Professional Documents
Culture Documents
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
GR
Devlet ve onun snrlarna ilikin tartmalar gerek iktisat ve siyaset gerekse
dier sosyal disiplinler iinde yzyllardr yaplagelmiler arasnda belki de en nemli
sorunsallarn banda gelmektedir. Bu tartmalar ve gelien koullar sonucu devlete
deiik dnemlerde farkl nitelikler yklenmi ve bylelikle dnemler aras
deiegelen bir ok devlet modeli ve uygulamalar ile kar karya kalnmtr
Bu alma, temel anlamda bu devlet modellerini incelemekten te daha spesifik
bir erevede klasik liberal devlet anlayn yine onun yirminci yzylda ki en
nemli
temsilcilerinden
F.A. Hayekin (1899-1992) yaklam ile sunmay
hedeflemektedir. Bu yaplrken Hayekin dnce sistematii ana temay oluturken,
onun dncelerini etkileyen dier klasik liberal filozoflarn grlerine de deinilecektir.
Bu anlamda almann ilk blmnde daha genel bir deerlendirme yaplarak
klasik liberal devlet anlayna deinilecek, ikinci blmde ise yine bu ereve dahilinde
daha geni olarak Hayekin devlet ve onun kamusal boyutlarna ilikin grlerine yer
verilecektir. nc blmde, zellikle 1930larn ortasndan itibaren bilhassa J.M.
Keynesin katklar ile ykselie geen ve 1950 sonras en parlak dnemlerini yaayan
sosyal adalet ve politikalarna ilikin Hayeki bir eletiri sunulacak ve drdnc
blmde de buna ilaveten bu trden politikalarn nn kesmek amal, dnrn yeni
bir demokrasi modeli olan demari kavram ve bunun nitelikleri zerinde durulacaktr.
Sonrasnda ise genel hatlar ile sonulandrc bir dnceye ulalmaya allacaktr.
1. LBERAL DEVLET ANLAYII VE KANUN HAKMYET LKES
ktisadi dnce sistemleri arasndaki fark belirleyen en temel faktrlerden
biri, devletin ekonomik hayat zerindeki etkinliine verilen rol olmutur. Genel
anlamda devletin ekonomik hayattan (neredeyse) tamamen ekilmesi ve ekonomik
olarak
hayat doal ileyiine brakmas ynndeki yaklamlar liberalizm
adlandrlmakta, devletin ekonomik hayatta da eitli derecelerde rol almasn
savunan dncelerse, liberalizm kart cepheyi oluturmaktadr (Akdi, 1994).
Grev ve fonksiyonlar ynnden be ayr devlet modelinden sz edilebilmektedir
(Aktan, 1994:22; Ayka, 2002).
i. Minimal Devlet
ii. Snrl ve Sorumlu Devlet
iii. Mdahaleci Sosyal Devlet (Karma Ekonomi Devleti)
iv. Ar Mdahaleci Sosyal Devlet v. Sosyalist Devlet
Bu devlet modelleri ierisinde snrl ve sorumlu devletin gerek (klasik)
liberalizmin savunduu devlet anlay olduu sylenebilir (Aktan, 1994:22 ve
Akdi, 1994). Liberal devletin snrl ve sorumlu niteliine hukuk devleti ya da
kanun hakimiyeti kavramlaryla atfta bulunulmaktadr (Yayla, 1992:187). Liberal
teoride, kanun hakimiyeti doktrinini en ayrntl biimde ileyen dnrlerin
2
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
banda Hayek gelmektedir. Hatta Hayekin liberal sosyal teorisinin temelinin kanun
hakimiyeti ilkesi olduunu sylemek abart saylmamaldr. Dnrn kendiliinden
dzen ve buna bal olarak mdahaleci devletin karsnda olmas ile kanun hakimiyeti
arasnda sk bir iliki vardr. Hayeki liberalizmin iki temel ilkesinden biri kanun
hakimiyetidir (Ymer, 1993: 133; Yayla, 1992:188). Kanun hakimiyeti ilkesine
gemeden nce, Hayekin sosyal teorisinin en ilgin ksmlarndan biri olan
kendiliinden dzen fikrini irdelemek gerekmektedir. nk bu dnce sistematii
onun piyasa ve devlet (mdahalecilii) zerine gelitirdii teorilerde kilit neme sahip
olmutur. Dnr bu alanda Mandeville, Hume, Adam Smith ve Adam Ferguson gibi
sko politik iktisatlarnn pheci anti- rasyonalist geleneini canlandrarak, sosyal
evrim ve toplumsal deiimi anlamak iin anti-rasyonalist kavramlarn neminde srar
etmitir. Bu gelenek toplumsal dzenin nasl olutuunu, nasl korunduunu
anlamak iin belirli bir metot nermektedir. Onlara gre dzen tek tek bireylerin
etkileimleri sonucu kendiliinden (spontane) olarak oluur. Dil, hukuk, piyasa, hatta
devlet gibi nemli ilevlere haiz kurumlar bylelikle gelimitir. Onlar birisi
tarafndan tasarlanm olmayp, planlanmam ve ngrlmemi biimde ortaya
karlar. Bir kere teesss edince, toplumsal etkileimleri koordine ederler ve baka
bir ok kurumun gelimesine imkan verirler (Gamble, 1997).
Bu trden dzenlere verilecek en iyi rnek piyasa ekonomisidir (Yayla,
1993a:134). Hayekin bu stn ve mkemmel olarak ifade ettii piyasann kendiliinden
dzenleyici mekanizmalarna (Butler, 1996:52) mdahale, onun dokusunu bozup
olumsuz sonulara yol aacaktr. Bu nedenle her trl mdahaleden kanlmal, onun
yerine kurall bir ereve salanmaldr. Bu anlamda kanun hakimiyeti ilkesi, kamu
otoritesinin, piyasann iyi ileyebilmesi iin gerekli ortam ve artlar hazr tutarken,
ayn zamanda kendisinin bir deimez kanun ve kurala bal kalmasn salar. Bu
anlamda devlet bir hukuk devletidir ve kanun hakimiyetini esas almaktadr. Hayeke
gre kanun hakimiyeti doktrininin hedefi, vatandalarn kanunlarn kendilerini
nasl etkileyeceini bilmelerini salamasdr (Akdi, 1994). Bylece ekonomik
birimler, devletin alaca karar ve uygulamalar ngrebilirler. Bu, kanun
hakimiyeti teorisinin znde ngrlebilirlilik ilkesi olduunu gstermektedir
(Butler, 1996:91). Bu ilkenin etkinlii iin, kanunlarn u drt zellie sahip olmas
gerekmektedir (Yayla, 1992:188);
i. Kanunlar tamamyla genel olmaldr, hibir bireye veya gruba olumlu
veya olumsuz muamele yapmaya ynelmemelidir.
ii. nsanlara eit olarak uygulanmaldrlar. iii. Gemii kapsar olmamaldrlar.
iv. Btn kanunlar, hkmet dahil herkesi balamaldr
Kanun hakimiyeti ilkesi ile piyasadaki oyunun kurallarn belirleyen ve oyuna
mdahale etmeyip, oyunun kurallarnn uygulanmasna nezaret eden devlete (Akdi,
1994) Hayek tarafndan ayrca, bahsedilmesi ou liberteryenin cann skabilecek, baz
meru grevler yklenmitir (Gamble, 1997). Peki Hayek tarafndan devlete ithaf edilen
grevler nelerdir?
3
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
2.2. Gvenlik
Hayek, minimal devlet savunucularnn dahi, hkmetin icra etmek zorunda
olduunu kabul ettikleri, d dmanlara kar savunma grevi hususunda ayrntya
girmenin dahi yersiz olduunu belirterek tartmasz bu grevi devletin yerine getirmesi
gerektiini ifade etmektedir (Hayek, 1997:83).
Ayrca yabanc dmanlardan gelen tehlike, toplumun btn yeleri iin, cebri
yetki sahibi bir tekilat tarafndan uralacak tek tehlike de deildir. Frtna, sel, deprem,
bulac hastalk ve benzeri doal felaketlerin etkileriyle de ancak bu trden bir
tekilat uraabilir ve bu trden durumlarn nne gemek veya are bulmak iin
alaca tedbirleri ok az kii sorgulayabilir (Hayek, 1997:83). Bu arada Hayeke gre,
yakn gemie kadar hkmet faaliyetlerinin ihtiya olarak kabul edilmedii, ancak
mahalli cemaat balarnn zayflamas ve hareketli bir toplumun gelimesi sonucu, giderek
artan saydaki insan gruplarnn bir bant kopukluu nedeniyle destek grememeleri
sonucu, baka yaygn bir risk snf daha olumutur. Hastalar, yallar, fiziki ve zihni
zrller, dullar, yetimler bu risk snfna dahil bireylerdir. Bu trden risk snfna
dahil, toplumda yaamn tek bana srdremeyecek olan ve herhangi bir destei
olmayan bireylere, devlet tarafndan taban gelir uygulamas, ileri toplumlar iin
gereklidir. Hayek bu durumu yle zetler (1997:84);
Byk sayda insan, kk grupta yeliin verdii nispi gvensizlii terk
etmeye tevik etmeyi amalayan bir sistemde, ilk bata onun avantajlarndan
yaralananlar kendi kabahatleri olmakszn geimlerini kazanma yetenekleri ortadan
kalktnda (ve) kendilerini yardmsz bulduklarnda, byk honutsuzluk ve iddetli
tepkilere yol aard.
Ancak bu snrl gvenlik sisteminin hassasiyetle ele alnmas olduka nemlidir.
Bu durum kesinlikle geni kitleleri ilgilendiren
sosyal adalet talepleriyle
kartrlmamaldr. Dnrn sosyal adalet ile ilgili dncelerine ileride detayl
olarak deinilecektir. Burada bahsedilen uygulama bir istisna nitelii tamaktadr.
Hayek bu istisnann, evrensel olan liberal ilkelere zarar vermeyecei inancndadr
(1997:86);1
Burada imdiki dnyann mevcut gereklerinin kanlmaz kld liberal politika
ilkelerinin evrensel uygulamasnn bir snrlamas ile karlatmz gerei ile
yzlemeliyiz. Bu snrlamalar srf zellikle msamaha gibi liberal ilkelerin yalnzca
liberal ilkelere itaat edenlere tutarl biimde uygulanabileceini ima ettii iin
argmanda ldrc gedikler amaz. Ayn durum baz ahlaki ilkeler iinde geerlidir.
Dolaysyla genel kurallarn byle gerekli istisnalar, hkmetin srarl biimde liberal
ilkeleri izlemesinin mmkn olduu alan iindeki benzer istisnalara hibir zaman
meruiyet salamaz.
1
Ayrca btn ileri Avrupa lkelerinde laissez faire diye adlandrlan dnemde dahi fakirlerin geimini salamak iin
baz tedbirlerin alnd bilinmektedir (Bkz. Hayek, 1997:280).
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
2.3. Eitim
Hayeke gre belli bir seviyeye kadar zorunlu eitim hizmetlerinin devlete
karlanmasna ilikin en nemli argman, ocuklarn henz sorumlu bireyler olmadklar
ve neye ihtiya duyduklarn bilemeyecekleridir. Bu sebeple bilginin elde edilmesinde
tahsis edebilecekleri kaynaklar kontrol edemeyeceklerdir. Ebeveynler ise, bu beeri
sermayenin getirisini, maddi sermaye ile karlatramayarak, ocuklarn eitimi iin
yatrm yapmaya her zaman hazrlkl olmayacaklardr. (Hayek, 1997:93) Ayrca
demokratik kurumlarn, cahil bir toplumla ilemesi ihtimalinin olmamas ayr bir
problemdir Bu sebeple, ileri meslek eitimlerinden ziyade genel eitimin hkmetlerce
finanse edilmesinin bir gerekesi vardr ama eitimin hkmete yrtlmesi veya
onun tekelinde olmas lehinde bir gereke de yoktur (Butler, 1996:152). Bu anlamda
Hayek, Friedman tarafndan zikredilen ebeveynlere ocuklarn kendi setikleri
okullarda eitmede kupon verme nerisini benimsemitir. Bylece devlet ek masraflar
dnda, ocuun eitimini karlayacak ancak bylece bir devlet tekeli olumayacaktr.
Yksek eitim veya zel mesleki eitimde ise, R.C. Cornuellenin ortaya att
Birleik
renci
Yardm Fonu kullanlabilir. Bylece renci ald bursla
eitimini srdrecek ve eitiminin sonunda elde edecei gelir ile ald bursu deyecektir
(Hayek, 1997:93-94).
2.4. Hizmetlerdeki Hkmet Tekeli
Hayek, devletlerin uzunca bir sredir iki nemli hizmet alannda tekel (veya
imtiyaz) iddias iinde olduklarn belirtmitir. Ne var ki bu tekeller ne kamunun
yararna getirilmi ne de yararna sonulanmtr. Bunlar para basma ve posta
hizmetlerini salamadaki tekel haklardr. Bunlar halka daha iyi hizmet iin deil,
sadece hkmetin yetkilerini takviye iin tesis edilmilerdir. Sonuta halka daha kt
hizmet edilmekle kalnmam, para basma rneinde olduu gibi insanlarn geimlerini
salamaya ynelik olaan gayretlerinde (enflasyon gibi) tehlike ve risklere maruz
brakmlardr (Hayek, 1997:87).
Dnre gre posta hizmetlerini ilk sunan hkmetler deildir. Ancak
zellikle vatandalarn birbirleriyle olan haberlemelerini kontrol altna almak amacyla
devlet tekeline sokulmulardr. Hkmetlerin bu ie girmesi, insanlarn ald hizmetin
kalitesini artrmam hatta azaltmtr. Ayrca hkmetlerin bu alanda tek ve en byk
iveren olmas, sendikalarn onlara antaj yaparak, kamu hayatn felce uratabilecek
gce kavumalarn salamtr. Bunlarnda tesinde hkmetlerin bu alanda olmas
byk bir kaynak savurganlna yol amaktadr (Hayek, 1997:87; Yayla, 1993a:161).
Hayekin posta tekelinden ziyade, hizmetler konusundaki asl tedirginlii
hkmetlerin ellerinde bulundurduklar para basma tekelleridir. Para emisyonu
normal olarak, mnhasran
hkmete yaplmas gereken bir faaliyet olarak
dnlmesine ramen, bu her zaman byle olmamtr ve byle olmas da gerekmez.
phesiz bir zamanlar, hkmetler (altn para sisteminde) paralarn arl ya da safln
8
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
garanti etmede yararl bir rol oynamlardr. Ancak hkmetlerin zerinde tekel gcne
sahip olduklar parann hacmini geniletebildikleri modern dnyada artk bu byle
deildir. Gerekten para hacmini geniletme arzusu dayanlmaz gl bir arzudur;
nk bu yolla geici iktisadi canlanmalar salanabilmektedir (Butler, 1996:147).
Ayrca hkmetlerin refah devletine ulama abalarnda bir tevik unsuru oluturur
(Akdi, 1994). Keza para basarak fiyatlarn ykseltilmesi hkmetler iin bir dier
avantaj daha tekil eder nk reel borlarda bir azalma meydana gelecektir.
Hkmete avantajlar kullanlan tekeller, aksine bireyler zerinde ciddi tahribat
yaratmaktadr. Hayek bu tahribatn ortadan kaldrlabilmesinin bir yolu olarak devletin
para basma tekelinin krlmas ve serbest bankaclk sistemine geilerek zel
sektrlere de para basma yetkisinin verilmesini nerir (Akdi, 1994). Bylece
insanlara eitli alternatifler arasndan en gvenilir ve istikrarl olan paray seme
imkan tannm olacaktr (Butler, 1996:147). Dnr bu anlamda hkmetlerin
parann deerini herhangi bir tehdide kar korumakla grevli olduu fikrini de anlamsz
bulmaktadr (Hayek, 1997:88); Bir lkede kullanlan paray, devletin kendisinden
gelen (kalpazanlk hari) bir tehdide kar korumak iin hkmete ihtiya duyulduu
elbette ki samalktr. Para esasnda devlete kar korunmaldr.
Hayekin 1975 ylnda Lozanda yaplan kinci Altn ve Para Konferansnda
bir aka olarak ortaya att para basma tekelinin devletten alnarak zel sektre
verilmesi dncesi zamanla, devletin enflasyon dourucu para politikalarna kar bir
are olarak kabul edilmitir (Akdi, 1994). Farkl para birimlerinin piyasada tedavl
ettii ve fertlerin konvertibl paralar arasnda kuvvetli paray zayfna tercih ettikleri,
ayrca batda farkl kurulular tarafndan karlan seyahat eklerinin para gibi
kullanld gz nne alndnda, bu dncenin hi de hayal olmad ifade
edilebilmektedir (Yayla, 1993a:161-162; Akdi, 1994).
2.5. Emeklilik ve Salk Hizmetleri
Dnre gre, emeklilik veya sigorta sistemiyle sunulan herhangi bir demenin
hkmet tekelinde olmas, hatta hkmete salanmas iin hibir neden yoktur.
Balangcndan beri sosyal sigortann devlet kontroll bir rgt vastasyla yrtlen
zorunlu bir hizmet olduu dnlmtr. Herkesin ayn organizasyonca korunmasnn
maliyetinin daha ucuz olaca eklindeki gr, hizmetlerin arzndaki rekabetin
douraca potansiyel faydalar gz ard etmi ve hkmete iletilen emeklilik
programlarnn ynetim maliyetlerini artrmtr. Ayrca ou sosyal politikalar gibi
emeklilik sistemi de, gerek sigorta ideallerini gerekletirmekten daha ok, gelirin
yeniden datmn amalayan bir oy kapma vastas haline gelmitir (Butler, 1996:150).
Buna karn insanlarn yallk dnemi, aile reisinin kayb veya sakatln
lzumlu kld ihtiyalara kar korunmay salamakta kararlysak, o zaman uygun
tedbirler alnmaldr (Hayek, 1960:124-131; Butler, 1996:150-151). rnein, motorlu
ara sahipleri iin mecburi sigortay, ara sahiplerinin menfaati iin deil, fakat onlar
9
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
Negatif adalet anlayn savunan klasik liberal yazarlara gre, adalet ancak
ve ancak bireylerin eylemleri ile deerlendirilebilir. Adil olmak ya da olmamak
bireyler arasndaki ilikilerle ilgilidir ve bu anlamda piyasa ekonomisinin ileyii iinde
gelir dalmnn ya da baz sosyal iliki kalplarnn adil olup olmamasndan sz
etmek zordur (Yayla, 1993b:61). Onlara gre adil bir sistem, herkesin ayn derecede
zgr olduu ve ayn ngrlebilir kurallara tabi olduu sistemdir.
Hayekin adalet anlay da bahsedilen klasik liberal kural adaletidir. Ona gre
bireysel eylemlere uygulanabilecek bir terim olan adalet somut sonular ile deil,
eylemlere rehberlik eden kurallarla balantldr. Bir eylemin adil mi gayri adil mi
olduu, o eylemin eylemde yer alan taraflara salad somut sonularla deil, eylemin
belirli kurallara uyarak yaplp yaplmadna baklarak belirlenir. Hayekin bu
kurallar verdii ad, adil davran kurallardr. Adil davran kurallar soyut ve geneldir,
zel kiilere kar bandan olumlu ya da olumsuz bir tavr yoktur. Adil davran
kurallar, balca Humeden bugne varan izgisiyle; bireysel mlkiyete sayg,
mlkiyetin rza ile transferi, szlemelere uyulmas, hile ve zora bavurulmamas gibi
negatif kurallardr. Bu kurallara riayet eden eylemler, kim iin nasl sonu vermi olursa
olsun, adildirler (Erdoan, 1993:273-274). Hayekin bir pozitif adalet anlay olan
sosyal adalet kavram ve politikalarna getirmi olduu eletiriler, kendi adalet
dncesinin daha iyi anlalmasna yol aaca gibi, pozitif adalet teorilerinin
kmazn da gstermektedir.
3.2. Sosyal Adalet Serab
Deinildii gibi, klasik liberal izginin negatif adalet dncesini benimseyen
Hayek, pozitif adalet ve refah devleti anlaynn da, 20. yzyldaki belki de en nemli
eletiricilerinden birisi olmutur. O, birok kitap ve makalesinde refah devleti
dncesine ynelik (entelektel) sert eletiriler getirmi ve bu durum 1976 ylnda
yaynlad ciltlik Law, Legislation and Liberty adl kitabnn ikincisi olan The
Mirage of Social Justicede zirveye kmtr. Dnr daha almann giriinde
(nsznde) sosyal adalet kavram iin u arpc szleri sarf etmekteydi (Hayek,
1995:16);
Bu kavram eletirmeye dnk daha nceki abalarmda her zaman
bolua vurduumu hissetmiimdir. Bunun sonunda, byle durumlarda ilk defa
yaplmas gerekene ynelerek sosyal adalet idealini destekleyen, elimden geldiince
iyi bir muhakeme tarzn kurmaya kalktm. Ve ancak o zaman, imparatorun
plak olduunu, yani sosyal adaletin tamamyla ii bo ve anlamsz olduunu anladm.
Hans Christian Andersonn hikayesindeki ocuk gibi: Hibir ey gremiyordum,
nk grlecek
hibir
ey
yoktu
(...) Bu
durumda
sosyal
adaleti
gerekletirme giriimlerinin ilerlilii olamayacan gstermekle yetinemezdim. Bu
kavramn hibir anlama gelmediini ve onu kullanmann ya dncesizlik ya da
sahtekarlk olduunu izah etmek zorundaydm.
11
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
14
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
Bir insann hemcinsleri iin deeri yerine, toplum iin deerinden sz etmek ekici
olmakla beraber, olduka yanltc sonular vardr. rnein, bir Beethoven sanatnn, bir
Leonardo resminin veya bir Shakspeare oyununun icrasnn bile toplum iin deil, fakat
yalnzca onlar bilen ve takdir edenler iin bir deeri vardr. Bir boksrn veya romantik
arkcnn toplum iin bir viyola virtznden veya bale danssndan (birinciler
milyonlara hizmet verirken, ikinciler ok daha kk bir gruba hizmet vermekte)
daha deerli olduunu ileri srmek ya da durumun tam tersini ifade etmek Hayeke
gre olduka anlamszdr. Burada nemli olan nokta hakiki deerlerin farkl olmas deil
fakat farkl kii gruplarnca farkl hizmetlere atfedilen deerlerin karlatrlamaz
olmasdr (Hayek, 1995:100-111).
Ayrca buradaki asl mesele; ou durumda, bir kiinin faaliyetlerinin
bakalar iin sahip olduu deer hakknda kitlelerin hibir fikrinin olmamas ve
devletin yetkisini kullanma tarzn belirleyecek olann, zorunlu olarak onun nyargs
olmas demek de deildir. Asl mesele, hibir kimsenin, piyasann ona
sylediinden baka bir ey bilememesidir. Aslnda ou defa, insanlarn belirli
etkinliklere kar gsterdii abaya karlk piyasann onlara verdii deer yeterli
olmayabilir ancak bu durum bir adaletsizlik olarak alglanamaz. Hayek farkl abalar
gerektiren ilerdeki nispi gelirler arasndaki byle bir farkn sosyal adalet politikalar
ile giderilmesinin hibir ie yaramayacan u cmleleri ile zetlemektedir (Hayek,
1995:112-113);
Bir hizmeti ile bir kasabn, bir kmr madencisi ile bir yksek mahkeme
hakiminin, bir dalg ile bir lam temizleyicisinin, yeni bir endstrinin kurucusu ile bir
jokeyin, bir vergi mfettii ile hayat kurtaran bir ilac bulann, bir jet pilotu ile bir
matematik profesrnn nispi cretlerinin ne olmas gerektiini sorduumuz
zaman, sosyal adalete bavurmak bize en kk bir yardm bile salamaz.
Bu anlamda, zgr bir piyasa dzeninde toplum iin deer kavram
anlamsz ise, insanlarn, hizmetlerinin toplum iin deerine ilikin dnceye gre
uygun olarak dllendirilmeleri gerektii dncesinde srarc olanlar, bu dlleri
bireylere datacak ve onlara grevler verecek olan otoritenin varln pein olarak kabul
edecektir. Baka bir ifade ile sosyal adalet gerekleecekse, bireylerden ngrlebilir
genel kurallarn dnda, yalnzca kendilerine ynelik zel emirlere de uymalarnn
istenmesi gerekir, bu da aka organizasyona dayal bir otorite gerektirir. (Hayek,
1995:121) Yani sosyal adalet mefhumuna ne kadar ok yaklalmak istenirse zgrlkten
o kadar uzaklamak zorunda kalnacaktr (Yayla, 1993a:191).
Hayek bu anlamda, sosyal sonulara dayanan moral ilkenin kabulnn mevcut
uygarln temellerinin oturduu, ilevlerine nadiren itirak edebildiimiz kurallarn ince
ahlaki deerler manzumesini zayflatacana inanmaktadr. Ona gre, sosyal adalet
ama haline gelince, zgrle ait tutum ve davranlarn ortadan kalkmaya baladn
gsteren bir ok rnek mevcuttur (Butler, 1996:116).
15
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
Bu sebepten dolay sosyal adaletin dier bir ismi de kayrc adalettir. Sosyal adalet, onu gerekletirmesi talep
edilen devletin, onun adna ve uruna baz kesimleri kayrmasdr. Bu kayrma toplumun tamamn deil de, bir
ksmn kapsayacandan ksmi ve ayrc bir kayrma olacaktr. Eer devlet herkesi ayn derecede kayryor
olsayd zaten sorun olmazd. Ancak bunun mmkn olabilmesi iin potansiyel bolluk teorisinin
gereklemesi gerekir. Bylece ktlk sorunu ortadan kalkar ve Humenin dedii gibi insanlar adalet denilen
kavramn varlndan bile haberdar olmazlard (Bkz. Yayla, 1993a:221).
16
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
Bu anlamda doal hukuku reddeden Hayek, adeta evrimci bir doal hukuk (kanun) mefhumunu oluturduu
grlmektedir (Bkz. Yayla, 1993b:232).
4
Aynlamas ifadesi ile, kanun koyma yetkisi ile hkmete ait emirleri karma yetkisinin ayn meclise
verilmesi kastedilmektedir.
18
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
Genel kurallarla snrlanmam, her eye kadir, hkmdar bir parlamento demek
keyfi bir hkmete iaret edecektir ve hkmet, tedbirlerini destekleyen oylarnn
saysn artrd srece her ey mubahtr. Ancak snrsz yetkilere sahip demokratik
hkmetlerin giderek zayflama eimine girmesi, onun ounluun desteini elde
etmek iin farkl kar gruplarnn hizmetine girmeye mecbur brakacaktr. Hayek
bu durumu gerekten de tarih boyunca hkmetler, bugnn hkmetleri kadar saysz
zel menfaat gruplarnn belirli arzularn tatmin etme mecburiyeti altnda olmamt
(Hayek, 1997:149) diyerek zetler.
Bu nedenle, aktr ki ounluk hkmetini byle yceltilmeye deer bir
kurum yapan unsurlarn ou, gerek adalet ilkeleri pahasna, ounluk hkmeti
messesesinin bireylerin zel alanlar gibi msait olmayan alanlara geniletmesine yol
aar. Bu anlamda, seilmi meclislerin halk otoritesine dayanmalar sebebiyle uygun
grdkleri her tedbiri almalarnda zgr olmalar inanc yanltr (Butler, 1996:163).
Hayek bu durumu ve zmn yle ifade eder (Hayek, 1997:153);
yle grnyor ki hr bir anayasa artk bireyin hrriyeti anlamna deil, fakat
parlamentodaki ounluun cannn istedii kadar keyfi ekilde hareket etme serbestisi
anlamna gelmektedir. Ya zgr bir halka sahip olabiliriz ya da zgr bir parlamentoya
sahip olabiliriz. Kii zgrl, btn otoritenin halk oyunun onaylad uzun vadeli
ilkelerle kstlanmasn gerektirir.
Hayeke gre snrsz demokrasinin bu sonular gstermesinin belli
bir zaman aldn sylemektedir. Bir sre liberal anayasaclk (kuvvetler ayrl ilkesi)
hkmetlerin gc zerinde bir kstlama getirerek etkili olmutur. Btn keyfi iktidar
uygulamalarn nlemek zere tedricen tahsis edilen temel ilke kuvvetler ayrl, hukuk
devleti ve hukukun stnlne sebep oldu. Btn bunlar, hangi artlar altnda bireyin
zorlamaya tabi tutulmasnn kabul edilebilir olduunu tanmlamaya ve hkmetleri
snrlamaya hizmet etmitir (Hayek, 1997:149).
Ancak demokratik denetimin, iktidarn keyfi kullanmna kar herhangi bir
tedbiri gereksiz kldna olan inan arttnda, btn bu bahsedilen liberal ilkeler bir
kenara itilmitir. Bu anlamda salt anayasaclk olarak gler ayrl ilkesinin, iktidar
adalet ilkesi iinde tutmaya yetmedii ya da etken olmad grlmtr. Mesele gleri
ayrmak deil, onlar kontrol altna almaktr (Butler, 1996:164). Bu anlamda Hayek,
gerek demokrasinin snrl demokrasi olduunu srarla vurgulam ve gerekirse gerek
anlamn tamamen yitirmi olan demokrasi kelimesinin snrl demokrasiyi anlatmak zere
demari kelimesi ile ikame edilebileceini ifade etmitir. Demari sistemi; halkn
kaba gce sahip saylmad fakat John Lockeun szleriyle gnbirlik kararnamelerle
deil, ilan edilip halkn bilgisine sunulmu ve devaml olmak zere konulmu yasalarla
ynetmek iiyle snrl bir hkmet sistemidir (Aktan, 1997:11).
19
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
snrl ve sorumlu devlet anlayn savunmu, bununla birlikte her halkarda liberallere
atfedilen minimal devlet anlaynn ise karsnda olmutur. O belli boyutlarda devletin
ekonomik hayat iinde bulunmasna kar kmam buna karn mmkn olduunca
ilerin piyasaya braklmasnda srar etmitir. Ona gre problem olan devletin
ekonomik hayattaki rolnden te, devletin asl grevinin piyasada ki oyunun kurallarn
belirlenmesi ve sonrasnda ise izlenmesi grevinin
altnn izilerek
belirginletirilmesidir.
Ancak Hayeki asl endielendiren konu, devletin zellikle sosyal adaleti
salama adna piyasaya mdahale etmesine ilikin dnce ve uygulanalar olmutur.
O bu trden politikalarn aslnda ok anlamsz ve kiiler arasndaki liyakati bozucu
olduunu ve devletin tamamen keyfi ve eitsiz bir biimde hareket ederek toplumdaki
belli kar gruplarnn adna hizmet etmesi sonucunu douracana kanaat getirmitir.
Bylece kiisel zgrlklerin zedelenecei varsaymnda olmutur. Bu adan o,
sadece sosyal politikalara ekonomik dejenerasyon kaygs ile yaklamam ayn
zamanda ciddi bir sosyal felsefe ile reddiye sunmutur.
Hatta bu politikalardan o kadar sknt iindedir ki, bu politikalarn
uygulanmasnda devletin elini zayflatmak amac ile demokrasi kavramn bile irdemi
onu gelitirerek daha yeni anlamlar yklemi ve demari adn vermitir. Demari
ile o, yasama ile yrtme merciini birbirinden tamamen ayrarak, yrtme merciini
tamamen yasama meclisinin ald kararlar erevesinde snrlandrmay dnm,
bylelikle hkmet edici kurumlarn keyfi davranlarn nlemeyi amalamtr.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1. Akdi, Muhammet; 1994, Liberal Ekonomi Dncesinin ada Yorumlar
ve Hayekin Ekonomik Yaklamlar, http://makdis.pamukkale.edu.tr, 01.04.2003.
2. Aktan, Cokun Can; 1994, Liberal Demokrasi ve Piyasa Ekonomisi, Banka
ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, S.3, Mart: 5-28.
3. Aktan, Cokun Can; 1997, Anayasal ktisat ve Ekonomik Anayasa, stanbul: z
Yaynclk.
4. Ayka, Burhan; 2002, 21. Yzylda Kamu Ynetiminde Yeni Eilimler,
5. www.dergi.iibf.gazi.edu.tr/pdf/4202.pdf, 15.09.2003.
6.
Babu, Aydn; 1999, Liberal Siyaset ve Sosyal Devlet, Yeni Trkiye
Dergisi: Liberalizm zel Says, Y.5, S.25, Ocak-ubat: 264-272.
7.
Butler, Eamonn; 1996, Hayek: amz ktisat ve Siyaset Felsefesine
Katk, (ev: Yusuf Ziya elikkaya), Ankara: Liberal Dnce Topluluu Yaynlar.
21
AKADEMKBAKI
UluslararasHakemliSosyalBilimlerEDergisi
ISSN:1694528X
Say:14
Nisan2008
ktisatveGiriimcilikniversitesiTrkDnyasKrgzTrkSosyalBilimlerEnstitsCelalabatKIRGIZSTAN
22