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2010

90

ekil 3.17. Refik Yalur, Bar konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Refik Yalur (Birincilik dl)

KONU ADI

: 47. Uluslararas Troia Festivali

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2010

91

ekil 3.18. Refik Yalur, iddet konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Refik Yalur (Teekkr Belgesi)

KONU ADI

: Kadna iddet Afi yarmas

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2011

92

ekil 3.19. Refik Yalur, Bar konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Refik Yalur (Birincilik dl)

KONU ADI

: 49. Uluslararas Troia Festivali

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2012

93

ekil 3.20. Refik Yalur, Kresel snma konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Refik Yalur

KONU ADI

: Kresel Isnma

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2012

94

ekil 3.21. Refik Yalur, Nasreddin Hoca konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Refik Yalur (nclk dl)

KONU ADI

: Uluslaras Nasreddin Hoca Afi Yarmas

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2012

95

ekil 3.22. Refik Yalur, Mutlu aile konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Refik Yalur (Mansiyon dl)

KONU ADI

: Uluslaras Mutlu Aile Afi Yarmas

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2013

96

ekil 3.23. Refik Yalur, Mutlu aile konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Refik Yalur (Sergilenme dl)

KONU ADI

: Uluslaras Mutlu Aile Afi Yarmas

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2013

97

ekil 3.24. Refik Yalur, Atatrk konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Refik Yalur (Mansiyon dl)

KONU ADI

: Uluslaras Atatrk Afi Yarmas

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2013

98

ekil 3.25. Refik Yalur, Gvenlii konulu afi tasarm.

SANATI ADI

: Refik Yalur

KONU ADI

: ve naat Gvenlii Afi Yarmas

TEKNK

: Bilgisayar

BOYUT

:-

TARH

: 2013

99

4. BLM

SONU
Eski adan gnmze kadar olan sre iinde afi, srekli gelime
gstererek basl kitle iletiim aralarnn en nemlisi haline gelmitir. Afiin
ulaaca kitlenin fazlal ve maliyetinin dkl bunun sebebi olarak sylenebilir.
Trkiyede afiin ilk rnekleri; Cumhuriyetin balarnda, daha ok yaz
ierikli tiyatro, sinema, yardm dernekleri gibi kurumlarn yaptrd almalarda grlmektedir. Zamanla tm sektrlerde yaygnlam ve grsel iletiim
aralarnda en st seviyeye ulamtr. Sonu olarak eski tarihlerde basl ilan
nitelii tayan afi, gnmzde ticari ve sanatsal anlamda byk nem tar.
Afi sanatnn gelimesinde, teknolojik gelimelerin katks byktr.
Bununla birlikte bask tekniklerinde de ilerlemeler olmutur. Bask tekniklerinde eitlilik salanm ve bu eitlilik sayesinde afi tasarmlarnda yeni yntemler gelitirilebilmitir. Teknolojik geliimler sayesinde afilerin tasarm ve
bask aamalar kolaylam ve daha etkili bir hal almtr.
Teknolojik geliimle birlikte artan bilgisayar destekli tasarmlar, afiler
iin yeni bir dnem olmutur ve grsel etkiyi artrmtr.
Afi sanatna verilen nemin artmasyla ve bilgisayar destekli tasarmlarn oalmasyla birlikte tasarmlarda kullanlan tekniin zenginletii grlmtr. Bu teknikler; tipografi, illstrasyon, fotoraf ve karma tekniktir. Bu
teknikler sayesinde yaplan afi tasarmlarnn tasarmcnn tarzn yanstacak
biimde farkllat ortaya kmtr.
Afi tasarm yapacak baarl bir tasarmcnn; izgi, renk, biim, doku
ve tipografi gelerini dikkatli bir ekilde kullanmas gerekir. Denge, ztlk,
oran, kompozisyon, btnlk ve hiyerariye dikkat etmesi gerekir. Afiin boyutunu; ieriine, kullanlaca alana, hedef kitlenin ya ve zelliklerine gre belirleyebilmesi gerekir. Hedef kitlesini iyi belirleyebilmeli, konusuna ve hedef
kitlesine uygun bir teknikle tasarlayabilmesi gerekir. Ayrca tasarlad afi
ak ve net bir mesaj iermelidir.

100

Sonu olarak baarl bir afite olmas gereken nemli unsurlar

maddeler halinde sralayabiliriz;

izgi, gze ho gelen, birlii ve dengeyi tamamlayan, estetik bir kayg

tayan, psikolojik anlamna uygun kullanlan bir obje olarak kullanlmaldr.

Renk, psikolojik ve sosyo-kltrel hayattaki duygusal anlamlarna gre

kullanlmaldr. Afiin en nemli unsurlarndan birisi renktir.

Kullanlan doku; konu, ierik ve kitle asndan uygun bir ekilde seilmelidir.

Afiin btnleyicisi ve ayrlmaz bir paras olan tipografi, kolay anlalrlk iin basit tutulmal ve estetik kayglarla yerletirilmelidir.

izgi, renk, yaz gibi tm grsel unsurlar, estetik kayglarla birlik ve

btnlk korunacak bir biimde yerletirilmelidir.

Denge, tasarm alanndaki bolukta nesneleri balayacak ekilde dzenlenmelidir.

Kontrastlk kullanlacak ise, ok iyi bir ekilde zmlenmelidir.

Orant, dengeyi destekleyecek ekilde, grsel arln ve derinliin kurulmasna yardmc olacak ekilde oluturulmaldr.

Bireylerin grsel paralar arasndaki ilikinin grlmesine yardmc

olunacak ve bu sayede mesajn alglanmas kolaylaacak ekilde btnlk salanmaldr.

Hiyerari, yani n-arka ilikisi dikkatli bir ekilde kullanlmaldr.

letilmek istenilen mesaj, ak ve net bir ekilde verilmelidir.

Dikkat ekici, hedef kitleyi bilgilendirici ve uyarc olmaldr.

Son olarak hedef kitle doru bir ekilde saptanmal ve uygun tasarm
teknikleri kullanlmaldr.

101

KAYNAKA

KTAP
AKYZ, Y. (1997). Trk Eitim Tarihi (Balangtan 1997ye) stanbul: Kltr niversitesi Yaynlar
BARTHES, R. Gstergebilim lkeleri. MehmetSema Rfat (ev.). Szce Yaynlar: stanbul (1996)
BECER, E. (1999). letiim ve Grafik Tasarm Ankara: Dost Kitabevi.
BERGER, A. A. Kitle letiiminde zmleme Yntemleri M. Barkan, N. Bayram, D. Gler vd.(ev). Eskiehir: A..Yaynlar. (1993)
BUYURGAN, S., BUYURGAN, U. (2001). Sanat Eitimi ve retimi. Ankara: Dersal Yaynclk.
ERKMAN, F. Gstergebilime Giri. stanbul: Alan Yaynclk. (1987)
ERKMEN, B.(1995). Yurdaer Altnta zerine Bir Biyografik Kurgu Denemesi. stanbul: Arredamento Dekorasyon. Say: 71.
FSKE, J. letiim almalarna Giri. S. rvan(ev.). Ankara: Ark Yaynlar
(1996)
MORGAN, J. Welton, P. See What I Mean. Great Britain: Rautledge Inc.
(1992)
ODABASI, H.A. (2002) Grafikte Temel Tasarm. stanbul: Yorum Sanat Yaynclk
PARSA, S. Televizyon Estetii. E.. zmir: Basmevi (1994)
SZER, M., Tanyeli U. (1986). Sanat Kavram ve Terimleri Szl. stanbul:
Remzi Kitabevi.
102

TANSU, S.(1993). adas Trk Sanat. stanbul: Remzi Kitabevi.

TEPECK, A. (2002). Grafik Sanatlar. Ankara: Detay Yaynlar.
TURAN, A. (1992). Dnya Sanat Tarihi. stanbul: Remzi Kitabevi.
YENGN, H. Medyann Dili. stanbul: Der Yaynlar (1996)

BLDR VE MAKALE
MADEN, S. (1981). Trk Grafiinin Dn Bugn. Milliyet Sanat Dergisi.
Yeni Dizi 31.

TEZ
ALAKU, A.O. (1997) Kaligrafinin Modern Trk Resmine Etkisi Srecinde
Erol Akyava. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatrk
niversitesi
BNGL, . F. (2010). Devlet Tiyatrolarnda 2003-2007 Yllar Arasnda Yaplan Afilerin Tasarm ve erik Asndan ncelenmesi. Yksek Lisans
Tezi. Ktahya: Dumlupnar niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
ETKE, S. (1991). Trk Sanat Eitiminin Tarihsel Geliim Sreci inde Ortaokul Resim Eitimi ve Resim retmeni Yetitirme. Yaynlanmam
Doktora Tezi. Ankara: Gazi niversitesi.
GML, A. (2008). 1980 Sonras Trkiyesinde Tiyatro Afilerinde mge
ve Tipografi Sorunlar. Sanatta Yeterlilik Tezi. Ankara: Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
IIK, D. (2010). Grsel letiim Arac Olarak Afi Tasarm: 2009 Yl Yerel
Seimlerinde zmir Bykehir Belediye Bakan Adaylarnn Afi Tasarmlarnn Gstergebilimsel zmlemesi. Yksek Lisans Tezi. zmir:
Ege niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
103

KASAY, T. (2006). Dergi ve Afis Tasarm. Lisans Tezi. stanbul: Marmara

niversitesi Teknik Eitim Fakltesi Matbaa Eitimi Blm.
KUYUMCU, S. (2011). Trkiyede Teknolojik Gelimelerin Afi Tasarmna
Etkileri. Yksek Lisans Tezi. stanbul: Hali niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
TILI, T. . (2012). Film Afileri Tasarmnda Gstergeler: Prof. Dr. Yurdaer
Altntan Film Afileri zmleme rnei. Yksek Lisans Tezi. stanbul: Kltr niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.
UMUR, G. (2009). Trkiyede Grafik Tasarmnda Afi ve Trk Sinema Afilerinin 1904ten Bugne Geliimi. Yksek Lisans Tezi. stanbul: Yeditepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits.

NTERNET
Gstergebilimsel zmleme (2006)
http://www.golge-fanzin.com/forum/viewtopic.php?t=317 (10.06.2013)
Grafik Tasarm (t.y.) www.wikipedia.org/wiki/Grafik_tasarim (13.06.2013)
Grafik Sanatlar (t.y.) www.e-nedir.com/grafik-sanatlari (18.02.2013)
Kltr ve Turizm Bakanl. Grafik Tasarm Tarihi (t.y.)
www.kultur.gov.tr/TR/BelgeGoster.aspx (22.02.2012)
Dnden Bugne Trk Grafik Tasarm Tarihi (2012)
http://www.grafikerler.org/konu/dunden-bugune-turk-grafik-tasarimtarihi-bolum-1.31098/ (27.07.2013)
Trk Grafik Sanatnn Tarihi (2008)
www.photoshopmagazin.com/paylasim/2848/turk_grafik_sanatinin_tari
hi.html (18.05.2010)

104

Sosyal Sorumluluk Kampanyalar (2003)

http://www.siviltoplum.com.tr/?ynt=icerikdetay&id=115 (21.05. 2011)
Tasarm Nedir (2010) http://hasan.trakya.edu.tr/index.php/kategori-blogu/71tasarim-nedir.html (25.07.2013)

105

ZGEM

Kiisel Bilgiler
Ad-Soyad

: Refik YALUR

Doum

: 11.01.1979 - stanbul

Askerlik

: Tamamland

Medeni Hali : Evli

Lise

: Matbaa Meslek Lisesi

(Grafik Tasarm)

n Lisans

: Yldz Teknik niversitesi (Matbaa ve Tasarm)

Lisans

: Kocaeli niversitesi GSF

(Grafik Tasarm)

Y. Lisans

: Arel niversitesi

(Grafik Tasarm)

Profesyonel Deneyim
Tima Yaynlar

(1996-2000)

Cemay Grafik

(2000-2004)

Gk Mavi Reklam Ajans

(2004-2006)

Atmosfer letiim Sanatlar (2006-2012)

Beylikdz Belediyesi

(2012-____)

dller
1.lik dl

: 49. Uluslararas Troia Afi Yarmas

1.lik dl

: 47. Uluslararas Troia Afi Yarmas

1.lik dl

: zmit Pimaniyesi Logo Yarmas

2.lik dl

: Kocaeli Ticaret Odas Logo Yarmas

2.lik dl

: Trafik Afi Yarmas

2.lik dl

: ayrova Belediyesi Logo Yarmas

2.lik dl

: 4. Tenis Sporlar Logo Yarmas

3.lk dl

: Uluslararas Nasreddin Hoca Afi

Mansiyon

: Mutlu Aile Uluslararas Afi Yarmas

106

Mansiyon

: Ataya Sayg Zinciri Uluslararas Afi

Kocaeli nv. : Onur Belgesi

lk 5

: Kocaeli l Logosu

lk 10

: Deprem Afii

Sergilenme

: Mutlu Aile Uluslararas Afi Yarmas

Teekkr Blg. : Bakaldr Afi

Teekkr Blg. : Karayollar Trafik Gvenlii Afi Yarmas
Teekkr Blg. : Malatya Valilii Logo Yarmas
Teekkr Blg. : Kadna iddet Afi Yarmas

Jri yelii
Beylikdz Belediyesi Logo Yarmas

107