236

HUKUK DEVLETNDE YARGI VE YARGI MERUYET

uyumun belirlenmesinde ve ortaya koyulmasnda adalet, amaca uygunluk ve

hukuk gvenlii arasndaki gerilimin giderilmesi ile insan haklarnn srekli
yeniden retilmesi gerekmektedir. ounluun totaliter ya da otoriter dayat
masnn karsna, tekil bireyin dzeyine inecek, hak alglamalarnn koyul
mas ve bunun insan haklarna dayal olarak yaplmas gerekmektedir1121. Ka
mu dzeninin yaratt gerilimin almasnda, yarg, hukuk devletinin ilev
sellii iinde, hukuk deerleri ve aralarn kullanarak "esenlik teknii" elde
etmektedir.
V

Hukuk devleti tasarmnda sosyal szleme kuramndan yararlanmak,

yarg iktidarn alglamamz daha nesnel hale getirebilir mi? zellikle yarg
meruiyetinin salanmasnda doal hal ya da insan, insann kurdudur soyut
karmlarnn tesinde yurtta istemi araclyla yarg iktidar sosyal szle
menin daha dorusu bir adalet szlemesinin taraf olabilir mi sorusunun so
rulmas gerekmektedir1131. Toplum halinin ilkel kkenlerine inmeden, demok
ratik hukuk devletinde her bireyin yurttalnn birer ortaklk ilikisi olduunu
gz nnde bulundurarak, devlete mutlak teslimiyet yerine, yurtta ile kamu
otoriteleri arasnda karlkl statlerin belirlendii, insan haklarna dayanan
demokratik bir toplum dzeninin oluturulmasna varmak olas mdr? Bu
noktada hukuk devletinin salad yargsal gvencenin ieriinden hareket
le gelien, uluslararas mahkemeler uygulamasnda anlamn bulan ve ulusal
mahkemeleri de etkileyip ynlendiren, temel hak ve zgrlklerin tartld
ve toplumsal birlikteliin hukuk kalplarna dkld, kristalize edilmi yarg
uygulamalar bulunmaktadr. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin yarg ka
rarlaryla kurduu ve somutlatrd "Demokratik Toplum Dzeninin Gerek
leri" kavram, yargn hukuk devletlerindeki ilevini nesnelletirerek bir ikti
dar alglamasyla karlamaktadr. Burada bir z deer ifade edilmektedir:
Uluslarn aralarnda yaptklar szlemeyle yurttalarn bir arada, dayanma
iinde, barl usullerle yaamasn salamak. Mahkeme bu somut veriyi e
itli hukuk ilkeleri ve hukuk devleti kaytlar kullanarak gerekletirmektedir.
eitli biimlerde varlk kazanan aznlk haklarnn meruluu ile oun
luk haklaryla aznlk haklarnn elimeksizin bir kamu dzeninde birlikte var
12) "Partiler demokrasi iin kanlmazdr, ama toplumsal beklerin okluunun, halkla zdeletirilmi
ve dolaysyla bireysel istenler zerinde snrsz bir yetki kurma hakk kazanm devleti reddetmesi
ok daha nemlidir." Kelsenden aktaran Touraine, a.g.e., s.62.
13) Gtilriz zkk, nsan Haklan Bakmndan Adalet Teorileri: John Rawls, HFSA, I.B.Y., 4. kitap, Haz.
Hayrettin kesiz, stanbul, ubat 2002, s.35; Touraine, a.g.e., s.62; Kutlu, a.g.m., s.52.