NUCLEAR PHYSICS II

PHYS 403
Prof. Osman YILMAZ

NKLEER SLAH YAPIMI

lke ERCAN
# 1324706
Fizik III

ANKARA
2005

NDEKLER
1. NKLEER SLAHLAR.............................................2
Tanm
Nkleer Silahlar ve
Klasik Silahlar arasndaki fark
Nkleer Silahlarn Etkileri

2. NKLEER SLAH YAPIMI.......................................3

Nkleer SilahYapm in Gerekli Maddeler ve
Elde Edili ekiller
Bomba tipleri
Yaktlarn Bulunabilecei Merkezler

3. SONSZ......................................................................9
Nkleer Enerji Kullanmnn Faydalar ve Zararlar

4. KAYNAKA.............................................................10

1. Nkleer Silahlar
Nkleer silahlar, bir atom ekirdeinin paralanmas(fisyon) ya da iki atom
ekirdeinin birlemesi(fzyon) ile ortaya kan enerjiden yararlanlarak yaplmlardr.
Nkleer enerjinin, byk miktarda ve ani denebilecek ksa srelerde, kontrolsz
ekilde retimiyle elde edilirler.[1]
Atom bana den enerji miktar ok byktr. Bir bombada yakt olarak
kullanlan nkleer elementin milyarlarca atom ierdii dnlnce, en kk nkleer
silahlar bile en etkili klasik silahtan daha ykc kalmaktadr.
Silahlarn ykclklklarn belirleyen etki srelerine baklcak olursa; en ar
etkili klasik silahin etki sresi 1/100sn iken, en kk atom bombasnn etki sresi 7/10
sn kadardr. Fzyon(iki atom ekirdeinin birlemesi) prensibinden yararlanlarak yaplan
hidrojen bombas ise ok daha etkili olup, 5sn gibi bir etki sresine sahiptir. [2]
Nkleer silahlar sadece hedef alnan blgenin ykmna ve o blge insanlarnn
lmne neden olmakla kalmaz ayn zamanda uzun sreli olarak o blgedeki topraklarn
verimliliini drr, blge canllarnda ve sonraki kuaklarnda youn radyasyondan
tr kanser ve benzeri hastalklara neden olur.
Uzun vadedeki ve anlk etkilerine baklacak olduunda, nkleer silahlarn atld
anda evreye olan etkilerinin, toplam etkilerinin %85i kadar olduu grlmtr. Is ve
ktan kaynaklanan etkinin %35, basn ekisinin %45, ani nkleer radyasyon etkisinin
%5 kadar olduu tespit edilmitir. Atom ekirdeinde gerekleen reaksiyondan elde
edilen enerjinin bykl, yaratt etkinin en ok zarar vereninin radyoaktivitesi deil,
yayd k, s ve basn olduundan da grlebilir.
Anlk etkilerinin dnda, yukarda belirtildii gibi, hedef blgenin topraklarndaki
verimsizlik ve kuaklar sren kaltmsan hastalklar eklinde verdii uzun vadedeki
zararlar ise, nkleer silahlarn toplam zararnn %15ini oluturmaktadr.

2.Nkleer Silah Yapm

Nkleer enerjinin salad byk miktardaki enerjinin ykcllnn, bildiimiz
klasik silahlardan ok daha fazla olduunu gstermek iin, fisyon ve fzyon prensibiyle
alan nkleer silahlara daha detayl bakalm.
Yukarda belirtildii zere fisyondan elde edilen enerji, fzyon enerjisinden ok
daha dk olsa bile bildiimiz, gnlk hayatta kullandmz enerji deerleriyle
karlatrcak olursan, fisyondan elde edilen enerjinin de astronomik boyutlarda
oluduunu grrz.
Fisyon bana aa kan enerji 200 milyon elektronvolttur, kmrn yanmas
srasnda karbon bana kan enerji ise 4 elektronvolttur. Baka bir deyile; 1 gram U235 elementinin yanmas ile elde edilen enerji, 2,5ton kmrn yanmasndan elde edilen
enerjiye eittir.
Yukarda belirtilen U-235, uranyum elementinin bir izotopu olup nkleer silah
yapmnda kullanlan radyoaktif elementlerdendir. Doada bulunan uranyumun sadece
%0.71 kadar U-235tir. Geri kalan ise paralanmayan bir izotop olan U-238den oluur.
U-235in silah yapmnda kullanlmas, reaksiyon verebilmesi iin ncelikle bulunduu
izotop karmndaki orannn artrlmas gerekmektedir. Bu da eitli uranyum
zenginletirme yntemleriyle mmkndr. eit zenginletirme ynteminden herhangi
biri kullanlarak U-235in oran, U-238 oranndan daha fazla hale getirilebilir.
Bu yntemden ilki, gaz difzyonu yntemidir. Dier yntemlere gre daha
abuk ama daha pahal bir yntemdir. Normal artlar altnda metal olarak bulunun
uranyum, UF6(uranyumhexaflorr) [3] gaz haline getirilir ve aralarnda gzenekli bir zar
bulunan kabn iki haznesinden birine yerletirilir. U-235in, U-238den daha hafif
olmasndan ve buna bal olarak belirli bir scaklkta U-235 molekllerinin daha hzl
hareket etmesinden yaralanlarak, U-235 moleklleri ikinci hazneden daha youn bir
ekilde birikir.
Dier bir yntem ise, uranyum izotoplarnn ayn lazer atmlar karsnda
verdikleri farkl tepkiye dayanr. Bu ise daha zahmetli ve yava alan bir yntemdir. [1]

nc

olarak

ise,

uranyum

izotoplar

manyetik

alan

yardmyla

ayrtrlmaktadr. ncelikle uranyum izotoplar manyetik alan etkisinden kalabilmeleri

iin nce iyonlatrlrlar. Daha sonra farkl ktlelerinden dolay farkl olan sapma
alarndan yararlanlarak, ( r = mV/qB ; r:yarap, m:ktle, V:hz, q:yk, B:manyetik
alan. [4] ) sapma ynlerine gre yerletirilicek levhalar yardmyla toplanabilir. Bu
yntem de ucuz ama ok zaman alan bir yntemdir.
Nkleer silahlar yapmnda kullanlan dier bir madde ise Pu-239dur. Pu-239
doal bir element deildir. Nkleer reaktrlerdeki U-238 izotopunun bir ntron yutarak
bozunmas sonucu oluur. inde bulunduu karm U-235deki gibi ayn element deil
kimyasal olarak farkl bir element olan U-238 olduu iin, olutuktan sonra kimyasal
yollarla ayrtrlp, herhangi bir zenginletirme ilemi gerektirmeden silah yapmmda
kullanlabilir.
Bu elementler radyoaktif olsa reaksiyona girmeleri iin gereken, kritik ktle ad
verilen bir ktle miktar vardr. Madde, bu krikit ktleden daha az olursa beklenen
bozunma gerekleemez. Nkleer silahlar, bu kritik ktle ile maddenin reaksiyona
girmesi kontrol altna alnarak yaplmlardr.
Bir fisyon bombas ele alncak olunursa; kritik ktleden daha az olan iki ayr
ktle miktar birbirinden ayr olarak
bombann iine yerletirilir. Bu iki
ayr ktle birletiklerinde kritik
ktleden

fazla

ayarlanmtr.

olucak

ekilde

Birbirlerine

atelenerek reaksiyonun balamas

ve bombann patlamas salanr. Bu
yntem

top

adlandrlr.

yntemi

olarak

Hiroimaya

atlan

bomba da bu yntem ile yaplmtr.

Ancak top tipi bombalar
fazla uranyum gerektirir, bu nedenle
de

ar

ve

hantaldrlar.

Ayn

zamanada dk verimlidirler. [1]

Bir dier fisyon bombas yapma yntemi ise gertme yntemi ad verilen bir
yntemdir. Bu yntem,
yine

kritik

ktle

kavramndan
yararlanlarak, fakat bu
kez ktlelerin birbirine
atelenmesi ile deil,
radyoaktif

maddenin

etrafnda simetrik ve
ezamanl

patlatlan

patlayclar yardmyla
yaplmaktadr.

Bu

patlayclar, evresinde
patladklar

radyoaktif

maddeyi kresel olarak

homojen bir biimde kritik ktlenin ok yukarsnda bir deere ulatrr ve bu ie doru
gertilen kritik ktleli radyoaktif madde aktive olur. Bu tip bombalarda Pu-239 tercih
edilmekle birlikte, U-235 de kullanlabilir. Top tipi bomba ile karlatrcak olursak,
boyutlar daha kk fakat, verimi daha yksektir.
Daha nce de belirtildii gibi fisyon bombalar, en ar etkili klasik silahtan daha
ykc olsa bile fzyon bombalar, fizyon bombalarndan da etkilidir. Fzyon bombalar
hidrojen ya da hidrojenin izotoplar olan dteryum ve trityum ekirdeklerinin
birlemesine reaksiyonundan yararlanlarak yaplmtr. Gnete ve dier yldzlarda
gerekleen

reaksiyonlar

da

fzyon

reaksiyonur.

Fakat

fzyon

reaksiyonun

gerekleebilmesi iin ok yksek bas, scaklk ve molekl hzna ihtiya vardr.

Gnein scaklnn 15 milyon derece olduu dnlrse bu scaklk, fzyon
reaksiyonunun balamasna yeterlidir. Fakat dnya zerinde bu koullarn elde
edilebilmesi iin, fzyon bombasnn patlayabilmesi iin, iinde ncelikle bir fisyon
bombas patlatlmaldr.

Fzyon reaksiyondan elde edilen enerjiyi, gnlk hayatta kullanlan enerji

deerleriyle karlatracak olursak; 1 gram hidrojenin fzyon reaksiyonundan elde edilen
enerji, 50 ton kmrn yanmasndan elde edilen enerjiye eittir. Yukarda belirttilen, 1
gram U-235in fisyonundan elde edilen enerjinin, 2,5 ton kmrn yanmasndan elde
edilen enerjiye eit olmas
bantsndan yararlanarak,
fisyon

ve

fzyon

reaksiyonu arasndaki elde

edilen enerji asndan olan
fark da grebiliriz.
Bu
bilinen

karlatrma
patlayclar

cinsinden yaplacak olursa;

5

kilogram

fisyonundan

U-235in
elde

edilen

enerji 100trilyon kaloriye,

yani yaklak 150bin TNTye karlk gelirken, fzyon bombalar milyon ton TNT
dzeyinde ina edilebilir.
Fzyon bombasnn bir tr de ntron bombasdr. Ntron bombas kk bir
hidrojen bombasdr. Asl ldrc etkisini yol at radyasyon hasarndan kaynaklanr.
Glendirilmi radyasyon silah olarak da adlandrlr.Yayd s ve basn daha az
olducak ekilde tasarlandndan bina ve sanayi tesisi gibi fiziksel yaplar daha az zarar
grr. Heder alnanan blgedeki canl yaam sonlandrr ve kaltsal etkiler brakr. Dier
hidrojen bombalarndan farkl olarak, ntronlar fazla uzaa yaylamadklarndan, ntron
bombasnn ldrc menzili daha dardr.
Peki yukarda belirtilen ekillerde nkleer bombalar yapmak iin gerekli olan
malzemeler nas ve ne ekilde elde edilebilir?
Nkleer yakt alnabilecek iki temel merkez vardr; nkleer enerji santralleri ve
nkleer aratrma reaktrleri.
Nkleer enerji santralleri enerji retmek amacyla yapldklar iin hacim olarak
daha geni alana yaylmlardr. Ve kalpleri(core-tepkime odas) daja geni olduundan

daha az dzeyde zenginletirilmi uranyum kullanabilmektedirler. Kullanlan uranyumun

sadece %1,5-3lk ksm
santrallerinden

alnacak

U-235 izotopundan oluur. Bu nedenle nkleer enerji

yaktn

nkleer

silah

yapmnda

kullanlmadan

nce

zenginletirilmesi gerektiinden, bu santrallerden edinilen yaktlar bomba yapmnda

tercih edilmezler.
Nkleer aratrma reaktrleri ise daha kklerdir. Tepkime odalar da daha
kk olduundan, kullanklar yakt, kritik ktleyi salamak iin daha zengindir. Yaktn
yaklak %98-99u U-235 izotopundan oluur. Bu reaktrn yaktn bomba yapmak iin
kullanmak mmkn olabilir.
Bomba yapm iin en ok tercih edilen reaktr tipi retken (breeder)
reaktrlerdir. Tkettiinden fazla paralanabilir ekirdek retebilen reaktrlere, retken
reaktr denir. rnein reaktrnz de kullandnz yakt U-235 ve U-238 karmysa,
bu yakt zerine bir ntron gnderildiinde; U-235 bir ntron isabet ettiinde paralanp
enerji aa karacakken, U-238 kendisine arpan ntronu yutar ve Pu-239 a dnr.
Paralanan U-235den ok Pu-239 retilebiliniyorsa, yakt srekli artmaktadr, denir.
Fakat nkleer bomba yapmnda kullanlan Pu-239un

retken reaktrde

retilmesi ve enerji santrallerinde retilmesi asndan nemli farkllklar vardr. retken

reaktrde bulunun pltonyum ve uranyum karmn ayrmak kimyasal bir ilem
olduundan daha kolaydr. Enerji santrallerinden elde edilen pltonyumun tamam
bomb-grade(bomba yapmaya uygun) deildir. Pltonyum; Pu-239, Pu-240, Pu-241 ve
Pu-242 izotoplar eklinde bulunmaktadr. Bunlardan tek sayl olanlar fizyona yatkndr.
Yani enerji santrallerinden alnan pltonyumun silah yapmnda kullanlmadan nce
uranyuma yapld gibi izotop zenginletirme ile yakt kalitesi arttrlmaldr.
Bu nedenle bir devletin gizli olarak nkleer silah yapp yapmadn kontrol
etmek iin, nkleer enerji santrallerine deil, aratrma reaktrlerine baklmaktadr. Bir
nkleer silah yapmak iin gerekli olan nkleer yakt 7-8 kg kadardr. Bir aratrma
reaktrnn yakt stou ise 100kgdr. 100 gramda 7-8kg dikkat ekici bir miktar olduu
iin bu hemen gizlice aratrma reaktrnden karlabilinecek bir miktar deildir.
Aktarm kaplarndaki fire paylarndan yararlanaran, gnde 1-2 gram alp, 10 yl gibi bir
zaman zarfnda bir nkleer bomba elde edilebilir.

3. Sonsz
Nkleer enerji kullanm, kontroll olduu zaman birok bilimsel aratrmaya
k tutan ve uygulamalar dnldnde, tbbi uygulamalara ynelik radyoizotop
retilebilmesi gibi faydalaryla ok nemli ve yaral bir gelime olarak kabul edilebilir.
Yksek miktarda enerji salanabilmesi, enerji tasarrufu asndan byk nem tasa da,
bu enerjinin kontrolsz kullanmnn verdii hasarlar ok byk boyutlardadr.
Nkleer enerji santralleri ve aratrma reaktrleri, kontrolden kp bulunduklar
evreyi yok edebilip, o evreye salayabilecei tm yarardan ok daha byk zararlar
verebilmektedirler. Gnmz teknolojisiyle bu, ne kadar kk bir ihtimal olarak
gzkse de, yine de gz ard edilmemelidir.
En nemlisi, scak sava dnemlerinde,

devlet politikalarnn kontrolnde,

yaptrm arac olarak kullanlan nkleer silahlar, bugn gerekli bir kullanm halinde tm
dnyay yok edebilecek gtedir. O dnemim politikasnn, nesiller boyu srebilen
kaltsal hastalklara, dnya zerindeki bir ok topran verimliliini kaybetmesine neden
olmas ve bunun gibi bir ok neden, nkleer enerji kullanmnn yarar kadar zarar da
olduunu gstermektedir.
Umarz ki nkleer enerji bilime ve insanl sorunsuz bir ekilde hizmet edecei
gibi, hi bir kt emelin ve geri dn olmayacak hatalarn arac olmaz.

4. Kaynaka
[1] Bilim ve Teknik - Say:423 - ubat 2003
[2] 28 Nisan 2005 tarihinde, http://www.kimyaokulu.com.tr sitesinden alnmtr.
[3] 1 Mays 2005 tarihinde, http://web.ead.anl.gov/uranium/guide/ufg/index.cfm
sitesinden alnmtr.
[4] Giancoli, Physics for Scientists and Engineers, 3rd edition.

10