A.

de Saint-Exupry

Gnlk Notlar

/A

l 'C c

C >C C 4 <2- 0 6 ?

TRKESI :
CEYDA ESKN

YankYaynlar

Saint E\i|iery'nin lmnden

sonra baslan Gnlk Notlar
mdan semeler yapp hasrla
dk b kitab.
Yank Yaynlar

DE SAINT - EXUPERY

T rk ce si:
CEYDA ESKN

YANKI YAYINLARI

Dizgi : Gl Matbaas
Bask : Karde* Matbaas
s t a n b u l 1975

TRE VE SYASET
ZERNE

Demokrasi; istatistik olaslklar, an tro p inin (*)

artm as, otoritenin, kuvvetin dalma snrna dek kesim
lere ayrlm as ynnde ilerler. Ve insann grnrde k u r
tarlm asn salar. Ama yalnzca grnrde. Bireyin kur
tarlm asndan baka bir ey deildir bu yol. nk onda
sa yitiverir.
D em okratik giriim ler aklcla dayanr. nk can
sz olanla ilgili bilimlerde antropinin bu ilerleyii ka
nlmazdr. Ama yaamla ilgili olanlarda deil.
Zaman zaman dilin nceden ona evet demedii, z
gr klmad, gereklemesine yetki vermedii b ir dev
rime tank oluruz. (Savatan daha Kabul olunmaz ne
vardr ussal bakm dan? Dnyay ondan artm ak iin
Kabul Olunmaz gerei gibi bulup aa karm ann ye
te r olduuna inand vakit, Alain bunu iyice anlam
bulunuyordu.) Bununla beraber, arasra, antropinin ge
limesine kar dikilen bir adam kverir ortaya. Ve ya
ama kar, istatistie kar moleklleri yeniden k u ra,
insan yeniden silfihladrr ve potansiyelleri yeniden
dengeler.
insanlk ham urundan pek az ey alnmsa; gerek
dram balar ite.
Yapsnn gc gerei yaam engellenenin, iinde
yaanm as gereken koullar geri evirip, insan kiiliini
yadsm ak zoruluunda kalmas ayn biimde dram atik
tir.
(*) Antropi, m addenin giderek artan bir dzensizlik duru
m u yla aa vurulan enerjisel d eer yitirim inin (deiim inin)
v e bu deer yitirirnini dile getiren m atem atiksel fonksiyonun
bilim sel addr. (ev. n otu ).

Yaamn anlamn deitiren u oyunla balam al ier

Burada ele verilmez. B urada dayanlr. B urada susu
lur. Ve bu evin havas batan aa deiiklie urayverecektir. Ona um ut balam akta hi bir topya yoktur.

Bovuna bir sei yapyorsunuz. Bense yadsyorum onu.

nk ilerleme frsatlarn yok ediyorsunuz (sizden daha
narks olmayan sol da sizin durum unuzda). Ayn za
m anda soylu ve baya olma olanan yadsyorsunuz bu
komnist efe. Ya da daha dorusu onda tu tarl davran
m ayan iki kii ayrdedeceksiniz bana. Ama eitimsel bir
gr biimidir bu. nk gerekte ayn davranta ve
ayn anda, am a deiik bak alarna gredir bu kii
lerin soylu ya da baya oluu. Ve bu ikilemleri kabul
edersem, belki de haksz bir seiden syrlm olacam.

nsan yanlarndan yalnz biri zerinden yarglam a

konusundaki bu yabans alkanlklar yok m u...

Kalem tartm as, ekimi ilikileri daha da ek

itm ekten baka bir ie yaram az, nk herkes kendi soy
luluuna inanr. oumuz alglam aya degin yollarn e
itlilii sezgisine sahip deilizdir. (Oysa pek yaln bir
sezgi rndr bu).

Ben, kahvehanelerde kat oynayp, ister oyun ze

rine, ister baka konularda fke, honutsuzluk, dinsel

10

eilim ve benzeri duygularm dile getirenleri, onlar an

larm.

ylesine temelsiz imgeleri dar yanstan kinleri ne

tiksin...
Onlarla ayn partiden olduum halde, beni baka bir
partiden sandklar vakit uradm ki ve hakszlklar
dan trdr onlarn dostluunu istemeyiim. H er zaman
kara alm aya hazr, ne denli de aalktrlar. Bir temiz
sopa h ak lar onlar.

Allagelmi bayalkla balayp ekimlerle babozumlarn ieren Marseillise ile aka gelen alacak
radyo yaym
Oysa Marseillaise her eyden nce tm eflere kar
ayak takmnn kinini ierir. O rtaklaa bir cokunlukla
ki bizde sz konusu deildir artk bu. Ayrca lkemde
birilerine veritirildi mi, kimden sz edildii bilinmez o
u kez. Seim sylevinde olduu gibi. Bu lke ktrm lemitir, ancak tek bir kalt yeniden gzden geirerek
dzeltmekten baka bir ey gelmez elinden.
Cum hurbakan aln biri: yetersizlik byle tan r
latrlr ancak. Bununla beraber, g u ru r duym akta oun
yanm a konuk kabul edilen kimse. H er zamankinden daha
bir younlukla deersiz klm akta insan grev. Oy v er
menin verimli erdemine inanld gibi inanlm akta grev
lere.

Rivire, elverili durum lardan yararlanm a konu

11

sundaki Alman ynelimine byk altndan gledursun: hi

bir eye ynelmediimiz vakit hangi elverili durum lar
dan yararlanabiliriz ki? Gelgit, grnte elverili du
rum lardan oluur. Evet. Ama ay ekimi olmasayd, elve
rili durum lar neye yarard ki? Hangi ynetim dzeni
olursa olsun, hi bir ey, hi bir eye ynelmedi mi; hi
bir ey yaylp oturm az, hi bir ey geliim gstermez, hi
bir ey kurulmaz. E tik h ay ata eilimden yoksunuz.
nsanlar m? stediiniz kad ar: gzleyiniz, hava pos
tas m akina uzmanlarm. Yneldiimizde daha bir ustayzdr elverili durum lardan yararlanm akta, ortaya kan
yollar kullanm akta. Ama ne nemi vardr kavak m er
kezlerinde yerlemi bulunmann ,eer hi ilerleme istei
duyulm uyorsa ?

nsandan, evet dedii yasalarn deerini deil, yara

tc gcn sorarm.

Yap rkl: Dnceler ve programlar in

sandan daha deerli tutulm akta. (Falan ukulatay eski
dike aard iin satnalan ve balklarnn bilimsellii
nedeniyle nce Paris-Soir okuyan kimsece yaplan sei.
hangi dnce ve deerlendirmeye dayanr!)

H er eyden nce y u rtta ... evet... ama y u rtta ne

anlama gelir? Ya o, evrensellii yrekten dileyen kimse
ise?
Dncelerle deil, ama insan tipiyle tanmlamal.

12

Bakan konusunda nemli yanlg: gcne dayana

rak isteyen kim se... kendisine gerekseme duyulan kim
se... H ayr. Bakan her eyden nce bakalarna gerek
seme duyan kimsedir. Eer- hi bakan yoksa, size de ge
rek yok artk demektir, anaristler!
K urum larn deeri insanlarn deerince - toplumun
deeri, ona anlamm veren binlerce zel giriimin deerin
ce - ve bir ulusun isteminin deeri bireysel istem lerin de
erince olduunu btnyle unuttunuz.

Bir ta gzleyiniz: h er molekl aa doru ekime

katlr - am a kendi yeteneince. Ve byleee ta durum unu
srdrr. Alkonulmad her kez kendi ynn tu ta r he
men.
Kendimize bir bakan aram ak; kendi kendimizi a ra
m aktr. Bir bakan, sonsuzca bakalarna gereksem e du
yan kimsedir. Ve bize gerekseme duyulmasn istem ek
teyiz. Burada hi kimse bizi gereksememekte. H izm et
lerimizi sunm ak iin trl m erasim lere katlanm aktayz.
B ir bakan, kabulne sunduumuz yardm bizden rica
ederek isteyen, bizi kendine eken kimsedir.
Kendilerinden ok ey istendii vakit nasl sevindik
lerini gzleyiniz insanlarn, Meroz.

Ycelik ilkin - ve h er zaman - kendi dnda yer alan

bir erekten doar (Hava p o stas): insan kendi iine ka
patlr kapatlm az yoksullar. Kendine hizm et eden olur.
lkin bireysel yaam hilemeyi tleyen sosyalizm,
dardaki herhangi bir eye kar zveriyi tleyen fa
izmden daha az coturur insan. (Ve bu herhangi bir
eyin ad ne olursa olsun.) Simgenin miti simgenin kendi
sinden daha nemlidir. Szgelimi, vatan kavram hi te
bo deildir, dinsel resimlerdeki Tanr da yledir. Faiz
min ekiciliini yadsm ak yararsz; tarihsel bir belirti
dir o.

Karlksz zveri yoluyladr ki insanlar birbirine ula

r. Karlksz szcyle veren yanmzn bekleme
yen oluunu dile getirm ek isterim. A rm aanlar, sunulan
kam ve yaam kabul eden put tm insanlar oluverir.
Ve kk Fransz dem okrat kentsoylusu korkun bir
yalnzlk iindedir.

14

Ynn sekin topluluk karsnda ncelii mi? Asla.

Maddenin, yaam standardnn, ruh karsnda ncelii
mi? Asla. Mantn belirli bir insancl usa aykrla n
celii mi? Asla. Kiliseleri yakan ve soylular snfnn onu
runa saldran kimselerin sosyalist retisinde zincirlenme
mi? Asla. Hem hangi aydn Fransz komnisti bu gr
alarn savunma atlganln gsterebilir ki?
nk spanya, sanat zenginliklerini yakarak ve m a
nastrlarn kapal evrenini boaltarak, bir an iin bile olsa
uygarlk karsnda alkla ncelik tanm tr iste r iste
mez. Ve hi bir sitemde bulunmayacam ynlara, ama
pisliin yaylmasna gz yum anlar, onlar anlasn isterim
kusurlarn. iink o pislik, uygarlkta kesinti olutur
mak iin olaanst bir biimde szp yaylabiliyorsa;
retim adna olanlar rneince, daha az ilgi eken giriim
ler yoluyla, onarm olanaksz gerilikleri gerekletirm ek
iin neler yapmaz ki?

Dinin yerini tutmak (Dinin yerine baka bir ey koy

mak) anlamsz bir sz deildir.
Ay kavram lar zenginliini srklem ek iin ne n
grdnz? Siyasal eitiminiz her eyden nce devlerden
deil, ama istek ve kinden olumu. Raslant sonucu mlk
leri elinde bulundurup, tinsel yeteneklere de sahip olan
lara kar da (snf kavram nn ayrc gcnn ktl
sonucu) kinlisiniz. Kolay anlalr bir kavram n keskin
izgisi ayrm al onlar birbirinden.

Zavall Vautel, demokrasisinde yalnz saduyulu ve

15

tresel insanla yetinmekle zgr insann ykmna al

maktadr. U ygarlklarn, dinlerin ve benzeri kurum lanl
yetitirm eye yneldikleri insan ve bu insann nitelikleri
nin hi birini kavram akszn. (H aktan yanal, evren
sellii kapsam ak zere). Ne M ozarta olan sevgi, ne her
hangi bir sevgi ve ne de Tanr ve insana olan sevgi yalnz
saduyuyla yaanam az. Vautel, insanda bu tinsel s ty a
py grd her zaman, peine der onun. Ve daha ad
n koyamad bu yan ile onu gerek insan sayar ve in
san bir sindirim kanalyla bir retim aygt sanr. Her
trl uygarlk dnda bir olaslkla lahanay severim ya
da sevmem. Kralieyken ya da bir buluma evindeyken
gelmi olmasna gre ekicilii deiiveren kadn konu
sunda bile imdiden baarszla uram aktadr bu gr
biimi. Ve ite zellikle bu ekicilik ayrm lardr onun
gznden kaan.
Nereye yneltiyorsunuz beni, siz ki tinsel olann st
yapsnn nemini hi sezmediinize gre insann beslene
rek ve reyerek varln srdrdne inanm aktasnz?
Tasarlarnz deil (beeniyorum onlar), bilgisizliinizdir beni rkten. Siz de imekteydiniz sizi insan yapan
b ir kaynaktan. Ama sizi insan yapann o kaynak olduunu
bilmediiniz iin (ok daha az nemli kazanlardan t
r ) kurutm ak zeresiniz onu.
Daha iyisine sahip olmadka geleneksel yaplarma
bal kalrm. Ve ite budur gerekten, olumlunun tutucu
luu. Onu da bilmemektesiniz, siz ki, karm insanlar
ynelttiine inanyorsunuz; daima geerli ve grdmz
gibi de yanl bile saylamayacak bir forml. Geerli ama
katksz.
Pek doaldr trm , insanlk imgemi srdrmemin

16

karm a oluu! Bu yaayaduru igdsne kar ad

verilebirse de, hi olmazsa insanln da kar saylr
belki.
D aha elverili bir eya, daha iyi bir araba, daha te
miz bir hava sunuyorsunuz bana... Ama onlarda hangi
insan barnacak?

(:

&

Yabans bir biimde bal klmzdr nesnelere, bu,

grdmz eitim gerei byle olm utur kukusuz. Bu
konuda barbarz bizler. Bu konuda birok barbar -belli
sizce sezmekteyiz bunu- uygarlam gibi grnr bize.
Bu konuda dinsel gerileme, tinsel dnyamz yoksul
latran bir ykmdr.

Normal eitime ,bir de olaanst tantm a yaynn

oluturan eitim ekleniverir. K r zerine kurulu bir sa
nayi -eitim yoluyle- insanlar iin chewing-gum deil,
ehewing-gum>:-lar iin insanlar y aratm ay a ynelir. Bylece otomobil iin otomobil deerini y aratm a zorunluunda, imgeler ve karoser karlatrm alaryla yalnz b a r
larda canlandrlan 1926lann alk kk jigolosu do
m utur. Bylece filimden evrenin en hayranla deer insansal ham urunda deersiz ve alklarn al nl sinema

18

yldzlar domutur. Bu dncesiz hayvanlar ki, can

larnn skldn bile sanman, daha dom am lardr
nk. ('*)
B ir dinin, tohum laryle atee verecei alan.

nsanla nesne, insanla insan arasnda iren ilikiler

yanyana.
Ancak erek kendisini aar amaz, ycelir bu iliki
ler de.
Sertillanges bilgicilii: Tanrya nann Kaynaklarda, Peder Sertillanges insanlar inananlar ve inanm ayan
lar diye ayrr. nananlar alayna kar dikilmi inanma
yanlar ordusu imgesi douverir bundan hemen. Ve bir di
ne aykr baya ambarc svgsyle bir budalaca biyo
lojik manyak sav ayn ordunun generalleri, L am ark ya
da Poincareyi deerden drr. Sava iin elverili, ama
evrende dzen yaratm ak iin etkisiz bu kategorilerin sal.
nerimi bile daha imdiden i baarszla u ratt soru
nu) yanl bir yorum getirdi soruna. Gerekte yalnz ina
nan insanlar ve inanmayan insanlar vardr; fak at etkili
b ir snr ayrm az bu iki grubu, snrn her iki yannda bu
iki gruptan insanlar yer alm aktadr.
Peder Sertillanges, bizi sverek nasl kendinize eimek istiyorsunuz? lk hamlede azarlanan ocuklarmzcasa davranarak, nasl inandrm ak istiyorsunuz bizi?
(*) Kale, XXVI. blm, sayfa 105: -Bak, dedi babam, esneyem iyor bile artk. nsanlardan bekleyiin acsna dek her ey
den vazgem itir o.

19

Kurumunuzun doruundan kurum lulukla sulam aklas

nz bizi saygnlmz meydana getirenden tr. K urulu
luluk ve ahlkszlkla. Bilgilerimizin koullarnn ortaa
dan bu yana deitiini bilmiyor musunuz kuzum?
Bilimsel giriimde kendisine deerli grnen bir k u ra
m kurtarm ak ereiyle onu olgularn ve tarihin sk bir
eletirisine sunmay kabul etmeyen kimseyi korkak say
dmz bilmiyor musunuz kuzum? Namuslu olmasn bi
liriz, ac eksek bile. Efsanev olan gerek olandan ve
belgeyi varsaym dan her zaman aydetm eyi yol yntem
olarak kabul etmiizdir biz. P asteu rn haslalarn bi
zimle beraber yadsdnz. Ve hemen yaammzn yalnz
rahatlklarn deil, ama anlamn da ilgilendiren, tm
eylemlerimizi ve iten devinimlerimizi biimleyecek ey
ler dzeninde. Hl hakikate hizmet etmeye ve m asallar
la bylenmi kalm aya ayn zam anda istekli, kilisenizin
eiinde sknt iinde duraksadmzda, grlyorsunuz
bize.
Kantlarnz m, nemize gerek onlar? H ristiyanlka
kurulmu -ve biliyoruz ki- hristiyanlk iin varz. Biliyo
ruz ki T ary gereksinmelerimizde, grnte kendili
inden olumu ahlkmzda, kendi zerimizde, evrenin
zerinde bulacaz. Ve sizin dncenizi zmlerken,
eer grme yetenei tayorsak, onu yneten kavram lar
bulacamz pekl biliriz. Ve hakikat diyoruz buna.
Evet, ama kendi dmzda deil, iimizde hakikat. Tanr
bir hakikati dile getirir; ama belki de bizce yaratlm bir
hakikati.
Kayglarmzda- yattrlm as gereken, Peder Sertillanges. Onlar ktle eilimlerimizin deil, soyluluu
muzun kendisinin yemiidir. Tinsel bask hi tedirgin et-

20

nez bizi, olanca istemimizle arrz onu, gl varlklar

yourm ak iin kat yasalar gerektiini iyi biliriz. Bir
Tanr icat edilmesi, kat y asalara boyun ememiz bak
mndan bize yardmc olurdu. Adanm dllerden tr
deil o denli -nk birincisi, bizim iin tek deeri olan
ycelmektir- am a seviyle vermek iin, kendisinden yok
sun bulunduumuz ]>utu zorunlu sungularmzla ulula
mak iin. Pek erken, daha snmaya gerek duyulan a
da T anrdan yoksun braklm yapayalnz kk olan
ocuklar olarak yaam iin savam ak zorunluuyla kar
karyayz.
O laanst olana bunca nem verdiinize gre, onu
bize tek bana ileten tanklklara niin hi nem verm e
diinizi bize aklamanz gerekirdi. Y azarlar bilinmeyen
ve aralarndan hi biri sann salnda yaam bulun
m ayan belgelere dayanarak dirilie inanm ak niin zorun
lu olsun.
Mademki bu gerekliin kendisi kilisenizin kilit ta
dr; baka h er yerde, dnceye sayg duyan bir insana
yaram az saydmz ve basm larnzda aa vurulduun
da sizi de bizim kadar fkelendiren sav kantsam ann
niin Kilisenizde anszn alak gnllkle uysallktan v ar
lk kazanm bir ykselie dntn aklamanz gere
kirdi. ncillerin seiminin doruluu kesindir; nk onu
yneten din bilginleri kurullar yanlmaz idiler. Yanl
maz idiler. ncillerin Tanrs adm a buyurucu olm alarn
dan tr. Ve o Tanr da bu seimin doruluunun kesin
lii lsnde tam tlanm tr ancak.
Yra tanrsal dzendeki bir belgeyi en azndan insan
gszlkleriyle lekeleyen elimelere ne dersiniz? Ya k
t nivetle ve Isay peygamberlerin geleceini bildirdikleri

21

kimseyle, sonradan uygun drmeye alan m eti ak ta

rm larna ne dersiniz?
Ya kilisenin birbirini izleyen tav r deitirmelerine
ne dersiniz? Nasl yantlayacanz iyi bilirim. eliik
olum lam alar alacak ve onlarn ortaklaa llerini aray a
caksnz. Buna doma deyip, soracaksnz bana: Bu
olumlamalarn bu evrenin dzeninde birbirlerine uygun
dmeleri hayranla deer deil midir? diye. Bu ilemi
nceden olanakl bilen dalga uzunluklarm tantlam ak
ereiyle evreni usavurm alarla dzenleyen zrva kimse
lerce h er gn baarl klndn gren bense kaygl k al
m akta haklym.
Hi kimseyi iandramyacam ok iyi biliyorum;
nk gerek ya da yanlg diye bir ey sz konusu deil
dir hi.
u andan balayarak bilimsel alandaki greceliin
tinsel alan kapsayacak biimde geniletilmesi ok nemli
dir belki. Ve h er eyden nce insan zihninin giriim leri
nin znden ayrml olmalar iin hi bir neden grem i
yorum.
Bilimsel kuramm bir anlatm a yolundan baka bir
ey deildir. E er doa apaklklarn b ir okuma kitab
rneince iyice kantlanm bir biimde gzmn nne
serseydi; Bbilde gzlemin bvlesi gizemlerin stesinden
gelmemi olmas pek yabans olurdu.
Snra dayannca: Evreni y aratan Tanr mdr y
leyse? deyip susmal myz.
Tanklk yoluyla kanttan, grg tanklarnca tan t
lamadan, bize oca sz ettikten sonra bu tankln kesin
bilimlerle tarihsel eletiri nda yetersizlii ortaya .-

22

kverdiinde, ardmz ve uzaklatmz gren katoliin yaknm as niye? Bizler deiliz bu kaygan alan s
tnde dinimizi kuran.
Dinsel atklar: Tarihsel eletiriye bunca deer
verdiim gnmzde ona ilimemeye gnlm yatmal. Sz
l gelenei yadsdm gnmzde boyun emeliyim ona.
H ristiyanln belirli bir iyeliin tutucu savunma esi
bulunduu gnmzde ncille uzlatrm alym onu. Bu
evrenin zmlenmesinin beni doastnden bezdirdii
gnmzde zmlemenin szkonusu olmad bir adan
olan kimseye inan beslemeliyim. Bilimin onca istemli ge
rileme durum una yeinlikle saldrd gnmzde, inan
larmda hi bir tedirginlik duymakszn yaamalym on
lar birbiri ard sra. Nede szcnn anlam konusunda
kuku duyulan gnmzde lk Nedenin anlamn olduu
gibi korumalym. Erekiliin etkisizliini aa vurm u
bulunduu gnmzde ereki kalmam gerek.

Evet, ama tedenberi iletilmi kavram larn deeri

vardr valnzca. O kavram lardan yoksun, ne olabilirdim
ki? Onardr ite kayra adn verebileceim, insann tohmlasmas diyebileceim.
Ama H ristiyanlk Rcma evreninde hi bir eye kar
kmamaktayd. Bu gn o. dncemin kendilerine bal
kalma hakkna sahip olduum blmleriyle atm aya
girm ektedir. Dinsel deerlere bal kalma hakkna da
sahibim. Ama evrene uzlara getirememekle. Roma evre

23

nine sunduklar o apak btn artk gsterem ediklerin

den tr yerinmek te hakkmdr.
Balantl bir anlatm a yoluna sahip deilim artk.
?/
T an rnn var olmaynn ne nemi bulunabilir be
nim iin: Tanr insan tanrsallkla zenginletirir.
Tanr. Oyunun kural bireyin zgr alannda yer al
maz kamlayc bir biimde: ama onun dnda, bir baka
deyimle T anrdan yoksun alanda. Yani her eyde ve hi
bir eyde. Ayn zamanda eriilmez ve saltk olann yetkin
simgesel dayanadr tanr.
Yaamn anlam sorununu ereki olmakszn ele al
mak gtr elbette. Dinsel aklamann yararn yitirdiysem. deerlerini bir baka alana aktarm alym hi olmaz
sa; nk gerekli ve verimlidir onlar. E er insan yaam
kendisini bir eree ynelten hi bir anlam tam yorsa,
elden geldiince iyi yaam aya indirgenir kiiolunun di
lei -ama kendinde hi bir ey hazrlamakszn, yllarm
birer birer tketen acmasz bri oyuncusuyla yetmemem;
besin yedekliiyle rtnp kapanm bu bcekte hi insansal olmayan bir yan vardr. nsanolu baka yerde
aram al, aba gstermeli, k yolu bulm aldr; Perpignanda birlikte yemek yediim ve greviyle ilgili denklem
lerle poker das dnda hi bir ey bilmeyen X in k
k mhendisinde bir eyler eksik kalmtr.

24

M utlu sanabilir kendisini, ylece yeleyebilir kendi

sini; gerekten insanca bir etkinlie eslik eden (bir ere
olm aktan ktndan, zenginlik duygusundan baka bir
ey olmayan) gerek m utluluktan yoksundur, ak deni
zin tadn hi bilmez o.
Kutsal cuma gnleri: zveri gnleri... Ben daha
nce evrenseli, seviyi, zveriyi severim. zveri yaam
bakmndan ilgilendirir beni sadece.
Tanr kavram (ama dl deil) ne denli de kolay
latrm akta bu zveriyi.
Ve dlden sz edilmesin bana. K arde kardei kur
tarm ak iin zindana gittiinde, din olmakszn da onun
bu eyleme giriecei aka kavranabilir. Aa vurul
mu sevisinin dl yeterlidir onun iin. Ama bu sevimli
karde baarszla urayabilir. O zaman Tanr nasl
da kolaylatrm akta bu giriimi! Bu karanlk devinimi
nasl da aydnlk ve istenilir klm akta! (Ama bu sevi bile
tanrsal olann simgesinden baka bir ey deildi.)
Holantsndan vazgemesini ocuktan istemek iin
bir destek bulmaya gerek vardr. E er istemini eritm ek
ten sz edilirse, kurumun tohum lar atlm olur ona. Yok
sula batan sz edilirse, bu, sendika yesince yaplan
bir dentiden baka bir anlam tam az belki de. F ak at
zveri iin zveri... Bir oluturm a anlam tam aktadr
elbette ki, am a Tanr kavram olmakszn hangi yoldan
onunla tohum lanm al ocuk?
Otoriteyi T a n n dan baka bir kaynaktan tretm e
glnden ylgya dm bulunuyorum. Tohum yu
kardan ekilir.
Neye lyk olduklar hakkm daki yargnz deildir
nemli olan. Ne olmalarn istediinizi bilmektir. Byk
yanlg buradayd.

25

Yalnz insan tresinin karlat glk. E er o yal

nz ise bavuraca kaynak da yoktur. T anrnm ya da
yarglayan bir yaknnn grevi....
yle olunca, liyakat ve dl kavram nn tehlikelilii
kvermekte ortaya.
ocukluk a, baa yenen darbeler, din. zveri, bu
kk hayvandan, sertlikle, bir insan karm aya ynelik
onca eylem. Bir Andr Breton oluturm ak iin, hi bir
ey Andr B retonun kendilerine fke duyduu ailesinden
daha etkili deildir.
Yalnz zverinin deeri vardr, ama seri retim nes
nesine deil, stan d art kamyon iin zveride bulunulamaz.
B ir porselen fincan iin, ya da giderek bir zenci maskesi
iin yaplabilir o ancak, belki de insann bedenini atele
saran gerekst bir nesne iin.

O ekmee duyulan alk.. Melekler ekmeine. Cokulandrc ola hi te gerein kendisi deildir belki,
am a M itin ar etkililiiyle ezgili bir cokunluk alr be
ni.
nsann iinde k m ?Evet, hem de pek belirgin. V'j
Xin jigololariyle geirdii can skc, anlamsz geceler,
dnn giri olana verdii o evrenin deerini karla
yamaz hi.
Hep ay m it... Vazge, el ek, aclara salm, sava,
susuzluun llerini a, pnarlar geri evir. Ve kendin
deki benin alp gelimesine ulatracam seni.

26

Bu bildiriye kar gelen sen, ne yaptn nasl nce

den bilebilirsin? Kendinden kabilecek olan bilmemekte
sin. Kendini hem srekli, hem temel, hem de dayanakl
saym aktasn: yalnzca alglam akta olduun duygularn
senin iin olanakl bulunduunu sanm aktasn; kendinde
tadn insann t dinlendiine inanm aktasn, ama bu mis
tik birleim sende nasl bir ateten kuun, katlanm k a
nallarn averir, bilmemektesin. Bu im paratorluk dn
yas yasaklanm tr sana.
nsann gnn birinde her eyden vazgeebilmesi ve
sonra yine ten isteklerine dnebilmesi nereden gelmekte
dir? nsann apak ikilii. Ve yine o durum da nasl ya
ratm am olabilirdi eytan?
Yeniden kazandrn bize, der insanlar her eyden n
ce, yeniden kazandrn bize lmszl. ylesine ylgya
dmekteyiz ki, elindeliin... bir oyundan baka bir ey
olmayan o dansn aa karlndan... Yeniden kazan
drn inanlarmz bize: aile enlikleritinki, yldniimlerinki, heyecanla dikmi olduum ve olumca yetitirile
cek zeytin aacmnki olsun isterse; kapsadmz ve ken
dimizden te srp gideni kazandrn bize yeniden. lm
l bir bedeni deerli talara dntrm e zgrln ta
nyn bize...

Sende sevmi okluklarmdan hi biri zdeksel anlan

tam am akta. Dudaklarn, evet, ara biimler evreninden
olan glmseyii oluturduka. Bedeninin kitlesini deil.

27

ama onun uyumunu. Fiziksel ya da kim yasal olanla ta

nmlanabilir hi bir eyi, am a katksz m atem atie ve
deersiz geometriye vurulabileni. Tinsel olmayan bir an
lam tayan hi bir eyi.
nsanolunun tanrsall. Mzikhol danszlerinin su
nulmasnda yl tm gz kam atrc parlaklklar: o a l
tn, o bedenler, o glmseyiler, o gsler, o bitki bollu
u, o alayanlar ve o ay n alar...
..................
...Sonra, ortaya kverip her eyi ezen irkin yz
P o w e llin.

*
Tanrca insanlara verilmi ve onlarn bu denli kt
kullandklar tanrsal anlatm a yolu. Bir k ham urundan
yourulm u o kk kz kurtarm ak isterdim, ama belir
sizce k veren bir am urdan ne yaplabilir ki?
Birey tarafndan hor grlyor, toplum tarafndan
h o r grlyor N e ! sizin tarafnzdan da m hor
grlyor Tanrm. .
nsanlar. Onlarn olduklar deil ama olabilecekleri
urunda vermeli cann.
S.ye yant. Hi inanmadnz m ?yleyse, ne y itir
diinizi bilmiyorsunuz. nk tohum lanm a sisteme gir
me kouluyla kendini gsterir ancak. Bundan t r bir
bir anlam vardr eletirmeci dnten el ekmenin:

28

deneyiniz ilki, salt deer verilebilecek nasl bir insann

sizde doacam grm ek iin.
nsan kurm ak iin yaratlr im paratorluk.
A ndr Gide denemi olmakszn yarglam akta. Oysa
bir kavram sal sistem kurduu insanla deer kazanr an
cak, beriki ylesine iseldir ki ayrm na varlmaz oun.
Bir esenlik duygusu, bir belirsiz paganizm adna, X in
geceleri adna.
Dinin gereklilii. Amerika, bir dinsel devimin srk
leyecei bir kavram ca tohum lanm a gereksinimindedir.
Kavray salamann ve kan deitirtm enin ne olduu
nu anladm.
Bu adan baklnca: tm bu tohum lar artk kabul
etmeyen insan zerinde hangi olu gerekletirilebilir ye
niden R usyada...
Di adam ktdr der Gide; bu olumlama tmyle
anlamdan yoksundur. Ortaan insan tipi ktdr...
denmeliydi; (ve ben severdim onu dinsel haftasyle, kr
sal yollaryle), ya da yine: Bu insan tipi eliik bir renge
brnm tr demek gerekirdi.
Dans pay aranm al yaam da, h a tta kent yaam nda
bile. Rambouillet avlanmalar, donatm alar, dinsel tren
lerin usul ve srasna gre takvim yl, kutsal kitaba ili
kin anlar uyarnca Sait-lazareda trenlerin deviniminin,
deiiklie uratlm as.

29

Grlmez yurt, te k y u r t: krsal yollarn izdii bu

yz F ra n sa nn... Devrimler, bir baka yz yaratacak
msnz bana?
Grlebilir kent var: grlemez kent var. Krsal yol
larn tinsel deerlere sayglaryle izdikleri b yz var.
nsan yaamnn tasarlarn a olanak veren o ky yaant
sndan yoksunuz. nk bizler kentte yaln elenceler
yaam aktayz; ve sevi zencilerde olduundan daha az
ilgilidir ocukla.
H er birimizin tm iyiliini alp, bir lhi oluturaca
m ondan.
%#
Sevil kenti sokaklarnda gezdirilen Meryem Ana.
Moskova sokaklarnda gezdirilen Stalin: estetik ayrm,
der Levy... Bundan baka...
Dinlerin ycelii, etkililii, ulalacak tinsel insan
imgesini kurduktan sonra devrimsel sorunlarn ortay a
koymalarndadr. Bu insan bir kez yaratld m, dilediince dzene koyuversin kendi dnyasn.
M arks devrimler, bu dzenlemenin y aratt insan
hesaba katm adan dzenlemeye koyulurlar evreni. (N es
nenin tanrsall).
Ben hi te ulu bulmam bunu : Samanyolu, Samanyolu-

30

nun byk suskunluu, milyonlarca yl sonra emeki s

nfn tarihsel grevine ulamak iin. Bir baka aama
sras szkonusu burada pekl.
Emeki snfn tarihsel grevi, ne anlama gelmek
tedir? Bu erekilii hi doru bulmuyorum.

nsan adna saldrlm akta baz ilkelere, am a insan

kendisini biimlendiren ilkelerden tr byidir. Ve yi
ne her kurtulu ykcdr.
K urduu insan adna hristiyanl ykmak (an ar
istin kam usal kyclk sava) ve kurduu insan kur
tarm ak istediler: ama ite o insandr ilk nce ykm ol
duklar.
%& &

Sol yanlsdr; halk ynlarn sevdii iin. teki;

onlar sevmedii iin. Sol yanlsdr; namuslu ve deerli
ii yere tkrm e hakkna sahip olduu iin - ya da bir
mendil tam a hakkna sahip olduu iin.
Sol yanlym; halk ynlarn sevmediim iin. On
lar severek sol yanls olsaydm (bir baka deyile bu
durum da onlar yeleyerek, nk ayrcalkllarn zarar
na onlara hizmet etmek sz konusudur) onlar bylelikle
daha soylu oluturan yaam koullaryle (yoksulluk, z
veri, hakszlk) savam aktan saknrdm, bilmediim bir
insan konusunda tasarm da bulunmay (tokluk, bencil ra
hatlk. kentsoylu sindirim :) kesin olarak reddettiim iin;
tandm ya da dilediim insann ululanmasn tasarlaya
bilirim ancak. (Mutluluk zaten tketilen nesnelerden ileri
gelmez. Ve aldatlm as kolaydr (budaladr) o kimse ki
dostluu nesneyle olan verimsiz ilikiyle deiir. Eer

32

bodrumunuz ya da at katnz, ey anaristler, bylesi bir

insanlk bitki rts retiyor ve bylesi bir zek ve yrek
cokunluunu elverili klyorsa, keiin hcresini k u rta
rr gibi kurtaralm bodrumla at arasn; aydnlk gzel
yaplara, skntsz yaam a ve hak tan yanala kar.
Ama tinsel uygarlk dzleminden baka dzlemler
de vardr; ve belirli bir yaam standardnn dnsel ya
am a hizm et ettiini dnmeye de hakkm vardr (Des
cartes, yle der: Hi geim kaygsna dmemi bulun
ma m utluluundan yararlandm ...).

Marx, insan konusunda P ascaldan daha az bilgi sa

hibiydi. Sol yanllar, sa yanllar. Pascal karnca yuvas
nn ileyii konusunda daha az "bilgi sahibiydi, am a karn
ca yuvas insan hi te ilgilendirmez.

P ascalm insan (sa ); D escartesm insan (sol). Bi

rincinin gerek yksn yazm aya kalyor i. K avram lar
yksn.
Gezilerinizden, her zamankinden daha kendini da
ta ra k dnen sizler. byk antikonform istler (yerlemi
tre dm anlar): D escartes...
* * *
E er (her sermaye temsilcisinin bir toplum tabakas
rol oynad) kapitalist yap insana olumlu ynde k a t
kda bulunuyorsa, onun apaka ar basm asnda ve ei

33

tim grevini srdrm esinde hi bir saknca grmyorum,

insann kar kendisininkine kar geldiinde dokunucu
bir anlam a brnr o ancak. O zaman basn vc parla
mentonun parayla elde edilirlii fkemi uyandrr.
Ama ikincil sorunlardr bunlar. E er serm ayenin kar,
ulusun - yani insann - kar olmaktan kmsa, o za
man yerini bir baka yapya braksn.

fkelendirici olan: lkenin, uygarlklarn kaltn (ki

dilemeye deer olabiliri temsil eden belirli bir yznn
(belirli bir etkinlikler yapsnn ya da balantsnn - bu
lunacak szck) korunmas, bu etkinliklerin rnlerinden
tek balarna yararlanan ayrcalkllarn (zaten tek ba
larna da deil) korunmasyle raslar grnm esidir; ama
uygarlk nesnenin yaratlm asndadr, yazgsnda deil.

Komnist kesim belki de sosyalist kesimden daha,

fazla tam aktadr ycelik dncesini. nana gerekse
me dyan insann ona ynelmesi bunun iindir ite.

Mademki R usyada kltr ve iktidara katlm ay hi.

b ir ey engellememekte, halk ya da yn, geri kalan gibi,
en az gelimi, en az kltrl, en az incelmi - ve zellikle
ayklarma araya girdii iin bu niteliklere erimeye en az.
yatkn - insasal kategori olarak tanm lanr orada.
yleyse, halkn istemi, ynn istem ve iktidar, zdein ruha bir kabul edilemez stnlnden baka ne
anlam a gelir?
Yalnz... burada halk belki de var olan en stn de
er olarak tanm lanm akta.

Halk, evet, belki de.. Ama yn! Bourgetdeki o az

bozuk kadn hi bir zaman unutam ayacam .

35

Halk istemini sonuna dek izlemek... U tan verici

yanlg buradadr. Halk iin hemen hemen aalatc.
olan istem lerinin gerekletirilmesini deil, yetitirilm e
yi, kavram ay ye tu ta r o.
Aranp taranacak yollar seenler, laboratuvar ii
leri deildir.
Elbette ki yetkili kiiler btnn esi olduklarnca
ynn da esidirler, Ve karlar da. yn insanlar an
lamna geldii lde, ynn kardandr. Ama ynerge
lerini astlarndan m, stlerinden mi almay yelerler? An
lak ve bilgi tarafndan m, ounluk tarafndan m ynel
tilmeyi velerler? Tek sorun budur ite.

yi tiran; bir m itten baka bir ey deildir. nk

onu zorunlu oiarak iyi yaratacak bir ayklanma biimini
bize ngrdrebilecek hi bir belirti bulunm am aktadr.
Ve bizi honut edebilen tek yoldur bu: ancak bir toplulu
un stn eleri ngrp hazrlayabilecei iin baka
larnn mutluluunu, belirli bir haktan yanal, vb... Bir
*yi tiran Mitinin var oluundan trdr, Sovyetler
Birliinde renperlerle seyislerin bilginleri katletmemesi.
Zira onlar tmyle hazrdrlar ldrmeye. Hi bir
eye sahip olmayan ya da elinde pek az eyi bulunan
kimse saltk olarak anktr yamacla. E er ona; Seni,
iinde bulunduun snfa yerletiren kendi budalaln
dr denirse, kendi payna dmeyen bir zekya kar ye
ni bir kin nedeni daha yaratlm olur onda. Ne adna
hayranlk besleyebilirdi ki?

36

lyi tirann boyunduruu altnda hayranlk duymak

tad r o.
Saygnlk sorunu. Hi saygnlk grmeyen insan ld
riir. Bu. zgl olarak insasaldr.

Gidei halk ynlarnca karlannda gzellik ol

duunca can skclk da vardr. Eitim grmemi insan
larn bu, son olanaklarna dek ekinceye koyma, kullan
ma ve yararlanm a gereksinimleri.
Birev ynetimivle yn ynetimi arasnda bir yele
me olana v arsa./, yn ynetiminin - ki kuuk ta ra
kenti bunun rneini sunm akta b a n a - yone m e n
ezicisi ve en haksz olduu kansndaym.

E er birey yn bask altnda tutm am alysa, yn

da bireyi ezmemelidir.
H er ey, Tual tarafndan olduunca, duygusal savun
m aya degin bir seinsel dzlemde tartlm ak tad r,
hayranla deer halk... Bense, ac ekenlerle paylaan
larn genellikle m utlu bencillerden daha arca iyilikse
ver olm alar dnda bir anlam veremiyorum buna. Oysa
devrimimin erei halk m utlu olmaya yneltmek olduun
dan
soylu kive, bilgine ve insanlk dzeyine ykselt
mi olacam halka, en ilkel bir toplumu, bir baka deyi

37

le, bu rezilce zevk ve elence dknleriyle yoksullar toplumunu ne de olsa yeleyemem.

nk, ne aradn iyi biliyorum M alrauxnun; do

kunakllk. Ve unutm akta genlik yllarnn sonusuz gi
riim lerini; ycelik duygularndan, kendisine tek solunu
ma elverili grnen bu iklimden bakasna deer verme
mek iin .dzmecilie kar savam akta. Kentsoylu ben
cillie kar sava. Basm akalpha kar sava. Yoksul
lua kar cmerte fkelenme. Kilit tan T anrda yitirmiliinden kendini tanm lam akta glk eken yeral
t gmtlkleri H ristiyanlnn onda tm olarak srk
ledii her ey. nk bu elimeyi Kilise ya da ncil pey
gamberleriyle kurtarm ak, toplumunu kurarken erekleriy
le eliken sonular hazrlayan bir anarist devimle kur
tarm ak tan daha kolayd kukusuz.
_
H er ey, anarinin bir dnm durum undan baka
bir ey olmadn o rtay a koym akta. W.nin S.nin oluna
besledii bu kin. Ama, eer sorunlarn zmlemi ve
adalete erimise, dilemeye deer insan grnecek olan
W. deil midir? Onun sevdii; acmasnn, hakszla k ar
savan, en gsze olan sevisinin uygulanm a alan
bulmasdr. Bir kan dkclk, hakszlk ve gszleri
smren b ir dnya gerektir ona.
:!< sfc sfc

Erek aralar hakl klar. Evet, ama aralar erekle

elikiye dmediinde. nsana (ya da insanda gzel ola

38

na) savgv salam ak amacyle bir sol devrimi gerekle

tirm ek mi, peki; am a kara alma, saygnl krm a ve
insana ya da insanda gzel olana saygszl dile getiren
atai voluvle deil.

Eitlik zerine dnceler. Doal dzende yeri yok

tu r onun. En gl ve en zeki hayvan egemenliini sr
drr. En gl insan da, en zeki insan da srdrr s
tnln. H ristiyanlktan (her insan Tanrnn imgesi
dir). ondan bir sre sonra filozoflardan varlk kazanan
eitlik yeniden bulgulanm bir gerek deil, bir kavram
dr Gemi bir uygarlka ierilmi olmayp, sonradan ge
lenin k noktas, insann bir eit tinsel arm aanla to
hum lanm asdr o. (En ok bir nedenden tr dorudu .
ounluk bireyden daha gldr. Bu fiziksel bir olgudur,
ama kr gcn tanrlatrlm as nedenine dayanmaz bu
kavram n tinsel bir tohum niteliini tam as; tersine
kr gc lm latrm asm dan trdr.
Her eyden nce una dikkat edelim ki, ee o, bie
yin ynlar zerindeki gcn (byk sanayici) dunla
trm ak ereiyle araya giriyorsa, ynlar zgrlne ka
vuur kavumaz elden geldiince abuk onlarn birey
zerindeki kr gcn lm latrm aldr.Ynlar Betheloty giyotine gnderirken, eitlikten sz edilemez.

A narist Garcia Oliverann dncesi kabul edilemez:

Hi bir neden yotur. der o, byk bir ressamn dok i
isinden daha iyi koullar iinde yaamn srdrm esi

39

iin; eer o. daha iyi resim iziyorsa, daha iyi bir gzn
kalts olduundandr bu. Hi bir deerlilik gstermez
o, bu konuda Din tasarlanm adan, asl deerlilik ta
sarlanabilir? Ressam daha iyi resim izer, bu bir olgudur.
Hayvansal bir toplulukta aslan hayvanlarn en glsdr. Ve egemenliini s rd r r; Bu da bir olgudur. Bizim
toplulumuzda g ya da beceriklilikten baka kriterler
girer araya; zira, tinsel bir im paratorlukta yaam akta
yz ve ozan da bir serm aye saylr. Ama ozan ynn hiz
metinde; niin? Ve niin yn ozann hizmetinde deil?
nsansal tonlumun lml olmas ve br ozanlarn da do
abilmesi iin ozann gcnn dunlatrlm as gerekti
inden. Ama bir ozann hi bir deerlilii olmad iin
deil.
Bu bak as, faizmin bak as olabilir. Ama fa
izm kapal bir ekonomi zerine uygarln kurar. Sen
tezini gerekletirm eyi hi bilmemitir o. Bireyin saygn
ln ve haklarn savunmak amacyle F o rd un budalal
m savunm utur.

nsansal saygnlk... Uakla derebeyi arasndaki o

almaz uurumla kartrm ak talar onu... Soyut bir an
lama brndnde, hizmet etmek onur krc olm aktan
kar... -kar am a vine de insanla smaz.
-: #

Kimilerine saygya evet demek, brlerinin -yaylma

glerinin iinde- lmne evet demek anlam na gelir.
(Tarladaki yabanc otlar melezlemez, bakasnn yerine
gelir. Zaten melezleme iyi otu soysuzlatrr.)

Ne de olsa birinden biri lyor. talyan halkn m,

H abeistan halkm m. hangisini kurtarm ak gerek geze
genimiz zerinde ?

Smrgeletirmen mi, smrgeletirmemen mi?:

Bu deil sorun; ama, smrgeletirildiine gre (beyaz
rkn yaylm as... tinsel g rev ...).. meli m i...
Ve burada y arar kavram girer araya. nk yarar,
bu tinsel grevle ehm ektedir...

A ritm etik, uygulama alan bulmaz bu konuda. Yz

bin kiinin ac ekmesi, bir tek insann acsndan daha
korkun deildir. Onur savyla oalmaz. Yanbamzda
alayan ocuun acsn, boulan yz bin inlininkinden
daha derinden duyan bizler. iyi biliriz bu gerei.

41

H ak duygusu insanna baldr: eitliinki - kurtuk

lar honut eder o ancak.
Adil olmak deildir sz konusu olan; am a insan y a
ratm ak.
Adalete aykrlk h al ve koullarda bulunmaz.
Hakszlk; o forsalar gzeticisidir ki, kendisinden bel
ki 011 kat daha soylu tutuklusuu h o r grr. O nuruna sa
talm M arie-Antoinettetir o.
ncitmek, bir baka deyile haksz olunmak istendi
inde iyi bilinir ki; hasnn soyluluuna varlk veren nok
ta yerilecektir zellikle.
Ben. Gareia Oliverann gr biimiyle ilgilenmem,
hi. Daha iyi bir grme sahibola kimsenin madenciden
daha iyi yaam as adalete uygun m udur? Adaleti nasl
tanm layacam bilemiyorum. Tek sorun udur: Y arat
m ve tinsel yaam en ok hangi yap elverili klacak
tr? Grevleri deieceim o halde, diyeceim ki, ada
let...
Adalet ya da bir sze ballk zerine kurulu onur ko
nusunda da ayn gzlem geerlidir. Onursuzluk; hep de
imektedir. Y aam aktr o. ller iin deeri vardr onu
run. bugn katksz onur yanllarnn hepsi onurlar uya
rnca yaam aya alm akta ve birbirlerine de kin besle
mekte; demek ki onur aa vurulam az olm utur artk.
:{< :jc

Tm kuruna dizme tasarlanyle tedirgin etm ekteler

beni. K uruna dizmek yararszdr; nk dinler inan deitirtm elidir. Ee, inanszlar kuruna dizersem, neyle
kurarm H r i s t i y a n l ? Sonra, bir insann deerlilii yle
sine gsterdii evrimdedir ki... Onun ne olduunu baka
trl bilmem ben.

Brasillachn *, radyo sylevimi onca az ykleyen

lirik dil ya da dokunaklla degin dk dozdan tr
- bir beeni kusuruym uasna - beni sulayan makalesi
ni okuduumda, gelecek bozgunu seziverdim. Zira gerek
bu lirik dil, gerekse bu dokunakllk bir N azice aa vu(*) Saint Exupery'nin m etinlerini lirik atlm larndan tr
her zam an eletirm itir.
Brasillac, Saint Exupery'nin G iraudouxnun istei zerine
Drle de guerre gnlerinde (Yabans sava anlam na gelen ve
cephede hkm sren yatklk nedeniyle 1939 - 1945 savana,
ilk evresinde verilen ad> radyodan yapt ilk ary da k
nam t.

43

rulmus bulunsayd, ne ona -ne de bana gln grnr

d. Bizdeyse, kkl bir inancadan yoksundur. Nasl le
bilirdim, Yaasn Fransa diye bararak? Yksekten
atp tu tan ve ad grnrdm . Ama beriki lebilir.
Heil Hitler diye bararak.
nsel gr alarna ya da seme ilemlere varlk
vermekteyseler de balantsz ve tantlananaz kavram laa
degin yetkin rnekler. B.de M.: Subay olununca, veri
len buyruk yerine getirilir ve susulur. Ve ^.ye fkele
nir.-...: Kii onuru kurtarm a sz verdi mi. donanmas
n bile batrr. Ve fkelenir.
Saflk, berikini kendi adaletinin gerekleri uyarnca
mahkm etm ekte deildir. Ama fkelenmekte. ocuksu
bir oyun sz konusudur burada Bu havlam alardan ho
lanmam. E n gls ol; hakl olursun, der onlar. Hepsi
bu kadar.
E er her ikisi de tum turakl sluba sahipse, Brasllac konusunda yukarda akladm nedenden trdr
bu: liriklikleri inancadan yoksundur: yeterince dil bir
inanca, elikin dilek ynelilerini uzlatrabilirdi, n
k burada her biri, belirli bir onur payndan vazge
meyi kabul etm ektedir. H er biri de sagrsnn ba
lanmasna rza gsterip ; Bilmek istem iyorum ... de
mekte ve M. de apak olan bu geri evirme, C. iin de
dorudur. Avn biimde, Katolik de ncillerin eletiri
sini-bilm em ek istemektedir. Bu iki gz bal kiiden
korkun krebeler dellosu varlk kazanr. Ve hangi
amaca vnelirler, syler misiniz ltfen?

44

Adalet, bir uygarlkta belirli bir insan tipini s r

dren kurallarn tm dr.
Adaletsizlikle ho gremediim nokta, u ya da bu
ayine bal kalnm adk deildir. Bir eylemin kendisine
gre haksz saylaca bir ayin bulunur her zaman. A da
letsizlikte bana dokunan; bu anlatm a yol dramdr.
nsancl bildiriimler dram.
Falan adamn, komusunun ayana bast diye, o
davrana indirgenmesindedir hakszlk; belki de ince
likle, ekingenlikle yorulmu bulunduu halde... Filan
ca ruh soyluluu nedeniyle bir kez Yaasn Cumhuriyet
yazm tr iyine soyluluk nedeniyle tersini de yazm ola
bilirdi) ve hasm lar iin bu szckten baka bir anlam
tamaz. Adaletsizlik, insan cebirsel simgelere indirge
yerek deerleri yok eden Zincire vurulmu kazdr da.
Pogrom 'dur (*) E ler aras dram dr o, oun.
Bir insan tutsaklk ta tutm ak
(yal hizm etkrn
kk dramna, yukardan da olsa, einildii, kendisine
anlay gsterildii derebeylik konutu) ortodoks ve sap
kn mezhepli diye bu insansal blnmelerden yz kat ha
fif bir hakszlk savlr.

Yeniden kazandrn bize, insann Evrenselliini.

V.nin, tanrbilimsel dn giriimlerini m askara
la dken bu makalesinden holanm yorum - ne de Sertillangesn inanszlarn budalal konusundaki sayfala
(*) Yahudi'lere kar
szck. (ev. notu).

giriilen devim i dile getiren rusa

45

rndan. Bu kalem tartm as doal olarak verimsizdir,

denebilir. Saltk bir yasa uyarnca ynetmeliyim kendimi:
H er zaman hasmn dncesinin
en yksek kesitini
hu dnce sadece aa vurulm u bulunm ayp (bir de
li de aa vurabilir), anlalm sa; bunun az ok kusurlu
da olsa, evrensel bir eyin, valin b ir eyin, yle olunca
geree uygun bir eyin imgesini iermekliinden ileri
geldii olgusunu hesaba k atarak dile getirmek.
& fc
Breton, gizi grnrde bilmecelerle kartrm akta.

E er bir gizim varsa, saklarm onu. E er hayret

uyandrm ak istiyorsam , eer kurumluysam, eger isel
yaam ve gurur yoksunluundan tr evremde y a ra t
tm etkilere gre kendimi deerlendiriyorsam, o zaman
zahmetli bir kk bilmece uydurur ve onu aklayp b
brlenirim.
nsanda kendinin honut klnmasndan daha gizemli
hi bir ey yoktur. Kendi rolne, nemliliine, b aarlar
na duyduu o gnl yaknl. Kendisine sayglar sunu
lan budala kim dir? Sadece d olaylarla beslenebilecei
halde, niin tm dikkati isel olaylarca elinmekte?

Mistik mi, elbette, ama ikilem: lmek iin lmek mi.

insanlar iin lmek mi istiyorsunuz? Yaamnz bir an

46

lam tam akszn yaam ak istem iyorsunuz; kukusuz,

am a briin anlam yeterli midir sizin iin? Sizce ulusal b ir
mistiin varlndan bile sz edilemez, nk ulusa gz
da verdirtiyorsunuz. Ona en byk gle kar gelecek
olan (H itler, Mussolini) korum aktasnz oyununuz ge
rei.
Bu bilinsiz, partilerden yana olma isteinden sak
nnz... soysuzlama olduklar iin. Kendi lm nedeni
olacak H tleri bu sfatla korum aktadr Fransz yurtse
veri.
t a l y a - im paratorluk. nsan belki ycelten bu oyu

nu kabul edebilirdim, eer o iperitle oynanmasayd.

Dinsel tohumlanma olmakszn, bi bir g ve an
ta j pay tam ayan insansal ilikiler nasl kurulabilirdi?
Yzylda bir olsa da. H ristiyanln sregelen yemii
Milletler Meclisi bile?
:s s

i'f i

Kendisine ura edindiini besler kiiolu. Dolayl

giriim diye bir ey yoktur. Erekle ara arasndaki ay
rm, sadece i iten getikten sonra geerli bir eitimsel
ayrm dr. Tarihten bir zaman dilimi ele aldmda; son
durum dan nce gelene ara derim. Ama bir baka bi
imde dilimleyebilirdim tarih i; ereim de tasarlanm
bulunabilirdi onun iinde.

47

Evrenin nce tasarlanmas gerekliliine inanrz.

Diyebilirim ki; insann oluumu, rol, anlam konu
sunda benim dndm dnen bir Italyan Katoli
'iyle bamz ayran yalnzca ses farklarm zdr. Bi yer
yz blmnce belirlenen kimseden daha yakndr o
bana. Y urt, tinsel bir ortak kalttr.
iki yzllk; ou kez kendini tanm lam ay bile bi
lemeyen bir utanm adan baka bir ey deildi.
Bir yurtseverlikte baz uygarlk deerlerinin korun
masn pek doal bulurum. Sz geen deerler d lke
lerce olduundan daha ok i evrimce tehlikeye drl
m bulunduklarnda; onlar kurtarm ak ereiyle d l
kelerle balalmas tmyle tutarldr. Yaygn olmakla
birlikte tanm lanm as g bir bencillik zerine dayail
yurtseverlik bir anlamszlktr.
E er komnist, falanca X. ..'in emeinin karl
sermayece denmekteyse; o hem kapitalist uygarlktan
yararlanm akta, hem de ihanet etm ektedir ona. Eer
emeinin karl Sovyetlerce denmekteyse, satn aln
mtr O. Byle dnr konform istler (trelere kr
krne bal kalanlar). Onun yaam a hakkna sahip ol
mad sonucu karlabilir mi bundan?

Eer beratlar, berat iletmesinden daha az gelir sa

lyorsa; zeknn tccarlarca smrlmesi anlamna ge-

48

leeek yerde, ynetimin tretim i dllendirdii ve en azrak dehann yneticinin dehas olduu anlamna gelmez
mi bu durum ?

nsan ne denli daha fazla kendisiyse, o denli daha

ycedir. U rasna kar tutku duyup, aa kesicilerinin
lhilerini okuyan oduncunun, irenmeyle (*), iskam
bil oyununu kendine bo vakit ura ve yaam anlam
edinen oduncudan daha yce oluu bir doruyu dile ge
tirir. Bununla birlikte Fransz biyoloji bilginini Ameri
kal i adam na yelerim. nsansal aam a srasnda bence
niin daha yksek bir k atta bulunduunu ilkin tamlamakszn. Ama meslek tutk u su girmez araya. nk i
adam, satran oyuncusu rneince, bilano stratejile
rince tmyle tutkulandrlm ve coturulm u olabilir.
Gzlemlediimde bilmezlik edemiyeceim; biyoloji bilgi
ninde ok daha zengin bir zdein tutkulandrlm ldr.
Ve M ozart dinlemesinden tr sitem etmeyeceim ona,
tam tersine. H er ey birleir, tm ilikiler bilgiye hizm et
eder (belki de krsal yaantnn hizmeti dokunm utur
Newtona I, ve M ozart da biyolojiye yardm edebilir.' E l
den geldiince kendi olunmaldr; ama kendi nsel bir bi
imde snrlandrlm deildir. E er gkbilimci oduncu
lua koyulursa, yldzlarn grnm karsnda cokuya
kaplmasn anlar ve bu iki insansal durum arasnda hi
bir ayrm yapmam (Oduncununkiyle gkbilimcininki).
Oduncu yalnca daha engin grnr bana. D aha in
san. Bylece, eer o, dua etm ek ya da sevmek, ya da a
rab ta tm ak gibi aa kesimini hi etkilemeyen yaantCs ) Szck okunamad.

49

la n tanyorsa; daha bir zengin insandr, kesim srasnda

onun aalarn kesimi hizmetine sunduu. Bir beyefendi
olm utur artk o.
F aist gr biimi: Niin oduncuya gkbilimi re
tiyorsunuz? Gerekte berikinin ona gereksinimi yoktur,
ama bir baka insan varlk kazanacaktr.

Yeryznde ulusuluk sorunu iki dzlem zerinde

tanmlanabilir.
Bu kimselerce yeniden gzden geirilen tutum sal (eko
nomik) sistem her eyden nce, her lkenin tanm gere
i dardan aldndan daha fazla alma saati dar
satm asn ngrm ektedir ki bu da apaka olanakszdr.
Bu temel atkdan deiik elimeler ve sistem kesil
meleri kar ortaya. Ho karlanm ayacak gm rksel y
netmelik dzenlemelerine eilim, ulusal duygular ileden
karr. Gerekletirilen bu snrlam alar sonucu; iki ay
rml ulus kavram yeryz kabuu zerinde kar kar
ya getirilm i olur.

Fransa, ngiltere ve A.B.D. gibi, kendileri iin bir

lke: imdiden tamamlanm bir yurtluk saylan ve bes
ledii nfusun kendi doal zenginliklerine uygulanmas
gerekliliini gsteren uluslarda: Bu nfus yzlmne
deil, ama tarm sal, h a tta sanayiye degin olanaklara
bal olmaldr ki. bu son durum gerekletiinde r n
lerini deiebilecektir de. Bir lke, nfusuna fazla sun

50

mas sfatyle zengin - az sunmas sfatvle yoksul diye

nitelendirilir. Kendiliinde zengin ya da yoksul bir lke
kavram hi bir anlam tamaz. Kendiliinde gl ya da
gsz oluundan sz edilebilir mi ? Elbette ki evet.
talya, Almanya ya da Japonya gibi henz ngiliz l
ke kavram na hi katlm am bulunan misvolu lkeler;
yklendikleri nfus, tarm sal potansiyellerle tarm sal de
iimler toplamn at iin yoksuldurlar. Buna kar,
bu insan aknln ksmaya vnelmeyip, ocuk tler
ler. Bir im paratorluk kurmak, bir uygarlk yaym ak, so
nu olarak savam ak iin ocuklara gerek duyulduun
dan. Hi bir dinsel kkene dayanmaz bu davran; zira
ngiltere Alm anyadan daha dindar bir lkedir. Bu dav
ran, kkenini bir misyon kavram ndan alr: Pangerm a n ch k r5) , Bir Sar rk Dousu. Roma m paratorluu.
Smrgeletirecekleri lkelere yerletirm ek ereiyle o
cuk saylarn artran bvlesi uluslar elbette ki daha son
r a yeni lkelere sahip olma gereksinimindedirler. yle
olunca, lksel birlik hi bir vakit tam am lanm la erimeyecektir. nk A -f- a lkelerinde ayn misyon kav
ram tohum layacaktr insanlar. Pek yaknda A - f a - f b...
ye gerek duyacaklardr. Bir baka deyile, hsl tm yer
yz yuvarlna. Bir yanlgya dmlk nedeniyle
deildir hakszlklar bu kez de. Bu konuda yaam yasa
larn izlediklerini ve evreni ayklanm aya baml kldk
larn ileri srebilirler. Salt ycelik dncesinin insana
ve evrensellie olan bu vnsemeye enginlik verdii
ni ileri srebilirler. Yalnzca kendisi olmaya indirgenmi;
al ve kulbesiyle yetinen: kendisine den dnce

D ) Alman rk birliini savunan siyasal sistem . (ev. notu).

51

payn, evrensellikte gz olmakszn kabul eden insann

honut bir insan olduunu geerli bir biimde ileri sre
bilirler.
Bir Ate Ha (*) yanls ya H itler'i ya da Mussoliniyi koruduu vakit; bir kar pay k arr elbet bu dav
rana: yararlarnn korunmas yolunda iyi rneklerdir
bunlar. Ama grdk ki; kar pek az eyi korur. Ve ko
rumasnn y arar gzetmeyen blmyle, bu ulusu ken
disiyle elikin grnr ilkin. Vc gerekte, eer ncelikle
gereklemesini diledii ulusunun yceliiyse; komular
mzda giderek kabaracak olan bu yaylm a trn engelle
meye ynelmelidir. Yenici talya, yenik bir talyadan
ok daha gldr Tunus saldrs iin. Onun Roma im
paratorluunu kurtarm ak ya da kurm ak ereiyle insanlar
oluturm aya vnelik eilimini azaltacak olan - bu denli
verimli olsa da - Habeistan yengisi deildir. Bylece, iki
soydangeme dman kverecektir karmza.
Gerek ulusu, yalnzca yurduna kar belirli bir
sevi duyan insan deildir. O, her eyden nce, belirli bir
oyun oynayan insandr. Bir baka deyile, kendisinde be
lirli bir insan tipini k u rtarm ay a alandr O: evrensel
olmaya yneleni. Yaam iin savam aya ve ayklanm aya
yneleni. Balla (belirli bir biimi), zveriye yneleni.
Kendi yceliini m paratorlukla simgeleyip, kendisini bu
m paratorlukta duvan. Belirli bir zsaygy ksacas. Ve
bir oyun oynamak iin iki kii olunmak gerektir. E er
komu bu ovuna inanrsa: o insan da kurtarlm olur.
(*) I. 1927 ylnda yarbay La Rocque bakanlnda ku
rulm u eski savalar rgt. nceleri yalnzca sava ha sa
hiplerine ak bu ar sac rgt giderek yaylp, 6 ubat 1934
olaylarnda ar basmtr. (ev. notu).

52

Evet, am a b ir insan tipi. Ve ite yine burada ne den

li soylu olsa da bir kavram zaman amna uram bulun
m aktadr; nk insann ycelii san atta, bilimde, k itap
lklarda da toplanr. Oysa bu misyon kavram korku ve
rir ona; misyon yolu bundan byle krp geirici olduu
iin. Oyunumun bedelini bir savala pek pahalya derim
gnmzde. Ve pein olarak, yarattm ileri srdm
insan ldrrm . Toplumsal rgt geliip, varlna ye
ni eler katt iin pek ortadadr buradaki atk. Byledir fizikinin evreni; llerini yetkinletirdiinde. B ir
birini elmeye balayan verilere sahiptir o artk.
Ve yine burada yapabileceim tek ey. bir secidir.
Bana, hakl ya da haksz olduumu tantlayabilecek hi
bir kant yoktur.

* * *

Tek insanca ilem uzlatrm ak ama bir yeni kav

ram sal sistem araclyle uzlamazlk giderilebilir ancak-.

spanya Hepsini ayn oban pelerini altnda birle

tirmekle yaralarn tm ar etme hevesi gdlmekte. Delik
lerinden dar uratlan tm bu sanlar C.vene ka
vuturulmal.
Temelinde bir olaanst anlayszlk, bir usz bu
caksz olgular bilgisizlii yatm akla. Hi bir faist Sons
la sehlague des Nazs (*)yi okum am tr; bir halk
cephesi yanls <**) N ouvellistein Ispanyadaki pek kor
kun kargaalklara degin makalelerini okumamtr.
(*) Nazilerin falakas altnda-. (ev. not).
(*1 M ilitan olarak anlalm al. (ev. notu).

54

nanlmaz derecede birbirini tanmazlk.

Ate Ha, Halk Cephesi. Bir hi iin deil, ama zaten

tutarsz olu biimleri iin dvmekteler ksacas.

Onlara dile getirdii bir politik gr yznden

Mermozun ansn kirletm ek iren bir eydir dedi
imde; benden bu dncemi aklamam isterseniz, size
verecek yantm bulunm ayacaktr. nk akla uygunlu
un hi yeri yoktur burada.
Bu konuda dnce yrtm eyi reddediyorum. Bir
sei yapyorum. Diyorum ki; nsann, dncelerinin te
sinde sayg grd bir uygarlk. te benim uygarl
m. Bu aksiyom dan yola kyor ve ona ulamyorum
nsanlarda evrensel olandan tadklarn aryorum , iin
de gezinebileceim yce bir im paratorlua gereksinim
duyuyorum nk.
fkeli bir tutum la sz ediyorlar darya gten.
Bense uek anlamyorum bu davran. Zira, eer yurdu
mu koruyorsam, o bir uygarl, baz kavram lar, bir di
li, bir belirli insan tipini temsil ettii iindir. Beni yurdu
mu kayrm aya gtren neden; insanlar arasndaki or
tak deerlerdir iveleri deildir herhalde. Provans'llarla B retonlar da Franszdr.

55

Ama yurdumun blnd varsay lrsa; ierii bile

deimi szckleri konum aktan baka benimle hi bir
ortak yan kalmayan bir Fransza oranla; benimle ayn
dinle, ayn treyle, ayn deerlerle yetimi bir yabanc
y kendime daha yakn bulman olanakldr. XX. Yzy
ln bu alk yurtseverlii gerek deerlere dayanm ayan bir
takn rlmdan baka bir ey deildir artk. Bu da salt
giysi rengi zerine kurulu ve gerek benzerlikleri nem
semez bir coku anlamn tar.

O, sol yanlsdr; ynlar sevdii iin. Bense, onlar

sevmediim iin.
nsanlar severim ben.

ANLAK VE DL ZERNE

Kii olarak bir dile sahip olmakla, nasl bir ra h a t

la kavuacaklarn anlatam am insanlara. Belirli baz
kavram lar arasnda yer almakla, evrenin kendilerine ne
denli aydnlk grnebileceini anlatam am ; yaam larn
D escartes'ta nce srdrm bulunanlara.
Kendi nitelii gerei dzensizlie inanm akta insan
lar; D escartesta nce doal elimelere, doal kark
la inanabildikleri gibi. Analitik denklemin bir bak bi
imi olduunu bilmemekteler. Sama n yasalarn elde
etmeye, terim leri badatrm aya alm aktalar;
dze
ninde samaln yer almayaca bir dil bulunabilecek
ken. Ayn olayn ayn zamanda hem sama hem ussal,
hem kark hem anlalr, hem elikin hem de balantl
olduunu bilmemekteler.

Toplumsal ve ekonomik bilimlerde insan belirleyen

bu kavram a yeteneksizliini aklamak ereiyle imdiye

60

dek onca malzeme toplayp, onca m it oluturdular ki; bu

etkisiz gr biiminden glkle vazgeebileceklerdir...
Gerekten yabans olurdu, insann salt diliyle d ev
reni kavrayp, balantl klmasna karlk, kendini ve
kendi z yaam na deineni kavrayp balantl klamamas...

Y aratm aktan beni peinen ylgya dren: ne diye

ceimi bilmememdir, daha bir kesin olmak iin, form le
edilmemi evrenle bilin arasnda kprm nasl kura
cam bilmememdir. Bir dil tretmeliyim kendime.

Bazlarndan onlar yarglam ak zere kendileri

ni ya da iine daldklar yaanty formle etm eleri isten
mekte. Ve ite belginlikle, dnmenin en g yaratc
ilemi. Yaamlarn srdrrken gzleyiniz onlar. Beriki
ne baknz, hastabakc ya da anne ama dinlemeyiniz
onu. Evreni kavrayacak kategori olarak, m asasnda g
zme ilien o hafif dergiden yararlan r ve ondan ren
dikleriyle dnyada vardr o.

Bir lke hi de gazetecilerin ileri srd gibi poli

tikaclarnn kurban deildir. Evreni kavrama ve olay
lar dzenleme yeteneine sahip bir kavram sal temelden
yoksun bulunuunun kurbandr o. Politikaclarn
da
bakalar gibi baml bulunduklar bir dil sorunudur bu.
Kavram kurm ak politikaclara dmez. Dnrlerin ii
dir bu. Ancak onlar ynetir evreni.

61

Becerikli olunabilir, ev et( belki, am a ancak bir dile

baml olarak becerikli olunur. Grnlere dayanla
rak , becerikliliin evreni ynettii sanlr; gerek yne
tici dil olduu halde.
Karmakl kaldrdm, derdi Hitler. D orudur bu.
Ari kavram karm akln nne geer. Bununla birlik
te, yine de karmakln nne snf kavram nuki kadar
kt bir biimde geti. Ama, insan dnyalar onunla il
gili olarak kendilerini yetkince dzcnleyinceye dein, o,
doru grnm eyecektir zorunlu olarak insanlara. Emeki,
Marxtan varlk kazanm tr.

Hitlerci balantnn Alman d iin yeterli olmas,

bu dn ok ey gerektirm ediini gsterir sadece. Bir
baka deyimle, Almam bilin aam asnda pek yksek
bir dzeye ulaamam bulunduunu. Kald ki, retisinin
zellikle bir sentezi andrd lde inan deiimi g e r
ekletirebilmi olduunu, H itler kendisi itiraf etmiti.
Bir dogma zerine kurulu bulunm ayan talyan devi
mine gelince, onun baarsnn nedenleri daha da aktr.
Anari yaylp dal budak salarken (zira Stalinci anlamda
komnistlik sz konusu deildi hi) bir yada da ken
di kartn kurm aktayd: Dzene doru ynseme. Bir
anari ordusunun yan sra bir dzen ordusu da biim
lenmekteydi. Ve bir zde atm ann tek nermesi z
m zorunlu klar. nk, asker ve eit tinsel ve zdeksel gteki savata; dzen mistii zerine Kurulu ordu,
dzensizlik ordusuna stn gelecektir. (Dzen bir y e t
kinlik olduu iin.)

Yoksa faizm, Stalinci bir komnistlii bylesine ko

layca yengiye uratm olamazd (spanya olay).
Bir toplum iyi kurulmu olduu ve dengelilik du
rum una eritii vakit, her ey bir devimsizlik iinde
bulunduundan, gze grnmez bir biimde oluur. E er
falanca kular sadece mzikle, renkle varlk kazanyor
larsa, dengelilik durumunda olduklarndan z ederim
Ama onlarla beslenen akrdoan kuunu kaldrverin;
tm ekininizi krp geirdiklerini grrsnz. Yatk de
nizin gc de byledir: Su bendini kaldrm aya greyim ...
nsann savatan holanabilecei yargsna varm ak
ta glk ekeriz; ve ulusun biri savaa koyulduunda,
bir Hitler lgnl uydururuz. Szcklerdir ykm mey
dana getirm i olan. Oysa tam tersine szckler baarl
klmt mucizeyi. Sreklilik tayan gzel yaplarn tanrsnca ynetilmekteydik. Deniz ktlesini dengeler onlar.
Gerekte, szckler unutulursa, doymazcasna obur
ve skk b ir dzende yaayan insanlk tr, kalabal
az ve yemyeil lkelere doru iniverir. Bireyler kurban
olur orada, am a evrene, ya da bilinten yoksun yaayan
doaya vz gelir bireyler. Ne de olsa, szcklerden t
rdr, taly ann Tunusa saldrmay, talya'nn kor
kakl. Kendisine sava sevdirmeyen bir tinsel yap (ya
am a zevki) tarafndan ynetilmektedir. Mussolini, bir
szckler yengisi deildir. Ve zaten Alman saldrsnda
ilk kanmza dokunan, baz tinsel simgelerin hi hesaba
katlm am bulunmasdr. Hollanda olaynn
Almanya
olayn dengelememesidir. Kanmza dokunan bir dil a
trtsdr.

63

E er insanlardan gelen lm kabul ettiren bir dil

f Hitler) t retebilirsem, doaya kar saylmam. Doa
kabul eder onu. nsan trnn eilimlerinde bulur kk
lerini benim dilim.

nce budalalarn karsna kardm paradoks e

lendiricidir kukusuz.
Bir tan niin dtn bilir misiniz?
Evet, yere doru ekildii iin.
ekilmek nedir?
Bir eye ynsemek, bir eye doru ynelmektir.
ni dorultusu sz konusu olduunda, bir eye
doru ynelmek ne anlam a gelir?
Dmek.
Bir ta dt iin mi der yleyse?
Ve siz kendinizden honut musunuz?
Nevvtonun ya da Einsteim dnsel ilerleyi yolu
nu karrm budalalarn karsna. Ve bundan; kavra
mak, genel bir fenomene ulam aktr, sonucunu karrm.
Belki, ama belirli b ir ada ne Newton, ne de Einstein
budaladan daha iyi kavradklarn ileri sremezler. G er

65

ekte aa kardklar yaplardr sadece, am a hi bir

hakikate ulaamamaktadrlar. Budala da aa karabilmiti bu yaplar - hem de balcalarm. Rengi ne olur
sa olsun. V e... e olursa olsun. O da balam aktayd bu
tan dn daha genel bir fenomene.

Y aratc ilem, yap tipi deitirme olanana daya

nr ki, bu da yaratcnn sz dzleminde szcklerin, kav
ram sal dzlemde kavram larn aldatm asnn kurban ol
mamasn gerektirir. Yalnz bantlar gerektir. Ama
her karm ak rgye deiik alardan baklabilir.
Krmz bilgisini souk bilgisinden ayrdetm i bulu
nan ilkel insan, Newton ve E insteinkkine benzer bir
katksz yaratc ilem gerekletirm itir. Bir gr a
s olgusundan baka bir ey olmayan bu ikiye ayrm av
kurarak d evreni yalm latrm tr o. Kurulduu andan
balayarak bir gerei dile getirir ancak bu ikiye ayrma.

Ruh zm: Szgelimi houma gideni ya da bende

honutsuzluk douran dorudan doruya bilmeme ola
nak yoktur; houma giden ya da bende honutsuzluk do
uran, bir imge olmayp, bir yapdr. Bir yap, hi bir
vakit bir yapdan baka bir biimde dnlemeyen
(onur gibi) bir szck rneince belirticidir. Berikini a
a kardm ua (ve forml biiminde dile getirdiim de),
yap olarak paralarm onu belki. Ama, ne olursa olsun
bir bilin ilemi eklerim ona: oysa daha nce hasn g r
mezliimden (formle etmeyi bilmezliimden nasl a ra
ya gireceimi bilmemekteydim.

66

Bir yapy paralam aktan sz ettiimde, bir keyfe

bal andrm n kullanmna doru kayveririm ;
am a
bylesine komu bir andrmn bir gerek pay gizlemesi
her zaman iin olasdr. (Ve bu da ard arda balan ne
deniyle belki).

Kavramsal hakikat dzeninde bir nevroz iyilemesi

ama alndnda, libido iblisten daha verimli bir kavram
dr. Belirli bir tinsel iyileme dzeninde iblis libidodan
yedir. H akikatin kesitleri, sentezleridir szckler. Be
lirli nosyonlar kendi aralarnda badatrrlar. Belirli
bir dzen yaratrlar. Ve libido da iblisten daha fazla saltk
anlam tamaz. Temel kavram buradadr.

Dil her eyi srklem ekten ya da her eyi iermek

ten uzaktr; ad konmam ve sayya vurulmazl ku
ku gtrm ez yaplar bulunduu iin.

Bu adan baklnca, ruhzm hi kavranlm a

maklndan zorlayc bu btnlerden birinin bilin yoluyle salgndr.

Bir yapy paralam ak olmamal ama: iimiz onun

adn koym ak...
Ruhzm: Balca konusu, olup bitenlerin anlam
nn aratrlm asdr. Bir dn anlam nedir? Ve bu pe

67

kl da doru gibi grnr. Bir davrann anlam nedir?

Ya da bir ozanca imgenin? Ruhzm (belki de bunun
pek bilincine varm olm akszn) bir o rtak l dn
beslemektedir. (Birey duygular ve davranlar ola
rak son derece yalndr; kompleks diye adlandrdmz
kskanlk ve eliaklk karmn dile getirmeye elverili
sfatlara sahip olmayan dil karm ak bir duruma sok
m aktadr onu sadece). yle olunca, grnen simgeler ar
dnda bu ortak ly bulmaya alrm.
Hem bilind'mn hem de cinselin itilimleri kura
mn ele alyorum imdi. (Eer birey tekse, brlerinde
olduunca cinsel dzlemde de bir simgesel yanklanmaya
ularm ). Ama bir nedenin neliii bilmemekteyim.

Ortamn psiizm zerine etki yapmamas olanak d

dr. Daha erken bir ayrlm aya bantl olarak yazgla
rn birbirinden ayrmllk gstermesinden uranlan itilimleri daha nce kayda gemi olup, raslantya dayan
m adklar sonucu karlamaz saltk olarak. Zira, ayn
alan sz konusu deildir artk.
Yapk ikizler olaynda, kout itilimin ayn elverili
durumdan ileri gelmemesi pek olasdr.

insan. Her ey znel ve psiizmle bantldr. Ac

bununla birlikte grece olup, yaanm akta olan izleye
cek am imgelenmesini gerekli klar. Yumruk darbesi
kurun, beklenmedik elektrik boalmas ac vermez. Ama,
onlarn annda gelecee izdm, koruma igdsdr
ac veren. Bylece, boumann yeinlii ac duymaz k
lar.

68

Baz psiik davranlar da korum a yeteneine sahip

tir. Onursuzlua kar dikilen joyeux *) nn direniini
zdeksel zorlam ayla krm a yolu pek um ut verici deildir.
nk, ilkin yitirecek hi bir eyi olmadndan, zindan
onun iin dinlenme anlamna gelir. nk, kininde bir
ac duyumsuzlatrcs bulur o - onu aa vurm ak ere
iyle kendisini sakatlam ay bile gze alabildiine gre.
Bununla birlikte, psiik yoldan kendisine ulalp, kskv
rak balanabilir: bylece,... zerine stnlk salamann
nemi kverir ortaya. H erhangi bir psiik, kaba yanlg
ya dldnde, tm otorite yitiverir. Gizemli oyunun
herhangi bir kuralnda yanlg bulunduunda, ii mas
karala dntrmek demeye gelir bu. A rtk hi bir
ceza yklan dzeni yeniden kuram ayacaktr. nk bun
dan byle, her ceza bir otorite anlatm olarak deil, am a
bir gszln aklanmas, bir acnacak gdm
olarak kabul edilecektir. Bakan, inanlnn erdemi kar
snda acnacak bir ac verenden baka bir ey olmaya
caktr artk.
Ruhzmne her eyden nce edeceim sitem ; h er
zaman kendisinden yararlanm am akla birlikte, berabe
rinde srkledii o gizli tutulan, bililiye kar kan
bilinalt nosyonudur. Ona gre, dncenin ilemleri bi
linaltnda da aa yukar zde biimde, ama bir ba
kasnca. ipucu vermeyen gizemlilii iinde gerekletirilircesine oluurlar. Biiinaltmm kendince dile getirdii
(O A skeri argo dilinde Afrika- taburlar denen Fransz bir
liklerinin erlerine verilen ve neeli anlam na gelen ad.
Cev. notu).

69

herhangi bir eyi ayklar ve onu simgeye dntrrm .

Elbette ki abartm aktaym . B ir ruhzmcii kar
gelirdi bana. Ama ben dnyorum ki, bilinalt hi bir
biimde biline kar kamaz. Bilinalt bireye varlk
veren yaplar btndr. Bilin bu yaplara sz katego
rilerini ekler. Duygularm ve dndklerimi simgeler
le aa vuruum pek doal bir biimde olur. En byk
anlatn eilimi yasas olarak yapm a en uygun den,
onu eksiksiz biimde anlatabilen simgeyi seerim. Bul
macann szcn, gerek nedenini unutabilirim ; ama
tek gerek olan yapy deil. Bu yapy, tarihsel geregi
dndaki imgelerle anlattm da, ortaya kan itilim g
rnm bundan ileri gelir. ocukluk amn tm teki
olaylarn unutabilirim : her eyi unuturum , beni etkile
mi olann dndaki her eyi. E er beni etkilemi olan
anmsyorsam, anmn bir yapdan bakasn a kar
mamas pek olasdr. Hi bir eyi geri evirmediimde
tmyle bir olguyu anmsamay baaram yorum ; bilin
yolyle yksekten uma davran bende, yapdan gelen
den daha az iz brakt iin.

Bir yap, bir isel zorunluluu ifade eder - onunla gerelenmitir. Tm simgelerde bu zorunluluk bulunacak
tr. Simge, bir yapy grnr klan giysidir.

Ruhzm: Duyduunu formle etmek ister insan

Onu formle etmediinde, davranlar tretir.

Makinecilik yoluvle evrim, belirli bir yamyle, insan

lk iin bir ykmdr: insan kavram uygarlndan uzak
latrr.
H er zaman insan tipini kendisine kavram sal bir uy
garlk oluturm a olanan bulamayaca abuklukla
deitirir. Aslnda aamasz makinecilik ve teknik, y ara
tlmas olanakl insan tipini karnca srsne deil, uy
garla ulatracaktr.

Gnmzn insan, m aara insanna gre biyolojiye

ilikin deil, kavram sal bir geliimdir. Eitim , retim
den nce gelir: insan k urar o.

retim ve eilim sorunu. Bir genin alarnn top

lamn ve buna benzer eyleri bilmek insan olmak mdr?

in san olmak, verimli kavram lar gmsyle tohum lan

m olm aktr: ite insansal ilikileri belirleyen yeryz
kabuundaki bu olutur en nemli olu. te bunun iin
Mermoz dostluklar politik dostluklardan nce gelir. Duy
gusal devimleri belirlerler, tm psiik yaanty belki de.
Maara insaniyle Ingiliz centilmeni arasndaki aynn ku
rarlar.

Gerekte uygulanan; hi g sarfetm eden retmek.

renciye, kendisine bir slup, bir ruh biimleyecek yolu
gstereceimiz yerde, onu sradanla hazrlayan bilgi
ykyle dolduruyor ve bunlar da ada m arifetlerm i
gibi ortaya koyuyoruz.
Tek eitim yn: slu p vermedir. retin.de nem
li olan, elde edilmi bilgiler yk deil, kavram a yetisi
vermedir.
Tinsel sorunlarn bir esi olan bu temel sorun bir
yana braklm akta gnmzde. Oysa slup ruhun ken
disidir. Ve ruh da. kendisine bir slup dvp ilemekle
yaratlabilir ancak. (Kylnn bir slubu vardr). G
nmzde retilmekte, ama eitilmemekte. A rtk acy
bile ekmesini bilemeyen insan bir bulamaa dnmek
tedir (Bilince varmak, bir iislup edinmektir de dene
bilir. 1

slupta giriim vardr ve ite odur eylem olan.

72

Bulgu diye bir ey yoktur belki. Bulgu aklamay,

balamay, dzene koymay (tmdengelim dzenlemeye
ve kavram lara gre bir belirli dzenlemeye doru yne
lir) dile getirir yalnca belki de. Ruhzmnde; hi bir
ey bilinmez, zihinsel arm lar evrimi ortaya karl
m tr sadece. Bir srekli akm varl formle edilmi
tir sadece, ama akmn ynelii bir gizem olarak kalm ak
tadr; bilimde dayanak, yndr, ite odur yaratc eylem.
Grnme anlamn katlm asdr o.

Bir bulgu bir kavram n yelenmesi olup, bir yn

tem ve bir dnme yolunun geliimi sonucu bulunmakl
nedeniyle hi bir vakit <apak deildir. O. varln
verimliliiyle hakl klar ancak. (Ynteme kar gelir.)
ada bilimin giderek arta n karmaklna ters
dtm zam anlar bilimin gitgide gletiini sezmek
teyim.
Oysa doann irdelenmesine giriildii alarda, bu
gnknden daha da gt bilim. O sralarda konuulan
dile gre daha da eliik ve karkt.
Bir yeni dil gerekm ekteydi .

Dolamn, abukluyle bir grevi gerekletirii

olgusu bulgulanmaz, tasarlan r sadece o.
Oysa kan dolam bulgulanabilir. Ama burada gz
lemlenir deyimini kullanmak sz konusu deil midir?
Szgelii, bir cinsel sorunlar an ah tar ya da, daha
yalncas, dili var mdr? B ir baka deyimle, bulgu ie

73

riye doru yoklama yoluyle mi, evvelce aa karlm

apaklklarn yeni kavram lar uyarnca yeniden kmelendirilmesi yoluyle mi gerekleir?
Hangi noktaya dein bir bilim sadece bir dil olma
niteliini tar?
Gzlemlerimin kendileri ne lde kavram lardan ba
m szdrlar?
Gzlemlediimde ayrdederim. B aka t rl ayrdetmeyi dnm olmazdm belki.

Sorun: Gzlem gereklerini ortaya karm aya nasl

varlr (yukarda aklamas y aplm t) ?
Bildirilerde deimezlerin varlndan (yani yzle
rin) sz ederken aslnda grebildiinizden baka d ev
rene ilikin hi bir ey bilmemektesiniz.
Kavramn bende varlk kazanmasn beklemekten ba
ka yapacak hi bir eyim yok. Gidip onu arayacak bir ba
ka araca sahip deilim, izlenmesi gerekli yolu gsterm ez
o*ve bu onun yaps gereidir. Yeni dilde anszn gerek
leen edimler, bunlarn sonucu belirlenen daha engin bir
genel aklam adan baka bir ey deildir o.
K avram lar sz konusu olunca, bir dilden tekme us
lamlam a yoluyle geemem.

lkeye ulatran, yelkenleri dolduran esimdir. Oysa

esim ne lkedir 11e de yelken.

74

Mantk insansal bir kavram dr. Bir neden bulduk mu.

yetiniriz onunla; baka alanlarda bu oluun ayn zam an
da baka nedenlere uygun dmeyeceine inanmamz ola
nakl klacak hi bir ipucu bulunmad halde bile.

Aklc bir aklama, aklc bir eletiri, aklc bir ta

ntlama, h a tta aklc bir savunma bile kaleme almam ola
nak ddr - gerek diye bir ey olmad iin.
Sadece dilimi -evreni kavram aya daha yeterli olaraknerebilirim. Grnz, yarglaynz ve seiniz...
lk anda beni yadsm alarna karn, gene de k tu tan
dile inan besler insanlar.
Aklcu olanla aklla dile getirilmeyenlerin arasndaki
ilikiler. Budr gerekte sor.

H er kim ki elimeden ekinir ve mantksal kalr, ken

dinde yaam ldrr (H er kim ki olu tedirginliinin s
tesinden gelmenin acl abasn gstermez, dourtucu ol
may geri ev irir); her kim ki kendini evrene -formle
edilemeyen evrene- balayan gizemli olutan kayg duyar;
her kim ki formlden baka bir eyin peine dmez, yal
nzca formle edilebilenden y ararlanr: daha imdiden
ayrlm tr yaam dan o.
Acnacak samalk: Hi anlam ayan ocuklar -demek
istediim- yalnz onlar anlar.

Kii kendini a a r amaz ulat evrenseldir - ve in

sann ycelii. Hi bir soylu davran bilmem ki akla uy
gun olan zerine kurulsun.

75

Konumada dzen gerek: sama bir deyimdir bu.

Bir konuma yaplr yaplmaz, dzene dnverir. Bu
dzen yoluyle baar kazanmada ustalk bulduklarn sa
nrlar. Ve vaamdai nce dzenden balarlar ie.

Doann yasalar iin de byledir. Dzen her eyden

nce doann anlatmdr.
H akikat bulunmaz: yaratlr. H akikat aklkla dile
getirilendir (ve aklnz kavram sal verimlilikten do
ar).
Gerek yaratclk kavram saldr. Bundan tr hi
bir zaman aklla aklanamaz. Dile getirdiiniz hak ik at
konusundaki dncelerini sorunuz insanlara; yetersiz
olduunu greceksiniz. Sizin hakikatiniz varlktaki yeri
bakmndan hakikat deildir henz. H akikat olmas iin
onun gcn yaratm aya yetkili olmanz, hepsine kar
gl olmanz gerekir.

H akikat metinde deil, metinin topografyasnda bu

lunur.

H akikat, kantlanm elan deil, varlyle etkili olan

dr. Y aratlarak var edilenler balangta grnm eyen
lerdir. lkin reddedilir .daha sonra zorunlu yaplara
dntklerinde grnrlklerini yitirip, apaklk olu
verirler.

76

ki k art erek, ayn zam anda insanda ayn insan

yaratabilip, gerekletiklerinde de onu d krklna u
ratabilirler. H er anlamda, tm evrimler ihanete uraya
caklardr (ihanet derken, pimanlk duyulacak bir biim
deiimini deil, yalnca, nceden bilinmeyen, belki de
m utlu bir biim deiimini belirtmek istiyorum. Kelli ko
ullardan hangi insann varlk kazanacan zihinsel us
lamlama yoluyle kestirmek olanakszdr : gelecek tasarlanam az).

elimelerden kurtulm ak iin iki yntem vardr. Bi

risi, hangisi olursa olsun yaln bir sistem tretip, onun
hakikatinin kartna yanl dnce adn koymaya da
yanr. Tanryla eytan aka tasarlayan banazn evre
nidir bu. Stalinci ortodoksun evrenidir bu. Aka ynel
tildiine gre, bu evren aracsz eylemi elverili k d ar ve
kolaylatrr. Ama sapkn mezheplilerin katliam srp
gider ve bu sapkn mezhepliler de sayya vurulam ayacak
kadar oktur; nerilen otorite saylacak deerdeki kitap
her eyden nce banazlkla ve ayn derecede geerli ne
denlerden tr onlarn bal kaldklar hakikatleri gs
terem em itir nk. H er kez daha yksek bir aam ada
ki sentez yoluyle varlacak h er t rl ilerleme olanan
yasaklam aktadr zellikle bu evren; elimeleri yasak
lad iin. Bir savn karsav zerindeki baars sentez
demek deildir.
teki yntem, insan usu iin ho grlemez olsa bile
elimeye yer vermeye dayanr. zellikle ho grlemez
olduu iin. ki eliik deneysel hakikati dorulua uy-

77

unluk nedeniyle kabul eden insan usu, elikiyi ho gr

mezliinden tr birinden birini g en evirmeksizin h er
iki hakikati ayn zam anda gsterecek bir dil bulmaya a
balar; kabul edilmi bir elimeden doan tedirginlik, ka
rklk kuku, dzensizlik bile kendi doalar gerei ve
rimli bulunup, banazn sevincinden daha yce sevinlere
hazrlarlar: Bilincin yengisinin kine.
Deneysel hakikat adn gzlemlenen hakikate veririm.
F ra n sa nn askeri soyludur. Karsndaki asker de yledir.
Balantl kalmak ereiyle hasm orduyu sadece bir ya
maclar, kandrlm lar ya da budalalar gruhu saym aya
zorunluca yneltilmi sistem leri reddederim. Yontucularn
ya da ozanlarn - u ya da bu koullarda deil - belli koul
larda domalar olgusuna deneysel hakikat derim. K ura
m a var olan aklamak der, yaam aklamak. Ondan
nce var olmak deil. Yontucular, yontuculara ayrlm
h ir burslar sistemiyle yarattklarn ileri srenler ilgilen
dirmez beni. Bu, iin kuram sal yandr. Deneysel h ak i
kat, katedraldir szgelimi. Bana der onun anlamn a
a karmak. Zorunlu olan, tm grnmleri altnda k a
tedralin uygarl deildir belki. lkin ve h er eyden nce
zmleme almas. Sonra bu zmlemenin yemileri
ne ynelik sentez.
Kukusuz bugn hi bir sentez salanm deildir
bana.

Ondan yana deil, am a ona kar... demilerdi bir

kez Gerekstcler, o sralar daha belirsizlik iinde bu
lunan eree dayanarak. Oysa benim dndm tam

kartdr bunun. Y aratlm aldr gerek; bu sentez dn

da, tm eski olular yanlgya dniiverir. Ve yeni kav
ram larla tohum lanm eski insanlar ba oluverirler.
Yrek ktl salgn bagsterdiinde, tiim asker
ler kuruna m dizilir? Hayr, deitiriliverilirler sadecs.

Karma sentez embriyonlar karp kolayca art

maktasnz beni. Yurdumun ykmlarna dalga yaymc
larnn! *) neden olduunu bana tantlayacak be ya da
alt raslant olaydan tr, kavganza kararl olarak k ar
ma karsanz, be dakika iinde ne ileri srebilirim size?
Hakl olan grnze kar hi bir ey. Tm bir eitime
girimem ve size kavramnzn pek verimli olmadm ya
da daha verimlileri bulunduunu gsterm em gerekecek.
Tartm ann olanak vermedii uzunca bir ilem sz konu
sudur. Kantlarnzdan her biri rtlemez kalacaktr.
H akikat yerel deildir. Ve bana, kendini ldrmeyi d
nen boulduysa, bu, rm aa doru ynelen admlardan
trdr, ya da komnistlik ilerliyorsa bu, Fransz gev
ekliinden trdr demek hakkna sahip olacaksnz
her zaman. Ama ben kendimi yeni bir geree ermi bul
muyorum pek; bir yann ilerleyiinin, nedeni ne olursa ol
sun. tekinin gevekliinden ileri geldii sanlacam da
ha nce bilmekteydim nk.

(*) D alga yaym cs, Saint - Evuperynin dilinde, kam uoyuna

sreklice kendi iinde tutarl, ama geree degin hi bir
gvence tam ayan dnceler ve sistem ler yayan kim se anla
mna gelir.

79

Simgesel hakikatten bakasna ulaabilmem olanak

szdr. Ve benim dilimde, kavram larm dr hak ik at olan.
Aklc yoldan kadramam dmanm, kan deitirte
bilirim ona sadece. H akikatin deil - hi bir zaman apa
klk iinde bulunmaz o - am a ondan doabilecek daha
stn insann ya da daha aydnlk doann apakln
belginlikle gsteririm ona.

Dnceyi eylemden ayrrlar, bakalarnn eylemi

dten ayrm as rneince. zmlemeci ya da tarihi
almas yaparlar; ve bylece de yaam giriimlerine ka
tlmay baaram azlar elbette.

Y aamda, hi bir zaman gerekli vakte sahip olma.:

kii.

Olu zam anlarm ayr ayr dndmde, nedeni j e

etkiyi ortaya karrm.
Yaylan zaman, tarihinin zamandr. Kkleyen za
man, yaamn zaman. Ve hi bir ortaklaalk yoktur ikis.
arasnda, ama her birinden br rneince yararlanabilinilmelidir.

N. Konumas. Burada beni yanlgya iten terim d

zenidir; olaylardan nce gelen tarihsel yasalar bulunm a
d iin. Bir aa doar, geliir, olgunlua eriil ve lr.
Burada da yine bir olu sz konusu olduuna inanabil!
rim.

80

Tarihi yeniden kurarak nedenler zincirini aa

karabilirim elbette. Ama olaylar aras bu zorunlu balar,
zihinsel, arm lar dzeninde olduundan daha aa
vurucu deildir.

iU '

Ot*?*. :

f CufAa e : ^ 'eJ^Lc^e &

fJL ' t & P fb i* -

s 0 C 4 />

s t* u UZ<*s/?c.

OCO

H er zaman kar olmak samadr. Olup bitenlerden

her birinin kesin olarak bilanosu yaplverse? Solcular,
saclar, stalinciler, trokiciler, anaristler neleri hak
bilip istem ekte? nerilen yollar hangi eree ynelmekte?

Demokrasi o mutsuz bireyi kurtarr. Gerek batl

uygarlksa, T a n n mn haklarn korur, insann haklarn
deil, nsanda T a n n nn haklarna ve T anrya sayg
gsterilir, ondaki ta n r imgesine, ama bireye deil.
Stalinci ya da n a z is t adalet; bir insan toplum
kuralnca yetersiz mi savyor, onun varln kaldrverir ortadan. Gemisini zarara uratm klavuzun yazgs
budur. Bat adaleti; onu, dnyas, gemisinin durumu ya
da akam sofrasnda bulunmas adna salverir. nsan ne
ta rtm ay ne de lmeyi bilir.
brnn yanlgs onu lebileceini sanmasndayd.