Mutlu Yaam Blgesi

Bat Akdeniz

TIBB VE AROMATK BTKLER

SEKTR RAPORU

Aralk, 2012

NSZ
Bat Akdeniz Kalknma Ajans (BAKA) Antalya, Isparta ve Burdur illerinin ekonomik kalknmasn
salamak amacyla kurulmu bir kamu kuruluudur. Blgesel dzeyde kamu kesimi, zel kesim ve
sivil toplum kurulular arasndaki ibirliini gelitirmek, kaynaklarn yerinde ve etkin kullanmn
salamak ve yerel potansiyeli harekete geirmek suretiyle, ulusal kalknma plan ve programlarda
ngrlen ilke ve politikalarla uyumlu olarak blgesel gelimeyi hzlandrmak, srdrlebilirliini
salamak, blgeler aras ve blge ii gelimilik farklarn azaltmak amacyla kurulan 26 blgesel
kalknma ajansndan birisi olan BAKA, kuruluundan bu gne kadar Bat Akdeniz Blgesinin
kalknmas ynnde faaliyetlerine devam etmektedir.
2010 ylnda faaliyete geen Bat Akdeniz Kalknma Ajans, blgenin kaynak ve yatrm potansiyelini
tespit ederek sektr raporlar hazrlamakta ve bu kaynaklar kullanarak ulusal ve uluslararas tantm
faaliyetleri gerekletirmektedir. Blgede yatrm yapmak isteyen yatrmclarn ilk dura haline
gelen BAKA, yatrmclara yol gstermekte ve hazrlanan bu raporlarla kaynaklarn ve potansiyelin en
doru ekilde kullanlmasna olanak salamaktadr.
Blgenin ekonomik ve sosyal geliiminin hzlandrlmas ve rekabet gcnn arttrlmasna
ynelik faaliyetler yrten BAKA, kuruluundan bugne geen ksa srede yapm olduu tantm
faaliyetleriyle blgeye birok yatrm kazandrmann yansra, i adamlarnn yatrm srecinde
karlat engellerin almasnda da aktif rol oynamtr.
Bat Akdeniz Kalknma Ajans hazrlam olduu bu sektr raporlaryla blgenin yatrm frsatlarn
tantmaya devam edecektir. Hazrlanan bu raporlarn blgemizin kalknmas adna faydal olmas ve
yatrmclara yol gstermesini mit ediyoruz.

Tuncay ENGN

BAKA Genel Sekreteri

Memduh OUZ

Isparta Valisi
BAKA Ynetim Kurulu Bakan

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

GR
Tbbi ve aromatik bitkiler hastalklarn nlenmesi, saln srdrlmesi ve hastalklarn iyiletirilmesi
iin ila olarak geleneksel ve modern tpta kullanlmaktadr. Ayn zamanda besin takviyeleri, bitkisel
ay, tat, eni olarak beslenmede faydalanlmaktadr. Parfm, vcut bakm rnleri olarak parfmeri
ve kozmetikte kullanlmasnn yan sra, parlatclar hatta bcek ilalar olarak sanayinin farkl
kollarnda geni bir kullanm alan bulmaktadr. Bu bitkilerin drog denilen kurutulmu, belirli lde
hazrlanm bitki ksmlarndan (kk, kk-sap, yumru, gvde veya odunsu yap, kabuk, yaprak, iek,
meyve, tohum ve herba) yararlanlmaktadr.
Bir ok alanda kullanm alan bulan tbbi ve aromatik bitkiler biyolojik kltrel ve endstriyel
kaynaklardr. Bu kaynaklara olan talep son yllarda olduka artm ve artmaya devam etmektedir.
Bu bitkilerin deeri tp ve salk alannda sentetik yolla elde edilen etkin maddelerine gre ok ynl
etkiye sahip olmalar ve yan etkilerinin bulunmamas gibi nedenlerle artmaktadr.
Dnyada 50.000 ila 70.000 arasnda bitki trnn modern ve geleneksel tbbn kullanld bilinmektedir.
Kozmetik ve botanik endstrisinin de kulland bitki trleri bu sayya dahil deildir. 2007 ylnda Tbbi
ve Aromatik Bitkilerin Doadan Srdrlebilir Toplanmasnn Uluslararas Standard (ISSC-MAP)
oluturulmutur.
4

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

Doadan toplanan bitkilerde belirli bir standardizasyon bulunmad iin toplanan tm bitkiler ayn
kalitede olmayp, etkin maddesi de farkl oranlarda olmaktadr. Bu bitkilerin kltre alnmasna
ynelik almalara hz verilmesi hem reticilere alternatif bir gelir kaps oluturacak hem de
birok alanda kullanlan bu deerli bitkiler iin tehdit oluturan doadan ar toplanmasnn nne
geilecektir.
Tablo 1. Bitki tr saylar, tbbi bitki tr saylar ve oranlar (Schippman ve ark., 2002; Anonim, 2010).

Bitki Tr Says

Tbbi bitki Tr
Says

in

26.092

4.941

18,9

Hindistan

15.000

3.000

20,0

Endonezya

22.500

1.000

4,4

Malezya

15,500

1,200

7,7

Nepal

6.973

700

10,0

Pakistan

4.950

300

6,1

Filipinler

8.931

850

9,5

Sri Lanka

3.314

550

16,6

Tayland

11.625

1.800

15,5

ABD

21.641

2.564

11,8

lkeler

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

lkeler

Bitki Tr Says

Tbbi bitki Tr
Says

Vietnam

10.500

1.800

17,1

Trkiye

9.222

500

5,4

Ortalama

13.366

1.700

12,5

Dnya

422.000

52.885

Dnyada Tbbi ve Aromatik Bitkiler

20. yzyln balarnda teknolojik gelimelerin getirdii yenilikler, sosyal ve politik deiimler bitkilerin
ila olarak kullanmnn hzla azalmasna neden olmutur. Ayn zamanda ila sanayinde kitle retimi
sentetik ilalarn retilmesi de bunda etkili olmutur. (Bayram ve ark., 2010)
Gelimi lkeler zellikle tedavide bitkisel kaynaklara ynelmi durumdadrlar. Tedavide kullanlan
ilalarn nemli bir ksmn doal kaynakl ilalar oluturmaktadr. Doal kaynakl ilalarn kullanm
oran gelimi lkelerde %60, gelimekte olan lkelerde ise %4 civarndadr (Anonim, 2010).
Dnya nfusunun yaklak % 80i salna kavumak iin geleneksel tbb ve tbbi bitkileri
kullanmaktadr (Toksoy ve ark., 2010). Bugn dnyada kullanlan tbbi ve aromatik bitkilerin says
Dnya Salk rgtne gre 20.000 civarndadr. Bunlardan 4.000 drog yaygn bir ekilde kullanlrken
halen dnyada 2.000, Bat Avrupada ise 500 kadar tbbi bitkinin ticareti yaplmaktadr.
Son yllarda, dnya bitkisel drog ticaret hacmi yllk 18-20 milyar dolar civarnda olup ileriki yllarda
daha da artmas tahmin edilmektedir. Dnya uucu ya ihracat deeri ise 2008 ylnda 2,5 milyar
dolar olarak gereklemitir (Comtrade, 2009).

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

Tablo 3. Trkiye Endemik Bitkilerinin Blgelere Dalm

Blge

Trkiyede Tbbi ve Aromatik Bitkiler

Doal yaps itibariyle eski ktann (Avrupa, Afrika ve Asya) niteliklerinin birlemesiyle oluan
Trkiyenin ekolojik ve biyolojik eitlilii, blgenin 40o K boylamndaki dier yerleri geride brakr.
lkemizdeki geni iklim ve topografya yelpazesinin bir gstergesi olarak Akdeniz, Avrupa-Sibirya
ve ran-Turan olmak zere bitki corafya blgesi bulunmaktadr. Bu blgelerin her biri kendi
endemik trlerine ve doal ekosistemlerine sahiptir. (Tan, 2010).
Trkiye gelimi lkelerin bitkisel ila, bitki kimyasallar, gda ve katk maddeleri, kozmetik ve
parfmeri sanayilerinin girdisini oluturan pek ok bitkisel rn florasnda barndrmaktadr. Bu
bitkisel rnlerdeki eitlilik asndan baktmzda mevcut trler iinde 8.988 bitki tr doal, 2.991
bitki tr de endemik trdr (Bayram ve ark., 2010; Tan, 2010).
Trkiye, Avrupa ktasnda bulunan bitki trlerinin %75ini barndrmakta olup, bunun yaklak te
biri endemiktir (zhatay, 2008).
Endemik bitkilerin 2.282 kadarnn yurdumuzun corafik blgelerinden yalnz birisine has olduklar ve
sadece o blgede yayl gsterdikleri saptanmtr. (Ekim, 2000).

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

Endemik Bitki Says

Blge

Endemik Bitki Says

Akdeniz

862

Ege

171

Dou Anadolu

471

Marmara

102

Anadolu

335

G. Dou Anadolu

102

Karadeniz

277

Toplam

2.282

Kaynak: zhatay, 2008.

Dnya pazarlarnda tbbi ve aromatik bitkilere olan talep her geen gn biraz daha artmaktadr. Tbbi
ve aromatik bitkiler Ege, Marmara, Akdeniz, Dou Karadeniz ve Gneydou Anadolu Blgelerinden
toplanmaktadr (Bayram ve ark., 2010).
Trkiyede i ve d ticareti yaplan tbbi ve aromatik bitkiler hakknda yaplan bir almaya gre bitki
tr says alt trler de dahil olmak zere 347 adet olup, bunlardan 139 trn ihracat yaplmaktadr
(zgven ve ark., 2005).
Tablo 4. Trkiyenin Tbbi ve Aromatik Bitkilerine ait ihracat rakamlar

2007
Bitki Ad

2008

2009

Miktar
(Ton)

Deer
(1000 $)

Miktar
(Ton)

Deer
(1000 $)

Miktar
(Ton)

Deer
(1000 $)

Defne yapra

7.519

20.301

3.934

20.020

9.079

24.336

Kekik

11.308

39.493

9.683

42.878

11.475

28.662

Adaay

1.530

4.479

373

1.541

1.545

6.048

Anason

2.003

4.704

2.658

9.350

2.053

8.616

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

2007
Bitki Ad

2008

Tablo 5. Trkiyenin Tbbi ve Aromatik Bitkilerine ait ithalat rakamlar

2009

Miktar
(Ton)

Deer
(1000 $)

Miktar
(Ton)

Deer
(1000 $)

Miktar
(Ton)

Deer
(1000 $)

Kini

41

51

19

71

31

76

Kimyon

4.209

9.228

2.367

6.832

5.822

12.146

Rezene

1.057

2.125

1.945

3.793

1.217

2.541

emen

94

156

51

74

54

79

Mahlep

109

908

102

897

159

1.305

Meyan kk

249

266

67

125

311

471

Keiboynuzu

3.623

5.264

518

838

3.130

3.091

Ihlamur

80

1.116

27

313

179

1.428

Sumak

965

1.176

1.175

1.771

1.245

2.143

Biberiye

432

1.019

573

1.587

620

1.671

rekotu

45

163

38

139

32

109

Nane

153

505

125

326

309

1.085

33.417

90.954

26.655

90.555

37.261

93.807

Toplam

Kaynak: www.antalya-tarim.gov.tr

Trkiye tbbi ve aromatik bitkiler ynnden dnyann en nemli lkelerinden birisi olmasna ramen,
tbbi ve aromatik bitki ihracat henz istenilen dzeylerde bulunmamaktadr. 2009 yl verilerine gre
yaklak 94 milyon dolar civarlarnda tbbi ve aromatik bitki ihracat gerekletirilirken, 9 milyon dolar
dzeylerinde de ithalat yaplmtr.

10

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

2007
Bitki Ad

2008

2009

thalat Yaplan
nemli lkeler

Miktar
(Ton)

Deer
(1000 $)

Miktar
(Ton)

Deer
(1000 $)

Miktar
(Ton)

Deer
(1000 $)

12

87

41

111

177

339

ABD, Grcistan,
Polonya, Suriye

2.341

4.456

851

2.486

460

1.198

Polonya, Fas,
Arnavutluk, ili

Adaay

564

1.018

1.155

2.928

547

1.551

Arnavutluk, ABD,
Bosna-Hersek

Anason

276

483

82

248

170

503

Suriye, ABD,
spanya

Kini

304

138

202

183

149

80

Bulgaristan, Ukrayna,
Afganistan

Kimyon

688

1.270

507

903

259

582

Suriye, ABD,
Hindistan

Rezene

111

116

266

386

185

210

Srbstan, Almanya,
Makedonya

ven

550

212

484

201

293

150

Afganistan

Ginseng Kk

37

51

18

in, ABD,
Almanya

Meyan Kk

121

88

51

104

talya, ran,
in

Keiboynuzu

648

605

673

1.048

1.255

784

KKTC, Msr

Ihlamur

113

523

137

1.163

35

185

in, Almanya, Bosna

Hersek

Defne yapra
Kekik

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

11

2007
Bitki Ad

Miktar
(Ton)

Deer
(1000 $)

Miktar
(Ton)

2009

Deer
(1000 $)

Miktar
(Ton)

Deer
(1000 $)

thalat Yaplan
nemli lkeler

Sumak

274

27

140

14

26

33

Afganistan, ran,
rdn

Zerdeal

384

191

109

150

346

264

Hindistan,
ran, in

Biberiye

387

375

553

613

480

590

Fas, Tunus

rekou

1.167

1.195

1.505

1.254

1.058

831

Suriye, Hindistan,
Etiyopya, ran

Tarn

829

500

670

413

898

581

Endonezya, Singapur,
Vietnam

Karanfil

136

137

83

99

228

253

Singapur, Brezilya,
Meksika

Zencefil

247

172

235

215

705

450

in, Tayland,
Hindistan

K. Hind. Cevizi

18

45

22

21

82

Endonezya,
Singapur

Krl

39

35

102

81

148

98

Hindistan
Guatemala, Singapur,
Hindistan

Kakule

11

45

Toplam

9.551

11.750

7.818

12.702

7.492

8.886

Kaynak: www.antalya-tarim.gov.tr

12

2008

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

Tbbi bitki ihracat yapan 110 lke arasnda Trkiye 18. srada bulunmaktadr. Trkiye, Dou ve
Gney Dou Avrupa lkeleri arasnda ise ihracatta 5. srada iken, ithalatta 8. srada yer almtr.
Trkiyenin ihracatnda nemli olan 16 bitkinin ihracat deeri, 2001 ylnda 52 milyon dolar olarak
gereklemiken, 2009 ylnda 94 milyon dolar seviyesine ykselmitir (Anonim, 2011).
Ticareti yaplan tbbi ve aromatik bitki trleri ierisinde ya glnn yan sra kimyon, kekik, anason,
rezene, emen, kini, nane ve rekotunun kltr yaplmakta olup, bu bitkilerin retimleri dier
kltr bitkilerine oranla olduka snrldr (zgven ve ark., 2005).
Genelde tbbi ve aromatik bitkiler ham halde ihra edilmekte olup, dk katma deer yaratmaktadr.
Temizleme, ayklama, snflandrma, toptan veya perakende paketleme ilemleri dahi snrl sayda
baharat ve bitki ay retiminde uygulanmaktadr.
Trkiyede kltr yaplan bir ksm tbbi ve aromatik bitkinin retim alan ve miktarlar Trkiye
statistik Kurumu (TK) kaytlarna gemi bulunmaktadr (Tablo 5, Tablo 6).
Tablo 6. Trkiyede retimi yaplan Tbbi ve aromatik bitkiler

Bitki ad
Anason

Kimyon

Yl

Ekili (ha)

retim (ton)

Verim (kg/da)

2007

12.291

8.006

65,1

2008

11.880

8.594

72,3

2009

11.918

9.472

79

2007

18.327

9.159

49,9

2008

18.351

8.879

48,4

19.011

14.533

76

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

13

Bitki ad
Kekik

emen

Nane

Dereotu

erbetiotu

Yl

Ekili (ha)

retim (ton)

Verim (kg/da)

2007

6.075

5.350

88,1

2008

8.413

10.082

119,8

8.496

12.329

145

2007

55

36

66

2008

188

195

104

2007

9.376

2008

9.824

2007

2.637

2008

2.677

2007

284

1.423

502

2008

284

1.555

548

326

1.650

506

(www.antalya-tarim.gov.tr).

Dnyada en nemli kaliteli defne ihracats lke olan Trkiye, defne yapra dsatm yapan birka
lkeden birisidir ve Dnya defne gereksiniminin yaklak % 90n karlamaktadr. Ar toplamalar,
baz yllar fiyatlarn dmesine ve ayn zamanda doa tahribine neden olmaktadr. Defne yapra
dsatm yaplan lkelerin banda Hong Kong, ABD, Almanya ve Brezilya gelmektedir (zgven
ark., 2005).

14

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

Tablo 7. Trkiye orman tali rnleri retimi (ton)

Bitki Tr
Says

Tbbi bitki Tr
Says

11 686

7 025

19 781

Kudili

359

225

352

Adaay

910

1 489

708

Ihlamur

76

77

Erelti otu

134

41

alba

148

52

165

kse otu

13

Katr Trna

14

Laden

752

518

75

Oul otu

Papatya

0,1

Yayla ay

Keiboynuzu

128

115

181

Lavanta

356

Karaba otu

Isrgan otu

1,6

Kantaron

0,1

lkeler
Defne Yapra

(Kaynak: http://demo.ogm.gov.tr)

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

15

Bat Akdeniz Blgesinde Tbbi ve Aromatik Bitkiler

Antalya
Mevcut endemik bitki trlerinin nemli bir ksm da Akdeniz Blgesi, zelliklede Bat Akdeniz
Blgesinde bulunmaktadr. Bat Akdeniz Blgesi ierisinde de Antalyann zel bir konumu mevcuttur.
Bat Akdeniz Blgesinde bulunan 750 endemik trn 500 tanesi Antalyada yayl gstermektedir.
Bu trlerden 200 tanesi ise, Antalya ya zg endemik tr olarak kaytlara girmitir. Antalya bu adan
lkemizin en ok endemik bitki trne sahip ili olma zelliini tamaktadr.

ekil 1. Antalya Orman Blge Mdrlnde odun d bitkisel orman rn veren baz taksonlarn
yayl alan (Fakir ve ark., 2008) (Takson: canllarn snflandrlmasnda, lemden alt tre kadar bir
hiyerari iinde dzenlenmi tm birimlerin ortak ad.)
Isparta
Isparta ilinde lkemizde tbbi ve aromatik bitkilerin tannd, kullanld ve topland illerin banda
gelmektedir. Ispartann bu konuda bir avantaj da aromatik ya karan gl ya fabrikalarnn
Mays-Haziran aylar dnda atl durumda kalmalar ve dier aromatik bitkileri ileyecek hazr tesis
durumunda olmalardr.
Bunun yannda yabani hayattan toplanarak pazara sunulan kekik, adaay, oul otu, lavanta, biberiye,
nane gibi uucu ya ieren bitkilerin Isparta doal florasnda da bulunmalar tbbi ve aromatik
bitkilerin nemini artrmaktadr.

16

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

17

Kltr olarak tarlada yetitirilen kaparilerin tomurcuklarnn toplanmasnda iilik creti doal olarak
toplanan kapariden pahalya geldii iin kltr olarak fazla oranda yetitiricilii yaplmamaktadr
(Anonim, 2006).
Tablo 8. Antalya, Isparta, Burdur illerinde Tbbi ve aromatik bitki retimi (TK, 2011).

ller

rn ad

Yl

Ekilen Alan
(dekar)

retim(Ton)

Verim
(kg/da)

Anason

2007

7.450

606

81

2008

7.450

606

81

2009

7.500

620

83

2007

742

114

154

2008

520

75

144

2009

1.093

321

294

Kekik

2007

94

17

181

rn ad

Yl

Ekilen Alan
(dekar)

retim(Ton)

Verim
(kg/da)

2008

112

20

179

Antalya

Kekik

ekil 2. Isparta Orman Blge Mdrlnde odun d bitkisel orman rn veren baz taksonlarn
yayl alan (Fakir ve ark., 2008)
Burdur
Burdur ilinde eitli tbbi ve tri bitkiler doada kendiliinden (kapari, kekik vb.) yetimektedir. Kapari
Burdur Merkez ilede 10.000-12.000 dekarlk bir alanda doal olarak yetimekte ve halk tarafndan
toplanarak tccarlara veya ileyen firmalara satlmaktadr. zel firmalar tarafndan fidan retimi
yaplmakta ve eitli illere sat yaplmaktadr.
18

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

Isparta

ller

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

19

Anason
ller

rn ad

Kimyon

Yl

Ekilen Alan
(dekar)

retim(Ton)

Verim
(kg/da)

2009

102

22

216

2007

800

48

60

2008

800

48

60

2007

57.730

4.503

78

2008

57.330

4.682

82

2009

61.425

5.478

89

2007

15

267

2008

15

267

2009

15

267

2007

80

88

2008

50

100

2009

50

100

Burdur
Anason

Kekik

Kimyon

Trkiye anason retiminin yaklak % 58lik ksmn Burdur ili gerekletirmektedir. % 6lk bir retim
payna sahip olan Antalya ili ile birlikte Bat Akdeniz blgesi toplam anason retiminin yaklak %
64n karlamaktadr (ekil 1). retilen anasonun yaklak %74 ABD, Brezilya, Hollanda, Almanya,
Fransa, talya, spanya ve Yunanistan gibi lkelere ihra edilmektedir. Anasonda birim ihra deeri
yllara gre srekli art gstermi, 2007 ylnda 4.704 bin dolar iken 2009 ylnda 8.616 bin dolara
ykselmitir.
Anason retimi (ton)
620

Antalya
5.478

Burdur
Trkiye

9.472

ekil 1. 2009 yl anason retimi (Tuik, 2011).

20

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

21

Kekik
Trkiye dnyada kekik ihra eden en nemli lkelerden birisidir. Dnya kekik ticaretinin % 50si
Trkiyenin elindedir. Bu ihracatn nemli bir ksm (%15-20) Isparta yresinden ve zellikle Stler
civarndan toplanan kekiklerden karlanmakta ve nemli kekik trleri bu havzada yer almaktadr.

Isparta; 22
Antalya; 321

Burdur; 4
Antalya

Trkiye kekik retiminin % 2,6lk ksmn Antalya ili gerekletirirken Burdur ve Isparta illeri ile
birlikte Bat Akdeniz blgesi toplam kekik retiminin yaklak % 2,8 ini karlamaktadr (ekil 2).
retim miktarlar az olmasna ramen Trkiye nin 145 kg/da. olan birim alandan alnan verime
karlk, Antalya ili 294 kg/da, Isparta ili 216 kg/da. ve Burdur ili ise 267 kg/da. gibi lke ortalamasnn
ok stnde verim elde edilmitir.
Trkiye, 2008 ylnda 9,7 bin ton kekik ihra ederek karlnda 43 milyon dolar gelir salamtr. Yine
2008 ylnda, kekik ya ihracatndan yaklak 1,6 milyon dolar gelir elde edilmitir. Bu rakamlardan
da anlalaca zere Trkiyenin uucu ya ihracat potansiyelin ok altndadr.

Isparta
Burdur
Trkiye; 12.329

Trkiye

Bat Akdeniz Blgesi tbbi ve aromatik eitim ve aratrmalarnda bulunan Kamu, niversite, Aratrma
Kurulular ve zel sektr asndan nemli bir kapasiteye sahiptir. Bat Akdeniz Tarmsal Aratrma
Enstits bnyesinde 2010 ylnda Trkiye Tbbi ve Aromatik Bitkiler Aratrma Laboratuvar, Eirdir
Bahe Kltrleri Aratrma Enstits bnyesinde 2009 ylnda Tbbi ve Aromatik Bitkiler Laboratuvar
hizmete girmitir.
Akdeniz ve Sleyman Demirel niversiteleri Ziraat Fakltesi Tarla Bitkileri Blmleri ile Sleyman
Demirel niversitesi Atabey Meslek Yksek Okulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler blm, blgenin tbbi
ve aromatik bitkiler alannda Ar-Ge ve eitim faaliyetlerini srdrmektedirler.
Antalya, Burdur ve Isparta Tarm l Mdrlkleri, Tarm Bakanl, l zel dareleri ve zel sektrle
birlikte yaplan almalarla tbbi ve aromatik bitkilerde eitim ve demonstrasyon almalarnda
bulunmaktadrlar.

22

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

23

Tablo 9. Bat Akdeniz Blgesinde tbbi ve aromatik bitkiler konusunda alan kurum ve kurulular

li

24

Kurum Ad

Blm

Isparta

Sleyman Demirel niversitesi

Ziraat Fakltesi Tarla Bitkileri Blm

Isparta

Sleyman Demirel niversitesi

Atabey Meslek Yksek Okulu Tbbi ve Aromatik Bitkiler

Blm

Isparta

Sleyman Demirel niversitesi

Gl ve Gl rnleri Aratrma Merkezi (GLAR)

Isparta

Eirdir Bahe Kltrleri Aratrma Enstits

Tbbi ve Aromatik Bitkiler Laboratuvar Yetitirme

Teknii ubesi

Isparta

Tarm ve Kyileri Bakanl

Tarm l Mdrl

Isparta

evre ve Orman Bakanl

Isparta Orman Blge Mdrl

Antalya

Akdeniz niversitesi

Ziraat Fakltesi Tarla Bitkileri Blm

Antalya

Bat Akdeniz Tarmsal Aratrma Enstits

Trkiye tbbi ve aromatik bitkiler aratrma laboratuar

Antalya

Tarm ve Kyileri Bakanl

Tarm l Mdrl

Antalya

evre ve Orman Bakanl

Antalya Orman Blge Mdrl

Antalya

Babakanlk D Ticaret Mstearl

Antalya hracat Birlikleri Genel Sekreterlii

Antalya

evre ve Orman Bakanl

Bat Akdeniz Ormanclk Aratrma Mdrl

Burdur

Tarm ve Kyileri Bakanl

Tarm l Mdrl

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

Sonu
Trkiyenin sahip olduu geni yz lm, iklimi ve nemli gen merkezlerinin kesime noktasnda
bulunmas zengin bir bitki eitliliini barndrmasn salamaktadr. Bu nemli miktarda bitki
eitliliinin nemli bir ksm tbbi ve aromatik bitki olarak kullanlmaktadr.
Akdeniz Blgesi, Trkiye endemik bitki varlnn % 29,5na sahiptir. Dnyada tbbi ve aromatik
bitkilere ilginin gn getike artmas, hem ticaretinde nemli bir arta hem de bu bitkilerle ilgili
yaplan Ar-Ge faaliyetlerinde bir art salamtr.
Trkiyede bu bitkiler ham halde ihra edilmekte olup, dk katma deer yaratmaktadr. Temizleme,
ayklama, snflandrma, toptan veya perakende paketleme ilemleri dahi snrl sayda baharat ve
bitki ay retiminde uygulanmaktadr.
Standartlara uygun ve ilenmi tbbi ve aromatik bitkilerin dnya pazarlarndaki ihra miktarn da
ykseltecektir. Bitkisel rn zerinde yaplacak her ilem bitkisel ilalarn deerinin artmasna ve
katma deerin lkemizde kalmasna yol aacaktr.
Blgemizdeki sektrn ilgili firmalarna ulama ve danmanlk iin Bat Akdeniz Kalknma Ajans
cretsiz olarak yardmc olacaktr.

Blgemizdeki sektrn ilgili firmalarna ulama ve danmanlk iin Bat Akdeniz Kalknma
Ajans cretsiz olarak yardmc olacaktr.

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

25

klimi, konumu, retici istek ve eilimi, tbbi ve aromatik bitki eit zenginlii ve kolay bulunabilirlii
ile tbbi ve aromatik bitkileri ileme alt yaps gibi kriterler dikkate alndnda bu konuda cazibe
merkezi olacak bir blgedir.
Endemik bitki eitlilii asndan gller blgesi olduka zengindir. Endemikler bata olmak zere
yzlerce bitki trnn tbbi ve aromatik deeri ok yksektir.

BATI AKDENZ BLGES TIBB VE AROMATK BTKLER

YATIRIM FIRSATLARI
Bat Akdeniz Blgesi, tbbi ve aromatik bitki sanayinin en fazla gelitii blgedir. Bu nedenle
gelitirilmesi ve yaygnlatrlmas daha kolaydr. Gl ya fabrikalar, lavanta ya fabrikas rnek
olarak gsterilebilir.
Sanayi hammaddesi ok kolay bulunabilir.
Toplayclk dnda tarmnn ok kolay yaplabilecei bir blgedir. iftiler ksmen de olsa tbbi bitki
retimi yapmaktadr.
Blge ekolojisi, arazi yaps ve konumu organik olarak tbbi ve aromatik bitki retimi yapmaya ok
elverilidir.
Lavanta ve gl retimi, haha, kimyon, kini, rezene, anason tarmnn yaygn ekilde yaplyor
olmas nedeniyle blge halk alternatif tarm uygulamalarna son derece isteklidir.
Blge konum itibaryla Antalya ve zmir gibi liman ve havayolu merkezlerine yakn olmas sebebiyle
tbbi ve aromatik bitkiler sanayisi iin caziptir.
26

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

27

TR 6 Akdeniz Blgesi Tarm Master Plan. http://www.tarim.gov.tr/Files/Files/master_plan/TR6_Akdeniz_Bolge_Master_Plani.rar

DPT Dokuzuncu 5 yllk (2007-2013) kalknma plan. Bitkisel retim. zel ihtisas komisyonu raporu.
http://ekutup.dpt.gov.tr/bitkiure/ik666.pdf
Katlm ncesi yardm arac krsal kalknma program (2007-2013). http://sgb.tarim.gov.tr/duyurular/
IPARD_Program/IPARD_Program_son1.pdf

KAYNAKA

International standard for sustainable wild collection of medicinal and aromatic plants, ISSC-MAP.
http://www.floraweb.de/proxy/floraweb/map-pro/Standard_Version1_0.pdf
Burdur l Tarm Master Plan. http://www.tarim.gov.tr/Files/Files/master_plan/burdur.zip
Antalya Tarm Master Plan. http://www.tarim.gov.tr/Files/Files/master_plan/antalya.zip

Antalya Tarm Master Plan. http://www.antalya-tarim.gov.tr/yukleme/File/antmasterplan.pdf

Orman istatistikleri 2009. evre ve Orman Bakanl. http://demo.ogm.gov.tr/Dkmanlar/istatistikler/
ormancilik_ist_2009.pdf
Aromatik ve Tbbi bitkiler. http://www.tarim.gov.tr/uretim/Bitkisel_Uretim,Aromatik_Tibbi_Bitkiler.
html
Ss bitkileri ve tbbi ve aromatik bitkiler alt sektr alma grub raporu. http://www.baka.org.tr/
uploads/1299281206ANTALYADA-TARiM-CALiSTAYi-SuS-BiTKiLERi-ALT-SEKToR-RAPORU-MAC.
pdf.
Doal iek soanlarnn 2011 yl ihracat listesi hakknda tebli (Tebli No:2010/54). 12 Kasm 2010
tarih ve 27757 sayl Resmi Gazete.
Tbbi ve aromatik bitkiler sektrn bugn ve gelecei. Borsanomi. Antalya Ticaret borsas yayn organ. Mart-Nisan. 2009. Say 21.

28

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

Bitki Yetitiricilii, Bitki Koruma ve evre Sal. 2. Tarm uras 3. Komisyon raporu. 29 Kasm 1
Aralk. 2004. Ankara
Isparta Tarm Master Plan. http://www.tarim.gov.tr/Files/Files/master_plan/isparta.zip
Atik A. D., ztekin M. ve Erko F, 2010. Biyoeitlilik ve Trkiye deki endemik bitkilere rnekler. Gazi
Eitim Fakltesi dergisi Cilt 30, Say 1 (2010) 219 240.
Bayramolu M., Toksoy D., en G., 2009. Trkiye de Tbbi Bitki Ticareti. II. Ormanclk Sosyolojik Sorunlar Kongresi. 19 21 ubat 2009. ISPARTA.
Bayram, E., Krc, E., Tansi, S., Ylmaz, G., Arabac, O., Kzl, S., Telci, ., 2010, Tbbi ve Aromatik Bitkiler retiminin Arttrlmas Olanaklar, Ziraat Mhendislii VII. Teknik Kongresi, Bildiriler Kitab-1,
11-15 Ocak 2010 Ankara, Say. 437-457.
Fakir H., Korkmaz M. ve Gler B., 2008. Bat Akdeniz Blgesinin odun d orman rnleri veren odunsu ve otsu bitkileri ve deerlendirilmesi. Proje No: TOVAG-104O314. http://uvt.ulakbim.gov.tr.
Kopman J., 2005. Amidst peril and progress. R.J. Bogers, L.E. Craker and D. Lange (eds.)

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)

29

Medicinal and Aromatic Plants, 129-154. Proceedings of the Frontis Workshop on Medicinal and Aromatic Plants, Wageningen, The Netherlands, 17-20 April 2005.
Leaman J. D., 2005. Sustainable wild collection of medicinal and aromatic plants. R.J. Bogers, L.E.
Craker and D. Lange (eds.), Medicinal and Aromatic Plants, 97-107. Proceedings of the Frontis Workshop on Medicinal and Aromatic Plants, Wageningen, The Netherlands, 17-20 April 2005.
Lange D. And Honef S., 2006. Sustaniable wild collection of medicinal and aromatic plants. Tropentag, October 11 13, 2006. Bonn.
Lange D., 2005. International trade medicinal and aromatic plant. R.J. Bogers, L.E. Craker and D.
Lange (eds.), Medicinal and Aromatic Plants, 155-170. Proceedings of the Frontis Workshop on Medicinal and Aromatic Plants, Wageningen, The Netherlands, 17-20 April 2005.
zhatay,N., Koyuncu,M., Atay,S., Byfield, A., 1997. Trkiyenin Doal Tbbi Bitkilerinin Ticareti Hakknda Bir alma, stanbul, 1997
zgven, M., S. Sekin, B. Grbz, N. ekerolu, F. Ayanolu, S. Ekren, 2005. Ttn, Tbbi ve Aromatik
Bitkiler retimi ve Ticareti. 3-7 Ocak 2005, Trkiye Ziraat Mhendislii VI. Teknik Kongresi, Ankara
Schippmann U, Leaman D. J. and Cunningham A. B., 2002. Impact of cultivation and gathering of
medicinal plants on biodiversity: Global Trends And Issues. 12-13 October 2002. Inter-Departmental
Working Group on Biological Diversity for Food and Agriculture. Rome
Tan A., 2010. Trkiye Gda ve Tarm Bitki Genetik Kaynaklarnn Durumu Gda ve Tarm iin Bitki Kaynaklarnn Muhafazas ve Srdrlebilir Kullanmna likin Trkiye kinci lke Raporu. www.pgrfa.
org/gpa/tur/docs/turkey2_tur.pdf
Toksoy D., Bayramolu M. and Hacisaliholu S., 2010. Usage and the economic potential of the medicinal plants in Eastern Black Sea Region of Turkey. Journal of Environmental Biology _September,
2010

30

T.C. BATI AKDENZ KALKINMA AJANSI (BAKA)