Professional Documents
Culture Documents
CHNG 10
Ging vin:
ng
Sao
cng
c
Khng
ng
1 Hiu r vn
2. Khng hng hi cng tc
3. Quan tam n mi ngi
4. i hi v l
5. Giao tip km
6. Bit cch lm vic
7. C th gii thch nhng tng
kh bng t ng n gin
8. Kh tip cn
9. c mt s nhn vin thch, mt
s khng
10. Kh ha ng
188
Rt
khng
ng
1. Bit r vn
4. i hi qu nhiu
5. Giao tip tt
8. Nhn vin kh gp
190
SA
SD
Hiu r vn (+)
C yu cu v l (-)
Kh tip cn (-)
10
Kh ha ng (-)
191
Bc 3
Bc 4
Bc 5
Bc 6
Bc 7
192
SA
Hiu r vn (+)
C yu cu v l (-)
Kh tip cn (-)
10
Kh ha ng (-)
#
#
@
@
SD
#
@#
@#
#
193
10
Phn hi @ =
5+
5+
4+
5+
4+
5+
5+
2+ 2+
5 + = 42
Phn hi # =
1+
2+
2+
1+
1+
3+
4+
2+ 2+
1 + = 19
Bc 2
Bc 3
Bc 4
194
Bc 5
Bc 6
Bc 7
Thang nh gi c lng
Thang nh gi Thurstone
TIU KT
Thang nh gi thi c lng cc thi v mt vn no
. u im ca n l tm kh nng c th kt hp cc thi i vi
nhng kha cnh khc nhau ca vn v cung cp mt ch s phn nh
c thi tng qut. C nhng kh khn khi pht trin mt thang nh
gi thi . Cc kha cnh no nn c cp khi c lng cc thi v
mt vn no ? Lm sao nhng phn hi t mt ngi tr li ta c th
kt hp xc nh mt thi tng qut? Lm sao ta c th chn chn pht
trin mt thang nh gi thc s c lng c thi i vi vn
ang nghi vn.
C ba loi thang nh gi c lng thi : thang nh gi Likert,
Thurstone v Guttman. Thang nh gi Likert ph bin nht v n d xy
dng. Gi nh ch yu ca thang nh gi l mi nhn nh u quan
trng nh nhau. S quan trng ca tng mc trong thang nh gi
Thurstone c mt hi ng xc nh. Sp xp cc nhn nh theo mt
thc t tch ly hon ho l kh khn ch yu ca vic pht trin thang nh
gi Guttman.
196
CHNG 11
THIT LP TIN CY V GI TR
CA MT CNG C
NGHIN CU QUN TR MI TRNG
11.1. GII THIU
Sau khi phng vn, cc cu tr li l nn tng cho nhng tm kim v
kt lun ca bn. Nhng cu hi ny to thnh u vo cho nhng kt
lun ca bn (u ra). u vo ny tri qua mt chui cc bc - chn
mu, thu thp thng tin, x l s liu, p dng cc quy trnh thng k v vit
bo co v cch thc hin tt c nhng vic ny c th nh hng n tnh
chnh xc v cht lng cc kt lun ca bn. V vy khi nghin cu vin
nh xc minh (v v ngi c c cu hi) cht lng ca kt qu, l,
tm cch xc minh gi tr. V s thiu chnh xc c th xy ra trong bt k
giai on no ca mt nghin cu, khi nim gi tr c th p dng cho ton
b hay bt k bc no ca qu trnh nghin cu. Chng ta c th ni v gi
tr ca mt cng nghin cu, chin lc ly mu c dng, kt lun
rt ra, cc quy trnh thng k hay quy trnh c lng c dng. Ni rng
ra, c hai vin cnh cho gi tr.
1. iu tra nghin cu ny ang c cung cp cu tr li cho cc cu
hi nghin cu c c thc hin khng?
2. Nu c, liu n c ang cung cp cho cc cu tr li ny bng cch
dng nhng phng php v quy trnh thch hp khng?
Trong chng ny, chng ta quan tm n khi nim ca gi tr khi
c dng trong cc quy trnh c lng.
11.2. KHI NIM GI TR
xem xt khi nim gi tr, chng ta hy xem mt v d rt n
gin. Gi s bn xy dng mt nghin cu xc nh nhu cu v sinh mi
trng ca mt cng ng.
197
203
204
208
CHNG 12
LY MU
12.1. KHI NIM LY MU
Chng ta ly mt v d n gin gii thch khi nim ly mu. Gi
s bn mun c lng chiu cao trung bnh ca mt lung ng. C hai
cch lm iu . Phng php th nht l bn o tt c cc cy ng trong
lung cng li, ri chia cho s lng cy ng trong lung (nh
ngha trung bnh). Phng php th hai l chn mt s cy i din, o,
cng li, ri chia cho s cy o, c th cho php bn d on chiu cao
trung bnh ca cy ng trn c lung. V d khc: gi s bn mun bit thu
nhp trung bnh ca cc gia nh trong mt thnh ph. Bn c th theo cc
quy trnh nu trn, nhng hy tng tng cng sc v ngun lc cn tit
i n tng gia nh trong thnh ph tm hiu thu nhp ca h! Bn c
th theo cch th hai, bng cch chn vi gia nh lm nn cho yu cu
ca mnh v sau lp mt d on cho thu nhp trung bnh ca cc gia
nh trong thnh ph. Mt v d na l kt qu mt cuc bu c: kt qu s
c quyt nh sau khi b phiu vo ngy bu c, nhng ngi ta thng
d on kt qu da trn nhng cuc thm d kin. Nhng thm d da
trn mt nhm ngi rt nh c hi v u tin b phiu ca h. Da
trn nhng kt qu ny, ngi ta a ra d on v kt qu.
Do vy, ly mu l mt qu trnh chn la mt (hoc mt vi) mu t
mt tp hp ln hn (Dn s ly mu) to ra nhng d on hay d bo
v mt s tht, tnh trng hay kt qu ca tp hp ln hn . Mt mu l
mt tp hp con ca qun th nghin cu m bn quan tm.
208
Mau
Dan so lay mau
Tm ra thong ke
mau
lung, thu nhp trung bnh ca cc gia nh sng trong thnh ph, kt qu
bu c c th xy ra ca mt tnh hay mt quc gia c th no . Gi s
rng, chng ta chn phng php th hai, l, chng ta chn la mt s
cy i din hay khu vc bu c, t c cc mc tiu trn.
Qun th nghin culung ng /thnh ph/khu vc bu c t
, bn c th chn ra mt s cy ng/gia nh/c tri lm mu i din
cho c qun th nghin cu .
Mu nhm nh cy ng, gia nh, hoc c tri t bn thu
lm thng tin to nn d on v tui trung bnh, thu nhp trung bnh hay
kt qu bu c.
Kch thc mu S lng cy ng, gia nh, c tri bn thu
thp thng tin t .
Kiu ly hay chin lc ly mu - cch chng ta chn cy, gia
nh, hay c tri.
n v mu tng cy, gia nh hay c tri to nn tng cho vic
chn mu.
Khung ca mu mt danh snh nhn din tng cy, gia nh hay
c tri.
Thng k mu nhng ci bn tm c trn c s thng tin thu c
t nhng ngi tr li (mu) v d, chiu cao trung bnh cy ng (tnh ton t
thng tin thu c t nhng cy ng c o); thu nhp trung bnh ca cc gia
nh trong thnh ph (tnh ton t thng tin thu c t nhng gia nh tham
gia vo nghin cu ca bn) v kt qu bu c k vng (t nhng phn hi thu
c t nhng ngi c hi). Thng k mu l c s d bo mc ph
bin ca mt tnh cht no trong qun th nghin cu.
Cc thng s hay trung bnh qun th nhng c im qun th
bn mun iu tra, l chiu cao cy ng, thu nhp trung bnh ca cc gia
nh sng trong mt thnh ph, v kt qu k vng ca cuc bu c.
210
12.3. NGUYN TC LY MU
C ba nguyn tc c bn trong l thuyt ly mu. gii thch r
nhng nguyn tc ny, chng ta ly mt v d rt n gin. Gi s c 4 im
ly mu nhim nc sng Si gn: A, B, C v D. A 180mg BOD/l , B:
200, C: 230 v D: 250. Khi bn bit c nhim BOD ca tng im
ly mu, bn c th tm ra (tnh ton ra) nhim trung bnh ca dng
sng Si Gn bng cch cng 180+200+230+250 v chia cho 4. Ta c
nhim trung bnh ca A, B, C v D l 215 mg BOD/l.
By gi gi s chng ta mun chn ra mt mu gm hai im ly mu
a ra mt d on v nhim trung bnh ca bn im. Nu theo l
thuyt xc sut, chng ta c 6 t hp ca hai phn t: A v B; A v C; A v
D; B v C; B v D v C v D. Chng ta ly tng cp ny ra tnh trung
bnh mu:
A+B = 180+200 = 380/2 = 190mgBOD/l
A+C = 180+230 = 410/2 = 205 mgBOD/l
A+D = 180+250 = 430/2 = 215mgBOD/l
B+C = 200+230 = 430/2 = 215mgBOD/l
B+D = 200+250 = 450/2 = 225 mgBOD/l
C+D = 230+250 = 480/2 = 240 mgBOD/l
Lu rng, trong phn ln cc trng hp, nhim biu th qua
th s BOD trung bnh (thng k mu) c tnh ton da trn cc mu c
hai phn t th khc nhau. By gi so snh cc thng k mu ny vi trung
bnh ca bn ly mu trn sng Si gn (thng s qun th) l 215 mg/l.
Trong tng s su t hp, ch c hai trng hp l khng c khc bit gia
thng k mu v trung bnh qun th. Ni c sai bit, n c cho l do mu
v c gi l sai lm mu. Mt ln na, ln ca sai lm mu thay i
ng k. Chng ta hy lu tm n khc bit trong thng k mu v trung
bnh qun th cho tng ci ca su v d ny.
211
Bng 12.1. Sai bit gia cc thng k mu v trung bnh qun th nghin
cu
Trung bnh mu
(Thng k mu)
(1)
(2)
190
215
-25
205
215
-15
215
215
215
215
225
215
+10
240
215
+25
Mu
212
(2)
206,7
215
-8,3
210,0
215
-5,0
220,0
215
+5,0
226,7
215
+11,7
So snh s khc bit gia sai bit c tnh ton trong bng ny v
bng trc. Trong bng u, sai bit gia thng k mu v trung bnh qun
th nghin cu nm trong khong t -25,0 n +25,0 mg/l, trong khi bng
hai, n gia 8,9 n +11,7 mg/l. Sai bit gia thng k mu v trung bnh
qun th nghin cu gim i bn th hai. S gim bt ny l do vic gia
tng kch c mu. Do vy, iu ny dn n nguyn tc th hai.
Nguyn tc hai Kch c mu cng ln, chnh xc cho d on
ca trung bnh dn s cng cao.
Nguyn tc th ba ca vic ly mu c bit quan trng v n l c
s cho mt s chin lc ly mu. hiu r nguyn tc ny, chng ta
hy cng tip tc v d trn nhng dng s liu hi khc i mt cht. Gi
s mc nhim ca bn v tr ny khc nhau nh k: A = 180
B = 260 C = 320 v D = 400. Ni cch khc, chng ta hnh dung mt dn
s, ni m mc nhim mt khc sng chng lm ta quan tm khc
nhau ng k.
Chng ta thc hin cng mt quy trnh, chn mu c hai v tr v sau
l mu c ba v tr. Nu chng ta thc hin cng quy trnh m t
trn, chng ta s nhn thy s khc bit v nhim trung bnh trong trng
213
218
10
73689
52059
37086 60050
86192
67049 64739
31366
52093
15422 20498
33901
10319 43397
14752
23757
29660 67844
78815
23758 86814
11393
71722
93804 09095
07856
55589 50063
51555
27501
73883 33427
33343
45507 50063
85171
29802
44785 86368
02583
96483 76553
80354
23512
97219 65921
02035
59487 91403
03927
82564
28777 59049
97532
54540 79472
48940
69554
55925 48379
12866
41232 21580
23748
65906
91385 84983
27915
48491 91068
25955
48518
13815 37707
68687
15570 08890
45048
56761
97725 58438
91529
24645 18544
88415
60269
94880 58812
42931
71898 61534
99451
61862
78688 30339
60222
74152 25740
40442
33100
16742 61640
21046
31909 72641
30459
91011
51426 31006
77468
61029 57108
42453
85061
43769 39948
87031
30767 13953
28882
27369
88185 65846
92545
09065 22653
16203
23340
84750 16317
88686
86842 00879
74872
89181
01939 18447
10787
76246 80072
25215
04349
54434 72344
93008
83282 31670
49944
38356
98404 14850
17994
17161 98981
11689
95727
05414 88727
45583
22568 77700
67833
05622
89975 79042
27142
99257 32349
26430
54175
30122 31796
98842
37600 26025
99414
31574
94719 34656
80018
86988 79234
25013
30272
23388 22463
65774
10029 58376
08074
57080
15446 11034
98143
74898 26885
77252
83604
45412 43556
27518
90572 00563
99691
80276
32818 62953
78831
54395 30705
09810
38289
66679 73799
48418
12647 40044
41105
70106
89706 40829
40789
59457 00783
34112
76895
46766 96395
31718
48302 45893
43305
84183
99605 67803
13491
09243 29557
83748
59799
25210 31093
62925
72061 69991
36
60599 85828
19152
68499
27977 35611
96240
62747 89529
95674
76692
86420 69930
10020
72881 12592
41215
14311
42834 80651
93750
59957 31211
75927
75475
73965 11796
72140
48944 74156
57703
29133
71164 55355
31006
25526 55790
4330
219
28449
04570
18882 00023
67101
06895 08915
39602
34049
20589 05701
08249
74213 25220
21497
64729
64983 71551
99016
87903 63875
27396
02593
05665 11964
44134
00273 76358
16901
57383
34262 41744
60891
57624 06962
72418
52571
18415 64362
90637
38034 04909
31530
59838
49181 21914
65742
89815 39231
54898
68795
40948 80808
63887
89939 47938
05867
86520
45363 43066
00988
64040 09803
83254
93943
52325 93230
62668
79529 66964
49
232
52
29
65
246
161
243
61
213
34
40
63
68
108
72
25
234
44
211
156
220
149
246
# mu chn t ct th 9
* mu chn t ct th 10
@ mu chn t ct th 2 (Ngun: Rohlf v Sokal, 1969)
C th tm thy vi chng trnh my tnh c dng chn mu cn
thit.
12.9. S DNG CC H THNG KHC CHN MU NGU
NHIN
C hai cch chn mu ngu nhin l chn mu khng thay th v chn
mu c thay th.
Gi s bn mun chn mt mu 20 sinh vin t tng s 80, ta chn
sinh vin u tin ra khi lp, th xc sut chn sinh vin l 1/80. Khi
221
Bc 7
Xc nh s phn t c
chn t tng phn lp =
Bc 7
kch c mu (n)
Xc nh t l ca tng
phn lp trong tp hp
nghin cu (p) =
S phn t trong mi
phn lp
Kch c tp hp gc
Bc 8
Chn s phn t yu cu t
mi phn lp vi k thut ly
mu hon ton ngu nhin.
Bc 8
Xc nh s phn t c
chn t tng phn lp =
(kch c mu) x (p).
Bc 9
Chn s phn t yu cu
t tng phn lp bng k
thut ly mu hon ton
ngu nhin.
V mu c chn theo t l ca
kch c tng phn lp trong tp
hp, phng php ny gi l ly
mu theo loi theo t l.
14
26
39
15
27
40
16
28
29
41
3
4
5
17
30
42
18
19
43
44
20
45
Mu c chn
3
8
13
18
31
23
32
28
8
9
21
33
34
46
33
47
38
10
23
24
35
48
49
43
22
25
48
50
11
36
12
37
13
38
x = x (t 0.5 )
Trong ,
= sai s chun
= lch chun
= kch c mu
= cn bc hai
Nu bn xc nh chu mt sai s 0,5 ppm, c ngha l
_
x = x (t0.5 )
0,02
0,10
0,05?
0,02
0,01
0,001
Gi tr t
1.282
1.645
1.960?
2.326
2.576
3.291
1.96
0.5
233
1.96
= 3.92
0 .5
= 15.37 hay 16
Do vy, xc nh nhim KLN nng trong t trung bnh ca
mt vng nghin cu chnh xc 95% (gi s rng = 1ppm) vi sai
lm 0,5ppm, ta cn ti thiu l 16 mu phn tch.
By gi gi s thay v 95%, bn mun tin cy 99% cho tui c
tnh, chu mt sai lm 0,5ppm.
2.576 1
0 .5
= 26,54 hay 27
V vy, nu bn mun tin cy 99% v sn sng chu sai lm
0,5ppm nhim KLN trong t, bn cn chn mt 27 mu t phn tch.
Mt cch tng t, bn c th tnh kch c mu vi nhng gi tr thay i.
TIU KT
Trong chng ny, bn hc cch ly mu, qu trnh chn vi phn t
t tp hp phi chn mu. Ly mu, theo mt cch khc, l s nh i gia
chnh xc v ngun lc. Thng qua vic ly mu, bn lm mt c on v
thng tin ang quan tm. Bn khng tm trung bnh tht s ca tp hp.
Ba nguyn tc hng dn vic ly mu. Mt trong nhng nguyn tc
quan trng nht l: nu nhng ci khc khng thay i, kch thc mu cng
ln, chnh xc cho cc c lng cho trung bnh tp hp tht s cng
234
Cu hi:
1. Th no l ly mu?
2. Cc thut ng trong vic ly mu?
3. Cc nguyn tc ly mu l g?
4. Cc mc tiu trong vic chn mu?
5. C my hnh thc ly mu? l nhng hnh thc no?
6. Kiu ly mu xc sut ngu nhin v kiu ly mu xc sut khng
ngu nhin c nhng u nhc im nh th no?
7. th no l kiu ly mu hn hp? u, nhc im ca kiu ly mu
hn hp?
235
236
CHNG 13
1. Cho bit nhng ti liu khc nhau trong lnh vc bn nghin cu;
bng cch y, s gip bn m rng thm kin thc c bn ca mnh.
2. Cung cp nhng thng tin v cc phng php v nhng cch thc
khc nhau c mi ngi s dng trong nhng tnh hung tng t v cho
bn bit c nhng ci lm v nhng ci cha lm c.
Kiu loi, quy m, cht lng ca ti liu xem xt phn ln ph thuc
vo mc hc thut m bn vit cng. Cc ni dung ca phn ny c
th cng bin thin rt ln ty theo cc lnh vc nghin cu.
M u vi vic tng quan lnh vc nghin cu chnh, trc khi thu
hp dn dn vo trng tm ca vn nghin cu. Lm nh vy s bao trm
nhng kha cnh sau y ca lnh vc nghin cu:
Khi qut lnh vc nghin cu chnh.
Lch s hnh thnh, pht trin lin quan n lnh vc nghin cu.
Cc vn mang tnh khoa hc hoc k thut lin quan n ti.
Cc l thuyt ch o, nu cn.
Nhng vn chnh v ang gii quyt, nhng vn cha c
gii quyt v nhng bc tin trong lnh vc nghin cu.
Nhng vn l thuyt v thc tin quan trng lin quan ti vn
trng tm nghin cu.
Nhng pht hin chnh lin quan vi cc vn ct li.
Di y l 3 v d v phn m u/Li gii thiu cho cc xut
nghin cu vi cc ti:
V d A: Gi s bn ang tin hnh iu tra nghin cu tc ng ca
s nhp c ln mi trng ti nguyn a phng. M u/Li gii thiu s
c m t ngn gn nh sau:
Ngun gc ca s nhp c trn th gii.
239
240
241
244
th c nhiu gi thit m bn mun kim tra. Tuy nhin, khng nht thit
phi c mt gi thit mi c mt nghin cu - bn c th thc hin c
mt nghin cu hon ho m khng c mt gi thit.
V d A:
H1 = Trong hu ht cc trng hp s c mt s thay i mi trng
sau khi nhp c?
H2 = a s cc trng hp s c s thay i ti nguyn mi tng
rng?
H3 = v.v...
V d B:
H1 = Khi thnh lp khu DLST s hu hoi mi tng khu vc?
H2 = C th h sinh thi khu du lch ny s c ci thin sau khi
xy dng ng cch?
H3 = v.v...
V d C:
H1 = o c mi trng ca mt hc sinh v hc lc ca n c
quan h t l thun vi nhau mt cch r rng?
H2 = i vi nhng sinh vin c nghin cu, h c hnh vi ng x
mi trng t hn khi hc lc ca h cao hn?
H3 = Thi ca hc sinh i vi ti nguyn thin nhin cng c
quan h cht ch vi hc lc ca h?
H4 = v.v...
13.6. K HOCH NGHIN CU
m t k hoch nghin cu (xem chi tit chng 8), bn d kin
s dng cu tr li cho cc cu hi nghin cu (v d: c hay khng s ct
ngang k hoch, cc cng vic trc v sau, c th nghim hay khng th
246
248
V d C: ( ti: ni trn)
Nghin cu mi trng trng hc (v d ca hc vin cao hc
Nguyn Th Mai, cn b hng dn GS TKH L Huy B) s c thc hin
4 trng trung hc cng lp trong khu vc trung tm Thnh ph H Ch
Minh. Tc gi s lin h vi cc v hiu trng ca cc trng gii thch
mc ch ca nghin cu v s cn thit phi c s gip t pha nh
trng, t tm kim s cho php cc hc sinh tham gia vo nghin cu.
Do hn ch v thi gian v kinh ph nn khng cho php tc gi la chn
nhiu hn 4 trng, s thng lng vi cc trng khc s dng li khi m
c 4 trng ng tham gia vo nghin cu v mi trng trong trng hc
ph thng Thnh ph H Ch Minh.
khng ch c s khc bit, c th hn ch v gii tnh ca hc
sinh, xut ch la chn cc hc sinh nam vo i tng nghin cu.
Mt khi m thy hiu trng ng chp nhn cho ti c thc
hin, ngi nghin cu s ch dn tng tn v ti cng nh nhng vn
c lin quan cho cc gio vin ph trch, v s sp xp ngy gi thc
hin cc cu hi thm d kin.
Khi cc hc sinh c tp hp sn sng tham gia vo nghin
cu, ngi nghin cu s gii thch mc ch ca n v nhng vn c
kin quan, ri phn pht cc bng cu hi. Ngi nghin cu s li trong
lp tr li cc cu hi m hc sinh c th a ra.
13.7. TIP CN I TNG NGHIN CU
M t mt cch tng tn t chc, c quan hoc on th m bn s
tng tc trong nghin cu ca mnh. Nu nghin cu v mt nhm ngi,
nhn mnh mt s c im ni bt ca nhm (nh lch s ca nhm, quy
m, thnh phn, cu trc ca nhm) v cn ch n cc thng tin lin
quan c gi tr.
+ Nu nghin cu ca bn quan tm n mt c quan, vn phng hay
mt t chc, bn cn m t:
249
252
V d B:
Bo co s c phn thnh cc chng nh sau:
Chng 1: M u. Gii thiu, mc ch, phng php nghin cu,
i tng, phm vi nghin cu
Chng 2: S lc lch s vn nghin cu v DLST (Tng quan
nhng kt qun nghin cu v DLST)
Chng 3: Hin trng h sinh thi mi trng khu nghin cu (Giang
in, tnh ng Nai)
Chng 4: Nhng nguyn tc xy dng khu DLST cho Giang in,
tnh ng Nai
Chng 5: Phng thc xy dng cc m hnh DLST cho Giang
in, tnh ng Nai
Chng 6: Gii thiu tng m hnh DLST v vai tr ca n.
Chng 7: nh gi kinh t sinh thi cc phng thc quy hoch v
m hnh DLST.
Chng 7: Kt lun v kin ngh.
Ti liu tham kho
Ph lc
V d C:
Bo co s bao gm cc chng sau:
Chng 1: M u. Gii thiu, mc ch, phng php nghin cu,
i tng, phm vi nghin cu.
Chng 2: Tng quan v vn nghin cu mi trng trong trng
hc (trong, ngoi nc, cc ch trng, ngh nh xy dng mi trng
trng hc).
257
260
261
AT VAN E
S thay oi cac kieu s dung at no co y ngha rat ln anh hng en xoi
mon at, en viec chuyen bien kh hau, nh trong mot bao cao gan ay ve s
thay oi lp phu thc vat toan cau cua hai chng trnh nghien cu mang ten
Chng trnh a quyen va sinh quyen quoc te (International GeosphereBiosphere Programme, IGBP) va Chng trnh ve tac ong cua con ngi
trong s bien oi moi trng toan cau (Human Dimensions of Global
Environmental Change Programme, HDP) (1993). Cac ong lc cua s bien oi
trong cac he thong s dung at c phan loai thanh cac nhom bien so nh sau:
(1) nhom bien so anh hng len nhu cau va tac ong len at ai, ngha la dan so
va s gia tang dan so, (2) nhom bien so kiem soat cng o khai thac tai nguyen
at ai thong qua ky thuat va cong nghe, (3) nhom bien so lien quan en viec
tiep can va kiem soat tai nguyen at (cac chnh sach), (4) cac bien so chi phoi
en ong lc cua nhng quyet nh ca nhan (thai o, hanh vi) (Huggett., 1993).
Lu vc song ong Nai la mot lu vc song ln co tiem nang phat trien
a dang va phong phu, lai hau nh nam tron trong lanh tho nc ta. Trong
nhng nam qua, s mat rng va thay oi cac kieu s dung at trong lu vc a
anh hng rat ln en tai nguyen at ai trong lu vc. Xoi mon at va boi
lang trong lu vc a anh hng khong nho en boi lang long ho Tr An nh
bao cao Ket qua o ac d bao boi lang long ho Tr An cua Vien Nghien
cu Khoa hoc Thuy Li Nam Bo (1996).
Trc thc trang tren, chung toi xin c e ngh nghien cu Tiep can
mo hnh hoa trong nghien cu thay oi s dung at va xoi mon at tai lu vc
song ong Nai.
MUC TIEU CUA NGHIEN CU
Vi muc tieu nghien cu la xay dng mo hnh nham anh gia s thay
oi cac kieu s dung at tai lu vc song ong Nai t nam 1990 en nam
262
2002; va d bao s bien thien cua cac kieu s dung at theo thi gian. T o,
anh gia anh hng s thay oi cac kieu s dung at en moi trng tai lu
vc. Do vay, muc tieu cua nghien cu c at ra nh sau:
1) anh gia s thay oi cua cac kieu s dung at tai lu vc ong Nai
trong khoang thi gian 1990 en 2002;
2) ng dung ky thuat GIS (The Geographic Information System) tnh
xoi mon at trong lu vc ong Nai tren c s phng trnh xoi mon USLE
(Universal Soil Loss Equation);
3) Nghien cu moi quan he gia s thay oi cac kieu s dung at va xoi
mon trong lu vc ong Nai, boi lang trong lu vc va thoai hoa at;
4) anh gia anh hng cua cac kieu s dung at tai lu vc ong Nai
trong khoang thi gian 1990 en 2002 en thoai hoa at, xoi mon va boi lang
trong lu vc.
KET QUA MONG I CUA NGIEN CU
Tren c s cua muc tieu tren, ket qua mong i trong nghien cu nay:
1) Ch ra cac kieu s dung at trong lu vc ong Nai t 1990 en
2002;
2) Mo hnh hoa ma tran s dung at, t o co the d oan s thay oi s
dung at trong tng lai;
3) Toi u hoa ve s dung at vung thng nguon song ong Nai;
4) Toi u hoa ke hoach phan phoi s dung at trong lu vc nham nang
cao chat lng cuoc song cua ngi dan;
5) Mo hnh hoa xoi mon at trong lu vc song ong Nai.
263
6) Ch ra moi tng tac gia moi trng at, moi trng nc va moi
trng rng (thc b) trong tng h sinh thai cua tng phu lu vc.
ong cua ma. Tom lai, xoi mon at la ham so tac ong xoi mon cua ma va
tnh xoi mon cua at.
Xoi mon = f (tnh xoi mon cua ma, tnh xoi mon cua at).
4. Phng trnh d bao xoi mon at USLE (The Universal Soil Loss
Equation)
Phng trnh d bao xoi mon (Wischmeier va Smith, 1965, 1975 va
1978) hien ang c tha nhan va s dung rong rai tren the gii, co lch s
phat trien lau dai. ay la phng trnh toan hoc bieu th lng at xoi mon phu
thuoc vao cac yeu to ma (R), at (K), a hnh (LS), cay trong (C), va bien
phap s dung at (P). Phng trnh trnh nh sau:
A = RKCPSL
Trong o: A: d oan lng at xoi mon (tons/ acre);
R: nhan to ma (ft-ton/acre-in);
K: nhan to at;
LS: a hnh;
C: cay trong;
P: bien phap s dung at.
5. Moi quan he gia cac hnh thc s dung at, thuy van va boi lang
long ho
Glymph va Flaxman (1975) a thu thap so lieu boi lang tai cac lu vc
My, va a ch ra c moi quan he gia lng boi lang long ho va lu lng
dong chay theo mo hnh nh sau:
Y = a* Xm
266
Trong o:
Y = lng boi lang long ho (mg/l);
X = lu lng dong chay (cfs);
a = hang so;
m = tham so.
e co the ng dung oi vi nhng lu vc ln, Dune va Dietrich (1982)
a e ngh them vao tham so s dung at va yeu to a hnh, mo hnh tr
thanh:
Sy = U * Qa * Sb
Trong o:
Sy = lng boi lang long ho hang nam (tons/km2/yr)
Q = lu lng dong chay hang nam (mm)
S = yeu to a hnh
U = hnh thc s dung at trong lu vc
Dune va Dietrich (1982) a s dung phng phap phan tch hoi quy a bien
cho cac kieu s dung at, va mo hnh a tm c nh sau:
(1) Dien tch at rng khong thay oi xao tron (n = 4)
Sy = 2.67 * Q0.38
R2 = 0.98
(2) at lam nghiep ln hn at nong nghiep (n = 8)
Sy = 0.10 * Q1.28 * S0.47
R2 = 0.76
267
268
Cung trong nghien cu nay, theo tac gia trong so cac yeu to a mao hoc
lien quan en chc nang cua lu vc a s dung, ch co 3 tham so c chon
nh la nhng nhan to co y ngha e d oan boi lang long ho, o la lu lng
dong chay Q (MCM), dien tch lu vc DA (km2), ty le a hnh lu vc
(Sr,%).
Phng trnh d oan boi lang long ho nhan c la:
RS = e(-11.1354 + 2.8515lnQ - 0.0045DA - 0.7229Sr)
Theo cac nghien cu gan ay cua Parker va Osterkemp (1995) ve lng
boi lang cua 24 ho tai My, dien tch cua cac lu vc o dao ong trong khoang
t 1,6 x 103 en 1,8 x 103 km2. Lng phu sa trung bnh hang nam 1480
tan/km2/nam. Phan tch hoi quy tuyen tnh va phi tuyen tnh gia lng phu sa
trung bnh hang nam va dien tch lu vc ch ra rang moi quan he nay khong co
y ngha ve mat thong ke.
Denby and Bolton (1976) a s dung so lieu quan sat s boi lang long
ho trong 800 lu vc tai My. Dien tch lu vc bien thien t 2,9 x 104 en 7,1
x 104 km2, lu lng dong chay trung bnh 330 mm/nam, lng phu sa boi
lang khoang 56 695 tan/km2/nam.
Ibanez et.al (1996) a tm ra rang trc khi thanh lap cac ho cha tai ha
lu song Ebro vao cuoi thap nien 1960, lng boi lang a c c lng
khoang 108 tan/nam. Sau khi ap ap th lng boi lang a c han che
khoang 0.3 x 106 tan/nam.
TNH HNH NGHIEN CU TRONG NC
1. Cac nhan to anh hng en qua trnh xoi mon va hnh thanh lu
Vai tro cua rng trong viec bao ve va cai tao moi trng song a tr
thanh van e thi s loi cuon s quan tam cua toan the loai ngi. Rng
269
gay anh hng tong hp en moi trng ben ngoai va moi trng ben
trong (tieu kh hau rng). Nghien cu anh hng cua rng en moi
trng khong ch co y ngha ly luan ma con co y ngha thc tien to ln
trong viec bao ve va s dung hp ly nguon tai nguyen, at biet la tai
nguyen at va nc; gay trong cac loai rng phong ho lam tang them y
ngha sinh thai canh quan, van hoa xa hoi cua rng. Quan he gia cay,
at va nc la moi quan he rat phc tap. Lng nc ma ri xuong mot
khu vc, neu nh khong co lp tham thc vat che phu th xung lc va gia
toc cua hat ma se tao ra sc ban pha c gii pha huy ket cau lp at
mat, dan ti s xoi mon va ra troi chat dinh dng cua at. nhng ni
lng ma cao, a hnh doc, dong chay mat thng tap trung va rat
manh, co the gay ra lu va lu quet.
Trong nhng ieu kien tot nhat (co tham cay to va cay bui che phu mat
at), toan bo nc se ngam vao at va se khong co nc chay be mat. Trong
nhng ieu kien xau nhat (at trong tr troi, khong co lp phu thc vat che
phu), hau het lng ma se chay tren mat ti cac khe suoi lam tang nh cao
cua dong chay, tao nen lu lut cac vung trung lu va ha lu. Nc chay co the
cuon theo at (xoi mon be mat) hoac co the chay thanh dong tao ra nhng
ranh va gay ra xoi mon rat ln.
Nh vay, tham thc vat co tac dung rat ln trong viec ieu tiet nc ma, han
che sc cong pha mat at cua giot ma, giam nhe dong chay mat ca ve toc o lan
khoi lng. Tac dung quan trong nhat la lam tang lng tch luy nc ngam e cung
cap nc cho mua kho nen giam bt c dong chay mat, do o ma han che c
xoi mon va lu.
2. Quan he gia xoi mon at va dong chay mat vi lng ma va
cng o ma
Cac ly thuyet va quan trac thc te cho rang ai lng xoi mon at va
dong chay mat phu thuoc rat ln vao lng ma va cng o ma. S phu
thuoc nay trong trng hp tong quat rat phc tap nhng co the s dung kinh
270
nghiem e n gian hoa bai toan va chon c cac at trng thch hp cho
viec xac nh moi tng quan nh lng gia xoi mon at va dong chay vi
ai lng ma. nc ta, khi nghien cu thuy van rng Nui Tien (Hu
Lung), Bui Nganh va Nguyen Danh Mo (1977) va mot so tac gia khac a thiet
lap moi quan he nay nhng ch dng lai viec mo ta nh tnh.
Nguyen Ngoc Lung va Vo ai Hai (1997) tren c s day so lieu thu
c tai tram nghien cu thuy van rng S Pai (Kong Ha Nng) a tnh toan
c cac at trng thong ke va phng trnh hoi quy xac nh tng quan gia
xoi mon at va dong chay be mat vi lng ma va cng o ma. Ket qua
tnh toan cho thay: gia ai lng xoi mon at va dong chay mat co moi quan
he kha chat che vi lng ma va cng o ma.
3. Anh hng cua tham thc vat
Thc nghiem cho thay: trong cung mot ieu kien nh nhau ve at ai,
tieu kh hau va a hnh, lng nc tao thanh dong chay mat va xoi mon
at phu thuoc rat ln vao ac iem cau truc cua tham thc vat. So lieu nghien
cu cua Nguyen Quang My (1984) Tay Nguyen cho thay o che phu cua
tham cay trong co anh hng rat ln ti o van uc cua dong chay, tham cay
trong co o che phu yeu th nong o am ac cua dong chay chiem ty le cao
hn. Nh vay, o che phu co anh hng rat ln ti xoi mon at va dong chay
mat. Trong muc tieu phat trien lam nghiep giai oan 1996-2010 (e an ong
ca rng t nhien) phai nang o che phu cua rng hien nay la 28% len 43% so
vi tong dien tch at t nhien cua ca nc.
Viet Nam, ket qua nghien cu cua Nguyen Quang My trong chng
trnh nghien cu Tay Nguyen II a cho thay tren cung o doc t 0 3o va cac
yeu to kh hau, hng sn, tho nhng, kha nang chong xoi mon at cua
cac loai cay cong nghiep nh: au, ngo, khoai lang, ca phe, cung rat khac
nhau.
271
6) Nghien cu moi tng tac gia moi trng at, moi trng nc va
moi trng rng(thc b) trong tng he sinh thai cua tng lu vc phu.
T muc tieu cua nghien cu, cau hoi nghien cu c at ra nh sau:
Bang cach nao han che c xoi mon, thoai hoa at trong lu vc va boi
lang trong lu vc? Bang cach nao nang cao c cuoc song cua ngi dan
trong lu vc? e tra li cac cau hoi nay chung toi can lam ro cac van e sau:
1) Mo ta hien trang s dung at tai lu vc va nhng nguyen tac trong
bao ve chong xoi mon vung thng nguon lu vc;
2) Thiet lap ma tran s dung at, e anh gia chuyen bien moi trng
trong lu vc;
Tac
ong
con
ngi
3) Moi quan he gia cac kieu s dung at va xoi mon at trong lu vc;
4) Thiet lap cac mo hnh quan he gia cac kieu s dung at va cuoc
song cua ngi dan trong lu vc, t o toi u hoa ke hoach phan phoi s
dung at;
PHNG PHAP NGHIEN CU
1- Phng phap luan
Van e moi trng at la ket qua cua nhng tac ong t nhien, con
ngi len moi trng at ma cu the la nhng yeu to t nhien: kh hau kh
tng, a hnh a mao, a chat, thong nhng, thuy van, a chat thuy van,
thc vat t nhien. Lu vc ho Tr An, thoai hoa at ang dien ra manh me ma
qua trnh xoi mon ra troi la the hien chnh cua qua trnh nay.
Tng quan gia van e moi trng at va cac yeu to moi trng
Phng trnh mat at pho dung (Wischmeier va Smith, 1978):
A = R x K x LS x C x P dung trong anh gia xoi mon. Trong o,
273
Tac
ong
t
nhien
Thuy van
a chat
thuy van
<TBODY>A Lng mat at trung bnh tren mot n v dien tch trong
nam. Trong phng trnh tren, n v A phu thuoc xac nh n v bieu dien K,
R. Tren thc te tnh toan n v A tnh: tan/ha
R He so ma/chay tran, la he so anh gia nang lng ma va dong
chay tran.
K He so xoi mon at - ty le mat at tren mot n v dien tch oi vi
dien tch ac biet co chieu dai sn 72,6 feet (22,1 met) va nghieng eu vi o
doc 9% (5o).
L He so chieu dai sn, la ty le mat at cua sn thc te so vi sn dai
72,6 feet (22,1 met) va nghieng eu vi o doc 9% (5o).
S He so o doc la ty le lng at mat mot o doc thc te so vi sn
co o doc 9% (5o).
C He so lp phu la ty le lng at mat cua mot dien tch tren thc te vi
dien tch trong ieu kien xac nh va dong chay lien tuc. C = 1 khi at tr troi.
P He so canh tac hay he so cach lam at la ty le lng at mat t thc
te vi lng at mat vi cach lam at thch hp.
anh gia xoi mon thoai hoa at tren lu vc ln can phai ket hp
phng phap GIS va RS.
2- Phng phap cu the
Tong hp tai lieu:
Nguyen nhan xay ra xoi mon la mot ham cua nhieu yeu to khac nhau.
o la cac yeu to t nhien va cac yeu to nhan sinh. Do o, viec thu thap cac tai
lieu lien quan en khu vc nghien cu la can thiet. Cac tai lieu o la:
274
Tai lieu ve ieu kien t nhien: a chat, a mao, thuy van, lp phu
thc vat, tai nguyen at;
ieu kien kinh te, xa hoi;
Hien trang ky thuat canh tac.
X ly tong hp cac tai lieu thu thap theo cac muc tieu e ra.
He thong thong tin a ly (GIS) va vien tham (RS): (chu ao)
Thch hp nhat cho anh gia xoi mon noi rieng va nhng bien oi moi
trng noi chung tren dien tch ln, kho tiep bang nhng phng phap co ien,
trong nghien cu nay la lu vc song ong Nai la s dung cong cu He thong
tin a ly va vien tham ket hp vi nhng thiet b hien ai. e anh gia xoi
mon hien nay cac nha khoa hoc chu yeu s dung phng trnh mat at pho
dung tren (ngoai ra con phng phap phong xa). Co c nhng so hang trong
phng trnh tren cac nha khoa hoc phai ieu tra, quan trac va thc nghiem.
Cac lam nay khong the thc hien tren lu vc ln nh lu vc ho Tr An. GIS
va RS cho phep xac nh cac so hang trong phng trnh mat at tren va ngay
cang chnh xac.
Phng phap GIS:
Thanh lap c s d lieu GIS ve a hnh, at, ma, thc vat, Cac lp
thong tin nay c so hoa t ban o ty le 1/250.000.
Xay d mo hnh DEM.
Xay dng cac lp thong tin ve he so ma, at, chieu dai sn, o doc,
thc vat,
Xay dng ban o xoi mon.
Phng phap Vien tham:
275
lan c ghi lai va tnh c o hao hut gia cac lan o. Vi chu k o la mot
thang, mot thang ri. Moi lan o, mo ta theo s bien oi cua thc vat: o che
phu, mat o cay, mo ta s phat trien cua thc vat; mo ta loai giong cay trong
va bien phap canh tac hien tai.
ac iem cua phng phap la quan trac cac iem dang tuyen (1
chieu). So iem quan trac nhieu, ket qua mang lai co o tin cay cao hn so vi
quan trac tai mot hoac t iem hn. Ket qua quan trac ch tnh theo mot ng,
khong the hien cho mot mat phang. e cho ket qua s xoi mon, phai dung
phng phap phong mo hnh toan hoc tnh cho mot mat phang.
- Quan trac thuy van
ap thuy van:
Dung e khong che dong chay theo mot tiet dien nhat nh; ket hp vi
o lu toc cua dong chay tai cac o cao mc nc khac nhau, do may ghi mc
nc t ong ghi lai c. ap thuy van c thiet ke tai ca ra cua lu vc
(outlet), co dang ch V vi goc 120o.
May ghi mc nc: thiet b t ong, co c che hoat ong giong nh may
ghi cng o ma. May c at tai ap thuy van, pha tren cua ap. Bo phan
t ghi dien tien mc nc la ong trong quay. Trong quay nay noi lien vi cac
banh lan. Mot si cc nho co gan phao noi tren mat nc at len banh lan.
Chu k quay cua trong bang chu k thay giay la 24 gi.
Mau nc: phan tch khoi lng chat ran tong cong.
- May ghi ma: t ong c at tai tram quan trac thuy van, t ghi
lng ma. Tng phan ma ke tiep nhau c cong lai, ghi len mot bang giay
kep chat vao trong quay, chu ky thay bang giay la 24 gi.
Cach tnh xoi mon:
277
Ket hp gia chat ran tong cong va lu lng cua dong chay, tnh c
khoi lng tram tch thoat khoi lu vc, cho ta biet khoi lng at b cuon troi
sau moi chu ky quan trac.
Ket hp gia so lieu quan trac cng o ma va khoi lng tram tch
thoat khoi lu vc co moi tng quan gia chung.
Ket hp gia so lieu quan trac cau xoi mon, va tai lieu quan trac o
ma ta cung co c moi lien he gia lng ma va s xoi mon trong khu vc.
I. Phng phap nghien cu trien khai chung:
S dung nhieu phng phap tong hp.
1) Thu thap va phan tch d lieu cua cac nghien cu trc ay (chu yeu
la Vien Quy hoach va thiet ke nong nghiep)
2) GIS va Vien tham
3) ieu tra thc a bo sung sau khi tong hp phan tch t lieu con
nhng iem noi com, nghi van.
4) Phng phap phong van cong ong. Phat phieu ieu tra (n>150) theo
mau phu hp muc ch tm hieu.
5) Phng phap chuyen gia. Hoi thao (4 lan), hoi y va gap g: thng
xuyen.
6) Phng phap ma tran.
7) Phng phap tnh toan Kinh te sinh thai moi trng
II- Phng phap nghien cu chi tiet
Trong khuon kho cua nghien cu, chung toi se tien hanh cac bc sau
ay:
278
(1)Lam nghiep
11
nghiep
12
13
(2)Non g
(2)Non g nghiep
51
14
15
(3)o th
52
nghiep
(4)at tron g
(3)o th
(4)at tron g
54
(5)at chuyen
dun g
55
Ma tran ve
xac suat cua s
thay oi cac kieu
s dung at
T le cac
kieu s dung
at thi
iem th hai
279
= [V , V , . . . , V ]
. . . . . . . . . .
280
LUCC = f (s bien ong ve dan so, s tien bo cua khoa hoc ky thuat,
kinh te xa hoi trong lu vc, s nhan thc cua ngi dan, chnh sach xa hoi)
.Thuat ng Patch (P) c s dung nham ai dien cho s xuat hien cua cac
kieu s dung at, c mo ta nh sau:
P1 = at lam nghiep
P2 = at nong nghiep
P3 = Khu vc dan c
P4 = at cha s dung
P5 = at chuyen dung.
S thay oi ve s dung at cua moi Patch theo thi gian da tren c s
s tac ong gia s bien ong ve dan so, s tien bo cua khoa hoc ky thuat,
kinh te xa hoi trong lu vc, s nhan thc cua ngi dan trong lu vc va chnh
sach xa hoi.
Trong nghien cu nay, tai thi iem t1, dien tch cua moi mot Patch la
mot ham so vi bien la dien tch cua moi Pacth tai thi iem to vi he so ci,
co the c viet:
(AP1) t1 = c1 AP1(to)
(AP2) t1 = c2 AP2(to)
(AP3) t1 = c3 AP3(to)
(AP4) t1 = c4 AP4(to)
(AP5) t1 = c5 AP5(to)
Trong o:
c1, c2,. . . c5 : he so LUCC;
t = thi gian;
281
P1
P2
P3
P4
P5
P1
11
12
13
14
15
P2
21
22
23
24
25
P3
31
32
33
34
35
P4
41
42
43
44
45
P5
51
52
53
54
55
t1
282
(AP1)t1 = c1AP1(to)
= AP1( to) 12AP1(to) 13AP1 (to) 14AP1 (to)
15AP1(to) + 21AP2 (to) + 31AP3 (to) + 41AP4 (to) + 51AP5 (to)
Tng t nh tren,s thay oi cua Patch P2, P3, P4, P5, khoang gia
thi gian to- t1, co the c viet:
(AP2)t1 = c2 AP2(to)
= AP2(to)) 21AP2(to) 23AP2 (to) 24AP2 (to) 25AP2(to) + 12AP1 (to) +
+ 32AP3 (to) + 42AP4 (to) + 52AP5 (to)
(AP3) t1= c3AP3(to)
= AP3( to) 31AP3(to) 32AP3 (to) 34AP3 (to) 35AP3(to) + 13AP1 (to) +
+ 23AP2 (to) + 43AP4 (to) + 53AP5 (to)
(AP4) t1 = c4AP4(to)
= AP4( to) 41AP4(to) 42AP4 (to) 43AP4 (to) 45AP4(to) + 14AP1 (to) +
+ 24AP2 (to) + 34AP3 (to) + 54AP5 (to)
(AP5) t1= c5AP5(to)
= AP5( to) 51AP5(to) 52AP5 (to) 53AP5 (to) 54AP5(to) + 15AP1 (to) +
+ 25AP2 (to)+ 35AP3 (to) + 45AP4 (to)
Vi
(APi)t1 = dien tch cua Patch Pi tai thi iem t1.
(AP1)to = dien tch cua Patch Pi tai thi iem to.
ci = he so thay oi cua Patch Pi
283
nh nhan to a hnh (LS), t ban o hien trang chung toi se xac nh (C),. . .
J+1
Xi
Xi+1
Xi+2
Tnh toan s van chuyen at theo phng trnh toan hoc sau:
A dj =
x i +1
D x dx
xi
Trong o:
Adj: lng at c van chuyen t Xi en Xi+1;
284
D TRU KINH PH
That la kho khi an nh kinh ph.
- Ve ty trong: e tai nhanh nay nen chiem 15% tong kinh ph
- Ve cac khoan:
a/ Mua tai lieu so lieu: 30%
b/ S dung chat xam: 20%
c/ Chay cac bai toan, phan mem 30%.
d/ ieu tra thc a bo sung: 20%
Cu the chi vao cac cong viec:
1) Tm hieu cac kieu s dung at trong lu vc ong Nai t 1990 en
nay; (va mua t lieu va nghien cu)
2) Mo hnh hoa ma tran s dung at, t o co the d oan s thay oi s
dung at trong tng lai; (nghien cu)
3) Toi u hoa ve s dung at vung thng nguon song ong Nai; (va
mua t lieu, mua ban o, va nghien cu)
4) Toi u hoa ke hoach phan phoi s dung at trong lu vc nham nang
cao chat lng cuoc song cua ngi dan; (va mua t lieu, mua ban o, va
phat phieu ieu tra,va nghien cu)
5) Tm hieu qua trnh xoi mon va mo hnh hoa xoi mon at trong lu
vc song ong Nai (va mua t lieu, mua ban o, va bo tr them th nghiem
nghien cu);
285
6) Nghien cu moi tng tac gia moi trng at, moi trng nc va
moi trng rng (thc b) trong tng he sinh thai cua tng lu vc phu (va
mua t lieu, mua ban o, va nghien cu);
7) Mo ta hien trang s dung at tai lu vc va nhng nguyen tac trong
bao ve chong xoi mon vung thng nguon lu vc (va mua t lieu, mua ban
o, va nghien cu);
8) Thiet lap ma tran s dung at, e anh gia chuyen bien moi trng
trong lu vc;
9) Moi quan he gia cac kieu s dung at va xoi mon at trong lu vc;
10) Thiet lap cac mo hnh quan he gia cac kieu s dung at va
cuoc song cua ngi dan trong lu vc, t o toi u hoa ke hoach phan
phoi s dung at;
287
cu boi lang long ho Tr An, Tuyen tap ket qua Khoa hoc va Cong nghe phong
chong thien tai, chnh tr song, bao ve b bien, NXB Nong Nghiep.
Nguyen Trong Ha, 1996, Xac nh cac yeu to gay xoi mon va kha nang
d bao xoi mon tren at doc, Luan an pho tien s khoa hoc ky thuat, Trng
ai hoc Thuy Li, Ha Noi, 1996, 145 trang.
Nguyen Kim Li, 2002, Tiep can mo hnh hoa trong nghien cu thay oi
s dung at tai lu vc song ong Nai, Tap San Khoa hoc Ky thuat Nong Lam
nghiep, Trng ai hoc Nong Lam Thanh pho Ho Ch Minh, so 1/2002, NXB
Nong Nghiep, trang 34-40.
Nguyen Ngoc Lung Vo ai Hai, 1994, Ve kha nang chong xoi mon
cua cac dang tham thc vat, Tap ch Lam nghiep, so 5/1994, trang 8-9.
Nguyen Ngoc Lung Vo ai Hai, 1997, Ket qua bc au nghien cu
tac dung phong ho nguon nc cua mot so tham thc vat chnh va cac nguyen
tac xay dng rng phong ho nguon nc, Chng trnh 327, Cuc phat trien
Lam nghiep, NXB Nong Nghiep, 156 trang.
Nguyen Quang My, 1979, ac iem xoi mon ong - Nam Tay
Nguyen., Tap ch Hoat ong khoa hoc so 3/1979, trang 4-5.
Nguyen Quang My Quach Cao Yem Hoang Xuan C, 1984, Nghien
cu xoi mon va th nghiem mot so bien phap chong xoi mon at nong nghiep
Tay Nguyen, UBKHKTNN, Cac bao cao khoa hoc cua chng trnh ieu tra
tong hp vung Tay Nguyen 1976-1980, Ha Noi 1984, trang 263-279.
288
Bui Nganh va Nguyen Danh Mo. 1977. Nghien cu kha nang ieu tiet
dong chay gi nc, gi at cua rng th sinh hon loai la rong vi o tan che
0,3-0,4 va 0,7-0,8 H Lung-Lang Sn. Bao cao tong ket e tai NCKH. Vien
Lam Nghiep 1977, 44 trang.
stremflow, topography, soil and land use, Amer, Geophys, Union Trans., 35:
268281.
_______., M. D. Hoover and K. G. Reinhart, 1976, Forest and Water:
K.,
1981,
Introduction
to
Watershed
Resources
Watershed
Resources
Management
and
Environmental
N.
Tangtham
and
W.
Niyom,
1982, Estuarine
290
p. 46.
291
292
293
Steven,J.G., J.
Cau hoi:
1. e suat nghien cu la g?
2. Viet e suat nghien cu e lam g?
3. Mot e suat nghien cu gom nhng phan bc nao?
4. Vai tro cua tng phan cua mot e suat nghien cu?
5. M au cua mot e suat nghien cu c viet nh the nao cho
hp ly?
6. at van e trong mot e cng nghien cu dung e lam g?
7. Mot e suat nghien cu bao gom cac thong tin g?
8. Cau truc cua mot bao cao nh the nao cho hp ly?
9. Nhng kho khan nao trong viec viet mot e cng nghien cu?
294
10. Khi viet mot e cng nghien cu can quan tam ti nhng van e
g?
Tai lieu tham khao:
1. VU CAO AM, 2003, Phng Phap Luan Nghien Cu Khoa Hoc,
Nha xuat ban KH & KT. Ha Noi.
2. NGUYEN NGOC KIENG, 1996, Thong ke hoc trong nghien cu
khoa hoc, NXB Giao Duc.
3. NGUYEN VAN LE, 2001, Phng phap luan nghien cu khoa
hoc, NXB Giao Duc
4. TRUNG NGUYEN, 2005, Phng Phap Luan Nghien Cu Khoa
Hoc (Cam nang hng dan tng bc danh cho ngi bat au).
Nha xuat ban Lao ong - Xa hoi. Ha Noi.
5. NGUYEN THANH PHNG, 2000, Bai giang mon phng phap
nghien cu khoa hoc, ai Hoc Can Th
6. PGS.TS. Nguyen Bao Ve, ThS. Nguyen Huy Tai, Giao trnh
phng phap nghien cu khoa hoc ai hoc Can Th
7. DNG THIEU TONG, 2002, Phng Phap Nghien Cu Khoa
Hoc Giao Duc va Tam Ly, Nha xuat ban ai Hoc Quoc Gia TP
Ho Ch Minh. Ho Ch Minh.
295
CHNG 14
M S HA S LIU PHC V X L
D LIU TRONG NGHIN CU
IU TRA MI TRNG
Nu bn thc s tin hnh ti nghin cu, bn s thu thp c
nhng thng tin nh yu cu. Bc tip theo l phi lm g vi nhng thng
tin ? Bn tm cu tr li cho cc cu hi nghin cu nh th no? Bn
chng minh hay bc b cc gi thuyt nh th no, nu c? Bn to nn kh
nng phn on cc thng tin thu c ra sao? Cc thng tin s c
phn tch nh th no t c cc mc tiu nghin cu ra? tr
li cho cc cu hi , bn phi tri qua mt lot cc bc nhm thit lp
mt quy trnh x l s liu.
Bt lun phng php thu thp s liu l g chng na th cc s liu
thu thp c u gi l s liu th hoc s liu n gin. Bc u
tin trong qu trnh x l s liu l phi chc chn rng cc s liu l
tinh, v d nh khng b mu thun v khng b thiu. Qu trnh lm
tinh s liu c gi l qu trnh bin tp s liu (editing).
14.1. BIN TP S LIU
Bin tp l qu trnh tng hp kt qu t cc nghin cu xc nh
v gim cc li n mc ti thiu, s thiu ht, s phn loi sai hoc thiu
cc thng tin thu thp c t nhng ngi tr li phiu phng vn do
ngi nghin cu
Qun t cu hi.
Qun ghi chp cu tr li.
Phn loi sai cu tr li.
Mi ch vit c mt na cu tr li, hoc
294
Vit rt kh c.
Trong trng hp mt bng cu hi phng vn ngn, cc vn tng
t cng c th xy ra. Nhng vn ny c th c gim bt bng cch
n gin:
Kim tra cc ni dung xem cha
Kim tra tin cy cc cu tr li.
Cch kim tra ni dung tu thuc vo s liu thu thp c. Trong
trng hp mt cuc phng vn, ch cn kim tra k hoch phng vn cho
cc vn trn l c th chng minh c cht lng ca s liu. Trong
trng hp mt bng cu hi ngn, cng nh vy, ch cn kim tra cn thn
cc cu tr li, mt s vn c th c gim bt. C mt vi cch gim
thiu cc vn :
Bng suy lun cc cu hi trong mt cng c nghin cu c th
lin quan ti 1 cu hi khc v c th tm c cu tr li cho mt cu hi
t mt cu tr li ca 1 cu hi khc. Tt nhin l phi cn thn vi nhng
suy on nh vy.
Bng cch nhc nh nu nh s liu c thu thp bng cch thc
phng vn, i khi ngi phng vn c th nhc nh (gi m) nhng cu tr
li cho ngi tr li. Cng ging nh trn, bn phi v cng cn thn.
Bng cch quay tr li gp ngi tr li nu s liu c thu thp
bng cch phng vn hay bng bng cu hi ngn c cha mt s thng tin
xc nh, bn c th gp li hoc gi in cho ngi tr li xc nhn hoc
m bo chc chn cu tr li. iu ny tt nhin l tn km nhiu thi gian
v tin bc.
C hai cch bin tp s liu:
1. Thm tra cc cu tr li cho 1 cu hi hoc s bin i ti mt thi
im.
295
297
D b i hc
i hc
C nhn
K s
Thc s
Tin s
Tin s khoa hc
299
11. Theo bn, nhng khc bit chnh gia ngh nghip ca bn trc
v sau khi c bng, ti b tr l g?
...................................................................................................
...................................................................................................
...................................................................................................
12. Chng ti mun bit nhn thc ca bn v 2 cng vic trc v
sau khi ti b tr, theo hc ngnh mi trng c hp khng, vi mt s kha
cnh sau. Vui lng nh gi chng theo 5 cp nh hng dn di y:
5 = v cng hi lng; 4 = rt hi lng; 3 = hi lng; 2 = tht vng; 1 =
v cng tht vng.
Trc khi ti
b tr
1 2
Cc lnh vc
4 5
1
Tnh trng cng vic
S hi lng v cng vic
ng lc thc y lm vic
S thch th lm vic
S qu trng, tn trng
Nng lc chuyn mn
Tng tc theo nhm
Tinh thn
Mi trng lm vic
Tc ng mi trng x hi ln c
nhn bn
300
Sau khi ti b tr
2
STT
ct
STT
cu hi
1-3
S.no
ID
S serial thc t
M thc
STT
bn ghi
RNO
Bn ghi th nht
Bn ghi th hai
Bn ghi th ba
20 24
25 29
30 34
35 39
40 44
45 49
Khng tr li
lp gia nh
ly thn
ly d
1 (a)
1 (c)
Tn bin
Tui
MS
K hiu
(m)
301
2 (b)
302
Cha lp gia nh
Khng tr li
TEDU
1
D b i hc
i hc
C nhn
K s
Thc s
Tin s
Tin s khoa hc
K
hiu
nh TEDU
TEDU1
TEDU2
TEDU3
STUDY
Cc khoa hc MT
K thut MT
Kinh t MT
Tin hc MT
K s MT
a l MT
Lch s MT
ha
Th th
10
11
Th k
12
Cng tc x hi
13
Tm l hc
14
Gio dc hc
15
ng vt hc
17
Nhn hc
18
Cc khoa hc x hi
19
20
21
Gio dc MT
22
Khng tng ng
88
Khng tr li
99
STUDY1
Ging nh STUDY
1213
STUDY2
Ging nh STUDY
K
hiu
nh
STUDY
1415
STUDY3
Ging nh STUDY
DIFWK
1011
2 (b)
11
01
02
303
03
04
05
06
07
08
Cc k nng ph hp
- Cng vic hin nay
09
10
S nhm chn
- Cng vic hin nay
11
12
304
13
14
15
16
17
Trch nhim hn ch hn
- Cng vic hin nay
18
19
Km linh ng hn
- Cng vic hin nay
20
21
22
23
Tip xc vi t ngi hn
- Cng vic hin nay
24
25
26
27
Mi trng lm vic tt hn
305
28
29
30
31
32
33
Lm vic c lp
- Cng vic hin nay
34
35
36
37
38
306
39
40
Khng ph bin
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
S gim st km hn trong
- Cng vic hin nay
52
53
307
54
55
56
57
58
59
60
61
Cc k nng i hi t hn trong
308
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
309
16-17 11
12
310
Khng thay i
78
Cu tr li khng ph hp
79
Cu tr li khc
80
Khng dng c
88
Khng tr li
99
DIFWK1
Ging nh DIFWK
DIFWK2
Ging nh DIFWK
K
hiu
nh trong
DIFWK
DIFWK3
Ging nh DIFWK
DIFWK4
Ging nh DIFWK
DIFWK5
Ging nh DIFWK
BEAFTER
V cng bt mn
Bt mn
Hi lng
Rt hi lng
V cng hi lng
K
hiu
nh trong
26
JOBSTA
27
JOBSTB
JOBSTA
29
JOBSTB
311
313
314
dng tn JOBSTA t cho cu hi v tnh trng cng vic sau khi chuyn
i (JOB = job; ST = status, A = after redeployment) v trc khi chuyn
i l JOBSTB (JOB = job; ST = status, B = before redeployment). Tng
t, i vi lnh vc th hai, s hi lng trong cng vic, tn bin l
JOBSATA (JOB = job; SAT = satisfation; A = after redeployment) i vi
cng vic sau khi chuyn i v tn bin l JOBSATB i vi cng vic
trc khi chuyn i. Tn cc bin khc cng c gn mt cch tng t
nh vy. Trong v d trn, bin JOBSTA c nhp vo ct 23, bin
JOBSTB c nhp vo ct 24, v v.v....
(Xin c mt ghi ch: Cc ch m ha ny thng dng ting Anh
d giao dch vi quc t, nu khng s dng ting Vit cng tt).
14.4. KIM TRA TRC S M S HA
Mi khi s m s ha c thit lp, iu quan trng l n phi
c kim tra xem c vn g khng trc khi bn m ha s liu. Vic
kim tra trc ny xoay quanh vic la chn mt vi bng cu hi thm
d/k hoch phng vn v cc m k hiu thc t cu tr li xc nh
chc chn bt k vn g xy ra trong qu trnh m ha. C th l bn
khng c chun b y cho mt s cu tr li v do , s khng th
m s ha chng. Thay i li s m v s ha nu bn thy cn, di nh
sng ca vic kim tra trc.
14.5. S HA S LIU
Sau khi hon thnh s m ha, bc tip theo l m ha s liu th.
C 2 cch thc hin iu :
S ha trc tip trn bng cu hi thm d kin/k hoch phng
vn, nu khong khng gian cho s ha c cung cp trong khi xy
dng cng c nghin cu.
S ha trn cc bn m ring bit. Hnh 14.8 trnh by cc s liu
s ha trn mt bn m.
317
49
319
Trnh t c
D b i hc
i hc
C nhn
Mi trng
K s
Thc s
Tin s
Tin s khoa hc
3. Theo bn, nhng khc bit chnh gia ngh nghip ca bn trc v
sau khi ti b tr l g?
V thi gian hin ti lm c ngy, i hi cc k nng hon
ton khc, Hin ti giao thip rng ri hn, Bn rn hn, cng vic
kht khe hn, Hin ti lm vic c lp, khng theo nhm.
4. Chng ti mun bit nhn thc ca bn v 2 cng vic trc v sau
khi ti b tr vi mt s kha cnh sau. Vui lng nh gi chng theo 5 cp
nh hng dn di y:
5 = v cng hi lng; 4 = rt hi lng; 3 = hi lng; 2 = tht vng;
1 = v cng tht vng.
320
Trc khi ti b tr
1
Cc lnh vc
5
Sau khi ti b tr
1
ng lc thc y lm vic
S qu trng, tn trng
Nng lc chuyn mn
Tinh thn
Mi trng lm vic
Tc ng x hi
Trnh t c
321
D b i hc
i hc
C nhn
Khoa hc hnh vi
K s
Thc s
Tin s
Tin s khoa hc
3. Theo bn, nhng khc bit chnh gia ngh nghip ca bn trc v
sau khi ti b tr l g?
t trch nhim hn, Cng vic c trng hn, Phm vi b hn ch.
4. Chng ti mun bit nhn thc ca bn v 2 cng vic trc v sau
khi ti b tr vi mt s kha cnh sau. Vui lng nh gi chng theo 5 cp
nh hng dn di y:
5 = v cng hi lng; 4 = rt hi lng; 3 = hi lng; 2 = tht vng; 1 =
v cng tht vng.
Bng 14.5: Mt s cu hi s dng trong t kho st ngi tr li
th 81
Trc khi ti b tr
1
Cc lnh vc
5
ng lc thc y lm vic
S qu trng, tn trng
Nng lc chuyn mn
Tinh thn
Mi trng lm vic
Tc ng x hi
Sau khi ti b tr
1
D b i hc
i hc
C nhn
Cng tc x hi
K s
Thc s
Tin s
Tin s khoa hc
3. Theo bn, nhng khc bit chnh gia ngh nghip ca bn trc v
sau khi ti b tr l g?
V tr trc y ca ti i hi phi tp trung ht tm tr vo ton b
cc lnh vc ca cc t chc chnh ph/qun chng v phi chnh ph. Cn vi
v tr hin ti, ti khng hi lng lm, c bit l trong mi quan h vi nhng
ngi phm ti m ti giao tip.
323
Cc lnh vc
5
Sau khi ti b tr
1
ng lc thc y lm vic
S qu trng, tn trng
Nng lc chuyn mn
Tinh thn
Mi trng lm vic
Tc ng x hi
Mt c cu phn tch cn ch r:
Nhng bin no m bn d nh phn tch;
Chng s c phn tch nh th no;
Bn cn phi lp ra nhng bng ma trn g;
Nhng bin no bn cn phi tng hp xy dng nhng khi
nim chnh hoc pht trin cc ch s (trong vic thnh lp cng thc cho
mt vn nghin cu, cc khi nim c chuyn i thnh cc bin
giai on ny ta chuyn chng tr li thnh cc khi nim);
Nhng bin no c a vo cc th tc thng k.
minh ha, chng ta hy ly v d t t kho st c s dng
trong chng ny.
14.7.1 Cc phn phi tn sut
Cc phn phi tn sut nhm nhng ngi tr li thnh cc di loi
(sub categories) m trong cc bin c phn chia. Tr khi bn
khng c k hoch s dng cc cu tr li, bn nn c mt phn phi tn
sut cho tt c cc bin. Mi mt bin c th c ch r hoc l ring r,
hoc l chung trong c cu phn tch. biu th cc bin i c xc
nh mt cch ring r, ta cho chng cc tn v c s dng trong s
m s ha.
Phn phi tn sut c dng cho cc bin sau:
AGE;
MS;
TEDU (TEDU1, TEDU2, TEDU3 cc cu tr li a bi (phc
tp) c phn tch chung);
STUDY (STUDY1, STUDY2, STUDY3 - cc cu tr li a bi
(phc tp) c phn tch chung);
325
Cht lng nc mt
To vic lm
Kh thi
Nc thi
*
Thu sn
Sinh vt
ng giao thng xa
l H ni
Cp nc Ho An
Trng trt cnh nh
my
Rc thi
*
Thy vn
S dng t
Cp nc
mi trng
Thnh phn
Xy dng
Cc hot ng
d n
Cung cp Nh cho
cng nhn
Sc kho dn
Kinh t x hi tnh
*
*
*
*
327
A B
G H
A
B
C
D
E
F
A
B
H
I
J
Hnh14.6. Khi nim v ma trn theo bc
329
To vic lm
Tng
17
24
Thy vn
330
17
Sinh vt cn
Thu sn
Kh thi
Nc thi
Cp nc
Rc thi
Cht lng nc mt
mi trng
Thnh phn
Xy dng
Cc hot ng d n
12
11
13
13
ng cao tc/ ng st
6
5
Cung cp nc
Nng nghip
13
Cung cp nh
Sc kho
iu kin kinh t - x hi
19
1
0
18
16
8
Tng
1
3
2
5
2
1
2
2
13
24
11
1
0
3
6
6
1
1
2
0
1
9
bit chc chn rng, trc khi bn thc hin phn tch s liu, bn s tng
hp cc cu tr li cho cc cu hi khc nhau nh th no.
Trong v d ny, nhng ngi tr li biu th mc hi lng ca
h bng cch la chn 1 trong 5 loi cu tr li. Mt ch s hi lng c
pht trin bng cch gn mt gi tr s cho cu tr li. Gi tr s tng ng
vi loi cu tr li nh du c b sung xc nh ch s hi lng.
Ch s hi lng cho mt ngi tr li thay i t 9 45. S th hin ch s
ny ty thuc vo cch m cc gi tr s c gn. Trong v d ny, mc
hi lng tng ln theo ch s.
14.7.4. Cc th tc thng k
Phn tch hi quy:
SATINDA v SATINDB.
Phn tch hi quy a bi:
SATINDA vi AGE, EDUCATION, MS;
SATINDB vi AGE, EDUCATION, MS;
Phn mm ANOVA:
Mt cch tng t, n c th cn thit suy lun v ch ra cc bin
khc nhau ty thuc vo cc th tc thng k khc nhau.
14.8. PHN TCH S LIU
S liu m ha c th c phn tch bng tay hay c s tr gip
ca my tnh. Nu s mu l nh va phi th khng c nhiu bin phn
tch, v bn khng quen thuc vi mt chng trnh my tnh no no c
lin quan, cng khng mun hc n, bn c th phn tch s liu bng tay.
Tuy nhin, phn tch bng tay ch hu ch i vi cc tnh ton thng
thng v vi cc bng ma trn n gin. Thm vo , nu bn mun thc
hin cc kim tra thng k, chng phi c tnh ton bng tay hoc bng
my. Tuy nhin, vic s dng cc phng php thng k ty thuc vo
332
Vng nghin cu
Hin trng
Hon thnh
Tui MS
1
Trc
Sau
Trc
Sau
01
88
88
22
69
77
78
38
59
01
88
88
03
18
77
88
88
81
13
88
88
17
01
88
88
88
333
trong cc phng php tnh ton gin lc, c th lm cho mt vi thng tin
no b mt v do c th dn n hiu sai. V l do , i hi phi cn
thn khi gii thch s liu.
Vic s dng thng k ng mt vai tr sng cn trong vic hiu c
mi quan h gia cc bin, c bit l khi c nhiu hn 2 bin. Bng kinh
nghim, rt d dng c c mi quan h gia 2 bin t mt bng,
nhng khng th nh lng c mi quan h . Thng k gip bn hiu
r cng ca mi quan h. Chng xc nhn hoc ph nhn nhng g m
bn c c t mt mu tin v cung cp mt ch s v cng ca mi
quan h v mc tin cy ca nhng khm ph. Khi c nhiu hn 2 bin,
thng k cng gip hiu c s ph thuc ln nhau gia chng v s ng
gp ca chng i vi mt hin tng hay mt s kin.
Mt cch gin tip, kin thc v thng k gip bn trong tng bc
ca qu trnh nghin cu. Kin thc v cc vn lin quan n phn tch
s liu, cc kiu kim tra thng k c th c ng dng xc nh r cc
loi bin, v kin thc v tnh ton thng k gin lc trong mi lin h vi
n v o c s dng ng mt vai tr v cng quan trng trong n lc
nghin cu. Tuy nhin, bn cng c th thc hin mt nghin cu hon ho
m khng cn s dng n bt k cc th tc thng k no. iu ny ty
thuc vo cc mc ch nghin cu ca bn.
TIU KT
Trong chng ny, bn hc v qu trnh x l s liu bng s ha
hay m ha. Bt k phng php thu thp s liu l g th thng tin cng
c gi l s liu th hay s liu n gin. Qu trnh s ha bao gm
ton b cc hot ng c thc hin t khi tp hp s liu c thu thp n
khi n c phn tch hoc bng tay, hoc bng my tnh. Qu trnh x l
s liu bt u bng bin tp s liu, tc l qu trnh c bn lm tinh s
liu. Bc tip theo l qu trnh m ha s liu, l qu trnh tun theo mt th
t: pht trin s m ha, kim tra trc s m ha, m ha v xc nhn s liu
m ha. Chng ny cng tho lun v qu trnh pht trin mt s m
335
337
CHNG 15
338
341
Mt khc, ta li c cc t s
n0
;
n
n1
;
n
n2
;
n
n3
c gi l tn
n
sut ca cc cp bnh.
T , ta lp mt ng thc:
n0 n1 n2 n3
+ + + =1
n n n
n
Tn s ni
Tn sut pi
T l %
(1)
(2)
(3)
(4)
0,08
74
0,74
74
13
0,13
13
0,05
Tng cng
100
1,00
100%
n
i =1
=n
Trong
342
ni : tn s ca tng t.
n : tng s c th nghin cu.
Ta c th c i lng
nh sau:
n
i
hoc
p
i =1
343
Tn s (ni)
Tn sut (pi)
T l (%)
(1)
(2)
(3)
(4)
20
0,004
0,4
21
0,000
0,0
22
0,008
0,8
23
17
0,034
3,4
24
29
0,058
5,8
25
51
0,102
10,2
26
82
0,164
16,4
27
143
0,286
28,6
28
86
0,172
17,2
29
55
0,110
11
30
25
0,050
31
0,010
32
0,002
0,2
Cng
500
1.000
100%
344
833
983
865
845
902
725
875
915
925
743
830
866
825
730
971
774
835
885
790
810
794
815
835
825
823
825
905
715
885
674
785
890
855
855
932
925
845
865
965
815
785
625
725
815
865
845
865
895
865
345
Tr s gia
Kt qu st
Tn s (ni)
Tn s (pi)
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
625 674
650
0,02
675 724
700
0,04
725 774
750
0,10
775 824
800
11
11
0,22
825 874
850
18
18
0,36
875 924
900
0,18
925 974
950
0,06
975 1000
1.000
0,02
50
1.00
Cng
346
S t phi l mt s nguyn nn ta ly gi tr gn ng K= 8 v
khong cch t:
C =
X max X min
K
C =
0 , 975 0 , 625
8
= 0 , 043
To 1
0,675
0,725
To 2
To 3
0,775
To 4
0,825
To 5
347
Xi =
Th d: Tnh gi tr gia ca t 1:
X1 =
0,675 + 0,625
= 0,650
2
348
R = Xmax - Xmin
Do phm vi bin ng ch l khong cch, nn khng thun li cho
qu trnh nhn xt, do n t c s dng.
S=
(x
x) 2
n 1
(6 5)
Trong :
S: c gi l lch chun mu,
(n-1) : c gi l t do.
Ta hy dng lch chun mu xem xt s bin ng ca
nhim ngun nc th hin qua hai dy s liu bng 15.5.
349
Dy (2) n = 5
_
Xi
( X i X)
(X i X) 2
Xi
(X i X)
(X i X)2
-8
64
15
-2
13
-4
16
16
-1
17
17
21
16
18
25
64
19
X = 17
160 = (X i X)2
X = 17
10 = (X i X) 2
S(1) =
160
= 6,32
5 1
S(2 ) =
10
= 1,58
5 1
S=
n (x
i
x) 2
n 1
(7-5)
S=
350
n (x
i
x) 2
n 1
n X
i
( n i X i ) 2 : n
n 1
(9-5)
ni
X1 = (X A): C {(A=0,85,
C=0,05}
niXi
X i2
niX12
X1
niX1
X i2
niX12
65
65
4225
4225
-4
-4
16
16
70
140
4900
9800
-3
-6
18
75
375
5625
8125
-2
-10
20
80
11
880
6400
70400
-1
-11
11
85
18
1530 7225
130050
90
810
8100
72900
0,95
285
9025
27075
12
1,00
100 19000
10000
50
4185
352575
n x
: n = 41,85 : 50 = 0,837
nX
i
(X X)
i
2
i
-13
95
A + ( n i x i : n ) C =
0,85 + (-13: 50) 0,05 = 0,837
( n X )
i
[ nX
i
2
i
( n X ) ] C
n
i
351
S=
0,153
= 0,056
49
C2
12
(10 5)
S
_
100
(11 5)
2
100 = 11,11%
18
V%2 =
2
100 = 13,33%
15
0,89
0,40
10
0,32
20
0,27
0,59
0,37
12
0,31
30
0,25
0,49
0,35
14
0,29
40
0,22
0,43
0,34
16
0,28
50
0,22
353
hR
X
354
Khong tin cy
100p
90%
1.65
95%
1.96
99%
2.58
0
n
0
n
0
n
0
n
= 560 (1.96)
25
30
355
0
n
= 560 ( 2.58)
25
30
356
P{ 10.5 2.2
1.6
12
0 10.5 + 2.2
1 .9
12
}=0.95
15.5.5. Tm tin cy t
Trong mt s nghin cu iu tra thc a hay th nghim mi trng,
ngi ta dng ch s t k hiu tin cy s sai khc gia nhm nghin
cu vi nhm i chng hay tm s khc nhau ng tin cy gia 2 dy s
liu ca hai i lng em ra so snh. Sau y l mt th d minh ha n
gin (Ngun: Phng theo Nguyn Vn L, 2001).
Trong mt thc nghim mt phng php x l nhim, xc nh
hiu qu x l nc i vi ch tiu DO, theo di 25 mu phn tch ca 2
nghim thc: c x l (nhm 2) v khng x l (i chng), cc kt qu
kim tra t u nh sau
Nhom 1
Nhom 2
iem
f1
iem
f2
10
10
10
11
11
12
12
13
13
14
14
15
15
16
16
1 = 25
2 = 25
358
f i x i 333
=
= 13, 32
n
25
x1 =
f i x i 298
=
= 11, 8
n
25
fi
xifi
( x i x)
( xi x) 2
( xi x) 2 fi
10
11
12
13
14
15
16
1
3
4
7
3
3
4
10
33
48
91
42
45
64
-3,32
-2,32
-1,32
-0,32
0,68
1,68
2,68
11,02
5,38
1,74
0,10
0,46
2,82
7,18
11,02
16,14
6,96
0,70
1,38
8,46
28,72
= 25
333
= 73,36
b/ i vi nhm 1.
xi
fi
xifi
( x i x)
( xi x) 2
( xi x) 2 fi
10
10
100
-1,8
3,24
32,40
11
22
-0,8
0,64
1,28
12
36
0,2
0,04
0,12
13
52
1,2
1,44
5,76
14
42
2,2
4,84
14,52
15
30
3,2
10,24
20,48
16
16
4,2
17,64
17,64
= 25
298
= 92,20
fi ( xi x) 2 73,36
S =
=
= 3,06
n 1
24
2
2
359
fi ( xi x) 2 92,20
S =
=
= 3,85
n 1
24
2
1
t=
t=
d
=
md
x 2 x1
2
1
m =m
2
2
x 2 x1
S12 S 22
+
n1 n 2
1,52
1,52 1,52 1,52
=
=
=
3,85 3,06 6,92 0,25 0,5
+
25
25
25
t = 3,04
t: tin cy; d: hiu ca 2 trung bnh cng; md: sai s ca hiu; m2: sai s
ca 2; m1: sai s ca 1; cng thc chung: m= ; n l s c th nghin cu.
Bc 4. Tra bng Student so snh gi tr t thc nghim vi gi
tr t l thuyt trong bng. Trong bng Student, khi so snh 2 dy s liu thc
nghim v i chng, ta c:
N = n1 + n2 2 = 25 + 25 2 = 48.
T nay ta tra bng Student tm cc gi tr ca t ng vi cc mc xc
sut nht nh v tip tc bin lun.
360
0,99
p 0,95
0,99
12,7
63,66
17
2,12
2,92
4,30
9,92
18
2,11
2,90
3,18
5,84
19
2,10
2,88
2,78
4,60
20
2,093
2,861
2,57
4,03
25
2,064
2,997
2,45
3,71
30
2,045
2,756
2,37
3,50
35
2,032
2,729
2,31
3,36
40
2,023
2,708
10
2,26
3,25
45
2,016
2,692
11
2,23
3,17
50
2,009
2,679
12
2,20
3,11
60
2,001
2,662
13
2,18
3,06
70
1,996
2,649
14
2,16
3,01
80
1,991
2,640
15
2,15
3,98
90
1,987
2,633
16
2,13
3,95
100
1,984
2,627
361
0,95
0,99
0,999
0,95
0,99
0,999
N
1
12,7
63,7
13
13
2,2
3,0
4,1
4,3
9,9
31,6
14-15
2,1
3,0
4,1
3,2
5,8
12,9
16-17
2,1
2,9
4,0
2,8
4,6
8,6
18-20
2,1
2,9
3,9
2,6
4,0
6,9
21-24
2,1
2,8
3,8
2,4
3,7
6,0
25-28
2,1
2,8
3,7
2,4
3,5
5,3
29-30
2,0
2,8
3,7
2,3
3,4
5,0
31-34
2,0
2,7
3,7
2,3
3,3
4,8
35-42
2,0
2,7
3,6
10
2,2
3,2
4,6
43-62
2,0
2,7
3,5
11
2,2
3,1
4,4
63-175
2,0
2,6
3,4
12
2,2
3,1
4,3
176
2,0
2,6
3,3
363
khong co s thay the. Ho a kiem tra 4 kch thc mau khac nhau,
n=9, n=36, n=144, va n=576 cha 1000 nhom cua moi kch thc. oi
vi moi nhom cua mau ho tnh toan gia tr so hoc, do vay a ra 1000
gia tr cho nhom co kch thc la 9, 1000 gia tr cho nhom co kch thc
36 va tiep tuc. Khi ho phac hoa nhng gia tr quan sat, bang chng la
khong co ng cong thuan, s sap xep tr nen hep hn khi kch thc
mau gia tang.
Hnh 15.4: Bieu o cua nhng gia tr cua 1000 nhom cua mau co kch thc n ngau
nhien c chon loc t tap d lieu CO San Jose, theo s sap xep chuan (a): n=9, (b)
n=36, (c): n=144, (d): n=576 (nguon Wayne R. Ott va Mage), (1986)
Gia tr
n
(ppm)
Thng
Quan sat c
D oan
Quan sat c
3.537
3.512
0.757
0.761
36
3.537
3.505
0.379
0.371
144
3.537
3.529
0.189
0.184
576
3.537
3.538
0.0946
0.0920
Trung bnh cua tat ca cac gia tr trong moi nhom (bang 15.9) eu gan vi
tat ca cac gia tr thng cua 3,537 ppm, c d oan bang bieu thc CLT cho
qui trnh trung bnh. Neu nhng s quan sat c oc lap, nhng bieu thc d
oan o lech chuan cua cac gia tr nh sau:
0
n
2.271
n
d lieu chat lng khong kh khong oc lap va xap x lognormal, nhng gia tr
so c ve t nhng s quan sat s dung mau ai dien cho kch thc t 9 en
576 xap x chuan va tuan theo nhng cong thc giong nhau nh CLT, o la
mot s xap x tot. e phep th at o chnh xac, ta cho kch thc mau t nho
en trung bnh, nhng cong thc c dan xuat ra cho s quan sat oc lap co
the c s dung e tnh khoang tin cay cho nhng d lieu chat lng khong
kh, ke ca khi chung khong hoa tan oc lap vi nhau.
Hnh 15.5: o lech chuan c d oan bi nh ly gii han gia (CLT) ngc vi o
lech chuan cua gia tr so cua nhom 1.000 chon loc ngau nhien cua kch thc mau n
(Nguon: Rayne R. Ott va Mage, 1997)
S trung nhau gia ket qua CLT d oan va quan sat c cung cap mot
c s cho viec tnh toan khoang tin cay ve gia tr trong trng hp gia tr va
bien c biet. S dung bien cua tram quan trac khong kh Thanh pho
Thanh pho Ho Ch Minh 1998-1999, ta co the tnh khoang tin cay cho nhng
367
gia tr khac nhau cua n (bang 15.9), s dung bieu thc bang 15.8. oi vi
n=9, gia tr quan sat se trong khoang 1.5ppm (thc te trong khoang
1,48ppm) cua gia tr thc pho bien vi p=0,95. Ch s dung 9 mau sap xep
eu nhau trong ca nam se cho ket qua la xap x 2ppm (thc te la 1,94ppm)
cua gia tr thc te vi 99% chac chan. oi vi n=36, gia tr mau se trong
khoang 1ppm (thc te trong khoang 0,97ppm) cua gia tr thc vi 99% s
chac chan. Mot mau vi kch thc 144 c bao am rang ket qua gia tr la
1/2ppm (thc te 0,49ppm) cua gia tr thc vi 99% s chac chan.
Bang 15.10: Khoang tin cay cho Nong o CO (ppm) t nhom mau cua kch
thc khac nhau, da vao d lieu San Jose
Mc tin cay
0.90
0.95
0.99
1.25
1.48
1.94
36
0.62
0.74
0.97
144
0.31
0.37
0.49
576
0.16
0.19
0.24
Nhng ket qua cho thay rang theo phng phap tren ch can dung so lng
mau e ket qua chnh xac. S chnh xac cao t kch thc mau nho nay c tao
nen bi o lech chuan cua tap hp d lieu San Jose nho mot cach tng oi. Tuy
nhien, nhng ket qua tm kiem nay ng dung vao nhng thanh pho khac th ra
sao? o la mot cau hoi.
15.7. KHAI QUAT HOA NHNG IEU KIEN MOI TRNG VAO
NHNG THANH PHO KHAC
368
Co chang mot cach e c tnh nhng khoang tin cay hep ng dung vao
nhng thanh pho khac la e so sanh vi d lieu CO Thanh pho Thanh pho
Ho Ch Minh vi tap hp d lieu t nhng thanh pho khac. e lam s so sanh
nay, ta theo phng phap Ott va Mage, phac hoa tren bieu o gia tr hang nam
va o lech chuan cua nong o CO trung bnh mot gi t 83 tram quan trac
khong kh trong 74 thanh pho (hnh 15.6). Gia tr hang nam nong o CO sap
xep t 0,9ppm thanh pho Bien Hoa en 17,5ppm Viet Tr vi gia tr trung
bnh toan bo cua tat ca cac thanh pho la 3,66ppm. o lech chuan tng ng
c sap xep t 1,0 ppm Bien Hoa en 9,5ppm Viet Tr, vi o lech chuan
trung bnh la 2,48ppm. Gia tr va o lech chuan cua nong o CO trung bnh
mot gi tai tram quan trac khong kh Thanh pho Ho Ch Minh ( x =
3,54ppm; s = 2,27ppm), do vay tng t vi gia tr va o lech chuan trung bnh
cua tat ca cac v tr quan trac cua Viet Nam
D lieu Thanh pho Thanh pho Ho Ch Minh khong nhng phai c
so sanh vi gia tr trung bnh trong ca nc ma con vi nhng gia tr tot bac.
Bieu o 15.6 ch ra rang, s sap xep cua nhng gia tr va o lech chuan do o
nhiem CO Viet Nam la tng oi nho. Neu co mot xep hang 83 o lech
chuan t nhng tram quan trac t cao nhat en thap nhat, 94% la t hn 5ppm,
84% la t hn 4ppm. S dung 5ppm nh la 94 phan tram gia tr va 4ppm nh la
84 phan tram gia tr, chung ta co the ng dung cong thc CLT (bang 15.3) e
tnh khoang tin cay ap dung cho nhng trng hp o nhiem mc cao hn.
369
Hnh 15.6. Nong o trung bnh cong hang nam (tren) va o lech chuan (di) cua CO
trong 83 thanh pho khac nhau, nam 1972 (nguon: Wayne R. Ott,1978)
Xem xet 144 mau c chon loc moi ni cua 83 v tr. Trong 86% cua
nhng trng hp nay, khoang tin cay se bang hoac t hn theo ket qua sau:
X 1.96
0
144
= X 1.96
4
= X 0.65ppm
144
Tng t, trong 94% tnh chung ca nc, khoang tin cay se bang hoac t
hn nh ket qua sau:
X 1.96
0
144
= X 1.96
5
144
= X 0.82 ppm
Bang 15.11: 95% khoang tin cay cho 83 v tr quan trac moi trng cho ca
nc
86% v tr
94% v tr
(ppm CO)
(ppm CO)
2.61
3.26
36
1.31
1.63
100
0.78
0.98
144
0.65
0.82
576
0.33
0.41
T nhng ket qua tm thay, co xuat hien s chng minh cho viec s dung
so lng mau rat nho e xac nh so trung bnh cong. oi vi nhng tram quan
trac c xem xet tren, ch co 100 mau se c thch hp trong t nhat 94%
trng hp e xac nh nong o hang nam thc te vi 95% chac chan s chnh
xac thu c 1ppm ( thc te 0,98ppm). S chnh xac cao cho kch thc
mau nho nay xay ra bi v o lech chuan tai nhng tram quan trac la qua nho.
Nhng ket qua nay la rat quan trong giup ta chon gia viec chon loc nhieu
quan sat tai mot v tr n le hoac viec chon loc ch mot vai quan sat tai mot so
v tr ln. Neu nhieu v tr co the c quan trac chnh xac thch ang vi ch
mot vai mau, th thong tin khong gian ln hn trong nhng nong o o nhiem co
the c chon loc cung gia tr. Neu nhng o nhiem khac ngoai CO co o lech
chuan hang gi nho, la trng hp thng, th nhieu a phng co the c
lay mau vi mc o tin cay khiem nhng va vi s chnh xac thch hp.
Bi v nhng anh hng sc khoe oi lap cua CO thng c lien quan
en nong o cao hn xuat hien qua nhng thi han ngan, s quan tam thng
371
372
xep t-Student c mo ta tren, cho phep quan sat chnh no e lam c s cho
o lech chuan tai moi v tr.
e ng dung s sap xep t-Student, chung ta s dung cong thc Gossett
trong cung mot hoan canh, c mo ta tren cho nhng quan sat oc lap:
P{ X t
s
n
0 X + t
s
n
}=p
s
n
= 2 .9 2 .7
3 .2
49
373
Neu s sap xep thong thng c s dung thay cho s sap xep tStudent, nhan to 2.58 (bang 7.3) se c dung thay cho 2.7 vi 0 = s , cho
mot khoang tin cay hep hn (c c lng di):
x 2.58
= 2.9 2.58
3 .2
49
Neu ca hai khoang tin cay c lam tron ti hang ch so thap phan,
nhng cau tra li se giong nhau: 2.91.2ppm. Tuy nhien, khi n tr nen nho
hn, s khac nhau gia nhng khoang tin cay s dung sap xep thong thng va
sap xep t-Student tr nen ln hn, phan anh mot s khong chac chan ln hn
ve viec s dung s nh la mot s anh gia cua 0 cho kch thc mau nho. Noi
cach khac, khi n tr nen ln hn, s sap xep t-Student tien ti gan s sap xep
thong thng en noi s sap xep thong thng co the dung nh la mot s xap
x tot cho s sap xep t-Student
S dung d lieu San Jose, Wayne R. Ott va Mage tnh khoang tin cay
cho tat ca 9 v tr lay mau dung s sap xep t-Student. 99% khoang tin cay la t
hn 1ppm cho 6 trng hp. Nh vay, co 95% chac chan rang, gia tr thc
nam trong khoang 1ppm cua gia tr quan sat c tai tat ca tr 3 v tr (R1, R3
va R4). Cuoi cung, 90% khoang tin cay la t hn 1ppm cho tat ca 9 v tr.
374
Gia tr
(ppm)
(ppm)
90%
95%
99%
V tr
R1
54
3.4
3.8
0.85
1.20
1.40
R2
53
2.8
.5
0.59
0.76
0.91
R3
49
2.9
3.2
0.80
1.00
1.20
R4
48
3.6
3.4
0.81
1.10
1.30
R5
46
2.9
2.7
0.70
0.90
1.10
R6
48
2.1
2.1
0.53
0.68
0.81
R7
48
3.0
2.2
0.56
0.71
0.85
R8
46
2.2
2.2
0.57
0.73
0.87
R9
48
3.8
2.8
0.71
0.91
1.10
375
2. Mot nhom cac phan t oc chat c phong thch t mot nguon chnh
at trong mot phong ln va s di chuyen cua cac phan t nay c giam sat
mot cach can than. oi vi moi s hoan v cua mot phan t ve kch thc nam
ngang, gia s rang, moi phan t giong nhau ve cach di chuyen sang trai
(nghch) hay sang phai (thuan) oi vi nguon. Neu moi phan t trai qua s
hoan v gia tang ve kch thc mot cach oc lap, th khoang cach ve chieu
ngang cua phan t o en nguon se la tong cua tat ca cac s hoan v cua no.
Neu o lech chuan cua nhng lan hoan v o la 1.5cm va moi phan t trai qua
10.000 lan hoan v, th xac suat sap xep cua khoang cach t chieu ngang cua
phan t en goc se la g? [ tra li: N(0,0.5m)
3. Mot chuyen gia chat lng nc muon anh gia nong o Chlorite
trung bnh mot con suoi trong thi han 15 ngay. Nha ieu tra lay mau con
suoi moi ngay, am bao chnh xac thi gian lay mau c phan phoi eu an
trong 24 gi e lay nhng mau cang tieu bieu cang tot. Ket qua trung bnh cua
15 mau la 460 mgCl2/l vi o lech chuan la 30mg/l. Trong bang bao cao cuoi
cung, chuyen gia nay muon ch rang, ham lng Chlorite thc te trong 15 ngay
la 460mg/l x vi o chnh xac 99%. S dung s sap xep t-Student (hnh 16.2)
e tm x.[ tra li: 23 mg/l].
4. Cac lan o SO2 trung bnh moi gi c thc hien tai mot a iem
nhat nh ma moi gi c phan phoi eu an trong 3 thang. Gia s trung bnh
75 gi c lay theo cach nay, sinh ra mot gia tr c tnh la 29 g/m3 va o
lech chuan la 11.4 g/m3. S dung s sap xep chuan t-Student, tnh gia tr
376
quan sat c cua 29 g/m3 vi khoang tin cay 99% [ tra li: 3.5 g/m3).
5. Muon o gia tr thc hang thang cua nong o tong chat l lng trong
mot phong nhng khong the quan sat moi ngay. ieu tra vien co the chon ch
12 lan quan sat trong trung bnh 24 gi, v the anh ta s dung mot bang cac con
so ngau nhien e at cac ngay thu thap mau theo mot cach ai dien trong 31
ngay. Ket qua mot gia tr quan sat c la 80.000 g/m3 vi o lech chuan
quan sat c la 1980 g/m3. Anh ta muon bao cao the nao e gia tr mau
gan vi gia tr thc vi mc o tin cay c phat bieu. [Tra li: gia tr thc
nam trong gii han 70.180 g/m3 va 89.980 g/m3 vi xac suat 0.90. Gia tr
mau nam trong gii han 67.980g/m3 va 92.180g/m3 vi xac suat 0.95].
6. Nong o CO c o gan mot ng cao toc ngoai o Thanh pho
Bien Hoa vao cac ngay trong tuan trong suot 6 thang bang cach thu thap 100
mau quan sat c lay eu an hang gi trong ngay va hang ngay trong tuan
cua tng thang. Gia tr quan sat cua 100 lan hang gi la 12.5ppm vi o lech
chuan 1.5ppm. The th nong o CO vao cac ngay trong tuan vi khoang tin
cay 95% va 99% la bao nhieu? [ tra li: 0.29ppm, 0.39ppm] Lap lai cach
tnh bang cach thay the khoang tin cay 95% va 99% vao s sap xep thong
thng (bang 15.3) va thao luan s khac biet neu co.
7. Cac so lieu NO2 hang gi c lap mot cach ngau nhien tai mot iem
quan trac khu cong nghiep Tan Bnh trong 2 tuan, cho ra 49 so lieu vi gia tr la
20.680 g/m3 va o lech chuan la 18.980 g/m3. Gia tr vi khoang tin cay
99% la bao nhieu? [tra li: 7.280 g/m3].
Cu hi:
1. Quy trnh x l thng k thng dng l g?
2. Quy trnh x l thng k thng dng cn nhng iu kin g?
3. Mc ch ca kho st thc a chn mu ngu nhin l g?
4. Thng k mi trng l g?
377
5.
6.
7.
8.
378
CHNG 16
TM H S TNG QUAN
TRONG NGHIN CU MI TRNG
GII THIU
Nh nu phn phng php lun nghin cu (chng 2), tng
quan gia cc thnh phn mi trng, n biu hin cu trc h mi trng,
n chi phi s pht trin, s thoi ho ca mi trng. V vy, phn tch,
nh gi mc tng quan 2 hay nhiu chiu trong trong h mi trng
(environmental system) l v cng quan trng.
16.1. T L TNG QUAN
Trong nghin cu mi trng, biu din mc tng quan gia 2
dy s lin tc ca 2 i lng, v d tng quan gia cht c trong t v
s lng cy b cht, ngi ta tnh t l tng quan gia chng.
Vy, t l tng quan l t s biu hin cng tng tc gia 2
thnh phn mi trng vi nhau. T l tng quan ch cho bit mc
tng quan ch khng ni ln chiu hng ca mi lin h .
Nhng mun bit gia 2 thnh phn mi trng y c tng quan
khng ta phi tnh qua cng thc
K hiu t l tng quan l:
Qy Qy / x
Qy
0 1
Trong :
m
fi
fi
Q y = (Y yi y ) v Q y = y yi y / x
y =1 U =1
378
i =1 j =1
nh ca bin x.
16.2. PHN TCH TNG QUAN HAI CHIU
16.2.1. Khi nim
Trong thc t cc thnh phn mi trng, v d thnh phn nc k
hiu l X, t k hiu Y, vic quan st X th d dng v n gin hn Y, cn
vic quan st i lng Y s kh khn hn hoc thm ch khng quan st
c. Tuy nhin X v Y c mi lin h vi nhau. Ngi ta mun tm ra mi
lin h . Chng hn, khi bit nc b nhim kim loi nng ri, cn d
on xem t c phi b nhim cha v nhim nh th no? C phi
chng nhim nc l t t hay ngc li? Mun vy, chng ta phi lm
mt php th. Php th l tm h s tng quan gia 2 dy s hng ca 2
i lng nhim t v nhim nc. Vic lm gi l php phn tch
tng quan. Vy, phn tch tng quan l php o lng lin kt gia
cc thay i trong mt bin (gi l bin ph thuc) vi cc thay i trong
mt bin khc (gi l bin c lp).
Mu th nghim
366
60
II
372
70
III
378
80
IV
383
90
389
100
VI
392
110
Bc 1: Tnh x v y
x =
xi
n
x=
y=
yi
n
60 + 70 + 80 + 90 + 100 + 110
= 85
6
( x i x )( y i y )
n x y
(I)
b/ Cng thc 2
r=
380
( xi x)( y i y )
( x i x ) 2 ( y i y ) 2
(II)
yi
366
372
378
383
60
70
80
90
-1,4
-0,8
-0,2
0,3
1,96
0,64
0,04
0,09
-25
-15
-5
5
625
225
25
25
35
12
1
1,5
389
392
100
110
0,9
1,2
0,81
1,44
15
25
225
625
13,5
30
= 1750
= 93
(x i x) (x i x )
(y i y ) (y i y )
= 5,00
(xi i x )( y i
x = x2 =
( x i x) 2
=
n
y = y2 =
( y i y ) 2
1750
=
= 291,6 = 17,07
n
6
y)
5
= 0,83 = 0,91
6
( xi x)( y i y )
93
15,5
=
=
n x y
6 0,91 17,07 0,91 17,07
15 ,5
1
15 ,53
381
Th d 2
Tnh tng quan gia hm lng tch ly Cd2+ trong mi trng
nc v trong mm la (L Huy B, L Nguyn Dim Hng, 2004).
382
STT
Cd trong nc
cd mm la (mg/kg)
i chng
NT1:0,01 ppm
1,4
NT3: 1 ppm
4,5
NT4: 3 ppm
16,2
NT5: 9 ppm
43,6
NT6: 30 ppm
88,0
241,7
mg Cd/kg kho
300
250
200
150
100
50
0
C 0.01 0.3
30 100
Nong o (ppm)
Cch tnh:
Bc 1: Tnh x v y
x =
=
y =
=
xi
n
0 + 0,01 + 0,3 + 1 + 3 + 9 + 30 + 100
= 17,9138
8
yi
n
0 + 0 + 1,4 + 4,5 + 16,2 + 43,6 + 88,0 + 241,7
= 49,425
8
383
( x i x )( y i y )
n x y
(I)
b/ Cng thc 2
r=
( xi x)( y i y )
( x i x ) 2 ( y i y ) 2
(II)
(2)
xi
yi
(x i x)
(x i x )
0,0
-17,9138
0,01 0,0
0,30 1,4
(3)
2
(4)
(5)
2
(y i y )
(y i y )
(x i x )( y i
y)
320,9042
-49,425
2442,8306
885,3871
-17,9038
320,5461
-49,425
2442,8306
884,8928
-17,6138
310,2460
-48,025
2306,4006
845,9003
4,5
-16,9138
286,0766
-44,925
2018,2556
759,8502
16,2 -14,9138
222,4214
-33,225
1103,9006
495,5093
43,6
-8,9138
79,4558
-5,825
33,9306
51,9226
30
88,0 12,0862
146,0762
38,575
1488,0306
466,2271
6738,1442
192,275
36969,6756
15783,1337
= 8423,8706
384
= 48805,8550 = 20172,8233
x = x2 =
y = y2 =
( x i x) 2
=
n
8423,8706
= 1052,9838 = 32,4497
8
( y i y ) 2
48805,8550
=
= 6100,7319 = 78,1072
n
8
( xi x)( yi y)
20172,8233
20172,8233
=
=
= 0,9949
n x y
8 32,4497 78,1072 20276,4417
Bc 5: Kt lun
385
Th d 3:
(Xin trch th d ca Nguyn Vn L, 2001)
Ngi ta gi thuyt ln m cng to, nng th s con sinh ra trong
mt th h cng ln. Bn hy th xem c s tng quan khng, cn
c vo cc s liu thc t sau (gi x l trng lng ca ln m, y l s
con sinh ra).
x
53kg
60
63
67
67
69
70
74
75
78
7 con
12
13
10
11
17
13
18
Bc 1. Tnh x v y
x=
xi 685
=
= 68,5kg 68
n
10
y=
y i 108
=
= 10,8kg 11
n
10
386
( xi x) 2 ( y i y ) ( y i y ) 2 (x i x) ( y i y )
xi
yi
(x i x)
53
-15
125
-4
16
60
60
-8
64
-3
24
63
-5
25
-2
10
67
12
-1
-1
67
13
-1
-2
69
10
-1
-1
70
11
74
17
36
36
36
75
13
49
14
78
19
361
-3
-57
= 84
= 83
= 685 = 108
= 667
r=
r=
( xi x)( y i y )
( x x ) 2 ( y i y ) 2
83
667 84
0,35
Bc 5: Kt lun
Gia s ln con sinh ra v trng lng ca ln m c tng quan
thun v s tng quan ny l nh.
* Kim nh thng k: Ta phi thc hin mt kim nh thng k
xem xt s ph thuc tng quan c phi mang tnh ngu nhin hay
khong.
387
B1 - Gi thuyt khng H 0 .
H 0 : Khng c tng quan gia mc bn VLXD v li tc c nhn,
v y r = 0
H 1 : C tng quan, vy H 1 : r 0
B2 Chn kim nh:
Kim nh ph hp l kim nh t Student
r n 2 0,897 10 2
=
= 5,72
1 r2
1 (0,897) 2
388
im ton
im l
Xp hng on
Xp hng l
A1
12,6
8,4
A2
10,0
9,2
A3
9,2
11,4
A4
8,4
10,2
A5
14,2
13,0
A6
16,0
12,0
n=6
r = 1
6d 2
n(n 2 1)
im Ton
Xp
hng
im L
A1
12,6
8,4
A2
10,0
A3
9,2
A4
Xp
d i = xi y i
d12
-3
9,2
-1
11,4
8,4
10,2
A5
14,2
13,0
A6
16,0
12,0
-1
n=6
hng
= 20
389
d 2 = 20
n(n2 1) = 6 (62 1) = 6 (36 1)
r = 1
6 20
120
4
= 1
= 1
35 6
210
7
r = 0,428
Nhn xt : Qua cc s liu trn ta thy c s tng quan thun v nh
gia trnh vt l vi trnh ton ca hc sinh.
390
B=
Y A X
n
A=
n XY ( X )( Y )
n X 2 ( X ) 2
(10)(222.127) (290)(6.273)
= 16,02 (Ngun: Hng)
(10)(10.920) (290) 2
B=
6.273 (16,02)(290)
= 162,7 163
10
Yx = 16,02 X + 163
Bng 16.8: Thng k s liu tnh tch v tng bnh phng ca hai dy s hng
Gio vin
Xm
Y cm
XY
X2
Y2
16
20
16
25
36
36
36
56
64
49
10
80
100
64
12
108
144
81
14
10
140
196
100
16
11
176
256
121
18
12
216
324
144
10
20
13
260
400
169
391
10
110
85
1.100
1540
805
( X ) 2
( Y ) 2
XY
X2
Y 2
12.100
7.225
r=
[n y 2 ( x) 2 ][n y 2 ( y ) 2 ]
A=
n xy ( x)( y )
n x 2 ( x) 2
B=
y ax
n
10.(1.100) (110)(85)
r=
2.722.500
1650
=1
1650
A=
B=
85 0,5(110) 30
=
=3
10
10
V y :
392
- Input:
Input Y Range: khai khi d liu cho bin ph thuc Y
Input X Range: khai khi d liu cho bin c lp X
- Output Options:
Output Range: khai min xut kt qu ca tng quan
- Bm OK.
Kt qu tnh s c xut ra vng k khai (Output Range)
V d: Bi ton, thng qua chng trnh Tool - Data Analysis Regression, lp phng trnh hi quy v xc nh mc lin tng quan
gia nng nhim Cd trong t (Dt) v Cd trong nc (D 1-3 ) ti khu
cng nghip L Minh Xun ca 10 cp s liu tng ng. Mun vy, trc
ht ta lp bng thng k di y. (Phng theo Nguyn Hi Tut - Ng Kim
Khi, 1996).
393
y y
y y
/ df
y y
394
Y :
y y
/df
vi df l bc t do tng ng.
F l t s ca Mean Square of Regression vi Mean Square of Residual.
Coefficients of Intercept: L h s t do a.
Coefficients of X Variable 1: L h s hi quy b.
Standard Error of Intercep: Sai s ca h s t do a (Sa).
Standard Error of X Variable 1: Sai s ca h s hi quy b (Sb).
t- Stat of Intercept: Tiu chun t kim tra s tn ti ca tham s a (ta).
t- Stat of X Variable 1: Tiu chun t kim tra s tn ti ca h s hi quy b (tb).
P- Value: Mc ngha ca cc tiu chun kim tra s tn ti ca cc tham s.
Lower 95% v Upper 95%: L cc cn di v cn trn ca khong c
lng i vi cc tham s a v b ng vi tin cy 95% hay mc ngha 5%.
Nh vy phng trnh hi quy tuyn tnh 1 lp biu th quan h gia ng
knh tn (Dt) vi ng knh ngang ngc (D1..3) l:
Dt = -2.945054 + 0.67861178*D1.3
Ch : Ngoi vic s dng trng trnh Tools Data Analysis - Regression
trong Excel cn c th khai thc cc phn mm Quattro Pro for Windows hay
Lotus 1-2-3 trong Menu Help nghin cu v phn tch mi lin h gia cc i
lng.
V d:
Trnh t cc bc phn tch hi quy bng phng trnh Lotus 1-2-3
Bc 1: Np s liu vo bng tnh Excel theo cp (x v y).
Bc 2: Chn Menu Help.
Bc 3: Chn Lotus 1-2-3
Bc 4: Chn Data v OK.
395
396
(X
rxy =
(X
X )(Yi Y )
X ) 2 x (Yi Y ) 2
xy
X Y
2
SPxy
SC x xSC y
x x
x . x
1 2
r12 =
2
1
2
2
; r13 =
x x
x . x
1 3
2
1
2
3
; r23 =
x x
x . x
2
2
2
2
3
R13.2 =
; R23.1 =
397
ang xt.
Tiu chun F y c tnh theo cng thc:
FTN =
R2
n p 1
x
2
p
1 R
y = a 0 = a1 x1 + a 2 x 2 + ... + a k x k
398
399
y, x1 , x 2 , y 2 , x12 , x 22 , yx1 , yx 2 v x1 x 2
- Bc 4: Lp cc ma trn:
y
D1 = yx1
yx 2
- Bc 5: o ngc ma trn D2. Kt qu o ngc ma trn D2 c
ma trn o ngc D2-1.
- Bc 6: Nhn ma trn o ngc D2-1 vi ma trn D1 s c ma
trn kt qu 1 ct 3 hng, chnh l cc tham s a0, a1, a1, a2 ca tng
quan tuyn tnh hai lp.
Bang
401
402
403
404
405
Qy
R = 1
Qy
2
(5.24)
R2
n3
*
2
2
1 R
(5.25)
406
Hvn(y)
X1
X2
y//
(y-ytb)^2
(y-y//)^2
2,5
6,6
43,56
2,646522
2,47348
0,021469
2,9
6,9
47,61
2,835137
1,375296
0,004207
3,4
7,5
56,25
3,264363
0,452566
0,018398
3,6
7,8
60,84
3,504974
0,223474
0,00903
3,9
8,1
65,61
3,762917
0,029836
0,018792
8,6
73,96
4,231338
0,00529
0,053517
4,2
8,8
77,44
4,432188
0,016198
0,053911
4,7
81
4,64074
0,393468
0,003512
10
4,8
9,3
86,49
4,968012
0,528922
0,028228
11
5,3
9,4
88,36
5,080954
1,506192
0,047981
12
5,5
9,7
94,09
5,431336
2,0371
0,004715
13
4,072727
9,041818
0,263759
14
F = 117,9479
15
R^2 = 0,970829
16
R = 0,985307
407
408
- To cu trc tp tin
- Khai bin
- Nhp liu cho tp tin d liu
- Sa cha tp tin d liu
Sau khi nhp liu xong ty theo kiu th nghim m ta chn mt trong
nhng phn x l s liu sau:
1. ACSERIES
11. CONFIG
21. FREQ
31. NEIGHBOR
41. SEDIT
2. ADDON
12. CONTRAST
22. GROUPIT
32. NONORTHO
42. SELECT
3. ANOVA-1
13. CORR
23. HIERARCH
33. NONPARAM
43. SORT
4. ANOVA-2
14. CROSSTAB
24. HOTELLIN
34. PLOT
44. STABIL
5. ANOVALAT
15. CURVES
25. LATINSQ
35. PRINCOMP
45. STAT
6. ASCII
16. DIALLEL
26. LP
36. PRLIST
46. TABLES
7. ASEDIT
17. ECON
27. MEAN
37. PROBABIL
47. TABTRANS
8. BRSERIES
18. EXPSERIES
28. MISVALEST
38. PROBIT
48. TRANSPOS
9. CALC
19. FACTOR
29. MULTIDIS
39. RANGE
49. T-TEST
10. CHISQR
20. FILES
30. MULTIREG
40. REGR
50. VARSERIES
409
* PRINT:
- View: xem kt qu
- Edit: xem v sa kt qu c
- Save to disk: lu kt qu vo a
- Print output: in kt qu ra giy.
* STOP
2. nh gi kt qu cc b tr th nghim
* Bng kt qu ANOVA
Gi thit thng k p dng trong cc b tr th nghim: C s khc bit
gia cc nghim thc ca th nghim.
Sau khi x l bng MSTATC bng kt qu phn tch bin lng
ANOVA cho php nh gi gia cc nghim thc ca th nghim sai bit c
ngha hay khng, da vo ct Prob (F) tnh, c th nh sau:
+ Nu h s Prob (F)tnh > 0,05 (Ftnh < Fbng 0,05): bc b gi thit,
hay ni cch khc s sai bit gia cc nghim thc ca th nghim khng c
ngha. (K hiu F ns ).
+ Nu 0,01 < Prob (F)tnh < 0,05 (Fbng 0,01 > Ftnh > Fbng 0,05):
chp nhn gi thit mc ngha 0.05; hay ni cch khc, s sai bit gia cc
nghim thc ca th nghim c ngha mc 0.05 (F*)
+ Nu Prob (F)tnh < 0,01 (Ftnh > Fbng 0,01): chp nhn gi thit
mc ngha 0,01 hay ni cch khc, s sai bit gia cc nghim thc ca
th nghim rt c ngha (F**).
Gi tr Prob (F)tnh ch cho bit s sai bit gia cc nghim thc ca
th nghim c ngha hay khng. Nu mun bit chi tit s khc bit gia
cc nghim thc th chng ta phi dng trc nghim LSD hoc Duncan
phn hng chng, t nh gi kt qu th nghim chi tit hn.
410
411
412
- Tn n v
- a ch
- Loi hnh hot ng
- Tng s cn b cng nhn vin
- Bc s
- Y t, h l, h sinh
- S ging bnh
- Tng s bnh nhn khm
- Bnh nhn ni tr
- Bnh nhn ngoi tr
413
Cu hi:
1. T l tng quan l g?
415
2.
3.
4.
5.
416
Bng 16.9: Bng tnh tng quan tuyn tnh hai chiu gia Dt v D1.3
A
Dt(y)
D1,3(x)
2,5
7,6
2,8
8,8
8,9
3,4
9,3
3,7
9,7
10,6
4,5
11
4,9
11,8
10
5,2
11,9
11
5,7
12,3
SUMMARY OUTPUT
Regression Statistics
Multiple R
0,9841783
R Square
0,9686069
401
AdjustedR
0,9646827
Square
Standard
0,2031892
Error
Observations
10
ANOVA
df
SS
MS
Significanc
Ef
Regression
10,19071
10,19071
Residual
0,330286
0,041286
Total
10,521
Coefficients
Standard
t Sat
246083
2,69E-07
P- Value
Lower 95%
Upper 95%
Error
Lower
Upper
95000%
95,000%
Intercept
-2,945054
0,44481
-6,621
0,000166
-3,97079
-1,91932
-3,97079
-1,9193
X Variable 1
0,6786118
0,043194
15,711
2,69E-07
0,579
0,7782
0,579
0,77822
402
Hvn(y)
X1
X2
2,5
6,6
43,56
2,9
6,9
47,61
3,4
7,5
56,25
3,6
7,8
60,84
3,9
8,1
65,61
8,6
73,96
4,2
8,8
77,44
4,7
81
10
4,8
9,3
86,49
11
5,3
9,4
88,36
12
5,5
9,7
94,09
13
44,8
91,7
775,21
14
SUMMARY OUTPUT
15
403
16
Regression Statistics
17
Multiple R
0,9853065
18
R Square
0,970829
19
AdjustedR Square0,9635362
20
Standard Error
0,1815762
21
Observation
11
22
23
ANOVA
24
df
SS
MS
F
133,1223
25
Regression
8,778059
4,389029
26
Residual
0,2637592
0,03297
27
Total
10
9,0418182
Significance F
7,24E-07
28
29
t- Stat
P- value
30
Intercept
2,8821348
4,2796566
0,67345
0,519639
-6,986777
12,751
31
X Variable 1
-0,671171
1,0609491
-0,63261
0,544639
-3,117725
1,77538
32
X Variable 2
0,0962873
0,0649612
1,482228
0,176562
-0,053514
0,24609
404
Bng 16.11: Xc lp tng quan Hvn = a0 + a1D1.3 + a2D1.32 bng ma trn (viX1 = D1.3 v X2 = D1.32)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
A
Hvn(y)
2,5
2,9
3,4
3,6
3,9
4
4,2
4,7
4,8
5,3
5,5
44,8
B
C
X1
X2
6,6 43,56
6,9 47,61
7,5 56,25
7,8 60,84
8,1 65,61
8,6 73,96
8,8 77,44
9
81
9,3 86,49
9,4 88,36
9,7 94,09
91,7 775,21
44,8
D1 = 383,15
3315,865
a0 = 2,88205
a1 = -0,6712
a2 = =0,09629
D
Y^2
6,25
8,41
11,56
12,96
15,21
16
17,64
22,09
23,04
28,09
30,25
191,5
E
X1^2
43,56
47,61
56,25
60,84
65,61
73,96
77,44
81
86,49
88,36
94,09
775,21
F
X2^2
1897,474
2266,712
3164,063
3701,506
4304,672
5470,082
5996,954
6561
7480,52
7807,49
8852,928
57503,4
G
yx1
16,5
20,01
25,5
28,08
31,59
34,4
36,96
42,3
44,64
49,82
53,35
383,15
H
yx2
108,9
138,069
191,25
219,024
255,879
259,84
325,248
380,7
415,152
468,308
517,495
3315,87
D2 =
11
91,7
775,21
91,7
775,21
6638,02
775,21
6638,02
57503,4
555,5136 -137,489
D2^(-1)= -137,4889 34,1402
8,382347 -2,08753
8,38235
-2,08753
0,12799
I
x1x2
287,496
328,509
421,875
474,552
531,441
636,056
681,472
729
804,357
830,584
912,673
6638,02
405
Chng 17
Cu trc
b/ th:
416
Biu
Biu thanh
a gic tn s
a gic tn s tch ly
Biu vng
mi mu hoc nhm ngi thay i, phn trm cho php bn tiu chun
ha chng tng phn vi mt s c nh (100). S tiu chun ha ny
tng phn vi 100 v cho php bn so snh tm quan trng ca hai nhm
ngi bn trong nhng phm tr con khc nhau ca mt bin.
Trong mt bng cho nh Bng 17.3, phm tr ca c hai bin xem
xt quan h ca chng vi nhau. Lm cho bng ny t dy c hn, chng ta
c th b nhng phm tr khng cn thit. Cho nhng bng nh vy bn c
th tnh ton ra ba kiu phn trm khc nhau: hng, ct v tng s.
- Phn trm hng - tnh ton t tng s ca tt c cc phm tr ca mt
bin c trnh by dc theo mt hng trong nhng ct khc nhau, trong
quan h ch mt phm tr con ca bin khc. Cho v d, trong Bng 17.3 s
trong du ngoc n c nh du (a) l phn trm hng vt ra ngoi
tng s phm tr tui ca bin tui (16) lin h duy nht phm tr ca bin
th hai (nhng ngi c thi tn thnh vic khai thc ct ven sng ng
Nai). Trong trng hp khc, mt phm tr ca bin trnh by trn mu
(stub) bi tt c nhng phm tr ca bin trnh by u ca mt bng.
Vt ra ngoi nhng ngi c thi khng tn thnh vic khai thc ct
ven sng ng Nai, 21.4 % di 25 tui, tui 55 th khng phi v phn
ln (42.9 %) ri vo khong t 25 34 tui (Bng 17.3). Do vy phn trm
hng ny cho bn s bin i tui gia nhng ngi c thi khng tn
thnh vic khai thc ct ven sng ng Nai. iu ny cho thy rng 56
ngi cung cp tin khng c thi tn thnh vic khai thc ct ven sng
ng Nai l nhng ngi c tui khc nhau. Tng t, bn c th la
chn nhng phm tr khc ca bin (thi v vic khai thc ct ven sng
ng Nai) kho st s bin i ca n lin h ti bin khc, chng hn
nh tui.
420
Bng 17.3: Thi khc nhau ca cng ng i vi vic Khai thc ct ven
sng ng Nai
Thi ca
qun chng
ng h mnh m
Tui
<25
25-34
35-44
45-54
55+
(0.0)*
(5.5)
(14.8)
(35.0)
(100.0)
(12.5)
Tn thnh
(0.0)*
(8.3)
(18.5)
(20.0)
(0.0)
12
(0.0)
(25.0)
(41.7)
(33.3)
(0.0)
(100.0)
(0.0)*
(0.0)
(7.4)
(20.0)
(0.0)
(0.0)
(0.0)
(33.3)
(66.7)
(0.0)
(100.0)
Khng ng tnh
(14.3)*
(19.4)
(3.7)
(0.0)
(0.0)
10
(20.0)
(70.7)
(10.0)
(0.0)
(0.0)
(100.0)
Rt khng ng tnh
(85.7)*
(66.7)
(55.6)
(25.0)
(0.0)
12
24
15
56
(21.4)
(42.9)
(26.8)
(8.9)
(0.0)
(100.00)
Tng cng
(100.0)* (100.0)
(100.0)
14
36
(25.0)
27
(43.6)
16
(0.0)
Tng cng
(18.6)
(100.0) (100.0)
20
(100.0)@
(100.0)
100
421
Tui
<25
25-34
35-44
45-54
55+
Tng cng
Nu Na Nu Na Nu Na Nu Na Nu Na Nu Na
ng tnh mnh m
12
16
ng tnh
12
Khng ng tnh
10
Phn i mnh
17
31 25
56
Tng cng
23 13 16 11 12
59 41 100
C th phn loi (sp xp) d liu ba bin. Bng 16.4 (phn trm
cha c cho thy) kho st thi ca nhng ngi cung cp tin phn
loi theo tui v phi nam/n ca h. Trong khi bn thm nhiu bin hn
vo mt bng n tr thnh phc tp c v kh hn gii thch nhng
cch gii thch n l cng tng t nh th.
Li gii thiu ca bin th ba, gii tnh, gip bn tm ra s lin kt
nh th no gia hai phm tr ca hai hoc hn s bin , tui v thi ,
th phn b v gii tnh. Trong trng hp khc, n gip bn tm ra
bao nhiu nam v n cu thnh mt c th cho thy s kt hp gia hai
bin khc nhau. V d, Bng 17.4 ch ra nhng ngi c thi khng tn
thnh vic khai thc ct ven sng ng Nai, 24 ngi trong tui 25 -34
(42.9%). Nhm ny bao gm 17 n (70.8 %) v 7 nam (29.2 %). T y,
bng ch ra rng, t l n ln hn nam trong tui 25 34 khng tn thnh
vic khai thc ct ven sng ng Nai. Tng t, bn c th chn bt k hai
phm tr ca tui v thi v lin h chng ti phm tr gii tnh
(nam/n) ca bin th ba.
17.3. BIU DIN QUA TH
D liu thng k khng ch yu cu phn tch cn thn m cn cn
trnh by cho li cun, d hiu v d truyn t hn. Mt trong nhng la
chn bn cn lm l gii thiu thng tin hiu qu nht bng cch lp bng,
th, hay vn bn. Mc tiu chnh ca th l gii thiu d liu bn trong
mt cch d hiu v gii thch, v th v khi xem. Quyt nh ca bn khi s
dng mt th cn phi c t c s ch yu trn s xem xt ny. Mt
th da trn bng d liu mt cch trn vn v bi vy khng th c
chuyn l bn li khng xem k bng. Tuy nhin, s trnh by bng th
thng lm cho d nhn thy nhng c tnh thch hp mt tp hp d liu",
(Minium 1978: 45).
th c th c xy dng cho mi kiu d liu - nh lng v
nh tnh - v cho bt k kiu bin (o c quan trc mi trng, th t,
khong hoc quy m t l no gia cc bin ca mi trng). C nhiu kiu
423
424
425
426
427
Thi v vic khai thc ct trn sng ng Nai thao gii tnh (d liu gi thuyt)
17.4.4. a gic tn s
a gic tn s cng l dng mt biu . Mt a gic tn s th c
v bi vic giao nhau ti im chnh gia mi hnh ch nht ti chiu cao
ng vi tn s khong khng gian gia nhng hnh ch nht . Mt vn
trong vic xy dng a gic tn s l phi lm g vi hai phm tr ti cc
tr. em ng a gic v trc X, tng tng rng hai phm tr cc tr
428
429
431
432
Y
Hnh 17.9: M hnh ch mi quan h nhn qu gia nguyn nhn
(A v B) v kt qu Y
433
P( X A) = PXA =
XA
=a
X
434
2
XA
= a2
2
X
P2 G2 U2
=
+
= d PG + d PU = dXa
P2 P2 P2
17.5.4. Quan h gia nguyn nhn v kt qu c xc nh qua
h s ng nh hng
17.5.4.1. Trng hp cc nguyn nhn c lp
Gi s ta c trng hp bnh ung th rut c th do thc n (A) cung
c th l nguyn nhn di truyn (B). Hai nguyn t ny c lp tng i
vi nhau. T ta c m hnh ch nguyn nhn v kt qu nh sau:
A
X
Hnh 17.10: Nguyn nhn A v B c lp nhau
435
PXA =
XA A
=
X X
PXB =
XB B
=
X X
d XA + d XB =
B2
=
X2
A2
CoV ( X , A)
=
= A = PXA
A . X
A . X x
CoV .( X , A)
A2
XX
= b XA .
A ( A A)
.
X
A
436
b XA *
A
= PXA
B
= X .....va......
( A A)
= A th ta c:
X = PXA. A
Nu khi qut ha trong trng hp c nhiu nguyn nhn c lp A,
B, C, D Th ta c:
V i
437
X
Hnh 17.11: Chui ca cc nguyn nhn c lp
trong cc tc ng mi trng
438
pXA = rXA
pAC = pAC
pXB = rXB
pAD = pAD
439
pXC = rXC
pYC = rYC
pYC = rYC
Nh m hnh trn ta c:
rXY = PXB . PYB + PXC.PYC
Nu tt c cc nguyn nhn u xc nh c mt cch chnh xc th:
P2XA + P2XB + P2XC = 1
P2YB + P2YC + P2YD = 1
X
Hnh 17.13: Cc nguyn nhn D v E c quan h nhau
tc ng ln cc nhn t mi trng
:
PYD (rYD v PYE (rYE)
Qua m hnh trn ta thy D v E c nh hng qua li thng qua
nguyn nhn B. T ta c m hnh rt gn li theo hnh 17.14
441
Y
Hnh 17.14: Biu th quan h gia hai nhn t mi trng
D v E tc ng ln nhn t mi trng khc Y
442
443
X
Hnh 17.15: Mi quan h nhn qu trong trng hp c nhiu nguyn nhn c
quan h ln nhau trong tc ng cc yu t mi trng
444
rAB
rAC
rAD
rAB 1
rBC
rBD
rAC rCB
rCD
rAD rDB
rDC
1
rAB
rAB
rAC
rAD
rBC
rBD
-1
rXA
PXA
rXB
PXB
=
rAC
rCB
rCD
rXC
PXC
rAD
rDB
rDC
rXD
PXD
445
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
20,1
122
16,4
83,5
11
24,9
122,6
18,1
80,4
7,33
41,5
140
19,9
77,6
17,33
120,5
143
25,1
76,8
13,33
159,2
180,6
33,6
78,4
23,33
258,2
184,0
33,5
80,2
25
273,5
180,3
30,7
83,6
32
280,6
163,6
28,6
85,7
19,33
192,3
162,6
24,6
84,2
18,33
10
64,9
160,6
23,5
76,6
8,33
11
35,6
156,6
20,2
70,6
8,33
12
16,2
140
19,0
70
3,66
446
rXA = 0,8492
rAB = 0,7898
rBD = 0,1635
rXB = 0,7497
rAC = 0,8638
rCD = 0,3279
rXC = 0,8196
rAD = 0,0173
rXD = 0,5909
rBC = 0,9149
rAB
rAC
rAD
rBC
rBD
0,7898 1
0.9149
0,1635
=
rAC
rCB
rCD
0,8638 0,9149 1
0,3279
rAD
rDB
rDC
PXC = 0,335012
Nhn xt:
H s xc thc cha bng 1. Chng t cn c nhng nguyn nhn
khc lm cho b cht m ngi ta cha nm c.
447
448
Cu hi:
1. Biu din d liu nghin cu thng qua cc cch no ?
2. Cu trc ca mt bng biu nh th no ?
3. Biu din d liu nghin cu thng qua bng biu c nhng u dim
v nhc im no ?
4. C my kiu phn trm trong bng biu ? L nhng kiu no ?
5. C bao nhiu loi th trong biu din kt qu nghin cu thng
qua th ?
6. u, nhc im ca biu din d liu kt qu nghin cu thng qua
th ?
7. H s ng nh hng trong nghin cu mi trng l g ?
8. H s xc nh l g ?
9. Mi quan h gia nguyn nhn, kt qu c xc nh h s ng
nh hng nh th no ?
10. Biu din d liu kt qu nghin cu lm g ?
Ti liu tham kho:
1. V CAO M, 2003, Phng Php Lun Nghin Cu Khoa Hc,
Nh xut bn KH & KT. H Ni.
2. NGUYN NGC KING, 1996, Thng k hc trong nghin cu
khoa hc, NXB Gio Dc.
3. NGUYN VN L, 2001, Phng php lun nghin cu khoa hc,
NXB Gio Dc
449
450
Chng 18
VIT MT BO CO NGHIN CU
(Bo co y )
18.1. VIT NGHIN CU TNG QUT
Bc cui cng trong chui nghin cu l vit bo co nghin cu.
Mi bc ca qu trnh u quan trng cho gi tr nghin cu, cng nh
trong bt k giai on no cng s nh hng n tt c s nghin cu,
m khng ch ring phn . Ni cch khc, bc cui cng l quan trng
nht, v thng qua bo co, nhng pht hin trong nghin cu v nhng ng
dng ca n c lin h m cp trn v ngi c hiu c. Hu ht mi
ngi cha tht khai thc ht s lng v cht lng cng vic trong qu
trnh v kt qu nghin cu ca mnh ngha l bn cha lm cho con s ca
bn bit ni. bi bo co c r rng, mch lc, ngi vit phi ht
sc chm cht trong mi giai on ca bi vit (hay lun n tt nghip i
hc, thc s, tin s). Chnh v th nn tt c cng trnh c th b hng nu
bi bo co y khng c vit tt. Nh Burns vit Cng vic thc hnh
hp dn v c gi tr cc k c th b hng pht cui cng bi ngi sinh
vin khng th kt ni mt cch d dng (1994: 229).
Trong bi bo co, ngi vit cn thm vo hiu bit ca mnh v
s nghin cu; cht lng ca bi bo co ph thuc vo nhiu th nh: ti
kho lo lin kt v ni dung r rng, kh nng din t bng tng logic
v mch lc, kin thc da trn phm vi ch . Kinh nghim cng ng
mt vai tr quan trng trong khi vit bi bo co. Cng c nhiu kinh
nghim th cng nhiu hiu qu trong khi vit bo co. C dn chng c th
th s lin thng mang tnh l lun v thc tin hn. V d: khi mt mi lin
h th hin c tnh h thng cht ch th ngi c tin tng vo vic
nghin cu. S dng li vn din t nhng kin thc tm c s lm
cho ngi c thy d hiu. Ci quan trng l xuyn sut ni dung bi bo
co cn phi th hin ng ton b mc ch vic nghin cu.
S khc nhau chnh yu gia cc bi nghin cu v cc bi vit khc
l ch i hi mc iu khin, nghim tc, thn trng. Ngi vit cn ht
sc cn thn vi nhng g cn vit, chn nhng t ng chnh xc, ni dung
450
451
Xp tn tc gi theo th t Alphabel
Nm xut bn
Nh xut bn
Ni xut bn
452
b. Vi tp ch:
Tn tp ch (t trang s n trang s )
18.3. VIT MT TH MC
C nhiu h thng thit lp tt vit mt th mc. Cch chn vit
mt th mc ph thuc vo quy nh ca trng i hc khoa hc t nhin
hay x hi. Thng dng nht l:
H thng Nga v cc nc ng u.
H thng Internet
454
Chng hai:
Tng quan ti liu. Chng ny s cung cp thng tin nghin cu
trong v ngoi nc v c cht trong mi trng phn. y mi lin h
c cht trong mi trng t - nc v tc ng h canh tc nh hng
din bin c cht. Chng ny phc v 2 mc ch chnh:
1. N cung cp cho ngi c mt vi nn tng thng tin v chng c
th lin quan nhng pht hin, khm ph ca nghin cu din bin, nhim,
lan truyn v gy c c cht phn.
2. N gip chng t kh nng tch ly v x l thng tin x l thng
tin ban u ca ngi nghin cu.
Chng ny c th c vit xung quanh nhng tiu sau y:
Tng quan nghin cu cc vn lin quan ti nghin cu
2.1 c im chnh v vng nghin cu ng Thp Mi
2.2 Khi nim t phn.
2.3 Mt s qu trnh bin i ha hc trong t phn
2.4 Khi nim chung v c cht trong t phn.
2.5 H sinh thi nng nghip vng t phn.
2.6 nh hng ca c cht phn ln h sinh thi nng nghip
2.7 M hnh ha t phn, nc phn.
Chung 3: Ni dung, i tng v phng php nghin cu
3.1. Ni dung nghin cu: c th c nhng ni dung sau
Bin i c cht trong nc phn theo cc tc nhn khc nhau;
Bin i c cht trong cc tng t phn, cha tc ng ngoi cnh
v con ngi;
455
462
463
b/ Mau at:
Lay tng tang at ngay tai v tr lay mau nong san (di goc cay).
V tr lay mau c anh dau X.
au don g
X
X
X
Cuoi don g
10. Nghien cu anh hng cua thuoc tr sau len sc khoe cua ngi nong dan.
11. e xuat cac bien phap han che, ngan chan tac hai.
3.4. Phng phap nghien cu
3.4.1. Phng phap luan
ng dung phng phap luan nghien cu sinh thai moi trng. Trong moi
trng luon co nhng tac ong ong thi vao mot thanh phan moi trng, v vay
khi xet anh gia khong c bo sot yeu to nao. Mat khac, co cac tac ong troi, do
o phai xac nh yeu to troi, chu ao thong qua he so tng tac. V the can phan
tch ong bo: cac ch tieu ly, hoa, sinh hoc at, nc trong at va nc ti, ham
lng thuoc tr sau, phan bon hoa hoc dung trong san xuat nong nghiep.
Khi phun thuoc, thuoc se tac ong ong thi len sau benh, cay trong va
lu tr trong at, nc va trong mau cua ngi trc tiep phun thuoc. Hoac khi
bon phan, phan se tac ong len cay trong, tch luy trong at, nc. V vay,
trong nghien cu nay can phai nghien cu nhieu mat, nhng ong thi phai
xac nh cac yeu to troi thong qua cac he so tng tac trong tac ong len cay
trong va he sinh thai.
Trc het thu thap nhng tai lieu, so lieu, cac ban o co lien quan, cac
tai lieu ve phan bon va thuoc BVTV cung nh cac tai lieu, so lieu co lien quan
en tnh Tay Ninh. Tien hanh nghien cu tai lieu, so lieu, xay dng e cng
nghien cu chung cho e tai, x ly tong hp nhng so lieu a thong ke, cuoi
cung viet bao cao ket qua nghien cu ket hp vi ve bieu o va ban o e
minh hoa cho ket qua nghien cu.
Nghien cu nay c xuat phat t moi quan he tong the gia cac ieu
kien kinh te xa hoi van hoa tap quan va cac ieu kien t nhien tnh Tay
Ninh. T o, a ra nhng hng giai quyet co hieu qua nham bao ve mo
trng ben vng Tay Ninh va gop phan phat trien kinh te.
466
Phan bon
Thuoc BVTV
MOI
TRN G
at
Ton d
Cay Tron g
Cay
s dun g
An h hn g
sc khoe
caon ngi
Cay
hap thu
Ton d
An h
hn g
chat
ln g
non g
at
Nc mat
Nc
ngam
Nc mat
at
Nc
ngam
+ Cac thong tin khac nh cong tac khuyen nong, cac bien phap cai thien
e nang cao nang suat va tao san pham sach cho san xuat nong nghiep.
Lien he va tiep xuc vi can bo cac phong khuyen nong, cac phong
nong nghiep, chi cuc BVTV, tram kiem dch, cac ai ly ban thuoc BVTV
va phan bon a phng cac huyen e thu thap cac thong tin, cac ban
o va so lieu co lien quan ve tnh hnh san lng, sau benh, s dung phan
bon va thuoc tr sau cua ngi nong dan cung nh cac trng hp ngo
oc a co xay ra. T o a ra nh hng ve cac a phng can nghien
cu. So nong dan c phong van am bao t le 30 - 40% tong so ho cua
ap a c chon la ien hnh.
3.4.2.2. Phng phap lay mau
Ket qua phan tch cuoi cung khong ch phu thuoc vao ket qua phan tch
trong phong th nghiem ma phu thuoc ngay t khi lay mau va cach bao quan,
khi chuyen ch va lu tr. Viec lay mau phai than trong e am bao nhng
yeu cau c ban cua mau at nc, nong san tai ni khao sat. Viec lay mau se
anh hng en ket qua phan tch mau. Do o, phai tien hanh chnh xac t khi
lay mau en bao quan chuyen ch mau ve phong th nghiem. Cac mau c
ghi nhan bang nhng ky hieu va ngi lay mau phai ghi chep nhng thong tin
ve ieu kien ngoai canh thi tiet luc lay mau.
* Phng phap lay mau mau
+ Dung cu lay mau: viec lay mau mau phu thuoc vao ngi cho mau,
ngi cho mau phai la oi tng ang canh tac tai khu vc ieu tra, khong
uong ru.... Dung cu lay mau la kim tiem cha qua s dung, bong bang, con
sat trung, lo ng.
+ Phng phap lay mau mau: tay ngi nong dan cho mau can c ra
that ky, sau o lau bang con sat trung ni lay mau, dung kim tiem lay khoang
2ml mau cho vao lo ng, ay nap lai (co nh mau va bao quan lanh t 00C
40C) gi ve ni phan tch trong ngay (Phong xet nghiem sinh hoa - Benh vien
Ch Ray).
469
470
pH
pH - meter
EC
EC - meter
o uc
COD
Bicromate
BOD5
E. coli
MPN
N - NH4+
N(ts)
P2O5 (dt)
Oniani
10
P(ts)
Oniani
11
K(ts)
TOA - meter
So mau (Nessler)
kjendahl
AAS
N - NH4+
13
N(ts)
14
P2O5(dt)
Oniani
15
P(ts)
So mau
16
K(ts)
So mau (Nessler)
kjendahl
AAS
471
Butyrylthiocholine iodide
Thc hien:
Butyrylthiocholine + H2O
Thiocholine + DTNB
Cholinesterase
thiocholine + butyrate
2 nitro-5- mercaptobenzoate
3.4.2.3. Phng phap x ly mau va phan tch thuoc tr sau trong mau
* X ly mau:
+ Mau nc:
- Chiet bang dung moi n hexan
- Lam khan bang sulphat natri, sau o em co quay en can. nh mc
1ml bang n-hexan.
+ Mau at va nong san:
- Chiet mau vi dung moi axeton bang phng phap chiet soxhlet, sau
o chiet ra khoi dung moi axeton bang nhexan.
- Loai cac chat hu c va mau bang cach cho dung dch mau va dung
moi chiet n - hexan qua cot silica mesh 100 200.
- Giai hap bang hon hp dichoromethan va nhexan.
- Lam khan bang sunphat natri, sau o em co quay en can. nh mc
1ml bang nhexan.
* Phan tch mau:
Ho chlor hu c
Thiet b:
au do:
Kh mang: N2
Ho lan hu c:
Thiet b:
473
Loai mau
n v So
tnh lng
So ch tieu
phan tch
Tong so ch tieu
phan tch
01
Nong san
mau
10
80
02
at (mua nang)
mau
42
336
03
at (mua ma)
mau
30
240
04
at (PT. KLN)
mau
20
05
mau
10
+ PT. LHVS
10
12
120
+ thuoc tr sau
10
60
12
120
06
mau
10
07
mau
10
+ PT. LHVS
10
80
+ thuoc tr sau
10
70
08
mau
10
11
110
09
Mau
mau
Tong cong
mau
76
1243
474
Mo hnh Fugacity
Fugacity (f) la mot khai niem hoa ly c ban c thao luan theo cac
thuat ng mi va c xac nh nh la xu hng cua mot chat hoa hoc chuyen
t pha nay sang pha khac. Tnh chat nay co the c tnh theo n v ap suat
(Pa), gia s ta anh gia mot mo hnh 1km2, goi la mot n v the gii c chia
ra thanh sau phan vi cac thanh phan a xac nh nh: khong kh, nc, at,
ca, bun l lng va bun lang. Ngi ta cung a ra khai niem dung lng moi
trng cho moi phan (Z = mol.m-3.Pa-1), t o nong o ly thuyet co the c
tnh sau s phat tan cua mot lng chat nao o (C = mol/m3).
C= f.Z
Can bang se at c khi cac fugacity la bang nhau trong tat ca cac bo
phan:
f1 = f2
Nh vay
C1/Z1 = C2/Z2
Va
bang
476
478
V.1. Kt lun
V.1.1. Tp qun, hin trng s dng thuc BVTV ca nng dn Ty Ninh
V.1.1.1 thuc BVTV ca nng dn trng rau
V.1.1.2 ca nng dn trng ma
V.1.1.3 ca nng dn trng cy n tri
V.1.1.4. ca nng dn trng u phng
V.1.1.5. ca nng dn trng la
V.1.1.6. ca nng dn trng thuc l
V.1.2 Tp qun s dng phn bn ca nng dn Ty Ninh
V.1.2.1 ca nng dn trng rau
V.1.2.2 ca nng dn trng ma
V.1.2.3 ca nng dn trng cy n tri
V.1.2.4. ca nng dn trng u phng
V.1.2.5. ca nng dn trng la
V.1.2.6 ca nng dn trng thuc l
V.2. Kin ngh
V.2.1. y mnh cng tc qun l thuc BVTV v phn bn
V.2.2. y mnh cng tc hun luyn nng dn
V.2.3. Hn ch ti
Ti liu tham kho
Ph lc
Ghi ch: Bn c th kt cu khc i v, chng, phn. V d c th c
Chng 1: M u; Chng 2: Tng quan; Chng 3: Ni dung, phng php,
mc ch nghin cu; Chng 4: Kt qu nghin cu 1; Chng 5: Kt qu
nghin cu 2; Chng 6: Kt qu nghin cu 3 ; Chng 7: Kt lun v
Kin ngh; TLTK; Ph lc.
481
18.6.2. e cng viet bao cao nghien cu bao ve luan van thac sy
(ngun Nguyn Th B Nm)
TN TI: nh gi tim nng t ai tnh C Mau
Trang Ba
Trang ph ba
Li cm t
Danh mc cc ch vit tt
Danh mc cc bng
Danh mc cc s , th, hnh v
PHN M U
Chng mt: TNG QUAN CC KT QU NGHIN CU
I.1 CC NGHIN CU V TI NGUYN T V NH GI T
AI
I.1.1 Cc nghin cu v t v lp bn t Vit Nam
I.1.2 Cc nghin cu v nh gi t ai Vit Nam
I.1.3 Cc nghin cu v t v lp bn t BSCL v C Mau
I.1.4 Cc nghin cu v nh gi t ai BSCL v C Mau
I.2 NHNG KHI NIM, NGUYN TC V TIN TRNH C BN
NH GI T AI CA FAO
1.2.1 Tng quan v nh gi t ai trn th gii v s ra i ca
phng php nh gi t ai ca FAO
I.2.2 Mt s khi nim c s dng trong nh gi t ai ca FAO
I.2.3 Cc nguyn tc trong nh gi t
I.2.4 Tin trnh nh gi kh nng thch hp t ai
I.3 NG DNG K THUT GIS (GEOGRAPHICAL INFORMATION
SYSTEM) V M HNH HO TRONG NH GI TI
NGUYN T
482
484
VII.1.1 Mc tiu ca nh gi t ai
VII.1.2 Tin trnh kt hp so snh gia t ai vi yu cu ca s
dng t
VII.2 XY DNG M HNH TRONG ALES
VII.2.1 Yu cu nh gi theo cht lng t ai trong ALES
VII.2.2 Xy dng m hnh trong ALES
VII.3 NH GI KH NNG THCH HP T AI
VII.3.1 Phn loi kh nng thch hp t ai v phng php xc
nh cc mc thch hp
VII.3.1.1 Phn loi kh nng thch hp
VII.3.1.2 Phn cp kh nng thch hp t ai C Mau
VII.3.1.3 Phng php xc nh cc cp thch hp cho cc
n v t ai
VII.3.2 Kt qu nh gi kh nng thch hp t ai cho cc LUT
c chn.
VII.3.3 nh gi chung v kh nng b tr ca cc loi hnh s
dng t
Chng tm: XUT S DNG T CHO CC MC TIU SN
XUT NNG LM NGHIP
VIII.1 PHN VNG S DNG T NNG LM NGHIP
VIII.1.1 Tng quan cc vng trc y
VIII.1.2 Phn vng s dng t nng lm nghip
VIII.2 XUT S DNG T NNG LM NGHIP
VIII.2.1 Nguyn tc xut
VIII.2.2 xut kh nng s dng t nng lm nghip
Chng chn: MT S VN V MI TRNG CN QUAN
TM TRONG S DNG T C MAU
486
488
489
297
Hnh
185
Trang
492
7. Tm tt lun n
Tm tt lun n phi in chp hoc in typ kch thc 140 x 210 mm
(kh A4 gp i). Tm tt lun n phi c trnh by r rng, mch lc,
sch s, khng c ty xa. S ca bng biu, hnh v, th phi c cng
s nh trong lun n.
Tm tt lun n c trnh by nhiu nht trong 24 trang in trn 2 mt
giy, c ch Vni-Time 11 ca h son tho Winword hoc tng ng. Mt
ch bnh thng, khng c nn hoc ko dn khong cch gia cc ch.
Ch gin dng l Exactly 17pt. L trn, l di, l tri, l phi u l 2cm.
Cch bng biu trnh by theo chiu ngang kh giy th u bng l l tri ca
trang. Tm tt lun n phi phn nh trung thc kt cu, b cc v ni dung
ca lun n, phi ghi y ton vn kt lun ca lun n.
Cui bn tm tt lun n l danh mc cc cng trnh ca tc gi
cng b lin quan n ti lun n vi y thng tin tn tc gi, nm
xut bn, tn bi bo, tn tp ch, tp, s, s trang ca bi bo trn tp ch.
Danh mc ny c th in trn trang ba ca tm tt lun n.
Cu hi:
1. Nhng yu t cn ch khi vit mt bo co nghin cu ?
2. Cch sp xp ti liu tham kho trong mt bo co nghin cu nh
th no ?
3. Mt bo co nghin cu y gm nhng phn no ?
4. Phn no trong bo co nghin cu l quan trng nht ? Ti sao ?
5. S ging v khc nhau gia cc bi bo co nghin cu l g ?
6. Trc khi vit mt bo co nghin cu th ngi nghin cu cn
phi vit mt dn bi chi tit nh th no ?
7. Ti sao phi vit mt dn bi chi tit sau mi vit bo co nghin
cu ?
8. Bo co nghin cu c s dng lm g ?
9. Tm quan trng ca mt bo co nghin cu ?
10. Nhng thun li v kh khn khi vit mt bo co nghin cu l g ?
Ti liu tham kho:
1 . V CAO M, 2003, Phng Php Lun Nghin Cu Khoa Hc,
Nh xut bn KH & KT. H Ni.
493
494
Phng phap
Luan
Phng phap
Thong ke bang mo
hnh toan
Phng phap
cu the
ieu
Kien
TN
Hien
Trang
TN
MT
Phng phap
ieu tra
Lap
Phieu
Thu
thap
thong
tin
X ly mau
Phng phap
lay mau
Thong
ke so
lieu
Mau
at
Mau
nc
Mau
nong
san
Mau
mau
KT
Tong Hp
476
Thao Luan
Phng phap
phan tch mau
Ch tieu
ly, hoa,
vi sinh
D
lng
thuoc
BVTV
Chng 19
Khng cn c ph lc.
Ci c bn nht l BCTT phi trung thnh tuyt i vi bo co chnh.
ng thnh quyn ring (nm ngoi bo co chnh hay i km bo
co chnh. V d, bo co ti "nh hng tn d thuc BVTV trong t,
nc ln cy trng v sc kho ngi dn", ng thi vi Bo co chnh
dy 300 trang, cn c bo co tm tt cng tn nhng ch c 36 trang. V d
khc, lun n tin s phi i km vi mt bo co tm tt lun n khng qu
22 trang. Mt khc, ngay trong lun n tin s hay thc s li c thm tm tt
bo co (xem phn di).
19.2. CCH VIT BI TM TT CA MT BO CO
Ti sao li phi vit bi tm tt? Bi v, mt mt, nhng ngi qun
l, cc nh lnh o v nhng ngi lm khoa hc mun tm hiu ti,
cng trnh nghin cu nhng khng th c thi gian v iu kin ngi c
ht bo co chnh. BCTT s gip h lm iu trong vng mi lm pht.
Mt khc, nh c BCTT m ta c th giao lu thng tin cho nhau, tm
hiu cng lnh vc, hoc mun cng b kt qu ca mnh cho th gii bit.
T , nhng ngi quan tm s tm hiu k hn bi bo co y . Ngy
nay, Website trn mng Internet s gip ta c lc vn ny. C mi mt
pht trn th gii li c mt sng to, pht minh, nu chng ta khng lm
cch ny th chng ta s khng hi nhp c th gii.
Khc vi Bo co chnh, bi tm tt mt ca mt bo co thng c 3 loi:
Tm tt bo co (summary)
Tm tt bo co ngn (abstract)
Tm tt bo co cc ngn (bulleting) hay thng tin ngn ng trn
cc tp ch chuyn ngnh.
19.2.1. Cch vit tm tt bo co
y l mt bi vn (text) ngn nhng khi ngi ta khng c thi gian
c c ton bi bo co chnh, h vn c th hiu c ni dung chnh
ca bi bo co chnh hay lun vn y.
495
Tm tt LUN N TIN S
Tn ti: "Nghin cu qu trnh lan truyn, bin ng v nh hng
ca c cht ln h sinh thi nng nghip vng phn ng Thp Mi".
t phn ng bng sng Cu Long c ci to v s dng rt
a dng trn quy m ln. Nhng vn kh khn ti ch lin quan n s
c hi do chua phn c nghin cu l thuyt v thc nghim t nhiu
nm qua. Tuy nhin, nhng kinh nghim c kt trong lnh vc ny ch tp
trung ch yu vo li ch cc b ca nhng vng t phn. Sau nhiu nm
ci to v chuyn i nhng vng t phn b hoang thnh nhng vng t
canh tc, nhiu vn xut hin nhng vng rng ln k cn do s lan
truyn cc axit v sn phm t chng trong h thng knh rch ng bng
496
497
Acid sulfate soils have been reclaimed and used widely on a large
scale in the Mekong Delta. The problems related to toxicity due to acidity
have been theoretically and experimentally studied for a long time.
However, experiences gained from acid soil reclamation and development
have mainly concentrated on the local benefits from the area of acid sulfate
soil only. After many years of reclamation and changes from fallow areas
of acid sulfate soil to cultivation areas, many problems have arisen in
adjacent areas due to the movement of acid products in the canal system in
the Mekong Delta. This is a new field of study, which has drawn interest
from related scientists.
The thesis namely: Study on movement, changes and effects of toxic
substance on agro-ecological system of the acid sulfate soil in the Plain of
Reeds has been theoretically studied and experimentally carried out since
1991 at the experimental study area of Tan Thanh, Long An province and
surrounding areas of Hoa Binh and Phuoc Xuyen canals in Dong Thap
province. These findings were then have been verified by application of a
mathematical model. The thesis has investigated the transportation and
changes to toxic substances in soils and water as well as the theory and
magnitude of the effects of these substances on the agro-ecological system
of the acid sulfate soil area, particularly, the main effects of toxic substances
such as Al3+, Fe2+, Fe3+, SO42-, Mn2+, and toxic organic matters on the flora
of the acid sulfate soil areas. These impacts have been discussed based on
specific cases. In the field conditions, impacts are caused by many different
factors, hence, we have presented the effects of the toxic substances in two
categories: the natural conditions (forest living in inundation area of acid
water) and artificial/man-made condition (such as cultivation on reclaimed
areas).
The thesis has concentrated on analysis of experiments and utilized
the invented chemical balance of acid water in the Plain of Reeds called
Jurbanite. A mathematical model has also been established for simulating
the movement of acid water. The thesis has proposed practical methods
498
502
504
n mc lch s
Xin lu trnh by bo co trc hi ng hay trc hi ngh khoa
hc khng phi l ni chuyn, khng phi k chuyn, khng phi c
bi, khng phi din thuyt m ch l trnh by bo co vi c th ring
m ch n c m thi (it is no talking, no speaking, no telling, no reading,
presentation only).
Hin nay ngi bo co thng s dng cng c l chng trnh
powerpoint lm bi trnh by. Bi v, mun lm c bi Powerpoint th
bn phi tht s hiu bi. Khi bn lm c Powerpoint th bn li cng
hiu bi hn v cui cng l kt qu trnh by s tt hn.Chng trnh ny
lm tit kim cho ta rt nhiu thi gian m li rt sinh ng. Bi n c nhiu
hiu ng trnh by a dng v hp dn. Cc bn c th hc cch vit
Powerpoint qua bn mnh hay qua ti liu (sch bn sn hiu sch).
Xin nh rng, c ai ni, cng c quyt nh nng sut v cht
lng sn phm. iu rt ng cho trng hp ny.
19.6. CC LOI HI NGH KHOA HC
Mi n gi cn nhiu ngi cha phn bit c s khc v ging
nhau ca cc loi hi ngh khoa hc. Mt cuc hp chuyn no h cng
gi l hi tho. Trong khi c kh nhiu hnh thc hp khc nhau m h
khng phn bit. l thi quen ca nhiu ngi hin nay. Nhn dng cc
loi (hi ngh) hp l rt quan trng ngi lm khoa hc bit nn tham gia
cuc hp no cho ng, nht l khi gi bo co ca mnh n cuc hp .
Thng thng, cc hi ngh u c thng bo ln 1, ln 2, ghi r
tn, a im, thi gian, ni dung ch , loi hnh, ti tr, kinh ph, ban t
chc, a ch e-mail, fax, ng k, summary, thi hn np, hotel... Ngi
lm khoa hc mun tham gia phi c k theo tng ch (topic) m t
cc ti (thema) cho ph hp.
C th c nhng dng sau:
505
quc gia vng hay quc t. Ch to t 3-5 ngi c 1-2 ch tch (chairman),
ban t chc, ban th k, ban xut bn. Bn v cc vn v m c tm c
quc t. v d: " Conference on Sustaiable development in the world",
Johanesburg, 2000.
i hi (congress): Quy m ln ca nhng nh khoa hc cng
ngnh hay chuyn ngnh bn tho ng li nghin cu v m hp bu ra
cc chc danh lnh o, cc ban. Bo co chuyn ni cm mang tnh
chin lc ngnh, lin ngnh.
19.7. CC DNG BO CO HI NGH KHOA HC
hi ngh chuyn , c th c rt nhiu kiu, loi, dng bi bo co
nhng thng c 2 dng ph bin sau:
Bo co thuyt trnh (oral papers): y l bo co ton vn hay
bo co y . Bo co phi c tnh mi tnh khoa hc. sau khi np
summary Ban t chc s chn nu summary no c chn bo co s
c ban t chc s thng bo cho ngi c chn. Tip , ngi c
chn phi gi bo co y cho ban th k h duyt, cho in dng
"Colection of Papers. Ngi c bo co phi trnh by trong 12-15 pht
vi khong 5000 t do ban t chc quy nh s ch ca bi bo co, quy
nh mu font ch, cch nh dng, hnh v, bng biu... Nu c chn
ng trong k yu li phi chnh sa cho ph hp. Tuyt nhin l bo co
phi khng c li chnh t.
Bo co treo tng (post report hay poster paper). Nu khng c
chn lm bo co oral th c th c chn treo tng. Loi ny c quy
nh v a im trng by (phng, nh trong khun vin hi ngh), thi gian
treo bao nhiu ting. Kch thc khung tng c treo cng c thng bo
r. V vy, ngi c Poster phi cn nhc vit bao nhiu trang, hnh nh,
th no, mu g,... ngi xem thy c v hiu mnh. Bi v dng ny
khng phi trnh by trn din n, m n gi quy nh thnh vin tham gia
(participals) n thm poster ca bn, bn s phi gii thch ci g ngi ta hi
hay trao i, gp . Ht gi thu li mang v, khng xut bn.
507
19.8. CCH TR LI CU HI
Khi trnh by d dng oral paper hay poster bn u phi tr li cu
hi m ngi nghe (hi ng gim kho, thnh vin hi tho) t ra.
Mun tr li tt yu cu bn phi:
Nm tht chc lnh vc ti mnh nghin cu;
Ht sc bnh tnh, sang sut nhn nh dng cu hi v sau ;
Tr li tht ngn gn, ng trng tm cu hi.
Ch ng, bnh tnh, t tin l iu cn thit khi trnh by v nht l khi
tr li cu hi. Khng tr li hoc ni ngoi cu hi. Khi c trnh cao th
ngi bo co c th m rng vn hoc to ra cu tr li d dm, li
cun ngi nghe. Nu nhng cu hi c lin quan ni dung bo co th nn
s dng bng biu (trong Powerpoint) tr li cho sinh ng.
Nn nh rng tr li tt, trong bo co bo v lun n, l mt yu cu
khng th thiu c (c im ring cho phn tr li).
Khi tr li, bn c th tranh lun vi ngi hi, c th l hi ng
gim kho, nhng khng nn c thi n thua, phi khim tn din t cho
ngi hi hiu vn . l iu kh nhng phi lm. Trnh tnh trng mt
bnh tnh, p ng tr li sai mc d bi vit rt tt.
508
1. Co bao nhieu phng phap NCKH? Lay v du minh hoa cho moi
phng phap o.
2. Trong NCKH moi trng th phng phap nao thng c s dung
nhieu nhat? v sao?
Chng 3
1. Hay trnh bay cac bc hnh thanh mot e tai nghien cu? Cho v du?
2. Nhng van e can quan tam khi ban la chon e tai nghien cu la g?
Chng 6
509
Chng 7
1. V sao trong NCKH thu thap thong tin (mau) la khau khong the thieu
c?
2. Co bao nhieu hnh thc, phng phap e thu thap thong tin?
Chng 10 Thu thap so lieu dung cac thang iem quan iem
1. The nao la thang anh gia thai o? Quy trnh xay dng?
2. Trnh bay s bo cac loai thang anh gia s bo?
Chng 11 Thiet lap o tin cay va gia tr cua mot cong cu nghien
cu
1. V sao ta phai kiem tra o tin cay cua cac cong cu NC?
2. Phng phap xac nh o tin cay cua cac cong cu NC?
Chng 12 Lay mau
1. Trnh bay cac phng phap lay mau thng s dung trong NCKH?
2. Y ngha cua viec lay mau?
Chng 13 Cach viet mot e xuat nghien cu
1. Cach thc trnh bay mot e xuat NC?
2. Da vao mau, hay viet mot e xuat cho e tai ma ban t chon.
510
511
TI LIU TRCH DN
1. V CAO M, 1996, Phung php lun nghin cu khoa hc, NXB
Khoa hc v k thut.
2.
512
12. Ott, Wayne R., and David T. Mage, Measuring Air Quality Levels
Inexpensively at Multiple Location by Random Sampling, J.Air Poll.
Control Assoc. 34 (4):365-369 (April 1981).
13. Simson, R. W., Comment on Measuring Air Quality Levels
Inexpensively at Multiple Location by Random Sampling, J.Air Poll.
Control Assoc. 34 (94):952-953 (September 1984).
14. Student, New tables for Testing the Significance of Obversations,
Metron; 5:105-108, 114-120 (1925)
15. Student, On the Probable Error of the Mean,Biometrika, 6:1-25
(1908).
Cu hi:
1. Th no l mt bo co tm tt ?
2. Vit bo co tm tt lm g ?
3. C my loi tm tt bo co?
4. cch vit mt tm tt bo co (summary) ?
5. Cch vit mt tm tt bo co ngn (abstract) ?
6. Cch vit keyword nh th no ?
7. Cch vit thng bo khoa hc cc ngn nh th no ?
8. Cch vit bi thng bo khoa hc nh th no ?
9. C my loi hi ngh khoa hc ? Nu r tng loi hi ngh ?
10. Cch tr li cu hi trong mt bo co khoa hc nh th no ?
Ti liu tham kho:
1. V CAO M, 2003, Phng Php Lun Nghin Cu Khoa Hc,
Nh xut bn KH & KT. H Ni.
2. NGUYN NGC KING, 1996, Thng k hc trong nghin cu
khoa hc, NXB Gio Dc.
3. NGUYN VN L, 2001, Phng php lun nghin cu khoa hc,
NXB Gio Dc.
4. TRUNG NGUYN, 2005, Phng Php Lun Nghin Cu Khoa
Hc(Cm nang hng dn tng bc dnh cho ngi bt u). Nh
xut bn Lao ng - X hi. H Ni.
5. NGUYN THANH PHNG, 2000, Bi ging mn phng php
nghin cu khoa hc, i Hc Cn Th
514
515