STOACILIK

Stoa Okulu M.. 4 yzylda Zenon tarafndan Atinada krulmutur. Zenon, Stoa
felsefesini mantk, fizik ve ahlk eklinde ksma ayrarak temellerini atmtr. Stoa
felsefesinin ana konusu olan ahlak ise insan gerek mutlulua gtren yol nedir? Sorusunu
sorarak iyi bir yaamn gereklerini ortaya koymutur. Stoa Helenistik dnemde ve daha sonra
da Roma dneminde be yz yl boyunca uzun soluklu bir felsef akm olarak varln
srdrmtr.
Orta Stoa dneminde (M..2) Panaitios Romaya duyduu sevgi ve hayranln
etkisiyle Stoac gr Roma dnyasna tantmtr. Ge Stoa ya da Roma Stoas olarak da
bilinen Yeni Stoa ise Romada oluup gelimitir. Cicero, Seneca, Epiktetos, Marcus Aurelius
balca temsilcileridir. Cicero aslnda Peripatetik ve Akademia felsefesine bal kalsa da
stoaclktaki Tanr inanc ile ahlk anlayndan etkilenmi ve ou felsef yaptnda Stoac
retileri ilemitir.
Genel olarak deerlendirildiinde Roma Stoasnn arlk merkezi ahlk olmutur. Bu
dnemde mutlu bir yaamn gerei olarak grlen ahlk retileri zerinde allm ve
Romalnn karakterinin en nemli zellii olan dev duygusu (officium) Eski Stoa grle
kaynamtr.
PARADOXA STOCORUM/GR
Ciceronun bu eseri kimi aratrmaclar tarafndan felsef ierikli eserleri arasnda
saylmamaktadr. Bunun nedeni Ciceronun De Divinationede felsef eserlerini sayarken
Paradoxa Stoicorumu bunlar arasnda zikretmemesidir. Cicero Paradoxa Stoicorumun
nsznde bu eseri yazmaktaki amacnn Stoaclarn felsefe okullarnda tarttklar ar
konular halkn anlayabilecei ekilde ifade etmek olduunu syler. Cicero bu eserde iledii
kavramlar hitabet sanatndaki ustaln ortaya koyarak halkn ilgisini ekecek ekilde anlatr.
Brutusa seslenen ve Brutusun amcas Catoyu ven bir nszle balayan bu eserde
alt paradox ele alnmaktadr. Cicero eserin giriinde Catonun senatoda dncelerini dile
getirirken felsefe ierikli ar konular ele aldn ve bu konular halkn bile kavrayabilecei
bir sadelikte dile getirdiini kendisinin de bu yolu izleyeceini syler. Cicero amacnn

Stoaclarn paradokslarnn forumda tartlmasn mmkn klmak ve felsefe okullarnda

thetiks (tez)larn kendine zg sylem biimiyle aktarmak olduunu syler.
1. Paradoks: Sadece onurlu olan iyidir.
Cicero

bu

paradoksta

Epikrosularn

zenginliklerinin,

grkemli

evlerinin,

tutkularnn, yetkilerinin iyi ve arzulanr eyler olmadklarn ifade eder. Bunun nedeni olarak
da zenginlik iinde yzerken bile hep daha fazlasn arzuladklarn ve bu arzunun yol at
aln hibir zaman doyurulamayacan gsterir. Bu zayf ve geici eyler sadece szde iyi
saylmaldr. Talihin verdii bu dnyev eyler gerekten bize ait deildir. Cicero bunun yce
insanlarn yaamlar ve yaptklaryla rneklendirilmesi gerektiini syler ve unu anlatr: Yedi
bilgeden olan Bias, dmanlar Prieneyi ele geirdiinde dier yurttalar eyalarn yanna
alp kaarken ve ona da ayn eyi yapmas tlenirken Ben de zaten aynsn yapyorum, her
eyimi yanmda tayorum dediini esas olann akl olduunu syler. Dahas Ciceroya gre
Roma devletini grkemle kurup miras brakanlar para, zevk, mal mlk, ziyafetle deil iinde
tadklar ve ilke edindikleri grev duygusuyla, onurla bunu baarmlardr. Onlar hayatta
vgye deer ve erefli olan dnda baka bir eyi arzu etmeyi dnmemilerdir. Tanr
insana her eyden stn ve tanrsal bir akl bahetmitir. Buna karn zevkin en byk iyi
olduu fikri Ciceroya gre insandan ok hayvana yakr. nk zevk ne kadar byk olursa
akl yerinden oynatmas da o kadar byk olur.
2. Paradoks: Erdem, mutluluk iin yeterlidir. Birinde erdem varsa o, mutlu bir yaam
srmek iin her eye sahip demektir.
Cicero der ki; Marcus Regulusun sefil, mutsuz ya da zavall bir adam olduunu
dnmem nk Kartacallar onun bedenini esir aldlar ancak benliinde barndrd saysz
erdem sayesinde ruhunu tutsak edemediler. nk Kartacallarn ikence ettikleri onun yce
karakteri, grev ak, sadakati ya da kararll deildi. Dolaysyla kendi kendine yeten ve
sahip olduu her eyi benliinde tayan birinin son derece mutlu olmamas iin hibir neden
yoktur. Erdemi ve ahlk vgye layk olmayan bir kiinin aslnda yaam da vgye layk
deildir. vgye layk her ne varsa o, gerek mutluluk ve asl arzulanmas gereken eydir.
Burada size eserden (s.47nin sonu-s. 48in ba) bir pasaj okumak istiyorum.

3. Paradoks: lenen sular da doru yaplan iler de kendi iinde denktir.

Ciceroya gre ilenen sular olaylarn sonucuna gre deil insanlarn hatalarna gre
deerlendirilmelidir. lenen su duruma gre kk veya byk olabilir ama su ilemek su
ilemektir. Szgelimi altnla dolu ya da samanla dolu gemisini batran kaptan arasnda durum
fark olsa da ikisinde de ayn olan ey kaptann beceriksizliidir. Alt tabakadan bir kadnn
iledii zina abuk unutulur ancak asil ve sekin biri bunu yaptnda etkisi daha byk olur.
Halbuki su ilemek snrlar amak demekse bunu yaptnda ne kadar ileri gidersen git su
ilemi olursun; suun ne derece byk olduu bir ey deitirmez. Bir yasaa byk ya da
kk demek mmkn deildir.
Erdemler de ayn ekilde kendi iinde denktir. Erdemlerin eit olduu, iyiden daha iyi,
cesurdan daha cesur, bilgeden daha bilge bir insann olamayaca kolayca grlebilir. Erdem
kavram tektir. Erdemin niteliini arttrmak iin buna hibir ey eklenemez ya da kapsamn
daraltmak iin bundan hibir ey karlamaz. Mademki erdemler birbirine denktir doru
yaplan iler de erdemli davranlarn getirisi olduuna gre bunlar da birbirine denk
olmaldr.
4. Paradoks: Aptal olan her kii ayn zamanda delidir.
Bu paradoksta Cicero ba dman Publius Clodius Pulchere seslenmektedir. Cicero
yle demektedir; her zamanki basiretsizliini deil akln yitirmi deli bir adam olduunu
ispatlayacam. Cicero kendisinden sz ederek yle der; karar verme konusundaki
stnlyle, kadere katlanabilme yetisiyle, insana zg eyleri hafife almasyla ve sahip
olduu erdemlerle etrafn adeta surlarla ren bir bilgenin ruhu yenilebilir mi ya da ele
geirilebilir mi? Baka bir yerde ise unlar syler; alp gtrlebilen, yklabilen ya da yok
edilebilen bir ey ne bana ne de bir bakasna aittir. Eer Tanr vergisi irade gcm yok
edebilseydin ya da gecemi gndzme katarak aldm kararlar sayesinde devletin hala ayakta
durduu bilgisini benden alabilseydin, hepsinin tesinde bu dncelerimin kayna olan
zihnimi benden koparabilseydin ancak o zaman bana ynelttiin hakszln yerine ulatn
kabul edebilirdim. Oysa bunlar yapamadna gre hakszln bana ykc bir son deildir.
Cicero Publius Clodiusa devletin bir dnem yok olmasna sebep olan kii olarak sen
bir yurtta olabilir misin? Herkes benim Romadan ayrlmamla birlikte adeta devletin srgne
gnderildiini dnrken sen kendi adn benimkiyle bir mi tutuyorsun? Seni zrdeli! Eli
silahl, Katil, Kundak, Tapnak galcisi! der.
3

5. Paradoks: Yalnz bilge kii zgrdr, aptal olan kledir.

Ciceroya gre szgelimi bir adam imparator olarak vlyor. Eer bu imparator kendi
hrslarna sz geiremeyen biriyse hangi zgr yurttaa hkmedecek? Her eyden nce
tutkularna gem vurmal, arzularn bir yana brakmal, fkesine hkim olmal ve ruhunu dier
zaaflardan temizlemelidir. nk bu duygulara boyun edii srece o brak imparatoru zgr
bir yurtta bile deildir. O halde zgrlk nedir? inden gelmedike ve istemedike hibir
ey sylemeyen, hibir ey yapmayan, hibir ey dnmeyen; ald btn kararlarda ve
yapt btn ilerde kendi hr iradesiyle hareket eden ve bunlarn sorumluluunu stlenen
kiidir. airin syledii gibi en byk gce sahip olduu sylenen talih bile byle bir kiiye
boyun eer. O halde basiretsiz insanlarn tm kledir. Ciceroya gre tutkularn egemenlii
sona erince ilenen sularn bilincinden bu kez baka bir efendi doar: Korku. Ne de zavall
ne de feci bir klelik der Cicero. Yce, olgun ve beslenmi bir ruha sahipsek ne kle olabiliriz
ne de kle olmak zorunda kalabiliriz.
6. Paradoks: Sadece bilge kii zengindir.
Ciceroya gre zengin, zgrce yaamaya yetecek kadar mala mlke sahip olan
bundan fazlasn beklemeyen, elde etmeye almayan ve arzulamayan insandr. Zengin olup
olmadn kiinin z benlii gstermelidir. Benliin her eye sahip olduunu dnyor, daha
fazlasn istemiyor, elindeki parayla yetiniyorsa sen zenginsin. nsana zengin dedirten genelde
onun z benliidir, czdan deil. Czdann dolu olsa da benliin bo olduu srece zengin
deilsin. Zenginliin tad bolluktadr, bolluun gstergesi ise sahip olunan eylere doyum ve
tatminkrlktr. yle ki bir insann ok zengin saylmas iin ok deerli bir eye sahip olmas
gerekiyorsa; hibir mal ve hibir hazine aslnda erdemden daha deerli saylamaz. Gerekte
zenginliin lt maln mlkn deeri deil kiinin yaam tarz ve kltrdr. Hrsl
olmamak zenginlik agzl olmamak kazan getirir. Sadece erdemle donatlm kiiler
zengindir; nk sadece onlarn sahip olduklar, hem snrsz hem de sarslmazdr ve sadece
onlar sahip olduklaryla tatmin olurlar.