Tanzimaftan Cumhuriyefe

--

"

Prof. Dr. Fevzi DEMiR

Yrd. Do. Dr. Ufuk ZCAN
Yrd. Do. Dr. Faruk ZTRK
Do. Dr. Nurettin ZTRK
Sadk USTA

- -" . ..--.:.JJ'

vyazs

S.S. topya Bilimsel ~e Kltrel

Aratrmalar Yay. ve Ur~timKoop. Adna
Sahibi ve Sorumlu Yaz Ileri Mdr
Prof. Dr. Semih KORAY
Genel Yayn Ynetmeni:
Yaz Ileri Mdr:

topyalar ve topyaclar

Gani BAYER

Emrah MARAO

zun bir zarTlandr yaynlamak istediimiz "Trk Utopyalar" dosyasnn hazrlklarn tamamladk ve 2010'un ilk
says olarak elinizde.
Yeni yln ilk says olmas dosyamza
farkl bir anlam att.
Emperyaliz destekli gerici odaklar Erge-

Grsel Ynetmen: Harun AKAN

Datm-Abone:
Ergin ONAY
Yaz Kurulu: Dr. Cneyt Akaln,
Prof. Dr. Atilla Altunel, Dr. Bora Ataman,
ZOht Bayar, Dr. M. KOrat Bozkurt,
Dr. Neemi Dayday, Prof. Dr. Ercan En,
Prof. Dr. Erbil Gzkrmz,
Prof. Dr.
aatay Gler, Efe Can Grcan,
Erkan IIdz, Prof. Dr. Bekir Karaolu,
Prof. Dr. Zafer Kars, Do. Dr. aatay
Keskinok, Prof. Dr ...Semih Koray, Qr. Arda
OdabaI, Feyziye qzberk, Sarper Ozsan,
mer zbek, Cem smail Sava,
.
Dr. Hakan Sekin, Prof. Dr. Kadri Yama,
Prof. Dr. Osman adi Yenen
Ynetim Yeri: iSti.klal Cad. Deva kmaz
No: 7/2 Beyolu/lstanbul
Tel: (0212) 244 23 72 - 61
Faks: (0212) 251 51 22
e-posta: bilinveutopyahaber@gmail.com
Internet adresi: www.bilimutopya.com.tr
Ankara Temsilcisi: Feyziye ZBERK
Konur Sok. 69/1 KzlayiAnkara
Tel: (0312) 418 52 64
Edirne Temsilcisi: Umut AKAS
Tel: (0538) 453 80 47
umutakas@gmail.com
Hatay Temsilcisi: Hseyin GLER
Byk arlhan Kat:l No:450 skenderun
Tel: (0326) 613 41 33

nekon gibi operasyonlarla yargya, orduya,

basn kurulularna, kitle rgtlerine ve siyasi
partilere kar ir saldrya giritiler. Bu saldrnn dier bir aya TBiTAK, YK ve
TRT'ye kar yrtld ve bu kurumlar bilimsel dnceye ar yrtlen kara propagandann arac aline getirildiler.
2009'da yaanan gerici dalgaya kar
2010 ylna yalar hatrlayarak, hatrlatarak girmek i
Toplumsal bir kszla
srklendii '.
'stemin, toplumu, bilim ve
sanat hayatn
anlk bir cendere iinde tutmaya al r nemde topyalara byk
bir ihtiya var. Gemi topyalarn bilinmesi
yeni topyalar yaratlmasna yol hazrlaya-

Istanbul Temsilcisi: Canan OSKPL

Tel: (0538) 590 55 54
bilimveutopya@gmail.com

caktr d
e "Trk topyalar" balkl
bir dosya haz ci i

izmir Temsilcisi: Nura! GRAN

Tel: (0537) 843 55 19

Sir Tho as
ore, 1516 ylnda, dostu
Rotterdaml
as us'a, topya'y yazarken
yreinin kabardl n i sylyordu. Bizde "Trk

Avrupa Koordinatr:
liliz@bilimutopya.com.tr

Filiz KARABULUT

Almanya Temsilcisi: Eyiem DEMiREL BORAL

Frankenalle 39. 60327/Frankfurt
Tel: +4969-73918773
Faks:+4969-75009310

isvire Temsilcisi: Glay SINAC

Tel: +41327245854
- +41 763023951
talya Temsilcisi: Zeynep GNE
E-posta: zeynep-gunes@merck.com
Abone Koullar: 6 Aylk: 35.00 TL.
Yllk; 70.00 TL Avrupa ve Ortadou yk:
50 Euro Amerika ve Uzakda,u yillk: 100'$
Abone bedelleri iin, S.S. topya
Kooperatifi 'i Bankas Beyolu ubesi
Hesap No: 1022 0778251
isvire Hesap Numaras
Glay SINAC
Banque Cantonale Neuchateioise
Hesap No: 1003.00.733
gulaysinacl@romandie.com
gulay _sinaci@hotmail.com
Yurtd
Avrupa:

comte

Sab Fiyat
4.5 Euro

Organizatr: Ulusal Haber Hiz. Prod.

San. Tc. A..
Basld Yer: Analiz Basm
Dabm: Merkez Dailtm A
ISSN 1'301-6717

011.

topyalar"
syamz okurken bu duyguyu
yaayacam
- nyoruz.
Bilim ve
ya'nn hazrlad dosyalar,
byk nemi e amen grlmeyen, grlmek istenme
oktalara dikkat ekmeye
almaktadr. B dosyamzda topyalar,
zerinde fazla
lmayan bir noktadan yola
karak ele al
~ln gl ile tartld" dnya zlemini i.
e topyalarn kendi topramzdaki rne
. ortaya koyduk.
"topyalarn. pk roman alannda olduu
gibi, esas olar
at toplumlarnn rn olduu, Dou
mlarnnsa onu ancak taklit
edebilecei" te ., -eden beriileri srlmektedir. Ne yazk . vrupamerkezci bu tez,T rkiye'nin akademisyen evrelerinde de etkilidir.
1993 ylnda yayn hayatna balayan Bilim ve
topya dergisi ise bu tezin bir antitezi olarak
ortaya kt ve rrkiye'de "insanln eitsizlie kar mca e e ettii her yerde topyann
da mutlaka olaca' grn yaygnlatrd."
Sayn Sadk U a'nn dergimiz ve hazrladmz topya dosyas ile ilgili belirlemesi byle.

topyaclar
topyalar incelenirken, okunurken zerinden atlanmamas gereken dier bir konu da
topyalarn yaratclarnn yani topyaclarn
varldr. topyalar bir irade beyandr. Eitsizlie kar ve daha iyi bir gelecek iin mcadele etmenin beyandr. topyalarmz okurken onlar kaleme alan, bu topyalarn gereklemesi iin mcadele eden topyaclar
unutmamak gerekiyor. "Trk topyalar" dosyasn okurken zellikle bir noktaya daha dikkat etmenizi rica ediyoruz. topyalar Cumhuriyet Devrimi'ni dnsel adan beslemitir.
Bu topyalardan beslenmekle birlikte Cumhuriyet Devrimi'nin yaratt aydnlanmac, devrimci dnsel havann etkisini, toplumun ufkunda yaratt atlm Rueni'nin 1914 ve
1926 ylnda yazlan eserleri arasndaki farkta
grebilirsiniz. Okuyucularmza bu fark grebilmeleri iin sayn Prof. Dr. Fevzi Demir'in
makalesini ve Rueni'nin topyasn, Rueni'nin Atatrk'e sunduu "Din Yok Milliyet Var"
balkl raporu ile birlikte okumalarn neriyoruz. (Bu raporun geni bir zeti Atatrk'n
dt notlar ile birlikte ubat 2000, 68. saymzda yaynlanmtr. Ayrca tam metni Sayn Dou Perinek'in "Kemalist Devrim- 2, Din
ve Allah", Kaynak Yaynlar, Ocak 2003 kitabnda da yer almaktadr.)

Evrim Kursu
5-6 Aralk tarihlerinde Ankara'da dzenlediimiz "Evrim Kursu" byk bir baar ile tamamland. iki gn boyunca sren kurs akademisyen, doktora, yksek lisans ve lisans rencilerinden oluan 90 kiilik bir grup ile Prof.
Dr. Semih Koray'n kapan konumasnda
belirttii gibi "dnyann herhangi bir yerindeki
herhangi bir retmeninin kskanaca bir renci grubu" ile yapld. Ders aralar ksa olmasna ramen hibir renci dar kmak
istemedi, kurs ikinci gn ise ge saatlere kadar devam ettL"Evrim Kursu"nu 20-21 ubat
tarihlerinde istanbul'da gerekletiriyoruz.
niversitelerde, liselerde evrim ile ilgili derslerin ve konularn anlatlmasnn eksiklii srekli vurgulanan bir konu. Bilim ve topya olarak
bunu bir lde gidermeye alyoruz.

n d e k
BiliM

VE TOPYA

NivERSiTE

TEMSiLCiLERi

Adnan Menderes

niversitesi

Yrd. Do. Dr. Atakan

HATipOGLU

(O 555) 475 82 45

atakanhatipolu@gmail.com
Afyon Kocatepe
Kutbiddin

niversitesi

GLTEKiN

kblygultekin@hotmail.com
Akdeniz

(O 555) 629 75 63

niversitesi

Dr. Hakan ERENGIN

(O 535) 852 74 15

erengin@akdeniz.edu.tr
Anadolu

niversitesi

Deniz Eren ERiEN

(O 555) 414 52 02

denerer@gmail.com
Ankara

niversitesi

Yarenkr

ALKAN

alkanyaren@gmail.com
Beykent

(O 537) 587 53 77

niversitesi

Yrd. Do. Dr. ibrahim

OK

(O 532) 234 34 49

ibrahimok@beykent.edu.tr
30azii niversitesi
Cenk ZDAG

(O 505) 659 65 51

oezdath@yahoo.co.uk
Cumhuriyet

niversitesi

Hakan SERTAN

(O 532) 335 76 96

hakansertan@hotmail.com
anakkale

Onsekiz

Mart niversitesi

.~

Metin SAlK
ankaya

,!t-:o

(O 544) 335 7932

metinsalik@hotmail.com
Frat KAYAN

(O 543) 944 57 32

fratkayaonu@hotmail.com
ukurova

~"

Devrimi besleyen topyalar

niversitesi

niversitesi

Bora YAGRI
byagri@gmail.com

(O 535) 942 45 25

Dokuz Eylt niversitesi

Serdar YURTiEK

(O 505) 298 90 70

serdaryurtcicek@hotmail.com
Ege niversitesi
Hrmz TUTKUN

(O 555) 361 56 14

hurmuztutkun@hotmail.com
Eskiehir

Osmangazi

Mustafa

niversitesi

Kapak
Sadk USTA
Trkiye Devrimi'nin topyalar

Kapak
Sadk USTA
ismail Gaspral'da

YiGiT

yigi_mustU

907@hotmail.com

Galatasaray

niversitesi

(O 554) 255 82 26

Cem SAVA

(O 533) 358 51 78

cem@bilimutopya.com,tr
Gazi niversitesi
Nesimi Yiit ERYILMAZ

(O 535) 311 81 05

yigitjazz@hotmail.com
Gaziantep
Mehmet

topya

niversitesi
BALABAN

balli27b@hotmail.com
Hacettepe

(O 538) 889 45 89

Kapak
Do. Dr. Nurettin ZTRK
Bir dyaam: Servet-i Fnun topyalar ve
Hseyin Cahit Yaln'n Hayat- Muhayyel'i

Kapak
Prof. Dr. Fevzi DEMiR
Bir Trk-islam topyas: Rueni'nin ryas

Kapak
ROeni
ROeni'nin ryas

Kapak
Yrd. Do. Dr. Faruk ZTRK
Trk dncesinde bir topya: "Mesut Ky"

Kapak
Yrd. Do. Dr. Ufuk ZCAN
Srad, anakronik bir topya: Serbest insanlar lkesi

niversitesi

Turgut SAYlR

(O 506) 470 95 36

turgood06@hotmail.com
Hali niversitesi
ahin KARABYK

(O 535) 215 77 26

sahinkarabiyik@hotmail.com
istanbul

niversitesi

Kardelen

YLAN

kardelen_fox@otmail.com
istanbul

(O 536) 875 98 00

Teknik niversitesi

Muzaffer

ENSER

(O 533) 654 1870

muzaffer_enser@hotmail.com
Ik niversitesi
Gne ZTRK

(O 505) 948 87 70

gunesozturk@gmail.com
zmir Yksek Teknoloji

Enstits

Ercan ZKAN
ecoes1@hotmail.com
Karadeniz

(O 505) 289 64 30

Teknik niversitesi

Mustafa AKDi
makdis85@gmail.com
Karaelmas

(O 505) 880 67 77

niversitesi

Celal SALMAN
celalsalman@gmail.com
Krkkale

(O 543) 456 1801

niversitesi

Grkan GEN
gurkangenc13@hotmail.com

(O 544) 5772419

Sadk USTA *

Trkiy
Trk topyas ge
yazlm roman, i
yllk dnem, ayn
devrim tarihi, T

vrimi'nin topyalar
i mda "siyasi ryalarla" balar ve arka arkaya
\ e iirle devam eder. Bir bakma sz konusu 150
da Trk devrimin de tarihidir. Bu adan Trk
alarnn da tarihidir.
opya aratrmalar

topyalarn, tpk roman alannda ol-

rkiye'nin topya kavramyla

rn olduu, Dou toplumlarnnsa

rna denk gelir. Kavramn fel-

ancak taklit edebilecei" tezi, teden be-

onu

sefi, siyasi ve edebi adan

ri ileri srlmektedir. Ne yazk ki Avrupa-

incelenmesi

merkezci bu tez, Trkiye'nin

ise 1960'11 ylla-

banda grlyor. Bu incelemelerse

akademis-

yen evrelerinde de etkilidir.(6) 1993 y-

More ve

lnda yayn hayatna balayan

snrldr

topya dergisi ise bu tezin bir antitezi

) ve daha ok devlet felsefesi asn-

olarak ortaya kt ve Trkiye'de "insanl-

ampanella'nn

duu gibi, esas olarak "Bat toplumlarnn

tanmas 19. yzyln ortala-

esas olarak Platon, Thomas

topyalar, toplum
elikilere dikkat ~ ~
ilk eletirel metinl
Ama ayn zamand
devrimci manifes'
da. topyalarn
"dzgn" "drt
mamur" siyasi
programlar olar
ortaya kamama
onlarn zaaf de i :'-.

topyalaryla

Bilim ve

n deerlendirilmilerdir.
80'Ierden sonraysa Trkiye'de siyasi
amn yeniden canlanmas, felsefe ve
:arih bilimine olan youn ilgi; sosyalist
:eori, evre sorunlar, feminizm gibi koularn ilgi grmesi, kavramn uzun bir
aradan sonra yeniden youn bir ekilde
artlmasna neden olmu.
Trk yazn dnyasna ait topyalarn
980'li yllardan itibaren ara ara ele alnd da grlmektedir.(2)

rnein Hse-

yin Cahid'in nl eseri "Hayat- Muhayyel" bal bana bir topya olarak incelenmitir.(3) Sevindirici olansa bu incelemelerin hem yazn dnyamzda

(4) hem

de akademik dnyada yeni incelemelerle (5) devam ettiriimi olmasdr.

Tomasso Campanella. 1960'/1 yllarm

balarmda grlen topya incelemeleri esas
olarak Platon, Thomas More ve
Campanella'nm topyalartyla smr/dr.

sadikusta@hotmail.com
1) Yunus Emre Kr, Klasik ve ada topyalarda Din ve Toplum balkl Yksek Lisans Tezi kapsammda
son 40 yi/m 10pya zerine yapi/an tezlerini, Ekler blmnde sralam, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi,
istanbuL, 2007, s. 130.
2) lm Ekrem, "Jn1rk ideolojisinin
Trk Romanma Etkileri: Mizane Murad Bey ve Toplumsal 1opyasl,
Sana10layl,
istanbuL, 1981, Sayt 5.
3) Metin zgl, Bir topya Tasla: Hayat- Muhayyel, Trk Dnyas Aratrmala, istanbuL, 1988, Say 53.
4) Birok edebiyat dergisi 1990rarm bamdan itbaren topya konusuna ilgi gs1ermekteydi. Milliyet Sanat
Dergisi ise 1990 ylmda "Abdi ipek i topya Yamas" dzenliyordu. Milliye1 Sanat Dergisi, Say 238/15
Nisan 1990.
5) Nurel/in ztrk, "ada Trk Edebiyatmda
topya: inn n. Sos. BiL. Enst, Yaymlanmam
Yk.
Lisans Tezi, Malatya, 1992. z1rk altmasmda
Trk edebiyatmm
150 yillk srecinde 10pyalarm izini
srm. ztrkvn almasmm nemi, onun 'Dou'da topya vardtr" 1ezinigl bir ekilde savunmasdr.
6) Murat Belge ''Trk Usul topya" balklt yazsnda bunu yle fade ediyor.' "Sanlim topya insanlarda
nesnelerin ilikilerinden ok, insanlarm insanlarla ilikilerinde 'devrimci' deineb/ir deiimler tasavvur etm eye bal bir eydir. Bizim topyalarda bu pek yok. "Smf farkla korunarak kalkmma" diye zetlenebilecek
bir sre dnyorlar; bu da 'topya' olmuyor." Tempo, Sayt,2008/49.

Do. Dr. Nurettin ZTRK

Bir dyaam: Servet-i Fnun topyalar ve

Hseyin Cahit Yaln'n

Hayat- Muhayyel'i
Yeni Zelanda tasarsnn Servet-i Fnun dzyazsna yansmas, Hseyin
Cahit'in Hayat- Muhayyel adl yks ile olmutur. Yeni Zelanda'da
topik bir kolani kurma giriiminin yapld 1898 ylnn sonunda yazlan
Hayat- Muhayyel, iinde yer ald yk kitabnn da addr.
makta yarar vardr.
Toplulua katlm ve anlarn yaz1895-1901 arasnda topluluk olarak,
m olan yazarlarn hepsi de, topya tabu dnemden sonra ise bireyselolarak
sarlarnn altnda tek szle "istibdat"n
Trk yazn tarihinde etkin olan Servet-i
yattn belirtmektedirler. rnein MehFnuncular bir topya da tasarlam ve
met Rauf, Servet-i Fnuncular'n
bu topyay eitli yaptlarnda dile
ortak ynlerinin, bask ynetigetirmilerdir.(1) Trk yaznnda
mine kar duyulan kanl
yazar ve airlerin bu biimde
ve yrtc bir dmanlk
bir topluluk (communaute)
olduunu syler. Ona
oluturup topik koloni kurgre bu dmanlk nma giriimlerine, ilk kez
ce saraya kar iken,
Servet-i Fnun dneminsonradan bu ynetimi
de tank olunmaktadr.
besleyen lkeye de
"Yeni Zelanda ve Yeil
ynelir. Ynetimin tuYurt Hikayesi" olarak antumu lkede yaamay
lan bu giriimler Servet-i \
dayanlmaz bir ikence
Fnuncular'n anlarnda,
durumuna
getirmitir.
iirlerinde ve bir ykde anzellikle Fikret'in fkesi
latlmtr. Bu verimler zerinde
herkesten daha fazladr. Bu
durmadan nce, topik koloni
fke yznden Mehkurma tasar ve giriimHseyin CaM Yalm
met Raufun, "Hamilerinin altnda yatan yaServet-i Fnun'lln bir ulusuluk ve
diye
Mar"n ayakta
yurtsever/ik oca olduunu syler.
zn d etkenleri ele al-

-istibdat ve topya

Trk yaznnda yazar

ve airlerin bir
topluluk (communaute)
oluturup topik koloni
kurma giriimlerine,
ilk kez Servet-i Fnun
dneminde tank
olunmaktadr.

1) Bu inceleme,
1992'de inn niversdesinde
Prof. Dr. Cahd Kavcar danmanlnda
"ada Trk
Edebiyanda
topya" adyla hazrlanm
ve sunulmu yksek lisans tezimizin konuyla ilgili blmnn
dzeltilmi, deitirilmi ve gelitirilmi biimidir. Ytllar sonra gnyzne kyor. Bizden sonra konu ilgi ek meye balad ama almamz ya grmezden gelindi: Taflm, 1995, 5ayl.2, s. 185-203; zg/, 1988, 5:53,
ss. 133-160; Taflm, 2006, 5:93, ss. 77-86,' zg/, 2006, 5:93, ss. 94-10 1;ya grlmek istendiigibigrld::
Yalnkaya, 1999, 5:12, ss.78-128: Yalnkaya, 2004; ya dnem snrlamas nedeniyle grlmesi gerektii
Iin grld: Kkcokun, 2006,' ya da bir projeye referans oldu: Gariper, 2008

dinlememek

. Artk onun gr ufkunda yalnz bir ha-

iin kalabaln

svr. Mehmet Rauf'un bu h21'2 =--==- -

yat alan, bir mutluluk kesi vard ve

gili yorumu yledir:

orada istedii gibi bir alem icat etti: Ye-

"ite

Abdlhamit

il Yurt!"(8)

idaresi ~ .-?

cokun fkemiz byle hareke~ =c-=

--

Halit Ziya bu umudun peinde nce

Fikret'in, ardndan da br arkadalar-

kacak kadar ve byle tehli

nn sarho olduunu

alacak kadar kzm, kp

Hseyin
nun'un

Cahit

de

bir ulusuluk

sarlarn Halit Ziya dnda gerekleti-

ve

rilmeye

oca olduunu syler. Topl

larn birbirine sanat ba
ynetimi

ve saraydan

belirtir. Anlala-

ca gibi kendisi de, H. Cahit de bu ta-

Se

ti

alldn

sylemektedirler.

Oysa Halit Ziya da en az br arkada-

==

'-~

lar kadar topik eilimlere sahiptir. Bu

eilimler hem Krk Yl adn verdii ya-

baladn
belirtir. Anca
Mehmet Rauf'tan farkl olarc.: --

zn anlarnda,

un politik "komplo" yapma -- . -

kendini gsterir. Halit Ziya Krk Yl'da,

sinde

ocuklarnn

olmadn

Cahit Mehmet

syler.(

Rauf'a g '" ~- _-

Mehmet

- - yazarlarmm hepsi de, Yeni Zelanda'ya gderek

-. 'Pik bir kolont' kurma tasanlarm ortaya atanm
Fikret olduu konusunda bir/e/rler.

e ~

verilen an-yorumunu

Rau

sonra evden,
ve hatta

yaamdan kamaya altn syler:

bir yansmas biiminde y

Dolaysyla

lmnden

eyadan, kendi kendilerinden

yn daha da gelimi
Onun syledikleri, toplul .::.
kalma ya da yle grn

hem de romanlarnda

duy

geveterek

hemen zm olsun. Birden hatra B-

sarlarna katlan kiiler olarak gz heki-

ykada geldi, oradan bizde kalm yle

i Esat Paa, Hseyin

grmek doru olur. Ger.

Rauf, Hseyin Cahit'in de-=-tutabildii duyguyu bastr-.-;:r-

ikret, Mehmet

m, dnya ile balarmz

Hseyin Cahit, anlarnda topya ta-

ma, kendini tutamama da

='

"Nereye gidecektik? yle bir yer olmalyd ki bizi umum hayattan kar-

Kazm, Tevfik

Rauf ve kendisini

sa-

izler vard ki aranan keye ekilmiliin

ancak orada olabileceini vaat ediyordu.

ar.(S) Bu adlar arasnda ise Fikret mer-

Her eyi brakp yaz k yllarca orada,

ez bir kiilik olarak grnyor.

kendi

Arka-

yalnzlmzn

iine

gmlerek

etmitir. Her iki yazarda de _ - -

dalar onunla ilgili szlerinde, sanki ola-

uyumaya alacaktk. Orada bir ev (...)

tutum ise topya zlemi '-.-

anst birini, karizmatik bir kiilii an la-

temin ettim (...) ve btn bu ii gn

sndan nemlidir. Gere

ve gerekse Hseyin Ca -. -

r gibidirler. Hseyin Cahit'in dedii gibi,

mini istibdattan kurtulma

iilii vard. ok eski zamanlarda

"Fikret'in

sayd belki ad bir peygamber

maktadr. Hseyin Kaz

rnda bu konuya deinir

kuaklara

iinde bitirmi 0Iduk."(9)

gl, belirgin ve ezici bir

geerdi.

ol-

diye art

Daha sonralar

gel-

Bu eve zaman zaman Fikret, Cenap,

Hseyin Cahit ve Mehmet Rauf da gelir.
Bu bulumalarda

seydi bir tarikat kurucusu 0Iurdu."(6)

rinde byk etkisi oldu

ret ile birlikte, istibdatt- - -znt duyduklarn yaz-o. =-=-~

=-=

An yazarlarnn

hepsi de, Yeni Ze-

landa'ya giderek topik bir koloni kurma

ni, her eyden umudu k

tasarlarn

dlhamid'in de gnden "'::. =c

trdn ekler. "Btn -

konusunda

ortaya atann Fikret olduu

birleirler.(7)

Halit

Ziya'ya

gre Fikret,
ne uyabilecek

2) Mehme Rauf, 1927, 5:9,s.6- =3) Yaln, 1975 (bs. 1935),s. --3
4)Kadri, 1989, s. 32,33;KadJ:'
5) Yaln, 1975, s.116
6) Yaln, 1975, s.115
7) Karlalmn: "Akret bu k
s. 101;MehmeIRauf, 1997, s.x
kurtulabilmek aresini olmayc:.
8) Uaklgil, 1969, s.529
9) Uakligi/, 1969, s. 565
10) Uakligi/, t969, s. 550; i'II)Hlder/in, 1987, s. 35, IZ
12) Gktrk, 1982, s. t7-51

-=-

.5.

bir i daha

Hlderlin (1770-1843)

de yle diyor-

du:
"Umut olmasa yaamak da olmazd.
Dnya kazaya uram bir gemiye dnm, bundan bana ne? Beni kendi mut-

"Ortam kendisine uymaynca hayali-

imkan kalmamt."(4)

daha ehemmiyetli

vard: Yemek ..." (10)

tik ufuklar karardka g- n, beyinlerinin iinde - -~

panm ve bu elim v

"Yalnz bir i vard: Glmek ve onun

yannda

ii. Uzak-Ada-lke d

memleket aclarndan

da, yazndan da sz almaz.

bir ortam uydurmalyd.

lu adamdan bakas ilgilendirmiyor."(11)

Ada topyalarn ideal mekandr.(12)

=
=C.

~ 1975, s. 116; "Birgn Fikret benigrnce, o her zamanki am heyecaniyle: 'Rauf,gidiyoruz!' dedi" Tarm,2001,
'" birarebuldu:BumemlekettenhicrelelmekI"Kadri,
1989, s. 34 ve Kadri, 1991, s. 61; "Fikrelsonundaburadan
... "Uakgi/, 1969, s.529

Servet-i Fnun romannda

ada, gezinti

medikleri zaman, onlarn duyduklar

his

ve elence yeri olarak ska geer. "Za-

karanlk bir melankolidir.

ten 'Ada' denilince en ok akla gelen yer

i reaksiyonlar olan insanlardan kamak,

genellikle

Byk Ada 0Iur."(13) Servet-i

yalnzlk arzusu, hlya ve rya, onlarn

Fnuncular'n da topik kolonilerini kurmak iin aday, "Yeni Zelanda Adalar"n

kalemlerinin
ucundan hi eksilmeyen
mevzulardr. (...) Btn Servet-i Fnun-

semeleri ilgintir. Buna bal olarak de-

cular'n ban dndren

nilebilir ki, Trk yaznna topya mekan

(...) en ok Fikret'i sarho etti ve gerek-

olarak "ada" kavram da ilk kez Servet-i

lemeyince en derin hayal krklna u-

Fnuncular'la

rayan da o 0Idu."(14)

girer.

Prof. Dr. Mehmet

iii. Kaltm ve topya

mehur topi

Kaplan,

Fikret'in

kiilii ve airlii zerinde grlerini yo-

Prof. Dr. Mehmet Kaplan, 1943 ylnda hazrlad

Bu hissin tabi-

Tevfik Fikret hakkndaki

unlatrarak

unlar syler:

"Fikret'i realiteden koparak, ona ya-

Ktrl insanlarn br
insanlara gre daha duyarl
ve alngan olmalar doaldr.
nk sanatlk biraz da
buna baldr. Yani kiilik
ve ortam birbirini besleyen
etkenler olarak birbirini
btnleyen elerdir.
uzaklamak

istemesi, benim kanaatime

doentlik tezinde, kendi szleriyle btn

ad hayat irkin gsteren amiller ara-

gre,

Servet-i Fnuncular'n

snda, ocukluundan

Bunda istibdat devrinin de rol olmakla

ban dndren

~eri mtemayil ol-

ve en ok da Fikret'i sarho eden "Me-

duu hlya zevkini de zikretmek

hur topi"nin nedenleri zerinde genie

dr."(15)

durmakta ve balangta

politik-toplum-

sal yapy temel etken olarak gstermektedir:

"Servet-i Fnun edebiyat,

Abdlha-

mid idaresi altnda domu, bym ve

lazm-

Kaplan Fikret'in ocuklua dn arzular tad ve hatta anne karnndaki

hali zlediini, onun iirlerini psiko-ana-

na varmaktadr:

politik ve sosyal
yasaklad.

Abdl-

hamid (...) mutlak bir istibdat mekanizmas kurmutu.

Byle bir durumun

tn millete dourduu

Burada Servet-i Fnuncular'

il-

topya

belirtildii gibi ikiye ayrlmaktadr:

(16) belirttik-

dlhamid'in

istibdad,

esas meselenin Fikret'in ahsiyetiyle

gili bulunduunu gsteriyor."(17)

menin mmkn olduunu

ten sonra, Fikret'teki gereklikten kama

dokunmay

ayn temayllerin

kurmaya iten etkenler bylece, bata da

eiliminin kaltmla ilgili olduu sonucu-

konulara

beraber, bakalarnda

ile alakaldr.

!izden hareketle inceleyip bilinaltna in-

rin kuvvetle tesiri altnda kalmtr. AbAbdlhamid

ve irsiyeti

grlmeyii veya ayn iddette olmay,

lm bir edebiyattr. Bu itibarla bu devboucu ve korkutucu rejimi,

mizac

dat ve kal tm/kiilik.

Kltrl insanlarn br insanlara gre daha duyarl ve alngan olmalar do-

"Sk sk istifa ederek Aiyan'a ekilmesi, arkadalarna

istib-

kar hain davran-

mas, evresini hakir grmesi ve ondan

aldr. nk sanatlk
baldr.

biraz da buna

Yani kiilik ve ortam birbirini

besleyen etkenler olarak birbirini btn-

b-

leyen elerdir. O yzden, topya zle-

hastalk, melan-

minin altnda yalnz ortamn veya yalnz

koli ve hayattan bezginlik, phesiz on-

kiiliin bulunduunu

larn ruhunda da ayn tesiri uyandracak-

gereki olmaz, hem de olaylar bir tek

t. (...) Servet-i Fnuncular'n

znn belirli vasf hastalk derecesine va-

nedene balamak (monizm) gibi bir yntem yanln da gsterir. Ne var ki, kal-

ran bir nevi ar duyarllktr.

tm (irsiyet) gibi henz bilim evrelerinde

ret'in bir makalesinde

anlatlmtr:

duyu tar(... ) Fik-

bu hastalk yle

'Edebiyatmz

yeterince

hasta ...' Av-

ileri srmek hem

aydnlanmam

bir olguyu u

veya bu yaam etkinliinin temeli olarak

rupal siyaslerin koymu olduklar 'Has-

gsterirken

ta Adam' tabiri bu hastal btn impa-

vardr. nk

ratorlua amil gstermek suretiyle vazi-

asndan

biraz temkinli olmakta yarar

zellikle

kaltm,

topya

henz

zlemi

denenmesi

yeti gayet iyi hlasa eder. (...) 'Hayal' ve

mmkn bir sav deildir. Bundan dolay,

'hakikat'

kaltm yerine kiilik kavramn

temi.

Btn

Servet-i

Fnun

edebiyat bu iki tem etrafnda toplanabilir. (...) Hayal ve hakikat temi hikaye ve
romanlarn yaplarna

tihar Servet-i

Fnun edebiyatnda

m-

him bir yer tutar. (...) Bu merhaleye geleKavcar, 1985,

Kap/an, 1987,
Kap/an, 1987,
Kap/an, 1987,
17) Kap/an, 1987,
13)
14)
15)
16)

Fikret'in

kadar tesir etmi-

tir. (...) Servet-i Fnun airi bu uta Nirvana'ya, lme kadar srklenir. (...) in-

s. 247
s.23, 30, 32, 43, 44, 45, 101,
s. 101
s.227
s. 260

kullan-

mak herhalde daha yerinde olur.

aada

verilen

mektubu,

airin ne lde "zamaneden ikayet"i

olduunu ve kiiliinin nasl bir memnu"... En samimi arkadaianmin arasnda
sokaa plak km bir adam hissi ile
titriyorum; herkesin vicdant kapal, rt;
yalntz ben plak ... "

niyetsizlik

ile donanm

bulunduunu

ok ak olarak gsterir:
"Yeis ... yeis ... yeis ... Meyusum

kar-

23

deim; iddetli bir buhran- infial iindeyim, snyorum

(...) Koca bir alem iin-

de yalnzm Nazif. En samim arkadalarmn arasnda sokaa plak km bir

adam hissi ile titriyorum; herkesin vicdan kapal, rtl; yalnz ben plak (...)
herkes namuslu geinerek

alak yaa-

mann kolayn buluyor (...) Ye'simin derecesini dnemezsin

kardeim; kendi-

mi talara arpacam geliyor. Fakat hani benim hamiyet hunumla kirlenecek temiz ta ..."(18)
rneine

her ulusun edebiyatnda,

her yer ve zamanda rastlanabilecek olan

bu szler, ancak Fikret'in yaad ortam
ve Fikret'in airce duyarll konusunda

Mehmet Rauf Bey

Ha/i! Ziya UAKLlGiL

k tutabilir. Ancak, baz cokulu anla-

(1875-1931)

(1867-1945)

rnda herkesin ortaya koymaya alabi-

ilik veya kaltma balamak yerine ba-

Iecei bu tr duygular

ka bir olaslk zerinde dnlebilir. Yu-

Fikret'in baarl

4-Halit Ziya Uaklgil, Krk Yl, 1936

Bir kere bu anlarn hepsi de Cumhu-

bir dille anlatm olmas ne onu sulama

karda, konuyla ilgili an yazarlarnn,

nedeni olabilir; ne de atalarnn yap ve

temel gr vurgulanm idi. Bunlardan

salnda yazlmlardr. Aralarnda hi-

biri istibdadn topya tasararna yol a-

bir elime yoktur. Drd de Fikret'i, bu

t, dieri de topya giriimlerinin

byk ly, "hayrla yad etmektedir".

yaaylarn

balar.

Sanat

kendinde olan anlatrken

yalnzca

bile gerekte

dier insanlarda olan aydnlatmaya

IIr. Okuyucu

bylece

yaptta

a~

kezinde

Fikret'in

iki

mer-

yer ald grdr.

riyet dneminin ilk evresinde, Atatrk'n

Drdnde de istibdat kartl temel et-

kendin-

Drt an yazar da bu konuda gr bir-

den bir eyler bulur ve sanatta zdeim

denen olay gerekleir. O nedenle, sa-

lii iindedir. Mehmet Kaplan da H. Ca-

nudaki ans bir psikolojik

hit'in Krk Yl ve Edeb Hatralar'n

bakmndan

ancak "gln" szcyle

nat yazarken

alarak topluluun topya tasarlar zeri-

nitelenebilir.

Btn bunlarn

ne grlerini

gtrd yer, Fikret zerinde ge kal-

de, yaarken de, kamu

vicdannn gstergesidir.

Sanatn beer

oluu da bundandr.

LV. An labirentlerinde
yiten cennet
Bu aamada, Servet-i Fnuncular'n
topya tasarlarn tek bana istibdat, ki-

Sanat yalnzca kendinde

olan anlatrken bile
gerekte dier insanlarda
olan aydnlatmaya alr.
Sanat yazarken de,
yaarken de, kamu vicdannn
gstergesidir. Sanatn beerT
oluu da bundandr.

bildirmitir.

esas

Onun, daha

kendir ve hatta Mehmet Rauf'un bu koifade olmak

dnceyi

ok Krk Yl'a itibar ettiini gsteren bir

m bir idolletirme

husus vardr ki, o da H. Ziya'nn Yeni Ze-

grnte

landa'ya g iin kulland ve hem Fik-

da lkenin esenlie kmas

ret'e hem de dier topluluk

mak yerine uzakta bir yerlere kaarak

kar

ynelttii

Kaplan'n

"sarho"

da kullanm

Burada dnlmesi

yelerine

nitelemesini
olmasdr.(19)

gereken,

an ya-

yaparak bir yandan

onu yceltirken,

kendini kurtarmak

bir yandan
iin al-

sulamasndan

kur-

tulmak ve bylece bir "gnah keisi" durumuna getirilen Fikret'e bu suu ykle-

zarlarnn Fikret'in lmnden ok sonra

mek varsaymdr.

ve art arda anlarn yazarken gerei ne

mak"; ite kukulanlmas

denli yazya dktkleri, ne denli "an ka-

lk budur. Bu olaslk, anarda geen baz noktalarn benzerliini yoklamay zo-

rartmas" yaptklar sorusudur.

Yaymlanlarna

gre anlar yle

1-Mehmet Rauf, Yeil Yurt Hikayesi,

Kazm

Kadri, Tercme-i

Hayat Yahut Aileme Yadigar, 1929

3-Hseyin

aratrldnda,

geen

benzer

noktalar

rnein Hseyin Cahit

ile Mehmet Rauf'un, dorudan kendi ki-

1927
2-Hseyin

batr-

gereken olas-

runlu klmaktadr.
Anlarda

sralanmaktadr:

"Ycetirken

Cahit Yaln, Edeb Hat-

ralar, 1935

18) Akrel bu mekubu 2 ubal 1314 (1898)'te Sleyman Nazif'e gndermiIir.

"Trk Edebiyatnda Mektup:
1964, s.464-465 ve Kemalettin kr, 1931, s.42;
19) Kr. Uak/igil, 1969, s. 530 ve Kaplan, 1987, s. 101
20) "Ahmet uayip ile cuma gnlerinin en scak sohbetlerinden birini de Avrupa
yol bulunabilirdi."
Yaln, 1975, s. 61; ve "birka kere kendi kendime bin tehlikeyi
1997, s. 67,' Tanm, 2001, s. 102; Kutlu, 1981, s. 155

ilikleriyle ilgili olarak "kama" bezeini

vurguladklar grlmektedir.(20) Benzeen baka bir bezek de, Hseyin Cahit
ve Halit Ziya'nn Yeni Zelanda'ya kurula-

1 Eyll 1333 tarihli Muallim dergisinde yaynlanan

mektubu biz u kaynakta grdk:

Bu mektubu yazd sralarda Akret bir ka kez gzalflna alnmt.

'ya kama konusu doldururdu. 'Gitmek' deil 'kamak' diyorum. Kamak .. Belki bir
gze alarak memlekeUen kamak zere leebbslerim bile olmulu." Mehmet Rauf,

cak topik koloni yaam

iin "cennet"

benzetmesini

kullanmasdr.(21)

Fikret'e

cennet,

gre

gzel

Oysa
vatand r,

te yandan yine Hseyin Cahit, 1937'de

unlar yazmaktadr:

szlerini sorgulamay gerektiriyor:

1-Hseyin Cahit, olaydan ok sonra

"Gizli gizli okuduumuz

Utopie, Cite

ve Fikret'in

lmnn

baka bir ey deil:

de Soleil gibi eserler, bizim ruhlarmzda

getii zaman, tasarlar

"...senin bugn

'senin', 'benim' dnceleri

olmadan
karde gibi, hakiki bir insan gibi bir ara-

yalist dnceye

Cennet

kadar gzel vatan n var, u

zerinden

yllar

hakknda sos-

uygunluk dorultusun-

da aklama ve yorumlar yapmtr.(24)

grdn

da yaamak ve temiz bir sosyete tekil

Bu balamda, onun sosyalist, komnist

Zmrt bakl, inci etaretli kzcaz

etmek fikirlerini uyandrmtl ..."(23)

olduu yolundaki kendi szleri daha n-

Kimdir, bilir misin? Vatann ... " (Ferda)

Anlarn, Fikret hakknda yzde yz

Hseyin Cahit'in adn and yaptlardan ilki, Thomas

More'un

nl Uto-

ce anmt. Orada da belirtildii gibi, bir

kere Hseyin Cahit'in belirttii ve baland ilkeler bu ideolojilerin ilkeleri de-

doru bir ruh portre izmeye uygun oLmadn dndren hususlardan biri

pia's, ikincisi de Tommasso Cam panella'nn Civitas Solis (Gne Kenti)'idir. iki

ildir. M. Fuat, baz incelemelerin,

de, Yeni Zelanda'ya gitme niyetinin, son-

yapt da, topya edebiyatnn

Zelanda tasarsn

radan Hseyin Cahit tarafndan

mutur. Birincisi

"sosya-

liste bir giriim" olarak gsterilmeye a-

ingilizce,

klasii ol-

ikincisi

Yeni

topyac sosyalistle-

ital-

rin zlemlerine benzettiklerini, ama elde-

yanca olan iki topyay da Hseyin Ca"

ki yaz ve iirlerin bu tr bir yargy do-

Ilmasdr. Hseyin Cahit, 1924'teki bir

hit'in Franszca adlarla anmas, genelde

rulayan ipular vermediini

yazsnda,

Servet-i

Sertel de bu araylarn

ruhunda

msavat aklaryla
olduunu

taan

hrriyet

komnist,

ileri srer.(22)

ve

sosyalist

ii. Merutiyet'i

Fnuncular'n

Franszca

ve

Fransz kltr ile ilgileri dnldn-

belirtir.(25)

temelinde

sos-

yalist veya Marksist gr aramay, Fik-

de, bu yaptlar okuduunun/okuduklar-

ret'i benimsemedii

ilan ettiren ilkelerin de, kayna Fransz

nn kantlarndan

gstermek iin sarf edilmi fazla bir gay-

biri saylabilir. Toplulu-

dncelere

sahip

Devrimi olan "hrriyet", "adalet", "uhuv-

un topik koloni tasarsnn,

Hseyin

vet" ve "msavat" (liberte, justice, frater-

Cahit'in belirttii gibi kardee,

insanca

nite ve egalite) olduu dnlrse;

ve temiz bir toplum oluturma amacn

tamas da dier bir destektir. Ancak, iti-

seyin Cahit'in bu yoldaki szlerini, Ser-

raz noktas H. Cahit'in yukarda verilen

vet-i Fnun sonras dnce geliiminin

ilkeleri savunmakla

bu

komnist veya sos-

yalist deil, olsa olsa Jakoben

olunur.

ret olarak grr.(26) Ona gre, Yeni Zelanda hayalini bir sosyalizm olarak kabul
etmek sama 0Iur.(27) Dolaysyla,

H-

ve deiiminin yansmalar, uzantlar

olarak grmekte yarar vardr. Zaten ondan baka hibir an yazar byle aklama ve yorum yapmamtr.

Servet-i F-

nuncularn adn and, yararland

ve

etkilendii

da

Bat yazarlar

arasnda

More ve Campanella adlar yoktur.(28)

2-Mehmet Rauf, anlarnda, gz hekimi Esat Paa'nn evinde, yaznla uramamalarna

karn lkenin durumun-

dan yaknan ve ilerinde zengin kiilerin

de bulunduu
yaknlaryla

bir dost grubunda,

btn

birlikte baka bir lkeye g

etme dileinin grlp karara balandn,

Fikret'ten

toplantda

aktararak

anlatr.

H. Cahit de vardr.

Bu

Ancak,

orada bulunmak dnda bir etkiden sz

etmez. O zamanlar M. Rauf, Tarabya karakol gemisinde
Thomas More'un

Utopia's ile Tommaso Campanella'mn Civitas Solis! (Gne Kenti)

topya edebiyatmm klasii olmutur.

ikinci kaptandr. Gemi-

nin grevi, yazn o sulara gelen elilik

gemileri ile aradaki protokol ilerini d-

21) Kr. Uaklgil, 1969, s. 530 ve H CaM/n H Kazm'la ilgili yazs: Kadri, 1991, s. 9
22) 1924 larihliyazyl anan: Huyugzel, 1984, s. 6; Huyugzel, 1982, s. 16 ve Yceba, 1960, s. 10
23) Anan: Huyugzel, 1982, s. 47
24) Huyugzel de H Cahit/n yorumlan dorultusunda grler ileri srer. Bkz. Huyugzel, 1982, s. 47
25) Memet Fuat, 1979, s.27; Memet Fuat, 1995, s. 32
26) Sertel, 1969, s. 153
27) Sertel, 1969, s. 155
28) Bkz. Akyz, 1982, s. 117; evket Sreyya da H CaM/ 1934'le Merutiyetilik, Cumhuriyetilik, diL, edebiyat, kadm haklan, toplumsal reformlar, inkllaplllk, mil liyetilik, halkilk, dinde reform gibi her trl yeni dncenin ncsnn kendisi olduunu /eri srmesi nedeniyle eletirmitir. Bkz. evket Sreyya, 1933, S:33,
s.37-44

25

zenlemektedir. Bu sayede M. Rauf Fran-

kendisi olduunu

SiZ, ingiliz, Alman, Rus ve italyan subay-

leyen M. Rauf'u doru-

laryla dostluklar

lar. yleyse,

kurar. zellikle

elilik gemisi imojen'in

Beyn

ok

samimi

ingiliz

svarisi Kaptan

dostudur.

Fikret,

sy-

Yeni Ze-

landa tasars Fikret'in

Beyn'den yardm istemesini nerince M.

kiilii nedeniyle gereklememitir

dene-

Rauf, Beyn'e alr. Kaptan Beyn, Yeni

mez. Ba neden para

Zelanda'da ok verimli topraklar olduu-

sorunu ve H. Cahit'in

nu, iklimin, hava ve suyun gzelliini an-

deindii

latr. M. Rauf isterse, gmen kuruluu-

ilan edilirse geri dn-

nun brorlerinden

meli mi?" tartmasdr.

getirebileceini,

yup ona gre karar vermelerini

okusyler.

"Merutiyet

H. Cahit, 1935'te, ken-

Sonunda bu bror gelir. Hseyin Cahit,

disinin

M. Rauf'un bu szlerini dorulamaktadr.

rumda dnme kararn-

Bundan sonras iin Hseyin Cahit, bro-

da olduunu,

evi-

r Mehmet Rauf'un ingilizce'den

byle

bir duis!ibda! dneminde A'krel'in duygularm

anla/! bir almas.

Fikret'in

ise bunu sonra gr-

"ftrtmalar" ile

rerek kendilerine anlattn belirtir. Ona

mek dncesini

gre de g dncesini

he-

Herhalde Fikret de yllar sonra anlarn

bunu gerekletiremedik"

men hemen hi kimse yoktur. Esat Pa-

yazsa baka bir grle H. Cahit'in kar-

buna herkesin katldn ve baarszl-

a, Ankara'daki

sna kabilir veya onu dorulayabilirdi. Ama artk Hseyin Cahit'in iddiasn

n da yine herkese ait olduunu ortaya

Fik-

bu yolla

sini M. Rauf gibi kt olaslklara

ret'in Yeni Zelanda'da

kuracaklar "Yeil

maktadr.

Yurd"un mukayvadan

bir maketini yapt-

masraflarn
Hseyin

Byk

tutmayan
iftliini

karlayacana

satp

sz verir.

Kazm ise bu aamada,

n ve yalnz evli veya evlenecek olanlarn gitmesini

nerdiini

Tasarnn sonusuz
"barut bulamadk"

eklemektedir.

kalmasn

H. Cahit

diye aklamaktadr.

Esat Paa iftlii ni satamamtr.

M. Ra-

uf ise, kt ihtimallerin giderek daha ok

konuulmas

nedeniyle yava yava ka-

tlacak olanlarn iten souduunu syler. Soumayan, ona gre Fikret, H. Cahit ve kendisidir. Halbuki H. Kazm vazgeme nedeni olarak Fikret'in evindeki
bir grme

srasnda

birinin Fikret'ten

arkadalarndan

rak istemesi

zerine

airin zlp krlmasn ve kt davranmasn gstermektedir. "Yeil Yurd" hlyas bu yzden silinip gitmitir. Herhalde
vazgemenin

nedeni bu denli kk bir

olay deildir, Esat Paa'dan hi sz etmeyen H. Kazm belki de, iftlik satma
iini ve sonucunu bilmekte; bunun iin
vazgemeyi Fikret'e yklemektedir. ileride Manisa'da

iftilik

Fikret'e atnda,
atlmyla

yapma

Yeil Yurt tasarsn

urmak hayaline

kararn

onun H. Cahit'in de
kapldn

ise; soumayanlarn

Fikret,

burada

sylemesi
Cahit

ve

ortaya attn aklar.

denetleme

imkan

bulunma-

neriyi btn toplulua getirdiini; "Ama

cmlesi ile de

koyar. Yeni Zelanda tasarsnn yrmebala-

yan Halit Ziya da, Manisa tasarsna katlanlar snrlamaz.

V. Okyanustaki Ada-lke'den
Anadolu'daki i~lke'ye:
Yeil Yurt topyas
Yeni Zelanda'ya
ekletirilemeyince,
bir neri getirir.
Manisa'ya

" be, on yirmi, bu hlyann arkasnda gidecek ka tane karsa o kadar

aile buraya gidecek, iftlikte saflk, kar-

gitme tasars gerHseyin Kazm yeni

Daha nce babasnn

bal Tepecik kynde ald

amlk arazi zerinde yerleebileceklerini bildirir. H. Cahit kyn adn Sar am

olarak anmakla

birlikte;

kendisi,

Fikret

ve H. Kazm ile aileleri dnda baka

kimsenin

buraya

mek bakmndan

gitmeyeceini
H. Kazm'la

belirtbirleir.

Buna karlk M. Rauf, Hseyin Kazm'n

Mehmet Rauf, Servet-i

Fnuncularn topik kolani
kurma tasarlarnn adn Yeil
Yurt olarak koyan kiinin
Hseyin Cahit olduunu yazar.
Ancak, Yeil Yurt adna yapt
veren kii Fikret'tir.

delik, samimllik mayalaryla yurulmu

bir cemiyet kuracaklardl."(29)
Hseyin

Cahit,

Fikret'in

kurunka-

lemle burada yaplacak kkn bir plann izdiini anar. Ortada byk bir salon

vardr. Buras hem yemek, hem de oturma odas olacaktr. Fikret, salonu nasl
deyeceklerini
anlarnda

bile dnr. H. Kazm,

kendi yol tezkeresini

H. Ca-

hit'e verdiini, onun gidip ky grdn ve dnte burann fotorafn

diini anlatr. H. Cahit fotoraf

getir-

konusu

dnda bu bilgiyi dorular. Her ikisi de,

Manisa tasarsndan Fikret'in vazgetiini ileri srmektedirler.(30) Bu sav Mehmet Rauf ve Halit Ziya'nn anlaryla denetlemek mmkn deildir. nk onlar
bu konuda bilgi vermezler, aklama ve
yorum yapmazlar.

Ancak, Mehmet

Ra-

uf'un "bunu da gerekletiremedik"(31)

biimindeki

szleri

ile "Fikret vazge-

ti"(32) demek arasnda

ok byk bir

fark olduu da aktr.

29) Uaklgil, 1969, s. 530

30) Kr. "Fikre17n byle luhaf/k/an vardtr. Kim blir ne gbi bir dnceyle niyetinden vazgeli ve kabahali H. Kazma bulmak isledi. "Yalm, 1975, s. 119 ve: "Bir hayli
gnler dnd ve neticede bu hlyadan da vazgetP" Kadri, 1989, s. 35 ve Kadri, 1991, s. 63; Grld gibi H. Kazm Rkre17n kendtsini suladm sylemiyor.
31) Kutlu, 1981, s. 156
32) Bkz. 30. dtpnot

r-----

-------

Mehmet Rauf, Servet-i Fnuncularn

topik koloni kurma tasarlarnn

arasnda farkllk vardr.

adn

e-Manisa

fark bulunabileceini

tasarsndan

vazgeme

Yeil Yurt olarak koyan kiinin Hseyin

konusunda

Cahit olduunu yazar. Ancak, Yeil Yurt

veya yalnzca Fikret'e ait olduu konusu

adna yapt veren kii Fikret'tir. M. Rauf,

yine M. Rauf ile br iki an yazar arasndaki baka bir farkllktr.

bu tasardan

ka ka "Rubab- i kes-

te'nin ancak bir sahifesini

kaplayan

bir

da sorumluluun

f-Fikret'i

"peygamber"

herkese

gibi gsteren

ciddi olarak dn-

mek gerekir.

ViI. Fikret'in Yok-lke atlar

Yukarda genie ve karlatrmal
olarak zerinde durulan topya tasarlar yalnzca yaanm giriimler dzeyin-

syleyen

de

de kalmam, topluluun

ken, Hseyin Cahit de kendi deyimiyle

H. Cahit'tir. Hseyin Cahit yukarda

da

rnda da yansmalarn

Fikret'in "tuhaf"lna

belirtildii gibi, Yeni Zelanda'dan geri d-

dnda

n konusunda

Fikret ile H. Cahit'tir. Fikret'in iirleri, ge-

'Yeil Yurt' manzumesi

u yorumla,

kt"n sylerok uygun den

"Baka Dnyalar

Hlyas"

adn verdii blm bitirir:

iindedir.

"Gel ey berid-i perestide ... diye dizeler sylenmi,

sabrszlkla

de, "tuhaflklar"

olduunu

Fikret'le

Merutiyet ilan edilince,

pik eilimlerini
koyacak

geri dnme-

"dargn" olduu H. Cahit'e bir gazete karma

ce 'Sen de gittin, senin de arkandan' di-

nerisinde

ye gzyalar dkmt. Sanki btn gi-

zere H. Kazm'

riimin amac bu iki iiri yazmakm

deren Fikret ile Hseyin

oldu."(33)

VI-Aalara deil ormana

bakmak: An karartmalarn
usla aydnlatmak

kalem oynatanlar,

nel olarak onun to-

Sonradan

mi beklemi. Sonra giriimden vazgein-

gibi

"anlamazlk"

bu konuda

sanat yaptla-

bulmutur. Anlar

'RBAB;{
SiK~-STE'

bulunmak
gn-

ortaya

niteliktedir

ve tek bana bu giriimiere balanamaz.

Rubab-

ikeste'de

yer alan iirin bir ks-

Cahit arasndaki bu "an-

m, airin "baka dn-

lamazlk"

yalar hlyas" ile ilgili-

daha keskin

bir duruma gelmi olma-

dir. Bunlar iinde de,

ldr. nk gitgide bek-

daha yaptn banda

lentilerin aksine istibdat

bulunan Sha ve Per-

ve kesin bir sonuca

benzeri bir ynetim an-

vin ile; topya zlemi,

ulamaktan ok kuku uyandran noktalar ile soru iaretleri zerindeki akla-

layna kayan ittihat ve

doa ve deniz misti-

Terakki'ye

kar

malardan sonra, u olaslklar arlk ka-

ok kesin

ve ak

zanmaktad i r:

kar tutum taknrken,

si) beeninin

Hseyin Cahit bu cemi-

lat Yeil Yurt, Bir

Bu karlatrma

a-topya tasarlarnn

altnda tek ba-

na istibdat, irsiyet veya kiilik yoktur.

yetin

-deyim

sizmi, pastoral grn-

Fikret

t ve pitoresk (resim-

bir

uygunsa-

"kalemor"

Mersiye,

kucak-

Bir An- Huzur, mr-i Muhay-

olur.(34)

yel, Ne isterim, Aiyan- Dil, Nak- Na-

g-Halit Ziya batan beri topya tasarlarnn dndadr. Mehmet Rauf ise

zenin ve Beri'd-i mmi'd adl iirler dikka-

a'nn konanda ortak karar alan kiile-

Manisa tasarsnn dndadr, o yzden

Hasan'n Gazas gibi epik bir iirde bile

ri yok saymak olur.

tank olmad bir konuyla ilgili anlar H.

topik eilimlerini dile getirmitir: "...eski,

Cahit ve H. Kazm'n anlarndan

fakat airane, asude,/ Yeil bir ormana

b-Tasarnn bulucusu olarak yine tek

bana Tevfik Fikret'i ve onun kiiliini,
hele kaltmn

grmek

ise, Esat Pa-

c-Yeni Zelanda tasars Fikret'in kap-

farkl-

ti ekmektedir.

Bunlar dnda rnein

hem-saye bir kk belde ..."

risi veya "tuhaf kiilii" nedeniyle deil,

Esat Paa'nn iftliinin satlmamas ne-

dr.
sonra yazan

Tevfik Fikret, derin topik zlem ve

deniyle gereklememitir.

H. Cahit de her ikisini birden okumutur.

eilimleri olan bir airdir. iirlerinin pek

-Bu tasarlarn oluturulmasnda ne

topya klasikleri, ne de sosyalist-kom-

Bu nedenle sonra yazan, nce yazana

ou bu zlem ve eilimleri yanstr. Bu

gre anlarn

nist yapt veya etkiler sz konusudur. Ta-

yazan

sar kendiliinden ve i gelimeler sonucu ortaya kmtr. Bu nedenle H. Ca-

topya tasarlar

hit'in sonradan bu etkilerden sz etmesi,

da olduu iin, onarm yerine ssl bir

2-Doaya dnk olmak bakmndan,

gerekte konuyla balantszdr; H. Cahit'in bu szleri kendi dnce sorunla-

sylemi yelemitir.

3-Gelecee

-Ansn

M. Rauf'tan

"onarmtr".

En son an

H. Ziya da ncekilere

bakarak

ile ilgili anlarn

almada

1-Topluluun

yaz-

mtr. Ancak konunun batan beri dn-

o trden iirlere

adan yaklalmaya

deiik

allacaktr:

tasarlar

ile ilgili ola-

rak,
dnk olmak bakmn-

h-Anlardaki Fikret'le ilgili yorumlar,

sonraki yaptlar zerinde de baz etkiler

dan.

konu-

brakmtr. Bu yzden, anlardaki Fikret

burada, ikinci ve nc maddenin ba-

sunda M. Rauf'la H. Cahit ve H. Kazm

ile gerek Fikret'in ruhi' portresi arasnda

lamna giren iirler de kendi blmlerin-

ryla ilgilidir.
d-Manisa'ya

gidecek

kiiler

ilk maddenin balamna giren iirler

33) Yaln, .1975, s. 119; Servel~i Fnun'daki yazi/arl iin para almayan arkadalarnn para almasm salayan, para almamalarim hakszlk sayan, genel ka1JlJmla
alnan Yem Zelanda tasarsyla ilgili ortak karara uyan, bekar/arln bile ka1JlJmlnl istemeyen Fikret'in hem tek bana tasarldan vazgemesi hem de ardndan gzya~
dkmes bzce yalmz H Cahit'in ani/arlndaki bir elikdir.
,,.
34) Akret de H Cahit araslndakibu
dargnla Yakup Kadri de ani/arnda deimi: Bkz. Karaosmanolu,
1969, s.283

27

al-

larndan daha ok insanc ve insani-

iilerden ok konuya arlk ver-

yeti olmas bu konuda iten bir in-

:.'" ayr olarak ele alnacaktr.

-~

- ~i iin byle bir ayrma gidilmitir.

sanca sahip olmasndandr.

edebiyatmz

Tevfik Fikret, iten ve gzel bir i.

ite airin sevin ve zntlerinin,

e bahar zlemini ve baharla bire zntlerden

kurtulma

bahara ramen melalinin kayna, bu

dileini

insanca yaama tutkusudur:

'" lar. ister ki btn ynleriyle dnya

"Sen zanneder

_eiip cennete benzesin. Bahar ge-

Heyhat! Ben nevaib-i eyyam in-

ee ve uyum sarar. Ufuk aalarla

lerim."

slenir. Blbl tleri doldurur orta-

- . Ne var ki, k bitip bahar geldii,

Fikret, zgr istenciyle

kuran birey-insanlar

ece bitip gndz olduu halde airin

Romantik akm ve pastoral iir etkilerinin youn
olarak grld iir/erindeki zlemi Fikret,
kk apta da olsa 19D5'te ina ettirdii
Aiyan 'da gerekletirmitir.

. duyu organlar evreyi olduu gibi

grnty

tam

airin duygularna

re ortalk gaml, karanlk, souk bir

ezarlk

gibidir.

Gklerde

uursuzluk

ranlk ve souk gece bomaktadr. i-

ryla hep beraber

kurulacak

koloni topluluunun

topik bir

yer ald belirtilmi-

ni toplum ve yeni 'ethos'u oluturmann yolunu Fikret, "Yeni Mektep" tasarsyla

bulur. Sonradan

Abdullah

clarn ortaya att Batllama

Progra-

m'na dnsel nclk ettii sylenebi-

ti. ite Tevfik Fikret, gerek iirlerine, ge-

lecek olan bu Yeni Mektep tasars, Fik-

rekse davranlarna

bir top-

ret'in yeni insan, yeni toplum ve yeni et-

Yeni Zelan-

hos yaratma amacn pek krk dkk bir

yansyan

lumsal ahlak benimsemiti.

u trajik soruyla sona erer:

"Bu leyl artk nehar olsun diyordum;

da ve Manisa tasarlar zerine anlarn

biimde ve sayl maddelere balayarak

Bahar olsun, bahar olsun diyordum;

yazanlarn

gerekletirmeyi

Bahar olmaz bugn bundan mutar-

altnda insanca ve kardee,

a...
Niin kesilmiyor hala melalim,
Niin ad olmuyor

gnlm,

haya-

topyac

eilimin

insan-dnya

kar-

tln en youn biimde sergiledii reklerden

biri olan bu iirde iki temel

arlk vardr: evre ve air. evre deiirken,

da belirttii gibi bu arayn

airde hibir deime

olamaz.

Bununla birlikte, deien evrenin iinde

kavgasz

isteyen bir bildiri metni-

ve zulmsz yaama zlemi bulunmak-

dir.(36)
Fikret'in

tadr.

zerinde nemle durduu bir bezek, e

Fikret'i merkezinde insan bulunan bir

dnya grnn

tim?"

ncs yapan iirlere

topik

eilimli

kavrama

byk nem veren air, kur-

de yine Rubab- ikeste'de rastlanmak-

mak istedii

tadr. rnein

yapan "Gkten Yere" iiri buna en uygun

zaman yalnz kalmak istemez. ok sevilen bir e mutlaka yanndadr. Bu birlik-

rneklerden

telik genellikle kulara ve ku yuvasna

insan her eyin ls

biridir. Ziya Gkalp, "Tevfik

mutluluk

lkesinde

(Aiyan- Dil, mr-i Muhayyel,

da airi Trk Rnesans'n

rim?) benzetilir. Ky, orman, gl ve dere

tamamlama

doal evreyi olutururken,

insanlar yoktur. Bu nemli bir noktadr.

rak gsterir. Ona gre Fikret'in ada-

mosfer skunetle

Doal evredeki en u deiiklik bile a-

Fikret, zgr istenciyle

toplumu kuran birey-insanlar
kuann domasn
bekliyordu. Bu yeni insan,
yeni toplum ve yeni 'ethos'u
oluturmann yolunu Fikret,
"Yeni Mektep" tasarsyla
bulur.

evresinden

airin

toplum

ve onun deimelerinden

sz etmemesi

anlamldr.

nk

air

Robinson Crouse gibi tek bana bir yalzln peinde deildir. Onun dost evesine ve dostlarn
nem

verdii

mektubunda,
gibi olmad

ballna

bilinir.

ne denli

Yukarda

anlan

dost evresinin de istedii

iin kendisini

derin

zntye srkledii grlmekteydi.

bir
te

yandan Yeni Zelanda ve Manisa tasarlarnda da yine tek bana deil, dostla-

hibir

Fikret ve Rnesans" balkl bir yazsngrevini hakknca yerine getiren biri ola-

iri mutlu etmemektedir.

iirlerinde

ya da aile kavramdr. Yaamnda da bu

eya airin yannda baka insan ya da

35)
36)
37)

do-

Cevdet ve Klzade Hakk gibi Bat-

egemendir. Duyulan sesler ise hep yaktr. iekler ak yaraya benzer. Ruhu
!

toplumu

kuann

masn bekliyordu. Bu yeni insan, ye-

- nts eksilmek bilmez. Hatta ai-

-ersine yorumlar.

misin ki, benim

hep elemlerim?

. ortalk glle dolar, evreyi sevin,

2.lglarken, duygular

Fikret,

insanclllatrmtr.(35)

Ne iste-

psikolojik at-

(Bir An- Huzur, Yeil

Yurt, mr-i Muhayyel,

Sha ve Pervin,

Bir Mersiye) kapldr. "Her yer bu skunetle hem-arami-i

Huzur).

cenneL"

(Bir An-

Romantik akm ve pastoral iir etkilerinin de youn olarak grld bu iirlerdeki zlemi Fikret, kk apta da olsa 1905 ylnda Aiyan'
gerekletirmitir.

ina ettirerek

Bu gereklemenin

yurt dnda deil yurtta Mehmet

lan'n dedii gibi, "memleketin
deil

iinde"

oluuna

dikkat

Kap-

dnda
edilmeli-

dir.(37)

Aktaran: Kurdaku/, 1976, s. 465

Bkz. Kavcar, 1972, C. V, S:3/4, s. 11-136 ve DelignL, 1986, S:81
Kaplan, 1987, 5.117,' Ay/ca konunun "Hayaliirleri"bal altmda ksa bir zeti Iin: Kaplan, 1986, 5.17-18; Buradaki blgler, nceki kaynam ksaltlmdr.

Viii. Bir Uzak/Yok-lkedeki

D-Yaamn yks: Hseyin
Cahil'in Hayal- Muhayyel'i
Yeni Zelanda tasarsnn Servet-i Fnun dzyazsna yansmas da, Hseyin
Cahit'in

Hayat- Muhayyel

adl yks

ile olmutur.
Yeni Zelanda'da topik bir koloni kurma giriiminin yapld 1898 ylnn sonunda yazlan Hayat- Muhayyel, iinde
yer ald yk kitabnn da addr.(38)
yknn ilk szleri egzotik bir hazz
dile getirir:
"Bu imdiki alemlerden

pek uzaklara

gitmitik."
Arkasndan,

mekan kavramnn yeri-

ni zaman alr ve uzaklara

geride braklan,

gidildiinde

eski mekan deil za-

man olur:
"Mazi ile aramzda (...) byk denizler vard".
Yazarn her eyi kalplerini, duygularn ve hatta yldz i g, yeni diye niteIemesi de anlamldr. nk topya yeni, uzak ve baka bir gelecek zlemini
anlatmak demektir. Hseyin Cahit'in yazn anlarndaki Yeni Zelanda ve Manisa
tasarlar ile ilgili blme "Baka Dnyalar Hulyas" adn vermesi de bu topya
zlemi ile balantldr. Yine topya ortamn btnleme

asndan dikkat eken

dier bir ge de, klasik topya mekan

olduu daha nce vurgulanm
'ada'nn,

Hayat- Muhayyel

kullanlm
dalgalar

olmasdr.

muhi'te"

yksnde

Bu ada cokun

ve kayalklarla

evrili

iin, her ynden korunakldr.

biat-

bulunan

yi "valide-i

olduu

Yazar "tamfika"ya

benzetir. evrede uyum vardr. Bu ortam

serbeste ve insanca yaamak arzular
verir.(39) Yukarda belirtildii gibi, Fikret
de ayn bezekleri
Ferda gibi iirlerinde

ilemitir.

Mazi-Ati,

yzn keskin bir

tutumla gelecee dndren air, H. Cahit gibi yeniden ve yeniliklteceddt'ten

yanadr. Nef'T iin yazd dizelerde ise,
"baka bir zemin ve zaman, bir alem-i la-

Doa

luk kii azndan, "biz" adlyla anlatlr.

sevgisini de, gl, dere, amlk, orman ve

Oysa Utopia'da gemici Raphael Hythlo-

ky betimlemeleri

day, topya adasn dardan biri olarak

hut-nian"

arayn

dile getirir.

ile gstermitir.

Hayat- Muhayyel'de,

Yeni Zelanda

gzlemler ve "onlar" adln kullanr. Civi-

olmaz"

tas Solis'te de Cenoval Kaptan'n anla-

kurum olarak grlen aile de nemli yer

tm biimi Hythloday gibi "onlar"n duru-

tasarsna

katlanlarca

"onsuz

tutar. Hatta aile bu adadaki topik ky

mu zerine

kuruluunun

Civitas

toplumsal

temelini olutu-

rur. Aile ve e kavramlarnn

nemle durulmasnda

zerinde

herhalde Fikret'in

e, aile ve ocuk zerindeki dnsz tutumunun

etkisi vardr. Hayat-

Muhay-

kurulmutur.

Solis'te

yerleim

Utopia'da

ve

birimi kenttir.

Hayat- Muhayyel ise "ky" zerinde kuruludur. Komusuz

bir mekandr. Kom-

usuz olduu iin, anlan iki topyadaki

gibi sava, bar, tutsaklk gibi konulara

yel'de bu tutum u cmleyle yansmas-

yer verilmez.

More ve Campenella'nn

n bulmutur:

topyalarnda

retim ihtiya fazlas orta-

arkadalk,

"Aile duygusu,
alma

mutlu ediyordu."(40)

bu sevgili

ve abalama

bizi

Bu mutlu toplulukta

kararlar hep samim tartmalarla

alnr,

ya karr ve bu rnein Utopia'da sava

iin kullanlrken,

Hayat- Muhayyel'de

retim iyice azaltlm olan ihtiyalardan

hizmeti ve esir yoktur. Topluluun ba

baka bir tatmine hizmet etmez. Bilim ve

sevgidir. nlerde topluluk kyn orta-

teknikle ilgili almalar Utopia ve Civitas

sndaki ortak binada toplanr. Her gn bir

Solis'te nemli yer tutarken, Hayat- Mu-

aile dnml olarak yemek ve hizmet

hayyel

sunar. Yemeklerden sonra ortak konular

teknik, doa ve uygarlk anlay dorul-

grlr; sorunlar zr. Sonra biraz

tusunda

piyano alnr.(41)

yaam yceltir. iki topyada da antik ve

Biraz iir okunur ve

zamann ak unutulur.

Rousseau'nun

romantik

bilim,

yaln ve kendine yeterli doal

ada olmak zere birok yazar ve ya-

Gnlerden ve gecelerden

sonra ky

bir sevinle dalgalanr: Kyn bir ocuu

pttan sz edilirken Hayat- Muhayyel'de

ky halk kendi yazdklarn okurlar. El-

olacaktr. Herkes bu ocuun erkek ol-

bette bir yazn topluluunun

masn

da bu biimde -deyim uygunsa-

ister. ocuun

doumu

gn

bayrama evirir. Ad kyn "defter-i vekayi"ine

yazlr:

Adem.

"Adem" ve "Havva"lar

Sonradan

bu

oalr, bunlarn

topyasnedeb

bencillik rnekleri olmas kanlmazd.

Hayat- Muhayyel'de

grlen baka bir

hepsi de aslan yavrusu gibi iri, gzel ve

yerli beze k de doacak ocuun erkek

olmas isteidir. Kim bilir belki de bu y-

saftr. Olan ocuklar

k yazld

bahadr, kz o-

srada 3-4 yalarnda

cuklar da melek gibi gezer dolarlar.

Fikret'in

Ky de gittike gzelleir. Sanki doa bu

yel'deki

yeni insan kuann douuna ve geli-

maktadr. Aadaki

olu

Haluk,

ilk Adem'in

olan

Hayat-

Muhay-

prototipini

olutur-

resimde dz taran-

imine elik eder, adeta organikleir. Her

m parlak salaryla ve ocuk masum-

yer gl, lale ve yemi aalaryla

luuyla babasnn sol dizine oturmu g-

dolar.

Yeni yeni iir ve ykler yazlr, toplant-

rnen Haluk ile Hayat- Muhayyel'deki

larda okunur ve alklanr.

"yanmzda

Bu mutlu ve huzurlu yllar birbirini izler; iftetli ve verimli doann

ortasnda

uygarln btn gsteri ve sslerinden

arnm bir topluluk, yeni bir insanlk doar.(42)
Hayat- Muhayyel'de olay birinci ok-

uraan parlak sal sevgili

ocuk" bezei karlatrmaya

rnyor.

deer g-

Utopia'da ortak yemek ileri kadnn

grevidir ve erkekler duvardan yana, kadnlar da ortaya ak yere otururlar. Oysa Hayat- Muhayyel'de

bu grev ailece

38) Baz deiik tarih tartmalan iin bkz. Kudret, c.1, 1979, s.237; Hizarc, t969, s. t9,' Huyugzel, 1982, s.34
39) Skunet kavram da gerek Rkretrn, gerekse Hayat-I." MuhayyeIYn sonuna doru H Cahil'in nemle zerinde durduu bir kavramdr. insan ister istemez, tefrika
edilirken hemen btn Servet-i Fnuncularm dzelterek katkda bulunduu Saffetl Ziya 'mn Salon Kelerinde adl romanm hatrlatyor. Yazar "benim" diye vnnce
Fikret uyanr. "Bizim eserimiz deseniz daha doru olur"
40) Tamlamalar ald ve anlatm yalmlatmld
N .
41) "Servet-i Fnuncv/arm gzel sanatlardan en ok mzie yer verdikleri grlr. Servet-i Fnun romanmda da piyano en bata gelen enstrman olarak dikkati
eker." Bkz. Kavcar, t985, s.125, t27, 188.
42) Kudret, t979, s.247

Cahit'in

-ESJ

bu yoldaki

. ayr aklamas,

dier an ya-

gr bildirmedii

yukarda
szleridir.

ahit'in tasardan yllarca sonra

dnce deiimleri ile ilgilidir.
- 923'te yaynlad Vilfredo Pare-

---;

=. -'; Sosyalist Meslekler'in

~ =- '-'

le sylediini
-r.(44)

-:=:=~-=-aymlad
-

evirisi-

bile dnmek

Pareto'nun

1902 ve

ve asl ad "Sosya-

ler" olan bu yapt, "burjuvalaarx'" diye anlan bir iktisat-

n sosyalizme bakn sergiler.

- ~. ile yaknlk kurmu bulunan
adar sosyalist

veya kom-

_Cahit de o kadar bu dnceAkrarin olu Haluk, Hayat- Muhayy.

ilk Adam 'in prototipini oluturmaktc

r. 1924'te sosyalist ve komunu

stlenilir. H. Cahit, anlarnda otu

- -

ilgili nemli bir noktaya deinir. B

re Fikret einin sana oturmay

gesidir.(43) Hayat- Muhayyel'de

~r'nda topya edebiyat

_-o

==- .'.

--

_ an evirmeye uraarak ba-

mas gibi bir ynetim sorunu da

Evlenecek kiilerin nceden tan
konusuna deinilmedii gibi, Civi'a", ---

iJC.

~ ..G. 'an kabul edilen u cmle,

-- =" uncularn Yeni Zelanda, Ma-

-~

mindeki komnal ve feminist d"

re de yer verilmez.
Hayat- Muhayyel'in
landa'dadr.

lar ve bu tasarlarla ilgili ve'nde oluan kany belirtmek-

::t::e
adresi Ye-- -=..

=-~

H. Cahit'in deyimiyle

-:-i Fnun topyas; tasar, giri-

kre-i cenubl" dedir; Utopia ve

. leriyle ada Trk yaznn-

Solis ise tmyle hayali bir mek"

Hayat- Muhayyel'deki

Iirtmesi ve bu yaptlar adyla

u yolda bir kanttr. Bu konunularyla birlikte yanllana-

!is'te yer alan kadn ortakl ve

ynetici olmasnn daha iyi oldu

etki-

sz etmemesi anlamldr. Ane -j Fnun yllarnda ise Fran-

netici olmad gibi, yneticinin y~:

sonra,

cular olarak okuyup etkileni en H. Cahit'in 1935'te Ede-

?'"

nk onun kalbinin bulunduu

grmek, ayn zamanda bir sevgi g- -

syledikten

e Utopia ve Civitas Solis'i Ser-

=<=. -

_. - n en zgn, derneik (koIek-

=: ::;-

ocuk!

>

rnek olay olarak nitelene-

duunda adlarnn ne olacan

belirler. Oysa Utopia'da bununla il_
dzenleme yoktur. Civitas Solis':e
ad veren Metafiziki adl ba yne'- -

--

=an, Modern Trk Edebiyatnn Ana iz J.IES Matbaaclk, 1982.

and, Sosyolojik Dncenin Evreleri,
" - -.dar), Ank., T i Bankas Kltr Yaynlart,

Hayat- Muhayyel'in yeni ynlerin

ri de bu noktada grlr, ocukl
ter-i vekayi"e kaydedilir.
Son olarak bir kez daha beli

3:-

gerekir ki, Hayat- Muhayyel, on

=- ~ -

ret'e ait manzum versiyonlar

=- ~--~
:-

-' -

ve

dan Yeni Zelanda tasars; topya

nndan ve sosyalist-komnist
lerden esinlenmenin

- ~-

d"

bir sonucu d -

43) Yalm, 1975, s.139

44) Parel0, yaptlart ve dnceleri iin u
Kudrel de H. Cahil'in byle bir am yamlm-"
Trke yazyorduk" demesi de geree uyn;:.
"Malum ya genler ie inkar le balar/ar:

Mehmel, 'Tevfik Fikret'in Etim Gr .

Dnyas Dergisi, 1986, S:81.
-~'l
Cafer, Trk Edebiyatnda topya, TBi
= 9 mler Projes; 01.02.200801.02.2010
Akil, Ada, is!, Adam Yaynlart, 1982, s.

~c.--

---

-=a=

-7

<:wat (Cevdet Kudret), Hseyin CaM YAL .

Yaynlar, 1969.
. Friedrich, Hyperion, (ev.: M. Togar),

is!, Adam Yaynlart, 1987.

9) HUYUGZEL, Faruk, Hseyin Cahid Yaln'In
Hayat ve Edebi Eser/eri zerinde Bir Aratrma, izmir,
EEF Yaynlart, 1984.
10) HUYUGZEL, Faruk, Hseyin Cahid Ya/lnn
Hayat, Hikaye ve Romanlart zerine Bir Aratrma,
Ank., KTB Yaynlar, 1982.
11) KADRi, Hseyin Kazm, Meruhyet'len Cumhuriyet'e Hatralamn, (Haz. ismail Kara), is!, iletiim Yayn .
lart, 1991.
12) KADRi, Hseyin Kazm, Ziya Gkalp'in Tenkidi,
(Haz. ismal Kara), is! Dergah Yaynlar!, 1989.
13) KAPLAN, Mehmel, Tevfik Fikrel, Ank., KTB Yayn lan, 1986.
14) KAPLAN Mehmet, Tevfik Fikrel, is!, Dergah Yayn lan, 1987, s.23, 30, 32, 43, 44, 45, 101.
15) KARADSMANOGLU,
Yakup Kadn; Genlk ve
EdebiyatHattralarl, Ank., Bilgi Yaynev; 1969, s. 283.
16) KA VCAR, CahiL, "Tevfik Fikret'in Et1imCllii ve Ye ni Mektep~ A EBF Dergisi, 1972, C V, S:3/4, s. 11136.

17) KA VCAR, CahiL, BaMlama Asndan Serveti F nun Roman!, Ank., KTB Yaynlar, 1985
18) KAZGAN, Glten, iktisadi Dnce, is!, Remzi Kitabevi, 1980.
19) KEMALETTiN, kr, Tevfik Akrel, is!, Kanaat K tphanes; 1931.
20) KSEMiHAL, Nurettin azi, Sosyoloji Tarihi, is!,
Remzi Ktabev; 1982.
21) KUDRET, Cevdel, Trk Edebiyahnda Hkaye ve
Roman, is! Var/k Yaynlar, 1979, Ci.
22) KURDAKUL, kran, ada Trk EdebiyatlMe rutiyet Dnemi, is!, May Yaynlar, 1976.
23) KUTLU, emsettin, Serveti Fnun Dnemi Edebi yat Antolojis; is!, Remzi KitabeVl; 1981.
24) KKCOKUN,
Yasemin, 1980-2005 Dnemi
Trk Edebiyatnda topk Romanlar ve topyann Kurgusu, SD SBE TDE AbD YL, Isparta, 2006.
25) Mehmet Rauf, "Yel Yurt Hikayesi~ Gne Mec muas, 1927, S:9.
26) Mehmet Rauf, EdebiHatralar, (Haz. Mehmet Trenek), ist., Kitabevi Yaynlar, 1997.
27) Memet Fual, Tevfik Fikrel, ist., de Yaynev; 1979.
28) Memet Fuat, Tevfik Fikrel, is!, YKY, 1995
29) ZGL, Metin Kayahan, "Bir topya Tasla: Ha yat- Muhayyel'; Trk Dnyas Aratrmalan Dergis; Ni san 1988, S:53, ss. 133160.
30) ZGL, Metn Kayahan, "Firariyim Firarisin Ara ri...: Kitap-Ik, Nisan2006, S93, sS.94-101.
31) SERTEL, Sabiha Zekeriya, ilericlik ve Gericltk
Kavgasnda Tevfik Akrel, is!, Hr Yaymlarl, 1969.
32) evket Sreyya (Aydemir), "Hseyin CaM bey n c~ Kadro, 1933, S:33, s.37-44.
33) TARIM, Rahim, "Servet-i Fnun Edebi Topluluu'nda Yeil Yurt zlemi'; MS FEF Dergisi, is!, 1995,
Sayt:2, s. 185-203.
34) TARIM, Rahim, "Servet-i Fnun Edebi Toplulu u'nun Yel Yurt zlemi'; Kitaplk, Nisan 2006, S:93,
ss. 7786.
35) TARIM, Rahim, Mehmet Raul'un Antlar, ist., zgr
Yaynlar, 2001.
36) "Trk Edebiyaftnda Mektup~ Tercme Dergsi
Mektup zel Says, MEB Tercme Kurulu, Ank., 1964,
SaY':77-80, CXVI, s.464-465
37) ULUTAN, Burhan, iktisadi Doktrinler Tarihi, is!.,
tken Yaynlart, 1978.
38) UAKLIGiL, Halit Ziya, Krk YL,is!, inklap ve Aka
Kitabevleri, 1969, s.529.
39) YALN, HseyinCahL, EdebyatAntlar, (haz. Rauf Mutluay), is!, Trkiye i Bankas Yaynlart, 1975 (bs.
1935), s. 115
40) YALINKA YA, Ayhan, Eer'den Meer'e top ya Karsnda Trk Romant, Ank., Phoenix Yaymlarl,
2004.
41) YALINKA YA, Ayhan, Trk Edebiyatnda topya,
Mrekkep, Ank., 1999, S:f2, ss.78128.
42) YCEBA. Hlmi, Hseyn CahiL, is!, Kltr Kitabe .
v; 1960.

-!EJ6, s.395-481; Kazgan, 1980, s. 153; Ksemiha/, 1982, s. 311-323; Ulutan, 1978, s.461; Cevdet
'abib'in grn sonradan benimseyen H. Cahid'in 'en cahl Rauf ile bendim. Bundan dolay!
5- -6: Btn kltrn Fransa'ya borlu olduu yolundaki sz de sonradan 'latife" diye nitelemitir: