Termodinamik Designed

Prof. Dr.
Mustafa Akda
TEMEL KAVRAMLARI LE
MHENDSLK TERMODNAM
TEMEL KAVRAMLARI LE
MHENDSLK TERMODNAM
Qafqaz niversitesi
Yaynlar
Qafqaz niversitesi Yaynlar

Bak, 2009
Prof. Dr. Mustafa AKDA
TEMEL KAVRAMLARI
LE
MHENDSLK TERMODNAM
Bak - 2009
Yayn : 34
Prof. Dr. Mustafa AKDA
TEMEL KAVRAMLARI
LE
MHENDSLK TERMODNAM
Reyciler
Prof. Dr. Niftal Qocayev,
Dos. Halil smaylov
Redaktr
Prof. Dr. Niftal Qocayev
Dizayn
Sahib Kazmov
Qafqaz niversitesi Yayn Komisyonunun 03.10.2008 tarihli

-QU-15010-000/011 sayl teklifi ve Senatonun 20.11.2008 tarix, 2008/69.03 sayl
kararyla niversite yayn olarak baslmasna karar verilmitir.
Qafqaz niversitesi, Bak, 2009
NSZ
Endstride enerjinin kullanlmad bir alandan bahsetmek mmkn
deildir. Endstrinin retime ynelik btn niteleri enerji tketen veya
enerji reten bazen de her ikisinin birlikte ortaya konduu - pozisyonlar
itibariyle mhendislik mesleinin ilgi alan ierisindedirler. Enerji, kavram
itibariyle ya bir hareket ve fiili ortaya koyan veya bir hareket ve fiili ortaya
koyacak olan bir zellik tamaktadr. nki, kainatta hi bir deiim yoktur
ki, enerjinin bir trne ihtiya olmasn veya deiimin sonunda enerjinin bir
tr ortaya km olmasn.
Nasl ki hemen btn mhendislik alanlarnda mutlaka enerjinin birveya bir ka-tr mhendislerin ilgi alanlar ierisindedir, aynen bunun gibi,
mhendislik alanlarnn hemen hepsinde de endstri mhendislerine ait
mutlaka bir veya birka ilgi alan mevcuttur. Bunun daha ak bir ifadesi
olarak, endstri mhendislerinin mutlaka enerjinin kullanmna ve bununla
ilgili olan temel kurallara yabanc olmamalar gerekmektedir.
Enerji-i ilikileri zerine gelitirilen temel kurallar zerinde daha ok
makina mhendisleri alyor olsalar bile,yukarda da ifade edildii zere,
endstri mhendislerinin de bu ilikilere dair temel kural ve kavramlar hakknda bilgi sahibi olmalar gerekmektedir. Bu erevede hazrlanan bu ders
materyalinin endstri mhendislii rencileri iin faydal olaca midini
tamaktaym.
Sayglarmla,
Prof. Dr.Mustafa AKDA
Bak, 26.11.2008
iii
NDEKLER
BLM I
TEMEL KAVRAMLARI LE TERMODNAMK
Giri
1.1.Termodinamik Sistem
1.2.Enerji
1.3.Is ve scaklk
1.4.Maddenin hal deiimi
1.5.Basn ve i
1.6.Saf madde ve hal deiimi
1.7.Gaz yasalar ve ideal gaz yasas
1.8.Genel uygulamalar
5
5
6
7
9
12
16
22
27
34
BLM II
TERMODNAMN SIFIRINCI YASASI
38
BLM III
TERMODNAMN BRNC YASASI
39
3.1.Entalpi
3.2. enerji
3.3.zgl s-entalpi-i enerji ilikisi
3.4.Termodinamiin birinci yasasna gre iin tanm
3.5.Ak dnmn tanm ve ak dnm trleri
3.6.Tipik bir termodinamik sistem ve evrim rnei
3.7.Kimyasal termodinamik
3.8.Genel uygulamalar
39
40
44
45
47
57
59
63
BLM IV
TERMODNAMN KNC YASASI
66
4.1.Termodinamiin ikinci yasasnn tanm

4.2.Tersinir ve tersinmez sreler
4.3.kinci yasa-entropi ilikisi
4.4.kinci yasa ile ilgili uygulamalar
66
67
68
71
BLM V
TERMODNAMN NC YASASI
iv
95
Temel Kavramlar ile Mhendislik Termodinamii
BLM I
TEMEL KAVRAMLARI LE TERMODNAMK
GR
18.yzyln balarndan itibaren tekstil endstrisinde meydana gelen
hzl gelimenin sonucu olarak artan g ihtiyac ve bunun insan veya hayvan gcyle karlanamamas, buhar makinelerinin kefedilmesine yol amtr. ngilterede, 1697 ylnda Thomas Savery ve 1712 ylnda Thomas
Newcomen tarafndan yaplan baarl ilk buhar makineleri, 1765-1766 yllarnda ise James Wattn bu makineleri gelitirmesi ve buharn o gne kadar bilinmeyen zellikleri zerine yapt aratrmalar, bu alanda ok nemli
gelimelere neden olmutur. te, Termodinamik ilmi dier bir ok aratrmacnn da bu alana ynelmesiyle kmtr.
Termodinamik terimi ilk kez, ngiliz bilim adam Lord Kelvin tarafndan, 1849 ylnda yapt bir yaynda kullanlmtr. Termodinamik szc, Latince therme (s) ve dynamis (g) szcklerinden tretilmitir.
Termodinamik, fiziin enerji ve enerjinin ekil deitirmesi ile uraan bilim
dal olarak tanmlanabilir. Hatta gnmzde Termodinamik, enerji, s, i ve
entropi bilimi olarak da tanmlanmaktadr. Termodinamik, s ile dier enerji ekilleri arasndaki bantlar tetkik eden bir ilimdir. Mesela, snn mekanik enerjiye dndrlmesinin bir uygulamas olan iten yanmal motorlar,
termodinamik ilminin sahas iine girer. Muayyen bir ii elde etmek iin sisteme ne kadar s verilmesi veya karlmas gerektiinin hesap usulleri, termodinamik ilminde verilir. Termodinamiin temel kanunlarndan birincisini
Helmotz; "Is, bir enerji nev'idir ve enerjinin dier ekillerine evrilebilir"
eklinde ifade etmitir.
Termodinamik, otomobillerden uaklara ve uzay aralarna, elektrik
g santrallerinden iklimlendirme sistemlerine ve bilgisayarlara kadar ok
geni uygulama alanlarna sahiptir. 1824 senesinde Sadi Carnot, (Sadi
Carnot- 1837-1894- termodinamik biliminin kurucusu olarak kabul edilir)
kendisinden evvel Watt tarafndan kefedilmi olan buhar makinasnn verimini arttrmaya alt. Carnot, bu makinada, su buhar yerine civa buhar
kullanlrsa, verimin artacana inanmaktayd. almalar sonunda, buhar
makinasnn veriminin makinada i gren maddeye tabi olmad neticesine
5
Prof. Dr. Mustafa Akda
vard; ve makinann veriminin, almakta olduu iki snr scakla (d

ortamn ve buharn scakl) bal olduunu buldu. Bu almalardan elde
edilen neticelere gre, termodinamiin ikinci kanunu yle ifade edilebilir:
"Is, scak bir yerden daha souk bir yere doru kendiliinden akar. Akan
s miktarnn bir ksmn ie evirme imkan mevcuttur."
Veya Clausius'un ifadesiyle: "Dardan i almadan souk kaynaktan
s alarak, scak kaynaa s tamak mmkn deildir."
Gnlk tecrbelerimiz bize gsterir ki s; eitli s kaynaklarndan,
eitli yollarla alak scaklk blgelerine geer. (Termodinamiin ikinci kanunu). Bunun neticesinde s kaynaklarnn scaklklar eit hale gelir. Kainatn her tarafnda bu olaylar meydana gelmektedir. Yani kainatta birok
gne (s kayna) vardr. Bunlar, termodinamiin ikinci kanununa gre, etraflarna devaml s yayarlar. Yani kainat, (bir sistem olarak) devaml s almaktadr. Dolaysyla kainatn entropisi daima artmaktadr. Baka bir ifade
ile, "Kainatn entropisi, bir maksimum deere doru oalyor." denir. Bu
nedenle, bir gn kainatta scaklk eit hale gelecektir. Kainatta scaklk eit
olduu zaman, potansiyel bir enerji olsa bile, hayat olmayacaktr. nk
hayat, birbirine zt kutuplarn varl ile devam eder. Rzgarn esmesi,
yamurun yamas, hayatn devam, farkl s kaynaklarna baldr.
1.1.Termodinamik Sistem
Herhangi bir deiim incelenmeden nce, deiimin katlmclar olan
ktle ve enerjinin bilinmesi ve analiz edilmesi gerekir. Termodinamik sistem
(veya ksaca sistem), ktle ve enerji transferlerinin incelendii blge olarak ta
tanmlanabilir. ncelenen sistemin dnda kalan ve sistemin zerinde etkisi
olan her eye de evre denir. evre bizim lmlerimizi gerekletirdiimiz
yerdir. Sistemin tipi evre ile arasndaki snra bal olarak tanmlanabilir. Sistemi evresinden ayran gerek veya hayali yzeye ise, sistemin snr denir.
Snrn, sistem ile evresinin temas ettii ortak yzey olduu unutulmamaldr.
Sistemin snrlar hareketli veya sabit olabilir.
Kontrol hacmi, problemin zmne uygun olarak uzayn seilmi bir
blgesidir. Kontrol hacmi genellikle kompresr, trbin, lle gibi iinden ktle
ak olan bir makineyi iine alabilir (ekil 1.1 a). Bu makinelerin iindeki
akn termodinamik zmlemesinde, makinenin fiziksel snrlar sistem
snrlar olarak ele alnr.
Bir sistem kapal ve ak olmak zere iki biimde olabilir. Ak sistemde ktle ve enerji, kontrol yzeyi ad verilen kontrol hacmi snrlarn
6
geebilir. Snrlarndan ktle geii olmayan ancak enerji, i veya s biiminde geie izin veren sisteme ise kapal sistem (ekil 1.1 b) ad verilir.
Sistem ile evresi arasnda madde ve enerji alverii yok ise bu trl sistemler izole sistem olarak adlandrlmaktadr.
ekil 1.1-a. Ak Sistem rnei
ekil.1.1-b. Kapal Sistem rnei
Yukarda yaplan tanmlar ve evre ile sistem arasndaki ilikiler ayrca

ekil 1.2de gsterilmitir. Sistem, kable bal olarak, bir hava kompresr,
piston-silindir dzenei iinde bir gaz, reaksiyon kab, bir motor, elektrokimyasal bir pil, biyolojik bir hcre veya benzerleri olabilir.
Ak Sistem
Kapal Sistem
zole Sistem
ekil 1.2. Sistem ile evre Arasndaki liki
Sistem ile evresi arasnda denge hali mevcut ise ,yani sistemin
zellikleri zamana bal olarak deiim gstermiyorsa bu hal Termodinamik Denge Hali olarak adlandrlr. Termodinamik denge hali dinamik bir
denge halidir. nk, sistemin zellikleri belki zamana bal olarak deimez, ancak sistemi meydana getiren molekllerin zellikleri zaman ierisinde deiim gsterebilir.
1.2. Enerji
Enerji deiikliklere yol aan bir etken olarak veya baka bir ifade
ile,i yapma yetenei olarak tanmlanabilir. Enerji sl, kinetik, potansiyel,
elektirik, manyetik, kimyasal, nkleer gibi deiik biimler alabilir; bunlarn
tmnn toplam, sistemin toplam enerjisini (E) oluturur.
Termodinamik zmlemede, sistemin toplam enerjisini oluturan deiik enerji biimlerini makroskopik ve mikroskopik olarak iki gurupta ele
almak yararl olur.
Makroskopik enerji, sistemin tmnn bir d referans noktasna
gre sahip olduu enerjidir, kinetik ve potansiyel enerji gibi. Mikroskopik
enerji ise, sistemin molekl hareket-liliiyle ilgilidir ve d referans noktalarndan bamszdr.
lgin enerji edeerlikleri:
1 kg kmr = 42.000.000 J
1 kg uranyum = 2.000.000 kg kmr
Manyetik, elektrik ve yzey gerilmesiyle ilikili enerjiler sadece baz
zel durumlarda nem kazanr. Bu enerjilerin etkisiz olmas durumunda, sistemin toplam enerjisi kinetik, potansiyel ve i enerjilerin toplamndan oluur.
POTANSYEL ENERJ
Herhangi bir ktlenin, bulunduu konum itibaryla sahip olduu enerjiye, potansiyel enerji denmektedir Ksaca konum enerjisi de denilebilir.
Bu enerji trnde enerjinin kayna, yer ekiminin ktle zerindeki etkisine
dayanr ve,
ifadesi yardm ile hesaplanabilir.
KNETK ENERJ
Bir sistemin hareket enerjisi olarak da tanmlanabilir.Yani, ancak hareket halindeki bir sistem kinetik enerjiye sahiptir.Bu nedenle, bir siteme ait
kinetik enerji,
Ek =1/2 . m.v2
ifadesi yardm ile hesaplanabilir. Burada m - ktle, v ise hzdr.
1.3. Is ve Scaklk
ISI
Maddelerin hal ve scaklnda deimeye neden olan sdr. Scak bir
ortama braklan buz parasn bir mddet sonra tamamen su haline dntren, ocan stnde bulunan suyun snmasna ve sonunda kaynamasna
sebep olan, yazn elektrik tellerinin uzamasna ve onlarn sarkk hale gelmesine sebep olan hep sdr. Daha teknik bir ifade ile, Is, bir maddenin btn
molekllerinin sahip olduu potansiyel enerjileri ile kinetik enerjilerinin
toplamdr. Baka bir ifade ile, s bir enerji trdr ve dier enerjilere dnebilir.
Bir maddenin scakln t kadar deitirmek iin gerekli olan s
miktar,
Q=mct,
ifadesi ile temsil edilmektedir. Burada, Q=s, m=ktle, c=zgl s,
t=scaklk deiimini temsil etmektedirler.
1 kalori (1 cal): 1 gram suyun scakln normal artlarda 1 derece deitirmek iin verilmesi yada alnmas gereken s miktarna denir (1cal=4,18 joule).
SICAKLIK
Scaklk enerji deildir; bir maddenin molekllerinin ortalama kinetik
enerjilerinin bir lsdr. Is ile scaklk arasndaki iliki, potansiyel enerji
ile ykseklik arasndaki ilikiye benzetilebilir. Nasl ki, potansiyel enerji ifadesindeki h enerji deilse; yukarda scakl temsil eden t de enerji deildir. Is ve scaklk gnlk yaantda sk sk kullanlan terimlerdir. O halde
bunlarn ne anlama geldiklerine biraz daha aklk getirelim: Scak bir
ortama braklan buz paras belli bir mddet sonra ergimeye (svlamaya)
balar ve tamamen su haline dnr. Yanmakta olan ocan stnde bulunan su gittike snr ve sonunda kaynamaya balar, kn souyan tellerin
boyu ksalr ve gergin dururlar. Ksacas, s maddelerin halinde ve scaklnda bir deimeye neden olur.
9
Kainatta s ve scaklk kavramlarnn olmad hibir olay yok gibidir.

Is ve scaklk, canllar iin de ok nemlidir. nk, ok dk scaklklarda canllar yaayamad gibi,ok yksek scaklklarda da canllar yaayamamaktadr. Is enerjisi aslnda ktlesi olmayan foton dediimiz enerji
paketcikleridir. Bundan dolay s enerjisi bolukta da yaylr. Bu enerji paketcikleri, madde, atom ve molekllerinin titreim hareketinden meydana
gelmektedir. Bu molekl ve atomlarn titreim hareketleri ne kadar fazla ise,
paketciklerin enerjileri de o kadar fazla olur. Is enerjisi ayn zamanda kimyasal ve nkleer enerji tepkimelerinde de aa kmaktadr.
Isnn bykl kalorimetre ile ,scakln ise termometre ile llr.
Ksaca,
1 Is bir enerji trdr,scaklk ise enerji deildir,bir lmdr.
2 Is birimi kalori veya joule dr,scaklk birimi ise derecedir.
3 Scaklk birimi gnlk hayatta, derece Celsius (C), teknikte ise
derece Kelvin (K)dir.
MUTLAK SIFIR
Olas en dk scaklktr. Bu scaklkta maddenin iinde hi s
enerjisi kalmayacandan daha fazla soutmak mmkn deildir. Mutlak
sfr molekllerin teleme hareketlerinin durduu ve hareketlerinin ok kk titreimlere indirgendii noktadr. Titreimin sebebi sfr noktas enerjisi denilen enerjidir ve bu enerji maddeden uzaklatrlamaz.
Teorik aratrmalara gre, - 273 0C de (mutlak sfr) tm maddelerin
atom ve molekllerinin titreimi hemen hemen sfr olmaktadr. Bu scaklk
altnda molekller hareketsiz durmaktadr.Fakat u ana kadar -273 0C scakla kadar inilememitir. Bilim adamlar tam olarak bir sfr s enerjisi
durumu gsteremeseler de, maddenin garip kuvantum etkileri gsterdii,
mutlak sfra olduka yakn scaklklara ulaabilmektedirler
TERMOMETRELER
Scaklk deerlerini lmek iin kullanlan aletlere termometre denir.
Bunlar maddelerin fiziksel zelliinde meydana gelen deiim, esasna gre
dzenlenmi aletlerdir. En ok kullanlan scaklk skalalar aada verilmitir:
1) Celcius: Normal artlarda buzun ergime scakln 0 derece, suyun
kaynama scakln ise 100 derece olarak kabul eder.
10
2) Fahrenheit: Buzun ergime scakln 32 derece, suyun kaynama scakln ise 212 kabul etmitir.
3) Kelvin: Scaklklar iin balang noktasn 273 derece olarak kabul
etmi ve scaklk derecelerini pozitif saylarla anlatmtr. Bu lekte scaklk iin sfr,mutlak sfrdr.Bundan dolay bu lee mutlak scaklk lei
de denir.
ilk lek
Celsius
Fahrenheit
Celsius
Kelvin
evrilen lek
Fahrenheit
Celsius
Kelvin
Celsius
forml
F = C 1.8 + 32
C = (F 32) / 1.8
K = C + 273.15
C = K 273.15
Celsius leine gre, suyun l noktas (ayn anda kat, sv ve gaz

halinde bulunabildii scaklk) 0,01 C (veya 273,16 K) olarak tanmlanr.
ekil 1.3. Scaklk birimlerinde dnm izelgesi
ZGL ISI :
zgl s, bir maddenin birim ktlesinin scakln birim derece arttrmak iin gerekli olan s enerjisi miktardr. Isnma ss, z s veya zgl s
kapasitesi olarak da ifade edilir. zgl s maddenin ayrt edici zelliklerinden biridir. zgl s maddenin bulunduu fiziksel hal, basn ve scakla
gre az da olsa deikendir. Pratik uygulamalarda genellikle sabit olarak
alnr.
zgl s birimi kullanlan birim sistemine gre; J/g 0K, J/g 0C veya
Cal/g 0C vb. olur.
11
1.4. Maddenin Hal Deiimi

ERGME VE DONMA
Maddelerin iinde bulunduu scakla gre, kat, sv ve gaz halinde
bulunduklar bilinmektedir. Maddelerin kat halden sv hale gemesine
ergime (svlama), sv halden kat hale gemesine ise donma (katlama)
denir.
Maddeler genelde s alarak ya da s vererek hal deitirebilmektedirler. Maddelerin bir halden baka bir hale gemesine hal deitirme denir.
Eer bir maddeye s verildii halde scakl deimiyorsa madde o
anda hal deitiriyor demektir. nki maddelerin hal deitirme sresi ierisinde scaklklar deimemektedir;bu esnada verilen s enerjisi maddenin moleklleri arasndaki balar koparmada yani, hal deitirmesinde harcanmaktadr.
Bununla beraber, hal deiimi esnasnda maddelerin hacminda deime olmaktadr.
Ergime ve Donma / Svlama ve Katlama:
Atmosfer basnc altnda (sabit basnta) btn kat maddelerin sv
hale getii sabit bir scaklk deeri vardr. Bu scaklk deerine ergime
scakl ya da ergime scaklk noktas denir. Atmosfer basnc altnda her
maddenin ergime scakl farkl olduu iin ergime scakl maddeler iin
ayrt edici bir zelliktir. rnein deniz dzeyinde buzun ergime scakl
0 C-dir.
Ergime Iss, ergime scaklndaki bir katnn 1 gramnn yine ayn
scaklkta sv hale gemesi iin verilmesi gereken sya denir. Ergime ss
da ayrt edici bir zelliktir. Ktlesi m olan, ergime scaklndaki bir katy
ergitmek iin verilmesi gereken s miktar aadaki bant ile bulunur.
Q=m.Le
rnein, buzun ergime ss Le = 80 cal/g dr.
Sv bir maddenin s vererek kat haline gemesine ise donma denir.
Atmosfer basnc altnda btn sv maddelerin kat hale getii sabit bir
scaklk deeri vardr. Bu deere donma scakl ya da donma scaklk noktas denir.
Ergime ile donma birbirinin tersidir. Bundan dolay bir maddenin
ergime scakl, donma scaklna eittir. Ergime ss da donma ssna
12
eittir. rnein deniz dzeyinde 0C deki su donarken dar 80 cal/g lk s

verir. zet olarak,
1) Madde hal deitirirken scakl deimez.
2) Bir maddenin ergime scakl ile donma scakl ayndr.
3) Ergime scakl ve ergime ss,maddenin ayrt edici
zelliklerindendir.
Ergime ve Donmaya Etki Eden Faktrler :
Ergime ve donma scakl normal artlarda sabittir; basn ve maddenin safl deitirilirse, maddelerin ergime ve donma scaklklar da deiir.
1. Basncn Etkisi :
Basn, birim yzeye etkiyen dik kuvvet olduundan, maddenin molekllerini bir arada tutarak dalmasn nleme ynnde etki eder. Bu nedenle, svlarken hacmi artan maddeler iin, basncn artmas ergimeyi, yani
svlamay zorlatrd iin ergime noktas ykselir. Yksek dalarn zirvesindeki karlarn yaz mevsiminde de ergimemesinin nedenlerinden birisi de
ak hava basncnn ykseklere kldka azalmas ve karn ergime yani
svlama noktasnn ykselmesidir.
Yukardaki bilgilere rnek olarak,mesela buzun hacm, svlarken
kldnden dolay basncn artrlmas, hacmin klmesine yardmc
olduu iin svlama yani ergime scaklnn dmesine neden olur. Deniz
seviyesinde, normal atmosfer basncnda, 0C de ergiyen buz, basncn artrlmasyla ,sfrn altndaki bir scaklkta dahi svlatrlabilir.
2. Safszln (yabanc maddenin) Etkisi :
Saf bir maddenin iine baka bir madde kartrlrsa, maddenin safl
bozulur. Saf olmayan bu karmn, nceki saf maddeye gre ergime ve
donma scakl farkldr.
Arabalarn soutucu suyunun iine antifriz denen maddenin kartrlmas suyun donma noktasn 20C, 25C gibi scaklklara indirmektedir.
Kn, hava scaklnn 0C nin altnda olduu durumlarda, yollardaki
buzu ergitmek iin, tuz dklr. Tuz,safszlk olarak,buzun ergime noktasnn dmesine ve sfrn altnda dahi, sv halde kalmasna sebep olmaktadr.
13
KAYNAMA, BUHARLAMA VE SBLMLEME

Sv bir maddenin s alarak gaz haline gemesi olayna buharlama
denir. Buharlama olay sv yzeyinde olur. Is alan sv molekllerinden
bazlar sv yzeyinde,molekller aras ekim kuvvetini ve svnn yzey
gerilimini yenerek gaz fazna geer.Su buhar, sv haldeki hacmndan 1600
kat dahafazla yer kaplar ve suyun kaynama noktasndan daha scaktr. Daha
yksek scaklklardaki buhara genelde kzdrlm buhar denir.
Sv haldeki su, ok scak sv bir madde ile temas ettiinde (rnein
lav veya erimi metal), ok abuk olarak buhar haline gelebilir. Buna buhar
patlamas ad verilir. Bu patlama, son derece byk hasarlara sebep olabilir.
Mekanik i retmede, buharn genilemesi ile buhar makinelerinde piston veya trbin sistemine hareket salanr (ekil 1.4). Dier bir ok endstriyel uygulamalarda, buhar genellikle borular boyunca dolaarak depolad
yksek miktardaki buharlama ssn s enerjisi eklinde aktarr. Mhendisler buhar makinelerini modellemek iin ideal termodinamik evrim olan
Rankine evrimini kullanrlar.
ekil 1.4 a. Pistonlar vastas ile

Krank miline hareket salanmas
14
ekil.1.4.b. Bir akkan kuvveti

ile hareket salayan trbin
Buharlamay etkileyen nemli durumlar:

Buharlama her scaklkta olabilir.
Maddeler buharlama blgelerinden s alarak buharlarlar.
Dolaysyla buharlamann olduu yerde serinleme olur.
Scakln artmas buharlamay hzlandrr.
Ak hava basncnn azalmas buharlamay artrr.
Svnn ak yzey alan arttka buharlama daha fazla olur.
Rzgarl havada buharlama fazla olduundan amarlar daha abuk
kurur.
Bir kapta bulunan sv stlrsa scakl ykselir ve buharlama artar.

Svnn scaklnn ykselmesiyle meydana gelen buhar basnc, svnn yzeyine etki eden basnca eit olduu an, sv kaynamaya balar. Kaynama
srasnda svnn scakl deimez.
Sabit atmosfer basnc altnda btn sv maddelerin, sabit bir kaynama
scaklk deeri vardr. Bu scaklk deerine kaynama noktas denir. Kaynama scakl maddeler iin ayrt edici bir zelliktir.
Kaynama noktasna gelmi 1 gram sv maddenin tamamnn ayn scaklkta gaz haline gelmesi iin verilmesi gereken sya buharlama ss
denir. Buharlama ss Lb ile gsterilir. Kaynama scaklndaki m gramlk
sv bir maddeyi ayn scaklkta buhar haline getirmek iin verilmesi gereken
s miktar,
Q=m.Lb
bants ile bulunur. Suyun buharlama ss Lb = 540 cal/g dr. Buharlama
ss da maddeler iin ayrt edici bir zelliktir.
Gaz halindeki bir maddenin s vererek sv hale gemesine younlama denir. Ergime ve donmada olduu gibi, younlama da, kaynamann tersidir. Dolaysyla bir maddenin kaynama scakl ile younlama scakl
eittir. Benzer ekilde, Buharlama ss ile younlama ss da birbirine
eittir.
Kaynama ve younlama esnasnda scakln deimediine ve kaynama ile younlama scaklnn ayn olduuna yukarda deinilmi idi.
Baz kat maddelerin stlnca sv hle gemeden dorudan gaz hle
gemesi olayna ise sblimleme denir. Naftalin, ernet ve baz koku yayan
maddelerin sblimleme nedeni ile zamanla azald grlr; fakat hi svlat grlmez.
Kaynama ve Younlama ile lgili nemli Noktalar :
Ergime ve donmada olduu gibi, kaynama ve younlamaya etki eden
faktrler vardr.
Basn ve maddenin saflnn deitirilmesi, kaynama scakln etkiler.
1. Kaynama olaynn gereklemesi iin, buhar basncnn atmosfer
basncna eit olmas gerekir.
2. Atmosfer basnc artarsa, az ak kaptaki svnn kaynamas zorlar.
3. Atmosfer basncnn azalmas ise kaynamay kolaylatrr. Dolaysyla
sv daha dk scaklkta kaynar.
15
4. Deniz dzeyinde 100 C de kaynayan saf su, Ankarada 96 C de,

Erzurumda ise 94 C de kaynar.
5. Ddkl tencerede basncn artmasyla svnn kaynama scakl
ykselir, bu nedenle yemekler daha abuk pier.
6. Saf sv iine kartrlan farkl maddeler svnn safln bozar. Safl
bozulan svnn kaynama noktas deiir. rnein suyun iine tuz
kartrlrsa, kaynama noktas ykselir.
ISI ALI-VER
evre ile s alverii olmayan bir ortamda bir araya konulan scaklklar farkl maddeler arasnda s al verii olur. Maddeler arasnda s al
verii var ise, alnan s verilen sya eittir. Is ak scak maddeden souk
maddeye doru olur. ki madde arasnda hal deiimi yok ise,
Qalnan = Qverilen
m1 . c1 . T1 = m2 . c2 . T2
eitlikleri geerlidir. Termal (sl) denge salandnda iki maddenin son
scaklklar birbirine eit olur.
ayet scaklklar T1 C ve T2 C olan ayn cinste iki svdan eit miktarlar kullanlarak bir karm yaplrsa, karmn son scakl,
TSon = (T1+T2) / 2
fadesi yardm ile bulunabilir. Yani, karmn son scakl, aadaki ifadelerde olduu gibi, karan svlarn scaklklar arasnda bir deerdir.
T2 > T1 ise, T2 > Tson > T1 olur.
1.5. Basn ve
Kat, sv ve gazlar arlklar sebebi ile bulunduklar yzeye bir kuvvet uygularlar. Kuvvetin kayna ne olursa olsun, birim yzeye dik olarak
etki eden kuvvete basn(P), btn yzeye dik olarak etki eden kuvvete ise
basn kuvveti(F) denir (ekil 1.5). Basn ile basn kuvveti arasnda;
ekil 1.5. Basn-Kuvvet likisi
16
P=F/S
bants vardr. Bu bantda,
P: basn (Basn birimleri : N/m2=Pascal, dyn/cm2=Bar), F: kuvvet,
S: alandr.
Termodinamik bir sistemde i konu ediliyorsa, genel olarak gazlarin
basnc ve bu basnctan doan i kastedilmektedir. Eer sabit basnl bir
sistem szkonusu ise yapilan i,
W=P.V
eklinde ifade edilir ve iin bykl, ekil 1.6 te olduu gibi, basnhacm grafiinin altndaki alann hesaplanmas ile bulunur.
ekil 1.6. Sabit basnta iin grafik gsterimi
Basncn deitii bir sistem szkonusu olduunda ise , yaplan i,yine

benzer ekilde, ekil 1.7de olduu gibi, basnc - hacim grafiginin altnda
kalan alann hesaplanmas ile bulunur.
ekil 1.7. Deien basn ve hacmda iin grafik gsterimi
Katlarda Basn :
Kat cisimler arlklar nedeniyle bulunduklar yzeye basn yaparlar.
1. Katlarda basn kuvveti daima katnn arl kadardr. Dolaysyla
kat cismi hangi yzeyi zerine koyarsak koyalm basn kuvveti
deimez.
2. Dzgn katlarn (kp, dikdrtgenler prizmas, silindir) zemine
yaptklar basn
P=h.d
ile de hesaplanabilir. Burada h cismin ykseklii, d ise zarldr.
17
3. Katlar uygulanan kuvveti kendi dorultusunda aynen iletirken, basnc

aynen iletmezler.
4. Katlarda basn genel olarak yzeyle ters orantldr. Bundan yararlanarak kesici ve delici aletler yaplr.
Svlarda Basn :
Bir kaptaki sv arl nedeniyle bulunduu kabn her noktasna
basn uygular. Svnn bulunduu kabn herhangi bir noktasndaki basnc,
1. Svnn younluu ile doru orantldr.
2. Svnn st yzeyine olan uzaklkla doru orantldr.
3. Svnn derinlii ayn kalmak artyla kabn ekline ve iindeki sv
miktarna bal deildir.
Bir svnn arl nedeniyle iinde bulunduu kabn herhangi bir yzeyinin tamamna uygulad dik kuvvete sv basn kuvveti denir ve,
F=h.d.S
bants ile bulunur. Burada, h: ilgili yzeyin orta noktasnn svnn st yzeyine uzakl, d: svnn zarl, S: ilgili yzeyin alandr.
ekil 1.8. Bir kap iinde h yksekliinde d zarlkl sv tarafndan

S1, S2, S3 yzeylerine etkiyen sv basn kuvvetleri
F1=hdS1
F2=h2dS2=h/2dS2
F3=h2dS3=h/2dS3 , olur
18
Pascal Prensibi
Svlar basnc her dorultuda aynen iletirler; bundan yararlanarak su
cenderesi, hidrolik fren vb. sistemler oluturulabilmektedir.
ekil 1.9daki su cenderesinde basncn etki yzeyi deitirilerek istenilen byklkte basn elde edilebilmektedir.
P1 =
F1
S1
ve
P2 =
F2
S2
ekil 1.9. Paskal Prensibinin su cenderesinde uygulamas
F kuvvetinin yapt basn her noktaya aynen iletileceinden,

P1=P2 yani, F1/S1=F2/S2 olur.
Gazlarda Basn :
Yerkremizi atmosfer adn verdiimiz ve kalnl kilometreleri bulan
ak hava tabakas kuatmaktadr. Ak hava hem yeryzne hem de onunla
temasta bulunan btn yzeylere arl nedeniyle bir kuvvet uygular. Bu
kuvvetin yzeyin birim alanna den ksmna ak hava basnc yada
atmosfer basnc (P0) denir. Atmosfer basnc ile ilgili tanm, ekil 1.10 da
grld gibi, en ak ekilde Torielli tarafndan ortaya konmutur.
ekil 1.10. Torielli Deneyi ve atmosfer basnc
19
Torielli deniz kysnda ve scakln 0C olduu bir gnde 80-90cm

uzunluunda, bir taraf kapal cam boru alarak tamamen civa ile doldurmutur. Daha sonra civa dolu cam boruyu ters evirerek, ierisinde civa bulunan
kaba koyduktan sonra borudaki civann bir ksmnn civa kabna boaldn
ve 76cm yksekliini alacak ekilde dengede kaldn gzlemitir. Civann
tamamen boalmamasnn sebebi, ak hava basncnn kabdaki civann
yzeyine yapt basncn borudaki civa basncn dengelemesidir. Yani
borudaki civa (sv) basnc geni kaptaki civann st yzeyine etkiyen ak
hava basncna eittir. Torielli bu deneyi deiik kesitteki borularla denemi
ve sonucun deimediini gzlemitir. O halde gzlenen civa ykseklii borunun kesitine bal deildir.
Civann zarl 13.6 birim olduundan borudaki sv basnc-ki bu
basn atmosfer basncna eittir-;
P0=hd=1Atm, olur.
Ak hava basncn, yani atmosfer basncn len aletlere barometre
denir. Barometredeki civa seviyesi her 10.5 m ykseklie kldka 1 mm
der. Bundan yararlanarak rakm (ykseklik) llr.
Kapal Kaplarda Gaz Basnc
Svlar gibi gazlar da iinde bulunduklar kabn eperlerine basn uygularlar. Bu basn gaz molekllerinin hareketinden ileri gelir. Kapal bir
kapta bulunan gaz basnc;
1. Hacimle ters orantldr; scaklk sabit kalmak artyla hacim azaldka
basn artar.
2. Scaklkla doru orantldr; hacim sabit kalmak artyla, scaklk
arttka basn artar.
3. Molekl konsantrasyonu ile doru orantldr; hacim sabit iken, birim
hacme den molekl says arttka basn artar.
Bu madde,
P.V=n.R.T
eklindeki ideal gaz(genel gaz) denklemi ile ifade edilmektedir. Burada,
P: basn, T: scaklk(0K), n: molekl says, R: evrensel gaz sabiti, V: hacm
20
in tici Kuvvetler
Mekanik
aft ii
Hidrolik
Elektrik
Kimyasal
tici Kuvvet
Kuvvet (Fiziksel)
Tork
Basn
Voltaj
Konsantrasyon
Mekanik i :
x2
W = F dx
x1
x2
= F dx
x1
= F [x ]x12
x
= F [x2 x1 ]
= F x
ekil 1.11. Mekanik te temsili kuvvet-yol ilikisi
Hidrolik i :
ekil 1.12de temsil edildii zere
W = Fx
F
A x
A
= PV
=
yazlabilir.
21
F
A
P F
P = sbt
ekil 1.12. Hidrolik i ve basn-kuvvet ilikisi
1.6. Saf Madde ve Hal Deiimi

Maddeler; kat, sv ve gaz olmak zere deiik fazda bulunabilir
(bunlarn dnda plazma denilen drdnc bir faz daha vardr).
Kimyasal yaps her noktada ayn ve deimeyen (homojen) maddelere
saf madde denir. Su, azot, oksijen...vb birer saf maddedir. Bundan baka
her hangi bir homojen karm da saf madde tanmna uyabilir. rnein,
eitli gazlarn homojen bir karm olan hava dahi, eer tek bir faz sz konusu ise, saf maddedir. Termodinamik olarak; (sv + buhar) karm saf
madde, (sv + hava) karm ise saf olmayan maddedir. Tm saf maddeler
benzer genel davran gsterirler.
20 0C scaklk ve 1atm basnta iinde su bulunan bir silindir-piston
dzeneini ele alalm (ekil 1.14). Su, bu koullarda sv fazdadr ve sktrlm sv veya soutulmu sv diye adlandrlr. Istma srdrlrse, scaklk artarken su ok az geniler ve piston grlemeyecek derecede biraz
ykselir. Bu ilem srasnda suyun basnc deimez. Scaklk 100 0Cye geldiinde, faz deiimi balar. te,buharlamann balangcnda bulunan svya doymu sv denir. Buharlama baladktan sonra, svnn tamam buhara dnnceye kadar, scaklkta herhangi bir art olmaz. Istma srdrlrse tm sv buhara dnr. Bu durumda silindirin ierisi, youmann
snrnda olan buharla doludur; ite, youmann snrnda olan buhara doy22
mu buhar ad verilir(kendi svs ile dinamik dengededir). Bundan sonra

stma srdrlrse scaklk ve zgl hacmin artt grlr. te, younlama snrnn zerinde scakla sahip olan buhara ise kzgn buhar denir. Bu
durumlar iin kullanlmakta olan T-v (scaklk-zgl hacim) diyagramlarna
rnek olarak, su ile ilgili olan ekil 1.13de verilmitir.
ekil 1.13. Su iin T-v Hal Deitirme

Diyagram
ekil.1.14. Silindir-piston-Krank Mili

Dzenei
Verilen bir basnta saf maddelerin kaynamaya balad scakla

kaynama scakl ya da doyma scakl (Ts), bu durumdaki basnca ise
doyma basnc (Ps) denir.
ekil 1.13de grld gibi, su 1atm (101,35 kPa) basnta ve 1000Cde kaynar. Eer stma kab kapatlarak basn ykseltilirse, kaynama scakl da ykselir. rnein, su 200 kPa basnta 120,23 C0de, 1100 kPa basnta ise 179,910Cde kaynar. Basn azaldnda ise kaynama scakl
dmektedir. Ykseklik arttka, atmosfer basnc ve buna bal olarak suyun kaynama scakl der. Her 1000 m ykseklik iin kaynama scakl
yaklak 3,30C dmektedir. rnein, 1000 m ykseklikte atmosfer basnc
89,55 kPa ve buna karlk gelen kaynama scakl 96,30C; 2000 m ykseklikte ise atmosfer basnc 79,5 kPa ve buna karlk gelen kaynama
scakl ise 93,20C dir (bu bakmdan, eer ddkl tencere kullanlmyorsa,
yksek yerlerde yemekler daha uzun srede pier).
Suyu belirli basnta kat, sv ve buhar fazlarnda bir arada bulundurmak mmkndr; bu basntaki noktaya l nokta denir (ekil 1.15).
23
Basn
Sv
Pkritik
Kat
Pl
Kritik
Nokta
l
Nokta
Plazma
Gaz
Buhar
Tl
Tkritik
Scaklk
ekil.1.15. Basn-scaklk-hal ilikisi
SAF MADDENN TEMEL ZELLKLER

a) Buharlama Iss :
Su sabit bir basnta stlrsa scakl ykselir ve zgl hacmi artar.
Scaklk Ts gibi bir deere ulatnda, kaynamaya (buharlamaya) balar.
Istma srdrldnde, tm sv buhar haline gelinceye kadar scaklk deimez,ancak zgl hacm ykselir ykselme,
kadar olur (ekil 116).
1 kg suyu kaynama noktasnda buhar haline dntrmek iin gerekli
sya buharlama ss denir ve hfg ile gsterilir. Scaklk ve basn artrldka, hfgnin deeri klerek, kritik noktada sfra eit olmaktadr. Buharlama ss (hfg), i potansiyel enerjiyi deitirmek zere, paralama ii ve
genileme ii iin harcanan sdr. Paralama iine buharlama i ss, genileme iine de buharlama d ss denir. Buharlama ss,
hfg=hg-hf
ifadesi ile hesaplanr. Burada hg, doymu buharn entalpisi (kJ/kg), hf doymu svnn entalpisidir (kJ/kg).
24
ekil 1.16. Suya ait 2 bar basn ve 150 oC taki T-v diyagram
b) Kuruluk Derecesi :
Buharlama srasnda suyun bir blm sv faznda, dier blm ise
buhar fazndadr. Bu karm durumunda buhar ktlesinin toplam ktleye
oranna kuruluk derecesi denir ve x ile gsterilir ve,
x=mg/mt
ifadesi ile hesaplanr.Burada toplam ktle,
eklinde,
mt=mf+mg
rutubet derecesi ise, 1-x eklinde tanmlanr.

Islak buhar, P basnc, ts scakl ve x kuruluk derecesi ile
tanmlanr. Bu durumda slak buharn zgl hacm ifadesi,
eklinde,
vx=vf+x(vg-vf),
entalpi ifadesi ise,

eklindedir.
hx=hf+xhfg
c) Dier zellikler:
Saf maddelerin nemli zelliklerinden olan sabit basnta zgl s kapasitesi ve sabit hacimda zgl s s kapasitesi deerleri,
25
ifadelerinden faydalanarak belirlenir. Ayrca zgl slarla sktrlabilirlik

deerleri arasnda
bants vardr. Burada, T scaklk, v hacim terimleridir.

K sabit scaklk ya da izotermal sktrlabilirlik deeri ile, sabit
basn ya da izobarik sktrlabilirlik, deerleri ise, ayrca aadaki ifadelerle temsil edilmektedir.
d) Kzgn buhar:
Buhar, verilen bir basnta doymu buhar scaklnn zerindeki bir
scakla stlrsa, kzgn buhar olarak tanmlanr. 1 kg kuru buhar, sabit
bir basnta, gerekli scakla ykseltmek iin verilen sya, kzdrma ss
denir. Kuru buhara sabit basntaki kzdrma srasnda verilen s
qp=Cpm .(ts-tg)
eklindedir. Burada Cpm kzgn buharn tgden tsye olan scaklk aralndaki ortalama s kapasitesidir.
Kzdrma ss buhara sabit basnta verildiinden, entalpi iin;
0
bants yazlabilir. ekil 1.16 te 2 bar basn ve 150 C de suyun zelliklerini belirleyen T-v grafii verilmitir.
PROBLEM 1.1: 1m3 hacimli bir depoda 2000C scaklkta slak su buhar bulunmaktadr. Suyun kaplad hacim kap hacminin %2 si olduuna gre, kuruluk derecesi nedir?
ZM: V=1 m3, Vs=0,02 m3 tr. Vg=V-Vs=1-0,02=0,98 m3 bulunur.
t=2000C iin doymu buhar izelgesinden vs=0,001157 m3/kg,
vg=0,12736 m3/kg alnr. Buna gre sv ktlesi; ms=Vs
/vs=(0,02)/(0,001157)=17,286 kg, buhar ktlesi ise mg=Vg/vg=
=(0,98)/(0,12736)=7,6947 kg bulunur. Buradan da kuruluk derecesi x=mg/mt =(0,6947)/(17,286+7,6947) =0,308 olarak bulunur.
26
PROBLEM 1.2: 00C-deki sudan, 2400 kJ/kg s harcanarak, 15 bar basncnda buhar elde edilmitir. Buharn durumunu belirleyiniz.
ZM: 00C deki suyun entalpisi h0=0 kJ/kg kabul edilirse, retilen buharn entalpisi h=2400 kJ/kg olacaktr. Doymu buhar basn
izelgesinden 15 bar basntaki kuru doymu buharn entalpisi
hg=2792,2 kJ/kg olarak bulunur. hg>h olduundan buhar slaktr. hx=hf+hfgx bantsndan x=(hx-hf)/hfg=0,798 bulunur.
PROBLEM 1.3: Basnc 10 Mpa, scakl 450 0C olan H2O nun sabit
basn zgl ss ile sabit basn skabilirlik deerlerini hesaplaynz.
ZM: Kzgn buhar izelgesinden 10 Mpa basnta, 4000C, 4500C ve
5000C deki zgl hacim ve entalpiler; V400=0,02641 m3/kg,
V500=0,03279 m3/kg, V450=0,02975 m3/kg, h400=3096,5 kJ/kg,
h500=3373,7 kJ/kg bulunur. Bu durumda zgl s;
1.7. Gaz Yasalar ve deal Gaz Yasas

Gaz, maddenin faz halinden biridir;bu halde iken maddenin younluu ok az, akkanl ise son derece fazladr. Gaz halindeki maddelerin
belirli bir ekli ve hacmi yoktur.Kat bir madde stld zaman, kat halden
sv, sv halden de gaz haline geer. Bu duruma faz deiiklii denir. Svy
meydana getiren tanecikler (atom veya molekller) birbirlerini eker. Sv
stld zaman, tanecikler arasndaki ekim kuvveti zayflar ve tanecikler
sv fazdan ayrlarak gaz haline dnrler. Gaz meydana getiren tanecikler
her ynde hareket edebilir ve bulunduklar kabn halini alrlar. Mesela hava
bir gaz karmdr ve azot, oksijen, ok az miktarda asal gazlar ve karbondioksitten meydana gelmitir. Gazlar birbiriyle her oranda karabilir. Gazlarn birbiri ile oluturduklar karmlar homojendir. Hacimleri, dolaysyla
younluklar basn ve scakla tabidir.
Genellikle gazn basn veya scaklnn az miktarda deimesi, gazn
hacminde ok byk deiiklikler meydana getirir. Btn ideal gazlarn genileme ve skma katsaylar ayndr (sv ve katlarn byle bir zellii
yoktur). Bu yzdendir ki, gazlar, kat ve svlardan daha kolay incelenir. Hareket halindeki gaz molekllerinin (taneciklerinin), bulunduu kabn duvarlarna arpmas sonucu meydana gelen etkiye, gazn basnc denir. Bir silindir iindeki gaz, piston ile sktrlrsa pistonun geri itildii, ilk haline dn27
drlmek istendii grlr ki, bu yukardaki olayn sonucudur. Pistonu ittirmek iin yaplan i, gazn basncna kar yaplan itir.
zole, halde yani evreden termal olarak yaltlm bir gaz, sktrlnca
snr. Sktrlm gaz geniletilirse sour ve evreye bir i yapar vebu
esnada gaz molekllerinin ortalama hzlar der. Bylece basn da azalm
olur.Torricelli, hava ile deneyler yapt ve atmosfer basncn kefetti. 1643'te
ilk cva barometresini yapt. Pascal ise, yksek yerlerdeki hava basncnn
deniz seviyesindekinden daha dk olduunu gsterdi. Otto von Guericke
de, birbiri ile birletirilmi ve iindeki havas boaltlm iki yarm krenin
birbirinden ayrlmas ile ilgili deneyi yapt. Bu deneyde yarm kreleri birbirinden ayrmak iin sekiz ift (16 tane) at kullanld.
GENEL GAZ YASASI
Gaz yasalar, scaklk (T), basn (P) ve hacim (V) gibi termodinamik
deikenlerin aralarndaki ilikileri aklayan bir takm kanunlardr. Rnesans'n son dnemleriyle 19. yzyl arasndaki dnemde bulunmu yasalardan oluur (Boyle yasas -1662, Charles yasas -1787-1802 ve Gay-Lussac
yasas -1809. Bu yasalarn kombinasyonu neticesinde, aadaki genel gaz
yasas olumutur :
Daha sonra Avogadro yasasnn da eklenmesiyle ideal gaz yasas ortaya

kmtr.
DEAL GAZ YASASI
deal gazlar, molekllerinin zhacimlerinin , molekllerin serbeste
dolatklar tm hacime oran ok kk olan (yani tm hacim yannda
ihmal edilebilecek kadar kk kalan)ve molekllerinin arasnda ekme ve
itme kuvvetlerinin bulunmad farz edilen gazlardr. Gerek durum ele
alndnda, hibir gaz ideal deildir; ancak gazlarn ou dk basn ve
yksek scaklklarda ideal gaz modeline ok yaklarlar.
deal gaz tanm ve kabul gazlarla ilgili temel denklemleri oluturabilmek ve matematiksel formlasyona gidebilmek iin yaplmtr.
Bir gazn durumu; basnc, hacmi ve scaklna gre belli olur.
deal yasa ile ilgili olan denklem aadaki gibidir:
28
Burada,
1
2
3
4
5
P paskal olarak basn,

V kbik metre olarak hacim,
n gazn mol says,
R ideal gaz sabiti (8.3145 J/(mol K))
T de Kelvin olarak scaklktr.
deal gaz sabiti kullanlan birimlere gre deiir; yukarda verilen

(R=8.3145), deer SI birimleri iin, yani paskal-kbik metre-molar-kelvin
iin hesaplanmtr.
Mol says (n), ktlenin (m) molar ktleye (M) blnmesine eit olduuna gre; yani
ifadesi yukarda yerine konduunda,
ifadesi elde edilir.

Bu deerlerin birim bana den ktle halinde verilmek istenmesi
halinde ise spesifik gaz sabiti (r), gaz sabitinin (R) molar ktleye (M) blnmesi gerekmektedir:
Bu durumda, yukardaki formle r eklendiinde, aadaki ifadeler

ortaya kar:
veya
Younluk () ktlenin hacme oran olduundan, hacim ktleyle yer
deitirirse
V = g/
eklinde, benzer bir forml yazlabilir.
Bu yasalarn tam olarak geerli olduu tm gazlara, ideal gaz denir.
deal gaz yasas, en ok monatomik gazlar iin geerlidir ve yksek scaklk,
alak basnlarda daha iyi sonular verir. Gaz moleklnn boyutunu ya da
molekller aras balar da dikkate alan van der Waals denklemi daha iyi
sonular vermektedir.
29
BOYLE MAROTTE YASASI

Boyle yasasna gre, scaklklar sabit tutulduu srece, belirli lde
alnan bir ideal gazn hacmiyle basncnn arpm sabittir ve
PV = sabit
eklinde ifade edilmektedir.Burada, P paskal olarak basn, V- kbik metre
olarak hacim.
Basn ve hacmin arpm k sabitinin deeri olur. Bu noktada,tam doru olmamakla birlikte,sabit scaklkta V olan hacim arttrldnda, P olan
basn da bu arttmaya oranla azalr. Tam tersi de ayn ekilde geerlidir;
gazn hacmi drldnde, basnc artar.
Yukardaki denkleme gre, herhangi bir gazn (scakl sabit tutulmak
artyla), nceki ve sonraki hacim-basn ilikisi iin,
ifadesi kullanlmaktadr.
CHARLES -GAY-LUSSAC YASASI
Bu yasay ifade eden, aadaki denklem uyarnca, sabit basnta, herhangi bir miktardaki ideal gazn hacminin azalp oalmas, ayn oranda
scaklnn da azalp oalmas sonucunu ortaya koyar.
V
= Sabit
T
Bu ifadede, T - de scaklk (Kelvin olarak), V - hacim (kbik metre olarak),
Bir gaz, sabit basnta stlrken, k sabitini elde etmek iin hacim artmaldr. Ayn ekilde gaz, sabit basnta soutulurken, hacim azalmaldr.
GAY-LUSSAC YASASI
Aadaki ifade ile temsil edildii zere ,belirli bir miktardaki ideal
gazn basncnn, kelvin leindeki scaklna oran sabit bir saydr ve,
P
= Sabit
T
eklinde ifade edilir. Burada, P basn (paskal olarak) T scaklk (Kelvin olarak)
30
Bir maddenin ortalama kinetik enerjisi scaklk ile yakndan ilgilidir;

maddenin scakl arttnda kinetik enerjisinin de artt sylenebilir. Bu
durumda, gaz moleklleri, gazn bulunduu kabn duvarlaryla daha ok
arpacandan, daha ok basn uygularlar.
Charles yasasnda olduu gibi,ayn maddenin farkl durumlardaki
hallerini karlatrmak iin, yasa aadaki gibi de yazlabilir:
Charles yasas, Boyle yasas ve Gay-Lussac yasas, birlikte toplam gaz

yasas'n ortaya koyarlar. Bu yasaya bir de Avogadro yasas'nn eklenmesi
ile,konunun banda verilen ideal gaz yasas ortaya kar.
AVOGADRO YASASI
Bu yasa, eit hacimdeki ve eit scaklklardaki gazlarda, ayn sayda
parack ya da molekl olduunu ne srer. rnek olarak, ayn hacimdeki
hidrojen ve azot verilebilir. Buna gre, hidrojen ve azot ayn molekl saysna sahiptir.
Bu yasann bir ksm, matematiksel olarak yle gsterilebilir:
V hacm(kbik metre olarak)

n gazn mol says,
a bir sabit.
Ancak yukardaki ifade, sadece homojen maddeler iin geerlidir(

buna homojen svlar ve katlar da dahildir).
Avogadro yasasnn en nemli sonucu, yasadaki ideal gaz sabitinin,
aadaki ifadede olduu gibi, btn gazlar iin ayn olduunun bulunmasdr:
P basn (paskal olarak)

T de scaklk (Kelvin olarak)
31
Yukardaki ifadeye gre,btn gazlar iin bu sabit eittir. Yani gazn

boyutunun ya da ktlesinin deeri bu sabitin deerini deitirmez.
Standart durumda, bir mol ideal gaz, 22.4 litre (dm3) yer kaplar. Bu
deer, genellikle molar hacim olarak kullanlr. Gerek gazlar, bu deere
bire bir uymaz.
Bir moldeki molekl says olan Avogadro says, yaklak olarak mol
bana 6.021023 paradr. Yukarda kullanlan birimler SI birimleridir.
Yasa, her birimle almaktadr, ancak gaz sabiti buna gre evrilmeli ve
scakln da mutlak sfrda tam sfr olduu bir sistem kullanlmaldr.
MOL ORANTI YASASI
Basn ve scaklk sabit tutulmak artyla bu yasa, aada verildii
zere, hacim V ve mol says n deerlerinin birbirleriyle doru orantl
olduunu aklar.
(V2/V1) = (n2/n1) = Sabit
VAN DER WAALS DENKLEM
Genel gaz denklemi hacim, basn ve scaklk gibi deikenler arasnda iliki kuran ve bu deiikliklerle ilgili yasalar zetleyen bir ifade olduuna gre, yalnz ideal gazlar iin geerlidir.
PV = nRT
olduuna gre, 1 mol gaz iin PV/RT= 1 olur.
Van der Waals denklemi ve dier gaz yasalar, ideal gaz yasalarnn
yapamadn yapp, gerekte gazlarn hareketlerini belirlemeye alr.
32
1.8.Genel Uygulamalar
PROBLEM 1.4: Bir elektrik motoru mekanik i olarak saniyede 15 kJ
elektrik retirken, evreye 2 kJ s yaymaktadr. Elektrik
motorundaki i enerji deiimi ne kadardr?
ZM: Eer elektrik motoru saniyede 15 kJ mekanik i ve 2 kJ evreye
s yayyorsa saniyedeki i enerji deiimi, U = Q + W ifadesinden yararlanarak,yukardaki deerler iaretlerine dikkat edilerek yerlerie konarak, U=-2 kJ-15 kJ, U=-17 kJ elde edilir.
PROBLEM 1.5 : 50 g demir ar HCl ile tepkime veriyor.
(a) Kabn hacmi sabit ise, (b) 25 o C de ak bir kapta ise,
yaplan i ne kadardr?
ZM:
(a) Hacim deimeyeceinden dV = 0 dr. Bu nedenle i yaplmaz.
(b) Hacim deiiminin nedeni reaksiyondan kaynaklanacaktr.
Demir HCl arasndaki tepkime
Fe(k) + 2HCl(aq) -----> FeCl2(aq) + H2(g)
olduundan
V = Vs - Vi nRT/Pd
W = - PdV -Pd(nRT/Pd)
W - (50 g / 55.85 g mol-1) x (8.314 J mol-1 K-1) x (298 K)
W= - 2.2 kJ
PROBLEM 1.6 : 10 L hacim ve 5 atm. basntaki gaz 25 oC de ;
(a) 2 atmosfer d basnca kar 2 kat
(b) izotermal tersinir olarak 2 kat
geniliyor. herbir durum iin i bykln
belirleyerek birbiri ile karlatrnz.
ZM :
(a) Hacim deiimi;
V = Vs - Vi = 20 L - 10 L = 10 L
yaplan i
33
W = - PdV
W = - (2 atm.) x (10 L) = - 20 atm. L.
veya
W =-20atm. L.=-20atm. L.x (8.314 J mol-1 K-1) / (0.082 atm. L
mol-1 K-1) = W= - 2028 J
(b) zotermal ve tersinir genileme iin ncelikle gazn mol
says bulunmaldr.
n = PV/RT = (5 atm.)x(10 L)/[(0.082 atm. L mol-1 K-1)x(298 K)]
= 2.046 mol
Gazn yapaca i;
W = - nRT ln(Vs/Vi)
W = - (2.046 mol)x(8.314 J mol-1 K-1)x(298 K)xln[(20 L)/(10 L)]
= W = -3514 J
PROBLEM 1.7 : CaCO3 n argonit formundan kalsit formuna dnm
iin i enerji deiimi + 0.21 KJ/mol-dr. Katlarn
younlar srasyla 2.71 ve 2.93 g cm-3 olduuna gre
1.0 bar basntaki entalpi deiimi ne kadardr?
ZM: Dnm iin entalpi deiimi;
H = Ha - Hk
H = (Ua + PVa) - (Uk + PVk)
H = U + P(Va - Vk)
H = U + PV
1.0 mol 100 g argonit hacmi 34 ve kalsit hacmi 37 cm3 tr.
Bylece;
P . V=(1.0x105 Pa) . [(34-37)x10-6 m3] = -0.3 J = -3x10-4 kJ
H = (0.21 kJ) + (-3x10-4 kJ)
H = 0.2097 kJ
PROBLEM 1.8: Bir mol amonyan elementlerinden oluumuna ilikin
entalpi deiimi 298K de -46.1 kJ dr. enerji deiimi
ne kadardr?
ZM:
Amonyan oluumu iin eitlii,
34
yazarsak, gaz fazndaki mol says deiimini

yazabiliriz. Bylece i enerji deiimi iin;
U = H - nRT
U = - 46.1 kJ - (-1.00 mol)x(8.314x10-3 kJ mol-1 K-1)x(298 K)
U = - 43.6 kJ elde edilir.
PROBLEM 1.9 : Bir su tank 10 0C scaklkta 20 kg su ihtiva etmektedir.
Scakl 800 0C olan 2 kg arlndaki bir demir bu
tanktaki suyun ierisine konuyor. Termik denge kurulduunda sistemin (demir+su) scakl ne olur? Suyun
ve demirin zgl snma slar: Csu=1kcal/kg.0C
Cdemir=O,11kcal/kg. 0C
ZM:
Termik denge kurulduunda
alnan s = verilen s
olduuna gre;
m1 .C1. (T-T1) =m2.. C2. (T-T2)
20.1. (T-10) =2.O,11 (T-800) ifadesinden,
T=18,5950C bulunur.
PROBLEM 1.10: Her biri 40 dm3 olan ve srasyla Cm2 bana 120-160200 kg basnta oksijen bulunduran adet sanayi tp
paralel birletiriliyor, ortak bir manometre balanyor
ve ventilleri alyor. Manometre basncn bulunuz.
ZM:
Sabit scaklktaki hal deiimi iin ,
P1 V1 = P V1 (V1 = V2 = V3 = V olsun) Bu ifadeleri yardm ile
P2 V2 =P V2 ( Pman = P Patm )
P3 V3 = P V3
___________
taraf tarafa toplanarak
P = P1 V1 + P2 V2 + P3 V3 / V1 + V2+ V3 ,, , (1)
V1 + V2+ V3 = 3 V ve
P=V (P1+ P2+ P3) / 3V P= (P1+ P2+ P3) / 3 , (2), yazlabilir.
35
P1 = Patm + Pman1 Pman1 = 120.104 kg/m2

P2 = Patm + Pman2 Pman2 = 160 . 104 kg/m2
P3 = Patm + Pman3 Pman3 = 200.104 kg/m2
Patm = 104 kg/m2 alnmaktadr. O halde,
P1 = 104+120.104 =121.104 kg/m2
P2 = 104+160.104 =161.104 kg/m2
P3 = 104+200.104 =201.104 kg/m2
(2) ifadesinden , P= 121.104+161.104+201.104 / 3
P=161.104
P = Patm+Pman olduuna gre,
Pman. =P- Patm = 161.104 - 104
Pman = 160.104 kg/m2 bulunur.
36
NTE SORULARI I
1. Termodinamik ve termodinamik sistemi tanmlaynz.
2. Is, scaklk ve enerji kavramlarn,birbirinden farkllklarn ve birbirleri ile ilikilerini de vurgulayarak tanmlaynz.
3. Svlama ve katlama zerinde etkili olan faktrleri aklaynz.
4. Basn ile i arasndaki ilikiyi termodinamik sistemi ve deikenleri
kullanarak izah ediniz.
5. Saf maddeyi tanmlaynz ve su iin olan P-T diyagram zerinde faz,
faz snrlar ve l nokta kavramlarna aklk getiriniz.
6. Saf madde olarak su rneini kullanarak doymu sv,doymu buhar,
slak buhar ve slak buharn zgl hacm kavramlarn aklaynz.
7. Saf madde olarak su rneini kullanarak ve kuruluk derecesi ,rutubet
derecesi ve slak buharn zgl entalpisi kavramlarn aklaynz.
8. deal gaz yasasn yaznz ve ideal gaz yasasnn olumasnda rol olan
Boyle Mariotte yasasnn yerini belirleyiniz.
Gay Lussac yasasnn yerini belirleyiniz.
Avogadro yasasnn yerini belirleyiniz.
37
BLM II
TERMODNAMN SIFIRINCI YASASI
1930'lardan sonra, dier yasalardan bamsz olduu anlalnca sfrnc yasa ad verilmitir.
Termodinamikte ,birbiri ile temas halinde olan sistemlerde scakl
yksek olandan, dk olana doru kendiliinden bir s ak olur ve sistemlerin scaklklar birbirine eit olana kadar aralarndaki s ak devam
eder; ayn scakla eritiklerinde bu sistemler, termal denge halindedirler.
te, sfrnc yasaya gre, eer scaklklar itibariyle termal dengede
bulunan bu sistemlerden herhangi birisi nc bir sistemle termal denge
halinde ise,nc sistem nceki sistemlerle de termal dengededir, denir
Sfrnc yasa scaklk ve termal dengeyle ilgilidir. Termal denge , s
alverisinde bulunabilecek durumda bulunan (Termal temas) iki veya daha
fazla sistemin scaktan soua doru olan enerji aknn kesilmesiyle kurulan bir denge hali olarak ta tarif edilebilir. Eer iki sistem arasnda, bir i
ortaya konulmakszn, enerji alverii meydana geliyorsa,bu iki sistemin
termal temasta olduu rahatlkla sylenebilir.
Termodinamiin sfrnc yasasna gre, scaklk, bir sistemin dier
sistemlerle termal dengede olup olmadn belirleyen bir zellik olarak ta
kabul edilebilir. Bu nedenle, ayet iki sistem birbiriyle termal dengede ise,
bu iki sistemin scaklnn ayn olduu ve scaklklar farkl iki sistemin
birbirleriyle termal dengede olamayaca sylenebilir. Termometreler bu
yasaya gre almaktadr. Termometreler bulunduklari sistemin bir paras
olduklarndan sistemle termal denge iindedir. Yani sistemin scaklna
sahiptir. Bundan sonra sisteme verilen veya ekilen sdan termometre direkt
olarak etkilenir ve ortamn yeni scakln gsterir.
NTE SORULARI II
1. Termodinamiin sfrnc yasasnn esas nadir.
2. Termal denge nedir ve scaklk ile termal denge arasnda nasl bir iliki
vardr.
3. Termometre nedir, sfrnc yasa ile olan ilgisini izah ediniz.
38
BLM III
TERMODNAMN BRNC YASASI
Termodinamigin birinci yasas enerjinin korunumu yasasdr. Termodinamiin birinci yasasna gre, enerji yok edilemez, ancak ekil deitirebilir.nsanolu bundan faydalanarak snyor, hareket ediyor ve cisimleri
hareket ettiriyor (enerji dnsmleri). Buhar makineleri, dier s retim
makineleri ve yaktl motorlar hepsi bu yasann kurallar ierisinde,enerjinin
ie dnstrlmesinden faydalanarak almaktadrlar.
Bu yasa belki de fizik yasalarnn etki alan en geni olandr. Ayrca,
bu yasaya gre, yaam kaynamz olan gneteki mevcut enerji, belki de
bir gn tkenecek ve insanolunun yaam kendiliinden snecektir. Bilim
adamlarnn yaptklar hesaplamalara gre, gne yaklak 4,6 milyar yl yandadr, ancak 5 milyar yllk enerjisi kalmtr. Be milyar yl ok uzun bir
sredir, ancak muhakkak ki sonludur.
3.1. Entalpi
Entalpi, sabit bir d basnca kar, dtan verilen snn sonucunda,
hacm deimesi sonucunda sistemin ortaya koyduu i iin kullanlacaktr.
Bu nedenle byle bir sistemde verilen s miktar ile sistemin i enerjisi arasnda dU < dq ilikisi sz konusu olacaktr. te, sabit bir d basnca kar
hacm deimesi ile temsil edilen bu srete harcanan enerji ile ilikili olan
bir baka termodinamik zellik, H sembol ile temsil edilen Entalpi-dir.
Byle bir deiime ait entalpi deeri,
H = U + PV
eklinde ifade edilir Burada U terimi i enerjiyi temsil etmektedir. Birim
ktle iin entalpi ifadesi ise,
h=u+P.v
olarak yazlmaktadr. Termodinamiin birinci yasasna gre yukardaki ifade,
dq=dh-v.dP
eklinde yazlp, sabit basn (izobarik) iin, dP=0 olduundan, dq=dh olur.
Yani, sabit basnta sisteme verilen s, sitemin entalpi deiimine eittir
39
rnein, ak bir kap ierisindeki suya elektrikli bir stc daldrlm ve 36

Kj luk bir enerji verilmise, suyun entalpisi 36 KJ artmtr (H = +36 KJ)
diyebiliriz.
ayet gaz ideal ise; bir reaksiyondaki entalpi deiimi,
H = U + n RT
eklinde ifade edilebilir.
deal gazlarda sabit basn veya sabit hacimdeki hesaplamalarn herbiri iin farkl bir zgl s deeri vardr. rnein, sabit basntaki sistemde
dq kadarlk bir s farkll meydana gelirken, scaklk art T kadar deimise sistemin zgl ss iin;
Cp = dq /dT
yazlabilir. Bu ifadenin alm yapldnda,
ifadesi ortaya kar.

Grld zere, ideal gazlar iin entalpi sadece scakla bamldr.
Ayn ekilde, i enerjinin de,
u=f(T)
eklinde, sadece scakln bir fonksiyonu olduu imdiden bilinmelidir.
Yine, ideal gazlarda sabit basntaki zgl s ile sabit hacimdeki zgl
s arasndaki
Cp Cv = R
nemli Mayer Bants entalpinin tanm yardmyla gelitirilmitir.
3.2. Enerji
Bir sistemin molekler yaps ve molekler hareketlilii ile ilgili enerjilerinin tmne veya herhangi bir ilem sonucu,bir sistem iinde depo edilen enerjiye i enerji denir ve U ile gsterilir Btn maddeler kimyasal ve
molekler yaplarnda i enerji ihtiva ederler.
nemli Hatrlatma:
deal gazlar iin i enerji sadece scakla bal olarak deimektedir,
yani i enerji deiimi yalnzca scakln bir fonksiyonudur.
40
Bir sisteme dq kadarlk s verdiimizi veya bir reaksiyon sonucu dq

kadarlk s aa ktn varsayalm. Bu s karlnda sistemin scaklnda dT kadarlk bir deiim gerekletiine gre, dT ile dq arasnda,
dq = Cv dT
eklinde dorusal bir iliki vardr. Cv : Sabit hacmda s kapasitesi
te, sistemde sabit hacimde meydana gelen bu deiime, i enerji
deiimi denir ve,
ifadesi ile, veya,

U2 - U1 = CV (T2 T1 )
ifadesi ile temsil edilir.
Bir sistemin belirli iki hali arasndaki i enerji farkn tespit etmek iin
sisteme s veya i eklinde verilen / alnan enerji deerlerini bilmek ve bu deerleri, iaretleri ile birlikte aada verilen ifadede yerine koymak gerekir.
U=W+Q
Yukardaki eitlik Termodinamiin Birinci Yasasnn, ayn zamanda
matematiksel bir ifadesidir( Bu eitlik bize izole bir sistemde i enerjinin
sabit olacan da gsterir).
Kapal bir sistemde i enerji deiimi, sisteme veya sistemden transfer
olan s ya da i byklnn,iaretleri ile birlikte toplamna eittir. Baka
bir deyile, bir sistemin iki hali arasndaki i enerji deiimi, sisteme dahil
olan enerjilerle sistemden ayrlan enerjilerin farkna eit olur.
nemli Not:
Hesaplamalar srasnda,
ya da s sisteme transfer ediliyorsa iaretleri pozitif (+) ,
ya da s sistemden evreye transfer ediliyorsa iaretleri negatif (-)
alnrlar.
Adyobatik bir sistemde (s alveriinin olmad yani, Q=0), hal deiimi bir 1 halinden, bir 2 haline ularken Wad iinin yapldn dnelim.
ifadesinden,
U= U2 U1 = Q+ WAd.
41
U= U2 U1 = WAd.
olur. Bu eitlik, adyobatik bir sistemde transfer olan i miktarnn hesaplanabilmesi iin iki durum arasndaki i enerji farkn bulmamzn yeterli
olduunu ifade etmektedir.
Adyabatik bir sistemde iin herhangi bir tr (mekanik veya elektriksel) kullanlarak ve farkl ara durumlardan (rnein farkl scaklk ve basnlardan ) geerek 1 halinden 2 haline ulatn dnelim. Eer termodinamiin birinci yasasn bilmiyorsak, i iin Wad (mekanik) veya Wad (elektriksel) yazma ihtiyacn hissedebiliriz.
Kapal bir sistemde cereyan eden bir evrimde i ve s deerleri
arasndaki fark
diferansiyeli ile ifade edilir. Burada ilk iki terim eri fonksiyonu, nc
terim nokta fonksiyonudur. Bu durumda, termodinamiin birinci yasas;
eklinde yazlabilmektedir. Bu, u anlama gelir:
Bir sistem termodinamik durum deiikliine uradnda enerji s
veya i olarak sistemin snrlarn geebilir, s ve i pozitif veya negatif
olabilir, sitemin sahip olduu enerjideki net deime tam olarak sistemin
snrlarn geen net enerjiye eittir.
BRNC YASAYA GRE FARKLI ARTLARDA

ENERJ DEM :
a) Ayn Isda (adyobatik) Deime: Bir sistemle evresi arasnda s alverii olmuyorsa, yani; Q=0 ise bu ekilde meydana gelen deimeye
adyabatik deime denir.
Termodinamiin 1.yasas byle bir srece uygulandnda,
U = U2 U1 = Q - W
U = U2 U1 = -W olur.
Bu sonutan grld gibi gaz adyabatik olarak genleirse W pozitif
olur. Dolaysyla Unun deeride negatif olur ve gazn scakl der.Ters
bir ilemde, yani bir gaz adyabatik olarak sktrlrsa gazn scakl artar.
42
Adyobatik ilemler mhendislik uygulamasnda ok nemlidir.ten

yanmal bir motorda scak gazn genlemesi,soutma sistemlerinde gazlarn
svlamas ve dizel motorlarda sktrma vuruu adyobatik ilemlere gsterilebilecek rneklerden bazlardr.
b) Ayn Hacimde Deime: Sabit hacim altnda meydana gelen deimede
hibir i yaplmaz;nki,ii temsil eden,
W =P. V
ifadesindeki
V = V2-V1
terimi sfr deerindedir. Bu nedenle,
ifadesi,
U2 - U1 = U = Q+ W
U2 - U1 = U = Q
eklini alr. Bu eitlik, hacmi sabit tutulan bir sisteme s verildiinde,verilen

snn tamamnn sistemin i enerjisinin artmas iin harcandn ifade eder.
Bir motorun silindirinde benzin buhar ve hava karm patlad zaman, bu
ksa patlama sresi ierisinde silindir hacmi gzle grlr bir ekilde bymediinden, scaklk ve basnta ani ykselme meydana gelmektedir.
c) Ayn Basnta (izobarik) Deime: Sabit basn altnda meydana
gelen bir deimeye ayn basnta deime veya izobarik ilem ad
verilir. Byle bir ilem meydana geldiinde, transfer edilen s ve yaplan i sfrdan farkldr. Yaplan i, ksaca, basn ile hacim deiiminin arpmna eittir veya;
W=P(Vs-Vi) ,
ifadesiyle temsil edilir ve bu durumda sistemin i enerji deiimi,
eklini alr.
U2 - U1 = U = Q+ W
U2 - U1 = Q+ P(V2-V1)
d) Ayn Scaklkta (isotermal) Deime: Sabit scaklkta meydana gelen

ilemlere isotermal ilemler denir. Bir ideal gazn, sabit scaklk ilemlerinde P-V erisi hiperbolik bir eridir. deal bir gazn i enerjisi yalnzca scakln bir fonksiyonu olduundan, bir ideal gazn izotermal
hal deiiminde U=0 olur.
43
3.3 zgl Is Entalpi - Enerji likisi

Sabit basn veya sabit hacimdeki hesaplamalarn herbiri iin farkl bir
zgl s (spesifik s) deeri vardr. rnein; sabit basntaki sistemde dq
kadarlk bir s farkll meydana gelirken, scaklk art T kadar deimise sistemin zgl ss iin;
Cp = dq /dT
yazlabildiini ve bu ifadenin almnn aadaki gibi olduu bundan
nceki konularda verilmi idi.
Yine, sabit basntaki zgl s ile sabit hacimdeki zgl s arasndaki,

Cp Cv = R
nemli Mayer Bantsnn, entalpinin tanm yardmyla gelitirildiine
yine yukarda deinilmi idi.
zgl s C, birim ktle bana s miktarnn (Q) scaklk deiimi
T ye blm olarak adlandrldn hatrlayalm.
Sabit hacimde tutulan bir sisteme s verilmekte ise ,bu durumda s
kapasitesinin Cv ile temsil edildiini ve verilen snn malzemenin U i enerjisinin artmasna neden olduunu ve,
Q = U = mC v T
eklinde ifade edildiini de biliyoruz.
Sabit basnta tutulan bir sisteme s verildiinde ise, s kapasitesinin
Cp eklinde temsil edildiini ve verilen snn sistemin i enerjisinin artmasnn yansra darya kar PV kadarlk bir iin yaplmasna da sebep olduunu unutmayalm. Bu durumda yukardaki ifade,
Q = U + P. V = m.Cp. T
ekline dnr.
44
PROBLEM 3.1: Bir depoda bulunan sv, elektrik motoruyla dndrlen

bir palet yardmyla kartrlmtr. Paleti evirmek iin
4500 kJ luk bir i harcanm ve bu srada depodan
evreye 2000 kJ luk s transfer edilmitir. Sv ve depoyu
sistem olarak dnerek, sistemin i enerji deiimini
bulunuz
ZM:
Potansiyel ve kinetik enerjilerde deime olmadndan,
Q2=U +W olur.
Verilenler yukarda yerlerine koyularak,
2000= U2-U1-4500, U = U2-U1 U = 2500 kJ bulunur.
3.4.Termodinamiin Birinci Yasasna Gre in Tanm

, bir kuvvetin bir sisteme belirli bir yol boyunca etki etmesi ile temsil
edilen enerjidir ve,
W = F.dx
eklinde formle edilir. Termodinamik adan ise i, sistemle evresi arasnda bir enerji alveriidir. Eer sistemin evresindeki yegane etki, mesela bir
arln kaldrlmas eklinde olabilirse, sistem i yapm olur. in birimi
Joule, N.m ya da kg.m2/s2 dir. Birim zamanda yaplan ie ise g denir.
ekil 3.1. Basit sktrlabilir bir sistemin snrndaki i
ekil 3.1 de bir silindir ve bir pistondan oluan gaz iin, pistonun yukar
doru ekilmesi durumu ile ilgili P-V grafii grlmektedir. Bu durumda
yaplan i
bantsndan bulunur. Deiim esnasnda T=sabit ise,
45
P1V1=P2V2 dir ve,

bu durumda, Pistonu 1 konumundan 2 konumuna getirmek iin yaplan iin
bykl,
NTE SORULARI IV
1. Termodinamiin birinci yasasnn esas nedir ve uygulama alanlar
nerelerdir.
2. Entalpi nedir,zgl s ile ilikisi nasldr.
3. enerji nedir,zgl s ile ilikisi nasldr.
4. Birinci yasaya gre iin tanmn yapnz.
5. enerjinin sabit basnta tanmn yapnz.
6. enerjinin sabit sda tanmn yapnz.
7. enerjinin sabit hacmda tanmn yapnz
8. enerjinin sabit scaklkta tanmn yapnz
46
3.5. Ak Dnmn Tanm ve Ak Dnm Trleri

Ktlesi deimeyen bir termodinamik sistemin durumunu belirleyen
basn,hacm ve scaklk gibi deikenlerden en az ikisinde herhangi bir
nedenle meydana gelen deiiklie termodinamikte ak dnm denir.
Ak dnmde deiken iki parametrenin X-Y koordinatlarnda verilmesi
gelenek halini almtr. Mesela, basn deiiminin bu eksen sisteminde gsterilmesi durumunda,hal deiimi sonucu hesaplanmas gereken iin bykl deiim erisinin altnda kalan alan ile temsil edilmektedir.
3.5.1. Sabit Hacmda (zokor ) Dnm :
Bilindii zere,gaz yasalarnn bir gerei olarak,sabit hacm artlar iin,
yazlabilmektedir.
P1 / P2 = T1 / T2
a) Sabit Hacmda : Sabit hacmda X-Y eksen sisteminde deiim ile ilgili
alandan bahsetmek mmkn deildir, yani W = 0 demektir.
b) Sabit Hacmda Is : Sabit hacmda basncn ve scakln deiimi ile
ilgili olarak sistemin dardan ald veya darya verdii s miktar iin,
ifadeleri yazlabilir.
Q = Cv (T2-T1) veya
Q = AV(P2-P1) / -1
c) Sabit Hacmda Enerji : Bilindii zere bir termodinamik sistemde sistem evreden ald Q miktarndaki sya karlk evreye W kadar i transfer ediyorsa sistemin i enerjisinde meydana gelen deiim iin,
U2-U1 = Q-AW
yazlabiliyor idi (burada A= 1/427 kcal/kgm olarak enerji dnm bykldr). Sabit hacm artlarnda bu ifadede W=0 olduundan, sabit hacmda i enerji deiimi iin,
U2-U1 = Q
yazlabilir.
d) Sabit Hacmda Entropi : Yalnzca basn ve scakln deitii artlarda
entropi deiimi iin,
S2 - S1 = GAR.ln(P2/P1) / -1 veya,
S2 - S1 = GAR.ln(T2/T1) / -1
Yazlabilir. Burada,
47
G = Arlk (kg)
A = Dnm bykl( 1/427 kcal/kgm)
R =Gaz sabiti(kgm/kg.0K)
3.5.2. Sabit Basnta (zobar) Dnm :
Ktlesi deimeyen ve deimeyen bir basnta tutulan sistemin durumunu belirleyen hacm ve scaklkta meydana gelen deiimlerde, yine bilinen gaz yasalarna gre,
V1/V2 =T1/T2
yazlabilir.
a) Sabit Basntaki Dnmde : Yalnzca hacm ve scakln deitii
bir sistemde basn kuvvetlerinin ii iin,
W = P(V2-V1)
yazlabilir.Bu iin bykl ayn zamanda X-Y koordinat sisteminde V2V1 deerleri arasnda kalan alanla temsil edilmektedir.
b) Sabit Basntaki Dnmde Is : Sistemin evreden ald veya evreye
verdii s miktar iin,
yazlabilir.
Q = Cp(T2-T1) = .AP(V2-V1)/ -1
c) Sabit Basntaki Dnmde Enerji : Sistem tarafndan evreden alnan Q ssna karlk evreye verilen W i neticesinde sistemin i enerjisinde meydana gelecek olan i enerji deiim ifadesinin,
U2-U1 = Q-AW
olduu bilinmektedir.Sabit basn artlarnda evreden alnan veya evreye
verilen Q s miktar iin,
Q = .AP(V2-V1)/ -1
ve basn kuvvetlerinin ii iin ise,
W = P(V2-V1)
Yazlabilir. Bu durumda,yukarda verilen i enerji deiim ifadesi iin,
veya,
yazlabilir.
48
U2-U1 ={ .AP(V2-V1)/ -1 } - P(V2-V1)

U2-U1= A.W/ -1
d) Sabit Basntaki Dnmde entropi : Sistemin entropisinde meydana

gelen deime miktar iin,
yazlabilir.
S2-S1 = G.A.R{ ln(T2/T1)+ ln (V2/V1) -1} / -1
fadesinden faydalanarak,
V1/V2 =T1/T2
S2-S1 = (/ -1).G.A.R. ln(T2/T1)

S2-S1 = (/ -1).G.A.R.ln (V2/V1)
eitlikleri yazlabilir.
3.5.3. Sabit Scaklkta (zoterm ) Dnm :
Ktlesi deimeyen bir sistemde scaklk sabit tutulurken basn ve
hacmn deimesi durumunda, genel gaz yasalarna gre,
olduu bilinmektedir.
P1 . V1 = P2 .V2
a) Sabit Scaklkta : Sabit scaklkta ,basn ve hacmda meydana gelen

deiim sonucu ortaya kan i iin,
eitlii yazlabilir.
W = P1 .V1.ln(V2/V1)
b) Sabit Scaklkta s : Sistemin evreden ald veya evreye verdii s

miktar iin,
Q = A. P1 .V1.ln (V2/V1)
yazlabilir.Bu durumda,yukardaki,
eitliinden yararlanarak,
W = P1 .V1.ln (V2/V1)
Q = A. W
yazlabilir.
c) Sabit Scaklkta Enerji : Bilindii zere, sabit scaklktaki deiimlerde i enerji deiimi sfr olduundan,
genel ifadesinden,
U2-U1 = Q-AW = 0
Q = A.W
yazlabilir.
49
c) Sabit Scaklkta Entropi : Sabit scaklkta meydana gelen bir hal deiimine ait entropi deiimi iin,
S2-S1 = G.A.R{ ln(P2/P1)+ ln (V2/V1) } / -1
ifadesinden yararlanlr.
P1 . V1 = P2 .V2 = G.R.T
olduu iin,yukardaki entropi deiimi ifadesinden,
S2-S1 = { (A. P1 .V1). ln (V2/V1) } / T
yazlabilir.Dier taraftan,
Q = A. P1 .V1.ln (V2/V1)
olduu iin yukardaki entropi deiimi ifadesi
eklini alr.
S2-S1 =Q/T
3.5.4. Sabit Isda (Adyobatik) Dnm :

ayet ktlesi deimeyen sistem evresi ile s alverii olmayan
artlarda basn, hacm ve scaklk deiimi yayorsa, bu artlar iin,
P1V1 =P2V2
T1/T2 =(P1/P2) 1-(1/ )
T1/T2 = (V1/V2)1-
a) Sabit Isdaki Dnmde : Basncn,hacmn ve scakln deiime

urad adyobatk bir sistemde basn kuvvetlerine ait i iin,
W = ( P2 .V2 - P1 .V1) / 1-
ifadesinden yararlanlr. Genel gaz yasalarna gre,
P1 .V1 = G.R.T1
P2 .V2 =G.R.T2
ifadeleri yazlabilir.Dier yandan adyobatik dnmde,
T1/T2 =(P1/P2) 1-(1/ ) =(V1/V2)1-
olduundan dolay yukardaki W ifadesi iin,
W= P1V1{(T2/T1)-1} / 1-
W = (P1V1/1- ).{(P2/P1) 1-(1/ ) -1}
W =(P1V1/1- ).{(V 2/V1) 1-) -1}
50
ifadeleri ile,
W=( P2V2)/1- .{1- (T1/T2) }

W = ( P2V2)/1- .{1- (P1/P2) 1-(1/ ) }
W =( P2V2)/1- .{1- (V1/V2) 1- }
b) Sabit Isdaki Dnmde Enerji : Adyobatik, yani s alverii

olmayan bir hal deiimi szkonusu olduunda bilinen
ifadesinden,
U2-U1 = Q-AW
U2-U1 = -AW
ifadesi elde edilir.Yani adyobatik dnmde sistemin i enerjisi basn

kuvvetlerinin ortaya koyduu iin bykl kadar deimektedir.
c) Sabit Isdaki Dnmde Entropi : Adyobatik ,yani sistemin ss sabit
kalrken basn,hacm ve scaklkta meydana gelen deiim sonunda sistemin entropisinde meydana gelen deiim miktar,
S2-S1 = G.A.R{ ln(P2/P1)+ ln (V2/V1) } / -1
ifadesinden yararlanlarak hesaplanr.Adyobatik dnmde,
olduu iin,
P1V1 =P2V2
S2-S1 = 0 olur.
O halde, sabit s artlarnda basncn,hacmn ve scakln deimesi

durumunda sistemin entropisinde meydana gelen deiim miktar sfrdr.
Adyobatik dnmde sistemin entropisi sabit kald iin bu trl bir dnme, Termodinamikte ayn zamanda zontropik Dnm de denilmektedir.
3.5.5. ok Deikenli (Politropik) Dnm: evresi ile s alverii
yapan bir termodinamik sistemin durumunu belirleyen parametrelerden
basn, hacm ve scaklkta herhangi bir nedenle meydana gelen deimeye
Politropik Dnm denir.
1< n <
olmas art ile,basncn,hacmn ve scakln deitii politropik bir dnmde basn ile hacm arasndaki iliki,
P1V1 n =P2V2n
ifadesi ile,basn ile scaklk arasndaki iliki,
51
T1/T2 =(P1/P2) 1-(1/ n)

ifadesi ile ve hacm ile scaklk arasndaki iliki ise,
ifadesi ile temsil edilir.
T1/T2 = (V1/V2)1- n
a) Politropik Dnmde : Basncn,hacmn ve scakln deiime urad bir sistemde basn kuvvetlerinin ortaya koyduu i,
W = ( P2 .V2 - P1 .V1) / 1- n
ifadesi yardm ile hesaplanr.Genel gaz yasalarna gre,
P1 .V1 =G.R.T1
P2 .V2 =G.R.T2
olduu bilinmektedir. Dier taraftan politropik dnmde,
T1/T2 =(P1/P2) 1-(1/ n) =(V1/V2)1- n
olduu iin,yukarda verilen i ifadesinden,
ifadeleri ile,
ifadeleri tretilebilir.
W= P1V1{(T2/T1)-1} / 1- n
W = (P1V1/1- n ).{(P2/P1) 1-(1/ n) -1}
W =(P1V1/1- n ).{(V 2/V1) 1-n) -1}
W=( P2V2)/1- n .{1- (T1/T2) }
W = ( P2V2)/1-n .{1- (P1/P2) 1-(1/ n) }
W =( P2V2)/1- n .{1- (V1/V2) 1- n }
b) Politropik Dnmde Is : Politropik dnmde sistemin evreden ald veya evreye verdii s miktar,
olduuna gre,
W = ( P2 .V2 - P1 .V1) / 1- n
Q = A.W.{ ( -n) / (-1) }
ifadesi yardm ile hesaplanr.

c) Politropik Dnmde Enerji : Politropik deime srecinde sistemin i enerjisinde meydana gelen deime miktar,
U2-U1 = Q-AW
ifadesinden yararlanarak hesaplanr.
52
Q = A.W.{ ( -n) / (-1) }

olduu iin stteki i enerji ifadesi aadaki ekli alr:
U2-U1 =A.W. { (1-n) / (-1) }
d) Politropik Dnmde Entropi: Politropik dnme ait entropi deiimi,
S2-S1 = G.A.R{ ln(T2/T1)+ ln (V2/V1) -1 } / -1
ifadesinden yararlanlarak hesaplanr.Politropik dnmde,
T1/T2 = (V1/V2)1- n
olduu iin yukardaki entropi deiimi ifadesinden,
S2-S1 = { (G.A.R) / -1}. { (-n ) / (1- n) }. ln(T2/T1)
elde edilir.
PROBLEM 3.2: Piston-silindir sisteminde,piston tabandan 20 cm yukarda iken silindire O0 C scaklkta ve atmosferik basnta
hava doldurulmutur. Sabit basnta tutulan hava piston
tabandan 80 cm ykselene kadar genletirilmitir. Bu
deiim srecine ait,
a) Nihai scakl,
b) Basn kuvvetlerinin iini,
c) evreden alnan s miktarn
d) enerji deiim miktarn ve,
e) entropi deiim miktarn bulunuz.
ZM :
a) Sabit basnta genlemeye ait nihai scaklk iin,
V1/V2 =T1/T2
V1 = { (.d2)/4}.l1
V2 = { (.d2)/4}.l2 ifadeleri yukarda yerine konarak,
l1/T1 = l2/T2 yazlr ve buradan
T2 =1092 0K (veya 1092-273 = 819 0C ) bulunur.
b) Basn kuvvetlerinin ii iin,
W = P.(V2 V1) ifadesinden yararlanlabilir.
P =Patm =104 kg/m2
53
V1 ve V2 deerleri iin
V1 = { (.d2)/4}.l1 ={ (3,14 . 402) /4}.20 = 25120 cm3=
=25120.10-6 m3
V2 = { (.d2)/4}.l2 ={ (3,14 . 402) /4}.80 = 100480 cm3 =
=100480. 10-6 m3 bulunur. Bunlar i ifadesinde yerine konarak,
W = P.(V2 V1) =104 (10080 -25120) . 10-6 = 753,6 kg
W = 753,6 kgm bulunur.
c) Sabit basn artlarnda evreden alnan s miktar iin,
Q = .A.P(V2-V1)/ -1
W = P.(V2 V1) olduu iin,yukardaki s ifadesi
Q = ( / -1) A.W
ifadesi yazlabilir. Hava iin =1,41 alnarak ve
A= 1/427 kcal/kgm, W =753,6 kgm deerleri yerine konarak,
Q = ( / -1) A.W =(1,41/1,41-1).1/427 .753,6
Q= 6,069 kcal bulunur.
d) enerji deiim miktar iin,
U2-U1 = Q-AW ifadesinden yararlanlacaktr.
W = 753,6 kgm
Q= 6,069 kcal
A= 1/427 kcal/kgm deerleri yerlerine konarak,
U2-U1 = Q-AW = 6,069 (753,6/427) =
U2-U1 = 4,304 kcal bulunur.
e) Sabit basnta dnmler iin enropideki deime iin,
S2-S1 = (/ -1).G.A.R. ln(T2/T1) fadesinden ve genel gaz
yasasna ait olan G = P.V1 / RT1 ifadelerinden faydalanarak,
yukardaki entropi deiimi ifadesi,
S2-S1 = (/ -1).A.(PV1/T1 ). ln(T2/T1) ifadesi yazlabilir.
Bu ifadede,
A= 1/427 kcal/kgm
P = 104 kg/m2
V1 =25120 . 10-6 m3
T1 = 273 0K
T2 = 1092 0K deerleri yerlerine konarak,
S2-S1 =0,01027 kcal/0K bulunur.
54
PROBLEM 3.3: Piston-silindir sisteminde,piston tabandan 20 cm yukarda iken silindire 270 C scaklkta ve 4 atm. basnta hava
doldurulmutur. evre ile s alverii yapmayan (adyobati sistem) hava piston tabandan 80 cm ykselene kadar genletirilmitirBu deiim srecine ait,
a) Nihai basnc
b) Nihai scakl
c) Adyobatik genleme srecinde basn
kuvvetlerinin iini ve
d) enerji deiim miktarn bulunuz.
ZM:
a) Adyobatik genleme sonunda pistonlu silindir ierisinde
bulunan havann basn ve scakl,
P1V1 =P2V2
T1/T2 = (V1/V2)1-
eitliklerinden faydalanlarak hesaplanr. Burada,
=1,41
P1=4.104 kg/m2
V1 = { (.d2)/4}.l1 ={ (3,14 . 402) /4}.20 = 25120 cm3=
=25120.10-6 m3
V2 = { (.d2)/4}.l2 ={ (3,14 . 402) /4}.80 = 100480 cm3 =
=100480. 10-6 m3
T1 = 27+273=300 0K deerleri kullanlarak,
P2 = P1.(V1/V2) =4.104 (25120.10-6/100480. 10-6)1,41
P2 =0,566. 104 kg/m2 bulunur.
b) T2 = T1. (V2/V1)1- = 300(100480. 10-6/25120.10-6) 1-1,41
T2 =169,932 0K =169,932-273= -103,067 0C
t2 = -103,067 0C bulunur.
c) Basn kuvvetlerinin ii,
W =(P1V1/1- ).{(V 2/V1) 1-) -1} ifadesi yardm ile bulunacaktr.
Burada,
P1=4.104 kg/m2
V1=25120.10-6 m3
V2=100480. 10-6 m3
=1,41 olduu iin,

W={(4.104.25120.10-6)/(1-1,41) }.{(100480.10-6/25120.10-6)1-1,41 -1}
W=1062,535kgm bulunur.
55
d) Silindir ierisinde bulunan havann i enerji deiimi iin,

U2-U1 = -AW eitliinden yararlanarak,
W=1062,535kgm
A=1/427 kcal/kgm deerleri ile,
U2-U1 =-(1/427). 1062,535 =-2,488 kcal
U2-U1= -2,488 kcal bulunur.
NTE SORULARI V
1. Ak dnmn tanmn yapnz ve sabit hacmda s, i ve i enerji
ifadelerini yaznz.
2. Ak dnmn tanmn yapnz ve sabit basnta s, i ve i enerji
ifadelerini yaznz.
3. Ak dnmn tanmn yapnz ve sabit scaklkta s, i ve i enerji
ifadelerini yaznz.
4. Ak dnmn tanmn yapnz ve sabit sda s, i ve i enerji
ifadelerini yaznz.
56
3.6. Tipik bir termodinamik sistem ve evrim rnei
ekil 3.2. ten yanmal motorlarda evrim
Isnn ie dntrld termodinamik sistemlerde s scak kaynaktan (buharlatrcdan) souk kaynaa (younlatrcya) doru hareket etmekte ve bu sayede sistem evreye i yapmaktadr. Bir sistemin i enerjisindeki art, yukarda i enerjinin tanmnda da verildii zere,
U2 U1 = Q W
eklinde sisteme verilen Q ss s ile, sistemin evresine verdii W ii
arasndaki farktan ibaret idi.Aadaki formllerde
Q = evrim boyunca net s alveriini

W = evrim boyunca net i alveriini
gstersin. Ama bir de evrime ihtiya duyuyoruz imdi onu da basit olarak
izelim,
ekil 3.3. Ayn hal noktalarna(artlarna) sahip farkl iki evrim rnei
57
ekil 3.3 te sistemin birbirinden farkl (1) ve (2) hal durumlar ile A,
B, C hal deiim yollar temsil edilmitir. Ok ynleri hal deiimlerinin olaca ynlerdir. Hal deiimleri (1A2) ve (1B2) ile, ilk hale dnlen yol ise
(2C1) ile temsil edilmitir. O halde u anda elimizde (1A2C1) ve (1B2C1)
olmak zere iki adet evrim rnei bulunmaktadr. Termodinamiin 1. kanunu uygulandnda aadaki a ve b denklemleri ortaya kar:
2
1A ..Q
+ 2C1..Q = 1A2..W + 2C1..W ( 1A2C1 evrimi ), (a denklemi)
2
1B ..Q
+ 2C1..Q = 1B2..W + 2C1..W ( 1B2C1 evrimi ), (b denklemi)
(1A2C1) ve (1B2C1) evrimleri birbirlerine eittir. b denklemini a denkleminden karrsak c denklemini buluruz:
1A2 ( .Q - .W ) = 1B2( .Q - .W ), (c denklemi)
1A2 ve 1B2 ayn haller arasnda herhangi iki hal deiimi olduundan Q
W ifadesinin 1-2 noktas arasndaki btn hal deiimleri iin bamsz
olduu sylenebilir. Bu sisteme has bir zellik olup sistemin enerjisidir ve E
ile gsterilir;
E=Q-W
sonsuz kk hal deiimi iin bu ifadenin integrali alnrsa;
Q1-2 W1-2 = E2 E1
ifadesi kar. Burada,
Q1-2 : Sistemin hal deiimi srasnda ald s miktar

W1-2 : Sistemin hal deiimi srasnda rettii i miktar
E1 : Sistemin ilk haldeki enerjisi ve
E2 : Sistemin son haldeki enerjisidir.
Termodinamikte enerji, maddenin yapsna bal i enerji ve koordinat

eksenlerine bal olan kinetik enerji (EK) ve potansiyel enerji (EP) olarak
ayrlabilir;
E = U + EK + EP
Ktlesi m, hz v olan bir cismin sahip olduu kinetik enerjinin,
eklinde; ktlesi m,bulunduu ykseklik h ve yerekimi ivmesi g eklinde

gsterilmek sureti ile cisimlerin bulunduklar konum (yer) nedeniyle sahip
olduklar potansiyel enerjinin ise,
58
Ep=m.g.h
eklinde ifade edildiine daha nceki konularda deinilmi idi.Bu durumda
yukarda verilen sistemin herhangi bir hal deiimindeki genel enerji ifadesi,
Q1-2 W1-2 = E2 E1 = (U2 U1) + (1/2) m (v22 v12) + m g (h2 h1)
eklinde yazlabilir.
3.7. Kimyasal termodinamik

Kimyasal deimeler, hep enerji al veriiyle gerekleir. Yanma olaylar, bir kimyasal deimedir ve s, k biimlerinde enerji aa kararak
oluur. ekerin vcudumuzda yannca enerji verdiini (s aa kardn)
biliriz. ekeri ya da tuzu suda daha ok zmek iin, zeltiyi stmak, yani
sisteme enerji vermek gerekir.
Kimyasal reaksiyonlar iki artta gerekleebilir:
1. Sabit hacimde (kapal bir kapta)
2. Sabit basnta (piston-silindir sisteminde veya ak hava
atmosferinde)
Farkl artlardaki enerji deimelerinin ayn olmadn biliyoruz.
3.7.1. Reaksiyonlarda i enerji-entalpi-reaksiyon ss :
ENERJ
Bir sistemin hal deiimi ile ilgili i enerji deiiminde,
U = U1 U2
bantsna gre U2 > U1 ise sistem enerji kazanmtr ve U pozitif iaretli
olacaktr. U2 < U1 ise sistem enerji kaybetmitir ve U negatif iaretli
olacaktr.
Mesela, suyun elektrolizle hidrojen ve oksijen olan elementlerine ayrtrlabilmesi iin sisteme enerji verilmelidir.
H2 O (s) H2 (g) + 1/2 O2 (g)
Yukarda verilen kimyasal reaksiyonda suyun elementlerine ayrmas iin
sisteme enerji verildiine gre, H2 ve O2 nin i enerjisi, suyun i enerjisinden daha byktr, denilebilir.
Kimyasal reaksiyonlarn meydana geldii sistemlerde de i enerji deiimi,
59
U=Q+W
eklinde sistemin s deiimi ( Q) ile i deiiminin ( W), iaretleri ile
birlikte, toplamna eittir.
ENTALP / REAKSYON ISISI
Reksiyonlara ait entalpi deimesi veya reaksiyon ss ise, reaksiyon
rnleri ile reaksiyona giren maddelerin entalpilerinin farkna eittir:
H = H (rnler) H (girenler)
Kimyasal reksiyonlarda entalpi deiimi, madde miktarna bal bir
deerdir.rnein, metan gaz yannca, karbondioksit ve su oluur. Bu reaksiyonda 1 mol CH4 sabit basnta yannca 192 kcal (802 kJ) deerinde enerji
aa kar.
CH4 (g) + 2O2 (g) CO2 (g) + 2H2 O (g) , H = - 802 kJ
Entalpi deiiminin eksi (-) iaretli olmas, reksiyonun ekzotermik(evreye
s veren) olduunu gsterir.
Entalpi deiiminin ancak denklemi reksiyonlar iin geerli olduu

unutulmamaldr.
Yani 1 mol CH 4, 2 mol O2 (g) ile tam olarak yanp, 1 mol CO2 (g) ve 2
mol H2 O (g) olutururken 802 kJ enerji aa kar. ayet,aadaki reaksiyonda olduu gibi,2 mol CH4, 4 mol O2 ile yanarsa 2 x 802 = 1604 kJ enerji
aa kacaktr.
2CH4 (g) + 4O2 (g) ) 2CO2 (g) + 4H2 O (g) , H = -1604 k
Bilindii zere, yukardaki reaksiyonda olduu gibi, ekzotermik reksiyonlarda yani enerji aa kararak yryen reksiyonlarada sistemin enerjisi azalr, evrenin enerjisi artar. Yanma reksiyonlar, genel olarak ekzotermiktir. evreden enerji alarak yryen reksiyonlara ise endotermik reksiyonlar denir. Bu tip olaylarda sistemin enerjisi artar, evrenin enerjisi azalr.
Bu konuya aklk getirecek bir rnek aada, verilmitir.
3.7.2.Kimyasal Denge ve Termokimya :
Bir sistem denge halinden birisine sahip olabilir: Temsili olarak, ekil
3.4. te bir krenin yivli bir yzey zerindeki hareketi ve konumlar verilmitir. Krenin A konumu devaml denge halini, C konumu ufak bir hareketle
bozulabilecek olan geici denge halini, B konumu ise, ancak belirli dei60
imlerden sonra gelinecek devaml denge halini temsil etmektedir. Buna

benzer ekilde, bir sistemin devaml denge halinden yar devaml denge
haline veya yar devaml denge halinden devaml denge haline gemesi iin
gerekli enerji miktar ile temsili (A: Devaml denge, B: Yar devaml denge,
C: Geici denge) kk enerji miktarna aktivasyon enerjisi denir. Szkonusu krenin arl G ile gsterildiinde, A konumundan B konumuna
gemesi iin gerekli enerji (aktivasyon enerjisi),
X Uzaklk
ekil 3.4. Kimyasal bir sistemde denge konumlarnn bir krenin denge konumlar
E = G.H (+ iaretli)
eklindedir. Ancak, sistem C konumundan B konumuna geerken darya,
Q1 = - G . h
kadarlk bir enerji verecektir (genel kural olarak sistemin dardan ald
enerji (+) iareti ile, darya verdii enerji ise (-) iareti ile gsterilmektedir). Bu durumda sistemin A konumundan B konumuna gemesi ile ilgili,
enerji blanosu;
Q = GH + (-Gh)
Q =G(H-h) (1)
eklindedir.
Szkonusu krenin B konumundan A konumuna gemesi durumunda
ise gerekli enerji (aktivasyon enerjisi):
E2 = G. h (+ iaretli)
61
kadardr. Ancak, kre bilindii zere, C konumundan A konumuna gelirken

darya,
Q2 = - G . H
kadar enerji verecektir. B den A ya sistemin enerji blanosu,
Q = Gh + (- GH ) , veya
Q = G (h-H),
(2)
eklindedir. H > h olduundan (1) nolu s blanasu (+), (2) nolu s blanasu (-) iaretlidir. Yani sistem A konumundan B konumuna geerken s alan
(endotermik), B konumundan A konumuna geerken s veren (ekzotermik) trdedir.
ekil 3.5 te endotermik ve ekzotermik reaksiyonlarla ilgili s enerjisi
ematik olarak verilmitir. Reaksiyonun balamasndan nce, bu emada (E)
ile gsterilen bir aktivasyon enerji baraj vardr; bu enerji temin edilmeksizin reaksiyonun balatlmas imkanszdr. Denge halinde olan bir sisteme
verilen s aktivasyan enerjisine eit seviyeye ulam ise sistemde kimyasal
bir reaksiyon balatlm olmaktadr. Bu konuda yaplan hesaplamalar neticesinde aktivasyan enerjisi 50 kCal/mol olan bir reaksiyon ancak 500 0 C
den yksek scaklklarn uygulanmas halinde,hissedilebilecek derecede hz
kazanabilmektedir. Benzer ekilde, 100 KCal/mol deerinden byk aktivasyon enerjisine sahip bir reaksiyon, 1000 C uygulansa bile, hissedilemeyecek kadar yava cereyan etmektedir (k).
ekil.3.5. Eksotermik/Endotermik Is - Aktivasyon Enerjisi likisi
62
3.8. Genel Uygulamalar

PROBLEM 3.4: Bir depoda bulunan sv, elektrik motoruyla dndrlen bir palet yardmyla kartrlmtr. Paleti evirmek iin 4500 kJ luk bir i harcanm ve bu srada
depodan evreye 2000 kJ luk s transfer edilmitir.
Sv ve depoyu sistem olarak dnerek, sistemin i
enerji deiimini bulunuz.
ZM:
U=W+Q
eitliinde, iaretlere dikkat edilmek suretiyle deerler yerine
konarak, U =(+4500 ) + (2000) U = 2500 kJ bulunur.
PROBLEM 3.5: Bir elektrik motoru mekanik i olarak evreye saniyede 15 kJ elektrik retirken, ayn zamanda 2 kJ s yaymaktadr. Elektrik motorundaki i enerji deiimi ne
kadardr?
ZM:
Eer elektrik motoru evreye saniyede 15 kJ mekanik i yapyor
ve ayn zamanda 2 kJ s yayyorsa saniyedeki i enerji deiimi
U =U2 U1 = Q + W
U = - 2 kJ - 15 kJ
U = -17 kJ, bulunur.
Yani, sistem yksek bir i enerji konumundan daha dk bir i
enerji konumuna gemitir (enerji kaybna uramtr.).
PROBLEM 3.6: Bir sistem 200 kJ s alp bunun 40 kJlk ksmn mekanik i olarak evreye harcam olsun. Buna gre
sistemin i enerji deiimi ne olur?
ZM :
U =U2 U1 = Q + W
ifadesinde,iaretlere dikkat edilmek suretiyle deerler yerine
konarak,
Q = +200 kJ (sistemin kazand s, art iaretli)
W = 40 kJ (sistemin kaybettii s, eksi iaretli)
U = +200 kJ + (40 kJ)
U = 160 kJ , bulunur.
63
PROBLEM 3.7: Bir piston ve silindir dzeninde ilk hacim 0,1 m3 olup,
ierisinde 150 kPa basn ve 25 oC scaklkta azot
(nitrojen) bulunmaktadr. Piston, azotun basnc 1 Mpa
ve scakl 150 0C oluncaya kadar hareket ettirilmi
ve bu srada 30 kJlk i yaplmtr. Bu ilem sonunda
sisteme ait i enerji deiimini (enerji transferini)
hesaplaynz. (Cazot=0,7448 kJ/kgK, R=0,2968 kJ/kgK)
ZM:
Azotun ideal gaz olduu,potansiyel ve kinetik enerjilerin ihmal
edildii kabul edilecektir.
PV = mRT ifadesinden,
m=(150.0,1)/(0,2968.298)=0,1695 kg
Q = m.Cazot. (T2 T1) ifadesinden,
Q = 0,1695 .0,7448.(473-298) = 15,78 kj (Sisteme verilen s
miktar)
W = 30 kj (Darya yaplan i miktar)
Yukardaki veriler,
U =U2 U1 = Q + W
ifadesinde,verilenler iaretlerine dikkat edilerek yerine konarak,
U =U2 U1 = (+15,78 kj) + (-30 kj)
U = -14,2 kj , bulunur.
PROBLEM 3.8: Kapal bir sistemde (piston-silindir sisteminde) sodyum
metalinin su ile tepkimesinde sodyum hidroksit zeltisi ve hidrojen gaz oluur. Bu tepkimede 2 mol sodyum iin i enerji deiimi 370 kJdr. Bu esnada, 2.5
kJ deerinde i yaplmtr. Tepkimenin entalpi deiimini hesaplaynz.
ZM :
Reaksiyon aada olduu gibidir.
2Na (k)+ 2H2 O (s) 2NaOH (aq)+ H2 (g)
Bu tepkimede aa kan hidrojen gaz,sabit basnta hacm deimesine sebep olacaktr (yani, pistonu yukar itecek yani darya i transfer olacaktr):
H = U - P . V , fadesine gre,
H = (-370)-(-2.5)
H = -367.5 kJ bulunur.
64
PROBLEM 3.9: SO2 (g) ve SO3 (g) maddelerinin standart oluum

entalpileri srayla 296 kJ/mol ve 394 kJ/mol-dr.
Buna gre aadaki reaksiyonun entalpisi ka kJ dir?
2SO2 (g) + O2 (g) 2SO3 (g)
ZM:
Oluum entalpilerine bal olarak reaksiyonun entalpi deiimi,
rnlerle reaksiyona girenlerin entalpi deiimleri farkna eit
olduundan,
H = H (rnler) H (girenler)
Yukarda verilen reaksiyon iin,
H = 2 (394) 2(296) , H = 196 kJ bulunur.
PROBLEM 3.10: Oluum entalpileri aada verildiine gre, bir mol
metanolun aadaki reaksiyona gre molar yanma
entalpisi ka kJdir?
CH3OH(s) + 3/2 O2 (g) CO2 (g) + 2H2O (g)
Oluum entalpileri: CH3OH (s) : -239 kJ/mol,
CO2 (g) - 394kJ/mol, H2O (g) : -242 kJ/mol
ZM :
Yanma reaksiyonunu yazp denkletirdikten sonra, ilgili maddelerin oluum entalpilerini altlarna yazalm:
CH3OH(s) + 3/2 O2 (g) CO2 (g) + 2H2O (g)
(-239) (0) (-394) 2(-242)
reaksiyon entalpileri rnlerle girenlerin entalpileri farkna eit
olduundan
H = Hrnler Hgirenler
H =2 (-242) + (-394) (-239)
H = - 639 kJ /mol methanol sonucu elde edilir.
NTE SORULARI VI
1.
2.
3.
4.
Kimyasal termodinamik kavram ne ifade etmektedir.

Kimyasal reaksiyonlarda entalpi-reaksiyon ss ilikisini aklaynz
Kimyasal denge kavramn izah ediniz.
Suyu meydana getiren hidrojen ve oksijen sisteminin i enerjisi niin
suyun i enerjisinden byktr.
5. Aktivasyon enerjisini tanmlayarak ,eksotermik ve endotermik reaksiyon
kavramlarn ekil zerinde izah ediniz.
65
BLM IV
TERMODNAMN KNC YASASI
kinci yasa ile birlikte entropi (dzensizlik) kavram ile de ilk defa
ciddi ekilde tanmak durumundayz. kinci yasaya gre, evrelerinden
yaltlm olan eit scaklktaki iki sistem birbiriyle temas ettirildiinde, sistemler arasnda kendiliinden s ak mmkn deildir. Yani sistemlerden
birinin kendi ssn kaybederek dier sistemi stmas mmkn deildir.
Ayn zamanda, yaygn bir dnce ve tespite dayanlarak, dzensizlik eilimi anlatlrken entropi kelimesi ska kullanlmaktadr.Mesela, dzensizlik
yani entropi ya deimez ya da artar Entropinin artmas demek, sistemin
mmkn olmayan durumdan daha ok mmkn olan duruma doru gitmesi demektir.
Mesela, ayr duran maddeler bir arada olandan daha dzenlidir ve
kendiliinden karm scak ve souk sudan olumu lk suyun, bir daha
scak ve souk diye ayrlmas imkanszdr.Yine, krk bir bardan durup
dururken veya krarken harcanan enerjiden daha az kullanlarak eski haline
dndrlemeyecei bilinmektedir. Ayn ekilde,devrilen bir kitab dzeltmek iin devirirken harcanan enerjiden fazlasn kullanmak gerekir; nki
potansiyel enerjinin bir ksm sya dnmtr ve geri getirilemez. Aslnda, bu ve bunun gibi rneklerde sistemler bozulmu gibi grnmekle birlikte, bozulmamakta, ancak enerji deiimi baznda, en kararl hali almaya
almaktadrlar.
4.1. Termodinamiin kinci Yasasnn Tanm :

19. yyn balarnda buhar makinesini gelitirme almalarnda az yakt
kullanlarak daha ok i elde etme, hatta hi yakt kullanmadan, evreden s
almak suretiyle, srekli alan makine yapma denemeleri yaplyordu.
lk defa Sadi Carnot, makine ve akkan cinsine bal olmakszn, sdan faydal i elde etme fikrini, en genel ekilde ele ald ve almalarnn
sonucunda Termodinamiin ikinci yasasnn temelini oluturacak ekilde,
66
Isnn arl olmayan bir madde olduu ,

Isnn ancak scak olan kaynaktan, souk olan kaynaa doru
kendiliinden getii,
ki kaynak arasnda scaklk fark varsa, orada mekanik i elde

edilebilecei, buna karlk mekanik i tketme karlnda orada
scaklk farknn oluturulabilecei,
Termik makinelerin altrlabilmesi iin mutlaka scaklklar
birbirinden farkl iki kaynaa ihtiya olduu...
fikirleri ile tersinir makine kavramn ilk defa ortaya koyuyordu. Aslnda
S.Carnot, byle bir makinenin alma prensibine esas olan Carnot evirimini tanmlyordu.
Burada kendiliinden szc, doal s geiini, ifade etmektedir.
Her ne kadar bir soutma makinesinde (Is Pompas) scakl dk olan bir
kaynaktan s ekerek, bu sy scakl daha yksek olan bir kaynaa atma
imkan varsa da, byle bir s geii kendiliinden gerekleemez ve karlnda mutlaka bir i tketimini gerektirir. Deneyler ayn zamanda, doal
s geiinin tersinmez olduunu da gstermektedir.
Termodinamiin kinci Yasas: Doal olan durum deitirmelerin hi
biri tersinir olarak gerekleemez eklinde de ifade edilebilir.Is, scakl
dk bir ortamdan scakl yksek olan bir ortama kendiliinden gese idi,
tersinir veya srekli alan bir makine yapma imkan bulunabilirdi.
Termodinamiin birinci yasas hal deiimlerinin yn zerinde herhangi bir kstlama koymamakla birlikte, birinci yasann salanmas hal
deiiminin her zaman gerekleebilecei anlamna da gelmemektedir. Bir
hal deiiminin gerekleip gereklemeyecei konusu ancak termodinamiin ikinci yasas ile izah edilebilmektedir.
Yukardaki bilgiler nda Bir hal deiimi, ancak termodinamiin
birinci ve ikinci yasasnn salanmas durumunda gerekleir denilebilir.
4.2.Tersinir ve Tersinmez Sreler

Tabiat ve teknolojilerdeki srelerin balang artlarna tekrar ulap,
ulamayaca yani, bir hal deiiminin tersinir olup olmad konusu termodinamikte nemlidir. Bir sistemde hal deiimi tersinir olarak cereyan
ediyorsa bu sistem balang noktasna tekrar getirilebilmeli ve evresinde
herhangi bir deime meydana gelmemelidir.Yani, Bir sistemde, herhangi
bir durum deiiklii meydana geldikten sonra sistemin kendisi ve tm
evresi tekrar eski (balang) artlarna (haline) getirebiliyorsa, bu hal
deiimine tersinir hal deiimi ad verilir.
67
Mesela,evresi ile tamamen s geiine kar yaltlm(izole edilmi)

bir silindir iinde bulunan herhangi bir gaz,srtnmesiz piston zerinde
bulunan herhangi bir arlk vastasyla sktrlsn.Pistonun herhangi bir
konumunda arln piston zerine uygulad kuvvet,gazn basnc dolaysyla pistona kar uygulad kuvvete eit olacak ekilde ayarl olsun.Bu
durumda pistonun her konumunda sistem dengededir.Herhangi bir konumu
balang alarak, pistonun zerine sonsuz kk bir baka arlk daha ilave
edelim.Sistem srtnmesiz olduundan,arlk aaya doru inecek ve gaz
skacaktr.Arlk dolaysyla piston bir miktar aaya inerek yeni bir
konum aldnda sistem dengede olacaktr.Pistonun zerindeki ilave arl
kaldrdmzda,piston bu defa yukar doru hareket edecektir.Bu hareket
srasnda pistonun aa inerken ald deerleri,bu defa yukar karken
alacak ve bu deerler (P,V,T gibi) birbirine eit olacaktr.te bu deiime,
silindir iindeki gazn adyobatik ve tersinir bir hal deiimidir, denilebilir.
Termodinamiin ikinci yasas, prensip olarak tersinir olmayan (tersinmez) sreleri (deiimleri) formle etmektedir.Bu ifade ile, tabiatta hibir
sreci srekli olarak geri evirmenin mmkn olmad, baka bir ifade ile,
belirli srelerin ve enerji deiimlerinin yalnz bir dorultuda mmkn olaca vurgulanmaktadr.
4.3. kinci Yasa -Entropi likisi
68
69
1.
2.
3.
4.
5.
6.
70
NTE SORULARI VII

Termodinamiin ikinci yasasnn esas nedir.
Termodinamiin ikinci yasas ile ilgili olarak iki prensip syleyiniz.
Tersinir ve tersinmez sre kavramlarn aklaynz.
Entropinin tanmn yapnz.
deal gazlar iin entropi ifadesini karnz ve bu ifade yardm ile sabit
hacmdaki entropi ifadesini yaznz.
deal gazlar iin entropi ifadesini karnz ve bu ifade yardm ile sabit
scaklktaki entropi ifadesini yaznz.
4.4. kinci Yasa le lgili Uygulamalar

4.4.1.Is makineleri ve s pompalar
kolaylkla (mesela % 100 verimle) sya dntrlebilir; ancak, s
enerjisinin, bu derece yksek verimle ie dntrlmesi bugn iin mmkn grlmemektedir.
Is enerjisinin ie dntrlmesi ise ancak s makineleri araclyla
gerekletirilmektedir.
Is makinalarnn almasnda ise aadaki kurallar nem tamaktadr:
Is makineleri bir s kaynandan s enerjisi alrlar. Gne enerjisi reaktrleri, kazan, nkleer reaktr, soutucular, klimalar gibi;
Alnan s enerjisinin bir ksmn genellikle mekanik ie dntrrler ve,
Isnn geri kalan ksmn akarsu, evre hava gibi daha dk scaklktaki
dier bir s kaynana verirler.
Is makinelerinde gerekleen hal deiimleri her zaman bir evrim
oluturmaktadr.
Bir s makinesi s enerjisinin scak kaynaktan, souk kaynaa transfer edilmesini salar, bu prosesin amac enerjinin bir ksmnn faydal mekanik ie dntrlmesidir.
Soutma makinesi nde ise, s makinasndakinin tersine, s enerjisinin souk kaynaktan scak kaynaa transferi szkonusudur ve bunun iin
sistemin evreden kendisine verilecek bir ie ihtiyac vardr; bu prosesin
amac ancak souk kaynaktan, scak ortama s transferidir
Gnlk hayattan bilindii zere,termodinamik karakterli faaliyetlerin
ou s enerjisi harcayarak i retmeyi esas alr. Bu ise sy mekanik ie
eviren makinalara ihtiya gstermektedir.Burada yle bir soru ortaya
kabilir: Isy ie dntren makina hangi prensiplere gre almaldr?
Bu konuda en ok arzu edilen,bu yolda kullanlan snn tamamna yaknnn
ie dntrlmesidir Peki byle bir makina yaplabilirmi? Fransz
mhendisi Sadi Carnot bu sorulara cevap ararken ,sy ie dntrmenin
artlar olarak s kaynana (stc) ve s tayc bir akkana ve ayrca ,
scakl s kaynann scaklndan daha dk olan bir dier s kaynana (soutucu) ihtiya olduunu ortaya koymutur. Sadi Carnot ayn zamanda ekilen snn tamamnn ie dntrlemeyeceini de gstermitir.
Bu hususlarn daha rahat anlalabilmesi iin aada Carnot -Is Makinasnn alma prensibi ele alnmtr.
71
CARNOT EVRM
Carnot evrimi, Sadi Carnot tarafndan 1820lerde ortaya konmu bir
termodinamik evrimdir ve Emile Clapeyron tarafndan 1830 ve 1840l yllarda gelitirilmitir.
Sistem, farkl durumlar sras ile takip ediyor ve en sonunda nceki
haline geri dnyorsa termodinamik bir evrim oluur. Bu evrim boyunca
proses iinde, sistem evresine i yapabilir (s makinesi ) veya evreden i
alarak s transfer edebilir (soutma makinesi). Carnot evrimi zel bir evrimdir nk, verilen s enerjisinin ie evrilme miktar ya da tersi iin
(verilen iin soutma amalar iin kullanm) mmkn olan en verimli evrimdir; verimli evrim olmasnn sebebi, tamamen tersinir admlardan olumasdr. Baka bir deyile, her admdaki ve toplamdaki entropi deiimi
sfrdr.
ekil 4.1.de bir s makinesine ait Carnot evrimi, scaklk entropi
diyagram zerinde gsterilmitir. evrim TH ve TC scaklklar arasnda yer
alr. Dikey eksen scaklk, yatay eksen entropidir.
ekil 4.1. Bir Carnot evriminde Scaklk-Entropi Diyagram.
72
Yksek Scaklk
Kayna (TY)
Dk Scaklk
Kayna(TD)
ekil.4.2. Is Makinesinde temsili evrim modeli
NEML NOT:
kinci yasa ile ilgili rneklerde, QL (veya QD) her zaman dk scaklk
kaynana/kaynandan (TL veya TD) transfer olan sy, QH (veya QY) ise
her zaman yksek scaklk kaynana/kaynandan (TH veya TY) transfer
olan sy temsil etmektedir.
ekil 4.3. Carnot evrimi
73
Carnot, s kaynandan alnan snn mekanik ie dnmesinde esas

roln sistemin esasn oluturan s tayc akkana dtn ve tayc
akkann periyodik olarak skma-genleme hallerine dnmesinin, yani
her defasnda tam bir evrimi tamamlamasnn art olduunu ortaya koymutur. Baka bir deyile, evrimin esas, tayc akkann periyodik olarak, hep balangtaki konumuna gelmesidir. Bu esnada ekilen snn mmkn mertebe en yksek verimle ie dntrlebilmesi istenir. te bunun
artlarn grebilmek iin Carnot evrimine ait kademelerin ayr ayr analiz
edilmesi gerekmektedir Byle bir evrim, ekil 4.3 de grld gibi, iki
adet izotermik (sabit scaklkta) ve iki adet adyobatik (sabit sda) olmak
zere drt kademeden olumaktadr.
Bu evrimde tayc akkana dardan i verilerek akkan 3-4 noktalar arasnda izotermik (TL = sabit ) ve 4-1 noktalar arasnda adyobatik
(Is = sabit) olarak sktrlmakta; bu suretle scakl ve basnc artan akkan, 1-2 noktalar arasnda izotermik (TH = sabit) ve 2-3 noktalar arasnda
da adyobatik olarak genileyerek darya i yapmaktadr.
Bilindii zere, sktrlan bir gazn basnc ve scakl artmakta,
bunun aksine, genileyen bir gazn da basn ve scakl azalmaktadr.
3-4 noktalar arasnda, sktrmaya bal olarak, artma eiliminde olan
scakln (TL) sabit kalabilmesi iin, sistemin soutulmas yani sistemden
s atlmas;
1-2 noktalar arasnda ise, genilemeye bal olarak, azalma eiliminde
olan scakln (TH) sabit kalmasn salamak iin ise sisteme s verilmesi
gerekmektedir.
Carnot evrimi, teorik olarak, kapal veya srekli akl ak bir sistemde gerekletirilebilir. Aada,bu kademelerin ayr ayr tanmlar yaplmtr.
1. Kademe (zotermal Genleme): Tayc akkan 1-2 noktalar arasnda,
scakl T1 olan scak s kaynandan Q1 kadar s almak suretiyle izotermik olarak (TH =sabit) genleerek darya i yapmakta ve 1 (P1, V1,T1)
konumundan, 2 (P2, V2,T1 ) konumuna gemektedir.
2. Kademe (Adyobatik Genleme): Bu kademede tayc akkan 2-3 noktalar arasnda, adyobatik olarak (Is =sabit) genleerek darya i yapmakta
ve scakl bu esnada T1 den T2 ye dmektedir (T1>T2 ).
3. Kademe (sotermal Skma): Bu kademede, tayc akkan zerine dardan i verilerek, 3-4 noktalar arasnda izotermik olarak (TL = sabit) s74
ktrlmakta ve bu esnada bnyesinde artk kalan Q2 miktarndaki sy

souk s kaynana vermektedir (ikinci yasa gerei souk s kaynana s
verme zorunluu).
4. Kademe (Adyobatik Skma): Bu kademede ise, tayc akkann balang haline gelmesi,yani evrimi tamamlamas gerekmektedir. Bunun iin
akkan zerine dardan i verilerek ,4-1 noktalar arasnda adyobatik olarak (Is = sabit) sktrlmakta ve bu esnada scakl ve basnc atmaktadr.
Yukarda verilen bilgiler nda, kendisinden i temin edilebilecek
bir evrim iin tayc akkann scakl daha yksek olan bir s
kaynandan s ekmesi ve bunun bir ksmn scakl daha dk olan bir
kaynaa vermesi gerekmektedir. Aradaki Q1-Q2 s fark kendisinden temin
edilen ie edeer sdr.
CARNOT VERM
75
4.4.1.1. Is Makineleri / reten Makineler

(Is Yardm le Ortaya Koyan Sistemler)
Is makinesi tanmna en ok uyan sistem, s kayna darda olan
buharl g santralidir. Bu sistemde s retimi makinenin dnda olur ve
yaktn yanmas ile ortaya kan s enerjisi, tayc rol stlenmi olan suya
geer. Bu sistemde su buhar tayc akkandr. Mesela bir buharl g
santralinde (ekil 4.4 ) bir frnn yanma odasnda ortaya kan QH ss yardm ile meydana gelen buhar mekanik ii temsil etmekte olan trbin vastas ile hem elektirik retimine hem de pompann almasna vasta olmaktadr. Trbinlerden kan scak buhar kondenserlerde (soutucu-younlatrc) QL ssn soutma suyuna vererek,pompa yardm ile tekrar buharlatrma-kzdrma reaktrne dnmektedir. Buhar Enerji Santrali ad verilen
bu sistemden alnan iin byk bir ksm trbinler yardm ile elektrie
dnmekte ve bu elektrik ihtiya duyulan eitli i alanlarnda kullanlmaktadr.
ISI MAKNELERNDE VERM
Yukarda enerji santrali rneinde verilen s makinesinin termal
verimi, ekil 4.5 teki ema ile temsil edildii zere, sistemden alnan W
iinin (enerji karlnn), yksek scaklk kaynandan alnan QY ssna
(enerji karlna) oranna eittir.Yani, termal verimi iin,
termal = W / QY
ifadesinde, W = QY-QD olduundan,
termal = (QY QD) / QY
termal = 1 (QD / QY),
Is makineleri olarak enerji santralleri (ekil 4.5), gaz trbinleri, jet
motorlar, yaktl motorlar, dizel motorlar (kamyonlar, trlar vb.) gibi eitli
kapasitelerdeki sistemler rnek verilebilir. Bu makinelere ait termal verimler
ortalama %20-50 arasnda deimektedir.
76

Yksek Scaklk kayna
(rnein kazan)
Qgiren
Kazan
Wgiren
Pompa
Trbin
Wkan
Youturucu
Qkan
Dk Scaklk Kayna
(rnein atmosfer)
ekil 4.4. Buharl g santralinin ana niteleri
kinci yasa ile ilgili hesaplamalarda sistemin sreklilik ierisinde alt,

yani sistemde (s makinelerinde) srekli ak yapan akkann toplam entropisinin deimedii;yani
dS = q / T = 0
olduu kabul edilir. nki, evrim esas alndnda, akkann hali hep adyobatik, yani sonuta s deiimi yoktur (q = 0 ). Bu ise, s makinesinden
akan tayc akkann entropisinin sabit alnabilecei manasn tamaktadr. Bu durumda (tersinir sistem kabl ile), s makinesindeki enerji balans
iin, birinci yasa,
Q + Wter = 0
QY + QD + Wter = 0, (1)
77
TY
QY
TD
QD
ekil.4.5. Bir s makinesinin alma prensibi
kinci yasaya gre, srekli kapal tersinir sistemde alt farzedilen

s makineleri iin, akkann sreklilik ierisinde adyobatik olduuna dikkat
ederek aadaki ifade yazlabilir:
(Q / T) = 0
Her iki konum iin;
olur, buradan,
(QY / TY) + (QD / TD) = 0

QD / TD = - QY / TY
bulunur. Bu yukardaki (1) eitliine tandnda

bulunur.
Wter = QY (TY - TD) / TY
Is makinesi veriminin (termal), sistemden alnan iin (Wter) enerji

karlnn yksek scaklk kaynandan alnan enerjiye (QY) oran olarak
tanmlandna yukarda iaret edilmi idi. Yani, yukarda verilenler kullanlarak,
termal =Alnan Enerji/Verilen Enerji
termal = (Wter / QY)
termal = (TY - TD) / TY
termal = 1 TD/TY
bulunur. Sonu olarak, yksek scaklk kaynandan alnan s miktarndan
elde edilebilen maksimum i miktar, snn aktarld dk scaklk kaynann scaklna baldr.
78
kinci yasa ile ilgili verim ifadesinde grlmektedir ki, bir ilem gerekletirirken ilemin sonunda, ekilen snn ayn edeerde faydal ie
dntrlmesi imkanszdr.
PROBLEM 4.5: Bir otomobil motoru %30 termal verimle alarak,
hareket sistemine 136 hp (horse power) miktarnda i
(enerji) iletiyor. Silindirlerde yanan yakttan 35 000
kj/kg enerji aa kyor.
a) Motora verilen toplam enerji (QH) miktarn ve,
b) Motorun 1 saniyedeki yakt tketimini (kg)
bulunuz.
ZM:
a) Verimi temsil eden,
termal = W / QY
ifadesinden,
QY = W / termal yazlabilir.
W = 136 hp . 0,7355 = 100 kj / s deeri ile birlikte
termal = 0,30 deeri yukarda yerine konarak,
QY =100 / 0,30
QY = 333 kj /s bulunur.
(QL= (1- termal ). QH = (1- 0,30) . 333 = 233,1 kj/s )
b) Birim srede tketilen enerji miktar iin,QY = 333 kj/s
olduuna gre,birim srede tketilen m yakt miktar,
m = QY /q Y = 333 kj/s / 35 000 kj/kg
m = 0,0095 kg / s bulunur.
4.4.1.2. Is Pompalar / Soutma makineleri
( yardm ile s fark ortaya koyan sistemler)
Is makinalarnn aksine, dk scaklk kaynandan s alarak yksek

scaklk kaynana s transferini gerekletiren sistemlerdir. Bu konuda rahatlkla verilebilecek uygulama rnekleri,soutucular (buzdolaplar gibi) ve
klimalardr (stc/soutucu gibi). Aada verilen ekil ve emalarda bu
makinelerin alma prensipleri grlmektedir. Soutma makinelerinde de,
s makinelerinde olduu gibi ,bir evrimi esas alarak alma mecburiyeti
vardr.
79
TD
QD
TY
QY
ekil 4.6. Bir s pompas/soutma makinesinin alma prensibi
Aada, bir uygulama rnei olarak, bir soutucuya ait alma emas verilmitir. Tayc akkan kompresre buhar olarak girmekte ve burada youturucu basncna sktrlmaktadr. Kompresr knda kzgn
buhar halinde olan akkan, youturucudan evre ortama (yksek scaklk
kaynana) s vererek soumakta ve younlamaktadr. Akkan, younlatrcdan sonra klcal borulara girmekte ve kslma etkisiyle basnc ve scakl byk lde azalmaktadr. Tayc akkan daha sonra buharlatrcda
soutulmak istenen ortamdan (dk scaklk kaynandan) s alarak buharlamakta ve evrim akkann kompresre girmesiyle tamamlanmaktadr.
Soutma makinelerinde s tayc olarak, rnein R-134 a veya
amonyak kullanlabilmektedir. evrim ksaca,aadaki kademeleri ihtiva
etmektedir:
1. KADEME: Buharlatrma ksmnda(soutulmak istenen ortamda) bulunan QL ss, basn ve scakl dk olan tayc akkana transfer
olmaktadr.
2. KADEME : Kompresr nitesinde tayc akkan zerine dardan i
tatbik edilerek tayc akkan younlama basncna sktrlmaktadr.
3. KADEME : Basnc ve scakl yksek olan tayc akkann, kondenserde (younlatrcda), bnyesindeki QH ss ayrlmaktadr.
4. KADEME : Tayc akkan capilary tube (kslma vanas)den geerken
basnc ve scakl byk lde drlmekte ve buharlatrma ksmna
geri dndrlmektedir.
80
EVRE
EVRE
ORTAM
ORTAM
QH
YOUTURUCU
800 kPa
60 C
800 kPa
30 C
KISILMA
VANASI
Wnet,giren
KOMPRESR
120 kPa
-25 C
120 kPa
-20 C
BUHARLATIRICI
QL
SOUTULAN
SOUTULAN
ORTAM
ORTAM
Bir soutma sisteminin ana bileenleri

ekil 4.7. Is Pompas prensibi ile alan bir soutma makinesi devresi
SOUTMA MAKNELERNDE VERM

rnek olarak, bir buzdolab iin ile gsterilecek olan verim ifadesini
ele alalm. Tayc akkann dk scaklk ortamndan (buzdolabnn i
atmosferinden) ektii s miktar QL ve bunu tamak ve yksek scaklk
ortamna (oda atmosferine) atmak iin harcanan i enerjisi W, evrim esnasnda tayc akkandan yksek scaklk ortamna transfer olan s miktar
ise QH olsun. Bu durumda bu evrime ait verimi iin,
yazlabilir.
= ekilen s enerjisi / Harcanan i enerjisi

= QL / W
= QL / (QH - QL)
= 1 / ( QH ) / (QL -1 ) , (1)
81
(Tayc akkan bir an sistem olarak dnldnde, sisteme evreden

transfer olan enejilerle sistemin evreye verdii enerjilerin, iaretlerine dikkat edilerek toplam sfra eitlenebilir;yani yukardaki sistemde, enerjinin
korunumu yasasna gre,
QL + W QH = 0
yazlabilir. Buradan da, yukardaki sistem iin,
W = QH - QL
yazlabilir).
Bu defa, buzdolabnn soutucu olarak deil de,oday stc olarak kabul
edilmesi durumunu inceleyelim. Bu durum iin verim ifadesi,
= QH / (QH - QL )
= 1 / 1 ( QL / QH ), (2)
eklinde yazlabilir. Bu durumda ayn sistemin soutma ve stma amal
kullanlmalarna ait verimleri farknn,
= 1
olduu rahatlkla bulunabilir.
PROBLEM 4.6: Bir mutfak buzdolab sistemini altrmak iin 150
watt lk elektrik enerjisi harcanmaktadr. Bu esnada
mutfak ortamna 400 watta edeerde s enerjisi nakledliyor.
a) Souk ortamdan enerji ekme hzn (birim
sredeki miktarn),
b) Buzdolabnn verimini bulunuz.
ZM :
Enerjini saknm prensibine gre (sistem olarak tayc akkan alacaz ):
QL + W QH = 0 ifadesinden,
a) QL = QH W yazlabilir.
QL = 400 - 150
QL =250 watt (bu deer ayn zamanda enerji transfer hzdr).
b) Buzdolabnn verimi iin,
= QL / W ifadesinde bilinenler yerlerine konularak,
= QL / W = = 250 / 150
= 1,67 bulunur.
82
PROBLEM 4.7: Bir buzdolabnn i ortamndan dakikada 360 kJ s

ekilerek i ortam 4 C scaklkta tutulmaktadr. Buzdolabn altrmak iin gerekli g 2kW olduuna
gre,
a) buzdolabnn verimini ve,
b) buzdolabndan mutfaa olan s geiini hesaplayn.
ZM :
Buzdolabndan ekilen s QL = 360 kj/dak., bu ilem iin harcanan, yani sisteme uygulanan i ise, W = 2 kW deerindedir.
Bu durumda,
a) = QL / W = {(360 kj /dakika)/2 kW}.
(1kW/(60 kj / dakika) = 3
b) QH = QL + W = 360 kj/ dakika + (2 kW) .
{( 60 kj/ dakika) / 1 kW}
QH = 480 kj / dakika bulunur.
PROBLEM 4.8: Arl 1 kg olan hava ktlesi, 27 0C ve 3270C scaklk snrlar arasnda bir tersinir termik makina vastas ile Carnot evrimi yapmaktadr. zoterm genleme
srecinin sonunda hacm izoterm genleme srecinin
bandaki hacmn 4 katna artmaktadr. Buna gre,
a) Verimi,
b) evrim boyunca evreye i olarak iletilen s
miktarn ve
c) Scak kaynaktan alnan s miktarn hesaplaynz.
ZM:
a) Verim iin, =1 (T2/T1) ifadesi yardm ile,
=1 (27+273) / (327+273)
=0.50 bulunur.
b) evrim boyunca evreye i olarak iletilen s miktar iin,
QD = A.G.R.(T1 T2) ln(V2/V1)
ifadesinin kullanlmas gerekir. Bu ifadede,
A=1 / 427 kcal/kgm , G =1 kg, V2 /V1 = 4, T1 = 600 0K,
T2 = 300 0K, hava iin R=29,4kgm/kg.0K Deerleri yerlerine
konarak, QD = 1/427).1.29,4.(600-300).ln(4/1)
QD = 28,6 kcal bulunur.
83
c) Scak kaynaktan alnan s miktar iin, soutma makinasna

ait olan, = (QD /QY) verim ifadesi kullanlarak,
0,50 = ( 28,6 / QY)
QY = 57,26 kcal bulunur.
PROBLEM 4.9: Bir termik makine 5500C scaklta olan yksek scaklk
kaynandan 1000 kW edeerinde s alarak bunun bir
ksmn 300 0K scaklkta bulunan dk scaklk kaynana boaltmakta ve bu esnada 450 kw deerinde i
retmektedir.
a) Dk scaklk kaynana boaltlan s miktarn,
b) Normal makine verimini bulunuz ve
c) Bu makinenin ayn artlarda bir CARNOT Is Makinesi dzeninde almas durumunda verim, i ve
dk scaklk kaynana boaltlan s miktar ynleri ile kyaslamasn yapnz.
ZM:
a) Sistem olarak termik makinenin kendisini aldmzda,enerji
dengesi olarak,
QD = QY W
fadesi yardm ile, QD = 1000-450 QD = 550 kW
b) Normal makine verim ifadesi olan
termal = W/QY =450/1000 = 0,45
ifadesi yardm ile, termal = 450/1000 termal = 0,45 bulunur.
c) Sistemin bir CARNOT Is Makinesi dzeninde almas durumunda,verimin scaklklarn bir fonksiyonu olarak ifadesi,
carnot =1-(TD/TY)
ifadesi yardm ile,

carnot = 1-(300/550+273)
carnot = 0,635 bulunur.
Sistemden elde edilen i ve dk scaklk kaynana boaltlan
s miktar iin ise, W = carnot . QY fadesi yardm ile,
W =0,635 . 1000
W =635 kW ve,
QD = QY W = 1000-635
QD =365 kW bulunur.
84
4.4.2. Dier evrim rnekleri:

Termodinamiin ikinci yasasnn ortaya koyabilecei en yksek verim
ve uygulanabilirlii ortaya koyacak ekilde deiik evrim modelleri gelitirilmitir. Carnot evrimi ile de kyaslanmalar bakmndan, uygulama alanlarna bal olarak,bu evrim modellerinden en ok deeri olanlardan birkana aada yer verilmitir.
RANKNE EVRM
Rankine evriminin admlar da drt aama ile gsterilir. Burada evrimin ideal artlarda olduu varsaylr. Ama gerek artlarda evrimin pompa
ile sktrma ve trbinde genileme aamalar izentropik(*) deildir. Bu
aamalarda izentropide art meydana gelir. Bundan dolay gerekte pompa
iin gereken g ihtiyac artar ve trbinden elde edilen i azalr.
(*) Adyobatik dnmde sistemin entropisi sabit kald iin bu
dnme izentropik dnm denir.
ekil 4.8. Rankine evrimi T-S diyagram
Birinci Kademe( 4-1): nce alma akkan, dk bastan, yksek basnca pompalanr. (deal artlarda adyobatik olarak, yani s deiimi sfr,
yani entropi deiimi sfr) Pompalama iin i giriine ihtiya vardr.
(rnein mekanik veya elektirik ii)
kinci Kademe( 1-2): Yksek basnl sv bir stcya girer, bir s kayna
ile sabit basnta kzdrlm buhar halini alana dek stlr.Genelde s
kayna olarak, kmr, doal gaz veya nkleer g kullanlr.
85
nc Kademe( 2-3): Kzgn buhar, trbin boyunca geniler ve i retimine vesile olur.deal artlarda, bu genileme izentropiktir. Bu olay buharn
basn ve scaklk kaybetmesine sebep olur.
Drdnc Kademe( 3-4): Buhar daha sonra kondensere girer, doymu sv
halini alana kadar soutulur. Bu sv daha sonra tekrar pompaya girer ve
evrim tekrar eder.
BRAYTON EVRM
Brayton evrimi, genel olarak gaz trbinlerinde kullanlan, periyodik
bir prosesdir. Dier iten yanmal g evrimleri gibi ak bir sistem olmasna ramen; termodinamik analiz iin egsoz gazlarnn ieri alnp tekrar
kullanld farzedilir ve kapal bir sistem gibi analize uygun hale gelir.
Ayn zamanda Joule evrimi olarak da bilinir.
ekil.4.9. deal Brayton evrimi.
Brayton evrimi gnmzde en ok gaz trbinli makinelerde kullanlr. Burada nite vardr:
Gaz kompresr
Brlr (Yakc) veya yanma odas
Genleme trbini
Bu evrimde evre havas kompresre girer ve basnc ykseltilir

(adyobatik prosestir). Basnl hava yanma odasna girer, yaktn yanmas ile
hava stlr (Sabit basnta). Hava ak olan yanma odas boyunca ak yapar (Girer ve kar). Basnl ve stlm hava, enerji vererek, trbin veya
trbinler boyunca geniler ve bu suretle i elde edilir (adyobatik proses).
Trbinden elde edilen iin bir ksm ile kompresr altrmada kullanlr
Aslnda ne sktrma, ne de genileme gerekte adyobatik olamaz, kompresr ve genletirici boyunca kayplar, verim kaybn kanlmaz hale getirir.
86
Genelde, sktrmay artrmak sureti ile, bir Brayton sisteminden elde edilecek iin bykln arttrmak ska kullanlan bir yoldur.
DZEL EVRM
ubat 1893'te Alman Mhendis Rudolf Diesel tarafndan patenti alnmtr. Geni kmr yataklarna sahip olan Almanya'nn petrole bamlln azaltmak iin kmrle alan bir motor yapma hedeflenmitir. Ancak
kmr tozunun yanmasndan dolay ortaya kan kl byk sorunlar dourmu, daha sonralar ise motorda farkl yaktlarn kullanlmas tasarlanmtr.
Nitekim Rudolf Diesel, motorun sunumunu 1900deki Dnya Fuar'nda,
yakt olarak yer fst ya (Biodizel) kullanarak yapmtr.
Dizel Motoru, iten yanmal bir motor tipidir. Daha zel bir tanmla,
dizel motor oksijen ihtiva eden bir gazn (genellikle bu atmosferik havadr)
sktrlarak yksek basn ve scakla getirilmesi ve silindir iine pskrtlen yaktn bu sayede alev almas ve patlamas prensibi ile alan bir motordur. Bu yzden benzinli motorlardan farkl olarak, ateleme iin bujilere
ve yakt oksijen karmn oluturmak iin ise karbratre ihtiya yoktur
alma prensibi yledir: Gaz sktrldnda, scakl
ykselir, ve dizel motoru bu zellii kullanarak yakt ateler. Hava, dizel
motorunun silindiri ierisine ekilir ve bir piston tarafndan, benzinli)
motorlardakinden ok daha yksek (25 kat bulabilir) kvlcm atelemeye
hazr olacak bir oranda sktrlr.Bu esnada sktrlan havann scakl
700-900C'a ula-r. Piston hareketinin en tepe noktasnda, dizel yakt
yksek basnla (ato-mizer memeden geerek) yanma odasnn ierisine
pskrtlr; burada scak ve yksek basnl hava ile karr. Bu karm
hzla tutuur ve yanar. Hzl scaklk art ile yanma odas iindeki gaz
genleir, artan basn, pistonu aa doru hareket ettirir.Bu hareket biyel
(piston) kolu ve krank mili k-na dnme gc olarak iletilir.
Egzoz gazn silindirin dna atma ve taze hava ekme ilemi, kapakklar (valf) veya giri ve k kanallar araclyla yaplr. Dizel motorun
kapasitesinin tam olarak kullanlabimesi iin ieriye alnan havay sktrabilecek turboarjer kullanlmas gerekir; turboarjer ile havann sktrlmasndan sonra bir artsoutucu/arasoutucu ile ieri alnan havann soutulmas ayrca verimi artrr.
87
OTTO EVRM
Sabit hacim evrimli motor olarak ta bilinir.Buji ile atelemeli motorlarda kullanlan, atelemenin piston st l noktaya geldii ve sktrma
sonu basncnn en st seviyeye kt anda bujilerden kvlcm aktrlarak
yaplan bunun sonucunda da pistonu aaya iten maksimum basncn elde
edildii evrimlerdir. Sabit basn ya da dizel evrimlerinden fark ateleme
sabit bir hacimde yaplmas ve buji kullanlmasdr. Sabit hacim derken, dizel evrimlerinde olduu gibi piston aaya doru inerken sisteme s girii
yaplmamaktadr.
Otto evrimi Safhalar :
Sktrma (1-2): Bu safhada, piston alt l noktadan st l noktaya doru
hareket eder. Bu srada emme ve egzos valfleri kapaldr, dolaysyla ierdeki hava skr ve basnc grafikte grld gibi artar.
Sabit Hacimde Yanma (2-3): Piston st l noktaya ulat srada bujiden
kvlcm aktrlarak skarak snm hava yakt karm yanmaya balar,
bunun sonucunda basn P2'den P3 deerine srama yapar.
Genleme (3-4): Bu safhada piston aa doru hareketine balar. Bu durum
4 nolu noktaya kadar byle devam eder. Piston aa doru hareketine devam ettiinden silindirdeki basn da dmeye balar.
88
Egzoz (4-1): Sistem 4 nolu noktaya (AN) geldiinde egzoz valfi alr.
Silindir egzoz sistemi ile darya aldndan silindirdeki basn atmosferik
basnca der. Sistemden snn atlmas bu safhada gsterilmitir. Gerekte,
darya snn atlmas pistonun egzoz strounu yapmasyla olur (grafikte
yatay izgiyle gsterilen strok), ancak ideal bir evrimde egzoz strounda
negatif veya pozitif bir i yaplmadndan evrimde incelenmez, snn atlmas da egzoz valfi aldnda bir anda olmu gibi gsterilir.
STRLNG MOTORU
1816 ylnda sko rahip Reverent Robert Stirling tarafndan icat edilmitir. Buhar makinelerinin kazanlar sk sk yetersiz malzeme kullanm ve
buharn yksek basnc nedeniyle patlyordu. Stirling motorlar scaklk
farkn direkt olarak harekete dntrecekti.
Stirling motoru, scak hava motoru olarak da bilinir. Dtan yanmal
motorlu bir s makinesi tipidir. Is deiimi prosesi, snn mekanik harekete
dnmnn ideal verime yakn olmasna izin verir. (Carnot evriminin
pratik olarak uygulanmas ile)
alma prensibi: Stirling motoru, yaltlm olarak bir miktar alma gaznn (genellikle hava veya helyum, hidrojen gibi gazlar) stlma ve soutulma ileminin tekrar edilmesi ile alr.
Gaz, gaz kanunlar (basn, scaklk ve hacimle ilgili olarak) ile tanmlanm davranlar gsterir. Gaz stldnda, yaltlm bir alan iinde olduundan, basnc ykselir ve g pistonunu etkileyerek g stroku retir. Gaz
soutulduunda basn der ve bunun sonucunda piston dn strokunda
gaz tekrar sktrmak iin oluan iin bir ksmn kullanr. Ortaya kan net
i mil zerinde g oluturur. alma gaz scak ve souk s eanjrleri
arasnda periyodik olarak akar. alma gaz piston silindirleri iinde yaltlmtr. O yzden burada egsoz gaz yoktur. Dier tip pistonlu motorlardan
farkl olarak valflere ihtiya yoktur.
89
Adm 1
Adm 2
Adm 3
Adm 4
ekil 4.10. Stirling Motorunda Kademeler
Baz Stirling motorlar souk ve scak kaynaklar arasnda geri ve ileri

alma gaz hareketi iin bir ayrc piston kullanr. oklu silindirlerin g
pistonlarnn birbirine bal olmas sayesinde silindirlerin farkl scaklklarda tutulmas ile alma gaz hareket eder.
Gerek Stirling motorlarnda bir rejeneratr, kaynaklar arasna yerletirilmitir. Scak ve souk taraf arasnda gaz evrimi olurken, rejeneratrden
bu s transfer edilir. Baz tasarmlarda, ayrc piston rejeneratrn kendisidir. Bu rejenaratr Stirling evriminin verimine katk salar.
deal Stirling motor evrimi ayn giri ve k scaklklar iin Carnot
s makinesi olarak ayn teorik verime sahiptir. Termodinamik verimi buhar
makinelerinden yksektir. (veya basit haldeki baz iten yanmal ve dizel
motorlardan)
Herhangi bir scaklk kayna Stirling motoruna g salayabilir.
Dtan yanmal motor, ifadesindeki yanma ou zaman yanl anlalr.Is
kayna, yanma sonucu oluabilir fakat, gne enerjisi, jeotermal enerji veya
nkleer enerji de olabilir. Ayn ekilde scaklk fark yaratmak iin kullanlan souk kaynak, evre scaklnn altndaki deiik maddeler olabilir.
Souk su veya soutucu bir akkan kullanm ile soutma salanabilir.
Fakat souk kaynaktan elde edilecek scaklk farknn dk olmas daha
byk ktleler ile allmasn gerektireceinden, pompalamada oluacak
g kayb evrimin verimini drecektir.Yanma rnleri motorun i paralar ile temas etmez. Stirling motorunda yalama ya mr iten yanmal
motorlara gre daha uzundur.
90
KARMA EVRML MOTOR

Benzinli motorda (yani Otto evriminde), yanma sabit hacimde gerekleir, dizel motorda (yani dizel evriminde) ise yanma sabit basnta gerekleir. Karma evrimde ise gnmz modern dizel motorlarnda olduu
gibi, yanmann ilk aamas sabit hacime yakn, son aamas ise sabit basnca
yakn gereklemektedir. Bu yzden snn bir miktarnn sabit hacimde, geri
kalan ksmnn da sabit basnta sisteme verildii bu evrime karma evrim
denir.
91
Karma evrim Kademeleri :

Sktrma (1-2): Bu safhada, piston alt l noktadan st l noktaya doru
hareket eder. Bu srada emme ve egzos valfleri kapaldr, dolaysyla ierdeki hava skr ve basnc artar.
Sabit Hacimde Yanma (2-3): Piston st l noktaya ulat srada silindire enjektr tarafndan yakt pskrtlmeye balar. Skarak snm havayla karlaan yakt yanmaya balar, bunun sonucunda basn P2'den P3
deerine srama yapar. Sisteme s giriinin olduu ilk safha bu safhadr.
Sabit Basnta Yanma (3-4): Bu safhada piston aa doru hareketine
balar fakat yanma devam ettiinden basn dmez. Bu durum 4 nolu noktaya kadar byle devam eder. Bylece bu safhada da sisteme s girii devam
etmi olur.
Genleme (4-5): Artk silindire yakt pskrtlmemektedir ve yanma durmutur. Piston aa doru hareketine devam ettiinden silindirdeki basn
da dmeye balar.
Egzoz (5-6): Sistem 5 nolu noktaya (AN) geldiinde egzoz valfi alr.
Silindir egzoz sisitemi ile darya aldndan silindirdeki basn atmosferik basnca der. Sistemden snn atlmas bu safhada gsterilmitir.
Gerekte, darya snn atlmas pistonun egzoz strounu yapmasyla olur,
ancak ideal bir evrimde egzoz strounda negatif veya pozitif bir i yaplmadndan evrimde incelenmez, snn atlmas da egzoz valfi aldnda
bir anda olmu gibi gsterilir.
92
ekil 4.11. Karma evrimde Kademelerin ematik Gsterimi
93
NTE SORULARI VIII

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
94
Is makineleri ve soutma makinelerinin,aralarndak farklar belirtiniz.

Carnot verimi nedir, nasl ifade edilir.
Carnot evrimi nedir ve evrime ait kademelerin zellikleri nedir.
Is makinelerinde verim ifadesinin tanmn yapnz.
Is pompalarna (soutma makineleri) ait verim ifadesinin tanmn yapnz.
Is pompalarna ait bir evrimin kademelerini tanmlaynz.
Balca evrim modellerini saynz ve bu modellerin gelitirilme almalarnda daha ok hangi hedefler ele alnmtr.
BLM V
TERMODNAMN NC YASASI
Baka bir ifade ile nc yasa u ekilde tanmlanabilir: Eer mutlak

sfr noktas olan 0oK (-273oC) ye inilirse, bu scakla inebilen tm
paracklarn biririne eit entropileri olur. veya, daha ak bir deyile,
mutlak scaklktaki bir parack sadece ve sadece bir tane olas halde veya
durumda (state) bulunabilir. Bu durumda paracn sahip oldugu enerji 0noktasi enerjisi (zero-point energy) olarak tanmlanr. te bu nokta entopinin minimuma gittii sfr entropi noktasdr.
nc yasa bir maddenin mutlak sfra kadar soutulmasnn imkansz olduunu belirtir.Yani scaklk mutlak sfra yaklatka btn
hareketler sfra yaklar manas ortaya kar
nc yasa,birinci ve ikinci kanuna gre ok daha dk scaklkla
urar. Daha nceleri fizikiler,cisimler soutulunca molekller ve atomlarn yava yava titreimlerini azalttklarn ve mutlak sfrda tamamen durduklarn kabul etmiler idi.Ancak daha sonralar,atomlarn en dk enerji
seviyelerinin taban enerji seviyeleri olduu ve bunun da sfr olmad yani
daima kk bir miktar enerjileri olduu ortaya konmutur.Bu durum teorik
olarak gsterilmi,deneysel olarak da llmtr. Bu durumla ilgili enerji,
dier cisimlerle paylalamaz ve s olarak da adlandrlmaz. Bir tarafa
akmaz ve dzensizlik saylmaz.Bylece, mutlak sfr iin yeni bir anlam
ortaya kmtr: mutlak sfr,hareket yokluundan ziyade, dzensizlik yokluu veya mkemmel dzen durumu olarak deerlendirilmitir.
Bu nc yasann ilk tanm olmutur. Daha sonralar ise, kimyasal
elementlerin zgl slar, zerinde allrken nemli bir gerek kefedilmitir: mutlak sfra doru veya mkemmel dzene yaklarken, her kademe
95
bir ncekinden daha zordur.Arka arkaya gelen kademelerde, ekilen s yznden, scaklk azalmas daha dktr.Bu zelliin bir maddeye zg
tesadfi bir zellik olmad, btn maddelerin zellii olduu sylenmi ve
btn molekllerin tek bir dzen ierisine sokulmasnn zorluklar ileri srlmt. Bylece nc yasann daha kuvvetli bir ifadesi Mutlak sfra
ulalamaz eklinde verilmitir.
Prensipte, scakln 1 Kelvinin milyarda birine,hatta sfra ulama olasl kktr ve sonludur.Makroskobik sistemler iin ise,rnein trilyonlarca atom ieren bir bakr blokta,bu olaslk yok saylacak kadar kktr.
NTE SORULARI IX
1. Termodinamiin nc yasasnn esas nedir,neyi esas alr.
2. Mutlak sfr noktasn izah ediniz.
3. Kristal yaplar ile mutlak sfr noktas ve entropi ilikileri hakknda bilgi
veriniz
96
KAYNAKLAR
1.
AKDA, M. -retim Metalrjisi.Dokuz Eyll niversitesi, 1992
2.
ALTINIIK, M. - Kimyasal Termodinamik.
3.
BYKTR,R. Termodinamik, Cilt 2, 1991, Bursa
4.
BYKTR,R. - Termodinamik, Birsen Yaynevi, 2000
5.
ENGEL, Y.A., BOLES, M.A. - Mc GRAW-Hill. 6 th ed., 2007
6.
ETNKAYA,S .- Termodinamik. 1999, Nobel Yayn Da., Ankara
7.
GORDON, J.Van Wylen, Richard G.Sontag, John Wiley and Sons,1985
8.
ZTRK,A. - Termodinamik problemleri, Kitap datmclk, 1984, stanbul
9.
MORAN, MJ., SHAPRO, H.N. - Wiley, 5 th ed., 2004
10. ZLGEN,M. Termodinanamik Dersinde Proje Tabanl Eitim yaklam.

11. QOCAYEV, N. Genel Fizik ve Molekler Fizik. Qafqaz niversitesi, 2008
12. SONNTAG,R.E. ; BORGNAKKE,C. ; WYLEN,G.J.V. Fundamentals of
Thermodynamics. John Wiley&Sons,Inc.2003
13. EN, Y., zml termodinamik problemleri, .T.., Bil. kitaplar yaynevi,
1975, stanbul
14. UZOL, N.S. Termodinamik I,TOOB Ekon. Ve Tekn. niv., 2007
15. ZORKUN, M.E. - Termodinamik. M.E.B. Devlet Kitaplar, Ankara, 1979
97

Termodinamik Designed

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Termodinamik Designed

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Prof. Dr.

Qafqaz niversitesi Yaynlar

Prof. Dr. Mustafa AKDA

Qafqaz niversitesi Yaynlar

Qafqaz niversitesi Yaynlar

Prof. Dr. Mustafa AKDA

Qafqaz niversitesi Yayn Komisyonunun 03.10.2008 tarihli

Qafqaz niversitesi, Bak, 2009

4.1.Termodinamiin ikinci yasasnn tanm

Temel Kavramlar ile Mhendislik Termodinamii

Prof. Dr. Mustafa Akda

vard; ve makinann veriminin, almakta olduu iki snr scakla (d

Temel Kavramlar ile Mhendislik Termodinamii

ekil 1.1-a. Ak Sistem rnei

ekil.1.1-b. Kapal Sistem rnei

Yukarda yaplan tanmlar ve evre ile sistem arasndaki ilikiler ayrca

ekil 1.2. Sistem ile evre Arasndaki liki

Prof. Dr. Mustafa Akda

ifadesi yardm ile hesaplanabilir.

Temel Kavramlar ile Mhendislik Termodinamii

Prof. Dr. Mustafa Akda

Kainatta s ve scaklk kavramlarnn olmad hibir olay yok gibidir.

Temel Kavramlar ile Mhendislik Termodinamii

Celsius leine gre, suyun l noktas (ayn anda kat, sv ve gaz

ekil 1.3. Scaklk birimlerinde dnm izelgesi

Prof. Dr. Mustafa Akda

1.4. Maddenin Hal Deiimi

Temel Kavramlar ile Mhendislik Termodinamii

eittir. rnein deniz dzeyinde 0C deki su donarken dar 80 cal/g lk s

Prof. Dr. Mustafa Akda

KAYNAMA, BUHARLAMA VE SBLMLEME

ekil 1.4 a. Pistonlar vastas ile

ekil.1.4.b. Bir akkan kuvveti

Buharlamay etkileyen nemli durumlar:

Temel Kavramlar ile Mhendislik Termodinamii

Bir kapta bulunan sv stlrsa scakl ykselir ve buharlama artar.

Prof. Dr. Mustafa Akda

4. Deniz dzeyinde 100 C de kaynayan saf su, Ankarada 96 C de,

ekil 1.5. Basn-Kuvvet likisi

Temel Kavramlar ile Mhendislik Termodinamii

ekil 1.6. Sabit basnta iin grafik gsterimi

Basncn deitii bir sistem szkonusu olduunda ise , yaplan i,yine

ekil 1.7. Deien basn ve hacmda iin grafik gsterimi

Prof. Dr. Mustafa Akda

3. Katlar uygulanan kuvveti kendi dorultusunda aynen iletirken, basnc

ekil 1.8. Bir kap iinde h yksekliinde d zarlkl sv tarafndan

Temel Kavramlar ile Mhendislik Termodinamii

ekil 1.9. Paskal Prensibinin su cenderesinde uygulamas

F kuvvetinin yapt basn her noktaya aynen iletileceinden,

ekil 1.10. Torielli Deneyi ve atmosfer basnc

Prof. Dr. Mustafa Akda

Torielli deniz kysnda ve scakln 0C olduu bir gnde 80-90cm

Temel Kavramlar ile Mhendislik Termodinamii

ekil 1.11. Mekanik te temsili kuvvet-yol ilikisi

Prof. Dr. Mustafa Akda

ekil 1.12. Hidrolik i ve basn-kuvvet ilikisi

1.6. Saf Madde ve Hal Deiimi

Temel Kavramlar ile Mhendislik Termodinamii

mu buhar ad verilir(kendi svs ile dinamik dengededir). Bundan sonra

ekil 1.13. Su iin T-v Hal Deitirme

ekil.1.14. Silindir-piston-Krank Mili

Verilen bir basnta saf maddelerin kaynamaya balad scakla

Prof. Dr. Mustafa Akda

ekil.1.15. Basn-scaklk-hal ilikisi