T.C.

MLL ETM BAKANLII

METALURJ

KMR ANALZLER
521MMI322

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET- 1 .................................................................................................... 3
1. RUTUBET ANALZ .......................................................................................................... 3
1.1. Numune Alma ............................................................................................................... 3
1.2. Etv Cihaznn Tanm .................................................................................................. 4
1.3. Kmrn Etvde Kullanlmas ..................................................................................... 4
1.4. Rutubet Tanm ............................................................................................................. 5
1.5. Rutubet Miktar ............................................................................................................. 5
UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 7
LME VE DEERLENDRME ...................................................................................... 9
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 11
2. KOK STABLTES........................................................................................................... 11
2.1. Stabilite Tanm Box ................................................................................................. 11
2.2. Stabilite Tamburunun Grevi...................................................................................... 11
2.3. Tambur Devir Hzlar .................................................................................................. 12
2.4. Kokun Elenmesi .......................................................................................................... 12
2.5. Kok Oranlar ............................................................................................................... 13
2.6. Kok Sertlik Hesab ...................................................................................................... 14
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 15
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 18
RENME FAALYET- 3 .................................................................................................. 20
3. KKRT DENEY ........................................................................................................... 20
3.1. Kkrt Tayini .............................................................................................................. 20
3.2. Numune Frn ............................................................................................................. 20
3.3. Kkrt Dioksit Oluumu ............................................................................................. 21
3.4. Kkrt Dedektr ....................................................................................................... 21
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 22
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 25
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 27
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 28
KAYNAKA ......................................................................................................................... 29

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

521MMI322

ALAN

Metalurji

DAL/MESLEK

zabe

MODLN ADI

Kmr Analizleri

SRE

Bu modl, numune alma, rutubet tanm, tambur, kokun

elenmesi ve oranlanmas, kkrt deneyi konularn kapsayan
renme materyalidir.
40/32

N KOUL

Fiziksel Testler modln baarm olmak.

YETERLK

Kmr analizi yapmak

MODLN TANIMI

Genel Ama:
Gerekli ortam salandnda,
tekniine uygun olarak
kmre eitli analizler yapabileceksiniz.
MODLN AMACI

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

LME VE
DEERLENDRME

Amalar:
1. Tekniine
uygun,
kmre
rutubet
analizi
yapabileceksiniz.
2. Tekniine uygun, kok kmrne stabilite testi
yapabileceksiniz.
3. Tekniine uygun, kmre kkrt tayini yapabileceksiniz.
Ortam:
Gerek alma ortamnda uygulanmaldr.
Donanm:
Numune alma kab, frn, kzl tesi dedektr,
spektrofotometre, terazi, elektrikli stc plaka, termometre,
filtre kd, kronometre, mezur, beher, sodyum hidroksit,
azot, slatma zeltisi, kmr numunesi.
Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme
sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz.
Modln sonunda kazandnz yeterlikle ilgili kendinizi
deerlendirebileceksiniz.
retmen modl sonunda size lme arac (uygulama,
soru-cevap) uygulayarak modl uygulamalar ile
kazandnz
bilgi
ve
becerileri
lerek
deerlendirecektir.

ii

GR
GR
Sevgili renci,
lkemizdeki kok fabrikas bataryalarnda koklatrlmak zere, Zonguldak
havzasndan kan ta kmrlerinden ve eitli lkelerden ( Amerika, Kanada, Polonya,
Gney Afrika, Avustralya gibi ) ithal edilen kmrler ile birlikte yaklak milyon ton
kmr sadece bu sahada kullanlmaktadr.
Bu nedenle bu kadar ok kmrn almna karar vermeden nce yerli ve yabanc
firmalardan denenmek zere gelen kmrleri eitli analiz ve testlere tabi tutmak son derece
nemlidir. nk almda yaplabilecek ufak hatalarn pahalya mal olaca unutulmamaldr.
Burada asl ama yksek kalitedeki kmrlerin almn salayarak bataryalarda arj edilecek
kmr karmlarndan, yksek frnlarn ihtiyacna cevap verecek kalitede kokun
retilmesini salamaktr.
Yukarda bahsedilen konular paralelinde kmr analizleri konusunda lkemizde
yetimi insan gcne gnden gne daha ok ihtiya duyulmaktadr. Bu modlde verilen
bilgileri iyi bir ekilde kavramanz hlinde sizlere bu alanda yeni bir i imkn oluacaktr.
Mesleinizi severek bu modlleri baaryla bitirdiiniz zaman piyasann arad iyi bir
teknik eleman olarak yldznz parlayacaktr.

RENME FAALYET - 1
RENME FAALYET- 1
AMA
Bu faaliyet sonunda, gerekli ortam salandnda teknie uygun olarak kmre rutubet
analizi yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Piyasadaki kok retimi ile ilgili deneyler yapan kurulular veya kok
fabrikalarndaki kmr analizleriyle ilgili yaplan deneyleri aratrarak bir rapor
hazrlaynz. Bu raporu snfta retmeniniz ve arkadalarnzla tartnz.

1. RUTUBET ANALZ
1.1. Numune Alma
Herhangi bir kmrn ( fiziksel, kimyasal, fizikokimyasal ) zelliklerini belirlemek
zere yerindeki hlini ( arazi, stok, nakil nitesi iinde ) olabildiince temsil edebilen bir
blmnn alnmas ilemine numune alma denir.
Kmr gerek doal olarak olutuu yerde gerek temizleme sonucu snflandrmada
farkl fiziksel ve kimyasal zellikler arz eder. Bu zellikleri trl yntemler uygulayarak
tayin edebilmek iin TS 2390 standartlarna uygun olarak numune alnmas gerekmektedir.
Hangi amala olursa olsun alnan numune esas kitleyi temsil etmelidir. Temsil yetenei
olmayan numuneler zerinde yaplan almalardan elde edilecek sonular yanltc
olabilecei gibi nemli anlamazlklara da neden olabilir.
Bu nedenle kmr numunesi almada u dnce ve grlere yer verilmesi
gerekmektedir:

Numune hangi amala alnacaktr.

Ne tr kmrden alnacaktr (ocaktan kan tuvnan, lauvarda ykanm ve
snflandrlm veya kat-sv karm kmr gibi )
Hangi nitelerden numune alnacaktr ( vagondan, banttan, stoktan gibi ).
Alnan numune ile ne gibi analizler yaplacaktr (rutubet, kl, kkrt gibi ).
Alnan numune, taraflar aras sat ile ilgili szleme gerei midir?

zetlenen sorularn cevaplar belirlendikten sonra numune alma esaslar TS 2390 a

gre uygulanmaldr.
Bu balamda rutubet analizinde kullanlacak olan kmr numunesi hava szdrmaz
kaplara alnmaldr. Alnan numunenin ktlesi 300 gdan az olmamaldr. Tane bykl
ise 3 mmyi amamaldr. Oksitlenmeye yatkn olmayan ta kmrleri iin en byk tane
bykl 20 mmyi gememelidir. Numunenin ktlesi kilogram olarak, en byk tane
byklnn milimetre cinsinden deerinin 0,06 katndan daha az olmaldr.

1.2. Etv Cihaznn Tanm

Scaklk ( 105110oC ) zaman kontroll ve hava deiiminin hzl bir ekilde
salanabildii (rnein, saatte 35 defa ) stclara etv denir. Bu etvler, rutubet analizinde
numunenin rutubetini almak amacyla kullanlr. Resim 1.1 de bir adet etv grlmektedir.

Resim 1.1: Havada dolaml etv

1.3. Kmrn Etvde Kullanlmas

ncelikle ierisinde kmr tartlacak sya ve korozyona kar dayankl malzemeden
yaplm olan bo tava % 0,01 hassasiyetli terazide tartlarak, sonu bir kenara not edilir.
Daha sonra kmr numunesi zel hava szdrmaz kaptan alnmadan nce iyice kartrlr.
Kapa alarak bo tava ierisine takribi 1000 g kmr numunesi konulur. Hassas terazide
numune bu arla eitlenir.
Tartlan numune, her cm yzey alanna yaklak 10 g gelecek ekilde tava ierisine
dikkatlice aktarlr. Tartm tavasnda nemden dolay meydana gelecek olan kayplar
nlemek iin tartm tavas bir miktar stlr ve buradaki kmr tanecikleri de kmr kurutma
tavasnn ierisine aktarlr.
Btn bu ilemler bittikten sonra kmr kurutma tavas ierisine dzgn bir ekilde
yaylr.105110 C scaklkta kontrol edilebilen ve hava deiimi hzl bir ekilde

salanabilen etv ierisine yerletirilir. Etv kapa kapatlr. Bu sabit scaklkta kmrn
tane byklne bal olarak 3 saat kurutulur.
Kurutma ilemi bittikten sonra kmr numunesi etvden alnarak soumas
beklenilmeden tartlr. kan sonu bir kenara not edilir. Bylelikle etvde kurutma ilemi
tamamlanm olur. Resim 1.2de hassas terazi grlmektedir.

Resim 1.2: % 0,01 hassasiyetli terazi

1.4. Rutubet Tanm

Kmr numunesinin oksijensiz bir ortamda 105110 oC sabit bir scaklkta, sabit bir
arla ulancaya kadar kaybetmi olduu neme rutubet denir.

1.5. Rutubet Miktar

Rutubet miktar aadaki forml ile hesaplanr.
% NEM = A B / C X 100
A = Tava + Numunenin etve girmeden nceki arl ( gram ).
B = Tava + Numunenin etvden ktktan sonraki arl ( gram ).
C = Alnan numunenin miktar, ( gram ).
rnek: Alnan numunenin etve girmeden nceki arl 2100 gramdr. Etvden
ktktan sonraki arl ise 2000 gram olarak llmtr. Alnan numunenin miktar 1000
gramdr. Bu kmre ait rutubet miktarn bulunuz.

Verilenler:
A = 2100 g
B = 2000 g
C = 1000 g
% Nem = ?

% Nem = A-B / C X 100

= 2100 2000 / 1000 X 100
= 100 / 1000 X 100
% Nem = 10 olarak bulunur.

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar

neriler

1 kg kmr numunesi alnz

Kmrn
tlm
olmasna dikkat ediniz.

Kmr numunesini korozyona ve sya

dayankl tava ierisine koyarak % 0,01
hassasiyetteki terazide tartnz.(Resim 1.3)

Resim 1. 3:rnek numunenin tartlmas

Tartm 1 kg arla eitleyiniz.
Hassas terazide tartlan numuneyi 105110 oC
scakla sahip etvde sabit tartma gelinceye
kadar kurutunuz (Yaklak 3 saat. ) (Resim 1.4).

Numune
miktarnn
istenen
miktarda
olmasna dikkat ediniz.
Eitleme
ileminde
hassasiyet gsteriniz.
Numuneyi, zamanndan
nce etvden almaynz.

Resim 1.4: Kmr etvde kurutma

 Sre tamamlandktan sonra numuneyi frndan

scak olarak alnz.

Zaman kaybettirilmeden tartarak sonucu bir

kda yaznz.

Kmr tavadan boaltnz.

Bo tavay tartarak tartm sonucunu not ediniz
(Resim 1.5).

Numune
almnda
eldiven kullannz.
T
artm ilemini doru
yapnz.
Tavadan
numuneyi
boaltrken
evreyi
kirletmeyiniz.
Kabn darasn doru
alnz.

Resim 1. 5: Dara iin bo tavann tartm

kan sonular
hesaplaynz.

NEM

forml

ile

Hesaplama
ileminde
hata yapmaynz.

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
OBJEKTF TEST (LME SORULARI)
Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular cevaplayarak
belirleyiniz.
1.Rutubet analizi iin kullanlacak olan terazinin hassasiyet oran % ka olmaldr?
A) 0,001
C) 0,5
B) 1
D) 0,01
2.Rutubet analizinde kullanlan etvn alma scakl hangi deerler arasnda olmaldr?
A) 100110 oC
C) 105110 oC
o
B) 95100 C
D) 150160 oC
3.Kmr numunesini kurutmada kullanlan tavann zellii nasl olmaldr?
A) Hafif ve salam olmal.
C) Ucuz olmal.
B) Korozyona ve sya kar dayankl.
D) Darbelere kar dayankl olmal.
4.Sahadan alnan kmr numunesini azaltmada kullanlan yntem aadakilerden
hangisidir?
A) Tartarak blme
C) Tromel metodu
B) Elek ile azaltma
D) Drtleme yntemi
5.Rutubet tayininde kurutulan kmrn etvdeki bekleme sresi yaklak olarak ne kadardr?
A) 3 Saat
C) 3 ila 6 Saat
B) 1 Saat
D) 6 Saat

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay deerlendirme leine gre deerlendirerek, eksik veya hatal
grdnz davranlar tamamlaynz.

DEERLENDRME LTLER
lem Basamaklar
1

nlnz giydiniz mi?

Koruyucu ayakkab ve eldivenlerinizi giydiniz mi?

Sahadan gelen kmr numunesini temiz bir alana yaydnz m?

Drtleme metodunu birka kez uygulayarak numuneyi istenilen
miktarda azalttnz m?
Kullanlacak olan hassas teraziyi kalibre ettiniz mi?

stenilen miktarda numune tarttnz m?

Kurutma iin uygun etv setiniz mi?

Etv uygun scaklk aralna getirdiniz mi?

11

Kurutma ilemi iin yeteri kadar beklediniz mi?

Kurutma ilemi bittikten sonra numuneyi etvden alp hemen
tarttnz m?
Dara iin bo tavay tarttnz m?

12

Hassas terazi tartmda yeterince dikkatli davrandnz m?

13

Tartm sonularn bir kenara not ettiniz mi?

14

Rutubet miktarn uygun forml kullanarak hesapladnz m?

10

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden
geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi
aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.
Cevaplarnzn tamam Evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

10

RENME FAALYET2
RENME FAALYET-2
AMA
Bu faaliyet sonunda uygun materyal ve atlye ortam salandnda teknie
uygun, kok stabilite tayini yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Kok fabrikalarnda stabilite testinin nasl yapldn aratrarak bir rapor

hazrlaynz.

2. KOK STABLTES
2.1. Stabilite Tanm Box
Metalrjik kokun fiziksel etkilere ( krlma, gazlama, anma vb. ) kar
gstermi olduu dayanma stabilite denir.

2.2. Stabilite Tamburunun Grevi

Stabilite tamburu, i ap 45,7 cm, iten ie ykseklii 91,4 cm olan 6,35 mmlik
satan yaplm, tam ortadan dikey olarak iki eit paraya blnm ve her blmede
simetrik iki kapa bulunan silindir eklinde imal edilmi bir tamburdan olumaktadr.
Aada resim 2.1 de stabilite tamburu, izim 2.1 de ise stabilite tamburu kesiti
grlmektedir.
Amac metalrjik kokun fiziksel etkilere kar dayanm konusunda bize n bilgi
vererek, almalarmz daha gvenilir yapmamz salamaktr.

11

Resim 2.1: Stabilite tamburu

izim 2.1: Stabilite tamburu kesiti

2.3. Tambur Devir Hzlar

Stabilite tamburunun devri, dakikada 25 devir dnecek ekilde ayarlanm olup,
test sresi boyunca toplam 1400 devir dnebilecek ekilde zerindeki zaman saatiyle
ayarlanmtr. Bu da yaklak 56 dakikaya denk gelmektedir. Bu zaman standart bir
uygulama olup (ASTM_D340293 ) numaral standartlara uygundur. Stabilite testi
iin zellikle belirlenmitir. Bunun dndaki uygulamalarn tercih edilmesi alnacak
test sonularnn geerlilii konusunda soru iaretlerini de beraberinde getirecektir.

2.4. Kokun Elenmesi

Stabilite tamburu gerekli olan devri tamamlayp durduktan sonra, tamburun
kapaklar sras ile alarak blmelerde bulunan kok numuneleri ayr ayr tavalara
dikkatli bir ekilde alnr. Daha sonra sarsak elek makinesinde elenmek zere bu alana
sevk edilir.
Kok kmrnn elenmesi ileminde kare gzl iki elek ve tavadan oluan
dzenek kullanlr. Bunlara ait boyutlandrma ve resim 2.2 ve resim 2.3te
gsterilmitir.

1.Elek: 25,4 mm
2.Elek: 6,35 mm
3.Elek: Tava

Eleme ilemi her iki numune iin yaklak er dakika sreler ile yaplarak kan
sonular ayr ayr not edilir. Burada dikkat edilmesi gereken en nemli unsur, her iki
numune tartmnda elekler zerinde kalan kmr miktarlarnn arlklar arasnda en
fazla 200 gram gibi farkn olmasna izin verilebilmesidir. Aksi durumlarda testi
yaplan kok kmr numunesinin geerli bir numune olmad sonucuna varlmaldr
ve ilem alnacak olan yeni numune ile tekrar edilmelidir.

12

Resim 2.2: Sarsak kok elei

Resim 2.3: Sarsak elekte kok elei

2.5. Kok Oranlar

Kok Salaml M40 ve M10 olarak deerlendirilmektedir. Kok mukavemetinin
yksek frnda retilen birim scak maden bana kok sarfiyatnda nemli rol vardr.
Yksek frna verilen kokun mukavemeti arttka retilen birim scak maden iin sarf
edilen kok miktar dmektedir. Buna paralel olarak yksek frnda retim kapasitesi
artmaktadr.
Kok yksek scaklklarda ve yksek basn altnda dayankl olmaldr. Bilhassa
alma hacimleri byk frnlarda kokun bu zellii byk nem tamaktadr. Kok
yksek frnn alt blgesinde 1000 C ve daha yksek scaklklarda CO2 ile reaksiyonu
sonucunda (C+CO2 =2CO ) CO oluturarak gazlar. Kokun kalitesinin yeterli
olmamas hlinde paralanmas ve tozlamas frnn ierisinde tkanmaya ve bunun
neticesinde de baz problemlere neden olur.
Kok Mekanik Salaml (M40): 40 mmlik elek zerinde kalan kokun orijinal
koka oran olarak tarif edilir. Kaliteli kok iin M40 n %78 deerinin zerinde olmas
gerekmektedir. Verimliliin artmas ve kok tketiminin azalmas iin bu deerin %80
82 olmas arzu edilir. Kok mekanik salamlnn ls olarak M40 indeksi ile
yksek frndaki kok tketimi arasnda gvenilir bir iliki bulunmakla beraber baz
kaynaklarda M40taki bir birimlik dn retimi %1,3 azaltaca ifade edilmektedir.
Kok Andrmas (M10): 10 mmlik elek altnda kalan kokun orijinal koka oran
olarak ifade edilir. %8 deerinin altnda olmas gerekir. M10 deerindeki %1lik bir
artn, yksek frnda kok tketimini artrp, %3 civarnda retim dne neden
olabilecei yine ayn kaynaklarda dile getirilmektedir.
Yaplan stabilite testleri bu oranlar konusunda fikir sahibi olmamz salarken;
yaplabilecek iyiletirmeler hakknda da bize yardm edecektir.

13

2.6. Kok Sertlik Hesab

Kok sertlik hesab aadaki formlle hesaplanr.

25.4 mm elek zerinde

kalan kok tartm (kg)

X
=
XX

x 100
Teste tabi tutulan
kok tartm (kg)

6.35 mm elek zerinde

kalan kok tartm (kg)
XX =

x 100
Teste tabi tutulan
kok tartm (kg)

Stabilite faktr = X
Sertlik faktr = X + XX
rnek: 10 kg numune teste tabi tutuluyor. 25,4 mm elek zerinde kalan numune 6,15
Kg geliyor. 6,35 mm elek zerinde kalan numune ise 1,2 Kg geliyor. Bu teste ait stabilite ve
sertlik faktrn bulunuz.

6,15 Kg
Stabilite faktr = 61,5

X = ------------ x 100 = 61,5

10 Kg
1,2 Kg

Sertlik faktr = 61,5 + 12 = 73,5

XX= ------------ x 100 = 12

10 Kg

14

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar

neriler

Stabilite testi yaplacak olan yaklak

25 kg kok kmr numunesi tartnz.

nlnz,
koruyucu
ayakkabnz,
eldiveninizi
ve
maskenizi taknz.

Alnan numuneyi 105110 C sabit

scaklktaki etvde 3 saat kurutunuz.

Resim 2. 4: Kokun etvde kurutulmas

Kurutulmu olan kok numunesini

hassas terazide 10 Kg 'lk iki eit
para hlinde tartnz
Stabilite tamburunun 1. ve 2.
blmelerinin kapaklarn aarak 1.
tartm 1. blmeye 2.tartm 2.
blmeye doldurunuz.

Resim 2. 5: Kokun tambura doldurulmas

15

alma
sresinin
bitmesini
bekleyiniz. Sre sonunda tambur
otomatik olarak duracaktr.

 Kapaklar kapatarak somunlar iyice

sktrnz.

Tamburun otomatik ayarl olan

saatini altrnz.
Sre tamamlandktan sonra blme
kapaklarn sras ile anz.

Tamburun boaltlmas esnasnda

dikkatli olunuz.

Blmelerde bulunan numuneleri bo

tavalar ierisine ayr ayr alnz.

Resim 2. 6: Kokun tavaya alnmas

Numuneleri eleme blmne sevk

ediniz.
Sarsak elek makinesine deney iin n
grlen
elekleri
sras
ile
yerletiriniz.

Resim 2. 7: Eleklerin sras ile

yerletirilmesi

16

gvenlii kurallarna uyunuz

 Tavalara alnm numuneleri elekler

zerine boaltnz.
Yaklak dakika sre ile eleyiniz.

Elek numaralarnn deney iin uygun

Elek numaralarnn deney iin

olup olmadn standart numaralar

ile karlatrnz

uygun olup olmadn standart

numaralar ile karlatrnz
Eleme esnasnda toz maskenizi
kullannz.

Resim 2. 8: Kokun elenmesi

Elekler
zerinde
kalan
kok
kmrlerini hassas terazide ayr ayr
tartarak sonular bir kenara not
ediniz.

Resim 2. 9: Elenmi kokun tartlmas

Stabilite ve sertlik faktr formln

kullanarak sonular deerlendiriniz.

17

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
OBJEKTF TEST (LME SORULARI)
Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular cevaplayarak
belirleyiniz.
1.Stabilite tamburun test sresince toplam ka devir dnmelidir?
A) 1000
C) 1100
B) 1200
D) 1400
2.Tamburun her iki blmne konulan test numunelerinin, tartmlar sonucu elekler zerinde
kalan arlklar arasnda en fazla ka gram fark olabilir?
A) 200
C) 100
B) 150
D) 50
3.Kok kmrnn elenmesinde kullanlan elek aralklar aadaki seeneklerden hangisinde
doru olarak verilmitir?
A) 1.Elek: 20,0 mm, 2.Elek: 5,0 mm
C) 1.Elek: 25,4 mm, 2.Elek: 6,35 mm
B) 1.Elek: 15,4 mm, 2.Elek: 10,35 mm
D) 1.Elek: 30,4 mm, 2.Elek: 12,35 mm
4.Metalrjik kokun fiziksel etkilere ( krlma, gazlama, anma vb. ) kar gstermi olduu
dayanma ne denir?
A) Sertlik
C) Dayanm
B) Stabilite
D) Diren
5.Kok kmr etvde ne kadar sre ile kurutulur?
A) 3 Saat
C) 4 Saat
B) 1 Saat
D) 6 Saat

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

18

UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay deerlendirme leine gre deerlendirerek, eksik veya hatal
grdnz davranlar tamamlaynz.
DEERLENDRME LTLER
lem Basamaklar
nlnz, koruyucu eldiveninizi ve ayakkabnz giydiniz
1
mi?
2
Sahadan gelen kok numunesini gerei kadar kuruttunuz mu?
3

Numuneyi 10 Kglk iki eit para hlinde tarttnz m?

Tartlan numuneleri sras ile tambura doldurdunuz mu?

Tamburun kapaklarn dikkat ederek skca kapattnz m?

alma sresini balattnz m?

Gerekli srenin dolmasn beklediniz mi?

Numuneleri ayr tavalara aldnz m?

Eleme iin uygun elekleri kullandnz m?

10

Tartn sonularn bir kenara not ettiniz mi?

11

Her iki numune iin elekler zerinde kalan kok kmr

miktarlarn karlatrdnz m?

12
13
14

Evet

Hayr

Sonular arasnda 200 gramdan daha az fark var m?

Stabilite ve sertlik faktr formln kullanarak sonular
buldunuz mu?
Zaman verimli kullandnz m?

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden
geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi
aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.
Cevaplarnzn tamam Evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

19

RENME FAALYET - 3
RENME FAALYET- 3
AMA
Bu faaliyet sonunda uygun ortam salandnda teknie uygun kkrt analizi
yapabileceksiniz.

ARATIRMA

evrenizdeki kok fabrikalar, MTA veya niversitelerde bu konu ile ilgili bir
aratrma yaparak bir rapor hazrlaynz. Konuyu snfta arkadalarnzla ve
retmeninizle paylanz.

3. KKRT DENEY
3.1. Kkrt Tayini
Kkrt tayini, kmr, kok ve ya ieren deiik aralklardaki organik maddelerle
birlikte kire ta, toprak ve imento ieren inorganik maddelere uygulanmaktadr.
Kullanlan bu sistemde numune 1350 C scaklkta saf oksijen ortamnda yaklarak
tm kkrt formlarnn ( serbest, organik, slfat ve piritik ) SO2e dnmesi salanr. SO2
gaz younluunun kzltesi detektrler tarafndan llmesi sureti ile sonu en hzl ve
kararl bir ekilde tespit edilir..

3.2. Numune Frn

Kkrt tayininde kullanlan numune frnlar zel olarak retilmi olup ASTM
423994 standartlarna uygun olarak lm yapmaktadr. Tamamen bilgisayar kontroll
sistemlere sahiptirler. lemleri bu sayede son derece kolay, hzl ve kararl bir ekilde
yaparak doru sonular retmektedir. Kulland metot son derece basittir. Yksek
scaklklarda kmr veya kokun oksijen ile birlikte yaklmas suretiyle oluan SO2 gaznn
kzltesi detektrler tarafndan okunmas mantna dayaldr (Resim 3.1) .
Kkrt analizinde kullanlan Kkrt Tayin Cihaznn karakteristikleri aada
Tablo 3.1 verilmitir.

20

lme Aral
Doruluk
Analiz Sresi
Numune Arl
lm Metodu
Kimyasal Reaktifler
Gazlar
Gaz Ak
Scaklk Aral
Ayar Doruluu
Istma Sresi

04 % Kkrt
+ 0,005 ya da Kkrt yzdesinin + % 1 i
60-120 Saniye
Kmr iin 350 mg, kok iin 250 mg
Infrared Absorbsiyon
Susuz Magnezyum Peroksit
Oksijen %99,5 saflkta ve 40PSI (2,1Kg/cm) basnta
3,5 l/dk +1 l/dk
6001450 C
Ayarlanan scaklnn + %1 i
Yaklak 30 dk. iinde oda scaklndan istenilen scakla.
Tablo 3.1: Kkrt cihaz karakteristikleri

Resim 3. 1: Kkrt tayin cihaz

3.3. Kkrt Dioksit Oluumu

Frna saf oksijen iki farkl yolla gnderilir; bunlardan birincisi frnn ak ucundan
frnn tamamna flenirken dieri dorudan ierideki kmr veya kok numunesinin zerine
gnderilir. Bu sayede kroze (bot) ierisindeki numunenin tamamnn yanmas salanr. Bu
sayede kkrt oksijenle birleerek SO2 gazn oluturur.

3.4. Kkrt Dedektr

Cihazda kullanlan infrared dedektrler alma aralklarna gre zel olarak retilmi
olup hassas bir yapya sahiptir. Bu dedektrler cihazda optik bir pencerenin arkasnda
bulunur. Bu sayede ieride olumu olan gaz hacmini lerek sonucu tayin etmede kullanlr.

21

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar

neriler

Kkrt tayini iin 0,20 mm elek ile elenmi

kmr veya kok numunesini hazrlaynz.

nlnz giyiniz.

Analiz
edilecek
numuneleri,
analize
balamadan nce 105110 C scaklkta
etvde 1 saat kurutunuz.

Analize balamadan nce

cihazn tm ayar ve
kontrollerini yapnz.

Hazrlanm olan numunelerden kmr iin

0,350 gram; kok iin 0,250 gram hassas
terazide tartnz (Resim 3.2).

Resim 3. 2: Numunenin tartlmas

Frna bal oksijen vanasn anz.

Oksijen
tplerinin
s
kaynandan uzak tutunuz.
Tp k
PSI dan
durumunda,
Emniyet
boaltnz.

Resim 3. 3: Oksijen vanas

22

basncnn 40
fazla olmas
fazla basnc
Valf
inden

 Numune frnn altrnz.

Frn scaklnn 1350 C ye gelmesini
bekleyiniz (Yaklak 30 dakika)

Krozenin
yuvarlak
ksmnn daha nce frna
girmesine dikkat ediniz.

Frnn kapan sola doru kaydrarak anz.

Istlm frn ierisine hazrlanm olan

kmr veya kok numunesini kroze ( bot) ile
birlikte, kroze durdurucuya temas edinceye
kadar itiniz.

Resim 3. 4: Numunenin kroze ile verilmesi

Frnn kapan saa doru ekerek

kapatnz.
Analiz otomatik olarak balayacaktr.
Analize devam etmek iin Continue Analyze
tuuna dokununuz.
60120 saniye arasnda numuneyi frn
ierisinde bekletiniz.
Sonu analiz penceresinde grnecektir.

Resim 3. 5: Analiz sonucunun ekranda grnmesi

23

Analiz otomatik olarak 5

saniye ierisinde balamaz
ise Start Integration tuuna
basnz.
Analiz srasnda sonu
penceresinin altnda ve sa
yannda ift izgili bir
ereve oluur. Analiz
tamamlandnda bu, kaln
bir izgiye dnr. Sonu
penceresinin
kenarlar
kaln bir izgi hlini
aldnda
analiz
tamamlanm olur.

 Frnn kapan sola doru kaydrarak anz.

Krozeyi (botu) , kroze itme ubuundaki
engel yardmyla ekerek plaka zerine
alnz.

Kroze (bot) ok scak

olduu iin elle temas
etmekten kannz.
Krozenin (bot) kullanm
mrnn 4 kez olduunu
unutmaynz.
Frn
akkor
halde
olduundan
(1350C)
plak gzle bakmaktan
kannz.
Kroze(bot) itme ubuu
arkasndaki renkli camdan
bakmaya zen gsteriniz.

Resim 3. 6: Numunenin frn ierisinden engel

ile karlmas

Sonucu yazcdan alnz.

Resim 3. 8: Kroze (bot) ubuu

Resim 3. 7: Sonucun yazcdan alnmas

Frnn kapan
kapatnz.

saa

doru

ittirerek

24

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
OBJEKTF TEST (LME SORULARI)
Bu faaliyet kapsamnda hangi bilgileri kazandnz, aadaki sorular cevaplayarak
belirleyiniz.
1.Kkrt tayininde kullanlan krozelerin (bot) kullanm snr ka kezdir?
A) 1
C) 2
B) 3
D) 4
2.Kkrt tayininde kullanlan kmr veya kok numunesi ka mmlik elek ile elenmi olmal?
A) 0,20 mm
C) 0,30 mm
B) 0,40 mm
D) 0,50 mm
3.Kkrt tayininde kullanlan kmr ve kok numune arlklar aadaki seeneklerin
hangisinde birlikte doru olarak verilmitir?
A) Kmr: 0,200 gram, Kok: 0,175 gram
C) Kmr: 0,300 gram, Kok: 0,400 gram
B) Kmr: 0,350 gram, Kok: 0,250 gram
D) Kmr: 0,200 gram, Kok: 0,250 gram
4.Kkrt tayininde numunenin frn ierisinde kald sre aadakilerden hangisidir?
A) 50-100 Saniye
C) 60120 Saniye
B) 40- 50 Saniye
D) 150200 Saniye
5.Kkrt tayininde kullanlan oksijenin basnc en fazla ne olmaldr?
A) 10 PSI
C) 20 PSI
B) 40 PSI
D) 30 PSI

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz
Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

25

UYGULAMALI TEST
Yaptnz uygulamay deerlendirme leine gre deerlendirerek, eksik veya hatal
grdnz davranlar tamamlaynz.

DEERLENDRME LTLER
lem Basamaklar
1

nln giydiniz mi?

almaya balamadan yeterli gvenlik nlemi aldnz m?

Analize balamadan nce numuneyi etvde kuruttunuz mu?

Hazrlanm olan numuneden tayin iin gerekli miktarda tarttnz
m?
Frnn gerekli scakla ulamas iin 30 dakika beklediniz mi?

Analize, balamadan nce cihazn tm kontrollerini yaptnz m?

Oksijen tplerini s kaynandan uzaklatrdnz m?

Krozeyi yuvarlak ksm ne gelecek ekilde frna yerletirdiniz
mi?
Analizi otomatik olarak veya balama tuu ile balattnz m?

10

Tayin iin gerekli sreyi beklediniz mi?

11

Analiz sonucunu dijital ekrandan okudunuz mu?

12

14

Sonucu yazcdan aldnz m?

tme ubuunun engelini kullanarak krozeyi frndan kardnz
m?
Krozenin soumasn beklediniz mi?

15

Krozenin gerekli temizliini yaparak yerine kaldrdnz m?

16

Krozenin kullanm koullarna uydunuz mu?

17

Zaman verimli kullandnz m?

18

alma alann temizlediniz mi?

13

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden
geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksikliklerinizi
aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz.
Cevaplarnzn tamam Evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.

26

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
PERFORMANS TEST (YETERLK LME)
Modl ile kazandnz yeterlii aadaki ltlere gre deerlendiriniz.
DEERLENDRME LTLER
lem Basamaklar
nl giydiniz mi?
1
2

Koruyucu eldiven ve toz maskesi kullandnz m?

Analizler ile ilgili standartlara uydunuz mu?

almalarnzda gerekli dikkat ve zeni gsterdiniz mi?

Analizler iin doru ara ve gereleri setiniz mi?

Analizler iin gerekli ilem srasn takip edebildiniz mi?

stenilen analizleri yapabildiniz mi?

8
9

Bulduunuz sonularn istenilen deerlerde olup olmadn

aratrdnz m?
stenilen sonular bulabildiniz mi?

10

almalar srasnda i gvenlii kurallarna uydunuz mu?

11

altnz yeri ve makineleri temizlediniz mi?

12

Zaman verimli kullandnz m?

Evet

Hayr

DEERLENDRME
Yaptnz deerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini
tekrarlaynz. Modl tamamladnz, tebrik ederiz.
retmeniniz size eitli lme aralar uygulayacaktr. retmeninizle iletiime
geiniz.

27

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1.
2.
3.
4.
5.

D
C
B
D
C

RENME FAALYET2 CEVAP ANAHTARI

1.
2.
3.
4.
5.

D
A
C
B
A

RENME FAALYET-3 CEVAP ANAHTARI

1.
2.
3.
4.
5.

D
A
B
C
B

28

KAYNAKA
KAYNAKA

Ereli Demir ve elik Fab. T.A..Kok Fabrikas letme Mdrl,

Yaymlanmam Eitim Notlar, 2006.

KALAFAT Sleyman, Yaymlanmam Ders Notlar

Kardemir A.S.Kok Fabrikas letme Mdrl, Yaymlanmam Eitim

Notlar, 2006.

KURAL Orhan, Kmr zellikleri, Teknolojisi ve evre likileri, stanbul,

1998.

29