T.C.

MLL ETM BAKANLII

ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS

BR FAZLI TRANSFORMATR SARIMI

522EE0041

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve

retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak
rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme
materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. BR FAZLI TRANSFORMATRLER ............................................................................... 3
1.1. Yaps ............................................................................................................................ 3
1.1.1. Manyetik Nve ...................................................................................................... 3
1.1.2. Transformatr Sarglar ......................................................................................... 6
1.2. Bir Fazl Transformatrlerin alma Prensibi ............................................................. 7
1.3. Bir Fazl Transformatr eitleri.................................................................................. 8
1.3.1. Drc Tip Transformatr ................................................................................. 8
1.3.2. Ykseltici Tip Transformatr ................................................................................ 9
1.3.3. l Transformatrleri .......................................................................................... 9
1.3.4. Gvenlik (Yaltm) Transformatrleri ................................................................... 9
1.4. Transformatrlerde ndklenen Gerilimin Deeri ...................................................... 10
1.5. Dntrme Oran....................................................................................................... 12
1.6. Arzal Transformatrn Sklmesi............................................................................ 13
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 19
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 20
2. BR FAZLI TRANSFORMATRLERDE SARIM HESABI........................................... 20
2.1. Semboller .................................................................................................................... 20
2.1.1. Sarm Hesabyla lgili Semboller......................................................................... 20
2.1.2. Makara Yapmyla lgili Semboller ..................................................................... 21
2.2. Formller..................................................................................................................... 22
2.3. Yeni Transformatr Hesab......................................................................................... 22
2.3.1. Manyetik Nve Kesiti.......................................................................................... 23
2.3.2. Primer ve Sekonder Sipir Saylar ....................................................................... 23
2.3.3. Primer ve Sekonder Akmlar .............................................................................. 24
2.3.4. Primer ve Sekonder letken Kesitleri................................................................... 24
2.3.5. Primer ve Sekonder Tel aplar .......................................................................... 24
2.3.6. Makara llerinin karlmas .......................................................................... 24
2.3.7. Transformatr Sac llerinin Tespiti ............................................................... 28
2.4. ok Kademeli Transformatr Hesab ......................................................................... 28
2.4.1. Manyetik Nve Hesab ........................................................................................ 29
2.4.2. Primer ve Sekonder Sipir Saylar ....................................................................... 29
2.4.3. Primer ve Sekonder Akmlar .............................................................................. 29
2.4.4. Primer ve Sekonder letken Kesitleri................................................................... 30
2.4.5. Primer ve Sekonder Tel aplar .......................................................................... 30
2.4.6. Makara llerinin karlmas .......................................................................... 30
2.4.7. Makara llerinin karlmas .......................................................................... 32
2.4.8. Transformatr Sac llerinin Tespiti ............................................................... 32
2.5. Hazr Nve zerine Sarm Hesab.............................................................................. 33
2.5.1. Manyetik Nve Kesiti.......................................................................................... 34
2.5.2. Primer Gc......................................................................................................... 34
2.5.3. Primer ve Sekonder Sipir Saylar ....................................................................... 34
2.5.4. Primer ve Sekonder Akmlar .............................................................................. 35
i

2.5.5. Primer ve Sekonder letken Kesitleri................................................................... 35

2.5.6. Primer ve Sekonder Tel aplar .......................................................................... 35
2.5.7. Sarg Kalnlklar ................................................................................................. 35
2.5.8. Pencere Genilii ve Kontrol............................................................................. 36
2.5.9. Makara lleri ................................................................................................... 37
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 38
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 40
RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 42
3. BR FAZLI TRANSFORMATR SARIMI...................................................................... 42
3.1. Makara Yapm ........................................................................................................... 42
3.2. Bobinlerin Sarm........................................................................................................ 43
3.3. Saclarn Dzenlenmesi................................................................................................ 44
3.4. Transformatr Montaj Yapm Teknii....................................................................... 45
3.5. Transformatrn Yaltm ........................................................................................... 45
3.5.1. nemi .................................................................................................................. 45
3.5.2. Yntemi ............................................................................................................... 46
3.5.3. Kontrol............................................................................................................... 46
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 47
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 50
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 51
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 52
KAYNAKA ......................................................................................................................... 53

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI

SRE
N KOUL

522EE0041
Elektrik-Elektronik Teknolojisi
Bobinajclk
Bir Fazl Transformatr Sarm
Bir fazl transformatrn imalat hesab, bakm ve onarm
ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandrld renme
materyalidir.
40/32
n koul yoktur.

YETERLK

Bir fazl transformatr sarmn yapmak

MODLN TANIMI

Genel Ama

MODLN AMACI

Bu modl ile sarm makineleri ve gerekli ekipman ile

donatlm atlye ortamnda bir fazl transformatr
onarmn ve imalatn yapabileceksiniz.
Amalar
1. Arzal bir fazl transformatr deerlerini kaydederek
skebileceksiniz.
2. Mteri istei dorultusunda yeni bir transformatr
hesabn yapabileceksiniz.
3. Transformatr sarm iin gerekli n hazrlklar ve
sarm hatasz olarak yapabileceksiniz.

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

Ortam:Atlye ortam,
Donanm:Takm antas, el aletlerinin bulunduu pano,
l aletleri, i gvenlii ile ilgili ekipmanlar, lehimleme
malzemeleri, eitli ebatlarda transformatr sac, sarm
kr, karkas, makaron, presbant, elik cetvel, avometre,
ayarl alternatif gerilim kayna, konu anlatmnda
kullanlmak zere bilgisayar ve sunum cihaz

LME VE
DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra

verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli
test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.)
kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

GR
GR
Sevgili renci,
Hzla ilerleyen teknolojik gelimeler, i dnyasnda uzman personel kullanmn
nemli hle getirmitir. letmeler her seviyede eitilmi personele ihtiya duymaktadr.
Bu modl sonunda edineceiniz bilgi ve beceriler ile bir fazl transformatrlerin
bakm ve onarmn yapabilecek ve hatta bunlar imal edebileceksiniz.
Elektrik enerjisinin en nemli zelliklerinden biri de retildii yerden ok uzak
blgelere kolayca tanabilmesidir. Bu tamann verimli bir ekilde yaplabilmesi iin
gerilimin yeteri kadar yksek, akmn ise dk olmas gerekir. Gerilimi yeteri kadar
ykseltmek iin transformatrleri kullanyoruz.
Transformatrler olmasayd hayatmz kolaylatran pek ok ey, bugn var olmazd.
rnein, elektrikle alan cihazlarn boyutunun bu kadar kk olmasn, elektrik
enerjisinin en cra kyde dahi kullanlmasn ve daha birok eyi transformatrlere
borluyuz.
Elektrik enerjisinin iletilmesi, datlmas gibi alanlarda ve eitli cihazlarn
altrlmasnda kullanlan transformatrler bu nedenle en nemli elektrik makineleri
grubundan saylmaktadr.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET-1
AMA
Uygun ortam salandnda arzal transformatr skebileceksiniz.

ARATIRMA

Yakn evrenizde bulunan bobinaj atlyesindeki bir fazl transformatr nve

eitlerini ve nve zerindeki sarglar inceleyiniz.

Bir fazl transformatr eitlerini internet ortamnda aratrnz.

1. BR FAZLI TRANSFORMATRLER
1.1. Yaps
Elektromanyetik endksiyon yolu ile akm veya gerilimi frekans deitirmeden
ykselten veya dren hareketli paras olmayan elektrik makinelerine transformatr
denir.
Transformatrler ince silisli saclardan oluan kapal bir manyetik gvde zerine,
yaltlm iletkenlerle sarlan sarglardan oluur ( Resim 1.1 ).

Resim 1.1: eitli glerde imal edilmi bir fazl transformatrler

1.1.1. Manyetik Nve

Transformatrlerin nveleri 0,300,50 mm kalnlnda ve birbirinden yaltlm zel
silisli saclarn bir araya getirilip sktrlmas ile meydana gelir. Bu sac nvelerin dnda 260 kHz frekansl devrelerde kullanlan transformatrler ferrit nveli olarak yaplr.

Piyasada kullanlan tip nve vardr. Bunlar, unlardr:

ekirdek tipi nve

Mantel tipi nve
Datlm tip nve

1.1.1.1. ekirdek Tipi Nve

Bu tip nvelerde manyetik nvenin kesiti her yerde ayndr. Nve tek gzldr.
ekirdek tipi nveler daha ok byk gl ve yksek gerilimli transformatrlerde tercih
edilir. nk sarglarn yaltm daha kolay olmaktadr ( Resim 1.2 ).

Resim 1.2: ekirdek tipi transformatr

Transformatrlerde manyetik nveyi oluturan sac paralarnn yerletirilme ekilleri

ok nemlidir. Saclarn yerletirilmesinde ek yerlerinin st ste gelmemesi gerekir. ekil
1.1de eitli byklkte kesilen sac paralarnn st ste dizilmeleri ile hazrlanan ekirdek
tipleri grlmektedir.

L eklinde yerletirme

U ve I eklinde yerletirme

I eklinde yerletirme
ekil 1.1: ekirdek tipi nvenin hazrlan ekilleri

1.1.1.2. Mantel Tipi Nve

Mantel tipi nvede sarglar orta ayaa sarlmtr. Bu tip nvenin orta bacak kesiti, yan
bacaklarn iki katdr. Mantel tipi nve alak gerilimli ve kk gl transformatrlerde
kullanlr (Resim 1.3).

Resim 1.3: Mantel nve ve sarglar

Mantel tipi transformatr saclarnn yerletirili ekilleri de birka trl yaplabilir. ekil 1.2de
eitli yerletirme ekilleri grlmektedir.

ekil 1. 2: Mantel tipi nveyi oluturan saclarn eitli yerletirili ekilleri

1.1.1.3. Datlm Tip Nve

Resim 1.4te grld gibi stten bakldnda ( + ) eklinde grlr. Sarglar orta
ayaa sarlm olup drt d ayak tarafndan kuatlmtr. Datlm tip nvelerde kaak
aklar en dk dzeyde olduundan bo alma akmlar dktr.

Resim 1. 4: Datlm tip nve

Yukarda sz edilen nve eitlerinden ayr olarak bir de Resim 1.5te grlen
transformatrlerde erit hlinde saclar, zel makinelerde bobin eklinde sarlarak kullanlr.

Resim 1. 5: Spiral gbekli transformatr

1.1.2. Transformatr Sarglar

En basit hliyle transformatrlerde iki sarg bulunur. Bu sarglardan birine primer,
dierine ise sekonder sarg ad verilir. Bu iki sarg arasnda hibir elektriksel balant yoktur.
Primer sargnn gerilimi, sekonder sargnn geriliminden byk olan transformatrlere
alaltc veya drc transformatr denir. Primer sargnn gerilimi, sekonder sargnn
geriliminden kk olan transformatrlere de ykseltici transformatr denir.
Primer veya sekonder gerilimlerinden hangisi byk ise o sarg ince kesitli ve ok
sipirli sarlr iken, gerilim deeri kk olan sarg ise kaln kesitli ve az sipirli sarlr. Bir
rnek ile aklamak gerekirse drc tip transformatrn primer gerilimi yksek
olacandan primer sarg ince kesitli ve ok sipirli sarlrken sekonder sarg ise kaln kesitli
ve az sipirli olarak sarlr.
Primer sarg ile sekonder sarg arasna iki ucunu birletirmeden bakr folyo resim
1.6da grld gibi sarlmaktadr. Daha sonra resim 1.7de grld gibi bakr folyodan
izoleli iletken lehimlenerek transformatrn nvesine irtibatlandrlr. Bylelikle
transformatrlerde oluan manyetik grlt en aza indirilmi olur.

Resim: 1.7: letkenin folyoya lehimlenmesi

Resim: 1.6: Bakr folyonun sarl

Uzun yllardr yuvarlak veya keli emaye ve pamuk izoleli bakr teller ile sarlan
transformatr bobinleri, gelien teknoloji sonucu bant veya folyo eklindeki iletkenlerle
sarlabilmektedir. nce eritler hlindeki bakr veya alminyum bantlar, aralarn da konulan
yaltkan (mylar, nomex vs.) bantlarla izole edilerek birlikte sarlmaktadr. Her kata bir sipir
olarak sarlan transformatrlerin mrleri ani akm deiikliklerine veya ksa devrelere
maruz kalma durumlarnda daha uzun olmaktadr. Ayrca bu sistem sayesinde transformatr,
daha hafif, kompakt olabilmekte ve sessiz alabilmektedir.
Transformatr sarglar genelde iki ekilde sarlr:
1. Dilimli sarglar
2. Silindirik sarglar
1.1.2.1. Dilimli Sarglar
Hem primer hem de sekonder sargs dilimler hlinde sarlr ve nveye bir primer
sarg, bir sekonder sarg eklinde sra ile st ste yerletirilir. Ancak yaltkanl salamak ve
kaak aklarn etkisini azaltmak iin dk gerilim sargsnn bir dilimi ikiye ayrlr ve bobin
takmnn en alt ve en stne yerletirilir. Dilimli sarglar yksek gerilim
transformatrlerinde kullanlr ( ekil 1.3 ).

ekil 1.3: Dilimli sarglar

1.1.2.2. Silindirik Sarglar

Kk gl ve dk gerilimli transformatrlerde uygulanan sarm tipi genellikle
silindirik sargdr. Yksek gerilim sargs altta dk gerilim sargs stte olacak ekilde
sarlr. Piyasada transformatrler genellikle silindirik sarg eklinde sarlr ( ekil 1.4 ).

ekil 1.4: Silindirik sarglar

1.2. Bir Fazl Transformatrlerin alma Prensibi

ekil 1.5te grld gibi transformatrn primer sargsna alternatif gerilim
uygulandnda sargdan geen akm deiken bir manyetik alan oluturur. nk primerden
geen alternatif akmn yn ve iddeti zamana bal olarak deitiinden oluturduu
manyetik alann da yn ve iddeti zamanla deiir. Bu deiken manyetik alan manyetik

nve zerinde bulunan sekonder sargy keserek devresini tamamlar ve sekonder sargda bir
alternatif gerilim oluur.

ekil 1.5: Bir fazl transformatrn prensip emas

Eer primer sargya bu sefer alternatif gerilim yerine doru gerilim verilirse primer
sargdan doru akm dolar. Doru akm zamana gre yn ve iddeti deimeyen akmdr.
Doru akmn oluturduu manyetik alann da zamana gre yn ve iddeti deimediinden
sabit bir manyetik alan oluur. Oluan bu sabit manyetik alan sekonder sargy keserek
manyetik nveden devresini tamamlamasna ramen sekonder sargda bir manyetik alan
olumaz. nk elektromanyetik prensibine gre ya kesilen iletkenler hareketli olmal ya da
manyetik alan deiken olmal. Doru akmda bu iki arttan birisi gereklemediinden
sekonder sargda gerilim olumaz. Ancak doru gerilimin primer sargya verilii ve kesilii
sralarnda sekonder sargda ksa sreli de olsa bir gerilim grlebilir. Manyetik alann
deiimi srekli olmadndan transformatrler doru akmda kullanlmazlar.

1.3. Bir Fazl Transformatr eitleri

1.3.1. Drc Tip Transformatr
Kullanm alan en yaygn transformatr tipidir. Bu tip transformatrlere alaltc tip
transformatrler de denilmektedir. Primer sargya uygulanan alternatif gerilimden daha
kk alternatif gerilim sekonder sargdan alnyorsa bu tip transformatrlere drc tip
transformatr denir (Resim 1.8).

Resim 1.8: Drc tip transformatrler

Drc tip transformatrler evlerimizdeki gece lambalarnda, arjl sprgelerde,

cep telefonlarnn arj aletlerinde, bilgisayarlarmzda karmza karlar.

1.3.2. Ykseltici Tip Transformatr

Primer sargsna uygulanan alternatif gerilimden daha byk alternatif gerilimi
sekonder sargdan alyorsak bu tip transformatrlere ykseltici tip transformatr denir.
Televizyonlarmzdaki ve enerji nakil hatlarndaki yksek gerilimi bu tip
transformatrler oluturur.

1.3.3. l Transformatrleri
Alternatif akmda yksek gerilimlerin ve byk akmlarn l aletleri ile llmesi
ok zor ve tehlikelidir. zellikle belli deerlerden sonra llmesi mmkn deildir. te bu
nedenle yksek gerilim ve byk akmlarn llmesi iin l transformatrleri kullanlr.
l transformatrleri yardm ile yksek gerilimler ve byk akmlar, transformatrn
sekonder sargsnda l aletlerinin lebilecei deerlere indirilir. l transformatrleri,
lmelerin gvenlik iinde kolay ve doru bir ekilde yaplmasn salad gibi alanlar
da yksek gerilimden korur.
l transformatrleri genel olarak akm ve gerilim lmelerinde kullanlr. Buna gre
iki ayr zellikte l transformatr yaplmtr ( Resim 1.9 ).

Akm transformatrleri

Gerilim transformatrleri

Resim 1.9: eitli akm ve gerilim transformatrleri

1.3.4. Gvenlik (Yaltm) Transformatrleri

Primer sargya uygulanan alternatif gerilimin ve akm deerinin ayns sekonderden
alnyorsa bu tip transformatrlere gvenlik transformatr denir.
Elektrik arpmalarn en aza indirmek ve gvenli bir ortam oluturabilmek iin
gvenlik transformatr kullanlr. Okullarn atlye ve laboratuvarlarnda, ameliyathanelerde
kullanm alanlar vardr.

1.4. Transformatrlerde ndklenen Gerilimin Deeri

Lenz kanununa gre bir iletkende indklenen elektromotor kuvvet (EMK) saniyede
kesilen kuvvet izgisi says ile orantldr. Kesme hz ne kadar fazla ise indklenen
EMKda o kadar byk olur.
Transformatrn primerine alternatif bir gerilim uygulandnda bu akm ekil 1.6da
grld gibi deien bir manyetik alan oluturur.

T: Periyot
ekil 1.6: Manyetik aknn deiim erisi

Deiken manyetik alann 1 Hzlik (bir periyotluk) sre iindeki deiimi, uygulanan
alternatif gerilimin deiimine benzer. Bir Hzlik srenin nde manyetik alan en byk
deerini alr. Buna gre T/4 zamanda manyetik ak max deerini alr. T/4 sre iinde bir
iletkende indklenen EMK nn volt olarak ortalama deeri ise;

E ort

max
4
x10 8 max
x10 8 eklinde yazlabilir. ( 1 )
T
T
4

Eort: ndklenen gerilimin ortalama deeri (volt)

max: En byk manyetik ak (maxwell)
T: Peryot
108: Saniyede 108 kuvvet izgisi kesen iletkende 1 voltluk gerilim indklenir.
Sonucun volt kmas iin kullanlan sabit bir saydr.

1
T periyot frekans arasndaki ilikiyi, 1 numaral formlde yerine koyarsak;
f
x4
x4
E ort max x10 8 max x10 8 max x 4 xf x10 8 ( 2 )
1
T
f
E 1,11xE ort olduuna gre ( 3 )

10

3 numaral formlde Eort yerine konulduunda;

E 1,11 x 4 x max xf x10 8 ( 4 )

E 4,44 x max xfx10 8 ( 5 )

5 numaral formlde ( E ) sadece bir sipirlik iletkende indklenen gerilimin
formldr.
N1 kadar sipir varsa transformatrde indklenen gerilimin deerini veren forml
aadaki gibidir.

E1 4,44 x max xN1 xf x10 8 ( 6 )

eklinde yazlabilir.

Yukardaki eitlikte bulunan max deeri, manyetik endksiyon younluu (Bmax) ve

manyetik nve kesiti (Sn) ile orantldr.

max B max xSn max

ifadeyi

( 6 ) numaral formlde yerine yazarsak;

E1 4,44 xB max xSnxN1 xfx10 8 ( 7 )

E1 =U1 yaklak olarak birbirine eit olduundan yeni formlmz aadaki gibi
olacaktr.
V1 4,44 xB max xSn xN1 xf x10 8
(8)
Yukardaki forml sekonder sargs iin de yazabiliriz.

V2 4,44 xB max xSn xN2 xf x10 8 ( 9 )

rnek: Manyetik nve kesiti 11 cm2 olan bir fazl transformatrn primeri 50 Hz. ve
220 voltluk bir gerilime balanmtr. Nveyi oluturan saclarn manyetik indksiyon
younluu B=10000 gauss dur. Transformatrn sekonder sargs 450 sipir olduuna gre;
a. Primer sipir saysn bulunuz.
b. Sekonder gerilimini bulunuz.
Cevap:
a) V1 4,44 xB xSn xN1 xf x10

N1

V 1 x10 8
N1
4,44 xB xSn xf

220 x10 8
220 x10 8

900 sipir
4,44 x10000 x11 x50 24420000

11

b) V2 4,44 xB xSn xN2 xf x10 8 4,44 x10000 x11x 450 x50 x10 8

V2 110 V olarak bulunur.

1.5. Dntrme Oran

Transformatrler, hareketli paralar bulunmadndan verimleri en yksek elektrik
makineleridir. Dolaysyla primer ve sekonder glerini birbirine eit kabul edebiliriz.

S1 S 2 V1 xI1 V2 xI2

yaparsak ;

V1 xI1 V2 xI2

V2 xI1 V2 xI1

gerekli sadeletirme ilemlerini

V1 I2

V2 I1

V1 4,44 xB xSn x N1 xf x10 8

V
N
1 1
8
V2 N2
V2 4,44 xB xSn xN2 xf x10
Yukardaki forml yeni bulduumuz formlle birletirirsek, transformatrlerin a
harfi ile belirtilen dntrme oranlarn bulmu oluruz.
Buna gre transformatrlerde dntrme oran ;

V1 N1 I2

eklinde yazlabilir.
V2 N2 I1

rnek 1: Bir fazl bir transformatrn primer sarglarnda 500 sipir bulunmaktadr.
Bu transformatrn primerine 220V uygulandnda, sekonderde 110V gerilim alnyorsa
sekonder sipir saysn hesaplaynz.
CEVAP:

V1 N1
220 500

iler dlar arpm yaparsak;

V2 N2
110 N2

220 xN2 110 x500

N2 250 sipir olarak bulunur.

N2
N2
rnek 2: Bir fazl bir transformatrn primer sargs 1000 sipir, sekonder sargs
125sipir, primer akm 1 A ve sekonder gerilimi de 50 V olduuna gre;
a) Sekonder akmn bulunuz.
b) Primer gerilimini bulunuz.
c) Dntrme orann bulunuz.

12

Cevap:

I2 N1
I
1000
1000

2
I2 x125 1000 x1 I2
I1 N2
1A 125
125
I2 8 dir.
V1 N1
V
1000
50 x1000 50000
b.

1
V1

400 V
V2 N2
50 125
125
125
V
400
c.
a 1 a
8 olarak bulunur.
V2
50
a.

1.6. Arzal Transformatrn Sklmesi

Arzal transformatrn ncelikle neden arza yapt aratrlmadr. Aratrma
sonularna gre transformatr tamir edilmelidir. Transformatr arzalar primer ve sekonder
sarglarndan birisinin veya her ikisinin de yanmas veya ularn kopmas sonucu oluur.
Yanan sargnn yerine yenisi sarlmaldr. Bunun iin aadaki ilemler srasyla
yaplmaldr.

Transformatr saclarn tutan cvatalar sklmelidir ( Resim 1.10 ).

Resim 1.10: Cvatalarn sklmesi ve sklen paralar

Transformatr zerinde vernik varsa saclar, birbirinden kolay ayrlmas iin

solvent veya tiner iinde bir sre bekletilmelidir. Ancak piyasada bu ilem fazla
vakit ald gerekesiyle atlanmaktadr.
Karkasn iine giren saclardan birka, kt ulu keski kalnlnda kesilmelidir (
Resim 1.11 ).

Resim 1.11: Birka tane sacn kesilmesi

13

Kesilen paralar nveden karlr.

Karkasn iinde kalan kesik para, kt ulu keski ve eki yardmyla
karlr(Resim 1.12 ).

Resim 1.12: Kesilen paralarn nveden karl

Daha sonra dier saclar esnetilmeye alr. Saclarn eklini bozmadan ekile
vurulur ki vernikler atlayarak dklsn. Son yllarda yaplan transformatrlerin
saclar epoksi boya ile boyandndan vernikleme ilemi grlmemektedir.
Baz transformatrlerde titreimi nlemek iin saclar birbiriyle yaptrlr. Bu
tr saclarda yapan yzeyler bir bak yardmyla tek tek ayrlr ( Resim 1.13 ).

Resim 1.13: Yapan yzeylerin falata yardm ile birbirinden ayrlmas

Birbirinden ayrlan saclar artk karkasn iinden rahatlkla kartlr (Resim

1.14).
Saclarn sklmesi bittikten sonra primer ve sekonder sipir saylarnn tespiti
yaplr. ok kademeli transformatrlerde karkl nlemek amacyla klemens
sklmemelidir.

14

Resim 1.14: Karkasn (makarann) iinden saclarn karlmas

Sarglarn etrafn saran presbant skldkten sonra karkas kra taklr.

Karkastan en son kan u klemensten karlarak (karkasa en son sarlan bobin
ilk nce sklr) sklmeye balanr ve sipir saylar bir kda not edilir.

Resim 1.15: Bobinlerin sklmesi

Sekonder sarg skldkten sonra primer sarg l aleti ve gzle kontrol edilir.
Yanm ise primer sarg da sklr. Genelde sekonderi yanan transformatrn
ierisinde oluan yksek s nedeniyle primer sarg da zarar grr.
Primer sipir says da bir kda not edilir.

15

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Uygulama: Arzal kk gl bir transformatr aadaki ilem basamaklarn
takip ederek sknz. Gerekli izim ve deerleri kaydediniz.
Sac Paket ekli (E, I, U )

Makara ekli ve lleri

Sipir Says

Tel ap

U1 / U2

16

I1 / I2

lem Basamaklar

neriler
Bu ilemler srasnda transformatr,
solventin veya verniin iinde
bekletilebilir.
El veya eki ile saclar esnetilerek
verniin dklmesi salanabilir
Saclar birbirine yapk ise bak
kullanlarak birbirinden ayrlabilir.
Ban keskin bir alet olduunu
unutmaynz.
Markay (karkas) kra takarsanz
daha kolay skebilirsiniz.
Sarmn sipir saysn tespit ederken
yanllk yapmamanz gerekir.
Gerekli bilgileri (primer, sekonder sipir
saylar ve tel aplar vb.) not almay
unutmaynz.
kan bakr telleri hurda bakr
bidonuna atmay ihmal etmeyiniz.
kan bu tellerin geri dnmle tekrar
kullanlacan ve milli servete katks
olacan unutmaynz.

Saclar zerindeki vernii temizleyiniz.

Saclar birbirinden ayrnz.
Saclar sknz.
Bobin makarasnn zerindeki kd
sknz.
Sarm tek tek sayarak sknz.

17

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.

nlnz giydiniz mi?

lemleri nasl ve ne ekilde yapacanz planladnz m?
Kullanacanz aralar ve gereleri alma masanza dzenli
yerletirdiniz mi?
Transformatr saclarn birbirinden rahata skebildiniz mi?
Primer sargy tek tek sayarak skp not ettiniz mi?
Sekonder sargy tek tek sayarak skp not ettiniz mi?

7.
8.
9.
10.

kan bakr telleri toplayp hurda bakr bidonuna koydunuz mu?

alma alannz tertipli dzenli kullandnz m?
Kullandnz aralar ve gereleri yerine teslim ettiniz mi?
Size verilen uygulamay zamannda bitirebildiniz mi?

Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

18

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmleleri Doru (D) veya Yanl (Y) olarak deerlendiriniz.
1.

( ) Transformatrler, elektromanyetik endksiyon prensibine gre alrlar.

2.

( ) Mantel tipi nve yksek gerilimli ve yksek gl transformatrlerde kullanlr.

3.

( ) Transformatrlerde tip nve vardr.

4.

( ) Nve tek para demirden imal edilir.

5.

( ) En basit bir transformatr primer, sekonder ve yardmc sargdan oluur.

6.

( ) Primer sargnn gerilimi sekonder sargnn geriliminden byk ise bu tip

transformatrlere drc tip transformatr denir.

7.

( ) Ykseltici tip transformatrn primer sargs kaln telden az sipirli, sekonder sargs
ise ince telden ok sipirli olarak imal edilir.

8.

( ) Dk gerilimli ve dk gl transformatrler genellikle dilimli sarg eklinde

sarlr.

9.

( ) Deiken manyetik alan alternatif akm oluturur.

10. ( ) Transformatrler doru akmda alrlar.

11. ( ) Transformatrler alternatif akm doru akma evirirler.
12. ( ) Transformatrler ebeke frekansn deitirirler.
13. ( ) Drc tip, ykseltici tip, gvenlik ve l transformatrleri bir fazl
transformatr eitleridir.
14. ( ) Sekonder sargda indklenen gerilim, sekonder sipir says ile doru orantldr.
15. ( ) Sekonder sargda indklenen gerilimin frekansla bir ilikisi yoktur.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.Tm sorulara doru cevap
verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

19

RENME FAALYET2
RENME FAALYET-2
AMA
Uygun ortam salandnda mterinin istei dorultusunda yeni bir transformatr
hesab yapabileceksiniz.

ARATIRMA

Blgenizde size yakn bir bobinaj atlyesine giderek bir fazl transformatr
hesabnn nasl yapldn ve makara yapmn izlemeniz, bu faaliyet ncesinde
konunun daha iyi anlalmasna yardmc olacaktr. Kazanm olduunuz bilgi
ve deneyimleri arkada gurubunuz ile paylanz.

2. BR FAZLI TRANSFORMATRLERDE
SARIM HESABI
2.1. Semboller
2.1.1. Sarm Hesabyla lgili Semboller
Sembol
S1
V1
N1
I1
s1
d1
Sn
f

Anlam
Primer gc
Primer gerilimi
Primer sipir says
Primer akm
Primer iletken kesiti
Primer iletken ap
Manyetik nve kesiti
ebeke frekans

Birimi
VA
V
A
mm2
mm
cm2
Hz.

Sembol
S2
V2
N2
I2
s2
d2

Anlam
Sekonder gc
Sekonder gerilimi
Sekonder sipir says
Sekonder akm
Sekonder iletken kesiti
Sekonder iletken ap
Verim

Birimi
VA
V
A
mm2
mm
-

Tablo 2.1: Sarm hesab ile ilgili semboller

B (manyetik ak younluu) : Birimi gauss tur. Sacn kalitesine gre 7000- 18000
gauss arasnda deerler alabilir. Sac kaliteli ise deer dk, kalitesiz ise yksek deerler
seilmelidir. Normal saclarda 10000 gauss alnr. B deeri gereinden yksek alnrsa
manyetik nve snr.
(manyetik ak): Birimi maxwell dir. Manyetik nve zerindeki toplam manyetik
kuvvet izgileri saysn verir.

20

C: Birimi yoktur. Sacn kalitesine gre 0,71,5 deerleri arasnda seilebilir. Sacn
kalitesi iyi ise dk, kt ise yksek deer alnr. Normal saclarda c kat says 1 kabul edilir.
J ( ak younluu): Birimi A/mm2 dir. Hava ile souyan transformatrlerde 1,8-2,5
A/mm2 arasnda deien deerler alabilir. Ancak J kat says devaml veya kesik altrma
gibi faktrlere de bal olarak deiebilir.
%e (gerilim dm): Transformatrler ykte altrldklarnda sekonder gerilimleri
bir miktar der, bunu karlamak iin sekonder sipir saylarn %e kadar fazla sipir sarmak
gerekir.

2.1.2. Makara Yapmyla lgili Semboller

a: Nvenin eni (cm)
b: Nvenin genilii (cm)
h: Pencere ykseklii (cm)
hm: Makarann iten ie ykseklii
Cp: Nvenin pencere ykseklii (cm)

ekil 2. 1: Mantel tipi transformatr nvesi

21

2.2. Formller
Aklamas
Manyetik nve
kesiti

Forml

Birimi

Sn a x b

Sn C x S 2

S2

B x Sn
S1

Primer gc
Manyetik ak

m2
VA
Maxwell

Primer sipir says

N1

V1 x 10
4,44 x B x S n x f

Sekonder sipir
says

N2

V2 x 1 0 8
4,44 x B x S n x f

Primer akm

I1

S1
V1

Sekonder akm

I2

S2
V2

Primer iletken kesiti

Sekonder iletken
kesiti
Primer iletken ap
Sekonder iletken
ap
Makarann iten ie
ykseklii

I1
J
I
s2 2
J
4 x s1
d1

s1

d2

4 x s2

hm=h-(hava aral+presbant kalnl)

mm2
mm2
mm
mm
mm

Tablo 2. 2: Formller

2.3. Yeni Transformatr Hesab

mal edilecek bir fazl transformatr hakknda bilgiler aadaki gibidir.
Transformatrn nvesi mantel tipi ve kullanlan saclarn kalnl 0,5 mmdir.
S2 =72 VA
V1=220 V
V2=24 V
B=10000 gauss
f=50 Hz.

C=1
%e=%5
J=2,2 A/mm2
=%98

22

Bu bilgiler dorultusunda gerekli bir fazl transformatr yapm hesabn yapnz.

2.3.1. Manyetik Nve Kesiti

S1

S2
72

73,5 VA
0,98

S n C x S 2 1 x 73,5 8,57 cm2

Manyetik nvenin a ve b deerleri, kullanma yerine gre deiir. Kk glerde nve
kesiti kare veya dikdrtgen eklinde olabilir. Buna gre;
a=3 cm olduunu kabul edersek

S n 8,57

2,85 cmdir.
a
3
2.3.2. Primer ve Sekonder Sipir Saylar
Sn a x b b

Transformatrlerde indklenen gerilimin hesab konusunda rendiimiz forml

aaya yazalm;

V1 4,44 x B x Sn x N1 x f x 10 8

formlnden

N1

primer

sipir

saysn

ekersek;

N1

V1 x 10 8
220 x 10 8

1156,34 1157 sipir

4,44 x B x S n x f 4,44 x 10000x 8,57 x 50

Sekonder sipir says iki ekilde bulunabilir.

I.yol:

V1 N 1
220 1157
24x 1157

N2
126,21 127 sipir
V2 N 2
24
N2
220
II.yol:

N2

V2 x10 8
24 x 10 8

126,14 127 sipir

4,44 x B x S n x f 4,44 x 10000x 8,57 x 50

23

N2 deeri 127 sipir bulunsa da pratikte bu deerin %e kadar fazlas alnr. nk

transformatr yke balandnda sekonder gerilimi %e kadar decektir. Bu nedenle
bulunan sekonder sipir saysna %e kadar fazla sipir eklememiz gerekir.
Dolaysyla bu transformatrde % e=5 olarak verildiine gre;

N 2 127 x 1,05 133,3 134 sipir olarak bulunur.

2.3.3. Primer ve Sekonder Akmlar

S1
S
75
73,5

0,34 A
I2 2
6,12 A
V1 220
V2
12
2.3.4. Primer ve Sekonder letken Kesitleri
I1

s1

I 1 0,34
2

0,15 mm
J
2,2

s2

I 2 6,12
2

2,78 mm
J
2,2

2.3.5. Primer ve Sekonder Tel aplar

d1

4 x s1

4 x 0,15
0,19 0,43mm
3,14

d2

4x s 2

4 x 2,78
3,54 1,88mm
3,14

Bobin telleri makarada st ste sarlacandan ksa devre olmamas iin tellerin zeri
yaltkan ile kaplanr. Yaltm malzemesi olarak emaye veya pamuk kullanlr. Bizim
bulduumuz bu aplar plak telin apdr. Bulduumuz bu aplarn zerine yaklak olarak
0,05mm emaye kalnln ilave etmeliyiz.
Emayeli tel aplar:
d1=0,43+0,05=0,48 0,50mm
d2=1,88+0,05=1,93 1,95mm olarak tespit edilir.

2.3.6. Makara llerinin karlmas

Sarglarn sarlaca orta ayan kesiti a=3cm b=2,85cm olarak bulunmutu. Sarglarn
sarld nvenin ykseklii (h), a deerinin 2,5-3,5 kat olarak alnr. Biz bu deeri 3 kat
olarak dndmzde;

h 3x a h 3x 3 9 cm = 90 mm olarak tespit edilir.

24

ekil 2.1 de grld gibi makarann st ve alt kenarlar ile transformatr saclar
arasnda yaklak 1,5 mm lik hava boluu olduunu varsayarsak ve makaray oluturan
presbant kalnlnn 1mm olduunu dnrsek, makarann iten ie ykseklii :
hm h (Hava aral

x 2) + (Presbant kalnl x 2)
hm 90 (1,5x 2) (1x 2) 90 3 2 85 mm
2.3.6.1. Primer Sarg Kalnlnn karlmas
hm=85mm olduuna gre, emayeli bobin telinin ap 0,50 mm ise
85
170 adet tek sra hlinde makaraya smaktadr. Burada dikkat edilmesi gereken
0,5

bir konu, tam say kmamas durumunda ne yaplacadr. Diyelim ki 170,9 kt. O zaman
bu say kesinlikle bir ste yuvarlanmaz ve bir alta yani 170 e yuvarlanr.
Primer sarg 1157sipir olduuna gre ve bir kata 170 adet iletken syorsa primer
sarg ka katl olacaktr.
1157
6,8 7 kat oluur. Bunun gibi sonucun tam say kmad durumlarda
170

virglden sonraki saynn ka olduuna baklmakszn bir ste mutlaka yuvarlanmaldr.

ekil 2. 2: Primer sargnn makara iindeki grnts

Her kat arasna ekil 2.2de krmz izgilerle gsterilen ve 0,25 mm kalnlnda
presbant konulursa;
hm= (kat says x primer tel ap) + ( kat saysnn bir eksii x presbant kalnl)

h primer 7 x 0,50 6 x 0,25 5 mm

25

2.3.6.2. Sekonder Sarg Kalnlnn karlmas

Hesaplamalar sonucu sekonder sargy 127 sipir ve emayeli sekonder tel apn 1,95
mm olarak bulmutuk. imdi bir kata ka adet tel sacan hesaplayalm.
85
44,73 44 adet
1,90

(kan

say

tam

say

deilse

bu

say

kesinlikle

yuvarlanmamaldr.)
Bobin teli yan yana dizildiinde bir kat oluturur.
127
2,8 3 kattan (kan kesirli say bir ste yuvarlanr.) oluur.
44

hsekonder 3x 1,90 2 x 0,25 0,4,04 7 mm

ekil 2.3: Primer ve sekonder sarglarnn makarada gsterilii

2.3.6.3. Pencere Genilii

ekil 2.4te grld gibi makarann altndaki 1mmlik presbant kalnl, makara ile
transformatr sac arasndaki yaklak 1mmlik hava boluu ve sarglar sarlrken yaklak 4
mmlik kabarmalar dikkate alnrsa toplam 4 mm pencere genilii, byk alnmaldr.
C p h primer hsekonder 4 5 7 4 16 m

26

ekil 2.4: Makarann gsterilii

Yukarda yaplan hesaplamalar sonucunda makara lleri aadaki gibidir ( ekil

2.5 ).

ekil 2.5: Makara lleri

27

2.3.7. Transformatr Sac llerinin Tespiti

Daha nce nvenin b=2,85cm olduunu hesaplayarak bulmutuk. Saclarn birer
yzeyleri yaltld iin nve kesitinin b kenarn %5-%15 kadar artrmak gerekmektedir. Bu
artrma oran yaltkann cinsi ve kalnlna bal olarak deiir. Buna gre b kenarn %7
orannda arttrrsak:
b 2,85 1,07 3 cmdir.

Bu transformatrde kullanacamz saclarn her birinin kalnlnn 0,5mm olduunu

dnrsek;
30
60 adet I ve E tipi sac kestirmemiz gerekir.
0,5

ekil 2.6: Transformatr sac lleri

2.4. ok Kademeli Transformatr Hesab

mal edilecek ok kademeli transformatr hakknda bilgiler aadaki gibidir.
Transformatrn nvesi, mantel tipi ve kullanlan saclarn kalnl 0,5 mmdir.
S2=39VA
V1=220 V
V21=5 V
V22=8 V
V23=12 V
f=50 Hz.

C=1
%e=%5
J=2,2 A/mm2
=%95
B=10000 gauss

28

2.4.1. Manyetik Nve Hesab

S n C x S 2 1 x 39 6,24 cm2
a = 2,5 cm olduunu kabul edersek;

Sn a x b b
Buna gre: a = 2,5

S n 6,24

2,49 2,5 cmdir.

a
2,5
b = 2,5 cm olur.

2.4.2. Primer ve Sekonder Sipir Saylar

V1 x 1 0 8
220 x10 8
N1

1588,12 1589 sipir

4,44 x B x S n x f 4,44 x 10000x 6,24x 50
N21

V2 x 10 8
5x 10 8

36,09 36 sipir
4,44 x B x S n x f
4,44x 10000 x 6,24x 50

N22

V2 x10 8
5x 10 8

57,79 58 sipir
4,44 x B x S n x f 4,44x 10000 x 6,24x 50

N23

V2 x 1 0 8
12x 10 8

86,62 87
4,44 x B x S n x f 4,44 x 10000 x 6,24 x 50

%5 Gerilim dmlerini de eklersek;

N 21 36x 1,05 37,8 38

N 22 58x 1,05 60,9 61

N 23 87 x 1,05 91,35 92 sipir olarak bulunur.

2.4.3. Primer ve Sekonder Akmlar
S1

S2
39

41,05 VA

0,95

I 21

S 2 39

7,8 A
V21
5

I1
I 22

S1 41,05

0,18 A
V1
220

S 2 39

4,87 A
V21
8

29

I 23

S 2 39

3,25 A
V21 12

2.4.4. Primer ve Sekonder letken Kesitleri

I 1 0,18
2

0,08 mm
J
2,2
I 21 7,8
2

3,54 mm
J
2,2

s1
s 21

s 22

I 22 4,87
2

2,21 mm
J
2,2

s 23

I 23 3,25
2

1,47 mm
J
2,2

2.4.5. Primer ve Sekonder Tel aplar

d1

4 x s1

4 x 0,08
0,10 0,31 0,35 mm
3,14

d 21

4 x s 21

4 x 3,54
4,50 2,12 2,15 mm
3,14

d 22

4 x s 22

4 x 2,21
2,81 1,67 1,70 mm
3,14

d 23

4 x s 23

4 x 1,47
1,87 1,36 1,40 mm2
3,14

Emayeli tel aplar;

d1=0,35+0,05=0,40mm
d21=2,15+0,07=2,22mm
d22=1,70+0,07=1,77mm
d23=1,40+0,07=1,47mm olarak tespit edilir.
Not: Emaye kalnlklar telin apna gre deiiklik gstermektedir. Hesaplamalarnz
yaparken firma kataloglarn inceleyiniz.

2.4.6. Makara llerinin karlmas

Transformatrn nvesi mantel tipi nvedir.

h 3x a h 3x 2,5 7,5cm 75mm olarak tespit edilir.

Makara yapmnda kullanlan presbant kalnl 1mm, makarann yan kapa ile nve
arasndaki hava aral 1,5 mm olarak alnrsa makarann iten ie ykseklii:
hm h (Hava arl

x 2) + (Presbant kalnl x 2)

h m 75 (1,5 x 2 ) (1x 2 ) 75 3 2 70 mmdir.

30

2.4.6.1. Primer Sarg Kalnlnn karlmas

hm=70mm ve emayeli bobin telinin ap 0,40 mm ise;
70
175 adet tek sra hlinde makaraya smaktadr. Primer sarg 1589 sipir
0,40
1589
olduuna gre ve bir kat ta 175 adet iletken syorsa, primer sarg
9,08 10 katl
175

olacaktr.
Her kat arasna 0,25 mm kalnlnda presbant ve sargnn stne de 0,40mm
kalnlnda presbant konulursa;
hp= (kat says x primer tel ap) + (presbant kalnl x kat saysnn bir eksii)+(sarg
stne konulan presbant kalnl)

h primer 10 x 0,40 9 x 0,25 0,40 6,65 mm olur.

2.4.6.2. Sekonder Sarg Kalnlnn karlmas
Yukardaki hesaplamalarda sekonder sarglarn iletken aplar birbirinden farkldr.
Genelde sekonderi kademeli olan transformatr sarmlarnda, en kaln iletken apyla tm
sipirler sarlr. Ayrca her kademe iin ayr ayr sarm yaplmaz.
Bu rneimizde toplam 38+61+92=191 sipir sarlmayp, nce 38 sipir sarldktan
sonra darya bir u karlr daha sonra 61-38=23 sipir daha sarlarak bir u daha karlr
ve son olarak 92-61=32 sipir daha sarlarak bir u daha karlarak toplamda sadece
38+23+32=92 sipir sarlarak tamamlanr. Bu uygulama hem iletken, hem de iilik asndan
tasarruf salar.
75
33,78 33
2,22
adet

(kan say tam say

yuvarlanmamaldr.) bobin teli bir kat oluturmaktadr.

deilse

bu

say

kesinlikle

92
2,78 3 kattan (kan kesirli say bir ste yuvarlanr.) oluur.
33

hsekonder = (kat says x sekonder tel ap) + (presbant kalnl x kat saysnn bir
eksii)+(sekonder sargnn zerine konulan 0,4 mm kalnlndaki presbant)

hsekonder 3x 2,22 2x 0,25 0,4 7,56 mm olur.

31

2.4.6.3. Pencere Genilii

Makarann altndaki 1mm lik presbant kalnl, makara ile transformatr sac
arasndaki yaklak 1mm lik hava boluu ve sarglar sarlrken yaklak 2mmlik
kabarmalar dikkate alnrsa toplam 4mm, pencere genilii, byk alnmaldr.
C p h primer hsekonder 2 6,65 7,56 2 16,21 17 mm

2.4.7. Makara llerinin karlmas

Yukarda yaplan hesaplamalar sonucunda makara lleri aadaki gibidir.

ekil 2.7: Makara lleri

2.4.8. Transformatr Sac llerinin Tespiti

Daha nce nvenin b=2,5cm olduunu hesaplayarak bulmutuk. Saclarn birer
yzeyleri yaltld iin nve kesitinin b kenarn %5-%15 kadar artrmak gerekmektedir. Bu

32

artrma oran yaltkann cinsi ve kalnlna bal olarak deiir. Buna gre b kenarn biz %7
orannda artrrsak;

b 2,5 x 1,07 2,6cm 26mm olur.

Bu transformatrde kullanacamz saclarn her birinin kalnlnn 0,5 mm olduunu
dnrsek:
26
52 adet I ve E tipi sac gerekir ( ekil 2.8 ).
0,5

ekil 2. 8: Transformatr sac lleri

2.5. Hazr Nve zerine Sarm Hesab

Aada deerleri ve sac lleri verilen mantel tipi nvenin sarm hesabn yapalm.
a=28mm
b=25mm
C=1,1
f=50Hz.
V1=220 V
%e=%5
V2=10 V
J=2,5 A/mm2
B=10000 gauss
=%95
Makara presbant kalnl= 1mm
Katlar arsna konulacak presbant kalnl = 0,10mm
Sarglarn zerine konulacak presbant kalnl = 0,25mm

33

ekil 2.9: Nve lleri

2.5.1. Manyetik Nve Kesiti

S n a x b 28 x 25 700mm 2 7cm 2
2.5.2. Primer Gc

S
Sn C x S2 S2 n
C
S1

7
S
n S 2 40,49 VA
C
1,1

S 2 40,49

42,62 VA

0,95

2.5.3. Primer ve Sekonder Sipir Saylar

N1

V1 x 10 8
220 x 10 8

1415,7 1416 sipir

4,44 x B x S n x f 4,44 x 10000 x 7 x 50

N2

V2 x 10 8
10 x 10 8

64,35 65 sipir
4,44 x B x S n x f 4,44 x 10000 x 7 x 50

%5 lik gerilim dmn de eklersek;

N 2 65 x 1,05 68,25 69 sipir olarak bulunur.

34

2.5.4. Primer ve Sekonder Akmlar

S1 42,62

0,19 A
V1
220

I1

I2

S 2 40,49

4,04 A
V2
10

2.5.5. Primer ve Sekonder letken Kesitleri

s1

I 1 0,19
2

0,076 mm
J
2,5

s2

I 2 4,04
2

1,61 mm
J
2,5

2.5.6. Primer ve Sekonder Tel aplar

d1

4 x s1

4 x 0,076
0,09 0,30 mm
3,14

d2

4 x s2

4 x 1,61
2,05 1,43 1,45 mm
3,14

Emayeli tel aplar;

d1=0,30+0,05=0,35mm
d2=1,45+0,07=1,52mm olarak tespit edilir.
Not: Emaye kalnlklar telin apna ve firmalara gre deiiklik gstermektedir.
Hesaplamalarnz yaparken firma kataloglarn inceleyiniz.

2.5.7. Sarg Kalnlklar

Makara yapmnda kullanlan presbant kalnl 1mm, makarann yan kapa ile nve
arasndaki hava aral 0,5 mm olarak alnrsa, makarann iten ie ykseklii;
hm h (Hava arl

x 2)+(Presbant kalnl x 2)

hm 40 (0,5 x 2) (1 x 2) 40 2 1 37 mm olur.
hm=37mm olduuna gre, emayeli bobin telinin ap 0,40 mm ise;
37
105,7 105 adet tek sra hlinde makaraya smaktadr. Primer sarg 1416 sipir
0,35
1416
olduuna gre ve bir kata 105 adet iletken syorsa primer sarg
13,48 14 katl
105

olacaktr.

35

Her kat arasna 0,25 mm kalnlnda presbant ve sargnn stne

kalnlnda presbant konulursa;

de 0,40mm

hp=(kat says x primer tel ap) + (presbant kalnl x kat saysnn bir eksii) +
(sarg stne konulan presbant kalnl)
h primer 14 0,35 13 0,1 0,25 6,45 mm olur.

Bir kattaki sekonder iletken says:

37
23,56 23 adet bobin teli, bir kat
1,57

oluturmaktadr.
69
3 kattan oluur.
23

hsekonder=(kat says x sekonder tel ap) + (presbant kalnl x kat saysnn bir
eksii) + (sekonder sargnn zerine konulan 0,4 mm kalnlndaki presbant)

hsekonder 3 x 1,57 2 x 0,1 0,25 5,16 mm

2.5.8. Pencere Genilii ve Kontrol
Makarann altndaki 0,5 mmlik presbant kalnl, makara ile transformatr sac
arasndaki yaklak 0,5 mmlik hava boluu ve sarglar sarlrken yaklak 1mmlik
kabarmalar dikkate alnrsa toplam 2 mm, pencere genilii, byk alnmaldr.
C p h primer hsekonder 2 6,45 5,16 2 13,61 mm

Bulduumuz pencere genilii bize verilen pencere geniliinden kk olduu

(13,61<16) iin sarm yaplabilir.

36

2.5.9. Makara lleri

ekil 2.10: Makara lleri

37

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Deerleri verilen transformatrn hesabn aadaki ilem basamaklarna gre
yapnz.
V1 = 220 V

B = 10000 gaus

a = 28 mm

Cp = 14 mm

V2 = 15 V

J = 2,5 A / mm2

b = 25 mm

e= % 4

f= 50 Hz

C = 1,1

h = 40 mm

Verim = %94

Makara presbant kalnl: 0,5 mm, ara presbant kalnl: 0 ,10 mm, sarg zerine
konulacak presbant kalnl: 0,20 mm olarak verilmitir.
Nve tipi mantel olacaktr.
SONULAR:
Sonular bulduunuz deerleri kontrol iin verilmitir.
N1: 1400 sipir N2: 96 x 1.04= 100 sipir
plak iletken kesiti: d1: 0.35 mm
d2: 1.30 mm

lem Basamaklar

neriler
Aldnz bilgileri bir kda dzenli bir
ekilde not ediniz.

Mteriden gerekli bilgileri alnz.

Manyetik nve kesitini lnz.
Yeni transformatr hesabn yapnz.
Hazr nveye gre transformatr hesabn
yapnz.

Transformatr gcn mutlaka

belirlemelisiniz.
Hesaplamalar yaptktan sonra mutlaka
kontrol etmelisiniz.

38

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Evet

Hayr

nlnz giydiniz mi?

Arzal transformatr zerinde yazlan veya mteriden alnan
bilgileri bir kda dzenli not ettiniz mi?
Yeni transformatr hesab iin topladnz veriler yeterli mi?
Topladnz verileri kullanarak zorlanmadan transformatr
hesabn yapabildiniz mi?
Elinizdeki nvenin llerini karabildiniz mi?
Elinizdeki nvenin llerine gre zorlanmadan transformatr
hesab yapabildiniz mi?
alma alannz tertipli dzenli kullandnz m?
Size verilen uygulamay zamannda bitirebildiniz mi?

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

39

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz.
1.

Verimi %90 olan bir transformatrn sekonder gc 45 VA ise primer gc

adakilerden hangisidir?
A) 30
B) 35
C) 50
D) 55

2.

Manyetik nve zerindeki toplam kuvvet izgilerinin saysn belirten sembol

aadakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)

3.

Transformatr hesaplarnda kullanlan nve kesitinin birimi aadakilerden

hangisidir?
A) mm2
B) cm2
C) dm
D) m

4.

Primer gerilimi 200V, sekonder gerilimi 100V ve sekonder akm 10A olan bir
transformatrn ebekeden ekecei akm aadakilerden hangisidir?
A) 1A
B) 5A
C) 10A
D) 20A

5.

Primer gc 100VA ve primer gerilimi 50V olan bir transformatrn ebekeden

ekecei akm aadakilerden hangisidir?
A) 0,5A
B) 1A
C) 2A
D) 3A

6.

letkenin 1mm2lik kesitinden geen akm miktarna ne isim verilir ve hangi harfle
gsterilir?
A) Akm, A
B) Manyetik ak younluu, B
C) Akm younluu, J
D) Manyetik ak younluu, J

7.

Hesaplamalar sonucunda sekonder sipir says 100 sipir ve gerilim dmnn %5

olaca dnlyorsa, bu transformatr yke balandnda sekonder geriliminin
dmemesi iin sekonder sipir says ka sipir fazla sarlmaldr?
A) 1
B) 3
C) 5
D) 7

8.

Kesiti 3,14 mm2 olan bir bobin telinin ap ka milimetredir?

A) 0,25
B) 0,50
C) 1
D) 2

9.

Dntrme oran belli olmayan bir transformatrn sipir saysn bulmak iin
aadaki verilerden hangisine gerek yoktur?
A) Nve kesiti
B)Frekans
C) Manyetik ak younluu D) Hepsi

10.

Akm younluu 2 A/mm2 olan ve 1 mmlik bakr iletkenden en fazla ka amper

akm geer?
A) 0, 5A
B) 1A
C) 1,5A
D) 2A

40

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz veya cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.Cevaplarnzn tamam evet ise
bir sonraki faaliyete geiniz.

41

RENME FAALYET3
AMA

RENME FAALYET-3

Uygun ortam salandnda bir fazl transformatr sarm iin gerekli n

hazrlklarnz ve sarm hatasz yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde evrenizden arzal bir fazl transformatr bularak nve
llerini karnz.

Edindiiniz bilgiler erevesinde gerekli hesaplamalar yapnz.

Kazanm olduunuz bilgi ve deneyimleri arkada grubunuz ile paylanz.

3. BR FAZLI TRANSFORMATR SARIMI

3.1. Makara Yapm
Transformatrlerde makara, sarglarn dzgn olarak sarlmas, birbirine ve manyetik
nveye kar yaltkanln salanmas amac ile yaplr. Makara yapmnda kullanlan
presbant, transformatrn gcne gre 11,52 mm veya daha kaln olabilmektedir. Baz
transformatrlerde presbant yerine bakalit veya ebonit gibi malzemeler de kullanlabilir. Seri
imalatta sert plastikten eitli ebatlarda hazr makaralar kullanlmaktadr.
Transformatr nvesi mantel tipi nve olduuna gre sarglar orta ayaa silindirik
sarg eklinde sarlacaktr.
Resim 3.1deki makarann alm emasn, 1mmlik presbantn zerine iziniz.
Dikkatlice bir makas yardmyla kesiniz. Daha sonra kvrlacak ksmlar, presbantn arka
yzeyinden falata ile kesmeden iziniz ve ters tarafa katlaynz. Bylelikle kaln presbant
dzgn ve kolay katlanacaktr.
Makara kenarlarnn alt ve st ksmlarnda braklan 5mmlik kulakklar, makara
gvdesinin kapak ksmna yaptrlmasn salar. En son izilen kulakksz a kenar ise
dier a kenarnn zerine yaptrmak iin kullanlr. Dikkat edilmesi gereken bir konu
yapacak ksmlarn, yapan yzeylerin birer katnn kaldrlmasdr. Bylelikle hem
yapmann daha kaliteli olmasn, hem de iki kenar yaptnda toplam kalnln yine 1mm
olmasn salar. a kenarlar yaptrldktan sonra resim 3.2deki durumu alr.

42

Resim 3.1: Yan kapaklar taklmam makara

Kapaklarn iinden geirdiiniz kulakklar ekil 1.2de grld gibi kapan d

yzeyine yaptrnz. Yine burada yapan yzeylerin birer katlarn kaldrdktan sonra
yaptrmay unutmaynz.

Resim 3.2: Tamamlanm makara

Yaptrma ilemlerinizi bitirdikten sonra bir adet transformatr sac alarak makarann
iine rahat girip girmediini kontrol ediniz.

3.2. Bobinlerin Sarm

Hazrladnz makarann ortasndaki bolua tam girebilecek ekilde resim 3.3te
grlen ortasndan boydan boya delik alm bir adet takoz yaplr. Ayrca bobin telleri
sarlrken kapaklarn darya doru ime yapmamas iin resim 3.4te grlen makarann
her iki tarafna kontrplaktan veya aatan kapak yaplr.
Nve llerine gre hazrlanan takoz, makara ierisine boluk kalmayacak ekilde
geirildikten sonra aatan yaplan kapaklarla beraber sarm krna taklr.

Resim 3.3: Takoz

Resim 3.4: Aa yan kapak

43

ncelikle 0,30 mm apndaki primer sarg iletkeni sarlaca iin u ksmna uygun bir
makaron geirilerek sarma balanr. Geirilen makaronun makara iinde yaklak olarak
yarm tur atmas gereklidir. Darda kalan bobin teli uygun uzunlukta braklr ve fazlalk,
izilmeyecek ekilde mil zerine sarlr. Sarm yaplrken iletken gergin olmal ve
iletkenlerin st ste gelmemesine dikkat edilmelidir. Birinci kat tamamlandktan sonra katlar
arasna 0,10mm kalnlnda presbanttan bir miktar kesilerek iletkenlerin zerine sarlr ve
ikinci kat sarlmaya balanr. Sarma devam edildike katlar aras, 0,10luk presbantla
yaltlr. Primer sarg sarldktan sonra 0,25 mm kalnlndaki presbantla primer sargnn
st kapatlr, iletkenden yetecek kadar ksm kesilerek u ksmna makaron geirilir ve
makarann yan kapa delinerek darya kartlr ( Resim 3.5 ).
Bobin telinin u ksmna, primer sarmda olduu gibi makaron geirilerek sarma
balanr. Sekonder iletkeni daha kaln olacandan kabarmann ar olmamas iin her katn
sonunda sarglar plastik tokmak yardmyla vurularak dzeltilir. Bu srada bobin tellerinin
emayesinin izilmemesine ve ezilmemesine zen gsterilmelidir. Yine primer sarmda
olduu gibi katlar arasna 0,10 mm kalnlnda presbant konulur. Sekonder sarg sarldktan
sonra en son katn stne 0,25 mm kalnlnda presbant konularak sarglar yaltlr. Sarm
bittikten sonra sekonder sargnn k ucunun almamas iin bir ip yardmyla dier
sarglara balanr ve makaron ile dier sarglarn kt noktadan kartlr.
Makara krktan sklr ve bobin ular ohmmetre ile llerek kopukluk kontrol
yaplr.

Resim 3.5: Primer sargnn sarlmas

3.3. Saclarn Dzenlenmesi

Transformatr nvesi E ve I eklinde iki tip sacdan oluacaktr. Saclarn ek yerleri st
ste gelmeyecek ekilde dizilmelidir. Saclarn dizilmesinde dikkat edilecek noktalardan biri
de her bir sacn, altnda veya stnde bulunan saclardan yaltlmasdr. Bilindii gibi nveyi
oluturan saclarn birer yzleri yaltlm durumdadr. Buna gre saclar, stteki sacn
yaltlm yz, alttaki sacn yaltlmam yzeyi ile st ste gelecek ekilde dizilmelidir (
Resim 3.6 ). E ve I eklindeki saclar aralarnda hava boluu kalmayacak ekilde dizilirse
manyetik kuvvet izgilerinin geii kolaylatrlm olur. Saclar makara ierisine dizerken
makarann i ksmnn yrtlmamasna zen gsterilmelidir. Aksi takdirde iletkenlerin
emayesinin izilmesine ve hatta kopmasna neden olursunuz.

44

Resim 3. 6: Transformatr saclarnn yerletirilii

3.4. Transformatr Montaj Yapm Teknii

Transformatr saclar takldktan sonra saclarn zerine kebent veya kaln sacdan
ayak yaplr ve nveye somunlu cvatalarla skca sklr. Saclar ne kadar sklrsa o kadar
sessiz alr. Daha sonra epoksi boya ile transformatr saclar boyanr.
Bobin ularnn fazlalklar kesildikten sonra klemensin iinde kalacak ksmlarn
emayesi bir akmak yardm ile yaklr ve klemense taklarak vidalarla sktrlr. Bylelikle
transformatr montaj tamamlanm olur Resim 3.7

Resim 3.7: Transformatrn kebent ve klemens montaj yaplm hli

3.5. Transformatrn Yaltm

3.5.1. nemi
Kullanclarn can gvenliini ve mal gvenliini salamak iin transformatr
yaltmnn dikkatli zenli yaplmas gerekir. Transformatrn yaltmnda hem sarglar
birbirinden yaltlmal, hem de sarglarn nveden ok iyi yaltlmas gerekmektedir.

45

3.5.2. Yntemi
Gnmzde transformatr sarglarnn ve nvenin yaltmnda en ok kullanlan
yaltm malzemesi presbant veya mikal presbanttr. Uygulamada her kata 0,1 mm
kalnlnda presbant konulmas gerekiyorsa da piyasada her 70Vlik gerilime denk den
sipirde yaltm yapldktan sonra sarma devam edilmektedir.
Gnmzde ok yaygn olmasa da verniklenerek transformatr yaltm yaplmaktadr.
Bunun iin vakumlu dolaplarda bulunan vernik havuzlarna transformatr daldrlr,
bylelikle vernikle transformatr arasnda hi hava boluu kalmaz. Vakumsuz ortamda
vernik havuzuna daldrp karldktan sonra kurumaya braklan transformatrlerde verniin
altnda hava boluu kalacandan salkl bir yntem deildir.

3.5.3. Kontrol
Kullanma hazr hle gelen transformatrn son kontrollerinde aadaki maddeler
srasyla uygulanlr.

Transformatr sarglarnn direnleri ayr ayr ohmmetre ile llerek ak veya

ksa devre olmamas gerekir.

Primer sarg ile sekonder sarg aras ohmmetre ile llr ve l aletinin
sonsuz diren (ak devre) gstermesi gerekir.

Nve ile sarglar aras ohmmetre ile yaplan lmlerde yine sonsuz diren
(ak devre) gstermesi gerekmektedir.

Transformatrn primerine nominal gerilim uygulanr ve sekonder gerilimi

voltmetre ile llr.

Sekonder gerilimi hesapladmz deer ise primer gerilimi kesilerek sekondere

uygun bir yk balanr ve primere tekrar gerilim verilerek sekonder akm
llr ve bir mddet altrlr.

Ykte altrlan transformatrn enerjisi kesildiinde sarglarnn snp

snmad kontrol edilmelidir. Normal artlarda sarglarn snmamas gerekir.
Eer transformatr ok snyorsa sekonder iletken ap kk seilmi
demektir.
Yukarda yaplan kontroller sonucunda olumsuz bir durumla karlalmad zaman
tablo 3.1deki gibi bir etiket doldurularak transformatrn uygun bir yerine yaptrlr.

IKI G
PRMER GERLM
SEKONDER GERLM
PRMER AKIMI
SEKONDER AKIMI
ALIMA FREKANSI

..VA
.V
.V
.A
.A
..Hz

Tablo 3.1: Transformatr etiketi

46

UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Uygulama 1: Uygulama Faaliyeti - 2de sarm hesab yaptnz transformatrn nvesine
uygun ebatta makara (karkas), sac, takoz ve yan kapaklar aadaki ilem basamaklarn
takip ederek hazrlaynz.

lem Basamaklar

neriler
ok dikkatli olmalsnz. En ufak hatada
makaranz dzgn olmayacaktr.
Presbant keserken elik cetvel ve
falata kullanabilirsiniz.
Yapacak yzeylerin birer katlarn
kaldrmay unutmaynz.
Giyotinle sac keserken dikkatli
olmalsnz.
Vernikli saclar tinerin ierisinde
bekletirseniz daha kolay temizlersiniz.
llerini kardnz takoz ve
kapaklar bir marangoza hazrlatnz.

Makarann ak eklini iziniz.

Presbant kesiniz.
Paralar yaptrnz.
Sac seiniz.
lye uygun saclar kesiniz.
Sklm saclarn verniklerini
temizleyiniz.
Takoz ve kapan yaplaca tahtay
seiniz.
Takozu hazrlaynz.
Kapa hazrlaynz.

47

UYGULAMA FAALYET

Sarm hazrlklarn yaptnz transformatrn sarmn ve yaltmn aadaki ilem

basamaklarn takip ederek yapnz.

lem Basamaklar

neriler
Makara ile takoz arasnda boluk
kalmamasna zen gsteriniz. Aksi
takdirde bobin tellerini sararken
makarann ekli bozulacaktr.
Bobin makarasn sehpaya taktnzda
rahata dnmeli; nk sarm yaparken
teli koparabilirsiniz.
Makara iinde makaronlu teli yarm tur
atacak kadar sarnz.
Katlar arasna 0,10mm kalnlnda
presbant koymay unutmaynz.
Primerle sekonder sarg arasna ise 0,25
mmlik presbant koymanz yeterli
olacaktr.
Transformatrn yaltmn en kolay
vernik ile yapabilirsiniz.
Transformatr kontroln laboratuvar
ortamnda gerekletirebilirsiniz.

Makaray sarm krna sabitleyiniz.

Bobin makarasn sehpaya taknz.
Tele makaron geiriniz.
Primer katn sarnz.
Kat arasna kt yerletiriniz.
Sekonder katlarn da sarnz.
Son katn zerini de yaltnz.
Makaray krktan sknz.
Transformatrn yaltmn yapnz.
Transformatrn kontroln yapnz.

48

KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.

nlnz giydiniz mi?

Makarann ak eklini presbandn zerine izebildiniz mi?
Yaptrma ilemini yapabildiniz mi?
lye uygun sac kesebildiniz mi?
Tahta ve kapaklar hazrlayabildiniz mi?

6.
7.
8.
9.

Primer ve sekonder sarglar sarabildiniz mi?

Transformatr yaltmn uygun yapabildiniz mi?
Transformatr kontroln yaptnz m?
alma alannz tertipli dzenli kullandnz m?

10.

Size verilen uygulamay zamannda bitirebildiniz mi?

Evet Hayr

DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz, renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.

49

LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.

( ) Transformatr sac iyice sktrlmadan altrlrsa trafo grltl alr.

2.

( ) Saclar dizerken ek yerlerinin st ste getirilmesi gerekmektedir.

3.

( ) Makara yaparken yapacak yzeylerden birer kat kaldrldktan sonra

yaptrlmaldr.

4.

( ) Makara yapmnda kullanlan presbandn kalnl transformatrn gcne gore

deimektedir.

5.

( ) Kk gl transformatrlerde, nce sekonder sarg sarlr.

6.

( ) Primer sarg sarlrken her kat arasna presbant konulmaz.

7.

( ) Transformatr saclarnn yzeyleri yaltlmtr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.Tm sorulara doru cevap
verdiyseniz Modl deerlendirmeye geiniz.

50

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
Modl ile kazandnz yeterlilii aadaki ltlere gre deerlendiriniz.

Deerlendirme ltleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.

Evet Hayr

Arzal transformatr deerlerini kaydederek skebiliyor musunuz?

Yeni transformatr hesab yapabiliyor musunuz?
Verilen hazr nvenin hesabn yapabiliyor musunuz?
Hesaplamalara uygun transformatr sarabiliyor musunuz?
Transformatr salarn doru yerletirebiliyor musunuz ?
Sardnz transformatrn kontrollerini yapabiliyor musunuz?

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili faaliyetleri tekrar inceleyiniz. Cevaplarnz doru ise bir sonraki modle
gemek iin retmeninize bavurunuz.

51

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15

Doru
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Yanl
Doru
Doru
Yanl

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

C
A
B
B
C
C
C
D
D
D

RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5
6
7

Doru
Yanl
Doru
Doru
Yanl
Yanl
Doru

52

KAYNAKA
KAYNAKA
PENT Adnan, Abdullah RKMEZ, Elektrik Makineleri Cilt 2, stanbul
1980.
CEYLAN Hasan, Elektrik Atlyesi Bobinaj, stanbul 1997.
OLAK erif, Atlye 2, Hatay 2001.
GRKEM Abdullah, Atlye 2, Ankara 2002
PENT Adnan, Abdullah RKMEZ, Elektrik Makineleri Cilt 2, stanbul
1980.
TUNCAY Ersoy, Atlye 2, stanbul 2004.

53