HARTREE-FOCK METODU

 
Tek elektronlu sistemlerde schrödinger dalga denkleminin çözümü parametre
sayısı az olduğundan kolaydır. Aynı durum çok elektronlu sistemler için söz

1. COULOMB
konusu değildir çünkü bu tip sistemlerde parametre sayısı fazladır. Bunun için
bu problemin çözümüne farklı bir yaklaşım getirilmesi gerekir. Bu yaklaşım 1928
yılında Hartree tarafından getirilmiştir. Bu yaklaşımın temel noktası her

KANUNU
elektronun, çekirdeğin çekim alanı ve diğer elektronların itici etkileşimlerinin
ortalama etkisini hesaba katan bir etkin potansiyelde hareket eder. Çok
elektronlu atomlarda herbir elektron için çekirdek ve diğer elektronların etkisi
göz önüne alınarak ilk elektronda itibaren yeni dalga fonksiyonlarının
belirlenmesi şeklinde işlemler tekrarlanarak en ideal dalga fonksiyonuna
ulaşılamaya çalışılır. Uygulanan bu yönteme öz uyumlu alan yöntemi (self
consistent field) adı verilir.
 1.1. Giriş
 
Durgun haldeki elektrik yüklerini inceleyen elektrik dalına elektrostatik denir. Elektrik ve
manyetizma, önceleri iki ayrı konu imiş gibi bakılarak incelenmiş, daha sonraları ise bu iki konunun iç
içelik gösterdiği deneylerle gözlenmiştir. Elektrik akımlarının meydana gelmesinden, manyetik etkiler
oluştuğu bulunmuştur.
1) Hans Christian Oersted (1777-1851) bir telden geçen elektrik akımının yakınındaki bir pusula
iğnesine etkisini göstermekle elektrik ve manyetizma arasındaki yakın ilgiyi deneysel olarak ortaya
koymuştur.
2) André Marie Amperé (1775-1836), Michael Faraday (1791-1867) ve James Clerk Maxwell (1831-
1879) ve diğer pek çok araştırıcılar elektromanyetizmanın tabiatını keşfederek geliştirmişlerdir. Bugün
Maxwell Denklemleri olarak bilinen kanunlar klasik elektromanyetizmanın temelini teşkil eder ve
Newtonun hareket kanunları ile evrensel çekim kanununun oynadığı rolü oynarlar.
3) Oliver Heaviside (1850-1925) ve H.A.Lorentz (1853-1928) Maxwell teorisinin açıklamasına temel
katkılarda bulunarak klasik elektromanyetizmada elektrik yükleri, akımlar ve bunların karşılıklı etkilerini
incelemişlerdir.
1.2 Elektrik Yükleri, Sürtme İle Elektriklenme

Sürtme ile bir cismin elektriklenmesi mümkündür ve bu keşif tarihin çok eski devirlerine
dayanmaktadır.

Sürtülen Elektriklenen Elektrik Çektiği Açıklama

Madde Cisim Türü Cisim ___________
Post Ebonit Negatif Kağıt parçası (-) yük kazandı
Kürk Kehribar “ “ “
Saç Tarak “ “ “
İpek Cam Pozitif (-) yük kaybetti

1) Bir cam parçasını ipek bez parçasıyla oğuşturup ipek iplikle asalım ve yine bir cam
parçasını aynı şekilde yaparak ona yaklaştıralım; iki cam çubuğun birbirlerini ittiklerini
görürüz.
2) İki plastik çubuğu kürke sürtüp aynı şeyi yaparsak, onların da birbirlerini ittiklerini görürüz.
3) Bir cam parçasını ipek bez ile, bir plastik parçasını da kürk ile sürtüp birbirine
yaklaştırırsak, bu defa çubuklar birbirlerini çekerler.
Sonuç: Aynı yüklü cisimcikler birbirlerini iterler (pozitif-pozitif yada negatif-negatif). Ayrı cinsten
yükler (pozitif-negatif) ise birbirlerini çekerler.

Elektrik tabiatında olan bu çekme ve itme kuvvetleri, maddi kütleler arasındaki evrensel çekim
(gravitasyonel) etkileşmesinden çok daha kuvvetlidir. Kütle-çekim kuvveti sadece çekici olmasına
rağmen, elektriksel kuvvetler hem çekici hem de itici kuvvetler olabilmektedirler.

Herhangi bir maddede eşit miktarda pozitif ve negatif yük vardır. O halde her madde normal
şartlarda elektrik etkisi göstermez. Bu hal elektrikçe nötral yada yüksüz demektir. Az önce bahsi
geçtiği üzere, sürtme ile bu durum bozulursa cisim yüklenmiştir denir. Ebonit çubuk kedi postuna
sürtülürse negatif yükler kendiliğinden posttan ebonite geçerler. Böylece ebonit negatif yükle
yüklenmiş olur; kedi postu da negatif yük kaybettiği için pozitif yüklenmiş olur. Birisi ne kadar yük
kaybederse diğeri o kadar yük kazanmıştır denir. Yani yük kaybolmamaktadır (yükün korunumu
kanunu).
1.3 İletkenler ve Yalıtkanlar

a) İletkenler: Elektrik yüklerini kolayca ileten maddelere iyi iletken denir. Metaller, insan vücudu ve
yer, elektriği kolayca iletir.
b) Yalıtkanlar: Elektriği zorlukla ileten maddelere denir. İpek, cam, plastikler, hava, ebonit, kehribar,
parafin normal şartlarda elektriği iletmez.
Metal bir çubuk elle tutulursa yüklenemez, ancak ebonit bir çubukla tutulursa sürtme ile
elektriklenebilir.

1.4 Atomun Yapısı

Atom kelimesi bölünemez anlamına gelmektedir. Atom (belli

yörüngelerde dolanan) elektron(lar) ve (proton + nötronlardan
oluşan) çekirdekten müteşekkildir (Şekil 1.1).

Bu şekildeki +Ze çekirdek yükünü göstermektedir, Z proton sayısıdır. Nötral atomlarda bu aynı
zamanda elektron sayısını da ifade etmektedir. Atom çekirdeğinde protonların yanında nötronlar da
bulunmaktadır. Protonlar pozitif yüklü, nötronlar ise yüksüzdürler. Çekirdeğin etrafında dolanan
elektron(lar) ise negatif yüklüdürler. Böylece her atomun negatif yükleri elektronlar, pozitif yükleri de
proton tarafından oluşur.
Elektronlar çekirdek etrafında devamlı olarak eliptik yörüngeler çizerler. Bohr bu yörüngeyi dairesel
varsayarak atomun enerjisini hesaplamış ve deneylerle oldukça iyi örtüşen sonuçlara ulaşmıştır.
Şimdi atomu meydana getiren parçacıkların bazı sayısal değerlerini ifade edelim:

Elektronun kütlesi : me = 9.11x10-31 kg

Protonun kütlesi : mp = 1.67x10-27 kg

Nötronun kütlesi : mn = 1.67x10-27 kg

mp 1.672 x10 - 27
= = 1835 → mp = 1835 me
me 9.11x10 - 31

Elektronun yükü : e- = -1.6x10-19 C

Protonun yükü : e+ = +1.6x10-19 C
 1.5 Coulomb Kanunu, Nokta Yükler Arasındaki Kuvvet

Elektrik yüklü cisimler arasındaki itme ve çekme kuvvetleri üzerinde ilk araştırmayı C.A.Coulomb
yaptı. Yaptığı nicel araştırmaya göre, Coulomb kanunu şöyle açıklanabilmektedir: Durgun haldeki iki
nokta elektrik yükü arasındaki elektrik kuvveti bu yüklerin değerlerinin çarpımı ile doğru orantılı ve
yükler arasındaki uzaklığın karesi ile ters orantılıdır. Bu kuvvetin doğrultusu, bu iki yükü birleştiren
doğru üzerinde bulunur. Bu kanun elektrostatiğin temel kanunudur. Matematik gösterilişi

QQ' 1 QQ' 1
F=k = εo = = 8,85 x10 -12 C / Nm2
r2 4πε o r 2 4πk

şeklindedir. Newton’un genel çekim kanunu ise

mm'
F=G
r2

şeklindeydi. Bu ifadeler arasında bir benzerlik olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Formüllerde k

elektrik sabitidir ve değeri yaklaşık olarak 9x10 9 Nm2/C2’dir; G genel çekim sabitidir. m ve m'
iki cismin kütlelerini, Q ile Q' ise iki yükün sayıca değerlerini göstermektedir.

Elektronun yükü ise e sayısıyla gösterilir: e = 1.601864x10 -19 C

Birimler:

Büyüklük MKSA CGS

Uzunluk metre (m) santimetre (cm)
Kütle kilogram (kg) gram (gr)
Zaman saniye (sn) saniye (sn)
Kuvvet Newton (N) dyne (dyn)
Yük birimi Coulomb (C) statcoulomb (esyb)

Elektrik sabiti (k) k = 9x109 Nm2/C2 k=1

Bu ifadelerden hareketle 1 C = 3x109 statcoulomb olduğu da not edilmelidir.

1. COULOMB
KANUNU