YARALANMA

Gemiler pek ok nedenle kaybedilebilir. Bunlar arasnda en nemlileri unlardr:

Yapsal problemler nedeni ile geminin krlmas veya paralanmas

Ar dalgal denizlerde alabora
atma veya karaya oturma nedeni ile yaralanma
Yangn
nfilak

Tm kayplarn yaklak %40n yaralanma nedeni ile oluan kayplar oluturur. Modern bir yk
gemisinin maliyeti 20 milyon dolar ve bu gemide tanan yk de 30 milyon dolar bulabilir
(sava gemilerinde bu maliyet ok daha fazladr). Gemi ve ykn sigortalanm olduklar
dnlse bile bir yaralanma durumunda gemideki yolcu ve mrettebatn hayatlar tehlikeye
atlm olacak ayrca tama sisteminde aksamalara ve evre kirliliine de neden olunabilecei
iin gemilerin bir yaralanma durumunda batmalarn nleyici tedbirleri almak bir gemi
mhendisinin temel grevidir.
Yaralanma nedeni ile gemilerin kaybedilmesi genel olarak iki ekilde olabilir; birincisi sephiye
kayb ve trim deiimi nedeni ile batma olay, ikincisi de enine stabilitede oluabilecek kayplar
sonucu alabora olaydr. atma veya karaya oturma nedeni ile gemiye girecek suyun gemiyi
batrmasn nleyici en iyi tedbir gemiyi enine ve boyuna su geirmez perdeler ile blmelere
ayrmaktr. Bylece bir yaralanma durumunda bir veya bir ka blme su ile dolsa bile gemi
tamamen kaybedilmemi olacaktr. Ayrca yeterince blmelere ayrlm bir gemi kaybedilse bile
batmas belli bir zaman alaca iin yolcu ve mrettebatn kurtarlmas iin frsat bulunmu
olacaktr. Oysa hi blmelendirilmemi bir gemi son derece ksa bir zaman ierisinde batacaktr.
Bir geminin yaral stabilitesi geminin tamamen batmasn nleyecek yeterlikte olmaldr.
Gemileri blmelere ayrrken maliyet ve gvenlik arasnda bir denge kurulmas gerekecektir.
Yaralanmaya kar gvenlik asndan gerekli blme says hem ina maliyetini artracak ve hem
de geminin yk ve yolcu tama kapasitesini azaltacaktr. Bu noktada bir optimizayson yapmak
ou zaman imkanszdr. Burada tasarmcnn imdadna Uluslararas blmelendirme ve yaral
stabilite kriterleri yetiir ve belli minimum blmelendirme konfigrasyonlar bu ekilde
belirlenebilir.
TANIMLAR:
Perde gvertesi: Su geirmez perdelerin uzad en yksek srekli gvertedir.
Snr hatt marjin hatt- (Margin line): Geminin yaralanma durumunda gvertesinin suya
girmemesi iin braklan emniyet payn ifade eder. Perde gvetesinden 7.6 cm (3 inch) aadan
iyer hattna paralel izilen hayali hatta denir. Geminin hi bir yaralanma durumunda snr
hattnn zerinde suya girmemesi istenilir.

PDF processed with CutePDF evaluation edition www.CutePDF.com

0.076 m

Perde gvertesi
Snr hatt

Permeabilite: Bir blmeye alnabilecek akkan hacminin blmenin toplam hacmine orandr.
Hacimde olduu gibi alan iin de permeabilite tanmlanabilir:
Alan permeabilitesi : a =

a
yaral blmedeki sv yzey alan
= w
yaral blmenin gerek yzey alan a c

aw :yaral blmenin gerek yzey alan yaral blme yzeyindeki elemanlarn alan
ac :yaral blmenin gerek yzey alan

Hacim permeabilitesi : v =

yaral blmeye giren svn hacmi v w

=
yaral blmenin gerek hacmi
vc

vw :yaral blmenin gerek hacmi yaral blmedeki elemanlarn hacmi

vc :yaral blmenin gerek hacmi
Gemideki baz blmelerin permeabite deerleri:
Blme

Permeabilite

Tamamen bo blme

0.98

Yaam mahalleri

0.95

Makine dairesi

0.85

Dolu ambar

0.60

Sv dolu ambar

0.00

RO-RO blmeleri

0.90

Konteyner ambarlar

0.70

Yaral blme boyu: Simetrik bir yaralanma durumunda, gemi boyunca herhangi bir noktada, bu
nokta merkez olmak zere gemiyi snr hattna teet hale getirecek en byk blme boyuna o
noktadaki yaral blme boyu denir. Gemi boyunca deiik noktalarda hesaplanan yaral blme
boyu deerlerinin birletirilmesi ile de yaral blme boyu erisi elde edilir. Bir geminin yaral
blme boyu erisinin bilinmesi halinde gemi boyunca herhangi bir noktada bu nokta merkez
olmak zere kritik yaral blme boyu, bu noktadan klan dikin yaral blme boyu erisini
kestii noktadaki ordinat deeri olarak belirlenebilir.

Yaral blme boyu erisi

l
AP

l/2

Yaral blme boyu

FP

l/2

Blmeleme faktr: Geminin yaralanmas durumunda snr hattna teet hale gelmesi iin gerekli
blme saysn belirtir. Blmeleme faktr 0.5 olan bir gemide bitiik iki blmenin yaralanmas
durumunda gemi hibir zaman snr hattnn tesinde batmayacaktr. Blmeleme faktr geminin
tipine ve boyuna gre belirlenir.
zin verilebilir blme boyu: Yaral blme boyu ile blmeleme faktrnn arpmndan elde
edilen boy deeridir.
F, blmeleme faktr ve l, yaral blme boyu ise; izin verilebilir blme boyu = Fxl dir.

YARALANMA HESAPLARI
a) Yaral Blme Hacim Merkezinin Yerinin (xw) Belirlenmesi:
Balangta trimsiz olarak yzmekte olan gemi ba taraftaki bir blmesinin yaralanmas sonucu
aada gsterildii ekilde baa trim yaparak yzmeye devam etmektedir.

AP

G
B

xo

x1 B1
1=+w

xw

FP

vw : gemiye giren suyun hacmi ( v w = 1 )

w : gemiye giren suyun arl (w = vw.)
: yaralanmadan nceki deplasman
1 : yaralanmadan sonraki deplasman (1 = + w)
xo : yaralanmadan nceki LCB
x1 : yaralanmadan sonraki LCB1
xw : yaral blme hacim merkezinin mastoriden uzakl
Son durumdaki kuvvet bileenlerinin mastoriye gre momentlerini alrsak:
1 .x1 + .xo w.x w = 0

saat yn (-)

xw ekilirse yaral blme hacim merkezinin mastoriden uzakl aadaki gibi bulunur,
Mastoriye gre ,
1 .x1 + .x o 1 .x1 .xo
xo ve x1 ayn tarafta ise (-)
=
xw =
xo ve x1 farkl tarafta ise (+)
w
vw
Gemiye giren su miktarnn (w veya vw) hesaplanmas:
Geminin yaralanmadan nceki deplasman () ve sephiye merkezinin mastoriden uzakl (LCB)
yzd su hattndaki drafttan girilerek hidrostatik erilerden okunabilir. Ancak yaralanmadan
sonraki deplasman ve yeni sephiye merkezinin yeri bilinmemektedir. Dolays ile gemiye giren
suyun hacmi ve arl balangta belli deildir. Bunlarn belirlenmesi amac ile yle bir yol
izlenebilir: Yaralanmadan sonraki geminin yapt trim miktar veya ba k su ekimleri
biliniyor ise trimli su hatt Bon-Jean alan erileri zerine izilir. Trimli su hattnn her bir postay
kestii noktalardan, yaral geminin su hatt altndaki en kesit alan deerleri okunur. Her bir
postann en kesit alan deerleri kullanlarak trimli durumdaki geminin en kesit alan erisi izilir,
erinin altndaki alandan geminin hacmi ve alan merkezinin mastoriye uzaklndan da hacim
merkezinin mastoriye olan uzakl bulunur.
wl5
wl4
wl3
wl2
wl1
AP

FP

Bon-Jean alan erileri

x A( x) dx

1 = A( x) . dx

LCB1 =

LCB1

A(x)

1 = .1
0

L
v w = 1

w = v w . = 1

Trimli geminin en kesit alan erisi

b) Yaral Blme Boyunun (l) ve Blme Ortasnn Yerinin (xl) Belirlenmesi:
Gemiye giren su miktarnn (w) ve hacim merkezinin (xw) belirlenmesinden sonra yaralanan
blmenin boyu ve konumu aadaki ekilde belirlenebilir.
vw : yaral blmeye giren suyun hacmi
xw : yaral blme hacim merkezinin mastoriden uzakl
: blmenin permeabilitesi
v
vo: blme hacmi ( vo = w )

xm : blme hacim merkezinin yaral blme boyu ortasna uzakl

4

xl : yaral blme boyu ortasnn mastoriden uzakl

xc : hesapla bulunan blme hacim merkezinin mastoriden uzakl (xc = xl - xm)

a a
b b
A(x)

xm
xw

d d
l/2

c c

l/2

Yaral blme boyu ve konumu deneme yanlma yntemi ile belirlenebir. ncelikle yaral blme
boyu ortasnn blme hacim merkezine olan uzakl (xm) tahmin edilir ve bu noktadaki alan
deeri blmenin ortalama alan kabul edilerek, blme boyunu bulmak zere blme hacmi ( vo )
ortalama alana blnr. Bulunan bu ilk boy deeri ekildeki gibi blme ortasnn iki yanna eit
ekilde yaylr (abcd). lk tahmin olarak yerletirilen blmenin hacmi ve hacim merkezinin
blme ortasna olan uzakl be nokta iin 1.Simpson yntemi ile hesaplanabilir. Hesaplanan
hacim, gerekli hacim (vo) deerine ve hesaplanan hacim merkezi gerekli hacim merkezi (xw)
deerine eit olmaldr. Ancak bunu ilk denemede gerekletirmek zordur ve bu nedenle ikinci
bir iterasyon gereklidir (abcd). kinci deneme de yeterli olmaz ise iterasyon says gerektii
kadar arttrlr:
vw ve xw daha nce hesapland.
1. Deneme:
x m = 0 (xl = xw) kabul edilir.

l1 =

vo
v /
= w
Aort A( x w )

l1
4
vm : blmenin hacmi hesaplanr
xm : hesaplanr
s=

xc = xl - xm blmenin hesaplanan hacim merkezi

v m vo hacim iin tolerans miktar ve

xc x w hacim merkezi iin tolerans miktar

l = l1 blme boyu
xl = xw bulunur.

2. Deneme:

l 2 = l1

vo
vm

(blme boyu hacimle orantl ekilde deitirilir)

vm: hesaplanan son deer

xl = x w + x m (blme ortas xm kadar baa doru kaydrlr)

xm: hesaplanan son deer

l2
4
vm ve xm : yeni blme iin hesaplanr
s=

xc = xl - xm yeni blmenin hesaplanan hacim merkezi

v m vo hacim iin tolerans miktar ve

xc x w hacim merkezi iin tolerans miktar

Blme boyu (l = l2) ve blme

ortasnn mastoriden uzakl (xl)
bulunmu olur.

Gerekirse 2. denemeye benzer ekilde iterasyon says artrlr.

Hacim veya hacim merkezinin birisi iin verilen tolerans miktar salanm dierinde
salanmam ise toleransn saland deer tm iterasyonlarda sabit tutularak sadece dieri iin
yeni deerler hesaplanr.

YARALANMA HESAPLARI
Bir yaralanma durumunda geminin kaybedilme riskinin belirlenmesi iin ncelikle deiik
yaralanma senaryolarnn gelitirilmesi ve her bir senaryo iin geminin yaral durumda
incelenmesi gerekir. Bu senaryolarda kullanlacak blme say ve kombinasyonlar genellikle
uluslararas konvansiyonlar ile belirlenir. Her bir yaralanma senaryosunda aadaki
karakteristikler belirlenmelidir:
Yaral su hatt trim ve meyil miktarlar
Yaral durumdaki stabilite
Bu karakteristikleri belirlemede iki ayr yaklam kullanlabilir:
a) Eklenen Arlk Yntemi
b) Kayp Sephiye Yntemi

EKLENEN AIRLIK
YNTEM

KAYIP SEPHYE
YNTEM

+w

= sbt

KG

KG1

KG = sbt

GM

GM1

GM2

FSC

var

yok

SE

var

yok

MD

MD1

MD1

FSC: Serbest Yzey Etkisi

SE: Serbest rtibat Etkisi
MD: Dorultucu Moment

EKLENEN AIRLIK YNTEM

Balangta WL su hattnda dengede yzen bir gemi aada ekilde gsterildii gibi merkezi bir
blmesinin yaralanmas sonucu blmeye dolan su nedeni ile W1L1 su hattna kadar paralel
batacaktr. Blme merkezde ve simetrik olduu iin herhangi bir meyil veya trim olumayacaktr.
Son durumda gemiye ABEF hacmindeki deniz suyunun arl kadar ek bir arln eklenmi
olduu dnlebilir. Bu ek arlk W1L1LW tabakasnn salayaca ek kaldrma kuvveti ile
dengelenecektir. Gemiye alnan ek arlk miktarnn belirlenebilmesi iin ABEF hacminin
dolays ile W1L1 su hattnn bilinmesi gereklidir ki bu su hatt nceden bilinmedii iin ancak
tahmin edilebilir. Tahmin edilen su hatt iin ek arlk ve ek sephiye hesaplar yaplarak bu ikisi
belli bir yaklaklk snr ierisinde eitlenene kadar iterasyon yaplr. Bu yaklama Eklenen
Arlk Yntemi denilir.

W1
W

L1
p

Eklenen arlk metodunda yaralanan blmeye yk alnm gibi hesaplar yaplr.

vc : yaralanan blmenin hacmi (DCEF)
ac : yaralanan blmenin su seviyesindeki yzey alan (AB)
: yaral blmenin hacim permeabilitesi
a : yaral blme yzeyinin alan permeabilitesi
: ilk durumdaki deplasman
1 : son durumdaki deplasman
vw : gemiye giren suyun hacmi (ABEF deki su hacmi)
w : gemiye giren suyun arl
1 = + v w
1 = + w

p : paralel batma miktar

v w = vc + a c a p
w = vw

Paralel batma miktar:

W1 L1 LW hacmi = ABEF (DFEC + ABCD ) deki su hacmi

AWP p = v c + a a c p

AWP : ilk durumdaki su hatt alan

p ( AWP a a c ) = v c

p=

vc
AWP a ac

p=

vc
w
=
AWP
100T1cm

(m)

paralel batma miktar,

(m)

paralel batma miktar (yaral blme stten snrl ise)

Son durumdaki arlk merkezinin ykseklii:

KG1 =

KG + w kg
+w

kg : gemiye giren suyun arlk merkezinin dipten mesafesi

Son durumdaki sephiye merkezinin ykseklii:

p
p

KB + v w T + KB + w T +
2
2

KB1 =
=
+ vw
+w

Son durumdaki enine metasantr yarap:

I
BM 1 =
= BM
I : orijinal su hattnn enine atalet momenti
1
1
Son durumdaki boyuna metasantr yarap:
I

BM L1 = F = BM L
IF : orijinal su hattnn boyuna atalet momenti
1
1

Serbest yzey (FSC) ve serbest irtibat etkisi (SE):

Yaralanan blme stten snrl deil yani yaralanma sonras son denge durumunda hala blmenin
su ile dolabilecek ksmlar mevcut ise yaral blme gemideki yar dolu bir tank olarak
dnlebilir. Dolays ile metasantr yksekliinde azaltc etkiye sahip bir serbest yzey etkisi
(FSC) olacaktr. Blme stten snrl deil ise metasantr yksekliinde azaltc etkiye sahip baka
bir durum daha olacaktr: Yaral blmeye giren suyun arlk etkisi ile gemi trim veya meyil
yapacak, trim veya meyil yaptnda gemiye bir miktar daha su dolacak bu dolan su da ilave bir
meyil veya trime neden olacaktr ve bu durum gemi sephiye kuvvetleri momenti ile arlk
kuvvetleri momenti belli bir ada dengeye gelene kadar devam edecektir. Sonradan blmeye
giren su KB, BM ve KG de deiikliklere deden olabilecektir ancak ihmal edilmemesi gereken
en byk deiiklik arlk merkezinin yukarya doru hareketi eklinde gerekleecek ve
metesantr ykseklii (GM)de de azalmaya neden olacaktr. Bu etkiye serbest irtibat etkisi (SE)
denir.
SE : serbest irtibat etkisi
.a . y 2
S E = a c w ( m )
1

ac : yaral blmenin su seviyesindeki yzey alan

yw : yaral blme yzey alan merkezinin CLye uzakl

Yaral geminin enine metasantr ykseklii:

Blme stten snrl

GM 1 = KB1 + BM 1 KG1

Blme stten snrl deil

GM 1 = KB1 + BM 1 KG1 FSC S E

GM 1 = KB1 + BM 1 KG1

i x a .a c . y

1
1

2
w

Geminin yapaca meyil as:

tan =

w d
1 GM 1

w : gemiye giren suyun arl

d : yaral blmedeki suyun arlk merkezinin CLye uzakl

Aadaki ekilde gsterilen sancak tarafndaki bir blmesinin yaralanmas durumunda geminin
su ekimlerinin bulunmas:

B
tan
2
Sancak su ekimi : Ts = T + p + ms
ms = mi =

yw
ms

mi

skele su ekimi : Ti = T + p mi

d
T
CL

Yaral geminin boyuna metasantr ykseklii:

Boyuna stabilite hesabnda FSC ve SE ihmal edilebilir.
GM L1 = KB1 + BM L1 KG1

Yaral geminin 1 cm trim momenti:

1.GM L1
M T1 =
(t.m / cm)
100 L
Geminin yapaca trim:

w : gemiye giren suyun arl

dl : yaral blmedeki suyun arlk merkezinin yzme
merkezine (F) uzakl
MT1 : yaral geminin 1 cm trim momenti

w dl
(LCG1 LCB1 )
t=
= 1
(m)
100 M T 1
100 M T 1

Aadaki ekildeki gibi bir geminin ba tarafndaki bir blmesinin yaralanmas durumunda su
ekimlerinin bulunmas:

tan =
p

LCF

tk
T

F
dl

tb
Tb

Tk
AP

BL
FP

tb
L LCF
2

1 LCF
tb = t (
)
2
L
1 LCF
tk = t( +
)
2
L

tk
L + LCF
2

t
L

ve Tb = T + p + tb
ve Tk = T + p t k
10

11

KAYIP SEPHYE YNTEM

Kayp sephiye yaklamnda geminin yaralanma sonucu su ile dolan blmesi DCEF nin artk
denizin bir paras haline geldii kabul edilir. Geminin toplam arl deimedii ve bu
blmedeki sephiye de artk kaybedildii iin gemi kaybettii sephiyeyi paralel batarak
salayacaktr. ABCD blmesi balangta gemiye sephiye salamad ve yaralanma sonras da
denizin bir paras olaca iin ek bir sephiye salamayacaktr. Dolays ile su ile dolan DCEF
blmesinden kaybedilen sephiye, W1ADW ve BL1LC tabakalarndan salanacaktr.
A

W1

L1
p

bb1

kb

Kayp sephiye ynteminde yaralanan blme denizin bir paras olarak kabul edildii iin (stten
snrl olmayan blmelerde) orijinal su hatt formunun dolays ile su hatt alan merkezinin
(yzme merkezi (F)) deitii kabul edilerek hesaplar gerekletirilir. Ayrca gemiye ek bir
arlk alnmad iin deplasman hacmi ( ), deplasman () ve arlk merkezinin omurgadan
ykseklii (KG) sabit kalacaktr.
vc : yaralanan blmenin hacmi (DCEF)
ac : yaralanan blmenin su seviyesindeki yzey alan (AB)
: yaral blmenin hacim permeabilitesi
a : yaral blme yzeyinin alan permeabilitesi
: deplasman sabittir.
KG : arlk merkezinin ykseklii sabittir.
Kayp sephiye = vc

Paralel batma miktar:

(DCEF ) deki su hacmi = (W1 ADW + BL1 LC ) hacmi

v c = AWP p a a c p
p ( AWP a a c ) = v c

p=

vc
AWP a ac

p=

vc
AWP

(m)

(m)

p : paralel batma miktar

AWP : orijinal su hatt alan

paralel batma miktar,

paralel batma miktar (yaral blme stten snrl ise)

Son durumdaki arlk merkezinin ykseklii:

KG = sabit

12

Son durumdaki sephiye merkezinin ykseklii:

Geminin yaral blmesinde kaybedilen hacmin (vc ) , bb1 kadar yukarya hareket ettii kabul
edilerek hacim merkezindeki deiim ve yeni hacim merkezi hesaplanr,
KB1 = KB +

(vc ) bb1

(vc ) (T +

KB1 = KB +

bb1 = T +

p
kb
2

p
kb)
2

kb : yaral blme hacim merkezinin omurgadan yksekliidir.

Son durumdaki enine metasantr yarap:

I1
I 1 = I (i + ac . y w2 ) ( AWP ac )e y2 = I + AWP .e y2 (i + a c .( y w + e y ) 2 )

ac . y w
ey =
AWP ac
I1 : yaral su hattnn enine atalet momenti ( x eksenine gre)
I : orijinal su hattnn enine atalet momenti (x eksenine gre)
i : yaral blme yzeyinin enine atalet momenti (alan merkezinden geen xe paralel eksene
gre)
yw : yaral blme yzey alan merkezinin CLye uzakl
ey :yzme merkezindeki enine kayma miktar
BM 1 =

ex
ey

F
F

x
yw

ac

xw

Son durumdaki boyuna metasantr yarap:

IL
I L = I F (i L + a c .x w2 ) ( AWP a c )e x2 = I F + AWP .e x2 (i L + a c .( x w + e x ) 2 )

a c .x w
ex =
AWP a c
IL : yaral su hattnn boyuna atalet momenti ( (F) den geen mastoriye paralel eksene gre)
IF : orijinal su hattnn boyuna atalet momenti ( (F) den geen mastoriye paralel eksene gre)
iL : yaral blme yzeyinin boyuna atalet momenti (alan merkezinden geen mastoriye paralel
eksene gre)
xw : yaral blme yzey alan merkezinin orijinal yzme merkezine (F) uzakl
ex :yzme merkezindeki boyuna kayma miktar
BM L1 =

13

Yaral geminin enine metasantr ykseklii:

GM 1 = KB1 + BM 1 KG

Geminin yapaca meyil as:

tan =

Kayp sephiye kuvveti : wc = vc

d : yaral blme hacim merkezinin yeni yzme merkezine
uzakl

wc d
GM 1

Aadaki ekilde gsterilen sancak tarafndaki bir blmesinin yaralanmas durumunda geminin
su ekimlerinin bulunmas:

tan =

ey

mi = (

ms
p

mi
B
ey
2

ms
B
+ ey
2

B
e y ) tan
2

ms = (

B
+ e y ) tan
2

Sancak su ekimi : Ts = T + p + ms

mi
d

skele su ekimi : Ti = T + p - mi

vc
CL

Yaral geminin boyuna metasantr ykseklii:

GM L1 = KB1 + BM L1 KG
Yaral geminin 1 cm trim momenti:
.GM L1
M T1 =
(t.m / cm)
100 L

Geminin yapaca trim:

t=

Kayp sephiye kuvveti : wc = vc

dl : yaral blme hacim merkezinin yeni yzme merkezine (F)
uzakl
MT1 : yaral geminin 1 cm trim momenti

wc d l
(LCB1 LCB )
=
(m)
100M T 1
100M T 1

Aadaki ekildeki gibi bir geminin ba tarafndaki bir blmesinin yaralanmas durumunda su
ekimlerinin bulunmas:
tan =
p

F
tk
T
Tk
AP

tb

F
dl

Tb
vc

BL
FP

tb
L LCF '
2

1 LCF '
tb = t (
)
2
L
1 LCF '
tk = t( +
)
2
L

tk
L + LCF '
2

t
L

ve Tb = T + p + tb
14
ve Tk = T + p t k

Balangta meyilsiz ve trimsiz olarak yzmekte olan yukardaki geminin sancak ba tarafndaki
bir blmesinin yaralanmas sonucu son su ekimleri aadaki ekilde olacaktr:

skele-K

skele-Ba

Sancak-Ba

Sancak-K

Balang su ekimi

Paralel batma

Meyil

-mi

-mi

ms

ms

Trim

-tk

tb

tb

-tk

T+p-mi-tk

T+p-mi+tb

T+p+ms+tb

T+p+ms-tk

Son su ekimi

15

DENZE NDRME
Gemiler denizde inann getirdii zorluklar nedeniyle genelde karada veya kuru havuzlarda ina
edilirler. Byk gemilerin kzak zerinde inas zorluklar karabileceinden kuru havuzda ina
tercih edilebilir. Bylece denize indirme esnasnda karlalabilecek tehlike ve zorluklar ortadan
kaldrlm olur. Ancak kuru havuzlarn ina maliyeti yksektir ve bu havuzlar havuzlama
hizmetleri iin iletmek ok daha karldr. Kzak zerinde ina en ok tercih edilen bir yntem
olup bu ekilde ina edilen gemiler ktan veya yandan indirme yntemlerinden biri ile ina
sonras denize indirilirler. Yandan indirme daha riskli olduu iin snrl deniz alanna sahip
nehir veya krfez tersanelerinde uygulanr. Ktan indirme ok daha yaygn olarak uygulanmakta
olup aada bu yntem anlatlacaktr.

KITAN DENZE NDRME

Gemilerin ba yerine ktan denize indirilmelerinin temel nedeni genelde gemi k formu daha
doldun olduu iin suya girdiinde daha iyi bir frenleme kuvveti salayabilmesidir. Ancak
batan indirme de nadir olmakla birlikte grlebilmektedir.
Ktan denize indirmede uygun olmayan kzak boyu veya kzak eimi, denize indirme srasnda
geminin devrilmesine, krlmasna veya kzakta kalmasna neden olabilir. Bu nedenle indirilecek
geminin tip ve boyutlarna uygun bir kzak boyu ve kzak eiminin salanm olmas nemlidir.
Kullanlan kzaklar dz olabilecei gibi avantajlar nedeni ile erisel yzeyli kzaklar da
kullanlabilmektedir. Kzaklar tersane ina edilirken bu tersanede ina edilecek gemi tip ve
boyutlar dikkate alnarak belirlenmelidir.
Ktan denize indirme eik dzlemde bir fizik problemi olarak ele alnabilir. Burada temel ama
gemiye etkiyen kuvvetlerin belirlenmesi ve geminin bu kuvvetlerin etkisi altndaki hareketinin
irdelenmesidir. Bunun iin de denize indirme ilemine balamadan nce aadaki bilgilerin
salanm olmas gereklidir:
1.
2.
3.
4.
5.

Gemiye ait hidrostatik zellikler ve trim diyagramlar

Geminin ini arl ve arlk dalm veya arlk merkezinin yeri
Kzak eimi
Denize indirme esnasndaki deniz seviyesi ve slak kzak boyu
Gemi omurgasnn eimi

Kzaklar sabit ve kayc kzaklar olmak zere iki ayr trdr. Kayc kzaklar gemiye bal olup
gemi ile birlikte sabit kzaklar zerinde hareket ederler. Kayc kzak boyu gemi boyunun
yaklak %80i kadar olup bu kzaklarn ba ve ktaki ular ba papet ve k papet diye
adlandrlr. Kzan su ierisinde kalan ksm slak kzak ve slak kzan u noktas da eik
olarak adlandrlr. Aada bir ktan denize indirme problemi ematik olarak gsterilmektedir.

16

Ba papet

K papet

Kayc kzak
Sabit kzak

Lk
p
Eik
(Treshold)

AP

: slak kzak boyu

: kayc kzak boyu
p
: k dikme (AP) ile su seviyesi aras mesafe
Wk : kayc kzak arl
W : toplam ini arl
tan : kzak eimi

Lk

Gemilerin bklklerine gre seilmesi gereken kzak eimi:

tan

Kk gemiler iin

1
1

12 16

Orta byklkte gemiler iin

1
1

14 20

Byk gemiler

1
1

18 24

Genelde kzak eiminin giderek artmas ktan indirmede avantajl bir durumdur. Bunu salamak
zere erisel yzeyli kzaklar kullanlabilir. Bu kzaklarn erilik yaraplar 5000-15000 metre
arasnda deiebilir.
Islak kzak boyu () gvenlik asndan olabildiince byk olmaldr ancak ilk yatrm
maliyetleri slak kzak boyunu minimumda tutmay zorunlu klablir.
Kzaklarn uzun sre igal edilmesini nlemek ve geminin ini arln arttrmamak iin
gemiler genellikle tamamlanmadan denize indirilirler. ni arl genellikle kk gemilerde
deplasmann %50si , byk gemilerde ise %40 civarndadr.

17

Kzak says kk gemilerde tek, ok byk gemilerde ise drt olabilmekle birlikte en sk
kullanlan kzak says ikidir. Kzaklar genellikle gemi ortasndan sancak ve iskele tarafa B/3
aralkla yerletirilirle. Sabit kzaklar ve kayc kzaklar arasndaki srtnmeyi azaltmak zere
basnca dayankl yalar kullanlr.

Kzaklara gelen bas,

P=

W
25 t / m 2 olmaldr.
2 b lk

B/3
Kayc kzak

Sabit kzak

KITAN DENZE NDRMEDE DENZE N AAMALARI:

1.
2.
3.
4.

Geminin sakin durumdan denize giriine kadar olan aama

Geminin denize giriinden dnmeye balamasna kadar olan aama
Geminin dnmeye balamas ile yzmesi arasndaki aama
Geminin serbest yzmesi

1. AAMA: Geminin sakin durumdan denize giriine kadar olan aama

Wsin
Wcos
W

W : geminin toplam ini arl (ton)

Gemiyi harekete zorlayan kuvvet : Wsin
Gemiyi durdurmaya alan srtnme kuvveti : T = k.Wcos
k : statik srtnme katsays (k = 0.02 0.065)

Geminin kzakta hareket edebilmesi iin,

Wsin kWcos

veya tan k

olmaldr.

18

2. AAMA: Geminin denize giriinden dnmeye balamasna kadar olan aama

Geminin denize girmesi ile birlikte bir sephiye kuvveti oluacak ve bu sephiye kuvvetinin
oluturaca moment gemiyi kzaktan kaldrmaya alacaktr. Sephiye kuvvetinin ba papete
gre momenti arlk kuvvetinin ayn noktaya gre momentine eit veya byk olduunda gemi
ba papet etrafnda dnmeye balayacaktr. Bu esnada ba papet zerinde byk basnlar
oluabilecek ve bu basnlar hem kzaklara hem de gemiye zarar verebilecektir.

b
G
i

B
W

W : geminin toplam ini arl (ton)

i : sephiye (ton)
M WP : arln ba papete gre momenti (ton.m)
M P : sephiyenin ba papete gre momenti (ton.m)
M P = i b
M WP = W a
Ba papet etrafnda dnme olaynn balayabilmesi iin,
M P M WP i b W a

olmaldr.

ton.m
MP

MWP

Dnme
balar

Geminin hareket miktar (s) (m)

19

3. AAMA: Geminin dnmeye balamas ile yzmesi arasndaki aama

Bu aama geminin ba papet etrafnda dnmeye balamas ile kza terk ederek serbest yzmeye
balamas arasnda geen sredir.

4. AAMA: Geminin serbest yzmesi

Geminin yzmeye balamas ile tamamen durmas arasndaki geen sredir.
Geminin serbest yzmeye balamas iin i = W olmaldr:
ton.m

W
i

Yzmeye
balar

Geminin hareket miktar (s) (m)

Anti Tiping Momenti (MT) (Eikte dnmeye kar moment):

Gemiyi kzaktan kaldrmaya alan deplasman kuvvetinin eie gre momenti ile arlk
kuvvetinin ayn noktaya gre momenti arasndaki farka anti tiping momenti denir. Anti tiping
momentinin denize indirmenin tm aamalarnda toplam denize ini arlnn drt katnn (4W)
altna inmemesi istenilir.
M T = M T M WT 4W olmaldr.

W : toplam ini arl (ton)

M WT : arln eie gre momenti (ton.m)

saatin dn ynnde (-)

M T : sephiyenin eie gre momenti (ton.m)

saatin dn ynnde (+)

MT

> 4W
Geminin hareket miktar (s) (m)

20

rnek:
Aada boyut ve zellikleri verilen dikdrtgenler prizmas eklindeki dubann ktan denize
indirme hesaplarn gerekletiriniz.
Boy

: 40 m

Genilik

: 8m

Derinlik

: 4m

Dubann arl

WL

: 640 t

Kayc kzaklarn arl

WK

: 32 t

Kzak eimi

tan

: 1/12

Islak kzak boyu

: 5m

K dikeyin su seviyesine uzakl

: 1m

LK

: 0.8L

Kayc kzak boyu

Deniz suyu younluu

: 1.025 t/m3

zm:

4m

Lk=32m
4m

=5m

p=1m

Denize indirme hesaplarn 10 posta sistemine gre 0, 2, 4, 6, 8, 10 nolu postalar iin yapalm.
Hareket miktar (si):

L
si = p + i
10

i = 0, 2, 4, 6, 8, 10 posta numaralar

ni Arl:

W = WK + WL = 640 + 32 = 672 t

21

Arln ba papete gre momenti:

L
M WP = W K = 672 16 = 10752 t
2
Sephiye: Herhangi bir i. heraket anndaki sephiye aadaki ekilden yararlanlarak bulunabilir.

(si-p)/3

B
b

si-p

i =

1
( s i p ) 2 .B. . tan
2

Sephiyenin ba papete gre momenti:

M P = i 0.9 L ( s i p )
3

Arln eie gre momenti:

M WT = W s i ( + + p )
2

Sephiyenin eie gre momenti:

M T = i s i + p + ( s i p ) saat yn (+)
3

Anti tiping momenti:

M T = M T M WT

saat yn (-)

10

si (m)

17

25

33

41

W (t)

672

672

672

672

672

672

i (t)

21.9

87.5

196.8

349.9

546.7

MWP (t.m)

10752

10752

10752

10752

10752

10752

MP (t.m)

728.9

2682.3

5510.4

8863.3

12391.1

MWT (t.m)

-16800

-11424

-6048

-672

4704

10080

MT (t.m)

7.2

495.6

2164.8

5714.5

11844.5

MT (t.m)

16800

11431.2

6543.6

2836.8

1010.5

1764.5
22

800

ton

700

W (t)

600

i (t)

500
400
300
200
100

Geminin hareket miktar (s) (m)

0
0

10

20

30

40

50

Dubann 10. postas denize girdiinde henz yzmeye balamaz.

14000

ton.m
MWP (t.m)

12000

MP (t.m)

10000
8000
6000
4000
2000

Geminin hareket miktar (s) (m)

0
0

10

20

30

40

50

Duba yaklak olarak 37-38 m kzak zerinde hareket ettikten sonra ba papet etrafnda dnmeye
balar.

23

5000

ton.m

4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000

MT=1000<4W=2688

500

Geminin hareket miktar (s) (m)

0
15

20

25

30

35

40

45

Geminin minimum anti tiping momenti 4W dan kk olduu iin yeterli deildir.

24

KAYNAKLAR
1.Gemi Hidrostatii ve Stabilitesi Ders Notlar, Do.Dr. Fahri ELK ,
2. Gemi Hidrostatii ve Stabilitesi Ders Notlar, Prof.Dr.Hseyin YILMAZ
3. Gemi Teorisi Ders Notlar, Do.Dr. Kadir Sarz
4.Gemi Teorisi Ders Notlar, Prof. Dr. Alim YILDIZ

25