MANTIK

Ara. Gr. Nesibe YALIN

BLECK NVERSTES

BULANIK

MANTIK

ERK
Temel Kavramlar
Bulank Mantk
Bulank Mantk & Klasik Mantk
Bulank Kme & Klasik Kme

Bulank Sistem
Yaps
eleri

Uygulama Alanlar
rnekler

Sonular
Yapay Zeka- Bulank Mantk

TEMEL KAVRAMLAR
Bulank kelimesi, kesin (net) olmayan, kark, belli
belirsiz eklinde tanmlanabilir.
Bulanklk ise net olmama durumudur ve bir
belirsizlik eididir.
Birok belirsizlik eidinden bahsedebiliriz.
Numaral gzlk takann gzln kardnda grd
manzara bulank bir belirsizlikken, yz tabirini kullanp hibir
yan aklama yapmama ok anlamdan kaynaklanan bir
belirsizlii gsterir.
Yine bir adam derken sayca bir olmakla beraber kim olduu
belli olmayan bir adamdan bahsetmek de belirsizlik ifade
eden bir durumdur.
Yapay Zeka- Bulank Mantk

zm suyunun araba dnme srecini ele alalm. zm

suyu araba dntrlrken, arada ra vs. gibi formlardan
gemektedir. zm suyunun radan sonra alaca form, araba
daha yakn olacaktr ve arabn nerede balayp balamad bu
bulanklktan tam bilinemez.
Renklerin birbirinden ayrt edilmesinde de ayn glk vardr.
Sar ile ak sar veya turuncu arasndaki snr nereden geer?
Bu snrn net bir yeri yoktur.

Yapay Zeka- Bulank Mantk

BULANIK MANTIK
Bulank mantk (Fuzzy Logic) kavram, ilk kez
1965 te Prof. Lotfi A.Zadeh in makalesiyle
duyulmutur.
Bulank mantk, belirsizliklerin anlatm ve
belirsizliklerle allabilmesi iin kurulmu
bir matematik dzendir.
Bulank mantk, akl yrtme mantdr ve
belirsizlik ortamnda deerlendirme yaparak
yaklak sonu elde etmeyi salar.
Yapay Zeka- Bulank Mantk

Bulank Mantk & Klasik Mantk

Klasik (ikili) mantk, iki doruluk deeri olan (1 veya 0,
var veya yok, doru veya yanl) bir mantk sistemidir ve
nc bir durumun gereklemesinin imknsz olduu
varsaylr. Ayrca, ikili mantkta kesin verilerden sz edilir.
Bulank mantk, ikili mantn ele alamad bulank
hadiseleri de iine alacak ekilde daha geni bir
uygulama sahasna sahiptir.
Bulanklatrlan parametreler;
Hz parametresi; Dk, Orta ve Yksek

Bulanklatrlamayan parametreler;
Turist; Yerli-Yabanc
dilsel (linquistik) deikenler

Yapay Zeka- Bulank Mantk

Bulank Mantk & Klasik Mantk -II

Bulank mantk, gnlk hayatta ska kullanlan belirsiz
szel ifadeleri saysal olarak tanmlamaya da
elverilidir.

kili mantk yaklam ile bu belirsiz ifadeleri geree

yakn biimde tanmlamak ok zordur. Fakat bulank
mantk ile bu kelimeler kolayca ve fazla ilave bilgiye
ihtiya duyulmadan tanmlanabilir.
Yapay Zeka- Bulank Mantk

Bulank Mantk & Klasik Mantk -III

Klasik mantkta, bir eleman bir kmeye aittir ya da
deildir. Yani aitlie gre yelik deeri 1 ya da 0 olur.
Mehmet zayftr.
1
Mehmet zayf deildir.
0

Bulank mantkta da leklendirme (derecelendirme)

vardr.
Mehmet ok zayftr.
0,98
Mehmet biraz zayftr
0,20

Yapay Zeka- Bulank Mantk

Bulank Kme & Klasik Kme

Klasik mantk keskin izgilerle ayrlr.

Uzun kmesi iin 1.7 m snr kabul edilirse
Mehmet uzundur, nk boyu 1.71 m dir.
1.69 m olan birisinin uzun kmesine girmemesi ve
normal kmesinde olmas ne kadar dorudur?
Yapay Zeka- Bulank Mantk

Bulank Kme & Klasik Kme - II

Atlar yapldktan sonra hedef incelendiinde klasik

kme teorisine gre a ve e atclar dndaki tm atclar
kt alc olarak snflandrlacaktr. Bylece b ve d
atclar arasndaki fark gz ard edilmi olacaktr.
Bulank kme teorisi ile sonular, atclarn yaptklar
atlarn hedef daireye olan uzaklklar gz nne alnarak
belirlenecei iin daha adil bir deerlendirilme yaplm
olacaktr.
Yapay Zeka- Bulank Mantk

10

Bulank Kme lemleri

Yapay Zeka- Bulank Mantk

11

Bulank Kme lemleri -II

Yapay Zeka- Bulank Mantk

12

Bulank Sistem ve alma Yaps

Bulank Sistem; oklu girdileri, kural taban ve karm
birimi ile ileyerek kt haline dnmesini salar.

Yapay Zeka- Bulank Mantk

13

Bulank Sistemin eleri

Bilgi Taban : Kural tablosunun yer ald,
verilerin sakland ksm
Bulanklatrma Birimi: Kesin deerleri yelik
fonksiyonu yardmyla bulank deerlere
dntrr.
karm Birimi: Giriler ve kurallardan sonu
karr.
Durulatrma Birimi: Bulank sonular saysal
(kesin) deerlere dntrr.
Yapay Zeka- Bulank Mantk

14

Bilgi Taban

Eer k krmz ve hz yksek ise fren yap

Eer k krmz, hz dk ve kavak uzak ise hz koru
Eer k sar, hz orta ve kavak uzak ise fren yap
Eer k yeil, hz ok dk ve kavak ok yakn ise hzlan

Yapay Zeka- Bulank Mantk

15

Bulanklatrma (Fuzzification) lemleri

--- yelik Fonksiyonlar -- S(Sigmoidal) Fonksiyon-

Pi () Fonksiyonu

Yapay Zeka- Bulank Mantk

16

 gensel yelik Fonksiyonu

Yamuk yelik Fonksiyonu

Yapay Zeka- Bulank Mantk

17

Durulatrma (Defuzzification) Yntemleri

k yelik Fonksiyonu

Arlk Merkezi (Sentroid)

Ykseklik Yntemi
Arlkl Ortalama Yntemi
.
Yapay Zeka- Bulank Mantk

18

Neden
Kullanlr??

Belirsizlii ifade edebilmemizi salar.

Doal dil zerine kuruludur.
Esneklik salar.
Lineer olmayan fonksiyonlar da modelleyebilir.

Yapay Zeka- Bulank Mantk

19

UYGULAMA ALANLARI

Otomatik Kontrol Sistemleri

Bilgi Sistemleri, Uzman Sistemler, Kontrol Sistemleri
Grnt leme
Optimizasyon
Ynetim ve Karar Destek Sistemleri
Ekonomi ve Finans
Biyoloji ve Tp Bilimi
evre Bilimi
Mhendislik ve Bilgisayar Bilimleri
Programlanabilir robot
Aratrma almalar, Veri Madencilii
Psikoloji
Kontrol Sistemler
.
Yapay Zeka- Bulank Mantk

20

UYGULAMA RNEKLER
RN

BULANIK MANTIIN LEV

SLR Fotoraf Makinesi Ekranda birka obje olmas durumunda en iyi fokusu ve
aydnlatmay belirler
Video Kayt Cihaz
amar Makinesi
Elektrik Sprgesi
Su Istcs
Klima
ABS Fren Sistemi
Metro Sistemi

Cihazn elle tutulmas nedeniyle ekim srasnda oluan

sarsntlar ortadan kaldrr.
amarn kirliliini, arln, kuma cinsini sezer, ona gre
ykama programn seer.
Yerin durumuna ve kirliliine gre motor gcn ayarlar.
Kullanlan suyun miktar ve scaklna gre stmay ayarlar.
Ortam koullarn deerlendirerek en iyi alma durumunu
alglar, odaya birisi girerse soutmay arttrr.
Tekerleklerin kilitlenmeden frenlenmesini salar.
Hzlanma ve yavalamay ayarlayarak rahat bir yolculuk
salanmasnn yan sra durma konumunu iyi ayarlar, gten
tasarruf salar.

imento Sanayi

Deirmende s ve oksijen oran denetimi yapar.

Televizyon

Ekran kontrastn, parlakln ve rengini ayarlar

Yapay Zeka- Bulank Mantk

21

Sumo robot

Kan Basnc Tansiyon

lm Cihaz
Sendai Metrosu - Japonya

amar Makinesi
Yapay Zeka- Bulank Mantk

22

SONULAR
Gnlk hayatta olduu gibi belirsiz, zamanla deien,
karmak, iyi tanmlanmam sistemlerin denetimine
basit zmler getirir.
Bulank mantk, insan dncesinin son noktas deildir,
bu yzden her alana uygulanabilecei iddia
edilmemelidir.
Dorudan kullanc girilerine ve kullancnn
deneyimlerinden yararlanabilmesine olanak salar.
yelik fonksiyonlarnn seiminde belirli bir yntem
yoktur. En uygun fonksiyon deneme ile bulunur. Bu da
olduka uzun bir zaman alabilir.
Yapay Zeka- Bulank Mantk

23

KAYNAKLAR
Zadeh, L.A., 1965. Fuzzy Sets. Information and Control
Bulank Mantk Sistemleri Ders Notlar, Novruz Allahverdi
Bulank Mantk : Bulankllk Kavram, Do. Dr. smail H. ALTA,
Karadeniz Teknik niversitesi
Bulak Makinesinin Bulank Mantk ile Modellenmesi, Aysun
ERST TRYAK, Recep KAZAN
Matlab/Simulink ile Bulank Kontrol Sistemleri, brahim ERTRK
Yapda Sistem Analizi, Bulank Mantk, Do. Dr. Ylmaz AA
Mhendislikte Bulank (Fuzzy) Modelleme lkeleri Ders Notlar,
Zekai EN
http://www.deu.edu.tr/userweb/k.yaralioglu/
Bulank Mantn Dndrdkleri, Nazif Baki AKAD

Yapay Zeka- Bulank Mantk

24