Ekonomi I

Tam Rekabet Piyasas

FRMA TEORS
Bu blm bitirdiinizde unlar renmi olacaksnz:

Haslat, maliyet ve kar kavramlar ne demektir?

Tam rekabet ne anlama gelir?

Tam rekabet piyasasnda ksa dnem ve uzun dnem denge

durumlar nasl salanr?

Piyasa eitleri
Piyasa yaplarnn eitli trleri;

Bir uta tam rekabet piyasas (fiyat alc),

Dier uta ise tek bir satcnn yer ald tekel

piyasas (fiyat koyucu) bulunur.

Bu iki u piyasa trnn arasnda tekelci

rekabet ve oligopol piyasalar yer alr.

Piyasa eitleri

HASILAT, MALYETLER VE KAR

Firma teorisinin merkezinde kar

maksimizasyonu kavram yer alr.
Kar maksimizasyonunu kullanarak eitli
piyasa trlerini analiz edebilmek iin haslat
ve maliyet kavramlarnn net bir ekilde
anlalmas gerekir.
Maliyet kavramn daha nce grdk.

HASILAT

Toplam haslat = Fiyat (P) x Miktar (Q)

Ortalama haslat = P x Q/ Q

Talep erisi verilmise, toplam haslat (TR)

erisini izebiliriz.

Marjinal haslat (MR) erisi satlan mal miktar bir

birim deitiinde toplam haslatn (TR) nasl
deieceini gsterir

HASILAT

Grld gibi MR
(marjinal gelir) erisi
talep erisinin altndadr.
MR sfr olduunda TR
(toplam gelir) en yksek
dzeydedir.

HASILAT
Talebin fiyat esneklii eer
1den bykse (talep grece
esnek ise), fiyatn dmesi
toplam haslat arttrr.

Bu durum talebin fiyat esnekliinin

1e, marjinal haslatn ise 0a
eitlenmesine kadar devam eder.

Bu noktadan sonra fiyat azalmaya

devam ederse toplam haslat
der.

HASILAT

Eer talep tam olarak

esnekse (e=) mala konulan
fiyat ortalama ve marjinal
haslata eittir.
Bu durum toplam haslat
erisinin orijinden geen bir
doru olmasna yol aar.
Toplam haslat erisinin
eimi konan fiyata bal
olarak deiir.

Kar maksimizasyonu
diyagramnda toplam haslat ve
toplam maliyet erileri verilmitir.
ki eri arasndaki alan toplam kar
ve toplam zarar alanlarn
gstermektedir.
(a)

Maksimum kar dzeyi toplam haslat

ve toplam maliyet erileri
arasndaki dikey mesafenin en
yksek olduu q2 miktarnda
gerekleir.
En yksek zarar ise q0 miktarndadr.
Q1 miktarnda 0 kar elde
edilmektedir.
Bu noktaya kara gei noktas ad
verilir.

Kar maksimizasyonu
(b) diyagramnda kar
maksimizasyonunun marjinal
haslatn marjinal maliyete eit
olduu
ve
marjinal maliyet erisinin
marjinal haslat erisini
aadan kestii noktada
gerekletii grlmektedir.

Kar maksimizasyonu
(c) diyagramnda kar
erisi izilmitir.
(a)da olduu gibi kar
maksimizasyonu
q2 miktarnda
gereklemekted
ir.

Kar maksimizasyonu
ekil tam rekabeti bir firmaya
ilikindir.
Byle olduunu ekil (b)deki talep
erisinin tam olarak esnek
olmasndan ve ekil (a)daki
toplam haslat erisinin
orijinden geen bir doru
olmasndan anlyoruz.
Talep erisine bu blmn sonraki
ksmlarnda tekrar dneceiz.

Kar maksimizasyonu
ekil ksa dneme ilikindir.
nk eklin a diyagramnda toplam
maliyet erisi dikey ekseni
kesmektedir, yani sabit maliyetler
sz konusudur.
Kar () toplam haslat (TR) eksi
toplam maliyete (TC) eittir:
= TR-TC

Kar maksimizasyonu
Firma q2 kadar rettiinde kr en
yksek dzeye kar.
ekil (a)da grld gibi bu retim
miktarnda TR ve TC erileri
arasndaki fark en yksektir ve
pozitiftir.
Kar maksimizasyonu toplam haslat
ve toplam maliyet kavramlar
kullanlarak analiz edildii gibi,
marjinal kavramlarla da
incelenebilir (b).

Kar maksimizasyonu
Kar maksimizasyonu
marjinal maliyetin (MC)
marjinal haslata (MR) eit
olduu
ve
MCnin MRyi alttan kestii
noktada salanr.

Kar maksimizasyonu
MRnin bir birim daha fazla mal satnn
toplam haslatta,
MCnin ise bir birim daha fazla retmenin
toplam maliyetlerde yaratt deime
olduunu daha nce belirtmitik.

Kar maksimizasyonu
Baa ba noktas :Toplam haslatn toplam maliyete eit
olduu nokta.

ekil (b)de grdnz gibi, retim q0

noktasna gelene kadar marjinal
maliyetler (MC) marjinal haslattan (MR)
daha fazladr ve bu nedenle firma zarar
etmektedir.
q0 retim dzeyinde zarar maksimum
seviyeye kmtr (c).
q0 ile q2 arasnda bir birim daha fazla
sattan elde edilen haslat, bir birim
daha fazla retimden doan maliyetin
zerindedir.
q1 retim dzeyinde firma baa ba
noktasndadr (TR=TC) ve retim q1in
zerine ktnda kar elde etmeye
balar.

Kar maksimizasyonu
MC=MR eitliinin saland q2 retim
dzeyinde kar en yksek
seviyededir.
retim q2 miktarn atnda bir birim
daha fazla retmenin maliyeti
(MC), bir birim daha fazla sattan
elde edilen haslatn (MR) zerine
kmaya balar.
ekil (C)de grdnz gibi q2 kar
maksimizasyonunun saland retim
dzeyidir.

Kar maksimizasyonunun MR=MC

noktasnda salandn unutmayn.

Tam rekabet nedir?

Ayn rn (homojen rn) ayn fiyattan satan ok
sayda firmann yer ald piyasa trdr.
Firmalar piyasa fiyatn etkileyemeyecek kadar kk
olduklar iin fiyat alcs olarak adlandrlr.
Bireysel bir firmann maln satt piyasay etkileme
gc ne derece dkse, rekabet o lde
yksektir.

Tam rekabet nedir?

En ar durum olan TRPde her bireysel firma
0 piyasa gcne sahiptir.
rnein; Trakyada ayiei reten bir ifti,
Anadoludaki retici ile rekabet etmez.
nk piyasada oluan fiyattan istedii kadar
mal satabilecektir.

Tam rekabet nedir?

ok sayda alcnn da olduu piyasada yeni
firmalarn piyasaya girii nnde engel
yoktur.
Alc ve satclarn tm piyasa hakknda tam
enformasyona sahiptir.

TRP Varsaymlar
1.

Piyasada ok sayda alc ve satc vardr ve

bunlardan hibiri piyasay etkileyemez.

Firmalarn her biri piyasaya gre ok kk olduu iin

piyasa fiyatn etkilemesi sz konusu deildir.
Daha nce belirtildii gibi fiyat alcs olan firmalar,
piyasann belirlemi olduu fiyat dzeyinde tam
olarak esnek bir talep erisiyle kar karyadr.

TRP Varsaymlar

Endstri talep erisinin yukar doru eimli normal bir talep erisi
olduu (a) tam rekabet piyasasnda, firma talep erisinin tam
esnek olmas nedeniyle firmann fiyatn Po zerine karmas
halinde, malna ilikin talep 0a decektir.

TRP Varsaymlar
2. retici ve tketiciler tam enformasyona sahiptir ve piyasada
geerli olan fiyat bilirler. Eer retici firma malna Po zerinde bir
fiyat koyarsa, ok sayda kk firmann olduu tam rekabet
piyasasnda tketiciler mallarn baka firmalardan satn alrlar

TRP Varsaymlar
3. Mal homojendir yani retilen btn mallar
birbirinin ayndr. Dolaysyla tketicilerin
mal nereden alacaklarna ilikin bir
tercihleri yoktur, firmalar arasnda
kaytszdrlar.

TRP Varsaymlar

4. Tam rekabet piyasasnda firmalarn

endstriye giri k serbesttir. Piyasada
var olan firmalar yeni firmalarn giriini
engelleyemez

Tam rekabet piyasasnda ksa dnem

dengesi
Tam rekabet piyasasnda her birim mal tek
fiyattan (P) satlacandan, ortalama gelir ve
piyasa fiyat ayndr.
P = AR = TR / Q

Tam rekabet piyasasnda ksa dnem

dengesi
TRPde firmann hedefi kar maxdr.
Ksa dnemde rekabeti firmann baz
girdileri sabittir. Ancak kulland
deiken kaynaklarn (emek,
hammadde vs.) miktarn deitirerek
kar max salayabilir.

Tam rekabet piyasasnda ksa dnem

dengesi
Firmann kar m yoksa zarar m edecei,
fiyatn (veya AR ortalama gelir) ortalama
maliyet (AC) erisinin altnda m yoksa
stnde mi olduuna baldr.

10

Tam rekabet piyasasnda ksa dnem

dengesi- I
Ksa dnemde tam
Rekabet
piyasasndaki
bir firmann kar
(a)daki gibi pozitif,
(b)deki gibi sfr
(baa ba) ve
(c)deki gibi negatif
olabilir.

Tam rekabet piyasasnda ksa dnem

dengesi
Durumunda
Firma MC=MR eitliini
salayan q1 kadar mal
retmi ve kar
Maksimizasyonunu
gerekletirmitir.
Maliyet erileri normal
kar olarak adlandrlan
bir kar unsurunu ierir.

(a)

Tam rekabet piyasasnda ksa dnem

dengesi
Normal kar, firmann mevcut faaliyetinde kalmasn
salamak iin gereken getiridir. Uzun vadede ayrlp
baka endstriye gemesini engelleyen kardr.
Toplam haslat OP1Aq1, toplam maliyet ise OCBq1
alandr ve firma P1ABC alan kadar ar kar elde
etmektedir.

11

Tam rekabet piyasasnda ksa dnem

dengesi
(b) durumundaki firma
q2 kadar reterek kar
maksimizasyonunu
salamtr ve toplam
maliyetlerini
karlamaktadr.
Normal kar elde eden
firma baa ba
noktasndadr.

Tam rekabet piyasasnda ksa dnem

dengesi

(c) durumundaki
firma q3 kadar
reterek kar
maksimizasyonunu
salamtr. Ancak
P3DEF alan kadar
zarar eden bu firma
zarar minimizasyonu
yapmaktadr.

Tam rekabet piyasasnda ksa dnem

dengesi
Firmalarn ksa dnemde zarar etmesi, endstriden
kmalarna iaret olabilir.
Ksa dnemde zarar etmesine karn,
imdilik ortalama deiken maliyetlerini karlayan
firmalar, ileride tekrar AVC+AFC karlayacak gelir
(normal kar) elde edeceklerini dnerek
faaliyetlerini srdrebilirler.

12

Tam rekabet piyasasnda ksa dnem

dengesi
Ksa dnemde firma ortalama
deiken maliyetlerini (AVC)
karlayabildii srece
faaliyetini srdrr.
Yandaki ekilde yer alan firma
iin de durum byledir.
Firmann toplam haslat OpoCq
alan, toplam maliyeti ise
OABq alandr.

Tam rekabet piyasasnda ksa dnem

dengesi
Firma faaliyetine devam ederek
OEDq alanna eit olan toplam
deiken maliyetlerini
karlad gibi, sabit
maliyetlerinin bir ksmn da
(EPoCD alan) karlamaktadr.
Firma zarar etmektedir ancak bu
zarar, faaliyetine son vermesi
halinde edecei zarardan daha
azdr.
Eer firma kapanrsa karlaaca
zarar EABD alandr.
AFC= ATC - AVC

Tam rekabet piyasasnda ksa dnem

dengesi
NOT:
AVC erisi zerindeki fiyatlarda firma fiyat (marjinal haslat) marjinal
maliyete eitler
ve
bylece marjinal maliyet erisinin AVC erisi zerinde (F noktas
zerinde)
kalan ksm firmann arz erisini

oluturur .

13

Tam rekabet piyasasnda uzun dnem

dengesi
Uzun dnem dengesinde btn firmalar
ksa dnem ve uzun dnem ortalama
maliyet erilerinin en dk noktasnda
faaliyetini srdrr ve lek
ekonomilerinden tam olarak yararlanr .

Tam rekabet piyasasnda uzun dnem dengesi

(a)daki firmann ksa dnem ortalama ve marjinal maliyet erileri

srasyla SATC1 ve SMC1dir. P1 piyasa fiyatnda ve q1 miktarnda
firma, taral alana eit olan ar kar elde etmektedir.
Bu durum firmay lek ekonomisinden yararlanmak iin kapasitesini
geniletmeye tevik eder ve firma SATC2 ve SMC2 ile gsterilen
daha dk ortalama ve marjinal maliyet erilerine kayar.Ayrca ar
karn olmas yeni firmalar da endstriye eker.

Tam rekabet piyasasnda uzun dnem dengesi

Bu durum endstri arznda arta neden olur ve

endstri arz erisi ekil (b)de grld gibi saa,
S1den S2ye kayar.
Bylece piyasa fiyat, uzun dnem denge fiyat P2
ve denge miktar Q2ye ulancaya kadar der.

14

Tam rekabet piyasasnda uzun dnem dengesi

ekil (a)da grld gibi kapasitesini

geniletmesinden sonra firmann yeni ksa
dnem ortalama ve marjinal maliyet erileri
SATC2 ve SMC2 olmutur.

Tam rekabet piyasasnda uzun dnem dengesi

Firma artk lek ekonomilerinin tmnden

yararlanarak, ksa dnem ve uzun dnem
maliyet erilerinin en dk noktasnda
faaliyetine devam etmektedir.

Tam rekabet piyasasnda uzun dnem dengesi

Firma en dk ortalama maliyet dzeyinde

(E noktas) q2 miktarn reterek uzun dnem
dengesine ulamtr.
q2nin altnda ya da stnde herhangi bir
retim miktarnda zarar edecektir

15

TAM REKABET VE EKONOMK ETKNLK

Uzun dnemde firmalar ortalama maliyet erisi zerinde en
dk noktada faaliyet gsterirler.
Daha ak ifade ile, TRP, tketicilerin en dk maliyetle
retilen mal ve hizmetler tketmelerine olanak salar.
Ekonomik etkinliin temel koulu, fiyatn marjinal
maliyete eit olmasdr.

Pareto Etkinlii

Kaynaklar kt olduundan ekonomik etkinliin salanmas iin

sahip olunan kaynaklarn israf edilmemesi gerekir.

Paretoya gre;

Bir tketicinin refahn artrrken dierinin refahn azaltmadan

kaynaklarn kullanm mmknse kaynaklar etkin kullanlmyor
demektir.
Bir tketicinin refahn azaltmakszn dierinin refahn arttrmak
mmkn deilse byle kaynaklar etkin kullanlyordur.

Datm Etkinlii
Datm etkinlii;
Kaynaklarn firma ve endstriler arasnda toplumun
(tketicilerin) en fazla istedii mal ve hizmet
bileimlerini retecek biimde datlm olmasn
gerektirir.
retimin bileimini deitirerek toplumsal refah
arttrmann olanaksz bulunduu durumda
salanm olur.

16

retim Etkinlii
retim etkinlii;
Belirli bir retimin minimum miktarda kaynak
kullanlmasyla elde edilmesini gerektirir,
bu da MC=P koulunun salanmasna baldr.

17