ALBERT CHAMPDOR

Eski Msrn

OLLER K TABI
British Museumdaki
An, Hunefer, Anhai Papiruslanna Gre

eviren;
Suat TAHSU

Ruh ve Madde Yaynlan

B u Eserin
H er Trl Hakk
Metapsiik Tetkikler
ve
lmi Aratrmalar
D em e in e
Aittir

D em ek ten yazl izin alnmadan

hibir alnt yaplamaz

Kapak D z e n i : Cemal G R S O Y

Dizgit B a s k :
Yan Matbaas, T e l : 52B 37 52
stanbult 1984

EVRENN NSZ
Eski uygarlklara, bizimle h ibir ilikisi kalm am gibi g r
nen b ir h alk n yaay ve dn biim lerinden bize kalan izlere
yanam ak zordur; am a yararsz deil,..
B u gemi u ygarlklarn verilerine bakarken iki eit nyar
g ile kar karya bulun uruz: B irincisi sbilimsel dediim iz
yaklam tr. Bilm eyiz ki yorum larm z, Tinde yaadm z d
nem in geer akesi olan b ir deer y a rg la n sistem u n in prizm a
s ardndan, asl geree bakld n da bize gre bir grnt
elde etm ekten ileri gitmemektedir.
kincisi, b ir tr oklt, gizemci yaklam dr ki ne varsa eski
de v a r biim inde bir zihn faaliyete yol am aktadr. K uku yok
ki insanln bir u u r-alt birikim i gemi deneyim lerin izlerini
tam aktadr. n san lk b ir btndr. B ir evrim srecini hep b ir
likte yaam aktadr. B u sreci incelerken, dnem leri p a fta p a fta
ayrarak birbiriyle hi ilgisi olm ad sanlan ad alar kefe a
lm ak bizi yan lgya srkler.
O halde ne yapm al?
S rf eletirileri getirm ek bize fa y d a l olan ipin ucunu yak a
layp, izlemeye yetmez. Eski u ygarlk larn bize yansm izleri
varsa bu, bize b ir bildiri, bu gn k yaam m zla zletirmemiz ge
reken bir bilgi ykdr.
Eski M sr, B b vb. u ygarlk larla
dediimiz bir srecin balangcdr.

birlikte, Bat uygarl

Elinizdeki zet yapt, b ir sr allm am szck, tan r ad

ve ilk bakta sam a grnen im a jla rla doludur. Ancak, urasn
unutm am ak gerekir ki M.. 3000 yl sren b ir uygarlk oda o la
rak ortaya kan b ir dnya parasnn bu verilerini b ir rpda

V a h zavall pu tperestler! veya n iin lm karsnda b u kadar

lgi ve zahm et? biim inde bn yorum larla geitirenleyiz.
Bu
ze asl
olduu
m an n

evirisini sunduum uz yapt 3u bakm dan y ararld r: S i

l ler K it a b n n bilim sel ve karlatrm al evirilerini
gibi aktardaydk, d a h a ilk satrlard a h ibir ey an lam a
verdii skntyla k aldrr atardnz.

Oysa kitabn Fransz yazar, -b t n cidd aratrm alarn jdeerlendirm eyi bi bor biliriz- M sra, on dokuzuncu yzylda
moda, bir Pierre Loti rom antizm i le gitmitir*
B u da, kanlm azd. Birbirin den onca uzaklam, birbirine
onca yabanclam ki kltrn akmas, dah a bak a trl ol
sayd, y ararl olmazd.
B ir kiiden h er eyi birden bekleyemeyiz. K ita b n b ir b l
mnde, uzaktan gelen mezzinin sesini:
D ervilerin atlar,
uzaktan cinlerin szlanm as gibi geliyordu* diyen bu yazar, in
de bu lu n du u ortam n bu gn k realiteleri ile lgilenm enin gere
in i hi duymamt*
stelik, szcklerin aktarlnda, hrlstiyanlkta k ullan lan
terim lerden yararlan lm ki bu da kanlm azd. evirim izin
szckleri konusunda u aklam ay yapm am zda y a ra r v a r: B u
gnk Trkem izin iinde bu lu n du u gei dnem inin gereksin
m elerine uyduk, an cak eski szckleri de kullanm akta b ir sa
knca grmedik. Eski M sr szcklerinin transkripsiyonuna ge
lince, tam doru okunduu bilinm eyen bu szcklerin Franszca
transkripsiyonuna uyduk. A n cak T e b gibi, M e m fis* gibi sk
a tek rarlan an lar Trke okunuuna gre yazdk.
M etnin btn o k arm akark sistem atiine karn ok ilgi
ekici baz nok talara deinm ekte olduunu d a sylemekte y arar
v a r: lk bakta bu sistem atik reenkarnasyon, evrim gibi b ir ta
km fikirlere hi de sahip deildir. l, ebediyetler boyu, eer
slih: dorulardan bulunduysa, evrenle btnleir. Ancak, K u r
a n da da belirtildii gibi, bu m u tlu l ler br dnyadaki cen
nette yemekte, imekte, cinsel zevklerini bile salam aktadrlar.
kinci nokta, br dn yan n ikili grnm dr. B ir ta ra fta
karanlklar, straplar, korkun yaratklar, korkutucu tan rlar, tu -

zaklar varken, br ynde stn tesirler, mutluluk hisleri var

dr.
Ayn ikilemi Tibet'in ller K ltabnda da grrz: Kzgn
tanrlar ve Gle tanrlar.
Aslnda, Msr'n bu ller K itab byk bir olaslkla H in
distana gitmi, orada da unutulmaz etkiler brakmtr. R am ayana destannda bir dn srasnda, dardan gelen hediyeler
arasnda l ler Kitab da anlmaktadr.
nc ve ok nemli nokta Kyam etler* meselesidir. Y
km, kaos ve yeniden doum.
Bildiimiz evrende bir toz zerresi olan gezegenimiz Dnya
ya, btn Kinat bilgisinin verilecei dnlemez.
Kitaptaki evren szc yalnz dnyamz (ve br dnya*
mz) ierir. Gene Kitaptaki Gne Kay da uzak bir perspek
tifi, arnm ruhun katlaca Pln lar fikrini hatrlatmaktadr.
Suat TAH S

MISIRIN LLER KTABI

GR

B U R A D A N S A N LA R IN , T A N R IL A R IN
VE L LE R N T A R H BALAR.
LM SZ M IS IR ... Bilinen en eski uygarlklar, gemiin 'b
yk imparatorluklarnn ou bize teknikleri> san'atlar, ura
lar,. toplum biimleri hakknda ok az dkman brakmken;
arkeologlar Mezopotamya ve Orta Amerika'daki, kumlarn veya
cangldaki rm bitki ve sarmaklarn altnda kalm eski
ehir katlarn sabrla aratrp bir ka iz bulmaya alrken M
sr'da, ei grlmemi bir uygarln varln tanmak, llerin
cmerte bir hediyesi gibi onu. almak iinf Msr'a gitmek yeterlidir. Bu, alt bin yl yaam bir Msrdr ve sizi hemen kabul
eder, kendine hayran brakr. Ona temas edince, Semv N neh
ri gibi basz ve sonsuz, ebediyetin mitsiz, mumyann dokunul
maz oluundan zevk alanlarn adsz yaamn paylarsnz, K a
nt elde etmek iin gerek tapnaklarn
stunlarna elleriniz
demeden, D o u a t n srlarnn, G e c e n i n O n i k i K a p s nn, l ruhlarn yemek iin aratran timsah azl B y k
Y i y i c Vnin, V d E n g e r e Vnin, tanrlarn zel meknlarndat serseri gezegenler arasnda kaynaan canavarlarn derin
srlarna ermeden lmsz Msrn yaam ve scaklndan bir
ey vcudunuza ve ruhunuza sokulur. nk lmsz Msr zellikle de, mavi N boyunca sralanm dalardaki dank mezar
lardadr. Tapnaklar gizli kitaplardr ve byk kaplarnn ge
risinde, tavanlarn stunlarn tuttuu dev salonlarn glgesin
de, esiz bir gkyznn safl ve parlts le yumuam t a n r - n e h r i n okaylar gibi, gemi yzyllarn mevcudiyet
mucizesi heyecan vericidir. Msr tarihi, dnyann yaratlnn
karklklarna, ayni zamanda ilk firavunlar olan karde katili
tanrlarn azgnlklarna balanr, Msr'n lk bakenti olan Thinis krallarnn yaklak M. 4000 ylnda tahta k ile, 35 yz

GR
yl sonraki, Tebi yikan AsurbanipaVin ylltklartmn deindii,
kokumu S a i t sllesi arasndaki Eski Msr tarihi, btn uy
garlklarn, arasnda kltr ynnden olduu kadar madd a
dan da en artc bir baar olarak grnr ve bu evren, zam'
mn belleinde ve uzayn soukluunda br an olarak kalmadk
a byle srp gidecektir. Biliyoruz ki ilk balarda, yalnzl- inisiyelerin bildii yaam koruyan nefese, reme gcne ve korkun
bysel glere sahip olarak, Memfis dneminin yin metinle
rinde tanmlanan kabile toteminin (k a ) koruyuculuuyla, klan,
mutluca gelimektedir. Bu totem sonralar n o m 'u n (Eski M
sr da idr blm) tanrs ve teki tanrlar arasnda en ustas,
ulusal tanr olacaktr,
A b y do s fun K r a l
Tabletleri,
Tinit sllesinin,
merkez olarak A b y d o s yaknndaki T h i n i s yerleim yerini
setiklerini kayd etmektedir. Eski Msr uygarlnn ilk beii
oras oldu. M, yaklak 3315te $Kuzey ve,G n ey Msr toprak
larm dengelemek iin* firavun Menes %Krallk ehrimi kurdu
ve bu bakenti zMennefer* Memfis diye adlandrd. Kendinden
%onra gelecekler, bundan sonrat tanrsal babalarnn elinden
i f t t a c, kudretlerinin bysel sembollerini alacaklar, H o rus, R ve Osirisle zdeleecekler, kValarn, uyruklarnn ya
amnn, bitkilerin z sahibi olacaklar; tanrlarn, Byk Sihir
bazlarn hizmetkrlar, en tartlmaz despotlar olacaklard;
a n k h , o n z a , s e n b ; yani salk ve g olacaklard. Memfis*in byk yapclar le
Piramitler
dneminin baladn
gryoruz. Bu gsterili dneme, III. sllenin kurucusu, R*nm
orta firavun Zoserin ve vekili, mimar, Kral Bys Srlarnn
efi mhotepin kiilikleri egemendir. O Arabistan llerinin rz
grlar ile anm, Libya'nn yksek falezleri zerinde, Osirisin
lmszln ve ei bulunmaz bir egemenliin parlakln do
rulayan, o yklp kmez dev ant, basamakl, artc S a k k a r a piramidi ykselir. Bu mezar kskanan Zoserden sonra
gelenler daha byklerini yaptrdlar. Bunlar Byk PiramitlerJdir. Bu dev yaplar halkn hayranln uyandrmak ve firavunun
mumyalanm ls nnde yeniden dirilme ayinlerinin eriil
mez bir srrn derinliklerinde cereyan ettii, grne gre, k~

MISIRIN LLER KTABI

k l odasn korumak iin yaplmt. Sfenks bu dev mezar
lar hep gzetler* Krmzya boyal yiizii, sadece gnein doduu
ufuk noktasn seyreder. O kral mumyalarnn yasak eiklerinin
bekisidir. Gezegenlerin arklarm dinler; ebediyetlerin kysn
da btn olmu olanlar ve olacaklar gzetir. Uzaktat Semvi
NiVin akna, gne - kayklarnn yryne bakar, O, Jf&rmafcftis'dir; Do#u ufkunun Horusudur; hatta hayal edilmi tan
rlarn yzdr. Sonralar V. sllenin dindar firavunlar zama
nnda (M . 2680-2540) Msr, gne tapnaklar, difciZttaftar,
astronom rahipler iin rasathneler,
Grcler ce <fenen fid'nn byk rahipleri iin zel mabetler le dolar. O zama
na kadar tann ile zdelemi firavun insanlar. Kukusuz her
zaman R'nn eiti ve O ndan kmtr; ancak otokrat atalar
nn halka uygulad mutlak krallk rejimini yumuatr. JVomarfcar ftfom Bakanlan) Nbya ve Sudanla ticaret edent Koftu
ToprfeZan^na kadar inip bu blgelerden, firavunlarn lksn
besleyen baz masals zenginlikleri getiren kervan balan ile i
birlii yaparak zenginleirler. Yeni kentler, byk tapnaklar
kurart evrelerini bir memurlar ordusuyla doldururlar.
Deir
e l B a h a r V d e k i kralie Hatchespoutun freskleri bize, Msr
askerlerinden nce3 bu para canls ve korsan kervanclarn bas
knlarndan birinin hikyesini anlatr. Gerekten de hrslan doy
maz hale gelmi firavunlar tOuaouat lkesini ve Nbyallann ka
fasn ezmek iin%generallerini gnderdiler. B u , smraelere do
ru genileme dnemini belirleyen zaferlerint kymlarn can stktct aynntlarna deinmiyoruz. Doksan be yl hkm sren II.
Pepi zamannda Bu, tanr - firavunlardan sonra, btn dn
ya tarihinde, en uzun sreli saltanattr Osiris srlannn kor
kun anahtarlarn ellerinde bulunduran rahipler, rejimin ayr
calkl kiileri oldular. Hi vergi vermezlerdi ve firavununkinden
daha gerek bir gcn sahibi idiler. Bylecet Orta mparatorlu
un arifesinde, siyset ve din hukuku arasnda acnacak bir kar
gaa hkm sryordu. Br ayrcalklar oligarisi varln kant
lamakta sabrszlanyor ve Devlet ilerinin ynetilmesinde gittik
e daha etkin bir katlmay srarla talep ediyordu. Bununla bir
likte rahipler snfnn istekleri btnyle yerine geldikten yak

GR
lak iki yzyl sonraf eski a tarihinde hi grlmemi top
lumsal bir tepki btn lkeyi temellerine kadar ykt. Uzun s
ren suiistimallerin arl, vergilerin umursamazcasna ada
letsiz dalm, vergi toplayclarn zulmleri, efendilerin kayt
szlt isizlik, alk, salgn hastalklar, grnmezliklere gizlen
mi firavunun apak yetersizlii anarik bir durum yaratmt.
Kontrol edilemediinden bir on yldan brnet gittike kt
leen bu hal, gerek bir halk ihtillinin zaferi ile sonuland. Bu
olaylar, ocukluundan beri deli olan ve bir timsahn dileri ara
snda can veren firavunun kurduu, mer olmayan Herakleopolis firavunlarnn egemenlii srasna rastlar. Bylece, Eski Msrt
Avrupadakilerden 3200 yl evvel, btn fddet hareketleri, domatik arlk nanslar ve kanl i savalar le, halk egemenli
ini tamd. Msr. son Herakleopolis firavunu ile birlikte az kald
bu kaosta kayb olacakt. M. 2000 ylna doru Tebliler, N n
bereket getirici tama dorultusunun tersine, gneye ynelen
ihtill dalgasna set ekmeyi baardlar> Merkezi g onlara ge
ti, mer ve zgrlk firavunlardan oluan yeni bir slleyi
tandlar. politikalarn bir eit sosyal devletilik dorultusun
da ynlendirdiler. Bu sistem daha mtevzi snftan kiilerin dn
ve devlet grevleri almalarna msaade ediyordu. Bylece halk,
her eye ramen, kaba zaferlerinden br eyler koruduu izleni
minde oldu. lkeye gelince, yava yava ekonomik ve toplumsal
dengesini buldu, Tpk hi br kum tanesinin yerinde durmayt
gibi, hi bir millet de en eski alardan beri, gayretlerinin m eyvalarndan rahata faydalanmay mit edemez. Az kald lkeyi
yok edecek ihtillin aclarndan hemen hemen kurtulurkent ye
ni ve daha byk bir felket N Vdisine k*: nasvann vah
yaylalarndan, Gney Rusya'nn steplerinden, Mezopatamya*n m talk krlarndan, vatanlarn yitirmi ynlarn kovalamasiyle kaan Hyksos atllarnn istils.
Ancak, yabanc egemenlie ramen, hi bir Msrl, lkenin
yazgsna olan gvenini yitirmedi. Kutsal ateler sndrlmedi
ve XVJII. Teb sllesi (M . 1580-1320) AsyalIlar kovmak iin
inat, kark, g br mcdeleye giriti ve kahramant cesur, he
yecanl bir halkn btnn yannda buldu. 7/7. Thoutmes, tali

MISIRIN LLER KTABI

hi ak bir fatih oldu. Tel ~ Am am a tabletleri zaferlerini anlatr.
mparatorluu Libya vahalarndan Suriye llerine kadar yay
lyordu. Ktipleri, dou dillerini bilen Babilllerdi. B u t Msrn en
parlak dnemidir: uygarl en yksek noktasndadr; egemenUi btn Yakn Douya yaylmtr. Teb, Asyahlar kovduktan
sonra, dnyann en zengin ve en kalabalk kenti olmutur. Afftn
un ehrinde, her yerde, baz saatlerde, mezar olan mabetlerin dev
kaplar nnde ifte dikilitalar ykselmektedir, Eski Msr'da
tahta kan tek kadn, nl kralie Hatchespout, kendinden son
ra gelecek ve onu ktleyecekler e yle demektedir; zTebde yz
lerce gne dikilitalar diktirmitr; nk Teb, dnyann ba
langcnda gk yerden ayrmak iin tanrlarfn yerletirdii kut
sal te p e d ir P r u v a la r ssl gemiler N nehrinde ard arda sz
lrler. En gzel, diz km kobal sfenkslerin binlercesi ma
bede giden yollar korurlar. 500 ton arlndaki antsal firavun
kabartmalar mabetlerin avlularnda sessizce nbet tutar. A t o n
dinsel reformunu uygulayan firavun Akhenatonfun saltanatna
da deinmek gerekir, Bu, gl Teb rahiplerine zorla kabul ettirilen tek ve evrensel bir Tanrdr. Yirmi yl boyunca, Akhenaton,
mabetlerdeki ve mezarlardaki ilkel tanr sretlerini yktrd. B e
deni onulmaz bir hastalktan rrken, metafizik kurgularda ye
tenekli olan bu firavun, bir i atele kavrulmakta idi. Ayni yo
unlukta strap ekiyor ve tahayyl ediyordu; yeni bir insanlk;
saflam ve tek bir tanrya tapan. Bu Tanr evrensel ve iyi idi.
Ondan -kan klarn okayc elleri vard. Ar mistik dn
celerinde itendi, Bu strap eken yalnz adam, Msr, saysz
tanrlarn basit hizmetkrlar olupf hi de saf ve haml kiiler
olmayan, kralln iktidar iin kt etkili, ok zenginlemi Amon
rahiplerinden kurtarmak istiyordu. Her yerde Atonun teminin
istekle anlmasn diliyordu. nk Aton, efkat ve k tanrsyd; efkatini ve n bedenlere ve ruhlara aktaryordu. Yalnz
Aton*un, evrenin kesin ekl ve kalb olduunu beyan ediyordu.
sa gibi o, tanr kelm oldu ve havariler buldu. Putlarla ue ok
gl rahiplerle dolu Teb brakt, bugnk Tel Amarnann bu
lunduu yerde ve geriye hi bir iz kalmam yeni bir bakent kur
du, Buradan yalnz Tel - Amama resimlerim denilen artc re

10

GR
simler kalmtr. Bunlarn orijinal, taze, dinsel olmayan sade g
zellikleri Kahire Mzesinin salonlarndan brinde, hayranlkla
seyredilebilir. Ciddi, kanaatkr ve mteassp bu kraln saltanat
Daniel - Rops onu Tanr sarhou Kral* diye pek gzel adlan
drmtr bize uzak, anlalmaz, kvlcmlar saan bir peri ma
sal gibi gzkmektedir. Kendinden sonra gelen, damatjti Toutankhamon oldu. O, ifte tac giydii gnde, ocukluunun tan
rs Atonu yadsd; saray ve devlet dairelerini M. 348*de ye
niden Tebe naklettirdi. Btn Msr'da yeniden Amon kltn
ve kutsal Teb lsn, kaynpederince kovulan rahiplerin ayrca
lk ve glerini nl emtrnmesi ile iade etti, Ne olursa olsun,
Toutankhamon ok gen ld; bir sylentiye gre de ldrld.
Mezar Krallar Vadisinde, zellikle sakland. Ve bu mezar, kabul
etmek lzm ki, Teb mezarlarnda firavunlara ayrlm yerlerin
dnda kazld. yice saklanm olduunu da itiraf etmemiz ge
rekiyor; nk 35 yzyl boyunca, mezarlarn topografyasn ok
iyi bilen kral mezar soyguncular oraya eriemediler. 1923 yln
da, bir raslant sonucu Lord Carnarvon tarafndan kefedildi. Bu
kefin ve dnyada akislerinin ne kadar byk bir ilgi uyandrd
bilinmektedir. Yzyllar yzyllar kovalar. Ramseslerin egemen
liinde (M . 1310- 1080) Msr daima kendini dinleten kudretli
bir millettir; kltrel ve siyasal adan youn bir prestiji var
dr. II. Ramses ve ondan sonra gelenler ykntlar hl devs
olan yaplar ina ederler: Karnaktaki Byk Amon Tapnann
stunlarla tavan tutturulmu salonu -30.000 ton yontulmu ta
gerek tirm itirI.S etinin Gournahdaki cenaze mabedi ve yzlerce
ilenmi stun; Abydos'dak Osiris, tsis ve Borusa adanm mabet
ve hafif kabartmalar halindeki harika boyal heykeller sayesinde,
Osiris *in gnlk gne klt ayinlerinin nasl olduunu tamam
land gnk gibi anlatan yedi paralel mihrap; Libyadaki, faleze oyulmu Ebu-Simbel mihrab; II. Hamsesem pembe granit
ten, Herodota gre Msrn en byk ve en ar (1200 t o n !) hey
keli. Fakat Ramses inaclarnn bu an alevlenmesi, firavunla
rnn birbirinden daha byk antlar yaptrmaktaki tel, le
ceklerini hissedenlerin, yzyllar aacak son ve aaal bir par
laklk brakmak isteyenlerin bu vs ve kalabalk Msr, lm

11

MISIRIN LLER KTABI

sz Msr'n son arksdr. Zaferlerin zaman gemitir ve ykm
yakndr. stilc yeniden belirir; dman eitli adlar altnda
gzkr, fakat hastalk hep ayndr. Ve felketlerin heyllart
birbirini takip eder; o kadar uzun zaman insan uygarlnn
ruhu olmu olan bu topraklarn her yerinde, zamanlarn sonyna
kadar uzayan o korkun grlt iitilir: Yklan tapnaklarn ve
yzleri paralanm tanrlarn kme grlts. Her taraftan
dman halklar rler. N boyunca gzelim ehirler yanar.
Onlar ey ordularn Molochfut sana takdim edilmilerdir. Bu ehir
leri ykanlar, Asur kkenli kahramanlar, bilinmez cangllarda
domu Libya beyleri Teb Amon'undan bir Habe ilh yaparlar; M . . 661 ylnda, Memfisi krk gn yamaladktan sonra,
100 kapl Teb nnde gzken AsurbanipaVin Ninivelileridir..,
Burada Eski Msr tarihi biter. nk Asurlularn onca iddet,
metot ve onlara zg vahetle Tebi ykmalar Dou halkn alt
st etmitir, A. Moret, Tebin ykntlarm kazarken, 2600 yl ev
vel naslsa, sivri ulu Asur miferleri bulduunu yazar. Bu da
bize ehrin tahribinin sresi ve korkunluu hakknda bir fikir
vermektedir. Akdeniz halknn hayret ve deheti o kadar hatr
lardadr ki, Peygamber Nahum, 50 yl sonra, hibir zaman piman
olmam, doymam, kstah ve zalim Niniveyi iddetle sulaya
cak ve yakn yikmt hakknda kehanette bulunacaktr. Amon'un
kral ehrinin korkun yazgs daha hatrlardadr. O, peygam
berlere zg, olaylarn $nsez*iyle syle havkrr; Hatrla ey N nive! Eskiden NiVin barnda oturmu Tebden daha kuvvetli
misin? Hatrla ey Ninive, bir zamanlar dnyann mihveri olan
Tebi; kibrini, ululuunu, yzyllar sren gzel yzn Hatr
la k artk tanrlar tapnaklarnda oturmuyor; rahipleri ve soy
lular zincire vuruldularr halk kayboldu; hatrla ki Teb ocuk
lar her sokak kesinde ezildiler; onlarca Teb gecesi, btn o
geceler, dehet geceleri idi.'p

12

I. BAB

I. B A B

E V R E N K E N D N O LU T U R U R
VE T A N R IS A L ; H ER EYD ED R.
H e r e y l l e r K i t a b n d a y a z I m t $ r . . . ok
eski zamanlarda, dzgn yzl K e o p s veya S a k k a r a pi
ramitleri yaplmadan ok evvelleri, Y a r a t l srlarna inisiye olmu Eski Msrllar, Gnein her sabah, N o t'un karnn
dan kp, her akam, batnn son klan yaayanlarn evreninin
snrlarn belirlerken, N o tun aznda kaybolduunu biliyor
lard. Ve ayaklarmzn altndaki br dnyada toplanm ller,
gnein gece yolculuunda, D o u a tn on iki blgesindeki de
iimlerini seyredebiliyorlard. Ve burun deliklerinde yeniden h a
yat nefesini bulan ller G n e K a y n n , kpek bal
maymun tapnclan ile, sihirli krekleri ile ve gnei s k a r a b e
(bu bcein Trke ismi bok bceidir) yani Khpra, oluan tan
r biiminde gryorlard.
N il Vadisinin eski ahlisinin ller lemine girmeden ve
B L G L E R K T A B I'n m sayfalarn amadan evvel, onlarn ebe
diyeti olacak artc evrenin kaplar alnca, lleri bekleyen
tanrlardan birkan renmeliyiz.
PTAH
F T A H var olan her eyi yaratt. Ondan evvel, Vedalarda y a
zl olduu gibi n e varlk, ne de yokluk vard. Y u k arda ne uzay,
ne de gkyz vard. Hareket eden neydi? Nerede ve kimin y
netiminde? Derin, dipsiz su mu vard? O zaman ne lm ne lm
szlk, ne de geceyi gndzden ayracak bir belirti vard. B R ;
nefes alm adan soluyordu, kendiliinden hareketli idi: tesinde
hi bir ey mevcut deildi. Balangta karanlklar karanlklan
rtyordu. Bolukta hapsolmu B R , scakln gc le vcut
buldu*. (R i g v e d a, x , 129 Louis Renou evirisi). Ptah, tan -

13

MISIRIN LLER KTABI

rlan ve ilkel sulara batm lke olan Msr yaratt. Onun sa-

ekil 1
yesinde, dnyann balangcnda tanrsal szler sylendi ve tan
rlar varl bildiler, nk Ptah, Memfis tanrbilimine gre, o
alm a organlar olan yrek ve dil idi. O zamandan, ilk kaostan
sular ve yerler oluur olumaz, gelecekteki llere vaad edilen
milyonlarca yllk yaamn simgesi olan asann sahibi idi.
AN UBS
Ruhlar yarglayan Tanrlar mahkemesinin bata gelen k i
isi AN UBS, alemin yaratld gn herkesin yerini saptad ve
bunu yle yapt ki herkes iin her yer, zamanlarn sonuna kadar
burada da, br dnyada da belirlenmi olsun. S. Mayassis, l
lerin ve ruhlarnn bir koruyucu tanrsdr ve bu koruma onlara
yardm edip, onlar artmaya yneliktir, s diye yazyor. Ona K e
mikleri yeniden toplayan, Aa lemin Jtiap Acs aa deni
lir.
tuhun tartlmas trenlerinin tamamlanmas iin, ly
karlayp, elinden tutarak.Oslrisln karsna gtren odur. H a
reketlerin, meknlarn, ekillerin, saylarn, gezegenlerin m uha
sebecisidir. O ayni zam anda sihir metinlerinin, h er av canavar
larn yutmak istedikleri ve konstellayonlar ^rasnaan T n o t
grnr grnmez geriye kustuklar ayn da koruyucusudur.
14

L BAB
Baka tanrlarn sevgili ktibidir. nk Yz K apl Tebde h
km srecek daha domam firavunlarn isimlerini Hellopolisln kutsal aacnn yapraklarna yazan odur. K aranlklarn
olan Sethn ssn m zddna
(dnyann uzaya uzayan eoigekoniai nn)
her ruh gne n alm adan oraya dalacak
llerin bedemerini brakr brakmaz getikleri on ki bur
nn zdd olan o karanlk ktan farkl olarak Anubis'in p
rl prl ve Osirisin nnde temiz km ruhlar iin mutluluk ve
ricidir. Bu bir tk merdiveni*dir. Gne yaratlm adan ev
velki lk yaratl dr. Kozmik yumurta, Anubisin ile
aydnland. Yaayanlara afak ne ise bu k da l iin ayn ey
dir; o, onun gne kln salayacak ktr. S. Mayassis A n u bisln br dnyaya giri veya ruhlar dnyasna ktr di
ye yazmaktadr.
O S R S
O SRS de llerin koruyucu tanrsdr. Btn doan eyle
rin simgesi olduundan ller arasndaki yeri tam dr; nk
ller, galaksilerin dnendii gk nehirlerinde ebediyen dola
maya balamadan, belki de evren dediimiz, balang ve olu
olan kl ruhlarn arasnda, artk bellei olmayan zamanda ge
limeye balamadan, kinci bir defa daha doacaklardr. Bu dn
ya uzayn tannmaz bedeninde l bir hcre, l bir dnya hali
ne gelinceye kadar Osiris, yeryznde biten her buday tanesin
de, ne kadar ilkel olursa olsun her hayat paracnda, llerin
kalbi ve yz olunca onlara yneltilen her bakta, N irin ta
ma zamanndaki ter gibi, ellerinden ve ayaklarndan szlen her
su damlacnda, yeniden, oalarak doacaktr. Osiris, yery
z veya uzayda olsun, yaamsal etkinliktir, ve bir tanrnn gr
n r ekli altnda llere yeniden canlanmay vaad etmek iin,
ve sonuta Osirisin aaas ile yeniden canlanacaklarn vaad
etmek iin onlarn dnyasna iner. nk kendini temize kar
m her l, tpk topran barna dm bir buday tanesi
gibi, evrenin derinliklerinde bir hayat tomurcuudur. Osirisin,
destn devirlerin ilk firavununun zaferi, kutsal kenti olan A bydos zerinde yeniden parlasn, llerin koruyucusu tanr, yaa
yanlarn nefesini ebediyen beslesin... Daima, aydnlk kabirle

15

MISIRIN LLER KTABI

rinde, ller Gkyznn A n as tanna Noutun kollan a ra
sndayken, Osiris'in etkileri onlarn organlarn canlandrsn
kemiklerini birletirsin, sihir merasimlerine gre apraz sarl
m sarglar olan ller Osiriste kiilesin, yeniden doarak. O nu
oaltsnlar, k a*lan K u-ruhlar, ezoterik dubleleri a 1 o u
alanlarnn gzelliklerine alsn. O Osirisin kars, sihirbaz sis
alasn; o sls ki insanlara bedenlerinin rmemesi iin ne yapmak gerektiini, organlar ayrlp vazolara konulduktan son
ra bedenin nasl m um yalanacan retti; o sis ki, kardei Seth
tarafndan ldrlm sevgilisini, btn Msra dalm ls
nn erkeklik organ hari; nk onu nehirde bir balk <oxyrhynque) yutmutu on parasn bulduktan sonra, diriltmiti. Abydos'taki nl nekropolde (ller kenti) Osiris'in lhdi
bir yeniden dirilme sahnesini canlandran nefis bir kabartm a
vardr. San'atkr l le r K itabn da yazl olan elindeki m ateryele ok gzel bir biimde yanstmtr. Burada* firavun I. Setinin diriliini gryoruz. K ra l lahdin zerine uzanmtr. sis sa
nda, Horus solunda ayaktadr. Firavunlarn ba zerinde uan
tanrlarn simgesi Mout* akbabas, Asur'da, Asurbanipalin ba
zerindeki gibi, kanatlarn kapatm, sabit baklarla kraln y
zn gzetlemektedir. nk Abydos gecesinde, firavun lmszleecektir. Vaktiyle Osiris'in olduu gibi - A, Erm an'n yazd
na gre &2r fantom - ruh olarak deil, bedeninin tam br diri
lii ile uyanacaktr. nk tanrlar Osiris'in organlarn yerli ye
rine koymular, ban kemiklerine eklemiler, kalbini yeniden
gsne yerletirmilerdir, R'nn olu firavun gibi, Osiriste do
acak l iin de ayni ey olacaktr. Piram it metinlerinde yazl
d, I. Seti'nin diriliini gsteren kabartm ada olduu gibi, sls
ve Horus ly kutsayacaklar ve ona K alk ve u y a n ! diyecek
lerdir. Ve ller yeryzn u z a k l a a n l l e r g i b i d e
i l , g i t m e k t e o l a n c a n l l a r g i b i terkedeceklerdir.
Bu l firavunlar Osiris'e doru gidecekler ve onca kez dinledik
leri rahibin szlerini hatrlayacaklardr : Osiris, sana doru
ykseliyorum... Temizliim eller imdedir. T a n n a T e f n o u t -

*Mout: Gerek

16

I. BAB
un nnden getim ve tanra beni temizledi... Ben bir rahibim
ve bu mabedin rahiplerinden birinin oluyum,.. D efalarca iit
tiini yeniden hatrlayacaktr : B a zld, bu kapy gemek
iin bilekler serbest kald. stmdeki btn ktlkleri yere at
tm. Hepsi Osirise doru gideceklerdir. Yzleri yeniden hayat
ve g bulacaktr; burun delikleri kuzey rzgrlarnn serinlii
ni duyacaktr. Gkyznn alou tarlalarnda budaylarn b
ydn greceklerdir Gecenin K aplar nnde brakm ola
caklar yaayanlar, kutsanm ruhlara, her ynden adaklar geti
recekler ve bunlar kutsal sularla slatacaklardr. Evet, hepsi bir
biri ardndan dirilecek, kalbi arpmayan Oslrisin nnde ebedi
yen duracaklardr. sterlerse ve eer dorulurdan bulunurlarsa,
her gece br dnyann on ki blgesinde yzen kaykta otura
bilecekler, tanrsal Kediyi Heliopolis'im kutsal aacn yardktan
sonra, i organlarn kl tayflar nnde, Skarabe Khepryi,
st dareciler sralanmasn grecekler ve yle haykracaklar
dr : <tEy! Gl Osiris! Biraz nce dodum!' Bana afc, az evvel
dodum! %
SETH
SETH, typhon hayvan bal ktlk prensibi, karanlklarn
akl almaz kaynamasn, bizi tayan dnyann altnda dn
len bu harabiyet blgelerindeki bozucu her eyi kliletirir. K en
disine pislik att in Horus onun husyelerini (testis) kopar
m, bylece, Plutarquen syledii gibi, ondan kudretini ve et
kinliini almtr. Msrllar Coptosda, Sethin erkeklik uzvunu
ellerinde tutan Horusun bir heykelini dikmilerdir. Silueti tit
remeden gz nne getirilemeyen Seth, nl lanetlemelerle d a
vet edilir. Bununla birlikte, bir ok milleti yenen II. Ramses, bir
mabedin kapsna kendisinin Sethin dostu olduunu yazdrm
tr. Siyah domuz seth her ay, ay yutar; nk Osiris'in ruhu
oraya snmtr. Bu Horus - Seth atmas, bu evrensel mitos,
sonu gelmez iyi ve kt savadr. Dnyann balangcndan beri
u veya bu biimde ortaya kar. Bazan urada yatr, bazan ora
da alevlenir. lm eski zamanlarn gecesinden ve gelecek zam an

17

MISIRIN LLER KTABI

larda, insanlar yapan tanrlarn ortaya kardklar bazan saf
olmayan bu alev, sonu gelmez ikilik : (dualizm )dir.
HORUS
Yirm i deiik ekil altnda H ORUS Msr panthonunun
(tanrlar gurubunun) en byk tannlarndandr. O, Louvre M
zesinde grebileceimiz, firavunun nnde zarif kutsama jestini
tekrarlayan atmaca bal (hiracocphale) Horustur. EdfUda,
kutsallarn kutsalnn mabet kapsnn kulelerinin on drt ka
tiyle korunduu, ahin bal acmasz Horusda grlebilir. Be
denlerin Acs da denilen Hor - Behoudit, tanrlarn zifaf oda
snn veya iftleen canavarlarn koruyucusudur. Simgesi, ahin
kanatl gne yuvarla, binlerce yl suresince Msr'n ekseri ta
pnanda onurlu bir yer almtr. Fakat ruhunuzun derinliklerini
aratracandan hi kukusu olmayan Edfou Horusunun bak
ne kadar zalimce bir iz brakr; mabedin avlusunun yaldzl
nda nekadar tedirgin edici, sadece llerin tand bir alemin
kaplar nnde ne kadar br dnyaya yarar bir baktr bu...

ekil 2
l, lm sarayna gtrlyor.
Piram it tekstlerinde, Seth'i Horusla kar karya getiren
korkun sava ilikisi anlatlr. Oradan Seth'in nasl husyelerini
(testis) kaybettii ve Horusun bir gznden olduunu reniyo
ruz, Bu ktl kovalayan, yakalayan ve peini brakm ayan H o
rus, zellikle ller tarafndan sayg grmektedir. nk bu k
yapl Horus onlarn gzn amtr, Bylece ller onun

18

I. BAB
aracl ile grebilecekler, N1 kylarnda canl ken yrdk
leri zamanki gibi, adm larn ebediyete o kadar kolaylkla ynel
tebileceklerdir. nceden yaptndan alnt yaptmz S. M ayassis yle yazmaktadr : sis, Osirisi Horus biiminde dirilttik
ten sonra onu gkyzne, tanrlarn karsna, yeni ekillere, do
ru kard... Eski Msrllar, inden kt eski bir ekilden ev
rim sonucu o l u a n her ekle, o c u k diyorlard. Gen bir
adam, kendi kendinin ocuu,
ocukluunun
o gulu
(yetikin, gen adamn olu, ihtiyar da yetikininkidir), O, nce
ki ekli zerindeki yengisi ile yeni nitelikler kazanmtr. Horus,
Osirisin yeni bir yaam biimidir... Evrim, ruhun ykselii ve
saflam a yoluyla deiimi, nceki tabiatndan, eklinden ka
rak bir ocuk olunmasna bal bir eydir.,. lm Osiristen
kp sisi dlleyen tohum bir Horus - Sothis, aydnlk Horus1tur!
Kardein sis, aknla mutlu sana geliyor; onu phallusn s
tne koyarsn, ve tohumun ona dahil olur. (Piram itler Tekst'i
632, 1635 - 1636, S. Mayassis evirisi.) u halde l Oslrisin ka
davrasndan kan tohum her eyi tamam bir Horustur Sothis
gibi delici, yani kadavradan kan Sothis gibi, ayni zam an
da, I k M e r d i v e n i nin birinci basama, Samanyolunun
, lye milyonlarca yllk gelecek yaamna olduu kadar en
son ve en ebedi, kozmik yumurtann barnda yanan gne
na erimek imknn salayacaktr*..

BEYAZ, B Y K , D O U G K NDB
Y K S E L D Z A M A N T A N R IL A R IN
B A D E T N G Z E L L LE M U T L A N D IR A N H O R U S UN G Z , SANA
V G L E R .*
( Jean Capart evirisi)
Horus, ayni zamanda ve zellikle Harm akhis Ufuktaki H o
rus, nl Gizeh Sfenksidir. D efalarca kumlar altnda kalm,
ve insanlann gayreti ile tekrar ortaya karlmtr. Douya y
nelik yzyle, hareketsizlii iinde devs, ve sabahn ihtiam

19

MISIRIN LLER KTABI

na brnm, gerekten Ufuktaki Hor us tur. Piram itlerin ev
resindeki dokunulmam, vsi ller ehrini kollayan Horus Khprenidir. Gksel ei Gnein, btn doumlarn kzl olu
u gibi, krmz kumlar iinde krmz doaca noktadan gzle
rini ayrmayan Horus - Harm akhistir. Bu Gizeh sfenksi, ypran
m yzndeki sonsuz tatllkla Horus'tur. O Horus k b e 'b in
yldr milyonlarca gnein douunu, tarih ncesi ykmlarn, fe
lketlerin korkun patlam alarnn siliniini grmtr. Kannn
dam lalarndan tanrlarn olumas iin kendisini yaralayan R nn ruhu, bu Horustur. Geici firavun - tanr grn ile ya
ratln btn glerinin sahibi olan tanrdr. B u Atlantlan n
son yaayan iin anlalmaz derler. Bir firavunun N ilin ak y
nn deitirdiini, M usann nankr bir yurdu terk ettiini gr
m, Smer ve Akkaddaki karklklar, Ninive ve U run alev
lerinde kaybolan onca halkn feryatlarn, Niniveli gaddar Asurbanip&rin Tebe kadar inerek M sr ykmaya geliinden nce B a
bil ve Kudsn ykm ve yakmm iitmitir... Ak Kleopatra, uy
garlklar aydnlatan veya ykan zafer veya felketler karsn
da kaytsz, insan byleyici, dengeli Ufuktaki Horusu sor
guya ekmitir. Zam anlarn sonuna kadar, ypranm ekil ne
olursa olsun, canllar bir kum lnde artk onu grmeseler bile,
her Msr gecesinde, her tan aartsnda mevcut, daima yaayan
Horus olacak, yeryz gnete sndka, ller lkesinin stste
sralanm nekropollerini gzetecektir.
D A R E SEM BO L
K arn ak taki kk Khonsu mabedinde, byk tanr heyke
linin yaknnda ilgi ekici bir seri kabartm a vardr. Orada dev
mezarlar olan piramitlerin nnde, onlar koruyan Sfenksin ar
kasnda gne ve -tanrlarn ifte yaamn simgeleyen- ylan ta
rafndan ta giydirilen Horus grlr. IV. Ramses, Tanra
Amente, Amon'la birlikte oturan dii, G izli, bir heykelcik he
diye etmitir; tanra, firavunun gzleri arasna, st ucu oval
ve delik olan bir ha (croix anse) uzatmaktadr. Bu st blm
delikli ha g e l e c e k m i l y o n l a r c a y l n s i m g e s fd ir.
stteki yuvarlak ne balangc ne sonu olann mkemmel im aj
dr; ebed olan ruhu temsil eder; nk o, tanrlarn ruhsal cev

20

I. BAB
herinden kmtr; ha, inisiyenin girdii trans, daha ok*
l m halini gsterir. Baz mabetlerde namzetin haa gerilii,
nisiyenin bir yatak zerine rahiplerce ha eklinde yatnlm asm dandr, Tanra Amentin, st delikli ha firavunun gzleri ara
sna koyduunu sylemitik. Bu sihir hareketinin kendine, gre
bir anlam vardr. Gerekten Paul Brunton L E g y p t e s e c
r t e : Gizli M sr adl kitabnda srarla u hususa iaret et
mektedir : K alar arasnda iaret edilen nokta p i n e a l g u d d enin* yerini gsterir. Guddenin karmak ilevleri henz aydnlanmamtr. nisiyasyonun ilk basamaklarnda, yetitirici
(hirophante) namzedin psiik grntleri veya evresindeki
ruhsal varlklar grebilmesi in bu guddenin belli bir etkinlii
ni harekete geirir. B u amala kullanlan metot ksmen m anye
tik. ksmen de ok gclU ttslere baldr. Bundan u aar Jd
tanra ha Ramsesin gzleri arasna koyduu zaman onun,
gerek srlarn ak grnmne (vision clairvoyante) sahip ol
mas amacnda idi. Ancak, inlsiyasyonun deiik safhalarnda
grp hissettiklerini aklamas yasakt. Bunun iindir ki H orus, ufuklarn Horusu, Srlarn Bekisi, onun arkasndayd ve bir
parman dudana gtrerek ona susmasn iaret ediyordu...
nlsiyasyonun en byk mabedini, Byk Piram ide yaklaanlar
dan koruyan Sfenks de oradayd.,. Bunun iin K arn ak dakl
Khonsou mabedinin duvarlarna kaznm insanlarn ehreleri
inisiyeler iin belli bir anlam ifade ediyordu; ezoterik srlarn
(x ) Diansefaldeki Pineal aygt iki blmden oluur: Retinas, ilkel gz
billuru, pigmanter ve periferik hcreleriyle kk bir gz and
ran blm ve diansefalden yukar kan tb eklindeki epifiz gud
desi. Bu aygt zellikle Rhynchocephalelerde ve baz srngenler
de ok bellidir Prosaurenler de denilen bu lk blm ok eski s
rngenlere benzer. 45 cm. boyunda br kertenkeleyi andran

ve

Yeni Zelanda'nn kuzeyinde, Plenty krfezindeki birka adackta

yaayan Hateria (Spbenodon punctatus) bu trn tek rnei olup
nesli tkenmek zeredir. Metinde pineal gudde diye anlan

bu

apar ey i bir nc gz kalnts olmas pek muhtemeldir.

Biologic : Animale, M. Aron etp. Grasse

21

MISIRIN LLER KTABI

geometrik anahtarna sahip kim olursa olsun, ller dnyasnn
kaplarn amasn biliyor ve ebedi yaamn gizli anlam na n
fuz edebiliyordu: bunun sembol de delikli hatan (croix anse)
baka bir ey deildi.
nisiyasyonlarm merasimleri, gerek mezarlara benzeyeli lo
ve plak, kapal salonlarda (crypte) yaplyordu. Buralarda ^sjeler hipnotizr rahlplerce uyutuluyor; ktan yoksun, gizlice ka
ranlklarn derinliklerine dalm bu kiiler bazan ordan, ruhen
olduu kadar bedenen de l kyorlard. Am a bedenden ve esp
riden sembolik olarak ayrlma snavlarn aabilenler o kadar
yaklatklar lmn dipsiz ukurundan geri geliyor, bu dnte
beden ve ruh yava yava olaanst bir scaklk duymaya bal
yor, nsan serbest brakan, coturan, temizleyen lm tanyor,
esrarl bilgiler alyor ve o zaman H i k i m s e n i n b i l e m e
y e c e i n i b l i y o r l a r d ; br alemin , gecenin on iki
saatinin gz nnde canlan, mezarlarn (m astaba) kuyular
iinde uan ku-ruh, mabedin en gizli odasndaki uzun uyanklk
saatleri, onlarn, yeniden dirilmenin korkutucu srlarn sezme
lerine imkn vermiti. Sras gelince varln bir halinde kaybo
labilecekler, baka bir hl iinde yeniden gzkebileceklerdi.
Kardei tarafndan ldrlen Osirisin dalm organlan nasl
topland ise (H bil ve KbiFi hatrlayalm ...) kendi dalm or
ganlarn toplayabileceklerdi. H i k i m s e n i n
bilemeye
c e i , mumyalarn aydnlk tabutlarnda uyandklar zaman si
hirli bir ipliin ucunda sallanan ruhlarnn ne anlam a geldiini,
st dereceden rahiplerin manyetik paslar srasnda vcutlarn
patlar gibi hissetmelerinin belki bedenlerini tahrip edeceini,
ancak, domadan evvel de onlarn olan u k ruhunun hibir
zarara uramayaca gereini bileceklerdi.

22

II. BAB

"1

.... .

JfSfct,
o

rd

'JMl

M
ir
OD

n
<=>
//. BAB

I I I
tOa
Ho

I I I

1 o

Ebediyetin
yay
iin
gnlamas
sis insanlar fi
liimsz klan devayt (ilac) kefettt...

&
s?
III

ar
ekil
Toplumsal adan ok gl din sekinlerinin bir sr inlsiyasyon merkezinde bilgi aldklar Nil V ld ls i halk, eski alarn
baka halklarndan, yalnzca dnyann en olaanst uygarl
na sahip olmakla deil, llerine gsterdikleri ar ilgi ile de ay
rlr. Toplumsal, siyasal, dinsel yaam larna kesin kurallar ege
mendir. Bu yaam, lm kaplarnn eiinde her canly bekle-

23

MISIRIN LLER KTABI

yen ikinci doumdan sonraki dier hayata nisbetle ayarlanm ak
tadr. Kolpaktchy, Eski Msr Ularn ok byk bir lahit gibi d
ndkleri evrenin, br dnyann srr ile gerekten bylen
diklerini sylemektedir, Osirisin bu evrenin merkezinde olduu
na ve lkelerinin, gkteki evrenin bir blmnn yerdeki izd
m olduuna nanyorlard. nisiyatrleri (reticileri) lm
den sonra kozmik snmalarn ritmine itirak edeceklerini, lm
olaynn ancak uurun deiiminin (transform asyonunun) gr
nlerinden sadece biri olduunu retiyorlard. Bu bilinmeyeni,
bu bizdeki grnmezi, herkes, mezarndaki yeni douundan son
ra, daha mkemmel bir hal iinde hissedecekti. ller dnyasn
yaayanannkinden ok daha iyi renmi olan inisiye iin, her
an urat br dnya, geici olduunu bildii bir mevcudiyetin
ideali oluyordu. Uygun anda tanrlarn irdelerine uyabilecek,
yeryzndeki hayatn saf halde onlara takdim edebilecekti k,
bu da, sonuta, milyonlarca yllk ebediyeti karsnda ok az bir
eydi. Her durum in bir tane olmak zere sihir formlleri Her
ki evrimini kontrol etmekte m astaba'larn (m ezar) etrafnda la r
valar gibi (Eski Roma nanlarnda ktil ve ldrlm kiilerin
ruhlar olup canllar rahatsz eden bu varlklara larva deniliyor
du) kaynaan aa ruhlarn kt etkilerinden onlar koruya
cakt. Terazinin sallanlarn dikkatle izleyen Y iyicin in nnde,
o korkun ruhun tartl srasnda adalet tanrlarna arma
dan cevap verecekti. Hayr, rahiplerin, srlar yava yava aa
rak sabrla eittikleri onun iin, lm bir son deil, bir balang
t. Zam an ve mekn iinde grnen ve grnmeyen birbiri iin
de erir* ller Kitabnda, lnn kendinden bahsetmesinin ne
denini anlamamza, belki, bu hal olanak vermektedir. l ayni
zamanda ihtiyar ve yeni domu, yaratlmam ve olumakta,
bitki zsularmn karanlk kudreti veya Samanyolunun derinlik
lerinden yaylan uzak kozmik mmadr... Evet, lmnden ve
diriliinden sonra, Osiris gibi Yaam n korkun ve devri ekil ve
kuvvetleri iinde ebediyen yeniden doacaktr,.*
N S A N N K N C
D O U U
Ebediyet deimez ve birdir; galaksilerin hi durmayan ha

24

II. BAB
reketi onun maddelemesini salar. Ebediyetin btn kapsad,
btn olmu olduu, btn olan ve btn olaca, titreim arac
l ile byledir. H e r e y b t n y l e i f t t i r . lm bir
kriz halinden ibarettir; o sra bir ad tayan kii, ne l-ne di
ridir; o sra, daha idrak edilmeden onda mevcut ebediyeti, k a * s,
etin grnr bedenini terk eder. Mayassis br dnyadaki di
rilmeye hasredilen cenaze merasiminden evvel, kokumay uzak
latrmadan evvel, az ve gzlerin alma ayini yaplmadan -bu
ayin lye ilkel Nounda nefes ve gr salayacaktr- orada
lm ve doumun srekli hareketleri geliir ve dengelenir: T p
k sonsuz kk dzeyde evrenler oluturan, madde inde h a
reket edip atan saylamaz okluktaki 'atom hareketleri gibi.
Kukusuz ebediyete oranla llemeyecek olan zaman, insann
fizik grnn ve davranlarn abucak tahrip eder, ama ru
hunu hibir zaman bozamaz. Zam an ihtiyarlamaz. Zam ann bir
blmnn deeri -Eski M srllar titreimi diyeceklerdi- sani
yelerle veya onlarn edeerleri ile, yani milyonlarca ylla hesap
edilebilir. Zam an ve lm geici kabuller, dnce oyunlarn ko
laylatran anlam a iaretleridir. M utlu N il Vadisinde eskiden
yerlemi halk iin, lmn ne korkun ne de teorik (spekla
tif) yan vard: balang ve sonu olmayan bir evrimin bir durak
lama zamann gsteriyor, ly ebed hayatta dourtacak ger
ek bir doumun habercisi oluyordu. Onu tutkularndan, kalbin
de olan pisliklerden temizlenecek bir hale getirecek, vaftize h a
zrlayacakt. n k
l , tanrlarn nne kmadan Kaz
Glnde y k a n m a l y d . Evet, iinde tanrlarla eit olaca
br dnyada gzkmek iin, ilerde inceleyeceimiz ekillere g
re, dorulanm olacak, saflaacaktr; ta ki pisliklerinden ykan
dktan sonra ruhu yeniden parldasn. Kendilerine gnein, y u
murtasn gizli varlnda
yaratm ak iin bedenine
ekledii
aklanan inisiyeler iin (A m o n fa lh, G ardlner evirisi) yer
yznde doum, br dnyadaki lmn mantk bir sonucu
idi; nasl ki yeryznde lm, br dnyadaki doumun doal
bir aretinden baka bir ey deildi. Bunlar Heraklitosun ok
gzel zetledii fikirlerdir: n san lar lmlerini yaarlar ve y a
amlarn lrler*. Bylece, Msrl iin, yeryz bedeninden siy-

25

MISIRIN LLER KTABI

rlp sonra* sanki N il kysnda bulunuyormucasma, mekn iin
de rahatlkla hareket edebilmek iin b ir k-bedene brnm e
nin, dileine gre her biimi almann, kendi itirki dolayslyle
sonsuza e olmann, grn olmayan kl bir ruhun, bellei
olmayan bir zamann rperii iinde olmann o kadar doal ya
ylnn nedeni anlalabilir. phesiz byle inanlar bizi ar
tp kukulandrabilir. nk insann evren ile bu nihai zde-

ekil 4
Tipik bir Teb mezarnn pln. A dan Z'ye harfler cenaze resim
lerinin yerlerini gstermektedir. (T e b fde, tfakhtn mezar,)

26

II. BAB
lemeslnln nasl olabileceini anlayamyoruz. nk M srlla
rn k a dedikleri, tabiatmza kesinlikle yabanc olan bu elema
nn, bu ebed (ben ) sembolnn, her canl varln doumdan
evvel, adn bile daha annesi sylemeden, ebediyette ona kazn
d iin, depo ettii, varlmzn en derin srrndaki parlak mev
cudiyetin bizi bylemesine kendimizi brakamyoruz. Ese&U hi
bir eye dayanmaz grnd iin, bu kadar soyut yollara sap
maya tereddt ediyorsak, bundan kendimizdeki grnmez olan,
evrim veya tahrip sreci aklmza veya duygumuza kayd olmak
szn sregiden veya sapan eyi tanmadmz da anlalabilir.
Bununla birlikte, grnmez varlmz mevcuttur. Cevheri bo
zulmaz ve lmsz olan odur. Bu grnmez varl, bizim bu
dublemizi, M srllar -gemi ve gelecek zamanlarn her lm
iin bir tan e- ebediyet srdke yaatacaklardr. Bitmez t
kenmez bir yaam gcnn tayc ve datcs olan* (M ayassis) gne nasl her sabah yeniden doarsa, her l de dirilecek
tir.
LLER# RZGRLA
Y K S E L R .*
( T orino Papirs)
zetleyelim. Eski Msrllar iin lm mevcut deildi. Her
biri, topran br yznde kendine, dnyadaklne olduka ben
zer bir yer ve bir mevcudiyet bulacana gvenebiliyordu. Geze
genler arasnda, kendini doruya kardktan sonra, madd zen
ginliklerinin hibirini terk etmeksizin vaad
edilen ebediyetle
mutlu olabilirdi. te burada firavunun uyruklarnn llerine
gsterdikleri zenin, sandmz gibi o kadar menfaatsiz olmad
ortaya kyor. O kadar abuk unutan ve etkilenebilen canlla
rn, llerin haklan olan madd ve mnev zenle memnun edil
medikleri zaman, onlarn dnlerini ve kzgnlklarm dn
dklerini sylemek gerekir. lnn akraba ve yakn dostlan,
onun kendine yaplmas gerekeni isteyeceini, eer bunlar yapl
mam veya kt yaplmsa, yaayanlarn evlerine tciz etmek
iin gelebileceini bilirler. Buna ne Teb esnafnn satt mus-

27

MISIRIN LLER KTABI

talar, ne rahiplerin dualar, ne de bu biim yazlarda uzmanla
m ktiplerin yazlar engel olabilmektedir. Torino Papirs
rzgrla tanan bu llerin yapabilecekleri ktlklere dein
mektedir. Metin, llerle yaknlar arasndaki hasis pazarlklar
dan bahseder. D ullar ve yetimler lm koca ve babalarna a r
tk ktlk yapmamas ve kendilerini iinde brakt sefaleti
arttrmamas iin yalvarrlar. Erman, kendisi grevle
evden
uzakta iken, ona bakacak bir hekim bulm asna ram en kars
len Memfisli memur vaka sn ' anlatr. Mtemin tutarken o
kadar byk bir ac duydu ki yl boyunca neesini kaybetti
ve o kadar uzun zaman kederinin srmesi onu yle skt ki, l
kadn neesini yeniden bulmasna engel olmakla sulad ve
aadaki mektubu
yazp mezar
stne brakt: Kusursuz
ruhlu Ankh-iri. Sana ne ktlk ettim ki bu kadar zavall bir
hale dtm? Niin beni ezmeye alyorsun? Ben senin sadk
kocan deil miyim? Genken seni aldm zamandan beri ekme
ini, elbiselerini* kokularn sana verdim. Seni hi hor grme
dim; yabanc bir kadnn evine hi girmedim, ldn zaman
adamlarmla beraber aladm, sana ince ketenden elbiseler giy
dirdim. Ve Douat dnyasnda olduun yldr bana eziyet edi
yor ve eski neemi bulm am a engel oluyorsun. Kalbim i sevin
mekten alkoyarsan seni adalet karsnda sulamak zere dava
m amalym? Btn bu grler, inisiyasyondan geenlerin
rendiklerine uymamaktadr belki. Ancak sradan madd men
faatlerin, huzurun korunmas, hi kimsenin, ruhunun yazgsy
la lgilenmesine engel olmamtr.
BE Y Z K I R K K L H
VE I I I . T H O U T M E S 'N
M E Z A R IN D A K
LM MELEKLER
Eski Msrllar lm srlarndan hi bir endieye kaplmakszn sz ediyorlard. Bununla beraber Douat*m kaplarnda onla
r bekleyen canavar yzl tanrlar, daha ziyade, korkuntu. III.
Thoutmsin mezarnda grlebilecei gibi, be yz krk iki tanr
ve zebninin egemen olduu korkun bir evrenin derinliklerinde,
her hayatn alp gelitiini biliyorlard. M ezarnda uzanm

28

XI, BAB
olacan o gn dn, diye okunabilir drt bin yllk bir papirsten. / B ir akam, sedir ya ve tanra tarafndan rlm
bantlarla kutsanacaksn. Gmlme gnnde gzel alayc ka
dnlar cenaze alaynn nnden gidecekler ve balarna Bat va
disinin ince kumlarn serpecekler. Mum yan altndan blacak.
kzlerin ektii l arabasnda giderken, sandukann tiavam,
gkyz gibi, stnde olaak. Mezarnn kapsnda kutsai dans
lar yaplacak, ve rahipler kalbini sevindirecek szler syleyecek
ler. /
TEB N E K R O P O L L E R N N
EVREN.
Msrllar, ayaklarnn altnda gerekten acayip bir evren ta
sa-vv^r ettiler. Bu evren, grnleri, mevcudiyet veya glerin
den daha endie verici tanrlarla ve ktl ebedi ekilleriyle
simgeleyen ktlk yapc ruhlarla doluydu. Her mezar kaps
nn arkasnda Douatn akla gelmez
karanlklarnn eiinde
Teb nekropollerinin uzun koridorlarm bir defa olsun grmek, ger
ek bir tedirginlik duymak iin yeterlidir. l ruhlar, btn vaad*
lere, btn yapay gsterilere ramen, acmasz ve scaklktan yok
sun bir alemde mitsizce yalnz deil midirler? Bu yerlerden byle
bir an m saklanacak, orada hibir eyin adlandram ayaca bir
hilik iinde kaybolmak duygusu hissedilmezse, gerekten ora
da, kendi etrafmzda zaman ve meknn kaydn milyonlarca
yl duyacak myz? K rallar Vadisinin l saraylarnn salon ve
koridorlarn gezdim. T anrlar ve iaretlerle dolu gecenin derin
liklerinden kp, ayakta duramayacak kadar sarho biri gibi. M
sr gknn aklna kavutuumda, istirahatlerini bozmaya
cesaret ettiim ruhlarn bysnden kendimi kurtaramadm.
Eski Msrllarn bu ller dnyasnda grdklerimi unutamam:
Sulayc tanrlarn garip grntleri; tlsmlarla rtl o fira
vun m um yalan; tersine bir evrende babo dolaan kafas kesil
mi o Osiris dm anlan; karanlklarda deien belirsiz gr
nl o ekiller* Biban el Molouk nekropollerinde, canl k dn
yasn braktktan sonra, binlerce yllk unutulmuluk veya ilgi
sizlikten sonra, Teb nekropollerinin dehet verici sessizliinin ne
olabileceini anladm. Piramitlerin yedi yz metninde aklanan

29

MISIRIN LLER KTABI

lm cennetine doru alt dnyann on ki blgesinden ini bo
yunca sren o ezici deheti hissettim, nk ebed gecelerin h a
reketsizlik ve doluluunda, kararsz ve dayanlmaz bir ey var...
Hayr, atm bir kapnn ardnda kaynatklarn grdm
k dman canavarlar, sonra baka bir kapnn ardnda, yeni
dirilmeler bekleyen kendini temize karmlar hi unutmaycam. Kendilerine, atmaca bal tanrlar tarafndan milyonlarca
yllk bir .sre tannm firavunlar, incecik bacaklar arasnda
koca gneleri yuvarlayan skarabeler. Yldzl tavan ile, astro
nomik tablolar ile, bir corafya kitabnn resimleri gibi, mezar
tesi blgelerin, ruh ve madde uzayn soukluunda kaybolana
kadar seilmilerce ilenecek alou tarlalarm tasvir eden byk
freskleri ile Altn Salonlard seyrettim. Anlam na akl erdiremeden R nn yetmi be eklini; ller tarafndan, uzun bir y
landan baka bir ey olmayan bir halatla ekilen gnein kay
nn zerinde yzd Douat, kutsal nehri grdm. Dirilmi, s
radan, kazandklar ebediyeti ne yapacaklarn bilmeyen ller;
sihir formlleri arayan, br dnya rahiplerinin kk adak ek
mekleri ve ok tatl bira ile besledikleri ku-ruhlar; mumya bii
minde Osirisler; cehennemin en gizli blmlerinde resmedilmi
konstellasyonlar; annelerinin karnndayken aldklar kadan
mahrum, dublesis cehennemlikler; Zahitlerin drt kesinde, dip
te yatan mumyay korumak istermi gibi kanatlarn yaym tan
ralar grdm... unu iyi dinleyin: Vadi Engereinin azndan
giren ve kuyruundan skarabe olarak kan, Ptah gibi pullu l
ler grdm. Altn Salonlara* Hetnou&l&Ta. giden aydnlk kori
dorlar boyunca tanralarn acayip yzlerini yle byle tanya
biliyordum ; aralarndan bazlarnn timsah gibi kaygan karnla
r vard. Ve sonra bu korkun salonda ruhun tartlm a sahnesin
de, korkun terazinin kefelerinin sallandm grr gibi oldum.
Sanki bakm veya nefesimde bir mekrhluk varm gibi, sanki,
kralie Nefertitiyi mezarna gtren sisinkl gibi yeilimsi ol
mayan tenim bir eytan teni imi gibi... anssz llerin kalbinin,
adalet tanrlarnn yarglarn dikkatle izleyen Byk Yiyici*nin
ak azna dtn grdm. Aklm yerinden oynad. Her yer
de etrafmda kokmu akal kulakl A n u b isl boa bal Mentou*

30

II. BAB
yu, ucu bir ar nesi gibi sivrilerek biten iblis bal Tiotu gr
yordum. B ir yuvarlakl ha (croix anse) yamuru altndaydm.
Yava yava kendimi ller ve hkimler kalabal ile kartr
yordum. Douatm bu karabasanl grntlerinin her tarafta ka
tklarn gryordum. Ben ki baka bir devirden, ok uzaic bir
gemiin srlarna nfuz etmek ve Teb nekropollerinin bu e sra r
l kalabalnda, gerek ne olabileceini aratrm ak in gelmi
tim. Btn duvarlara remedilml ruhlarn tartlp yargland
bir halsinasyonu andran sahneden kendimi ayramyordum:
nk her yerde, hakimlerin ve llerin kaynatn gryor,
llerin son haykrlarnn byk bir velvele ile ykseldiini,
olumsuz itiraflarn mitsiz arksn iitiyordum.

ekil 5 - A
Baklarla silahlanm Douat Kaplarnn koruyucular. - B ritish Museungdaki Anhai Papirs. C X L V I.

31

MISIRIN LLER KTABI

ekil 5 - B
Baklarla silahlanm Douat kaplarnn koruyucular, British
Museum'&ak Anhai Papirs. C X L V I

32

III. BAB

///. BAB

B E L K DE, L M LE K AR ILAAN
N S A N L K DEFA D O A S T
F K R N E SAH P OLM U VE O N U
G R M E K T E O L D U U N U N TESNDE
M T E T M E K STEM TR . L M
L K B L N M E Y E K O LD U . B U N S A N I
D E R S IR L A R IN Y O L U ZER NE
EKT. D N CESN G R N R D E N
G R N M E Y E N E , G E C D E N EBEDYE,
N S N D E N L H Y E Y K S E L T T .*

Fustel de Coulanges, LA TE
A N T Q U E
ller K itab tanrlarn eseridir* Amlineau: Belki de bu,
insan dncesinin meydana getirdii en eski eserdir demekte
dir. Sadece bir yzyldan biraz fazla bir zaman evvel N il Vadisin
de Memfis, Teb, Heliopolisten gelen papirsler bulunmutur. En
nemlileri XVII., XX I., XXVI., ve XXXI, slle dnemlerine ait
olanlardr. Bu nlsiyasyon tekstlerini ilk zen byk bilginlerin
isimlerini zikretmek yerinde olur: W. Pleyte, W . Budge, L. Speeers, A. Erman, J. Vandier, A. Moret, Nina G. Davies, Jxuler, Sa
muel A. B. Mercer, E. Naville, H. Grapow, P. Le Page Renouf. Es
ki Msr mabetlerinde inislye olan Yunanllar, en byk gizlilik
iinde rendiklerinden bize hibir aklamada bulunm am lar
dr. Ksa bir zaman evvel Atina'da yaynlanan mkemmel bir
travayda : Z,e Livre des Morts de VEgypte Ancienne est Livre
dinitiation : Eski M srn ller Kitab bir nlsiyasyon kitab
dr - S. Mayassis, Nil Vadisinin en nl mabetlerinde inisiye ol-

33

MISIRIN LLER KTABI

mu Grekleri saymaktadr: Orphe Osiris srlarn biliyordu, P.
Foucart (Tanrsal Memfis'te k mantosunu ald ve ller
K itabnn formlleri, Orphenin eittiklerine en byk srlarn
malzemesini hazrlad) diye yazar:
(Recherches sur la Nature
et lorigine des Mystres d'Eleusis : Eleusis Srlarnn kken ve
nitelii hakknda aratrm alar.) Homer hiyeroglifleri okumas
n biliyordu, S. Mayassis Oxyrhynchos Papirsnde, Ulisse'in
Cehennemin eiinde Anubisin, sis, Osiris, Ptah ve dier Msr
tanrlarnn glgelerini (ruh veya grntlerini) armak iin
okuduu sahte bir dua m uhafaza edilmitir diye yazmaktadr,
baz mellifler lyada airinin Msrda yaadn, dier bazlar
da Tebde, o yz kapl ehirde doduunu yazmaktadrlar. P ira
mitlerin glgesi ile insan glgesi arasndaki oran hesaplayarak
piramitlerin yksekliini len Thalesi de sayalm. Solon Sais'de kald; firavun Amasis, Pythagoreu Memfis rahiplerine tavsi
ye etti. Laercede okuduumuza gre Pythagore, mabetlerin en
kutsalna girdi, rahiplerce inisiye edildi, tanrlar ve ruhun lm
szlyle ilgili deimez gerekleri tand; gizliliin mhr al
tnda, dnyann yaratlnn nasl olduunu bildi. (S. Mayassisin evirisi) Jambiliquein yazd Pythagore'un H ayatm da
yle denilmektedir: Pythagore, Msr'da, mabetlere byk bir
gayretle devam etti. likisi olan rahiplerin hayranlk ve sevgisi
ni kazand, hi bir szl retiyi ihmal etmeksizin, her eyi ok
alarak rendi. Btn rahipleri ziyaret ederek her birinin sa
hip olduu bilgelii renip yararland. Cambysein ordularnca
esir alnncaya kadar M srn mabetlerinde (adyton) kalp yirmi
yl boyunca tanrlarn btn ayinlerine intsiye oldu. Firavun
larn ifte krallnda bir sre kalarak yalnz inisiyelerin katla
bilecei seremonilere kabul edilenlerden Dmocrltei, Msrllar
arasnda on yl kalan Platonu, Cnlde'li astronom Eudoxeu,
M srn hermetik literatrn (gizli yazlarn) ana diline evi
ren Herms Trismgistei sayabiliriz. Nihayet, E. Guim etnin
yazdna gre Osiris ve Dionysos srlarna nisiye olmu bulunan
Apollon'un byk rahibi Plutarque'i; hiyerogliflerin evirisini
yapabilen ve onlarn gizli anlam larn bilen Plotin'i ; E. de Roug*
nin not ettiine gre Msr rahibi, duasnda and ulhiyete

34

III. BAB
brnyor, o tanrnn karakterini dlyor ; inisiyasyonla ren
dii tanrsal vasflar kapsayan kutsal szlerden yararlanyordu.
u addaki (lnn ismi) Osiris... hitab buradan gelir.. diyen
Jambiliquei de zikretmemiz gerekiyor, (son hitap cenaze ayinle
ri srasnda kullanlr.)
L LE R K T A B I
B R DUA K T A B ID IR .
Bilinmeyen yolculuunda lnn ruhuna veya dublesine
yardmc olmak iin, mezarn son kaps da mhrlenmeden,
lm ayinini yneten rahip mumyann yanna inisiyasyonlara
gre yazlm bir papirs koyar. Bu papirse ller Kitab, G
ne lhileri Kitab, Gizli Evin Kitab, Kaplar Kitab, -T e b de
ok gzde olan- Nefes Alma Kitab veya Douatda Olann Kitab
denir. Bu papirse gecenin balangcnda, R'nn alt dnyadaki
saysz dmanlarna galip geliinde okunan ualar ve sihirli, kur
tarc formller kopya edilmitir. Bildiimiz ilk ller kitab 453
babdan az olmayan ve piramitlere hakkedilmi metindir. Bu
metinler ok sonralar, ancak Fsammtiquenin saltanat sra
snda, M. VII. yzylda 165 babda kotlanmtr. B u karlatr
mal metnin en iyi rnei Torinodaki Eski Msr Mzesinde ko
runan 20 metre boyunda bir papirstr. Bu papirs ilk kez, 1842
ylnda Bunsenle birlikte Msr ve Nbyada aratrm a yapan
ve her zaman otorite saylan bir ok eseri derleyen Lepsius tara
fndan yaynlanmtr, Lepsius, tabutlarn i yzn ssleyen
ok sayda mezar m etinleri*ni de (textes de sarcophages) ter
cme etmitir. Jean Capart (Brkselin Kralie Elizabeth Msr
Fondasyonundan), bu yazlarn tek bir defada tertib edilmedi
ini hatrlatmaktadr. Bunlar, M sr'n eitli blgelerinden, bir*
birinden ok farkl tabakalardan, ilkel Msr dinsel dncele
rinden gelmi doktrinleri birletirmeye alan tanrbilimcilerin
eserleridir. M srdaki Eski Eserleri Aratrma Direktr M arietten yerini alan G, Masperonun almalarn da anmalyz.
Kendisine gizli odalarnda M sr'n bilinen en eski metinlerinin
bulunduu Saqqarahdaki Ounas piramidinin aln, N ilin
br kysnda, yaayanlarn Tebinin karsndaki kralie Hatc-

35

MISIRIN LLER KTABI

hespoutun lm mabedindeki gizil kral m um yalan smann
ok yank uyandran kesfini borluyuz.

ekil 6
Mezarda gnlk yemek, (T e b deki Puyemr& Mezar.)
L H L E R VE A Y N USULLER
ller Kitab, iki yz civarnda sihirli sz topluluu (In can tations) veya ejlptologlarn fadesini kullanrsak B a b ermek
tedir. Bunlarn bazlar pek uzun ve ok eski ve bir blm de bir
ka satrdan ibarettir* Bunlarn bilinigi lye gemek zorunda
olduu Douat'm on iki blgesindeki maceral yolculuu srasn
da ona yardmc olacak mabet kaplarnn ve kentlerin koruyu
cusu tanrlar tanmay, bazlar Osirise Dua (C X V III. B a b ) gi
bi olan bu yakarlarla onlarn iyi tesirlerini ekmekte, ve zellik
le, pek ok saydaki yrtc, sinsi, kt ruhun fenalklarndan, ve
ya isimleri, bellei, i organlar yiyen, srekli ller aleminin

36

m . BAB
ulhiyetlerinin glgesinde yaayan ylan - eytanlara yakalan
mamakta yardmc olmaktadr.
ller Kitabnn b ablarnm
okunuu ayine zg temizlik halindeki rahiplerce yaplyor, b
tn cenaze treni boyunca lnn mumyasna dnk olarak kut
sal metinler okunuyordu. S. Mayassis Srlar ve nisiyasyoh* ad
l kitabnda bu okuma, Inlsiye olmam ruhun dnyay tetk et
tii sra, aceleye getirilmi bir inisiyasyon benzeri idi* diye yaz
yor; baz blmlere, duam n nasl okunaca, baz gleri tayan
sihirli aletlerden nasl faydalanlaca hakknda ksa notlar ek
lenmitir ki, bize allmn dnda gelen bu eylerin gerek an
lamna hi bir zaman eriemeyeceiz.
I. den X IV . ye kadar ller Kitabnn blmleri lleri* ay
dnlanm m um yalarnn br aleme girecekleri sra, cenaze t
renlerine hazrlar. lmler geleceklerinden, kendilerini bekle
yen alma ve sevinten kukuludurlar ve lmeden evvel akra
balarnn veya dostlarnn, llerin adna alacak, sedir yay
la ovulmu kk sihirli heykelleri* tpk Nil Vadisinde yapl
d gibi Mutlu Tarlalarda Yaam ak in, ekecekleri arpay ve
buday, nceden tabuta koymalar iin tedbir alrlar. Yiyecek*
lerin br dnyadaki nemini vurgulam ak uygun dmez mi?
Lord Cam arvonun, Toutankham onun lm saraynda nl al
tn Lahitler Salonu yanndaki bir depoda, T ebin Amon top
raklarndan gelmi otuz alt byk arap kp, yz elli litre
zeytinya, effaf vazolar iinde koku ve kozmetikler, eitli
meyvalann konduu yz on alt sepet bulduu zaman aknlk
tan gzleri almt. Firavunun aln gidermek iin, byk
bir olaslkla ok miktarda beyaz ekmek bulunmas da gerekiyor
du : psen - shens - khenfu - hbennu ekmekleri! Ne kadar asak,
ller daha yaam larnda Osiriste yeniden doanlar haline ge
lip, ebediyen o halde kalacaklar zaman, hi de perhiz yapmak
zorunda kalmak istemiyorlard. Bu alelde hazrln dayand
temeli kantlamak iin, panter postu giymi dua okuyucunun
bir ok defa tekrarlad ktan ve doymu, Osirisin mezar
takdimeleri ile doymu*, sekmek, bira ve R nn kaynda k
zartlm tavuk etiyle doymu olacaklarn, Osirisin huzurun
da her gn, yiyip iebileceklerini iitmenin lleri mutlu kld

37

MISIRIN LLER KTABI

n not etmek yeter. Onlar, gkyznn drt rtsnn gerisin
de Semv Nirin, Ikl Ruhlarn mutlu blgesinde b ir para
tavuk eti ile, Msrda yz bin yl saltanat srm firavunlar ve
dnyalan yaratan tanrlar arasnda glerini yeniden kazanma
nn iyi bir ey olduunu lhi biiminde okuyan rahibi duymak
la seviniyorlard. Btn bir ebediyet boyu yaamak sz konusu
olunca, bu iyi yaamak? arzusu kmsenecek bir ey midir?
Ikl bir ruh haline gelinecei ne kadar bilinirse bilinsin, llerin
en az obur, en az agzl olan bile, rahip milyonlarca yllk ge
lecek yaamnda, M utlular arasnda, kat ve sv yiyeceklerin
bolluuna deinince, kendini daha rahat hissediyordu... Sonuta,
Eski Msrllarn inanlar buydu...
Yiyecek endielerini,
Amenti blgesinin kukularn duy-

ekil 7
Anubis, solda, tanrlarn ktibi Thott sada, lm firavunu,
Msrllarn Pa - douait dedikleri mezarn tapnma salonunda,
tanrsal kutsama aracl ilet bol sularla ykyorlar. Bu Tapnma
Salonu mabetlerde de bulunmaktayd. Firavunt saltanat sra
snda Tanrlarn Olu sfatyla orada, nitelikleri ok kutsal
saylan ve baz srlar bir tek kendisi bilen kher - heb rahibi ta
rafndan kutsanmt. ( Rituel du Culte quotidien : Dinin gnlk
Ayinleri, A. MONTET.

38

III. BAB
duktan sonra ller kalplerindeki pislikleri atmak iin yapm ala
r gereken eylerle urarlar; uygun dualarla bunu baaracak
lardr. R y ycelteceklerdir (X V. B a b ).
J. Capart'a gre ller Kitabm n X V I. B ab dnyann y a
ratlm anlatr. Bundan sonra X X I. B abdan XXX. B a b a k^dar,
lye hi bir zaman ne ryecek, ne kokacak yeni bir bellek
kazanmak in Tanrsal Alt Dnyada aznn gcn yeniden
bulmas iin, i organlarnn derinliklerinden kalbini skmek
iin birbirleriyle ekien Heliopolis tanrlarnn bylerinden
syrlmak iin gerekli yntem ve form ller aklanr. Gkyz
nn Kaplar nnde Anubisin, bacaklarn kuvvetlendirmesi
iin okunacak X X V I. B a b hatrlayacaktr. (G . Kolpaktchy e
virisi). X X X . Bab, CXXV. B ab da tekrarlanacak olan, ilk yargla
mann ne olacan anlatr. Bu, bir bakma, byk ruh tartlmas
(psychostasie) sahnesinin tekrardr. X X I. B a b dan X L I. B aba
kadar, pislikle beslenen, yakp bitirici ate tkren sekiz tane
timsah bal eytandan, lnn kendini korumay bilmesi iinT
rahip tarafndan okunacaktr. lnn kendisine retilen b
yl afsunlan kesinlikle hatrnda tutmas gerekmektedir. Onu
gzleyen kt ruhlar korkutmak iin dualarn haykrmaldr.
X LII. den X L V II. ye kadar olan B a b lan n konusu lnn organ
larnn tanrsallatrlmasdr. Om urgam Sethinki, erkeklik
uzvum Osirs'inki olacak der, l (Kolpaktchy evirisi). lnn
kadavrasnn rmeyeceini, Osiris gibi, bedeninin paralan
mayacan, ancak a doru ykselebilen ruhsal bir beden
haline geleceini ona aklayan lhileri iyi bilmesi nemlidir.
X L V III ve X L IX . blmler X. ve XI. yi tekrarlar. L. LX II, b a b lar sayesinde ruh yeniden hayat nefesini bulur, nnde yer ve
gkn Kaplarnn aldn, ve ayni zamanda Osirisin mekn
olan Semv N ilin sulann grr, suya sahip olmam iin gere
keni yap der, Osirise. LX IV . den LX X V . ye kadar olan B ablar
ruhun gnee nasl ykseleceini, sisin ban nda nasl genle
eceini, anas olan gk meknnda nasl yeniden doacan
(S. M ayassis), gkte olan Heliopoliste tanrlarn yannda otur
maya nasl kabul edileceini lye anlatr* Bundan sonra L X X V L
B abdan C. B ab'a kadar lye, kendi kendini deitirebilmesine

39

MISIRIN LLER KTABI

yarayan deilm e form llerini semesi tavsiye edilir. Horus
ahini veya Souk blgelerin Ikl R uhu olabilecektir. Scaklk
ve k olacak, ebed kozmik titreim inde titreim olacaktr.
Deiim form lleri lnn yeni bir bilgelik kazanabilmesi in,
okuyucu rahip tarafndan tekrarlanacaktr. Bylece ruh, onu
doru bularak mutlular aram a ayracak veya, atlmlarn, ev
renine gnderecek Mahkeme nne kabilecektir; R 'nn g
ne kaynda yer alabilecektir. Jambilique Msrllarn Srlar
adndaki yaptnda yle der : B u gne gemisi zerinde yer
alp yolculuk eden, lemi yneten glerin bir grnn sim
geler; tanrlarn ift yaam n simgeleyen ylann iinden
(M aspero), on ki kadn iplerle aa dnyaya ekerken, ruhun
geebilmesi iin : Ruh, ylann vcuduna, karanlklara ynelik
kuyruk tarafndan girmekte ve her zaman k ynnde olan
azdan dar kmaktadr.. Bylece ebediyet ve reenkam as-

IV, Ramses'in lm, salonundat Osiris Batnn Boas Skarabenin meydana getirdii yuvarlak nesne iinde olu Horus'u
oluturuyor. Bu yuvarlak, yeniden douun hem sembolt hem
de kalbdr. sis ve Nephtis SJcarabenin yuvarlan tutuyorlar.
Bylece her lnn ruhu, sisten gelen tabiatnn srr sayesin
de, ruh Horus haline gelecei ve Samanyolunum olan ken
di $othiaque iinde parlayaca gkyznde ebediyen yaa
yabilmesi iin yeniden doacaktr.
Sothiaque : Sotho, Sirius ylcizmm Msr dilindeki ad. Eski astrono
mide 1460 yllk bir dnemi belirler.

40

III. BAB
yonun sembol olan ylan * getikten sonra, yeni sihri gler
kazanabilecektir. l, br dnyaya girdiinde, her yerde eski
kymetlerin izlerini grecektir. ller Kitab'nda dnyalarn
yklndan nce vuku bulan gkteki savalar sz konusudur.
Bu gelenein srarla tekrarlanmas zam ann ularnda* kor
kun yeryz karklklar olduunu dorulamakta deirm idir?
ller Kitabnn aklamalar Babil Tuiannn, Glgam des
tannn, Tevrat'taki Sodom ve Gom orrann benzeridir. O Evren
Ykc Titanlar kimlerdi? Baka bir gezegenden gelen varlklar
m, yahut atom bombasnn mevcudiyet ve kullann o zam an
dan bilen bizim dnyann adam lar m?
CI. den C X X IV. ye kadar olan B ab lar lnn Bat'nn srla
rnn ve tanrlarn yazcs olan Thotun Gizli Kitaplarnn sr
lar bilgisini kolaylatrmak iin okunur. Bu da Osirisin krall
olan Ro - Setaunun nne gelmeden In Yedi Derecesini
geebilmesi iindir. CXXV. Bab, resm dirili ve ykseli ile so
nulanacak temizleyici itiraflarn nl yarglanm a ve ruhun tar
tlnn B a b dr. O zamana kadar lnn ruhu, Jca*s, dublesi;
mutluluk alanlarn (Champs lys^ens) hayal meyal grmt.
Oraya hi nfz edememiti. Bundan byle, tanrlar mahkeme
sinde temize ktktan sonra, Mutlularn semv kinat ile b
tnleebilecek, gerekten yalnz kendisinin olan ebed ismiyle
adlandrlabilecek ve tabiat tanrlarn tabiatna eit olacaktr.
Ancak, metnimizin anlalabilir olmas iin, daha ileride CXXV.
B abdan daha ayrntl szedeceiz. C X X V I. - CX X X IX , B ab lar,
ruh, Osiris olduu ve son mkemmeliyete eritii zaman, yarat
c kta yla eriyip, zaman ve mekn boyunca sonsuz, kendi
nda mutlu, bozulamaz olduu ve bu kla Osirlsn Evindeki
gkte parlayaca zaman syleyecei formlleri hatrlatr. Bir
veya bir ok B a b lar muskalarla birlikte mumyann lahdine ko
nulan ller Kitabnn bu ksa zetine bir sonu olarak CXC.
son B abm btnyle G. Kolpaktchynn evirisinden aktar
yoruz ; ' bu Kitap, tanrsailam Ruhun, R nn barndaki m
kemmellemesini konu alr ve onu Osiris nezdinde yceltir,
Amentinin Efendisi nezdinde gl klar ve tanrlarn merte-

41

MISIRIN LLER KTABI

belemelerinde (hiyerarisinde) saygya lyk klar. Bu kitap
Douatn esrarl yerlerinin srlarn aklar alt dnyann srlarna
inislye olmakta bir rehber vazifesi grr... Bu Kitab okurken
sana ve Rahip K h er-h ebe yakn olanlardan baka, hi bir inan
varlnn seni grmesine msaade etme**. ine yldzl doku
m alar gerilmi bir odaya kapan* O zaman bu metinlerin, kendi
iin okunaca her lnn ruhu yaayanlar arasnda, parlak gn
iinde dolaabilecek; tanrlar arasnda gl olacak... ve
tanrlar onu yokladktan sonra, ly eitleri olarak tanyacak
lar... Gerekte bu Kitap ok gizli ve ok derin bir srdr... G E R
EKTEN B U K T A P OK B Y K VE OK D E R N B R SIRDIR.
ller K itabn m gerekten ne olduunu kim tfilecek? Onca sem
boln gerek anlamn bize kim aklayacak? Firavunlarn M
srndaki mabetlerde inisiye olanlar ok oldu; ancak, rendii
ni anlatan hi olmad. Pseudo Cyprianusu dinleyelim: Yirm i
yama gelince, Mem fiste, Msrllar nezdinde derinliine varl
maz, kutsal eyler tandm (Confessis, 1758). Jambiliquein, M
srllarn Srlar adl kitabn, P. Quillardin evirisinden, tekrar
okuyalm : Muhayyilenden veya sylendiini duyduun eyler
den gelebilecek, sembollerin tasvirinden dncem ayr; ancak
zihn (entellektel) gereklere balan. Lucienin tVAssemble
des Dieux : Tanrlar Topluluu adl yaptnn E, Chambery e
virisinde yle bir not vardr : Msrllarn dini muammalarla
doludur ve inisiye olunmaynca (konuyu yakndan bilmeden) as
la onunla alay etmemeliyiz. Gerekten de tanrlarn tanrlar,
kpekballan n kpekbal olduunu bilmek iin bu srlar tan
mak ok gereklidir. Evet gerekten ller Kitab ok byk ve
derin bir srdr.

42

IV. B A B

IV. BA B
L L E R N EBED B R A D L A R I
V A R D IR VE O N L A R K A P IL A R I
A IC I S Z C K L E R B L M E K
Z O R U N D A D IR L A R .
ller Kitab sayesinde, ller, daha dorusu dubleleri, do
umlarnda onlarla beraber olmu bulunan, lmden sonra on
lar terk eden kalarnn ellerinde, kt ruhlarn hilelerini bo
zacak sihirli formller vard. Bu papirs sayesinde ikinci isim
lerini ebed adlarn hibir zaman unutmayacaklardr. Bu sihirli
ada sahip olmakszn kimse br dnyada yaayamayacak, on
suz, hibir tanr onlar temize kmlar arasnda saymayacaktr.
ller Kitab sayesinde Elphntine'in kasrgalar tanrasnn
drt testisinin isimlerini saymak, Vad Engereinin nefesini fark
etmek, ufukta bir skarabe ekliyle canlanm adan evvel gnein
yer alt dnyasnda her gece ald otuz yedi ekli tanmak kolay
d. O gne ki, douunda usuz bucaksz Teb ehrinin altn yaprakklarla kapl piramitikler (piram idin) stndeki yzlerce
dikilita ve yeryzne hayat datan ve onu ebed klan R*y
yceltmek iin ina edilmi mabetlerin dev kaplarn aydnlat
yordu... ller de diriler kadar, karanlklar aan, her gnn
nda N ile ark syleten ko bal gnei yceltmeyi bilme
lidirler. Gne kay, Sokharis'in krallnda, nlerinden geer
ken ller ilkel
(lmentaire) tanrlarla beraber, evrenin ilk
kaostan ktndan beri, her gn batnn eiinde yenilenen
Am on-Rnn harika serveni le mutlanrlar. Yeralt nehrinin
kylarndaki mevcudiyetleri ile, Bat Blgesinde her gece AmonR nm kutlad esrarl fiile hep birlikte katlrlar... Evet, sanatkr tarafndan yazlm dualarn gc ve deeri ile, bundan

43

MISIRIN LLER KTABI

byle bedenlerini talamaktan koruyan sihirli szcklerin ko
rumas altndadrlar ve k a * la n doru olan tanrlar nnde,
olumsuz itiraflarn kefaret dualarn ( * ) tekrarlayabilecek, k a
p ac szleri syleyebilecek; i organlarn demek iin ka
rnlarna bastran eli bakl veya Shesmonun yapt gibi sz
cklerin sihir gcn yiyen veya mumyalarn burnuna kokpu
bir nefes gibi giren sinsi tanrlardan kurtulabilecektir. Evet,
ller Kitabnn derin anlam l szlerini iyi bilirlerse Gkyz
nn Byklerine meydan okumaya cesaret eden tanrlardan
korkmayacaklardr. Ve zellikle C X X V . Bab sayesinde Tanrsal
Mahkemenin Gerek ve Adalet Efendilerinin nne; Yedi Ik
Saann, Yedi R uhun, Byk Hakim Osirlgin, Horusun drt

ekil 9
l, sadaf Itk karsnda tapnma halinde. Birincisi bir
lhit zerine uzanm geceleyin gren, lmlerin patronu* a
kal Anubisin simgeledii AnubisHn Idr. Bu Anubisin I,
ruhun *gzlerinin alm asm erasim inden hemen sonra ald
ktr. ki dier figr, Gne nlarnn I ve Rnn Idr. Anubis Vaktiyle Rdnn olu idi -

( * ) Franszca metinde geen bir ok szck, belki de zorunlu olarak

hristiyan dinsel terimlerinden alnmtr. Biz, kiliselerde sylenen
ark, lhi anlamna olan Ltanie*yi Kefaret (pimanlk) duas
olarak aktarmay uygun bulduk.

44

IV. BAB
olunun, Amentinin koruyucu tanrlarnn nne, Osirisin ar
kasnda oturan, koruyan veya yakan, erkek ekil ebek olan gneg alevinin kadn ekli* H itep - Sekhus gibi (S. Mayassis) h a
kimlerin karsna korkusuzca kacaklardr. Her lnn dnya
yaratlal beri, Ruhun Tartl olan, onlar bekleyen bu korkun
snav boyunca, savunmalarn takdim edebileceklerdir.
Horus'un drt olunun refakatindeki Osirisin nnde yeri
ptkten sonra ruhlarn btn pisliklerden ykayabileceklerdir.
nk ruh, bir kadnn karnndan kt iin ksa mevcudi
yeti boyunca, kendine yakmayan tutkulara kapld iin pislenmitir Rituel funraire : Cenaze Ayinlerinde, E. de Roug,
lnn ruhunun kendi saf olmayn bildiini srarla fade et
mektedir. inde enkam e olduu beden tarafndan ilenmi h a
talar ruh hisseder. Ancak CX X V. B abdak dualar ve formller
sayesinde, onu belki de, R nn ateinde tutumadan, gkyznn parlaklnda onda erimeden dorulardan bulacak olan krk
iki hakimin, Ulularn, Ik saanlarn, Karanln Kutlu Yzle
rinin nne kmaktan korkmayacaktr.
R U H U N T A R T IL M A SAHNES
VE O LU M S U Z T R A F
nk, cehenneme veya cennete gnderilmeden evvel l
nn kalbi, yani vicdan, tanrlarn terazisine konulup tartlyor
ve hkmlendiriliyordu. Timsah azl, suaygr karnl, metin
lerde ad msiekreh h a y v a n ruh Yiyicisi* olarak geen bir
canavar terazinin yaknnda, az sulanarak bekliyordu. Geri
dnlmez yargy bildiren ller tanrs Osiris ynnde, bakla
rn yumuatyordu. Her biri Eski M srn Zam bak ve Papirs
ifte krallnn bir vilayetini (Nom ark; V ali H akim ler), ayni za
m anda insanlarn iledii dince kararlatrlm
(canonique)
krk iki gnahtan birini temsil eden krk ki adlet tanrs, to
puklan zerine km, mahkenje nnde kendini temize kar
mas gereken ly sorguya ekiyorlard. Bu btn cenaze papi
rsleri zerine resmi yaplan nl ruhun tartlmas (Psychostasie) sahnesidir. l o zaman, Thotun nnde olumsuz itiraf de
nilen eyleri sylemek zorundayd. Thot, hi bir ejiptologun ke

45

IV. B A B
fedemedii sebeplerden ibis ve maymun
(babouin; ebek) ile
temsil ediliyordu. Gizli kitaplarn sahibi di. Kendi yaamnn
milyonlarca yzyl sreceini beyan etmiti
(C L X X V . B a b ).
Thot, Osirisin yeryzndeki dman domuzu, br dnyadaki
dman Apophis Y lam 'm kovdu. Evet, teraziyi dikkatle izleyen
Thot ve akal kafal Anubis nnde n san lara kar gnah
lemediini. tanrlarn houna gitmeyecek hi bir ey yapm ad
n, hiyerariye (silsile- mertibe; mevki sralanna) saygl ol
duunu, ne ldrdn, ne de ldrmek iin emir verdiini,
kimsenin strabna sebep olmadn, mabetlere braklmas ge
reken yiyecek ve ttsleri gizliden lerek hrszlk yapmadn,
llerin yiyecek ve ieceinden almadn, kutsal yerlerde cinsi
fiilde bulunmadn, komusunun topran almak iin yanl
l kullanmadm, uzunluk llerini yanl tutmayp terazi
de hileli arlk kullanmadn, tanrlarn kularn veya kutsa
gllerin balklarn almadn, Teb Amon'unun srlerine za
rar vermediini, mabetlerin hzinesine braklmas gereken g
m klelerini yanl saymadn beyan ederek l, kendini
temize karmalyd. Eli bakl krk iki tanr nnde* Thot ve
Anubis nnde gsn yumruklard: Tabi, derdi; hayatm
iyilik etmek iin kullandm, ve size yalan sylemeksizin, ebed ve
sevgili tanrlar, kendimi meth edebilirim, nk en iyiler a ra
snda en iyi idim; zayf olanlar besledim. Susuz olana gn orta
snda su verdim; hi bir eyi olmayana balk kaym dn ver
dim. Osiris, Thot ve Anubis nnde gslerini yum ruklayan bu
ller, ne kadar doru, ne kadar iyilermi! br dnyada onlara
inanacak olursak hepsi yetim babas, dulun dayana, ansszla
rn yardmclar imiler! Heliopolise yemin ederim, hi gnah
ilemedim! K her - oua'nn alev taycsna yemin ederim, hi
alm adm ! Hermopolisin burnuna yemin ederim, hi aldatm a
dm! Glge yiyicisine (ruhlar yok eden anlam na) yemin ede
rim, insan ldrmedim! Gkn ift aslanna yemin ederim! Z a
hire almadm! Herakleopolisin kemik krcsna yemin ederim!
Mabedin servetini yamalamadm! Akrabalarm gmdm. Hiz
metkrlarmdan hi birinin kzn esir etmedim. Kutsal hayvan
lardan olan gkyznn akbabalarn besledim. Doduumdan

46

IV. BAB
beri bir defa bile, hkim nnde dayak yemedim ve bir lnn
ruhunu rktecek hi bir iaret izmedim; temiz olmayan eyleri
davet edebilecek bir ekil de izmedim, Mezarlarna girmeden
evvel, adalet tanrlar nnde ok gnahsz olan bu ller, bu
dnyada yalnz dorulara tannan bir hak olarak zerinde k
tiplerin kazd, aadaki szcklerden ibaret bir kitabeyi,;, ta
yan mezar talarn diktirmeye zen gsterirler: B u yerden ge
en biri, m uteveff (lm) falancay hatrlasn. - Bu ta oku
yan, okumas yoksa bakasna okutan, lnn ruhu iin bir armaan olan duay okusun. (Jean Capart evirisi.) Bat kapla
rnn, temize kmlarsa, nlerinde aldn grecek llerin
olumsuz itiraflarnn gerisini izleyelim: boyunlarnda X X. B abn
bir kopyas asl, Nil kylarnda, firavun nciri aalarnn (Sycomorre; Flcus sycomorus) altnda serinlemek iin, gnee (g n
dze) kabilirler, gkyz tanras Noutun yarattklarndan
yeniden tat alabilirler. Size krler olsun, ey tanrlar! Siz ki
Msr toprandan gelenin kokusunu; mumyalandktan ve g
mldkten, ikinci bedenin olumasn, i varln da kp g
rnr hale gelmesini salayan sihirli merhemi srndkten son
ra, R nm ruhu olan Herakliopolisin zmrd ank kuu gibi
(pho6nix) temizlenip karnza kan tanrsnz. Size krler ol
sun, ey Amenti kaplarnn ardnda yaayan Osiris petem allan
giyinmi tanrlar, siz ki benzerlerini ldrdkleri, mabetlerin
avlularndaki hayvanlar aldklar, yalnzlklarnda saf olm a
dklar veya nehrin sularn pislettikleri iin organlar ryp
kokanlar tanrsnz. Tanrsal ruhlar, kpek bal ruhlar, sizlere
ebediyen krler olsun! Ben ki karnza kmadan lm ve
yeniden domu, bedenimin ykanp sarglara sarldn, gzle
rime antimuan srldn grmtm. Bilirsiniz ki yum urta
y oluurken krmamm, Mend&s tekesi zerine yemin etme
mi, Abydosta Ptah - Tatenen'in adn anmamm. Beni kurta
rnz! Beni yannzda tutun, nk nefesim saf, kalbim saf, el
lerim saftr ve beni grenler yle der: Ey saf olan sen, ho gel
din! ruhun aa dnyada sknet iinde olsun... Ho gelmi ol;
nk i organlarn maat glnde ykadn; ey saf olan sen, Osl-

47

M IS IR IN L L E R K T A B I
risn, Amentl boasnn, Osirts Neberjerin, omurgas evrenin
mihveri olan Osiris Djedi'nto karssna kabilirsin.
L N N K A L B N N
VE M A AT I N T Y N N
A IR L I I
lnn olumsuz itiraflarn dinledikten sonra Thot ve A njbis, - birincisi tanrlarn yazcs, br mezarlklarn koruyu
cusu, - teraziye bakarlar, lnn, tren ekmeklerini, biray, k
sl bir boann ayaklarn, drt anak kan; beyaz bir inein drt
anak stn takdimeler masasna koyduunu bilirler; bilirler
ki l, vcuduna lapis - lazuli'den (lcivert ta) veya donuk ye
il akik'ten (Jaspe) muskay:ujat; iek bilezii ankham

ekil 10
Solda : Stat, tyler takm ve eritler kuanm sihir sembo
l. Sada Osirisfin ba ve kollan ile temsil edilmi kat kat djedi.
Am on7un boynuzlar altndaki drt omurga halkas ve iki ylan
(uroeus) omurgada bulunan hayat akmnn, ate - yilann sem
boldr. Hayat nefesi olan bu akm rahip *sttlmak ve sistn
scakl ile rtlmek istenen lnn ensesine ellerini koyarak
nakleder.

48

IV. B A B
vcuduna koydurmu, m ihraplara on iki ate yaktrm, tabutu
nun zerinde ller Kitabnn L X X II, blmnn kopyasnn b
raklmasn salamtr. - B u blm aa dnyada yolunu kay
betmemek iin ne yapmak gerektiini gstermektedir. - Tan rlar
bilirler k l, yeil porselenden yaplm, zerine ehirlerin ko
ruyucu ruhlarnn resimleri yaplarak sslenmi ve sedir yayle
ovulmu bir gne kaynn pruvasna kendisini temsil eden bir
heykelcik konulmasn vasiyet etmeyi unutmamtr. Thot ve
Anubis, tanrlarn terazisini sorguya ekerler...
Eer Thot, elindeki tabletin zerine terazinin iki kefesinin
dengede olduunu yazabilirse - kefelerden birinde lnn ak
iradesinin ve ahlk vicdannn yeri olan kalbi, brnde M atm, gerein ty vardr. O zaman bis bal Thot ller tanrs
Osirise dner ve yle der : Falanca, terazide tartld K albi
dorudur; nk bu kalp bir tyden daha ar deil.
O zaman l Ma Khero olur - doru ve temize km - ...
Kalbi, annesinin kalbi, doduundaki kalbi* canlyken sahip
olduu kalp, ona kar tanklk etmemi, tanrlar karsnda onu
ezmemltir. O zaman l, tartlm, tam, eksiksiz olarak, ebedi
yet srdke, istedii her yere gidebilir: yaayanlarn toprana,
aa dnyann on ki blgesine veya Samanyolunun ta derinlik
lerine... Abydosa gidip Msr tanrlarnn yzn grebilir... Ve
Maat, lnn omurgasna sihirli akmn, ebediyen geirebilir,
omuzlarnn ve gsnn kaslarn kucaklayabilir, yani onlar
nefesi le etkileyebilir. l, ok gl sihir szckleri duymu
tur; gnah karmasndan sonra sz'n bir gerei* Osirls ol
mutur. Yeniden R da doan Osirls gibi, aydnlatan k ola
bilirdi. Mahkeme nne glgesi (dublesi), zeks, bellei ile k
m ve hakimler nne giderken ktlk yapc tanrlarn, aa
ya giden llere kurmasn bildikleri btn tuzaklardan ka
masn becerebilmiti; fiilleri ortasnda tabutuna yattktan
sonra yldzl phoenix olmutu.
*SEKHEM*N E Y L E R N N *
NE O L D U U N U B L M E K
Evet, doru bulunduktan sonra - nk o artk, tannlarca
kabul ediliinden beri, l deildir - gkyznde on binlerce p ar-

49

MISIRIN LLER KTABI

acktan guruplan <tyok olmazlar n yanma, hi de hay l ol
mayan, ebediyen her eit yiyecein bol olduu, halk arasnda
talou Tarlalar*, Yiyecek T arlalar veya Kam T arlalar*
denilen yerlere gidebilecektir. U d jatn gzbebeinde, kollarn
kaldrm, iki bacanda ylan, bas gne kursuyla ssl b ir1tan
r grecektir. Drt eit ayrt edebilecektir: gne fc ile
ayni olmayan Sethin : karanlklarn ae: yaatmn
balangcndaki k; nihavet. mezarn arkasndaki- Auubis'in
, iaou tarlalarnda ruhlarn bacaklarnn btn gcyle
mutlu yerlere koup* yaam akmndan yoksun, kovulmu ru h
lardan katklarn grr. Gneten kan gler, sayesinde
gklerin gezegenlere baland sonsuzluksan gelen akmlarn
rzgrlarndan bir ksm kendilerine braklm Ik Saanlara
yaklar. (Virey, Religion Egyptienne: Msr Dini.) Merakl yaa
yanlarn, nlerinde grnmeyen kaplar almadan bilmeye a
ltklar her eyi reneceklerdir. &Sekhemin eylerini, yani
grnr evrenin aydmlatlm ve esrarl arnm alardan sonra
ruhlarn neyi simgelediini bileceklerdir. alou alanlarnda, ne
ekli, ne arl, ne zaman olan, mavimsi yeil, kaygan ve sisler
iinde, belirsiz olan her eyin deheti ile dolu m ilyonlarca yln
Ykclarm n egemen olduu blgelerden uzakta, firavun ru h
larnn kazlar gibi gakgakladn iiteceklerdir. Doru kii, su
la n o kadar mavi N ilin, Tanrsal Nehrin kylarnda, ocukluk
peremlerini kestii gnden beri o kadar sk hayal ettii o cen
netleri tanyacaktr. llerin M srnda, baka bir N ili, Semv
N ili, uzayda olan, Tebin meyva baheleri kadar yeil olan a
yrlar grecektir. Korkun ruh tartlmas snavndan sonra, a r
tk mutlu olmaldr; nk gklerdeki bahelerde, firavun inciri
aalarnn glgesinin serinliini tadabilen doru kiiler arasn
da olacaktr. Kendisi ve ondan sonra lm krallnda doaeak
olanlarn hepsi tanralarn stnden ieceklerdir. Bunun iin
Piramit Tekstlerinde onlara azlar doymu mutlular * den
mektedir.
smini Thot tabletlerinde okuduktan sonra, Doru kii,
n ve szn (kelm ) balangcnda bulunan ilk titreimi sakla-

50

ekil 11
Toutankhamonun mumyasnn gs zerindeki drt altn
kolyenin, siyah reineden, altn kakmal, zerine Bennou kuu
nu anlatan bir metin oyulmu kalp skarabesinin, (kamann sa
p tarafnda); yn ritel olarak -sap karnn sa tarafnat alt
ucu sol tarafna dnk- yerletirilmi, altndan cenaze haneri
nin; altn karn halkasnn ritel yerleri. Lord Carnarvon, kral
mumyasnn keten sarglarm zdnde, st ste 13 kat tekil
eden 17 gurup sarg arasnda 35 muska saymtr. (Jean Capart,
T o u t-A n k h -A m o n ). Yukardaki dkman Griffith Intitute,
Ashmolean Museum, Ozfordvun br kliesine gre yaynlanm,
Jean Capart*ca yeniden kopye edilmitir.
51

MISIRIN LLER KTABI

yan Kozmik Yum urta y, Yum urtas iindeki R y seyrede
cek; ruhu Tanrsal nek H athor-Nouitin memesinden ebediyen
akan Semv N ilin, yani SamanyolTnun nnde sevin duya
caktr. Zekyla sarlm Ik Saanlar dan, Am entfnin Khiart
nnde, rahibin mumyas banda okuduu duay hatrlayacak
tr: Beni takdmeler alannda, dokuz dirsek (fr. Coude; d ir
sekten parmak ularna kadar, yaklak 0.50 M. lik bir uzunluk)
boyunda bir Kh yap. B an a bak: ben dodum ve yaayan bir
K h eklinde kyorum. R nn kendi olan phallusn, g
ne nn her yere nfz edici iddetini simgeleyen, Osirisin
aslan kafal uzvunu da grecek; hilikte babo dolaan, basz,
boyunlar aada, yaam akmlarndan yoksun tersine dnm
leri, lanetlenmileri de grecektir. Semv Site ve ayni zamanda
Osirisin tabutu tarafndan dnyann ay d m atl olan, Sekhemde eylerin Gecesi nnde bulunacaktr. Kendi i organ
larn yiyen l krallardan, pislik haline gelmi lanetlemelerln
belkemiklerini, iinde kalm azck bysel gc emmek am acyle kran ve bylece onlar ebediyen kiilikten, dnyadaki eski
mevcudiyetlerini yeniden gzden geirmek arzusundan yoksun b
rakan kenceci tanrlardan kaacakdr, Uzun zamandan beri
kafas kesilmi vcutlar iindeki belleksiz ruhlarn bulunduu
Buto blgesindeki faaliyeti, kt ruhlarla ekien canavarlar
kovacakdr. nek style ykandktan, srt bir avu gherile
ile temizlendikten, el ve ayaklarnn yerinde olduunu grdk
ten, bacaklarnn hareketine ve konuma gcne kavutuktan
sonra, Doru kii uzun bir denek alr ve gk yollarnda yorul
madan, Kolpaktchy'nin yazdna gre, kendisine yaklamama
s iin lmn uzakta tutarak* dolaabilir. Artk o, tabutunda
uzanm yatarken onu ayaa kaldran Anubis'e eit olmutur.
Gkyznn drt kaps nnde; R nm esrarl nmlarnn
nnde; Shounun gcnn dayand gk mekanii kanunla
rnn ifadesi olan yedi basamakl Schmoun merdiveni nnde;
sisin havadan yaplm yedi gmleinin nnde; her yara
dln tohumunu kendinde saklayan evrensel tohum (sperm )
Nounun nnde, sevinci glgesizdir; krk iki tanrnn mahke
mesi nnde temize km olan o, nnde k-ruhlarla kayna

52

IV. BAB
an Amentinin prl prl parladn grnce, ebediyen yksel
mi olacaktr. nk bu Piram it metinlerinde yazlmtr; ok
sonralar ortodoks hristiyanlarn kutsal kitaplarnda yazlm
olduu gibi: Salihlere (D orulara) deerlenme (izzet: g lo ire );
nk onlar Cennette k saan yldzlar gibi olacaklar...
Amenemhetin m ezannda bulunmu ve Jean Capart t a r a
fndan evrilmi, yaknlarnn bizzat lye hitab ettikleri u dua
ne kadar gzeldir: Heykellerin m ihraplarnda ebediyen kalsn...
Bedenin nekropoldeki mezarnda sabit dursun.. Bat gzellikle
rinle sevinsin... Bat dandan arzunca kp girebilesin, nnde
br dnya kaplarnn ardna kadar aldn gresin... D a
da ykseldii zaman R ya tapabilesin ve nfkun eiinde dinle
nirken onu yceltebilesin,,. Etrf ebed bahelerle evrili gk
havuzunun kylarnda her zaman gezebilesin...

53

MISIRIN LLER KTABI

V . BAB
B T N V A R L IK L A R IN SO NRA D AN
NE O L D U K L A R IN I G R M E K .*
Yedi yz sihirli form l sayesinde, firavunlar devrinde yaa
yanlar, ince keten sarglarla sarmalanm, gsndeki Osiris'te
dirilmeyi simgeleyen altn taks, vcudunda hi durmadan aka
cak sis'in kann temsil eden krmz donuk akikten (Jaspe) d
m, kalbini gsteren yeil tatan skarabesi olan mumyay terk
eder etmez, lnn dublesinin sonraki gelimesinde hazr b u
lunmann srrn biliyorlard. phesiz tanrlar mahkemesinde
dorulardan bulunan llere, saysz mutluluklar vaad ediliyor
du. Tanrlar iin, yeryznde geirilen yaamn azck bir ey
sayld aka bellidir: Kum lndeki bir tek kum tanesi gibi.
Bununla beraber, gelecekteki tanrlamaya ramen, bu fni dn
yada kabil olduu kadar uzun zaman kalmak, istenir bir eydir.
Eski bir Msr arksnda sylendii gibi: B ira testileri arasnda,
dostlar ile beraber, neeyle oturmak ve bir gn, gkn dibinde,
onca hayvan kafal tanr arasnda, yceltleceini hi dnme
mek...
*
Jean Capart, ruhun tartlmas sahnelerine refakat eden
cenaze papirsleri, btn karklklarnn tamamen ortadan
kalkmad esrarl bir dille kaleme alnm tr diye yazmaktadr.
Mezarlarn duvarlarna resmi yaplm birok sahne, phesiz
hibir zaman izah edilmemi olarak kalacaktr. rnein Teb'de,
VI. Ramsesin mezarndaki Gnein
cehenneme ini sahnesi.
Orada, llerin gneinin cehennemliklerle dolu m aaralarla
simgelenmi cehennemin derinliklerine dald grlr. Zatent
ller Kitabmn baz Bab'lar, hibir insana aklamann yasak
olduu korkun srlar ima etmektedir: nk inisiye olmayan

54

V. BAB
lar gizli eyleri bilemezler ve gizli meknn formln tanya*
m a z l a r Bize, yartanrnn (demiurge; Osiris olmal -*N.) ken
dini, insan ve evreni niin yarattn, esiz, fakat ok karanlk
bir monolog halinde anlatt szlerini nakleden X V II. B ab m
aklad gibi* ancak tanrlar insann nereden gelip nereye git
tiini bilirler. Yaratl iirinde insanlarn yazgsn tanm lar;

ekil 12
Solda, Anubis, lnn arkasnda, ritel koruma yerinde, tahta
br ekmecedeki i organlarn kendi tayan ly koruyor.
Omurga gibi, i organlarn da ok kutsat bir karakteri vardr. On
lar, lnn onsuz, kiilik ve uurunu Douai evreninde koruya
mayaca *sihir gcne sahiptirler. Her l, daima zsihir gc
peindeki, br dnyada kaynaan kt ruhlar tarafndan kendi
i organlarnn atnmamasna zellikle dikkat etmelidir. Ortada,
l, kpek kafal maymunlarn tapnd Gne Kaynn ba
tarafnda, Rm n nnde secdeye kapanmaktadr. Kayn her
iki tarafnda, sis ve Nephtis, ly bekleyen gelecek milyonlarca
yllk mevcudiyeti simgeleyen ankh han (croix anse) ta
maktadrlar. - Cadet Papirsndeki son sahnenin vinyetinden
alnmtr,
Onlar, doru ve iyi iin, hkm gnne (kyamete) kadar sava
p yaratc szn, (kelm n) zaferini salarlarsa, dnyadan
gkyzne gtreceini anlatr. (A. Moret, UEgypte pharaoni
que: Firavunlarn Msr.) Yartanrnn her cmlesi tam bir ar
k temas gibi, bir anlat biimi altnda ortaya konmutur. Bu
ancak inisiyelerin gerek anlamn kefetmek iin yorum laya
bildikleri esrarl szcklerin bir eit musikisidir. Tanrbilim ciler bu nl X V II. B a b a bir yorum getirdiler, soru-cevap bii
minde, her esas ibareye balanm aklamann (glose) kendisi

55

MISIRIN LLER KTABI

de karanlk olduundan, bazan bir ikinci, hatta nc bir an la
tm gerekti. Bu bilgi yntem ile salt e karlatrmasnn (Sais
-ehir- den tretilmi bir nom ve bir slle ad) X V II. B ab da
m uhafaza ettii l yorum, iekli sslemelerini ilk arkHim
refakatinde isleyen kili ve l kontrpuan'dr (: Birka para
dan oluan musiki tertibi) -A. Moret, Ayn yapt-, ller K itab
nn C X X V ile birlikte lan ana temasnn zeti -olumsuz gnah
karm a- l Amentiye girerken okunmas gereken tapnma
dualarnn en belliballarndan biridir: Ben gkyz mekn
larnn, uzay, sonu olmayan bir sv okyanusu gibi iken, zam anla
rn ve ekillerin tanrsym. Hi kimse beni dourmad, nk her
varlktan daha evvel domutum. Benim adlandrldn btn
isimlerin sihir gcnn efaati ile gk hiyerarisini ve kendi ken
dini yeniden yaratan maddeyi yarattm... Ben Atoumum ve koz
mik okyanusta hibir hayat izi yokken ben gene mevcuttum.
Ben evrenin balangc ve byk tabutun iine uzanm olaca
zaman sonu olacak olanm. Yokluktan, nehrin sularnn silindii
gibi, oktan silinmi varlklarn pnarn fkrttm ve bedenim
de y a n n n saysz varln da tayorum..* Ben Atoumum ve
biliyorum ki ller Osiriste ebedidirler. nk Osiris, doru ve
yardm etmeyi sevenler ve Msr toprandan ktl kovanlar
iin, ayni zamanda ebedi ve sonsuzdur. Byk ykmdan sonra,
Osirisln organlar oraya buraya
daldktan sonra, dnyalar
ktkten sonra, gk lemlerinin dengesini yeniden kurdum, on
larn parlakln iade ettim ve m olan R nn douunu
grdm.,. Ben Atoumum, Heliopolisin tanrsal Kedisiyim. Ey
temize km ller, siz ki canl iken ktlk ruhuna kar sa
vatnz, Amenti'de Osirisin hizmetkrlarn paralayan ve ce
hennem kazanlarnda halayan uzun bakl ruhlar sizden uzak
latracam. K adavra ve pislikleri yiyen eytanlar llerden
uzaklatracam; nk ben gkyz meknlarnn Atoum,
balanglarn ve dnyann sonunun Atoumuyum.
*
**
ller, tanrlarn dnyasna Tanrsal nek Mnouritin srt]
na usanp giderler. Ruhun rahatln ve dirilmeyi
salayan
djet* ve thet sembollerinin korumas
altndadrlar. Btn

56

V. BAB
ller, N ilin br kysnda batan Gnein mutlu topraklarna
braklm, babadan oula son kuaa kadar, mumyalanm Oslrisi, Amenti'nin efendisi, ayak parm aklarna kadar kokulu e
ritlere sarlm, mumyalanm Osirisl seyredeceklerdir, Herbiri
onun nne kt zaman ona bir hayat prlts verecek ve Oslris aracl ile ebed olacaktr... ller ona gideceklerdir. nk
onlar dorulayacak yalnz odur, nk o, hereyin son defa ol
mak zere yeniden balad geni bir evrende egemendir. M ev
cudiyetleri ile, mistik olarak, onunla birleecekler sa'da len
Hristiyanlar gibi, Osiris - falanca olacaklardr (Kolpaktchy.)
*
**
Osiris, Gne'in Gz; insann iki mevcudiyeti arasnda, hi
bir kesintiye yer vermeyen sreklilii simgeler. Bunlardan biri
ksa ve grece (r latif), insann dnyadaki yaam; br ebed,
hayl! deil fakat gerek olan yaamdr. Doum ve ebediyet
arasnda hibir aralk yoktur. k i halin ikisi de birbirine vesile,
sebeptir. nk otuz be sllenin ada olan Msrllar, bede
nin, k s, lmsz dublesi ile, ryemeyeceini, mezarda fizik
yok oluun vuku bulmayacam, fakat br dnyann eiine b
raklm bedenin, doann bize sunduu eitli rneklere bakar
sak, deiime uradna inanyorlard. Bu srlarn ana hatlar
na artk sahip deiliz; ne llerin esrarl deiimini ne de, sihir
szckleri inanlmaz glere sahip kudret szcklerini* bilen
ler iin Amon mabetlerinin duvarlarnn effaflaabildiinin ne
denini bugn aklayabiliyoruz. Be bin yl evvelki inisiye rahip
lerin eylemsel bys (m agie opratoire) bizi gldrmemelidir.
X X. yzyl fizikilerinin maddeyi paralayabildiklerini, antimaddeyi kefettiklerini yadsyamayz. Bu inisiye rahiplerin b
ys, ruhlar lm dediimiz yere, yani sonraki hayata tayan
grnmez nd, ve llerin koruyucusu Osiris sayesinde, her
doru yolu bulmu (slih ), ruh tartlmas snavndan sonra, Osirisin krallnda yz milyon yl seyir (contemplation) halin
de kalabilirdi. B u acayip lm evreni, gemi ve gelecekte l
lebilir olan kaldryor; l iin ekiller, simya (alimi: Eskilerin
maddelerin deiim bilgisi), akrabalklar anlamn kaybediyor
du. l* Glgame Destannda ve ller Kitabnn X V II. Babnda

57

M IS IR IN L L E R K T A B I
anlatlan kozmik ykmlar grm bulunan tanrlara eit ola
bileceini de biliyordu. Ne artc gr ve ne keif!.
-*
**
Bir duvar stne bir ehre izen sanatkrn hayat yaratt
na, azdan kan her szcn bir hayat biimi olduuna ina
nan bir halkn saplantlarnn nereye kadar gittii hi bilinebi
lir mi? -II. Ramsesin, ellerini iyi kullanmasn bilen her usta
kopyacnn karnn iyi doyurmasn, her on yl balarn yala-

ekil 13
Ruhlar k M erdiveninin dokuz basaman trmanyor
lar. Kabul edilmeden nce nnde itirafta bulunacaklar Osiris'e
doru gidiyorlar. Eer Dorulardan: Sdlihlerden bulunurlarsa,
Ro-Setaou Kapsnda Ik Saanlar haline gelecekleri Douatm
Yksek Blgesine gidecekler. -M E T N : Yarglanmamn Gecesine
doru yryorum. Kaykta zTahribedici Domuz, Milyonlarca
Yn Yutucusu kalpleri, yani yeryznde gemi hayatlarnda
ki filleri, Osrisin nne yerletirilmi Yedi R uh 7un terazisinde
MaaVn ty olan G e r e i n T y kadar hafif olmayanlar
bekliyor. Vay Senelerin Yutucusunun Kaymda yer alacak
kovulmulara, nk onlarn herbiri tSheniu Odasnn acmasz
parmakl on iki ikencecisinin refakatinde, her eyin kuruyup,
silindii Amentinin pis blgesini, o *Aouai Atei Geceshn tan
yacaklardr. -W . Budge, O s r i s a n d t h e E g y p t i a n
s u r e c t i o n : Osiris ve Msr*da Yeniden dirili inanc,

58

R e s-

V. B A B
masn bildiini hatrlayalm ,- Bu fantastik gerekstcl,
bu rreel lemin byleyici gcn, bu Osiris krallnn souk
parlakln anlayabilecek miyiz? B u lm dnyasn hepimiz ta
nyacaz. Alt bin yldan daha nceleri Msrllarn bulduu,
dzeni Amon mabetlerinin Inisiyeleri olan cesur aratrclarca
kefedilen bu dnya, bizim iin de o kadar ulu, o kadar dei
mez mi olacak?
Evet, bundan byle temize km l, derinliklerinde O rl
onun kvlcmland, konstellasyonlarm, parlak ruh pleyadlarnm (Pliades : lker burcu) benzeri olarak Douatm gkne yk
selecektir. Nihayet, Gk Boasn grecek, tanrlarla ayni yiye
cekleri yiyecektir. Oysa, o belki N il Vadisinde, ancak bayram gn
leri i soan yiyebilen, darlk iinde bir kimseydi. Belki onca
karanlk olan o, sabah yldznn parlak bir blm olacak, gkn btn kaplan, nnde alacaktr; nk o, kaplar reze
lerinde evirten sihirli szckleri sylemesini bilecektir,.. Bin*
lerce yldr dolaan Bozulmazlara karacaktr. Dnyadaki kil
duvarl yknt evinde, yaamnda o kadar gsterisiz olan, o par
lak yeryznden bir nefes kadar abuk silindikten sonra, ger
ekleecek geleceinin bu muhteem hayalini nasl dnebilir
di? O s i r i s o l m a k ! Evet, btn servetini iki nasrl eli ara
snda tutabilecek olan o, Osirisin parlaklna sahip olacak, yz
lerce kuan asrlar boyu seyredecei parlaklm bir gn bile
kaybetmeyen o yldz olacaktr... Osiris olarak evrensel ritimlere
katlacak, tanrlara eit olacak, insanlarn vcudu gibi yaayan
sonsuz olacaktr...
LLER K T A B I BZE T A N R IL A R
VE N S A N L A R A R A S IN D A Y LE
K T Y K A R I K A R IY A G E T R E N
E K M E Y A IK L A R .
Simgesi A d o d h i s ylan olan Sth, ktln kkenidir.
Ik domadan, evrenin kurucu elemanlar tamamlanp bir d
zen meydana getirilmeden, yaradl ekilleri gkn dousunda
tanra Nouitn jefital blmlerinden ruhlar ve tanrlar olu
madan evvel, Seth mevcut idi. Tanra, Dou ve Bat arasnda
eilmi, elleri ve ayaklan ile, Douya ve Batya dokunur. Seth;

59

MISIRIN LLER KTAB

Kabil, H ab ir in kardei olduu gibi, Oslrisn dman ve kardei*
dir. Bize iyilik ve ktlk, aydnlkta ve karanlkta srlar veya
korkulacak eyler byle amlanmaktadr. R nn ilk kez Msr
topran aydnlattndan beri yi ve Kt, birbirine meydan
okumaktadr. Ve bu, ifte Zam bak ve Papirs Krallnda, herbiri krkar bin yl saltanat sren efsnev firavunlarn ilk g
nnden beri byledir, Genel ykmlarn, uygarlklarn k
nn, balanglarn tufanlarnn, tanrlar arasndaki acmasz
savalarn ansn saklayan bu toprak zerinde yi ve Kt bir
birini kovalar ve ller K itab bunu bize aka anlatr. Kutsal
metinler bize, Osirisin efaatiyle, llerin Amentiye lk adm la
rndan itibaren ikenceci eytanlardan korunacaklarm anlatr.
Osiris syesinde ller tam kalacaklar, yani aa dnyada kim
likleri paralanmayacaktr, Osirisin vcudu kardei tarafndan
on drt paraya ayrlm ve bu paralar M srn her tarafn a da
lmt. ller kt nefesten veya lanetlenmilerin beddualarn
dan korkmayacaklardr; nk sis onlar iin lmszl ve
ren ilc kefetmitir* (Herodot.h
A Z IN , G Z L E R N
K U L A K L A R IN A ILM A S I.
Firavunlarn tacndaki N a ja ylannn -ki Msr; ayn za
m anda Dou ve Baty simgelemektedir- kvrk ba m arangozla
rn kullandna benzer (fr. Herm lnette) Anubis'in leti deni
len bir by arac ile yaplan bir thurgie (: Yksek ruhlarla
iliki kurmaya dayanan bir eit sihir) ilemi az ama ameliyesi
sonucu l, br dnyada yaayabilmek iin, kanlmaz bir ge
reksinme olan yaamsal fakltelerine yeniden kavuuyordu.
Kher-heb rahibit K a m a k 'ta Gkyz Kaplarnn A
cs , K itabn eskiden beri sahibi, lnn arkadan, omurga
dan, kutsal a k m k o r u y u c u tesiri, san ankhuyu alabilmesi
in sihir yntemlerinden faydalanyordu. (Ekseri sisn m abe
din ve balca blmnde (naos), firavunun arkasnda, elini,
kraln ensesi hizsnda, ona manyetik paslarla kutsal akm -

60

V. BAB

ekil 14
Douat'm kaplarnn eli bakl bekileri. British

Museumdafci

Anhai Papirs, C X L V L Bab.

sotpou sa-, iletmek zere kaldrm vaziyette durduu grlr.)
Bazan bu az al kurban edilmi bir boann testiklleri:
husyeleri ile yaplmaktayd. (Lefbure, Bull. Egypt. II. cilt, sf.
182.) A. Moret, belki de bu ritin, cenaze kltnn en nemlisi ol
duunu yazar. nk rit, mumyalanm, sanlp sarmalanm ce
sede dilini ve szn sahip olduu yaratc gc, gr, iitmeyi,
tat, koku, dokunma duygusunu, kollarn ve bacaklarn hareket
serbestliini iade ediyordu. Piram itler dneminden, Roma a
nn sonuna kadar mezarlarda ksaltlm veya tam ; resimli, re
simsiz papirslerde lnn gzn amak iin* formllere rastlanmaktadr. Evren ile birlikte yaratlan canllar serisini sim
geleyen bir a ile rtlm yz am a ritleri, kutsal ehir A bydos'ta, naosun (m abedin i ve en nemli yeri) kaplarn iki

61

M IS IR IN L L E R K T A B I
eliyle aan rahibin figr ile birliktedir. Bu sonuncu, evrenin da
raltlm bir simgesini temsil etmektedir, M um yann dinlendii
ayn zamanda evreni simgeleyen mezar veya naos, lnn hey
kelini veya mumyay koymak iin k aplan alnca ayni lh
iitilir. (Schiaparelli, Lbro det funerali, II, cilt.) (Edfou ve D enderah antlar da grlebilir.)
Aile kltnn rahibi olan oul -firavunun tanrsal kltn
rahibi olduu gibi- babasnn heykel veya mumyasna sarlyor,
atele mumyann ban veya heykelcii aydnlatyordu. nk
alev, gne olan Hor usun gznden gelmi, br dnyada lnn
dmanlarn karacak olan sihir akmn iletmek iin parlyor
du. Sonra, kurban edilmi bir hayvann yrei veya budu ile, l
nn yz okanyor, Byk Sihirbaz denen ylan eklinde, tan
rsal bir aracn (herminette) yardm ile lnn aznn, gzleri
nin, kulaklarnn -lkrd edebilmesi, salglarn ve hiimrlerini
(eski tpta vcudun tabiatn oluturduu dnlen drt un
sur: kan, safra, balgam ve sevda -arapa ok kara an lam n a-)
kullanabilmesi amacyle almasna giriiliyordu. Ancak o za
man ona, ruhunun gsnde olaca, tam kendisinin olan arka
sndaki eklini tanyaca sylenecekti.
S E R D A B L A R IN C A N L I
H E Y K E L L E R NN DE
B R S E R E M O N N N O N B R
A A M A D A YAPILII.
Bayan Weym ant - Ronday yle yazmaktadr: Az ama se
remonisi, heykelin (ly, dublesini temsil eden) el ve ayakla
rn yumuatan gerek cevher deiimi - transsubstantiation:
Bir maddenin baka bir maddeye dnmesi - gne ve Osiris
doktrinlerinden tremi bir dizi zel safhadan (epizoddan) olu
ur: 1 lnn heykeli, yz gneye doru, yeryz gibi ekil
verilmi bir kum tabakas zerine konur. 2 Birbiri ardndan
birok defa ttslenir, 3 Drder serilik iki dizi kaba konul
mu su le, drt ynn tanrlar adna (Horus, Seth, Thot ve Sep a ) heykel temizlenir. 4 Heykelin az lo natron (doal sod
yum karbonat) topa -be gney, be kuzey iin- ve be topak

62

V. B A B
tts takdim edilerek temizlenir. Bu topaklar ayini ynetenin
avucuna ald kk bir sepete konulur ve sepet iki defa aza,
iki defa gzlere, bir defa heykelin eline olmak zere ka topak
varsa o kadar kez olmak zere gtrr* 5 Bu temizleyici rit
ler, heykele takdim edilen tts tanecikleri ile, heykel batan
aa ttslenerek son bulur. Bundan sonra: 6 B ir deriye sa
rlm ve bir yatakta uyur bulunan bir ahsn uyandrlmasn
anlatan anlalmaz blm. 7 Ayini yapanlarn drdnden biri
nin (Horusun drt olunu temsilen) heykelin azn kk par
ma ile ap heykele bir olun babasna hitap eder gibi hitap et
mesi, 8 Bir kz, bir ceylan, bir kazn kurban edilmesi. 9
Heykele kzn n aya ve yreinin takdim edilmesi. 10
Heykele nceden ayrlm parann, kanl et ile azn ve gzle
rini outurur gibi yaparak, tattrma teebbs. 11 Azn ve
gzlerin eitli aralarla almas: Az kvrk marangoz kalemi
ve werhi-kaou denen bir sihir objesi. Bu sonuncu alet lnn
azn ve gzn amak la kalmyor, ayn zam anda tanrlar
zerinde egemenlii salyordu. Tanm lanan hareketlerin her
birini aklayan lakrdlarla sren seremoni, biter bitmez ye
niden balyordu. Az ama epizodu, bu sefer yeni bir dizi ara
kullanlarak yaplyordu: Dem ir kalem, krmzya boyanm par
mak, krmz talarn konulduu bir kese, drt briket ( x ) , v.s.
Heykelin azna, sonra, zel bir madde (bir tr ya yeya te
reya) srlyor, arkasndan stle slatlyordu. kz, ceylan
ve kazn kurban edilmesi tekrarlanyor ve seremoni heykelin tu
valetinin yaplmas ile son buluyordu: Bana (coufiyeh) giydi
riliyor, ona eitli renklerde kuma eritler takdim ediliyor, ko
ku srlyor, yz boyanyor, kral elbiseleri giydiriliyordu. N i
hayet o, ttsleniyor ve bu operasyon Uraeus ( x x ) tanras ve
btn Msr tanrlar adna tekrarlanyordu. Seremoni kn
da bir yemek veriliyor, yer sprlyor, dokuz arkada veya sa
ray adam gelip, merasimle heykeli kaldryorlard. (B u canl
(x ) Briquette, sktrlm turb veya kmr tozu parac olup ya
kacak olarak kullanlrsa da, buradaki anlam phelidir.
(x x ) URAEUS . Tanrsalln ve kralln, Dou ve Batnn, ayni za
manda Yukar ve Aa Msrn sembol Naja ylan.

63

MISIRIN LLER KTABI

heykeller hakknda: Bedenler, llerin ebediyet portreleri kim
di, canl renklerle boyanm, yzleri kakmayla yaplm gzler
le aydnlanan, keten giydirilmi, mezarlarn serdablarna kon
mu; Jean Capart, Mempys, X V III. Bab.) Bu serdablara, yani
(M astabalarm : I. m paratorluk dneminden, drt al eski M
sr mezarlar )n n m ihraplarnda oyulmu yuvacklara, Eski M
srllarn ok kark cenaze merasimlerinden sonra,
lnn
canl heykelleri -genellikle Yukar ve Aa Msr simgeleyen
iki heykelcik- konuyordu, ln n akrabalarnn talimat zeri
ne ve bu i iin ayrdklar parann nemine gre, rahipler bu
heykellerin nnde, duman ebed bedenin burun deliklerine
zevk veren tts taneciklerini muntazaman yakyorlar ve lye
borlu olunan kurban hizmetlerini salyorlard Srekli vakf
lar rahip ailelerine ller kltnn srdrlmesinde gerekli kay
naklar salyordu. Jean Capart: Baz m ezarlarda vakf tesis
eden vasiyetnamelerin kopyalar bulunmutur* diye yazmakta
dr. Bazan lm bulunan kimsenin kendisi servetinden rahiple
re ayrlacak blm gstermi ve hangi artlar altnda bir ne
silden brne geeceini tayin etmi bulunuyordu. (J. Capart).
Ve eer, zellikle hizmetindeki bir rahip veya kendi neslinden b i
ri adalet nezdinde itirazda bulunmaya cesaret ederse veya l
nn isteklerini tanmamazlktan gelirse, mezarna tecavz eder
se, serdabndaki dublesine hrmetsizlikte bulunursa l onu,
llerin kalbinin tart ildii Anubisin terazisinde, nl, tanrlar
mahkemesiyle tehdit ediyordu.
*SANA K A L B N
K A R N IN D A G E T R Y O R U M
zetle, ayrntlar Msr'n en eski doktrinlerine dayanan
azn ve gzlerin alma seremonileri, lnn ruhunu bulmasn
ve bir yaam akm geen vcudunu kullanabilmesini salyor
du, Krk ki adlet tanrs ve ebediyen tout ankh olan Oslrisln
nne kmadan, lnn mumyas Altn Salon daki akal bal
Anubis tarafndan sarlp sarmalanyor ve stne kokular sr
lyordu. Horus ve Anubis cenaze sarglarm dzeltirler. Thot,

64

Douat dnyasnn Maara taunlar ve aada kendilerine yalnz

Osiris nnde temize kanlarn tand Yukar Blgeler yasak
olan kafas kesilmi ller. - British Museumdaki, The Book of
the Dead. The Papyrus of Queen Netchemetden.
65

M IS IR IN L LE R K T A B I
aznn baz dualar ile, elini ayan salna kavuturur. Bu
satrlar Maspero'nun Mmoire sur quelques Papyrus du Louv
re : Louvredaki baz papirsler hakknda not da okuyoruz. Ba
taki yedi delik ve karnndaki doal delikler kutsal aralar, ritel svazlamalar ve baz sihir formlleri sayesinde alyordu. A.
Moret Rituel du Culte divin en Egypte ; Msr'da tanrsal tapn
mann Ayinlerinde bu uzun seremoninin basitletirilebildiini
yazar: Bazan skarabe biimi verilmi tatan veya metalden bir
yrek, azn alndan sonra lnn kalbine konuluyor. ller
Kitabnn Bablarndan biri okunuyordu. Bu ritler Rekhmara
mezarndaki Ik Saanm kalbini bu kimseye getirmeyi, azm
amay, tanrsal adaklarla ona biimini vermeyi anlatan blm
adndaki bir yazda toplanm bulunmaktadr. (Ph. Virey, Rekh
mara mezar). A. Moretnin Msr'da Tanrsal tapnmann Ayin
lerim den aldmz tercme edilmi blm yledir: yerine koy
mak iin sana kalbini karnna getiriyorum. Horusun kalbini ana
sna ssin kalbini oluna getirdii gibi. Bylece, karanlklarn
dibinde, l grebilecek, iitebilecek, teneffs edebilecek, dinle
yip, konuabilecektir. Rahat ebediyetinde, ebed efendilerinin ar
zularndan kamamalar iin bacaklar olmayan dii heykelcik
lerle cinsel zevkleri tadabilecektir.
T EM ZLEN M E SAHNELERN
TASVR EDEN ABDELER
Az ve gzlerin almasndan evvelki temizlenme trenleri
ekseri bize tarif edilmektedir. Teb nekropolnde Khonsu meza
rnn giriini gsteren bir antn nnde, hizmetkrlarn, zerine
sihir formlleri kazlm bir mezar tan diktiklerini gryoruz.
Mezar tann nnde, bir heykel ly temsil etmekte, ritel
leopar derileri giymi cenaze rahipleri heykele salar (libations)
yaparken, iki kiralanm alayc kadn dvnmektedirler. K ur
ban edilmi Typhon (Eski Msrn Thoubon veya Set-Ston adl
toprak - l tanrsnn, (Oslrisin erkek kardei Sethin Yunanea
ad) hayvan derisinin (yani leopar) rahlplerce giyilmesinin ce
naze kltnn en eski ritlerinden biri olduunu hatrlatalm
(A. Monet), Bu deri ritinin genel anlam, ly mumyalama tre
ninde sylenen u cmleyle tanmlanr: Kalbinin ferahlamas

66

V. BAB
iin yi ayinler, dmann Sethln derisiyle iyi cenaze trenleri
yapld, kurbann derisini giyinmek, kurbann hassasn edin
menin en salam yolu saylmtr (Lefbure, le Mythe Osiren:
Osiris M iti). Sonralar, lnn btnln korumasna yardm
eden mumyalamann yerini, bir para mide bulandrc olan ly
paralama adeti ald. Bununla birlikte cenaze ritelleri, eski for
mller deimedi.
Yalanm a seremonisi srasnda bir okuyucu rahip, bir papi
rs tomarndan uygun dualar tekrarlar. lnn azn ve gz
n ama aralar nnde hazrdr. Teb mezarlarnn duvarlanndakilere benzer resimlerin baz sahnelerinin neyi ifade ettiini
yeterince anlayamyoruz. Menna mezarnda veya Mentou ker
khesef'dekiler gibi. Teb nekropolnn bir mezarnn giriini gs
teren bir ant nnde, hizmetkrlar zerine byl formller ya
zl bir mezar tan dikmektedirler. Stelin (mezar tann) nn*
deki bir heykel ly temsil etmektedir. Bu heykelin nnde, ki
ralanm iki alayc kadnn feryat figan aladklar, ritel leo
par derilerine brnm rahiplerin birinci ve ikinci dereceden
libasyonlar (trensel serpmeler) yaptklar grlr.
Okuyucu
rahip bir papirs tomarndan uygun dualar okumaktadr. Az
ve gzleri amaya sembolik olarak yarayan aralar yanm a kon
mutur, Bu kutsal metinler bize ne retmektedir? A. Moret
Osiris'in ldrlnden ve insanlarn lmnden sonra, biri
nin ve brlerinin cesetleri dnyada kalyor, oysa ruh gkyzne
gidiyordu diye yazar.
LNN E M B R O N (A N A K A R N IN D A K
O C U K ) HALNE DN VE
K E M K L E R N N YERNE GEL.
Kutsal hizmetlerden nce her l hareketsiz* plak ve terk
edilmi bir cesetten ibarettir, Tb tutulaca ritler ondan mum
yalanm ve sarglara sarlm bir mumyalanm Osiris, bir lOsirs haline getirecektir. Bu szck ller Kitabnn dualarn
da her an tekrarlanr. Arkaik dnemde (en eski dnemlerde)
nekropollerin girilerinde kendilerine ayrlm kylerde yaayan
uzmanlar -bu dokunulmazlarn N iH gemek ve yaayanlarn
kylerinde yerlemek haklar yoktu- llerin iskeletlerinin ke

67

MISIRIN LLER KTABI

miklerini ayryor, etlerini paralyor, i organlarn karyor,
mumyalama ilemini yapyorlard. Bal kartrlm kokularla
ovma, iskeletin ve etlerin bir araya getirilmesini kolaylatryor
du. skeleti bir araya getirip etlerle kabil olduu kadar, baka bir
lden herhangi bir para almakszn, rtmek gerekiyordu. K e
mikleri bititirmek ve btne, doacak her varln ana karnn
daki ocuk biimini vermek de gerekmekteydi. Kemiklerin bir
letirilme seremonisi herkese, Osirisin ilk olarak, kemiklerinin
Horus, Thot, Anubls tarafndan birletirildiini grdn ha
trlatyordu. Bu nemli olay btn Msr mabetlerinde tanrnn
omurgasn gsteren Tet sembol dikilirken gsterili ayinlerle
kutlanyordu. Daha sonra, vcudun tamln bozmayan mumya
lama yntemi, bu biraz gnl bulandrc olan iskelet paralam a
nn yerini ald. Fakat cenaze merasimleri srasnda sylenen for
mller deimeden kald.
*R N SAN B E D E NN G Z N N
A LA M A LA R I LE Y A P T I.
lnn ruhu, hayatn ve n ebed kaynaklarna ykse
liyordu. Bu serbest ruh ba idi; can (espiri) ; k: duble; sekhem
ekil; veya khabit, glge; ren isimdi. Ruh, gk tanrs olan
Horusun gz oluyordu. Fakat dikkat etmeliydi! Onu kovalayp
rahatsz etmek in ilk cehennemlerde, nefesi yeryznde yaa
yp, lenlerden hi ayrlmayan korkun Sethi karsnda bulu
yordu. G, Jquier, Religion Egyptienne: Msr Dini adl yaptn
da Horusun gzlerinin kalkan altnda l, devaml yolculuu
nu gne gibi hep yeniden doarak srdrebilecektir diye yaz
maktadr. S. Mayassis'in yorumuna gre Horusun gz kkenini
gnein ndan alan, onunla birlikte var olan, bu ktan kp
onunla karan ruhun n simgelemektedir... Horusun gzle
ri insanlar ve eyay yaratmtr. Semv yzn gzleri evreni
grd zaman, evren vcut buldu; gnein klar bir gzya
dalgas gibi, evreni kaplad; bylece Horusun gznden dklen
ler, insanlara ve tanrlara gerekli olan hayat verdi... Gneten
dalan k gibi, Horusun gz btn realiteyi yaratt. Byleee, dnyada yaayanlar, lmek iin domu ymlarca varlk,
R'nn gozbebeklerinden, ilk ve dlleyici kla beraber fkrm-

68

V. BAB
ti; nk: R nsanlarn bedenlerini gznn alaylar ile
yapt... diye yazlmtr. Mayassis H er ruh gkyzne doru
uar. Ikta, gnete nmalar canllarn vcutlarn yaatan,
yeri gne olan tanrsal-evrensel ruhta eriyecektir. Evrensel
ruhta eriyecektir. Evrensel ruh, ruhlarn ruhu, btn yaratk
larn hayat kayna, tanrsalln ta kendisi, tanrlar yapan es
rarl ruh olup tanrlar onun ekilleri ve tezahrleridir. Bu ev
rensel ruh, Horusun gzdr, l ancak, onu tanrlara eit k
lacak, onu ebediletirecek sihirli akm ona verecek, onu safla
trp ho kokulu yapacak -Horusun gznn kokusu tanrlarn
kokusudur- bu k gzne sahip olduu zaman ses'te doru
diye nitelenebilir. Bunun iindir k cenaze rahipleri, lnn de
sras gelince Ik Saanlardan biri olmas iin, lnn heykeline
merasimle kokular srerler. Okuyan yle demektedir: Ey l Osiris, rahibin at gzne, Horusun gznn n koyuyo
rum., Ey l - Osiris, salarna Horusun gznn n koyuyo
rum... Moretnin evirisi yledir:
*Ey Amon-R, senin iin
Horusun gzn hazrladm. Kokusu sana geliyor. Sana gelen
Horusun gznn kokusudur, Amon-R, sen ki reineyi sever
sin... te semv kokularn yerini tutanlar: M r (fr, Myrrhe;
Lat. Commiphora myrrha.), mabetlerdeki ttsler...

69

M IS IR IN L L E R K T A B I

VL BAB
N S YE LE R N S AN IN A LT I
LE M D E N OLUTUUNU
B L Y O R L A R D I; M A D D :
BEDEN, SM, G L G E ; R H :
ANKH, BA VE K A .
Msrllar, iki hafta boyunca ay klrken, Ktlk Ruhu
Sethin, siyah bir domuz eklinde, gk yznde Horusun gzn
yediine inanyorlard. Bir balknn koca karnl, sedef renkli
bir ay baln (Mle, Poisson lune) yakalay gibi, Seth, bu g
z alarnda yakalyor, bu ller dnyasna egemen esrarl g
z, su aygrlarna, Nil nehrinin derinliklerinden gelmi k yan
smalar gibi sular boyunca sinsice kayan timsahlara atyordu.
Bunun iindir ki Msrllar, Osirisin ruhunun, dier llerinki
gibi, Horus'un gznde kayb olduktan sonra, mumyalanm olan
ve terk ettii bedene, mumyalama sresince, Horusun ruhunun
bana gelenler gibi her eit maceraya tbi olduktan sonra d
nebileceine inanyorlard. Bunun iindir ki, mumya mezarn
veya mabedin zemininde dikine konulduu zaman, rahipler, yani
Horus, kars sis, kardei Nephtis, ayni zamanda Thot ve Anubis, ruhun sakland Horus'un gzn aramaya koyuluyorlard.
Buradaki eski srlarn anahtarlarn, bu sembollerin anlamn bi
lemiyoruz. Ne sihirli bir leme kaan bu ruhlarn d grnle
rinin ne olduunu, ne de onlar hangi karanlk veya aydnlk
kuvvetlerin, sonu gelmez savrulmalar iindeki planetler gibi, uza
ya dalm onbinlerce iyilik veya ktlk taycs haline, see
rek getirmesini anlayabileceiz. Bu Horusun gznn aranl, bu n aranl, ayini yneten rahibin, karacieri ve i or
ganlar Seth'in karacier ve i organlar Seth'in, ktlk ruhu
nun olan bir kz veya ceylan boynuzlarndan yakalad za

70

VI. BAB
man sona eriyordu. te lnn mumyas nnde, boynuzlu bir
hayvann kurban ediliini bize anlatan allm sahne. Hayvan
boazland veya karn yarld zaman, rahip scak karnn ka
rtryor, parlak ve kaygan i organlarn, Horusun sindirilme
mi tanrsal gzn bulmak iin muayene ediyordu. nk l
nn ruhu bu gzde saklanmt ve ruhu, kurban edilmi hayva
nn i organlarndan kararak cenaze rahibi onu lye, daha
dorusu mumyasna iade ediyordu. Ruhiyle beraber ona, glge
sini, ekini ve ismini, adalet tanrlarnn mahkemesine kmak
iin gereken btn grnleri iade ediyordu. Ruhu bedenine
saymak, Sethin gzn koparmak? denen ey buydu; nk
Byc sis, ilk kez, tanrsal ve cenazeyle ilgili kltn ritlerine
uygun olarak, bkmadan usanmadan Horusun gzn aram,
bulmadan hi dinlenmemiti. Gzn, yani orada oturan ruhun
kadavraya iadesi gsterili ayinlerle yaplyordu: Mumyaya bir
kalp getiriliyor; heykeli ve glgesi ona gtrlyor ve lnn olu,
ona hayatn aktarmak iin, mumyay veya heykeli iki eliyle ku
caklayarak pyordu.
*
**
Zamanlarn bandan beri Msrllar, Nil kysnda hayatn
ok ksa ve zellikle deersiz olduuna inanyorlard. Kukusuz,
ok akll merakllar olarak ebed evlerinde bulacaklar avan
taj, zevkler ve konfora deer veriyorlard. Ancak tek gerek yaa
mn ebed yaam olduunu da biliyorlard. Bu yaam onlar iin,
aadaki dnyada ikinci kez doular 11e balayacakt. nk, ko
kulu mumyalarndan, annelerinin karnndan domu olduklar gi
bi, ller evreninin on iki kaps arkasnda o esrarl, ekillerin ia
desi sresi tamamlannca, yeniden doacaklard. JCalaryle birlik
te, yani dubleleri ile, grnten ibaret bo temsillere, deiim
lere ramen, ancak lnn tanyabilecei br benlikleri ile,
vaktiyle domu olduklar gibi, temize km bir ruhla doa
caklard. Bu k, ekilleriyle birlikte onlara, dnyann yumurta
sn biimlendiren Byk Khnoum Kapcs tarafndan verilmi
ti. nisiyeler insann alt elementten olutuunu biliyorlard;
maddesel: Beden, glge ve isim; ruhsal: ankh, ka ve >a. Bu
t>a ebediyen srekli, lmszd. Yaayanlarn, dnyada glgeleri

71

MISIRIN LLER KTABI

nasl kendilerine yapksa, ka'da Douat'n yalnzlk ve derinlik
lerinde byle idi. Genellikle denilebilir ki her insan, doan gne
in n grr grmez, $Ka*s ile yrr. Kukusuz kimse bu
br benliini ne grm ne de ona dokunabilmtir* Bu, cierle
rini dolduran hava, bakn aydnlatan ve szn canlandran
dnce gibidir. Herkesin ruhunun ve bedeninin dublesi olan
ka, u veya bu ekilde dayana olduu hayat kadar kymetli idi.
Gnei ve dikilmi phallusu alklayan ilk kpek bal maymun
lar tarafndan dnyann tannd ve tapmldmdan beri tahrip
edilemez olann gcne sahipti. Bu ebediyen deimeyen, lye
sonraki hayatndaki devamll salayan, grnmeyen varln

ekil 16
( K Y O L U N K T A B INA GRE R O -S E T A O U NUN H A R T A S I).
Burada br dnyann blgelerinden birini gryoruz, Ro - Setaouda ylankvi iki yol vardr. Aadaki ateten, yukardaki su
dandr ve birbirlerinden Ate Gl ile ayrlrlar* Kaplar, cana
varlar, kt ruhlar, ruhun Ro-Setaourdaki ilerleyii srasnda a
mas gereken engellerdir. Ruh aa dnyann bu blgesine eli
bakl bir tanrnn bekilik ettii Ate Kapsndan (sadaki siyah yarm daire) girer. GigZi eylerin Yolu olan yolunu R o -S etaouda* amaldr. Ancak, kendini Ro-Setaouda bekleyen zor
luklar atktan sonra ruh, sada, yukardan, kabilir. Prl pnl,
saflam; ebediyette doar; zByk olacak, In kendi yapa
caktr*; Gizli eylerin ne olduunu bilecek, ancak isimlerini hi
tekrarlamayacaktr, Nihayet, Anru-tef blgesine, mutlularn
blgesine girebilecektir.

72

VI. BAB
deiimlerini birbirine ekleyen ve ona bir karde gibi benzeyen
kay, her yerde mezarlarda kiik heykelcikler eklinde buluyo
ruz. Canllar ona yalvarmaktan geri kalmazlar, nk o ok kuv
vetlidir: lye K a n yaasn, derler; Teb'i severek ve yzn
kuzeyin esintilerine dnk, milyonlarca yl yaa.
Henri Frankfortun zellikle dikkati ektii gibi, her ne ka
dar btn tercmeler, fikirlerimizin geerli olmad bir alan
da, kendi gr amzn etkilerini tarsa da ilerki aklamay
doru sayabiliriz: Eski Msrllarn kas, ister canl, ister l ol
sunlar, onlarn, gezegenimizin bir blmn oluturduu kozmo
sun durmayan hareketi ile btnlemelerini salyordu; bize ait
olamayan bu (ben ), bu ka, bu dnyadaki ve br dnyadaki her
doumda verilir ve, zamanlarn banda onu, tarif edilemez za
manlar iin, meydana getirince, geldii evrene iade edilmek iin
geri alnr. Ka, Eski Ahit (Tevrat)daki nephesh, espri-hayat, in
sann ycelttii, her gn ululad koruyucu ve transandantal
Jeni; melektir; nk insann kalbi kas ile sevin iindedir...
BENNOU KUUNUN OSRSN
RU H U N U T A ID I I G B ,
LNN KU - R U H U ONUN
R U H U N U TAIR.
Ruhlarna gelince, Msrllar onu, lyle ayni yz tayan
bir ku ekli altnda gsteriyorlard. lm annda bu uucu ruh,
geici olarak kasmdan, yaamndan ayrlm bedeni terk ediyor,
mastabalarn (arkaik mezarlarn) kuyularndan kaarak alk
olduu yerlerde dolap duruyordu. Onu Nil kysndaki bahe
lerde, firavun incirlerinin dallarnda grmek kabildi. lkel arzu
larn hatrlyordu; fakat her zaman dnp, deerlendirip ka
rar verebiliyordu. Zihni ak, hareketli ve geliigzel, ritel saf
lamadan sonra kendisinin olacak bu acayip dnyada dolayor
du. Fakat cennet mutluluklarna aday olan bu ruhu beslemek,
takdimelerle doyurmak gerekiyordu. nk br dnyadaki ya
am canllarn ona salayacaklar madd ilgiye ve onlarn efka
tine balyd. llerin ruhlarna kar grevlerini o kadar abuk
unutan canllara yazklar olsun! Muskalarn kalitesinde veya

73

MISIRIN LLER KTABI

llere verilmesi gereken yiyeceklerde hasislik edenlere yazklar
olsun! Evet, Bat Danda kaybolmu olan lleri artk hatrla
mak istemeyenlere, kaplarnn nne atlm sihirli akllar gi
bi, defa lnet olsun; nk llerin a kalm ruhu kendi evi
ne dnebilir, onlar beslemekle ykml olanlar, nesiller boyu,
korkudan bar bar bartabilir! Evet, unutulmu llerin akal tanr olduunu grenlere, gecenin sessizliinde ikyetini hay
kran, NiVin br kysndan gelmi byk kuut Osirisin ruhu
nu tayan bennouyu, kadavralarn zerinde szlen, mumyas
na kavumak iin mezarnn kuyusu zerinde uan bataklklarn
kuunu, llerin insan bal, insan elli gzel kuunu grenlere ne
yazk,..
LLER D N Y A S IN IN
CORAFYASI
Msrllar, ller dnyasnn iinde yaadklar dnyaya,
yani Msr'a benzediini dnyorlard* Otuz kilometrelik ta
rm yaplabilir bir eridin ortasnda akan uzun bir nehirle bu alt
dnya, Douat dnyas, firavun Msr gibi on iki blgeyi iine al
yordu. kili Zambak ve papirs Krallmda on iki nom veya ey
lete ayrlmt. DouaVn on iki blgesinin herbiri gecenin on iki
saatine tekabl ediyordu. Birbirlerinden, kuyruklar zerine di
kilmi, azlarndan ate saan, zikzakl geitlerde saklanm y
lanlarn, pheli llerin kendilerini atlatmamas iin dikkatle
nbet bekledikleri yksek kaplarla ayrlmlard. Bunun iindir
ki ller Kitabna, Kaplar Kitab da denir.
Aa dnyann bu on iki blgesi saysz tanr, ruh ve sradan
llerden oluan bir halk barndryordu. Ebed hayatlarm
Osiris veya Ptah nezdinde geirenler hi bir pozitif ikenceye u
ramyorlar, ancak karanlklarda bir eit uyuukluk iinde sara
rp soluyorlard. halden onlar kurtaracak, kayn yaklamas
idi, (Gne Kay Douatn on iki blgesinde gece yolculuunu
yapyordu) Kayk onlarn blgesine girince alklyor, kayk on
lar aydnlattka canlanyorlar ve saat geince, aydnlk da K a
yn kayboluu ile snyor ve onlar inlemeye balyorlard. ( A
Moret, Egypte pharaonique ; Firavunlarn Msr'; Maspero,
Hypoges royaux: K ral Mezarlar,) Btn ruhlar talihsiz de

74

VI. BAB
ildi; sihirli formlleri bildikleri iin Gne Kayna kabul edi
lenler, R ya gece seferinde refakat edebiliyorlar, ve R gnn
ilk saatlerinde canlannca onunla birlikte parlayabiliyorlar, bir
likte Msr'n ebediyen mavi gknde ykselebiliyorlar, onun y
z ve nmas olabiliyorlar, Gnein ebed dman Vd Enge
rei Apophisle savarken ona yardm ediyorlar ve her akam
yeniden yeil yzl llerin yer alt dnyasndaki ar geiinde
ona katlyorlard. Douatn derinliklerinde, tanrsal kay, R*nn nnden k dmanlarn kovmakla grevli tanrnn sim
gesi canl bir boa ylan olan bir iple yedekliyorlard.
D O V A T I N K T A B IN IN
ON K SAAT.
Bize ly, gkn yldzlarna agzllkle atlmakta ola
rak gsteren ller Kitabnn bu blmleri ne kadar gariptir!
Btn bu ller, beer yz senelik admlarla evrene girebilmekten,
her boyutta gezip dolamaktan ne kadar mutlu idiler! Gerekten
Teb soylusu, yaamndaki Tebli ve soylu, birden kutsal yazlar
m renebiliyor, sonsuzlukta raslant sonucu yakaladklarnn
organlarnn Piiricisi mi oluyordu? nk Piramit Metinlerinde
ller gecenin kazanlarnda karnlarm doldururlar diye yaz
ldr. l aniden, aldrmaz tanrlarn nnde Kuzey Gknn
Byklerine eit m oluyordu? Maddenin maddedekine sahip
olduu gibi, bundan byle, yukardaki ve aadaki tanrlarn ze
ksna sahip olan, yaratc kta, oalmak iin ekil alan her
eyin derinliklerinde canllarn dncesinde ve gznde Msrn
stnde parlayan yldzlar gibi lmsz m oluyordu? Cennette,
u gs ikin akbabada semv anasm tanyabilecek, yannda,
dnyadakinin tersine, yeniden ve ebediyen, hi stten kesilme
yen bir ocuk olabilecek mi idi? llere vaad edilmi btn bu
vizyonlarn sihri aklamalar, gerek anlamlar ne idi? Piramit
metinlerinde, l olanlarn bir gn kendi pisliklerini yemee
mecbur kalacaklarndan korkmamalar, nk aralarna kar
tklar tanrlar arasnda yiyecein, ekmek, et ve birann bol ol
duu belirtilmektedir. Piramit tekstlerinde, lleri geiren ka
yknn onlar kayktan indirdii zaman, onlardaki safln p a

75

MISIRIN LLER KTABI

rlts artaca, az zaman iinde Osiriste kiiliklerini bulacak
lar, Oslris gibi azalarnn yeniden birbirine eklenecei yazl
dr. Bu konuda ller Kitab kesindir: Herkes o zaman (br
dnyada) kalbine, aklna, azna, ayaklarna, kollarna ve er
keklik uzvuna sahip olacaktr. Evet, ller Kitabnn bu blm
leri acayiptir... Gne Kaynn ller lkesindeki gece yolcu
luunun hikyesini dinleyelim: Douatn Kitabnn, birinci saati
-gecenin birinci saatidir- ller cehennemin bekisi olan ylann
atei arttrp iddetle pskrttn grerek dehete kaplacak
lardr. Eer ller becerikli ise, koruyucu muskalar varsa, sihirli
szckleri biliyorlarsa, Aa Dnyann bal canavarnn dik
katini datacaklar, canavarn dmleri arasnda kendilerini
dokunulmaz klacaklardr. O zaman Bat Kapsndan br dn
yann ilk blgesine gireceklerdir. kinci ve nc Saatte, ruh
lar dnyasnn kaps olan Anrutefden geecekler, Ouernfes ve
Osiris blgesinin souk alanlarn kefedeceklerdir. Yaayanla
rn, daha hayat nefesi tayanlarn derileri beyaz olup hi yeil
olmayanlarn snr Batdan gelen ko bal gnei selamlaya
caklardr. ller, bir kadavra olmu, aa dnyann on iki bl
gesinde, Gecenin Kayndaki yava yolculuuna balamak iin,
Gndz Kayn terk ettikten sonra, (kendi bedeni) olmu g
nei, zamanlarn bandan beri her gn yapt gibi, sfenksin
bak altnda domadan evvel, selamlayacaklardr. Drdnc
ve Beinci Saatte, Dorular, Gnein, Memfis nomunun ahin
yzl eski lm tanrs Sokarisin gizli m aaralarndan getiini
greceklerdir; orada karanlklar, denizlerin derinliklerindeki su
lar gibi koyudur ve R orada olanlar grmez; bununla birlikte
amur gibi kaygan olan ller, o emirlerini verdii zaman sesi
ni iitebilirler. Kutsal Kayk, Sokarisin karanlklarnda kayar
ve bu cehennemlerin korkun gecesinde, hemen hemen grn
mez uzun bir ylana dnr. Altnc Saatte, binlerce ku-ruh,
ellerinde Horusun gz bebeklerini tutan acayip tanralar gre
ceklerdir. Skarabe Khepriyi, haner tayan be bal ylanlar
greceklerdir. Yedinci Saatte ller, eytanlara kar hakl kz
gnlklar iindeki slsin karsnda olacaklardr; Osirisin d
manlarn kafalar kesilmi, aslan bal tanrlar tarafndan ba

76

VI, BAB
lanm; yeryz gklerinin tersini; yapkan halkalar ile ce
hennemin yedinci dairesini dolduran, ilerlemesine mani olmak
iin Gne Kaynn altndaki sular ien Apophis canavarn
greceklerdir. Sekizinci Saatte, neelenmi ller, yeraltnda ya
plm olan evlerinden Gnei vmek ve parltsn grmek iin
kan dirilmilerin grlt ve miyavlamalarm duyacaklardr.
Dokuzuncu Saatten Onbirincl Saate kadar, metinlerin Agarit de
dii cehennem dnyasnn su ve ateini greceklerdir; kreki
ler o zaman, Gne Kayn terk edecekler ve esrarl m aarala
rna dneceklerdir. Gece yolculuu srasnda kay ekmeye ya
rayan halat bir ylan olacak ve bir skarabe gnee konacaktr.
Nihayet, On ikinci son Saatte ller, yaayanlarn dnyasn
a bomadan, Gnein bir skarabe olarak doduunu grecek
lerdir. Nouit bacaklar arasndan kp havsalasnn
(Pubis;
aa karn) dnda gzkecek yeni gnei douracaktr, za
man ller sevinsinler ve canllar onun m grmek iin kalk
snlar; nk cehennemin barndaki ller gnei, yeniden
Khepri, Sabah Gnei tanrs, insanlarn grlts dindii za
man bazan yerden grltleri iitilen Aa Dnyann on iki bl
gesinde o kadar sknt ve deiimden sonra, kendi kendinden
doan yeni tanr olmutur...
...VE LLER O SRS'N
I I I O LA C A K L A R .
Bann stndeki o kadar tatl, o kadar saf, usuz bucaksz
Afrika gecesini her seyrettiinde, Msrn ister Abydos ister Teb*
inki olsun, o harika gknde baklar dolat zaman, firavun
lar dneminin Msrls biliyordu ki parlak yldzlar ruhlard ve
ya tanrlar haline gelmi llerdi ve kendisi de, bir gn o da,
uzayda asl bir k paras olacakt. nisiyeler bir gn Osirisin
bedeni ve olacaklarn, dier canllarn, onlardan ok sonra,
zamanlarn karanlklarnda doduklarn grm olan bu ayn
Nilin kylarnda, byk gk mezarnn dibinde k saan kendi
llerini tanyacaklarm biliyorlard. Evet, bu parltlar birbiri
ne denk olmayan on binlerce yldz, ruhlar tanrlar ve llerdi.
Eski zamanlarda, insanlarn topran terk etmiler ve imdi bu
ruhlar, bu tanrlar, bu ller yzlerce milyon saman yolunun bur

77

MISIRIN LLER KTABI

gacna, nsan dncesinin ebediyen kavrayamayaca, yaa
yanlarn evrenini kendi kendine hatrlayacak bir ayna sadaka
tiyle yanstacak ok geni ller evreninin alacak lemine itirk ediyorlard. nisiyeler biliyorlard ki R, ayrcalkl ruhlar
kendine aryor, onlar etrafnda stiyor, onlar kendinde bir
tohum gibi arzuluyordu. nk yeryznde azck bir ey sayl
m olan hayat, mezarn kaplar mhrlenir mhrlenmez, ye
niden bir gne ndan km ilkel akm haline geliyordu. Y e
ni doan, bedenine gney gneinin n almt. lmden
sonra bu k ebed tanrsalla, n kaynana, alev alev kur
su insanlarn topranda piramidionlar ( * ) , mabetlerin byk
kaplarn aydnlatan Rya dnmeliydi, Zaten insan mevcudiye
ti hi R'nm mevcudiyeti ile karlatrlabilir miydi? nl ejiptolog A. Erman yle yazar: nsan douda domutur, batya
doru gider. lmnden sonra l, gnein gece blgesindeki iler
leyiini, doudaki ilk noktasnda bulunmak, ulhiyetle birlemek
ve ebedi a girmek iin izler; ller batdan douya giderler;
metnin esas temas budur. Cenaze mabetleri ve mezarlarn niin
Nilin bat kysnda ina edildiini de bylece anlam oluyoruz:
^ller lkesi batda bulunur, bunun iin gne de batdan ba
tar.*
F R A V U N L A R IN CENAZE
S A R A Y LA R IN D A SEMBOLLERN,
A N A H T A R L A R IN
VE G LE R N A R A T IR IL M A S I.
Uzun koridorlardan, lkelerinin eiine kadar indiim za
man llerin tanrlarn grdm. Bana refakat eden tanrlarn
oturduklar bu yerde ne korkun saatler*.. Bu unutulmu ve az
bir zaman nce bulunmu derinliklerdeki rahatsz edici sessiz
lik.,. nl sllelerin firavun mezarlarnn duvarlarna resimle
ri yaplm bu aa dnyann ba kesilmileri, bana, benden hz
l yryorlarm gibi geliyordu! Douatn ldrc yaratklar
her ynden stme kouyorlard. Dorulara vaad edilmi cenne
tin yksek kaplar nnde, tanrlarn ve insanlarn dev resim
leri nnde dehete kaplmaktan kendimi alamyordum ve ruhu
( )

78

Pyramidion: st bir dikili tala nihayetlenen kk piramit.

VI. BAB
mu onca sunilik, onca ululuk karsnda nasl koruyacam bi
lemiyordum, Kendimi hi bir canlnn kylarm grmedii, XX.
yzyln hi bir lsnn, kaplarnn nnde aldn grme
dii bir lemin ortasna atlm kck bir ey gibi hissediyor
dum. Nerde o yldzlar haline gelen bu llerin dnyasn anla
yp ona egemen olmamz salayan o semboller, anahtarlar ve
gler? Samda ve solumda olan, Osiris'in korkun habercileri,
nisiyeler iin gerekten korkun mu idiler? ller, alou tarla
larndaki neeleri iin, sonsuzluklardaki ululanmalar iin ne
cret deyeceklerdi? Cevap her zaman ayndr; nk, orada
llerin nasl olduklar, eksiklerinin ne olduunu anlatmak iin
ve sramz geldii zaman llerin gittii o yerlere gittiimizde
korkularmz yattrmak iin hi kimse oradan dnmemitir.
Gittiinden beri birka bin yldr hi kimse oralardan dnme
mitir. O tavanlar mavi zemin stne konstellasyonlarla ve

ekil 17
Semvi Nile *Maatn Ikl Gl^ne ulatktan sonra, saf
olan l, Gne Kayna biner - burada Kayn bu karakteri H o rus-Rnm ba ile belirlenir- ve Douya, lmsz yldzlara y
nelir. Tanrlarn yaratld yere Kam ve Adak tarlalarna do
ru, Mutlulardn tarlalarna doru gider. Arkasnda yeniden diri
lii simgeleyen Bennou kuu, ona refakat eder ve onu korur ve
lnn ruhu, *Geb Kaz gibi, sevinten gakgaklar. Osirisin
kl Sandal ve dayankll, ruhun sreklilii, Osirisin omur
gasnda olan Djed direi. - Torino Papirsnn C X X I X . Babndaki vinyet.

79

MISIRIN LLER KtTABI

astronomik tablolarla sslenmi Altm Salonlar^ o heykelleri
kaybolmu serdablar, o geni ve ssz l mahzenleri, duvarlarnda ller Kitabnn nemli bablarm n kopya edildii, yaamla
rndaki gndelik sahnelerin resimleri yaplm olduu btn bu
gizli ve korkun yerler, bir defa gren iin unutulmaz eylerdir.
Orada, mezarn zel yerine initen evvel, rahipler mumyay
son defa ayaa kaldrrlar ve alayclar ona sarlrken rahipler
az ve gzlerin alnn imitatif (takld) by ritlerine ba
larlar, Ruhun, bedensizler (Esprits; ruh: Ame) arasnda tan
rsal olacak, diye ark syleyecekler ve sen onlar arasnda sk
sk dolaacaksn. Gzlerin grmek iin, kulaklarn azndan han
gi lkrd karsa duymak iin; bacaklarn yrmek iin sana
iade edildi; kollarn da omuzlarn zerinde her yana hareket
edebilir. Etlerin imdi canldr; damarlarn sevin iinde; be
deninin btn organlarndan faydalanabilirsin; nk bedenin
tam salkl ve kuvvetlidir. (A. Moret) Leopar derisi giymi ra
hipler, kumlar altnda kalm kk dua odalarnda sihirli dua
lar mrldanmaya ve llerin gereksinmeleri olan hediyeler ver
meye artk hi gelmeyecekler. Duvarlarnda hatta baz tamam
lanmam resimlerden baka bir ey kalmam o gzel Ebediyet
snaklar bugn ne kadar mitsizce bo... Artk rahipler l
leri sesleriyle karmak ve onlara sunduklar yiyeceklerle
azlarnn suyunu aktmak iin gelmiyorlar. Gkyz ziyafet
lerinin gzel mzisyenleri, ak sak giyinmi, ller nndeki
gen danszler, Nbya prensleri tarafndan hediye edilmi kk
zenciler, neredesiniz? Artk, nom evinde deil; heykeller de yok.
Yalnz llerin ruhu Osiris'te ebediyen canl kalyor...
LLERDEN VE O N LA R IN
B A K IM L A R IN D A N
YA A Y A N B R S A N A T K R L A R
VE H Z M E T K A R L A R ORDUSU
Bir an iin alma odanz, sayfalar iaretler ve dnce
lerle dolu kitaplar brakalm ve otuz be yzyl geriye srad
mz farz edelim... Nil kylarnda, yz kapl Tebdeyiz, Amon'un
byk ehri etrafnda palmiyeler, geni ekili alanlar, sanatkr
ve hizmet kyleri yaylyordu. nk llere hizmet salamak

80

VI. B A B
iin, nl Teb nekropolnn evresinde, yal bir parlaklktaki
organlar karanlardan, mumyalara sarglar sarp 104 mus
kay, Osirlsln ritlerindekl tarife gre, uygun yerlere koyanlar
dan, yaayanlarn ehrine girmeleri yasaklanm mumyaclara,
sam rtbesindeki rahiplere, duvarlar al ile svanm caltm sa
lonca konmadan, yksek dzeydeki kiilerin kat tabutunun
konduu katafalk tayan ham allara kadar, saysz grevli var
d. Kutsal hayvanlar eklindeki cenaze yataklarn, efendilerinin
mezarna meyva sepetlerini, tanrsal ly simgeleyen, effaf
kaymak tandan yaplm lots eklindeki lambalar, kama
sarlm, Osirisin nndeki dirilme saatinde azlar alacak
gm borular; ketene sarlm kutsal kazlar, yeralt sulan
zerindeki cenaze kaynda kullanlacak sihirli krekleri, ince
altn plaklarla rtlm tahtadan Anubls heykellerini; Horusun
drt olu ve kutsal kobralarla korunan ve iine o nl llerin barsaklar, beyinleri ve karacierleri muhafaza edilen drt vazonun
konulduu ekmeceleri tayan hizmetkrlar da sayalm. F ira
vunlarn ve karlarnn cenaze saraylarna klan vadilerin ete
inde, halk tabakasndan binlerce kii, mezarlarn bakmyla
geiniyordu. Kendilerine belli bir cret (klr) karl tevdi edil
mi llerin bakmna dikkat ediyorlard: llere muntazaman
yiyecek, iekler, buhurlar, onlara verilmesi gereken kurbanlar
tamyor, ve belli zamanlarda temizlenme trenleri yaplyordu.
Ayni zamanda yardmc aralar salyorlar, ller yerlerine b
rakldktan sonra, taze al tabakas zerine nekropoln resmi
damgasn basarak bu dnyann son kapsn mhrlyorlard.
Yeni kazlm mezarn; topraklaryla ustal ve cesareti ne olur
sa olsun, hi bir hrszn mezarn yerini bulup, br dnyada l
nn, ebed olduu kadar rahat bir hayat da srmek iin birlikte
gtrd haznelerin kalitesini ve bolluunu tahmin edememe
si iin k koridorlarn tkyorlard. Sessizlik ve karanlkta kor
kun, cenaze odasnn dousundaki salonun tek nbeti olarak
yatana uzanm Anubisin nnde, korkmu hizmetkrlar, b a
tya bakan, Bat tanras Hathoru simgeleyen Gk nei'nln
bam yerletiriyorlard. Bylece lnn arkasndan btn kap
lar mhrlendii, semboller yerli yerine konulduu, her ey top

81

MISIRIN LLER KTABI

rakla rtld zaman esrarl bir dnya, yava yava llerin
nnde alyordu. Vaktiyle, onlar domadan ok evvelleri onlar
iin yaayan dubleleri aracl ile, karn konstellasyonlarla pa
rl parl, tanra Noutun kendilerine doru geldiini grecekler
di. Ellerini ona doru uzatacaklar, uzayn boluu kadar tanm
lanamaz olan ebed yaamn su ve atelerini alacaklard. Bylece ller, gnein kt firavun inciri aacn grdkten sonra
dirilecekler ve bu ekilde ykm grmez gezegenlere ynelecekler
di; ller jK'tiatnda bu bylece yazldr.
zIIK G Y S S VE
OSRSN SAKALI
Canllarn kentine o kadar yakn olan bu llerin Teb Top
raklarn bir defa olsun grm bulunan hi kimse artk hi unu
tamaz. Parlak sabahlarn serinliindeki gkyznn effafl
n, nehrin tekrar normal akna kavumak iin, gen gnein
Libya dalarm aydnlatmasn, yerin scaklnn yenilenmesini,
yeni bir gkyznn l l kubbesinde bir ark gibi hareketsiz
grnmesini hatrlayacaklardr... Mezara konulmadan evvelki
ritler nelerdi? Carterin bulular sayesinde bunu etraflca bili
yoruz. Kadavra, hazrlayclarn ii bitince, mumyalama bittik
ten sonra, lnn bedeni beyaz keten eritlerle sarlyor. Bu e
ritler Aranyaka - Upanishadn, rfe ve Pitagorcularn evreni
gibi, hayat akm an simgeliyordu. Bu eritler, bu k giysisi
b ir kuluka ve canlanma dnemi olan lm uykusundan sonraki
dirilii de simgeliyordu. Ne mcevherler, ne de muskalar unutu
luyordu. Toutankhamonun boynunda bunlardan stste kon
mu sekiz kat bulundu. Mumya mezet boyalar, bayram kokusu,
safi ya, alk kokusu, fchnoum ya, tona ya, sedir esans abiro pudras, Libya esans ve baq ya ile kokular srlp yalan
yordu. enenin altna da Osiris sakal konulmas ihmal edilmi
yordu.
LLER *GZEL B A T IY A D O R U
GDERKEN.
ller binlerce yldr onlara ayrlm kente, llerin Tebine
giderken ne akrabalar, ne hizmetkrlar, ne de GZEL B A T I'ya
doru onlara refakat eden lnn yaknlarnn iinde bir znt

82

VI. BAB
vard. Rahiplerin, gslerini am, kiralanan, balarna kum
serpen alayc kadnlarn atlarn dinleyerek yryorlard ve
herkes sevinle Ey Amon! diye baryordu. Onlar, aadaki ka
ranlklarda kaybolacaklarn, Semav N ilin kylarnda onlan
bekleyen sevinleri de tadacaklarn, llerin uygunsuz ve de
ersiz ilerini yapmak iin onlarn yerini kk sihirli heykelcik
lerin alacan biliyorlard. Uzun ve kaygan hayvanlarn kvrla
kvrla yrdklerini, br dnyann gsterili grnts a ra
snda, isiz gsz tanrlarn onlara avu avu Horusun gzle
rinden dattklarn grnce hi korkmayacaklar; korkusuzca,
bir mit arayan isimsiz ekillerin kaynatn, cenaze cinlerini
tayan ylanlar; birbiri ardndan herbiri, gne gece yolculu
unda iken yalnz birer saat aydnlanan alt blgelerin on iki b
lmn seyredeceklerdir. Kimsenin anlamn kavrayamad
acayip szler syleyen kpek bal maymun yazclara, gne ka-

ekil 18
l Gne Kaym kullanyor. M E T N : Tiaou'yu, alt dn
yay terkettim ve imdi Kutsal Kayn pruvasnda, ayaktaymt
Ben kendisine yle denenim: sknetle git, Ey l Osiris, R1n m Kaynda; rahata yolculuk et.Jn sonsuz aydnlnda
Gne Kursuyla, Maat gibi birlemeden, rahat rahat git; *Ey l
Osiris* denilenim. - Rnn gerisinde zaman ve ebediyet srdke, sonsuzcastna kendini yaratan Osiristn evrensel ruhunun sim
gesi-, Heliopolisin Bennou kuu. - Lepsiust Todtenbuch der Aeg~
ypter.

83

M IS IR IN L LE R K T A B I
yn yedee alm insan bal kulara, ko bal skarabelere,
dnya yumurtasnn iine kayan mumyalara, tek balarna g
neler tayarak yryen vcutsuz kollara srnp geecekler
dir. Cenaze saraylarnn duvarlarna yaplm btn bu fantas
tik hayallerin resimleri onlar iin huzur verici olacaktr; nk
yalnz olmayacaklarn, br dnyada asl yalnz kalmayacak
larn bilirler. Pound barbarlar (Eski Msrllarca Arabistan ve
Somaliye verilen ad) ve dnyann baka yerlerinde olanlar gibi,
derinliklerinden hi bir ses, hi bir k gelmeyen lmn kor
kun sszlnda plak ve yalnz kalmaktan korkmuyorlard.
Bu Teb mezarlarnn resimleri sadece yeralt blgelerine do
ru inii gstermez. ller iin mutlu bir ebediyet* hazr bir kon
for, hatta belli bir lks vardr: hizmetkr kadnlar, ktipleri,
kaymak tandan kaplarda sunulan kzarm kazlar, bira ve a
rap dolu kaplar, ut (sistre: Eski Msr'da kullanlan bir eit ut)
alan kadnlar, kayklar ve arabalar olacak; kendileri ve dub
leleri onlar ezmeye sinsice alan kt ruhlarn meydana geti
rebilecekleri hastalklardan ve lmden koruyacak muskalar ta
knacaklar; ller bayram srasnda, Neschmetin kaynda
yerleri olacaktr. Kukusuz, eski atalarn zamanndan beri, yer
alt blgelerinden, grdn, iittiini, ektiini anlatmak iin
hibiri geri dnmemitir. Hibiri, llerin gittii yere gitmekten
sevin duyabilmesi iin bir canlnn korkudan kurtulabilmesini
salayamamtr. Ne kadar gl, ne kadar tanrsal olursa olsun,
bizzat firavun bile, lm felket olarak adlandrmaya cesaret
edebilmi. Teb tanrlarna hediyeleri ve buhurlar, 15 Austosa
doru ve Douat rten Nil'e, saf suyun beklendii, sularn tap
vdnin dikili alanlarn kaplayarak nl *Nil*i brakaca d
nemde, adaklar oaltmaktan geri kalmaz. Ama l, genel bir
enlik iinde gitmektedir. O sevdii N li, son bir kez, ieklerle
donanm bir kayk iinde gemektedir. Boyal bir sanda kon
mu veya bir tente altndaki tabutunun yannda, ba kaznm,
bir leopar derisine sarnm sem rahibi, lemeli amarlar iin
deki mumyann nnde, ttsler yakmaktadr. lnn akraba
lar, kimseden gizlemeden alayp szlamakta, bu arada ikinci
bir rahip ritel formlleri tekrarlamaktadr. Teb'de Nil'in l

84

VLB AB
tarafndan geiliinin ana hatlarn A. Ermandan naklediyoruz:
Tanrlarn babasnn kaynda, Neschmet kaynda, rahip,
Harmakhis - Kheprye ttsler yakarken, dier bir rahip eski
tmceleri tekrarlarken, kadnlar bir azdan inildeirler. lnn
kaynn nnde giden baka bir kaykta, gsleri ak dier
kadnlar yer almlardr. Kher - heb tarafndan, doal sodyum
karbonat (natron) ve zift ile muamele grm lye yzleri d
nk bu kadnlar da durmadan inilderler. Bununla beraber, muh
teemce sslenmi cenaze gemisinin burnunda ayakta duran ve
kta daha da iri gzken klavuza seslenen, lnn akrabala
rndan biri yle barr: Klavuz, istikamet Gzel Bat, Dorularm lkesi! Baka kayklar su zerindeki alay takip eder; bun
lar, akrabalarn, lnn hatrasn anan ve hediyeler getiren ya
kn dostlarn, arkc ve mzisyen kadnlarn, bayramlk elbise
lerini giymi hizmetkrlarn kayklardr. Nil Kylarndaki bo
ta gezenler o kadar iyi dzenlenmi cenaze alayna hayran olur
lar ve lnn o kadar ok dostu olduuna aarlar ve birbirlerine
yle derler: B u Teb soylusunun bana gelene bakn! nk o,
btn yaammca Tebin Khonsuna hizmet etti ve tapt, O da
onun hizmetkrlar ile birlikte Batya erimesine izin verdi!
Kar kyya varnca, lnn arkadalar yanlarna, br dn
yada lnn orta olacak heykelini, iekler, kk kayklar,
muskalar, eya, yiyecekler, sihirli heykelcikler, lnn mezarn
dan hi kaamamalar iin bacaklar kesik ve lnn zevkini
salayacak plak kadn figrlerini alrlar. Son yolculuk metot
la dzenlenir. inde tabutun bulunduu kayk bir kzan st
ne yerletirilir. Vadinin ksa bacakl ve ar drt kz, kendi
Ebediyet Evinde Anubis tarafndan deiime uratlacak mutlu
kiiyi gtrrler. Sem rahibinin sevk ettii alay, sarayn yksek
rtbeli bir kiisi sz konusu ise, K rallar Vdsine ynelir. Dik
yamal boazlar arasnda ylankvi uzanan tozlu bir yolda, ka
ya ykntlar arasnda, parlts dayanlmaz bir gk altnda, cvl
cvl hareketli Tebden ayrlp, birdenbire karmakark bir dn
yaya girmek iin, cenazeyi takip eden alay ar ar, yzlerce
lm sarayn barndran Bat Dana trmanr. Yolun sanda
ve solunda nl lleri, ebediyet kaplarna, gelecek mevcudi

85

M IS IR IN L L E R K T A B I
yetin milyonlarca ylna gtrrken kpkrmz Libya dalarnn
dik yamalar, onca scak havada hafife titrer gibidir. Bu kuru
tucu rzgrlar ve yakc kum blgesinde, bu, dnyann, ancak
yedi ylda bir birka damla yamur den blgesinde, gerekten
de insan cehennemin balad yere girdiini dnr. nsan,
evresinde, ne kiralanm alayclarn haykrlarnn, ne gs
terili cenaze alaynn, ne de baka hi bir eyin hafifletebilecei
bir vizyon grr gibidir: bu hayaletler dann ruh ve teri olan
bin l kuak. Evet, gnein parlatt kk altn plramitikler
stndeki yzlerce dikilita zerinde firavunlarn zaferleri, esir
alnan halklar yazl mabet kaplan ile dolu Tebe o kadar yakn
bu ller Vdsi, a boulmu bu v&d canllara dmandr.
Baz manzaralarda sertlik varsa, ssz Biban ve Molouk vadileri

ekil l
DouaVm eli bakl kapclar. - Biritsh Museumdafci Anha
Papirs, C X L V I

86

VI. BAB
adamakll korkuntur. Ama l iin takip etmi olduumuz yol+
onu yratm olan yldza doru dn yoluydu ve o, yeniden di
riliinin eiinde, Bat Dann gen tepesinin arkasnda gne
in batt tam noktay buluyordu. Amon rahipleri kalsit (kristalize kalsiyum karbonat) damarl kalker kayasna oyulmu koridr boyunca ilerleyip, boyal tabutu, btn Teb mezarlarnda ol
duu gibi, doudan batya ynelmi, zerinde yldzlar ilenmi
mavi tavanl Altn Salonun cenaze odasna yerletirilince l,
doruluunu salayacak snavlara hazrlanmadan nce, sevine
cektir. Yaayanlara gelince, buradan birka kilometre uzakta Nil
kysndaki sulanm ovalara, Louqsor ve K arnakdaki vahalarn
serinliine zevkle dneceklerdir... Onlar da, bu dnyay az bir
zaman nce terk edenin, alt dnyann on iki blmnde anne ve
babasn grmekle sevineceklerdir. O yerlerde, Batnn uzun ko
ridorlarnda veya kimsenin hayal edemeyecei uzayn ssz bo
luklarnda, bazan, uluyan ruhlar ve kuma oturmu maymunlarn
mitsizce R y ardklar iitilir. Yalnzca llerin oushebtisleri, - mumya eklindeki, lnn ismini tayan ve br dnya
nn btn zor ilerinde onun yerini tutmakla ykml kk
heykelcik - ile girebildikleri iyi kapdan kat olarak girmeden
nce, dik olarak tutulan mumyann nnde son ve zorunlu cena
ze seremonileri yaplacaktr: sihirli aletle (herminette) ona ne
fesini ade edecek az ve gzlerin alma treni, suyla temizlen
me, baz formllerin okunuu, ttsler. Fakat lye ebed mut
luluklar vaad edilirken, kars acsn ifde etmekten geri kal
maz. Onun alaylarna kaytsz rahiplerin nnde, mumyaya
sarlr, kuma ve aldan ( stuc) yaplm maskesine yzn da
yar. Dvnr ve nler; alayclar korosu da, kirlanm szlan
malarn dulun alamalarna kartrarak onu destekler. Kuku
suz, l, sihirli akm burnuna girmise zevklenmi olacaktr;
nk, einin alamalar ve okuyucu rahibin dualarn iitmek,
u biimde srdrlnce kulaa ok ho gelir : Felket! Felket!
Ben senin sevgili kz kardeinim... Niin imdi benden o kadar
uzaktasn? Sen ki benimle akalamay ve beni sevmeyi o kadar
severdin!-Bu gn gzel bir gndr; nk mutlu kii Oslris'in
bedeninde yaayacaktr.., - Felket! Felket! Susuyorsun ve hi
bir ey sylemiyorsun! Sen ki, o kadar hizmetin vard; belki pa-

87

MISIRIN LLER KTABI

rltl gzl canavarlardan baka kimsenin olmad bir yerde
sin! - bugn gzel bir gndr; nk insan, akal, maymun, a
hin tarafndan korunacaksn; bunlar Horusun drt yzdr... Felket! Felket! Acm sonsuzdur! Sen ki benimle, N1 kysnda, bahelerde dolardn; bacaklarn eritlerle skca sarl! Beni
tanyor musun? Ben karn, sevgili kz kardeinim! - Sevin, im
di rahata istirahat edenindir. Osirisin djed iaretiyle, Osirisin
yiyeceklerinden yiyecektir... - Felket! Felket! Vcudum yal
varyor; ama seninki buz gibi, - Bugn karnnda bir skarabe ta
yan mumya iin gzel bir gndr, - Ben senin kzkardeinim;
sen beni braktn ve ben eve yalnz dneceim...s- Son ritler ta
mamlanrken hizmetiler de cenaze ziyafetini hazrlarlar, Issz
Vdsde, dallar, ve ieklerle kulbecikler yaparlar. Masalarn et
rafnda toplanlr. Herkes nefis yiyeceklerden yer. Bu ara lots
iekleriyle sslenmi plak danszler, akamn yumuam
nda daha da gzel grnrler ve ok Eski Msrn, herblri elli
er bin yl saltanat srm tann-firavunlarca idare edilen, za
manlarn balangcndaki esrarl Msrn hikyelerini canland
rrlar. Bununla beraber, ikilerin, arklarn, danslarn etkisiyle,
davetlilerin ask yzleri canlanr ve lnn byle gzel bir gn
iin ve serbest hale gemi kas iin sevinirler. Cenaze yemei
ne'eli sofra arkadalarnn bir ak hava ziyfeti haline gelir;
alayp dvnmesini o kadar iyi bilen ve mimiklerine gerekmi
gibi hkim olan alayclar bile, yiyeceklerin etrafna toplanm
davetlilerin grltl keyiflerini paylamaktan geri kalmazlar.
Yava yava batan gnein son klar, Karnak ve Louqsorun,
N ilin br kysnda grlebilen mbetlerini yalayan acayip bir
kla aydnlatrken danszler daha hareketli grnr ve baz
kimseler, onlar daha evhetli bir biimde hayal ederler; bronz
ve abanoz renkli, hzla deien parltlarla danseden, gerdanlk
larla ve lots ieklerinden kolyelerle, sslenmi gzel kokular
srnm bu byleyici vcutlara bakarken, lye tts yakan
lar seve seve unutulur,.. Bununla beraber bu elentinin ok
uzamamas uygun grlr ve artk bkm mersimciler, gece,
canllarn lemini gzellikleri ile rtmeden, Tebe dnerler. Her
kes bir para, arkasnda, ln vdsinin gzel bir yerinde b

88

VI. BAB
rakt ly dnr; kendisi iin arzulamaksam, Douatm
yaratklar arasnda ilerini yrtmesini bilen lnn sevincini
zihninde canlandrr. Bu lden bir daha bahs edildiini hi is
temezler ve onun hakknda kt sylemekten korkarlar. nk bir
gn, lnn, ktlk yapmak iin rzgrla kalkmak ve sinsi
ce akraba veya dostlarnn rahatlarn bozmak, dolunay zaman
onlarn ruhlarn, kokularm, muskalarn almak, burun delik
lerini, karacierlerini, yeraltndaki eytanlarn ve yarm ey
tanlarn kardklar o acayip nefeslerle zehirlemek aklna gelebllir.

B9

M IS IR IN L L E R K T A B I

V I I , BAB.

A R K E O L O G LA R IN EBEDYET E V L E R M D E
B U L D U K L A R I EYLER.
Arkeolojik aratrma guruplarnn kazlar esiz eitlilik ve
zenginlikteki, Msrllarn mezarlarnda biriktirdikleri cenze e
yalarn ortaya karmtr. l, hayatnda sahip olduu hereyi
Ebediyet Evinde buluyor. br dnyadaki rahatnn, menfaat siz olmasa bile, dikkatli bir zen konusu olacandan emin bu
lunuyordu. Bilginler, mezar odalarnda, gerek lks eya pazar
lar, birbiriyle ilgisi olmayan eya ynlar buldular: gzel lle
rin sar yzlerini sslemek iin boya anaklar, perukalar, sava
arabalar, mumyalanm koyun butlar; btn bunlar geliig
zel ylm ve mumyalanm l Osirisi temsil eden yeil ve
mavi heykelciklerle, hazr zpknlar, zeytin ve persea (Avukat a r
mudu anlamna gelirse de bu meyvenin Amerika kkenli oldu
u dnldkte bir eviri hatas olsa gerektir) dallarndan ya
plm zarif buketler, yapcsnn mhr vurulmu iyi cins arap
kpleri, mealeler, effaf kuartzdan vazolar, mumyann rite
hazrlan srasnda kullanlan kutsal hayvanlar biiminde y a
taklar, llerin kt mahkemede etkili olabilecek kalp skarabelerU - bunlarn zerinetkopya edenler u duay kazm bulu
nur: Ey anamn bana verdii kalp! Ey bedenimin bir paras
olan kalp Karanlklarda tanklk edecein zaman aleyhimde
bulunma; Anubis, Thot ve Osirisin karsnda benim szmn
dman olma... Hkimlerin terzisi nnde benim gibi ol ve is
mimin kokusunun kokmu akal gibi olmasna msaade etme!
te, firavunlarn Msrndaki Msr mezarlarnda bilginlerin ~

90

VII. BAB
kard envanter! Sem rahiplerinin elbiseleri (bunlar llerin
az ve gzlerini kk parmaklariyle ayor, onlar yalyor, sa
larn dzeltiyor, eritlerle sslyor, Osirisin gsnde apraz
lama tuttuu as ve krba gibi, gslerine aprazlama as ve
krba koyuyorlard); Semavi Nil1in her iki kysndaki Elize K r
larnda avlanmalar iin letler; effaf kaymak tandan iine
kokular ve kymetli yalar konulmu vazolar; R, Teb Amonu
veya Osiris dirilme gnnde alacak Dnya Yumurtas'n ya
pan Ptah adna borular; (kyamet gn srafilin alaca boru
yu hatrlayalm! N.) kutsal Amon kazlar; ularna, cenaze ka
yklarnn aa dnyann sularnda kaybolmamas iin Horusun
gz resmedilmi sihirli krekler; bugn bile Teb ovalarnda
FellhIarn ellerinde grlenlere benzeyen hekel sopalar; Lb
nan sedirinden yaplm, iine papirsten sandallar, gen petemallar, oku eldivenleri konmu tahta ekmeceler bulundu.
Ktiplerin mezarlarnda ince kamlarla dolu kalem m ahfazala
r, her memurun yazmak ve saymak iin gereksinme duyduu
aletler, yani mhreler, (fr. Lissoire: parlak ve przsz bir deniz
kabuu olup kd parlatmakta kullanlr) su kab, gereksinme
duyulacak her rengi tayan paletlerden hibiri; - btn bu e
ya, papirs znden yaplm, st bez kapl sepetlerde bulunu
yordu - unutulmamt. Jean Capartn dikkati ektii gibi, pis
koposlarn (eveklerin) kine benzer, Osirisin kudret ve kralln
simgeleyen aslar llerin milyonlarca yllk mevcudiyetini gs
teren Ankh iretl ve eritlerin arasna konulmak unutulmaz
sa lye rahat ve dirilmeyi salayan djed ve thet iaretleri; kar
n yldzlarla dolu M&nourit ineklerini saymay unutmayalm.
On binlerce oushebtist Osirisln cennetinde, dorularn yiyecek
ve bakmlarnn ebediyen salanmas, kumun doudan batya
tanmasn gerektiinden, lnn gnlk ilerini onun yerine
grmekle grevli kk heykelcikler bulunmutur. Altn ekirge
leri; antilop derisi kapl h afif tahtadan yaplm kalkanlar, de
vekuu tyleri bozulmam flabellumlar; (uzun bir sapn st
ne tavus kuyruu vs papirsler konulmu byk yelpze k bir
esir tarafndan tanrd; Ltin ve Dou Kilisesi de kullanmtr)
apka ve parfm kutularn; zerleri gkkua renkli skarabe

91

MISIRIN LLER KTABI

kanatlariyle sslenmi av sahneleri resmedilmi yay m ahfazala
rn da saymalyz. lnn cinsel isteklerini yerine getirecek -

!nmmnmnnrnm*nnnntm)nmif Httmnunt
ekil 20
l, ayakta, Gne Kaynn banda, yz ona br dn
yaya doru refakat eden tanrsal mrettebata dnk durumda.
Dorulardan bulunmu l, Rnn kaynda, gkyz yolculu
unu yapabilmesi iin yerini alm. Ruhu, Rda kaybolmadan
evvel, Osirs'le birlikte, br dnyaya doru yol alyor, Nu Papi
rs, C X X X IV . Babn vinyet.
nk llerin de bir haremi varda - ok ri kalal plak kadn
heykelciklerine de bir yer ayrmak gerekmektedir. Hakl tutku
larn rahatln bozmamalar l ocan hi terk etmemeleri,
cenaze odasndan kamamalar iin bu kadn heykellerinin ba
caklar yoktu; kukusuz, bu dnyadakiler gibi, bunlarn sahiple
ri de kskan olduklarndan, criyelerinin baka yerlerde sulu
ilikiler kurmalarndan korkmamalar gerekiyordu.
ngiliz arkeologu Emery, ikinci sllenin bir yksek memu
runa ait mezar bulduktan sonra hayretler iinde kald ve bize
bu olay A. Erman u ekilde naklediyor: B u memurun mezar krk
iki salondan oluuyordu! Bunlardan biri, zerine sofra takmlar
konulmu bir yemek salonuna benziyordu. Kadehler ve tabaklar
kaymak taandand; tabaklarda kzarm gvercinler. Nil ba
lklan, eitli sebzeler, on drt davetli iin bir d (entrecote),
soslar ve meyveler, yuvarlak pastalar, gen biimli beyaz ekmek
somunlar vard. Btn bunlar, Msr ikliminde kurumularsa

92

VII. BAE
da, iyi muhafaza olmu haldeydiler... llerin tanrlarna ilgi
duyan hi kimse, topran altnda onlar bir defa bile grm ol
sa, bu, duvarlar ller Kitabnn ayinlerindeki sihirli dualarla
kapl kral mezarlarnn, bu alacak Altn S alo n la rn hi unu
tamaz. Buralarda, bu l saraylarna gelmi olan, hibir canlnn
bakmamas gereken, br dnya tanrlarn gryoruz. Bunlar,
lm olanlara Ho geldin demek iin; on iki evrene alan K a
plarn eiinde, onlan maaralarda bekleyen canavarlardan n
ce karlamak iin gelmilerdir. Nehrin kysrda, gecenin her
saatinde, uucu bir hale iinde, uzun ylanlarn yedekte ektii
gne kay grnnce llerin sonu gelmez grlts iitilir...
K A D A V R A L A R IN
M U M Y A L A N I L
Eski Msrllar, cesetlerinin kokmasndan, br dnyada
nefeslerini yeniden hi bulamamaktan korkuyorlard. Bu maraz korkuya ller Kitabnn btn dualar boyunea raslanr.
lmden sonra bedenlerinin bozulmadan kalmas dncesi, on
larn saplantsdr. phesiz, biliyorlard k, tabutunda l, tanra
Notun kollar arasnda olacaktr. Not aracl ile l deii
me urayacak, ve Notun bedenindeki doumu kanlmaz ola
caktr. Tabutu k, ruhun kl rts, bir ebediyet tohumu
olan ruhun, Osiris Gmlei idi. Biliyorlard ki zaman ve uzay
ruh in hi bir buut deildi ve terk etmi olduu bedenin iinde
bunlar: vaktiyle olmu olan ve ilerde olacak olan eylerdi. T a
butun iinde ekillerin esrarl gecesi cereyan ediyordu ve bu ge
cenin iinde, ruhlar tapnmaktaydlar. Ancak, bedenin de, ka
nlmaz rmekten korunmas gerekiyordu ve bunun iin Msr
llar cesetleri mumyalamaya o kadar zen gsteriyorlard. lk
insanlara cesedi bozulmaz hale getirmeyi reten cenaze eritle
ri tanrs Anubisti, Bu da, lm annda cesedi terk eden ruh fcw$uJnun her an, binlerce yl sonra, Nil Vdsinde yaad srada
canlandrm olduu bedenle birleebilmesi iindi. u halde v
cudun binlerce yl bozulmadan korunabilmesi zorunluydu; n
k rme olursa, oraya yerleemeyecek olan ruh, ebediyen kay
bolmaya mahkmdu. nsan bedeninin kesin olarak toprakta yok

93

M IS IR IN L LE R K T A B I
olmasn nlemek in Msrllar cesedi, cenaze odasna koyma
dan nce tuz ve ziftle ileme tbi tutuyorlard. Ceset 70 gn boyun
ca doal sodyum hidro karbonat (natron) ve zift salamurasna
yatrlyordu. Bazan, uzmanlar nemli bir kii veya firavun szkonusu olduu zaman kendilerine tevd edilen kadavrann mumyalanna yle byk bir zen gsteriyorlard ki, cesedin hazrlan on ay srebiliyordu. Rahipler ller Kitabnn baz blm
lerini okurken kadavrann kllar zenle tra ediliyor, burun de
liklerinden sokulmu zel demir aralarla beyin para para
karlyordu. Sonra operatr karn ayor, i organlar boaltyor
du. Y an tarafn yaras balmumu veya metal bir plakla rtl
yor, karn saran kordonlarla yerine tutturuluyordu. Bu levhann
ortasnda ouja, Hor usun sihirli gz, nekropollerde blnlercesl
bulunan muska grevindeki kutsal simge vard. Sihirli gzn sa
nda ve solunda drt cenaze melei veya Horus'un drt olu
vard. Bunlar, iine lnn karacieri ve i organlar konmu
drt kabn koruyucular idiler: Kpek - maymun bal Hapi, in
san bal Amset, kpek bal Douamoutef ve atmaca bal Kebehsenouf. Yalnz, kalp, yerinde kalyordu; nk ller Kitabnda
yle yazlyd: Gerek kalbin seninle birlikte olacak. Bede
nin ii dikkatlice arap ile ykanmt; atar damarlara kimyasal
bir madde rnga ediliyordu. Yalar kazmyor, karnn ii bal
mumu, siyah frenk zm, tarn, kavrulmu lots tohumlan,
sedir yana batrlm kuma tamponlar, mr, antiseptik yal
cisimlerle dolduruluyordu. Gzlerin yerine sra gzbebekleri
yerletiriliyordu. Cierler, karacier, bar saklar ve mide Yunanl
larn Canope dedikleri drt vazoya konulmadan bozulmamalar iin ilalanyordu. Erman tarafndan bildirildiine gre (Canope) vazolann iinde keten sarglarla ayrca sanlm phallusler (erkeklik uzuvlan) bile bulunmutur. Bu temizleme ve i or
ganlarn boaltlmas ilemlerinden sonra, eller, ayaklar ve yz,
nceden katrana batnlar ak pisliklerden (mikroplardan) arndnlm eritlerle sarlyor, eritler arasna, nceden de syledii
miz gibi, muskalar, st ve zeytin yapraklarndan yaplm elenkler, peygamber iei demetleri, mavi lots yapraklan ko
nuyordu. Mumyann bir insan vcdu eklini korumas iin,

94

VII. B A B
keten eritlerin vcda ok sk sarlarak
onun biimini bozabi
lecei yerlere, hazrlayclar koruyucu tamponlar koyuyorlard.
Kullanlan keten eritlerin uzunluuna gelince, bir mumya ze
rinde, mumyay tamamen sarmak iin, sekiz defa katlanm, yir
mi metre uzunluunda bir keten paras bulan Dr. Derrynin ke
fini hatrlatmak klasik olmutur. Bu band sonra, bir fra ile ka
ln bir tabaka halinde srlen, sv zamkla, rtlyordu. ly
eritlere sarmadan nce uzmanlar yz dzeltiyorlar, lye mak
yaj yapyorlard; dudaklar, trnaklar, avular ve ayak taban
larn boyuyorlar; burun deliklerini, ii boaltldktan sonra, ka
fatasnda kalmas olas akntlar nlemek iin burun deliklerini
tkyorlard. Ceset hazr olunca, uyuyan biri gibi cenaze yata
na yatrlyordu. zerinde br dnya lemini seyredebilmesi
in gz resmi yaplm maskesinin altnda, ba, tatan yaplm
bir yastkta dinleniyordu.
Herodotun, Eski Msrllarn uygulad mumyalama sanat
zerinde anlattklar arkeologlarca dorulanmaktadr. Erman
yksek bir memurun mezarnda bulunmu bir kitbe de bu b a
kmdan ilgi ekicidir; diye yazmaktadr.* Yetmi gnlk sala
mura dnemi geince, gzel ve rahat bir mezara konma treni
olacak ve sen lm yatana braklacaksn... Kurban edilmi
boalarla gtrleceksin... Mezarna eriene kadar yoluna st
serpilecek. Rahip, azn, aacak, temizlenmeni tamamlayacak.
Horus, azm, gzlerini ve kulaklarn aacak. Bedenin imdi sa
na alt olan her eyde mkemmeliyyete (tam la) daha yakn.
Sana Kutsal Kitabn dualar okunacak: sana bir cenze kurbn
takdim edilecek ve nne takdmeler (Kutsal Kitaplarda kulla
nlan eski bir terimdi. Tanrlara ve llere adanan ve braklan
eyler anlamna) konulacak. Kalbin, dnyada olduu gibi, yann
da olacak. Doumunda olduu gibi bedeninin iine girecek
sin. Topran, Bat Dann iinde ilerleyeceksin ve cenze dans
lar neeyle sana doru gelecekler, Herodot, fakirlerin mumyalayclarmn kendilerine emnet edilmi l kadnlar gen
iseler, baz an onlara tecvz ettiklerini anlatyor. Bu yzden,
diye ilve ediyor gen ller mumyaclara gtrlmeden gn
bekletiliyordu. ok iyi bilgi edinmi olan Herodot, akrabalar ve

95

Tanr Noun (aada) lkel Sulardan kyor. inde Yeni

Gnei tayan skarabenin grld Gne Kaym tayor.
Skarabenin her iki yannda sis ve Nephtys ve solda kendi vc
dunu yapm olan gne - - tann, Shou tanrlar; zek olan
Gne Kaynn ba tarafndaki klavuz Sha; mrettebata Sha'
ntn emirlerini tekrarlayan k tarafn klavuzu Hou. Skarabenin
sanda, Yeni Gnein dnyada gzkecei ^Gndzn Kapla
rn* aacak kapc. - Yukarda ve dim tikel sularda (resmi
ters evirin) Nouit; Gkyznn tanras, Yeni Gne'i kabul
edecek; vcdu Bouat*n alt dnyasnn snrlarn izen, vcdu
tam bir daire oluturan Nouit; OsrisHn ba zerinde ayaktadr.
Metinlerde okunan da budur; * (B u ) Osirtsdr; Douat'da seyahat
ediyor.* ller Kitab; Douaftn 12. Saati; PIA N K O F F, Ramses
V I; MAYASSIS, t e Livre des Morts...; BUDGE, Papyrus Ant

96

VII. BAB
dostlar ok fakir olan ve lye uygun bir cenze treni yapama
yan, yani birinci ve kinci snf mumyalama salayamayanlarn
uradktan bir para saygszca muamelenin lgi ekici ayrnt
larn bize vermektedir. Teb mumyaclan, az ok ustalkla boyan
m mumyalarn sertene nesnelerle kaplanmas iin yapabildik
leri eitli avantajl modeller teklif ediyorlard. Bunlardan biri
seiliyor ve menfaatlik unutulmakszn fiat ve kalite zerinde
pazarlk yaplyordu. Herodot, Amonun nl ehrinde, ona aa
lka gelen, sanatkrlarla aziz lnn akrabalar arasndaki,
kendisini hayrette brakan bir pazarl bize aktarmaktadr. Bu
akrabalar* istenilen creti vermeye yanamakszn, en fazla mus
kann, Dorular &n zararna zenginlemesini bilen kaygszla
rn komu nekropollerden, belki de nc kez aldklan kalp
skarabesi de dahil olmak zere mumyaya konulmasn istiyor
lard. ekime srmekte iken, biraz su orta veya menfaat ica
b ilgilenen alayc kadnlar, yan sokakta uluyorlar, mesleki b
yk aclarn kusursuz taklit ederek, repertuarlarna uygun ha
rika Jestlerle, balanna kum sayorlard. Sadece hatrlatmak in
kocasnn kadavrasn bir ka kap biraya rehin veren dul kadna
da deinelim. Kt bir yorumla, bu birka kap birann dul ka
dnn acsn hafifletmek zere kullanldn sanmayalm! B i
ralar, dindarca, N il kysnda olduu gibi, mezarnda da susuzlu
unu gidermesi iin, onun yanna braklacakt...
H A LK T A N K LER N , B R
KZ DERS VE <LLER
K T A B IN D A N B R DUA Y A Z IL M I
B R PAPRS. FAK R LER E L B Y A
LNDE AILM I B R K U M
UKURU.
Kendilerine ne lks kaplamalar, ne alayclar, ne muskalar
salayabilen fakir kiiler mumyaclarca toptan muamele gr
yor ve raklar, kadavralarn organlarn karrken ellerini
ie altryorlard. M asraflan oaltmamak iin lemler basit
letiriliyordu. Kadavralar kasaplardakine benzer engellere as
lyor, ileri boaltldktan sonra, yetikinlerden beer ceset ala

97

MISIRIN LLER KTABI

bilen byk teknelere atlyordu. Cesetler otuz gn sreyle tuz
lu bir eriyikte ya tnlyordu. Mumyalama bitince, akraba veya
dostlar kadavralann geri alyorlard. Bir tabut satn alamayan
lar ly bir kz derisine saryor, iine birka sihirli forml,
ller Kitabndan alnm bir ka dua yazl bir papirs koyu
yorlard. Bylece l, salnda ne kadar seflet iinde olursa
olsun, sihirli formller ve dualar syesinde, temize kmak iin
ller mahkemesine gelecek ve derisi bir sovan paras etmeyen
o, firavunun en zengin ve en gl tabasyla birlikte, tannlarla
eit olacakt! Bu yanltc grnler dnyasnda, ortaklaa
denip paylalan bir cenze kuyusunda bile yer ayrtamayanlar,
biraz da kaak olarak, gsterisiz, bir palmiyenin yapraklarna sa~
nldktan veya daha az yer tutmas in ikiye katlanp balan
dktan sonra, ller Libya l snrnda bir ukura gmlyor
lard... Ancak bazan, aysz bir gecede, ucuza mumyalanm bir
cesedi tayan glgeler, zengin Msrllara aynlm nekropole s
zlyorlar; zenginlere dzenli olarak yaplan kurbanlardan ve
yceltmelerden yararlanabilmesi iin kaak ly alelacele bir
soylu mezarnn yanma gmveriyorlard. Eninde sonunda, zen
ginlerin veya fakirlerin ne deerde olduu belli olmayan bir dn*
yada, lye gsterilen bu sevgi ve fedakrlk hareketinin gz
nnde bulundurulaca umuluyordu.
H E R M O PO LS MABED.
Arkeologlar Eski Msr nekropollerinde bir ok mumyalan
m hayvan buldular. Bunlar arasnda kedileri, hlnlerl, ylanlan, iblisleri, fareleri, kurbaalar, kalntlar kk bronz kapla
ra konmu gbre bceklerini sayalm. Bunlara maymunlar, kut
sal boalar, Payoumda kendi kutsal ehirleri Crocodilopolise
sahip olan iren timsahlar da ekleyebiliriz. Rahipler bu kutsal
hayvanlara sofulukla bakyor, rahatlklarna zen gsteriyor, biz
zat firavunun cenze sarayna tanmas szkonusu imi gibi, on
lar da ayn merasimlerle gmyorlard. Yunanllar Hermopoliste
bilere aynlm byk mabette, binalarn, bahelerin gzellii,
birinci snf mumyalanmaya hak kazanm dokunulmaz kularn
kaynat bataklklar nnde hayran kaldlar. Gnlerimizde,
iinde kutsal ibilerin, rahiplerce ller Kitab nn dualan

98

VII. BAB
okunduktan sonra mumyaland, kayaya oyulmu ok geni bir
yeralt salonu bulundu. Sz bu mabedi bulan arkeolog Cabraya
brakalm; Bazs yz elli metre uzunluunda saysz koridorla
r olan bir labirent, kutsal ibilerin mumyaland salon ile rti
batta idi. Birok yl sren sabrl almalardan sonra, eski Msr*
m btn blgelerinden gnderilmi, ok iyi muhafaza edilmi
ibis mumyalarn htiva eden drt bin cenze kavanozu (urne)
bulundu. alacak ey, deil mi? Ancak, hepsi bu deil: Bir
mihrbm bulunduu bir salonda, yaldzl tahtadan, oturmu bir
ebek ve iki ibis grlyordu. Her de arkasnda Ank - Horun byk rahibinin mezar bulunan bir kapya bakyorlard. K ay
mak tandan vazolar ve 365 fayans heykelcik, cenze klt iin
kullanlyordu. Bu, topran 34 metre derinliine oyulmu dev
sarayda ibilere yaplan ibdet karsnda
aknlmz tarif
edilemez.^ Kutsal beyaz Apis boasnn cenze treni de nl
dr: Firavun ona mezarna kadar refakat etti ve 200 metrelik
alay 150 sfenks heykeli arasndaki yoldan geti. Rahipler, san
ve krmz yekpre bir kuvartz billurundan yaplm dev boa
heykelinin nnden gidiyorlard. Mariettein geen yzyln orta
snda kefettii Apis boas hakknda yazd u satrlar bu gn
de tekrarlanabilir: nsan bu 3000 yllk dev heykellerin, Msrl
sanatkrlar hi bir elik araca sahip deilken nasl yontulduunu ve nasl ayna gibi parlatldn kendi kendine soruyor.
K T NEFESLER, K H E R -H E B R A H B
VE S IC A K L IK D A R E S
Muskalar, byler, sihirli iaret ve szler, boyna aslarak ta
nabilen veya kapya aslan tlsmlar.. Dnyann btn halkla
rnda korkutucu veya gln zelliklere sahip olmulardr. M
srllar bu srl eyleri kt ruhlarn etkilerinden, ktlk ta
yc akreplerden kurtulmak iin, kzgn timsahlarn hcumun
dan kendilerini korumakta kullanyorlard. Bu timsahlarn nn
de. R nn. Sekhmetin veya Thotun isimleri, valnz inisivelrin
bildii esrarl iaretlen nav*a izerek zikredilmeliydi. lh a n
larn zinninen yitmi nangi masas devirde, az bilgin sis,
lmsz ruhlann kayn armak in gkyzne haykrd?
Kum zerindeki bir glgenin eklinden, bir kap eiindeki aca

99

MISIRIN LLER KTABI

yip iaretten korkan halktan kiilerin ne yapmak lzm geldiini
bildikleri in tuttuklar sihirbazlar vecd halinde (transta), m
lekleri krp iniyorlard. Bunlar, kuzey veya gney rzgrna
kar sylendii zaman, yaayanlar mevsimler boyu rahatsz
edebilir, bizimkinin altnda bulunan evrendeki llerin davra
nlarn etkileyebilirdi. Eski Msrllar zellikle, ekiller, l bir
insann dirilip gzkmesi, nefesler, yerler, aa dnyadaki ge
celer tarznda; aka, alevler ve sular arasnda gzken eytn!
glerden korkuyorlard. Kendilerini kt niyetli llerden ko
rumak iin muskalar da kullanyorlard. Bu muskalar onlarn
hrsz glgelerini hapsetmek iim di; yaayanlarn dnyasnda
mezar soyguncular olduu gibi, llerin arasnda da ocuk hr
szlan vard. Vakitli vakitsiz, ller Kitab okuyucusu Kher-heb
rahibinin pahal yardmlarn aryor, ondan yedi dml iol
veva, acayip b ir halk inancna gre, tanrlarn nefesim tutabilen,
iare kemikleriyle dolu bir keseyi kutsamasn stiyorlard. ijlakat
musKalar akla gemyeceK Kaaar o k sayda kullanlyorsa, lle
rin bu muskalardan mahrum olduklar sylenemez. Mumyalar
muskalarla rtlyor, yanlarna, sihirli Uzun Yry ass
braklyor, eritlere sarl bann altna acayip ekillerle resim
lenmi scaklk diresi konuyordu.
F R A V U N U N LANET
Toutankhamonun cenaze salonunun giri kaps stnde
Burada dinlenen firavunu ebediyeti iinde rahatsz edecek ki
iye lm kanatlaryla dokunacaktr* diye yazldr. Bir eyrek
yzyl nce, bu dnya zamannn sonuna kadar, kanatl gne
tarafndan korunmu bulunan Toutankhamon'un mezarna gi
ren her kiinin stne km olan lnet, hatrlanacaktr. M e
zarn kaplan mhrleniinden, son rahibin, mabedin koruyucu
su Anubis nnde, kilden bir kaide zerinde titrek bir kla ya
nan sihirli megalesini sndrmesinden, yldzlarla ssl mavi
tavan altndaki parltl altn kral heykelleri yanna son iek
demetlerinin konulup konulmadna baklndan ve son dua
nn okunuundan beri otuz be yzyl geti. Evet, otuz be yzyl
geip gitti ve o zamandan beri yz kuak insan yok oldu... Bu
bin be yz yl boyunca, bu 12 ubat 1924 gnndeki, yedi yllk

100

VII. BAB
bir hafriyattan (kazdan) sonra, Lord Carnarvon ve Howard
Carterin kral mezarna giriine kadar, hibir zaman, hibir ey
firavunun istirahatini bozmad. Bir mum nda, zamann ge
cesinde hibir insan varlnn seyredemediini seyrettiler; Som
altndan 9uu kilo arlnda bir tabut; -yes, very ne gold! (alay
etmek iin ngilizce kullanlm: Evet, halis altn! gibi, bnce bir
ifde.) - ve tabutu koruyan melek kanatl, plak tanralar...
Otuz be yzyl nce, Toutankhamon'un cenaze odasnn kap
sndaki, merasimi yrten rahip tarafndan konulmu krliyet
mhrlerini krdklar zaman ne heyecan duydular? Evet, bilin
siz mezar zorlaycs sekin ngiliz arkeologlarnn, gen firavu
nun dul karsnn son anda, mhrlerle mezarn kaplar ebedi
yen kapatlmadan, Bbil antlarnda grld gibi, seyrek gl
motifleri ilenmi cenaze alnn stne brakt* ancak yeni
solmu gibi duran kr ieklerinden rftevazi buketi, hereye
ramen sulu ellerle elledikleri zamanki aknlklar nasld?
Fakat tanrlarn amalar, allmam eyler olmad zaman
anlalamaz: Lord Carnarvon gurubunun hemen btn yeleri,
hi kimsenin grmemesi gereken eyi grdkten az bir sre son
ra ldler: akal bal Anubis, birbiri iine konmu, kenarlar
dinsel resimlerle ssl ve ller Kitabndan blmler yazl drt
sandn nnde bada kurmutur; bu drt sandn iinde fi
ravunun insan ekilli tabutunu ihtiva eden sar kuvartzitten
tabut vardr. amdanlarn yle yle byle aydnlanm yar
karanlkta altnn tatl parlts iinde, cenaze tanralarnn s
kca sard Krl-Osiris'in alacak ululuu gerekten etkileyi
ci bir grntdr... br dnyann tanrlarnn, XX, yzyln
beklenmeyen ziyaretilerine deil, kral Toutankhamona, ki l
kenin Efendisine, R nn olu, N eb-K heprou-R ya, eyadan
kan doast bir k iinde hogeldin! demeleri ne acayip
manzaradr! Bir mezara konmu bir tek ller Kitabnn oray
gne girmiesine aydnlatt doru mudur? Lord Carnarvonun ve Howard Carter'in mumyann gerdanlklarn, dvme
altndan kymetli talar kaklm maskeyi, altn ve mavi mine
den - o esiz koyu Msr mavisinden - mcevherleri, aslar, mus
kalar, lots iei yapraklarn, sembolik kuyruklar, kamalar,

101

MISIRIN LLER KTABI

zerine deiik renklerde cam kaklm yedi altn plaktan oluan
tren nlklerini, karn ve bacak altn halkalarn, cenaze rahi
binin kullandktan, tren bittikten sonra mezarn bir kesine
brakt panter deriini bir bir karrken elleri titremedi mi?
Lord Carnarvon ve Howard Carter, firavunun yannda, ayakta,
yzyllarn sonuna kadar onu koruyacak kk ku-ruhunu el
lerine aldklar zaman titrediler mi?

i
ekil 22
Solda, aada ve yukarda, Gece Tnelinin giriinde, herbiri
bir tanr tarafndan korunan iki Atebui. Her sabah, Anu
bis'inki ve l-Osiris iin olan afak Gnei *G ne k I*
aadaki AtebuVden ( A r dan) kar* Gke doru ykselir ve gn
dz yrynn ortasnda, (stnde Horus ve Ko Bal K hepra) Semv NiVe dik bulunur. Sonra, tekrar inecek ve her akam
yukardaki (B. noktasnda) Atebui de kayb olacaktr.
Sethn,
br dnyann olan gne olacaktr, - Solda Gne Kay, N
boyunca, gndzn on iki saatinin tannsnca ekilmekte. Ka
ykta, Heliopolis'in Bennou kuu grlyor. Bennou kuu Osiris'
in evrensel ruhunun semboldr; sonra, kendi kendine ekil ve
ren Khtpra ve ko bal bir gne tanrs grlyor. Yukarda ve
aada, sada, Horus bal yedi Doum Tanrs, Nilin douun
da, ve insan bal, Batnn Yedi Tanrs bat kysnda duruyor
lar. Hepsi Gne Kaynn ortaya kn selmlyor. - Netchemet Papirsnden

102

VII. BAB
Evet, korkun bir lnet, uzun zaman, mezarnn amber renk
li nda, duvarlara resimleri yaplm lm tanrlarnn nn
de Toutankhamonun mumyasn seyredenlerin peini brakma
d. Kefinden az zaman sonra, Lord Carnarvon can ekimeye
balad ve korkun vizyonlar iinde, Toutankhamonun ismini
haykra hay kra ld. Albay Aubrey Herbert, kraln mumyasn
grr grmez, hemen hemen o anda topraa verildi; sonra, Lord
Carnarvona hastal sresince bakan hemire, mezarda onu ta
kip etti. Btn Teb ovasnda azdan aza firavunun lnetHnden sz edilmeye baland. Howard Carterin sekreteri, mezarn
al srasnda hazr bulunan, Lord Westburynin tek olu, bi
linmeyen bir hastala yakalanarak esrarl bir ekilde ld. Son
ra srasyle, Howard Carterin yakn dostu Profesr La Fleur, ce
naze odasnn duvarm delen Arthur Mace, Toutankhamon'un
mezarna lk girenlerden ve birka gn sonra kendini asan Dok
tor Evelyne White ldler. Zamann bir havdis yazar, bu so
nuncu iin Ona yaayaca hayat yerine lm tercih ettiren
bir lnetten ld demektedir. Sonra, Tountankhamonun mum
yasnn radyografisini ncelediinin ertesi gn. Archibald Do
uglas Ree, anlatlmaz bir fenalk hissederek n bir lmle l
d. Otto Neubertin bize naklettiine gre, bu kadar esrarl lm
ler hakknda, kendi adna aratrma yapmak isteyen bir Msr
hkmet mensubu, yanma bir ylan oynatcs alarak K rallar V dlsine gitti. Aratrmasna balar balamaz o da ld! Bundan
sonra da, Eski Msrllarn br dnyasna yaplan bu meum
seferden sonra, mumyaya ilk dokunanlardan biri olan Douglas
Derry; Toutankhamonun silahlar arasndaki bir marapaya
dokunan G. Davis; Lady Carnarvon, Profesr Breastead, Winlock,
Hakness, sir Alan Gardiner. Foucard, Jay-Gould, Joel Woolf top
lam olarak O N Y E D K LD LE R ! Ayni ekipten bunca lm
nasl aklamal? Otto Neubert Bir zehir miydi? diye yazyor;
Msrllar zehirlerin karm hakknda ok byk bilgi sahibi
idiler* Rahipler l odasnn talarn m zehirlemilerdi? Baz
bilginler etkilerini, zellikle Msrn kuru ikliminde ok uzun za
man kaybetmeyecek zehirlerin mevcut olduunu iddia ediyorlar.
Gerek her zaman bir srla evrili kalacak. Acaba bu, tanra

103

MISIRIN LLER KtTABI

sisinkl mi? Oakridge atom ehrinde alan Amerikal bilginler
Msrllarn atom srrn bildiklerini farz ediyorlar. Firavunun
mumyasna, nmalan binlerce yl etkili kalabilecek radyoaktif
maddeler mi koydular? Yalnz Doktor Howard Carter uzun yl
lar ller Dann glgesinde, hibir canlnn grmemesi gere
keni grdkten sonra tam bir salk inde yaad,..

104

VIII, BAB

A M O N M ABED ND E M E D T A S Y O N .

imdi gne daha yksek ve terasmdan, altnda onca fira

vun mezar kazl Bat Dan seyrediyorum. Soluk mavi gk al
tnda daha koyu efltun renginde ve daha esrarl grnyor.
gen yelkenleri gerilmi felukalar (ki direkli byk sandal) Nil
zerinde ar ar kayyorlar. Nehir kysn takip eden koca fi
ravun incirlerinin glgeledii yolda, anak - mlek ve doma
tes sandklan ykl - ubat aynda domates kar - cesur eek
ler, rahat bir trsla ilerliyorlar; sahipleri srtlarna binmi ve
gzleri sineklerle dolu. N ilin kar kysna sral, zenle ekilmi
tarlalarda, ba sorgulu avukular yiyecek aryorlar. Biraz
daha uzakta, sar kumun, ovann yeil renginin birden yerini al
d alan, usuz bucaksz ller ehri. N ilin br kysnda, koca
dalarn bulunduu yerde dikilen bu llerin Teb'i, canllarn dev
Teb'i karsnda, bugn ac dnceler veren yknt bir toprak
parasndan baka bir ey deil. Orada binlerce yl boyunca, tan
rlarn eiti olacak lleri yceltmek in vaktiyle kurulmu o
ssl ehrin ansn insan boyere aryor. Bat tepesinin, egemen
olduu Biban el Moloukun kaya dkntleri altnda veya gne
altnda yanan, Dantenin cehennemine benzer vdlerde hi bu
lunmayacak olan o kutsal ehir ne oldu? Orada, ln talk kadar
ince kumlarnn parlatt ekilsiz kalker direkler, dik yarlar,
km koca kaya bloklarndan baka bir ey grlmyor. Bu
ller Vadisi insanlann btn bo iddialarna korkun bir mey
dan okuma iinde sanki. Bununla birlikte, tekrar ilkel kaosa
dnm bu yerde, cehennem yalarmasna sizi yakan bu top
rakta eskiden ko bal sfenkslerin koruduu yollar ile, sonu gel

105

MISIRIN LLER KTABI

mez nekropoln yeralt saraylarna hizmet edenler ve mumyalayc sanatkrlara ayrlm mabetleri ile, Bamesseum gibi, aydn
latlm cenze mabetleri le X V III. slle firavunlarnn yirmi
metre ykseklikteki krmz granitten dev heykelleri le, Amonun
olan br Tebin, gz alabildiine uzanan, N ilin br kysnda,
vahalar ve mabetler arasndaki yaayanlarn Teb'i kargsnda,
llerin parlak byk ehri ykselip geliiyordu. Bu yklm yer
lerde binlerce ebediyet evi, resimli kaplaryle, papirs eklinde
ki stunlar, Yz Kapl Tebdekl mabet kaplarnn nnde ol
duu gibi dalgalanan bayraklarla ssl direkleri, mezarlarn
yerini gsteren piramitleri, zaman zaman mezar kuyularndan,
k ve bitki dnyasn, canllarn bilmedii canllarn cennetini,
N ilin mavi sularnn tatlln ve gn batsnn nl gzelliini
yeniden bulmak zere kan llerin zevki iin yaplm bahe
leri ile, dalarda kat kat sralanyordu. llerin bakm ve an-

ekll 23
K? ekli altnda lnn ruhu, Horus'un gzne, n g
zne*; eriyip bu yaratc kla birlemek, ve kendisi de hayat
kaynaklarnn bir damlas olmak iin, girip trmanacaktr. - M E
TN: geliyort oujday kucaklyorum ve kla s e v i n e c e i m Ben Horusun gznde olacak olanm ve bedenim Horus'un Gznn canlandrc kokusu ile temizlenecek - *Horusun gznn
Anti kokusuyla ovulduktan sonra, k Saan olacam ve o
zaman l - Osirislerin organlarn ve kemiklerini birletire
b i l e c e i m - at Khire Mzesinde bulunan ve bir Amon rahibe
sinin mezarndan alnm bir figr; b ve c, Torino Mzesindeki
Nebt Habt papirsnden. Mayassis'den alnmtr.

106

VII. BAB
sna hasredilmi bayram gnleri gelince, beyaz keten elbiseler
giymi Tebliler Kutsal Bat Dana hep birlikte trmanyor, yin
masalarna yiyecekler koyuyor, ve sevgili llerin dubleleri nn
de sihir formlleri okuyorlard...
sis ve Osirisin, babasnn lmnden sonra doan olu H orus'la dnyann imdiki zamanlar balar ve firavunlar, birbiri
ardndan, Horusun hizmetkrlar, tarih ncesi dnemlerin efs
nev krallar olurlar. Tebde gemi dneme it (arkaik) ilk se
kiz tanr lr. Bu blgede ller onlar yceltirler. Mdinet-Habou'nun sihirli ve canavarms ylan Kem -Atef gibi. Louqsorun
gndzleri bembeyaz, akamlar koyu efltun sokak aralarnda
gzleri glen yal Koptlar, (biz fr. Copteun trke okunuunu
kullandk, Msrda, byk bir olaslkla Eski Msr kavminden
gelen halk; nitekim Champollion dille yazlm nl Rosetta
ta kitabesinden hiyerogliflerin okunuunu kardktan sonra
Eski Msr dilini zebilmek iin, yerli K opilan n dilinden fayda
lanmt. N.) gnmzde de, uluyan rzgrda, Nubye Amon'unun kzgn ruhunun, tanrlar olan firavunlarn mezarlarna te
cvz edenleri lnetleylp inlediini anlatrlar. Akam zerleri,
azalmakta olan aydnlklar iinde gkyz daha effaf grnr
ken koklanan mr ve dier kokularn, H athof un terleri olduu
nu sylerler. Gnee ve llere, alt dnyalara girdikleri zaman
yardm eden, Bat tanras Hathordur. Bu Eski Msrllarn ger
ek torunlar, ller Tanrs Oslrisin, onun bedeni olan nehrin
suyunda her zaman mevcut ve etkin olduunu, onun bedeninin
ve bu suyun, her eyin tohum ve mmas olduunuda sylerler.
Tpk NiFin mavisinin; kylarnda, ebediyetin geleceinde, tar
lalarnn rnn alacaklar Semv NiFin yansmas olduu
gibi...
Ey Amon-R, bu tatl ve scak Teb gecesinde seni itenlikle
aryorum; nk sen, Bbil'in M ardku gibi zlim ve egoist
deilsin. Issz mbedinin ayla aydnlanm uzun yollarnda, her
admda senin mevcdiyetini hissettim. Benim evremde aslsz
bir imdiki zamnn ekilleri kaybolurken senin kutsail kentinin
byk yaplar tam gerek mi diler? Ko bal Amon-R, seni,
canllar kendilerinde olumu bulunan her eyin bundan byle

107

M IS IR IN L LE R K T A B I
beden dnda, veya dta olann beden iinde olaca bir evrene
ekecek korkun kuvvetlerin arlaca gibi davet ettim. Belki
de zamanlarn sonsuzluunun her lye sokulusu byledir... Se
ni andm ve ardm, ey Teb tanrs; ve, tersine bir dnyada
Gecenin On ki Kapsna doru indim. Amon-R, tanrlarla dolu
karanlklarda kimdin, deil mi ki ller tanr oluyor? Galaksi*
ler yok olana kadar ller lemindeki ate glleri yansn, Apophis bu lemi kvrmlaryle (Apophis ylannn kvrmlarnn ok
eski bir sembol olmas gerek; Hemen her eski uygarlkta bu spi
ral sembolleri grlyor. N.) doldursun, her gece on iki blge
de, ellerinde tuttuklar ylanlarn yardm ile llerin ektii
Gne Kayklar szlsn! Bu Msr gecesinde, hatrladm fi
ravundun duas ne kadar gzel ve saf: Sana doru geliyor, mabe
din i blmn (naos) atele kutsuyor, alevlerin zerine tts
tanecikleri serpiyor, heykelinin nnde secdeye kapanyor,
mezet boyasn, alklar kokusunu, safi yan, Lbnan ve Libya
kokularm takdim ediyordu. Seni yceltiyordu; nk insanlara,
lm olan br dnya iin dublelerini ve gereksinmeleri olan yi
yecekleri verdin. S M N K UTLUYO R D U; nk gk yarattn,
insanlarn yararland zevk ve aka, Hou ve Saya sahip oldun;
gkte kapal olanlar, kvlcml parlaklnn barnda yzlerini
parlatanlar ne snr ne de balangc olan kendinde birletirdin...
nsanlarca yklm ssz mabedinde bu gece seni aryorum;
nk sen lk Noundan, ilkel kargaadan (kaos) kendini kurta
ran, kalbi hi yorulmayan; varlklarn yaratcssn. Senin mabedindedir ki, ey Amon-R, nmde Gecenin On ki Kapsnn
aldm grdm sandm. Ey mezarlarmz zorlayp altnla
rmz, yiyeceklerimizi, papirslerimizi, ku-ruhlarmz, keten
sarglarmz soyanlardan lgna dnm ller, yaamnz ha
trlaynz! Gn ndan sihirli heykelciklerinizin refkatinde
nasl ktnz? Ikl kozmik yumurtay srtlan nefesinden daha
pis kokan, cehennemin eitli katlarndaki ruhlar nerede grd
nz? Salonlara girerek k veren aslarm nnde i organlar
nz selmladnz m? Yolunuzun zerinden, aada veya yukar
da bulunularna gre, on iki bur veya pisliklerle beslenen tim
sah azl sekiz eytan kovmasn bildiniz mi? Tuzaklardan, lp-

108

VIII. B A B
lerden, srklardan, alardan, trmklardan, babo dolaan ve
dehet salan isimsiz eytanlarn ldrc nefeslerinden kan
may bildiniz mi? Yaam olduunuz zaman sizde olan her ey,
rnein i organlarnz ve ruhunuz binlerce yldan beri, artk siz
de yok. Gkyznde boynunuzun drt omurunu dzeltecek, fira
vun incirleri altnda Anubis mabedinin kutsal ekmeklerinden yi
yecek, saflaacak, milyonlarca yl iin saflaacak, Ptah'm sem
sna doru baloncuklar gibi ykselen gezegenleri ve gkteki Abydosu, uzayn drt blgesinin drt direini, bedensiz ruhlarn
plazmasn, parl parl fca'lar ve Kam Tarlasnn, Sekhtalounun on drt adasn seyredeceksiniz...
Gece geldi,,. Beyaz evlerinin eiine oturmu ihtiyarlar g
ryor; uzun beyaz entrileri (D jellaba) iinde ocuklarn gz
leri glyor, birbirlerinin kollarn tutuyorlar. Nil kysndaki bu
Msr akamlar, sokak aralarnda hl devam eden bir sera s
caklna ramen, ne kadar tatl. Yaam a sevinci burada daha
berrak, daha anlaml. Ayaklarmn altnda, gece gneinin byk
olay iin ller dnyas uyanrken, tanr-nehrin derinliklerin
den, Krallar Vdsinden dnte br sahilde grlebilen Louqsorunkine benzer mabetler ortaya kyor. Gece oldu. Mavi ve be
yaz malahlar giymi fellh guruplar kar karya geliyor, bir
birlerine sesleniyorlar; slm evliyalarnn trbelerine adaklar
n koyacaklar; dkknclar kk tezghlarnda nsanlarn d
glerini besleyen baharat ve altnlaryle kapanyorlar. Gzalc
renklerde eteklikleri ile, hoa gitmek iin srdkleri dzgn gz
lerini byk gsteren neeli fellh kadnlarnn getiini gr
yorum. Biliyorum ki yarn, bayram gn, vcutlarna lavanta ve
rezene kokular srecekler; gerdanlar mcevher ve altn para ile
dolu olacak. Bu hazneler gslerini ssledike, bunlara mliye
bile dokunamaz. Her ne kadar aldrmaz karakterli iseler de, kem
gzden saknmak iin evlerinin kaps nne bir ivi paras ko
yarlar, Firavunlar dneminde olduu gibi, Nil balklarn tuzla
masn ve kaz kavurmasn mleklere yerletirmesini bilirler.
Gler yzl ve geveze kz ocuklar Levanten (fr. Levantin: Orta
Douda yerlemi Yunanl, Ermeni, talyan, Fransz vs.lerin kar

109

MISIRIN LLER KTABI

ma ailelerinden hristiyan ahliye verilen bir sfattr.) dkkn
cya, kyllerin sebze bahelerine dktkleri gvercin gbresi
dolu sepetler gtrrler. Ateli hastalara biraz canlandrmak
in verilen o nl Coptos arabndan, burada hl bulmak kbildir. Eskiden bu Horus yldz araplar o kadar nl idi ki ya
pm yl kabn karnna iretlenmeden hi bir anfor ihra edi
lemezdi, Gece oldu... ocuklarn berrak seslerini, ovadaki kurnaz
avu kularnn son tlerini dinliyorum. Uzakta dervilerin
makamla okuyular (ezan olacak; N.) cinlerin kederlenmelerini hatrlatyor, Karnak kobras, sahibinin fotoraf makineleri
nnde hnerlerini gsterdii bu nl evcil kobra, gnn scak
ln koruyan bir duvar oyuunda reklenmi olmaldr. Biraz
dan ay, Bat Dann tepesinden gzkecek; cenaze mabetlerinin
avlularn koruyan dev Osiris heykellerini, kutsal glleri, gz
alabildiine uzanan harabelerin sonsuzluunu aydnlatacak. Bu
harabeler syesinde, Yz Kapl Tebin nasl olduunu ve Msr
uygarlnn parlakln tahayyl edebiliyoruz. One a srr ba
rnda tayan topran derinliklerinde, mezarlar daha bin yl
evvelden soyulmu nekropollerin diplerindeki duvar resimlerin
den, ller Kitabnda tanmlanan br dnyann nasl bir yer
olduunu azar azar kefediyoruz* Bu, bizim in hasise ayrlm
yaam sresinden kaabilmemiz, onu bir an iin silmemiz kabil
mi? Onu eski zamanlarla deitirebilir miyiz? Ey ko bal, m
leki arknda insan varlklarna ekil veren Khnoum, Memfisn
Ptah gibi u bin yl geriye bir adm atlabilir mi? Bu adm ben
attm. O akam, tanrnn, halkyle birlikte Teb mabetlerini ziyret ettii Yllk Alay gn Am on-Rnn kutsal kaynn vak
tiyle balamaya geldii eski rhtm boyunca yryordum. Amon
mabedinin giri kapsnn nn gzleyen krk sfenksin nn
den getim. Gerekten, tavan stunlarla tutturulmu salonun
deme talar zerinde admlarmn ne acayip bir sesi vard!
Bize, bir kitabn sayfalarnda olduu gibi, firavunlarn ve Msr
tanrlarnn ok uzun tarihini, mutlu zaferleri, sulh ve karde
lik antlamalar ile szlemeleri anlatan Assouan granitinden
yz otuz stun arasnda konstellasyonlarm takm yldzlarn
parlad tavan grdm. Ay altnda, tanrlarn doru bul-

110

VIII. BAB
duklan ller nnde ald gibi, yalnz benim iin, gkyz
kaplarnn alacan sandm, Ama mabedin deme talar ze
rinde inisiyelerin admlar ne iz, ne de tozlarnn tozunu brak
mt... Ancak gkyz* gezegenleri, yldzlar, galaksileri, patla
m gnelerin n parlts iinde yok olmakta olan l dnya
lar le, evet, yalnz gkyz, drt bin yl evvelkinin ayn idi... Ve
bu gkyz, herbiri ellier bin yl saltanat sren firavunlarn
masal dneminde yaayanlarn belki de korktuklar ayn gk
yz idi!
Tepelikli avu kular uzun zamandan beri mabet harabe
lerinde uyudular ve palmiyeler hareketsiz. Karnak mabedinin
yedinci kaps nndeki herbiri 350 ton arlnda ve elli metre
boyundaki dikilitalar nerde? Mabetlere
gkyz durduka
durmalar ve otuz yzyl sonra geleck olanlar tarafndan grlebilmeleri in yerletirilmi, krallarn
ant ekilleri nerde?
Ramesseumun herbiri 1000 ton arlndaki dev heykelleri ner
de? On drt metre ykseklikte, altn ve ini hamuru ile kaplan
m, eski Tebin kutsal duvarlarnn eski kaplarm yeniden yap
mak isteyen Ptoleme'lerin yz kaps nerde? Ouserhat kay,
altm krekinin hareket ettirdii, teknesi altn kapl, kabart
malarla ssl Amonun kay ne oldu? Vd Bayram gn
nehrin kylarna toplanm halk, Amonu altn ve gm kar
m (Elektrum tanr, sandaldaki kk kknde
(kasrnda)
di,) anber renkli kasrnda ve geminin nnde, tanrdan ibret mrettebat ile giden mistik kaykla Nil boyunca inerken
grdnde, gemiyi alklyordu. O tanrdan Anubis bata du
ruyordu; nk o Gney yollarnn acs idi; kilden insan e
killerini karan ve her gnk gnein iini aydnlatt dnya
yumurtasn biimlendiren Khnoum; Horus; fakat evrenin yan
sahibi olan Horus deil, Piramitlerin programlaycs tan n lan n
Horusu. Evet, Vdnin bu yllk Bayramnda Msr'n tarih n
cesi en eski iki bakentinin ansn canlandrma^ iin akal ve
atmaca maskeleri takm otuz rahibi ile Ouserhat kay ne ol
du? Tanrlarn ve tanrlarn oullar olan firavunlarn yaam
n tasvir eden kabartmalarla ssl kaymak tandan,,kk m a
betler, N il Vdisinin sekizde birine sahip ve doumlarndan nce

MISIRIN LLER KTABI

firavunlarn kaderini tespit eden Amon'un be bin iki yz heyke
li ne oldu? Sesi doru IV. Ramses, sana ller Kitabnda re
tildii gibi, bu mabede, sembolik gne ve ylanla talanm H orus nnde tanra Amentin bir heykelini hediye eden ve kar
lk olarak Ankh, yaam areti, srlarn anahtarn, tanrlarn ru
hunun lmsz tabiatna tekbl eden, yuvarla ile, ne gzken
balang ne de sonu olan yuvarhkl (ans6e) ha, inlsiyenin tran
snn son kademesini simgeleyen ha alan sen, neredesin? Fakat
karanlklarn kuu haykrd ve firavunun, veya dublesinin hay
li, mimarlk yaps, altn oranlar kanununa uyan mabedin effaf
duvarlarndan geerek kayboldu. Cenze mabetlerinin yksek
ve canl stunlar, ak veya kapal, mimar tarafndan hareketi
tespit etmek iin dnlm - zerine konulmu olduunuz te
mellerde byyen ayn farkl fazlan okunabilir - hit olduu
muz olaanst olaylarn ansn bir iz olarak saklayabildiniz
m? Osirisln lm dram kutlandnda ve yeniden diriliinin e
itlilii glgeler arasnda tekrar sylendiinde yabanclara ya
sak olan yeralt mabetlerinde (Cryptes) hangi srlar akland?
Kutsal Abydos gecesinde, kutsal Karnak gecesinde ve zaman
larn gecesinde, ark syleyen Amon rahiplerini iitiyorum ve
elleri ieklerle dolu tapman kalabalklarn mabetlerin terasla
rna ktklarn gryorum... Dendrah teraslarnda mzik za
man zaman arpcdr; malakitten (yeil damarl bakr ta; ky
metlidir) mcevherlerle sslenmi ve keten giymi bu dnyann
ve br dnyann tanrsal tapnc kadnlar, hayvan yzl
tanrlarn odalklar, zevk alp coarlar; ey Amon, erefine yap
lan kutsal danslardan sonra fuhu yapacaklar, kt tesirleri ko
van sihirli bir alet olan utlann (sistre) alarak, onlar yakala
yp birlemen iin, ey Tebin Amonu, senin evine gelecekler ve
gke ktklar zaman - nk Msr'da lnmez; gke klr karlarn, ey Amon, btn llere vaad edilmi olduu gibi, sonu
gelmez evrende gne kurslar olacaklardr. Gkyznn Kap
larnn Aclaf& olan byk rahipler, Osirisin nnde T artl
m Szn G ecesin den sonra adlandrlm, temize kan lle
rin gknde, onlarn bitmez tkenmez bir parlt ile parladkla
rn greceklerdir. Onlar daha yi1grmek iin yedi kademeyi

112

MISIRIN LLER KTABI

ar ar trmanacaklardr. Bu yedi kat, kendisine ykselmenin
yolu aklanmlar iin, yaratlm kinattan bilinmez ebediye
te, bozulmaz llerin nne alan kaplara, Yksek Kademele
rin Ik Saan Ruhlar nne, ykm ekilleri ve Yeniden Dou
ekilleri nne, zamanlarn bandan beri ller Kitabnda
yazld gibi direkleri zerinde oturan R nm
nne gider.
N K HEREY, EZELDEN B E R LLER K T A B IN D A Y A
ZILM ITIR ... E V E T t EZELDEN BER,,,

113

K A YNAK A
ALLEN, G., Horus in the Pyramidal Texts. Chicago, 1916.
AMLINEAU, E., La Gographie de lgypte. Paris. tude sur le
Chapitre X V II du Livre des Morts , Journal Asiatique,T. xv et
xvi. Paris, 1910.Prolgomnes l tude de la Religion gyptienne,
T, u. Un Chapitre difficile du Livre des Pyramides, Journal
Asiatique, Paris, 1913.
AYRTON, E. R., CURELLY, C. T. et W IGALL, A. E, P., Abydos, Lon
dres, 1904.
BAILLET. J.( Ides morales de lgypte antique, Paris,
BIRCH, S, The Funeral Ritual of Book of the Dead. Londres, 1867.
BLACKMAN, A. M., The Ka-house and the Serdab, Journal of Egypti
an Archaeology, T. m. Londres, 1916. The Rock Tomb of Mer,
Londres, 1914.
BUCK, A, de, The Earliest Version of the Book of the Dead, Journal of

Egyptian Archaeology. Londres, 1949.

BUDGE, Sir E. A. Wallis, The Book of the Dead, Facsimiles of the Papyri
of Hunefer, Anhai, Kersher and Netchemet, with Supplementary
Text from the Papyrus of Nu Londres. 1899 Egyptian Sculptures
in the British Museum Londres 1914 Osiris of the Egyptian
Rsurrection, Londres, 1911, Ideas of the future Life. Londres,
1908.
CADET, Copie figure dun Rouleau de Payrus trouv Thbes dans
un Tombeau des Rois. Vienne, 1322.
CAPAHT, Jean, L Art Egyptien. tudes et Histoire. Bruxelles, 1924.
Une Rue de Tombeaux Saqqarah, Bruxelles, 1907. Les Dbuts

114

de lArten Egypte. Bruxelles, 1904. Chambre funraire de la

Vie Dynastie aux Muses Royaux du Cinquantenaire, Bruxelles,
1906. Recueil de Monuments gyptiens. Bruxelles, 1902.

CHAMPOLLON. Monuments de lgypte et de la Nubie. Paris.

CHASSINAT, E et PALANQUE, Ch, Une Campagne de Fouilles dans
la Ncropole dAssiout, Mmoires de l'Institut Franais cTArch
ologie Orientale. Le Caire, 1911.
DARESSY, G., Hymnes Khnoum, Recueil' des Travaux relatifs la
Philologie et l'Archologie gyptienne et assyrienne, T. xxvu, Pa
ris. Seth et son animal, Bulletin de l Institut Franais dArchologie Orientale, T. xm, Le Caire, 1917, Inscriptions du Masta
ba de Pepinefer Edfou, Annales du Service des Antiquits, T.
xvu. Le Mastaba de Mera, Mmoires de llnstitut gyptien f
T, ni. Note Explicative de Mdinet-Habou, Le Caire, 1897.
DAVIES, Norman de Garis, The Tomb of Nackht at Thebes, with Plates
in color by L. Crane, Norman de G. Davies and F. S. Unwin of the
Egyptian Expedition and Nina de Garis Davies, Publications of
the Metropolitan Museum of Art, Robb de Peyster Titus, Memo
rial Series, Volume . Edited by Albert M. Lythgoe, curator of the
Department of Egyptian Art. New-York, 1917. The Tomb of
Puyemr at Thebes, with Plates in color by N. de Garis Davies and
H, R. Hopgood of the Egyptian Expedition. Publications of the
Metropolitan Museum of Art*. Edited by Albert M. Lythgoe, Robb
de Peyster Titus, Memorial Series, Volumes IT et III. New-York,
1922 - 1923.
DAVIES, Nina M., Ancient Egyptian Paintings* selected, copied and
described by D., with the Editorial Assistance of Alan H. Gardiner.
Special Publication of the Oriental Institut of the University of
Chicago, Chicago, 1936. dition franaise traduite et adapte par
ALBERT CHAMPDOR. Paris, ditions dArt Albert Guillot, 1954.
DEMEL, Hans von, Der Totenpapyrus des Khonsou-mes, Vienne, 1944.
DENON, Voyage dans la Basse et la Haute-gypte pendant les Campag
nes du Gnral Bonaparte. Paris, An X.

DESROCHES-NOBLECOURT, Les Religions gyptiennes,

Gnrale des Religions. Paris. 1948.

Histoire

115

DEVAUD, Maximes de Ph Ahotep, Fribourg, 1916.

DEVRIA, Catalogue des MSS gyptiens crits sur papyrus*.. Paris, 1882,
ENGELBACH, R., Riqqeh and Memphis VI. Londres, 1915.
ERMAN, A., La Religion des gyptiens. Paris, 1937.
FAULKER, R.* The Bremner-Rhind Papyrus. The Songs f Isis and
Nephtys, Journal of Egyptian Archaeology., T, xxn. Londres, 136.
FOUCART. Les Mystres d'Eleusis. Paris.
FRANKFORT, H., The Cenotaph of Seti I at Abydos, Egyptian Explo
ration Society. New-York, 1933.
GARSTANG, J., Tombs of the thir Egyptian Dynasty at Reqaqnah
and Bet Khallaf. Londres, 1904.
GAUTHIER, Les Ftes du Dieu Min. Le Caire, 1931.
GOLNISCHEFF, Les Papyrus hiratiques No 1115, 1116 A et 1116 B
du Musee de l Ermitage Imprial Sai-nt-Ptersbourg. Saint-P
tersbourg, 1913.
GRAILLOT, Le Culte de Cyble, Paris.
GRBAUT, E,, Des Deux Yeux du Disque Solaire, Recueil des Tra
vaux relatifs la Philologie et lArchologie gyptienne et assyri
enne t T, i, Paris. - Hymne Amon-R, Paris, 1874.
GUIEYSSE, P. et LEFBURE, E., Le Papyrus funraire de Soutims.
Paris. 1878.
KQ LPAKTCH Y, G,, Livre des Morts des Anciens gyptiens. Paris, 1955.
HORRAK, J. de, Les Lamentations dIsis et de Nephthys.
JQUIER, G., Considrations sur les Religions gyptiennes. Neuchtel,
1949, Douze Ans de Fouilles dans la Ncropole memphite, R e
vue dHistoire des Religions. Paris. Les Temples memphitcs et
thbains, des Origines la X V IIIe Dynastie. Paris, 1920. Les
Frises et Objets de Sarcophages du Moyen Empire, Mmoires de
VInstitut Franais dArchologie, T. X L V II. Le Caire, 1921.
LAC AU, P., Textes Religieux. Sarcophages antrieurs au Nouvel
Empire, Catalogue Gnral du Muse du Caire. Le Caire, 1904.

116

LANGE, H. (X, Der Magische Papyrus Harrs. Copenhague, 1927.

LANO-VILLNE, G., Le Livre des Symboles. Paris.
LE PAGE-RENOUF, The Book of the Dead, facsimile of the Papyrus
of Ani in the British Musum, Londres, 1890.
LEFBURE,

Le Livre de l'Hads,

Traduction de L,, Bibliothque

Egyptologque, T. 1 . L CEuf dans la Religion cosmique, Rvis

d'Histoire des Religions, T. xvi. Les Yeux d Horus* Bibliothegue
Egyptologique, T. 1. tude sur Abydos, Bibliothque, T. 11.
Le Livre de ce quil y a dans lHads, lAmtuat,

Bibliothque

Egyptologique, T. 11. La Lumire zodiacale en Egypte, Biblio

thque Egyptologique*, T. 111.
LEFEBVRE, G., Textes du Tombeau de Fetosiris, Annales du Service
des Antiquits, T, xxi, 1921.
LEGRAIN* G., Le Livre des Transformations. Paris.
LE PS IUS, Todtenbuch der Aegypter. Leipzig, 1842.
LIEBLEIN, Dictionnaire des Noms hiroglyphiques. Paris.
LYTHGOOE, A, M, The Treasure of Lahnn, Bulletin of the Metropoli
tan Musum of Art*, Part. II. New-York, 1919.
MACE, A. C., The Caskets of Princess Sat~Hathi>r-Junut, Bulletin of
the Metropolitan Musum of Art, T. xv. New-York, 1920.
MARIETTE, A., Dendrah, Paris, Abydos, Paris, Les Mastabas de
lAncien Empire. Paris, 1889. Le Spareum de Memphis. Paris,

1882.
MASPRO, G.,

Etudes d*Archologie et de Mythologie gyptienne,

Bibliothque Egyptologique. Paris.

Mmoire sur quelques

Papyrus du Muse du Louvre. Paris. Le Rituel cu Sacrifice fu-

117

nraire. Paris Les Inscriptions des Pyramides de Saqqarah,

Paris 1894 Le Double et les Statues prophtiques, Etudes de
Mythologie et d*Archologie gyptiennes, T. 1. Paris, 1893.
MAYASSIS, S., Le Livre des Morts de l'Egypte Ancienne est un Livre
d'initiation, Bibliothque dArchologie Orientale dAthnes. A t
hnes, 1955,
MAYSTRE, Les Dclarations d Innocence, Le Caire, 1937,
MERCER, Samuel A, B.,
1952.

The Pyramids Texts.

Londres, New-York,

MORET, A., Le Rituel du Culte divin journalier. Paris, 1902. Mystres

gyptiens. Paris, 1913. Le N il et la Civilisation gyptienne. Pa
ris, 1926. La Mise mort du dieu en gypte, Paris, 1942. Horus
Sauveur, Revue de l'Histoire des Religions, Paris, 1915. Eois
et Dieux dgypte.
MONTET, P., Les Scnes de la Vie prive dans les Tombeaux gyptiens
de P Ancien Empire, Paris, 1925.....
MURRAY, M. A., Saqqarah Mastabas. Londres, 1905,
NAVILLE, E., Das Aegyptisehe Todtenbuch der X V III bis zur XX Dynas
tie. Berlin, 1886. Les Ttes de pierre dposes dans les Tombeaux
gyptiens. Genve,, 1909. Les Amulettes du chevet et de la tte,
Zeitschrift fr gyptische Sprach und Altertumskunde, T.
X LV III, 1910. Papyrus funraires de Kamra et de Nesikhonsoii.
Paris, 1912. The Xltb Dynasty Temple at Deir el-Bahari. Lond
res, 1907 - 1910,
PETRIE, W. M. F., The Royal Tombs of the First Dynasty. Londres,
1900. The Royal Tombs of the Earliest Dynasties. Londres, 1901.
Denderah. Londres, 1900. Abydos. Londres. 1903. Qurneh
Londres, 1909.
PEYRE, M., Atys et Osiris, Paris, 1926.
PINANKOFF, A., The Tomb of Ramesses VI. New-York, 1954, Le
Livre du Jour et de la Nuit, Institut Franais dArchologie Orien
tale, Le Caire, 1942. Le Caur dans les Textes gyptiens. Paris,
1930.

118

P1ERRET, Papyrus funraire de Nebset. Paris, 1872, Le Livre des

Morts des Anciens gyptiens* Paris, 1882.
PLEYTE, W., Chapitres supplmentaires du Livre des Morts, Traduction
et Commentaire. Leyde, 1881.

POERTNER, B-, Die gyptischen Totenstelen als Zeugen des sozialen

und religisen Lebens ihrer Zeit. Paderborn, 1911,
RANDALL-M ACIVER, D. et MACE, A. C.,
Londres, 1902.

El Amrah and Abydos.

REVILLOUT, Rituel funraire de Famouth. Paris,

ROUG, E. de, tudes sur le Rituel funraire des Anciens gyptiens,
Revue Archologique. Paris, 1860. Inscriptions de la Spulture
des Apis, Bibliothque gyptologique, T. II.
SMITH, G. E., A Contribution to the Study of Mumifikation in Egypt,
Mmoires de lInstitut gyptien, T. V. Le Caire, 1906.
SPELEERS, L.t Textes des Pyramides gyptiennes, Bruxelles. Tex
tes des Cercueils du Moyen Empire gyptien, Bruxuelles, 1946.
STEINDORFF, G., Das Grab des Ti. Leipzig, 1913.
Tombe de Ramss IX. Mmoire publi par les Membres de la Mission
Archologique Franaise du Caire, T. III. Le Caire,
VANDIER, J., La Religion gyptienne. Paris, 1944.
VIREY, Ph,, La Religion de l Ancienne fegypte. Paris, 1910. Le Tom
beau de Rekhmra, Paris, 1889.
W EILL, R., Le Champ des Roseaux et le Champ des Offrandes. Paris,
1936.

WINLOCK, H. E., The theban Necropolis in the Middle Kingsdom, The

American Journal of Semitic Languages and Literature, T. XXXII.

119