Harper

Lee
Blbl ldrmek

ROMAN


eviri : Fsun Eliolu

ODA YAYINLARI

Oda Yaynlar / Dnya Klasikleri Dizisi

Harper Lee
Blbl ldrmek
Orjinal isim: To Kill a Mockingbird
eviri : Fsun Eliolu
ISBN : 9789753850643

ePub dzenleme: Meritokrasi
Birinci Srm: Ekim 2014

Sanrm avukatlar da bir zaman ocuktu...

Charles Lang

BRNC BLM
On ne az kala, aabeyim Jemin kolu dirsekten krld. yileip, futbol oynayamayacana ilikin
korkular yattnda, sakatlna pek aldrmaz oldu. Sol kolu sandan az buuk ksa kalmt.
Yrrken ve ayakta elinin tersi gvdesine dik, baparma kalasna ters dururdu. Pas verip, alm
atabiliyordu ya, gerisi ona vz geliyordu.
Gemii tartabilecek, tartmay isteyecek yaa geldiimizde, kaza ile son bulan olaylar dizisinin
deerlendirmesini yapardk. Ben her eyi Ewelllarn balattn savunuyordum. Drt ya bym
olan Jem ise ok nceleri balad diyordu. Ona kalrsa Dillin bize geldii, Boo Radleyi evden
karma dncesini bize alad yaz balam olmalyd.
Ben de olaylara o kadar geni bir adan bakmak istiyorsan Andreew Jacksonla balad dedim.
General Jackson Creekleri dereden yukar srmeseydi, Simon Finch Alabamadan ters geri
kreklere aslmayacakt. Aslmasayd bugn buralarda olmazdk. Tartmay yumruklarla
zmleyemeyecek kadar bydmz iin Atticusa dantk. Babamz ikiniz de haklsnz dedi.
Gneyli olduumuzdan Hasting savann tesinde veya berisinde kayda deer atalarmzn olmay
ailenin baz bireyleri iin utan kaynayd. Bir tek Simon Finch vard. Dindarlna cimrilii baskn
kan, Cornwalllu krk avcs bir eczac olan Simon Finch... ngilteredeyken kendilerine Metodist
diyen bir gruba daha ak fikirli dindalar tarafndan yaplan baskya bozulan Simon, Atlantiki
am ve Philadelphiaya gelmiti. Sonra Jamaicaya, oradan Mobilee, oradan da St. Stephense geti.
John Wesleyin ticaret enebazl gerektirir retisini belleyen Simon, doktorluk yaparak ykn
tuttu. Bu yolda altn edinmek ve ssl psl giyinmek gibi, Tanr adna yakmayacak iler
yapmasayd mutlu da olamazd. Akl hocasnn insandan mal edinmeme konusundaki kuraln unutan
Simon, kle satn ald ve onlarn da yardm ile St. Stephense krk mil uzakta bir malikane kurdu.
Kente yalnzca bir kez dnd. E bulmaya gitti, buldu ve kz bol bir slale balatt. Kskanlacak bir
yaa kadar yaayp, zengin ld.
Aile erkeklerinin Simonun evi Finch Landingde kalp yaamlarn pamuktan kazanmalar gelenek
oldu. Landing kendi kendine yetiyordu. evredeki imparatorluklara karlatrldnda gsterisiz
saylabilirdi ama Mobileden gelen nehir teknelerinin tad buz, un ve giysilerin dnda temel
yaam gereklerinin tmn retebiliyordu.
Simon Kuzey - Gney Savan grebilseydi, ailesini toprak dnda her eyden yoksun brakt iin
fkeye boulurdu.
Topraa baml bu yaam gelenei bozulmakszn 20. yzyla kadar sregeldi. Babam Atticus
Finchin Montgomerye hukuk, kardeinin Bostona tp okumaya gitmesine dek de srd.
Kzkardeleri Alexandra Landingde kalan Finch oldu. mrn nehir kenarndaki hamanda yatp da
oltalarnn dolu olup olmadn dnerek geiren ters bir adamla evlendi.
Babam baroya kabul edilince Maycomba gelip avukatla balad. Finch Landingin yirmi mil

dousunda olan Maycomb, Maycomb Yresinin merkeziydi. Atticusun Adliye binasndaki

brosunda bir apka asks, bir dama tahtas ve lekesiz bir Alabama Eyalet Yasas kitabnn dnda
pek bir eyi yoktu. lk davasnn sanklar Maycomb Hapishanesinde aslan son iki kii oldular.
Atticus onlar ikinci derecede cinayet suunu kabul edip, valinin affna snmalar iin kandrmaya
alt. Ne var ki soyadlar Haverforddu. Bu ad Maycombda katrla e anlamlyd. Haverfordlar
ksraklarn alkoydu diye kan anlamazlk sonucu kasabann nde gelen nalbantn temizlemilerdi.
Bunu tann nnde yapacak kadar pervaszdlar. O -orospu - ocuunun - bana- gelip gelecei - buydu aklamas herkes iin yeterli olmalyd. Birinci dereceden cinayet sulamasna
kar susuz olduklarnda direttiler. nfazda bulunmak dnda Atticusun yapabilecei bir ey yoktu.
Babamn ceza hukukuna olan nefretinin balangc sanrm bu davadr.
Maycombdaki ilk be ylnda Atticus, hukuktan ok ekonomi yapt. Birka yl kazancn kardeinin
eitimine yatrd. John Hale Finch babamdan on ya genti ve pamuk ekmenin para kazandrmad
bir dnemde tbb semiti. Jack Amcann ileri yoluna girdikten sonra babam avukatlktan olduka
iyi gelir salad. Maycombu seviyordu. nsanlar tanyordu... Onlar da onu tanyorlard. Simon
Finchin abalar sayesinde hemen hemen herkesle ya akraba ya da hsm oluyordu.
Maycomb eski ve yorgun bir kasabayd. Yal havalarda yollar krmz bala dner, kaldrmlar
ot brrd. Adliye binas meydana sarkard. Nedense hava o zamanlar daha scak olurdu. Yaz gn
kara bir kpek scaktan soluk solua kalrd. Hoover arabalara koulmu bir deri bir kemik katrlar
meydandaki mee aalarnn boucu glgesinde sinekleri kovarlard. Erkeklerin kolal dik yakalar
saat dokuzda buru buru olurdu. Hanmlar leden nce ve saat uykusundan sonra ykanrlar,
gece olunca da terden ve pudradan olumu kremal yumuak pastalara benzerlerdi. nsanlar da yava
hareket ederlerdi yle gnlerde. Meydanda kardan karya ar admlarla geerler, evre
dkknlarn birinden tekine ayak srrler, her i iin bol zaman harcarlard. Gn yirmi drt saatti
ama insana daha uzun gelirdi. Acele etmek gereksizdi, nk gidecek yer yoktu; satn alnacak bir ey
yoktu, nk almak iin para yoktu; Maycomb yre snrlarnn tesinde de grlecek yer yoktu.
Kimileri iin belli belirsiz bir iyimserlik dnemiydi. Ksa bir sre nce onlara yalnzca kendilerinden
korkmalar sylenmiti.
Biz ana caddede otururduk: Atticus, Jem, ben ve amz Calpurnia. Babamzdan yana ikyetimiz
yoktu. Bizimle oyun oynard, bize kitap okurdu ve ll davranrd.
Calpurnia ise bal bana bir olayd. Tmyle kelerden ve kemiklerden olumutu. Miyoptu,
ayd, eli de bir toka kadar geni ve ard. Beni srekli mutfaktan kovar, benden byk olduunu
bile bile neden Jem gibi uslu olmadm sorar ve ieri girmeye hazr olmadmda da eve arrd.
Atticus ounlukla ondan yana olduundan, Calpurnia destans savalarmzdan hep galip kard.
Jem doduundan beri bizimleydi, kendimi bildim bileli onun zorba varln zerimde
duymuumdur.
Annemiz ben iki yandayken lm. Bu nedenle onun yokluunu hi hissetmedim. Montgomeryli
Grahamlardanm. Atticus Eyalet Meclisine ilk seildiinde tanmlar. Atticus orta yal, annem ise
ondan on be ya kkm. Jem evliliklerinin birinci rn. Drt yl sonra da ben domuum. ki yl
sonra annemiz anszn lvermi. Kalp hastal ailesinde teden beri vard derler. Ben onu hi
zlemedim ama sanrm Jem zlerdi. Onu iyi anmsyordu ve bazen oyunun orta yerinde i eker,
garajn arkasna gider, oyunu kendi bana srdrrd. yle anlarda ona ilimenin akllca

olmayacan bilirdim. Ben alt, Jem on yandayken yaz snrlarmz kuzeyde Bayan Hemy Lafayette
Doboseun evi ile, gneyde Radleylerin eviydi. Bu snrlarn tesine gemek aklmzn ucundan bile
gemezdi. Radleylerin evinde bilinmeyen bir yaratk oturuyordu. Ondan yle bir sz edilmesi
bizleri gnlerce uslu tutmaya yeterliydi. Bayan Dubosa ise eytann ta kendisiydi.
te o yaz Dill geldi.
Bir sabah arka bahede o gnk oyunumuza balamak zereyken komumuz Rachel Haverfordun
bahesinden birtakm seslerin geldiini duyduk. Kpek yavrular olup olmadn anlamak iin tel
rgye gittik. Bayan Racheln av kpei bebek bekliyordu. Bize bakan birini grdk. O kunuuncaya
kadar bir sre ylece baktk.
Selam.
Sana da. dedi Jem honut bir tavrla.
Ben Charles Baker Harrisim dedi. Okur yazarm.
Ee nolmu yani? dedim.
Okuma bildiimi renmek istersiniz diye dndm de... Okunacak bir eyiniz varsa okurum.
Ka yandasn? diye sordu Jem. Drt buuk?
Neredeyse yediyim.
yleyse yaptn marifet deil, dedi Jem ve parmayla beni gsterdi. Bu ufaklk doduundan
beri okuyor. stelik de okula balamad bile. Sen yedi ya iin ok bcrsn.
Km, ama yam byk.
Jem onu daha iyi grebilmek iin salarn geriye att. Neden bu tarafa gelmiyorsun Charles Baker
Harris? Tanrm, ne isim!
Seninkinden daha komik deil herhalde. Rachel Teyze seninkinin Jeremy Atticus Finch olduunu
sylyor.
Ben benimkini tayacak kadar bym, diye hrlad Jem. Senin adn senden bir kar byk.
ddiasna varm bir kar uzundur.
Tel rgnn altndan gemeye abalayan Dill, Bana Dill derler, dedi.
Alttan geeceine stten ge, dedim. Nerelisin?
Dill Meridian, Missisippiliydi. Yaz tatilini Rachel teyzesi ile geiriyordu ve bundan byle tm
yazlarn Maycombda geirecekti. Ailesi Maycombluydu. Annesi Meridianl bir fotorafyla
alm, onun ektii bir resimle de gzel ocuk yarmasna katlp be dolar kazanmt. Paray
Dille vermi, o da bu parayla yirmi kez sinemaya gitmiti. Bizim buralarda sinema yok, dedi Jem.

Bazen Adliye binasnda sa ile ilgili filmler gsterirler. Sen iyi bir eyler grdn m?
Dill Drakulay grmt. Bu aklama Jemin ona saygyla bakmasna yol at. Anlatsana dedi.
Dill allmn dnda biriydi. Gmleine iliklenen mavi pamukludan bir ort giymiti. Sa kar
beyazyd ve kafasna kaz ty gibi yapk duruyordu. Bize o bildik yky anlatrken mavi gzleri
bir yanp bir snyordu. Gevrek ve mutlu bir kahkahas vard. Tepesindeki bir tutam sa ekitirmeyi
huy edinmiti.
Dill, Drakulay anlatmay bitirince Jem filmin kitabndan daha iyiye benzediini syledi.
Dille babasnn nerede olduunu sordum. Onunla ilgili hibir ey sylemedin.
Yok ki..
ld m?
Yoo...
yleyse bir baban var, deil mi?
Dill kpkrmz oldu. Jem dilimi tutmam syledi. Onu korumas, arkadala kabul edildiini
gsteriyordu. O gnden sonra yaz sradan bir mutlulukla geti. Sradan mutluluk arka bahedeki
kiraz aalar arasna kurulmu aa evimizin onarlmas, kouma ve Oliver Optic, Victor
Appletoni ve Edgar Rice Burroughsun oyunlarndan oluan oyun daarcmzn tketilmesi
anlamna geliyordu. Dill bizimle olduu iin ok anslydk. nceleri hep benim zerime yklm
olan karakter rollerini o stlendi: Tarzandaki maymun, Tom Swiftteki Bay Danon, Yaramaz
ocuklardaki bay Crabrree. Dilli kafas deiik tasarlar, tuhaf zlemler ve acaip dlerle dolu bir
kk Merlin* olarak tandk.
* nl bir sihirbaz.

Austos sonunda oyunlarmz saysz tekrarlarla yavanlamt ki, Dill, Boo Radleyi evden karma
dncesini ortaya att.
Radleylerin evi Dilli bylemiti. Uyarlarmza, aklamalarmza ramen ayn sular ekmesi gibi
oras da Dilli ekiyordu. Ho, kedeki lambadan teye geemiyordu. Lamba Radleylerin
kapsndan gven verici bir uzaklktayd. Orada ylece durur, kolunu diree dolar, bakar
meraklanrd.
Radleylerin yeri bizim evin arkasndaki kedeydi. Gneye doru yrrseniz verandalarn
grrdnz. Yol kvrlr, baheleri boyunca uzanrd. Zenciler Radleylerin evinin nnden yrmez,
karya geerlerdi. Yrrken de slk alarlard. Maycomb okul bahesi Radley arazisine komuydu.
Kmeslerinin evresindeki aalar meyvelerini okul bahesine dkerler ama ocuklar bunlara
dokunmazlard. Radley meyveleri insanlar ldrebilirdi. Radley bahesine den bir top yitik bir
toptu. Soru bile sorulmazd.

Bu evin acs Jem ve ben domadan ok nce balam. Radleyler kendi ilerine kapanmlar.
Maycombun en byk elencesi olan kiliseye gitmemiler. Evde ibadeti yelemiler. Maycombda
balanmayacak bir davrant bu. Bayan Radley sabah kahvesi iin komularna uramam ve
hibir yardm derneine katlmam. Bay Radley kasabaya on bir buukta yryerek gider, on ikide
de kahverengi bir torbayla dnermi.
Tek katl bir evdi. Bir zamanlar geni bir verandas ve yeil panjurlar varm. Zamanla evresindeki
betonun rengine dnm. Yamurdan rm at kaplamalar verandann kntlarnn zerine
sarkyor, mee aalar gnei uzak tutuyordu. Sarho bir itin kalntlar otlarn brd n
baheyi koruyordu. Evde kt bir hayalet yayordu. nsanlar gerek olduunu savunuyorlard ama
Jem ve ben onu hi grmemitik. Ay dounca sokaa kyor derlerdi. Pencerelerden evlerin iini
gzetlediini de sylerlerdi. Aelyalar dondan kuruduu zaman bunu onun nefesine yoruyorlard.
Maycombda ilenen ufak tefek sularn tm onun iiydi. Bir keresinde kasaballar, geceleri olan bir
dizi irkin olay nedeniyle dehete dmt. Tavuklar ve ev hayvanlar yaral bulunuyordu. Gerek
sulunun Deli Addie olduu ortaya km, o da kendini Baker deresinde boduu halde insanlar yine
de ilk kukularndan dnmemi, Radleylerin evine doru bakmlard. Bay Radleyin geimini nasl
saladn hi renemedim. Jem pamuk alm-satm ile urayor derdi. Bu, yre dilinde bo
gezmek anlamna gelirdi. Bay Radley, kars ve iki ocuu herkes bildi bileli burada oturuyorlard.
Radleyerin panjur ve kaplar pazarlar kapal olurdu ki, bu Maycombun geleneklerine pek aykr
derdi. Kapal kaplar yalnzca souk hava veya hastalk demekti. Pazar gnleri dostluk, komuluk
gnleriydi. Hanmlar korse, beyler ceket, ocuklar da ayakkab giyerlerdi. Bir pazar akam
Radleylerin n basamaklarn trmanp da Uu hu -biz geldik! denildii grlmemiti. Bir
keresinde Atticusa Radleylerin eskiden tel kaplar olup olmadn sormutum. Atticus da, evet,
ama sen domazdan nceydi, demiti.
Yaygn sylentiye baklrsa, en gen Radley Old Sarumda, yrenin kuzeyinde yerlemi byk ve
tuhaf bir aile olan Cunninghanlarla tantnda yeni yetme imi. Maycombun grp grecei tek
ete bozuntusu da bunlarm. ok az i evirmiler ama yine de kasabalnn diline dmler. Kilise
krssnden de kez uyarlmlar. Berber dkknnda vakit ldrrler, pazarlar otomobille
Abbotsvillee sinemaya gider, yrenin kumar yata olan Dev Drop han ile Balk Kampnda dans
eder, kumar oynarlarm. Maycombda hi kimse olunun kt arkadalar edindiini Baba Radleye
sylemeye cesaret edememi.
Bir gece ikiyi fazlaca karan bu genler, dn alnm bir araba ile meydanda geri geri dolamaya
balamlar. Maycombun en eski memuru Bay Conner a direnmiler ve adamcaz adliyedeki
nezarethaneye tkmlar.Bu ie bir son vermek gerekmi. Bay Conner hepsini teker teker
tanyabileceini, bunu onlarn yanna koymayacana sz vermi. Bylece delikanllar uygunsuz
davran, evreyi rahatsz etme, saldr, kaba kuvvet kullanma ve bir bayann yannda ahlk d
konumak sularndan yarg nne karlmlar.
Yarg, Bay Conner a son sulamay iin iine neden kattn sorduunda, Bay Conner, ylesine
bas bas bararak kferttiler ki, Maycomblu tm bayanlarn duyduuna eminim, demi. Yarg
ocuklar Eyalet Endstri Meslek Lisesine yollam. ou kii oraya yiyecek ve yatacak yer bulsunlar
diye yollanr. Oraya gitmek utanlacak bir ey deildir.

Ama Bay Radley ise yle olduunu dnm. Yarg serbest brakrsa Arthur un tekrar bela
karmayacana kefil olmu. Bay Radleyin sznn senet olduunu bilen Yarg da Arthur u
serbest brakm. tekiler endstri lisesine gidip eyaletteki en iyi eitimi grmler. Bir tanesi
Auburndeki mhendislik okulunun yolunu tutmu. Radleylerin kaplar pazarlar gibi teki gnler
de kapanm ve Arthur u on be yl boyunca gren olmam.
Ama bir gn geldi Boo Radley birka kii tarafndan duyuldu ve grld. Jem olay yle byle
anmsyordu. Atticusun Radleyler konusunda pek konumadn sylerdi. Jem soru sorduunda
yant Sen iine bak. Radleylerle urama! oluyordu. Boo Radley tekrar ortaya ktnda Atticus
bile Vaay, vaay, vay! demiti.
Her eyin iyzn bildiini savunan dedikoducu Bayan Stephanie Crawford olayn geliimini yle
anlatmt: Boo oturma odasnda oturmu, gazeteden yazlar kesip, bir deftere yaptryormu.
Babas gelmi, tam olunun yanndan geiyormu ki, Boo elindeki makas babasnn bacana
saplayvermi. Sonra da karm pantolonuna silmi ve yapt ie dnm. Olunun tm aileyi
ldreceini syleyerek yola frlayan bay Radley lk la kente komu, erifle dndklerinde
Booyu oturma odasnda gazeteyi dorarken bulmular. Ya o sralar otuz varm. Bayan
Stephanie, Tuscaloosadaki akl hastanesinde bir sre kalmak ona iyi gelir dendiinde, Bay Radleyin
Radleyler tmarhaneye gidemez dediini anlatrd. Babasna kalrsa Boo deli deildi. Arada bir
zvanadan kyordu... hepsi bu. Ne var ki kilit altna alnmasna da kar kmad.
Ama sulanmasna kar kt. Boo bir cani deildi. erifin gnl onu zencilerle beraber kapatmaya
elvermeyince, Boo adliye binasnn bodrumuna kapatld.
Boonun bodrumdan eve dn Jemin anlarnda sisliydi. Bayan Stephanie Crawford kent
meclisindekilerin Bay Radleye Booyu eve gtrmezse nemden kflenerek leceini sylediklerini
anlatt. Kald ki, Boo belediyenin srtndan daha fazla geinemezdi.
Kimse Bay Radleyin Booyu gzlerden uzak tutmak iin ne trl bir bask kullandn bilmiyordu
ama Jem yataa zincirle bal olmas gerektiini dnyordu. Atticus hayr dedi; nsanlar hayalete
dntrmek iin baka yntemler de vardr.
Ben Bayan Radleyin kapy ap tebih ieklerini suladn anmsyorum. Bay Radleyin kente
gidiini izlerdik. Renksiz, yanstmayan gzleri vard. nce, ksele gibi bir adamd. Elmack
kemikleri kk, az geniti. st dudaklar ince, alttakiler dolgundu. Bayan Stephanle ok namuslu
olduunu, tanr szn kanun saydn sylerdi. Ona inanrdk nk Bay Radley tfek gibi dimdik
dururdu.
Bizimle hi konumazd. O yoldan geerken yere bakarak, Gnaydn efendim derdik, o da yant
olarak ksrrd. Bay Radleyin byk olu Pensacolada oturuyordu. Noelde eve gelirdi. Eve girip
ktn grdmz ender insanlardan biriydi. Radley, Arthur u eve getirdii gnden sonra ev
canlln yitirdi dediler.
Bir gn Atticus, eer bahede grlt yapacak olursak canmza okuyacan syledi. O evde yoksa
bu ii Calpurnia stlenecekti. Bay Radley lyordu.

lmekte de hi acele etmedi. Radleyin bahesi boyunca uzanan yolun iki ucunu testere tezghlar ile
tkadlar. Kaldrmlara saman dendi. Trafik arka sokaa kaydrld. Doktor Reyrolds arabasn
bizim evin nne brakyor, Radleylere yryerek gidiyordu. Jem ve ben gnlerce sus pus olduk.
Sonunda tezghlar aldlar ve bize Bay Radleyin son yolculuuna kn verandadan izledik.
Tanrnn nefes verdii en kt adam ite gidiyor, diye sylendi Calpurnia. Ardndan da baheye
tkrd. aknlkla ona bakakald. Carn beyaz adamn ileri konusunda fikir yrtmesi ok ender
rastlanan bir olayd.
Mahalleli Bay Radley gidince Boo dar kar sanyordu ama alacak bir ey oldu. Boonun
aabeyi Pensacoladan dnd ve babasnn yerini ald. Aralarndaki terk fark yalaryd. Jem, Bay
Nathan Radleyin de pamuk alm-satm yaptn syledi. Ama ona gnaydn dediimizde bizimle
konuurdu. Kentten elinde bir dergi ile dndn de grmtk. Dille Radley konusunda ne kadar
ok ey anlatrsak anlatalm, daha fazlasn renmek istiyor, daha uzun sre lambann direine
dolanyor ve daha ok meraklanyordu. Acaba ne yapyor ierde? derdi. Kapdan dar yalnzca
kafasn uzatyor herhalde. Jem, kyor ama zifir karanlkta, dedi. Bayan Stephanie Crawford
bir gece uyandnda onu pencereden ieriyi seyrederken yakalam. Kafasnn kurukafaya
benzediini syledi. Onu geceleri duymadn m Dill? te byle yryor... Ayan talarda srd,
Bayan Rachel neden her eyi smsk kilitliyor sanyorsun? Arka bahede ayak izlerini ook
grdm. Bir gece de tel kapy trmalyordu ama Atticus yetiene kadar yok oldu.
Acaba neye benziyor? dedi Dill.
Jem, Boonun akla yatkn bir tarifini yapt: Ayak izlerine baklrsa boyu iki metre kadard. Sincaplar
ve kedileri i i yiyordu. Elleri bu yzden kanlyd. Eer bir hayvan i i yersen kan izlerini
yok edemezdin. Yznde bir yra izi vard. Dileri rk ve saryd. Patlak gzlyd. ou zaman da
salyalar akyordu. Onu dar karmaya alalm, dedi Dill. Neye benzediini grmek
istiyorum.
Jem, Dille lmek istiyorsa bunun kolay olduunu, gidip n kapy almasnn yeterli olacan
syledi. lk denememiz Jem ile Dill'in Gri Hayalete kar iki Tom Swiftine bahse girmesi sonucu
gerekleti. Dille baklrsa Jem Radleylerin kapsndan teye geemeyecekti. Jem mrnce hibir
meydan okumaya pabu brakmamt. Konuyu gn dnd. Sonunda gururu saduyusuna baskn
kt ve Dill onu yola getirdi. Korkuyorsun! dedi ilk gn. kinci gn, yle korkuyorsun ki
baheden ieri admn atamazsn, dedi. Jem kar kt: Her gn Radleylerin evinin nnden
geiyordu ya...
Oras yle, ama koarak, dedim.
Dill onu nc gn pes ettirdi. Meridianllar Maycomblulardan daha yreklidir, hi
Maycomblular gibi dleini grmedim! deyiverdi.
Bu szler Jemi keye yollamaya yetti. Kede durdu, elektrik direine yasland ve uydurma
menteesinde deli gibi sallanan kapya bakakald.
Yanna vardmzda, Umarm hepimizi birer birer ldreceinin farkndasndr Dill Harris, dedi.
Gzlerinizi oyunca beni sulamayn. Bu ii siz balattnz, tamam m?

Korkuyorsun, dedi Dill. Jem korkmadn Dill iyice kafasna soksun istiyordu. Yalnzca bizleri
yakalamadan dar karabileceim bir yol dnemiyorum. Kald ki kollamas gereken bir kz
kardei vard. Byle deyince gerekten korktuunu anladm. Evin damndan atlamas gerektiinde de
kollamas zorunlu bir kardei vard. Ben lrsem senin halin ne olur? diye sormutu. Sonra,
atlam, yarasz beresiz ayaa kalkmt. O gnden sonra ta ki u Radleylerin evi ile yzyze gelene
dek sorumluluk duygularn yitirmiti.
Pes ediyorsun demek! yle mi?
Dill bu iler aceleye gelmez, dedi Jem. Azck dneyim... kaplumbaann kafasn kartmaya
benziyor biraz bu...
O nasl oluyor? diye sordu Dill.
Altna kibrit tutarsn.
Radleylerin evini atee verecekse onu Atticusa gammazlayacam syledim.
Dill kaplumbaann altna kibrit tutmann iren bir i olduunu syledi.
Jem homurdand. ren deil, yalnzca hayvan kandrmak gibi bireydir bu; btnyle atee
vermek baka, o baka.
Kibritin cann yakmayacan nereden biliyorsun?
Kaplumbaalar duymaz, aptal! dedi Jem.
Sen hi kaplumbaa oldun mu, ha?
Samalama Dill! Brak dneyim... evi taa tutabiliriz tabii...
Jem ylesine uzun uzun dnd ki Dill az da olsa yumuad. Sana dlek demeyeceim. Gri
Hayaieti de veririm. Git evin duvarna dokun yeter.
Jemin yz aydnland. Eve dokun... hepsi bu mu?
Dill ban sallad.
Hepsinin bu olduundan eminsin deil mi? Dnp geldiimde baka numara karma!
Tamam... hepsi bu. Seni bahede grnce belki de dar kacaktr. Scoutla ben stne atlar, ona
zararmz dokunmayacan anlatncaya dek yerde tutarz.
Keyi brakp, Radleylerin evinin nnden giden yan yola girdik ve kapda durduk. E... haydi
dedi Dill. Scoutla ben arkadayz.
Gidiyorum. teklemeyin.

Bahenin kesine yrd. Geriye dnd. Nasl girebileceini saptamak iin araziyi denetliyordu
sanki. Kafasn kayor, kalarn atyordu.
O zaman onunla alay ettim.
Jem kapy at. Evin duvarna bir kouda vard, sobeledi ve yanmzdan geip gitti. Ardna dnp
bakmamt bile. Dill ve ben ardndan frladk. Verandamzn gvencesinde soluk solua durduk,
yorgun argn arkamza baktk.
Eski ev ylece duruyordu. Yamuk ve hastalklyd. Bakarken panjurlardan biri oynad gibi geldi bize!
Kck, belli belirsiz bir kprd... Sonra ev yine o eski sessizliine gmld.

KNC BLM
Dill Eyllde Meridiana dnmek zere bizlerden ayrld. Be otobsne bindirdik. Haftaya okulun
almakta olduu kafama dank edene dein ok znt ektim. Yaamm boyunca hibir eyi
bylesine iple ekmemitim.
Kn saatlerce aa tepelerinden okul bahesine bakar, Jemin bana verdii drbnle okullu
ocuklar gzler oyunlarn renirdim. Krebenin karmaas ierisinde Jemin krmz ceketini
bulur ve onun kck zaferlerine, zntlerine ortak olurdum. Onlara katlmaya can atyordum.
Jem beni okula gtrmeyi ltfen stlendi. Bu ii genellikle ana-babalar yapyordu ama Atticus,
Jemin bana snfm gstermekten byk mutluluk duyacan sylemiti. Sanrm bu anlamada para
da etkin oldu, nk Radleylerin evinin kesini dnerken Jemin ceplerinden allmadk ngrtlar
gelmiti. Okul bahesinin yoluna girip de yavaladmzda Jem, onu rahatsz etmemem gerektiini
syledi. Gel Tarzandan bir blm oynayalm trnden isteklerde bulunmayacaktm. zel yaam ile
ilgili szler sarfedip onu utandrmak yoktu. Ders aralarnda ve leyin kuyruuna yapmayacaktm.
Ben birinci snfa taklacaktm, o da arkadalar ile olacakt.
Yani artk birlikte oynamayacaz m demek istiyorsun?
Ev baka, okul baka. Greceksin.
Gerekten de yleydi. Daha ilk sabah retmenimiz Bayan Caroline Fisher beni snfn nne ard
ve elime cetvelli vurdu. lene dek odann kesinde ayakta durdum.
Bayan Caroline ta atlasa yirmi bir yanda filand. Parlak kestane salar, pembe yanaklar vard.
Krmz oje srmt. Yksek keli ayakkablar ve krmz beyaz izgili bir elbise giymiti.
Grnm de, kokusu da nane ekerine benziyordu. Bayan Maudie Atkinsonun evinde pansiyoner
olarak kalyordu ve Bayan Atkinson onu bize tantrdnda Jem gnlerce uyurgezer gibi dolamt.
Bayan Caroline tahtaya adn yazd. Bu adnn Caroline Fisher olduunu gsteriyordu. Kuzey
Alabamann Winston yresindenim. O blgenin adnn artrd tuhaflklardan pay almtr
korkusuyla fsldamalar oldu. (Alabama 1861de Birleik Devletler den ayrld zaman Winston da
Alabamadan ayrlmt. Maycombdaki ocuklar bile bunu bilirdi.) Kuzey Alabama iki yapmclar,
iri katrlar, elik irketleri, Cumhuriyetiler, profesrler ve ne id belirsizlerle doluydu. Bayan
Caroline gne kedilerle ilgili bir yky okuyarak balad. Kediler birbirleri ile uzun konumalar
yapyor, ssl entariler giyiyorlard. Mutfak kuzinesinin altndaki scak yuvalarnda yayorlard.
Bayan kedi lokantada ikolata kapl fare istediinde, snf solucanlarla dolu bir kova kadar kpr
kprd. Yrdkleri gnden beri domuzlara yem verip pamuk toplam olan, paavralarla donanm,
basma gmlekli birinci snfn, masalc edebiyata duyarl olmadn bilmiyordu sanrm. Sonuna
gelince de Aman, aman, ne gzel deil mi? diye sordu.
Sonra da tahtaya geti ve kocaman harflerle alfabeyi yazd. Snfa dnp sordu:

Bunlarn ne olduunu bilen var m?

Herkes biliyordu. Geen ylki birinci snfn ou kalmt.
Sanrm beni de adm bildii iin seti. Ben alfabeyi okurken kalarnn arasndan bir izgi
belirmiti. lk okuma kitabn ve Mobile Gazetesinin borsa haberlerini okuttu. Yznde belli belirsiz
bir nefret grdm. Babama bana okuma retmemesini sylememi tembih etti. Bu, doru okumam
engelliyormu.
retmek mi? dedim aknlkla. O bana birey retmedi, Bayan Caroline. Atticusun bana
gsterecek zaman yok. Bayan Caroline glp, bilgi bilgi kafa sallaynca, Geceleri yle yorgun
oluyor ki yalnzca kendi kitabn okur, diye ekledim.
O retmediyse kim retti? Birileri retmi! Herhalde doduundan beri Mobile Gazetesini
okumuyorsun.
Jem yle diyor. Finchin dorusunun Bullfinch* olduunu okumu. Jem admn gerekte Jean
Louise Bullfinch olduunu, doumda kartm, gerekte...
*ngilizce'de Finch saka, Bullfinch ise Avrupa saka ailesinden ok iyi ten bir ku trnn addr.

Bayan Caroline dpedz yalan sylediimi sanyordu. D gcmz az kullanalm canm,

Babana sana retmenlik yapmamasn syle. Okumaya bo bir kafayla balamak en iyisidir. i
benim stlendiimi ve zarar kapatmaya alacam syleyiver.
Efendim?
Baban nasl retileceini bilmiyor. Artk oturabilirsin.
zgn olduumu belirttim ve suumun ne olduunu dnmeye baladm. Okumay bilinli
renmemitim. Gndelik gazetelerin iinde yuvarlanp durmutum Kilisedeki uzun saatlerde... o
zaman m renmitim acaba? lahileri hep okuyabilmiimdir. Okumak bana doal gelen bir eydi.
Pantolonumu iliklemek, zlen pabu balarm balamak kadar doal bir ey. Atticusun
parmann ucundaki lekeler ne zaman szcklere dnmt? Anlarmn her gecesinde onlar
vard. Her gece Atticusun kucana kvrldmda o ne okuyorsa ben de onu okurdum. Gnn
haberleri, yasa nergeleri, Lorenzo Dowun anlar. Yitirmekten korkana dek okumay sevmedim.
nsan nefes almay sevmez ki... Bayan Carolinei kzdrdm iin ii oluruna braktm. Ders arasna
kadar dary seyrettim. Jem beni buldu. Nasl gittiini sorunca olup bitenleri anlattm.
Kalmam gerekmese ekip giderdim, Jem. O allahn cezas kadn Atticusun bana okuma rettiini
ve buna son vermesi gerektiini sylyor.
Jem, Aldrma Scout, dedi. Bizim retmen Bayan Carolinenin yeni bir retim yntemini
tantmaya altn syledi. niversitede renmi. Yaknda btn snflarda uygulanacakm.
Kitaplardan renmeyecekmiiz. nekleri renmek istiyorsak gidip st saacaz gibilerden...
anladn m?

yi de Jem, ben inekleri renmek istemiyorum, ben...

Bal gibi istersin. nekleri bilmen gerek. Maycomb yaamnda byk yeri var onlarn.
Jeme akln yitirip yitirmediini sormakla yetindim.
nat - sana yalnzca birinci snflardaki yeni uygulamay anlatmaya alyorum. Dewey Ondalk
sistemi* diyorlar.
*Dewey Ondalk sistemi ktphanecilikte kullanlan bir fileme ve kataloglama yntemidir'. Eitimle uzak, yakn ilikisi yoktur.

Jem bildiinden amazd, bu yzden yanln dzeltmeye kalkmadm.

Dewey Ondalk sistemi, Bayan Carolinein stnde kedi, Fare, adam, sen szckleri yazl
kartlar sallamasyla uygulanyordu. Karlk vermemiz gerekmiyordu. Snf bu imgesel aklamalar
sessizlik iinde karlyordu.
Skntdan patlyordum. Dille mektup yazmaya baladm. Bayan Caroline beni yazarken yakalad ve
babamn bana ders vermekten vazgemesini syledi. Hmm, dedi, birinci snfta el yazs yok. Onu
te reneceksin.
te bunun sulusu Calpurniayd. Yamurlu gnlerde onu delirtmemizi engellemeye yaryordu.
Tatahtann tepesine kargack burgack bir yazyla alfabeyi yazar, altna da Kutsal kitapdan bir blm
eklerdi. Aynn yazabilirsem dlm ekerli, tereyal bir sandviti. Calpurniann retmenliinde
duygusalln yeri yoktu. Ender olarak baarl saylr ve dllendirilirdim.
Bayan Caroline, le yemeine eve gidenler elini kaldrsn, dedi. Cale olan kzgnlm yarda
kesildi.
Kasabal ocuklar ellerini kaldrdlar. Bize bakt.
Evden yemeini getirenler sralarnn stne koysunlar.
Teneke kutulardaki pekmezler yoktan varoldular. Tavanda madeni bir k dans ediyordu. Bayan
Caroline yemek kutularna bakarak, yoklayarak aralarda dolat. indekileri beenince kafasn
sallyor, beenmeyince de kalarn atyordu. Walter Cunninghamn srasnn yannda durdu.
Seninki nerede?
Walter Cunninghamn yz barsaklarnn klkurtlaryla dolu olduunu gsteriyordu. Ayanda
pabu olmamas da nedenini... Kl kurdu ahr evresinde yaln ayakla dolaanlar da olurdu. Walter in
ayakkablar olsayd okulun ilk gn giyer, sonra da rafa kaldrrd. Ama stnde temiz bir gmlek
vard. Pantolonu dzgn bir biimde yamanmt.
Yemeini unuttun mu? diye sordu Bayan Caroline. Walter dosdoru karya bakyordu. Sska
enesinde bir kasn seyirdiini grdm.
Sonunda, Evet, diye mrldand.

Bayan Caroline krsye dnd ve antasn at. te sana bir eyrek, dedi, git kasabada ye bugn.
Yarn dersin.
Walter ban hayr anlamnda sallad. Zayf bir sesle, Hayr, teekkr ederim efendim, diyebildi.
Bayan Carolinein sesine anszn sabrszlk karmt. Haydi Walter... gel al unu!
Walter yine ban sallad.
Walter ban nc kez sallaynca biri bana, Gidip ona syle Scout, dedi.
Arkama dndmde kasabal ocuklarn ounluunun bana baktn grdm. Bayan Carolinele
iki kez takmtk. Anlay, tanklktan gelir dercesine bakyorlard bana.
Walter in adna kalktm: ey... Bayan Caroline?
Ne var Jean Louise?
Bayan Caroline, Walter bir Cunninghamdr.
Yerime oturdum.
Ne dedin?
Her eyi akladm sanyordum. Bizler iin durum apak ortadayd. Walter Cunningham yalan
sylyordu. Yemeini unutmamt, yemei yoktu. Bugn yoktu; yarn da, br gn de olmayacakt.
mr boyunca eyrei yan yana grmemiti.
Bir kez daha denedim: Walter, Cunninghamlardan biridir Bayan Caroline.
Anlamadm Jean Louise...
Zarar yok efendim. Buralarn insanlarn yaknda tanrsnz. Cunninghamlar deyemeyecekleri
eyleri almazlar. Kilise yardmlarn bile. Kimseden bir ey almamlardr. Ellerindekilerle yetinirler.
Fazla bir eyleri yoktur ama olanla yetinirler.
Cunningham ailesi konusundaki bilgim geen kn olaylarna dayanyordu. Walter in babasnn
Atticusa ii dmt. Oturma odasnda yaplan i karartc bir konuma sonunda Bay Cunningham:
Bay Finch, size borcumu ne zaman derim bilemiyorum, demiti.
Derdin bu olsun Walter dedi Atticus.
Atticusa deyip deyemeyeceini sordum
Parayla deil. Ama gr bak, yl sona ermeden borcu denmi olacaktr, dedi.
Gerekten de grdm. Bir sabah Jem ve ben arka bahede bir demet ra bulduk. Sonra arka

basamaklarda bir sepet ceviz bulundu. Noelde sslemeler iin bir kasa saparna otu ve defne
yapraklar, baharda bir uval dolusu algam... Atticus Bay Cunninghamn borcunu demi olduunu
syledi.
Neden byle dyor?
yle deyebiliyor da ondan. Paras yok.
Biz yoksul muyuz Atticus?
Evet anlamnda ban sallad: Hem de nasl!
Jem yzn buruturdu. Cunninghamlar kadar m?
Tam deil. Onlar kyl, ifti insanlar. Ekonomik bunalm onlar kt etkiledi.
Jem iftiler yoksul olduu iin meslek sahipleri de yoksul oluyor dedi. Maycomb yresi tarmla
geindiinden kurular ve dolarlar doktor, avukat veya diilerin eline zor geiyordu.
Veraset ii Bay Cunninghamn dertlerinin yalnzca bir blmyd. Varisi olduu araziler ise tmyle
ipotekliydi. Eline geen be kurula bunun faizini dyordu. enesini tutmay bilse bir i bulurdu
ama o zaman da toprak elden giderdi. Cunningham topran elde tutup a gezmeye, aklnn kestiine
oy vermeye kararlyd. Attius, o soylu biridir derdi.
Cunninghamlarn avukatlara verecek paralar yoktu. Neleri varsa onunla dyorlard. Dr. Reynolds
da byle alr, dedi Atticus. Bir uval patatese ebelik yapar. imdi kulan a da sana veraset
nedir anlataym.
Bunlar Bayan Carolinee anlatabilseydim kendimi beladan kurtarrdm, ama ben Atticus gibi
anlatamyordum. Onu utandryorsunuz, dedim. Walter in size getirebilecei eyrei yok. Sizin de
raya gereksiniminiz yok.
Bayan Caroline duralad. Sonra da beni yakamdan yakalad ve krsye kadar eke eke gtrd.
Jean Louise, bu sabah seninle yeterince uratm. ok yaramazlk ediyorsun, uzat elini!
Tkrecek sandm. Maycombda insanlar ellerini bunun iin uzatrlard. Szl anlamalar
mhrleyen eski bir gelenekti. Ne trl bir al veri yaptmz merak ederek arkadalara baktm.
Yant aryordum, ama onlar da akn akn bana bakyorlard.
Bayan Caroline cetvelini ald; elime alt kez vurduktan sonra kede dikilmemi istedi. Bayan
Carolinein beni dvmekte olduunu ancak o zaman anlayan snfta bir kahkaha koptu. Bayan
Caroline onlara da ayn eyi yapacan syleyerek gzda verince bir amata daha koptu. Taa ki
Bayan Blunt gelene dek...
Maycomblu olan ve Dewey Ondalk Sisteminden habersiz olan bayan Blunt, ellerini beline dayad
ve Bu odadan t kacak olursa hepinizi yakarm! Bayan Caroline, bu grltde 6. snfn
piramitleri anlamasna olanak yok! diye bard.

Kedeki misafirliim ksa srd. Zil sayesinde papara yemekten kurtulan bayan Caroline, snfn
yemee kn izledi. Son kan ben olduumdan, iskemlesine kp kafasn kollarnn arasna
gmn grdm. Bana daha iyi davranm olsayd, ona acyabilirdim. Ufak tefek, gzel bir eydi.

NC BLM
Walter Cunningham dvmek ok keyifliydi. Tam burnunu topraa srtyordum ki Jem gelip onu
brakmam syledi. Ondan byksn.
Neredeyse senin yanda. retmenle bam belaya soktu, dedim.
Brak gitsin Scout. Ne oldu ki?
Yemei yoktu. Walter in beslenme sorunlar ile olan ilikimi akladm.
Walter yerden kalkm, sessizce bizi dinliyordu. Bir saldr bekliyormu gibi yumruklarn skmt.
Onu karmak iin stne yrdm ama Jem beni durdurdu. Baban Old Sarumlu Walter
Cunningham m? Walter ban sallad.
Srekli balkla besleniyormu gibi bir hali vard. Dill Harrisinkiler kadar mavi olan gzleri krmz
ve suluydu. Pembe burnunun dnda yz soluktu. Sinirli bir ekilde asklarn ekitirdi. Jem anszn
srtverdi. Bize gel Walter. Seviniriz.
Walter in yz nce dysa da sonradan kararverdi.
Babanla babamz arkadatrlar. Bu Scout azck delidir. Bundan byle seninle kavga etmez.
Sen yle san! dedim. Jemin benim adma bol keseden sz vermesi beni kzdrmt. Bir yandan da
len tatili dakikalarnn getiinin farkndaydm. Tamam Walter, seni dvmem. Fasulye sever
misin? Bizim Cal ok iyi adr, dedim.
Walter orada ylece durup dudaklarn kemirmeye balad. Jemle ben stelemekten vazgetik.
Neredeyse Radleylerin evine varmtk ki Walter seslendi: Heey! Geliyorum. Bize yetitiinde Jem
hemen sohbete giriti. Burada bir canavar yayor, dedi, hi ondan sz edildiini duydun mu?
Sanrm, dedi Walter, Okula ilk geldiim yl meyveleri yedim, az kalsn lyordum. Herkes
onlar zehire bulayp okul bahesine attn sylyor.
Yannda ben ve Walter olunca Jem, Boo Radleyden korkmuyordu.
Bbrlenmeye balad. Bir gn taa eve kadar gittim, dedi Walter a.
Bulutlara bakarak, Taa eve kadar giden birinin artk her nnden getiinde komamas gerekir,
dedim.
Kimmi o koan, Bayan Ukala?
Sen... Yalnzken.

n basamaklara vardmzda Walter bir Cunningham olduunu unutmutu bile. Jem Calpurniaya
sofraya bir tabak eklemesini sylemeye gitti. Atticus Walter i selamlad ve tahllar konusunda ne
benim ne de Jemin anlayabilecei bir tartma balattlar.
Birinci snftan teye geemedim, neden dersiniz Bay Finch, her bahar babama apa iinde yardm
ediyorum. Okula devam edemiyorum. Ama imdi evde benden kocaman bir kardeim daha var.
Onu da bir uval patatese mi aldnz? diye sordum. Atticus bana kt kt bakt.
Walter tabana yiyecek doldururken Atticusla iki erkek gibi konutular. Bu Jemle beni ok
artmt. iftlik sorunlarnn orta yerinde Walter evde pekmez olup olmadn sordu. Atticus
Calpurniay ard. Pekmez srahisi ile gelen Calpurnia Walter in banda durdu. Walter tm
sebzelerinin ve etinin stne bolca pekmez dkt. Ne haltettiini sormasaydm sanrm stne bile
pekmez koyacakt. Srahiyi geri verdiinde bo srahi gm tabakta n n tt. Ellerini kucana
koyup ban edi. Atticus bana yine kt kt bakt. Ama yemeini pekmezde bodu, dedim. Her
yana dkt.
Der demez de Calpurnia beni mutfaa ard. Cal sinirlenince dilbilgisi kurallarna uyamazd. Sakin
olduunda Maycombdaki herkes kadar ngilizcesi vard. Atticus onun ou zenciden bilgili
olduunu sylerdi.
Tepemden bakarken ksk gzlerinin evresindeki izgiler derinleiyordu. Bazlar bizim gibi
yemez. Yemez diye sofrada yzlerine vuracak deilsin. O ocuk bizim konuumuz. Masa rtsn
yemek isterse brakacaksn yiyecek. Anladn m?
O konuk deil. Yalnzca bir Cunningham...
Kapa eneni. Kim olmular nemli deil. Eve ayan basan her kimse senin konuundur. Kendin bir
eymi gibi bakalarnn davranlarna dudak bktn bir daha grmeyeceim.
Cunninghamlardan iyi olabilirsiniz ama onlar utandrnca be para etmezsiniz. Masada yiyecek
kadar terbiyen yoksa mutfakta yersin!
Calpurnia beni yemek odasna iki tokatla yollad. Tabam aldm ve yemeimi mutfakta bitirdim.
Masadakilerin yzne bakma utancndan kurtulduum iin mutluydum. Calpurniaya, dur sen,
dedim; bir gn senin hesabn greceim. Peimde olmad bir gn baker deresine gidip kendimi
atacaktm. O da zlecekti. Bugn bam yeterince belaya sokmutu. Bana yazy retmiti. Su
onundu. Sylenmeyi brak, dedi.
Jem ve Walter okula benden nce dndler. Geride kalp Atticusa Calpurniann yaptklarn
syleyebilmek iin Radleylerin nnden yalnz gemeyi gze almaya deerdi. Jemi benden ok
seviyor zaten. Atticusa onu kovmak iin fazla beklememesini de syledim.
Jemin onu senin kadar zmediinin farknda msn?
Atticusun sesi sertti. Ne imdi ne de sonra onu kovmaya niyetim var. Calsz bir gn bile yapamayz.
Bunu hi dndn m? Senin iin neler yaptn hele bir dn ve sznden kma. Duyuyor
musun?

Okula dndm. Calpurniay nefret etmeyi srdryordum ki tiz bir lk dncelerimi bld.
Kafam kaldrdmda Bayan Carolinei odann orta yerinde grdm. Yz dehet iindeydi.
Canl! diye haykryordu.
Snfn erkek nfusu yardmna kotular. Aman Tanrm diye dndm, fareden korkuyor! Tm
canllara olaanst bir sabr gsteren kk Chuck Little, Nereye gitti Bayan Caroline? Bize
syleyin abuk! D.C., kapy kapa da onu yakalayalm. abuk efendim, nereye gitti?
Bayan Carolinein titreyen parma ne yere ne de masann zerine ynelmiti; tanmadm iko
birinin ensesini gsteriyordu. Chuckun surat asld ve yavaa, Onu mu demek istediniz? Tabii
canldr. Sizi korkuttu mu? dedi.
Bayan Caroline, Yanndan geiyordum ki sandan kt... srnerek sandan kt... diyebildi.
Kk Chuck srtt. Bitten korkacak bir ey yok efendim. Hi bit grmediniz mi? Korkmayn.
Krsye gein ve bize bir eyler daha retin.
Kk Chuck yemeinin nereden geleceini bilmeyenlerdendi ama doutan beyefendiydi. Bayan
Carolinei kolundan tutup krsye gtrd. Korkmayn artk, dedi, Bitten korkmayn. Ben imdi
size souk su getiririm.
Bitin evsahibi, yol at bu amataya hi ilgi gstermemiti. Alnnn stn yoklad, konuunu buldu
ve baparma ile iaret parma arasnda krd.
Bayan Caroline dehetten bylenmi gibi onu izliyordu. Kk Chuck Little kt bardakla su
getirdiinde minnetle iti. Kendine gelebildiinde sordu: Adn ne senin olum?
Benim mi? Bayan Caroline ban sallad.
Burris Ewell.
Bayan Caroline snf defterini gzden geirdi. Burada bir Ewell var ama ilk ad seninkini tutmuyor.
lk adnn harflerini sayabilir misin?
Bilemem... evde bana Burris derler.
Pekl Burris, dedi Bayan Caroline, sanrm en dorusu leden sonra sana izin vermemiz. Eve
gidip ban ykaman istiyorum.
Srasndan kaln bir kitap kard. Sayfalarn evirdi ve okudu. ... iin ev yapm bir ila... Burris
eve gidip kafan kll sabunla ykaman istiyorum. Ondan sonra da kafana gaz ya sreceksin.
Neden bayan?
Ee... eylerden... bitlerden kurtulman iin. Arkadalarna da geebilir. Bunu istemezsin deil mi
Burris?

Brris ayaa kalkt. Grdm en kirli insand. Ensesi koyu gri, ellerinin st pasl, trnaklar
simsiyaht. Yznn ortasndaki yumruk byklnde temiz bir alandan retmene bakyordu.
Sabahleyin snf ben elendirdiimden kimse onun farkna varmamt.
Yarn gelmeden nce ltfen tepeden trnaa bir gzel ykan Burris, diye ekledi Bayan Caroline.
Olan pikince gld. Siz beni eve yollamyorsunuz bayan. Ben zaten gidiyorum. Bu yl okulla iim
kalmad.
Bayan Caroline arm grnyordu. Ne demek istiyorsun?
Yant alamad. Burris yalnzca homurdanyordu. Onun yerine snfn byklerinden biri konutu. O
Ewelllardandr. Bu aklamann benimki kadar baarsz olup olmayacan merak etmitim. Ama
Bayan Caroline dinlemeye hazr grnyordu. Btn okul onlarla doludur. Her yl ilk gn gelir
sonra ortadan ekilirler. Kaakla ilgilenen bayan onlar erife gitmekle tehdit ederek getirir, ama
onlar okulda tutmaya almaktan vazgeeli ok oluyor. lk gn getirip adlarn listeye yazdrmakla
yasay uyguladn dnyor. Yln geri kalannda onu yok yazmanz gerekecek.
Konuyla gerekten ilgilenen Bayan Caroline, Peki bu duruma aileleri ne diyor? diye sordu.
Analar yok. Babalar da ok belaldr.
Burris Ewell kendisiyle ilgili bu konumadan ok gururlanmt. yldr birinci snfn birinci
gnne geliyorum, dedi. Bu yl akllanrsam herhalde ikiye alrlar...
Bayan Caroline, Ltfen otur Burris, dedi ve bunu der demez byk bir hata yaptn anladm.
Olann o alttan alr tavr hrnla dnmt. Skysa oturtun bayan!
Kk Chuck Littel ayaa frlad: Brakn gitsin efendim. ok belaldr. Olay karabilir. Buradaki
ocuklar hep ufak zaten, dedi.
Ufak tefek bir eydi ama Burris Ewell ondan yana dnnce eli cebine gitti. Ayan denk al Burris,
dedi. Suratna bakacama seni ldrmeyi yelerim. Haydi git evine.
Burris yar boyundaki bu ocuktan korkmua benziyordu. Bayan Caroline de bu kararszlktan
yararland. Burris eve gitmezsen Mdr arrm. Bu olay rapor etmeme gerek yok.
Burris hrlad ve kapya yneldi. Tehlikeden uzaklanca dnd ve bard: Raporunu ver lanet
olasca! Senin gibi domuz burunlu retmen bozuntular bana hibir ey yaptramaz. Beni hibir yere
gnderemezsin bayan. Bunu unutma, sen beni hibir yere gnderemezsin!
Onun aladn grene dek bekledi. Sonra da binadan kt.
Krsnn evresine dolutuk. Kendimizce onu avutmaya alyorduk. Belaldr... Kalletir...
bylelerine retmenlik etmeye gelmediniz... bunlar Maycomb davranlar deil... gerekten deildir
Bayan Caroline... zlmeyin efendim... Neden bize bir masal okumuyor sunuz?.. Bu sabahki kediler ne
gzeldi!

Bayan Caroline gld ve burnunu sildi. Saolun canlarm. Yerlerimize yollandk. Kitabn at ve
birinci snf byleyen baba kurbaa yksn okudu.
Radleylerin evinin nnden drdnc kez getiimde -ikisi drtnala- iim o ev kadar kararmt.
Eer yln geri kalan ilk gnk kadar dramatik geecekse elenceli olabilirdi ama okumasz
yazmasz geecek dokuz ay evden kamay dnmeme yol ayordu.
Akama doru yolculuk planlarmn ounu tamamlamtm. inden dnen Atticusu karlamak iin
Jemle yarmadm. Postanenin kesinden knca ona doru koardk. Atticus lenleyin olanlar
unutmua benziyordu. Okulla ilgili sorular sordu. Tek heceli yantlar verdim. O da daha fazla stme
varmad.
Calpurnia ne denli berbat bir gn geirdiimi belki de anlamt. Yemei hazrlayn seyretmeme
izin verdi.
tr ekmei sk sk yapmazd. Zaman olmadn sylerdi. kimizin de okulda olduu bugn zaman
bulmutu. tr ekmee bayldm biliyordu. Seni ok zledim bugn, dedi. Ev yle bo geldi ki,
saat ikiymi gibi radyoyu bile atm.
Neden? Yamur olmaynca Jem ve ben evde olmayz ki...
Biliyorum dedi. Ama hep evremde olursunuz. Gnmn bilmem ne kadar sizleri armakla
geer. Mutfak iskemlesinden kalkt. tr ekmek yapacak zamanm var diye dndm. Haydi git de
yemei sofraya getireyim.
Calpurnia eilip beni pt. Ona neler olduunu merak ederek ierki odaya getim. Herhalde benimle
barmak istemiti. Bana hep sert davranrd. Sonunda yanlnn farkna varm olmalyd.
zlyordu ama zgnm diyemeyecek kadar inatyd. Bense gnlk sularm yznden
yorgundum.
Yemekten sonra gazete okumaya oturan Atticus seslendi: Scout, okumaya hazr msn? Tanr
dayanabileceimden fazlasn veriyordu. Verandaya ktm. Atticus peimden geldi. Bir ey mi oldu
Scout?
Kendimi iyi hissetmediimi ve onun iin sakncas yoksa okula gitmemeyi dndm syledim.
Atticus salncaa oturup ayak ayak stne att. Parmaklar saat cebine kayd. Yalnzca byle
dnebildiini sylerdi. Sessizce bekledi. Ben de projemi glendirmeye altm. Sen hi okula
gitmedin ama iini baya kvryorsun. Dedemin sana ve Jack Amcaya rettii gibi sen de bana
retebilirsin.
Hayr, dedi Atticus. Yaamak iin alman gerek. Kald ki seni yollamazsam beni hapse atarlar.
Bu gece ila iersin sabah da doru okula!
Daha iyiyim... gerekten.
Bana da yle geldi. Peki, neler oldu bugn?

Blk prk gnn tersliklerini anlattm. ... ve her eyi yanl rettiinizi syledi. Artk birlikte
okuyamayz. Ne olur beni geri yollamayn efendim.
Atticus kalkt ve verandann br ucuna yrd. Mor salkmn durumunu denetledikten sonra yine
yanma geldi.
Her eyden nce, Scout, dedi, basit bir kural renebilirsen herkesle daha iyi geinirsin. Olaylar
karndakinin bak asndan deerlendirmeden hi kimseyi anlayamazsn.
Efendim?
... derisinin altna girip ortalarda dolaana dek.
Atticus bugn birok ey renmi olduumu syledi. Bayan Caroline de bir eyler renmiti. Bir
Cunninghama bir ey verilmeyeceini renmiti. Walter la ben kendimizi onun yerine koymu
olsaydk yaptklarnn iyi niyetli bir yanlgdan kaynaklandn grecektik. Maycombun
geleneklerini bir gnde renmesini bekleyemezdik. Daha iyisini bilmemekten de sorumlu
tutamazdk.
ldracam, dedim. Ben okumaktan daha iyisini bilmiyorum ama o beni sorumlu tutuyor ite.
Bak Atticus, okula gitmek zorunda deilim. Birden aklma parlak bir fikir geldi. Burris Ewell
tanyor musun? O yalnzca yln ilk gn okula gidiyor. Kaaklarn peinde koan retmen bunu
yeterli...
Bunu yapamazsn Scout, dedi Atticus. Baz zel durumlarda yasalar esnetilebilir. Ama senin
durumunda yasa yasadr. Okula gideceksin.
O gitmiyorsa neden ben gidiyorum anlamyorum, hi anlamyorum.
Dinle!
Atticus Ewelllarn nesil boyu Maycombun yzkaras olduklarn syledi. Hibir Ewell alnnn
teri ile bir gn olsun almamt. Bir Noelde beni gtrp evlerini ve yaantlarn gstereceine
sz verdi. nsandlar ama hayvanlar gibi yayorlard. stedikleri an, renme isteinin en ufak bir
belirtisini ortaya koyduklarnda okula gelebilirlerdi. Onlar zorla okulda tutacak yollar vardr. Ama
Ewell gibilerini yeni bir evreye girmeye zorlamak delilik olur...
Ben yarn okula gitmesem sen beni zorlarsn ama.
Bu konuyu kapatalm, dedi Atticus. Sen Bayan Scout Finch, sradan bir insansn ve yasalara uymak
zorundasn! Ewelllar Ewelllardan oluan ayr bir toplumun yeleriydiler. Baz durumlarda hakl
olarak davranlarn grmezlikten geliyorduk. Okula gitmeyebilirlerdi. Dahas Bay Bob Ewell
avlanma yasa srasnda da avlanp, tuzak kurabilirdi. Atticus, bu ok kt, dedim. Bu yasad bir
davrant ve halkn gznde cinayet demekti.
Kukusuz yasad ve ok kt, ama bir baba isizlik parasn viskiye yatrrsa ocuklarn alktan
alamalar bir baka trl olur. Buralarda o ocuklardan babalarnn vurabildii av esirgeyecek

ifti tanmyorum.
Bay Ewell yapmamal...
Evet, ama o bildiinden amaz, bu iten vazgemez. Bunun acsn ocuklardan m karacaksn?
Hayr, diye mrldandm ve son bir kez daha denedim... Ama okula gidersem birlikte
okuyamayacaz...
Bu da seni zyor deil mi?
Evet Efendim.
Bana baknda hep o bir eylerin beklentisine yol aan anlam grdm. Sen uzlama nedir bilir
misin? diye sordu.
Yasay esnetmek mi?
Hayr. ki tarafn birlikte ald ortak karar. yle: Sen okula gidersen birlikte okuruz. Tamam m?
Evet!
Eline tkrmek iin hazrlk yaptm grnce, Bu karar formaliteye uymadan da yrrle
konabilir, dedi. Sen yine de okulda anlamamzdan sz etme Scout.
Neden?
Korkarm ki bu davranmza daha bilge otoritelerce kar klacaktr.
Jemle ben babamzn adal konumalarna alktk. ounlukla da evirisini istemek iin szn
keserdik.
H?
Ben hi okula gitmedim ama Bayan Carolinee her gece okuduumuzu sylersen korkarm peime
decektir. Bense onu peimde istemiyorum.
Atticus o gece bizi glmekten krd, geirdi. Yok yere bayrak direinde oturan bir adamla ilgili
haberi okudu. O adam direkte oturursa biz de aa evinde otururduk. Cumartesi gn kahvaltdan gn
batmna dek aata oturduk. Jem gece de oturacakt, ama Atticus, gereksinimlerini giderme
yntemine dur dedi. Gnn byk bir blmn istediklerini getirip gtrmekle geirmitim. ne
ka, kitap, yiyecek ve su tamtm. Tam gece iin battaniyeleri tayordum ki Atticus, yz
vermezsen iner, gelir , dedi. Dorusu ya Atticus haklyd.

DRDNC BLM
Kalan okul gnleri pek uurlu gelmedi. nitelere uzanan tasarmlardan olumulard. Alabama
Eyaletinin grup dinamii oluturma abalar dorultusunda datt kilometrelerce fon kd ve
mum boya ile doluydu. Birinci yln sonunda Jemin Dewey Ondalk Sistemi dedii ey tm okulda
uygulanr olmutu. Baka eitim yntemleri ile karlatrma olanam da byle yok olmutu.
Yalnzca evremi izleyebiliyordum. Evde eitilen amcam ve Atticus her eyi biliyorlard. Hi deilse
birinin bilmediinin teki biliyordu. retmenlerin art kotuu yurttalk retilerinden yoksun
yetimi babamn yllardr eyalet meclisinde olduunu, hem de her seferinde oybirlii ile seildiini
gryordum. Yar ondalk, yar Dewey sistemi ile yetien Jem yalnz olsun, toplum iinde olsun, hep
baarlyd. Jem kt bir rnekti aslnda. nsanolunun rettii hibir yntem onu kitaplardan
ayramazd. Bana gelince ben, Time dergisinden rendiklerimin ve evde ne varsa okuyarak
edindiklerimin dnda bir ey bilmiyordum. Maycomb yresi eitimin yolunda ar aksak ilerlerken,
bir eylerin eksikliini, benden esirgenen bir eylerin varln duyuyordum. Jem e kadar okulda
kalmak zorundayd. Ondan yarm saat nce ktm iin Radleylerin evinin oradan verandamza
kadar koardm. Durmamacasna getiim bir leden sonra gzme birey iliti. yle bir iliti ki
bir solukta geri dndm.
Radleylerin bahesinin ucunda iki mee aac vard. Bu kkleri yola kar, yolu kambur kumbur
yapard. Aalardan biri dikkatimi ekmiti. Gz hizamdaki bir budak deliinden yaldzl bir kt
paras sarkyor, gnete gzm alyordu. Parmak ularma ykseldim. evreme bir kez daha gz
attktan sonra elimi delikten ieri sokup zerlerinde ktlar olmayan iki para sakz kardm.
imden gelen ilk drt sakz azma atmakt ama birden onlar nerede bulduumu anmsadm. Eve
kotum ve verandada ganimetimi inceledim. Tazeydi ve gzel kokuyordu. Yaladm ve bekledim.
lmeyince kalann azma tktm. Naneliydi.
Jem eve geldiinde sakz nereden aldm sordu. Ben de buldum,' dedim.
Yerde bulduun eyleri yeme, Scout.
Yerde deil, aataydlar.
Jem homurdand.
yleydi ama! Okuldan dnerken u aatayd.
abuk tkr onu!
Tkrdm. Tad da kamt ya. lenden beri iniyordum. lmedim. Hasta bile olmadm.
Jem ayan yere vurdu. O aalara dokunmaman gerektiini bilmiyor musun. lrsn!
Sen de bir kere eve dokundun!

O bakayd. Git azn alkala... imdi, duyuyor musun?

Hi bile. Azmn tad kaar.
Calpurniaya sylerim.
Calle dalaacama Jemin dediini yapmak en iyisiydi. Okuldaki birinci ylm nasl olsa ilikimizi
byk lde deitirmiti. Calpurniann zorbal, ilerime burnunu sokma huyu, yumuak
homurdanmalara dnmt. Ben de onun damarna basmamak iin elimden geleni yapyordum.
Yaz yaklayordu. Jem ve ben sabrszlkla bekliyorduk. Yaz en sevdiimiz mevsimdi. Yaz, ak
havada yatmak demekti; yenecek gzel eyler demekti; binlerce rengin cmbyd, ama her eyden
ok yaz Dill demekti.
Son gn bizi erken braktlar. Jemle ben eve birlikte yrdk. Herhalde Dill yarn eve dner,
dedim. Sanrm br gn, dedi Jem. Missisippi onlar bir gn sonra salyor.
Radleylerin oradaki meelere geldik. Belki de yznc kez sakzlar nerede bulduumu gstermek
iin parmam kaldrdmda baka bir yaldzl kd gsterdiimi farkettim.
Gryorum Scout, gryorum...
Jem evresine bakt, uzand ve paketi cebine indirdi. Eve kotuk. Verandada sakz ktlarndan sepet
gibi rlm kutuya baktk. Nian yzklerinin konduu kutulara benziyordu. Kk de bir mandal
vard. i mor kadifeydi. Jem mandaln at. inden iki tane parlatlm para kt. zerinde
kzlderili kafas olanlardand. Biri 1906 teki 1900- bunlar baya eski Scout.
1900 m? Ha?..
Dur bir dakika. Dnyorum.
Jem, birinin hzinesini mi bulduk?
Yok canm, bizden baka buradan geen yok ki. Byk biri deilse...
Byklerin gizli yerleri olmaz. Bizde kalsn m Jem?
Bilmem ki Scout. Kime geri veririz ki? Oradan kimseler gemez. Bu gerek. Cecil taa kasabann
arkasndan dolanp evine gidiyor.
Sokamzn sonunda ve postanenin yannda oturan Cecil Jacobs, srf Radleylerin nnden
gememek ve Bayan Lafayette Duboseu grmemek iin her okul gn bir kilometre yol yryordu.
Bayan Dubose iki ev temizdeydi ve oybirlii ile gelmi gemi en kt ihtiyar seilmiti. Jem
Atticus olmaynca evinin nnden gemezdi.
Sence ne yapmamz gerekir, Jem?
Asl sahibi ortaya kmadka mal, bulannd. Arada bir kamelyalar yolmak, yavaa Bayan Maudie

Atkinsonun ineinden bir frt scak st imek, su almak, yasalarmza uygundu, ama para almaya
gelince i deiirdi.
Bak ne diyeceim, dedi Jem, okul balayana kadar saklarz. Sonra da herkese sorarz. Belki
otobsle giden ocuklardan biridir. Okul bitti diye sevinip unutmutur. Bunlar birinin. Nasl
parladklarn gryor musun? yi saklamlar.
yi de, neden birisi oraya sakz koysun? Bilirsin sakz bozulur.
Bilmem ki, Scout. Ama bunlar birisi iin ok nem tayor...
Nasl yani, Jem?
Kzlderili balar... Yani Kzlderili byleri gldr. ans getirirlermi. Uzun yaam, salk,
snavlar geme gibi... Bunlar birisi iini ok nemli olmal. Sandma koyacam.
Jem odasna gitmeden nce uzun uzun Radleylerin evine doru bakt. Bir eyler dnyor gibiydi.
ki gn sonra Dill bir tantana ile ka geldi. Meridiandan Maycomb Sapana kadar tek bana
gelmiti. Maycomb Sapa, Abbott yresindeydi. Miss Rachel onu Maycombun tek taksisi ile
karlamt. Yemek vagonunda yemek yemiti, St. Louisde yapk ikizlerin trenden indiklerini
grmt. Tm tehditlerimize karn yksn deitirmedi. Neyse ki, o gmleine iliklenen iren
mavi pantolonundan kurtulmutu. Kemerli, gerek bir ksa pantolon giymiti. Biraz tombullam,
uzam ve babasn grmt. Dillin babas bizimkinden uzundu. Sivri ve kara bir sakal vard. L ve
N. Tren letmesinin de idarecisiydi. Bir ara makiniste yardm ettim. dedi Dill esneyerek, Nah
ettin! Brak bu palavralar! dedi Jem. Bugn ne oynayacam? Tom, Sam ve Dicki. Haydi n
baheye geelim. Dill Serseri Ailesinin ocuklar oyununu oynamak istiyordu nk tane iyi rol
vard. Karakter oyuncumuz olmaktan bkmt anlalan.
Ben onlardan bktm, dedim. Serseri Tomu oynamaktan sklmtm. Tom bir sinemann orta
yerinde belleini yitiriyor ve oyunun en sonunda Alaskada ortaya kana dek oyun d kalyordu.
Yeni bir oyun bul, Jem, dedim.
Uydurmaktan bktm, dedi.
Bamszlmzn ilk gnleriydi ama imdiden bkmtk. Yazn nelere gebe olduunu merak ettim.
n baheye gemitik ki, Dill, yoldan aa bakp, lm kokusu alyorum, dedi. Susmasn
syledim. Yineledi: Vallahi alyorum.
Yani biri lrken kokusunu alabildiini mi sylemek istiyorsun?
Yoo. Birinin lp lmeyeceini nceden sezebiliyorum. Yal bir kadn retti. Dill eilip beni
koklad. Jean Louise Finch... gne kalmadan leceksin!
Dill! eneni kapatmazsan bacaklarn arptana dek seni dverim. imdi grrsn!
kiniz de kesin! diye sylendi Jem. Scak Nefeslere inanyormusunuz gibi konuuyorsunuz!

Sen inanmyor musun sanki? dedim.

Scak Nefes ne? diye sordu Dill.
Hii... Gece tek bana yolda yrrken scaklk hissettin mi hi? Scak Nefes cennete giremeyen
biridir. ylece ortalarda dolar. Birinin iinden geersen lnce sen de Scak Nefes olursun.
Geceleri dolar, insanlarn nefeslerini iine ekince...
inden gememek iin ne yaplr?
Hibir ey. Kimi zaman btn yolu kaplarlar. Gemek zorunda kalrsan,
Parlak melek
Yaayan l
Yolumdan ekil
Nefesimi brak
tekerlemesini syleyeceksin.
Sylediklerinin tek szcne bile inanma Dill, dedim. Calpurnia hepsi palavra diyor.
Jem bana pis pis bakt. Pekl! Bir ey oynayacak myz, oynamayacak myz? dedi.
Tekerde dnmece.
Artk iine smadm biliyorsun. Jem iini ekti.
Bizi yuvarlayabilirsin ama Jem.
Arka baheye koup evin altndan eski bir araba lastii kardm ve iine girip kvrldm. Jemin
bana scak nefesler konusunda kzgn olduunu ve benimle hesaplamak iin sabrla beklediini de o
an kavradm. Tekeri olanca gcyle itti. Yer, gk ve evler lgn bir paletin renklerine dnt.
Kulaklarm zonkluyor, nefes alamyordum. Durmak iin kollarm karamyordum. Dizlerimle
gsm arasnda skmlard. Tek umudum Jemin tekere yetiip gemesi ve onu tutmasyd. Ya da
kaldrmdaki bir knt beni durdurabilirdi. Ardmdan koup bardn iittim.
Teker mcrda zplad. Yolun kar tarafna geti. Bir engele toslayp beni betona frlatt.
Sersemlemitim. Fena halde midem bulanyordu. Kulaklarmn uultusu geene ve kafam toplayana
dek olduum yerde yleyece yattm. Derken birdenbire Jemin sesini duydum: Scout, ka oradan!
Haydi!
Kafam kaldrdmda Radleylerin basamaklaryla karlatm. Donakalmftm.
Haydi Scout yatma yle. Kalksana, haydi!

Jem lk layd.
Ayaa kalktm. Dizlerimin ba zlecekti neredeyse.
Tekeri al... orada brakma! Hi kafan almyor mu?
Kmldamay baarnca titreyen dizlerimle olabildiince kotum.
Neden almadn? diye bard Jem.
Neden kendin gidip almyorsun?
Jem sustu.
Haydi. ok ierde deil. Unuttun mu, bir kere eve dokunmutun?
Jem bana fkeyle bakt. Gk diyemedi. Kaldrmdan aa kotu. Kapda biraz durdu, sonra da ieri
dalp lastii ald.
Grdn m? dedi. Ne kadar kolaym! Scout bazen ok kz gibi davranyorsun. Bu da felaket
oluyor.
in iinde onun bildiinden fazlas vard ama ona sylemeye karar verdim.
Calpurnia n kapda belirip seslendi: Limonata! Diri diri kavrulmadan o gnein altndan ekilin.
Kuluk zaman limonata yaz geleneklerimizdendi. Calpurnia verandaya bir srahi ile bardak
brakt ve iinin bana dnd. Jemi kzdrm olmam nemini yitirmiti. Limonata onu kendine
getirirdi naslsa. Jem ikinci bardan dikti ve elini bana koydu. Ne oynayacamz buldum.
Yepyeni, deiik bir ey!
Ne? dedi Dill.
Boo Radley!
Boo Radley mi? Nasl?
Jem, Scout, sen Bayan Radley olacaksn...
Pk! Dnyada olmam!
Niye ki? dedi Dill: Korkuyor musun hl?
Biz uyurken o sokakta gezebiliyor... dedim.
Jem tslad: Ne yaptmz nereden bilecek. Orada olduuna inanmyorum bile. Yllar nce lm
olmal. Bacaya tkmlardr...
Jem, senle ben oynarz. Bakalm Scout korkacak m?

Boo Radleyin o evde olduundan emindim, ama kantlayamazdm. Scak Nefesler e filan inanmakla
sulanacama enemi tutmay yeledim.
Jem rolleri datt. Ben Bayan Radleydim ve yapacam tek i veranday sprmekti. Dill yal
Radleydi. O da kaldrmda be aa be yukar gezinip Jem konutuunda ksrecekti. Jem de,
doal olarak Booydu. n basamaklardan inip acaip sesler karyordu. Yaz ilerledike uyunumuz da
geliti. Cilaland, parlad. Konumalar eklendi ve kurgusunu salamlatrld. Her gn deien
kck bir oyuna dnt.
Dill bir eytand. Her roln stesinden geliyordu. Uzun boylu grnmesi gerekiyorsa uzun oluyordu.
En kt rol bile iyiydi. Korku rollerini ok iyi beceriyordu. Ben oyunlardaki bayanlar
stleniyordum isteksizce. Hibiri Tarzan kadar elenceli deildi. Jemin Boonun yaamadna
ilikin gvencesi, gndz Calpurniann gece de Atticusun varl, korkumuzu bastramad. Hep
korka korka oynadk. Jem doutan kahramand. Dedikodulardan ve mahalle efsanelerinden oluan
kederli bir oyundu bu. Bayan Radley Bay Radleyle evlenene ve tm servetini yitirene dek ok gzel
bir kadnd. Sonralar dilerini, san ve sa iaret parman da yitiriyordu. (Dillin oyuna yapt
bir katkyd bu. Kedi ve sincap yakalayamad bir gece, Boo srp koparyordu. Anne oturma
odasnda oturur, ou zaman alard. Boo da evdeki eyalar paralard.
mz balarn belaya sokan delikanllar olurduk.Ben arada yarg da olurdum. Dill, Jemi
sprgeyle itekleye itekleye gtrr, merdiven altna kapard. Jem gerektiinde erif, kasabal,
Radley konusunda bilgi kp olan Bay Stephan Crawford olarak grnrd.
Boonun byk sahnesini oynama sras gelince eve gizlice girer, Calpurniann dalgnlndan
yaralanp makas yrtrd. Sonra da salncaa oturur gazete dorard. Dill yanndan geerken
ksrrd. Jem de makas akacktan bacana batrrd. Benim durduum yerden gerek sanrdnz.
Bay Nathan Radley her gnk gibi kasabaya gitmek iin nmzden geerken ylece dururduk.
Bilseydi ne yapard acaba? Komular geince de oyunu brakyorduk. Bir keresinde Bayan Maudie
Atkinsonu, elindeki bahe makas havada, bizi izlerken yakaladm. Bir Adamn Ailesi adl oyunun
Blm Onbe, Sahne II'sini oynuyorduk ki Atticusa basldk. Kaldrmdayd. Kvrd gazetesini
dizine vuruyordu. Gne tam tepemizdeydi.
Ne oynuyorsunuz siz?
Hibirey, dedi Jem.
Jemin kaamak szleri bana oyunun gizli kalmas gerektiini retti. Ben de sustum.
Makasla ne yapyorsunuz peki? Neden kesiyorsunuz o gazeteyi? Bugnk gazete ise canna
okurum.
Hibir ey.
Ne hibir eyi?
Hibir ey efendim.

Makas ver bana. Bu oyuncak deil. Bu oyunun Radleylerle bir ilgisi yok deil mi?
Jem kpkrmz oldu. Hayr efendim.
Umarm yoktur, dedi Atticus ve eve girdi.
Jeem...
Sus! Oturma odasnda, bizi duyabilir!
Baheye getiimizde Dill oyuna devam edip etmeyeceimizi sordu.
Bilmem. Atticus oynayamayz de...
Jem, dedim. Atticus biliyor.
Bilmiyor. Bilseydi sylerdi.
Bundan pek emin deildim ama Jem kz gibi davrandm, kzlarn hep bir eyler uydurduklarn,
insanlarn onlar bu nedenle sevmediini, eer kz gibi davranacaksam gidip yeni bir oyun arkada
bulabileceimi syledi.
yi. Siz oynayn. Grrsnz.
Atticusun gelii, oyundan vazgemek istememin ikinci nedeniydi. lk nedenle Radleylerin bahesine
yuvarlandmda karlamtm. Btn o ba dnmelere, mide bulantsna ve Jemin barlarna
karn teki sesi de duyabilmitim. Onlar kaldrmdan duyamazlard. ok hafifti. Evin iinde biri
glyordu.

BENC BLM
Srekli drdrlanmam Jemi yola getirdi. Getireceini biliyordum. Oyuna bir sre ara verdik. O hl
Atticusun oynamamz konusunda birey sylemediini savunuyordu. Oynayabilirdik. Sylemi olsa
bile Jem bir zm yolu bulmutu: Karakterlerin adn deitirecektik. Bylece kimse bizi
sulayamazd.
Dill bu plan itenlikle destekliyordu. Jemin peinde dolayor, benim canm skyordu. Yazn
banda bana evlenme teklif etmi, sonra da bunu unutmutu. Beni kendinin saymaya balam,
sevebilecei tek kz olduumu sylemi, sonra da beni unutmutu. Onu iki kez dvdm ama bir ie
yaramad. Jeme daha ok baland. lgn oyunlarndan bir sre uzak durdum. Kz olmakla
sulanmann verdii ac ile geri kalan yldzl akamlar Bayan Maudie Atkinsonun verandasnda
geirdim.
Aelyalarna el srmediimiz srece Bayan Atkinsonun bahesinde hep girebilmiizdir, ama
nedense pek sk fk deildik.
Jem ve Dill beni oyundan atana dek mahallenin teki kadnlarndan farksz biriydi benim iin.
Anlamamza gre arka bahesinde oynayabilir, zmlerini yiyebilirdik. Bu ylesine cmert bir
anlamayd ki bozarz korkusu ile konumaktan ekinirdik. Jem ve Dill onunla daha ok yaknlk
kurmama neden oldular.
Bayan Maudie evinden nefret ederdi. erde harcanan zaman yitirilmi zamand. Duldu. iek
tarhlarnn sularken eski hasr apkalar ve tulumlar giyerdi. Saat bete banyosunu yapp, verandaya
ktnda da bambaka biri olur, olaanst gzellii ile sokaa arln koyard. Bukelemun gibi
bir kadnd ksacas.
Tanrnn topranda yetien her eyi severdi. Ayrk otlar dnda tabii. Bahede bir tek ayrk otunun
bulunmas nc dnya sava gibiydi. Kklerine saldrr ve onlar uzak durmazsak bizi de
ldreceini syledii zehirli maddelerle yok ederdi. santimden byk olmayan bir ot iin verilen
bu sava izlerken, Neden skp atmyorsunuz? dedim.
Skp atmak m yavrum? Solmu yapra eline alp skt. inden minnack taneler frlad. Bir
ayrk otu tm baheyi yok edebilir. Bak: Bunlar drmezsen gz gelip de kuruduklarnda rzgr
onlar Maycombun drt bir yanna datr. Bayan Maudie bunu Tevratta sz edilen veba salgnna
benzetti.
Konuma biimi Maycomb iin fazlaca kuzeyliydi. Bizleri adlarmzla arrd. Gldnde de altn
engellerini grrdnz. Onlar beendiimi ve bir gn benim de byle engellerim olmasn
istediimi sylediimde, Bak una, dedi. Bir dil akrts ile diindeki kpry karp gsterdi. Bu
davran dostluumuzu perinlemiti.
Bayan Maudienin iyi niyetinden Jem ile Dill de nasiplerini alyordu. Ne zaman oyunlarna ara

verseler Bayan Maudienin o gne dein gizli kalm yeteneinin rnlerini tadyorduk. evredeki en
tadna doyulmaz pastalar o yapyordu. Onu srda edindikten sonra hep bir byk, iki kk pasta
yapar ve bizi arrd:
Jem Finch, Scout Finch, Charles Baker Harris, gelin buraya! Sz dinlememizin karln hep
aldk. Yazn alacakaranlklar uzun ve sakin olur. ou kez Bayan Maudie ile sessizce verandada
oturur, gkyznn sonradan pembeye dnmn, krlanglarn evlerin tepelerince szlp,
okulun gerisinde gzden kaybolmalarn izlerdik.
Bayan Maudie, dedim bir akam; Boo Radley yayor mu sizce?
Ad Arthur ve sa, dedi. skemlesinde yavaa sallanyordu. Mimozann kokusunu alyor musun?
Bu gece meleklerin nefesi gibi kokuyorlar.
Evet. Nereden biliyorsunuz?
Neyi yavrum?
Boo... Arthur un yaadn.
karartc bir soru. Sanrm konu da yle. Biliyorum nk evden gtrldn grmedim.
Belki de lmtr de onu bacaya tkmlardr.
Bu da nereden kt?
Jem yle diyor.
Hit... Her geen gn Jack Finche biraz daha benziyor.
Bayan Maudie amcam Jacki ocukluundan tanyordu. Hemen hemen ayn yataydlar ve Finch
Landingde birlikte bymlerdi. Bayan Maudie komu bir toprak sahibinin, Dr. Frank Bufordun
kzyd. Doktorun meslei tpt ama tutkusu bitkilerdi. Bu nedenle hep yoksul yaadlar. Jack Amcam
ise bitki tutkusunu sakslarla doyurdu. Nashvillede kald ve zengin oldu. Jack Amcay her Noel
grrdk. Her Noel sokan tesine haydi evlenelim diye barrd. Az daha bar, Jack Finch. Seni
postaneden de duyarlar. Ben duyamyorum! diye seslenirdi Bayan Maudie. Jem ve ben bunun ok
tuhaf bir evlenme teklifi olduunu dnyorduk ama Jack amca bir tuhaft. Bayan Maudieye
taklmak istediini sylerdi. Krk yldr onunla urayordu. Bayan Maudie evlenmek isteyecei en
son kiiydi ama en ok da onunla akalamaktan holanyordu. En iyi savunma saldryd.
Arthur dar kmyor, hepsi bu, dedi Bayan Maudie. Sen de dar kmak istemezsen evde
kalmaz msn?
sterim. Ama o neden istemiyor?
Bayan Maudie gzlerini kst. yksn sen de benim kadar biliyorsun.
Nedenini duymadm ki. Kimse sylemedi.

Bay Radley Ayak-ykayan Baptistlerdendi...* Bilirsin.

*Fanatik bir protestan mezhebi.

Siz de Baptist deil misiniz?

O denli kat deilim yavrum. Ben yalnzca Baptistim.
Ayak-ykamaya inanmyor musunuz?
Yalnzca evdeki banyoda! Ayak-ykayanlar mutluluk veren her eyin gnah olduuna inanrlar. Bir
gn bana gelip ieklerimin de benimle birlikte cehenneme gideceini sylediler.
ieklerinizin de mi?
Evet kkhanm. Benimle birlikte yanacaklarm. Tanrnn bahesinde ok zaman geiriyor, evde
yeterince ncil okumuyormuum.
Bayan Maudienin o deiik Protestan cehenneminde yann gzlerimin nnde canlandrnca
inancm sarsld. Doru; keskin bir dili vard. Bayan Stephanie Crawford gibi hayr ileri de
yapmyordu. Ne var ki akl banda hi kimse Bayan Stephanieye gvenmezken, ben ve Jem Bayan
Maudieye inanrdk. Bizi hi gammazlamamt. Bizle kedi-fare gibi oynamamt. zel yaammza
karmazd. O bizim arkadamzd. Byle birinin sonsuza dek neden yanacan anlamyordum.
Bu doru deil. Siz benim tandm en iyi insansnz, dedim.
Bayan Maudie gld. Saolun kkhanm. Aslnda Ayak-ykayclar kadn gnah sayarlar. ncili
kelimesi kelimesine kabul ederler onlar.
Arthur bunun iin mi evde? Kadnlardan uzak durmak iin mi?
Hi fikrim yok.
Anlamsz ama. Cennetin peinde olsa hi deilse verandaya kar. Atticus der ki, Tanrnn sizin gibi
sevdii kullar kendilerini de severlermi...
Bayan Maudie sallanmay brakt. Sesi sertleti.
Bunu anlamak iin ok gensin. Ne var ki bir ncil, birinin elinde babann elindeki viski iesinden
ok daha kt olabilir.
Kafam karmt. Atticus hi viski imezdi. mrnce hi azna... yoo, hayr koymu. Koymu da
beenmemi.
Bayan Maudie gld. Baban kastetmedim. Demek istedim ki Atticus ne kadar ierse isin bazlarnn
en iyi halinden daha kt olamaz. yleleri vardr ki teki dnyay dnmekten bu dnyay
yaayamazlar. Sokaa bakp sonucu grebilirsin.

Boo... Arthur iin sylenenler doru mu sizce?

Neler?
Ona anlattm.
O sylediklerinin drtte zencilerin, geri kalan da Stephanie Crawfordun palavralar. Stephanie
bir gece uyanp Arthur un kendisini seyrederken yakaladn anlatmt. Ne yaptn dedim, teye
kayp ona yer mi atn? Bu onun enesini kapatmaya yetti.
enesini kapatmtr. Bayan Maudienin sesi herkesin enesini kapattrmaya yeterliydi.
Yok ocuum. Dertli bir ev o. Arthur Radleyi kk bir ocukken anmsyorum. Ne derlerse
desinler ok efendice konuurdu. Dilinin dndnce efendice konuurdu.
Deli mi?
Bayan Maudie ban sallad. Eskiden deilse bile bunca zamandr olmutur. nsanlara neler olur
bilemeyiz. Kapal kaplar ardnda neler olur, ne srlar...
Atticus bize bahede yapamayacan evde de yapmaz. Babam savunma gereini duymutum.
Aman yavrum, sesli dnyordum. Baban aklmn uundan bile gemedi. Ama unu sylemeliyim
ki baban evde ne ise darda da odur. Eve gtrmek iin pasta ister misin?
stemez olur muydum hi!
Ertesi sabah kalktmda Jeme Dilli arka bahede konuurlarken buldum. Yanlarna gittiimde her
sefer yaptklar gibi beni kovdular.
Gitmiyorum ite! Bu bahe senin olduu kadar benimdir Jem Finch. Burada oynamaya senin kadar
benim de hakkm var.
Ksa bir fsldamadan sonra dikletiler:
Kalacaksan dediklerimizi yapacaksn, dedi Dill.
Bu ne afra tafra?
Dediklerimizi yapacaksn? Yapmazsan sana hi bir ey anlatmayz!
ok gizli iler eviriyormu gibi konuuyorsunuz. Pekl, neymi?
Jem, Boo Radleye bir not ulatracaz, dedi. Nasl? imde kabaran dehet duygularn
bastrmaya alyordum. Bayan Maudie iin konumak kolayd. Yalyd, verandasnda
gvencedeydi. Bizler iin durum farklyd.
Jem olta kamnn ucuna notu ilitirip panjurlardan ieri uzatacakt. Birileri geerse Dill ngrak

alacakt.
Dill sa elini kaldrd. Elinde annemin gm yemek an vard.
Ben evin ardna dolanaym, dedi Jem. Dn yoldan baktk. Krk bir panjur var. Hi deilse
pervazna brakabilirim.
Jem...
Artk bu ie bulatn. Brakp gidemezsin Bayan dlek!
Peki. Peki! Gzclk yapmak istemiyorum. Biri...
Yapacaksn. Sen arkay kollayacaksn. Dill de n. Birini grrse an alacak. Tamam m?
Tamam. Ne yazdnz?
Dill, Arada bir dar kp bize neler yaptn anlatmasn, ona bir ktlk yapmayacamz ve
ona dondurma alacamz, dedi.
Siz ldrmsnz! Hepimizi ldrecek.
Fikir benimdi, dedi Dill. kp bizimle oturursa kendini daha iyi hisseder diye dndm.
yle olacan nereden biliyorsun?
Yz yldr ierde olsan, yiyecek olarak kedilerden ve sincaplardan baka bir eyin olmasa sen nasl
olurdun? ddiasna varm ki sakal nah bu kadar olmutur...
Babannki gibi mi?
Babamn sakal yok. Onun... Dill sustu.
te kendi aznla yakalandn: Babamn siyah sakallar var diyordun... '
ok dedimse o kadar da deil. Kesti hem. Kant istersen, mektubum bile var. Bana da iki dolar
yollad... naber?
Anlat anlat. Szmona bir de polis niformas yollamt. Hi ortaya kmad deil mi? Uydur uydur
syle olum, ha...
Duyduum en kuyruklu yalanlar Dill Harris sylerdi. Posta uana on yedi kez binmi, Nova
Scotiaya gitmi, bir fil grmt. General Joe Wheeler, dedesinin dedesi oluyordu ve ona bir kl
brakmt.
Sus, dedi Jem. Bodrumdan sar bir kamla dnd. Bunun boyu yeter mi?
Eve gidip dokunabilecek kadar yrekli birinin bu kam kullanmasna gerek yok, dedim. Neden

gidip kapy almyorsun?

Bu... i... baka! Ka kez sylemem gerek?
Dill cebinden bir kt karp Jeme verdi. mz eve yrdk.
Dill elektrik direinde kald. Jemle ben yana getik. Jemin arkasnda kalp, dnemeci
grebileceim bir yerde durdum.
Tamam, dedim. Grnrde kimsecikler yok.
Jem kenarda Dille bakt. Dill ban sallad. Notu oltann ucuna takt ve getii pencereye uzatt.
Kam ksayd. Debelenmesini uzun sre seyrettikten sonra yanna gittim.
Oltadan karamyorum. karsam da orada kalmasn salayamyorum. Yola dn Scout!
Dndm ve bo yolu kolladm. Arada bir notu pervaza brakmaya alan Jeme de bakyordum. Not
srekli dyordu. Jem de alp bir kez daha deniyordu. Alsa da okuyamayacak diye dndm.
ngran sesi gelmeye balad.
Boo Radleyin kanl dilerini grmeye hazrdm. Sradm ve Dillin ngra var gc ile
Atticusun suratna doru salladn grdm.
Jemin hali yle iler acsyd ki bir eyler sylemeye gnlm elvermedi. Oltay peinde srye
srye gidiyordu.
Atticus, u ngrak sesini kes! dedi.
Dill an yakalad. Sessizlikte keke alsa diye dndm. Atticus apkasn arkaya doru itti. Ellerini
beline koydu: Jem... ne yapyorsunuz?
Hibir ey efendim.
O martaval duymak istemiyorum. Konu hadi!
Ben... Biz Bay Radleye bir ey vermek istiyorduk.
Nedir o?
Yalnzca bir mektup.
Ver bakaym.
Jem kd uzatt. Atticus okumaya alt.
Neden Bay Radleyin dar kmasn istiyor sunuz?
Dill Bizden holanacan dndk, diyordu ki Atticusun bakn grnce sustu.

Olum, dedi Atticus, sana bir ey syleyeceim, ilk ve son olacak: O adamla uramaktan
vazgein. Hepiniz.
Bay Radleyin yapt kendi bilecei iti. kmak isterse kard. Evde, hele hele merakl ocuklarn
ilgilerinden uzakta kalmak istiyorsa, kalrd. Merakl ocuk bizim iin sylenebilecek en hafif szd.
Odalarmzdayken Atticus kapy almadan ieri dalsayd holanr mydk? Biz ayn eyi Bay
Radleye yapm oluyorduk. Onun yapt bize garip gelebilirdi ama ona gelmiyordu. Kald ki uygar
insanlar yan pencerelerden deil de n kapdan iliki kurarlard, bu hi aklmza gelmi miydi? Son
olarak da oraya arlana dek uzak duracaktk. Byle eeke oyunlar oynamayacaktk. Bu sokakta
veya kasabada hi kimse ile alay etme...
Alay etmiyorduk! Ona glmyorduk, dedi Jem.
Yalnzca...
Demek o oynadnz oyun...imdi anladm.
Bu alay etmek mi?
Hayr, dedi Atticus. Yaam mahallelinin eitimi iin ortaya sermek.
yle yapyorduk demedim. Ben byle bir ey demedim.
Atticus gld: imdi dedin ite. Bu samal bundan byle srdrmeyeceksiniz. Hepiniz!
Jem bakakald.
Sen avukat olmak istiyorsun deil mi?
enesini kapal tutmak istercesine azn bzd. Jem tartmann yarar olmayacan anlam olmal
ki sustu. Atticus dosyasn almak iin eve girdiinde en eski avukat numarasn yuttuunun farkna
varmt. Onun evden kp, kasabaya gidiini gzledi. Duyamayaca bir uzakla varnca da
ardndan bard: Avukat olmay isterdim ama artk pek emin deilim!

ALTINCI BLM
Jem Bayan Rachelin havuzunun banda oturmaya gidip gidemeyeceimizi sorduunda babamz evet
dedi. Bu Dillin Maycombdaki son gecesiydi. Benden de gle gle, seneye grrz deyiverin.
Duvarn stnden atladk, Jem slmz ald. Dill karlk verdi.
t kmyor, dedi Jem. uraya bakn... Douyu gsterdi. Bayan Maudienin fstk aalarnn
gerisinden dev bir ay ykseliyordu. Sanki ortal daha scak yapyor.
stnde ha m var? diye sordu Dill, kafasn kaldrmadan. Gazete ve ipten sigara saryordu. Yoo.
Yalnzca bir kadn var. unu yakma Dill, ortal pis pis kokutacaksn!
Maycombdaki ayn zerinde bir bayan olurdu. Masasna oturmu da, san taryormu gibi bir
bayan...
Seni zleyeceiz, dedim. Sanrm Bay Averyi gzetlememiz gerek.
Bay Avery, Bayan Henry Lafayette Duboseun karsndaki evde pansiyoner kalyordu. Her pazar
kilisede toplanan yardm parasnda deiiklik yaratmann dnda yapt tek ey, dokuza kadar
verandada oturup haprmakt. Bir gece de ilk ve son kez ortaya koyduu bir beceresine tank olduk.
Bayan Rachelin basamaklarndan iniyorduk ki, Dill bizi durdurdu: Aman tanrm, uraya bakn!
Yolun karsn gsteriyordu. lkin sarmaklarla kapl verandann dnda hibir ey gremedik.
Dikkatle baktmzda yapraklarn zerinden yay gibi geen bir suyun, sokak lambasnn dibindeki
sar k lekesini nian aldn tarkettik. Kaynandan topraa on metre var gibiydi. Jem, kt
nianc dedi. Dill, gnde bir galon iiyordur diye ekledi. Bunu bir sidik yar izledi, ben bu uzaklk
ve beceri yarmasnn dnda kalmtm. Bu konuda yeteneim yoktu.
Dill esnedi, gerindi ve, Bakn aklma ne geldi, haydi yrye kalm, dedi.
Bu iin iinde bir bit yenii varm gibi geldi bana. Maycombda kimse i olsun diye yrmez.
Nereye Dill?
Jem, Ben varm, dedi. Kar ktmda da Gelmek zorunda deilsini yaptrd.
Sen de gitmek zorunda deilsin. Unutma...
Jem eski yenilgilerin stnde duracak adam deildi. Atticusdan kapabildii tek ey kar soruturma
yntemleriydi. Scout, bir ey yapmayacaz ki... Ia kadar gidip geleceiz. Sessizce kaldrmdan
yrdk. Mahallelinin arl altnda gcrdayan salncakl koltuklarna, gece fsltlarna kulak
kabartyorduk. Arada bir kulaklarmza Bayan Stephanie Crawfordun kahkahas geliyordu.
Eee?.. dedi Dill.

Peki. Sen neden eve gitmiyorsun, Scout?

Siz ne yapacaksnz?
Dillle Jem yalnzca krk panjurdan ieri bakacak, Booyu grmeye alacaklard. Eer onlarla
gitmeyeceksem eve dnp enemi tutmalydm. te o kadard!
Ama neden bu allahn cezas geceyi beklediniz? Gece onlar gizliyordu. Atticus kitabna dalm
olur, dnyann sonu gelse uyanmazd. Boo Radley onlar ldrrse tatili karmam olacaklard;
bylece okuldan da kurtulmu olacaklard... Hem karanlk bir evin ierisini grmek karanlkta daha
kolay olurdu. Anlayabilmi miydim?
Jem ne olur...
Scout, sana son kez sylyorum. Ya sus ya da eve git. Her gn biraz daha fazla kza benziyorsun.
Tanr biliyor ki byle deyince onlara katlmaktan baka seeneim kalmamt. Radleylerin arka
bahesindeki yksek tel rgnn altndan gemeyi yeledik. Grlme olaslmz azd. Tel geni bir
baheyi ve bir ufak barakay evreliyordu. Jem alt teli kaldrd ve Dille iaret etti. Peinden ben geip
Jeme teli tuttum. Zar zor geti. tnz karmayn, diye fsldad. allara dolanrsanz lleri
bile uyandrrsnz. Dakikada belki bir adm atyordum. Jemin aynda beni ardn grnce
biraz hareketlendim. Baheyi avludan ayran kapya geldik.
Jem dokununca kap gcrdad.
Tkrsene, dedi Dill.
Bizi kafese kstrdn, Jem, dedim. Buradan kolay kolay kamayz.
Hit... Tkr Scout!
Azmz kuruyuncaya dek tkrdk. Jem kapy yavaa kenara ekip tel rgye dayad. Artk
avludaydk.
Radleylerin evinin arka taraf, nnden de beterdi. Krk dkk bir veranda ev boyunca uzanyordu.
ki kap, aralarnda da iki kara pencere vard. Tavann kenarn stun yerine bir dikme tutuyordu.
Kenarda bir kuzine vard. zerindeki ayna ayn yakalayp rktc bir biimde yanstyordu.
Ayy... dedi Jem usulca.
Ne var?
Tavuklar.
Grnmeyene dikkat etmek zorunda olduumuz Dill tarafndan doruland. Evin yanna srnerek
ulatk. Krk panjurlu pencereye dolandk. Pervaz Jemden birka santim yukardayd.
Dille Sana el vereyim, dedi. Az bekle. Dilli altn beik yapp yukar kaldrdk. Pervaz yakalad.

abuk! dedi Jem. Fazla dayanamayz. Dill omuzuma vurunca onu aa indirdik.
Ne grdn?
Hibir ey. Perdeler. Uzakta ufack bir k var.
Haydi tyelim, dedi Jem. Arkay deneyelim.
Tam kar kyordum ki beni hit diye susturdu.
Arka pencereyi deneyelim.
Dill... hayr dedim.
Dill Jeme yol verdi. Jem ayan basamaa koyunca basamak gcrdad. Durdu: Arln
dengelemeye alarak bast.
Ses kmyordu. ki basamak atlad ve ayan verandaya bast. Dizlerinin zerinde pencereye gidip
ieri bakt.
Glgeyi ite on an farkettim. apkal birinin glgesiydi. lkin aa sandm ama rzgr yoktu.
Olmaynca da aa gvdeleri yrmezlerdi. Veranda ay ile ykanm gibiydi. Glge Jeme doru
ilerliyordu.
Dill de grd. Elleri ile yzn rtt. Jemin zerinden geerken Jem de grd. Ban kollarnn
altna gmd ve kaskat kesildi.
Glge Jemin yarm metre berisinde durdu. Kollar yanna dt. Sonra yrd, Jemi geti. Evin
yanndan geldii gibi gitti.
Jem verandada srayp bize doru frlad. Kapy at, beni ve Dilli teye itti. allarn hrtlar
arasndan bizi srd. Yar yolda ayam taklp dmtm ki bir iftenin sesi mahalleyi ayaa
kaldrd.
Jem ve Dill balklama yanma kapandlar.
Jemin sesi hkrklara boulmutu.
Okul bahesinden yana... abuk ol Scout!
Jem tel rgy tuttu. Dill ve ben getik. Okul bahesinin ortalarna gelmitik ki Jemin yanmzda
olmadnn farkna vardk. Dnp arkamza baktk, tele taklan pantolonunu kurtarmaya alyordu.
Pantolonunu karp kendini kurtard, meelere kadar da donla kotu.
te tarafn balad gvenlik duygusu bize sersemletmiti. Jemin beyni ise drtnala alyordu.
Eve dnmemiz gerek. Yokluumuzun farkna varmlardr.
Okul bahesini koarak getik. Evimizin berisindeki Deer ayr'nn tellerinin altndan da koarak

getik. Jem dinlenmemize izin verdiinde arka merdivene varmtk.

Kalp atlarmz normale dnnce, hibir ey olmamasna n baheye yrdk. Yoldan aa
baktmzda komulardan bir kalabaln Radleylerin evinin nnde olduunu grebiliyorduk.
Oraya gidelim, dedi Jem. Ortalkta grnmezsek tuhaf kaar.
Bay Nathan Radley kolunda bir ifte ile kapnn ardnda duruyordu. Atticus ise Bayan Maudie ile
Bayan Stephanienin arkasndayd. Bayan Rachel ve Bay Avery de hemen yanbalarndaydlar.
Hibiri geldiimizi grmedi.
Bayan Maudienin yanna sokulduk. Neredeydiniz? amatay duymadnz m?
Ne oldu? dedi Jem.
Bay Radley bir zenciye ate etti.
Ya... vurabildi mi bari?
Hayr, dedi Bayan Stephanie. Havaya ate etti. dn koparm ama. Ortalarda beti benzi
bembeyaz kesilmi bir zenci grrseniz odur diyor. Bir kez daha deneyecek olursa ikinci iftem de
dolu diyor. Havaya ate etmeyecekmi. ster zenci olsun, ister kpek... Jem FNCH!
Efendim? dedi Jem.
Atticus araya girdi: Pantolonun nerede evlat?
Pantolonum mu efendim?
Pantolonun.
Yarar yoktu. Tanr ve kullar nnde donuyla duruyordu. imi ektim.
Bay Finch.
Sokak nn altnda, Dillin bir martaval hazrladn gryordum. iko melek yz iyice
tombullamt.
Ne var?
Ben kazandm, dedi Dill.
Kazandn m? Nasl?
Dillin elleri bann arkasna gitti. nne doland. Alnn kapatt. u havuzun yannda strip-poker
oynuyorduk.
Jem ve ben gevedik. Komular yutmu grnyorlard. yi de bu strip-poker de neyin nesiydi?

renmemize zaman kalmad. Bayan Rachel itfaiye dd gibi nlamaya balad: sa adna Dill
Harris! Benim havuzumun banda kumar ha! Ben sana strip-poker i gsteririm baym! Atticus
Dilli paralanmaktan geici olarak kurtard. Bir dakika Bayan Rachel, dedi. Bunu daha nce
duymamtm. Kt m oynuyordunuz hepiniz?
Jem, Dillin yksne krlemeden bir destek verdi: Hayr efendim. Kibritlerle oynuyorduk.
Kardeimi takdir ettim. Kibritler tehlikeli olabilirdi ama oyun kd lm demekti.
Jem ve Scout, dedi Atticus. Ne trl olursa olsun poker lafn bir daha duymak istemiyorum. Git
Dilllere ve pantolonunu al Jem. Bu ii aranzda zmleyin.
zlme Dill, dedi Jem. Seni dvmez. Atticus onu vazgeirir. yi akl ettin arkada. Dinle bak...
duydun mu?
Atticusun sesi geliyordu. nemsiz... bu ada olur, geer, bayan Rachel.
Dillin derdi bitmiti ama Jemle benim iim bitmemiti. Jemin sabaha kadar bir pantolon bulmas
gerekiyordu. Dill, Bayan Rachelin basamaklarna vardmzda, Sana benimkilerden birini
vereyim, nerisinde bulundu. Jem iine smayacan syledi ve teekkr etti. Vedalatk. Dill ieri
girdi. Birden nianlm olduunu anmsam olmal ki geriye kotu ve Jem'in nnde beni pt. Bana
yazn emi? diye bard ardmzdan.
Jemin pantolonu ayanda olsayd bile o gece uyumamza olanak yoktu. Arka verandadaki
yatamzda yatarken, gecenin sesi kat daha gl ulayordu kulaklarmza. Yoldaki her hrt c
almaya gelen Boo Radleydi. Gecenin yarsnda glen bir Zencinin sesi, zincirden boanm Boonun
sesiydi. Tele arpan bcekler Boonun parmaklaryd; teli paralyorlard. Kiraz aalar ktyd,
kpr kprd, canlyd. Uyku ile uyanklk aras bocaladm durdum.
Uyudun mu gz?
Deli misin!
Hit... Atticusun snk.
Aynda Jemin ayaklarn yere bastn grdm.
Gidip onu alacam.
Dikiliverdim. Yapamazsn. Brakmam!
Gitmem gerek.
Gidersen Atticusu uyandrrm!
Hele bir uyandr! Seni ldrrm.
Onu yataa oturttum. Kandrmaya altm. Bay Nathan sabah onu bulacak. Yitirdiini biliyor.

Atticusa gsterdiinde iler biraz karacak ama hepsi bu. imdi dn yatana.
Bunu biliyorum, dedi Jem. te onun iin dnp alacam ya zaten
Midem bulanmaya balad. Oraya tek bana dnecekti... Bayan Stephanie'yi anmsadm. Bay Nathan'n
iftesi doluydu. Kpekler de olsa, zenci de olsa... Jem bunu benden iyi biliyordu.
mitesizdim. Bak Jem... demez! Dayak actr ama acs uzun srmez. Vurulacaksn Jem... Ne olur...
Ben... bak bu i yle Scout, diye mrldand. Atticus beni bildim bileli hi dvmedi. Bunu da
deitirmek istemiyorum.
Eh, bir bakma doruydu bu. Gn yoktu ki Atticus bize gzda vermesin. Yani seni hi yakalamad
demek istiyorsun.
Belki. Ama yle kalsn isterim, Scout. Bu gece bu ileri yapmamalydk Scout.
te o andan sonra Jemle benim yollarmz ayrld. Onu anlamadm olurdu ama bu aknlklar
ounlukla ksa mrl olurdu. Bu ii beni ayordu. Nolur, diye yalvardm.
Biraz dn. Orada ylece yalnz olduunu dn.
Sus.
Seninle yine konuur... Onu uyandracam. Jem... yemin ederim ki o zaman...
Aabeyim yakama yapt. Seninle geliyorum, diyebildim.
Hayr... gelmiyorsun! Grlt edersin.
Bu da ie yaramad. Kapy ap merdivenlerden aa szlrken tuttum. Saat iki olmalyd. Ay
batyordu. Dantelimsi glgeler buulu bir yoklua dnyordu. Jemin beyaz gmlei yaklaan gn
nda kamak isteyen ufak bir hayalet gibi oradan oraya kayarak gidiyordu. Ufak bir rzgr kt
ve iki yanmdan aa akan teri souttu. Jem arka yoldan doland, Deer ayrn, baheyi, tel rgy
geti. Belki de bana yle geliyordu. Hi deilse o yana gidiyordu. Anlalan uzun srecekti, imdiden
panie kaplmamalydm. Panie kaplnmas gereken ana kadar bekleyip Boo Radleyin iftesine
kulak verdim. Birden arka telrg gcrdad gibi geldi. Gcrdasn istiyordum.
Atticusun ksrdn iittim. Soluumu tuttum. Kimi zaman tuvalete kalktmzda onu okur
bulurduk. Geceleri sk sk uyandn, bizleri dolatktan sonra uyuyabilmek iin okuduunu sylerdi.
Inn yanmasn bekledim. Holn a bouluunu beklercesine gzlerimi ksmtm. Yanmad.
Nefes alabiliyordum yine.
Gece srngenleri yuvalarna ekilmilerdi. Rzgr estike olgun kirazlar dama vuruyordu. Uzakta
kpek havlamalarnn geldii karanlklarda kimsecikler yoktu.
Oradayd ite. Geri geliyordu. Beyaz gmlek iti atlad ve gitgide byd. Arka basamaklar
trmand, kapy kilitledi ve yatana oturdu. Tek laf etmeksizin pantolonunu gsterdi.Yzkoyun

yatt. Bir sre karyolasnn sarsln duydum. Sonunda ses dindi. Hi sesimi karmadm.

YEDNC BLM
Jem bir hafta sessiz ve kskn dolat. Atticusun bana nerdii gibi Jemin derisinin altna girip
ortalarda dolandm. Gece ikide Radleylerin evine giden ben olsaydm ertesi gn leden sonra
cenazem kalkard. Bu nedenle Jeme ilimedim ve onu yalnz braktm.
Ders yl balad. kinci snf da birincisi kadar ktyd. Daha bile beterdi. Hl adamn suratna
kartlar sallyorlar, okuyup yazmamza izin vermiyorlard. Bayan Carolinenin baar derecesi yan
odadan duyulan glmelerin skl ile belirlenebilirdi. Ayn ekip yine birinci snfta akmt.
Disiplinli salamada etkin oluyorlard. Bu yln en iyi yan Jemle ayn saatte kmamzd; saat
oldu mu eve gidebiliyorduk.
Bir le sonras okul bahesine geiyorduk. Jem anszn. Sana sylemediim bir ey var dedi.
Gnlerdir syledii tek tam cmle olduu iin gcendirmemeye altm: Ne ile ilgili?
O gece ile.
Bana o gece ile ilgili hibir ey anlatmadn ki.
Jem bu szme karlk, sinek kovarcasna elini sallad. Birka dakika sessizce yrd. Sonunda,
Pantolonumu almak iin geri dndmde -hani karrken birbirine dolanp tele taklmlard da
kurtaramamtm- geri dndmde... dedi. Derin bir soluk ald. Geri dndmde tel rgnn
zerine katlanp konmutu. Benim gelip almam bekliyordu sanki.
stnde...
Bir ey daha var... Jemin sesi bouktu. Eve gidince gsteririm. Tamir edilmilerdi. Bir hanm
dikmi gibi deildi. Ben filan dikmiim gibi; arpuk urpuk. Neredeyse...
...biri dnp onlar alacan biliyormu gibi, diye tamamladm. Jem titredi. Biri benim
dncelerimi okuyormu gibi... Ne yapacam bilebilirmi gibi. Biri beni tanmadan bunu bilebilir
mi Scout? Jemin sorusu yakar gibiydi. Onu rahatlatmaya altm. Seninle ayn evde
oturmadka ne yapacan kim ne bilir! Kimi zaman ben bile bilemiyorum. Aacmzn yanndan
geiyorduk. Budak deliinde bir yumak gri ip vard.
Alma Jem. Buras birinin, kesin.
Sanmam, Scout.
yle! Walter Cunningham gibi birisi ders aralarnda buraya bir eyler saklyor olmal. Biz de gelip
alyoruz. Bak... brakalm birka gn dursun. O zamana kadar kimse almamsa biz alrz, tamam
m?
Peki. Hakl olabilirsin, dedi Jem, Bir ocuun ii olmal. Hzinelerini byklerden saklad bir

yer. Farkndaysan yalnzca okul akken bir eyler buluyoruz.

Evet ama yazn buradan hi gemeyiz ki. Eve gittik. Ertesi gn yumak yerindeydi. Jem nc gn
de orada olduunu grnce cebine indirdi. O gnden sonra budak deliinde ne bulsak kendi malmz
saydk.
kinci snf i karartcyd ama Jem yam bydke okulun da iyileeceini, kald ki insann altnca
snftan nce ie yarar bir ey renmediini savunuyordu.
Altnc snf onu ta bandan mutlu etmiti. Balangta aklm kartran bir Msr dnemi yaad.
Ayaklarn dz basmaya alyor, bir elini ne, bir elini ardna uzatyor, bir ayan tekinin hemen
ardna koyuyordu. Ona kalrsa Eski Msrllar byle yrrlerdi. Ben byle yrrlerse nasl ilerini
yaparlar aklm almyor dedim. Ama Jem Amerikallardan fazla i baardklarn, tuvalet kdn* ve
sonsuza dek kalc mumyalamay bulduklarn belirtti. Onlar olmasa halimiz nice olurdu. Atticus,
sfatlar karrsan gerekler kalr dedi.
*evirmenin notu: ngilizcede rulo yaplm ktla (Papirsler), tuvalet kdnn benzer anlatm biimi ayndr.

Gney Alabamada mevsimler kesin snrlarla ayrlmazlar. Yaz sonbahara kayar, sonbahar ise kn
izlemedii yllar olur. lkbahar birka gnde yaza karverir. O sonbahar uzun bir sonbahard. Ceket
giydirecek kadar bile serin olmad. Bir Kasm akam, Jemle ben yine yrngede dolanyorduk ki
budamz bizi yolumuzdan alkoydu. Bu kez iinde beyaz bir ey duruyordu.
Jem karma onurunu bana brakt. Sabundan yaplm iki kk heykelcik karttm. Biri kk bir
oland, tekinin ise beceriksizce yaplm bir eteklii vard.
By denen bir ey olmadn anmsamazdan nce ikisini de l bastm gibi frlatverdim. Jem
yerden ald. Noluyor sana kuzum? Yontular bulandklar krmz topraklardan kurtard. ok
gzel eyler. Hi bu kadar gzelini grmemitim.
Bana uzatt. ki kk ocuun kusursuz kopyalaryd bunlar. Olan ort giymiti ve sa kalarn
rtyordu. Jeme baktm, kahverengi bir tutam sa kalarna doru sarkmt. Benim de peremlerim
vard.
Bunlar biziz, dedi.
Buralarda yontma ilerini kim yapar?
Bay Avery.
Bay Avery yalnzca tahta doramasn bilir!
Bay Avery her hafta bir denei yonta yonta bitirirdi. Onu krdan yapar, krdanlar inerdi.
htiyar Bayan Stephanie Crawfordun sevgilisi.
Evet ama o kasaba dnda oturuyor.

Bizimle niye ilgilensin ki?

Belki de verandada oturup Bayan Stephanieyi seyredeceine bizi seyrediyordur. Ben de onun
yerinde olsam yle yapardm.
Jem yle uzun uzun bakt ki ne olduunu sordum.
Yok bir ey, dedi. Eve gidince de bebekleri sandna koydu.
ki hafta gememiti ki bir kutu sakz bulduk. Jem, Radleylerin bahesinde bulunan her eyin zehirli
olduunu unutmu olacak ki hepsini inedi.
Ertesi hafta budak deliinden pasl bir madalya kt. Jem, Atticusa gsterdiinde, Atticus bunun bir
okul madalyas olduunu syledi. Bizler domadan nce Maycomb yresindeki okullar yaz
yarmalar dzenlerlermi ve kazanana bu madalyadan verilirmi. Atticus, biri yitirmi olmal,
dedi. Nerede bulduumuzu sordu. Tam sylyordum ki Jemin tekmesini yedim. Jem, Atticusa
kazananlardan kimseyi anmsayp anmsamadn sordu. Hayr, anmsamyordu.
En byk ganimet drt gn sonra kt ortaya. Bozuk bir cep saatiydi bu. zerine ak ilitirilmi bir
kstee taklyd.
Altn mdr dersin, Jem?
Bilmem... Atticusa gsterelim.
Babam yeni olsayd on dolar edeceini syledi.
Okuldan biriyle dei-toku mu yaptnz?
Yo, hayr efendim! dedi Jem ve dedesinin saatini cebinden kard. Atticus bu saati dikkatli olmas
kayd ile haftada bir tamasna izin verirdi. O gnlerde Jemi grmeliydiniz; yumurtalarn zerinde
gezermi gibi yrrd.
Atticus, senin iin farketmezse bunu tamay yelerim. Belki tamir de edebilirim.
Dedemin saatini tamann tadn iyice karmt, imdiyse bu saat ona yk gibi gelmeye balamt.
Her be dakikada bir saate bakmak gereini de duymuyordu artk. Tamir iini iyi becerdi. Darda
yalnzca bir yay ve iki kk para kalmt ama saat yine de almyordu. Olmayacak Scout.
Ha?
Bunlar brakana bir mektup yazalm m, ne dersin?
yi olur Jem. Teekkr edebiliriz... Ne oldu?
Jem ban ellerinin arasna alm sallanyordu. Anlamyorum! Hi anlamyorum! Nedendir
bilmiyorum Scout... Oturma odasna bakt. Gidip her eyi Atticusa anlatmay dnyorum...
Hayr... sylememem gerek.

Senin yerine ben syleyebilirim...

Yoo, bunu yapma Scout. Scout?
Ne var?
Btn gece kvrand. Bana bir eyler sylemek istiyorsa da syleyemiyor gibiydi. Yz parlyor, tam
bana doru eiliyor... sonra da vazgeiyordu. Yine vazgeti.
Yok bir ey.
Haydi mektup yazalm, dedim ve bloknotla kalemi burnunun dibine uzattm.
Peki. Sayn Bay...
Bay olduunu nereden biliyorsun? Bence Bayan Maudie bu. Bana yle geliyor.
Hadi canm sen de! Bayan Maudie sakz ineyemez ki... Jem srtt. Biliyor musun bazen ok
gzel konuuyor. Bir keresinde ona sakz verdim ama almam teekkrler dedi. Sakz damama
yapyor, ben de konuamyorum dedi. Kulaa ne ho geliyor deil mi?
H, arada gzel syler. Zaten kstekli saati de yoktur.
Sayn Baym, dedi Jem. Bize... yo, bizim iin aaca koyduunuz her ey iin teekkr ederiz.
Sayglarmzla, Jeremy Atticus Finch.
yle imzalarsan senin kim olduunu bilemez, Jem.
Jem imzasn silip Jem Finch yazd.
Ben de imzaladm: Jean Louise Finch (Scout).
Ertesi sabah elinde zarfla nm sra kotu. Aacn nnde durdu. Kafasn kaldrdnda yzyze
geldik ve bembeyaz olduunu grdm.
Scout!
Ona kotum.
Biri budak deliimizi imento ile tkamt. Okula kadar Alama Scout... alama zlme... diye
fsldad. Yemek iin eve dndmzde yemeini bir kouda yedi ve baheye frlad. Kimse
gemedi, dedi. Ertesi gn nbeti tekrarlad ve karln da grd.
Merhaba. Bay Nathan.
Gnaydn Jem, Scout, dedi Bay Radley. Tam geip gidiyordu ki, Jem:
Bay Radley dedi.

Bay Radley dnd.

Bay Radley, u aacn budak deliini siz mi tkadnz?
Evet, ben tkadm.
Neden yaptnz bunu baym?
Aa lyor. Hastalandklarnda deliklerini tkarsn. Bunu bilmen gerek Jem.
Jem bu konuyu akama kadar amad.
Aacmzn yanndan geerken eliyle betona vurdu ve dalp gitti. Kendi kendine bir eyler kuruyordu
sanki. Ondan uzak durdum.
Her akam yaptmz gibi o akam da Atticusu i dnnde karladk. Tam bizim basamaa
gelmitik ki Jem; Atticus u aaca baksana... ltfen bakar msnz efendim, dedi.
Hangi aa evlat?
Radleylerle okulun kesindeki.
Evet?
O aa lyor mu?
Sanmam evlat. Yapraklarna baksana... Yeil ve gr. Hi kahverengi lekeleri de yok.
Hasta m?
Senin kadar salkl. Niye sordun?
Bay Radley lyor dedi.
Belki de yledir. O aalar bizden iyi bilir. Atticus bizi verandada brakt. Jem omuzunu diree
srterek kamaya koyuldu.
Kanyor musun? Jem? diye olabildiince kibar bir tavrla sordum. Yant vermedi. eri girelim,
Jem, dedim.
Az sonra.
Karanlk knceye kadar orada yle durdu, ben de onu bekledim. eri girdiimizde alam
olduunu grdm. Yzndeki kirler dalga dalgayd. alacak ey... alarken sesini hi duymamtm.

SEKZNC BLM
Maycomb yresindeki deneyimli khinlerin bile anlayamad nedenlerden tr o yl sonbahar ka
dnd. Atticusun dediine baklrsa 1885den bu yana grlen en souk iki haftay yayorduk. Bay
Avery ise, Rosetta tanda, ocuklar ana babalarna kar gelip, sigara iip kavga ettiklerinde,
mevsimlerin deiecei yazl, diyordu. Jem ve ben, doann bu sapmasna katkda bulunmaktan ve
konu komunun mutsuzluundan dolay kendimizi sulu buluyorduk. Yal Bayan Radley o k ld.
lm hi tepki yaratmad. ieklerini sulad zamanlarn dnda komular onu grmezlerdi. Jem
ve ben Boonun onu temizledii sonucuna vardk, ama Atticus Radleylerden dnnce bunun
kendiliinden olduunu syledi.
Sorsana, diye fsldad Jem.
Sen sor, sen daha byksn.
te onun iin senin sorman gerek.
Atticus, dedim, Bay Arthur u grdn m?
Atticus gazetesinin kenarndan kzgnca bakt: Grmedim. Jem fazla soru sormam engelledi.
Radleyler konusunda bizden hl kukulandn, zerine gitmemizin iyi olmayacan syledi.
O yaz yaptklarmzn yalnzca strip-poker olmad konusunda Atticusun bilgi sahibi olduuna
inanyordu. nancn dorulayacak kant yoktu ama ona yle geliyordu ite.
Sabah kalktmda pencereden dar baktm ve az kalsn korkudan lyordum. lklarm
Atticusun banyodan frlayp gelmesine neden oldu.
Dnyann sonu geldi. Atticus! Ne olur bir ey yap... Onu pencereye srkledim.
Dnyann sonu filan gelmedi, dedi. Kar yayor, hepsi bu.
Jem, uzun srp srmeyeceini sordu. O da kar grmemiti ama ne olduunu biliyordu. Atticusun
da ondan fazla bilgisi yoktu. Sanrm byle sulu giderse yamura evirir.
Telefon alnca kahvaltdan kalkt. Arayan Eula Maydi. Maycombda 1885den beri kar yamad
iin okul bugn kapalyd. Eula May, Maycombun santral ba memuresidir. Duyurular, dnleri,
yangnlar ondan renirsiniz. Bay Reynolds olmad zaman ilk yardm bilgilerini vermek de onun
greviydi.
Atticus bizi pencereden masaya arp dar bakacamza tabaklarmza bakmamz sylediinde
Jem; Kardanadam nasl yaplr? diye sordu.
Hibir fikrim yok. D krklna uramanz istemem ama kartopu yapacak kadar bile kar

olacan sanmyorum.
Calpurnia ieri girdi, bu kar tutar dedi. Arka baheye kotuumuzda yerde incecik, zayf bir kar
rts olumutu.
stnde dolamamalyz, dedi Jem. Bak, her bastn yerde kar yok oluyor.
Sulu ayak izlerime baktm. Jem beklersek kardan adam yapacak kadar birikebilir diyordu. Dilimi
karp bir kar tanesi yakaladm. Dilimi yakt.
Jem, ok scak!
Hi bile deil, yle souk ki yakyor. Yemesene Scout. Bouna harcyorsun. Brak yere dsn.
Ama ben stnde dolamak istiyorum
Buldum! Gidip Bayan Maudienin bahesinde dolaalm.
Jem n baheyi seke seke geti. Ben de izlerine basarak yrdm. Bayan Maudienin basamaklarnda
Bay Avery bizi durdurdu. Yz pespembeydi. Kemerinin altnda da kocaman bir gbei vard.
Grdnz m yaptnz? savatan beri Maycomb hi kar grmemitir. Sizin gibi yumurcaklar
mevsimleri deitiriyorlar.
Bay Avery onu bir yaz boyu umutla izlediimizi biliyor muydu acaba? dlmz bu ise Gnah
konusunda sylenecek ok ey vard... Bu meteorolojik istatistikleri nereden edindiini hi merak
etmedim. Dosdoru Rosella Tandan geliyordu.
Jem Finch, baksana Jem Finch!
Bayan Maudie sana sesleniyor, Jem.
Ortada durun. Verandann nndeki karn altnda lavantalarm var. stne basmayn sakin!
Tamam! Ne gzel deil mi, Bayan Maudie?
Gzellii batsn. Bu gece dona ekerse aelyalarmn sonu olur!
Bayan Maudienin eski hasr apkasnda kar taneleri parldyordu. Baz ufak allarn stne eiliyor,
onlar eker uvallar ile rtp, balyordu. Jem neden yle yaptn sordu.
Scak tutsun diye.
Bitkiler nasl scak kalr ki? Onlarn dolam yok.
O dediini bilemem Jem Finch. Tek bildiim eer dona ekerse bu bitkiler donar. rtmem gerek.
Anladn m?
Evet. Bayan Maudie?

Neymi baym?
Scout ile ben karnzdan dn alabilir miyiz?
Aman Allahm! Hepsini gtrn! Evin altnda eski bir eftali sepeti var. Onunla tayn. Bayan
Maudienin gzleri ksld. Jem Finch, karm ne yapacaksnz?
Grrsnz, dedi Jem; baheden baheye kar tarken. Sulu, cvk bir iti bu.
Napacaz Jem?
Grrsn. imdi sepeti al ve arka baheye krekleyebildiin ne kadar kar varsa n baheye ta,
dedi. zlerine basa basa geri gel! diye de uyard.
Kardan bebek mi yapacaz Jem?
Hayr, gerek bir kardanadam. ok almamz gerek imdi.
Jem arka baheye kotu ve bahe kreini yakalayp odunlarn arkasn kazmaya koyuldu. Bulduu
solucanlar bir kenara koyuyordu. Eve dnd ve amar sepeti ile geri geldi. ini toprakla doldurup
n baheye getirdi. Be sepet dolusu topramz, iki sepet dolusu da karmz olunca, Jem balamaya
hazr olduumuzu syledi.
Bu i biraz pis deil mi?
imdi yle grnyor ama bitince olmayacak.
Jem avu avu topra birbirine ekleyerek, ortaya bir gvde kana dek alt.
Jem, ben hi Zenci kardanadam duymadm.
Siyah kalmayacak.
Arka bahede eftalinin budanm dallarndan getirdi. Onlar rerek ve toprakla svayarak kemikleri
oluturdu.
Bayan Stephanie Crawforda benziyor. Ortas iko, kollar sska, dedim.
Byteceim. Jem amurdan adamn zerine su atp biraz daha toprak ekledi. Uzaktan bakt ve bir
gbek ekledi.
Gzleri parlyordu. Bay Avery kardanadama benziyor, deil mi?
Jem adamnn zerini karla svamaya balad. Benim de arkay svamama izin verdi. Grnen yerler
kendininki. Bay Avery yava yava beyaza dnyordu.
Gzler, burun, az ve dmeler iin tahta paralar kullanan Jem, Bay Averyi kzgn bakl
yapmay da baard. Bir para tahta ii tamamlad. Jem geri ekilip eserini inceledi. ok gzel,

dedim. Neredeyse konuacak. Atticusun yemee gelmesini bekleyemedik. Telefon ap bir

srprizimiz olduunu syledi. Arka bahenin byk bir blmnn n-bahede olduunu grnce
arm grnd ama ustaca yaptmzda syledi. Nasl yapacanz bilemiyordum. lerde ne i
yapar bu ocuk diye kayglanmayacam evlat, sen hep yapacak bir eyler bulacaksn, dedi.
Atticusun vgs karsnda Jem kulaklarna kadar kpkrmz kesildi. Atticus kardanadamn yanna
gitti. Bakt, bakt... nce srtt, sonra da kahkahayla gld.
Olum -ne olacan bilemem- mhendis mi, avukat m, portre ressam m...u n bahede yaptn
ey, iftiraya yakn bir benzerlik yaratyor. Bu arkadan kimliini gizlememiz gerek!
Atticus gbein azck eritilip, nne bir nlk balanmasn nerdi.Odun parasn da bir sprge
ile deitirirsek bu i olurdu. Jem bunlar yaplrsa amurlanacan ve kardanadam olmaktan
kacan syledi.
Ne yaparsan yap ama bir eyler yap. Komularmz byle karikatrize edemezsin.
Karikatr deil ki! Yalnzca ona benziyor.
Bay Avery yle dnmeyebilir.
Jem, Buldum! dedi. Koarak soka geti, Bayan Maudienin arka bahesine dald ve zafer
kazamasna dnd. Bayan Maudienin apkasn kardanadamn bana geirip, im makasn da
koluna takt. Atticus beendiini syledi. Bu arada verandaya km olan bayan Maudie sokan te
tarafndan bize bakyordu. Birden gldn duyduk, seni gidi eytan seni... Jem Finch, apkam
geri getir!
Jem, Atticusa bakt. Yalnzca taklyor, dedi Atticus, Baarndan etkilenmie benziyor.
Atticus, Bayan Maudienin kaldrmna geip onunla sohbeti koyulatrd. Kulama ulaan tek cmle,
...baheye tam bir insan kopyas dikmi! Atticus, sen bununla nasl baedeceksin? oldu.
Kar leden sonra dindi. Is dt ve gn geceye dndnde Bay Averynin en kt kehanetleri
gereklemiti. Calpurnia evdeki tm mineleri yakmt ama yine de yorduk. Atticus eve
geldiinde iimizin i olduunu syleyip Calpurniaya bizimle kalmak ister misin diye sordu.
Calpurnia yksek tavanlara ve uzun pencerelere bakt ve evinde daha scakta olacan sandn
syledi. Atticus onu arabayla evine brakt.
Yatmadan nce Atticus odamdaki mineye az daha kmr att. Termometrenin -10u gsterdiini
syledi. Anmsad en souk geceydi. Bahedeki kardanadammz kaskat kesilmiti.
Bana birka dakika gibi grnnen bir zamandan birinin beni sarsarak uyandrdn farkettim.
Atticusun paltosu zerime rtlmt. Sabah oldu mu?
Kalk, bebeim.
Atticus bornozumu ve paltomu tutuyordu. nce bornozunu giy.

Jem Aticusun arkasndayd. akn ve dankt. Paltosu boynundan iliklenmiti. alacak derecede
iko grnyordu.
abuk ol ekerim, dedi Atticus. te ayakkablarn ve oraplarn.
Aptal aptal giyindim. Sabah m oldu?
Hayr. Bir i az geiyor. abuk ol.
Bir eylerin dnd kafama yeni dank etmiti.
Neler oluyor?
Sylemesine gerek kalmamt. Yamur yadnda kular nereye gideceklerini nasl bilirlerse ben
de sokamzda ters iler dndn yle biliyordum. Tafta hrts gibi sesler, ayak srmeleri
iimi umutsuzca karartmt.
Ki minki?
Bayan Maudieninki tatlm, dedi Atticus.
n kapya geldiimizde Bayan Maudienin yemek odas pencerelerinden alevlerin fkrdn
grdk. Sanki grdklerimizi dorulamak istercesine kasabann yangn sireni sesini ykseltti, inceltti
ve kald. lk layd.
Evin ii bitik deil mi? diye inledi Jem.
Sanrm, dedi Atticus. kiniz de beni dinleyin. Gidip Radleylerin evinin nnde durun. Ayak
altnda durmayn... tamam m?
Atticus... eyalar dar tamaya balayalm m?
Henz deil evlat. Dediimi yapn. Koun. Scouta gz-kulak ol... duyuyor musun? Onu gznn
nnden ayrma.
Omuzlarmzdan itince Radleylere doru yola ktk. Yangn Bayan Maudienin evini sessizce yiyip
bitirirken sokak insanlar ve arabalarla doluyordu.
Neden acele etmiyorlar, neden acele etmiyorlar?.. diye sylendi Jem.
Nedenini grdk. Souk hava tarafndan ldrlen eski itfaiye arabas bir grup kasabal tarafndan
itiliyordu. Hortumu su borusuna baladklarnda hortum patlad ve sular fskiye gibi kaldrma
yayld.
Aman tanrm. Jem...
Jem bana sarld. Sus Scout. Umutsuzlua kaplmak iin ok erken. Ben zaman gelince sana
sylerim.

Maycombun giyinik, soyunuk ve yar-giyinik erkekleri Bayan Maudienin evinden kar baheye
eya tayorlard. Atticusun Bayan Maudienin ar mee sandalyesini tadn grdm. Onun en
ok deer verdii paray kurtarmas ok akllcayd.
Arada bartlar duyuyorduk. Sonra st kat penceresinde Bay Averynin yz grnd. Pencereden
sokaa bir ilte frlatp stne eyalar atmaya koyuldu. Adamlar n aa Dick! Merdiven kyor!
diye barana kadar da bu ii srdrd. Pencerenin dna geti.
Scout... takld... diyebildi Jem. Tanrm...
Bay Avery bir iviye takmt. Kafam Jemin kolunun altna gmdm ve karmadm. Jem bard:
Kurtuldu Scout! yi!
Kafam kaldrdmda Bay Averynin st kat balkonuna getiini grdm. Karanlkta ayaklarn
sallandrd ve direin birinden aa szlyordu ki aya kayd. Derken bard ve Bayan
Maudienin ieklerine gmld. Birden adamlarn Bayan Maudienin evinden geriye, bizim eve
doru kotuklarn farkettim. Artk eya tamyorlard. Yangn ikinci kat da sarmt ve dam
yiyordu. Parlak turuncuya alan alevlerin nnde erevlerin grnts simsiyaht.
Jem, balkabana benziyor...
Scout bak!
Duman nehir boylarna ken sisler gibi bizim ve Bayan Rachelin evinin zerine kyordu.
Abbottsvillein itfaiye arabas gelip bizim evin nnde durdu.
Kitap... dedim.
Ne?
Tom Swift, benim deil, Dillin..
zlme Scout, imdilik korkacak bir ey yok. Bak.
Komularn oluturduu bir grubun ortasnda Atticus duruyordu. Elleri cebindeydi. Bir futbol man
izliyor olabilirdi. Yannda da Bayan Maudie dikiliyordu.
Bak, o telal deil.
Neden evlerden birinin stnde deil?
ok yal, boynunu krar.
Eyalarmz karmasn salayalm m elersin?
Skboaz etmeyelim. O zaman gelince bilir, dedi Jem. Abbottsville itfaiye arabas evimizin stne
su skmaya balad. Damdaki biri gerekli yerleri iaret ediyordu. Bizim kopyann simsiyah olup
paralanmasn seyrettim. Ynn stnde Bayan Maudienin apkas kalmt. ki evin scaklnn

ortasndaki adamlar paltolarn ve bornozlarn oktan atmlard. Pijamalar veya gecelik entarileri
iinde alyorlard. Oysa ben durduum yerde donmakta olduumu farkettim. Jem beni scak
tutmaya abalyordu ama kolu yeterince uzun deildi. Kolundan kurtulup omuzlarm tuttum. Biraz
dans edersem ayaklarm hissedebiliyordum... Bir baka itfaiye arabas belirdi ve Bayan Stephanienin
nnde durdu. Baka bir hortum iin su kanal olmadndan el sndrclerini kullandlar.
Bayan Maudienin tavan alevlere gmld ve ev korkun bir grltyle kt. Her yere ateler
frlad. Yan evdekiler srayan korlar ve yanan tahta paralarn battaniyelerle sndrmeye uratlar.
nsanlar nce birer birer sonra da gruplar halinde uzaklamaya baladklarnda gn aaryordu.
Maycomb itfaiye arabasn ite ite kasabaya geri gtrdler. Abbottsvillein arabas ayrld. nc
araba gitmedi. Ertesi gn onun 60 mil tedeki Clarks Ferryden geldiini rendik.
Jem'le ben soka getik. Bayan Maudie bahesindeki tten kara delie bakyordu. Atticus konumak
istemediini anlatmak iin ban sallad. Bizi omuzlarmzdan tuttu, buz kapl sokaktan geirip eve
gtrd. Bayan Maudienin imdilik Bayan Stephaniede kalacan syledi. Kim scak kakao ister?
Atticus kuzineyi yakarken titriyordum.
Kakaomuzu ierken Atticusun zerimdeki baklar nceleri meraka sonra da kzgnla
dnmt.
Jemle sana yerinizden kprdamayn dediimi sanyorum.
Kprdamadk ki. Tam...
Peki, o arkandaki battaniye kimin?
Battaniye mi?
Evet kk hanm, battaniye! Bizim deil?
zerimde kahverengi ynl bir battaniye olduunu o an grdm. Kzlderililer gibi rtnp
sarnmtm.
Atticus, bilmiyorum... ben..
Cevap ararcasna Jeme baktm ama Jem benden bile daha aknd. Nereden geldiini o da
bilmiyordu. Atticusun dediini yapm, herkesten uzakta, Radleylerin nnde durmutuk. uradan
uraya bir adm bile... Jem sustu.
Bay Nathan yangn yerindeydi, dedi; Onu grdm, grdm onu, bir yata ekitiriyordu. Atticus,
yemin ederim...
Peki olum, tamam. Atticus yavaa glmsedi. Galiba bu gece Maycombdaki herkes yle veya
byle dardayd. Jem, kilerde paket kd olacakt, gidip getiriver.
Atticus, hayr efendim!

Jem akln yitirmi gibiydi. Btn srlarmz doru yanl demeden bir azda ortaya dkt. Ne
benim ne de kendinin bana gelecekleri dnyordu. Hepsi dkld ortaya, budak delii, pantolon,
hepsi, hepsi...
... Bay Nathan o aaca imento tkad. Atticus biz bulmayalm onlar diye -belki dedikleri gibi
delidir- ama Atticus, yemin ederim ki bize hibir ey yapmad. Hi ktlk etmedi. O gece boazm
boydan boya kesebilirdi ama onun yerine pantolonumun skn dikti... bize hi zarar vermedi
Atticus...
Yava ol olum dedi Atticus. Bunu yle bir yumuaklkla sylemiti ki yreklendim. Jemin
sylediklerinin herhalde tek szcn bile anlamam olacak ki yalnzca Haklsn. Bu bilgileri ve
battaniyeyi kendimize saklamalyz. Bir gn gelir, Scout ona teekkr eder, dedi.
Kime?
Boo Radleye... yangna yle dalmsn ki seni battaniyeye sardn farketmemisin.
Elim ayam kesildi. Neredeyse kusacaktm. Jem battaniye elinde yavaa arkamdan dolat.
Evden yavaa kt... keyi dnd... byle yavaa arkana szld ve byle yapt!
Atticus serte, Bu seni yeni servenlere srklemesin, dedi.
Jem, Ona bir ey yapmayacam, diye homurdand. Gzlerindeki serven parltsnn snn
grdm.
Dn Scout... arkana dnseydin onu grecektin.
Calpurnia bizi uyandrdnda len olmutu. Atticus okula gitmemiz gerekmediini sylemiti.
Uykusuz olunca bir ey renemezmiiz. Calpurnia da n baheyi temizlememizi tledi.
Bayan Maudienin hasr apkas ince bir buz tabakasna yapmt. im makasn bulmamz iin
topra kazmamz gerekti. Bayan Maudieyi arka bahede bulduk. Yani aelyalarn seyrediyordu.
Eyalarnz geri getirdik. Olanlar iin ok zgnz, dediimizde dnp bize bakt. Eski glnn
bir glgesi doland yznde. Hep kk bir ev isterdim Jem Finch. Bahem daha byk olur. Dn
bir kez. imdi aelyalarma daha geni yer alm oldu.
zlmyor musunuz? dedim ararak; Atticus varnn younun o ev olduunu sylemiti.
zlmek mi ocuum? Yok canm! O eski ahrdan nefret ederdim. imdiye dek yz kez ben
yakardm ya iin ucunda hapse girmek vard.
Ama...
Benim iin zlme Jean Louise Finch. Olaylar zmlemek iin senin bilemeyecein yntemler de
vardr. Kendime kk bir ev yapar, biriki pansiyoner alrm. Alabamann en gzel bahesi benimki
olur. Ben kollarm svaynca u kpeiekleri ot gibi kalacak. Jemle ben baktk. Nasl kt?

dedi Jem.
Bilmem ki, Jem. Herhalde mutfakdandr. Gece saks ieklerim donmasn diye atei yank braktm.
Duyduuma gre beklenmedik bir konuun varm Bayan Jean Louise?
Nereden biliyorsunuz?
.Atticus kasabaya inerken anlatt. Dorusu seninle olmak isterdim. Hem ben arkama da bakardm.
Bayan Maudie beni hep artrd. Her eyini yitirmiti, sevgili bahesi darmadankt, ama yine de
benim ve Jemin ileri ile itenlikle ilgilenebiliyordu.
Kafamn kartn farketmi olacak ki, Dn gece dnebildiin tek ey yangnn yaratt tehlike
ve kargaayd. Btn mahalle yanabilirdi. Bay Avery en az bir hafta yatakta kalacak... berbat durumda.
yle iler iin ok yal. Bunu yzne de syledim. Ellerimi temizler temizlemez ve Stephanie
grmeden ona bir Lane pastas yapacam. Stephanie otuz yldr o tarifin peinde. Evinde kalyorum
diye kaptracam sanyorsa aldanyor, dedi.
Bayan Maudie dayanamayp tarifi verse bile Bayan Stephanienin pastay yapamayacan dndm.
Bana bir kez gstermiti. Bir sr eyin yan sra tarif bir byk fincan dolusu ekeri gerektiriyordu.
Sakin bir gnd. Hava ylesine souk ve berrakt ki, adliyedeki saatin vurmazdan nce gerilip
kurulduunu bile duyduk. Bayan Maudienin burnu hi grmediim bir renkteydi. Nedenini sordum.
Saat 6dan beri buradaym. Donmutur. Ellerini gsterdi: Avular izik iindeydi. Kirden ve
kurumu kandan kararmt.
Ellerinizi mahvetmisiniz! diye bard Jem Neden Zencilerden birini armyorsunuz? Scoutla
ben de size yardm edebiliriz. Sesi itendi.
Bayan Maudie, Saolun baym ama sizin kendi iiniz size yeter zaten, dedi. Bizim baheyi
gsteriyordu. Kopyay m demek istiyorsunuz? Onu iki dakikada hallederiz!
Bayan Maudie bana bakt. Dudaklar sessizce kprdyordu. Birden kafasn ellerine alp boulur gibi
sesler karmaya balad. Braktmzda hl glyordu.
Jem ona neler olup bittiini bilmediini syledi. Bayan Maudie byleydi ite.

DOKUZUNCU BLM
Szn geri al bacaksz!
Cecil Jacobun bu buyruu Jem ve benim iin olduka zor gnlerin balangcyd. Yumruklarm
sklmt ve patlatmaya hazrdm. Atticus bir kez daha kavga ettiimi duyarsa canma okuyacan
sylemiti. Bu ocuka iler iin ok byktm. Bu, kafama ne denli erken dank ederse, herkes iin o
denli iyi olacakt. Ama ben btn bunlar unuttum.
Cecil Jacobs unutturdu. Bir gn nce okul bahesinde Scout Finchin babasnn kara kpekleri
savunduunu sylemiti. Kar ktm ama Jeme de anlattm.
Ne demek istedi?
Hibir ey. Atticusa sor. O sana anlatr.
O gece sordum.
Evet... bir daha kara kpek lafn duymayacam Scout. ok aalk bir sz bu.
Ama okulda herkes yle diyor.
Bundan byle bu herkesden bir kii eksik olacak.
yle konumalar renmeden bymemi istiyorsan neden beni okula yolluyorsun?
Babam bana tatl tatl bakt. Gzlerindeki ifadeden, elendii belliydi. Anlamamza karn okuldan
kurtulma kampanyam yle veya byle srdrmtm. Geen Eyll, ba dnmesi, baylmalar ve hafif
gastrit belirtileri sergilemitim. Sakran kaparm diye bam Bayan Rachelin uann olunun
kafasna da srtmtm. Bu ie bir eyrek yatracak kadar ileri gitmitim ama kapmadm. imdi
derdim bakayd. Tm avukatlar kara k... Zencileri savunur mu?
Elbette, Scout.
Peki Cecil neden kleleri savunuyor dedi? Yaptn sumu gibi?
Atticus i geirdi. Yalnzca tek bir Zenciyi savunuyorum. Ad da Tom Robinson. Kasaba plnn
tesindeki barakalarda oturuyor. Calpurniann kilisesine ye. Cal ailesini iyi tanyor, iyi insanlar
olduklarn, drst yaadklarn syledi. Scout, baz eyleri anlayacak yata deilsin, ama kasabalya
gre bu adam savunmamam gerek. Fazla bir ey yapmam gerekmiyor. Tuhaf bir dava. Yaz sonundan
nce de yarg nne gelmez. John Taylor bize bir erteleme verecek kadar iyilik etti...
Eer onu savunmaman gerekiyorsa neden savunuyorsun?
Bir ok nedenle. Birincisi savunmasam bundan byle bam yukarda gezemem. Bu yreyi eyalet

mahkemesinde temsil edemem. Bir daha sana ve Jeme unu yap veya yapma diyemem.
Yani adam savunmasam Jemle ben senin szn dinlemek zorunda olmaz mydk?
Aa yukar.
Neden?
nk szm dinlemenizi isteyemem. in doas bu. Her avukat onu kiisel olarak ilgilendiren bir
davay mr boyunca ancak bir kez yakalar. Bu da benimki sanrm. Bu konuyla ilgili olarak irkin
szler iitebilirsin. Sen yalnzca yumruklarn indir, ban dik tut. Sana ne sylerlerse sylesinler.
Brak urasnlar. Bu kez de kafanla dvmeyi dene. Her ne kadar renilmesi zor olsa da iyi bir
yntemdir.
Atticus, davay kazanacak myz?
Hayr bebeim.
yleyse ned...
Naslsa yenileceiz diye kazanmaya abalamaktan vazgeemeyeceimiz iin.
Kuzen Ike Finch gibi konuuyorsun, dedim.
Ike Finch, Maycomb yresinin hayatta olan tek Gneyli Konfederasyon askeriydi. ok vnd
sivri bir sakal vard. Ylda en az bir kez Atticus, Jem ve ben onu grmeye giderdik. Onu pmek
zorundaydm. Korkun bir eydi bu. Orada ylece uslu uslu oturur, Kuzen Iken sava yeniden
anlatmasn dinlerdik.
Bak Atticus, dedi Kuzen Ike, bizim iimizi bitiren Missouri Anlamasdr. Yeniden savaacak
olsak ayn yolu yayan gider gelir ama bu kez ii ben bitirirdim. 1864de Stonewell Jackson gelip...
Gel buraya Scout, dedi Atticus. Kucana kvrldm ve kafam enesinin altna sktrdm. Beni
kollarnn arasna alarak sallamaya balad. Bu kez farkl, dedi; Bu kez Kuzeylilerle
savamyoruz. Kendi dostlarmzla savayoruz. Ama unu hi aklndan karma: ler ne denli
tatszlarsa tatszlasn onlar yine de bizim dostlarmz ve buras bizim evimiz.
Sabah Cecil Jacobsun karsna bu dncelerle dikildim. Szn geri alacak msn?
Aldrt da greyim! diye bard. Bizimkiler babana kasabann yz karas diyorlar. O kleyi de su
tankndan sallandrmak gerek diyorlar.
Tam yumruumu kaldrmtm ki Atticusun dedikleri aklma geldi, elimi indirdim. Scout dlein
tekidir, sesleri kulamda nlyordu. lk kez bir kavgadan kayordum. Cecille kavga etmedim. Jem
ile benden bir ey istedii pek olmazd. Onu zmemek iin korkaklk sulamalarn sineye
ekebilirdim. Yapmam gerekeni zamannda anmsadm iin kendimi ok soylu hisediyordum.
Soyluluk duygusu hafta srd. Noelle birlikte felaket de gelip att.

Jem ve ben Noele karmak duygularla bakyorduk. yi yn Noel aac ve Jack amcayd. Her Noel
gn Jack Amcay Maycomb Sapanda karlardk. Bir hafta bizimle olurdu. Madalyonun teki
yznde ise Alexandra Hala ve Francis vard. Alexandra Halann kocas Jim Eniteyi de ayn yze
katmalydm. Bana bir kez Parmakln nnden ekil! demiti. Bunun dnda benimle
konutuunu anmsamyorum. Kendisini adam yerine koymak iin hi bir neden gremedim. Hala
Alexandra da pek grmezdi. Uzun yllar nce ve aralarnn daha iyi olduu bir dnemde bir ocuk
karmlard ortaya. Ad Henry olan bu ocuk yuvadan uacak yaa gelince umu, ve sras gelince
o da bir ocuk karmt: Francis. Henry ve kars her Noel Francisi dedesinin evine brakp kendi
elencelerinin peinden giderlerdi.
Ne yaparsak yapalm Noeli evde geirmek iin Atticusu kandramazdk. Bildiim bileli her Noel
Finch Landinge gitmiizdir. Francis Hancockla Noel geirmenin tek avundurucu yan Alexandra
Halann ok iyi bir a olmasyd. Francis benden bir ya bykt. Nerde holanmadm oyun
varsa onlar severdi. Benim oyunlarm da o beenmezdi. Alexandra Hala Atticusun kardeiydi ama
Jem doumda karan kardelerden sz edince onun da byle olduuna karar verdim. Belki de
dedeme Finch yerine bir Crawford verilmiti. Nedense tm avukat ve yarglarn tutkun olduklar
daclk konulu mistik dnceleri ben de besleseydim onu Evereste benzetirdim. Buz gibiydi ve hep
oradayd!
Noel arifesinde Jack Amca trenden atladnda, hamaln iki uzun paketi uzatmasn beklemek zorunda
kaldk. Jack Amcamla babamn pmesini seyretmek hep komiimize giderdi. Bizim oralarda
erkekler pek pmezlerdi. Jemle el sktlar. Beni de havaya atp tuttu. Pek yksee atamad, nk
Atticus'dan bir kafa ksayd. Ailenin bebei saylrd.
Alexandra Haladan da kkt. Halamla benzeirlerdi ama amcam yzn daha iyi kullanyordu.
Sivri burnu ve enesinden bktmz hi bilmem.
Beni hi rktmeyen bilim adamlarndan biriydi. Doktor gibi davranmazd. Ne zaman Jemle bana bir
ey yapmas gerekse (ayamzdan kymk karmak gibi) ne yapacan kelimesi kelimesine anlatr,
ne kadar actacana dair bir fikir verir ve kulland aletleri aklard. Bir Noel gn ayama diken
batmt, kyda kede saklanyor, kimseyi yanma yaklatrmyordum. Ama sonunda Jack Amcaya
yakalandm, kiliseye gitmekten nefret ettii iin srtnda cbbesi, aznda nargilesiyle kap aralnda
durup gelip geene vaaz veren bir papazdan sz ederek beni gldrd. Szn keserek dikeni ne
zaman karcaksan haber ver dedim. Ama o elindeki cmbzn ucundaki kanl dikeni gsterdi. Ben
glerken kardn, buna da grecelilik dendiini sylemiti.
Paketlerde ne var? diye sordum.
Seni ilgilendirmez. dedi.
Jem, Rose Aymler in nasl olduunu sordu. Rose Aymler amcamn kedisiydi. ok gzel, dii bir
sarmand. Amcamn birlikte olmaya katlanabildii tek diiydi. Cebini eline atp birka poz resim
kard. Onlara hayranlkla baktk.
imanlam, dedim.

Evet, yle. Hastaneden artan parmaklar ve kulaklar yiyor.

ff! Amma da boktan hikye ha! dedim.
Ne dedin, ne dedin?
Atticus, Aldrma Jack, dedi. Seni snyor. al bir haftadr kfretme antrenmanlar yaptn
syledi.
Jack Amca kalarn kaldrdysa da bir ey sylemedi. Atticus bu kfrleri okuldan rendiimin
farkna varrsa yollamayaca varsaymndan hareket ediyordum. Kfr etmenin ekici oluu da iin
abasyd tabii. Ama akam yemeinde u allahn belas eti uzatmasn istediimde Jack Amca bana
yle bir bakt ve, Sonra seninle bir konualm kk hanm, dedi. Yemekten sonra salona geip
oturdu. Kucana oturmam istediini belirtmek iin dizine vuruyordu. Kokusunu severdim. Alkolle
tatl karm bir eydi. Peremlerini geri itip bana bakt: Annenden ok Atticusa benziyorsun.
Pantolon giyemeyecek kadar da bym gibisin.
Hl giyebiliyorum.
Lanet olas, allahn belas trnden szcklerden holanyorsun deil mi?
Holanyordum sanrm.
Ama ben holanmyorum. Kullanmak iin ar bir kkrtma olmamsa. Bir hafta buradaym. Ben
buradayken bu szleri duymak istemiyorum. Byle konuursan ban belaya girer. Byynce bir
hanmefendi olmak istemez misin?
Hayr, pek istemiyordum.
stersin kukusuz. Haydi u aac bitirelim.
Yatma saatine kadar aac sslemeyi srdrdk. Jeme ve bana gelen o iki uzun paketin dn
grdm o gece.
Sabah olduunda kutulara balklama atladk. Atticusdandlar, Jack Amcaya alp getirmesi iin
mektup yazmt ve tam istediimiz eylerdi. Jem namluyu duvardaki resme dorultunca Atticus,
Evde nian almayn, dedi. Ona ate etmesini retmen gerek, dedi amcam.
O i senin iin, dedi Atticus. Ben yalnzca kanlmaz kabullendim.
Bizi aatan uzaklatrmak iin Atticusun duruma sesini kullanmas gerekti. Landinge
tfeklerimizi gtrmemizi de yasaklad. (Oysa ben imdiden Francisi nasl vuracam
tasarlyordum.) Yanl bir i yaparsak tfekleri geri alacan da ekledi.
Finchs Landing, uurumun yamacndaki yz altm taraadan oluuyor, nehir kenarndaki iskelede
bitiyordu. Nehrin aasnda, burnun tesinde eski pamuk ykleme alan vard. Finch kleleri pamuk
balyalarn ve rn ykler; buz, un, eker, ev aletleri ve hanmlarn siparilerini indirirlerdi. Nehrin

kenarndan toprak bir yol uzanr, ikiye ayrlarak da aalarn arasndan kaybolur giderdi. Yolun
sonunda iki katl, etraf balkonlarla evrili beyaz bir ev vard. Yal Simon Finch drdrc karsn
mutlu etmek iin bu evi yaptrmt. Balkonlar eklenince teki evlere benzemez olmutu. Evin i
blnme tarz Simonn safln (!) ve oluk ocuuna olan gvenini yanstacak nitelikteydi. st
katta alt yatak odas vard. Sekiz kz ocuu iin drt tane, tek erkek ocuk olan Welcome Finch iin
bir tane. Bir tane de konuk odas. Kzlarn odasna bir merdivenle, Welcome ve konuun odasna da
ayr bir merdivenden klyordu. Kzlarn yatak odalarna klan merdiven anne-babalarnn alt
kattaki yatak odasnn orta yerindeydi! Bylece Simon Finch kzlarn gece gezmelerinden hep
haberdar oluyordu.
Evden ayr bir binada mutfak vard. Tahtadan yaplm bir geitle eve balyd. Arka bahede pasl bir
kampana grrdnz. ileri tarladan armak ya da imdat istemek iin kullanrlarm. Damda ise
bir gezinti yeri vard. Simon buradan khyasn denetler, nehir teknelerini gzler ve evredeki dier
toprak aalarnn yaantlarn seyredermi. Kuzeylilerle ilgili bir yks vard bu evin. Finchlerden
yeni nianl gen bir hanm evredeki yamaclardan kurtarabilmek iin tm eyizini giymi. Giyince
de kzlarn merdivenin kapsna skp kalm. Sonunda zerindekileri suyla slatp onu
kurtarabilmiler.
Landinge vardmzda Alexandra Hala Jack Amcay pt. Jimmy Enite ile tokalatlar. Jem
armaanlarmz Francise verdi. O da bize bir armaan verdi. Jem yan byklere yakn hissetmi
olacak ki beni kuzenle babaa brakt. Francis sekiz yandayd ve san inek yalamasna geriye
taryordu.
Noelde ne armaanlar aldn? dedim kibarca.
Tam istediklerimi dedi. Golf pantolon, krmz deriden bir okul antas, be gmlek ve ak bir
papyon kravat istemiti.
Ne gzel! Yalan sylyordum. Jemle bana da tfek geldi. Jeme de bir kimya laboratuar ...
Oyuncak olsa gerek?
Hayr! Gerek bir laboratuar. Bana grnmez mrekkep yapacak. Ben de onunla Dille mektup
yazacam.
Francis bunun ne ie yarayacan sordu.
Benden bo bir mektup aldnda suratnn neye dneceini denebiliyor musun? Onu ldrtacak
bu!
Francisle konumak Okyanusun dibine yava yava batmak gibiydi. Tandm en can skc
ocuktu. Mobilede oturduundan, beni okuldakilere gammazlayamazd ama rendii her eyi
Alexandra Halaya yetitirmekten geri kalmyordu. O da iini Atticusa boaltyordu.
Atticus kimi zaman duymamazlktan gelir, kimi zaman da canma okurdu. Onun birine sert ktna
bir kez tank olmutum. Kardeim, onlar iin elimden geleni yapyorum! diye barmt. Konu
benim pantolon giymemle ilgiliydi.

Benim grntm konusunda Alexandar Halann saplantlar vard. Pantolon giyerek kk bir hanm
efendi olamazdm. Elbise giyersem pantolonla yaptklarm yapamam diye kar knca, aslna
bakarsan, onlar yapmaman gerek dedi. Alexandra Halamn grmek istedii ben, oyuncak frnlarla
ve ay takmlaryla oynayan, doduum zaman armaan ettii kolyesini takm bir bendim. Dahas
babamn yalnz yaantsnn tek olmalydm. Pantolonlarla da k olunabilir dedimse de kabul
ettiremedim. yi biri olarak doduumu ama her yl ktletiimi sylyordu. Duygularm
incitiyordu. Atticusa sorduunda ailede yeterince gne var, byle iyisin dedi.
Noel yemeinde Francis ve ben yemek odasndaki kk masadaydk. Jem byklerle yiyordu. Beni
byle ayrmay yllar yl srdrd halam. Hep meraklanrdm. Havaya bir ey mi atacamdan
korkuyordu. Bazen byk masaya oturmak iin izin istemeyi dnrdm. Ona ne denli grgl
olduumu gsterecektim. Hem her gn evde byk masada yiyordum. Pekl da oluyordu. Atticusa
arln koymasn sylediimde hi arl olmadn syledi. Konuktuk ve nerede oturmamz
sylenirse orada oturacaktk. Alexandra Halamn kzlar pek anlamadn da syledi. Hi kz
olmamt nk.
Dorusu yemekler her eyi unutturacak nitelikteydi. eit et, kiler rafndan gelen yaz sebzeleri,
eftali reeli, iki eit pasta ve tatl. Noel yemei bu sradan menden oluuyordu! Yemekten sonra
bykler oturma odalarna getiler. Bylenmi gibiydiler. Jem yerde yatyordu. Ben de arka baheye
ktm. Atticus Paltonu giy, dedi. Ryada gibiydi. Ben de duymazlktan geldim.
Francis yanma, basamaklara oturdu. Bugne kadar yediklerimin en iyisiydi, dedim.
Babaannem ok iyi bir adr. Bana yemek piirmesini retecek.
Erkekler yemek piirmez. Jemi nlkl dnmek beni gldrd.
Babaannem diyor ki erkekler de yemek yapmay renmelilermi. Karlarna iyi davranmallarm.
Karlar kendilerini iyi hissetmediklerinde ileri onlar yapmallarm.
Dill'in benim iin i yapmasn isteme, dedim. Ben onun iin almay yelerim.
Dill mi?
Dill ya. Aramzda kalsn, yeterince byr bymez evleneceiz. Geen yl bana evlenme teklif etti.
Francis kahkahay bast.
Nolmu yani? Pekl da evleneceiz.
Babaannemin Bayan Rachel'la kalyor dedii u ufaklk m?
Ta kenisi!
Onunla ilgili her eyi biliyorum, dedi Francis.
Ne olmu ona?

Babaannem evi yurdu yok diyor...

Var ite! Meridianda oturuyor.
...bir akrabadan tekine gezinip duruyor, yazlar da Bayan Rachelda kalyormu.
Frani, hi de deil!
Francis srtt: Bazen ok salak oluyorsun, Jean Louise, ama elinde deil sanrm.
Ne demek istiyorsun sen?
Atticus amca senin sokak kpekleri ile gezmene izin veriyorsa o onun bilecei bir i. Babaannemin
dedii gibi; bu senin suun deil. Yine de aileyi dehete drdn sylemem gerek...
Francis... lanet olas! Ne demek istiyorsun sen?
Dediimi... Babaannem Atticusun sizleri sahipsiz brakmas kt, ama kle savunuculuu yapal
beri Maycomb sokaklarnda dolaamaz artk diyor. Aileyi rezil ediyor, hepsi bu.
Francis kalkp mutfaa yrd. Uzaktan bard: Kle savunucusu!
Basamaklardan frlayp peine dtm. Francisi yakalamak kolayd. abuk szn geri al! Francis
elimden kurtulup mutfaa dald. Zenci dostu! diye baryordu.
Av srerken insan acele etmemeli. Bir ey demezsen, merak onu ininden karacaktr. Francis kapda
belirdi. Hl kzgn msn? diye ekingence sordu. Konumaya demez, dedim.
Dar knca da tepesine ullandm. Szn geri alyor musun, yoksa... Francis yine mutfaa
dald. Ben de basamaklara dndm. Sabrla bekleyebilirdim. Orada be dakika kadar oturmutum ki
halamn sesi geldi:
Francis nerede?
Mutfakta.
Orada oynamamas gerektiini biliyor.
Kuzenim kapya gelip bard: Babaanne beni dar karmyor.
Neler oluyor Jean Louise?
Alexandra Halama baktm. Ben onu ieri koymadm. erde de tutmuyorum.
Tutuyor! diye bard Francis, kmama izin vermiyor!
Kavga m ediyordunuz?

Jean Louise bana kzd babaanne.

Francis... k oradan! Jean Louise senden de bir kelime daha duyarsam babana sylerim. Demin
kfr m ettin?
Hayr efendim.
Bana yle geldi. Bir daha olmasn.
Alexandra Hala arka veranday dinleyenlerdendi. Gzden kaybolur kaybolmaz Francis dar kt.
Kafas dimdik ve srtarak! Benimle baedemezsin, diyordu.
Baheye atlamt. Benden uzak duruyor, arada bir imenleri topukluyor, dnp dnp srtyordu.
Jem verandada grnd, bize bakt ve gitti. Mimoza aacna trmanan Francis oradan da inmiti.
Kendini ne sandn sordum.Bana onu rahat brakmam sylenmiti, unutmu muydum acaba?
Sana ilimiyorum, dedim.
Francis bana bakt ve yavaa Zen-ci-dos-tu. dedi.
Bu kez yumruumu n dilerine gmdm. Solum paralannca samla srrdm daya, ama Jack
Amca kollarmdan yakalad. Rahat dur! Alexandra Halam Francise ilk yardma kotu. Mendili ile
gzyalarn sildi, san okad, yanan pt. Atticus, Jem ve Jimmy Enite verandaya henz
gelmilerdi ki Francis yaygaray bast.
Kim balatt bu ii? diye sordu amcam.
kimiz de birbirimizi gsterdik. Babaanne, diye alyordu, Bana orospu ocuu dedi ve beni
dvd.
Bu doru mu?
Sanrm?
Amcamn yz Alexandra Halannkine benzemiti. Sana byle kelimeler kullanrsan ban belaya
girer dememi miydim? Demedim mi?
Evet ama...
te ban belada. Dur orada.
Duraym m kaaym m derken kararszlm uzad. Kamaya yeltendim ama Jack Amca benden
hzl kt. Kendimi ekmek krnts ile bouan bir karncay pek yakndan izlerken buldum.
Seninle bir daha hi konumayacam! Senden nefret ediyorum! Dilerim yarn lrsn!
Atticusa kotum ama o da bunu hak ettiimi syledi. Eve dnme zaman gelmiti. Kimseyle
vedalamadm. Arka koltua kvrldm. Eve gelince de odama koup kapy vurdum. Jem dosta bir

eyler sylemeye alt ama dinlemedim. Hasar incelediimde yalnzca yedi-sekiz krmz leke
olduunu grdm. Tam grecelii dnyordum ki biri kapm vurdu. Kim o? Amcamd.
Git buradan!
Byle konuursam bir dayak daha yiyeceimi syledi. Sustum. Odaya girince keye gidip arkam
dndm ona. Scout, dedi, benden nefret ediyor musun?
Gidin efendim, ltfen.
Kin gdeceini bilmezdim. Beni d krklna urattn. Olup olaca buydu. Bunu sen de
biliyorsun.
Hi bile.
nsanlara...
Adil deilsiniz! Adil deilsiniz! Kalar kalkt.
Adil deil miyim? Nasl?
yisiniz, hosunuz amca. Yaptklarnzdan sonra bile sizi seviyorum ama ocuklar tanmyorsunuz.
Nedenmi Bayan Jean Louise? Davranlarn apak ortada. Kstah, terbiyesiz, dnce...
Bana bir frsat tanyacak msnz? Sizi kandrmak iin deil. Anlatmaya alyorum.
Jack Amca yataa oturdu. Devam et, dedi.
Derin bir soluk aldm. Birincisi: in asln bana sormadn. Jemle ben kavga ettiimizde Atticus
ikimize de sz verir. kincisi: Kkrtma olmadka kt sz kullanma demitin. Francis beni ylesine
kkrtt ki onu gebertebilirdim.
Jack Amca kafasn kad. Peki yleyse, anlat bakalm u hikyeyi.
Francis, Atticus iin bir ey syledi. Bu laf ona yutturuyordum ki...
Francis ne dedi?
Kle savunucusu. Ne demek olduundan pek emin deilim ama yle bir deyii vard ki... bunu onun
yanna brakamazdm. Tanr yukarda; Atticusa laf syletmem!
Atticus iin byle mi dedi?
Evet. Dahas da var. Atticus ailenin sonu olacak dedi. Bizi de byle babo...
Jack Amcann suratna baklrsa bam yine beladayd. Demek byle. Grr o, dediinde ba
belada olann Francis olduunu kavradm.

Bu gece gider hakkndan gelirim.

Boverin efendim... ltfen.
Bovermeye hi niyetim yok. Alexandrann bunu bilmesi gerek. u ie ba... o olan elime bir
geirirsem...
Jack Amca bana sz ver. Sz ver Atticusa bundan sz etmeyeceine... Benden... benden kendisiyle
ilgili bir ey duyarsa sinirlenmememi istemiti. Brak baka ey iin kavga ettiimi sansn. Ne olur,
sz ver..
Ama Francisin bu iten paasn kurtarmasn istemem...
Kurtaramad ki. Elimi sarabilir misin? Kanyor.
Hibir eli bu kadar zevkle sarmamtm bebeim. Benimle gelir misin?
Beni banyoya gtrd. Ellerimi temizleyip sararken miyop bir adamn yksn anlatarak beni
elendirdi. Adamn Hodge adnda bir kedisi vard. Evden kasabaya giderken atlaklar sayyorlard.
te oldu, dedi. Yzk parmanda leydilere pek yakmayacak bir yara izi kalacak.
Teekkr ederim. Jack Amca?
Hmm?
Oruspu ocuu ne demek?
Jack Amca Avam Kamarasnda oturan bir babakanla ilgili bir ykye dald. Adam havaya tyler
flyor ve onlar havada tutmaya abalyordu. Sanrm sorumu yantlamaya urayordu ama hibir
anlam veremedim.
Yatakta olmam gereken bir saatte su imeye inmitim ki Atticusla Jack Amcamn konumalarn
duydum.
Ben hi evlenmeyeceim Atticus.
Neden?
ocuklarm olabilir.
Atticus, Baya bir eyler renebilirsin Jack, dedi.
Biliyorum. Bugn kzn bana iyi bir ders verdi. ocuklar anlayamadm ve nedenlerini aklad.
Haklyd da. Ona nasl davranmam gerektiini syledi. Ona vurduum iin ok zgnm.
Atticus kkr kkr gld. Skma cann... uzun sredir kanyordu zaten.
Jack Amcann ykm anlatp anlatmayacan merak ediyordum. Anlatmad. Yalnzca, Kulland

szckler hi de yaratclk yanstmyor. Ho, dediklerinin yarsnn da anlamn bilmeden konuuyor.

Bana orospu kar ne demek diye sordu.
Anlattn m?
Yoo, ona Melbourne Lordunu anlattm.
Jack! Bir ocuk soru sorduunda ona yant vermen gerekir. i palyaolukla atlatamazsn. ocuk
ocuktur ama kaamak yaptn byklerden daha iyi anlar. Kaamak yantlar ise kafalarn
bulandrr. Bugnk davran biimin doruydu, ama gerekelerin yanlt. Her ocuun svp
sayd bir dnemi vardr. Zamanla geer. Atlatr. Ama fke baka bir ey. Scoutun kendini tutmasn
renmesi gerek. Hele u nmzdeki aylarda. Jem byyor. Scout da onun izinden geliyor. Yalnzca
zaman zaman destee gereksinimi var.
Atticus sen onu hi dvmemisin.
Evet. Bugne dek gzda vererek durumu idare ettim. Scout benim szm dinler. ou kez
istediim gibi deildir ama yle olmaya abaladn biliyorum.
Bu, soruma yant deil.
Yant u: O abaladn bildiimi anlyor. Fark da bu. Beni zen Jemle ikisinin yaknda ok irkin
szleri yutmak zorunda kalacaklar. Jem iin kayglanmyorum, ama Scoutun gururu sz konusu
olunca kendini dmann stne atacan da biliyorum.
Jack Amca verdii sz bozacak m diye bekledim. Bozmad.
Ne denli kt olacak sence? Pek konuamadk.
Daha beteri olamaz Jack. Elimde olan tek ey Ewelllara kar bir Zencinin sz. Tm kant sen
yaptna kar sen yaptn. Jrinin Ewella deil de Tom Robinsona inanmas dnlemez. Ewelllar
tanr msn?
Jack Amca, evet dedi. Bildiklerini zetledi. Atticus:
Bir nesil geriden geliyorsun. Ho, bu nesil de ayn ya, dedi.
Ne yapacaksn peki?
imi bitirmezden nce jriyi biraz sarsmay dnyorum. Temyizde ansmz var sanrm.
Aslnda imdiden bir ey sylemek ok zor Jack. Byle bir davadan kanmak isterdim ama John
Taylor bana bakt ve bu davay sen alacaksn! dedi.
Almasan?
ocuklarmn yzne nasl bakarm? Neler olacan sen de benim kadar bilebilirsin Jack. Dilerim
fazla ac ekmeden Jemle Scout bu dnemi atlatrlar. En byk korkum Maycombun geleneksel
hastalna yakalanmalar. in ucunda bir Zenci olunca bu kasabann akll uslu insanlar neden

zrdeliye dnerler? Anlayamyorum. Umarm ocuklarm sorunlarn bana getirirler ve kasabalnn

yantlaryla yetinmezler. Umarm bana gvenirler... Jean Louise?
Sradm. Kafam uzattm. Efendim?
Git yat.
abucak odama kp yattm. Jack Amca ok kral bir adamd; sznde durmutu. Atticus dinlediimi
nasl anlamt ki... dediklerinin her kelimesini duymam istediini ancak yllar sonra kavradm.

ONUNCU BLM
Atticus pek bitkindi. Ellisine yaknd. Neden byle olduunu sorduumuzda hep yaama ge
baladn sylerdi. Bu da davranlarna ve gcne yansyordu. Yatlarmzn babalarndan ok
bykt. Arkadalarmz Benim babam.. diye sze girdiklerinde bizim anlatacak pek bireyimiz
olmazd. Jem futbol delisiydi. Atticus paslamaya vard ama Jem onu almlamaya kalktnda,
benden gemi olum, derdi.
Babamz hibir ey yapmazd. Bir broda alyordu, bir eczanede deil. Damperli kamyon
kullanmyordu, erif deildi iftilik yapmyor, garajda almyordu. Ksacas kimsede hayranlk
uyandracak bir ile uramyordu.
stelik gzlk takard. Sol gz ok az grrd. Krl iin Finch ailesinin laneti derdi. Bir eyi
grmek istedi mi dner, sa gzyle bakard. Okul arkadalarmzn babalarnn yapt eyleri de
yapmazd. Ava gitmezdi, poker oynamazd, iki imez, sigara kullanmazd. Oturma odasnda oturur,
okurdu. Gze batmamasn yelerdik ama o yl Tom Robinsonu savunmas nedeni ile adndan ok
sz edildi. Cecil Jacobsla olan kavgamn ardndan, benim korkaklk politikas izlediim gnlerde
bir sylenti dolamaya balad. Scout Finch dvmyordu nk babas onu engelliyordu. Tam
olarak doru saylmazd. Atticus iin kavga etmeyecektim ama aile iinde olup bitenler bambaka
ilerdi. nc derecede kuzenden yakn olan herkesle gze gz die di kavga ederdim. rnein
Francis Hancock bunun byle olduunu ok iyi biliyordu.
Bize haval tfekleri armaan eden Atticus nasl ate edileceini retmedi. in inceliini Jack
Amcadan rendik. Atticusun silahlarla ilgilenmediini syledi.
Atticus bir gn Jeme yle dedi: Arka bahede ki tenekeleri vurmanz yelerim ama kularn
peine deceinizi de biliyorum. stediiniz kadar karga vurun ama unutmayn: Blbl ldrmek
gnahtr. Atticusun gnah szn kullandn ilk ve son kez duyuyordum. Bayan Maudieye
dantm.
Baban hakl, dedi. Blbller yalnzca mzik retirler, bizi elendirmek iin. Baheleri
yamalamazlar, tarlalarda yuva yapmazlar. Yalnzca ark sylerler. Hem de yrekleri paralanana
dek. te o nedenle gnahtr blbl ldrmek.
Bayan Maudie buras yal bir mahalle deil mi?
Kasabadan bile eskidir.
Yoo, onu demek istemedim. Mahalleli yal. Jemle benden baka ocuk yok. Bayan Dubose yzne
yakn. Bayan Rachel ok yal. Siz ve Atticus da yle...
Ben elliye ok yal demem, dedi Bayan Maudie. Kzm gibiydi. Henz tekerlekli iskemleye
dmedim. Baban da dmedi. Yine de Tanr benim u eski mezar yakmakla iyilik etti. Bakamayacak
kadar yalym. Belki de haklsn Jean Louise, buras durmu oturmu bir mahalle. Gen insanlarla

pek bulunmadn deil mi?

Bulundum, okulda.
Gen bykler demek istedim. Biliyor musun... anslsn! Jem ve sen babann yandan ve
deneyimlerinden yararlanabilirsiniz. Babanz otuzunda olsayd, yaamnz ok farkl olurdu.
Hem de nasl. Atticus pek bir ey beceremiyor...
Yok canm, dedi Bayan Maudie, O hl gen.
Ne yapabilir ki?
rnein... birinin vasiyetini yle dzenler ki kimse deitirmek iin an bulamaz.
Amaan...
Peki... kasabann en iyi dama oyuncusu olduunu biliyor muydun? Byrken nehrin bu yakasnda
onu yenecek adam yoktu.
Amma yaptnz Bayan Maudie... Jemle ben onu hep yeniyoruz.
Yenmenize izin veriyor da ondan. Artk bunu farketmenin zamandr. Arp alar... bilir misin?
Bu gsterisiz baar benim babamdan daha fazla utanmamdan baka bir ie yaramad.
Tabii bir de...
Tabii bir de ne Bayan Maudie?
Tabii bir de hi. Hi... bana kalrsa yalnz bunlar iin bile babanla gurur duymalsn. Herkes arp
alamaz. imdi marangozlarn ayann altndan ekil bakalm. Eve gitsen iyi olur. Ben aelyalarmla
uraacam. Kafana kereste filan arpabilir.
Arka baheye gittiimde Jemi teneke kutuya ate ederken buldum. Ortalkta bu kadar ku varken
yapt i aptalca grnd, n baheye dnp kendime bir barikat kurdum. Barikatm araba lastii,
portakal sand, amar sepeti, veranda iskemleleri ve Jemin verdii bir Amerikan bayrandan
oluuyordu. Kurmak iki saatimi ald. Atticus eve dndnde ben barikatn arkasna sinmitim.
Namlum yolun bana dnkt. Nereye ate ediyorsun?
Bayan Maudienin poposuna.
Atticus ardna baktnda olduka cmert olan hedefimin allara eildiini grd. apkasn geri
itip, yolu geti. Maudie! diye seslendi. Seni uyaraym dedim... tehlikedesin.
Bayan Maudie doruldu ve bana bakt. Atticus, sen eytann tekisin.
Atticus dndnde kampn toplanmasn buyurdu. Bir daha da namlunu birilerine dorultmu

grmeyeceim seni...
Keke babam gerekten eytann teki olsayd. Bu konuyu Calpurniaya da atm. Bay Finch mi? O
bir sr ey yapar.
Ne gibi?
Calpurnia kafasn kad. Ne bileyim ben. Bir sr ey yapar.
Jem Atticusa Medositler iin oynayp oynayamayacan sorduunda konu noktalanm oldu. Atticus
yalym, boynumu krarm dedi. Metodistler kilisenin ipoteini kaldrmaya alyordu. Bu nedenle
Baptistlerle bir ma almlard. Herkesin babas oynuyordu... Atticusun dnda. Jem gitmek bile
istemiyordu ama ne olursa olsun ma da karmak istemiyordu. Kenarda durup Cecil Jacobsun
babasnn gollerini seyrettik.
Bir cumartesi Jemle tavan veya sincap avna kmay kararlatrdk. Radleylerin evinin iki
yzmetre kadar berisine getiydik ki Jemin yola baktn grdm.
Neye bakyorsun?
u yal kpee?
Tim Johnson deil mi o?
Eveet...
Tim Johnson, Mobile otobsnn ofr Harry Johnsonun kpeiydi. Cier renkli, Maycombun
sevgilisi bir kpekti.
Ne yapyor yle?
Bilmiyorum Scout. yisi mi eve dnelim.
Aman Jem... ubat ayndayz!
Vz gelir. Cale syleyeceim.
Eve koup mutfaa daldk.
Cal, dedi Jem, Azck dar gelir misin?
Ne oldu ki Jem? Her istediinde dar kamam ki ben!
u yal kpein bir eyi var.
Cal i geirdi. imdi kpek baca filan saramam. Banyoda sarg bezi var. Aln, siz sarverin.
Hasta Cal. Bir eyi var.

Ne yapyor? Kuyruunu yakalamaya m alyor?

Hayr. Byle... Jem balk gibi su yutarmasna azn ap kapad. Omuzlarn ksp, gvdesini
titretti. Byle yapyor ama elinde deilmi gibi.
Palavra m anlatyorsun Jem Finch? Caln sesi sertlemiti.
Hayr Cal. Yemin ederim ki hayr.
Kouyor muydu?
Yava yava geliyor. yle yava ki yrmyor gibi. Bu yana geliyor.
Cal ellerini ykad ve Jemin ardndan baheye kt. Kpek filan grmyorum.
Radleylere kadar ardmzdan geldi. Jemin gsterdii yne bakt. Tim Johnson uzakta bir nokta
kadard. Dengesini yitirmiti. Sa bacaklar soldakilerden ksa gibiydi. Kuma gmlm bir arabay
anmsatt bana.
Yana yatk, dedi Jem.
Calpurnia bakt ve bizleri omuzlarmzdan yakalayp eve koturdu. kapy kapad. Telelona koup
barmaya balad: Bay Finchi balayn bana!
Bay Finch! Ben Cal. Sokakta bir kuduz kpek var ve bu tarafa geliyor... Bay Finch... gerekten... yal
Tim... evet efendim... evet...
Telefonu kapad. Kaldrd. Bayan Eula May? Hanmcm... Bay Finchle konutum onu balamayn.
Dinleyin Bayan Eula May, Bayan Rachele, Bayan Stephanieye ve bu sokaktaki dierlerine darda
kuduz bir kpek olduunu syler misiniz? Ne olur hanmm... Bir sre dinledi. ubat olduunu
biliyorum Bayan May, ama kuduz kpek grdm m tanrm. Nolur acele edin!
Jeme sordu: Radleylerin telefonu var m?
Jem rehbere bakt ve hayr dedi. Zaten onlar evden kmazlar.
yle olsa da olmasa da onlara haber vereceim.
n baheye kotu. Biz de peinden... Siz evde kaln!
Mahalleli Calpurniann duyurusunu almt. Grebildiimiz tm kaplar kapand. Tim Johnson
grnrde yoktu. Calpurniann eteklerini tuta tuta Radleylere kotuunu gzledik. n basamaklar
kt ve kapy yumruklad. Yant alamad ama yine de bard: Bay Nathan, Bay Arthur, kuduz bir
kpek geliyor, kuduz bir kpek...
Arka tarafa dolanmas gerekir, dedim.
Jem kafa sallad. Farketmez.

Calpurnia bo yere kapy vuruyordu. Kimse ne uyarsn almt ne de duymutu.

Cal arka verandaya atlamt ki siyah bir Ford garaj yoluna girdi. Atticusla Heck Tate arabadan
indiler. Bay Heck Tate Maycombun erifiydi. Atticus kadar boyluydu ama daha ince yaplyd. Uzun
boylu gzkyordu. Metal delikleri olan izmeler ve deri ceket giyerdi. Kemerinde bir sra kurun
vard. Tfek tayordu. Verandaya vardklarnda Jem kapy at.
Atticus erde kal olum, dedi. Cal nerede?
imdi gelmesi gerek, dedi Cal, yolu gstererek.
Komuyor deil mi? diye sordu Bay Tate.
Hayr baym. Titriyor Bay Heck.
Peinden gitsek mi Heck?
Bekleyelim Bay Finch. ounlukla dmdz giderler. Umalm dnemeci izlesin, yoksa Radleylerin
arka bahesine dalar. Biraz bekleyelim.
Radleylerin bahesine gireceini sanmam. it onu durdurur. Yolu izler herhalde...
Kuduz kpeklerin azlarnn kprdn, hoplayp zpladklarn, boazlara sarldklarn, ve
btn bunlar austosta yaptklarn sanrdm. Tim de byle yapyor olsayd daha az korkardm
sanrm.
Bombo bekleyen bir sokak kadar rktc bir ey olamaz. Aalar durgun, blbller suskundu.
Bayan Maudrienin marangozlar yok olmulard. Bay Tatein haprd, sonra da smkrdn
iittim. Silahn koluna yerletiriini grdm. Bayan Stephanie Crawfordun yznn n kap
camnda erevelenmi olduunu grdm. Bayan Maudie yanmda belirdi. Atticus ayan iskemleye
dayad ve bacan ovuturdu.
te orada, dedi yavaa...
Tim Johnson grnd. Radleylerin evine paralel, dneme boyunda yryordu.
una bak, diye fsldad Jem, Bay Heck dz yrrler dedi. Bu yoldan bile gidemiyor.
ok hasta grnyor, dedim.
Bay Tate elini alnna koydu ve ne uzand.
Kuduz, Bay Finch.
Tim Johnson smkl bcek hz ile ilerliyordu. Ne oynayp zplyor, ne de otlar kokluyordu. Tek
bir amac var gibiydi. Onu bize iten gizli bir gcn elindeydi sanki. Sinekleri kovan at gibi titrediini
grebiliyorduk. enesi alp kapanyordu.

lecek yer aryor, dedi Jem.

Bay Tate bize bakt. lmeye daha balamam bile Jem.
Tim, Radleylerin yanndaki yola gelince durdu. Yitirmekte olduu zavall aklndan geriye kalan bir
ey onu durdurdu. Hangi yola gideceini dnyor gibiydi. Bir iki adm att ve Radleylerin nnde
durdu. Geri dnmeye alyordu ama bu da zor geliyordu. Atticus, Ate menzilinde Heck, dedi.
Keyi dnmezden nce, imdi vurmalsn. Kimbilir yan yolda kimler vardr. eri gir Cal.
Calpurnia tel kapy ap ardndan kapad. Gvdesi ile Jem ve bana siper olmaya alyordu ama
kollarnn altndan olup biteni grebiliyorduk.
Tate, Siz vurun Bay Finch, deyip silahn Atticusa uzatnca dp baylyorduk neredeyse.
Zaman yitirme Heck. Haydi.
Bay Finch. Bu bir atmlk i.
Durma Heck! Seni btn gn beklemez...
Tanr akna Bay Finch... baksanza nerede! Vuramazsam kurun Radleylerin evinden ieri girer!
Ben o kadar iyi atc deilim... siz de bilirsiniz bunu!
Otuz yldr elime tfek almadm...
Bay Tate silahn Atticusa adeta frlatt. imdi alrsanz ok sevineceim.
Gzlerimiz tfei alp sokan ortasna ilerleyen babamzdayd. Hzl yryordu ama bana
denizaltnda yryormu gibi geldi. Zaman i bulandran bir srngene dnmt.
Atticus gzlklerini bana itince Calpurnia, yi kalpli sa yardm et ona, dedi ve ellerini
yanaklarna gtrd.
Atticus gzlklerini bana itti. Gzlkler kayp dt. Sessizliin iinde krldklarn duydum.
Atticus gzlerini ve enesini ovuturdu. Gzlerini iyice atn grdk.
Tim, Radleylerin kap nnde karar klm gibiydi. Dnm ve bizim sokaa ynelmiti. ki adm
att, durdu ve kafasn kaldrd. Gvdesinin katldn farkettik.
Silah patlad. Tim Johnson srad, ters dnd ve kaldrma yld. Kahverengi-beyaz bir yna
dnrken onu neyin vurduunu anlamamt bile. Bay Tate verandadan atlayp Radleylere kotu.
Kpein nnde diz kt. Dnd ve elini gznn stne vurdu. Azck saa kam Bay Finch.
Hep saa karrm, dedi Atticus, mknm olsayd, av tfeimi kullanrdm.
Eilip gzlklerini ald. Krk camlar ayaklarnn altnda ezdi ve Timi seyreden Tatein yanna gitti.
Tel kaplar tek tek ald. Mahalle yavaa canlanyordu. Bayan Maudie ve Bayan Stephanie Crawford

merdivenlerden birlikte indiler.

Jem fel olmu gibiydi. Onu harekete geirmek iin imdiklemem gerekti. Geldiimizi gren Atticus
bard: Olduunuz yerde kaln.
Baheye geri geldiklerinde Bay Tate glyordu. Kpein lsn Zeeboya aldrtrm. Pek
unutmamsnz Bay Finch. Derler ki unutulmazm.
Atticus sessizdi.
Atticus? dedi Jem.
Efendim?
Yok bir ey.
Her eyi grdm Tek-Kurun-Finch!
Babam dnnce Bayan Maudie ile yz yze geldi. Sessizce baktlar. Atticus erifin arabasna bindi.
Gel buraya Jem. O kpee yaklamayn. Duyuyor musun? ls bile dirisi kadar ldrcdr.
Peki. Atticus?
Ne var olum?
Yok bir ey.
Ne oldu, dilin mi tutuldu? dedi Bay Tate srtarak. Babann bir zamanlar...
Sus Heck. Haydi kasabaya dnelim.
Gittiklerinde Jemle ben Bayan Stephanienin bahesine getik. Zeebonun p kamyonu ile
gelmesini bekliyorduk. Jem aknlktan aptallam gibiydi. Bayan Stephanie, Kim derdi ki ubatta
kuduz kpek olsun? dedi. Belki de kuduz deildi. Mobleden dnp Atticus Finchin kpeini
vurduunu rendiinde Harry Johnsonun suratn grmek istemem dorusu. Belki de her yeri pire
doluydu...
Bayan Maudie de, Tim yoldan geliyor olsayd bu telden almazdn, dedi. renirlerdi naslsa,
kpein kafas Montgomeryye gidecekti.
Jemin dili zld: Grdn m Scout? Orada yle dururken grdn m? Birden gevedi... Tfek
eli kolu gibiydi... ii bitiriverdi abucak... benim nian almam on dakika sryor.
Bayan Maudie yaramazca gld: Evet... imdi Bayan Jean Louise, baban ie yaramaz diyor musun?
Hl utanyor musun ondan?
Zayf bir sesle, Hayr, diyebildim.

Dn sana sylemeyi unuttum. Arp almasnn yansra Maycomb yresinin en keskin niancsyd
Atticus Finch.
Keskin nianc, diye yanklad Jem.
yle yaa. Galiba siz de baka telden alacaksnz bundan byle. Delikanlyken takma ad TekKurundu. ocukluumuzda, Lardingde, 15 el atp 14 gvercin vurdu mu kurun harcadk diye
drdrlanrd.
Bunlar hi anlatmad, dedi Jem.
Hi anlatmad ha?
Hayr efendim.
Neden artk ava kmyor acaba? dedim.
Belki ben nedenini kestirebilirim. Babanz ok uygar bir insan. Keskin nianclk ise Tanr vergisi,
bir yetenek o. Gelitirmek iin almak gerek ama yine de piyano almak gibi bir ey deildi.
Sanrm Tanrnn ona bir ayrcalk, bir stnlk tandn kavradnda av tfeini elinden
brakmtr. Zorunlu olmadka ate etmemeye karar verdi. Bugne kadar da zorunlu olmad.
Bundan gurur duyuyor olmal, dedim.
Aklbanda kiiler yeteneklerinden gurur duymazlar, dedi Bayan Maudie.
Zeebonun geldiini grdk. Kamyonun arkasndan bir krek karp Tim Johnsonu yavaa
kaldrd. Kpei kamyona attktan sonra damacana gibi bir ieden kpein yatt yer ve evresine
bir eyler dkt. Buralara bir sre yaklamayn, diye seslendi.
Eve dndmzde Jeme pazartesi okulda anlatmak iin bolca malzeme olduunu syledim. Jem
zerime yrd: Kimseye bir ey syleme Scout!
Nee? Elbette ki syleyeceim. Herkesin babas Maycombun en keskin niancs deil ki.
Bilmemizi isteseydi anlatrd. Bundan gurur duysayd anlatrd.
Belki de unutmutur.
ff Scout, bu anlayabilecein bir ey deil. Atticus ok yal. Hibir ey yapmasa da bana vz gelir!
Jem bir ta alp cokuyla garaja frlatt. Peinden koarken bard: Atticus bir beyefendi, tpk
benim gibi!

ON BRNC BLM
Kkken ou oyunumuz mahallenin gneyinde kurulurdu. Ama ikinci snf yarladktan ve Boo
Radleyi zmenin modas getikten sonra Maycombun merkezi bizi ekmeye balamt. Bu nedenle
de sk sk Bayan Henry Lafayette Duboseun bahesinin nnden gemek zorunda kalyorduk. Eski
karlamalarmz yenilerini istemememe yol amt ama Jem bymem gerektiini savunuyordu.
Bayan Dubose srekli onunla kalan gen bir Zenci kadn dnda yalnz yaard. Evi bizden iki ev
yukardayd. Evin n basamaklar dikti. Sundurmal bir verandas vard. Bayan Dubose ok yalyd.
Gnn byk bir blmn yatanda, kalann da tekerlekli iskemlede geirirdi. Sylentilere
baklrsa saysz al ve ceketlerinin altnda bir de tabanca gizliyordu. Jemle ben ondan nefret
ediyorduk. Geerken balkonda olursa gazap dolu baklarla bizi szer, davranlarmz acmaszca
sorguya eker ve bydmzde neye benzeyeceimize ilikin i karartc tahminierde bulunurdu ki
grne baklrsa pek bir eye benzemeyecektik.
Kar kaldrmdan gemekten vazgemitik. Onun evini nnden gemek, daha ok barmasndan ve
btn mahalleyi ayaa kaldrmasndan baka bir ie yaramyordu.
Ne yapsak onu mutlu edemedik. Neeyle, Bayan Dubose heey ! diye seslensem aldm yant u
olurdu: Bana hey deme irkin kz! yi akamlar Bayan Dubose diyeceksin!
Kt bir kadnd. Jemin babamza Atticus dediini duyduunda tepkisi inme inmeye yaknd. Onun
tan en zevzek, en enesi dk, en saygsz veletlerdik, annemizin lmnden sonra babamzn
yeniden evlenmemesi de zcyd: Annemizden daha gzel biri yaamamt ve Atticusun
ocuklarn byle babo yetitirmesi felaketti. Ben annemi anmsamyordum. Jem anmsard. Arada
anlatt olurdu. Bayan Duboseun szleri Jemi ileden kartyordu.
Boo Radley, kuduz kpek ve benzer tehlikeleri atlatan Jem, Bayan Rachelin kapsndan teye
gidememeyi korkaklk belirtisi olarak kabul etmiti. Atticusu karlamak iin en azndan pastaneye
kadar komamz gerektiini buyurmutu. Atticus, saysz akam, Jemin Bayan Duboseun ettii bir
sze kzdna tank oldu.
Bover olum, derdi Atticus; O yal ve hasta bir kadn. Sen ban dik tut ve bir centilmen gibi
davran. O sana ne sylerse sylesin, fkelenmemek senin elinde.
Jem, ylesine cyak cyak baryor ki ok hasta olmamas gerekir, dedi. mz evin nne
geldiimizde Atticus apkasn karr ve yi akamlar Bayan Dubose. Bu akam bir tablo kadar
gzelsiniz! derdi.
Atticusun bunun ne tablosu olduunu sylediine hi tank olmadm. Onu duruma haberlerini iletir
ve ertesi gn iin en iten dileklerini sunard. apkasn kafasna geirir ve Bayan Dubosea
aldrmakszn beni omuzlarna oturturdu. Alaca karanlkta eve giderdik. te byle anlarda silahlardan
nefret eden, hi sava grmemi babam dnyann gelmi gemi en yrekli kiisi olarak grrdm.

Jemin onikinci ya gnn ertesiydi. Para elini yakyor olacak ki kasabaya gittik. Kendine ufak bir
buhar makinesi, bana da bir bando sopas alacak kadar paras olup olmadn dnyordu.
Gzm uzun zamandr o sopadayd. V.J. Elmoreun dkknnda duruyordu. Yldzlar ve yaldzla
sslenmiti. Fiyat on yedi sentti. O gnlerde tek idealim Maycomb Lisesindeki bandonun bana
gemekti. Sopay havaya frlatp, ou kez yakalayabilecek kadar beceri kazanmtm. Cal elimde
sopa olunca beni eve almyordu. Eksikliklerimizi gerek bir bando sopas ile gidereceimi
dnmtm. Jemin bana bir tane almak istemesi cmertliini gsteriyordu.
Kasabaya giderken bayan Dubose verandadayd. Gnn bu saatide nereye gidiyorsunuz? diye
bard. Okuldan katnz herhalde. Mdre telefon edip syleyeyim! Ellerini tekerleklere koyup
iskemleyi saa dndrd.
Bugn Cumartesi Bayan Dubose. Konuan Jemdi.
Farketmez! Baban nerede olduunuzu biliyor mu?
Bayan Dubose... u kadarcktan beri kasabaya ineriz biz.
Elleri kaldrmdan iki kar yukardayd.
Bana yalan syleme, Jeremy Finch. Maudie Atkinson sarmaklarn nasl krdn anlatt. Babana
syleyeceim. Sylediimde de doup doacana piman olacaksn! Hafta sonundan nce islahevine
gnderilmezsen bana da Dubose demesinler!
Bayan Maudienin sarmaklarnn yanna yaz bandan beri gitmemi olan Jem sulamay kabul
etmedi. Kald ki Bayan Maudie, Atticusa sylemezdi.
Bana yalanc deme! Bayan Dubose baryordu.
Ve sen! Romatizmal elleri beni gsteriyordu. Sen o tulumun iinde ne yapyorsun? Bu yata
elbise giymen gerekir. Davranlarn biri dzeltmezse ilerde garsonluktan teye gidemezsin. O.K.
Gazinosunda hizmet eden bir Finch!., hah!
Dehete dmtm. O.K. Gazinosu kasabann te yannda, karanlk bir iletmeydi. Jemin elini
yakaladm ama o beni silkeledi.
Yr Scout, dedi, lgilenme, kafan dik tut ve centilmence davran.
Bayan Dubose susacaa benzemiyordu. Bir Finch masalara hizmet eder, teki de adliyede Zencilere
hizmet eder!
Jem kaskat kesildi. Bayan Duboseun szleri hedefini bulmutu, bunu kendisi de biliyordu.
Bir Finch, yetitirilme biimine kar geliyorsa bu dnyann hali ne olur? Ben size syleyeyim.
Elini azna gtrd. ektiinde parmandan uzun bir tkrk uzanyordu. Senin babann da o
uaklk ettii Zencilerden ve teki uursuzlardan fark yok.

Jem kpkrmzyd. Kolundan ekitirdim. Yol boyunca ailemizin ahlk knts konulu bir sylev,
peimizden geldi. Ana fikri Finchlerin yarsnn zaten tmarhanede olduuydu. Ho, annemiz sa
olsayd, iler bu noktaya varmazd.
Jem neye sinirlenmiti bilmem ama ben en ok ailenin akl sal durumu dokumutu. Atticusa
yneltilen sulamalara az buuk almtm. Bana bir byk tarafndan yneltilen ilk sulama buydu.
Alla gelmi bir Bayan Dubose saldryd bu. Havada yaz kokusu vard. Glgeler souktu ama
gne styordu. Gzel gnler yakn demekti. Okul kapanacak ve Dill gelecekti.
Jem buhar makinesini ald. Benim baston iin Elmorea gittik. Jem aldklarndan keyiflenmiti.
Makineyi cebine tkt ve sessizce eve yrd. Yolda bastonumu drnce Bay Link Deasa
arpyordum. Dikkat Scout! diye bard. Bayan Duboseun evine vardmzda baston yere
dmekten kirlenmiti bile.
Verandada deildi.
Sonraki yllarda Jemi neyin byle davranmaya ittiini dnmmdr. Neydi o benimsedii
Centilmen ol olum, kuraln bozduran?
Atticusun zencilerin avukatln yapmas konusunda o da benim kadar laf yutmutu ve kendini
yitirmemiti. Yaradltan serinkanlyd. Bildiim kadar ile abuk parlamazd. O an bunun tek
aklamas vard: Birka dakika iin ldrmt Jem!
Yaptklar, Atticusun yasaklar olmasa benim yapacam trden eylerdi. Yasaklarn yal bayanlarla
kavga etmemeyi de kapsadn biliyordum. Bayan Duboseun kapsna yeni varmtk ki Jem
bastonumu kapt gibi n baheye dald.
Her eyi unutup gitmiti: Atticusun szlerini, Bayan Duboseun tabancasn, kendisi tetii ekecek
gc bulamasa da Jesienin bu ie bakabileceini... her eyi!
Bayan Duboseun tm kamelyalarnn koncalarn kopard. Tepelerini uurmadan da sakinlemedi.
Yer, yapraklar ve tomurcuklarla dolmutu. Bastonumu dizine dayad ve ikiye ayrd.
lk la barmaya balamtm. Jem beni samdan yakalad, her eyin ona vz geldiini
syledi. Yine, yine yapard. Susmazsam bamdaki tm salar da yolacakt! Susmadm. O da beni
tekmeledi. Dengemi yitirip yzkoyun kapaklandm. Jem beni kabaca ayaa kaldrd ve zr diledi.
Sylenecek bir ey yoktu.
O akam Atticusu karlamamay yelerdik. Calpurnia bizi kovana dek mutfakta dolandk. Kara
Afrikann bys mdr nedir, Cal hep ne olup bittiini bilirdi. Pek yeterli bir avutucu deildi ama
yine de Jeme tereyal scak biskvi verdi. Jem de ikiye blp benimle paylat onu. Tad pamuk
gibiydi.
Oturma odasna getik. Elime bir futbol dergisi alp Dixie Howellin resmini buldum ve Jeme
gsterdim. Sana ok benziyor. Aklma gelen en gzel szd ama pek bir ie ya ramad. Pencerenin
yanndaki sallanan iskemleye oturdu, suratn ast ve ylece durdu. Gn dnd.

ki jeolojik yl sonra Atticusun ayak sesini duyduk. Tel kapy arpt. Bir sessizlik oldu. Atticus
apkasn asyordu. Jem! diye seslendiinde sesi k rzgr gibiydi.
I yaktnda bizleri orada ylece donakalm buldu. Bir elinde benim baston vard; kirli sar
pskl yerlere srnyordu. teki elini uzatt: iman bir kamelyann paralar avucunun iindeydi.
Jem, dedi, bu iin sorumlusu sen misin?
Evet efendim.
Neden yaptn bunu?
Senin Zencilere ve serserilere avukatlk yaptn syledi.
Bunlar dedi diye mi yaptn?
Jemin dudaklar oynuyordu ama, Evet efendim, dedii duyulmad.
Olum, arkadalarn bu konuda konuunca kzman anlarm ama yal ve hasta bir kadna yaptnn
balanr yan yok. Hadi imdi git Bayan Dubosetan zr dile. Sonra da doru eve gel.
Jem kprdamad.
Hadi dedim sana...
Jemin peinden gitmeye davrandm. Gel buraya! dedi Atticus. Dndm.
Atticus gazeteyi ald ve Jemin boaltt sandalyeye oturdu. Olunun bir konfederasyon ordusu
kalnts tarafndan u anda ldrlyor olmas olasl varken yle sakin sakin gazete
okuyabilmesini aklm hi almyordu. Jem beni de kzdrrd. Arada ben de ona yle kzardm ki
ldresim gelirdi, ama i bu noktaya geldimi de varm youm oydu. Atticus ya bunun farknda
deildi ya da aldrmyordu.
Bunun iin ondan nefret ediyordum ama insan ba dertte olunca kolay yoruluyordu. Kendimi
kucana atverdim. Kollar beni sarverdi.
Kucakta oturmak iin ok bydn.
Ona neler olacana aldrmyorsun. Btn yapt seni savunmakt. Sen ise onu vurulmaya yolladn.
Atticus kafam enesinin altna soktu. Henz dert etmek iin ok erken. Jemin byle kendini
yitireceini hi ummazdm. Senin iin kayglanyorum. Scout, yaz gelince ok daha tatsz eylere
gs germek zorunda kalacaksnz. Bu, Jem ve sana hakszlk gibi grnyor biliyorum. Her ey
bize kar dahi olsa elimizden geleni yapacaz. Belki ikiniz de bydnzde bu olaya daha
anlayla, bilinle bakabilirsiniz. Yznz kara kartmadm anlayabilirsiniz. Bu dava, Tom
Robinsonun davas, bir vicdan meselesi. O adama yardm etmezsem kiliseye gidip Tanrnn nne
kamam.
Yanlyor olmalsn Atticus...

Neden?
Herkes senin yanldn dnyor.
Dnebilirler. Sayg gstermek gerekir ama bakalar ile yaayabilmeden nce kendimle yaamay
bilmeliyim. ounluun sesi dorudur kuralnn dnda yalnzca vicdan kalr.
Jem dndnde hl Atticusun kucandaydm.
Evet olum? dedi Atticus. Beni kucandan indirdi. Ben de Jeme sarldm. Yznde garip bir ifade
vard. Belki de ona bir ila yutturmutu cad.
Ortal temizledim. Yaptklarm iin zgnm dedim ama zgn deilim. Her cumartesi de
kamelyalarn yeniden yetitirmeye uraacam da syledim.
zgn deilsen yle demenin hibir anlam yok, dedi Atticus. Jem, o yal ve hasta biri.
Sylediklerinden sorumlu tutulamaz. Keke sizlere deil de bana syleseydi ama kekelerle
yaayamayz.
Jemin gz haldaki bir gl motifine taklmt.
Atticus... ona okumam istiyor.
Okuman m?
Evet efendim. Her gn leden sonra okuldan knca gidip iki saat okumam istiyor. Atticus bunu
yapmak zorunda mym?
Elbette.
Ama bir ay boyunca...
O zaman bir ay gideceksin!
Jem ayak baparman yavaa gln ortasna yerletirdi ve bastrd. Sonunda, Darda
yapacaksam olur ama ierisi karank ve rktc. Glgeler var ve tavanda da...
Atticus gld. Bu senin d gcne yararl olur. Radleylerin evinde olduunu varsay.
Pazartesi leden sonra Bayan Duboseun n basamaklarn trmandk. Jem Ivanhoe ve stn
bilgilerle donatlmt. Kapy ald.
Bayan Dubose?
Jessie tahta kapy ap tel kapnn srgsn ekti. Sen misin Jem Finch? Yannda kazkardeini de
getirmisin. Bilmem ki...

kisini de ieri al Jessie, dedi Bayan Dubose.

Jessie bizi ieri alp mutfaa gitti.
Eii geer gemez, boucu bir kokuyla karlatk. Bu kokuya yamurdan rm eski gri evlerde
rastlardnz. Ya kandillerinin ok bulunduu, araflarn amar suyuna konmad evlerde... Beni
hep rktr. Bir eylerin olacan dnerek tetikte dur^dum.
Odasnn kesinde pirin bir karyola, karyolada da Bayan Dubose vard. Biran Jemin yaptklarnn
onu yataa drm olaca aklmdan geti ve zldm. Bu yorgan ynnn altnda yatyordu ve
ince bacaa oturtulmu bir alar saat duruyordu.
Bize ilk syledii ey, demek o kk pasakl kardeini de getirdin, yle mi? oldu.
Jem yavaa Kardeim pasakl deil. Ben de sizden korkmuyorum, dediyse de dizlerinin titremesi
gzmden kamad.
Uzun bir sylev bekliyordum ama: Okumaya balayabilirsin, Jeremydemekle yetindi. Jem hasr
rg bir iskemleye oturup lvanhoeyu at. Ben de yanna bir tane ekip oturdum.
Yakna gel, dedi Bayan Dubose, Yatan yanma gel.
skemlelerimizi yaklatrdk. Ona ilk kez bu kadar yakndm. Yapmak istediim tek ey uzaklamakt.
Korkuntu. Yz klrengiydi. Aznn kenarlar slakt. Islaklk buzullar gibi, krklklardan aa
uzanyor, enesini kaplyordu. Yanaklar yalln verdii kahverengi lekelerle bezenmiti. Soluk
gzlerinin bebekleri ine ba kadard. Elleri kambur kamburdu. Trnak etleri trnaklarnn stne
tamt. Alt takma dileri aznda olmadndan st duda knt yapyordu. Zaman zaman alt
dudan st dudana uzatnca enesi de beraber geliyor, bu da slakl daha ok yayyordu.
Bakmam gerektiinden daha fazla bakmadm. Jem, vanhoeyu yine ap okumaya balad. Onunla
birlikte okumaya alyordum ama ok hzl gidiyordu. Bilmedii bir kelimeye gelince atlyordu
ama Bayan Dubose onu yakalayp yeniden okutturuyordu. Jem belki de yirmi dakika okudu. Ben de
bu arada isten kirlenmi mineye, pencereden darya baktm. Olduka Bayan Duboseun
dzeltmelerinin aralar ald. Sayca azaldlar. Jem bir tmceyi yarda brakt. Dinlemiyordu. Yataa
baktm.
Ona bir ey olmutu. Srtst yatyordu. Yalnzca omuzlar ve ba ortadayd. Yorganlar enesine
geliyordu. Kafas bir o yana bir bu yana sallanyordu. Arada azn kocaman ayordu. Dilinin iinde
dndn grr gibi oldum. Dudaklarnda tkrkler birikiyordu. O da onlar iine ekiyordu.
Az bamsz bir varlk gibiydi. Akntya kaplm bir istridye gibi alp kapanyordu. Arada bir
iinde grnmeyen bir madde kayyormuasna pt-pt diye ses karyordu. Jemi kolundan
ekitirdim.
Bir bana, bir de yataa bakt. Bayan Duboseun kafas bizden yana dnd. Jem, Bayan Dubose iyi
misiniz? dedi. Onu duymuyordu. alar saat alnca dmz patlad. Saniyesinde kendimizi
kaldrmda bulduk. Kamamtk ama Jessie bizi sepetlemiti. Daha saat susmamt ki bizi dar
iteliyordu.Haydi... evinize!

Jem kapda duralad.

la zaman, dedi Jessie, kapy kaparken, Jessinin doruca Bayan Duboseun odasna gittiini
grdm. Eve dndmzde yalnzca 3.45di. Jemle ben arka bahede top oynadk. Akam Atticus
bana iki kurun kalem, Jeme de bir futbol dergisi getirmiti. Bayan Dubosela ilk seansmz iin
sessiz bir dld bunlar. Jem neler olup bittiini iletti.
Korkuttu mu sizi? dedi Atticus.
Hayr efendim. ok ters bir kadn. Kriz gibi bir eyler geiriyor. ok da tkryor.
i
Eiinde deil. nsanlar hasta olunca gzel grnmezler?
Beni korkuttu, dedim.
Atticus gzlklerinin stnden bana bakt:
Jemle gitmek zorunda deilsin, unutma.
Ertesi gn bir ncesinin aynyd, bir sonraki gn de ertesi gn gibi... Hepi ayn ey oluyordu. Her ey
olaan balyordu, yani Bayan Dubose Jemi bir sre halyordu. Kamelyalarndan, babamn Zenci
dostu olma eilimlerinden szediyordu. Ardndan da sessizleiveriyordu. alar saat alnca da Jessie
bizi kovalyordu. Gnn arta kalan bizimdi.
Atticus, dedim bir gece, Zenci dostu tam anlam ile ne demek?
Atticusun yz askt. Birileri seni yle mi ard?
Hayr. Bayan Dubose senin iin sylyor. Her leden sonra bununla havaya giriyor. Geen Noel
Francis de demiti... o zaman ilk kez duymutum...
Onun iin mi Francisi dvdn?
Evet efendim.
yleyse ne anlama geldiini ne soruyorsun?
Szcklerden ok Francisin syleyi biimine sinirlendiimi anlatmaya altm. Sanki kfr
ediyormu gibiydi.
Scout, dedi Atticus, zenci dostu yle bir deyim ite. zel bir anlam yok... Anlatmas zor. Bilgisiz
kiiler, birinin Zencileri koruduunu, onlar kendilerinden stn tuttuunu grnce bu deyimi
kullanrlar. Azmzn ala geldii bir deyim... birine pislik atmak iin kullanlr.
Yani sen Zenci dostu deilsin deil mi?

Tabii Zenci dostuyum. Ben herkesle dost olmak iin elimden geleni yapyorum... bebeim, birinin
kt bildii bir sz sylemesi benim iin hakaret saylmaz. Yalnzca o kiinin ne denli zavall
olduunu gsterir.... beni zmez. Bayan Duboseun seni zmesine izin verme. Onun derdi kendine
yeter. Bir ay sonra Jemin Sir Walter Scoutu okuduu, Bayan Duboseun da Jemin yanllarn
dakika ba dzelttii bir gnd ki, kap alnd.
Girin! diye bard Bayan Dubose.
eri Atticus girdi. Yataa yaklat, Bayan Duboseun elini avucuna ald: ten geliyordum, ocuklar
gremedim. Burada olabileceklerini dndm. Bayan Dubose ona glmsedi. Ondan ylesine
nefret ederken nasl glebildiini anlayamadm. Saatin ka olduunu biliyor musun Atticus? dedi.
Tam tamna bei on drt geiyor. Saat 5.30a kurulu. Bilmeni istedim.
te o zaman her gn bir sre daha uzun kaldmz farkettim. Saat her gn biraz daha ge alyordu.
aldnda da hep bayan Dubose kriz geirir oluyordu. Bugn Jemi iki saat ileden karmt.
Olaan krizlerinden birini geirmeye de hi niyetli grnmyordu. Tuzaa dm gibiydik. alar
saat zgrlmzn simgesiydi. Bir gn gelir, hi almazsa ne yapardk?
Bana yle geliyor ki Jemin okuma gnleri artk sayl.
Bir hafta daha sanrm, dedi bayan Dubose. Emin olmak iin...
Jem diklendi: Ama...
Atticus elini uzatnca da sustu. Eve dnerken balangtaki kararn bir ay olduunu, bu bir ayn
bittiini, bunun ise hakszlk olduunu syledi.
Yalnzca bir hafta olum.
Olmaz.
Olur, dedi Atticus.
Ertesi hafta gene Bayan Duboselardaydk. alar saat artk almyordu. Bayan Dubose, Bu kadar
yeter, deyip bizi yolluyordu. Yolladnda yle ge oluyordu ki Atticusu oturma odasnda
gazetesine gmlm buluyorduk. Krizleri gemiti ama birok bakmdan eskisi gibiydi. Sir Walter
Scott kale ve hendekleri uzun uzadya anlatmaya balaynca, o da sklp Jeme atyordu.
Jeremy Finch, kamelyalarm krdna piman olacan sylemitim. imdi pimansn, deil mi?
Hem de nasl!
Benim karl-da ieimi ldrebileceini sandn ha? Ama Jessie yeniden srgn verdiini syledi.
Bir dahaki sefere doru drst bir i yap. Kknden sk! Oldu mu?
Oldu.
Mrldanp durma. Kafan kaldr. Peki efendim de! Ama babann ne mal olduunu bildiin iin,

ban pek dik tutmak istemiyorsundur sanrm.

Byle konutu mu Jem kafasn kaldrr, yzne ifadesizce bakard. Haftalar boyunca uzak ve
duygusuz bir kibarlk gelitirmiti. Bunun Bayan Dubose'un insann kann donduran szlerine kar
kullanyordu.
Sonunda en byk gn geldi. Bir le sonras Bu kadar yeter. Size iyi gnler dediinde bu i
bitmiti. Atlaya zplaya, bara ara eve kotuk. O bahar ok gzel geti. Gnler uzad. Bolca oyun
zaman bulduk. Jem akln niversite ligindeki nl futbolcularla bozmutu. Atticus da bize spor
sayfasn okurdu. Alabamann lige katlmas sz konusuydu. Bir gece Windy Seatonun spor yazsn
okuyorduk ki telefon ald. Ksa bir konumadan sonra Attics holden apkasn ald. Ben bir sre
Bayan Dubosea gidiyorum. Ge kalmam, dediyse de dndnde yatma zaman oktan gemiti bile.
Elinde bir eker kutusu vard. Oturdu, kutuyu da yanna koydu. Ne istiyormu? diye sordu Jem.
Bir aydan fazla vard ki Bayan Duboseu grmemitik. Biz gezerken de verandada olmuyordu.
ld olum, dedi Atticus. Bir iki dakika nce ld.
Aaa... Kurtuldu.
Kurtuldu, dedi Atticus. Artk ac ekmiyor. Uzun sredir hastayd. O krizlerin ne olduunu biliyor
muydun olum?
Jem ban iki yana sallad.
Morfinmand. Yllarca arlar dinsin diye ald. Doktor vermiti. Yaamnn geri kalann morfin
alarak, arsz szsz geirebilirdi, ama o ok inat bir kadnd...
Efendim?
Senin olay yaratmandan bir sre nce vasiyeti iin beni armt. Dr. Reynolds bir iki ay olduunu
sylemi. leri yasal adan tamamd ama o bir ey eksik diyordu.
Jem aknd: Neydi o?
Bu dnyadan hi kimseye ve hibir eye baml olarak ayrlmak istemiyordu. Jem onun kadar
hastaysan morfin almann bir ktl yoktur ama ona kt geliyordu. Morfinden kurtulmaya
kararlyd... kurtuldu da.
Yani o geirdikleri morfin krizi miydi?
Evet. Ona okuduklarn duyduunu bile sanmyorum. Akln ve vcudunu yalnzca o alar saate
balamt. Eline dmeseydin de gidip ona okuman isteyecektim. Akln datacak bir eyler
gerekiyordu. Bir neden daha var...
Sonunda zgr m ld?
Dalar kadar, hava kadar zgr, dedi Atticus. Sonuna dek de bilinci yerindeydi. Yerinde ve...

huysuz! Yaptklarm onaylamazd. Yaammn geri kalann szleri hapislerden kefaletle karmakla
geireceimi sanyordu. Jessieye bu kutuyu hazrlatt. Sizin iin... Eilip kutuyu ald ve Jeme uzatt.
Kutudaki pamuklarn iinde beyaz, balmumu gibi, olaanst bir kemalya duruyordu: Karl-Da.
Jemin gzleri yuvaralarndan frlamt. Yal cad! diye bard. Yal cad! Neden beni rahat
brakmyor?
Atticus ayaa frlad. Eildii an Jemin kafas Atticusun gsn bulmutu bile. ... ... dedi
babam.
Bununla sana hereyin yolunda olduunu sylemek istiyor. Jem o iyi. Biliyor musun, olaanst bir
hanmefendiydi o.
Hanmefendi mi? Jem kafasn kaldrd. Yz kpkrmzyd. Senin iin sylediklerinden sonra da
m?
yleydi. Benimkilerden deiik grleri vard. Belki de ok deiik. Senin tepen atmasayd da seni
ona okumaya yollayacaktm. Grmeni istedim. Gerek cesaretin ne olduunu grmeni istedim.
Cesaretin, eli tabancal bir adam olduunu sanman istemem. Mertlik, batan bitik olduunu bilip de
abalamak, olacaklar gsleyebilmektir. Binde bir kazanrsn ama kazandn da olur. Bayan
Dubose da kazand. Grlerine sadk, ne kimseye ne bir eye baml ld. Tandm en mert
insand o.
Jem kutuyu atee att. Kamelyay ald. Yatmaya giderken yapraklarn okuyordu. Atticus gazetesine
dalmt.

ON KNC BLM
Jem, on ikisindeydi ve onunla geinmek zordu. ok tutarszd, dakikas dakikasna uymuyordu.
artc bir itah vard. Srekli peini brakmamz istiyordu. Ben de Atticusa dantm:Jemin
barsaklarnda kurt mu var? Atticus hayr dedi. Jem byyordu, sabrl olmalydm, ona
ilimemeliydim.
Jemdeki bu deiim birka haftada olumutu. Bayan Dubose mezarnda soumamt bile. Oysa
okumaya giderken yannda bulunmamdan honut olmutu. Sanki bir gece iinde yabanc deer
yarglar edinmiti. Benim de bunlar benimsememi istiyordu. Birka kez ne yapmam gerektiini
syleyecek kadar ileri gitti. Bir tartmadan sonra nasl bardn anmsyorum: Kzsn! Artk kz
gibi davran! Hkra hkra Calpurniaya komutum.
Bay Jemi fazla kafana takma, diye balad.
Bay Jem mi?
Eee... neredeyse Bay Jem artk.
O kadar bymedi ki, dedim. Ona temiz bir dayak gerek. Ben yeterince byk deilim.
Bebeim,dedi Calpurnia, Bay Jem byyorsa bunda benim suum yok. Yalnz kalmak isteyecektir
artk. Dier erkek ocuklarn yaptklarn yapmak isteyecektir. Sen de kendini yalnz hissedersen
mutfaa gel. Yapacak bir sr ey buluruz.
Grne baklrsa yaz iyi balyordu. Madem ki Jem istediini yapacakt, Dill gelene dek Calpurnia
bana arkadalk ederdi. Mutfaa her geliimde pek seviniyordu. Onu seyrederken kz olmann beceri
isteyen bir i olduunu dnmeye baladm.
Yaz geldi ama Dill yoktu. Ondan bir mektup, bir fotoraf aldm. Yeni bir babas olduunu yazyordu.
Babasnn resmi iliikteydi. Meridianda kalyordu nk bir balk teknesi yapyorlard. Babas da
avukatt ama Atticusdan ok genti. Dillin babasnn sevimli bir yz vard. Dill byle bir baba
bulduu iin sevinmekle beraber yklmtm. Beni hep seveceini, zlmememi, yeterince paray bir
araya getirince gelip beni alacan ve evleneceimizi yazyor, benim de ona yazmam istiyordu.
Srekli bir nianlmn olmas onun geici yokluuna are deildi. Hi farketmemitim ama yaz
demek Dill demekti. Yaz Dillin havuz banda sigara niyetine itii ipler, Boo Radleyi evden
karmak iin yapt planlar, yaparken parldayan gzleri, Jemin kafas teye dnkken beni
pvermesi, birbirimizi zlememizdi. Onsuz yaam tekdzeydi, ekilmezdi. ki gn perian dolatm.
Btn bunlar yetmezmi gibi, eyalet mahkemesi ivedilikle toplantya arld. Atticus da iki
haftalna gitti. Valinin temizlemesi gereken bir iki pis i vard. Birminghamda oturma grevleri
vard. Heryerde ekmek kuyruklar uzuyor, tarallar gitgide yoksullayorlard. Tm bu olaylar
Jemin ve benim dnyamn dndayd.

Bir gn Montgomery Postasnda bir karikatr grdk. Altnda Maycomblu Finch yazyordu. Atticus
plak ayakl ve ksa pantolonlu izilmiti. Yaz masasna zincirlenmiti. Elindeki ta tahtaya yazarken
evresindeki ssl psl kzlar, heey! diye baryorlard.
Bu bir vg, dedi Jem. Hi kimse yapmaynca, o ileri Atticus yapyor.
Haa?
Jem yeni gelitirdii zelliklerin dnda bir de bilgece pozlar taknyordu. ldrabilirdim. Aman,
Scout, lkelerin vergi sistemlerini anlamak gibi bir ey ite. ouna bu ok kuru gelir.
Sen nereden biliyorsun?
Haydi git bamdan. Gazeteyi okuyorum.
stedii oldu. Mutfaa gittim.
Cal bezelyeleri ayklyordu ki, Szleri bu pazar ne yapacam ben, kilise zaman? dedi birdenbire.
Hi. Atticus bize yardm paras brakt.
Calpurniagzlerini kst ve ben kafasndan geenleri anladm. Cal, dedim. Uslu dururuz. Yllardr
kilisede yaramazlk yapmadk.
Capurnia belli ki babo olduumuz yamurlu bir pazar gnn anmsyordu. Bana buyruk kalan
snf Eunice Ann Simpsonu bir iskemleye balam, iskemleyi de kazan dairesine yerletirmiti.
Sonra da onu unutup kiliseye gitmitik. Tam sessizce vaaz dinliyorduk ki radyatrlerden sesler
gelmeye balad. Birileri Eunice Ann bulup karana kadar da sesler srmt. Jem yeterince inanc
varsa yanmayacan sylemiti ama aas ok scak olmutu.
Ayrca Cal, babamn bizi ilk kez yalnz brak deil ki bu.
Evet ama hi deilse retmeninizin orada bulunmasn salama alrd. Bu kez bir ey sylemedi.
Unuttu sanrm. Calpurnia kafasn kad. Birden glmsedi: Bay Jem ve sen benimle kiliseye
gelmek ister misiniz?
Gerekten mi?
Ne dersin?
Calpurnia bundan nce de beni amar ykar gibi ykamt ama bundan ncekilerin hibiri o
cumartesi getiim denetimin trna olamazd. ki kez sabunlatt, her seferinde banyoya yeni su
doldurdu. Kafam musluun altna sokup sabunla ykad. Yllardr Jeme banyo konusunda gvenirdi
ama o gece ona da kart. Taa Jemin tepesi atana kadar. Bu evde herkes beni seyretmeden bir banyo
yapamaz mym?
Ertesi sabah erkenden giysilerimizi hazrlamaya giriti. Bizde yatya kald gnler mutfaktaki alr
kapanr bir yatakta yatard. O gn yatan st giysilerimizle kaplyd.Elbiseme yle ok kola

koymutu ki oturduumda adr gibi oluyordu. etek giydirdi, belime de pembe saten bir kurdele
balad. Rugan pabularm da bayat ekmek paras ile parlatp ayna gibi yapt.
Sanki karnavala gidiyoruz, dedi Jem. Bu tela niye Cal?
Kimsenin ocuklarna doru drst bakmadn sylemesini istemiyorum. Bay Jem, o kravat bu
takm elbiseyle giyemezsiniz, yeil o...
Eee... Ne olmu?
Takm mavi. Grmyor musun?
Heh-hee... Jem renk kr.
Yz kpkrmz oldu ama Calpurnia, dalamay brakn. lk Kazana yznz glerek
gideceksiniz!
lk Kazan Afrikal M.E. Kilisesi kentin gney tarafndayd. Eski ve boyalar dkk bir binayd.
Maycombun an kuleli tek kilisesiydi. zgrlklerine kavuan klelerin ilk paralaryla yapld
iin de ad lk Kazant. Pazarlar Zencilerin ibadetine akt. Dier gnler beyazlar burada kumar
oynarlard. Kilisenin avlusu ile yanndaki mezarlk tula sertliinde kildendi. Kuraklk dneminde
birileri lrse yamur yaar da topra yumuatana dek gvdeyi buzlar rterdi. Ancak birka
mezarn krk dkk talar vard. Yenileri renkli cam paralar ve Coca Cola ieleri ile
evrelenmitiler. Kimi mezarlar paratonerler koruyor, mezarnda rahat olmayanlar belirliyordu.
ocuk mezarlarnn ayak ularnda yanm mumlar vard. Ksacas neeli bir mezarlkt buras.
Kilise avlusuna girdiimizde bizi temiz Zencilerin scak, kekremsi kokusu karlad. Aktan Kalpler
Sa Losyonu, leylak esansnnkine karyordu. Hoyt kolonyas, nane ve pudra da cabas. Jem ve beni
Calpurnia ile gren erkekler geri ekilip apkalarn kardlar. Kadnlar ellerini kavuturdu. Tm
sayg belirten davranlard. Yolu anca kapya kadar uzanan bir insan koridorunda buluverdik
kendimizi. Calpurnia Jem ile benim aramda yryor, rengarenk giysili komularnn selamlarn
alyordu. Ne iler eviriyorsun bayan Cal? dedi bir ses ardmzdan. Calpurniann elleri
omuzlarma gitti. Durup dndk. Yolun zerinde uzun boylu bir Zenci kadn duruyordu. Arln
tek bacana vermiti. Sol dirseini kalasna dayam,bizi gsteriyordu. Mermi gibi bir kafas,
badem gzleri, dz bir burnu, Kzlderili yay gibi de az vard. Boyu iki metreye yaknd.
Calpurniann eliyle omuzumu sktn duydum. Ne istiyorsun Lula? dedi. Bu ses tonu ile
konutuuna hi tank olmamtm. Ksk ve nefret dolu bir sesle konumutu.
Beyaz ocuklar neden Zenci kilisesine getirdiini soruyorum.
Onlar benim konuklarm. Sesi yine tuhaft. Dierleri gibi bozuk konuuyordu.
yle ya... Haftann geri kalannda da sen onlara konuksun herhalde.
Kalabalktan bir homurtu ykseldi. Cal bana sakn korkma diye fsldad ama fkeden apkasnn
glleri titriyordu.

Lula bize doru gelince bard, Orada dur Zenci!

Lula durdu. Buraya beyaz ocuklar getirmemen gerekir. Onlarn kendi kilisesi var, bizim de kendi
kilisemiz. Bu bizim kilisemiz, deil mi Bayan Cal?
Tanr da ayn Tanr deil mi?
Jem, Eve gidelim Cal. Bizi burada istemiyorlar... dedi.
Bence de yleydi. Bizi burada istemiyorlard. evremizin sarldn grmekten ok duyuyordum.
Bize yaklayor gibiydiler ama Calpurniaya baktmda eleniyor gibi grnd bana. Yola
baktmda Lula yoktu. Onun yerinde ise Zencilerden olumu bir duvar vard.
Biri ne kt. Zeeboydu bu, p Zeebo. Bay Jem, dedi. Sizi burada grmekten mutluyuz.
Lulaya boverin. Peder Sykes onu kiliseden atmakla tehdit etti de ondan. Eskiden beri olay
kartmay sever. Tuhaf dnceleri vardr. ok da kibirlidir. Bizler sizleri burada grmekten
mutluyuz.
Calpurnia bizi kapya yneltti. Peder Sykes bizi karlad ve n sraya gtrd. lk Kazan kilisesinin
ii boyaszd. Duvarlar boyunca pirin mandallara takl gaz lambalar vard. amdan yaplm
sralara oturuluyordu. Kaba saba yaplm mee krsnn gerisinde pembe ipek bir bayrak, Tanrnn
sevgi olduunu sylyordu. Huntun, Evrenin I adl gravrnn dndaki tek ssleme de oydu.
Piyano, org, dua kitab kilise programlar trnden olup da her pazar grdmz eylerden hibiri
yoktu. erisi karanlkt ve doluan cemaatin yava yava yok ettii nemli bir serinlik vard. Oturma
yerlerinin nlerine birer adi mukavva yelpaze konmutu. Tyndal Nalburiyenin (Aklnza gelen
herey raflarmzda bulunur) kiliseye armaanyd bunlar.
Calpurnia Jemle benim arama geti. antasna elini daldrp mendilini kard ve kesinde dml
bozuk paralar zd. Bana ve Jeme birer onluk verdi. Jem, Bizde var, diye fsldadysa da,
Calpurnia, Sizde kalsn, dedi. Benim konuumsunuz! Jemin yz onluunu kendine saklamann
ahlaki yn zerinde bir srer kararszln yansttysa da sonunda kibarl baskn kt ve onluk
cebine indi. Ben, benimkini hi dnmeden geri koydum.
Cal, lahi kitaplar nerede?
Yok.
yi de nasl...
Hit...
Peder Sykes krsnn gerisinde durmu, cemaate bakyordu. Ksa boylu tknaz bir adamd. Siyah
elbise, siyah kravat, beyaz gmlek giymiti; altn kstei buzlam camlardan ieri dolan kta
parldyordu.
Kardelerim! Bugn konuklarmz olduu iin mutluyuz.

Bay ve Bayan Finch. Hepiniz babalarn tanyorsunuz. Balamadan nce baz duyurular olacak.
Peder Sykes birtakm katlar kartrd, birini seti ve kaldrd. Misyoner Cemiyeti gelecek sal
kardeimiz Anette Reevesin evinde toplanyor. Dikilerinizi de getirin.
Baka bir kd okudu: Hepiniz Karde Tom Robinsonun derdinden haberdarsnz. ocukluundan
beri bu kilisenin sadk bir yesidir. Bugn ve bundan sonraki pazar boyunca toplanacak olan
paralar ei Helene gidecek. Ev geindirmesine yardmc olacak.
Jeme dirsek attm. Atticusun savunduu Tom bu...
Hit
Cale dndm ama azm aamadan susturuldum. Benim susmam bekler gibi duran Peder Sykesa
bakakaldm. Koro bamz ilk ilahiyi balatsn, dedi. Zeebo srasndan kalkt ve ortadan yrd.
nmzde duran cemaate bakt. Elinde eskimi bir ilahi kitab vard. At ve 273 numaral ilahiyi
syleyeceiz, dedi.
Bu kadar benim iin fazlayd. lahi kitab yoksa nasl syleyeceiz?
Calpurnia gld. Sus bebeim... bekle grrsn!
Zeebe boazn temizledi ve uzaktan gelen topu at gibi bir sesle okumaya balad.
Yzlerce ses szleri yineledi. Son hece uzatlp ksk bir hmlamaya dnnce Zeebo ikinci dizeyi
okudu: Orada sonsuza dek gzellikler yaanr.
evremizde yine sesler ykseldi. Son nota askda kald ve Zeebo onu yeni bir dizeyle karlad:
Bizler o sahillere imanla varrz. Cemaat duralaynca Zeebo dizeyi bir kez daha okudu. Koro
girince de kitabn kapad. Bu onsuz sylemeleri iin bir iaretti. Son notada Zeebo bir kez daha O
gzel lkede; nehrin te yakasnda, dedi. Dize dize sesler, basit bir uyumla, taaki ilahi hznl bir
mrltya dnene dek srd.
Yan gzle Zeeboyu szen Jeme baktm. Ben de inanamyordum ama jkimiz de duymutuk. Peder
Sykes Tanrdan hasta ve ac ekmekte olanlar kutsamasn istedi. Bunun bizim kilisede yaplanlardan
pek fark yoktu. Yalnzca Peder Tanrnn dikkatini genelden zel durumlara da ekiyordu. Vaaz
gnahlara aka kar durmakla ilgiliydi. Srsn ikiye, kumara ve kt kadnlara kar uyard.
Blgede kaak iki retenler yeterince bela oluyorlard ama kadnlar daha da beterdi. Kendi
kilisemizde de sk sk tartlan bir konuydu bu. Tm din adamlarnn akln fazlaca yoran, kadnlarn
gnahkrl konusu. Jemle ben ayn vaaz her pazar duymutuk. Tek fark oydu ki Peder Sykes
krsy bireysel sapmalar konusunda dncelerini sylemek iin de kullanyordu. Jim Hardy be
haftadr kiliseye gelmemiti. Oysa hasta deildi. Constance Jackson davranlarna dikkat etmeliydi.
Komularyla kavga ettii iin tehlikedeydi. Yrenin tarihindeki ilk ekememezdik duvarn o
rmt.
Peder Sykes konumasn bitirdi. Krsnn nndeki bir masann yannda durdu ve yardmlarn
istedi. Bu ii onun yapyor olmas ok tersti. Cemaattekiler birer birer ne ktlar ve siyah kahve

kutusuna beliklerini, onluklarn attlar. Jemle ben de attk. Paralarmz ngrdarken de yumuak bir
teekkr ederiz, teekkr ederiz duyduk.
aknlmz sryordu. Peder Sykes kutuyu devirdi ve paray sayd. Bu yetmez, on dolar
toparlamamz gerek.
Kprdandlar. Ne iin olduunu biliyorsunuz. Tom hapiste olduu srece Helen ocuklar brakp
ie gidemez. Herkes bir belik daha verirse olacak. Geride birine iaret etti. Alec, kapy kapa! On
dolar toplanmadan kimse buradan kamaz. Calpurnia antasn kartrp eski bir czdan kard.
Hayr Cal, dedi Jem. Calpurnia prl prl bir yirmi belik uzatmt. Kendimizinkini koyarz.
Onluunu ver Scout.
Kilise havaszlamt. Peder Sykes belli ki terlete terlete de olsa bu paray toplayacakt. Yelpazeler
trdad ayaklar srd. Ttn ineyenler ise zdrap ekiyorlard.
Peder Spkes birden, Carlov Richardson, seni burada hi grmedim, dedi. Hki pantolonlu sska bir
adam elip kutuya para att. Kalabalktan honutluk mrltlar ykseldi.Bunun zerine peder,
ocuksuz olanlarnzn zveride bulunup birer onluk daha atmasn istiyorum. Bylece
tamamlanacak, dedi.
Yava yava, kvrana kvrana on dolar ekletirildi. Kap aldnda ieri dolan hava ile beyinlerimizi
uyandrdk. Zeebo k srasnda kutsal topraklarn frtnal sahillerini sylyordu. Ayin sona
ermiti.
Ben kalp ortal gezmeyi istiyordum ama Cal beni nden yrtyordu. Cal, kapda Zeebo ve ailesi
ile konuurken, Jem'le ben de Peder Sykesla syletik. Sorularla doluydum ama Caln yantlarn
bekleyebileceimi kararlatrmtm.
Sizleri burada grmek bizleri zellikle memnun etti, dedi Peder. Bu kilisenin babanzdan daha can
dostu yoktur.
Sonunda patladm: Neden Tom Robinsonun karsna para topluyorsunuz?
Duymadn m? Helenin kk ocuu var ve ie gidemiyor.
Neden onlar da gtrmyor Peder? Tarla ii yapan Zencilerin bebeklerini yanlarnda gtrp
glgeye brakmalar olaand. ki sra pamuun orta yerindeki glgede otururlard. Oturamayacak
kadar kk olanlar ya Kzlderili gibi analarnn srtna balarlar ya da pamuk uvallarna
yatrrlard.
Peder duraksad. Gerei sylemek gerekirse Bayan Jean Louise, bugnlerde i bulamyor...
Toplama zaman sanrm Bay Link Deas onu ie alacaktr.
Neden Peder?
O yantlayamadan Calpurniann elini omzumda buldum. Elinin basks altnda, Gelmemize izin
verdiiniz iin teekkr ederim, dedim. Jem de beni yanklad ve eve yollandk.

Cal, Tom Robinsonun kt bir ey yaptn ve hapiste olduunu biliyorum ama neden Helene i
vermiyorlar?
Calpurnia lacivert elbisesi ve geni kenarl apkas ile aramzda yryordu. Tomun yaptklar iin.
Onun... onun ailesi ile pek iliki kurmak istemiyorlar.
Ne yapt ki Cal?
Calpurnia i geirdi? Yal Bob Ewell kzna tecavz suundan tutuklattrp hapse attrd.
Bay Ewell m? Belleim bir eyleri anmsamaya abalyordu. u okulun ilk gnleri gelen, sonra
da yok olan Ewelllarla bir ilgisi var m? Ama Atticus onlara serseri diyor. Hi kimse iin yle
kt konutuunu duymadm. Dedi ki...
Evet, O Ewelllar ite.
yi de Maycombdaki herkes onlarn ne mal olduunu biliyorsa Helene i vermekten mutlu
olacaklardr. Tecavz ne Cal?
Bay Finche sorman gerekir. O benden iyi aklayacaktr. Acktnz m? Peder bu ii ok uzatt.
Genellikle bu denli skc deildir.
Ayn bizim Peder gibi, dedi Jem. Ama neden ilahileri yle sylyorsunuz?
Dizeleyerek mi?
Yaptnz o mu?
Evet. Dizelemek deriz. Bildim bileli de yle yaplr.
Jem bir yl yardm paralarn biriktirirlerse, ilahi kitaplar alabileceklerini syledi ama Cal gld.
e yaramazlar ki! dedi. Okumasn bilmezler?
Bilmezler mi? Hepsi mi?
Evet. Drt kii dnda, lk Kazanta okumas yazmas olan yoktur. Bende onlardan biriyim.
Jem, Sen nerede okula gittin Cal? diye sordu.
Hibir yerde. Kimdi sana alfabeyi reten... Bayan Maudie Atkinsonun teyzesi, yal Bayan Bufor.
Sen o kadar yal msn?
Bay Finchden bile yalym. Cal srtt. Ne kadar olduundan emin deilim pek. Bir keresinde
yam hesaplamaya kalktk. Ben onlardan birka yl gerisini anmsayabiliyorum. Erkeklerin
bellekleri kadnlarnkilerden zaytr. Onu da hesaba katarsak ok yal saylmyorum sanrm.
Noelde diyorum. Anmsamas kolay oluyor. Gerek bir ya gnm yok.

Ama Cal sen Atticus kadar bile gstermiyorsun.

Zenciler yalarn kolay kolay gstermezler.
Belki de okuyamadklar iindir. Cal, Zeeboya sen mi rettin.
Evet, Bay Jem. O kk bir ocukken okul bile yoktu. Ama ben ona rettim.
Zeebo, Calpurniann en byk oluydu. Konuyu dnseydim. Calpurniann baya olgun olduunu
karabilirdim. Zeebonun koskoca ocuklar vard. Nedense bu konuda hi kafa yormamtm.
Ona da alfabeden mi rettin... bizim gibi?
Hayr. Her gn ncirden bir sayfa okuttum. Bir de Bayan Bufodun bana rettii kitap vard.
Kimden aldm bilmezsiniz, dedi Cal.
Bilmiyorduk.
Byk baba Finch vermiti bana.
Landinglimisin? diye sordu Jem. Bunu bize hi sylememitin.
yleyim, dedi. Bufordlarla Landing arasnda bydm. Gnlerim ya Bufordlara ya da
Finchlere almakla geti. Annenle baban evlenince de Maycomba geldim.
Kitabn ad neydi Cal?
Blackstonenun Dnceler
Jem yldrm arpm gibi oldu. Zeeboya kitaptan m okuttun?
Tabii Bay Jem. Ellerini utangaa azna gtrd. Elimdeki kitaplar onlard. Deden
Blackstonenun ngilizcesinin iyi olduunu sylerdi.
Jem, demek bu yzden tekilerden iyi konuuyorsun, dedi.
Hangi tekiler?
teki Zenciler Cal. Ama kilisedeyken onlar gibi konuuyordun.
Calpurniann alak gnll bir ikiyzllkle yaadn hi farketmemitim. Evimizin dnda da bir
yaants olduu dncesi ok yeniydi. Hele iki dili ustaca konuabilmesi...
Cal, dedim, Neden sizinkilerle yle konuuyorsun, doru olmadn bile bile?
Her eyden nce ben de Zenciyim.
yle konuman gerekmezdi ki. Hele daha iyisini biliyorsan dedi Jem.

Calpurnia apkasn kaydrp kafasn kad ve apkay yine yerine oturttu. Sylemesi zor, dedi.
Sen ve Scout evde Zenciler gibi konusaydnz tuhaf kamaz myd? Ben de kilisede bizimkilerle
beyazlar gibi konusam? Hava atyorum sanrlar.
Cal, doru konuabiliyorsun ama.
Bildiin hereyi gstermen gerekmez. Kibarlk deildir. Kald ki insanlar kendilerinden daha bilgili
biriyle bulunmaktan holanmazlar. Bu sinirlendirir onlar. Doru konuarak onlar dzeltemezsin.
renmek istemiyorlarsa yapabilecein tek ey eneni tutup kendi dilini konumaktr.
Cal, seni grmeye gelebilir miyim?
Bana bakt. Grmek mi canm? Sen beni her gn gryorsun zaten.
Evin dnda, dedim. ten sonra, ha? Atticus beni getirebilir.
Nasl istersen. Beni ok sevindirirsiniz. Radleylerin kaldrmna gelmitik. Verandaya bak, dedi
Jem.
Evin hayaletini salncakta gnelenirken greceim beklentisiyle baktm. Salncak botu.
Bizimkini demek istedim. dedi Jem.
Dimdik, eilmez bklmez Alexandra Halam bizim salncakl koltukta oturuyordu. Sanki mr
boyunca orada otururmu gibiydi.

ON NC BLM
Alexandra Halamn ilk sz, Bavulumu n odaya koy Calpurnia, kincisi de; Jean Louise, kafan
kama, oldu. Calpurnia, halamn ar bavulun alp kapy atysa da Jem, Ben tarm, diyerek
elinden kapt. Yere brakrken kard grlt evde yankland.
Bizi grmeye mi geldiniz, hala? diye sordum. Landingden ok az ayrlr, bir kez yola kt m da
tantanayla gezerdi. Parlak yeil bir Buick arabas ve Zenci bir ofr vard. Her ikiside salksz bir
titizlikle korunurlard. Nedense bugn grnrlerde yoktular.
Babanz sylemedi mi?
Jem ve ben bamz iki yana salladk.
Herhalde unuttu. Dnmedi deil mi?
Akamdan nce dnmez, dedi Jem.
Sabanzla ben bir sre sizde kalmamn zaman geldiine inanyoruz.
Bir sre Maycomb dilinde gnle otuz yl arasnda her anlama gelebilirdi.
Jem byyor, sen de yle. Bir kadnn etkisi altna girmenin sras geldi diye dndk.
Delikanllarla ve giysilerle ilgilenmene birka yl kald...
Buna verilecek birka yantm vard: Calde kadnd, delikanllarla ilgilenmeme yllar vard,
giysilerle hibir zaman ilgilenmeyecektim... Ama sustum.
Jimy Enite ne olacak? O da m geliyor?
Yoo. Hayr. O Londingde kalp orayla ilgilenecek.
Tam, onu zlemeyecek misiniz? diyordum ki patavatszlmn farkna vardm. Onun varl ile
yokluu birdi naslsa. Hi konumazd. Alexandra Hala sorumu duymazlktan geldi.
Aklma syleyecek baka bir ey gelmiyordu. Gerek u ki ona syleyecek hibir eyim olmamt.
Gemiteki skc sohbetlerimizi anmsadm. Naslsn Jean Louise? Teekkr ederim efendim. Ya siz?
yiyim. Neler yaptn bakalm? Hibir ey efendim. Sen hibir ey yapmaz msn? Hayr. Arkadalarn
vardr sanrm? Evet. Peki neler yaparsnz birlikte? Hibir ey.
Halam beni son derece can skc buluyordu. Bir keresinde Atticusa benden sz ederken uyuuk
demiti.
Bu iin iinde bir i vard ama ne olduunu sylettirmeyecektim. Bugn pazard ve halam tanrnn bu
gnnde pek sinirli olurdu. Sanrm bunun nedenini de pazar gnleri giydii korseydi. iman

deildi ama yapl bir kadnd ve gslerini ne karan, poposunu arkada toparlayan, belini
incelten korseler giyerdi. Baktnz m bir zamanlar kum saati gibi vcudu varm dedirtirdi. Nereden
bakarsanz bakn hayli etkileyiciydi halam. leden sonra akrabalar geldi, ortala kasvet bast. Hava
garaja giren arabann sesiyle birdenbire deiiverdi. Gelen Atticusdu, Montgomeryden dnmt!
Jem bile kendini unutup ona kotu. El antasn ve bavulunu kapt, ben de kollarna atldm.
pn alrken de soruyordum: Bana kitap getirdin mi? Halam burada, biliyor musun?
Atticus iki soruya da olumlu yant verdi. Gelip bizimle oturmasna ne dersin?
ok houma gider dedimse de bu bir yaland. Bu ve benzeri durumlarda yalan sylemek zorundaydk.
Szlerin artk birine gereksinmeniz olduunu dndk. Aslnda yle Scout... dedi Atticus. Halan
bana ve sizlere bir iyilikte bulunuyor. Btn gn sizinle olmayacam ve bu yaz olduka scak
geecek.
Evet efendim, dedim, ama tek kelime bile anlamamtm. Bu i bana kalrsa halamn bann
altndan kmt.Halamn aile iin en iyi olan belirtme yntemleri vard ve bizimle oturmaya
gelmesi de ayn kapsama giriyordu.
Maycomb ona kollarn at. Bayan Maudie Atkinson, Lane pastas piirdi. ine yle ok iki
doldurmutu ki itim kaldm. Bayan Stephanie ile halam birbirlerine gidip geldiler. Bayan Stephanie
ikide bir kafasn salayp, Yaa... ya... deyip duruyordu. Kap komumuz Bayan Rachel halam
leden sonralar kahve imeye aryordu. Bayan Nathan Radley n baheye girip onu grmekten
mutlu olduunu syleyecek kadar ileri gitti.
Halam iyice yerleip, yaam olaan akna dnnce, hep bizimle otururmu gibi bir duyguya
kapldm. Misyoner Cemiyetinin toplantlarnda ikram ettii yiyecekler onun ev sahipliinin ann
arttrd. Calpurniann hizmet etmesine izin vermiyordu. Maycomb Yardm severler Derneine
katld ve dernek yazman oldu. Kendi trnn son temsilcisiydi. Yatl okul davranlar vard onda.
Tm ahlaki deerlerin savunucusuydu. Birinci tekil ahsta domutu. Korkun dedikoducuydu.
Halamn okula gittii dnemlerde insanlarn dnp sylediklerini tartmalar diye bir ey kitaplara
gememiti, anlamn bilmezdi. Her frsatta soyluluun kendisine tand yetkiyi kullanrd.
Dzenlerdi, fikir verirdi, uyarrd. Dier kabilelerin eksikliklerini hdr frsatta ortaya koyma
olanan veren her durumu deerlendirirdi. Bu da Jemi ok elendiriyordu. Neler dediine dikkat
etse iyi olacak. Maycombdaki herkesle uzaktan yakndan akrabayz, derdi.
Sam Merriweather in intiharnn getirdii reti konusunda halam soydan gelen bir karamsarlk
diyordu. Kilise korosunda on altlk bir kz azck kprdanversin halam, ite tm Penfield kadnlar
byledir, derdi. Maycomdaki herkesin soydan gelme bir eyi vard. Ya anadan doma ayyatlar, ya
kumarbaz, ya kt, ya da komik.
Bayan Stephanie Crawfordun herkesin iine burnunu sokmasn soydan gelen bir zellik olarak
niteleyince, Atticus, Kardeim, dnecek olursan Finch slalesinde kuzenleri ile evlenmeyen ilk
nesil biziz. Acaba bizde de soydan gelme bir tr sapklk m var dersin? dedi.
Hayr! dedi halam, kk ellerimizi ve ayaklarmz buna borluyduk.

Soya ekime olan bu dknln hi anlayamammdr. Bir yerlerden iyi insan akln iyi
kullanandr inancn edinmitim. Oysaki Alexandra halama gre bir aile bir toprak paras zerinde
ne kadar uzun oturursa o kadar iyi oluyordu. Bu kural Ewelllari da iyi yapar, dedi Jem. Burris
Ewall ve kardeleri kuak boyunca Maycomb plnn gerisindeki arazilerinde oturmu ve
yre ynetimince verilen isizlik parasyla geinmilerdi.
Yine de Alexandra Halamn varsaymnn gerisinde bir eyler vard sanrm. Maycomb eski bir
kasabayd. Finch Landingden 20 km. ierideydi. Bu kadar ieride olmas da tuhaft aslnda. Eer
Sinkfield denen birinin dar grll olmasayd nehire yakn olabilirdi. Sinkfield ok eskiden iki
kei yolunun kesitii yerde bir han iletiyordu. Bu han yrenin iki iilebilecek tek yeriydi. Pek
yurtsever olmayan Sinkfield, hem Kzlderililere, hem de beyazlara cephane satyordu. Alabamal
olmak veya Kzlderili toplumuna hizmet etmek onun derdi deildi. Yeter ki iler iyi gitsindi.
Vali William Wyatt Bibb, bir komisyon kurup, yeni yrenin ynetim merkezini saptamak iin
grevlendirdiinde de ileri tkrndayd. Sinkfielde konuk olan komisyon yeleri ona Maycomb
yresinin dnda kalacan syleyip kentin olas yerini gsterdiler. Sinkfield karlarn korumak
iin elinden geleni ardna koysayd. Moycomb, Winston bataklnn orta yerinde kalacakt. Hi de
ilgin olmayacakt. Bunun yerine Maycomb, Sinkfieldin hannn evresinde yeerdi. Konuklarn
burunlarnn dibini grmeyecek kadar sarho eden Sinkfield, haritalar ve kokileri karttrd ve
oradan biraz daraltp, buradan az genileterek kasabay istekleri dorultusunda konumlandrd. Ertesi
gn de onlar yanlarna be kilo kaak viski vererek yolcu etti: Kendilerine ikier, Valiye de bir.
Temel varolma nedeni idari olduu iin Maycombda teki Alabama kentlerinin camalacozluu
yoktur. teden beri binalar grkemliydi, adliye binas gururlu ve yollar geniti. Meslek sahibi insan
saysda yksekti.
Diini ektirmeye, araban tamir ettirmeye, kalbini dinletmeye, paran bankaya yatrmaya, ruhunu
kurtarmaya,katrlarn veterinere gstermeye Maycomba gidersin. Aslnda Sinkfieldin evirdii
dolabn aklcl tartlabilir. Gen kasabay o gnlerin tek ulam arac olan nehir teknelerinden
uzak drmt. Yrenin kuzeyinden alverie gelmek isteyen birinin iki gn yol yapmas
gerekiyordu. Sonu olarak da kent yzyl boyu ayn byklkte kald. Kereste ynlar ve pamuk
tarlalar ortasnda bir ada oldu.
savata Maycomb unutulduysa da, Yeniden Yapalm kampanyas ve ekonomik bunalm kenti
bymeye zorlad. O da kendi iine doru byd. Yeni insanlar gelmedi. Ayn aileler ayn ailelerle o
kadar ok evlendiler ki herkes az ok birbirine benzer oldu. Arada srada biri, Mobileden veya
Montgomeryden bir yabanc ile dnerdi ama bu benzerliklere belli belirsiz bir eni katard - o
kadar. Benim ocukluumda da durum aa be yukar byleydi.
Maycombda bir kast sistemi vard. Bana kalrsa yle iliyordu. Yallar, yllardr omuz omuza
yaam kiiler, birbirlerini adan zye biliyorlard. Davran biimlerini, kiilik yansmalarn, hatta
el kol hareketlerinin kuaktan kuaa getiini grmlerdi. Crawfordlar kendi ilerine
bakamazlar... Her ii Merriweather den biri suratszdr... Delafieldlerden gerei renemezsin...
Btn Bufordslar byle yrr... gibi yarglar gndelik yaama anahtar olmulard. Bankaya
sormadan Delafieldlerden ek alnmazd. Bayan Maudie Atkinsonun bir omuzu dkt, nk o bir
Buforddu. Bayan Grace Merriweather ksrk urubu ielerinden cin iiyorsa bunda bir terslik

yoktu: Annesi de yle yapard.

Alexandra Hala, Maycomb dnyasna elin eldivene uymas gibi uydu. Uyamad Jemle benim
dnyamzd. ster istemez onun nasl olup da Atticusla Jack Amcamn kardei olduunu
dnyordum. Beraberliimizin ilk aynda soyut dncelerimiz vard. Jemle bana pek syleyecek
bir eyi olmuyordu. Onu yalnzca yemeklerde ve yatmadan nce gryorduk. Mevsim yazd ve biz
ounlukla dardaydk. Su imek iin ieri girdiimde, Maycomb hanmlarn oturma odasnda
bulurdum. Bir eyler iiyor, yelpazeleniyor olurlard. Ben arlrdm: Jean Louise herkese
hogeldiniz de. Ortaya ktmda da halam bu ii yaptna piman olurdu. Ya amura bulanm
olurdum ya da stm bam toz toprak iinde olurdum.
Git kuzen Lilyle konu, dedi bir gn.
Kimle?
Kuzenin Lily Broeke, dedi Alex Hala.
O bizim kuzenimiz mi? Bunu bilmiyordum.
Hem kuzenden zr dilercesine, hem de beni knarcasna gld Alexandra Hala. Kuzen Lily gittiinde
bam dertte olacakt.
Babamzn Finch ailesi konusunda bize bilgi vermemesi ve bundan gurur duymamz retmemesi
ok zcyd. Jemi ard ve yanna oturttu. erden mor kapl bir kitapla geri dnd. Kitabn
zerinde altn harflerle Joshua S. St. Clair in Dnmleri yazyordu. Kuzeniniz yazd bunu, dedi.
Olaanst biriydi.
Jem kk kitab inceledi.
Bu uzun sre kilit altnda tutulan kuzen Joshua m?
Bunu nereden biliyorsun?
Atticus onun niversite sralarnda trlattn sylemiti. Bakan vurmaya kalkm. Kuzen Joshua
Bakana lamc dermi. Vurmaya alt tabanca yle klstrm ki elinde patlayvermi. Atticus
bu pislii temizlemek aileye be yz dolar patlad derdi...
Alexandra Hala bir leylek kadar dimdikti.
Tamam, dedi. Bunu sonra kpnuuruz.
Yatmamzdan az nceydi ve ben Jemin odasndan bir kitap almaya alyordum ki Atticus kapy
alp ieri girdi ve Jemin ayakucuna iliti. Ona ciddi ciddi bakp srtt.
Hmm, dedi. Bouk bir sesle bireyler sylemeye alyordu. Yalanyor artk diye dndm ama
grn aynyd. Bunu nasl syleyeceimi bilemiyorum diye girdi lafa.
Syleyin, dedi Jem. Bir ey mi yaptk?

Babamz resmen kvranyordu. Hayr yalnzca anlatmak istedim ki -halanz benden ey yapmamOlum, bir Finch olduunu biliyorsun deil mi?
Bana yle olduum sylendi. Atticus ne oluyor tanr akna? Sesi ykselmiti.
Atticus ayak ayak stne att ve ellerini kavuturdu. Sana yaamn gereklerini anlatmaya
alyorum. Jemin tepesi iyiden iyiye atmt. Ben o ileri biliyorum, dedi. Atticus birden
ciddileiverdi. Konuma sesi avukatlk sesiydi ve hibir vurgulama yoktu. Halanz sen ve Jean
Louisee sradan insanlar olmadnz, kkl bir gemii olan, iyi yetimi soylu kiiler olduunuzu
anlatmam... diyordu ki duralad. Bacamdaki grnmeyen bir krmz karancay yok ediimi izledi.
yi yetimi... diyerek srdrd. nsanlar ve siz bu isme yakr davranmak zorunda olduunuzu...
Atticus bize inat lafn srdryordu: Size kk birer hanmefendi ve beyefendi gibi davranmanz
gerektiini sylememi istedi. Sizinle aileniz konusunda konumam, yllar yl Maycomb iin
linchlerin ne demek olduunu anlatmam istiyor. Bylece kimler olduunuz konusunda bir fikriniz
olacak ve ona uygun davranabileceksiniz. Drtnala konuuyordu.
Jemle ben aknlkla Atticusa baktk. Yakas boazn skm gibiydi. Jemin masasndan bir tarak
alp dilerini masann kenarna srttm.
Sesindeki sinirlilik allmadkt. Tarak yolun yarsna gelmiti. Yine vurdum. Alayacak gibi
olmutum. Bir nedeni de yoktu ama duramyordum ite. Bu benim babam deildi. Babam byle
dnmezdi. Halamn iiydi bu. Gzyalarmn rasndan Jemin de ayn yalnzla gmlm
olduunu grdm. Ba bir yana yatkt.
Gidecek bir yer yoktu ama gitmeye kalktmda Atticusun yeleine tosladm. Kafam iine gmp
ak mavi kuman altndan gelen seslere kulak verdim. Saati alyordu. (imlein kolas trtlar
karyordu. Soluk alp veriini de holli belirsiz duyabiliyordum.
Miden gurulduyor.
Biliyorum.
Soda isen iyi olur.
erim.
Atticus, btn bunlar her eyi deiterecek mi? Yani son...
Elini kafamn arasnda hissettim. Hibir eye zlme. imdi sras deil.
Bunu duyduumda aramza dndn anlamtm. Bacaklarmdaki kan yine dolama geti. Kafam
kaldrdm. Btn bunlar yapmamz gerekten istiyor musun? Ben Finchlerin yapmas gereken her
eyi aklmda tutamyorum.
Tutma. Unut gitsin.

Kapya gitti ve odadan kt. Kapy vurup kapyordu ki son anda kendini tutup yavaa kapad. Jemle
ben ardndan bakarken kap ald ve Atticus kafasn ieri uzatt. Her geen gn biraz daha kuzen
Joshuaya benziyorum, deil mi? Ben de aileyi be yz dolardan etmeyeyim? imdi ne yapmaya
altn anlamtm. Ama Aticus yalnzca bir erkekti. Oysa bu tr iler iin bir kadn gerekti.

ON DRDNC BLM
Alexandra Halam Finchler konusunda baka bir ey sylemedi ama kasaballardan ok ey duyduk.
Jemin beni de yanna ald cumartesi gnleri beliklerimizle donatlm olarak piyasaya kp terli
kalabala kartrdmzda, te ocuklar, Finchler urada, trnden szler duymaya baladk.
Seslenenlere dndmzde Maycomb Eczanesinin vitrindeki lavman torbalarn sereden birka
ifti gryordu. Ya da Hoover arabasnda oturan taral iki kadn.
Burann idarecilerine kalsa ipten kazktan kurtulanlar, herkesin rzna geer, dedi yanmzdan
geen sska bir beyefendi. Atticusa sormam gereken bir beyefendi. Atticusa sormama gereken bir
soruyu anmsatt bana.
Irza gemek nedir? diye sordum o gece. Atticus gazetesinin ardndan bakt. Pencerenin nndeki
koltuundayd. Byke yemekten sonraki yarm saati kendine ayrmasna izin verir olmutuk. ini
ekti ve, Bir kadnn vcudu hakknda zor kullanarak ve onun izni olmadan bedensel bilgi
edinmektir, dedi.
Hepsi buysa neden Cal yle kem km etti?
Atticus dnceliydi. Bir daha syle bakaym. Cale kiliseden dnerken ne olduunu sormutum.
O da sana sormam syledi ama ben unuttum. imdi soruyorum ite.
Gazetesi kucana inmiti. Dediklerini tekrarla ltfen dedi. Calpurnia ile kiliseye gidiimizi
ayrntlaryla anlattm. Atticusun houna gitmi gibiydi ama bir kenarda diki diken Alexandra Hala
iini brakm, bize bakyordu.
O gn Calpurniann kilisesinden mi geliyordunuz?
Jem, Evet, dedi. Bizi gtrd.
Bir eyi anmsadm. Bir gn de evine gelebileceimizi syledi. Gelecek pazar gidebilirmiyiz
Atticus? Gelip alabileceini sylemiti de...
Gidemezsin! Alexandra Halamd bu. Arkama dndm, akndm. Atticusa dndmde
baklarn yakaladm ama ge kalmtm. Sana sormadm. dedim.
Atticus olduka iri olmasna karn tandm en evik insanlardan biriydi. Ayaa frlamt bile.
abuk halandan zr dile!
Ben ona sormadm, sana sor..;
Baklar beni duvara yaptrd. nce halandan zr dile.

zr dilerim hala, diye mrldandm.

imdi, dedi, unu kafana iyice sok. Sen Calpurniann dediini, benim dediimi ve halan bu at
altnda olduu srece onun dediini yapmakla ykmlsn. Anlald m?
Anlamtm. Biraz dndm. Yaplacak en iyi ey tuvalete gidip, geri gelmem gerektiini
dndrecek kadar kalmam olurdu. Geri geldiimde sk bir tartma balamt.Kap aralndan
Jemi grebiliyordum. Yzn bir fotbol dergisine gmmt. Sayfalar bir tenis ma
seyredercesine eviriyordu.
... bireyler yapman gerek, diyordu halam. ok babo brakmsn, ook!
Kimdi bu o? Kalbim paraland.
Pembe pamuktan bir hapishanenin kolal duvarlarnn beni evrelemeye baladn duyuyordum.
kinci kez evden kamay dndm. Hemen...
Atticus... Yumuak olmak iyi bir ey ama dnmen gereken bir kzn var... byyen bir kz.
Ben de bunu dnyorum.
Kamaya alma. Eninde sonunda yzlemek zorundasn. Bari bu gece olsun. Ona artk
gereksiniminiz yok.
Aticusun sesi katyd. Alexandra, Calpurnia kendi istei dnda bu evden gitmeyecek. Sen yle
dnmeyebilirsin ama bu ailenin bir yesi. O olmasayd ben yllardr hibir ey yapamazdm. Bunu
byle bilesin. Kaldki bizim iin kendini zme, buna gerek yok. Cale eskiden olduumuzdan ok
daha fazla gereksinimimiz var.
Ama Atticus..
Ayrca o bytt iin ocuklarn bir eksiklikleri olduunu sanmyorum. Bir aneden daha disiplinli
davranmtr onlara. ou Zenci dadlarn yapt gibi onlar martmad. Kendi bildiince yetitirdi
onlar, bildii de salamd. Bir ey daha var: ocuklar Cal ok severler.
Derin bir soluk aldm. Benden deil, Calden sz ediyorlard. Dirilmi olarak oturma odasna
dndm.
Atticus gazetesine dnmt. Alexandra Hala da nakna. Pnk - pnk - pnk... ineyi krd. Durup
kuma ekitirdi. ok sinirlenmiti.
Jem kalkp bana doru geldi ve peinden gelmem iin iaret etti. Odasna gidince kapy kapad. Yz
pek ciddiydi.
Kavga ettiler Scout.
Jemle ben bu gnlerde ok kavga ediyorduk ama kimsenin Atticusla kavga ettiini ne grm, ne de
duymutum.

Scout, halam kandrmaya al, oldu mu?

Atticusun szleri o anda da kafamdayd. O nedenle Jemin szlerinin amacn kavrayamamtm.
Bana ne yapmam gerektiini sen mi reteceksin?
Haayr! Banda yeterince dert var, bir de biz eklenmeyelim.
Ne gibi? Atticus zgn grnmyor.
u tom Robinson davas onu tketiyor...
Atticus hibir eye dertlenmez, dedim. Kald ki dava haftann bir gnyd. Dier gnlere
tamyordu.
Senin kafanda hibir ey durmuyor da ondan. Bykler iin durum deiik. Bizler...
Adam ldrtan stnlk duygusu bu gnlerde ekilmez olmutu. Kendi bana bir kenarda
okumaktan baka bir ey yapmak istemiyordu. Yine de okuduu eyi bana aktaryordu. Tek farkla:
Eskiden holand iin bunu yapard. imdi ise eitilmem amac ile yapyordu.
Haydi tanr akna Jem! Sen kendini ne sanyorsun yani?
Dediimi duydun Scout. Halam kzdrma. Seni... seni dverim!
te o an kendimi yitirdim. Seni insan bozuntusu seni! Seni geberteceim! Yatakta oturuyordu.
Sandan yakalayp suratna bir tane geirmek iten deildi. Beni tokatlad, ben de bir sol denedim
ama mideme yediim bir yumruk yere serilmeme yetti. Neredeyse soluksuz kalmtm ama nemi
yoktu; nk benimle dvyordu. Bana kar koyuyordu. Buda hl eitiz demekti.
Hi de stn deilsin! diye bardm saldry yinelerken. Yataktayd ve doru drst
yakalayamyordum. stne atldm, vurdum, imdikledim, yumrukladm. Boksla balayan kavga
gree dnt. Atticus bizi ayrdnda da dvmeyi srdryorduk.
Tamam, dedi, ikiniz de yataklarnza!
Ooh ya! dedim Jeme. Benim yatma saatimde o da yataa gnderiliyordu.
Kim balatt? Atticusdu soran.
Jem. Ne yapmam gerektiini sylyordu. Onu da dinlemem gerekmiyor, deil mi?
Atticus gld. yle diyelim: Dinletebilirse dinlersin, oldu mu?
Alexandra Halam sesizce olup biteni izliyordu. Koridorda Atticusa, ... anlatmak istediklerimden biri
de buydu, dediini duydum. Yine kstlanmtk. Odalarmz bir dierine alyordu. Ara kapy
kaparken Jem, yi geceler Scout, dedi.

yi geceler. I kapatp yatama dnyordum ki scak, yumuak, kaygan bir eyin zerine bastm.
Lastik gibi deilde canlym gibiydi. Kprdyordu.
I yakp yere baktm. Bastm ey her ne idiyse gitmiti. Jemin kapsn aldm.
Ne oldu?
Ylan nasl bireydir?
Sert, souk, toprakl... Neden sordun?
Yatamn altnda bir iane var sanrm. Gelip bakabilir misin?
Dalga m geiyorsun? Kapy at. Pijama pantolonunu giymiti. El izlerimin aznda durduunu
grnce sevinmedim diyemem. Dalga gemediimi anlaynca, Suratm ylana uzatacam
sanyorsan aptalsn! dedi. Bekle biraz.
Mutfaa inip sprgeyi getirdi. Yatan zerine ksan iyi olur.
Gerekten ylan m dersin? Bu bir olayd. Kilerimiz yoktu. Srngenlerin gelii duyulmam
olmamakla birlikte sk rastlanan bir ey de saylmazd. Bayan Rachel Haverfordun her sabah bir
bardak viski yuvarlamasnn gerekesi de ylanlard. Geceliini asmaya gittiinde i amar
dolabnda reklenmi bir ngrakl ylan bulmu, bu korkuyu da zerinden atamamt.
Jem sprgeyi yatan altndan yle bir geirdi. Ylann kp kmadn grmek iin ucuna
baktm. kmamt. Jem bir dal daha yapt.
Ylanlar homurdanr m?
Ylan deil, burada biri var!
Yatan altndan nce pis bir paket kt. Jem sprgeyi kaldrp indirmeye hazrlanrken de Dill kt.
Yce Tanrm! Jemin sesi sayg doluydu. Dillin yava yava binbir zorlukla kn izledik.
Kalkp omuzlarn gev etti, ayaklarn oynatt ve boynunu ovdu. Dolam dzelince de, Selam,
dedi. Ben dilimi yutmutum. Neredeyse lp gidecektim, dedi Dill, yiyecek bir eyiniz varm?
Mutfaa uyurgezer gibi gittim. Biraz st ve akam yemeinden arta kalan msr ekmeini getirdim.
Dill hepsini sildi sprd.
Sonunda konuacak gc bulmutu.
Nasl geldin buraya?
Dolambal yollardan. Yemeini yiyip de kendine gelince Dill yksn anlatt:
Ondan nefret eden yeni babas tarafndan zincirlerle balanp bodruma kapatlnca ve yoldan
geerken yardm arlarn duyan bir iftinin verdii i bezelyelerle ayakta kalabilirken (ifti

bezelyeleri havalandrma deliinden birer birer ieri sokmutu.) Dill zincirleri koparm. Kollarnda
zincirler olduu halde Meridiann iki kilometre dna km ve bir sirkle karlam. Deve
ykaycs olarak ie almlar onu. Sirkle birlikte Missisippiyi boydan boya gezdikten sonra
yanlmaz yn duygusu onu Maycombun yaknna getirmi. Yolun geri kalann ise yrm.
Buraya nasl geldin? dedi Jem.
Annesinin antasndan on dolar almt. Meridiandan kalkan dokuz trenine binmi, Maycomb
sapanda inmiti. On drt milin on veya on ikisini allarn arasndan yrmt. Geri kalann da
bir pamuk vagonunu arkasna asl gelmiti. ki saattir yatan altndayd. Aadan gelen sesleri
dinlemiti ve atal bak sesleri neredeyse akln bandan almt. Hi yatmayacaz sanmt. Kavga
srasnda Jemin benim iki katm olduunu grnce kp yardm etmeyi dnm ama Atticus nasl
olsa ayrmaya gelir deyip yatan altnda kalmay yelemiti. Yorgundu, inanlmaz derecede kirliydi
ve aramzdayd.
Burada olduunu bilmiyor olmallar, dedi Jem. Seni arasalard bilirdik.
Belki Meridiandaki sinemalar aryorlardr. Dill srtt.
Jem, Annene nerede olduunu sylemen gerek, dedi. Burada olduunu bildirmen gerek...
Dill, Jeme kt kt baknca Jem ban edi. Sonra da kalkp kapya gitti ve ocukluumuzdan
kalan en son kuraln inedi:
Atticus, biraz gelir misiniz efendim?
Kirlerin ardnda Dillin surat kire gibiydi. Midem bulanmaya balad. Atticus kapdayd. Odann
ortasna yryp Dille bakt.
Cesaretini toplaynca, Bir ey yok, Dill, dedim, Bilmeni istese syler.
Dill bana bakt. Korkma seni dvmez. Atticusdan korkacak deilsin ya?
Korkmuyorum. Bir mrltyd bu.
Yalnzca a sanrm. Atticusun her zamanki sesiydi. Ona verecek daha iyi bireylerimiz vardr
Scout. Sen bu delikanly doyur. Dndnzde de neler yapabileceimizi grrz.
Bay Finch, ne olur Rachel teyzeme sylemeyin. Ne olur beni geri dnmeye zorlamayn. Ltfen
efendim, bir daha hi kamayacam.
Yava ol olum, dedi Atticus. Kimse seni bir yere gndermek iin zorlamayacak... yatak dnda
tabii ki. Yalnzca Bayan Rachele haber vereceim ve geceyi bizimle geirmen iin izin isteyeceim.
Bu houna gider deil mi? Bir de Tanr akna o topraklar ait olduu yere gnder! Erozyon zaten
yeterince kt.
Dill babamn uzaklaan gvdesine bakakald.

Komik olmaya alyor, dedim. Banyo yap demek istiyor. Grdn m, sana kzmad!
Jem odann kesinde casus gibi duruyordu. Dill, dedi, Sylemek zorundaydm. Annen bilmeden
yz km. teye kaamazsn.
Yantlamadan uzaklat.
Diil yedi, yedi ve yedi. Dn geceden beri yememiti. Tm parasn bilete vermi, her zamanki gibi
trene binmi, tandk bir kondktrle sohbet etmiti. Yalnz bana uzun yolculuk yapan ocuklar iin
geerli kural iletecek yrei bulamamt. Paran yitirirsen yemek parasn kondktrden bor
alabilirdin. Yolun sonunda da baban derdi.
Dill akam yemeinden artanlar temizledi. Kilerdeki etli kurufasulyeye uzanyordu ki Bayan
Racheln sesini duyduk. Tavan gibi titremeye balad. Bekle seninle evde greceizlere merte
katland. Seninkiler meraktan lmlerdir srasnda sakindi. Bunu sana yaptran Harris kam
srasnda da, bir gece kalabilirsin boyunca da srtt. Sonunda da Bayan Racheln onu
kucaklamasna karlk verdi.
Atticus gzlklerini alnna itip, yzn svazlad. Babanz yorgun, dedi halam. Saatlerdir ilk kez
konuuyordu. Hep oradayd da azn amamt. Artk yatn, dedi.
Onlara yemek odasn braktmzda Atticus hl yzn ovuturuyordu. Kkrdadn duyduk. Irza
gemekten isyana, isyandan kaaklara... Bakalm nmzdeki iki saat nelere gebe.
ler yoluna girmiti. Dill ve ben Jeme uygarca davranmaya karar verdik. Hem Dill onunla yatacakt.
En iyisi ksknlk karmamakt.
Pijamalarm giyinip bir sre kitap okudum. Birden gz kapaklarm arlat. Dill ve Jemin sesleri
gelmiyordu. Lambam sndrdm. Jemin kapsnn altndan k szyordu.
Uzun bir sre uyumu olmalym ki drtklendiimde oda ay na boulmutu.
leri kay Scout.
Yapmak zorundayd. Ona kzma.
Dill yanma yatt.
Kzgn deilim. Yannda uyumak istedim. Uyank msn?
yle gibiydim. Neden yaptn?
Yant yoktu. Neden katn? ok kt biri miydi gerekten?
Yoo...
Bana yazdn tekneyi yaptnz m?

Yapacaz dediydi. Yapmadk.

Dirseimin stnde doruldum; Kamak iin yeterli neden deil. Sz verdiklerinin yarsn
yapamazlar aslnda.
Neden o deil. Benimle ilgili deiller.
Duyduum en tuhaf ka nedeniydi. Nasl yani?
Ya hep geziyorlar, ya da -evde olunca yani- bir odaya kapanyorlar ve beni yanlarna istemiyorlar.
Ne yapyorlar ierde?
Hii. Oturuyorlar, kitap okuyorlar, ama beni istemiyorlar.
Yastm baucuma dayayp oturdum.
Biliyor musun Dill, ben de bu gece hepimiz biraradayz diye evden kaacaktm. Hep onlarla olmay
isteyemezsin, Dill...
Dill iini ekti.
... iyi geceler. Atticus arada bir geceli gndzl adliyede olur. Onlarla hep birlikte olamazsn. Hibir
ey yapamazsn o zaman.
Tam onu demek istemedim.
Dill aklarken Jem baka trl biri olsayd yaam nasl olurdu diye dndm. Ben olmasam Atticus
ne yapard? Bensiz olmazd. Calpurnia da bensiz olamazd. Bana gereksinmeleri vard.
Dill, doru konumuyorsun. Sensiz yapamazlar. Sana kt davranyor olmallar. O konuda sana
syleyeceim u...
Dill karanlkta konuuyordu.
u... unu demek istiyorum. Bensiz aralar daha iyi oluyor. Onlara yardmc olamyorum. Kt
deiller. stediim her eyi alyorlar. te istediin oldu, git bamzdan tutumu beni deli ediyor. Bir
oda dolusu oyuncan var. Sana o kitab aldm. Git oku. Sesi kalnlamt. Sen erkek deilsin.
Erkek ocuklar gider teki erkek ocuklarla oynar. Evde oturup ana babalarnn bann etini
yemez... Sesi yine Dill oldu. Yoo, kt deiller. Beni perler, iyi geceler derler. Gnaydan,
hoakal, seni seviyorum derler. Scout, bir bebek alalm.
Nereden?
Dill sislerin tesindeki bir adada bulunan bir adam biliyordu. Btn bebekler oradayd. Sipari
verebilirdik...
Palavra! Halam tanrnn bebekleri bacalardan indirdiini sylyor. Sanrm... Halamn laflarn

anlamak kolay olmuyordu.

Hi bile deil. Bebekleri bebeklerden alrsn. Bir de bir adam vardr. Uyanmay bekleyen bir sr
bebekleri var. Onlara yaam veriyor.
Dill yine dlere dalmt. Dlerle dolu kafasnda gzellikler uuuyordu. Ben bir kitap okuyana dek
o iki bitirebilirdi ama dlerini yeliyordu. imek hzyla toplama-karma yapard ama o parltl
dnyay, bebeklerin uyuyup nilferler gibi topland dnyay yelerdi. Kendini uykuya gtryor,
beni de srklyordu. Sisli adann sessizliinde mutsuz, kahverengi kapl bir ev belirdi...
Dill?
Hmm?
Boo Radley neden evden kamad dersin?
Dill arkasn dnerken i geirdi:
Belki de kaaca bir yer yoktu.

ON BENC BLM
Birok telefon grmesinden ve annesinin baladn bildiren bir mektuptan sonra Dillin burada
kalabileceine karar verildi. Birlikte sessiz bir hafta geirdik. Derken stmze bir karabasan kt.
Bu karabasan bir gn, akam yemeinden sonra balad. Dill de bizimleydi. Alexandra Hala kedeki
koltuuna kurulmutu. Jem ile ben yere uzanm, kitap-dergi kartryorduk. Bir hafta boyunca uslu
durmutuk. Halamn sznden dar kmamtm. Jem, artk aa evle ilgilenmeyecek kadar
bymt. Yine de aaca kmak iin ip merdiven yaparken Dillle bana yardm etmiti. Dill, Boo
Radleyi dar karmak iin, bize hibir zarar dokunmayacak bir yol bulmutu: (Arka kapdan n
baheye kadar limon damlatacak. Boo Radley de bu izi karnca gibi izleyerek dar kacakt!) n
kap tklatld. Jem at. Bay Heck Tatenin geldiini haber verdi. Atticus, syle de ieri gelsin, dedi.
Syledim. Bahede birka kii var. Dar kmanz istiyorlar.
Maycombun yetikin erkekleri iki nedenle baheye birikir: Ya lm vardr ya da politika. Kim ld
acaba diye dnerek kapya gittim ama Atticus beni geri ard: Gir ieri!
Jem oturma odasnn klarn sndrd ve burnunu pencereye yaptrd. Alexandra Halam kznca
da, Bir dakikack, hala, ne olur kimmi renene kadar, diye yalvard.
Dill ve ben teki pencereye getik. Atticusun evresinde bir kalabalk olumutu. Hepsi bir azdan
konuuyor gibiydiler.
... yre hapishanesine yarn gidiyor, diyordu Bay Tate, Bela aramyorum ama olmayaca
konusunda gvence veremem.
Samalama Heck, dedi Atticus. Buras Maycomb!
...yalnzca tedirginiz dedim.
Heck bu i tedirgin olmayalm diye bir kez ertelendi. Bugn cumartesi. Duruma pazartesi olur
sanrm. Onu bir gece tutabilirsin, deil mi? Maycombda hi kimse bana bir mvekkili ok grmez,
deil mi? Hele bu paraszlkta.
Bay Link Deas konuunca geici rahatlama duygusu yok oldu. Buralarda bela kartmaya kalkan yok
da ben asl u Old Sarnumlulara bozuluyorum... Bir ad batacas eyden...
neydi o... alamyor musun Heck?
Duruma Yeri Deiiklii Belgesi mi? dedi Bay Tate. Artk ok ge.
Atticus bir eyler mrldand. Jeme baktm. Susmam iaret ediyordu.

...stelik, diyordu Atticus, ben kuru kalabalktan korkmuyorum, ya siz?

... kafay ektiler mi neler yaparlar bilirsin.
Pazarlar imezler. Kilisededirler ounlukla, dedi Atticus.
Biri, Bu zel bir durum, dedi.
Halam yakmazsak aileyi rezil edeceimizi syleyene dek fsldayp homurdandlar. Jem onu
duymad.
Neden bu ii stlendiini hi anlamyorum, dedi Link Deas. Bu ite her eyini yitirecek olan
sensin Atticus. Her eyini.
Gerekten byle mi dnyorsun?
Bu Atticusun tuzak sorusuydu. Gerekten tan oraya getirmek istiyor musun, Scout? Dan, dan,
dan ve dama tahtasndan silinen talarm. Gerekten yle mi dnyorsun olum? yleyse unu
oku. Jemin gecesi Henry W. Gradynin sylevleriyle biterdi.
Link... o ocuk elektrikli iskemleyi boylayabilir ama gerek u ki boylamayacak.
Atticusun sesi sakindi. Ve sen gerein ne olduunu biliyorsun.
Adamlardan bir homurtu ykseldi. Atticus merdivenlerden geriye ekildiinde zerine geldiler.
Jem birdenbire, Atticus, sana telefon var, diye bard.
Kalabalk irkilip ald. Her gn grdm insanlard bunlar; tccarlar, iftiler... Dr. Reynold da
aralarndayd. Bay Avery de.
yi ya, sen bak olum, diye seslendi babam.
Glerek daldlar. Atticus atnda Jemin cama yaptrd burnunu yasslm ve kire gibi
buldu.
Neden hepiniz karanlkta oturuyorsunuz?
Jem, Atticuun koltuuna geip gazetesini almasn izledi. Sanrm Atticus yaamndaki her dm
noktasn ya Mobile Gnlnn, ya Birmingham Postasnm ya da Montgomery Haberlerinin
ardnda deerlendirmitir.
Peindeler, deil mi? Sana saldrmak istediler, deil mi? Atticus gazetesini indirip Jeme bakt:
Son gnlerde neler okuyorsun? Hayr olum. Onlar bizim dostlarmzd.
ete deil miydi? Jem ksk gzlerle babama bakyordu.
Atticus kahkahasn bastrmaya alt ama beceremedi. Maycombda eteler, ebekeler yok.

Maycombda ete diye bir eyi hi duymadm olum.

Ku Klux Klan bir kez Katoliklerin peine dmt.
Maycombda Katolik de duymadm, dedi Atticus, Kartryor olmalsn. 1920lerde bir Klan
vard ama politik bir rgtt. Kald ki korkutacak kimse bulamadlar. Bir gece Sam Levynin evine
yrdler ama Sam verandada durup ilerin kesat olduunu ve srtlarndaki yatak araflarn da
onlara kendisinin satm olduunu syledi. Onlar yle utandrd ki ekip gittiler?
Levy ailesi iyi insanlar olmak iin gereken niteliklerle donatlmt. Ellerinden geleni akllarnn
erdiince iyi yapyorlard ve be kuaktan bu yana Maycombda ayn yerde otururlard.
Ku Klux gitti, dedi Atticus, dnecei de yok.
Dilli eve gtrdm. Dndmde Atticus halama, ... herkes kadar gneyliyim ama bir iki zppenin
palavralarn insan yaamna yeleyecek kadar deil, diyordu. Grne baklrsa yine kavga
etmilerdi.
Jemi arayp buldum. Dalp gitmiti.
Yine dalatlar m?
Azck. Halam yine Tom Robinsondan sz etti. Neredeyse Atticusa aileyi karaladn demeye getirdi.
Scout... korkuyorum.
Neden?
Atticus iin. Birileri ona zarar verebilir.
Bu konuyla ilgili soru sorunca beni bandan savd.
Ertesi gn Pazard. Kilise okulu ile ayin arasnda kalan zamanda Atticusu grdm. evresinde
adamlar vard. Heck Tate de oradayd. mana m gelmiti? Pek kiliseye gitmezdi. Bay Underwood bile
oradayd. Sahibi olduu ve basp yazd Maycomb Gazetesinden baka inand kurum yoktu.
Gnlerini bask makinesinin banda geirir, susuzluunu da yanndan ayrmad galonluk vine
arab ile giderirdi. Haber toplamaya gitmezdi. Haber ona gelirdi. Gazetenin her satrn kafasndan
dizgiye geirdii sylenirdi. Doruydu sanrm. Bay Underwoodu ininden karmak iin nemli bir
eyler olmu olmalyd.
Atticusu kapdan girerken yakaladm. Tom Robinsonu Maycomb Hapishanesine aktardklarn
syledi. Benden ok kendi kendine konuuyordu. Batan orada tutsalard bu amataya gerek kalmazd
diye de ekledi. nc sradaki yerini alp, Tanrm sana yaknm, ilahisini birka dize geriden
syleyiini izledim. Halamla ve bizlerle hi oturmazd. Kilisede yalnz olmay yelerdi.
Pazar gnleri srdrlen sahte bar havasna halamn varl da eklenince ekilmez olmutu. Atticus
yemekten sonra soluu brosunda alyordu. Baskn yaptmzda onu dner iskemlesinde kitap okur
buluyorduk. Alexandra Hala iki saat ekerleme yapyor, grlt etmemizi yasaklyordu. Btn

mahalle dinleniyordu. Jem de bir sr futbol dergisi ile odasna kapanyordu. Dillle ben de Deer
merasnda dolanp vakit ldryorduk.
Pazar gnleri tfek kullanmamz yasakt. Jemin topuyla ut atardk. Bu pek elenceli deildi. Dill,
Boo Radleye bakalm m dedi. Onu rahatsz etmemizin iyi bir ey olmayacan dnyordum.
Kn olup bitenleri Dille aktardm. Baya etkilendi.
Akam yemeinden sonra ayrldk. Sradan bir geceye hazrlanyorduk ki Atticus bizi kayglandran
bir i yapt. Oturma odasna geldi. Elinde uzun bir elektrik kordunu, kordonun ucunda da bir ampul
vard.
Biraz kyorum. Ben dndmde yatm olursunuz. imdiden iyi geceler.
apkasn giyip arka kapdan kt.
Arabay alyor, dedi Jem.
Babamzn birka zellii vard. Tatl yemezdi, bir de yrmekten holanrd. Bildim bileli garajda
bakml bir Chevrolet olmutur ve i gezilerinde babama hizmet etmitir ama Maycomb'da yalnzca
yrrdk. Tek bedensel faaliyetinin yrmek olduunu sylerdi. Maycombda rasgele ve amasz
yrdnz m, ama belirleyecek kadar beyninizin olmad dnlrd.
Herkese iyi geceler dedikten sonra yatp, kitabma daldmda Jemin kard seslerle irkildim.
Kapsn aldm: Neden yatmyorsun sen?
Aa ineceim. Pantolonunu giyiyordu.
Neden? Neredeyse saat 10 Jem.
Biliyordu ama yine de gidecekti.
O zaman ben de seninle geliyorum. Hayr desen de geliyorum, tamam m!
Beni evde tutmak iin kavga etmemizin gerektiini anlayan Jem, bu kavgann halam kzdracan
bildiinden yelkenleri suya indirdi. abucak giyindim. Halamn snene dek bekledik ve arka
kapdan svtk. Bu gece mehtap yoktu.
Dill de gelmek ister. diye fsldadm.
yleyse gelir, dedi Jem ks ks.
Garajn yan duvarndan atlayp, Bayan RachePn bahesine getik ve Dillin penceresine vardk. Jem
slmz ald. Dillin yz pencerede grnd ve kayboldu. Be dakika sonra yanmzdayd.
eteden olduu iin de kaldrma varana dek soru sormad. Neler oluyor? Jemin heyheyleri
zerindeydi. Calpurniaya baklrsa o yatakilere yle olurmu.
imde bir duygu var, dedi Jem, bir nsezi...

Bayan Duboseun evinin nnden getik. Panjurlar kapal, yapayalnz, kamelya tarhlarn yabani
otlar ve allar kaplam... ylece duruyordu. Postanenin kesine sekiz ev vard.
Meydann gney kesimi botu. Kede dev allar ykseliyor, arada kalan demir parmaklklar, sokak
lambalarnn nda parldyordu. Umumi helnn akt. Adliyenin bu taraf karanlkt.
Meydan evreleyen dkknlarn iinde soluk klar kprdanyorlard.
Avukatla ilk balad yllarda Atticusun brosu da adliye binasndayd ama birka yl sonra
Maycomb binasnn sessizliine tand. Meydan geince arabay bankann nne park edilmi
bulduk. erde, dedi Jem.
Ama deildi. Broya uzun bir koridorla varlrd. Koridorun ucundan bile baksak ierde gelen n
yardm ile Atticus Finch -Avukat yazsn grebilirdik. Ama kapkaranlkt.
Jem emin olmak iin binann kapsndan ieri bakt. Kolu evirdi, kilitliydi. lerleyelim. Belki de
Bay Underwoodu ziyarete gitmitir. Bay Underwood Maycomb gazetesini ynetmekle kalmyor,
iinde yayordu. Daha dorusu st katnda. Adliye ve hapishane haberlerini st kat penceresinden
bakarak da derleyebilirdi. Basmevi meydann kuzeybat kesindeydi ve oraya ulamak iin de
hapishanenin nnden gememiz gerekiyordu.
Maycomb hapishanesi yre binalarnn en saygdeer ve en korkun olanyd. Atticus ancak kuzen
Joshua St. Clair den byle bir ey yapmas beklenir derdi.
Birilerinin ryas olduu akt. Dkknlarn kare suratl, evlerin klah atl olduu bu kentin
hapishanesi aykr, minyatr ve gotik akayd. Bir hcre eninde ve iki hcre boyundayd. Kck
burlar ve mazgallar vard. Dsellii cephedeki krmz tulalarca vurgulanmaktayd. Uultulu bir
tepede deildi; Tyndal Nalburiye ile Maycomb Gazetesinin basmevi arasna skmt. Maycombun
tek sohbet konusuydu. Kimileri onun Viktorya biimi bir hela olduunu savunurlard. Kente saygn
bir hava veriyordu. Hibir yabanc iinin Zencilerle dolu olduunu dnemezdi.
Kaldrmda ilerlerken uzaktaki tek seebiliyorduk. te bu tuhaf! dedi Jem; Hapishanenin
dnda k yoktur ki...
Dill, Kapnn zerinde var sanrm, dedi.
kinci kattaki pencere demirlerinin arasndan kan uzun bir kordon bina boyunca uzuyordu. plak
ampuln nda oturan Atticusdu. Kapy srtna dayam, kitabn okuyordu. Kafasnn zerinde
dnen gece bceklerinden habersizdi. Tam ona koacaktm ki Jem beni yakalad: Gitme.
Holanmayabilir. yi ya... eve gidelim. Yalnzca nerede olduunu grmek istedim.
Meydan aprazlama geiyorduk ki, Meridian yolundan drt tozlu araba kt. Meydan tek sra
dolanp hapishanenin nnde durdular. Kimse inmedi. Atticusun kafasn kaldrdn grdm.
Gazetesini katlad ve kucana brakt. apkasn da geri itti. Onlar bekliyor gibiydi.
Yryn! dedi Jem. Gerisin geriye dnp Jitney Junglen kuytusuna sindik. Jem yola bakt: Daha
yakna gidebiliriz. Tyndal Nalburiyeye kotuk. Yakn ama tam siperdik.

Adamlar ikier ikier arabalardan indiler. Ik kapya ilerleyenleri aydnlattka glgeler maddeye
dnt. Atticus hi kprdamyordu.Ho, adam onu grmemizi engelliyorlard zaten.
erde mi Bay Finch? dedi biri.
yle ve de uyuyor. Onu uyandrmayn.
Babamn szn dinleyip fslt ile konumaya baladlar. Bunun hi de komik olmayan bir durumun
mide bulandrc komiklikteki yn olduunu ok sonralar kavradm.
Ne istediimizi biliyorsun, dedi bir bakas. Kapdan ekil Bay Finch.
Dnp evinize gidin Walter. Heck Tate buralarda bir yerde.
Yook yahu! dedi bir ses. Heckle arkadalar ormandalar. Sabaha ancak dnerler.
Deme! Neden peki?
Onlar ava arttk. Bunu hi dnmedin mi Finch?
Dndm ama inanmadm. Pekl. Babamzn ses tonu hi deimemiti. Bu ii biraz
deitiriyor, deil mi?
Deitirir! Sesin sahibi bir glgeydi.
yle olduuna inanyor musun gerekten?
Bu soruyu bugn ikinci kez soruyordu. Birilerinin ba beladayd. Karlacak sahne deildi dorusu.
Ben de Jemden kurtulup yanna kotum.
Jem barp beni yakalamaya alt ama onlar peimden srkledim. Karanlk, kt kt kokan
glgelerin arasndan geip ortaya ktm:
Heey, merhaba!
Sevinir sanmtm ama suratndaki ifade neemi ldrd.
Merhaba Atticus!
Gzlerinde korku vard ama Dillle Jem a knca rahatlad.
Bayat viski ile domuz ahr karm bir koku vard ortalarda. Yzlerine baknca hepsinin yabanc
olduunun farkna vardm. Dn geceki adamlar deildi bunlar. Kpkrmz oluverdim. Tanmadm
bir kalabaln arasna zafer kazanmasna atlmtm.
Atticus iskemlesinden kalkt. Yal bir adammasna ar davranyordu. Gazetenin krklarn
dzeltti, katlad ve brakt. Elleri azck titriyordu.

Evet git, Jem, dedi. Scoutla Dilli de eve gtr.

Atticsuun her dediini istekli veya isteksiz annda yapardk. Oysa duruuna baklrsa Jemin
kprdanmaya niyeti yoktu.
Eve git dedim!
Jem ban iki yana sallad, Atticusun yumruklar beline gitmiti ki Jeminkiler de gitti. Birbirlerine
meydan okuduklar o anda benzerlikleri yok gibiydi. Jemin ak kahverengi salar ve gzleri, oval
yz ve ufak kulaklar annemizdendi. Atticusun aklaan salar ve drt ke yzyle eliiyordu.
Yine de benzer bir eyler vard. Meydan okuyular benziyordu.
Oul, eve git dedim sana!
Jem ban sallad.
riyar biri, Ben onu eve yollarm, dedi ve Jemin yakasna yapt. Ayaklarn neredeyse yerden
kesti.
Ona dokunma! Adama tekmeyi bastm. Ayaklar plak olduundan acyla arkas st
yuvarlanmt. ardm. Baldrna vurmak istememitim ama daha yukar gelmiti.
Yeter Scout! Atticus elini omuzuma koydu. nsanlar tekmeleme. Hayr... Ben hakllm
savunuyordum. Kimse Jeme yle birey yapamaz.
Haydi Bay Finch, gnderin onlar buradan!
Atticus Jeme laf anlatmaya alyordu. Gitmiyorum! Tehdit etti, istedi, emretti.... Yant hep
aynyd: Gitmiyorum. Sonunda, Ltfen Jem, dedi; Eve gtr onlar.
Bu oyundan sklmaya balamtm ama Jemin bir bildii vard sanrm. Kalabala baktm. Yaz
gecesiydi ama hepsi tulumlarn giymi, gmleklerinin yaka dmelerini bile iliklemilerdi.
Bazlarnn apkalar vard. Uykusuz kalmaya alk deil gibiydiler. Tandk bir yz aradm ve bu
kez bir tane buldum. Merhaba Bay Cunningham.
Beni duymuyordu.
Miras iiniz nasl gidiyor, Bay Cunnigham?
Bay Walter Cunnighamn hukuksal ilerini yakndan bilirdim. Bu iriyar adam baparmaklarn
asksndan geirdi. Huzursuz olmu gibiydi. Boazn temizleyip te yana dnd. Dostluk giriimim
baarl olmamt.
Beni anmsamadnz m Bay Cunningham? Ben Jean Louise Finch. Bana bir keresinde fndk
getirmitiniz, anmsadnz m? Biri tarafndan tannmaynca ne denli umutsuzlua kaplndn
anlayabiliyordum. Walter la ayn snfta okuyorum. Sizin olunuz o deil mi? Deil mi?
Bay Cunnigham belil belirsiz ban edi. Beni tanyordu ite.

Bizim snfta. ok da iyi okuyor. yi ocuk. Bir kez bizim eve yemee de geldi. Belki benden sz
etmitir. Bir kez onu dvdm ama o ok iyi davrand. Benden selam syleyin.
Atticus insanlarla hep onlarn holandklar konularda sohbet edilir, senin holandn konularda
deil derdi. Bay Cunningham olu ilgilendirmiyordu besbelli. Onu konuturabilmek iin u miras
konusuna bir giri daha yaptm.
Miras ileri ktdr. Herkesle konumakta olduumun bilincine o an varyordum. Adamlarn hepsi
bana bakyordu. Kiminin az akt. Atticus, Jemi iteklemeyi brakmt. Atticusun az da akt.
Oysa o bunu grgszlk olarak nitelerdi. Gz gze geldiimizde kapad.
Atticus, Bay Cunninghama miras ilerinden sz ediyordum. Senin zlmemesini sylediini, bu
davalarn bazen uzun srdn sylediini aktaryorum. Birlikte stesinden geliriz demitin...
Yava yava sustum. Ne i kartrmtm ben! Miras gndelik sohbetlere yakacak bir malzemeydi.
Salarmn dipleri terlemeye balad. Herkes bana bakarken duramazdm. Kimse kprdamyordu.
Ne oldu? diye sordum.
Atticsu birey demedi. epeevre suratlarna baktm. Bay Cunnighamn suratnda da ifade yoktu.
Sonra tuhaf bir ey yapt. melip beni omuzlarmdan tuttu ve:
Ona selamn iletirim kkhanm, dedi. Ayaa kalkp kocaman elini sallad. Gidelim ocuklar?
Geldikleri gibi, o klstr arabalarna ikier ikier binip gittiler. Kaplar kapand, motorlar ksrd
ve gittiler.
Atticusa dndm ama Atticus gitmi, yzn hapishane duvarna dayamt. Kolunu ekitirdim:
Artk eve gidebilir miyiz? Ban sallad. Mendilini karp yzn sildi ve smkrd.
Bay Finch?
Karanlktan yumuak, bouk bir ses gelmiti.
Gittiler mi?
Atticus yukar bakt. Gittiler. Uyu Tom. Artk seni rahatsz etmezler.
Gecenin karanlnda bir ses daha yankland.
Etmeyeceklerinden emin olabilirsin. Seni kolluyordum Atticus.
Maycomb Gazetesinin st katndan Bay Underwood ve iftesi sarkyorlard.
Yatma saatimizi oktan gemiti. ok yorulmutum. Atticusla Bay Underwood btn gece
konuacaa benziyorlard. Biri aada... teki yukarda... Sonunda Atticus dnd, sndrd ve
iskemleyi ald.

Ben tayabilir miyim Bay Finch? Soran Dilldi. Bandan beri hi konumamt.
Saol olum.
Brosuna giderken Dille ben Jemle babamn gerisinde kaldk. Dillin kucanda iskemle olduu
iin yava ilerliyordu. Ara almt ve bir ara Atticusun Jemin azarladn andm. Yanlmm.
Sokak lambasnn altndan geerken Jemin ban okad. Sevgisini hep bu davranla gsterirdi.

ON ALTINCI BLM
Jem beni duymutu. Ban ara kapdan uzatt. Tam yanma geliyordu ki Atticusun yand. Snene
dek olduumuz yerde kalp bekledik. Dnyordu. Ortalk yatnca Jem beni odasna gtrp yanna
yatrd. Uyumaya al. Bakarsn yarndan sonra herey biter.
Halam uyandrmamak iin sessizce ieri szlmtk. Atticus arabay garaj yoluna sokunca motoru
stop ettirdi ve birlikte arabay ittik. Arka kapdan geip, sessizce odalarmza daldk. Yorgundum.
Tam uykuya dalyordum ki o bombo sokakta gazetesini katlayp, gzlklerini kaldran Atticus
gzlerimin nnde canlanverdi. Gecenin olaylarnn anlam kafama yeni dank ediyordu. Alamaya
baladm. Jem ok anlayl davrand. lk kez dokuz yandaki insanlarn bu tr iler yapmad
konusunda nutuk ekmedi bana.
O sabah Jem dnda kimsenin itah yoktu. yumurtay silip sprd. Atticus onu hayranlkla
izlerken, Alexandra Halamdan honutsuzluk belirten sinyaller alyorduk. Gece yars sokaa kaan
ocuklar ailelerinin utan kaynaklarydlar. Atticus utan kaynaklarnn yanna gelmi olmalarndan
mutlu olduunu belirtti ama halam, Samalama! Bay Underwood hep oradaym! dedi.
Braxtonin bunu yapmas ok ilgin Zencilerden nefret eder. Tekini bile yanna yaklatrmaz.
Bay Underwood aalk, sinirli biri olarak bilinirdi. Babas onu Braxton Bragg olarak vaftiz
ettirmiti. Bay Underwood da bu ad lekelemek iin mr boyu uramt. Zaten Atticus gneyin
nl generallerinin adlar taklan ocuklarn hep alkolik olduklarn savunurdu.
Calpurnia Hala^na kahve koyarken ona yakar dolu en sevimli baklarmla baktm ama yaramad.
Daha ok kksn. Bydnde sana da koyarm.
Belki mideme iyi gelir.
Pekl deyip bfeden bir fincan kard. Fincna bir kak kahve koyup stne st ekledi. Ona dilimi
kardm ve kafam kaldrnca da halamn atk kalarn grdm. Neyse ki bana deil de Atticusa
ka atyordu.
Calpurnia mutfaa gidene dek bekledi. Sonra da Onun nnde byle konuma, dedi.
Kimin nnde nasl konumayaym?
Calpurniann nnde! nnde Braxton Underwood Zencilerden nefret eder dedin.
Bunu Cal bilir. Maycombdaki herkes bilir.
Babamdaki sinsi deiikliin farkndaydm. Halamla konutuklarnda belirginleiyordu. Kzgnlk
deildi ama souk bir sava gibiydi.

Masada sylenen her eyi Cal duyabilir. Kendisi bu aile iin ne anlama geldiini biliyor, derken
sesi buz gibiydi.
Bence iyi bir tutum deil Atticus. Yz buluyorlar. Aralarnda nasl konutuklarn bilirsin. Bu
kasabada neler olup bittii gn batmadan gecekondulara varr.
Babam ban brakt. Onlar konumaktan alkoyacak bir yasa bilmiyorum. Belki de onlara bu
denli malzeme bulmasak yle konumazlard. Neden kahveni imiyorsun Scout?
Kamla oynuyordum. Bay Cunningham dost bilirdim. Bir zamanlar bana yle demitin.
Yine de yle.
Ama dn gece sana saldrmak istedi?
Atticus ataln brakp, taban itti: Bay Cunningham aslnda ok iyi.bir insan. Hepimiz gibi onun
da geree krletii durumlar oluyor.
Jem konutu: Buna krlk deme.Dn gece seni ldrmek istedi o.
Beni hrpalayabilirdi olum ama bydnde insanlar daha iyi anlayacaksn. Saldrgan bir
kalabalk insanlardan oluur. O da byle bir kalabaln parasyd ama yine de insand. Gneydeki
kasabalarda benzer kalabalklar hep bildiin insanlardan oluur. Pek rktc saylmaz, deil mi?
Hayr, dedi Jem.
Onlarn akln bana getirmek iin sekiz yanda bir ocuk yetti. Belki de bu bir eyi kantlar. Belki
de ocuklardan oluan bir ynetime gereksinmemiz var. Sizler Walter Cunningham bir iki
dakikalna benim pabularma yerletirdiniz. Bu da ona yetti.
Dilerim Jem byynce insanlar anlard. Ben pek anlayamayacaktm. Walter in okula geldii ilk
gn son gn olacak, dedim.
Atticus, Ona dokunmayacaksn, dedi serte. kinizin de ne olursa olsun kin beslemenizi
istemiyorum.
Gryorsun, deil mi? dedi halam. Nelere yol ayor bu iler. Uyarmadm deme. Atticus demem
dedi ve kalkt. nmde koca bir gn var. zninizle. Jem, bugn senin ve Scoutun kasabaya inmenizi
istemiyorum. Ltfen.
Atticus kyordu ki odaya atlaya zplaya Dill dald: Kasabadaki herkes duymu. Bacak kadar
boyumuzla yz kiiye engel olduumuzu.
Halam onu susturdu. Yz kii deildi. Kimseyi de durdurmadnz. Yalnzca bir sr sarho
Cunningham serserisiydi, o kadar.
Amaan hala, Dill hep byle konuur. Jemdi bu. Peinden gelmemizi istiyordu.

Halam, Bugn bahede kaln, diye bard.

Sanki cumartesiydi. Gney ynnden gelen bir kalabalk evin nnden sel gibi akyordu. Bay
Dolphous Raymond saf kanyla geti. Jem:
Eyerde nasl duruyor gryor musunuz? dedi.
Sabahn sekizinde insan nasl sarho olur?
Peinden bir araba dolusu hanm geti. Pamuklu gne apkalara, uzun kollu giysilere brnmlerdi.
Arabay da yn kasketli, sakall bir adam sryordu. Jem bunlar Menonit Mezhebinden, dedi.
Dme kullanmay gnah sayarlar. Ormann iinde oturur, alverilerini nehir kanalyla yapar,
Maycomba pek inmezlerdi. DilFin ilgilendiini gren Jem aklamalarn srdrd: Hepsi mavi
gzldr. Evlendikten sonra tra olmazlar. Karlar sakallar ile kendilerini gdklamalarndan
holanrlarm.
Bay X Billups katrnn zerinde geti. Bize de el sallad. Tuhaf adamdr, dedi Jem. Ad basbaya
X. Baharfi filan deil. Bir kez durumadaym ve adn sormular. O da X Billups demi. Yazman
adnn harflerini tek tek saymasn istemi, o da X demi. Yine sormular, yine X demi, Kda X
yazp gstermi. Adn nereden buldun deyince de ailem beni byle nfusa geirtmi demi.
Tarallar nmzden geerken Jem Dille tannm kiilerin zgemilerini ve tutumlarn
anlatyordu. Bay Tensaw Jones oyunu iki yasandan yana kullanmt. Bayan Emily Davis gizlice
enfiye ekerdi. Bay Byron Walter keman alyordu. Bay Jack Sladen nc takma dileriydi bunlar.
Bir araba dolusu ask yzl kasabal belirdi. Bayan Maudienin ieklerle donanm bahesini
birbirlerine gsterince o da verandaya kt. Bir zellii vard. Veranda da durdu mu yzn
gremezdik ama duru biiminden hep neler hissettiini anlardk.. u anda da kollarn kavuturmu,
omuzlar dmt. Gzlkleri gnete parlyordu. Yznde eytanca bir glmseyi olduunu
biliyorduk.
Arabann srcs katrlarn yavalatt. Crtlak sesli bir kadn, Kibirle gelen karanlklarla gider,
diye bard. Bayan Maudienin buna yant, Mutlu bir yrek, yz de aydnlatr, oldu.
Sanrm bu Ayak-Ykayclar eytann kutsal kitab ilerine alet ettiini dndler. Arabac, katrlar
kamlad. Bayan Maudienin bahesine neden kar ktklarn anlamyordum. Kald ki Tanrnn
gnn bahede geiren birinin Kutsal Kitab ezbere bilmesi bu tepkiyi daha da anlamsz klyordu.
Durumaya gidiyor musunuz bu sabah? Bahesine gemitik.
Hayr, dedi. Bu sabah adliyede iim yok.
Gidip izlemeyecek misiniz? diye sordum.
Gitmeyeceim. Zavall birini mr boyu hapse mahkm edecek bir durumay izlemek i karartc
bir i. unlara bakn: Grende Romada karnaval var sanr

Durumay halka ak yapmak zorundalar. Yoksa hakszlk olur, dedim.

Farkndaym ama ak diye de gitmek zorunda deilim, yle deil mi?
Bayan Stephanie Crawford geldi. apka ve eldiven giymiti. Vay vay vay! unlara bak. Sanki
William Jennigs Bryan konuma yapacak!
Sen nereye Stephanie?
Jitneyin dkknna.
Bayan Maudie bugne dek onun apkayla arya gittiini hi grmediini syledi.
Belki de Atticus neler eviriyor diye durumaya giderim.
Dikkat et de seni tank yapmasn.
Ne demek istediini sorduk. Bayan Stephanie bu davay o kadar iyi biliyor ki, bri tanklk yapsn
demek istiyordu.
lene dek kenten uzak durduk. Atticus yemee geldi ve sabah jri yelerini semekle geirdiklerini
syledi. Yemekten sora DilPi alp kente indik.
Ortalk bayram yeri gibiydi. Hayvan balayacak yer kalmamt. Katrlar ve arabalar bo aalarn
altlarna ekilmilerdi. Meydan, gazetelerine oturmu piknik yapan, biskvi ve pekmezlerini scak
stle mideye indirenlerle doluydu. Kimileri souk tavuklar, domuz pirzolalarn kemiriyorlard.
Daha da zengin olanlar yemein ardndan ampul biimli bardaklarndaki kolalar yuvarlyorlard.
Yal suratl ocuklar kalabaln arasnda ember eviriyor bebekler meme emiyorlard.
Meydann uzak bir kesinde de Zenciler, gnein altnda sessizce oturuyorlard. Tuzlu balk,
peksimet ve kolayla karnlarn doyurmaktaydlar. Bay Dolpmus Raymond da onlarlayd.
Jem, dedi Dil, kesekdndan iiyor! Grnt oydu. ki sar kam dudaklarndan kesekdnn
derinliklerine uzanmaktayd. Dill, Hi byle bir ey grmedim! Orada nasl tutuyor? diye sordu.
Jem kkrdad. inde viski dolu bir ie var. Hanmlar kzdrmamak iin. Btn leden sonra ier.
Bitince de grrsn gider doldurur.
Neden Zencilerle oturuyor peki?
Hep yle yapar. Onlar bizden ok seviyor sanrm. Yre snrna yakn, herkesten uzakta yaar.
Zenci bir kadn, deiik renkli bir sr ocuu var. Grrsek sana gsteririm.
Serseriye benzemiyor, dedi Dill.
Deildir. Eski bir ailedendir. Bir sr de topra var.
Neden byle davranyor?

O da yle biri ite. Derler ki dnn hi unutmam. Sanrm Splender kzlarndan biriyle
evlenecekmi. Byk bir dn olacakm ama provadan sonra gelin gidip kafasna bir kurun
skm. Tfein tetiini ayak parmaklaryla ekmi diyorlar.
Nedenini bilen var m?
Hayr. Bay Dulphus dnda hi kimse bilmiyor. Gelin, Zenci kadn renmi diyorlar. Sanrm
Dolphus hem kadn tutarm hem de evlenirim demi. O gn bugn hep sarho gezer. Yine de
ocuklarna ok iyi davranr.
Jem, melez ne demektir? diye sordum?
Yar beyaz yar siyah olan. Onlar biliyorsun Scout. Biri krmz sal. Eczanede alr hani. O yar
beyaz ite. Ackl.
Ackl m? niye?
Hibir yere ait deiller. Zenciler onlar istemiyor, beyaz diye. Beyazlar istemez, Zenci diye. Ortada
kalmlar. Bay Dolphus ikisini kuzeye yollam. Kuzeyde buna aldrmyorlarm. Bak ite biri.
Dill, Nasl anlyorsun? diye sordu Bana Zenci gibi grndler.
Anlayamazsn. Bilmen gerek... Ama bu bir Raymond.
Nasl anlarsn?
Scout, syledim ya! Bilmen gerek.
Peki bizim Zenci olmadmz ne belli?
Amcam bilemeyiz diyor. Bildiimiz kadar zenci kanmz yok ama atalarmzn atalar Kutsal
Kitapta sz edilen Etiyopyadan gelmi olabilirlermi.
O ok gerilerde kalm saylr.
Ben de yle dndm ama buralarda bir damla Zenci kan seni toptan kara yapar. Hey, una
bakn...
Grnmeyen, duyulmayan bir ar herkesi ayaa kaldrm, gazete ve ktlar evreye yaymt.
ocuklar annelerine gittiler. Bebekler kalalara yerletirildi. Erkekler terden slak apkalaryla
ailelerini duruma salonuna ynelttiler. Meydann te yanndan Zenciler ve Bay Dolphus kalkm,
pantolonlarn dzeltiyorlard. Aralarnda birka kadn ve ocuk da vard. Sabrla beyaz ailelerin
girmesini beklediler.
eri girelim, dedi Dill.
Herkes girene dek bekleyelim. Atticus bizi grrse kzabilir, dedi Jem.

Maycomb Yre Adliyesi uzaktan Arlingtonu anmsatyordu. Gney tarafndan damn tayan
stunlar bu i iin ok hantaldlar.
Adliye 1865 de yandnda geriye bir bu stunlar kalm, bina da onlara gre yaplmt. Onlara
ramen demek daha doru olurdu. Viktorya a stili bu bina kuzeyden bakldnda gze
batmyordu. Ne var ki gney tarafndan Yunan stili stunlar 19. yzyldan kalma saat kulesi ile
eliiyordu. Kulede paslanm, gvenilir olmayan eski bir saat vard. nsanlarn gemiin nesnel
kalntlarn saklamadaki direngenliini simgeliyordu.
kinci kattaki duruma salonuna varmak iin bir sr gne grmez blmeyi geerdiniz. Vergi
memuru, vergi toplaycs, yazman, savc ve dierleri rmeye yz tutmu dosyalarn kokusu ile
sidik kokusunun birbirlerine kart serin odalarda yaarlard. Gndz k yakmak zorundaydlar.
Tahtalar hep tozlu olurdu. Burada yaayanlarn tm evrelerine uymutu. Kck, gri suratl,
gneten, rzgrdan nasiplerini almam adamcklard.
Kalabalk olacan biliyorduk ama koridordaki ynlara da hazrlkl deildik. Jem ile Dillden ayr
dtm. Duvar kenarndan yrdm. Jem naslsa beni bulurdu. Bo gezerler kulbnn arasnda
buldum kendimi. Bunlar yaamlarn hibir ey yapmadan, meydandaki meelerin altnda
pinekleyerek geiren, beyaz gmlekli, yeil pantolonlu, pantolonlar askl bir grup adamd.
Grnmemeye alyordum. Adliyedeki ilerin en acmasz eletirmenleri olan bu adamlar iin
Atticus, Yasalar bir yarg kadar bilirler derdi.
Genellikle durumalarn tek izleyicileriydiler. Bugn allagelmiin tersini yaamak onlar huzursuz
etmi gibiydi. Konutuklarnda sesleri ciddiydi. Babam konuuyorlard.
Ne yaptn biliyordur sanrm, dedi biri.
Ee... e... pek sanmam, dedi teki, Atticus Finch ok okur, ok.
Okur ya, gerekten okur. yeler kkrdadlar. nc biri, Sana bir ift lafm var, Billy, dedi.
Yarg ona bu grevi verdi. Zenciyi koruma grevini.
Evet, o da koruyacak. te ben de bunu beenmiyorum.
Bu haberdi. yle bir haberdi ki olaylara bambaka bir boyut kazandryordu. Atticus istese de
istemese de savunma yapmaya zorunlu klnmt. Bize bunu sylememi olmas ok tuhaft. Hem
kendimizi, hem onu savunmada bu kozu kullanabilirdik. Zorunlu, onun iin yapyor, daha az kavga
ve atmaya eitti. Peki, bu kasabalnn davranlarn aklyor muydu? Yarg Atticusu
grevlendirmiti... Atticus onu savunmay planlyordu... Bundan holanmyorlard... Kafam kart.
Beyazlarn gemesini bekleyen Zenciler ieri girmeye baladlar.
Hoop, hoop dedi bogezer takmndan biri, bastonu da havadayd. Durun bakalm!
Eklemleri kirelenmi bu yallar trmana getiler ve beni arayan Dillle Jeme arptlar. Jem
bard: Haydi Scout, oturacak tek bir yer yok. Ayakta kalacaz.

Zenciler trmanrken, uraya bak, dedi sinirli sinirli. ndeki yallar yerleri kapacaklard.
ansmz yoktu. Jeme baklrsa sorumlusu da bendim. Boynumuz bkk kalakaldk.
eri giremiyor musunuz.
Peder Sykesd bu. Siyah apkas elinde, bize bakyordu.
Bakalm ne yapabiliriz.
Peder Sykes st kata seyirtti. Birka dakikada da geri dnd. Aada hi yer yok. Sanrm balkona
yanma gelmenizde bir saknca yoktur.
Yoo, dedi Jem. Sevinle Peder Sykesin nnden salona kotuk. Kapal bir merdienden kp onu
bekledik. Peder Sykes nefes nefese gelip bizi Zencilerin arasndan ilerletti. Drt Zenci kalkp n
sradaki yerlerini bize braktlar.
Zenciler Balkonu salonun yan boyunca uzanyordu. Buradan her eyi grebiliyorduk. Jri sol
tarafa, pencerelerin altna oturmutu. Sska, yank iftilerdi hepsi. Bu doald nk kasaballar
jrilere pek girmezlerdi. Ya izinli olurlar ya da yelikleri kabul edilmezdi. Jriden bir ikisi
Cunninnghamlara benziyordu. Dimdik, dikkat kesilmiesine oturuyorlard.
Savc, baka bir adam, Atticus ve Torn Robinsonun srtlar bize dnkt. Savcnn masasnda
kahverengi bir kitap ve sar tahtalar vard. Atticusun masas botu.
Seyircileri durumadakilerden ayran parmakln iinde tanklar oturuyordu. Onlarn da srtlarn
grebiliyorduk.
Yarg Taylor yal ve uykulu bir kpekbal gibi koltuunda oturuyordu. Klavuz bal ise nnde
hzl hzl not alyordu. Taylor tm yarglar gibiydi. Sevimli, ak sal ve krmz suratlyd.
Durumalarn rktc derecede kurallara bakmakszn yneten biriydi. Arada ayaklarn krsye
koyar, aksyla trnaklarn temizlerdi. Uzun durumalarda, hele yemek sonrasnda uyuyor
sanrdnz. Onu uyandrmaya alan bir avukat kastl olarak kitaplarn drnce bu yargn
gerekten uyumad ortaya kmt. Taylor gzn hi amadan Onu bir kez daha yapn Bay
Whitley, size 100 dolarlk ceza keserim demiti. ini nemsemez grnse de bu iin ustasyd. pleri
hep elinde tutard. Tkezledii bir kez grlmt. Onu tkezletenler de Cunninghamlard.
Oturduklar yer olan Old Sarunda ayn ad tayan, ama ne beladr ki iki ayr aile bulunuyordu:
Cunninghamlarla Conninghamlar, adlarn yazl yalnzca bilimsel bir tartma konusu olana dein
evlenip, kartlar... ta ki bir Cunningham bir Conningham toprak haklar konusunda dava edip bu
hakk ele geirene dein. Bu tartmann ortasnda Jeems Cunningham annesinin resmi belgelere
Cunningham yazdn ama gerekte Conningham olduu konusunda tanklk etti. Bu Cunninghamn
okumas, yazmas yoktu. Gecelen ounlukla verandada oturur, dalar giderdi. Old Sarunlularn
tuhaflklarn dokuz saat boyunca dinleyen Yarg Taylor davay iptal etti. Neye dayanarak diye
sorulduunda da hileli hisse iddiasnda bulunmak deyiverdi. lerini dkp rahatladklarn
umuyordu. Bandanberi istedikleri de buydu zaten.
Yarg taylor un ilgin bir alkanl vard. Salonda sigara iimini serbest brakrd. Kendisi imezdi
ama anslysanz

arada bir azna uzun bir puro koyup bunu inediini grrdnz. Puro yava yava yok olurdu.
Birka saat sonra geriye incecik bir sopa kalrd. z de Yargn mide sularna karm olurdu. Bir
keresinde Atticusa Bayan Taylor kocasn nasl pebiliyor diye sormutum. O da pek pmyorlar
demiti.
Tank yeri Yargn sandayd ve biz ieri girdiimizde bay Heck Tate yerini almt bile.

ON YEDNC BLM
Jem, dedim, unlar Ewelllar m?
Sus, dedi Jem, Bay Heck Tate tanklk edecek.
Bay Tate giyinip kuanmt. zerinde sradan bir elbise vard. Bu da onu herhangi bir adam
yapyordu. Yksek izmeleri, deri ceketi, fieklii yoktu. te o andan itibaren beni rktmez oldu.
ne doru eilmi, oturuyordu. Ellerini dizlerinin arasna sokmu, cankulayla. savcy dinliyordu.
Savc bay Gilmer i pek tanmyorduk. Abbottsvilledendi. Durumalar iin gelirdi. Jemle ben
durumalarla pek ilgilenmezdik. Yumuak yzl, salar seyrek, ya krk ile altm arasnda herey
olabilecek bir adamd. Arkas bize dnk olduu halde gzlerinin hafif aln biliyorduk. Bu
al hep lehine kullanrd. Bakmad halde bakyor sanrd herkes. Hem jri yeleri, hem tank,
kendilerini inceleme altnda bulurlard.
... kendi kelimelerinizle Bay Tate, diyordu Bay Gilmer.
Bay Tate gzlklerine dokunup, dizlerine bakarak konumaya balad. arldm...
Jriye doru anlatabilir misiniz, Bay Tate? Saolun. Sizi kim ard?
Bob... yani Bob Ewell bir gece...
Hangi gece?
21 Kasm gecesi. Tam brodan km eve gidecektim ki Bo... Bay Ewell ieri girdi. ok
heyecanlyd. Evine gelmemi,
bir Zencinin kzna tecavz ettiini syledi.
Gittiniz mi?
Tabii. Arabaya binip, elimden geldiince abuk gittim.
Ve ne grdnz?
Onu n odada yerde yatar grdm. Dvlmt. Onu ayaa kaldrdm, yzn ykad ve iyi
olduunu syledi. Bunu kim yapt dedim. O da Tom Robinson dedi...
O ana kadar dikkatini trnaklarna yneltmi olan Yarg, itiraz beklermi gibi kafasn kaldrd ama
Atticusda hareket yoktu.
Ben de Tom mu byle dvd dedim, o da evet dedi. O mu tecavz etti diye sordum, ona da evet dedi.
Ben de Robinsonun evine gidip onu getirdim. San tand. Ben de onu tutukladm. Hepsi bu kadar.

Teekkr ederim, dedi Bay Gilmer.

Yarg, Soru var m, Atticus? dedi.
Evet, dedi babam. skemlesini arptmt. Kolunun teki de iskemlenin arkasndayd.
Doktor ardn m erif? Hi kimse doktor ard m?
Hayr efendim, dedi Bay Tate.
Doktor armadn m?
Hayr.
Neden? Sesi alaylyd.
Syleyebilirim. Gerekmiyordu Bay Finch. Durumu ok ktyd. Bir eyler olduu apak
ortadayd.
Ama doktor armadn. Kimse armad. Kimse onu doktora gtrmedi.
Hayr efe...
Yarg Taylor araya girdi. kez yantlad Atticus. armam.
Emin olmak istedim. Yarg bu sze gld.
Jemin eli balkon demirini skyordu. Nefesini tuttuunu grdm. Kimsede benzer bir tepki yoktu.
Fazla duygusal davranyordu. Dill sakindi. Peder Sykes da. Ne oluyor? Hitl
erif, diyordu babam, kt dvlmt dediniz. Nasl?
Yani...
Yaralarn anlat, Heck.
Kafasna vurulmutu. Kollarnda morluklar vard. Yarm saat kadar nce olmutu...
Nereden biliyorsun?
Bay Tate srtt. yle dediler. Neyse... ben gittiimde berbatt. Gz morarmt.
Hangi gz?
Bay Tate ard. San svazlad. Soruyu ocuka bulmu gibi Atticusa bakt.
Anmsamyor musun? diye sordu Atticus.
Bay Tate grnmez birini gstererek, sol gz, dedi.

Bir dakika erif. Sen bakarken sol taraftaki mi? Yoksa kendi solu mu?
Tamam... sa... sa gzyd Bay Finch. Anmsyorum. Yznn sataraf darma duman olmutu.
Birden gzlerini krptrd. Sanki bir eylerin bilincine yeni varyormu gibiydi. Sonra kafasn
evirip Bay Robinsona bakt. Robinson da onu bir eyler drtm gibi kafasn kaldrd.
Atticus da bir eyler yakalam gibiydi ki ayaa frlad. erif sylediklerini yineler misin?
Sa gzyd dedim.
Hayr... Atticus yazmana gitti. Bir sayfa geriye dndler. Yazman okudu: Bay Finch, anmsyorum.
Yznn o taraf darma duman olmutu. ,
Atticus Tatee bakt. Ne taraf Heck?
Sa taraf Bay Finch. Ama bir sr beresi vard... onlar anlatmam ister misin?
Atticus baka bir soru soracak gibiydi ama vazgeti. Evet. br yaralar neydi?
Bay Tate yantlarken Atticus, Robinsona Hesapta bu yoktu, dercesine bakyordu.
Kollar morarmt. Bana boynunu gsterdi. Boynunda, grtlanda parmak izleri vard...
epeevre mi? Arkasnda m?
epeevre dedim Bay Finch!
yle mi dersin?
Evet. nce bir boynu vard. Herkes uzanp, epeevre...
Soruma evet veya hayr deyin erif, ltfen, dedi.
Tate sustu.
Atticus yerine geip sz savcya brakt. Savc da Yarg gsterdi.Yarg da Bay Tatee ban
sallaynca Bay Tate iskemlesinden kalkp aa indi.
Salonda balar dnd, ayaklar yer deiti. Bebekler el deitirdi. Bir iki ocuk salondan dar kt.
Arkamzdaki Zenciler fsldatlar. Dill, Peder Sykesa neler olup bittiini sordu ama o da pek
bilmiyordu. Buraya kadar olup bitenler ok can skcyd. Kimse barp armamt, savc ile
savunma arasnda srtme kmamt. Filmlerdeki gibi deildi. Herkes dkrklna uram
gibiydi sanki. Atticus sradan bir i davasndaym gibi sakindi. Kudurmu denizleri bile
sakinletirmeye yatkn yaradlyla tecavz davasn kuru bir pazar vaazna evirmiti. Kafamdaki
bayat viski kokular, saklanlan ahrlar, uykulu gzl, bela arayan adamlar, ieriden gittiler mi diye
soran bouk bir ses... hepsi yok olmulard. Karabasanmz bitmiti. Her ey dzelecekti artk.

Seyircilerin hepsi Yarg Taylor kadar rahattlar. Jem dnda. Yarm yamalak srtyordu. Gzleri de
glyordu. Savunma g kazand gibi bir eyler zrvalad. Gsteri yapyordu.
... Robert E. Lee Ewell!
Mubair in nlayan sesine horoz gibi, ufack tefecik bir adam karlk verdi ve gelip yerini ald.
Kendi adn duyunca ensesi kzarmt. Dndnde yz de ensesi kadar kzld. Ada ile pek
benzerlii olmadn grdk.*
*Robet E. Lee: Gneyli bir kahraman: Konfederasyon ordular komutan.

Alnna yeni ykanm bir perem dklmt. Burnu sivri ve parlakt. enesi yokmu da, ince
boynunun bir uzantsym gibiydi.
... Tanr yardmcm olsun, diye tt.
Maycomb kadar byk her kasabada Ewelllar gibi aileler vardr. Hi bir ekonomik deiim,
bunlarn durumunu sarsmaz. Byleleri zenginlik gnlerinde de yoksulluk gnlerinde de konuk gibi
yaarlar. Okul grevlileri ocuklarn okulda tutamaz, salk grevlileri doutan sakatlklardan,
parazitlerinden, pis evrelerinin getirdii hastalklardan onlar kurtaramaz.
Maycombun Ewelllar, kasabann p dkme alannn tesindeki eski bir Zenci kulbesinde
otururlard. Kulbenin tahtalar tenekelerle salamlatrlm, dam teneke kutularla sktrlmt.
Drtke olan binada drt minik oda vard. Kulbe drt eri br tan zerine ireti oturtulmutu.
Pencereleri yalnzca duvarlardaki aralklard. Bu aralklar yazn peynir uvallar ile rtl olur,
bylece evi plkten gelen sineklere kar korurlard.
Sineklerin karnlar hep at. nk EwelPlar pl her gn elden geirirlerdi. Sonu (yediklerinin
dnda kalanlar) evin evresini deli bir ocuun oyun yerine dndrrd. Kesilmi aalar, eski
sprge sopalar ve alet saplar it ilevi grrd. Her sopann ucunda tellerle tutturulmu pasl
trmklar, krekler vard. Bu barikatn evreledii alanda bir T-Ford otomobil, eski bir dii
iskemlesi, Nuh nebiden kalma bir buzluk ve daha gsterisiz eyler; eski pabular, radyolar, resim
ereveleri, kavanozlar bulunurdu. Btn bu hengmenin arasnda portokal renkli tavuklar umutla
eelenirdi. Bu bahenin bir kesi Maycombu hep artmtr. it boyunca sralanm, eski porselen
kaplar iinde prl prl, harikulade sardunyalar dururdu. Bayan Maudie bahesine sardunya ekecek
kadar alak gnll olsayd ancak bu denli sevgiyle baklm olurlard.
Mayella EwelPa ait olduunu sylerlerdi. Kimse evde ka ocuk olduunu bilmiyordu. Kimi alt,
kimileri dokuz derdi. Yoldan geerseniz pencerelerde hep birka kirli yz grrdnz. Noel dnda
kimsenin oradan getii olmazd. Noelde kiliseler yardm sepetleri yollard. Bir de belediye bakan
plere yardm etmemizi, pmz kendimizin dkmesini isterdi. Geen Noel arya uyup
gitmitik. Anayoldan ple oradan da EwelPlarm evinin nnden geen ve Zenci mahallesine
giden toprak bir yol vard. Dnmek iin ya geri gitmeniz ya da sonuna kadar gidip, Zencilerin
bahelerinden manevra yapmanz gerekirdi. Karl aralk sabahlarnda bacalarndan kan mavi
dumanlan ierden vuran atele kzaran kulbeler, temiz ve scak grnrlerdi.
evrede gzel kokular olurdu. Tavuk, kzaran jambon... Jem ve ben kzaran bir sincab

farkedebilirdik. Ama tavan ve gelincik gibi kokular ayrt etmek iin Atticus gibi bir taralnn burnu
gerekiyordu. Kokular Ewellalara yaklatka yok olurlard.
Tank iskemlesindeki adam komularndan iyi yapan tek ey scak su ve sabunla ykandnda teninin
beyaza dnmesiydi.
Bay Robert Ewell? diye sordu Bay Gilmer.
Adm bu arkada!
Bay Gilmer biraz bozuldu. Ona acdm birden. Bir eyi imdi aklasam iyi olacak. Avukat
ocuklarnn yanlglara dtklerini duymutum. Dava srasnda olagelen tartmalara bakp kar
taraf babalarnn can dman sanr, zlrlermi. lk ara verildiinde de kol kola, dosta dar
ktklarn grnce arp kalrlarm. Jemle benim iin bu gererli deildi. Babamzn kazanmas
ya da yitirmesi bizim iin sorun deildi. Bu nedenle yeterince duygusal bir anlatmda
bulunamadysam zr dilerim. Bunu yapsam, gerek d olurdu. Tartma grev gerei olmaktan
kp kiiselleti mi ayrt edebiliyorduk ama bu ou kez babamz dnda olan avukatlar izlerken
oluyordu. Bay Gilmer de babam da grevlerini yapyorlard. stelik Bay Ewell Bay Gilmer in
tanyd ve ona terbiyesizlik etmesi gereken en son kiiydi. Bir sonraki soru, Mayella Ewallin
babas msnz? oldu. Verilen yant ise uydu:
Deilsem renmek iin ok ge... annesi ld.
Yarg Taylor kprdand. skemlesini yavaa dndrp tana bakt:
Mayella Ewellin babas msnz?
Kahkahalar bakla kesilmiesine sona erdi. Ewell zavall bir sesle, Evet efendim, dedi. Yarg
Taylor ses tonunu deitirdi. lk kez mi bir durumaya geliyorsunuz? Sizi daha nce grdm
sanmyorum. Tank ban sallaynca devam etti; Bir eyi iyice belleyelim: Ben burada oturduum
srece ahlk d hibir dnce sze dnmeyecektir. Anladnz m? Bay Ewell anladm dediyse de
anladn sanmyorum. Yarg Taylor iini ekti. Tamam m, bay Gilmer?
Saolun efendim... Bay Ewell bize 21 Kasm gecesi olanlar anlatr msnz? Kendi kelimelerinizle.
Jem srtp san geriye itti. Kendi kelimelerinizle. Bay Gilmer in klie szyd. Hep dnrdk;
kimin kelimeleriyle anlatacaklarndan korkuyor diye.
21 Kasm gecesi eve dnyordum. Bir yn al rp toplamtm. Tam ite geldim ki Mayellann
ahrda skm bir domuz gibi bardn...
Bu noktada Yarg Taylor tann zevzeklik etmeyecei kansna varm olmal ki uykulu bir biimde
yerinden kaykld.
Saat kat Bay Ewell?
Gn batnmdan az nce. Ne diyordum? Mayella sa hazretlerine nispet yaparcasna baryordu...

Evet? Baryordu? dedi Bay Gilmer.

Bay Ewell akn akn Yarga bakt.
ey. Mayella yle baryordu ki elimdekini frlatp kotum. ite dolanmm. Kendimi kurtarp
pencereye vardmda grdm ki...
Bay Ewellin surat mosmor oldu. Ayaa kalkp Tom Robinsonu gsterdi. u kara kpei
Mayellann stnde grdm!
Yarg Taylor un davalar pek sessiz geerdi ve tokmaa pek gerek olmazd. Bu kez be dakika
sreyle vurdu. Atticus krsye gitmi ona bir eyler sylyordu. Bay Heck Tate sralarn arasnda
durmu ortal yattrmaya abalyordu. Zenciler kzgn kzgn homurdanmaktaydlar.
Peder Sykes, Dillle benim nmden eilip Jemin kolunu ekti. Bay Jem, Bayan Jean Louisei eve
gtrseniz iyi olacak. Beni duyuyor musunuz, Bay Jem?
Jem ban evirdi. Scout, eve git. Dill, sen ve Scout eve gidin.
Zorla gtrmen gerek! Atticusun kuraln anmsamtm.
Jem bana bard ard, sonra da Peder Skesa Boverin Peder, naslsa anlamaz, dedi.
Gururum incinmiti. Anlyorum. Senin anladn hereyi ben de anlyorum.
Sus! Anlamyor Peder. Daha dokuzunda bile yok.
Peder Sykesn siyah gzleri kayglyd. Bay Finch burada olduunuzu biliyor mu? Bunlar Bayan
Jean Louisein ve sizin gibi delikanllarn duymas uygun olan eyler deil.
Bizi gremez. Zarar yok Peder.
Jemin kazanacam biliyordum. Onu buradan hibir ey koparamazd. Dill ve ben imdilik
gvencedeydik. Atticus baksa bizi grrd.
Yarg Taylor tokman vururken Bay Ewell rahat rahat oturmu, yaratt kargaal izliyordu.
Tek bir keime ile piknik yapan bu mutlu insanlar sinirli, gergin bir kalabala evirmiti. Grlt ve
tokmak sesleri giderek azald. En sonunda yalnzca Yarg Taylor dan kan pink-ponk-ponk gibi bir
ses kald.
Ynetime yeniden el koyan Yarg arkasna yasland. Birden yorgun grnd gzme: Yal
gsteriyordu. Atticusun dediini dndm. Kars ile pmyorlar demiti. Yetmi dolaynca
olmalyd.
Bir istek var, dedi Yarg, Salonun boaltlmas, hi deilse kadn ve ocuklarn kartlmas iin.
imdilik reddedildi. nsanlar grmek istediklerini grr, duymak istediklerini duyarlar. Burju da
ocuklarna gsterme ve duyurma haklar vardr. Ama hepsini sessizce karlayacaksnz. Yoksa
buray boalttrrm. Hem de hakknzda dava aarak. Bay Ewell, tanklnz bir Hristiyana yarar

dille yapacaksnz. Mmknse tabii. Devam edin. Bay Gilmer.

Bay Ewell bana sar ve dilsizleri anmsatyordu. Yargn kulland szckleri bugne dek hi
duymamt. Sessizce yinelemeye alyordu. Asl anlam yok olmutu. Yzndeki kibir yok oldu,
yerine kpeklemi bir ifade geldi. Ho Yarg bunu yutmad ve tan gz hapsine ald. Atticusla
Bay Gilmer baktlar. Atticus yine oturmutu. Yzn gremiyorduk. Yarg bir soru ile onu
rahatlatt: Bay Ewell: San kznzla cinsel ilikide bulunurken mi grdnz?
Evet... grdm.
zleyicilerden t kmyordu. Sank bir eyler syledi. Fsldatlar.
Penceredeydim mi dediniz?
Evet efendim.
Yerden ne kadar ykseklikte?
Doksan santim kadar.
eriyi rahat grebiliyor muydunuz?
Evet.
Oda nasl grnyordu?
Her ey darmadankt. Kavga etmiler gibi.
San grnce ne yaptnz?
Ben arka kapya dolandm. O da arada n kapdan kap gitti. Kim olduunu grdm tabii.
Mayellann durumu nedeni ile ardndan gidemedim. eri girdiimde yerde baryordu...
Sonra ne yaptnz?
Bay Tatee kotum. Kim olduunu biliyordum. teki Zenci mahallesinde otururdu. Her gn
nmzden geerdi. On be yldr oralarn temizlenmesi iin yre ynetimine bavururum Yarg
bey; bunlar hem tehlikeli, hem de topramn deerini dryorlar...
Saolun Bay Ewell, dedi Gilmer. Tank, iskemleden apartopar inerken Atticusa arpt. Bu kez
Taylor salondakilerin glmesine ses karmad.
Bir dakika baym. Size bir-iki soru sorabilir miyim?
Bay Ewell geri geri iskemleye geip yerleti. Atticusun yzne byk bir gvensizlikle bakt.
Maycomb yresinin tm tanklar bu ifadeyi kar tarafn sorgulamas srasnda taknrlard.
Bay Ewell, diye balad Atticus. O gece pek kouturmusunuz. Eve komusunuz, pencereye

komusunuz, ieri komusunuz, Mayellaya ve Tatee komusunuz. Bu arada doktora da kotunuz

mu?
Gerek yoktu. Olup biteni grmtm.
Ama anlamyorum, dedi Atticus. Mayellann durumundan kayglanmadnz m.
Hem de nasl. Kimin yaptn grmtm.
Fiziksel durumunu... yaralarnn tbb yardm gerektireceini dnmediniz mi?
Niin?
Doktora gereksinimi olduunu dnmediniz mi?
Tank hi dnmediini, mr boyunca hi doktor armadn, arm olsa bunun kendisine
be dolara patlayacan syledi.
Hepsi bu mu? diye de ekledi.
Pek deil. Bay Ewell, erifin dediklerini duydunuz deil mi?
Nasl yani?
Bay Tate tank iskemlesinde konuurken buradaydnz deil mi? Dediklerini duydunuz?
Bay Ewell bu soruyu iyice tartt.
Evet.
Mayellann yara-beresi konusunda ayn grte misiniz?
Nasl yani?
Atticus, Bay Gilmer e bakp gld. Bay Ewell savunmaya yardmc olmaya hi niyetli deildi.
Haa tamam. Tatenin dedii her eye katlyorum?
yle mi? Emin olmak istedim. Atticus yazmana gitti. Tatein szlerini bir kez daha okuttu. Yazman
bunlar borsa blteni gibi okuyordu.
... hangi gz, sol, ah evet demek ki sa olur, sa gzyd Bay Finch imdi anmsyorum
dvlmt... Sayfay evirdi. ...yzn o taraf erif, ltfen dediklerini tekrarla, sa gz dedin
dedim...
Tate dorusunu bilir. Gz morarmt ve kt dvlmt.
Kk adam iskemledeki eski iretiliini ve utangaln yitirmie benziyordu. Atticusu diine gre

bulduu akt. Gsn kabartt ve yine bir horoza benzedi. Atticus bir soru daha sorarsa patlayacak
sandm.
Bay Ewell, okuma-yazmanz var m?
Bay Gilmer araya girdi: tiraz ediyorum: Tann okur yazarlnn davayla ilgisi yoktur.
Yarg konuacakt ki Atticus atld: Sayn Yarg, bu soruyu ve bir sonraki soru ilgisini
gsterecektir.
Pekl. Yalnz grmemizi sala! tiraz reddedilmitir.
liki konusunda Bay Gilmer de hepimiz kadar merakl grnyordu. Atticus soruyu yineliyorum,
dedi. Okumanz yazmanz var m?
Elbette.
Adnz bize yazp gsterebilir misiniz?
Tamam. sizlik eklerimi nasl imzalyorum sanyorsun?
Bay Ewell kasaballara sevimli grnmeye alyordu. Aadan gelen glmeler ve fsltlar onun
ne maln gz olduuyla ilgili olmalyd.
Kzmaya balamtm. Atticus ne yaptn biliyordu herhalde ama bana kalrsa yanna k almadan
kurbaa avna kmt. Bebekliimizden bu yana en iyi bellediim avukatlk kural tana hibir
zaman, ne olursa olsun yantn bilmediin soru sormama kuralyd. Sordun mu hi istemedin bir
yant alabilirdin. Bu da savunmann berbat olmas demekti.
Bay Ewell bir zarfn arka tarafna yazd ve ban kaldrd. Kaldrnca da kendisini yeni am bir
zamba izler gibi izleyen Yarg Taylor la gzgze geldi. Bay Gilmer yar oturmu, yar ayaktayd.
Bir jri yesi parmaklktan teye uzanmt.
Ne oluyor? Ne bakyorsunuz?
Solaksnz Bay Ewell, dedi Yarg Taylor.
Bay Ewell kzgnd: Solaklnn bu ile ne ilgisi vard ki? sadan korkan bir adamd. Atticus Finch
gibi avukatlar onun saflndan yararlanyorlard. Atticus Finch gibileri hep bu tr dalaverelere
bavururlard. Ne oldulnu anlatmt. Atticusun sorular onun tankln sarsamazd. Pencereden
bakmt, sonra da Zenciyi kovalamt, sonra da erife komutu. Atticus onunla iini bitirdi.
Bay Gilmer bir soru daha sordu:
ki eli de kullanma yeteneiniz var m?
Yok. Bir elimi de teki gibi kullanrm.

Jem sevinten ldrm gibiydi. Balkon parmaklna yumruunu vuruyor. Kstrdk onu! diye
syleniyordu.
Ben sanmyordum. Bana kalrsa Atticus Mayellay dvenin Bay Ewell olabileceini gstermeye
alyordu. Sa gz morarmt, yznn sa taraf hrpalanmt. Bu da sol elli birinin ii gibi
grnyordu. Sherlock Holmes ve Jim Finch buna kanabilirlerdi ama Tom da solak olabilirdi. Bay
Heck Tate gibi gzmn nnde yz bana dnk birini canlandrmaya altm. Sa eliyle tutmu,
solla da dvm olabilirdi. Toma baktm. Arkas dnkt ama omuzlar ve kaln boynunu
grebiliyordum. Kolaylkla yapm olabilirdi. Bana kalrsa Jem dereyi grmeden paay svyordu.

ON SEKZNC BLM
Birisi baryordu:
Mayella Violet Ewell!
Gen bir kz tank yerine kt. Elini kaldrp gerei, yalnzca gerei syteyeceine yemin ederken
pek zayf duruyordu.
Tank iskemlesine geip yzn dnnce gerekteki kendine benzedi: Yorucu ilere alk, kaln
gvdeli bir gen kadn.
Maycombda kimin her zaman, kimin ylda bir ykandn anlardnz. Bay Ewell'in kaznm bir
grnm vard. Sanki suya batnca koruyucu tabakalarndan yoksun kalmt da derisi d etkenlere
duyarl olmutu. Mayella ise srekli temiz kalmaya zen gsteren biri gibiydi. Ewell bahesindeki
krmz sardunyalar anmsadm.
Bay Gilmer Mayelladan 21 Kasmda neler olduunu kendi kelimeleri ile jriye anlatmasn istedi.
Kendi kelimeleriyle, ltfen.
Mayella sessizdi.
O gn akam zeri neredeydiniz?
Verandada.
Hangi verandada?
Yalnzca bir tane var. n tarafta.
Orada ne yapyordunuz?
Hibir ey.
Yarg Taylor, Yalnzca ne olduunu anlatn. Anlatabilirsiniz deil mi?
Mayella ona bakt ve hkrklara bouldu. Eliyle azn kapam, ylece alyordu. Yarg alamas
iin ona bir sre tand. Sonra da:
Yeter! dedi. Doruyu sylediin srece korkacak hibir ey yok burada. Buras sana yabanc...
biliyorum. Ama senin ne utanacak, ne de korkacak bir eyin var. Neden korkuyorsun?
Mayella ellerinin ardndan mrldand.
Ne dedin?

Ondan, dedi, Atticusu gstererek.

Bay Finchden mi?
Mayella ban sallad. Babama yaptn bana da yapsn istemiyorum. Beni de solak yapp...
Yarg Taylor kafasn kad. Bugne dein byle bir sorunla karlamad akt.
Ka yandasn Mayella?
On dokuz buuk.
Yarg boazn temizledi ve yattrc bir havayla konumaya balad. Bay Finch seni korkutmay
dnmyor. Kald ki yapmaya kalkarsa ben buradaym. im bu. Koskoca kzsn. imdi dik otur da
ona ve hepimize ne olup bittiini anlat. Yapabilirsin deil mi?
Jeme fsldadm: Deli mi bu?
Jem tan inceliyordu. Bilemem. Yarg kendine andracak kadar akl var. Belki de... nereden
bileyim canm!
Sakinleen Mayella Atticusa son bir bak frlatt. Verandadaydm ve o... o geldi. Babamn getirdii
bir ktk vard kesilmesi gereken... babam kesmemi sylemiti. Ben kendimi pek iyi hissetmiyordum.
O geince...
Kimdi bu O?
Mayella Tom Robinsonu gsterdi. Daha ak olman isteyeceim, dedi Bay Gilmer. Yazman
iaretleri yazya geiremez.
uradaki... Robinson.
Sonra ne oldu?
Gel buraya Zenci dedim. u dolab benim iin kr. Sana bir eyrek vereyim. Kolayca yapabilirdi.
Baheye girdi. Ben de eyrei almaya ieri girdim. Arkam dnerken zerime ulland. Boazmdan
yakalamt. Pis szler sylyordu. rpndm, bardm. Bana vurdu, vurdu...
Bay Gilmer Mayellann kendine gelmesini bekledi. Islak ellerindeki mendil terli bir ipe dnmt.
Yzn silmek iin atnda da bumburuuktu. Bir soru bekledi ama gelmeyince, beni yere yatrd,
boazm skt ve benden yararland, dedi.
Bardnz m? Barp, kar koymaya altnz m?
Sanrm altm. Yapabildiimce barp vurdum.
Sonra ne oldu?

Pek anmsamyorum. Bir baktm babam odada. Baryor, kim yapt bunu diye; kim yapt bunu?
Sonra bayldm. Kendime geldiimde Bay Tate beni yerden kaldrm suya gtryordu.
Konuma Mayellaya gven vermiti. Sesinde babasnn kstahl yoktu. Daha dingindi. Gz
kslm, kuyruu kvrlan, kzgn bir kediyi andryordu.
Onunla gcnn yettiince boutuunu syledin. Cann diine takarak m?
Evet, Mayella babasnn szlerini yineliyordu.
Sana tam olarak tecavz ettiinden emin misin?
Mayellann yz burutu. Yine alayacak diye korktum. Ama alamak yerine, stediini elde etti,
dedi.
Bay Gilmer eliyle alnn silince, gnn ne denli scak olduunun bilincine vard herkes.
imdilik bu kadar, dedi kibarca. Ama orada kaln. Kt Bay Finchin de soracaklar var.
Savc tan savunmaya kar nyargl davranmaya itemez, dedi Taylor. Hi deilse bu davada
itemez.
Atticus glmseyerek yerinden kalkt. Tank iskemlesine gitmek yerine ceketini ap, parmaklarn
yelek ceplerine soktu. Sonra da pencereye yrd. Dar bakt. Bakt yerle pek ilgilenmie
benzemiyordu. Dnp tank yerine geldi. Adm gibi biliyordum ki bir konuda karar vermeye
alyordu.
Bayan Mayella, dedi glmseyerek, sizi korkurtmaya almayacam... imdilik. Tanalm. Ka
yandasnz?
On dokuz. Yarga sylemitim.
Evet doru, sylemitiniz. Sabr gstermeniz gerek. Yalandm. Sylenenleri pek iyi tutamyorum
aklmda. Szlerini yinelemenizi isteyebilirim. Yantlarsnz deil mi? yi.
Mayellann yznde hi de anlay belirten bir anlam yoktu. Kzgn kzgn bakyordu.
Benimle alay ettiiniz srece sorularnz yantlamam.
Efendim? Atticus armt.
Alay ederseniz...
Yarg, Bay Finch seninle alay etmiyor. Neyiniz var sizin kuzum? dedi.
Mayella gzlerini ksp Atticusa bakt ama yantlarn Yarga verdi: Bana Bayan Mayella filan
dedii srece. Onun bu havalarna katlanmak zorunda deilim.

Atticus yine pencereye gidip bu ii Yarga brakt. Taylor pek acma duygusu uyandracak tipte biri
deildi ama aklamaya altka ona acdm. Bay Finchin konuma biimi byle. Yllardr
Adliyede birlikteyiz. Seninle alay etmiyor. Sana kibar davranmaya alyor. Davran byle.
Yarg geriye yasland. Atticus, devam et. Alay etmediin de zabtlara gesin.
Bugne kadar hi kimse ona efendim veya Bayan Mayella dememi miydi? Hayr. Yaam ne mene
bir eydi? Ksa srede rendim.
On dokuz mu dediniz? Ka kardeiniz var?
Yedi. Okulun ilk gn grdm rnee benzeyip benzemediklerini merak ettim.
En bykleri siz misiniz?
Evet.
Anneniz leli ne kadar oldu?
Bilmem, ok oldu.
Hi okula gittiniz mi?
Babam kadar iyi okur yazarm.
Okula ne kadar gittiniz?
ki yl... yl... bilemem.
Atticusun sorularnn gerisindeki ereveyi grmeye balamtm. Bay Gilmer n ilgisiz bulduu
sorularla EweHlarn yaantsn ortaya seriyordu. Jri isizlik parasnn aileyi doyurmaya
yetmediini, babann byk bir olaslkla ikiye yatrdn, gnlerce bataklkta kalp eve hasta
dndn, hava pek souk olmad iin pabu gerekmediini ama gerekince eski araba
lastiklerinden kesilmi paralarla harikulade pabular yaplabildiini, sularn ple yakn bir
kaynaktan aldklarn rendi. evreyi psz tutuyorlard. Herkes kendi temizliinden sorumluydu.
Yjkanmak istiyorsan kendi suyunu tayordun.
Kkler srekli hastayd. Hep kanyorlard. Arada bir, bir hanm gelip Mayella niye okula
gitmiyor diye soruyordu. O da yantn yazl veriyordu. Bir aileye iki okur yazar yeterdi. tekiler
renmeseler de olurdu. Babann onlara gereksinimi vard.
Bayan Mayella, dedi Atticus, On dok^uz yanda bir kzn arkadalar olmal. Arkadalarnz
kim?
Tank arm gibi bakyordu. Arkadalar?
Evet, yanza yakm birileri? Kzlar ve olanlar? Sradan arkadalar?

Mayella yine yabanileti. Benimle yine alay ediyorsunuz deil mi Bay Finch?
Atticus bu soruyu kendininkine yant sayd.
Babanz seviyor musunuz Bayan Mayella?
Sevmek mi? Ne yani?
Yani size iyi davranr m? Geinir misiniz?
Eh ite, idare eder. ey dnda...
Ne dnda?
Mayella babasna bakt. skemlesini parmaklklara dayam olan Bay Ewell oturuunu dzeltip yant
beklemeye koyuldu.
Hibir ey dnda. dare eder.
Bay Ewell yine arkasna dayand.
medii zamanlarn dnda m? Atticus bunu yle yumuaklkla sylemiti ki Mayella ban edi.
Sana saldrr m?
Nasl?
tiinde, seni hi dvd m?
Mayella nce Yazmana, sonra da Yarga bakt.
Soruyu yantla Bayan Mayella, dedi Yarg.
Babam samn telini incitmemitir. Bana hi dokunmam tr.
Atticus kayan gzlklerini itti. Tantk Bayan Mayella. imdi davaya dnelim. Tom Robinsondan
bir eyi krmasn istemitin. Neydi o?
Eski bir dolap. Yannda ekmeceleri olan cinsten.
Tom Robinsonu iyi tanr miydin?
Ne demek istiyorsunuz?
Kim olduunu, ne olduunu biliyor muydunuz?
Mayella ban edi. Kim olduunu biliyordum. Evin nnden hep geerdi.
Onu ilk kez mi baheye aryorsunuz?

Mayella irkildi. Atticus yine pencerelere doru gidiyordu. Soru sorar, dar bakar ve yant beklerdi.
Bu irkilmeyi grmedi ama sezdi. Dnp kalarn kaldrd.
Onu ilk kez... Soruyu yineledi. .
Evet. yle.
Ondan nce hi armam mydnz?
Mayella hazrlklyd artk. Hayr. Kesinlikle hayr.
Bir hayr yeterli. Ufak tefek iler yapmasn istemezdiniz mi hi?
Olabilir. Bir sr Zenci vard.
ardnz ve onun geldii bir gn?
Hayr.
Pekl. Olup bitene gelelim. Odanza dndnzde tam arkanzdayd tamam m?
Evet.
Boaznza sarlp ak sak szler syledi dediniz... doru mu?
Doru.
Atticusun bellei birden canlanm gibiydi. Dediniz ki beni yakalad, boazm skt ve benden
yararland... doru mu?
yle dedim.
Yznze vurduunu anmsyor musunuz?
Tank duralad.
Boaznz sktndan eminsiniz. Bu srada direniyordunuz, evet? Bardnz, ardnz. Yznze
vurdu mu?
Mayelladan ses kmyordu. Bir eyleri zmek ister gibiydi. Bay Heck Tate'le benim yaptmz
eyi yapyor gibi geldi
bana. Gz nne getirmeye abalyordu. Bay Gilmer e bakt.
Kolay bir soru Bayan Mayella. Bir kez daha deneyelim: Yznze vurdu mu?
Atticusun sesi yumuakln yitirmiti. Kuru, duygusuz, profesyonel sesiyle konuuyordu.
Yznze vurduunu anmsyor musunuz?

Hayr. Yani evet. Bana vurdu.

Son cmle yantnz m oluyor?
Ha? Evet, vurdu. Bilmem ki! Anmsayamyorum. Her ey ok abuk olup bitti.
Yarg Taylor Mayellaya serte bakt. Alamayn kk hanm. Atticus ise tam tersini savundu:
Brakn alasn, dedi. Zamanmz ok.
Mayellann Atticusa baklar kin doluydu. Sorularnz yantlarm. Beni buraya alay etmeye
kardn deil mi?
yi dedi Atticus. Birka tane kald yalnzca. Sann size vurduunu, boynunuza sarldn, ve size
tecavz ettiini sylediniz. Doru kiiden sz ettiimizi belirlemek istiyorum. Size tecavz eden
adam gsterir misiniz?
te u.
Atticus sana dnd. Tom ayaa kalk. Bayan Mayella seni iyice grsn. Adam bu mu Bayan
Mayella?
Tom Robinsonun gl omuzlar gmleinin altnda kprdandlar. Ayaa kalkt. Bir dengesizlik
vard, ama bu duruundan gelmiyordu. Sol kolu tekinden bir kar kadar ksayd ve l gibi
duruyordu. Eci bc bir eli vard ve taa balkondan bu elin hibir ie yaramad akt.
Scout! diye bard Jem. Scout bak... Peder, adam sakat!
Peder Sykes eilip fsltyla, Genken dokuma makinesine kaptrd. Bay Dolphus Raymondun
yerinde, dedi.
Size tecavz eden adam bu mu?
Evet. Kesinlikle o.
Nasl?
Mayella ldrm gibiydi. Nasl bilmem ama yapt ite... ok abuk oldu... ben...
Atticus, Bu ii soukkanllkla gzden geirelim, diyordu ki Bay Gilmer itirazda bulundu. Sorular
ilgiliydi ama tan bunaltyordu. Yarg Taylor kahkahayla gld. Otur Horacel Hi yle bir ey
yok. Esas tank Atticusu bunaltyor.
Salonda glen tek kii Yarg Taylor du Bebekler bile sessizdiler. Annelerinin memelerinde boulup
kaldlar m diye meraklandm.
imdi... Sann sizi boup dvdn sylediniz. Arkamdan gelip vurdu dediniz. Dndnz ve
oradayd. radenizde deitirmek istediiniz bir ey var m?

Olmayan bir ey oldu diyemem. Dememi mi istiyorsunuz?

Hayr. Ne olduunu bir kez daha anlatn.
Anlattm!
Dndnz ve oradayd. Boaznza m sarld?
Evet.
Sonra boynunuzu brakp size vurdu, yle mi?
< Evet.
Sol gznz sa eliyle mi morartt?
Kafam edim. Tam vuramad. Kafam edim.
Mayella uyanmt.
Nedense ifadeniz birden kesinlik kazand. Oysa az nce anmsamyordunuz.
Bana vurdu dedim.
Peki. Vurdu, boaznz skt ve tecavz etti. Tamam m?
Tamam.
Gl bir kzsnz. Bu arada siz ne yapyordunuz? ylece duruyor muydunuz?
Dedim ya, bardm, tekmeledim... direndim.
Atticus soru bombardmanna geti. Yarg Taylor: Yava ol Atticus. Yantlamas iin frsat tan,
dedi.
Peki. Neden kamadn?
Denedim.
Denedin. Ne engelledi?
Beni yere arpt. Evet. Beni yere arpt ve stme ulland.
Bu arada sen hep baryor muydun?
Evet.
Dier ocuklar seni niye duymadlar? Neredeydiler? plkte mi?

Yant yoktu.
Neredeydiler? Neden lklarna komadlar ki? plk ormandan yaknd.
Yant yoktu.
Yoksa baban pencereden grene kadar barmadn m? Barmadn, deil mi?
Yant yok.
Tom Robinsondan nce baban iin bastn l. yle mi oldu?
Yant yok.
Seni kim dvd? Tom mu, yoksa baban m?
Yant yok.
Baban pencereden ne grd? Tecavz m yoksa direnii mi? Neden doruyu sylemiyorsun
ocuum? Seni Bob Ewell dvd, deil mi?
Atticus bizden tarafa dndnde midesi aryormuasna yzn buruturmutu. Mayellann
yznde de kzgnlkla dehet karm bir ifade vard. Atticus bezgin bir tavrla oturdu ve mendiliyle
gzlklerini sildi.
Sonunda Mayellann dili zld. Bir ey syleyeceim, dedi.
Atticus ban kaldrd. Bize ne olduunu anlatmak m istiyorsun?
Ama Mayella bu ardaki gizli efkati duymad. Birey syleyeceim. Baka da konumayacam.
u Zenci bana tecavz etti. Siz beyefendiler de buna kar bir ey yapmayacaksanz hepiniz
korkaksnz... adisiniz. Topunuz birden! Btn o attnz havalar be para etmez. Btn bu efendimli,
bayanl konumalarnz be para etmez Bay Finch.
Ve bu kez gerek hkrklara bouldu. Omuzlar sarslyordu. Sznde de durdu. Baka hibir
soruyu yantlamad. Bay Gilmer in abalarn bile karlksz brakt. Bu kadar zavall ve cahil
olmasayd Yarg Taylor onu mahkemeye hakaretten ieri attrrd.
Pek anlamyordum ama Atticus onu ok fena bozmutu sanrm. Bunu yapmaktan da mutlu olmua
benzemiyordu. Ba eik oturuyordu. Hi kimsenin baklarnda Mayellann babama bakarkenki
nefreti grmedim.
Bay Gimer Yarg Taylor a savcln ara verilmesini istediini syleyince Yarg, hepimiz
dinlensek iyi olur. On dakika ara, dedi.
Atticus ve Gilmer krsnn nnde birleip fsldatlar, sonra da tank yerinin arkasndaki kapdan
ktlar? Bu bacaklarmz uzatabiliriz anlamna geliyordu. Uyumu olduumun farkna vardm. Jem
kalkt ve esnedi. Dill de yle. Peder Sykes yzn sildi. Dediine gre salonun scakl otuz iki

derece vard.
Basna ayrlm iskemlede sessizce oturan ve sylenenleri sngersi beyni ile ien Bay Braxton
Underwood, gzlerini Zenciler balkonuna evirdi ve gz gze geldik. Homurdanp ban evirdi.
Jem, Bay Underwood bizi grd, dedim.
Bo ver. Atticusa sylemez. Gazetenin haberler stununa koyar. Jem, Dif'e dnp, ona durumann
inceliklerini anlatmaya balad.
O incelikleri merak ediyordum. Uzun tartmalar olmamt. Bay Gilmer kovuturmay adeta
isteksizce srdryordu. Atticus, Taylor un bakt davalarda savunman yalnzca eldeki kantlara
dayandrrsan ansn yok derdi. Yarg tembel ve uykulu grnrd ama arln da koymay
bilirdi. Atticus
onun iyi bir yarg olduunu sylerdi.
Az sonra Taylor dnd ve dner iskemlesine oturdu. Cebinden bir puro karp inceledi. Dilli
drttm. ncelemeyi kazasz atlatan puro, byk bir sra yenik dt.
Arada onu izlemeye geliriz. Btn leden sonrasn alacak. Bak gr, dedim.
Yukarlardan gzetlendiinin farknda olmayan Yarg Taylor, kopard ucu dudaklarnn nne
getirdi. Tuh diye ses kararak, bir para tkrd. Sonu tam isabetti.
Genelde ara demek, bir yn insann gidip gelmesi demekti. Oysa bugn yerinden kprdayan yoktu.
Genleri yerlerinden kaldrtamayan Bogezerler Kulb bile duvar dibinden ayrlmamt. Sanrm
Bay Tate tuvaleti grevlilere ayrmt.
Atticus ve Gilmer dndler. Yarg Taylor saatine bakt: Drde geliyor, dedi. Bu ilginti ite. Saat
iki kez vurmu olmalyd. Hi duymamtm.
Bugn bitirmeye alalm m? dedi Yarg Taylor. Ne dersin Atticus?
Yapabiliriz sanrm.
Ka tann var?
Bir.
Peki, ar onu.

ON DOKUZUNCU BLM
Tom Robinson uzand, sol kolunun altna parmaklarn geirip kolunu kaldrd. ncilin zerine
uzanan bu cansz sol el, kitabn kapan arad. Sa eli yardm braknca sol el Incilden kayp
Yazmann masasna dt. Tam geri koymaya abalyordu ki Yarg Taylor homurdand: Tamam
Tom. Tom yemin etti ve tank iskemlesine geti.
Atticusun sorularndan anlald kadar ile Tom yirmi be yandayd, evliydi ve ocuu vard.
Daha nce de ba polisle derde girmiti. Yanl bir yznden otuz gn yemiti.
ok yanl bir i olmal, dedi Atticus. Ne yaptn?
Biri ile dalatm. Beni baklamaya kalkt.
Baard m?
Evet ama ldremedi. te... Tom sol omzunu oynatt.
Evet. kiniz de hkm giydiniz mi?
Evet efendim. Ben yattm, nk para cezasna evirip deyemedim. O deyip kt.
Dill eilip Jeme Atticusun ne yapmak istediini sordu. Jeme baklrsa Atticus Tomun jriden
saklayacak bir eyi olmadn gstermeye alyordu.
Mayella Violet Ewell tanyor muydun?
Evet efendim. Her gn tarlaya giderken nlerinden geerim.
Kimin tarlas?
Bay Link Deasa alrm.
Kasmda pamuk topluyor muydun?
Hayr efendim. Sonbahar ve kn bahede alrm. Btn yl Bay Deasa alrm. Bir sr ceviz
aac filan vardr.
Her gn Ewell'larn evinden getiini syledin. Kullanabilecein baka bir yol var m?
Hayr efendim. Bildiim kadaryla yok.
Mayella Ewellin seninle konutuu olur muydu?
Tabii baym. Geerken apkam karrm. Bir gn benden ieri gelip dolab krmam istedi.

Ne zaman istedi bunu?

Geen baharda Bay Finch. Aklmda nk hasat zamanyd ve yanmda apa vard. apa dnda bir
eyim yok dedim. O da bende balta var dedi. Baltay verdi ben de dolab paraladm. Sana bir eyrek
vermem gerekiyor herhalde dedi, ben de yok bayan, para gerekmez dedim. Sonra da eve gittim. Bay
Finch... bunlar taa geen baharda oldu. Bir yl nce.
Eve yine gittin mi?
Evet efendim.
Ne zamn?
Birok kez.
Yarg Taylor n eli tokmaa gittiyse de vazgeti. Fsldamalar onun yardm olmakszn dindi.
Hangi koullar altnda?
Efendim?
Yani eve neden gittin?
Tom Robinsonun aln gevedi. arrd baym. Her geiimde benim iin bir ii olurdu. Kesmek,
yakmak, tamak gibi. iekleri her gn sulard...
Hizmetlerin iin para verildi mi?
Hayr efendim. lk kez eyrei nerdikten sonra bir daha vermedi. Bundan gocunmadm hi. Bay
Ewell ona hi yardm etmezdi. ocuklar da yle. Bana verecei eyrei de yoktu.
teki ocuklar neredeydi?
Hep evrede olurlard. alrken beni izlerlerdi. Kimisi pencerelere tnerdi.
Bayan Mayella seninle konuur muydu?
Evet efendim konuurdu.
Tom Robinson ifade verirken Mayella Ewell'n bu dnyadaki en yalnz insan olduunu anladm.
Yirmi be yldr evden kmayan Boo Radleyden bile yalnzd.
Atticus ona arkadalarn sorunca anlamam, alay edildiini sanmt. Jemin sz ettii melez
ocuklar kadar acklyd durumu. Beyazlar domuzlarn arasnda yaad iin onunla iliki
kurmuyorlard. Zenciler de beyaz olduu iin istemiyorlard. Zencilerin dostluunu yeleyen Bay
Dolphus Raymond gibi yaayamyordu, nk ne nehir kenarnda topra vard ne de eski bir aileden
geliyordu. Kimse Ewelllar iin, Onlar yledir ite, demiyordu. Maycomb onlara elinin tersiyle
Noel yardm sepetleri, isizlik paras veriyordu. Ona iyi davranan tek kii Tom Robinsondu. Ama o

Tomun kendisinden yararlandn sylyordu. Yerinden kalkarken ona ayandaki pislie bakar
gibi bakmt. Atticus dncelerimi bld. Hi Ewelllarn toprana -herhangi bir zamanda- hi
Ewell'larn toprana arlmakszn ayak bastn m?
Hayr Bay Finch. Bunu hi yapmam baym.
Atticus tann doru syleyip sylemediini anlamak iin gzn kapatp sesini dinle derdi. Tomu
bu yntemle snadm. kez bir nefeste hayr dedi. Sesinde titreme yoktu. Ona inanmaya
balyordum. Efendi bir Zenciye benziyordu ve hibir efendi Zenci arlmadan bir beyazn
bahesine girmezdi.
Tom, geen Kasmn 21inde ne oldu?
Aadaki seyircilerin tm nefes alp ne eildiler. Arkamzdaki Zenciler de yle. Tom kara
kadifeye benzeyen Zencilerdendi. Parlayanlardan deil de kadife gibi olanlarndan. Gzlerinin aklar
da prl prld. Sakat olmasayd gzel bir insan rnei olurdu.
Bay Finch, her zamanki gibi eve gidiyordum. EwalPlardan getiimde Bayan Mayella syledii gibi
verandadayd. Ortalk ok sessizdi. Nedenini bilmem. Nedenini dnyordum ki gel buraya, yardm
et dedi. iti getim ve bakndm ama krlacak odun gremedim. O, yoo, burada deil, i evin iinde
dedi. Menteeler yle eski ki kap neredeyse decek dedi. Tornavidanz var m Bayan Mayella dedim.
Elbette dedi. Merdivenleri ktm. O da girmemi iaret etti. n odaya gidip kapya baktm. Bayan
Mayella, bu kapnn bir eyi yok dedim. leri geri oynattm. Menteeler salamd. O da kapy yzme
kapad. Neden ortaln sessiz olduunu dnyordum ki ocuklarn evde olmadklarn farkettim.
ocuklar nerede dedim.
Tomun kadifeyz parlamaya balamt. Yzn svazlad.
ocuklar nerede dedim. Glmeye balad. Dondurma almaya gittiler dedi. Dedi ki o paralar
biriktirmek bir ylm ald ama becerdim, kente gittiler dedi.
Tomun sknts havadaki nemden deildi.
Sen ne dedin Tom?
Ne iyi yapmsnz Bayan Mayella gibisinden szler ettim. yle mi dersin dedi. Sanrm anlamad.
Ne iyi, paray onlar sevindirmek jin biriktirmisiniz demeye altm...
Anladm Tom. Devam et, dedi Atticus.
Artk gideyim, yapacak iim yok deyince, var dedi. Ne deyince, iskemleye k, u dolabn stndeki
kutuyu al dedi.
Krdn dolap deil, yle deil mi?
Tank gld. Hayr, baka. Oda kadar yksek bir dolap. Ben de dediini yaptm. Tam uzandm ki
bacaklarma sarld. Sarld Bay Finch. Beni yle korkuttu ki iskemle devrildi. Kap giderken de

devrilmi tek eya oydu baym. Tanr ahidimdir!

skemle devrilince ne oldu?
Tom Robinson yolun sonuna gelmiti. Aticusa, jriye ve Bay Unden/vooda bakt.
Tom, gerei sylemeye yemin ettin. Anlatacak msn?
Tom sinirli bir hareketle azn sildi.
Bay Finch, iskemleden dtm. Dnce o zerime atlad.
Atlad m? Saldrgan bir biimde mi?
Hayr efendim. Beni... bana sarld... Belime sarld.
Bu kez Yargn tokma serte indi. nerken de klar yand. Gece olmamt ama leden sonra
gnei pencerleri brakp gitmiti. Yarg Taylor disiplini salad.
Sonra ne yapt?
Tank yutkundu. Uzanp yzmn her tarafn pt. O gne dein yetikin hi kimseyi pmediini,
hi deilse bir Zenciyi peceini syledi. Dedi ki babamnkiler saylmaz. p beni pis zenci dedi.
Bayan Mayella nolur brakn gideyim dedim ama kapya yasland. Onu itmem gerekiyordu. ncitmek
istemedim Bay Finch. Brak gideyim diyordum ki Bay Ewell'i pencereden barmaya balad.
Ne dedi?
Tom Robinson yine yutkundu. Gzleri irileti.
Burada aza alnacak laflar deil. Bu insanlarn, bu ocuklarn nnde...
Ne dedi Tom? Jriye sylemen gerek.
Tom Robinson gzlerini yumdu. Dedi ki... seni allahn belas orospu... seni geberteceim.
Sonra ne oldu?
Bay Finch, yle hzl kotum ki ne olduunu bilmiyorum.
Tom, Bayan Mayella Ewella tecavz ettin mi?
Hayr baym.
Ona zarar verdin mi?
Hayr efendim.
Ona kar koydun mu?

Denedim. Onun cann yakmadan kar koymay denedim. Ona zarar vermek istemedim. tmedim,
dvmedim...
Anlyordum ki Tom Robinsonun davranlar da Atticusunkiler kadar iyiydi. Yllar sonra babam
bana olanlar akladnda durumunu iyice kavrayabilmitim. Bir beyaza el kaldrrsa uzun
yaamayacan bildiinden kamt. Ama ka sululuunun kant saylyordu.
Tom yine Bay Ewell'a dnelim. Sana bir ey syledi mi?
Hibir ey efendim. Diyebilirdi ama ben yoktum...
Tamam, dedi Atticus, serte. Duyduun szleri kime sylemiti?
Bayan Mayellaya bakp syledi, Bay Finch.
Sonra da katn?
Hem de nasl efendim.
Neden katn?
Korkmutum.
Neden korktun?
Bay Finch, siz de benim gibi Zenci olsanz, siz de korkardnz.
Atticus oturdu Tam Bay Gilmer tank iskemlesine yaklayordu ki Bay Link Deas ayaa kalkp
konutu:
Hepiniz imdi bilesiniz istedim. Bu ocuk sekiz yldr bana alr. Bir kez bile ktln
grmedim. Bir kez bile.
Kapayn enenizi baym! Yarg Taylor uyanmt ve kkryordu. Yz pespembeydi. Hayret!
Azndaki puro konumasn hi etkilemiyordu.
Link Deas, sylemek istediin varsa yemin edip sylersin, usulne gre. imdi defol git. Defolun
baym. Beni duyuyor musunuz? Bir daha da bu davaya bakacak olursam canm ksn!
Yarg Taylor Atticusa yiyecekmi gibi bakyordu. O da kafasn emi, ks ks glyordu.
Yarg Taylor un yetkisi dna taan tehditlerini tartmtk. Pek az avukat dediklerine kar kard.
Jeme baktm. Ban sallad:
Jriden birinin konumas gibi deil. O farkl olur. Bay Link disiplini bozuyor gibi bir ey.
Yarg, Yazmandan Bay Finch siz de Zenci olsaydnz siz de korkardnzdan sonraki szleri

silmesini istedi. Jri de duymam olacakt. Krsden aa doru bakyor, sanrm Bay Link Deasn
gidiini bekliyordu. Devam edin Bay Gilmer.
Bir keresinde davran suundan otuz gn m yedin Robinson?
Evet efendim.
ini bitirdikten sonra o Zenci neye benzedi?
O beni dvd Bay Gilmer?
Ama yine de cezalandrldn deil mi?
Atticus ban kaldrd. Bu kaytlarda var sayn Yarg dedi. Sesi yorgun kyordu.
Yarg Taylor ayn derecede bezgin bir sesle: Tank yine de yantlasn, dedi.
Evet efendim. Otuz gn yedim.
Bay Gilmer in davran suundan otuz gn yiyen birinin, Bayan Mayelladan da yararlanmay
dnm olabileceini sylemeye abaladn biliyordum. Bu tr balantlar savunmasn
glendirdi.
Robinson, anladm kadar ile tek elinde odun krmay, dolap paralamay becerebiliyorsun.
Sanrm efendim.
Bir kadnn boazn skp yere devirmeye de gcn yeter mi?
Bunu hi yapmadm efendim.
Ama gcn yeter deil mi?
Sanrm baym.
Uzun sredir onda gzn vard deil mi olum?
Hayr. Ona bakmadm efendim.
O zaman onun iin bu kadar i yaptna baklrsa ok kibar biri olmalsn.
Yalnzca yardmc olmaya altm.
ok iyi yreklisin. Evde de ilerin vard, deil mi?
Evet baym.
Neden onlar yapmadn?

Onlar da yapardm.
ok megul olmalsn. Neden?
Neden ne baym?
Neden ona yardmc olmaya bu kadar istekliydin?
Tom Robinson duraklad. Yant aryordu. Dediim gibi, yardm edecek kimsesi yoktu.
Evde Bay Ewell ve yedi kardei varken mi?
Onlar hi yardm etmezlerdi...
Btn bu ileri iyilik olsun diye mi yaptn?
Yardm etmeye altm syledim.
Bay Gilmer jriye bakt.ok iyi bir gensin. Bir kuru almadan m yaptn?
Evet ona ok acrdm. tekilerden daha fazla..
Ona acrdn. Sen ona acrdn ha! Bay Gilmer in sesi perde perde tavana ykseldi.
Tank hatasn anlamt ama olan da olmutu. Aadakilerden hibiri Tom Robinson'un
sylediklerini beenmemiti. Gilmer etkiyi artrmak iin sustu.
Kasmn 21inde her zamanki gibi eve gittin. O da senden ieri girip dolab paralaman istedi.
Evet efendim.
Eve girdiini inkr etmiyorsun, deil mi?
Hayr efendim. Bana ierde yaplacak i ve de...
Dolab kr dediini sylyor... Doru mu?
Hayr efendim.
Yani yalan m sylyorsun?
Atticus ayaa frlamt ama Robinson onu beklemedi.
Yalan sylyor demiyorum. Yanl anmsyor diyorum.
Bundan sonra gelen on soruya da tann verdii yantlar hep aynyd. Bayan Mayella olaylar yanl
anmsyordu.
Bay Ewell seni kovalamad m?

Hayr. Sanmyorum.
Sanmyorum ne demek?
Beni kovalamasn beklemeden katm.
Bu konuda ok ak yreklisin olum. Neden apar topar katn yle?
Korkmutum baym.
Vicdann temiz idiyse neden kaasn?
nce de syledim. Byle bir tuzaa dmek bir Zenci iin ok tehlikelidir.
Tuzaa dmemitin ki. Bayan Ewella kar koyduunu syledin. Cann actacn m sandn da
tabana kuvvet katn?
Hayr. imdi bulunduum duruma dmekten korktum.
Tutuklanmaktan, yaptklarnn yarglanmasndan m korktun?
Hayr. Yapmadklarmn yarglanmasndan korktum.
Kstahlama!
Amacm o deildi efendim.
Bay Gilmer in sorularndan ancak bu kadarn dinleyebildim. Dilli nedense bir alama krizi
tutmutu. Jem de onu dar karmak istiyordu. Balangta iin iin alyordu ama sonunda
hkrrcasna alamaya balad. Jem gitmezsem zor kullanacan syledi. Peder Sykes de gitsen iyi
olur deyince gittim. yi gibiydi ama sanrm evden kamasnn etkisinden henz syrlamamt.
Merdivenlerin altna varnca Kendini iyi hissetmiyor musun? diye sordum. Dill kendini
toparlamaya alt. Bay Link Deasn en st basamakta yapayalnz durduunu grdk. Yanndan
geerken Neler oluyor Scout? dedi.
Pek bir ey yok, dedim. Dill biraz hasta da... Gel aalarn altna gidelim. Scak dokundu sana.
En iri nar seip altna oturduk.
Ona dayanamadm!
Kime? Tom'a m?
Bay Gilmer e. yle iren konutuu iin.
Dill bu onun ii. Savclar olmasa savunma avukatlar da olmazd.
Dill gs geirdi. Biliyorum Scout. Syleyi biimi beni hasta etti ite. Hasta!

yle yapmas gerek Dill. Soruturma...

Ama onu sorguya ekerken yle konumad.
O kendi tan, Dill.
yi de Bay Finch Bay Ewellla Mayellaya soru sorarken yle yapmad. Olum deyii, alayl sesi,
her yantta jriye bakmas...
Aman Dill, eninde sonunda alt taraf bir Zenci o.
Benim iin farketmez. Doru deil. Onlara byle davranmak doru olamaz. Kimsenin yle
konumaya hakk yok. Benim midemi bulandrd.
Bay Gilmer in yntemi bu. Hep byle yapar. Kimseye iyi davrandn grmedim. Bugn yaptklar,
yapabileceklerinin yars bile deil. Hepsi yle yapar...
Bay Finch yle yapmyor ama.
O rnek olamaz. O... Bayan Maudie Atkinsonun bir szn anmsamaya abalyordum. Buldum!
Baban sokakta ne ise duruma salonunda da odur.
Onu demek istemedim, dedi Dill.
Ne demek istediini biliyorum dedi bir ses. Sesin aatan geldiini sandk ama Bay Doluhus
Raymondun sesiydi. Aacn te yanndan kafasn uzatt. Derin kaln deilse, bu iler adam hasta
ediyor, deil mi?

YRMNC BLM
Dolan da gel olum. Mideni dzeltecek bir ey var bende.
Bay Dolphus Raymond karanlk bir adam olduu iin arsna uyma konusunda isteksizdim ama
Dillin peinden gittim. imden bir ses Bay Raymondla ahbap olmamzdan Atticusun
holanmayacan sylyordu. Alexandra Halamn holanmayaca ise kesindi.
Al bakalm, diyerek kese kdn Dille uzatt; Bir frt ek. Seni rahatlatr.
Dill kamlar emdi, srtt. Uzun uzun ekti.
Dill, dikkat et! diye uyardm.
Dill kamlar brakp srtt. Scout bu yalnzca kola.
imende yatmakta olan Bay Raymond doruldu. Kimseye sylemezsiniz deil mi? nm yok olur
sonra.
Yani o kese kdndan itiiniz yalnzca kola m? Bildiimiz kola m?
Ev-vet efendim... Bay Raymondun kokusu houma gitmiti. Ksele at ve pamuk tohumu
kokuyordu. Bildiim tek ngiliz binici izmeleri de onunkilerdi.
ou kez yalnzca onu ierim!
Yani ey... ermi taklidi mi yapyorsunuz?
Bay Raymond kkrdad. Hi de alnma benzemiyordu. Bir kez daha sormay denedim:
Niin byle yapyorsunuz?
Niin? Ah, evet. Neden iiyormu gibi yapyorum? Basit. Kimileri yaam biimimi beenmiyor.
Canlar cehenneme diyebilirim. Beenmiyorlarsa bana vz gelir. Vz gelir diyorum ama canlar
cehenneme diyemem. Anladn m?
Dillle bir azdan, Hayr, dedik.
Onlara bir neden gstermeye alyorum. nsanlar bir aklama buldular m rahatlarlar. Kasabaya
indiimde azck yalpaladm m, arada bir bu kese kdndan itim mi, iki onu byle yapyor
diyorlar. Ne yapsn, elinde deil, ikinin tutsa olmu diyorlar.
Bu drste bir davran deil Bay Raymond. Olduundan kt grnmek... dedim.
Drst deilim ama insanlara yardmc oluyorum. Aramzda kalsn Bayan Finch ama ben pek iki

imem. Ama onlar da isteyerek byle olduumu anlayamazlar.

Melez ocuklar olan ve her eyin vz geldii bu gnahkar adam dinlememem gerektiini
biliyordum, ama pek de ho konuuyordu. Kendine kar sahtekrca davranan biriyle ilk kez
karlayordum. yi de, bu srr neden bizle paylamt? Ona sordum.
nk sizler ocuksunuz ve bu nedenle anlayabilirsiniz. Bir de onun aladn duydum. Bayla
Dilli gsterdi. gdleri henz yok olmam. Biraz bysn, ne alar ne hastalanr. Bekle biraz
bysn. lerin yanl olduunun az biraz farkna varr belki, ama alamaz.
Ne iin alamam Bay Raymond?
nsanlarn insanlara ektirdiklerine alamazsn. Onlarn da insan olduklarn akllarna getirmeyen
beyazlarn siyahlara ektirdiklerine alamazsn.
Atticus bir Zenciye yapacan hakszlk bir beyaza yapacandan on kat beterdir der, dedim.
Yapabilecein en kt eydir, der.
Bayan Jean Louise, babanz sradan biri deil. Bunu anlamanz iin yllar gerek. Dnyay yeterince
tanmyorsunuz henz. Bu kasabay bile grmediniz. Ama grmek isterseniz duruma salonuna bir
adm atmak yeterli.
Bay Gilmer in sorularn kardmz o an farkettim. Gnee baktm: Dkkanlarn gerisinde gzden
kayboluyordu. ki ate arasnda kalmtm. Bay Raymond mu yoksa duruma salonu mu? Yr Dill,
dedim. yi misin?
Evet. Tantmza sevindim Bay Raymond. ki iin teekkrler. ok iyi geldi.
Koa koa adliyeye gittik, balkona trmandk. Peder Sykes koltuklarmz tutmutu.Yarg Taylor n
purosu ufalmt. Bay Gilmer Yazmanla yar edercesine not alyordu. Hay allah, kardk, dedim.
Atticus jriye ynelik konumasnn yarsna gelmiti. antasndan birtakm ktlar karm
olmalyd ki, masann zeri kalabalkt. Tom Robinson ktlarn kenarlaryla oynuyordu.
... dorulayc kant eksikliinden, mr boyu hapisle yarglanan bu insan...
Jemi drttm: Balayal ne kadar oldu?
Kantlar gzden geirdi. Kazanacaz Scout. Yitirmemiz olanaksz. Be dakikadr konuuyor.
Durumu tm plaklyla ortaya koydu. Sen bile anlardn, dedi Jem.
Bay Gilmer...
Hit! Yeni bir ey sylemedi. Sus artk.
Olanlar izlemeye koyuldum. Atticus rahat konuuyordu, mektup yazdrrken yapt gibi sesi uzaktan
geliyordu. Jrinin nnde yavaa bir ileri bir geri yryordu. Jridekiler de onu dikkatle izler
grnyorlard. Onlara kkremedii iin de Atticusu beeni ile izliyorlard.

Atticus durdu ve her zaman yapmad bir ey yapt. Saati ve ksteini karp masaya koydu.
Yargn izniyle kukusuz. Ne zel yaamnda ne toplum iinde yapmad bir eyi yapyordu.
Yeleini zd, gmleinin st dmesini at, kravatn gevetti ve ceketini kartt. Oysa yataca
zamana dek stn karmazd. Bu haliyle, Jemle bana, sanki rlplak soyunmu gibi geldi. Dehet
iinde baktk.
Atticus elini cebine att, jriye dnerken altn yaka inesi ile kaleminin parldadn grdm.
Baylar, dedi. Ksa keseceim. Kalan zamanm davann temelde ok basit olduunu anmsatmakla
geireceim. Dava iki tann ifadesine dayanyor. Sorgulama srasnda szler ne kantland, ne de
yalanland. Yalnzca sank tarafndan kar kld. Sank sulu deil ama bu salonda biri sulu.
Savcnn tanna gerekten acyorum. Ama bu duygum susuz birinin yaamn tehlikeye atacak
boyutta deil. O ise sululuk duygusunu rtbas etmek iin bunu yapyor. Sululuk duygusu baylar.
nk onu harekete geiren bu. Su ilemedi. Yalnzca bu toplumun uzun sredir benimsedii bir
treye kar geldi. yle bir tre ki buna kar gelen toplum d braklr. Acmasz bir yoksulluun
ve bilgisizliin kurban o. Ama ona acyamam. O bir beyaz nk. Yaptnn bilincindeydi. stekleri
daha ar bast iin treyi kulak ard etti. Ardndan yaptklar ise hepimizin u veya bu zamanda
yapm olduumuz bir ey. Sonra da her ocuun yaptn yaptfSu kantlarn yok etmek istedi. Bu
kez ald oyunca topraa gmen bir ocuk deildi o. Kurbann gz nnden uzaklatrmak
istedi. Buradan dnyasndan gitmeliydi. Su kantlarn yok etmeliydi. Neydi bu kant? Tom Robinson:
Bir insan. Tom Robinsonu uzaklatrmalyd. Tom ona yaptklarn anmsatyordu. Ne yapmt?
Beyazd ve bir zenciyi batan karmaya kalkmt. Bu toplumun azna bile alamayaca bir ey
yapmt. Siyah bir insan pmt. Yal, beyaz bir amcay deil de gl, kuvvetli gen bir Zenci
erkei. Tre olay srasnda vz geliyordu ama sonradan yakasna yapt. Babas onu grd. Sank
babann szlerini aktard. Baba ne yapt? Kesin bilmiyoruz ama Mayellann bu ii sol eliyle yapan
biri tarafndan fena ekilde dvldn gsteren kantlar var. Bay Ewelln yaptklarnn bir
blmn biliyoruz. Her Tanr korkusu olan, sayg deer beyazn yapaca gibi davac oldu ve
dilekenin altna da adn sol eliyle yazd. Tom Robinson da karnzda tek eliyle oturuyor, sa eliyle.
ki beyazn szlerine kar elimizde ne var? Sessiz, terbiyeli, alak gnll, beyaz bir kadna acmak
cretini gsteren bir zencinin sz. Davran ve grnmlerini yinelemek istemiyorum. Sizler de
grdnz. Savcnn tanklar -erifin dnda- ifadelerini gven iinde verdiler. fadelerinden kuku
duyulacandan, onlara inanlmayacandan yana kayglar yoktu. k temelde hepsi, tm Zenciler
yalan syler, btn Zenciler ahlakszdr, btn zencilerin gzleri beyaz kadnlardadr grlerinden
hareket ederek karar vereceinize inanyorlard. Bunlar ancak basit insanlarn dnceleri olabilir.
Bunlarn Tom Robinsonun derisinin rengi kadar kara dnceler olduunu sylememe gerek yok.
Doruyu siz de biliyorsunuz: Zencilerin kimisi yalan syler, kimisi ahlkszdr, kimisinin gz de
siyah olsun beyaz olsun tm kadnlardadr. Bunlar tm insanlar iin geerlidir. Bir rka yanstlamaz.
Bu salonda yalan sylememi hi kimse yoktur, ahlkszlk yapmam kimse yoktur, bir kadna
istekle bakmam kimse yoktur.
Atticus sustu ve mendilini kard. Gzlklerini sildi. Babamzn terlediini ilk kez gryorduk.
Yz hi terlemeyen adamlardand, ama imdi prl prl parlyordu.
Son bir sz daha baylar. Thomas Jefferson tm insanlarn eit yaratldklarn sylemi.
Washingtondakiler bu sz kafamza vurup dururlar. u 1935 ylnda kimileri bu sz her durum

iin geerli klmaya abalamaktadrlar. Bunun en gln rneini de aklllarla geri zekllar ve
tembelleri yartran retmenlerimiz vermektedirler. nsanlar eit yaratlmadklar iindir ki bir sr
ocuk aalk duygularyla kvranmaktadr. Biz, sylediklerinin Idu anlamda bir eitlik olmadn
biliyoruz. Kimileri tekilerden aklldr. Kimileri daha fazla olanakla doar. Kimi erkekler ok para
yapar, kimi kadnlar daha iyi kek piirir. Yine dierleri ou normal insann dleyemeyecei kadar
yeteneklidir. Ama bu lkede herkesin eit yaratld ilkesine dayal bir ey var. Bu yle bir kurum ki
zrt biriyle Rockefeller i eit, gerizekl ile Einstein eit, kara cahille rektr eit klar. Bu
kurum yarg organdr baylar. Yksek Mahkemeden tutun da en gsterisiz kasaba mahkemesine
kadar eitlik esastr. nsan yaps tm kurumlar gibi, btn mahkemelerin de yanlglar olabilir, ama
yine de lkemizde eitlii yarg organlar salar ve yarg organnn nnde herkes eittir.
Mahkemelerimizin ve jri sisteminin gvenilirliine kr krne inanacak kadar idealist deilim.
Bunlar birer ideal deil birlikte yaadmz gereklerdir. Mahkeme, karmda oturan jri
yelerinden daha iyi deildir. Mahkemeye de jri kadar gvenilir. Jriye de onu oluturan kiiler
kadar. Duyduklarnz duygusalla kaplmadan deerlendireceinize ve kararnzda san ailesine
balayacanza inanyorum. Tanr adna grevinizi yapn.
Atticusun sesi azald ve jriye srtn dnerken sylediklerini yakalayamadm. Mahkemeden ok
kendine sylemiti sanrm. Jemi drttm: Ne dedi?
Tanr adna ona inann dedi sanrm.
Dill uzanp Jemin kolunu ekti. uraya bak!
Parman izlediimizde iimiz tkand. Calpurnia salonun ortasnda Atticusa doru ilerliyordu.

YRM BRNC BLM

Calpurnia parmaklklara varnca durdu. ekiniyordu. Yarg Taylor un dikkatini ekmeye alt.
Temiz bir nlk giymiti. Elinde de bir zarf tutuyordu.
Yarg Taylor onu grd: Calpurniasnz deil mi?
Evet efendim. u notu Bay Finche geirebilir miyim. eyle, davayla ilgili deil.
Yarg Taylor ban peki anlamnda ne eince Atticus zarf ald. At, okudu ve, Yarg, not
kzkardeimden. ocuklarmn leden beri kayp olduklarn sylyor. Acaba... ben...
Onlarn nerede olduklarn biliyorum, Atticus. Konuan Bay Underwooddu. Siyahlarn
balkonundalar. Tam tamna 3.18den beri'de oradalar.
Babam dnp bize bakt. Jem inin aa! Sonra da Yargca bir eyler fsldad. Atticusla Calpurnia
bizi aada karladlar. Calpurnia kzgn. Atticus ise bitkin grnyordu.
Jem ise heyecandan yerinde duramyordu. Kazandk, deil mi?
Hibir fikrim yok. imdi Calpurnia ile eve gidip yemeinizi yiyin ve evde kaln.
Jem yalvarmaya balad:
Atticus nolur brak da geri gelelim. Nolur karar duyalm. Ltfen. Nolur!
Jri hemen kabilir, bilemeyiz... Atticus yumuamt. Pekl, madem bu kadarn dinlediniz geri
kalann da duyun bari. Yemeinizi yiyip gelin. Yava yryn. Karmazsnz. Ho, bana kalrsa siz
dnmeden karlar.
O kadar m abuk salverirler onu? diye sordu Jem. Atticus yantlamak ister gibi azn at, sonra
da vazgeti. Bizi brakp gitti.
Peder Sykesn koltuklarmz tutmas iin dua ettim ama jri kalknca ou insan dar kmt.
Evden yemek getirmediyseler bu gece bfe, O.K. Gazinosu ve otel yamalanacak demekti.
Calpurnia bizi eve gtrd. Derinizi yzmeli sizin! O konumalar dinlemek ha! Ne akl! Bay Jem
kk kzkardeinizi o davaya nasl gtrrsnz? renince halanza fel gelecek. ocuklarn hi
duymamas...
Sokak lambalar yanmt. Lambalarn altndan geerken Calin kzgn profilini gryorduk. Habire
konuup duruyordu.
Bay Jem ben de sizi akll sanrdm. O sizin kardeiniz. Ne i! Kendinizden utanmalsnz, hi mi
dnemiyorsunuz...

Mutluluktan sarho gibiydim. Bir sr ey olmutu. Her eyi kafamda yerli yerine koymam yllarm
alacakt ve imdi de Calpurnia gznn bebei Jemi paavraya eviriyordu. Geceyle daha neler, ne
gzellikler gelecekti acaba?
jem glyordu. Olup biteni anlataym m Cal?
Kapa eneni! Utancndan yere girmen gerekirken glyorsun. Calpurnia bir sr tehdit savurdu.
Her zamanki tehdidiyle de konumay noktalad: Bay Finch derinizi yzmezse o ii ben yapacam!
Jem srta srta ieri girdi. Dilli de yemee armamza izin kmt. Git Bayan Rachela nerede
olduunu haber ver Sizi araya araya akln yitirdi. Dua et de sabah ilk ii seni Meridiana postalamak
olmasn.
Halam yaptklarmz renince neredeyse baygnlk geiriyordu. Atticusun geri dnmemize izin
verdiini duyunca ok krld. Yemek boyunca da tek bir sz sylemedi. Calpurnia adeta hn alr gibi
hizmet ediyordu. St koydu, patates salatas ve et verdi; sk sk da kendinizden utanmalsnz! deyip
duruyordu. Son buyruu ise yava yiyin oldu.
Peder Sykes yerlerimizi tutmutu. Bir saattir yoktuk. armtk, ama duruma salonunu braktmz
gibi bulduumuz iin daha da ardk. Jrinin yeri botu. Sank yoktu. Yarg yoktu, ama yerlerimizi
alrken kageldiler.
Kimse kprdamam, dedi Jem.
Peder Sykes, Siz gittikten sonra azck hareket oldu. Erkekler yiyecek alp geldiler. Kadnlar
ocuklarn doyurdu.
Ne kadar zamandr ierdeler?
Yarm saat kadar oldu. Bay Finch ve Bay Gilmer biraz daha konutular. Sonra da Yarg jriyi
greve ard.
Nasld?
Ne? Ha, iyiydi. ikyeti deilim. Tarafsz davrand. una inanyorsanz yle, buna inanyorsanz
byle karar verin dedi- Arln biraz bizden yana koyuyor gibi geldi bana. Peder Sykes ban
kad.
Arln koymamas gerek Peder, ama korkmayn, kazandk. dedi Jem. Bunlar duyduktan sonra
her jrinin...
O kadar emin olmayn Bay Jem. Beyaza kar siyahtan yana kan hibir jri grmedim... Jem,
Peder e kar kt; Jemin tecavzle ilgili yasalar yeniden gzden geiriini dinlemek zorunda
kaldk. Gnl rzasyla olduysa tecavz saylmazd. Alabama iin ya snr 18di. Mayella ise 19du.
Barmas armas gerekiyordu. 18in altnda ise barp armadan da adam ipe gnderebilirdin.
Bay Jem, kk hanmlarn kulaklarna uygun dmez bunlar.

Neden sz ettiimizi anlamaz ki! Scout, bunlar byk ii deil mi?

Hi bile. Kelimesi kelimesine anlyorum. Sesim inandrc olmalyd ki Jem konuyu kapatt.
Saat ka Peder?
Sekize geliyor. Aa baknca elleri ceplerinde dolaan Atticusu grdm. Pencereleri dolat.
Jrinin nndeki parmaklklar boyunca gezindi. Tahtnda oturan Yarga bakt ve yerine dnd.
Baklarn yakalayp el salladm. Ban eerek selamm ald ve turunu srdrd. Bay Gilmer
pencerelerin nnde durmu, Bay Underwoodla konuuyordu. Duruma muhabiri Bert ise birbiri
ardndan sigara iiyordu. Ayaklarn da masaya uzatmt. Davranlar normal olanlar da yalnzca bu
grevlilerdi. Tklm tklm dolu bir duruma salonunun bylesine sessiz oluuna ilk kez tank
oluyordum. Arada bir ya bir bebek alyor ya da bir ocuk dolayordu. Yetikinler kilisede
gibiydiler. Balkondaki Zenciler ise ncilde sz edilen o ilahi sabrla oturuyorlard.
Eski saat titreye sarsla almaya balad. Kemikleri sarsan, sekiz sar edici vuru...
On bir kez vurduunda ise tmyle uyumutuk. Uykuyla savamaktan yorgun dmtm. Peder
Sykesin koluna, omuzuna dayanp dalmtm. Srayp ayk kalmaya abaladm. Kafalar saydm:
Aada on alt kel, on drt kzl sal, kahverengiden siyaha kadar eitli renklerde krk tane sal
kafa vard. Jemin syledii bir ey aklma geldi. Demiti ki yeterince insan, stadyum dolusu belki de,
eer dncelerini bir ey zerine younlatrrlarsa dndkleri olurmu. Herkesten Tom
Robinsonun serbest braklmasn dnmelerini istemeyi aklmdan geirdim ama eer hepsi benim
kadar yorgunsa hi ie yaramazd.
Dill, kafas Jemin omuzunda uyuyordu. Jem sessizdi.
ok uzun srmedi mi?
Hem de nasl! dedi mutlulukla.
Neene baklrsa be dakika olmu sanrlar.
Jemin kalar kalkt. Anlamadn eyler var, dedi.
Bu lafa kar kacak gcm yoktu. Yeterince uyanktm sanrm, nk duyularmn bilincindeydi.
Geen k olduu gibi titremeye baladm. Oysa hava ok scakt. Titremem salonu o souk ubat
gn gibi yapmt. O sabah blbller susmutu. Bayan Maudienin yeni evinde alan marangozlar
ekilerini susturmulard. evredeki evlerin kaplar Radleylerin evininki kadar sk skya
kapanmt. Bombo duran bir sokak ve insanlar tklm tklm dolu bir duruma salonu... Bu scak yaz
gecesinin o souk k sabahndan hi fark yoktu. Atticusla konuan Bay Heck Tate deri ceketi ile
oduncu izmelerini giyse de olurdu. Sanki Atticus dolamasna son vermi, ayan iskemleye
dayam ve Taten sylediklerini dinliyormu gibiydi. Bir yandan da bacan svazlyordu. Bay
Tatein, Aln onu gtrn Bay Finch, demesini bekliyordum.
Ama Bay Tate buyurucu bir sesle, Herkes sussun, duruma balyor! dedi. Den kafalar doruldu.
Bay Tate gidip Tom Robinsonu getirdi. Yarg Taylor uyanmt ve jrinin oturduu yere bakyordu.

Bundan sonras d gibi gelip geti. Jri yelerinin su altnda yzermiesine yerlerine dndklerini
grdm. Taylor un sesinin ok uzaktan geldiini duydum. Yalnzca bir avukatn ocuunun
grebilecei, grmek iin abalayaca eyler grdm. Sanki Atticus sokaa kyor, tfeini
omuzluyor ve tetii ekiyordu. Btn bunlar olurken de namluda mermi olmadn biliyordunuz.
Jri sulu bulduu sann yzne hi bakmazd. eri girerken hibiri Toma bakmad. Mbair, Bay
Tatee bir kt uzatt. Tate Yazmana, Yazman da Yarga geirdi. Gzlerimi kapadm Yarg jri
sulu... Jeme baktm. Elleri balkon kenarn skmaktan bembeyaz olmutu. Her sulu szc
srtna saplanyormuasna sarslyordu.
Yarg Taylor bir eyler sylyordu. Tokmak elindeydi ama kullanmyordu. Atticus ktlar
antasna tktn grdm. antasn kapad. Gazeteciye bir eyler syledi. Bay Gilmer i selamlad ve
Tomun omuzuna elini koydu. Kulana bireyler fsldad. Ceketini alp omuzuna geirdi ama her
zaman kt yerden kmad. Dinleyicilerin arasndan geip n kapdan kt. Ban izledim. Hi
yukar bakmad.
Birileri beni itekliyordu ama aadakilerden ve Atticusdan gzlerimi alamyordum.
Bayan Jean Louise...
Baktm. Hepsi ayaktayd. Kardakiler de ayaa kalkyorlard. Peder Sykesn sesi de Yargnki
kadar derinden geliyordu.
Bayan Jean Louise, ayaa kalkn, babanz geiyor, dedi.

YRM KNC BLM

Alama sras Jemdeydi. Mutlu bir kalabaln iinden geerken yznden kzgnlk yalar
szlyordu. Hakszlk bu diyordu. Atticusu meydann kesinde bulduk. Sokak lambasnn altnda,
hibir ey olmamasna duruyordu. Yeleini iliklemi, yakasn ve kravatn dzeltmiti. Saatinin
kstei parldyordu. Her zamanki gibi de sakindi.
Doru deil bu Atticus, dedi Jem.
Evet olum, doru deil!
Eve yrdk. Alexandra Halam bizi bekliyordu. Sabahl zerindeydi. Korsenin iinde olduuna
yemin edebilirdim.
zgnm kardeim, dedi.
Atticusa kardeim dediini hi duymamtm. Jeme baktm ama o dinlemiyordu. Bir Atticusa bir
yere bakyordu. Tom
Robinsonun hkm giymesinden onu mu sorumlu tutuyordu acaba?
Halam, Bu iyi mi? diye sordu, Jemi gstererek.
Olacak, dedi Atticus. Ona pek ar geldi. ini ekti. Ben yatyorum. Sabaha kalkamazsam beni
uyandrmayn.
Onun burada yarglanmas pek akllca...
Buras onun evi Alexandra. Onlar iin her eyi zorlatrdk. Hi deilse zorluklarla yaamay
rensinler.
Yine de mahkemeye gidip boazlarna kadar bu zorluklara batmak zorunda deiller.
Misyoner aylar ne denli Maycomb tresiyse bu da yle.
Atticus... Alexandra Halamn gzleri kayglyd, byle krgnlk duyacak son insan sen olursun
sanrdm.
Krgn deilim Alexandra. Yorgunum. Yatacam.
Jem yavaa, Atticus... dedi.
Ne var olum?
Bunu nasl yaparlar. Nasl?

Bilemem ama yaptlar. nceden de yaptlar, bu gece de yaptlar ve bundan sonra da yapacaklar.
Yaptklar zaman da yalnzca ocuklar alayacak. yi geceler. Sabah olunca herey gze daha iyi
grnr.
Atticus yine gnei kovalad ve biz kalktmzda onu Mobile Gazetesinin ardnda bulduk. Jemin
yzndeki anlam soraca soruyu sormasna gerek brakmad.
zlmek iin erken, dedi Atticus. Daha iimiz bitmedi. Temyize gideceiz, bundan kukun
olmasn. Tanrm! Calpurnia bunlar da ne? Tabana bakyordu.
Bu tavuu Tom Robinsonun babas yollad. Ben de piirdim.
Almaktan kvan durduumu ilet. Beyaz Sarayda bile kahvaltda tavuk yemezler. Bunlar ne peki?
rek! dedi Calpurnia. Otelden Estelle yollad.
Atticus akn akn ona bakt.
Bence gelip mutfakta daha neler var bir grseniz, Bay Finch.
Peinden gittik. Mutfak masasnda aileyi gmecek kadar yiyecek vard. Tuzlama, domuz eti, domates,
fasulye... Atticus bir kavanoz tuzlama paa bulunca srtt: Halanz bunlar ierde yememe izin verir
mi dersiniz?
Geldiimde, dedi Cal. Hepsi arka basamaklardayd. Yaptklarnza deer veriyorlar, Bay Finch.
ey... kstahlk olmuyor deil mi?
Atticusun gzleri doldu. Bir an konuamad.
Onlara kranlarm ilet. Syle onlara.... syle, bunu bir daha yapmasnlar. Zor gnler
geiriyoruz...
Mutfaktan kt. Halamdan izin istedi ve apkasn giyip kasabaya gitti.
Dillin ayak seslerini iittik. Cal, Atticusun yarda kalan kahvaltsn masada brakt. Dill lokmalarn
arasnda Bayan Rachelin tepkisini aktaryordu. Bayan Rachele baklrsa durum akt: Atticus Finch
gibi bir adam kafasn ta duvara vurmak istemise, kafa onun kafasyd. Tavuk budunu yutmakla
megul olan Dill, ona dersini verirdim ama bu sabah ok ktyd, diyordu. Btn gece beni
merak etmi. erifi aram ama erif de durumadaym.
Dill, ona haber vermeden bir yere gitmemelisin. Bu sinirlerini bozuyor, dedi Jem.
Dill sabrla iini ekti. Nereye gideceimi bin kez syledim. Kendi kendine kuruyor. O kadnn her
sabah itiinden kukum yok. ki bardak dolusu iiyor. Grdm.
yle konuma, dedi halam. Bir ocuun azna hi yakmyor. ok... ayp.
Ayp deil Bayan Alexandra. Gerekler ayp olamazlar, deil mi?

Senin syleyi tarznla olurlar.

Jemin halama baklar akmak akmakt ama Dille, Yr gidelim. Kalan yolda yersin, dedi.
Verandaya ktmzda Bayan Stephanie Crawford olanlar Bayan Maudie ile Bay Averye
anlatyordu. Bizi grp konumalar srdrdler. Jemin boazndan vahi bir ses kt.
Bir silahmn olmasn isterdim.
Yetikinlerin baklarndan nefret ediyorum, dedi Dill. nsan kendini sulu hissediyor.
Bayan Maudie, Jem Finch, buraya gel! dedi.
Jem homurdand ve kendini salncaa att.
Arkandayz! dedi Dill.
Bayan Stephanienin burnu meraktan titriyordu. Bize durumaya gelme hakkn kim vermiti? Bizi
grmemiti ama btn kasaballar Zencilerin yannda olduumuzu konuuyorlard. Atticus bizi oraya
belki ey olur diye mi koymutu? Orada olmak hepsiyle yani... ey deil miydi? Scout her eyi
anlam myd? Babamzn yenilgisine kzmam mydk?..
Yeter Bayan Maudienin sesi lmcld. Sabah sabah verandada laklak edecek halim yok. Sen ve
arkadalarn pasta yerler mi diye ardm Jem Finch. Yapmak iin saat bete kalktm. Onun iin yeriz
deseniz iyi olur. zninle Stephanie. yi gnler Bay Avery.
Bayan Maudienin mutfak masasnda bir byk, iki kk kek vard. kk olmalyd. Bildiim
Bayan Maudie Dilli unutmu olamazd. Byk kekten kesip Jeme verince durumu anladk. Bu Bayan
Maudie usul aramzda deien bir ey yok demeye geliyordu. Mutfak iskemlesine oturmu, sessizce
bizi izliyordu. Birden konutu. zlme Jem. Hibir ey grnd kadar kt deildir.
Bayan Maudie bize uzun bir ey anlatacaksa, ellerini dizlerine koyar, dilerini takrdatrd. yle yapt.
Biz de bekledik.
Bu dnyaya pisliklerimizi temizlemek iin gelmi insanlar olduunu sylemek istiyorum. Babanz
da onlardan biri.
Aah ah! dedi Jem. Evet.
Evet mevet deil kk bey! dedi Bayan Maudie. Jemin ses tonundaki ylgnl sezmi gibiydi.
Ne dediimi anlayacak yata deilsin.
Jem yarm kekine bakyordu. Anladm ey u: Kozadaki trtl olmak gibi bir ey bu, dedi. Scak
bir yerde uyumu olmak, sarlm sarmalanm biri olmak. Moycombdakileri hep dnyann en
iyileri olarak dnrdm. Hi deilse yle grnrlerdi.
Dnyada en ok gvencede olan insanlarz. Bizden gerek Hristiyanlar gibi davranmamz ender
olarak istenir. yle durumlarda da Atticus gibilerini ne sreriz.

Jem gld. Keke bakalar da byle dnyor olsayd.

Ne kadar ok insann byle dndn bilsen aarsn!
Kimler? Jem sesini ykseltmiti. Bu kasabada kim kp da Toma yardm etti sorarm, kim?
Zenci arkadalar, bizler gibileri. Yarg Taylor gibileri. Heck Tate. Tknman kes de bir dn.
Yargn bu davay Atticusa vermesi rastlant m sence? Yargn zel nedenleri olamaz m?
Bu hi aklma gelmemiti. Bu tr davalar hep Maxwell Grenne verilirdi. Baroya yeni kaytl iei
burnunda bir avukatt ve deneyim kazanmas isteniyordu. Tom Robinsonun davas Maxwell Grenne
gitmi olmalyd.
Bunu bir dn hele, diyordu Bayan Maudie. Rastlant deildi. Dn gece verandada oturmu
bekliyordum. Gelmenizi bekledim... Bekledim ve beklerken de kazanamaz dedim, kazanamaz. Bu
yrede bir jriyi enine boyuna dnmeye yneltecek tek adam o. Dedim ki bu da bir adm... kck,
ufack bir adm ama bir adm ite.
yi de... Tanr korkusu olan avukatlar hi Tanrsz jrilerin yerini doldurabilirler mi? Byr
bymez...
Bu konuyu babanla konuman gerek, dedi Bayan Maudie.
Bayan Maudie^n serin basamaklarndan gn na ktk ve Bayan Stephanie ile Bayan Averynin
hl sokakta olduklarn grdk. Bayan Stephanienin evine doru ilerlemilerdi. Bayan Rachel da
onlara katlmaya gidiyordu.
Dill Byynce palyao olacam, dedi.
Jem ve ben bakakaldk.
Evvet! Palyao. nsanlara glmenin dnda bir ey yapmyorum. Onun iin bir sirke girip katlana
dek gleceim.
Sen armsn Dill, dedi Jem. Palyaolar zgndr. nsanlar onlara gler.
yi ya ite, ben de yeni bir tr palyao olacam. Sirkin ortasnda durup insanlara gleceim.
unlara bak. Komularmz gsteriyordu. Hepsi birer cad sprgesine binmi olmalydlar.
Rachel Teyzem hep yle yapar.
Bayan Stephanie ile Bayan Rachel deliler gibi el sallyorlard. Dill izlenimlerinde pek yanlmam
gibiydi. Amaan, dedi Jem. Onlar grmezlikten gelmek de ayp olur.
Ortalkta kt iler dnyordu. Bay Averynin surat haprmaktan kpkrmzyd. yle bir haprd ki
neredeyse kaldrmdan dyorduk. Bayan Stephanie heyecandan titriyordu. Bayan Rachel, Dilli
yakalad:

abuk arka baheye gein ve orada kaln. Tehlike var!

Ne oldu? diye sordum.
Duymadnz m? Sar sultan bile duydu. Tam o srada Alexandra Halam kapya gelip bizi
ardysa da duymamamz gerekin duyduk bile. Anlatma onuru Bayan Stephanienindi. O sabah Bay
Bob Ewell, Atitcus'u postanenin kesinde durdurmu, yzne tkrm ve br boyu uramas
gerekse bile eninde sonunda onunla hesaplaacan sylemiti.

YRM NC BLM
Keke Bay Ewell ttn inemiyor olsayd.
Atticus konuyla ilgili olarak yalnzca bu szleri sylemiti. Bayan Stephanieye baklrsa Atticus tam
postaneden kyormu ki, Bay Ewell, nne dikilip kfretmi, tkrm, onu lmle tehdit etmi.
Bayan Stephanie, Atticusun kl kprdamad diyordu. Tam Jitneyin dkknndan dnerken olup
biteni grmt. Kl bile kprdamam, Ewellin o kt szlerini iitmiti. Ho, vahi atlar bile o
szleri ona yineletemezlerdi. Bay Ewell eski bir kabadayyd. Atticusun sessizlii onu iyice
kkrtmt. Seni gidi Zenci orospu ocuu seni! Kavga etmeyeceksin, kendini pek
beeniyorsun, deil mi? demiti. Atticus da, Hayr, kendimi yal hissediyorum, demi ve elini
cebine sokup, yrm gitmiti. Bayan Stephanie, Atticus arada pek korkusuz oluyor dorusu
diyordu.
Jem ve ben bu yky hi de elendirici bulmadk.
Yrenin en keskin niancsyd bir zamanlar, dedim.
Bu kez de...
Jem, O silah tamaz Scout. Silah bile yok, dedi. O gece hapishanenin nndeyken bile yoktu. Bir
keresinde bana silah tamak bakalarna vur emri karmaktr demiti.
Bu farkl, dedim. dn almasn syleyebiliriz.
Syledik. O da, Samalama! dedi.
Jem, Atticusun duygularn harekete geirmenin yararl olaca kansndayd. Bay Ewell onu
ldrecek olursa, bizde alktan lrdk. Alexandra Hala tarafndan yetitirilirdik. Onun da ilk ii
Calpurniay kovmak olurdu. Jem, sen kendini yerden yere atarsan belki ie yarar dedi. Hem kzsn,
hem de kk. Bu da skmedi.
Atticus, oradan oraya nasl srklendiimizi, yemek yemediimizi, her zamanki yaptklarmz
yapmadmz farkedince gerekten ne denli korktuumuzu kavramt. Bir gece yeni bir futbol
dergisi ile Jemin ilgisini ekmek istedi. Jemin sayfalar hzl hzl evirip, bir kenara frlattn
grnce sordu: Derdin ne evlat?
Jem damdan dercesine konuya girdi: Bay Ewell.
Nolmu Bay Ewella?
Hibir ey. Senin iin korkuyoruz. Bir eyler yapman gerek.
Atticus gld:

Ne? Uzlaaym m?
Biri seni ldreceim diyorsa ciddi olmal.
Sylediinde ciddiydi. Jem, kendini bir an iin onun yerine koy. Ondaki son saygnlk krntsn da
ben yok ettim. Tepki gstermesi gerekiyordu. Yzme tkrp tehditler savurmas Mayellay bir
fazla dayaktan kurtard. Byle olduu iin mutluyum. Hrsn birinden karmas gerekiyordu. Bir ev
dolusu ocuktan karacana benden karsn... Anlyor musun?
Jem ban sallad.
Atticus tam, Bob Ewelldan korkacak bir eyimiz yok. O iindeki nefreti o sabah kustu, diyordu ki
Alexandra Hala ieri girdi.
Senin yerinde olsam bu denli emin olmam Atticus, dedi. yleleri kin balaynca ellerinden geleni
ardna koymazlar. Bylelerinin ne mal olduklarn bilirsin.
Tanr akna, Ewell bana ne yapabilir ki?
Kallee bir eyler. Kalle olacandan hi kukun olmasn.
Maycombda kimse kallee i eviremez.
O gnden sonra pek korkmadk. Yaz eriyip gidiyordu. Bizde tadn karmaya koyulduk. Atticus,
Yksek Mahkeme davay incelemeden nce tom Robinsona bir ey olmayacana ilikin gvence
verdi. Tom Robinsonun zgrlne kavumas umudu bile vard. Hi deilse yeniden yarglanmas
sz konusuydu. Yetmi kilometre tede, Chester yresindeki Enfield tutukevindeydi. Kars ve
ocuklarnn onu grmesine izin var m diye sordum ama Atticus yok dedi.
Temyizde hakkn yitirirse ona ne olur?
Elektrikli iskemleyi boylar. Karar deimezse tabii. imdiden zlme Scout. ansmz var.
Jem kanapede Mekanik dergisine bakyordu. Ban kaldrd. Hakszlk bu! Sulu da olsa kimseyi
ldrmedi. Can almad.
Alabama eyaletinde tecavzn cezas lmdr, dedi Atticus.
Evet ama jri ona lm cezas vermek zorunda deildi. steseler yirmi yl da verebilirlerdi.
Tom Robinson Zenci olduu iin bu taraflardaki hibir jri 'sulusun ama yle ok sulu
saylmazsn' diyemez. Sank ya iskemleye gider ya evine.
Jem ban sallyordu. Doru olmadn biliyorum ama yanla da parmak basamyorum. Belkide
tecavzn cezas lm olmamal.
Atticus gazetesini yanndaki iskemleye brakt. Tecavzle ilgili yasalarla kavgas olmadn, ama
yeterli kant olmadan lm cezas verilmesinden derin kayg duyduunu syledi. Dinlediimi

grnce de szlerini basitletirmeye alt. Demek istiyorum ki birini lm cezasna arptrmadan

nce hi deilse olayn grg tan olmas gerek. Birileri ben oradaydm ve tetii ektiini grdm
demeli!
Ama bir sr insan yetersiz kantla aslm...
Biliyorum. ou da bunu hak etmilerdir, ama grg tan olmazsa hep kuku vardr. Acaba
vardr. Yasalar belirgin kuku diyor ama bence sann belli belirsiz kukuya bile hakk var. Ne kadar
olanak d grnse de susuz olma olasl hep vardr.
O zaman her ey jriye bal. Jri sistemini kaldrmak gerek. Jem katyd.
Atticus glmemeye alt ama beceremedi. ok sertsin evlat. Daha iyi bir zm yolu belki vardr.
Yasay deitirebilirsin. Bu tr davalarda yarglar karar zerinde sz sahibi olabilirler.
yleyse git Montgomeryye yasay deitir.
Bunun ne kadar zor olduunu bilemezsin. Deitiini grecek kadar yaamayacam. Sen
grdnde ise yal bir adam olacaksn.
Jem iin bu yeterli deildi. Hayr efendim. Jrilerden kurtulmalar gerek. Susuzdu ve ona sulu
dediler.
Sen ve senin gibi on bir ocuk daha o jride olsaydnz, imdi Tom Robinson zgrd. imdiye
kadar yaamnda hibir ey dnce tarzn ksteklemedi. Gndelik yaamda onlar on iki saduyulu
adam. Ama saduyular ile aralarna bir eylerin girdiini grdm. Hapishanenin nnde de izledin
bunu. ekip gittiklerinde saduyular yznden gitmediler. Biz oradayz diye gittiler. Bizim
dnyamzda insanlarn akllarn balarndan alan, isteseler de yansz kalamadklar bir tek durum
vardr. Mahkemelerimizde bir beyazn szne kar bir siyahn sz konu olunca beyaz hep kazanr.
irkin ama gerek bu.
Yine de olay aklamaz, dedi Jem. Yumruunu dizine vuruyordu. Hi kimseyi o kantlarla
cezalandramazsn.
Sen yapamazsn ama onlar yapabilirler ve yaptlar da. Bydke byle daha nice olaylar
greceksin. Renk ne olursa olsun yansz davranlmas gereken mahkemede kiilerin saplantlarn,
kinlerini oraya tadklarn greceksin. Yaadn her gn beyazlarn siyahlar ezdiini greceksin.
unu unutma: Kim ki siyahlara bunu yapar, kim olursa olsun -ne kadar zengin olursa olsun, ne iyi
aileden gelirse gelsin- yine de pisliktir. Atticus ylesine sakin konuuyordu ki kulland son szle
irkildik. Baktmda yzn kaygl grdm. Bir siyahn bilgisizliinden yararlanan aalk bir
beyazdan daha mide bulandrc bir ey olamaz. Kendimizi kandrmamalyz. Bir gn bunlarn
faturasn deyeceiz. Dilerim sizin zamannzda olmaz.
Jem ban kad. Birden gzleri parlad. Atticus neden senin gibiler, Bayan Maudie gibiler jrilere
ye olamazlar? Maycombdan hi kimseyi jride gremezsin. Hep tarallar gelir.
Atticus sallanan iskemlesinde geriye dayand. Nedendir bilemem, Jemin syledikleri onu mutlu

etmiti. Bunun ne zaman bilincine varacan hep merak ediyordum, dedi. Bir sr nedeni var.
Birincisi Bayan Maudie grev alamaz, nk o bir kadn...
Yani Alabamada kadnlar yelik yapamazlar m diyorsun? Kzgnd.
Evet. Sanrm zayf kadnlar Tomunki gibi davalardan korumak iin. Bayan Duboseu tekerlekli
iskemlesiyle grev yaparken dnebiliyorum. John Taylor, yle tak-tak vurmaktan vazge... u
adama soru soracam. Belki de atalarmz haklyd.
Bizim gibi insanlarn diyordu Atticus, paymza den bu. Genelde layk olduumuzu buluruz.
Tuzu kuru Maycomb yurttalarnn bu ie gnl yok. stelik korkuyorlar. Hem sonra...
Korkuyorlar m? Neden? diye sordu Jem.
rnein... diyelim ki Link Deasdan zarar karl denecek cezay saptamas isteniyor. Zarara
neden olan olay da Bayan Racheln Bayan Maudieyi arabasyla ezmesi. imdi, Deas ikisini de
mteri olarak yitirmek istemez deil mi? yleyse Yarg Taylor a dkknda yerime bakacak kimse
yok, gelemem der. Yarg da ona izin verir. Deas da paay kurtarr.
kisinin de ondan alveri etmeyeceini dndren ne? diye sordum.
Jem, Bayan Rachel etmez. Bayan Maudie eder. Ama jride oylar gizlidir Atticus, dedi.
Babam kkrdad. Daha bir frn ekmek yemen gerek oul. Jrinin oylarnn gizli olmas gerekiyor.
Jride bulunmak bir konuda karar verip, kiisel tutumunu aka ortaya koymak demek. nsanlar bunu
yapmay sevmezler. Pek ho olmayabilir.
Jem, Tomun jrisi de karar aceleye getirdi diye mrldand.
Atticus'un parmaklar saat cebine gitti. Getirmedi, dedi, beni dndren de bu oldu. Belki de bu
bir balang. Karar almalar birka saat srd. Belki yine kanlmaz bir karar, ama nceleri
yalnzca birka dakikalarn alrd. Oysa bu kez... Durup bize bakt: Biri vard bizden yana. Onu
kandrmak zamanlarn ald.
Kim?
Atticusun gzlen parlad. Bana dmez ama u kadarn
syleyeyim. Old Sarumlu dostalarmzdan biri.
Cunninghamlardan biri mi? diye bard Jem.
Bir akrabalar. Farkedince stne gitmedim. Yalnzca bir duygu tabii. Yapabilirdim ama yapmadm.
Aman tanrm! Bir bakyorsun onu ldrmeye alyorlar, bir bakyorsun kurtarmaya... O adamlar
yz yama da gelsem anlayamayacam.
Atticus onlar tanmann yeterli olduunu syledi. Anlattna baklrsa Cunninghamlar Yeni

Dnyaya geleli beri hi kimseden ne bir ey almlar, ne de bir ey vermiler. Bir kez sayglarn
kazandn m senden yanaydlar. Hi kukusuz o gece hapishanenin nnden Finchlere sayg duyarak
ayrlmlard. Cunninghamlarn fikir deitirmeleri iin yldrm filan dmesi gerekiyordu. Onlar
gibi bir iki kii daha olsayd, jri ii tamamd. Jem yavaa. Yani, dedi, bir gece nce seni
ldrmek isteyen birini jriye sokmalarna izin mi verdin? Byle bir riski nasl gze alrsn Atticus,
nasl?
Dnsen risk az. Sulu olduunu ha o sylemi, ha bakas. Ama sulu diyecek biri ile akl
karm biri arasndaki fark ak. Listede oyu belirsiz olan tek kii oydu.
O adamn Walter Cunninghamla akrabal ne? diye sordum.
Atticus kalkt, gerindi ve esnedi. Yatma zamanmz gelmemiti ama gazetesini okumak istediini
biliyordum. Alp katlad ve bama vurdu. Dur bakaym... tamam, ifte kuzen.
O nasl oluyor?
ki kzkarde, iki erkek kardele evlenmi. Benden bu kadar, gerisini sen karver.
Benle Jem, Dill ve bir kzkardei olsa onunla evlensek ocuklarmz ift tarafl kuzen olurlard
sanrm. Hay Allah Jem, ne tuhaf adamlar. Duydun mu hala? Atticus gitmiti.
Alexandra Hala hal ryordu. Bakmyordu ama kula bizdeydi. Sepetini yanma koymu, dizlerine
de bu rd haly rtmt. Yazn scak gecelerinde hanmlarn neden ynl eyler rdklerini hi
zememiimdir.
Duydum.
Walter Cunninghamn yardmna kotuum o korkun olay anmsadm. imdi bunu yaptma
memnundum.
Okul alr almaz Walter i yemee aracam.
nme karsa onu dveceime dair verdiim sz unutuvermitim.
Okuldan sonra da gelebilir. Atticus onu arabayla Old Saruma brakabilir. Gece bile kalabilir.
Tamam m Jem?
Dnrz. Bunu syleyen halam olunca, bu bir sz olmaktan kyor, tehdide dnyordu.
armtm. Ama niin olmasn hala? Onlar iyi insanlar.
Halam yakn gzlklerinin zerinden bana bakt.
Jean Louise, onlarn iyi insanlar olduklarndan hi kukum yok. Bize gre deiller, hepsi bu.
Aa tabakadan demek istiyor Scout, dedi Jem.

O ne demek?
Ne bileyim. Basit filan. Keman alar oynarlar, o tr eyler...
Ben de oynarm..
Samalama Jean Louise,dedi halam. Walter Cunningham gcr gcr olana dek ykasan da,
yepyeni giysiler ve pabularla donatsan da, bir Jem olamaz. Ayrca o ailede eskiden beri iki
dknl vardr. Finch kadnlar bylelerine yz vermezler.
Halaa...dedi Jem, daha dokuz yanda bile deil.
imdiden rensin.
Halam syleyeceini sylemiti. Geen sefer byle konutuunda da nedenini anlamamtm. Caln
evine gitmeyi tasarlyordum. lgimi ekiyordu. Ona konuk olmak istiyordum, dostlarn tanmak
istiyordum. Ayn teki yzn grmek istesem bu kadar tantana kopmazd. Bu kez halamn taktikleri
farklyd ama amalar aynyd. Belki de bunun iin bizimleydi. Arkadalarmz semek iin.
Elimden geldiince kar koyacaktm.
yi insanlarsa neden Walter la dost olmayaym?
Ona iyi davranma demedim. Ona arkadaa ve kibar davranacaksn. Herkese yle davranacaksn.
Ama onu eve armak zorunda deilsin.
Ya bize akraba olsalard hala?
Ama deiller. Olsalard da yantm ayn olurdu.
Jem, Hala, dedi. Atticus der ki insan dostunu seebilirmi ama kendi ailesini seemezmi. Onlar
akraba saysan da saymasan da akraban olurlarm. Saymazsan gln duruma dermisin.
Tam babanza gre bir sz ben yine de Jean Louise, Walter Cunningham eve aramaz derim.
Birinci derecede kuzen bile olsa. Atticusla i konumaya gelmesi dnda bu eve alnmaz. te bu
kadar!
te bu kadar bile olsa bu kez nedenlerini aklamak zorundayd.
Ama hala Walter la oynamak istiyorsam neden oynamayaym?
Gzlklerini karp bana bakt. Nedeni u. nk o bir... bir sprnt. Bu nedenle oynayamazsn.
Birlikte olamazsn. Kimbilir ne huylar, ne kfrler renirsin, Tanr bilir. Bu halinle de babann
bana yeterince dert oluyorsun.
Ne yapardm bilmiyorum ama Jem engelledi. Omuzlarmdan yakalad, bana sarlp odadan kard.
fkemden alyordum. Atticus bizi duymutu.
Bir ey yok efendim, dedi Jem. Birey yok, Atticus gitti.

undan bir para sr Scout. Jem cebinden bir karamela kard. Karamelay avundurucu bir
lokmaya dntrmem birka dakikam ald. Jem dolabnn zerindekileri dzenlemekteydi. Sann
nleri ve arkalar kirpi gibiydi. Bir gn bir yetikin gibi dzgn salar olacandan kukuluydu.
Belki de hepsini sfr numaraya vurdurursa yenisi dzgn kabilirdi. Kalar kalnlamt.
Zayfladn farkettim. Boyu uzuyordu.
Dndnde beni alayacak sanm olmal ki, Kimseye sylemezsen sana bir ey gstereceim,
dedi. Utanga utanga glmseyerek gmleinin nn zd.
Eee?
Gremiyor musun?
Hayr.
Kllar.
Nerede?
urada bak urada.
Bana kar ok iyi davranmt, o yzden de ok gzel grnyorlar dedim. ok gzel Jem.
Kollarmn altnda da var. Seneye de futbol oynayacam. Scout, halamn seni zmesine izin verme.
Halam zmememi istedii gnler daha dn gibiydi.
Kzlara alk deil. Hi deilse senin gibilerine. Seni bir hanmefendi yapmaya urayor. Diki
filan gibi eylerle uraamaz msn?
Hayr. Benden holanmyor. Hepsi bu. Bana vz gelir. Walter a sprnt demesi beni ldrtt.
Atticusun bana bela olmam deil. O ii aramzda zmledik. Ben onu babama sormutum, o da
pek deil demiti. Hi deilse beni anlayabiliyormu. Kafana takma dedi. Walter iin bozuldum. O
ocuk sprnt deil. Ewelllar gibi deil!
Jem pabularn frlatp yataa uzand. Kafasnn altna yastn yerletirip lambasn yakt. Biliyor
musun Scout, her eyi zdm. Bu dnyada drt tr insan var. Bizim komularmz gibi sradan
insanlar var. Cunninghamlar gibi ormanda oturanlar var. Ewelllar gibi plkte oturanlar var. Bir
de Zenciler var.
inlilerle Kajundaki Kzlderililere ne oldu?
Maycomb yresindekileri kastettim. Dahas var. Bizimkiler Cunnighamlar sevmiyor.
Cunnighamlar Ewelllardan, Ewell'lar da Zencilerden nefret ediyor.
Dedii gibiyse neden jrideki Cunnigham gibileri srf Ewelllara inat olsun diye Tomu serbest
brakmamlard?
Jem sorumu ocuka bulup, ciddiye almad...

Bilirsin... Radyoda keman alnd m Atticus aya ile tempo tutar. Ev yapm viskiyi de herkesten
ok sever...
O zaman biz Cunnighamlara ok benziyoruz. Peki neden halam...
Brak da lafm bitireyim. yle ama yine de farklyz. Atticus bir keresinde halamn soya-sopa bu
denli dkn olmasn paraszlmza balamt. Elimizde bir aile admz kalmm.
Bilemiyorum Jem. Bana da bu aile ii safsata demiti. Herkesin ailesi herkes kadar kklym.
Zencilerle ngilizler iin de geerli mi dedim, evet dedi.
yi aile eski, kkl aile anlamna gelmiyor. Sanrm ka kuaktr okur yazarsn, ona bal. Scout
grebildiim tek fark da bu. Finchler Eski Msr da filanken, bir Finch birka hiyeroglif renip
oluna retmi olmal. Jem gld. Halam da byk byk byk babas okur-yazar diye kaslyor.
u kadnlar nelerle urarlar.
yi ki okurmu, dedim. Yoksa Atticusa kim retirdi?
O renmeseydi senle ben nice olurduk? yi ailenin o anlama geldiini sanmyorum.
yleyse Cunninghamlarla farkl oluumuzu nasl aklarsn? Bay Walter adn zor yazyor. Onu
grdm. Biz daha uzun sredir okur-yazarz.
Hayr. Herkesin renmesi gerek. Kimse okur-yazar domuyor. Walter ok akll ama babasna
yardm edince derslerinden kalyor. Bireysi yok. Bence bir tr insan var. nsanlar var ite.
Jem dnp, yastn kabartt. Kafasn koyduunda yz krmt. Yine o dnemlerinden birine
giriyordu. zldm. Kalarn att. Az izgiye dnt. Suskunlat.
Senin yandayken ben de yle dnyordum. Bir tr insan varsa neden geinemiyorlar? Hepsi
aynysa neden birbirlerinden nefret ediyorlar? Scout, bir eyleri yeni kavramaya baladm. Boo
Radleyin neden evde kilitli kaldn anlyordum artk. Kalmak istiyordu da ondan.

YRM DRDNC BLM

Calpurnia kolal nln giymiti. Bir tepside ikolatal kremal pasta tayordu. Dner kapy
poposuyla itip at. Bir dolu krlacak eyay tamadaki beceri ve zerafetine vurgundum. Halam
Alexandra da yle olmalyd ki bu kez onun hizmet etmesine izin vermiti. Austos eylle
dnyordu. Dill yarn Meridiana gitmek zere yola kacakt. Bugn ise Jemle birlikte Baker
Deresine gideceklerdi. Jem Dille kimsenin yzme retmemi olduunu renince hem kzm
hem armt. Yzmek onun gznde yrmek kadar doal bir olayd. Derede iki gn
geirmilerdi. plak girdikleri iin gelemeyeceimi sylediler. Ben de yalnz geireceim saatleri
Bayan Maudie ile Calpurnia arasnda bltrdm.
Bugn Alexandra Halam ve misyonerler grubu bizde toplanmlard. Mutfaktan Bayan Grace
Merriweather in Mrunalarn zavall yaamlar zerine yapt konumay duyabiliyordum.
Zamanlar gelince kadnlar kulbelere koyuyorlard. (Ne zaman olduu belli deil di ya). Aile
kavramlar yoktu. Bunun halam ok zdnden kukum yoktu. On yana gelince de erkek
ocuklara zor iler yaptryorlard. Her taraflar solucanlar ve parazitlerle doluydu. Bir aacn
kabuunu ineyip ineyip ortak bir kaba tkryorlar, sonra da bunu iip sarho oluyorlard.
Derken, hanmefendiler aya oturdular.
Yemek odasna m gideyim, mutfakta m kalaym, bilemiyordum. Halam, konumalar seni skar, ay
zaman ieri gelirsin demiti. Pembe yabanlk elbisemi, pabularm ve i eteimi giymitim.
zerime bir ey dkecek olursam Calpurniann elbisemi ykamas gerekecekti. Bugn onun iin ok
ar bir gn olmutu. erde kalmaya karar verdim.
Sana yardm edeyim mi, Cal?
Calpurnia kap arasnda durdu. Kede sessizce oturur, dndmde tepsileri boaltmama yardm
edebilirsin.
Kapy anca ierden uultular ykseldi. Aman Alexandra hi byle pasta grmedim... harikulade!..
Ben hamuru hi tutturamyorum... kim derdi ki brtlenli pastalar... Calpurnia m?... Kim der...
Herkes papazn karsnn... Hayr, ha-ayr... yle ama teki daha yrmyor bile...
Sesler kesildi. Herkese servis yaplmt. Calpurnia dnp ar gm srahiyi tepsiye koydu. Bu
srahi antika, dedi. Artk bylelerini yapmyorlar.
eri gtreyim mi?
Dikkat edip drmezsen, evet. Bayan Alexandrann tarafna koy. Fincanlarn yanna. Servisi o
yapacak.
Kapy Cal'n yapt gibi popomla amaya altm. Kmldamad bile. Calpurnia srtarak kapy
tuttu. Dikkat et bakaym. ok ar. ine bakmazsan dkmezsin.

Yolculuum baar ile sona erdi. Halam glmsedi. Bizimle kal, Jean Louise. Olup bitenlerin tm
benim bir hanmefendi olmam iin dzenlenen programa dahildi. Her misyoner toplantsnn ay
blmne mezheplerine baklmakszn komularn arlmas gelenekti. Bir papaz efendi kadar ayk
olan Bayan Rachel ve Bayan Stephanie bu nedenle buradaydlar? Bayan Maudienin yanna oturdum.
Sokan te yanna geecek bile olsalar kadnlar neden apka giyerlerdi acaba? aylardaki bu
hanmlar beni az ok telea srklerlerdi. Baka bir yerde olmak isterdim. Alexandra Halam ise bu
duyguya marklk diyordu.
Pastel renklerdeki giysileri iinde pek rahattlar. ounun yznde kat kat pudra olmasna karn bir
kii dnda kimsede dudak boyas yoktu. O da Tangee Natrel srmt. Cutex Natrel ise
trnaklarn parl parl parlatmt. Baz genler gl rengi oje srmlerdi. Sessizce oturuyordum.
skemlenin kollarna yapm, birinin benimle konumasn bekliyordum:
Bayan Maudienin azndaki altn kprleri parlad.
ok ksn Bayan Jean Louise. O vazgeilmez tulumuna ne oldu?
Komik olmaya almamtm ama teki hanmlar pek gldler. Yanaklarm kapkrmz olmutu.
Bayan Maudie bana ylece bakyordu. Gerekten aka yapmadysam bana glmezdi o.
Bunu izleyen sessizlikte Bayan Stephanie Crawford odann taa tesinden bana seslendi: Byynce
ne olacaksn Jean Louise? Avukat m?
Hayr. Dnmedim. Bayan Stephanienin konuyu deitirmesine sevinmitim. Hemen seimimi
yapmaya koyuldum... Hemire? Pilot?
Ben de senin durumalara gittiine bakp avukat olmak istiyorsun sanmtm.
Hanmlar yine gltler. u Stephanie ne alemdir, dedi biri. Bayan Stephanie destek bulmutu.
Avukat olmak istemiyor musun?
Bayan Maudienin eli elime dedi.
Hayr efendim, dedim yavaa. Yalnzca bir hanmefendi olmak istiyorum.
Bayan Stephanie beni kukuyla szd. Amacmn kstahlk olmadna inanm olacak ki, Daha sk
elbise giymeye balamazsan pek olamazsn, demekle yetindi. Bayan Maudienin eli elimi skt.
Hibir ey demedim. Yayd scaklk yeterliydi.
Bayan Grace Merriweather solumdayd. Dndm ki hanmefendilik onunla konumam
gerektiriyordu. Metodist olan Bay Merriweather, Kutsal g, ne gzel ey benim gibi bir zavally
kurtarman adl ilahiyi sylemekten hi gocunmazd. Maycombdaki genel kan da Bayan
Merriweather adam ettii dorultusundayd. Onun Maycombun en dindar kadn olduu ise su
gtrmezdi. Bugn neler konutunuz? diye sordum.
Ah ocuum, o zavall Mrunalar, dedi ve arkas geldi.

Baka soru sormama gerek yoktu. Zor durumda olanlardan sz etmek gzlerini dolu dolu yapyordu.
O koca ormanda J. Grimes Everett dnda kimseleri olmadan yayorlar. O aziz dnda kimse
yanlarna yaklamyor.
Sesi kilise orgu gibiydi. Her szc ayr vurguluyordu. O yoksulluk... o karanlk... o ahlkszlk... J.
Grimes Everett dnda kimse bilmiyor. Kilise beni kampa yolladnda o bana yle de...
Orada myd bayan? Ben de sanmtm ki...
zinli gelmiti. Dedi ki Bayan Merriweather, nelerle savatmz dnemezsiniz. Bana yle dedi.
Evet efendim.
Ben de ona dedim ki, Bay Everett dedim, Maycomb Alabama Metodist Episkopal kilisesinin
kadnlar yzde yz arkanzdalar. yle dedim. te o an kendime bir sz verdim. Eve dner dnmez
Mrunalar konusunda konuma yapacak, J. Grimes Everettn mesajn Maycomba iletecektim. te
imdi de bunu yapyorum.
Evet etendim?
Bayan Merriweather konutuka siyah bukleleri sallanyordu. Jean Louise, dedi, sen ansl bir
kzsn. Tanr bilir bir evde, Tanr bilir bir aile ile, Tanr bilir kentte yayorsun. J. Grimes Everttn
topraklarnda gnah ve vahetten baka bir ey yok.
Evet efendim.
Gnah ve vahet... neler diyorsun?
Bayan Merriweather teki komusuna dnd. unu: Ben hep derim ki bala ve unut. Bala ve
unut. Kilisenin ona yapaca yardm bundan sonras iin ocuklarnn Tanr bilir kiiler olarak
yaamasn salamak olacak? Erkeklerden birinin gidip o papazdan kendisine g vermesini
sylemeleri gerek.
Balayn Bayan Merriweather, diye araya girdim,
Mayella Ewelldan m sz ediyorsunuz?
May... Hayr ocuum. O Zencinin karsndan. Tomun karsndan. Tom...
Robinson efendim.
Bayan Merriweather yana dnd. nandm tek ey var Gertrude. Kimileri benim gibi dnmyor
ama. Onlar baladmz sylersek bu i kapanr.
Balayn. Bir kez daha kesmitim szlerini.
Ne kapanr?

Yine bana dnd. ocuklarla konuurken zel bir ses tonu kullanlmasna inanan ocuksuzlardand.
Hibir ey Jean Louise. Alarla iiler davann ertesi gn hep homurdandlar. Hi tatmin
olmamlar.
Bayan Merriweather Bayan Farrowa dnd. Gertrude, akl bir kar havada bir Zenci kadar adam
ileden karan hibir ey olamaz. Mutfakta byle biri varsa gnn berbat oldu demek. Benim
Sophyye ne dedim biliyor musun? Shophy, dedim. Bugn hi Hristiyanca davranmyorsun. sa
homurdana homurdana i yapmazd. e yarad. Gzlerini yerden kaldrd ve Doru Bayan. sa
homurdanmazd, dedi. Tanry onlara anmsatacak hibir frsat karmayacaksn.
Aklma Finch Landing Kilisesindeki org geldi. ok kkken btn gn uslu durmusam Atticus onu
almama izin verirdi. O tulara basar, ben de borulardaki havalar brakrdm. indeki hava tkenene
dek son nota bolukta asl kalrd. Bayan Merriweather n havas bitmiti. Bayan Farrow konumaya
balarken o stounu yeniledi.
Bayan Farrow gzel vcutlu, ince ayakl, ak renk gzl bir kadnd. Yeni perma yaptrmt. Salar
gri bukleler halindeydi. Maycomun iki numaral dindaryd. Her szn bana da bir sss eklemek
alkanl vard...
Sis Grace, dedi, Hudson kardee sylediim gibi.
Szn ettiiniz o akl bir kar havada olann piirdii yemekler boaznza dizilmiyor, deil
mi?
Konuan Bayan Maudieydi. Aznn kenarlarnda sert izgiler belirmiti. Bir sredir hi sesi
kmamt. Fincan dizindeydi. sylenenleri karmtm. Tom Robinsonun karsndan sonrakileri
yani. Aklm oradan Landinge kaymt. Alexandra Halam her eyi birbirine kartrmt sanrm.
Toplantnn i blm kan dondurucu, elence blm ise skntlyd.
Ne demek istediimi anladn sanmyorum Maudie, dedi Bayan Merriweather.
Ben de, dedi Bayan Maudie.
Bir daha azn amad. Bayan Maudie kzd m suskunluu insan dondururdu. Bir ey onu ok
kzdrmt. Gri gzleri de sesi kadar souktu. Bayan Merriweather kzarp bozard, bana bakp,
kafasn evirdi. Bayan Farrowu gremedim.
Alexandra Halam masadan kalkp iecekleri tazeledi. Bayan Merriweather la Bayan Gatesin de
konumalarn salad.
Onlar sohbete koyulunca da Bayan Maudieye minnet dolu baklarla bakt. Kadnlarn dnyas beni
yine artmt. Yaknlklar yoktu ama halam ona teekkr ediyordu ite. Ne iin ettiini
bilmiyordum ama halamn bu duyguyu bildiini renmek yeterliydi.Yaknda bu dnyaya ben de
girecektim. Hanmlarn iskemlelerinde sallanp, yelpazeleriyle serinledikleri, souk iecekler
itikleri bu dnyaya katlacaktm. Oysa ben babamn dnyasnda daha mutluydum. Bay Heck Tate
gibiler seni masum sorularla tuzaa drp alay etmezlerdi. Jem bile ok aptalca bir ey yapmadn
zaman stne varmazd. Kadnlar belli belirsiz bir erkek korkusu ile yayor, onlar

onaylamyorlard. Ben ise onlar seviyordum. Ne kadar kfr etseler, iki iip, kumar oynasalar, ne
kadar sevimsiz olsalar holandm bir ynleri vard. ey deillerdi...
Batan yitik bir sava srdryoruz. Sonlar hi ilgilendirmiyor. Morarana dek eitim verebiliriz,
dp baylana dek din retimi yapabiliriz ama yine de yatanda hibir kadn gvencede olamaz,
dedim. Bana dedi ki, Bayan Farrows, bize neler oldu anlamyorum. Sis doru dedim.
Bayan Merriweather bilgi bilgi kafa sallad. Sesi, fincan ngrtlarn, kibarca pastalarn ineyen
hanmlarn kardklar aprtlar bastrd. Gertrude, bu kentte iyi ama pusulay arm kiiler var.
yi ama arm... Doru yaptklarn sanrlar. Kim olduklarn sylemek bana dmez, bana dmez
tabii. Bir sre nce de tank olduumuz gibi ortal birbirine katarlar. Tek becerdikleri bu. O srada
doruymu gibi olabilir ama herkesi huzursuz ettikleri kesin. Benim Sophy bir gn daha yle suratsz
dolasa kovardm. Kovmaymn tek nedeni u ekonomik bunalm. Her hafta verdiim bir buuk
dolara gereksinimi var. Ama onun kaln kafas bunu anlayamaz.
ki yzl, Bayan Perkins. Doutan iki yzl, diyordu Bayan Merriweather. Hi deilse bizim
aramzda bu yk tayan yok. Onlar zgr brakyorlar ama onlarla ayn sofray paylamyorlar.
Hi deilse biz, evet eitsiniz ama bizden uzak durun demiyoruz. Siz bildiiniz gibi, biz de bildiimiz
gibi yaayalm diyoruz. u Bayan Roosevelt akln yitirmi olmal. Birminghama gelip onlarla
oturmu. Ben Birmingham Belediye Bakan olsaydm...
Hibirimiz Birmingham Belediye Bakan deildik. Ama ben bir gnlne Alabama Valisi olsam ne
yapardm biliyorum. Tomu hemencecik salverirdim, yle ki Misyonerler Cemiyeti gz kpmaya
bile vakit bulamazd! Calpurnia geenlerde Bayan Racheln asna Tomun ne denli kt durumda
olduunu anlatyordu. Ben mutfaa girince susmad. Anlattklarna baklrsa Toma ierde olmak ok
zor geliyordu. Atticusun bile yapabilecei bir ey yoktu. Gtrrlerken de yle demiti. Salcakla
Bay Finch, artk yapabileceiniz bir ey yok. Bo yere uramayn. Atticus Cale hapse girdii gn
umudunu yitirdi demiti. Atticus da Umudunu yitirme, elimden geleni yapacam, diye sz vermiti.
Bayan Racheln as sormutu: Neden Atticus seni mutlaka kurtarrm deyip, ona moral
vermemiti ki? Calpurnia da, Sen hukuk bilmiyorsun. Hukuku bir ailenin yannda alsan
renecein ilk ey hukukta hibir eye kesin'yant olmaddr. Bay Finch de bilemez, demiti.
n kap arpt ve Atticusun ayak seslerini iittik. Saat ka diye meraklandm. Eve dnmesi iin
erkendi. Hele misyoner toplants oldu mu zellikle ge gelirdi. Kapda durdu. apkas elindeydi.
Yz kire gibiydi. zr dilerim hanmlar. Ltfen toplantnz srdrn. Size engel olmayaym.
Alexandra, benimle mutfaa gelir misin? Calpurniay bir sre alacam.
Odadan gemedi. Holden dolap arka kapdan mutfaa girdi. Halamla ben onu karladk. Oda kaps
ald ve Bayan Maudie bize katld... Calpurnia ayaa kalkmt.
Cal, benimle Helen Robinsonun evine gelmeni istiyorum.
Ne oldu? Halam telalanmt.
Tom ld.
Alexandra Halam eliyle azn kapad.

Onu vurmular, dedi Atticus, kouyormu. Srasndaym. Bir srayla parmakl amaya
alm. Tam nlerinde...
Onu durdurmaya almamlar m? Uyarmamlar m? Halamn sesi titriyordu.
Evet. Dur demiler. nce havaya ate amlar. Sonra da ona. Tam parmakl aarken vurulmu. ki
kolu salam olsayd oktan kamt dediler. Hzlym. Gvdesinde on yedi kurun var. O kadar ate
etmeleri gerekmiyordu. Cal benimle gelip Helene anlatmama yardmc olman istiyorum.
Cal, Tabii efendim, dedi. Beceriksiz ellerle nln ekitiriyordu. Bayan Maudie ona yardm etti.
Bu barda tard, dedi halam.
Bak ana bal. Onlar iin ha bir Zenci fazla ha bir eksik. Kaan bir sulu... Tom Robinson deil.
Atticus buzdolabna yaslanp gzlklerini bana itti ve gzlerini ovuturdu. ansmz vard.
ansmz olduunu ona syledim ama kesinlikle kazanrz demedim. Tom beyaz adamn ansna
inancn yitirip kendininkini snamaya kalkt. Hazr msn Cal?
Evet, Bay Finch.
Gidelim yleyse.
Alexandra Hala Cal'n iskemlesine oturup yzn kapad. Sessizdi. O denli sessizdi ki baylacak
sandm. Bayan Maudienin merdiven trmanmasma soluduunu duydum. erde ise hanmlar tatl
tatl konuuyorlard. Halam alyor sandm ama alamyordu. Yorgun grnyordu. Konutuunda
sesi fkeliydi.
Onun yapt her eyi onayladm sylemem Maudie, ama o benim kardeim. Btn bunlarn
nerede sona ereceini bilmek istiyorum. Bu i onu perian ediyor. Ondan ne istiyorlar Maudie? Daha
ne?
Kim ne istiyor Alexandra?
Bu kasaba. Yapmaya korktuklarn ona yaptryorlar. Yitirdikleri yalnzca birka kuru. Saln
berbat etmesine gz yumuyorlar. ok...
Sus, duyacaklar. yle dnmeyi denedin mi? Maycomb bilse de bilmese de bir adama gsterilecek
en byk saygy gsteriyoruz. Doruyu yaptna inanyoruz. Bu kadar basit.
Biz kim? Halam on iki yandaki yeenini taklit ettiini hi bilemeyecekti.
Eitliin Beyazlar in etiketi altnda olmadn bilen bir avu insan. Herkesin haka
yarglanmasna inananlar. Bunu dnecek kadar alak gnll bir avu insan. Bir Zenciye bakp ite
ben diyecekler.
Bayan Maudie eski gcne kavuuyordu. Bu kasabadaki iyi ailelerden gelmi birka kii. Biz
onlarz.

Dikkatimi verebilseydim, Jemin kkl aile kuramlarna eklenecek bir eyler yakalayabilirdim.
Nedense titremeye balamtm ve titrememi durduramyordum. Enfield Hapishanesinin bahesini
grmtm. Bir futbol sahas kadard.
Bayan Maudie serte, Titremeni kes! dedi. Durdu.
Kalk Alexandra, ierdekileri ok yalnz braktk.
Halam kalkp stne bana eki dzen verdi. Kemerinden mendilini karp burnunu sildi. San
kabartt ve sordu: Belli mi?
Hayr, dedi Bayan Maudie. Kendine geldin mi Jean Louise?
Evet efendim.
yleyse hanmlara katlalm.
Kap alnca ses ykseldi. Halam nmdeydi ve kapdan geerken ban dimdik kaldrmt.
Ay, Bayan Perkins, dedi, kahveniz bitmi. Tazeleyeyim.
Calpurniann ii var Grace, dedi Bayan Maudie. u pastalardan koyaym sana. u senin balk
tutmaya merakl yeenin ne dedi geenlerde, biliyor musun?
Bylece glp elenen hanmlara kartlar. Kahveler geldi, pastalar yenildi. Terslik yalnzca
Calin yokluu sanrdnz. Sesler yeniden ykseldi:
Evvet Bayan Perkins, o J. Grimes Everett gerek bir aziz... evlenmeleri gerekiyormu ki kamlar...
her cumartesi kuafre... gn batnca... Birlikte yatyor... bir kasa dolusu hasta tavukla... Fred diyor ki o
balatt, Fred diyor ki...
Alexandra Halam odann tesinden bana bakp glmsedi. Baklaryla bir tabak rei gsteriyordu.
Yavaa alp, Bayan Merriweather a ilerledim. En kibar sesimle alr mydnz diye sordum. Byle bir
gnde halam hanmefendi olabiliyorsa ben de olabilirdim.

YRM BENC BLM

Yapma Scout. Arka basamaklara koy unu.
Jem, deli misin sen?
Sana arka basamaklara koy dedim!
imi ekip ufak yarat braktm ve hamama dndm. Eyll gelmiti ama havada en ufak bir
souma olmamt. Hl arka verandadaki hamaklarda uyuyorduk. Cibinliime arpan atebcekleri,
gece srngenleri, uan bcekler sonbahar geldi mi nerelere gidiyorlarsa, bu yl gitmemilerdi. Bir
tesbih bcei bir yolunu bulup evin iine kadar girmiti. Merdivenleri trmanp kapnn altndan
srnerek gemi olmal diye dndm. Tam kitabm brakyordum ki onu grdm. Bu yaratklar
bir iki santimden fazla olmazlar. Dokundunuz mu da tostoparlak olurlar. Yzkoyun dnp ona
uzandm ve dokundum. Yuvarlanverdi. Bir sre sonra kendini gvencede hissetmi olmal ki
alverdi. Yzlerce baca ile bir iki santim ilerledi. Dokundum. Yine toparland. Uykum vard.
Vazgetim ve iini bitirmeye karar verdim.
Tam eziyordum ki Jemin sesi ykseldi.
Yine hrlyordu. Geirdii dnemin belirtisi filand, ama her neyse bir an nce bu dnemi atlatmasn
diledim. Hayvanlara kt davranmazd ama iyilik duygularnn bcekler dnyasn da kapsadn
bilmiyordum.
Neden?
Jem karanln iinde, Zararsz da ondan, dedi. Lambasn sndrmt.
Sanrm sivrisineklerle karasinekleri de ldrmediin bir dnemdesin. Fikrini deitirirsen haber
ver. Sana bir ey syleyeyim mi? Oturup krmz bir bcei okayacak deilim!
Amaan kes!
Her gn biraz daha kza benzeyen aslnda Jemin kendisiydi. Arkama yaslanp uykuyu bekledim. Dill'i
dndm. Ayn birinde gitmiti. Okul biter bitmez de dneceine sz vermiti. Ailesi yazlarn
Maycombda geirmeyi yelediini anlamt sanrm. Bayan Rachel bizi de onunla birlikte taksiye
koyup Maycomb sapana gtrmt. Tren gzden kaybolana dek el salladk. Hep aklmzdayd.
Onu zlyordum. Son iki gnde Jem ona yzme retmiti.
Yzme retmiti. Dillin bana anlattklarn anmsadm. Uykum kamt.
Baker Deresi, Meridian yolundan ayrlan bir patikann ucunda, kasabaya 1 km. uzaklkta bir yerdedir.
Gndz oraya otostopla gidebilirsiniz. Yrmek iin de uzak saylmaz. Hava kararrken dn ise
pek kolay olmaz. O saatlerde araba az geer. Bu nedenle de yzcler pek ge kalmazlar. Dillin

dediine baklrsa ana yola tam kmlar ki Atticusun geldiini grmler. Atticus onlar grmemi.
El sallamlar. Sonunda Atticus yavalam. Yanna varnca da siz baka araba bulun, ben eve
dnmeyeceim demi. Arkada da Calpurnia oturuyormu. Jem kar km, yalvarm ve Atticus da
peki, gelirsiniz ama arabada kalrsnz demi.
Tom Robinsonlara giderken de olup biteni onlara aktarm. Anayoldan kp, pl ve Ewelllar
gemiler ve Zenci mahallesine varmlar. Bir sr Zenci ocuk Tomun n bahesinde bilye
oynuyormu. Atticusla Cal n kapdan girmiler. Dill babamn ocuklardan biriyle konutuunu
grm. Annen nerede Sam? Sam, Stevanslarda Bay Finch, araym m? demi. Dill, Atticus
aknd, dedi. Evet, demi. Sam da frlam. Atticus teki ocuklara oynamalarn sylemi.
Kk bir kz kp Atticusa bakmaya balam. Salar bir yn rg iindeymi. Her rgnn
ucunda da renkli kurdeleler varm. Glmsemi ve babamza doru ilerlemi. Admlarn pek
ayarlayamyormu. Atticus da ona parmaklarn uzatm. Elinden yakalayp Caln kucana vermi.
Dndklerinde Sam annesinin eteinin ardndaym. Helen, yi akamlar, demi. Oturmaz msnz
Bay Finch? Baka bir ey sylememi. Atticus da susmu.
Scout, dediydi Dill, ylece yere yld. ylece. Sanki kocaman bir ayak gelip de onu ezmi gibi.
yle... Dill iko ayan yere vurdu. Bir karncay ezer gibi, Calpurnia ve Atticus Heleni ayaa
kaldrp eve tamlar. erde uzun sre kalmlar. Atticus yalnz km. plkten geerken
Ewell'lar onlara laf atm ama Dill ne dediklerini anlayamam.
Tomun lm haberi Maycombu iki gn oyalad. Her yere yaylmt. Duydun mu? Yok yahu!.. Dedi
ki imek gibi kouyormu... Tomun lm srpriz deildi. Kamay ancak Zenciler dnrlerdi.
lp bimeden, geleceini dnmeden davranmak, skt m ilk frsatta kirii krmak Zenci kafa
yapsn ok iyi yanstyordu. in gln yan da Atticus onu kular kadar zgr klabilirdi, ama
beklemek... Hayr, baym. Nasl olduklarn bilirsiniz. Dmez kalkmaz bir Allah. Yasal olarak
evliydi, temiz pak bir adamd, kiliseye de giderdi ama snand m cila eksiklii ortaya kyordu. u
Zenciler hereyi yzlerine gzlerine bulatrrlard zaten.
Bir iki ufak ayrnt... Taa ertesi perembe Maycomb Haberleri kp da kiilerin yorumlarnn
yeniden olumasn salayana dek konuacak bir ey yok. Zenci haberlerinde Ac Kaybmz diye bir
ilan, ufak bir yaz...
Bay Underwoodun yazs ok krgnd. Kimlerin abonmanlarn ve ilanlarn iptal edecekleri de ona
vz geliyordu. Ne var ki Maycombda bu oyun byle oynanrd. O atp tutar, beenen de beenmeyen
de okur, herkes ilanlarn yine ona verirdi. Kendi gazetende kendini rezil etmek istiyorsan, o kendi
bilecein bir iti. Bay Underwood adaletin yapt dklerden sz etmiyordu. ocuklarn
anlayabilecei bir dilde yazmt. Ona gre ister ayakta, ister oturuyor veya ister kayor olsun...
sakatlar ldrmek gnaht! Tomun lmn ocuklarn ve avclarn anlamszca ldrd tc
kularn lmne benzetiyordu. Maycomblular Montgomery Gazetesine yakacak, iirsel bir yaz
yazdn dndler. Okurken bu nasl olabilir diye dndm hep. Anlamsz bir lm... ld
gne kadar adalet ona almt. Herkesin nnde yarglanm, on iki iyi ve doru insan tarafndan
cezalandrlmt. Babam sonuna dek onun iin uramt. Birden Bay Underwoodun sylemek
istediini kavradm. Atticus, Tom Robinsonu kurtarabilmek iin insanlar zgr klmaya
abalamt. Ama insanlarn yreklerindeki durumalarda Atticusun davas yoktu. Mayella Ewell

azn ap bard andan itibaren Tom lyordu.

Ewell ad midemi bulandrd. Maycomb Tomun lm konusunda Bay Ewell'in grlerini almakta
gecikmemiti. Dedikodunun hoparlr olan bayan Stephanie aracl ile de ortala yaymt. Jemin
yannda Alexandra Halaya sylemiti. (Haydi canm... dinleyecek kadar byd). Ewell, birinin ii
tamam, geriye iki tane kald! demiti. Jem, korkma dedi, Ewell ii scak kahve dolu bir balon
gibiymi. Bunlar Atticusa aktardn duyarsa Jem benimle bir daha hi konumayacan syledi.

YRM ALTINCI BLM

Okullarn almas ile Radleylerin evi yine yolumuzun st olmutu. Jem yedinci snfa gidiyordu ve
ilkokul binasnn arkasndaki lisedeydi. Ben nc snftaydm. Programlarmz ok farklyd.
Yalnzca sabah birlikte gidebiliyorduk. Bir de len yemeinde gryorduk. Jem futbol takmna
yazlmt ama yle gen ve inceydi ki takmn su kovalarn tayabiliyordu anca! Bunu yle bir
istekle yapyordu ki ou gn hava kararmadan eve dnmez olmutu.
Radleylerin evi artk beni korkutmuyordu. Ho, o ulu narlarn altndaki grnts hem zc hem
de rknt. Havann iyi olduu gnler, kasabaya inen Bay Nathan gryorduk. Boonun orada
olduunu da biliyorduk. Kimse onu dar karmadna gre ierideydi. Arada bir pimanlk
duyardm. Arthur Radley iin azap verici bir sr oyuna katlmtm. nsanlardan kaan biri,
panjurlardan ieriyi gzetleyen, balk oltalarnn ucuyla mektuplar yollayan, gece yars bahesinde
dolaan ocuklar hi ister miydi?
Yine de unutmamtm! O bozuk paralar, sakz, sabun bebekler, o pasl madalya, saat ve kstei. Jem
hepsini bir yerlere koymu olmalyd. Bir leden sonra durup aaca baktm. imento yamann
evresinde aa dolgunlamt. Yama da saryd artk. Bir ka kez onu neredeyse grmtk. Bu da
kime olsa yeterdi.
Ama her geiimde gzlerim onu aryordu. Belki bir gn onu grrdk. Nasl olacan dledim. O
verandadaki salncakta oturuyor olacakt. Ben de okuldan gelip her gn yle dermiim gibilerden
Bay Arthur? diyecektim. yi akamlar Jean Louise, diyecekti. Ne gzel gn, deil mi? Evet
Efendim, ok gzel, deyip yoluma gidecektim.
Onu hi gremeyecektik. Sanrm gerekten ayn ykseldii gecelerde kp Bayan Stephanieyi
gzetliyordu. Ben olsam gzetlemek iin baka birini seerdim. Bizi hi gzetlemeyecekti. Bir gece,
lmeden bir kez olsun Booyu grmek istiyorum, dedim.
Atticus sordu: Yine mi baladk? Baladysa imdiden bitsin derim. Kald ki tehlikeli olabilir.
Vurulabilirsiniz. Bay Nathan grd her glgeye ate ediyor. Glgeler otuz numara plak ayak
izleri braksalar bile! Geen sefer lmediinize dua edin.
Sustum. Afallamtm dorusu. lk kez birok eyi bildiini ak etmiti. Hem de yllar ncesindeki
bir olayla ilgili olarak. Yoo... geen yaz, hayr, bir nceki... Zaman bana oyun oynuyordu. Jeme
sormalydm. Bamzdan ylesine ok ey gemiti ki, korkularmzn en zararsz Boo Radleydi.
Atticus her eyi yaadnz, bundan sonra her ey yoluna girer demiti. Bir sre sonra insanlar Tom
Robinsonun varlndan haberdar olduklarn bile unutacaklard.
Belki de Atticus haklyd, ama geen yazn olaylar sis gibi zerimize kmt. Maycombun
yetikinleri bu konuyu Jem ve benimle konumuyorlard. Kendi ocuklar ile tartm olduklar ise
aka belliydi. ocuklarn davranlarna baklrsa Atticus gibi bir babamzn olmas bizim suumuz
deildi. Ona karn bize iyi davranmalydlar. ocuklar bunu kendiliklerinden dnm

olamazlard. Snf arkadalarmza karan olmasa Jemle ben bir iki kii ile yumruk yumrua gelir,
sonra da her eyi unutur giderdik. Durum byle olunca bamz dimdik tutmak zorunda kalyorduk.
Beyefendi ve hanmefendi gibi olmalydk. Bir ynyle Bayan Duboseun dnemine benziyordu,
bartlarn dnda tabii.
Bir trl anlam veremediim tuhaf bir ey oldu. Atticus tm bu eksikliklerine karn eyalet
ynetimindeki grevine yeniden seildi. Hem de oybirlii ile. nsanlarn tuhaf olduklarna karar
verdim. Zorunlu olmadka onlar konusunda kafa patlatmayacam.
Bir gn okulda kaldm. Haftada bir kez gncel olaylar saatimiz vard. Her ocuk gazeteden bir haber
kesecek, ieriini renecek ve snfa aktaracakt. Bu yntem bir sr derde devayd. Arkadalarnn
nnde konumak ocua duru dzgnl ve zerafet veriyordu. Ksa konuma yapmak szck
daarcn gelitiriyordu. Gncel olaylar renmek ise bellei salamlatryordu. Gruptan
ayrlmak oraya dnme isteini kamlyordu. Dnce belki anlamlyd ama Maycombda pek ie
yaramad. Her eyden nce gazete grebilen taral says ok azd. Bu nedenle de bu iin ykn
tayanlar kasaballar oldular. Tarallarn aalk duygular bsbtn kamland. Kyller Grit
Paper adl ky gazetesinden kesilmi haberler getirirlerdi. retmenimiz Bayan Gatesn gznde bu
gazetenin pek saygnl yoktu. Bir ocuk bu kaynaktan haber verdi mi hep kan atard. Bu gazeteyi
okumak algdan engiden holanmak, lenleri pekmezli ekmek yemek, Eek ne gzel rr
trnden arklar sylemek ve eeki eek diye okumak gibi bir eydi ite. Yine de oumuz gncel
haberlerden habersizdik. nekler ve davranlar stne yz yllk bilgisi olan Kk Chuck Little tam,
Natchell Teyzeniz diyor ki, stununun yarsna gelmiti ki Bayan Gray onun szn kesti:
Charles, o okuduun gncel bir olay deil, bir ilan.
Cecil Jacobs gncel haberin ne olduunu biliyordu. Sras gelince odann nne kp balad: u
bizim Hitler...
Adolf Hitler, Cecil, dedi Bayan Gates. Kimseye u bizim denilmez.
Peki efendim. u bizim Adolf Hitler yahudilere elem yapyormu.
Zulm Cecil, elem deil.
Ama Bayan Gates, burada... pekl. Yani bu Adolf Hitler Yahudilerin peine dp onlar
hapishanelere koyuyormu. Eyalarn ellerinden alyormu. Kimseyi lke dna salmyormu. Geri
zekllar da temizliyormu.
Geri zekllar temizliyor muymu?
Evet efendim, Bayan Gates. Kendilerini temizleyecek kadar akllar yok sanrm. Ancak aptaln biri
kendini temiz tutamaz. te Hitler de bir program balatm. Yahudilerin yarsn toplattrp ilerde
bana bela olmasnlar diye kaytlara geiriyormu. Bence bu pek kt bir ey deil.
Peki Cecil. Aferin. Bayan Gates kabara kabara yerine geti.
Snfn arka tarafndan bir el kalkt: Nasl yapabilir?

Neyi?
Hitler nasl insanlar kmese kapar gibi kapayabilir? Hkmet onu durdurmaz m?
Hitler hkmettir. Eitime dinamizm katma frsatn karmak istemeyen Bayan Gates tahtaya geip
byk harflerle DEMOKRAS yazd. Tanmlayacak olan var m?
Biz, dedi biri.
Atticusun bana rettii bir seim kampanyas slogann anmsamtm. Elimi kaldrdm.
Sence ne anlama geliyor Jean Louise?
Herkese eit hak, kimseye ayrcalk yok.
ok gzel Jean Louise, ok iyi. Bayan Gates glmsedi. Tahtadaki szc tamamlad: Biz bir
Demokrasiyiz. Bir azdan syledik. te Amerika ile Almanya arasndaki fark bu. Biz
demokrasiyiz. Onlar ise bir diktatrlk. Burada kimseye zulm yapmayz. Bu nyargl insanlarn
rndr.
Yahudilerden daha iyi ya da daha kt insan yoktur. Hitler bunu neden anlamyor bilmem.
Neden holanmyorlar Bayan Gates?
Bilmiyorum Henry. Bulunduklar her topluma katkda bulunmulardr. ok da dindar insanlardr.
Ama Hitler dini yok etmek istiyor. Nedeni bu da olabilir.
Cecil konutu: Pek kesin bilmiyorum ama para alp veriyorlarm. Pek geerli nedene benzemiyor.
stelik beyazlar, deil mi?
Liseye geince Cecil, Yahudilerin alar boyunca hep zulm grdn renceksin. imdi
aritmetik zaman ocuklar.
Aritmetikten hi holanmadm iin zaman pencereden dar bakmakla geirdim. Atticusun
homurdandn bir kez grmtm. Radyoda Hitler konulu yorumu dinledikten sonra kapatp,
Ph! demiti. Niin ona bu denli bozulduunu sorunca da O bir manyak! demiti, pencereden
darya bakarken, bu i yrmez dedim. Bir manyak ve milyonlarca Alman, isteseler onu ieri
tkabilirlerdi. in iinde baka eyler de olmalyd. Babama iin asln sormalydm.
Sordum. Yantlayamad nk sorunun yant yoktu.
Hitler den nefret etmek doru mu?
Hayr. Kimseden nefret etmek doru deildir.
Atticus, dedim. Anlamadm bir ey var. Bayan Gates yaptklarna korkun dedi. Anlatrken yz
kpkrmzyd.

Ama...
Ama ne?
Yok bir ey. Kafamdakini aktardmdan kukuluydum. Belki Jem yantlayabilirdi. O okul ilerini
daha iyi anlyordu.
Jem btn gn su tamaktan bitmiti. Yatann yannda en azndan on iki muz kabuu, bir de bo st
iesi vard. Neden tknyorsun?
Ko seneye kadar on kilo alrsan takma girersin dedi. En kestirme yntem de bu.
Hepsini kusmazsan tabii. Sana bir ey soracam...
Sor. Kitabn indirip ayaklarn uzatt.
Bayan Gates iyi bir kadn, deil mi?
yle. Ben rencisiyken onu ok severdim.
Hitler den nefret ediyor.
Bunun nesi ters?
Bugn Yahudilere yaptklarn anlatt. Kimseye zulm yaplmamas gerek deil mi? Kimse iin
ktlk dnmemek gerek, deil mi?
Evet Scout. karsana bu baklay azndan!
O gece duruma salonundan karken bayan Gates Bayan Stephanie ile konuuyordu. Birilerinin
onlara ders vermesi gerektiini, burunlarnn ok bydn, bir de bakacaz ki bizimle evlenmek
isteyeceklerini anlatyordu. nsan hem Hitler den nefret eder, hem komular iin byle irkin
konuabilir mi?
Jem birden kudurdu. Yataktan frlayp, yakama yapt. Duruma ile ilgili sz duymak istemiyorum.
Hibir zaman, hibir zaman. Duydun mu? Bana ondan sz etme, duyuyor musun? imdi ekil git!
ylesine armtm ki alayamadm bile. Jemin odasndan srnerek ktm ve kapy yavaa
kapadm. Grlt onu sinirlendirebilirdi. Yorgundum ve Atticusu istiyordum. Oturma odasndayd.
Gidip kucana oturaym istedim Atticus gld:
ok bydn. Yalnzca bir ksmn tutabilirim. Bana sarld. Scout, dedi; Jem seni zmesin. Zor
gnler geiriyor. Sizi duydum.
Atticusa gre Jem bir eyleri unutmaya abalyordu. Gerekte ise yalnzca bir kenara koyuyordu. Bir
sre iin... O zaman geldiinde de her eyi kafasnda zecekti. zebildii gn eski Jem olacakt.

YRM YEDNC BLM

Atticusun da dedii gibi her ey usulnce yoluna girdi. Kasm ortalarna dek yalnzca iki kiinin
bana olaan d bir eyler geldi. Hayr, kiinin. Hi biri bizi dorudan ilgilendirmiyordu... yoksa
bir anlamda ilgilendiriyor muydu?
Birinci olay uydu: Bob Ewell bir i buldu ve birka gn iinde iini yitirdi. 1930larn gnlklerinde
ayr bir yer edindi. Tembellik nedeni ile kovulan tek kii oldu. Sanrm yeni kazanlm n onda
birka gnlk alma istei uyandrmt. i de n kadar ksa sreli olmutu. Bay Ewell da Tom
Robinson kadar abuk unutuldu. O gnden sonra her hafta isizlik paras kuyruundaki yerini ald.
Paray alrken bir sr yakas almadk kfrler ediyor, bu kasabay yneten orospu ocuklar neden
brakmazlar ki herkes alnnn teriyle parasn kazansn trnden laflar sylyordu. sizlik
brosundaki Ruth Jonesun dediine gre Ewell, Atticusu iini elinden almakla suluyordu. Bu onu o
kadar tedirgin etmi olmal ki, broya kadar gelip Atticusu uyarmt. Atticus dert etmemesini, Bob
Ewellin nasl olsa bronun yolunu bildiini sylemiti.
kinci olaymzn kahraman Yarg Taylor du. Yarg Taylor pazarlar, akam ayinlerine pek
gitmezdi. Evinde oturur, keyfine bakard. Akraba olmad iin hayfland Bob Taylor un
kitaplarna dalard. Bir pazar akam tam ssl benzetmelere, akc cmlelere gmlmken
dikkatini, i gcklayc bir trmalama sesi elmi. Sus! demi iko kpei Ann Taylor a... Sonra
da bo bir odaya konutuunun farkna varm. Trmalama sesi evin arkasndan geliyormu. Yarg,
Annin kmas iin verandaya bakan kapy am. Bakm ki kapnn teli yok. Kede bir glge
grm ama baka bir ey bulamam. Bayan Taylor kiliseden dndnde onu okurken bulmu.
Kucanda da tfei varm.
nc olay da Tomun dul ei Helen Robinsonla ilgili. Tomun ivereni Bay Link Deas, Tomu
unutmad ve Helene i verdi. Ona gereksinimi yoktu ama olup bitenlere ok zgn olduunu
sylyordu. Helen yokken ocuklara kimin baktn hi bilmiyorum. Calpurnia Helenin
zorlandn syledi. Ewelllardan uzak durmak iin yolunu bir kilometre uzatyordu. Bir kez
nlerinden gemeye kalknca onu rahatsz etmilerdi. Bay Link Deas da onun kestirme yolu
bilmediini sanm, sonra da baklay azndan almt. Helen, Ne olur, aldrmayn Bay Link, ltfen,
diye yalvarmsa da, Bay Link, Pekl da aldrrm, demiti. O gn Helenle eve yrm Bay
Deas. Ewelllarin nnden gemiler? Dnerken de kaplarnda durmu. Ewell! Ewell bak buraya!
Her zaman ocuklarla dolu olan pencereler bomu.
Hepinizin ierde tam siper durduunuzu biliyorum. Kulan iyice a Bob Ewell. Benim iim bu
yoldan geemezse gn batmadan seni ieri tktrrm! Tkrp evine dnm.
Helen ertesi gn eski yolundan gitmi. Evi geip ardna baktnda Bob Ewellin onu izlediini
grm. Ewell, Link Deasn evine varan dek aray bozmam ama srekli irkin szler sylemi.
Korkan Helen de Bay Linke telefon am. Bay Link dkknndan knca tel rgye dayal duran
Bay Ewellla kar karya gelmi.

Bana yle pislikmiim gibi bakma Link Deas. Senin kadnn...

Yapacan ilk i Ewell, o kokumu gvdeni topramdan karmak olsun. ite dayanyorsun.
Benim de boya param yok. kincisi de amdan uzak dur. Yoksa seni saldrdan tutuklatrm.
Ona dokunmadm Link Deas. Zenci birine dokunmaya hi niyetim yok!
Ona dokunman gerekmez. Onu korkutman yeter. Saldrdan tktramazsam kadnlar koruma
yasasndan tktrrm. imdi ykl karmdan. Palavra sktm sanyorsan, git bir kez daha dene!
O gnden sonra Helenin yakndn duymadk. Alexandra Halamn olaylar konusundaki yorumu,
Hi beenmiyorum Atticus, hi ama hi beenmiyorum, oldu. O adam davayla ilgili herkese kin
duyuyor. Neden yle, anlayamyorum. cn almak ister. Anladn m aslnda... almad m?
Anladm sanyorum, dedi Atticus, Belki de kimsenin Mayella ile birlikte sktklar palavralar
yutmadn biliyor. Kahraman olurum sand. Tm o skntlara kar 'peki biz o Zenciyi tutuklarz
ama sen de plne dn' dendi. Herkesle urat. Yaknda rahatlar. Mevsim deiti mi bu iin peini
brakr.
John Taylor un evini neden satmaya kalksn? Johnun evde olduunu bilmiyormu, yoksa
kalkmazd. Pazar akamlar yanan tek k kapdaki ile Johnun kitaplndakidir.
Atticus, O teli kesenin Bob Ewell olduunu bilmiyorsun. Kimin yaptn bilmiyoruz, dedi. Ama
tahmin edebilirim. Ben onu yalanc kardm ama John onu aptal yerine koydu. Ewell tank
iskemlesindeyken Johna bakp glmemek olanakszd. John ona ayakl bir tavua, ya da drtke
bir yumurtaya bakar gibi bakyordu. Bana yarglarn jriyi etkilemeye almadklarn syleme.
Ekim sonunda yaantmz o alla gelmi okul, oyun ve alma dzenine girmiti. Jem unutmak
istediini unutmua benziyordu. Snf arkadalarmz babamzn tuhaflklarn unutmamza izin
verdiler. Bir gn Cecil babamzn bir Radikal olup olmadn sordu. Bunu Atticusa aktardmda
ok elendi. Sen Cecile babam anne annen kadar Radikalmi de.
Alexandra Halam ii ilerletmiti. Bayan Maudie misyonerleri yle bir susturmutu ki Alexandra
Halam nderlii yine ele geirmiti. kramlar artt. Benim de zavall Mrunalarn yaamlar
konusundaki bilgilerim artt. Bayan Merriweather a baklrsa aile kavramndan yle yoksundular ki
tm kabile tek bir aile gibiydi. Kabilede ka erkek varsa bir ocuun da o kadar babas, ka kadn
varsa o kadar anas var saylyordu. J. Grimes Evertt bu durumu dzeltmek iin elinden geleni
yapyordu ve dualarmza muhtat.
Maycomb eski Maycomb olmutu. ki kk deiiklik dnda, arabalardan ve dkknlardan,
EESKY, PAYIMIZA DEN YAPIYORUZ yazlar kalkmt. Atticusa sordum, o da Ekonomiyi
Eski Salna Kavuturma Yasas ld, dedi. Kim ldrd dedim, o da dokuz yal adam dedi.
kinci deiiklik ise ulusal bir nitelik tamyordu. Maycomb da Halloween yalapap kutlanrd. O yl
deiiklik yapld.
Clanton, Alabamadan 1911de g etmi olan Barber ailesinin hanmlar Cumhuriyeti bilinirler.
Davranlar herkese benzemez. Bir bodruma neden gereksinimleri olduunu kimse bilmez. Ama

istemiler, kazmlar ve yaamlarnn geri kalan blmn de oluk ocuu bu bodrumdan

kovalamakla geirmilerdir. Bayanlar, yani Tutti ve Frutti (gerekte Sarah ve Frances) kuzeyli
davranlar bir yana, stelik sardlar. Bayan Tutti bunu kabullenmeyip sessiz bir dnyada yaard.
Hi bir eyi karmak istemeyen Bayan Frutti ise eski gramofonlarn hoparlr byklnde bir
kulaklk kullanrd.
Bunu bilen baz kt ocuklar Barber hanmlar uyuyana dek beklemiler ve sonra da oturma odasna
girmiler. Nasl demeyin nk Radleylerin dnda kap kilitleyen yoktur kasabada. eride de ne
buldularsa bodruma tamlar. Bu noktada bu ilerle hi ilgim olmadn belirtmemde yarar var.
Barber larn komular ertesi sabah Onlar duydum! lklaryla uyandlar. Kapya kamyonun
dayandn iittim! Atlar gibi tepitiler! oktan New Orleansa varmlardr.
Bayan Tutti bu ii yapanlarn birka gn nce kasabaya gelen krk satclar olduundan emindi.
Esmerdiler, Suriyeli gibi. Bay Heck Tate evreyi kolaan etti ve yapanlarn kasabal olduunu
syledi. Bayan Frutti, Kasabal olsalard, seslerinden tanrdm, dedi. Aralarnda sesi Maycomblu
olan yoktu. Onlar r leri kaydrrlard. Bayan Tutti bu i iin ille kpekler getirilsin diye steleyince
Bay Tate on km. yol tepip kpekleri getirmek zorunda kald.
n basamaklardan baladlar. Kpekler hemen arkaya dnp, bodrumun giriinde havlamaya
baladlar. Bay Tate onlar nc kez n basamaklara ekiyordu ki gerei kavrad. len olup da
kpekler gidene kadar Maycombda yalnayakl ocuk kalmamt.
Sonu olarak Maycomblu bayanlar bu yl farkl bir uygulamaya gideceklerini sylediler. Lise tiyatro
salonu alacak, yetikinler iin bir elence dzenlenecekti. ocuklar iin de elma yeme yarlar, ip
ekime, eein kuyruunu takma yar yaplacakt. En gzel Halloween kl iin de 25 sentlik bir
dl konulmutu.
O Halloween: Cadlar Bayram: zellikle ocuklarn katld bir elenti. O gece eitli muziplikler
ho grlr.
Sahnede isteniyordum. Bayan Grace Merriweather Yremiz adl bir oyun yazmt. Ben de domuz
butu olacaktm. ocuklarn bir ksmnn tarm ve hayvanclk rnleri canlandran klklara
brnmelerinin sevimli olacan dnmt. Cecil Jacobs inek, Agnes Boone srk fasulyesi, biri
yerfst olacak, ocuklarn ve Bayan Merriwether in esin gc tkenene dek herkes sraya
geecekti. ki provadan anlayabildiim kadar ile yapacamz tek ey Bayan Merriweather bizi
tanttka sol taraftan sahneye kacaktk. Domuz dendi mi sra benimdi. En sonunda da hep bir
azdan Maycomb yresi, Maycomb yresi, hepimizin gzdesi arksn syleyecektik. Biz
sylerken bayan Merriweather yre sanca ile sahneye trmanacakt.
Kostmm sorun yaratmyordu. Terzi Bayan Crenshawin d gc Bayan Merriwoather inki ile
ekiebilirdi. Bayan Cranshaw kafes teline bu biimi verdi. Bunu kahverengi kumala kaplad ve
aslna benzer bir biimde boyad. Eilince kafamdan geiyor, dizlerime kadar iniyordu. Bayan
Crenshaw byk bir incelik gsterip gzlerim iin iki delik brakmt. yi de bir i becermiti. Jem
iki ayakl bir domuz butuna tpatp benzediimi syledi. Skntlarm vard. Scak oluyordu, ok
skyd. Burnum kannca kayamyordum. Bir kez giydim mi de tek bama karamyordum.

Tm ailenin beni izlemeye geleceini varsaymtm ama dkrklna uradm. Atticus

yorgunluunu bahane etti. Bir haftadr Montgomerydeydi ve o gn dnmt. Jemin beni
gtreceini syledi.
Alexandra Hala yatmas gerektiini bildirdi. Sabahtan beri dekor boyamt ve bitkindi ve... cmlesini
tamamyalamad. Azn kapad, at ama ses kmad.
Ne oldu hala? diye sordum.
Yok bir ey, yok bir ey. Elimdekileri brakp, aileye bir gsteri yapmam istedi. Jem kyafetimi
giydirdi. Kapda durup Bayan Merriweather gibi, Domuz! diye seslendi ve ben ieri girdim.
Roln Calpurnia iin mutfakta da yineledim. Harika dedi. Sokan tesine geip Bayan Maudieye de
gsterecektim ama Jem o zaten gsteriyi izleyecek dedi. Gelmemeleri nemsizdi. Jem beni
gtrecekti.
Birlikte yaptmz en uzun yolculuk ite byle balad.

YRM SEKZNC BLM

Ekim sonu iin havalar olaanst scakt. Hrka bile gerekmiyordu. Rzgr gitgide sertletiinden
Jem, eve dnmeden yamur yaabilir, dedi. Gkte ay yoktu.
Ke bandaki lamba glgeleri Radleylerin evine doru uzatyordu. Jemin gln duydum.
ddiasna varm bu gece onlar kimse rahatsz etmez. Benim domuz butu kyafetimi tayordu.
Tanmas zor olduu iin de beceriksizce tutuyordu. Yine de bu ii yklenmesinin ok soylu bir
davran olduunu dndm.
rktc bir yer ama, deil mi? dedim. Boonun kimseye zarar yok ama ben yine de geldiin
iin memnunum.
Atticusun seni yalnz brakmayacan biliyorsun.
Nedenini pek anlamyorum. Keyi dnp de tarlay geersem okul orackta.
O tarla senin gibi kzlarn geceleri gemesi iin fazla byk. Benimle dalga geiyordu.
Cinlerden korkmuyor musun?
Gltk. Sis nasl gn douuyla dalr, yok olursa cinler scak nefesler, byler ve gizli iaretler
de bizim bymemizle yle yok olmulard. Neydi o tekerleme?
Parlak melek
Yaayan l
Yolumdan ekil
Nefesimi brak
Sussana, dedim. Radleylerin evinin nndeydik. Jem, Boo evde olmal. Bak, dedi. Yukarda
karanln iinde tek bir akrak kuu nesi var nesi yoksa ortaya koymaktayd. Hangi aata
olduunun mutlu bilinsizlii ierisinde sesi gne kuunun tiz klikiisinden bir kargann huysuz
gaklayna, oradan da hznl bir arkya dnyordu.
Keyi kvrlmtk ki ayam bir kke takld ve tkezledim. Jem bana yardma alt ama kyafetim
yere drverdi. Neyse ki ben dmedim de yolumuza devam ettik.
Okul bahesine girdiimizde her yer zifiri karanlkt. Birka adm gittikten sonra, Nerede
olduumuzu nasl anlyorsun Jem? diye sordum.
Byk bir narn altnda olduumuzu syleyebilirim, nk buras ok serin. Dikkat et, dme,
dedi.

Admlarmz yavalad. Aalara toslamamak iin uyurgezer gibi gidiyorduk. Bu aa tek ve ok

eski bir nard. Gvdesini evrelemeye iki ocuk kolu yetmezdi. retmenlerden casuslardan ve
merakl komulardan uzaktayd. Radleylerin toprana yaknd. Radleyler ise hi merakl deillerdi.
Dallarn glgesindeki bir alan, bir sr dv ve kaak barbut oyunu nedeniyle.imlerini yitirmi,
kellemiti.
Okul salonunda gz kamatrc klar yanyordu. leri bakma, dedi Jem. nne bak, dmezsin.
El lambas almalymsn, Jem.
Byle erken saatte bylesine karanlk olacan dnmemitim.Hava ok bulutlu herhalde ondan.
Biri zerimize atlad.
Jem, Tanrm, diye bard.
Yzmze tutulan n gerisinde zevkten drtke bir halde atlayp sramakta olan Cecil Jacobs'u
grdk.
Ha-ha! Nasl da korkuttum. Bu yoldan geleceinizi biliyordum!
Buralarda tek bana ne aryorsun ocuk? Boo Radleyden korkmuyor musun sen?
Cecil anne ve babasyla birlikte salona gelmi, bizi gremeyince de, bu taraftan geleceimizi
bildiinden, buralara kadar yrmt. Yalnz Atticusun da bizimle olacan varsaymt.
Haydi canm, ev ok yakn, dedi Jem. O kadar ksa yol iin korkulur mu?
Yine de Cecilin bu i iyi becerdiini kabul etmeliydik. Bizi gerekten korkutmutu. Bunu herkese
yaymak onun hakkyd.
Hey dedi, Sen inek deil misin? Kostmn nerede?
Sahnenin gerisinde. Bayan Merriweather o ie daha zaman var diyor. Sen de benim gibi oraya
brakabilirsin, sonra ieri girer seyrederiz.
Jeme gre bu ok iyi bir fikirdi. Cecile ben birlikte olacaktk, o da arkadalarna katlabilecekti.
Atticus, dekoru hazrlayan bitik hanmlar, toplum d braklmlar, evine kapanmlar dnda tm
Maycomb salondayd. Kyllerin de ou oradayd. Hepsi sslenmilerdi. Lise binasnn uzun
koridoruna sal sollu yerletirilen oyun ve sat masalarnn nleri tklm tklmd.
Bunlar grnce, Jem, para almay unuttum, dedim.
Atticus unutmad. Al, tam otuz sent. Sonra grrz.
Otuz sent ve Cecil bana yetiyordu. Salonun n tarafndan dolap perde arkasna getik. Domuz
budundan kurtuldum ve abucak oradan svtk. nk Bayan Merriweather n sraya oturmu, metin

zerindeki son deiiklikleri yapyordu. Ka paran var? diye sordu Cecil. Cecilin de otuz senti
vard. berabereydik. lk beliimizi bizi hi de korkutamayan Korkular Evine harcadk. Karartlm
olan yedinci snfa girdik. Bir szde hayalet bizi dolatrd, ve bir insann gvdesinin paralar
olmas gereken bir eylere dokundurttu. te gzleri... Bir taban iinde kabuklar soyulmu
zmler vard. te kalbi. i ciere benziyordu. Barsaklar burada. Elimize bir tabak souk
makarna tututuruldu. Bir ka oyun yeri daha dolatk. Bayan Taylor un yapt kurabiyelerden aldk.
Ben suda elma yeme yarna katlmak istiyordum ama Cecil bunun pis bir i olduunu syledi.
Annesi herkesin kafas ayn kazana girince kimbilir ne mikroplar bular demiti. Bugnlerde
bulac hastalk pek yok, dedim. Ama Cecilin annesi bakalarnn art yenmez demiti. Bu konuyu
sonradan Alexandra Halama dantm. Halam ancak zppelerin byle dneceini syledi.
Tam karamela alyorduk ki, Bayan Merriwether in mezleri gelip, sahne arkasna gememizi
sylediler. Salon dolmutu. Maycomb Lisesi Bandosu sahnenin nndeki yerini almt. Sahne klar
yanm, gerideki koumalardan da perde dalgalanp duruyordu.
Sahnenin gerisindeki koridorun insanlarla dolu olduunu grdk. gen apkallar, gneyli
apkallar, spanya-Amerika Sava apkallar, Dnya Sava miferliler vard. Tarm rn olarak
giyinmi ocuklar ise kk bir pencerenin nnde toplanmlard.
Birisi kyafetimi ezmi! Alamaya baladm. Bayan Merriweather drtnala gelip telleri dzeltti ve
butu bamdan aa geirdi.
Cecil, erde iyi misin, Scout? diye sordu. Sesin uzaklardan geliyor. Dan te tarafndaymsn
gibi.
Seninki de pek yakndan gelmiyor.
Bando ulusal mar ald. Seyircilerin ayaa kalktklarn duyduk. Ardndan davulun gmbrts
geldi. Bayan Merriweather krsden konutu:
Maycomb Yresi, Ad Astra Per Aspera.
Davul sesi...
Bayan Merriweather kyller iin evirdi:
amurdan Yldzlara... Gereksiz bir biimde de, Bir gsteri, diye ekledi.
Cecil: Sylemese millet anlamayacak sanki! diye fsldayacak oldu ama hemen susturuldu.
Tm kent anlamn oktan rendi, dedim.
Ama kyller yeni geldi, dedi Cecil.
Bir adam, Susun bakiim, deyince sustum.
Bayan Merriweather n syledii her cmleyi bateri bir vurula vurguluyordu. Maycomb yresinin

eyaletten nce varolduunu, Alabama ve Missisipi topraklarnn bir paras olduunu, buralara ayak
basan ilk beyazn, Yargn byk byk byk byk byk babas olduunu anlatt. Bu byk
babaya ne olmu, bilen yoktu. Peinden yreye adn veren korkusuz Albay Maycomb geliyordu.
Andrew Jackson, Albaya yetki vermiti. Albayn kendine gveni ve clz yn bulma becerisi
Kzlderili Savalar srasnda onu izleyenlere felaket getirmiti. Dman ezmek iin yola kp,
birliklerini kuzeybatnn ormanlarnda yitirmiti. Sonunda gmenler birliklerin imdadna yetiip
onlar kurtarmlard.
Bayan Merriweather otuz dakika boyunca Albay Maycombun yaamndan sz etti. Dizlerimi
krarsam oturabileceimin farkna vardm. Oturur gibi yaptm. Bayan Merriweather n myr myr
konumasn ve davulun tam tamn dinlerken uyuyakalmm...
Sonradan anlatlanlara baklrsa Bayan Merriweather kendini gsterinin son blmne iyice
kaptrm. Srk fasulyesi ile am aacnn zamannda sahneye kmalarnn verdii gvenle
Doomuz! demi. Birka saniye daha beklemi ve seslenmi: Domuz? Gelen giden olmaynca da
barm: Domuz! Onu ya uykumda duymu olmalym ya da Dixieyi alan bando beni uyandrm
olmal. Tam benden umudunu kesen Bayan Merriweather sanca ile sahneye trmanyormu ki ben
dalmm. Yetiirsem iyi olur sanmtm.
Yarg Taylor salondan kp dizlerine vura vura yle bir glme krizi geirmi ki kars su ile hapn
zor yetitirdi dediler.
Bayan Merriweather ne kavumutu ama sahne gerisinde yakama yapp gsterisini berbat ettiimi
syledi.
ok kt oldum.
Bereket Jem ok anlayl davrand. Oturduu yerden kyafetimi pek seememi. ok iyiydin dedi.
Biraz ge kaldn, hepsi o. ler ters gittiinde Jem de Atticus kadar rahatlatc olmaya balamt.
Neredeyse Atticus kadar. Jem bile beni o kalabaln iinden geiremezdi ve nitekim seyirciler gidene
dek beklemeyi kabul etti.
karmak ister misin?
Yoo, dursun. Bylece utancm gizleyebilirdim.
Biri seslendi:
Eve brakalm m?
Jemin, Hayr efendim. Yolumuz ksa, dediini duydum
Cinlere dikkat! Daha dorusu cinler Scouttan korksunlar!
Pek kimse kalmad Scout. Gidelim, dedi Jem.

Hole ktk. Ortalk hl kapkaranlkt. Kalan arabalar binann te yanna park etmilerdi. Bir ikisi
bu tarafta olsa, yolumuzu grrdk, dedi Jem.
Dur Scout, seni sapndan tutaym. Dengeni yitirebilirsin?
Grebiliyorum.
Evet ama yine de dengeni yitirebilirsin? Kafamda bir arlk hissettim. Jem butun kemiini
yakalamt. Tuttun mu?
H-h.
Okul bahesini gemeye baladk. Bastmz yeri grmeye abalyorduk. Jem, pabularm
unuttum, orada kaldlar.
Dnp alalm. Tam dnmtk ki salonun klar snd.
Yarn alrsn, dedi Jem. Beni evden yana evirince, Ama yarn pazar! diye kar ktm.
Hademeden izin alr girersin... Scout?
H?
Yok bir ey.
Uzun sredir byle bir ey yapmamt. Ne dnyordu acaba? Sylemek isterse sylerdi. Eliyle
kafamn stn fazlaca sktn farkettim. Bam salladm. Jem, bu kadar sk...
Sus bir dakika Scout! Beni imdikledi.
Sessizce yrdk. Dakika bitti. Aklnda ne var? Ona bakmaya abaladm ama pek grnmyordu.
Bir ses duydum gibi geldi. Dur bir dakika?
Durduk.
Bir ey duyuyor musun?
Hayr.
Be adm gitmemitik ki yine beni durdurdu.
Jem beni korkutmaya m alyorsun? Ben artk by...
Konuma! aka etmediini anlamtm.
Gece durgundu. Jemin nefesini duyuyordum. Arada bir plak bacaklarma bir serinlik arpyordu.
Beklenen rzgrl geceden artakalann hepsi buydu. Frtnadan nceki durgunluktu bu. Kulak

kabarttk.
Kpek sesi duydum, dedim.
O deil. Yrrken sesi duyuyorum. Durunca ses kesiliyor.
Elbisenin hrtsdr. Halloween seni etkilemi...
Jemden ok kendimi kandrmaya alyordum. Yrdmzde o sesi ben de duymutum.
Cecildir, dedi Jem. Bizi bu kez korkutamayacak. Acele ediyoruz sanmasn.
Yavaladk. Jeme Cecilin bizi bu karanlkta nasl izleyebildiini sordum. Bize toslamas gerekirdi.
Ben seni grebiliyorum, Scout.
Nasl? Ben seni gremiyorum.
Yalarn gzkyor. Bayan Crenshaw sahnede iyi grnsn diye parlak bir boya kullanm. Ben
gryorum. Cecil de gryordur.
Cecil Jacobsa varlndan haberdar olduumuzu gsterecektik. Onu karlamaya hazrdk.
Cecil Jacobs kocaman bir slak tavuktur! diye barp, arkama dndm.... Tuur! okul duvarnda
yankland o kadar. t yoktu.
Onu yakalayacam, dedi Jem. Heey!
Hey- ey - hey - ey - Heey dedi okul duvar.
Oyunu bu kadar srdrmek Cecilin yapaca i deildi. Bir aka yapt m onu yinelerdi hep. oktan
zerimize atlam olmalyd. Jem yine durmam iin iaret etti. Scout, o nesneyi karabilir misin?
Sanrm ama altnda pek bir eyim yok.
Elbisen burada.
Karanlkta giyemem ki!
Pekl, dedi Jem, Unut!
Jem, korkuyor musun?
Hayr. Neredeyse aaca vardk. Birka metre tesi de yol. O zaman sokak lambasn grrz. Jemin
ses tonu acelesiz ve duygusuzdu. Cecil palavrasn daha ne kadar srdreceini merak ettim.
ark syleyelim mi Jem?
Hayr. Sus Scout.

Yrme tempomuzu artrmamtk. Ayam plakt ve Jem byle yrmenin zorluklarn iyi bilirdi.
Belki de duyduumuz ey, aalar yalayan rzgrn sesiydi. Ama rzgr da yoktu. Tek aa da eski
nard. Sesin sahibi her kimse ayan sryordu. ok ar ayakkablar giymiti sanki. Pamuklu
pantolon giymiti. Rzgrda aalarn hrts sandm ses kuman her admda birbirine
srtnmesinden kan sesti.
Ayaklarmn altndaki topran buz gibi olduunu hissettim. nara yaklamtk. Durup yine dinledik.
Jem kemie asld.
Bu kez ayak sesi bizimle durmamt. Pantolon srtnyordu. Sonunda durdu ve bize doru komaya
balad. Bu admlar bir ocuun admlar deildiler.
Jem l bast. Ka Scout, ka!
Bir adm attm ve dnmeye baladm. Karanlkta i grmez olan kollarmn bana yarar yoktu.
Dengemi yitirmitim.
Yardm et Jem! Jem yardm et!
Bir g evremdeki telleri ezdi. Yere dtm ve tel hcremden kurtulmak iin debelenmeye baladm.
Yaknmda bir yerden tekme, yumruk, iti, kak sesleri geliyordu. Topraa ve kklere srtnen
etlerin ve ayakkablarn sesleri... Biri zerime yasland. Jem olduunu kavradm. Yldrm hzyla
ayaa kalkt ve beni kaldrd. Kafam ve omuzlarm kurtarmtm ama tele yle dolanmtm ki
uzaa gidemedim. Yola yakn olmalydk. Jemin elinin benden koptuunu ve yola srtst dtn
grdm. Yine itime kakma sesleri... peinden bouk bir atrt. Jem bard.
Jemin lna doru kotum ve iman bir gbee tosladm. Gbekli her kimse barp kollarm
kstrmak istedi. Gbei yumuakt ama kollar elik gibiydi.
Nefesim kesilene dek beni kollar arasnda ezdi. Kprdayamyordum. Birden srtst yuvarland. Jem
sonunda kalkabildi dedim kendime.
Kimi zaman kafamz ok yava alyor. Orada ylece kalakaldm. Grltler dindi. Gece eski
durgunluuna dnd. Yalnzca birisinin glkle suluduunu duyabiliyordum. Aaca gidip yasland
gibi geldi. Deliler gibi ksryordu. nsann iini rperten bir ksrkt bu.
Jem?
Yant vermedi.
Adam yerde bireyler arar gibi yrmeye balad. Oflaya puflaya bir eyleri kaldrn farkettim.
Aacn altnda drt kii olduumuzun bilincine yeni varyordum.
Atticus?
Adam yavaa yola doru yrmeye balad.

Az nce durduunu sandm yere dndm. Ayaklarmla grmeye altm ve birine dedim.
Jem?
Ayaklarm bir pantolona, kemer tokasna, dmelere, ne olduunu anlayamadm bir eye ve bir
yze dedi. Yzdeki sakal bunun Jem olamayacan gsteriyordu. Bayat viski kokuyordu.
Yol olduunu sandm yne ilerledim. O kadar dnmtm ki pek emin deildim. Ama yine de yolu
buldum ve sokak lambasna baktm. Altndan bir adam geiyordu ve ok ar bir yk tamann
kard ayak sesleri ile yryordu. Keyi dnd. Kucanda Jem vard. Jemin yere aresiz sarkan
kolunu grdm.
Ben keye vardmda adam bahemize girmiti bile. In evreledii karanlkt, Atticusdu.
Merdivenlerden aa kotu. kisi birlikte Jemi ieri tadlar.
Koridora vardklarnda ben n kapdaydm. Alexandra Hala beni karlamaya kouyordu.
Dr. Reynoldsu ar!
Atticusun sesi Jemin odasndan geliyordu. Scout nerede?
Burada, dedi halam. Ben iyiyim hala, sen telefona git, dedim.
Halam telefona saldrd. Eula May, abuk Dr. Reynoldsu bul, abuk!.. Agnes, baban evde mi? Aman
tanrm nerede? Gelir gelmez buraya komasn syle, ltfen, ok acil!
Halamn kim olduunu sylemesine gerek yoktu. Maycombda herkes dierlerinin seslerini tanrd.
Atticus Jemin odasndan kt. Halamn konumas biter bitmez de telefonu elinden ald.
Eula May, bana erifi bul ltfen.
Heck? Atticus Finch. Birisi ocuklarma saldrm. Jem yaral... Burayla okul arasnda... Olumu
brakamyorum. Ko oraya, bak bakalm oralarda m... bulabileceini sanmam ama bulursan onu
grmek istiyorum... Haydi. Saol Heck.
Atticus, Jem ld m?
Hayr Scout. Onuna ilgilen Alexandra.
Ezilmi telleri ve kuma karrken elleri titriyordu halamn. yi misin canm? diye defalarca
sordu. O nesneden kurtulmak ok iyi gelmiti. Kollarma kan gelmeye baladn, tel izlerinin
kaybolduunu grdm. Ovuturunca rahatladm.
Hala, Jem ld m?
Ha... hayr Scout. Yalnzca baygn. Dr. Reynolds gelene dek yarasnn derecesini bilemeyiz. Jean
Louise, neler oldu?

Bilmiyorum...
stelemedi. Bana giyecek bir eyler getirdi. Kafam kullansaydm stelemesini yelerdim. Olayn
aknl arasnda o ok nefret ettii tulumumu getirdi ve, Giy unlar, sevgilim, dedi. Jemin
odasna gitti, dnd, dalgn dalgn bam okad ve yine Jemin odasna dnd.
Evin nnde bir araba durmutu. Dr. Reynoldsun ayak seslerini babamnkiler kadar iyi tanrdm.
Jemle beni dnyaya getiren oydu. Her trl ocuk hastalnda bize o bakmt. Bunlarn arasna
Jemin aatan dt gn de katabilirdiniz? Dostluumuz hi bozulmamt.
eri girdi ve, Aman tanrm! dedi. Sen ayaktasn.
Yolunu deitirdi. Odalar bilirdi.
ok uzun bir sre sonra geri geldi.
Jem ld m?
Ondan kurtuluun yok. Kafasnda seninkisi gibi bir iik var. Kolu da krk. Scout, u tarafa bak...
Hayr, kafan evirme... gzlerini dndr. imdi ileri bak. Kolu krlm. Bilebildiim kadar ile
dirsekten? Sanki biri kolunu koparmak istemi gibi... bana bak imdi.
yleyse lmedi deil mi?
Haa - yr! Ayaa kalkt. Bu gece onu rahat ettirmenin dnda bir ey yapamayz. Kolunun
rntgenini almamz
gerek. Bir sre kolunu kullanamayacak ama zelme. Eskisinden de iyi olur. O yataki delikanllar ok
salam olurlar.
Bir yandan konuuyor, bir yandan da alnmdaki ilii inceliyordu. Bir yerlerin krkm gibi
hissetmiyorsun, deil mi?
Dr. Reynoldsun akas beni gldrd. yleyse ldn dnemeyiz, ha?
apkasn giydi. Yanlyor olabilirim ama bence Jem canl. Her trl yaam belirtisi var. Git bir de
sen bak, dndnde kafa kafaya verir kararlatrrz.
Admlar gen ve evikti. Heck Tateinkiler ise tam tersi. izmeleri tahtalara can ekitiriyordu.
Kapy beceriksizce at ama geerken Dr. Reynolds'un sorduu soruyu sordu. yi misin, Scout?
Evet efendim. Jemi greceim. Atticus da onun yannda.
Seninle geleyim, dedi Bay Tate.
Alexandra Hala lambaya bir havlu rtt iin oda lotu. Jem srtst yatyordu. Yananda irkin bir
yara izi vard. Sol kolu gvdesinden uzak ve dirsekten yanl yne dnk uzatlmt. Yzn
buruturuyordu.

Jem?
Atticus konutu: Seni duyamyor Scout. Uyand ama Dr. Reynolds onu uyutacak bir eyler verdi.
Anladm efendim. Geri ekildim. Jemin odas byke bir kareydi. Alexandra Hala minenin
yanndaki sallanan koltukta oturuyordu. Jemi tayan adam bir kede duvara yaslanmt.
Kyllerden biri olmalyd. Gsteriden km, lklarmza yetimiti besbelli. Atticus ise Jemin
baucunda ayakta duruyordu.
Bay Heck Tate kapdayd. apkas elindeydi. El fenerini cebine sokmutu ve niformalyd.
Gel ieri, Heck, dedi Atticus. Bir eyler buldun mu? Byle aalk bir ii kimin yapabileceini
dnemiyorum ama umarm onu bulmusundur.
Bay Tate burnunu ekti, kedeki adama dik dik bakt ve bayla selamlad. Sonra da herkesi tek tek
inceledi.
Yumuak bir sesle, Oturun Bay Finch, dedi.
Atticus da, Hepimiz oturalm. u iskemleyi al Heck. Ben oturma odasndan bir tane daha getiririm,
dedi.
Tate Jemin alma iskemlesine iliti. Atticusun dnn bekledi ve iyice yerleti. Kedeki adama
neden iskemle getirmemiti ki? Atticus kyllerin geleneklerini benden iyi bilirdi. Kyl mterileri
uzun kulakl katrlarn arkadaki kiraz aalarna balard. Atticusla grmelerini de basamaklarda
yaparlard. Olaki durduu yerde daha rahatt.
Bay Finch, dedi Bay Tate. ne bulduumu syleyelim. Bir kz elbisesi buldum, arabamda. Senin mi
Scout?
Pembe ise benim.
Bay Tate sank iskemlesindeymiim gibi davranyordu. Ne savclk, ne savunma onu kendi bildii
biimde anlatmaktan alkoyabiliyordu. ou kez pek yava anlatrd.
amur renkli tuhaf bez paralarna rastladm.
O benim kostmm Bay Tate.
Bay Tate dizlerini svazlad, sol kolunu ovdu, mineye bakt. Parmaklar sivri burnunu arad.
Neyin var Heck? diye sordu Atticus.
Bay Tate ensesini bulup, onu da ovdu.
Bob Ewell orada, o aacn altnda boylu boyunca yatyor. Kaburgalarnn arasnda bir mutfak ba
sapl. lm Bay Finch.

YRM DOKUZUNCU BLM

Alexandra Halam ayaa kalkp minenin alnlna tutundu. Bay Tate ayaa frlad ama halam
yardm istemedi. Atticusun igdsel kibarl ise ilk kez ortadan yok olmutu. Yerinden
kprdamad.
Bay Bob Ewelln c alacana dair ettii yemin aklmdan kmyordu. Neredeyse de szn tutacakt.
Canm pahasna demi, canndan olmutu.
Emin misin? dedi Atticus.
Kesinkes l, dedi Tate. l ve bu ocuklara zarar veremez.
Onu demek istemedim. Atticus uykusunda konuuyor gibiydi. Birden yan gstermeye balamt.
enesinin keskin izgileri yumuam, kulaklarnn altnda izgiler olumutu ve simsiyah salarn
deil de akaklarndaki beyazlklar gryordunuz.
Sonunda halam, Oturma odasna gesek daha iyi olmaz m? dedi.
Sizin iin zarar yoksa, dedi Tate, burada kalp Jemin yaralarna bakmak istiyorum. Bu arada
Scout da olup bitenleri anlatabilir.
Halam Ben gidebilir miyim? diye sordu. Beni isterseniz odadaym Atticus, Kapya kadar gitti
ama durup, dnd. ime de domutu... ben... bu benim hatam... ben de onlarla gitmeliydim.
Bay Tate elini kaldrd. Siz gidin Bayan Alexandra. zlmeyin. Her iimize doana kafay takacak
olsak kuyruunu kovalayan kedilere dneriz sonra. Scout, u olanlar sca scana anlatabilecek
misin? Peinizden geldiini duydunuz mu?
Atticusa gittim. Kollaryla beni sard. Kafam kucana gmdm. Eve dnyorduk. Jem dedim,
pabularm unuttum. Tam dndk klar snd. Jem yarn alrsn dedi...
Atticus, Scout yzn kaldr da Bay Tate dediklerini duysun deyince kucana oturdum.
Sonra Jem sus dedi. Dnyor sandm. Bir ey duydum dedi. Cecil sandk.
Cecil?
Cecil Jacobs. Bir kere bizi korkutmutu. Yine o dedik. zerinde kt vard. En iyi kyafete dl
vereceklerdi. Acaba kim dl...
Onu Cecil sandnzda neredeydiniz?
Okula yakndk. Ona bardm...

Ne dedin?
Cecil Jacobs iko bir tavuktur dedim sanrm. Hi ses gelmedi. Sonra Jem Heey! dedi. Ama ok
bard...
HeckTate szm kesti: Bir dakika Scout. Bay Finch, siz bunu duydunuz mu?
Atticus duymadm dedi. Radyosu akm. Halamnki de yle. Anmsamt nk halam seninkini az
ks ben de duyabileyim demi. Glmsedi. Ben radyoyu hep fazla aarm.
Komular bir ey duydu mu acaba? dedi erif.
Sanmam Heck. Ya radyo dinlerler, ya da tavuklarla birlikte uykuya dalarlar. Belki Maudie ayaktadr
ama onun da duyduunu sanmam.
erif Tate, Devam et Scout, dedi.
Sonra da Jem bard ve yrdk. Kyafetimin iinde hapis gibiydim ama ben de duyabiliyordum
erif. Ayak seslerini yani. Biz yrynce o da yryor, biz durunca o da duruyordu. Jem bizi
grebildiini syledi. Bayan Crenshaw kostmm parlak boyayla boyam. Ben domuz buduydum.
O nasl ey yle? erif Tate armt.
Atticus rolm ve klmn yapl biimini ona anlatt. Dndnde grmeliydin. Kt gibi
ezilmiti.
Bay Tate enesini kad. O izler ne diye meraklanmtm. Kol azlarnda kk delikler vard.
Kollarnda da yaralar. Ltfen u kostm bir greyim efendim.
Atticus kostmden artakalanlar getirdi. Bay Tate eski halini ekillendirmeye alrcasna evirip
evirdi.
Bu hayatn kurtarm. Bakn...
Uzun parma ile gsterdi. amurlu tellerin arasnda parlak, temiz bir izgi vard. Niyeti
ktym, diye sylendi Bay Tate.
ldrm olmal! Baran Atticusdu.
Size kar gelmek istemem Bay Finch ama ldrdna inanmyorum. Yalnzca kin doluydu. Ayya,
aalk bir kpekti o. ocuk ldrecek creti ikide bulmu, aalk bir kpek. Sizinle yz yze
hesaplaamazd.
Atticus ban iki yana sallad. Aklm almyor. Nasl bir adam...
Bay Finch, kimi insanlar var ki onlar adam yerine koyabilmek iin nce ldrmeniz gerek. O
zaman bile harcadnz kuruna demezler. Ewell da onlardan biriydi.

Beni tehdit ettiinde bu i bitti sanmtm... bitmese bile olsa olsa benim peime der diyordum.
Zaval Zenci bir, kadnla uramaya kalkan, ev boken Yarg Taylor u zmeye kalkan adam
sizle niye dorudan hesaplasn? Bay Tate iini ekti. Devam edelim Scout. Duydunuz...
Evet efendim. Aacn altna vardmzda..
Vardnz nereden anladnz. Karanlkt.
Ayam plakt. Jem der ki aa altlar serin olur der...
Onu erif yardmcs yapmalym. Sonra?
Sonra birden bir ey beni yakalad. Ezdi... Sanrm yere yuvarlandm... yle bir ey... Sonra aaca
vuruyorlar gibi geldi. Jem beni bulup yola karmaya alt. Biri... Bay Ewell onu aa ekti.
Boutular biraz. Sonra o tuhaf ses kt... Jem bard... Sustum. O ses Jemin krlan koluydu!
Jem bard. Sonra da onu duyamaz oldum. Bir de baktm Bay Ewell beni skarak ldrmeye
alyor... sanrm... sonra biri Bay Ewelli alaa etti. Ben Jem kalkt sandm. O kadar.
Sonra? Tate can kulayla beni dinliyordu.
Yalpalayan biri vard. Soluk soluayd ve lesiye ksryordu. ilkin Jem sandm ama sesi ona
benzemiyordu. Yerde Jemi aramaya kalktm. Atticus yetiti dedim... yetiti ama bitkin dt.
Kimdi o?
te orada, adn size kendi syleyebilir Bay Tate.
Kedeki adam gsterdim. Hemen elimi indirdim. Atticus grmemeliydi nk kzabilirdi. Parmakla
kimse gsterilmezdi. Grgszlkt bu.
O hl duvara yaslanm, duruyordu. Ellerini gsnde kavuturmutu. Ben gsterince ellerini
indirip duvara dayad. Elleri hi gne grmemiesine bembeyazd. l gibi bembeyazdlar. Jemin
odasnn lo nda bu eller ok rktc grnyorlard.
Gzm ellerinden toprakla bulanm pantolonuna kayd. Daha sonra param para gmleini grdm.
Yz de elleri kadar beyazd. Az geniti. akaklarnda ukurluklar grnyordu. Gzleri ylesine
renksizdi ki kr sanrdnz. Salar cansz, ince, neredeyse ty gibiydi.
Onu gsterince avular aaya kayd. Duvarda terli izler braktlar. Sonunda parmaklarn kemerine
geirdi. Trnaklar ta izdike rpertiyle sarsld. Ben ona hayranlkla baktka yzndeki gerginlik
yumuuyordu. Dudaklar rkek bir glmseme ile araland. Gzme birdenbire dolan yalardan onu
gremez olmutum.
Merhaba Boo ; dedim.

OTUZUNCU BLM
Atticus dzeltti:
Bay Arthur, bebeim. Jean Louise, bu Bay Arthur Radley. Sanrm o seni tanyor.
Byle bir zamanda, hibir ey olmamasna beni Booyla ancak Atticus tantrabilirdi. Atticus byle
biriydi ite.
Boonun Jemin uyuduu yataa kotuunu grdm. Yzn yine o utanga glmseme kaplamt.
Onu Boo diye ardm iin ok utanmtm. Kpkrmz oldum ve Jemin zerini rterek
saklanmaya altm. Atticus, Aman dokunma ona, dedi.
Bay Heck Tate gzlklerinin ardndan dikkatle Booyu seyrediyordu. Dr. Reynolds ieri girdiinde
tam konumak zereydi. Herkes dar, dedi. yi geceler Arthur. Burada olduunu grmemitim.
Doktorun sesi de admlar kadar aceleciydi. Her gece Booya byle dermi gibi geldi bana. ardm.
yle ya... Boo Radley de arada hasta olurdu... yine de pek emin deildim.
Dr. Reynoldun elinde kahverengi kda sarlm bir paket vard. Jemin masasna brakt ve ceketini
kard. Yaadna inandn m? Ben nasl anladm anlataym. Onu muayene etmeye kalknca beni
tekmeledi. Muayene edebilmek iin bayltmak zorunda kaldm. Biraz hrpalanm.
ey, dedi Atticus Booya bakarak. Heck, verandaya kalm. Orada yeterince iskemle var. Hava da
scak.
Atticusun neden bizi verandaya davet ettiini anlamtm. Salondaki klar ok parlakt.
Tek sra odadan ktk. Atticus, Bay Tate... nsanlar koullar ne olursa olsun alkanlklarndan
vazgeemiyorlard. Ben de bu kuraln dnda deildim. Buyrun Bay Arthur, dedim, evi
bilmiyorsunuz, size gstereyim. Yzme bakt ve evet anlamnda ban sallad.
Onu koridordan oturma odasna, oradan da verandaya kardm.
Oturmaz msnz, Bay Arthur? Bu salncakl koltuk ok rahattr.
Dm gerek olmutu. Verandada oturacakt... Havalar ne gzel diyecektim, deil mi Bay Arthur?
Gzel havalar... Onu Atticus ve Bay Tateden uzaa gtrdm. Glgeye oturttum. Orada daha rahat
ederdi. Atticus salncaktayd. Bay Tate yanbandaki iskemleye oturmutu.
Pekel Heck. Sanrm yaplacak ey... aman tanrm aklm bamda deil... Gzlklerini kafasna itip,
gzlerini ovuturdu. Jem on nde deil... hayr, tam on ... Yine de yarglanr...

Ne yarglanmas Bay Finch?

Tate, bacak bacak zerine att ve ne eildi.
Atticus konuuyordu. z savunma'saylr ama gidip konuyu aratrmal...
Bay Finch! Jemin Bob Ewell ldrdn sanmyorsunuz, deil mi? yle mi dnyorsunuz?
Scoutun dediklerini duydun. Hi kukum yok. Jemin kalkp onu stnden ektiini syledi.
Ewelldan ba kapm olmal... yarn hepsini reniriz.
Yava olun Bay Finch. Jem, Bob Ewell' baklamad.
Atticus bir an sustu. Bu szleri sindiriyormuasna Bay Tatein yzne bakt. Sonunda da ban iki
yana sallad. Byklk gsteriyorsun Heck ve bunu iyi yrekliliinden yapyorsun, biliyorum.
Vazge.
Bay Tate kalkp verandann kenarna ilerledi. allara tkrd, ellerini ceplerine soktu ve Atticusa
bakt. Neden vazgeeyim?
Sert konutum, kusura bakma Heck, ama olayn rtbas edilmesini istemiyorum. Ben yle
yaayamam.
Hi kimse hibir eyi rtbas etmeyecek Bay Finch.
Tatein sesi kskt. Ayaklar tahtalara yle sk basyordu ki kk salm aalar gibiydi. Babamla
erif arasnda anlamn kavrayamadm bir srtme balamt.
Verandann kenarna gitme sras babamnd. Hmm... dedi ve tkrd. Ellerini cebine soktu ve Bay
Tatee bakt,
Heck, aka sylemedin ama dndnn bu olduunu biliyorum. Saol. Jean Louise... Benden
yana dnd. Jem, Bob Ewell', stmde ekti demitin deil mi?
Evet efendim. yle sanmtm. Ben...
Gryor musun Heck? Sana gnlden teekkr ederim ama olumun byle bir leke ile yaamna
balamasn istemem. En iyisi her eyin aa kmas. Brak kyller gelip, yemeklerini getirsinler.
Fsltlar arasnda bysn istemiyorum. te Jem Finch, babas onu kurtarmak iin ne paralar
yedirmi olmal demelerini istemem. Bu ii ne kadar nce temizlersek o kadar iyi olur.
Bay Finch, dedi Bay Tate. Bob Ewell bann zerine dp ld. Kendini ldrd.
Atticus kenara yrd ve asmaya bakt. kisi de birbirinden inat diye dndm. Bakalm kim
kazanacakt. Babamn damar pek ortalara dmezdi ama Cunninghamlar kadar da katyd. Bay
Tateinki apak ortadayd ama babamla ekiirdi.
Heck. Atticusun arkas dnkt. Bu i rtbas edilirse Jeme rettiim her eye ters der. Arada

srada baba olarak baarsz biri olduumu dnrm. Ama benden baka kimseleri de yok. O dier
insanlara bakmadan nce beni gryor. Yzne utanmadan bakabilecek bir biimde yaadm. Bunu
yapacak olursam bir daha gzlerinin iine bakamam. O gnden sonra da onu yitirmiimdir. Onu ve
Scoutu yitirmek istemiyorum. Benim varm youm onlar?
Bay Finch, Tate dayatyordu. Bob Ewell bann stne dm, kantlayabilirim?
Atticus olduu yerde dnd. Heck, olaya benim amdan bakamyor musun? Senin de ocuklarn var
ama ben senden bym. Benimkiler bydnde ben yal bir adam olacam ama imdi... Bana
gvenleri yoksa, kimseye olmayacaktr. Onlarsz kalrm Heck. Darda bir yzle, evde baka bir
yzle yaayamam.
Bay Tate topuklarnn zerinde ne-arkaya salland.
Jemi yere vurmu. Aya bir kke taklp dm. Bakn gstereyim...
Elini cebine sokmu, sustal bir bak karyordu ki Dr. Reynolds ieri girdi.
O orospu o... ceset aacn altnda doktor, okulun bahesinde. El feneriniz var m? Bunu aln.
Dr. Reynolds, Oraya dolanp araba farlarn kullanabilir miyim? dediyse de el fenerini de ald.
Jem iyi. Bu gece uyanacan sanmam. zmeyin. Onu ldren bak bu mu Heck?
Hayr baym. O hl batt yerde. Sapna baklrsa mutfak bana benziyor. yi geceler.
Bay Tate sustaly at. te byle, dedi. Der gibi yapt. ne eilince kol ieri kvrlmt.
Gryor musunuz? Kaburgalarna gemi. Arl binince. Ba kapayp, cebine att. Scout
sekiz yanda. Olup biteni farkedemeyecek kadar korkmu.
Sanmam, dedi Atticus.
Uyduruyor demedim. Korkmu dedim. Oras ok karanlk. Gz gz grmyor. e yarar bir tank
olabilmesi iin karanla alk gz gerek.
stemem, dedi Atticus.
Allah kahretsin! Ben Jemi dnmyorum!
Bay Tate topuunu yere yle bir vurdu ki, Bayan Maudienin yatak odasndaki klar yand.
Atticusla Bay Tate nce karki evlere, sonra da birbilerine baktlar. Beklediler.
Bay Tate konutuunda sesi zor duyuluyordu.
Bay Finch sizinle kavga etmekten nefret ediyorum. Bu gece banza gelenlere gs gerebilmek
ok zor. Neden yataa dmediniz bilemem ama ikiyle ikiyi toplayamyorsunuz. Bu ii bu gece
sonulandrmamz gerek. Yarn ok ge olabilir.

Atticus orada ylece durup Jemin boyunda posunda bir ocuun kocaman bir adamla kr karanlkta
bouup, onu ldrecek gc bulabileceini mi iddia edecekti?
Heck, dedi Atticus birden. u sallayp durduun sustal. Nereden buldun onu?
Bay Tate soukkanl bir sesle:
Sarhoun birinden aldm, dedi.
Anmsamaya alyordum. Bob Ewell zerimdeydi... sonra dt... Jem kalkm olmalyd... hi
deilse ben yle sanmtm.
Heck?
Bu gece kasabada bir sarhotan aldm dedim. Ewell o ekmek ban plkten alm olmal. Alm
ve pusu kurmu. Pusu kurmu.
Atticus salncaa gidip oturdu. Elleri dizlerinin arasndan cansz gibi sarkyordu. Yere bakyordu.
Davranlar o gece hapishanenin nnde olduu gibi yavat. Gazetesini katlayp kenara koymas yz
yl gibi gelmiti bana.
Heck Tate verandada dolanp duruyordu, yavaa, Senin kararn deil Bay Finch, dedi. Benim
kararm ve benim sorumluluum. Olaya benim amdan bakmyorsan o senin sorunun. Bu ii
kurcalamaya kalkarsan sana yalanc derim. Senin olan Bob Ewell baklamad! Onun bu ile ilgisi
yok. Tek istedii kendini ve kardeini sa salim eve getirmekti. Veranday arnlamaktan vazgeti ve
Atticusun nnde durdu. Pek iyi biri deilim baym ama Maycomb yresinin de erifiyim. Tm
yaamm boyunca burada oturdum. Yam da krk . Ben daha domazdan nce olup bitenleri hep
bilirim. Bo yere lm bir Zenci var. lmnden sorumlu bir baka kii de... Brakalm bu kez ly
l gmsn Bay Finch... brakn ly ller gmsn.
Bay Tate, Atticusun yannda duran apkasn ald. apkasn geri itip, bana yerletirdi.
Sua engel olmann su olduunu duymadm. O da bunu yapt. Belki de grevimin bunu herkese
anlatmam gerektirdiini syleyeceksiniz. O zaman ne olacak sanyorsunuz? Karm dahil,
Maycombun btn hanmlar kapsna kremal pastalar tayacaklar. Bana kalrsa bu kente ve size bu
denli byk bir hizmette bulunan bu ekingen adam sahne klarnn altna ekmek gnahtr ve ben
bu gnahn ykn tayamam. Baka biri olsayd farkl olurdu ama bu adama bu yaplmaz Bay
Finch.
Bay Tate izmesinin ucuyla yerde delik amaya alyordu. Burnunu ekitirdi, kolunu ovdu. Ben
pek adam saylmam Bay Finch ama bu yrenin erifiyim ve Bob Ewell kendi bann stne dt.
yi geceler baym!
Verandadan indi, baheyi geti, arabasnn kapsn vurdu ve gazlayp gitti.
Atticus uzun bir sre ylece oturdu. Sonunda kafasn kaldrd. Scout... dedi. Bay Ewell bann
zerine dt. Bunu anlayabilecek misin?

Neelenmesi gerekiyordu. Ona kotum, sarldm ve var gcmle ptm. Evet efendim, dedim. Bay
Tate haklyd.
Atticus kollarmdan syrlp yzme bakt.
Ne demek istiyorsun?
Bu blbl ldrmek gibi bir ey olur, deil mi?
Atticus yzn salarma gmd. Kalkp da glgelere karmadan nce yeniden dirilmi
grnyordu. eri girmezden nce Boo Radleyin nnde durdu.
ocuklarm iin sana teekkr ederim, Arthur.

OTUZ BRNC BLM

Boo Radley ayaa kalktnda oturma odasnn klar parldyordu. Yapt her hareket erkekeydi.
Sanki elleri ve ayaklar dokunduklar eylere tam kavuuyormu gibiydi. O berbat ksrk
nbetlerinden biri tuttu. Bu onu yle sarst ki yeniden oturmas gerekti. Eli cebini arad ve bir mendil
karp. Alnn sildi.
Yokluuna yle almtm ki bu kadar zamandr yanbamda oluu inanlr gibi deildi. t bile
karmamt. Yine kalkt ve bayla kapy iaret etti.
Jeme iyi geceler demek ister misiniz Bay Arthur? Haydi gelin.
Onu holden geirdim. Alexandra Halam Jemin yatann kenarnda oturuyordu. Gel, Arthur, dedi.
Uyuyor. Dr. Reynolds ona yattrc vermi. Jean Louise, baban oturma odasnda m?
yle sanrm.
Gidip onunla konuaym. Dr. Reynolds unu brakt... Sesi uzaklat.
Boo odann kesine gidip uzaktan Jemi seyretmeye balad. Elini tuttum. Onca beyazlna karn
eli scackt. Onu usulca ekerek Jemin yatann kysna getirdim.
Dr. Reynolds Jemin kolunun stne adr benzeri bir ey koymutu. Herhalde battaniyeye demesin
istiyordu. Boo eilip Jeme bakt. Yznde ekingen ama merakl bir ifade vard. Hi kk bir ocuk
grmemi gibiydi sanki. Az aralkt ve Jemi tepeden trnaa szyordu. Elini uzatp dokunacak
gibi oldu ama geri ekti.
Onu sevebilirsiniz Bay Arthur, uyuyor. Uyank olsayd sevemezdiniz. Brakmazd. Haydi...
Boonun eli Jemin bana uzand.
Haydi baym. Uyuyor.
' Yavaa Jemin san okad.
Hareketlerini yorumlamay reniyordum. Eli elimi skt ve gitmek istediini syledi. Onu
verandaya kadar gtrdm. rkek admlar yavalad. Elimi hl tutuyordu. Brakmaya da pek niyetli
grnmyordu.
Beni eve gtrr msn?
Bu bir fsltyd, karanlktan korkan bir ocuun sesiydi. Tam admm atyordum ki vazgetim. Ona
bizim evi gezdirirken yol gsterirdim ama kendi evinin yolunu gstermek bana dmezdi.
Bay Arthur, kolunuzu verin bana. Tamam efendim?

Koluna girdim. Bunu yapabilmem iin zck yana eilmesi gerekiyordu ama Bayan Maudie
pencereden bakacak olursa Bay Arthur Radleyin herhangi bir beyefendi gibi bana elik ettiini
grm olacakt.
Sokak lambasnn olduu keye geldik. Dillin kakez o lambaya dolanp baktn, beklediini,
umutlandn dndm. Jem le ben ka kez buraya kadar gelmi de teye gidememitik.
Radleylerin bahesine ikinci kez giriyordum. Basamaklar trmanp verandaya ktk. Parmaklarm
tutama buldu. Elimi yavaa brakt, kapy at, ieri girdi ve kapy rtt. Onu bir daha hi
grmedim.
Komular lmlerde yiyecek, hastalklarda iek arada da ufak tefek eyler getirirler. Boo bizim
komumuzdu. Bize iki sabun bebek, krk bir saat ve kstei, bir ift uur paras ve canmz vermiti.
Ama komular verilenlerin karln yaparlard. O aata bulduklarmzn karlnda ona hibir
ey verememitik. Bu beni ok zyordu.
Eve yneldim. Sokak lambalar kasabaya dek tek sra inciler gibi parldyordu. Mahallemize bu
adan hi bakmamtm. Bayan Maudienin evi uradayd... te... Bayan Stephanienin evi... uras da
bizimki. Salnca grebiliyordum. Bizimkinin gerisinde de Bayan Racheln evi vard? Bayan
Duboseunki bile seiliyordu.
Ardma baktm. Kahverengi kapnn solunda panjurlu, uzun bir pencere vard. Ona doru gittim.
nnde durup dndm. Gndzleri postanenin kesi grnyor olmalyd.
Gndz... kafamdan gece yok oldu.
Gndzd ve mahalleli kouturuyordu. Bayan Stephanie son dedikodular Bayan Rachela aktarmak
iin yolu geiyordu. Bayan Maudie aelyalarnn zerine eilmiti.
Yazd ve iki ocuk yaklamakta olan bir adama kotular. Adam el sallad. ocuklar ona yetimek iin
yartlar.
Yazd ve ocuklar yaklat. Elinde oltasyla bir ocuk kaldrmda ilerliyordu. Bir adam ellerini
kalasna dayam bekliyordu.
Yazd ve ocuklar arkadalar ile bahede, kendi yazdklar garip oyunu oynuyorlard.
Sonbahard ve ocuklar Bayan Duboseun evinin nnde kavga ediyorlard. ocuk kzkardeinin
ayaa kalkmasna yardm etti, sonra da eve gittiler.
Sonbahard ve ocuklar kede saa sola kouuyorlard. Gnn baar ve zntlerini yzlerinden
okurdunuz. nar aacna gelince durdular, neelendiler, ardlar, dndler.
Kt ve ocuklar n kapda titreiyorlard.
Kt ve bir adam yola kt, gzlklerini drd ve bir kpei vurdu.
Yazd ve adam ocuklarnn kalplerinin krln seyrediyordu. Sonbahard yine ve Boonun

ocuklarnn ona gereksinimi vard.

Atticus doruyu sylemiti.Bakalarnn ayakkablarnda dolanmadan onlar tanyamazsn demiti.
Radleylerin verandasnda durmak bile yeterliydi. isil isil yaan yamur sokak lambalarnn n
titretiyordu. Eve yrrken kendimi ok yal hissettim. Burnumun ucuna baknca buulu damlacklar
grdm. a bakmak bam dndrnce vazgetim. Yarn Jeme anlatacak ne ok eyim vard!
Kardklarna fena bozulacakt. Belki de gnlerce konumazd benimle. Byyecektik. Cebir dnda
renecek pek fazla bir eyimiz kalmamt.
Basamaklar birer ikier ktm. Halam yatmt. Atticusun odas da karanlkt. Jem uyanm m diye
bakacaktm. Atticusu baucunda kitap okurken buldum.
Uyand m?
Ml ml uyuyor. Sabaha dek uyanmaz.
Onu bekleyecek misin?
Bir iki saat daha. Git yat, Scout. Zor bir gn geirdin.
Biraz seninle kalaym.
Sen bilirsin, dedi Atticus. Gece yarsn oktan gemi olmalyd. Yumuaklna ardm. Ama o
benden akllyd; oturur oturmaz uykum geldi.
Ne okuyorsun?
Kapana gz att. Jemin kitab: Gri Hayalet.
Uyanverdim. Niye onu setin?
Elimi atnca bu geldi. Okumadm kitaplardan biri.
Ltfen sesli oku Atticus. ok heyecanldr.
Hayr, bu gece yeterince korktun. Bu kadar yetiir...
Ben korkmadm, Atticus.
Kalarn kaldrd ama kendimi savundum. Hi deilse Bay Tatee anlatmaya balayana dek. Ne de
olsa ykler rktc oluyor.
Atticus bir ey syleyecekmi gibi azn at ama yine kapad. Baparman kitabn ortasndan ekti
ve birinci sayfaya dnd. Yaklap kafam dizine koydum. Kendimi uyank kalmaya zorluyordum
ama yamur ninni gibi geliyordu. Oda scackt. Ses ylesine derinden geliyor, diz ylesine rahatt ki,
uyumuum.
Birka dakika gemi gibi geldi. Ayakkabs hafife kaburgalarma dokununca beni kaldrp odama

gtrd.
Her lafn duydum, dedim. O gemi ile parmakl Fredin yks blmnde hi
uyumuyordum. Tulumumu zd. Beni kendine yaslad ve tulumu kard. Beni tek elle tutup, teki
eliyle pijamalarma uzand.
te hep onu suladlar. Ortala mrekkepleri sap... Beni yataa gtrd. Bacaklarm uzatt,
zerimi rtt.
Sonra onu kovaladlar, ama yakalayamadlar. nk hibiri neye benzediini bilmiyordu. Sonunda
onu grnce... Atticus hibirini o yapmad... ok iyi biriydi o...
Elleri enemin altndayd. Beni iyice rtyordu.
nsanlarn ou yledir Scout. Onlar gerekten grebildiinde iyi olduklarn anlarsn.
I kapad ve Jemin odasna geti. Btn gece orada olacakt. Jem kalknca onu baucunda grsn
diye.
SON