Vol:3, No:5, 35-59, June, 2014

John Rawlsun Uluslararas Adalet ve Toplum Kurgusu ile

Uluslararas nsan Haklar Fikri: Uluslararas likiler Asndan
Halklarn Yasas
Hseyin zbay*
zet
Adalet, eitlik ve szleme kavramlar, Eski Yunandan gnmze pek ok farkl
bak asndan ele alnm bir olgudur. Platondan itibaren felsefeciler ve siyasi
dnrler farkl adalet ve toplum anlaylar gelitirmilerdir. 20 yy.da ise John
Rawlsun ilk olarak bir adalet teorisi adl eserinde ele ald adalet kavramnn,
Halklarn Yasas adl eserinde uluslararas alana uyarlamas grlmektedir.
Bu eserde Rawls, uluslararas ilikileri ekillendiren evrensel kurallar ve soyut
normlar zerine kurulu bir kresel adalet ve toplum kavramndan sz
etmektedir. Bu makalenin amac, kresel adalet ve toplum olgusunun uluslararas
ilikiler alannda uygulanabilirliinin sorgulanmasdr. Bu balamda, bu almada
John Rawlsun Halklarn Yasas adl eserinde gelitirdii uluslararas adalet,
uluslararas toplum ve uluslararas insan haklar iddialarnn uluslararas
dzeyde olabilirlii tartlmtr. almada literatr taramas yaplarak bu
olgularn kurgusu incelenmi, dier yazar ve olgularla karlatrlarak kavramsal
boyutta analizi de yaplmtr. Ayrca insan haklar fikrinin gnmz fikirleri ile
kyaslamas yaplmtr. Sonu olarak, halklarn katlm srecindeki eksikliin yan
sra datm adaletinin salanamad da grlmektedir. Rawlsun hem zgr
iradeyi, demokrasiyi, eitlii ve hakkaniyeti savunurken hem de eitsizlie imkn
tanmas ve dier devletleri ho grmesi uluslararas adalet ve toplum kurgusunun
gerekletirilmesini engelledii ortaya konulmutur.
Anahtar Kelimeler: Kresel Adalet, Halklarn Yasas, Eitlik, nsan Haklar

International Justice and Society Construct of John Rawls and

His Idea of International Human Rights: The Law of Peoples
From the Point of International Relations
Abstract
The terms justice, equality and contract have been discussed from many
perspectives from the Ancient Greece to the present. From Platon onwards,
the philosophers and political philosophers have developed different justice
* retim Grevlisi, Bartn niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Siyaset Bilimi ve Kamu
Ynetimi Blm, e-posta: ozbayhuseyin@gmail.com

Volume:1 Number:5
June 2014

Hseyin zbay

and contract approaches. In the 20th century, the concept of justice which
John Rawls first examined in the Theory of Justice has been adapted to the
international field in the Law of Peoples. In this work, Rawls addresses global
justice and society which is based on global rules and abstract norms shaping
international relations. This paper aims to assess that how global justice and
society construct could be applied to the international field and in this respect,
the applicability at the international level and likelihood of Rawlss international
justice, international society and international human rights assertions that
he introduced in the Law of Peoples have been discussed. In this paper, the
construct of these Rawlsian phenomenons have been examined by making a
literature review as well as making a comparison with the other authors and facts.
In addition to this, a conceptual analysis has also been made in a comparative
method. As a result, it is seen that the distributive justice can not be achieved as
well as a lack in the participation process. While Rawls claims free will, democracy,
equality and fairness, his recognition of inequality and welcome for the other
states hinder the realization of international justice and society.
Key Words: Global Justice, The Law of Peoples, Equality, Human Rights
1. Giri
20.yyn en nemli siyaset felsefecilerinden biri olan John Rawls, adalet kurgusunu
ilk nce Bir Adalet Teorisi (A Theory of Justice)-1971 isimli eserinde yapm, daha
sonra Siyasal Liberalizm(Political Liberalism)-1993 adl eserinde ise modern
demokratik toplumlarda makul bir adalet anlaynn nasl mmkn olabileceini
ele almtr. Halklarn Yasas (The Law of Peoples)-1999 adl eserinde ise adalet
kavramn uluslararas boyutta incelemekte ve adil bir uluslararas sitemin ve
toplumun nasl kurulabileceini aklamaktadr.
Rawls, toplumun temel kurumlarnn; vatandalarn zgrlne ve
eitliine uygun bir biimde nasl dzenlenebileceinin zm iin abalamtr.
Bu balamda zgrlk ve eitliin nasl uyumlatrlabileceine ilikin bir zm
yolu gstermeye almaktadr. Halklarn Yasas, bir toplumun nasl bir d
politika izlemesi gerektii, dier toplumlarla nasl adil bir iliki kurmas gerektii
konusunda bize bilgi verir. Ayn zamanda uluslararas alanda devletleraras
ilikilerin adil bir ekilde nasl dzenlenebilecei konusu da Rawlsun bu eserinde
yer almaktadr. Rawls, bireyin zgrln n plana kartarak onun haklarn
savunan bir toplumsal yap oluturmay amalamaktadr. Bu adan adalet ve
adil datm ilkeleri, insan haklar ve zgrlklerinin yeniden tartlmasna
yol amtr. Rawls, toplumdaki temel ve ekonomik kurumlar zerinde hangi
dzenlemelerin yaplmas gerektiini ve bu konuda bir gr birlii ve uzlamann
gereini sorgulamaktadr. Ona gre bu sayede adaletin saland bir uluslararas
toplum oluturulmas iin gerekli koullar belirlenecektir.

36

John Rawlsun Uluslararas Adalet ve Toplum Kurgusu ile Uluslararas nsan Haklar Fikri:
Uluslararas likiler Asndan Halklarn Yasas

Halklarn Yasas adl eser, iilerinde liberal demokrat olan yani adalet
ilkelerini benimseyen bir toplumun nasl adil bir d politika belirleyeceini
ve toplumlarn uluslararas ilikilerde kuraca adil dzenin hangi elerden
oluacan vurgular. Rawlsun adalet, demokrasi ve insan haklar yaklamn
uluslararas alana uyarlamas ile tartmalar uluslararas ilikileri de iine almtr.
Rawlsun oluturduu uluslararas toplum modelinde, Halklar Topluluunda
gr ayrlklar ve farkl karlardan kaynaklanan atmalarn nlenebilmesi iin
toplumda olmas gereken adalet ilkelerini sralamaktadr.
oulculuk olgusu, modern demokratik toplumlar en ok zora sokan bir
olgudur. Bu sorunun almas iin John Rawls, Siyasal Liberalizm adl eserinde
eitli zm yollar sunmaktadr ve demokratik bir toplumdaki tm kesimlerce
kabul edilen bir adalet anlaynn varln ileri srmektedir. Bunun iin yurtta
bilinci oluturulmal ve yurtta katlm salanmaldr ve yurtta katlm iin de
o toplumda siyasi zgrlklerin bulunmas gereklidir. Rawls bu dncesini,
uluslararas toplumun (Halklar Topluluu) oluturulmas ve uluslararas adaletin
salanmas asndan Halklarn Yasasnda biraz daha geniletmektedir.
Bu makalenin amac, Rawlsun kresel adalet ve toplum olgusunun uluslararas
ilikiler alannda uygulanabilirliinin sorgulanmasdr. Bu balamda, bu almada
John Rawlsun Halklarn Yasas adl eserinde gelitirdii uluslararas adalet,
uluslararas toplum ve uluslararas insan haklar iddialarnn uluslararas
dzeyde olabilirlii tartlmtr. almada literatr taramas yaplarak bu
olgularn kurgusu incelenmi, dier yazar ve olgularla karlatrlarak kavramsal
boyutta analizi de yaplmtr. Ayrca insan haklar fikrinin gnmz fikirleri ile
kyaslamas yaplmtr. Sonu olarak, Rawlsun kurgusunda halklarn katlm
srecindeki eksikliin yan sra datm adaletinin salanamad grlmektedir.
Rawlsun hem zgr iradeyi, demokrasiyi, eitlii ve hakkaniyeti savunurken; hem
de eitsizlie imkn tanmas ve dier devletleri ho grmesi, uluslararas adalet
ve toplum kurgusunun gerekletirilmesini engelledii ortaya konulmutur.
2. Jahn Rawlsun Uluslararas Adalet Ve Eitlik Anlay
Rawlsun adalet teorisine gre toplumun en temel kurumlar, eit zgrlk ve
frsat eitlii ilkelerine gre dzenlenmelidir. Bu dnceye gre Rawls, herkes
iin eit haklar ve eit zgrlkler salayan bir toplum modeli tasarlamaktadr.
Hem insan zgrl hem de insan eitliine dayal bir adalet anlay ve toplum
kurgusunun nasl olaca hakknda bizi dnmeye zorlar (Arnhart, 2011:355).
Rawlsun adalet teorisi, eitliki olmas nedeniyle sosyal adalet teorisine de
rnek olmutur. Rawls, adil ve istikrarl bir uluslararas toplum idealinde geerli
olacak temel adalet ilkelerini belirleyerek, var olan hak ve zgrlklerin nasl
kullanlmas gerektii konusunda ilkeler nermektedir. Uluslararas adalet
ilkelerinin belirlenmesinde Hobbes, Locke, Rousseau ve Kantn sosyal szleme
teorisinden yararlanmtr. Fakat Rawlsdaki szleme kavram, genel toplum
37

Volume:1 Number:5
June 2014

Hseyin zbay

szlemesi kavramndan daha genel ve soyut (Arnhart, 2011:355) bir kavramdr.

Genel toplumsal szleme dncesinin, Halklar Topluluu (Society of Peoples)
olarak geniletilmesi, Rawlsun ideal ve ideal olmayan diye tanmlad halklardan
oluan ontolojik adan bir st sistemi veya yapy gerektirir (Rawls, 2006: 3). Ayn
ekilde Rawls; balang durumu (original position), toplumsal szleme ve ahlak
asndan Kanttan da etkilenmitir. Rawls tm bu grleri; daha soyut, genel ve
st bir dzeyde incelenmi ve uluslararas alana uyarlamtr. Siyasal Liberalizmin
savunucusu olan Rawls, liberalizmin bireysel zgrle yapt vurguyu,
sosyalizmin toplumsal adalet ve eitlik ilkeleri ile badatrmaya (zbank, 2009:
3) almaktadr.
Rawlsa gre adalet her eyden stndr ve her eyden nde gelir. Bu
balamda uluslararas adaletin salanmas ve uluslararas bir topluluk (Halklar
Topluluu-Society of Peoples) oluturulabilmesi iin bu topluluun kurallarnn
ve kurumlarnn iyi ve etkin bir ekilde dzenlenmesi gereklidir. Halklar topluluu
arasnda iblm ve ibirliinin salanmasnn yan sra; hak, zgrlk ve
devlerin datm gibi konular, adalet ilkeleri erevesinde gerekletirilmelidir.
Oluturulmas dnlen uluslararas toplum modelinde, Halklar Topluluunun
eitli grleri ve farkl doktrinleri olabilir. Bu gr ayrlklar ve farkl karlardan
kaynaklanan atmalarn nlenebilmesi iin Rawls, toplumda belirli adalet
ilkelerinin olmas gerektiine dikkat ekmektedir. Halklar topluluunu oluturan
yurttalar temel zgrlklere ve yetenek ve becerilerini gelitirmeleri asndan
eit frsatlara sahip olmaldr.
Rawls, hakkaniyet olarak adalet (justice as fairness) kavramn ortaya atarak
halklar topluluunu oluturan btn kurumlarn ortaklaa olarak kabul ettii
adalet ilkelerini oluturmak iin abalar. Bu ilke, Halklar Topluluunu oluturmak
iin balang durumunda bir araya gelen halklarn temsilcilerinin adalet
ilkelerini belirlemede ve adaletin oluturulmas srecinde bilgisizlik peesi (veil
of ignorance) sayesinde hakkaniyeti salamalar ile uygulanr. Rawls hakkaniyet
olarak adalet kavramn, iyi dzenlenmi halklar iin bir n art olarak vermektedir
(Yavuz, 2002: 43). Halklarn yasas, belli bir gruba veya zmreye deil; toplumun
tm kesimine hitap eder. Yani uluslararas adalet kavram geneldir, her zaman
geerlidir ve btn toplumlarn bu adalet ilkelerini uygulamas gerekmektedir.
Bu adan uluslararas adalet ilkeleri evrensel bir nitelik tamaktadr. Halklar
Topluluunda, toplumlarn kurallar belirleme srecine katlmnda frsat eitlii
sz konusudur. Dier bir deyile, halklar eit siyasal katlma sahiptir ve eit siyasi
gleri vardr. Bu eitlik, topluluun her yesinin birbirine kar karlkl sayg
gstermesi mesajnn aktarlmasnda nemli bir admdr. Bu balamda Rawls iin,
bireylerin anlama kabiliyeti ve harekete geme kapasiteleri ok nemlidir. Bireyin
bu kapasitesini ve adalet duygusunu gelitirmesi, bireyler arasndaki ideal ahlaki
eitliin bir tamamlaycsdr. Bu nedenle balang durumunda bireyin zsaygs,
btn dier eylemler ve sonular iin bir n koul olmaktadr (Walton, 2014: 8).
38

John Rawlsun Uluslararas Adalet ve Toplum Kurgusu ile Uluslararas nsan Haklar Fikri:
Uluslararas likiler Asndan Halklarn Yasas

Halklarn eitlii kabul etmesi ve dier halklar tanmasna ramen ikinci

dzeyde (uluslararas dzeyde veya halklar topluluu dzeyinde) halklarn
oluturaca uluslararas ibirlii kurulularnda baz eitsizlikler kabul edilmektedir.
Birinci dzeydeki ( yerel dzeyde ya da toplum dzeyinde) balang durumunda
Rawlsun; genelde hakkaniyetli frsat eitlii erevesinde herkesin yararna
olacak ekilde ( Rawls, 2005: 6), zelde ise taraflardan en kt durumdakilerin
yararna olmak kouluyla eitsizlii kabul etmesinin belli amalar vardr. Ayn
ekilde uluslararas rgtlerde ve eitli uluslararas kurulularda halklarn temsili
ve katklar orannda fayda salamas olaandr (Rawls, 2006: 43).
Bir adalet teorisi eserindeki ikinci ilkeye gre toplumsal ve ekonomik
eitsizlikler, toplumda ya en dezavantajl olanlarn en fazla yararna veya grevler
ve pozisyonlar herkese ak olacak ekilde adil frsat eitliine gre dzenlenmelidir
(Rawls, 1999: 266). Fark ilkesi ve frsat eitlii ilkesi olarak bilinen bu ilkelerden
yola karak, Halklar Topluluunda eer bir eitsizlik olacaksa buna btn halklar
kendileri karar verecektir.
Halklarn Yasasndaki sekiz geleneksel ilke, btn halklarn eitliinden
ve eit haklara sahip olmasndan hareket eder ve bilinen uluslararas hukuk
uygulamalarndan alnmtr. Bu anlamda fark ilkesi, Halklarn Yasasndaki nc
madde ile de elimektedir. Dier taraftan bir adalet teorisindeki adalet ilkelerinin
sralamasn yaparken Rawls, temel zgrlklerin ancak veya yine zgrlk
adna kstlanabileceini syler. Buna gre daha az geni bir zgrlk, herkese
paylalan Halklar Topluluu iindeki toplam zgrlk sistemini glendirmelidir.
Bunun yan sra ikinci olarak; eit zgrlkten daha az bir zgrlk, daha az
zgrl olanlarn nazarnda kabul edilmelidir (Rawls, 1999: 266). Adaletin
verimlilie ve refaha ncelii olarak adlandrlan bu ncelik ilkesi, Halklarn
Yasasndaki birinci ilke ile elimektedir. Ayrca, yerel dzeydeki zgrlklerin,
Halklar Topluluundaki zgrlkler adna kstlanmas hi de makul deildir.
Burada eitsizliin Halklar Topluluunda herkesin yararna olmas adaletli
midir? sorusu akla gelmektedir. Bunun yan sra, Halklar Topluluunda daha az
bir zgrlk, dier halklar tarafndan da kabul edilebilir mi? sorusu ile de kar
karya kalmaktayz. Rawlsun gelir ve refahn halklar arasnda eitsiz dalmn,
Halklar Topluluundaki tm halklarn yararna olduu srece kabul etmesi fikri
eletiri konusudur. Bir dier eletiri noktas da Halklar Topluluunda insanlarn
her ne kadar siyasal adan eit olsalar da, fakir yurttalarn siyasal haklarn
kullanacaklar iktisadi aralardan yoksun kalp kalmayaca konusudur (Arnhart,
2011:358).
Rawls, yerel dzeyde (toplum dzeyinde) eitsizliin nasl giderileceini ve
uluslararas dzeyde (halklar topluluu asndan) eitliin salanmas bakmndan
nelerin gerekli olduunu sralamaktadr. ncelikle ona gre, demokratik
toplumlarda eitsizlii azaltmak iin yoksullarn katland aclarn ve zorluklarn
ortadan kaldrlmas gerekir. nemli olan zengin ile fakir arasndaki fark deil, bu
39

Volume:1 Number:5
June 2014

Hseyin zbay

farktan kaynaklanan sonularn ne olduu ve nelere yol atdr. Rawlsa gre

toplumda zenginlik ve refah fark olmasna ramen bu fark, en az avantaja sahip
olann veya kendi deyimiyle toplumda en kt durumdakilerin fayda salayaca
ekilde (fark ilkesi: difference principle) kabul edilebilir (Arnhart, 2011:357).
Ancak bu koul altnda eitsizlik, Rawls tarafndan meru grlr. nk en
kt durumda olanlar ancak bu ekilde zgrlklerinden akllca ve etkin bir
biimde yararlanabilir ve yaamaya deer bir hayat srebilir. Ayn ekilde Halklar
Topluluu yesi toplumlarn, yardm etme ykmlln yerine getirmesi
durumunda; zorluk iindeki toplumlarn da liberal ve dzgn bir hkmete sahip
olmas durumunda, bu aradaki fark zaten kendiliinden azalacaktr (Rawls, 2006:
124).
Rawls, yerel dzeyde toplumdaki zengin-fakir arasndaki farkn, vatandalar
arasnda yoksul damgas ve nyargs oluturduunu ifade etmekte ve bu kiilerin
toplumda aa snfta grlmesini hi adil bulmamaktadr (Rawls, 2006: 124).
Ayrca snf fark yaratan sfatlardan ve geleneklerden kanlmas gerektiini
ifade etmektedir. Halklar topluluunda zorluk iindeki toplumlara yardm etme
ykmll yerine getirildiinde ve her halk, liberal ve dzgn hkmete
sahip olduunda toplumdaki kiilerin kendilerini daha zengin vatandalardan
aa konumda grmesi kendiliinden sona erecektir. Bylece Rawlsun adalet
teorisinin yeniden datc bu zellii ile (redistribution principle) artk her halk,
kendi toplumuna ait zenginliin nemini ve deerini kendisi ayarlayacaktr
(Rawls, 2006: 125).
Liberal bir gelenekten gelen Rawlsun birincil deerlerin dalmnda baz
durumlarda eitsizlii meru saymas, neo-liberalizm anlayna ve neo-liberal
savunuya da uygundur. Neo-liberalizmde eitsizlik sadece acnacak bir durum
deil, tersine ok da sevindirici ve zorunlu bir durumdur. nk neo-liberalizmde
nemli bir unsur ve dinamik bir sre olan rekabet olgusu ile duraanl getiren
ve rekabeti aksatan eitlik dncesi birbiri ile uyumaz (na ve Demiray, 2004:
172). te yandan Rawlsun adalet teorisine gre eit zgrlk ilkesi, temel
anayasal bir haktr. Bununla birlikte, fark ilkesinden kaynaklanan eitsizlik; yani
ekonomik ynden ve refah ynnden toplumda en kt pozisyonda olann yarar
ve avantaj gzetilirken, toplumdaki dier bireylerin temel anayasal haklarndan
ve anayasal eitlikten mahrum braklmasna izin verilmez.
Uluslararas dzeyde ise yerel dzeyde grlen yeniden datm ilkesinin
yerini artk zorluk iindeki toplumlara yardm etme grevi, ykmll almtr.
Yardm ykmll sadece zorluk iindeki toplumlar (burdened societies) deil,
yasatanmaz (outlaw states) devletleri ve iyiliksever mutlakiyeti (benevolent
absolutisms) halklar da iermelidir. Rawlsun adalet teorisinin yeniden datc
bu zellii ile anlatmak istedii ey, zengin olandan fakir olana tamamen kaynak
ve varlk aktarm deil, sadece Halklar Topluluunda yardm sorumluluuna
dikkati ekmektir. Yoksa eit artlarda olan insanlardan daha ok alann ve
40

John Rawlsun Uluslararas Adalet ve Toplum Kurgusu ile Uluslararas nsan Haklar Fikri:
Uluslararas likiler Asndan Halklarn Yasas

tercihlerini ve kararlarn doru ynde yapanlarn daha ok refaha sahip olmas

zaten doaldr. Halklar ve toplumlar arasndaki refah farkll, liberal halklardaki
adaletin tarafszln bozmamas iin bir amaz olarak grlmemelidir (Boroval,
2003: 244).
Rawlsa gre bireylerin yetenek ve kabiliyetleri, kendi faydasndan ziyade
Halklar Topluluunun ortak yarar iin kullanlmakta ve bunlar ayn zamanda
toplumda en kt konumda bulunan kiiler iin kullanlmaktadr. Rawls, insanlarn
doutan gelen doal yetenek ve ans ile gelir ve rafah dalmndan daha fazla
pay almasnn adil olmadn ileri srmektedir. Fakat Rawlsun dncesinin
tam tersine, bireylerin sahip olduklar farkl yetenek ve kabiliyetleriyle ve kendi
tercihleri ile kendi faydalarn gzetmesi doaldr ve bu insanlarn hakkdr. Elbette
kiiler, doal yeteneklerini kendi istekleri dorultusunda gelitirip kullanabilirler.
Bu tercih ve abalar ile kendi yeteneklerinden yararlanarak refah elde etmeleri
adalet ilkelerine uygundur. Fakat burada tartlmas gereken nokta, doutan
zihinsel ve bedensel engeli bulunan kiinin kendini gelitirememesi ve kendi
tercih ve abas ile refah elde edememesi durumunda ortaya kan eitsizliktir.
Byle bir durumda adaletin salanmasnda oluan eitsizlik nasl giderilecektir?
Bu noktada Rawls, fark ilkesine gre en kt durumda olann faydasna olmas
kouluyla yani en kt durumda olann eitsizlikten yararlanmas kouluyla bu
eitsizlie izin vermektedir. Rawlsun seime dayal veya koula dayal eitsizlikler
(choice-circumstance) arasnda ayrma gitmesi ile fark ilkesi daha da ok
adaletsizlie yol amaktadr. Fark ilkesi ile Rawls, doal dezavantajlar adalet ilkeleri
erevesinde avantaja dntrmek isterken, bireysel tercih ve abalar ile elde
edilen avantajlar grmezden gelmektedir. En ok eletirilebilecek nokta da udur:
kresel eitsizlik var olduka, datm ilkesi gerei iyi dzenlenmi toplumlarn
ekonomilerinden iyi dzenlenmemi halklarn ekonomilerine adaletsiz ekilde
kaynak transferi olacaktr (Tan, 2001: 121).
Rawlsun adalet teorisi topik hale geldike, adil bir yaam elde etme amac
imknsz hale gelmekte, adalet artk hayatta ulalabilir bir erdem olmaktan
kmaktadr. Rawls adalete gerek dnyada ulalamayaca, adil bir dzenin
kurgusal kalaca mesajn vermektedir (ztrk, 2007: 81). Rawls, fark ilkesi
tartmalarnda; ahlaki sezgileri yanstan yeniden datc adalet ilkelerinin
halklarn yasasna uyarlanmasn savunur. Yine bu uyarlama srecinde, adalet
ilkelerinin halklarn yasasna uyarlanmasnda yaygn ekilde kabul edilen
mevcut gereki bir uluslararas hukuk normlar dizisi ile uluslararas ahlaki
ykmllklere ilikin ahlaki sezgiler arasndaki ayrm iyi yapamaz (Garcia, 2001:
669). Rawls, toplumsal adaletin; zgrlk ve eitlik ilkelerinin dengeli dalm
ile salanabileceini, toplumda ancak snrl bir zenginlik fark olabileceini ve
toplumda en yksek mevkilere gelme konusunda bireylerin eit artlara sahip
olmas gerektiini savunmaktadr. Rawlsun amac; adaleti nledii iin mal ve
hizmetlerin, mlklerin toplumsal paylamnda doal ve doutan gelen ansn
etkisine kar kmaktr.
41

Volume:1 Number:5
June 2014

Hseyin zbay

Rawlsun halklar arasndaki eitsizlik zerinde durmasnn nedeni, halklar

topluluunun yapsndaki siyasi sreteki hakkaniyete verdii nemden
kaynaklanmaktadr. Yerel dzeyde seim ve atamalarda hakkaniyetin salanmas
nemli rol oynamaktadr. Bu balamda, ayn yetenek ve alma isteine sahip
olmas artyla her vatandaa snfna ve kkenine baklmakszn eit seilme
ve atama ans verilmelidir. Bunun yan sra Halklar Topluluunda herkese eit
eitim salayan ve ayrmcl ortadan kaldran hakkaniyetli bir frsat eitlii
oluturan politikalar uygulanmaldr. Rawlsa gre halklar arasnda temel
hakkaniyet, halklarn balang durumunda bilgisizlik peesi arkasnda eit olarak
temsil edilmeleri ile salanr. Bu nedenle eit temsilin gerei olarak halklarn
temsilcileri, hem kendi halknn bamszln hem de dier halklar ile olan
eitlii korumak zorundadr (Rawls, 2006: 125). Rawlsa gre kresel eitsizliin
nedenleri; halklarn sahip olduklar toplumsal ve siyasal kltr, din, felsefe,
geleneklerden kaynaklanr ve ayn zamanda bunlar yoksulluun nedeni de olabilir.
Rawls devletlerin az gelimiliini i etkenlere balarken, kreselleme ve iletiim
teknolojilerinin gelimesi ile Rawlsun bu argman artk geerliliini yitirmitir ve
kresel eitsizlikte artk d etkenlerin pay da yadsnamaz bir gerektir.
Halklar Topluluunda yurttalar, ortak kar iin yakn bir ibirlii giriimi ile
kaynap btnleirler ve sosyal ibirliinin fayda ve yknn makul datmn
belirlemek iin baz liberal doktrinleri benimserler. Modern, kresel kaynaklarn
dalmndaki eitsizliklerin, her zaman haksz veya adaletsiz olduu sylenemez.
Bununla birlikte, Halklar Topluluunun temel yaps, fakir toplumlarn
zararna veya aleyhine deildir ve onlar zerinde baskc ve zorlayc bir etki
yaratmayacaktr. nk az bir doal kaynaa ve varla sahip olan toplumlar bile
iyi dzenlenmi/well-ordered olabilir (Shaw, 2005: 223 ). Halklarn Yasasnda,
halklar hkmetler eliyle kendilerini ifade eder (Pettit, 2006: 47) ve Halklar
Topluluu kiiler tarafndan deil birden ok hkmetler tarafndan ynetilir.
Halklar Topluluundaki halklarn temsilcileri de kendi toplumlarnn eitlik ve
bamszln korumak ister. yi dzenlenmi halklarn temsilcileri, karlkllk
kriterine uygun olan halklarn yasas ilkelerinin faydalar hakknda dnrler ve
karlkllk kriteri hem yerel dzeyde vatandalar arasnda, hem de uluslararas
dzeyde halklar arasnda geerliliini korur.
Rawlsun kurgusunda Halklar kendi aralarnda birleerek kartel oluturamaz
ve oligopol eklinde hareket edemezler. Btn halklar, pazarn zgrl ve
rekabetiliini koruyacak hakkaniyetli ticaret kurallarna uymakla ykmldr.
Zamanla halklar (birinci dzeyde ise vatandalar), sadece kresel adalet ve
hakkaniyet ilkelerini kabul etmekle kalmaz bu ilkelere gre hareket etmelerini
salayan bir adalet duygusunu kendiliinden edinirler. Rawls bu adalet
duygusunun kazanlmasn, iyi dzenlenmi liberal toplumlardaki renme
faktrne balamaktadr.

42

John Rawlsun Uluslararas Adalet ve Toplum Kurgusu ile Uluslararas nsan Haklar Fikri:
Uluslararas likiler Asndan Halklarn Yasas

Liberal Halklar istikrarl olduundan, uluslararas adalet asndan da istikrarldr.

nk adil bir i yaplar ve ortak duygular vardr ve kendi karlarn adil ibirlii
koullar iinde gerekletirmelerini salayan bir ahlaki doaya sahiptirler (Walton,
2014: 3). Yerel dzeyde eilimler ve uygulamalar deise bile halklar, hem yerel
adalet hem de kresel adalet ynnden istikrarl olmay srdrecektir. Bu halklar,
liberal anayasal demokrasilerde meru hkmet ilkesini paylatklar gibi; g,
zafer ve hkmetme gibi gururlar da yoktur. Bunun da tesinde liberal halklarn
saygnl, kendi i siyasi ve toplumsal kurumlarnn adil ve dzgn olmasndan
ileri gelmektedir. Bu ekilde bir vatandalk kltr kendiliinden oluur ve bu
halklar bir yurttalar toplumu haline gelirler. Ayn zamanda halklar arasnda
eitlie nem vererek halklar topluluu dzeyinde uluslararas sistemde karlkl
sayg mekanizmas ierisinde hareket etmektedirler (Rawls, 2006: 50).
3. Adil Bir Uluslararas Toplum Kurgusu Ve Haklarn Yasas Argman
Rawls, Bir Adalet Teorisi-A Theory of Justice ve Siyasal Liberalizm-Political
Liberalism eserlerinde ileri srd kavramlardan yola karak Halklarn
Yasasnda uluslararas adalet ve uluslararas toplum modelini incelemektedir. Bir
Adalet Teorisi adl eserinde ne srlen balang durumu- original position
ve bilgisizlik peesi- veil of ignorance kavramlar ve Siyasal Liberalizm adl
eserindeki Makul oulculuk- fact of reasonable pluralism olgusu ile; Halklar
Topluluunda belirlenen adalet ilkelerine uyan, adil ve iyi dzenlenmi bir
uluslararas toplum modeli kurgulamtr. Rawls, liberal bir toplumun liberal ve
liberal olmayan dier toplumlar ile nasl iliki kurmas gerektiini ve bu ilikileri
dzenleyecek yasalarn neler olaca zerinde durur. Yine bu eserde, belirlenen
adalet ilkelerinin gerekten adil olup olmadn sorgulamaktadr.
Halklarn Yasas adl eser, liberal ve siyasal bir adalet anlaynn bir
uzants olarak siyasi liberalizm balamnda gelitirilmitir (Freeman, 2003:
45). Halklarn Yasasnn oluturulmasnda iki nemli neden vardr. Birincisi
zulm ve duyarszlamaya sebep olan siyasal adaletsizliktir. Toplumlar arasnda
grlen bask, zulm, alk, ktlk, yoksulluk, soykrm ve savalarn nedeni bu
siyasi adaletsizliktir. Bu nedenle Halklarn Yasas ile kresel adaletin salanmas
amalanmaktadr. kincisi ise Halklarn yasas ile adil politikalar izlenerek ve
adil kurumlar oluturularak Halklar Topluluu kurulduunda, halklar arasndaki
adaletsizliin giderilecei dncesidir. Rawls Halklarn Yasasndaki ideal teoride;
toplumlarn kurumsal, kltrel ve ahlaki 3 temel nitelie sahip olduunu belirterek
daha geni kapsaml bir halk tanmlamas yapmaktadr. lk nitelik olarak kurumsal
ynden ele alndnda; her halkn, onlarn temel isteklerine cevap veren, yerleim
yerlerini savunan, siyasi kurumlar, kltr, bamszl ve zsaygy koruyan
ve vatandalarnn emniyet, gvenlik ve refahn garanti eden makul ekilde
adil bir ynetime sahip olduunu belirtmektedir (Kuper, 2000: 642). Kltrel
ynden bakldnda ise bu halklar oluturan vatandalarn, Millin dedii gibi

43

Volume:1 Number:5
June 2014

Hseyin zbay

ortak sempati duygusuyla kltrel olarak btnletii (Rawls bunu milliyet ve

vatandalk duygusu ile aklamaktadr) ifade edilmektedir. Son nitelik olarak her
halkn, en azndan mantksz olmayan ahlaki bir hak ve adalet anlayna sk skya
bal bir ahlaki doaya sahip olduu vurgulanmaktadr (Kuper, 2000: 642).
Uluslararas likilere adil olarak yn verecek Halklarn Yasas, kiilere deil
halklara hitap eder. nk uluslararas siyasal kurumlar; bireyleri deil, halklar
veya uluslar zgr ve eit kabul etmektedir (Kim, 2014: 3). Halklarn Yasasnda
Uluslararas Adalet, halklar arasndaki ilikileri dzenler. Bireylerin adalet ilkelerini
belirledikleri durum, balang durumu (original position) olarak adlandrlmtr.
Balang durumu klasik toplumsal szleme teorilerindeki doal duruma
benzemektedir. Halklarn Yasasnda da balang durumundakiler, bir szleme
ile adalet ilkelerini belirlemektedirler. Halklar arasndaki anlama oy birlii ile
yaplacaktr ve belirlenen adalet ilkeleri evrensel nitelikte olacaktr (Akta, 2001:
242). Fakat Halklarn Yasasndaki balang durumunda Rawls, Bir Adalet
Teorisi adl eserinden farkl bir balang durumundan sz eder. Bu ikinci tip
uluslararas balang durumunda, uluslararas adil bir sistem iin katlmclarn
her biri bir halkn temsilcisidir (Rawls, 2006:18) ve bu durum liberal ve liberal
olmayan halklar iin ayr prosedrler gerektirir (Boroval, 2003: 236).
Halklarn yasasndaki adalet ilkeleri belirlenirken, halklarn bu ilkelerin
belirlenmesinde tarafszl ortadan kaldracak toplumsal, tarihsel ve doal
eilimlere sahip olmadklar bir durumu ifade eden bilgisizlik peesi- veil of
ignorance arkasnda olduklar varsaylr. Rawls, bilgisizlik peesi arkasndaki
halklarn temsilcilerinin rk, etnik kken, cinsiyet, g, zek gibi birok doal
yetenekleri hakknda bilgiye sahip olmadklarn (Rawls, 2005: 25) varsaymaktadr.
Bu ekilde bilgisizlik peesinin arkasndaki halklarn temsilcileri, adil artlar
altnda adil seim yapma ansna sahiptirler. Birbirinden farkl ahlaki, dini ve
felsefi grleri ifade eden makul oulculuk kavram ise, Halklarn Yasasnda
uluslararas dzeyde farkl gr ve kltrlerden gelen halklar arasndaki eitlilik
iin kullanlmtr. Bylece, siyasal adalet ve liberalizm tartmas, uluslararas
boyuta tanmtr ve uluslararas ilikilerin tesisinde nemli bir rol oynamtr.
Rawlsun metodolojisinde balang durumu artlar ile seilen ve kabul edilen
adalet ilkeleri arasnda mantksal tutarllk vardr. nk zelde bireyler, genelde
ise halklar; balang durumunda kendi karlar, iddialar ve ihtiyalarndan
habersiz olduklar iin belirlenecek ve kabul edilecek adalet de bunlardan
arndrlm olacaktr (Akta, 2001: 242).
Rawlsa gre halklarn yasasn belirleyecek halklar, uluslararas balang
durumundaki (original position)
iyi dzenlenmi halklar/ well-ordered
peoples dr. Belki hibir toplum, Rawlsun dzgn hiyerarik uluslararas toplum
kurgusunu karlayamayacak olsa da onun bu topik toplum kurgusu ile yapmak
istedii ey; liberal toplumlarn liberal olmayan toplumlara kar toleranslarnn
snrlarn belirlemektir (Freeman, 2003:46). yi dzenlenmi yapda halklarn
44

John Rawlsun Uluslararas Adalet ve Toplum Kurgusu ile Uluslararas nsan Haklar Fikri:
Uluslararas likiler Asndan Halklarn Yasas

bir aktr olarak hareket edebilmesi iin dsal temsili hkmet ve isel sorumlu
vatandalar arasnda srekli bir etkileim gereklidir (Pettit, 2006: 48). Balang
pozisyonundaki makul halklar, liberal ve dzgn halklardan olumaktadr. yi
dzenlenmi halklarn oluturduu toplulua ise Halklar Topluluu (Society of
Peoples) adn vermitir. Bu topluluk, halklar arasnda karlkl sayg ve itibarn
olumasn salayan bar, gvenlik ve siyasi zerklik temin etmektedir. Byle bir
ortama zemin hazrlayan ey ise Halklarn Yasasndaki sekiz ilkedir (Maffettone,
2011: 203). yi dzenlenmi halklar, bireysel hak ve zgrlklerin liberal deerleri
tarafndan dzenlenmiken; dzgn halklar, bu alanda ne liberal ne de demokratik
olarak nitelendirilebilir (Ate, 2012: 25). Dzgn halklar, ortak iyi fikrine dayal
adalet anlay ( common good idea of justice) ile ilemektedir ve iyi dzenlenmi ve
dzgn halklar bu anlay paylatklar iin Halklar Topluluunu ekillendirebilirler
(Ate, 2012: 26). Halklar Topluluunun kurumsal yaps, uluslararas bir devlet
(dnya hkmeti veya st devlet) rnei iermez fakat; gvenlik, finans ve ticaret
konularyla ilgili ibirliki rgtler ana sahiptir. Bu ideal uluslararas dzen
konsepti Rawlsun, Kantn fikirlerini kabul ettiini gstermektedir. Rawls, tpk
Kant gibi bir dnya hkmetinin topya olaca dncesini reddederken; Kantn
her hkmetin cumhuriyeti olmas ve zgr ve eit yurttalarn insan haklarn
garantiye almas gerektii fikrine katlmaz (Freeman, 2003: 44). Kant gibi Rawls
da, liberal demokratik toplumlarn birbirleri ile savaa girmeyeceine ve sk bir
barl ibirlii a gelitireceine inanmaktadr. Bylelikle bir dnya hkmetine
gerek kalmayacaktr ve uluslararas dzeni korumak iin de bir mekanizmaya
ihtiya duyulmayacaktr. Bu demokratik bar hipotezi, liberal ve dzgn halklarn
savunmas ve genilemesi fikrinin neden liberal d politikann temel amac olmas
gerektiini aklamada nemli bir rol oynamaktadr (Beitz, 2000: 673).
Dzgn toplumlar i ilerinde adil olmamasna ramen uluslararas ilikilerde
adil ve hogrl bir davran sergilerler. Bu toplumlar, iyi niyet ilkesini ieren
bir danma mekanizmasna sahiptir. Uluslararas balang durumunda; iyi
dzenlenmemi halklarn (yasatanmaz devletler, zorluk iinde toplumlar ve
iyiliksever mutlakiyeti toplumlar) temsilcileri bulunmaz, sadece iyi dzenlenmi
halklarn temsilcileri vardr. Bu halklarn temsilcileri, balang durumundaki
mzakerede kendi gvenliklerini, topraklarn ve vatandalarnn refahn garantiye
alp bamszlklarn ve kltrlerini korurlar. Balang durumunda bir araya gelen
iyi dzenlenmi halklar, dier halklara sayg gstererek onlarn eitliini kabul
etmekle birlikte ayn saygy ve eitlii de dier halklardan beklemektedirler.
Toplum, vatandalarnn temel ihtiyalarn salad ve onlarn insan haklarna
sayg duyduu srece ve ortak iyi fikrine dayal adalet anlayna gre dzenlendii
srece, dzgn hale gelecek; halklar topluluu iinde siyasi meruiyet kazanacak ve
dier halklar tarafndan hogr ile karlanarak sayg grecektir. Halklar Topluluu
ierisinde, datm adaletini hem yerel dzeyde hem de uluslararas dzeyde
gerekletirecek belirli bir datm adaleti ilkesi bulunmamaktadr (Freeman,
2006: 30). Rawls un balang durumu kavramn ve Hobbes, Rousseau, Kantn
45

Volume:1 Number:5
June 2014

Hseyin zbay

toplumsal szlemesini kullanmasnn nedeni, kresel adaletin oluturulmasn

salamak iin gerekli ilkeleri belirlemek ve adaletin tesisini salayacak bir ortamn
oluturulmasn mmkn klmaktr. nk balang durumu insanlar ahlaki
adan eit kabul ettiinden, adalet ilkelerinin tespit edilmesi de eit olacaktr.
Ayn ekilde bilgisizlik peesi (veil of ignorence) kavramn da adalet ilkelerinin
oluturulmasnda tarafszl gstermek iin, seimde tarafszln salanmas iin
kullanmaktadr. Halklar Topluluundaki vatandalar, bilgisizlik peesi sayesinde
dier vatandalarla eit konumda olacaktr. Halklarn Yasasndaki bu eit
vatandalk fikri, her bir vatandan kendi ahsi kimliinden ayr bir dncedir
ve toplumsal birliin oluturulmasnda nemlidir.
Rawls Halklarn Yasasn, siyasal liberalizme gre dzenleyerek iyi dzenlenmi
toplumlarn adalet anlayn Halklar topluluu iin geniletmitir. Bu yasa ile iyi
dzenlenmi liberal ve dzgn halklarn d politika ilkeleri belirlenmitir. Halklar
sadece liberal halklardan ibaret deildir, Rawlsun dzgn halklar dedii liberal
olmayan iyi dzenlenmi halklar da vardr. Bu liberal olmayan fakat dzgn
halklar, Rawlsa gre Halklar Topluluunda liberal toplumlar tarafndan hogr
ile karlanmaldr. Liberal olmayan halklarn kendi ierisindeki kurumlar, siyasal
adalet ve hakkaniyet ilkelerine uygun hareket ediyor ise Rawls, bu toplumlar
dzgn olarak nitelendirir ve bu halklarn liberal halklar tarafndan hogr ile
karlanmas gerektiini vurgular.
Rawls un kurgulad dzgn halklarn vatandalar arasnda siyasal eitlik
yoktur fakat dini veya sekler temelli ortak iyi fikrine dayanan bir adalet anlay
vardr. Rawlsun bu toplumlar dzgn halklar olarak tanmlamasnn nedeni; dier
toplumlarla olan ilikilerini iddet kullanarak zmeye almamalar ve saldrgan
ama gtmemeleri, insan haklarna sayg gstermeleri, vatandalar iin asgari
yaam artlarn salamalar ve siyasi danma mekanizmasna sahip olmalardr
(Rawls, 2006: 69). Liberal halklar d politika asndan bu toplumlar, Halklar
Topluluunun bir yesi olarak kabul etmeli, onlar liberal olmaya zorlamamal ve
onlar liberal olmaya tevik etmelidir. Demokratik halklar, bu demokratik olmayan
fakat baz ynlerden iyi dzenlenmi halklara kar d politika asndan siyasi
g ve bask uygulamayabilir ( Blake ve Smith, para. 20). Bu tevikler sayesinde
dzgn halklar, liberal kurumlarn uluslararas ilikiler asndan avantajlarn
grecek ve liberal olma ynnde olumlu admlar atacaklardr (Rawls, 2006: 66).
Bu anlamda Beitz n da eletirdii gibi Rawlsun uluslararas ilikiler fikri, sadece
liberal toplumlar zerine kurulmutur ve dar kapsaml olarak kalmtr. nk
Halklarn Yasasnda liberal toplumlarn d ilikileri sadece; a- dier (liberal ve
dzgn) halklar ile ilikilerle, b- zorluk iindeki halklara ekonomik yardm ile, cyasatanmaz devletlere kar durmak( sava ve yaptrmlarla) ile snrl kalmtr
(Shue, 2002: 309).
Rawlsun kurgusunda, Dzgn halklarn Halklar Topluluu yesi olabilmesi
iin 2 temel art vardr. lk olarak bu toplumlar, saldrgan politika gtmemeli ve
46

John Rawlsun Uluslararas Adalet ve Toplum Kurgusu ile Uluslararas nsan Haklar Fikri:
Uluslararas likiler Asndan Halklarn Yasas

amalarna ulaabilmek iin diplomasi, ticaret gibi barl yollar tercih etmelidir.
Ayrca bu halklar; dier halklarn bamszlklarna, siyasal ve toplumsal dzenlerine
sayg gstermelidirler (Rawls, 2006: 69). kincisi, insan haklarn gvenceye alan
ortak iyi fikrine dayal bir adalet anlaynn yannda halka ahlaki grevler ve
ykmllkler verecek bir hukuk sistemine sahip olmalar gereklidir. Sz konusu
hukuk sistemindeki yarglar ve yasa uygulayclarn da yasalarn gerekten de
ortak iyi fikrine dayal adalet anlayna uygun olduuna ve bu anlay tarafndan
ynlendirildiine inanmalar ve uygulamalar gerekmektedir (Rawls, 2006: 71).
Rawls, dzgn toplumlarn liberal ve demokratik olmamasna ramen
yukarda bahsedilen artlara haiz olduklar iin Halklar Topluluu yesi
olarak kabul edilmesi gerektiini savunmaktadr (Doyle, 2006:110). Halklar
Topluluu yesi liberal ve dzgn halklar arasndaki ilikileri global boyutta
dzenleyen Halklarn Yasas, bu halklarn kendi arasndaki ilikilerinin yan sra
iyi dzenlenmemi halklar ile olan ilikilerini de dzenlemektedir. Bylece
kresel d politika ilkeleri ayrntl olarak belirlenmi olmaktadr. Rawls,
uluslararas istikrarn salanabilmesinin nedenini Halklarn yasasnn varlna
balayarak toplumlarn halklarn yasasna bal kalmas ile uluslararas dzende
istikrar salanabileceini belirtmektedir. Halklarn yasas, farkl siyasal kltre ve
gemie sahip toplumlar Halklar Topluluunun ortak paydas altnda birletirir.
Makul oulculuk olgusuna gre, farkl iyapya sahip olan ve insan haklarna
sayg gstermesine ramen siyasal eitsizlikler bulunan dzgn halklar, halklarn
yasasna riayet ettii srece hogr ile karlanrlar ve Halklar Topluluuna
kabul edilirler. Rawls a gre uluslararas adalet ve barn artlar, yerel dzeyde
adaletin varlna baldr. Bu nedenle ideal kuramn konusu olarak uluslararas
adalet, ilk olarak bireylerin temsilcilerinin ve yerel toplum iin adalet ilkelerinin
n seimini gerekli klar. Sonraki aama ise Halklar Topluluunu ynlendirecek
ilkelerin halklarn temsilcileri tarafndan seilmesini gerektirir. Bu iki aamal
yaklam Perpetual Peace (Ebedi-daimi Bar) adl eserdeki Kantn yaklamna
ayna tutmutur (Garcia, 2001: 664).
Rawls, Halklar Topluluunda tm halklar eit olarak kabul etmesine
ramen; uluslararas alanda halklarn oluturaca kurulularda, eitli
nedenlerle gnmzde de geerli olan eitsizlikleri kabul etmektedir. rnein
gnmzdeki Birlemi Milletler Gvenlik Konseyi kararlarnda be daimi yenin
oylar ile belirleyici rol oynamas da Rawlsun eitsizliine benzer bir eitsizlik
yaratmaktadr. Rawls, devlet terimi yerine halk ifadesini kullanr, nk devlet
yetkiyi belirleyebilir ve egemenlik kullanabilir. Ona gre halklar devletten ayran
fark; adil halklarn, dier halklara sayg gstermeye, eitliklerini tanmaya ve
onlara ibirlii imkn vermeye istekli ve hazr olulardr (Rawls, 2006: 36). Esasen
Rawlsun halk ve devlet ayrm hibir eyin ynn deitirmez, aksine fonksiyonel
olarak bu kavramlar birbirine benzemektedir. Rawls, st kapal olarak halklarn
uluslararas ilikilerinde temel aktrlerin devletler olduunu ima etmektedir
47

Volume:1 Number:5
June 2014

Hseyin zbay

(Pettit, 2006: 47,48). Rawls, aslnda uluslararas dzeyde eitsizlik sorunundan

kanarak bunun yerine ana siyasi hak ve zgrlklere ve bunlarn nceliklerine
odaklanr. Bu ncelikler ve bunlardan yararlanma, uluslararas toplumda daha da
geniletilebilir (Garcia, 2001: 670). Rawlsun teorisinde siyasi g, ortak insan
aklnn belirledii ilkeler ve idealler nda btn yurttalarn makul ve eit bir
biimde kabul ettii bir anayasa tarz oluum ile uyumlu olmak art ile meru
saylmaktadr. Bu nedenle siyasi g, yalnzca btn yurttalarn uygun bulduu
ekilde kullanlabilir (Florescu, 2013: 119).
Rawlsun adil bir uluslararas toplum kurma sorununu Hobbes ve Locketaki
doa durumuna benzer hipotetik nitelikli balang durumu kavram ile ele
almas (Freeman, 2003: 10), cemaati siyaset teorisyeni Michael Walzer tarafndan
eletirilmektedir. Walzer Spheres of Justice adl eserindeki eletirisinde, adalet
anlaynn kltrel olduunu ileri srer. Ona gre adalet teorisinin gelitirilecei
ortam Rawlsun ileri srd balang durumu gibi hipotetik bir ortam deil,
belirli bir tarih ve corafyaya gre ekillenen kltr ve gelenein oluturduu
ortamdr (Kln, 2010: 8). Rawls tarafndan savunulan uluslararas toplum
modeli, cemaati teorisyenlere gre topiktir. nk bireyler, Rawls un balang
durumundaki gibi kltr, gelenek ve tarihin olmad bir ortamda karlaamazlar.
Ayrca birey ve bireyin adalet ve toplum algs, ait olduu kltr, gelenek ve
tarihten bamsz deildir (Kln, 2010: 9).
Charles Beitz ve Thomas Pogge gibi liberaller, Rawlsun halklarn uluslararas
ilikilerde kendi kendine yeterli olduklar fikrine kar karlar ve bunun yerine
halklarn bamsz olduunu ne srerler. Bu nedenle onlara gre; bamllk ilikisi
ierisindeki bireyler gibi, ticaret ve yatrm yapan, borlanan fakat eit olmayan
halklar da varlklar ve kazanlar kendi iinde adil bir ekilde databilmektedirler
(Doyle, 2006:110).
4. Halklarn Yasasnda nsan Haklar
Halklarn Yasasnda insan haklar, ada anayasal demokrasilerde ifade edilen
yaam, mlkiyet, gvenlik, dnce ve toplanma zgrl, eitlik haklar gibi
insan haklarndan farkl ekilde ele alnm ve klelik ve serflikten kurtulma,
vicdan zgrl, etnik gruplarn kitle katliam ve soykrmdan korunmas gibi
zel bir acil haklar snfna yer verilmitir (Rawls, 2006:85). Temel insan haklar,
kii btnln ve yaamn garanti altna almaktadr. Halklarn Yasasnda insan
haklar; sadece liberal halklar tarafndan deil, ayn zamanda dzgn toplumlar
tarafndan da savunulmakta ve korunmaktadr. Bu nedenle dzgn halklar, liberal
toplumlar tarafndan hogr ile karlanp saygn olarak kabul edilmektedir.
Rawlsun bir adalet teorisindeki adalet ilkelerinden ilk ilkeye gre her ahs,
herkes iin benzer bir zgrlk sistemi ile badaan eit temel zgrlklerin en
kapsaml btnsel sistemine eit bir hakka sahiptir (Rawls, 1999: 266) ve bu,
yazar tarafndan zgrlk ilkesi olarak adlandrlr. Liberal demokratik adan
48

John Rawlsun Uluslararas Adalet ve Toplum Kurgusu ile Uluslararas nsan Haklar Fikri:
Uluslararas likiler Asndan Halklarn Yasas

bakldnda, bamsz halklardan oluturulan Uluslararas Halklar Topluluu

dzeni; ye toplumlarn tm adil olmasa bile yine de o dzeni oluturan
halklara kar adil olarak adlandrlabilir. Bu anlamda tm toplumlarn temel insan
haklarnn gvence altna alnmas, btn halklarn ve onlarn tm hkmetlerinin
grevidir. Fakat bunu salarken, btn halklar arasnda demokratik haklarn
zorla kabul ettirilmeye allmas, uluslararas halklar topluluu nun bir grevi
deildir (Freeman, 2003: 48).
nsan haklarnn snf haklar kapsamnda dar anlamda belirlenmi ve
snrlandrlm olmasna ramen, Halklarn Yasasnda insan haklarnn zel
bir nemi vardr. nsan Haklar, sava nedenlerini ve biimini snrlayarak ve bir
rejimin ierideki zerkliine snrlar getirerek (Freeman, 2003: 47), egemenlik
glerinde iki byk tarihsel deiime yol aar. lk olarak Halklarn Yasasndaki
ilkelerin oluturduu deiim ile sava, artk hkmet politikasnn bir arac
olmaktan kmakta ve yalnzca savunma ya da insan haklarn koruma amac ile
meru saylmaktadr. Bu deiim ile birlikte ikinci olarak artk bir hkmetin kendi
i zerklii de snrlandrlmaktadr ( Rawls, 2006: 85). Fakat Rawlsun uluslararas
adalet teorisi, soykrm ve insanla kar ilenen sular ya da sava sular
karsndaki uluslararas yasaklar etkileyemez. Rawls, uluslararas davrann ona
gre belirlenecei bir hipotetik uluslararas balang durumundan karlm bir
uluslararas ilkeler ve pozitif standartlar listesi de sunmaktadr (Fisher, 2006: 408).
Aslnda Halklarn Yasasnn 6. Maddesi her ne kadar insan haklarnn korunmas
ynnde olsa da; Rawlsun balang durumu modelinin uluslararas dzeye
uyarlanmas, aslnda insan haklarn ciddiye alan bir zemin tekil etmemektedir
(Fisher, 2006: 408).
Rawls Halklarn Yasasnda insan haklarn; anayasal haklardan, liberal
demokratik vatandalk haklarndan ve baz siyasal kurumlara ait dier kurumsal
ve bireysel haklardan ayr tutmaktadr. Uluslararas nsan Haklar, bir taraftan
Halklar Topluluundaki toplumlarn yerel yasalarna snrlama getirirken
dier taraftan da yerel siyasal ve toplumsal kurumlarn dzgn kalabilmeleri
iin gerekli, ancak yeterli olmayan standartlar belirler (Rawls, 2006: 85). Bu
adan nsan Haklar, toplumun siyasal kurumlarnn ve yasal dzeninin dzgn
olabilmesi iin gereklidir ve baka halklarn askeri g kullanarak hakl nedenlerle
zor kullanmalarn engeller. Ayrca bu haklar, halklar arasndaki oulculua da bir
snr getirmektedir (Rawls, 2006: 86). Bu anlamda Halklarn Yasasnda belirtilen
haklar ve ilkeler, saldrgan ve yasa tanmaz devletlere tpk gnmzdeki hegemon
glerin askeri g kullanmna benzer ekilde snrlama getirmektedir.
Halklarn Yasas, ayn zamanda halklarn kendi i egemenliinin snrlarn da
belirler. Rawlsa gre sava, ancak insan haklar ihlal edildiinde veya devletlerin
varlk ve gvenlii tehlikeye dtnde savunma amal olarak kabul edilebilir
(Kim, 2014: 14). Rawlsun bu dncesi gerekten de ada fikirlere ve
ilkelere uymaktadr. Dier taraftan Rawlsun uluslararas kurumlar devletler ile
49

Volume:1 Number:5
June 2014

Hseyin zbay

snrlandrmas, bireyler iin duyulan kayg ile badatrlabilir. nk uluslararas

dzeyde balang durumunda yer almak iin sadece dzgn devletlere yer
vermektedir. Bu nedenle uluslararas adalet teorisinde Rawls, liberal demokratik
karakter sergileyen devletlere odaklanr ve bu devletlerin uluslararas kurumlar
nasl deerlendirdiine ve dier uluslararas aktrlere nasl cevap verdiine
ynelir. Yerel sosyal szlemeyi, uluslararas alana genileterek bireylerin seilmi
siyasetileri tarafndan uluslararas dzeyde temsil edilebilmelerini salar. Rawlsa
gre onun uluslararas modeli, devletlerin egemenlik ve eitliini ve devletler ile
insan haklar arasndaki anlamalar destekleyen yasalar gelitiren bir modeldir
(Fisher, 2006: 410).
Rawlsa gre insan haklar evrensel bir nitelik tar ve liberal olsun ya da
olmasn btn toplumlar kapsar. Uluslararas haklar, ahlaki zgrlk ve bireysel
olarak kendi kaderini belirleme zerine kurulur. Bu temellendirme, liberal
toplumlarda demokratik bar devam ettirir (Doyle, 2006:111). nsan haklarn
ihlal eden devlet, Halklar Topluluu yesi olmasa bile nce knanr, sonra eitli
yaptrmlar uygulanr ve son are olarak da g kullanarak mdahale edilir.
Gnmzde bu durumun rneklerini NATO, BM ve AB yesi olmayan lkelere
yaplan mdahalelerde grmekteyiz. nk bu devletlere yaplan mdahale
ile tm uluslararas sisteme gven gelecek, tm halklarn gvenlik tedirginlii
ortadan kalkacak ve uluslararas adaletin global boyutta tesisi salanacaktr. Liberal
toplumun ve serbest piyasann insaniletirilmesi iin zm yolu, Rawlsun adil bir
uluslararas toplum (halklar topluluu) fikrinde yatmaktadr. Bu balamda Rawls,
Halklarn Yasas ile toplumsal adaletin ve adil bir toplum dzeninin nasl olmas
gerektiini aratrr ve bireyin zgrln n plana kartarak onun haklarn
savunan bir toplumsal yap oluturmay amalamaktadr. Bu adan adalet ve
adil datm ilkeleri, insan haklar ve zgrlklerinin yeniden tartlmasna
yol amtr. Rawls, toplumdaki temel ve ekonomik kurumlar zerinde hangi
dzenlemelerin yaplmas gerektiini ve bu konuda bir gr birlii ve uzlamann
gereini sorgulamaktadr. Bu sayede adaletin saland bir uluslararas toplum
oluturulmas iin gerekli koullar belirlenecektir (Tosun, 2010: 90).
Halklarn Yasas, hibir devlete makul bir neden olmadan kendi aklc karlarn
gerekletirmek (ekonomik kar veya yaylmac anlay) iin savaa girme hakk
vermez. Bu ama iin halklarn yasasn ineyen toplumlar Halklarn Yasasnda
yasatanmaz devlet olarak adlandrlr. nk askeri ve ekonomik gce sahip
yaylmaclk amac gden bir devletin varl, uluslararas bar ortamn sarsmakta
ve liberal ve dzgn btn halklarn ulusal gvenliini tehlikeye sokmaktadr.
Rawlsa gre btn liberal ve dzgn halklarn d politikalar asndan yapmalar
gereken ey, insan haklarn glendirmek ve gelitirmektir nk, yasatanmaz
devletleri snrlandrabilmenin tek yolu budur (Kim, 2014: 14). Gnmzde bu
devlete rnek liberal kimlie brnp, ekonomik ve siyasi kar iin demokratik
ilkeleri ve insan haklarn ihlal eden yasatanmaz devlet A.B.D.dir (Ko, 2011:
50

John Rawlsun Uluslararas Adalet ve Toplum Kurgusu ile Uluslararas nsan Haklar Fikri:
Uluslararas likiler Asndan Halklarn Yasas

73). nsan haklarn ihlal eden bir devlette, demokratik kontroln tamamen eksik
olmas, Putin rneinde grld gibi baskc bir liderin btn gc elinde
bulundurmasna ve karsndaki siyasi direnci nlemesine izin verir. Bu balamda
Halklarn Yasasnn ve Rawlsun kurgulad uluslararas toplum modelinin, liberal
devletlerin A.B.D. rneinde olduu gibi yasa tanmaz eylemlerine kar zm
retemedii ve bu toplumlar zerinde bir nlem alamad iin topik bir kurgu
olduu anlalmaktadr.
Rawls, Halklarn Yasasn kabul edip uygulayan her topluma ve btn iyi
dzenlenmi halklara (liberal, dzgn), kendilerini savunmak iin sava hakk
tanr (Rawls, 2006: 101). Sava (savunma) hakk, mttefikleri savunma hakkn da
kapsamaktadr (Rawls, 2006: 99). Liberal Halklar, halklarn yasasna gre savata
vatandalarnn hak ve zgrlklerini korumakla ykmldr ve vatandalarn
herhangi bir nedenle savaa zorlayamazlar. Ancak burada halklarn yasasnda
insan haklar asndan tartlmas gereken nemli bir husus vardr. Rawlsa
gre bu halklar, ancak zgrlk adna yani demokratik kurumlar ve toplumun
geleneklerini, yaam biimlerini korumak amacyla gerekli grld takdirde
vatandalarn zgrlklerine mdahale edebilir (Rawls, 2006: 100). Bu ekilde
halkn ve bireylerin zgrlklerine yaplan bir mdahale, aka insan haklarna
da aykr olacaktr. Dier taraftan Liberal olmayan toplumlardaki bireyler ne
serbest ve eit vatanda olarak, ne de eit temsile layk ayr bireyler olarak itibar
grmektedir (Tan, 2001; 4).
Dzgn toplumlar, kendi toplumunda farkl inanlara sahip bireylere sayg
gsterirken, teki toplumlarn siyasal kurumlarn sayg ile karlamaktadr.
Halklarn yasasn kabul eden dzgn toplumlar, ayn zamanda dzgn bir danma
hiyerarisine sahiptir ve insan haklarna sayg gsterirler. Bu noktada Rawlsun
yardmsever mutlakiyeti olarak tanmlad toplumlar, insan haklarna sayg
gsterseler bile yelerinin siyasal kararlara katlmn salamadklar iin iyi
dzenlenmi bir toplum olarak nitelendirilemez. Burada sorun, d politika
asndan saldrgan olmayan fakat insan haklarn ihlal eden ve kendi ierisinde
demokratik olmayan devletlere mdahale edilip edilemeyecei noktasnda
ortaya kmaktadr. Halklarn Yasasnda bu konuya aklk getirilmemitir. nk
yasann 4. maddesine gre halklar, i ilerine mdahale etmemekle sorumludur
denilmektedir. Bu kapsamda uluslararas insan haklar ihlali yapan bir topluma
dorudan mdahale edilemeyecei sonucu ortaya kmaktadr. Liberal ve Dzgn
Hiyerarik halklar ve hkmetleri birlikte snflandrmak iin uluslararas insan
haklarn snrlandrmak baz hususlarda zorunludur. rnein; Rawls uluslararas
haklar, demokrasi olarak nitelendirmez ve kabul etmez. Dolaysyla, insan haklar
alanndaki snrlamann nedeni, karlkllk fikrinin doal bir sonucudur. Liberal
ve dzgn halklar, yalnzca kendilerinin liberal ve dzgn kurumlar bir tehlike
veya risk altna girerse uygun bir ekilde buna cevap verirler (Gudridge, 2001:
717).
51

Volume:1 Number:5
June 2014

Hseyin zbay

Rawls, sava hukuku asndan sava snrlayan baz ilkeler de ortaya

koymaktadr. Halklarn Yasas, uluslararas insan haklar asndan ele alndnda
iyi dzenlenmi halklar, stats ne olursa olsun dier halklarn bireylerinin
insan haklarna sayg gsterirler. nk o halk dman olsa bile Halklarn Yasas
gereince insan haklarna sahiptir. Bu adan Halklarn Yasas, ada insan haklar
kurulularnn ve derneklerinin prensiplerine ok yakndr. Dier taraftan Halklarn
Yasas ile, dier halklarn asker ve sivil bireylerine rnek olarak ve insan haklarna
uygun davranarak evrensel insan haklar ilkelerini ve ieriini onlara retmek
amalanmaktadr. Yasadaki bu insan haklar ilkelerini ve ieriini retme
ilkesinden hareket ederek iyi dzenlenmi halklarn, hem eylemleri ile hem
de beyanlar ile barl hedeflerini ve iyi ilikiler kurma amalarn aka belli
etmeleri gerekir( Rawls, 2006: 105). Bu grev, iyi dzenlenmi halklarn liderlerine
ve hkmet yetkililerine dmektedir. Gnmzde ABD Bakan Obama ile AB ve
BM organlarnn bakanlar ve direktrleri bu misyonu stlenmektedir.
Halklarn Yasas, Halklar Topluluu yesi devletlerin dier devletlerle olan
ilikilerinde nasl bir iliki kuracan gsterir ve dier devletlere ilikilerinde nasl
davranmas gerektii hakknda bilgi verir. Buna gre iyi dzenlenmi devletlerin
en ncelikli grevleri savunmadr. Btn halklarn, Halklar Topluluuna
uymalarn salamak ve Halklar Topluluu yeliinin gereklerini yerine getirmek
ikincil devdir. Bu devler yerine getirildiinde insan haklar garanti altna alnm
olacaktr. te burada asl dikkat edilmesi gereken husus, btn halklarn Halklar
Topluluunda (tpk gnmzdeki AB yelik kriterleri gibi) tam yeliin artlarn
yerine getirmesini salamak ve btn halklarn, Halklarn Yasasna riayet
etmelerini salamaktr. Bunu salamak iin de Halklarn Yasasn kabul eden
toplumlar tpk AB, NATO veya Birlemi Milletler gibi rgtlenmeler kurabilirler
ve Avrupa nsan Haklar Mahkemesi veya Uluslararas Adalet Divan gibi insan
haklarn gvence altna alan kurumlar oluturabilirler. Yalnz Halklarn Yasasnda
bu ekilde uluslararas ve blgesel rgtler kurulmas ihtiyaridir. Yani Halklarn
Yasas, bu rgtlenmeleri art komaz. Gerekten de halklarn ilgi ve anlamalarna
gre oluturulan bu rgtler, gnlllk esasna dayanan milletlerin bir araya
gelerek oluturduklar birlikler gibidir (Reidy, 2004: 293). Eer yasa tanmaz
halklar insan haklar ihlalleri yapyorsa, iyi dzenlenmi halklar bu yasa tanmaz
toplumlara bask yapabilirler veya ekonomik (gnmzde rana uygulanan
ekonomik ambargo gibi) ve dier ilikileri kesebilirler, yardmlar azaltabilir veya
kaldrabilirler (Gudridge, 2001: 714). Ayrca bu devletlerin uluslararas rgtlere
ve ibirlii rgtlerine yelii de engellenebilir. Rawls, herhangi bir sosyal ibirlii
sisteminin gerekletirebilmesi iin insan haklarnn zorunlu koullar olduunu
ve insan haklarn ihlal eden bir devletin, sadece uluslararas ticaret ve alveri
yoluyla kendi karlarn srdremeyeceini belirtmektedir (Kim, 2014: 15). Ayn
zamanda insan haklarnn yaygnlatrlmas ve gelitirilmesi, insan haklarn ihlal
eden devletler asndan saldrgan devlet imajn dzeltebilir ve dini ve etnik
aznlklarn daha liberal devletlere toplu g eylemlerini nleyebilir. Bu nedenle
52

John Rawlsun Uluslararas Adalet ve Toplum Kurgusu ile Uluslararas nsan Haklar Fikri:
Uluslararas likiler Asndan Halklarn Yasas

insan haklarnn uluslararas dzeyde korunmas, liberal halklarn istikrarszln

ve g basksn azaltmaktadr (Kim,2014, 16).
Liberal demokratik toplumlarn kendi deerlerini baka toplumlara kabul
ettirme, topraklarn geniletme ve dier halklar zerinde egemenlik kurma eilimi
yoktur. Hkmetmek, zafer peinde komak, fetih cokusu ve bakalar zerinde
g gsterisi yapmak iin baka halklara kar hareket etme ve kkrtma emelleri
bulunmaz (Rawls, 2006: 49). Halklarn yasasn kabul eden bu iyi dzenlenmi
toplumlar, vatandalarnn temel ihtiyalarn karlar ve insan haklarna saygldr.
Siyasal ve toplumsal kurumlar adil ve dzgn olduundan liberal halklar,
vatandalarnn zgrln ve haklarnn btnln korumaktadr. Bu nedenle
Halklar Topluluunu oluturan devletler, birbirine sayg gsterirler ve halklar
arasndaki eitlie de nem vermektedirler.
Gerekten liberal demokratik olan bir rejim, eitimde frsat eitliini salar,
adil gelir ve refah dalm ile ykmldr. Ayrca vatandalarna i ve salk
hizmeti de salamaktadr. Bunlar yerine getiren halklar, liberal demokratik nitelik
kazanacak ve bylece uluslararas barn tesisinde nemli rol oynayacaktr. Daha
nce de deindiimiz gibi Halklarn Yasasna gre iyi dzenlenmi bu halklar,
yalnzca iki durumda savaabilir. lki sadece kendini savunma, kendi gvenliklerini
salama amacyla sava durumu sz konusu olabilir. kincisi, insan haklarn ihlal
eden yasa tanmaz ve saldrgan devletlere mdahale edebilme hakk halklarn
yasasnda belirtilmitir.
Dzgn halklarn sahip olduu dzgn danma hiyerarisi sayesinde
toplum iinde bireysel farkllklara imkn tannmaktadr. Toplumda kiilerin
ifade zgrl bulunmakla birlikte tm bu farkllklar ve ayrlklar ortak iyi
anlayna dayal adalet anlayna uygun olmak zorundadr. Dzgn halklar, ayn
zamanda dinsel zgrlkleri de koruma altna alr ve bu toplumlarda dinsel bask
grlmez. Rawlsa gre vicdan zgrl, toplumun btn yeleri iin eit ve ayn
olmayabilir. rnein belli bir dinin hkim olduu toplumda, dier dinler hogr
ile karlanabilir fakat bu dinin mensuplar baz kamusal grevlere gelemezler. Bu
insan haklar asndan olumsuz bir durumdur. Rawls, bu durumu eit zgrlk
olmadan vicdan zgrl olarak adlandrmaktadr. Bu balamda eit zgrln
kapsam, vicdan zgrl bakmndan delinmektedir.
Yasatanmaz devletler ortaya ktka Halklar Topluluu; bu devletleri ve
onlarn uygulamalarn kontrol altnda tutabilmek iin Halklarn Yasas gereince,
gerekli adalet ve insan haklar kurumlar kurabilirler ve insan haklarnn
yaygnlatrlmasna ynelik baz ilkeler ve kurallar gelitirebilirler (Rawls, 2006:
50). Rawlsa gre bu konu, btn adil ve dzgn halklarn d politikalarnda
daima yer almaldr ve yeterli derecede adil olan anayasal demokratik bir halk,
zgrlk ve eitlik gibi iki temel deeri ilke halinde birletiren ve dzenleyen bir
toplum olarak tanmlanmaktadr. Bu ilkeden ilk ikisi temel haklar, zgrlkleri

53

Volume:1 Number:5
June 2014

Hseyin zbay

ve frsatlar belirler ve bu zgrlklere o rejime uygun ncelikler verir. nc

ilke ise, her vatandaa zgrlklerinden akllca ve etkili biimde yararlanmak iin
yeterli olanak salamasdr ( Rawls, 2006: 52). Rawls iin yegne uluslararas
insan haklar, liberal veya dzgn i kurumsal dzenleme nermelerinden
treyen haklardr. Bu nedenle devletin; snrlar iindeki halka kar uluslararas
insan haklar ile korunma konusundaki muamele ve eylemlerindeki baarszl,
yasatanmaz bir rejimin niteliidir ve ayn zamanda da dier devletlerin snrlar
ierisindeki liberal veya dzgn hiyerarik toplumlara kar bir tehdittir ( Gudridge,
2001: 717).
yi dzenlenmi toplumlarn kresel adaletin salanmas ve global dzeyde
insan haklarnn korunmas ynndeki ama ve grevlerinden bir dieri de zorluk
iindeki halklara (olumsuz koullar altnda bulunan toplumlara) yardm etmek
ve bu halklar Halklar Topluluunun bir yesi yapmak iin aba sarf etmektir. Bu
yardmn amac, zorluk iindeki toplumlarn kendi ilerini makul ve aklc bir ekilde
yapabilmelerini salamak ve bu toplumlarn siyasal ve toplumsal deiimlerini
gerekletirebilmeleri iin onlara din, dil ve kltrel adan yaknlk salayarak
motivasyon destei vermektir.
Rawls, kendi adalet teorisini klasik ve modern liberal teorilerden ayrarak
kendi teorisini siyasal liberalizm olarak adlandrr. Mill, Smith ve Hume gibi
liberallerin teorilerini ise detayl kurumlara ve erdemlere yer verdikleri iin
kapsaml liberalizm olarak deerlendirir. Rawls ite bu kapsaml liberal teorilerin
liberalizmin tarafszlk ilkesini ihlal ettiini; liberal bir adalet teorisinin kapsaml
deil, siyasi olmas gerektiini ileri srer (Ralws, 2005: 4,10). Rawlsa gre birey,
liberalizmi hayat tarz olarak benimsemeksizin ancak kurumsal ve yasal ilkelere
itaat ederek yaamn srdrebilir. Ona gre birey, hem kamusal alanda tarafsz
liberal kurumsal dzenlemelere gre ilikilerini dzenlerken hem de zel alanda
istedii kapsaml bir yaam tarzn devam ettirebilir (Costa 2004: 2,3). Rawls, ok
kltrl ve makul oulculuu benimsemi halklarn birlikte yaayabilmeleri ve
halklar toplumunu oluturabilmeleri iin; farkl yaam tarzlarna sahip bireylerin,
toplumun temel kurumsal yaplar ile snrlandrlm siyasal liberalizme dayanan
bir adalet teorisini kabul etmeleri gerektiini vurgulamaktadr (Costa 2004: 2,3).
Halklarn Yasasndaki ncelikli insan haklar ile ilgili problem, Evrensel nsan
Haklar Bildirisinden daha az hak talep ediyor olmasdr. Rawlsun Halklarn
Yasasnn meruiyeti hakkndaki kaygs, onun liberal olmayan dzgn halklar da
ieren daha geni bir anlamaya varabilmek iin insan haklar listesini ksaltmasna
neden olmutur (Costa, 2005: 58).
Baz eletirmenler Halklarn Yasasn, eitliki olmayan rejimlere meruiyet
tanmas nedeniyle liberalizmin ktye kullanlmas ve suistimal edilmesi olarak
nitelendirirler. Halklarn yasas, Rawlsun temel insan haklarna dhil etmedii
eitim hakk ve kadnlarn ie girmede frsat eitlii gibi nemli haklardan kadnlar
mahrum brakt iin de ayrca eletirilmektedir (Buchanan, 2000: 697).
54

John Rawlsun Uluslararas Adalet ve Toplum Kurgusu ile Uluslararas nsan Haklar Fikri:
Uluslararas likiler Asndan Halklarn Yasas

5. Sonu ve Deerlendirme
Liberalizm asndan nemli ilkeler ortaya koymasna ramen, Rawlsun Halklarn
yasas eserinde devletler snflamasnn tutarl olmad, kresel adaletin
salanmasnda halklarn katlm srecindeki eksiklik, Halklar Topluluunda dalm
adaletinde yanl varsaymlarn yer ald grlmektedir. Bu nedenle Rawlsun
yeniden datm, eitsizliin meruluu ve hakkaniyetin salanmasnda tarafszlk
asndan ileri srd topik tezleri yetersiz kalmtr. Bu zaaflara ramen,
Rawlsun liberal adan Uluslararas likiler Teorisine yapt katk azmsanamaz
ve yadsnamaz.
Rawls un uluslararas toplum modelinde, siyasal adalet anlay sayesinde
yurttalarn kendi farkllklarn aarak her trl politik sorunu tartabilecekleri
bamsz bir kamusal alan oluturulur. Bu kamusal alann istikrar ise iyi
dzenlenmi halklarn ya da siyasal toplumun istikrar ile salanr. Rawls iin iyi
dzenlenmi toplumun devam, istikrarl liberal demokrasiler iin zorunlu olan
siyasal erdemi, nezaketi, hakkaniyet duygusunu, karlkl saygy ve hogry
kapsamaktadr. Bu gereki topya kabul grrken; Rawlsun balang durumu,
bilgisizlik peesi, toplum szlemesi, makul oulculuk, hakkaniyet olarak adalet,
rten gr birlii ve ortak iyi fikrine dayal adalet kavramlar erevesinde
ele ald uluslararas toplum kurgusu bir eliki oluturmakta ve sorulara tam
olarak cevap vermemektedir. Ayrca kresel adaletin oluturulmas asndan
Rawlsun; hem zgr iradeyi, demokrasiyi, eitlii ve hakkaniyeti savunurken hem
de eitsizlie imkn tanmas ve dier devletleri ho grmesi ve detayl kurallar
ve istisnalar koymas, kresel adaletin gerekletirilmesi ynndeki inanlar
zayflatmaktadr.
Halklarn Yasasnda makul kapsaml doktrinlerin siyasal adaletin ilkelerini
belirlemesi ve bu anlay desteklemesi ile oluan rten grbirlii
kurulmas iin kamusal akl yrtmenin nemi vurgulanmaktadr. Bu balamda
kamusal akl yrtme, en makul siyasal adalet olduuna inanlan ve bakalarnn
da zgr ve eit ekilde kabul edebilecei siyasal deerleri ieren bir erevede
dnebilmektir. Rawlsun altn izdii nokta, uluslararas dzeyde Halklar
Topluluu arasnda bir adaletin salanmasndan ziyade liberal bir toplumun dier
toplumlarla ilikilerinin nasl olmas gerektiidir. Bu nedenle Rawls, kiilerin
deil halklarn yasas olarak eserini adlandrmtr. Halklarn Yasasnn topik ve
optimistik zellii ile Rawlsun dar kapsaml insan haklar savunusu eletiri konusu
olmaktadr. Halklarn yasas eserinin ikinci blmnde hakl sava doktrini,
yardm etme ykmll, kresel datmc adalet ilkesi ile kresel eitliki
ilkenin srekli eletirilmesi, Rawlsun fikrinin topik olduunun bir gstergesidir.
Rawlsun adalet anlay, modern devlet asndan eitli sorunlar da
beraberinde getirmektedir. Rawlsun adalet anlay, ada toplumlarda insan
haklarn n plana alan bir devlet ihtiyac iin uygun grnmemektedir. nk

55

Volume:1 Number:5
June 2014

Hseyin zbay

Rawls, Halklarn Yasasnda devletin dorudan insan haklarn gzettii bir model
yerine devletin adil kurumlara sahip olmas halinde insan haklarnn dolayl olarak
var olaca bir toplum modeli ngrmektedir. Rawlsun kurgusunda yer alan fark
ilkesinden kaynaklanan eitsizlikler Marksistler tarafndan eletirilirken; adalet
anlay da ideal kuram olarak belirttii sadece dzgn liberal halklar iine almas
nedeniyle eletiriye aktr.
Halklarn Yasasndaki fark ilkesi, uluslararas adaletin tesis edilmesini
zorlatrmaktadr. Uluslararas adaletin salanabilmesi, devletler arasnda
demokratik ilikilerin kurulmasna baldr ve adaletin tesisini salama grevi
devlete aittir. Halklarn Yasasnda eitli istisnalar vardr ve bu istisnalar kendi
ierisinde elikiler yaratmaktadr.
Yine Rawlsun yasadaki ilkeler arasnda sralama yapmas da eletirilebilecek
dier bir noktadr. Fark ilkesi ile toplumdaki eitsizlii bir lde kabul etmesi,
toplumdaki tahribat daha da artrabilir veya bireysel ve toplumsal zgrlklerin
adalete katksn daha da azaltabilir. nan ve dnce ynnden eitlilik
barndran halklarn oluturaca bir toplumda, demokratik ve adil bir siyasi ve
hukuki yap oluturulabilir mi sorusuna yant arayan Rawls asndan byle bir
yap kurgusu gereklese bile, dnsel ve inansal eitlilik koullar altnda bu
yapnn devam etmesi mmkn gzkmemektedir. Bu balamda hem oulcu,
hem zgrlk ve hem de eitliki bir uluslararas toplum ideali Rawlsun ele
ald kstlar ile gereki bir grnm vermemektedir.
Rawlsun, toplumda sosyal eitlik adna bireysel zgrl feda ettii
grlmektedir. Bunun yansra toplumda liyakati temel alan dllendirme
fikrinin uygulanabilirlii de tartmaldr. Ayrca doutan gelen bir kaynak
datmna kar karak doum ve miras yolu ile kazanmlar reddetmesi,
gerek yaam ile badamamaktadr. Adaletin ancak hak edilmi zelliklerle
aklanabilecei iddiasn ne srerek kendi adalet savunusunu da anlamsz
hale getirmitir. Rawlsun fark ilkesi, doal yetenekli bireylerin smrsne
ve onlarn baz zgrlklerinden mahrum kalmasna yol amaktadr. Adalet ve
toplum iin bir tr sosyalizm modeli nerdii iin bu kurgusu kabul edilemez
niteliktedir ve ne srd ilkelerin mutlak eitlik koullar dourmas bireyin
insan haklarn zedelemektedir. Rawlsun adalet ve toplum kurgusu topik hale
geldike, adil bir yaam ve adalet kavramlar artk hayatta ulalabilir bir erdem
olmaktan kmaktadr. Rawls, aslnda eserde bize uluslararas adalete gerekte
ulalamayaca, kresel bir adil dzenin kurgusal kalaca mesajn vermektedir.
Rawls un asl amac, iinde her yaam tarznn bulunaca bir uluslararas toplum
oluturmaktr.

56

John Rawlsun Uluslararas Adalet ve Toplum Kurgusu ile Uluslararas nsan Haklar Fikri:
Uluslararas likiler Asndan Halklarn Yasas

KAYNAKA
AKTA, Sururi. (2001). Hayekin Hukuk ve Adalet Teorisi. Liberte Yaynlar No:60.
Ankara.
ARNHART, Lary. (2011) Platondan Rawlsa Siyasi Dnce Tarihi. (ev: Ahmet Kemal Bayram) Adres Yaynlar No:16. 4. Bask. Ankara.
ATE, Ahmet Emre. (2012). The Feasibility of Global Justice: A Discussion on John
Rawls Ideas. Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt:14 Say:2. Ss.
23-32.
BEITZ, Charles R. (2000). Rawlss Law of Peoples. Ethics. Vol:110 No:4, pp. 669696.
http://philosophyfaculty.ucsd.edu/FACULTY/RARNESON/phil267fa12/Required%20readings/Week%202/CharlesBeitz.pdf
(Eriim Tarihi:
05.08.2014)
BLAKE, Michael - SMITH, Patrick Taylor. (2013). International Distributive Justice. The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2013 Edition), Edward N. Zalta (ed.), http://plato.stanford.edu/archives/win2013/entries/
international-justice/ ( Eriim Tarihi: 30.01.2014)
BOROVALI, Murat. (2003). Uluslararas likilerde Snr Tanmayan Sorunlar: G
,Yurttalk, nsan Haklar, Toplumsal Cinsiyet. Kresel Adalet ve Gvenlik.
Kresel Adalet zerine Bir Tartma: John Rawls ve Halklarn Yasas. Der.
Ayhan Kaya, Gnay Gksu zdoan. stanbul: Balam Yaynlar.
BUCHANAN, Allen. (2000). Rawlss Law of Peoples: Rules for a Vanished Westphalian World. Ethics. Vol:110 No: 4, pp. 697-721.
COSTA, M. Victoria (2004). Rawlsian Civic Education: Political Not Minimal. Journal of Applied Philosphy. Vol:21 Issue:1. pp. 1-14.
COSTA, M. Victoria (2005). Human Rights and the Global Original Position Argument in the Law of Peoples. Journal of Social Philosophy. Vol:36 Issue:1.
pp. 49-61.
DOYLE, Michael W. One World, Many Peoples: International Justice in John Rawlss
the Law of Peoples Perspectives on Politics. Volume 4 / Issue 01 / Mart
2006. pp 109 120. DOI: http://dx.doi.org/10.1017/S1537592706060117.
http://journals.cambridge.org/action/displayAbstract?fromPage=online&
aid=407690&fileId=S1537592706060117 (Eriim Tarihi: 05.07.2014)
FISHER, Kirsten J. (2006). Research Note: Rawls Revisited: Can International
Criminal Law exist?. Canadian Journal of Political Science. 39:2. pp:407420.
FLORESCU, Sari Maarit. (2013). The comopatibility of Pettits Freedom as
Non-Domination to Rawlss Theory of Justice. Romanian Review of Political Sciences and International Relations. Vol:10 No:1. Bucharest. pp.113123.
FREEMAN. Samuel (Ed.) (2003). The Cambridge Companion to Rawls. Cambridge
University Press. New York: USA.
FREEMAN. Samuel. (2006). The Law of Peoples, Social Cooperation, Human Rights and Distributive Justice. Social Pphilosophy and Policy. Vol
:23. Issue :1, Ocak:2006. pp.29-68. DOI: http://dx.doi.org/10.1017/
S026505250606002X . (Eriim Tarihi: 03.07.2014)
57

Volume:1 Number:5
June 2014

Hseyin zbay

GARCIA, Frank J. (2001). Review of The Law of Peoples. Houston Journal of International Law. Vol: 23:3. pp. 659-677.
GUDRIDGE, Patrick O. (2001). Review of The Law of Peoples. The American Journal of International Law. Vol: 95 No: 3 pp.714-720.
NA, Hsamettin ve DEMRAY, Muhittin. (2004). Siyasal Bir deoloji Olarak
Neo-Liberalizm. Dumlupnar niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Say:11.
ss.163-184.
KILIN, Zeynel Abidin. (2010). Yurttalk Ahlak Olarak Sosyal Sermaye. Bilgi Dergisi. Cilt:12. Say:2. ss.1-37.
KIM, Hyunseop. (2014). A Stability nterpretation of Rawls The Law
of Peoples. Political Theory. Vol:42 Number:3. pp:1-27. DOI:
10.1177/0090591713516150.
http://ptx.sagepub.com/content/early/2014/01/05/0090591713516150.full.pdf+html (Eriim Tarihi: 08.08.2014)
KO, Mustafa. (2011). John Rawlsun Gereki topya desi Gerekleebilir Mi?.
(Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi). Maltepe n. Sosyal Bilimler Enstits
Felsefe AnaBilimdal. Haziran:stanbul.
KUPER, Andrew. (2000). Rawlsian Global Justice: Beyond the Law of Peoples
to a Cosmopolitan Law of Persons. Political Theory. Vol:28 Number:5.
pp.640-674. doi: 10.1177/0090591700028005004 http://brianventura.
files.wordpress.com/2011/02/rawlsian-global-justice.pdf (Eriim Tarihi:
15.08.2014)
MAFFETTONE, Pietro. (2011). The Law of Peoples:Beyond Incoherence and
Apology. Journal of International Political Theory. Vol:7 No:2 pp.190-211.
DOI: 10.3366/jipt.2011.0014
http://www.euppublishing.com/doi/abs/10.3366/jipt.2011.0014 (Eriim Tarihi:
04.08.2014)
ZBANK, Murat. (2009). Rawls Habermas Tartmas: Neden Demokrasi? Nasl
stikrar?. ada Siyaset Kuramnn ki Byk smi: John Rawls ve Jrgen
Habermas. Der. Murat zbank. stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar No:247.
stanbul. ss. 3-13.
ZTRK, Armaan. (2007). Rawlsun Adalet Teorisi Ya Da Biimsel Hak Anlaynn
Teorik Amazlar zerine. stanbul niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi
Dergisi. No:37. stanbul. ss. 57-86.
PETTIT Philip. (2006). Rawlss Peoples. Martin Rex - David A. Reidy ( Ed.) Rawls
Law of Peoples: A Realistic Utopia (pp.38-55) UK: Blackwell.
RAWLS, John. (1999). A Theory of Justice (Revised Edition). Massachusetts: The
Belknap Press of Harward University Press Cambridge.
RAWLS, John. (2006). Halklarn Yasas ve Kamusal Akl Dncesinin Yeniden Ele
Alnmas. ev. Gl Evrin. stanbul Bilgi niversitesi Yaynlar. (2. Bask). stanbul.
RAWLS, John. (2005). Political Liberalism. (Expanded Edition). New York: Columbia University Press.
REIDY David A. (2004). Rawls on International Justice. Political Theory. Vol:32
No:3. Sage Publications. pp.291-319. DOI: 10.1177/0090591703260928.

58

John Rawlsun Uluslararas Adalet ve Toplum Kurgusu ile Uluslararas nsan Haklar Fikri:
Uluslararas likiler Asndan Halklarn Yasas

http://web.utk.edu/~dreidy/political%20theory%20article.pdf (Eriim Tarihi:

08.07.2014)
SHAW, Brian J. (2005). Rawls, Kants Doctrine of Right and Global Distributive
Justice The Journal of Politicss. Volume:67. Issue:01. pp. 220-249.
SHUE, Henry. (2002). Rawls and the Outlaws. Politics, Philosophy& Economics.
Volume:1 Number:3. pp.307-323. doi: 10.1177/1470594X02001003002
http://ppe.sagepub.com/content/1/3/307.full.pdf+html
(Eriim Tarihi:
10.08.2014)
TAN, Kok Khor, (2001). Critical Notice: the Law of Peoples Canadian Journal of
Philosophy. Volume:31 Number:1 pp.113-132.
TOSUN, Cengiz Mesut. (2010). Liberalizm ve Sosyal Darwinizm Karsnda John
Rawls. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, Gz. Say:10. ss.81-94.
YAVUZ, Zeynep Burcu. (2002). Sovereignity and Alterity: A Critical Approach To
Ethics and Human Rights in International Politics. (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi). Bilkent niversitesi Sosyal Bilimler Enstits-Uluslararas
likiler Blm. Ankara.
WALTON, Andrew. (2014). Global Democracy In a Society of Peoples. Critical
Review of International Social and Political Philosophy. DOI:10.1080/136
98230.2014.881099 http://dx.doi.org/10.1080/13698230.2014.881099
(Eriim Tarihi: 02.08.2014)

59

60