YANAN ORMANLARDA

50 GN
Yazan

YAAR KEMAL

,kkan
Trkiye Ormanelar Cemiyeti

Bu

Rportajlar Cumhuriyet Gazetesinde yaynlanrutr.

Kapak kompozisyonu Gazi Tel'biye Enstits retmenlerjnden

N EVi D E

GK A Y D I N

.tarafndan yaplmtr. Cemiyetirniz kendisine teekkrlerini sunar.

NSZ

"Yanan Onnanlarda SO Gn" adn verdiimiz bu kitap

aslnda bir kitap olarak yazlm deildir. Kitabn ihtiva ettii
yazlar nce Cwnhuriyet Gazetesi'nde seri makaleler halinde
neredilmitir. Daha dorusu yazdann hepsi de bir rporta;
mahsudr.
"Cwnhuriyet Gazetesi" onnan yangmlann yurdun muh
tel yerlerinde incelettinneyi diinm, bu dnce ile ya
zarlanndan

YAAR KEi\fAL'i orman yangnlan

hakknda

rportaj yapmaa memur etmitir.

Onnan yangnlan zerine rportaj teebbsnn yalmz
gazetecilik zihniyeti ve gazetenin
madn biliyoruz.

srm endiesiyle yap

Bu ite, Cwnhuriyet Gazetesinin onnan

davalarma kar tedenberi gsterdii yakn ve samimi ala

kam ok derinde messir olduuna kaniiz. Bu itibarla di
yebiliriz ki, Cumhuriyet Cazetesinin bu teebbs memleket
haynna zamannda ve ycrine bir hizmet olmutur.

Biz bu

hizmeti vdmz ve beendiimizi burada belirtmeyi bir

bor sayyonu.
Cunhuriyet Gazetesinin onnan yangnlan zerine rpor
taj teebbsiinde

byk muvaffakiyen rporiaj

kimseyi isabetle semi olmasnda grnyor.

yapacak

nki Yaar

Kemal sadece bir, gazete yazan deildir. Ayni zamanda kav

rayc ve srkleyici !lir slup sahibidir. Asl mhimi yazann
orman derilerini kendine dert edinmi olmasdr.
Yaar Kemal

hadiseleri objektif

olarak mahede et

mekle beraber dolu, dopdolu bir yrekle ifade ediyor. Onun

iin yazlan hem aklmza hem de duygulannuza hitap ediyor,
hizi iimizden kavnyarak kskvrak sanyor.

So1U'8 "Yanan Ormalarda 50 Gn" II meydana etira

rulann malzemesinin eylenceli, zevkli ve rahat bir teyea.
esnasnda

toplanm olmadtp da

hesbellidir.

Kemal

Yaar

mevzuunun ,ereklerini yerinde ve olduCa cibi yakW,.abjl..

mek

iin

zahmetli,

meakkatli yolculuklan

Rportaj dmd:; yollarda

,ze alnttu.

yal.nu otomobille giderek deiU,

bozuk kara yollarndan, patikalardan, kei yollarndan kah

at srt.da,

kah yaya giderek, kayalklan hrmanarak yapl

Dllhr. Yazar bu biim gezilerio btn zahnetlerine, meak..

katlerine severek katlanmbr.

Onnan yangmlann,

yanaa

onnanIan yaruk ve muzdarip bir gnlle gezmi ve gnnf'

tr. Ve bylece bize bizim bakikatlanmz getirebilmitir.

Onun iindir

ki,

smsk

yazlar okuyanlan

kavnyor

'"

sanyor.
"Yanan Ormanarda 50 Gn" n iinde belli bal OrmaD
dertlerini bunIann.karsnda, bu dertlerle dertli Ormanc
lann dirunez zdrapann, bpk hayatta olduu gibi bulabi
lirsiniz. Yazlan okuduka

Onnan yangnIannn

dehetini,

fecaabw, bun1ann tahriplerini, sebebIerini, adeta yaayarak

kavrarsuuz. Ormanda keileri, keilerin nne geilmez tab
riplerini grrsnz. Ormanardan tarla amalanun yapb

harapl, ormanlann bouImalann, doranma1a.

nsann, ille insann ormana trl ekillerde kymalanm

8mansz
nu,

sanki seyredersiniz.
onnan fadasnn

HHisa bu

vatanda oynanan

manzaralan karsnda

korkun

kalr ve dnr-

an:.....
"Yanan Omunarda 50 Gn" n

ihtiva ettii

yazlar

"Cumhuriyet Gazetesinde" ma,aleler halinde kmaa balar

balamaz nce

Ormanclar zernde drin tesirler yaptn

grdk. BWlun yaunda, memleket mnevverlerinde de iten

bir

a1aka uyandrdna ahit olduk.

ynlanmasnun memleketin

orman

saladtma phe ehriyoruz.

Yazlann gazeteden ya&

davasna byk bydalu

..akat nede e1aa cn1k bil" ,uetede kan bu delerJl

,azlann, oktllD.Ul ,ereken ve okumak isteyen herke. tara..
fndan okunamadn u.nyonz. Bu bakmdan Gazetede II1II
kale halinde kan bu yaz1ann tesirleri elbette "eici .. m,ab..
dut olmhr.

Biz "Yanan OrmanIarda 50 Gn" n iinde toplanaD :ra

ulann her zaman okunabilmesinden srekli faydalar doa
ca..ifuu inanyoruz. Bilhassa bunlann her. zaman, her okumak
L,teyen tarabmlan bulunabilmesini lzumlu r10ru. BiJ
bassa yelimekte olan ocuklarmzn, cen nesillerin bu ,....
:alan okUmasn dyoruz.
te bu dncelerle "Yanan Ormanarda SO Gn" adb
rportajm yanlann bir kitap balinde toplamay, onlan bir
kitap olarak bastnp rfan alemimize sunmay yerinde bir l
saydk. Bu maksatla yazlann muharririne ba vurduk. De
erli Yaar Kemal bize istediimiz izni verdi. "Yanan Orman
larda 50 Gn" ite bylece kitap oldu. Onu herkesin okuma
suu zlediimiz bir kitap olarak irfan a1emimize sunuyoruz.
MenfaateIarn yllar ve yllardr, durakslZ ve insafszca
yama ettikleri, politikaclann kaygszca propaganda ve tat.
min konusu haJine getirdikleri memleket onnanlannm kur
tuluu artk memleket mnevverlerinin davay benimserne
lerine bal bulunduunu biliyoruz.. te bu bilginin verdii
kanaatla, Cemiyetimiz memleketin onnan dertlerini dile ge
tiren ve millete anlatan eserleri yaynJamay kendine bir
vazife olarak almtr. Ve bunu bir hizmet saymaktamr. Bu
hizmetin zlediimiz verimleri salyacan umuyoruz.
'l'J'ldye Ormanedar CemiyeU

NDEKLER
Sayfa

n sz

I.

Ormanclar ve orman yannlan . ......................

n.

nsan ve onnan .........................,...,......................

lll.

Orman kemirenler ve kemirilen onnanlar .......... . .

22

IV.

Dalarn onmazIarl

... ........................................

'111'

. ............

G2

ormanlar ......... ....... ...... ................ ........

wl

................... . . ............ .

411

Yanan ormanarn yerinde einenler ............ .........

45-

:.........................

49

. .............. ......................

54

.. ...

60

Yaylalarn masal ... ................................ .............

66

.. . . ...... .........................................

721

.............................................................

77

.......... .................. ...................

8'11

V.
VI,
vn.
VIII.
IX.
X.
xl.
XII.

Orman boueular ve boulan ormanlar

Doranan

Orman iinde yaayanlar

Keiye ve amaya kar

..

.....

Orman yannlannn sebebIeri

.

....

Orman bizden deil, ,bizi ormandan kurtarn

XIII.

Tapulu kesimler

XIV.

Tahtaclar

XV.

.....

..

Bir orman dertIisi

..

....

XVI.

Bitmez tkenmez davalar

.........................

86

XVII.

Sanki aresiz: dertler ........... ......................... .........

911

. ........ .........

96

XVID.

.............

Orman dertlerinin biricik aresi

.........

i
ORMAN CJLAK VE ORMAN YANG NLAR

Akam ile ikindinin arasL.. Dalarn tepeleri kl ama,

kayaklar git gide kararyor. Koyu glgeler basm. Karanlk
kt kecek. Gndousundan, ayn byk br hltyla
indii kayaktan (vadi) poyrazms bir yel esiyor. Bir ho bir
yel. Baz duruyor. yicene duruyor. Bir zaman sonra frtna
lar koparr gibi hzlanyor. Uzun am aalarnda, serviye
benziyen ardlarda uultular. Uultular gittike, karanlk
.
bastka artyor.
Orman letme Mdr genten bir adam. Zayf, ince
yzl, durmadan sigara iiyor. Sinirli. Yalnz bir tepenin
stndeki Bucak evinin nne oturmuuz. tede birka Ba
km Memuru kederli, yorgun dolayorlar. Herkes tetikte.
Bekliyoruz. Tecrbeyle sabittir. Bu yel byle eser de... Byle
bou bouna estinnezler. "A:z. sonra ya telefon gelecek
yangn kulesinden, ya da bir yerlerden atein patladlnl.g
receiz. imdiye kadar byle esen bir yelin boa salnd
grlmemitir."
Gn batt. Karanlk kavutu. Derken bir telefon, bir te
lefon daha.
letme Mdr' :
"ki yerden bastlar atei ama, bekleyelim. ok uzak
larda. Az sonra birka yerden gene ate verirler, "dedi de
7

_edi. alt umr;daki uzanan ytw daJln yamalannd.. beter

coar kilometre aralkla atefler parlad.
Mudr:
"Grdnz ya ite, nceki yangn buray sndremiyelim.
',yedir. Yryn sndnnee."
Ben:
"Peki teki yangnlar ne olacak?"
Mdr:
tt

"Onlan da Allaha bavaIe ettik. Onu da o sndrsn.

Sesinde bir lm kederi vard. Bu seste binlerce ad bir

arada duydum.
Sonra gene ii gtnnedi, Onnan Blge efine:
"Bari sen de oraya git. Kyllere yalvar yakar. yakla
nnn altn p. Gtr yangna."
Sonra, bir: "Ooof, of!" ekti. "Btn yaznz byle geti
ite. Ne uyku ne dmek!"
Cipe atladk. Yangn arabalar kylere, adam getinnee
gittiler. Cipte ben, bir kyl, iki Bakm Memuru, bir de on
beinde bir ocuk var. Bucaktan. Yangna merakl. Btn yaz
yangnclarn yanndan ayrlmam. Onlar nerde, o da arda.
O yangn senin bu yangn benim.
Yollardan m

geiyoruz, kayalardan,

atlyoruz belli deiL.

lebne Mdr makinay

sryor. Ne yol belli, ne z.

byyor.

hendeklerden mi
delicesine

Yass dadaki yangn

Daha imdiden bir ate hannan oldu.

gittike

Hannanm

,olundaki ate, ona bir on iki kilometre gelir, bir erit gibi
dona doru uzanyor.

Ylan gibi kvnla kvrla,

inceeik,

yukar doru kayyor. Kendini kaybetmi letme Mdr:

"te" diyor, "ben bylesi uzun yangndan korkann. Bu
Ibetlemelerden dm kopar. Bir trl sndremezsin. Bin
kii bile olsan sndremer.sin. Onnann iinde kvnla kvrla
akar gider. Dolanr durur. Haman gibi yanann etrafru iyice

m tamam. Zor atlar. Sner kalr oldutu ye:de. Ama

banlm. bu rt.gda hi urnudum yok. Sndremeyecekiz.
Koca dal yanacak. Hey be anasn. te byle. te byle byle
memleket yanyol'. Bir memleket yanyol', biz seyirci kah
yoruz....
Makinay dan yamacna srdk. Oralarda bir yerlerde
brakp trmklar ald}!:. Trmklar demirdendir. Topraktaki
dklm kuru yapraklar alrlar. Kuru yapraklar alnnca
ate, atlayamaz.
Yangn trldr: Dip yangulI, gvde yangn, bat
yangn. En ok vuku bulan yangn dip yangndr. Bu yan
gnda yere dklm kuru yapraklar yanar gider. Ba, yanl
yapraklar yanmaz. Bu, aac seyrek ormanara has bir yan
gndr. Ba yangn ise aalar sk gen ormanlann yangru
dr. Bir de orman sk olur, dip yapraklar da bol olursa gv
deyle birlikte btn onnan yanar. Bu enderdir.
Benim grdkleriInde yangnlar hi bir zaman blm
lere ayramadun. Da ta ate a.lm, yanyordu babam yan
yordu. Ben bu kadarln grdm.

atm.

Harman gibi yanan yere trmanyoruz. Karanlkta al

lar, dallar bizi kpek gibi dalyorlar. Dal arpmadk, diken
babnadk yerimiz kalmad gibi. Her bir yanmt suun sztm.
szlyor.
Ben de yangn yakn yerde belledimdi. k k bitmiyor.
Oluk oluk ter aktyorum. En geride kaldm. letme Mdri!
geyik gibi frlad gitti. Trm omzunda. Ben de gayret edi
yorum. u ehirlerde dura dura ne de kalpazan olmuuz.
Eskiden olsa, byle gayret istiyen i iin uardm yani. im
iimi yiyor. Gz gre gre koskocaman orman yanyor. Buna
i dayanr m? Dayansn dayanmasm yaniyor.
Harman, harmanlktan kt. Ate gittike byyor. YanA
doru bir atl atlyor ki, doludizgin. Ortalk gndz eibi
oldu. Atee yakl3itun ama, M'dr de yitirdim.
,

Bit rlt, bir patrt, bir eazrt geliyor ki annandan

olmaya gitsin. Bir ehennem gibi yanyar ortalk. Arada bir,
baz da stste top patlar gibi bir eyler patlyar. Yanan
annann lna, uultusuna, korkun, sar edereesine
uzun bir dev sl karyar. Yalmlar gklere doru szl
yar. Gklerde dolanyorlar.' Ate devi onnann stnfi yat
m, dnyay yutareasna nefes alyor. Bir deli nefesi. Yak
lamann mmkn yok.
Mdr nerelerde kald aeep?
getirdi. Birka kyl.

Yangn pikab kylleri

Bakun Memuru :
"Gelmiyorlar Bey. Gelmiyorlar.
gittikse kapal bulduk.

Kayorlar. Hangi eve

Sekiz kadar kyly

elini pe pe

getirdim. Gelmiyorlar."
Bu srada, atein etrafnda trmyla drt dnen Mdr
grdm. Krmz kta yz kapkara kesilmiti. Habire tr
mk ekiyor, yapraklar tey teye kruyordu. Sonra bakm
memurlarndan birini ard. Elindekini ona verdi. Yanma
geldi. Sallanyordu. Kesik kesik de soluk alyordu. Bana bir
eyler syliyecek oldu. Syliyemedi. Elleri yanlarna halsizce
dt. Tabiatin hameti, felaketi karsnda insan gszl
n, bitkinliini iyice grdm. Ta yreimde yangn gibi
duydum. Atee tapanlara hak verdim. Onlar da byle yan
gnlar grmlerdir. Ondan sonradr ki... Baka trls oLa
maz.

Baka ateler ate deildir. Eer bu deli yangn atese...

teki ate uzad gitti. Yetiilmez. Biri ta dorukta. Vay

anasn! Ne de abuk! Mdrn dedii 'kadar varI!l.
Aalar, suyun akt koyak koyu, zifiri, ta gibi ar bir
karanlk. Yangn karanl. O kadar grlt, uultu, lk
geliyor ki annandan. Yz kilometre teden duyulur dersin.
Mutlak duyulur. Toplar stste patlyar. Sanki byk bir
meydan muharebesindeyiz.
10

"Her aa bir insan olmu, basyor ad, basyo:. l.

Bir orman yangnnda

bulunup da aalarn canlana!'ak,

"
atein nnden can havlile lk atarak .katklarll?-8. in

nan bulunmaz. Her bir aa han alm kayor. Suya ka

yor.
Gkte yldzlar snk. Ay, bat dalarnda. stn kaln bir bulut rtm. Daha ka gibi. Ha varl, ha yokluu.
Mdr:
"Demek gelrnedilcr?" dedi.
Bakm memuru, boynu bkk:
"Hangi kapy aldrnsa ... "
Ben dedim ki :
"Bir de ben gideyim u kylere.

Dillerinden

anlann..

Belki szm geer."

Mdr:
"Gidin kardeim", dedi.

"Belki bir nsan

getirirsiniz.

Bizim iin u anda bir insan bir insandr."

ofrle birlikte aa doru karanla atldk.
"Hangi kye?" dedim.
"Hangi kye vlursa Abi..."
Yarm saat sonra bir evin nnde durduk.

Ben btn

heyecanunla kapy dmee baladm. Nedense, heyecanm

dan tirtir titriyorum.

Geri dnp yass daa bakyorum. Da tm atee kes
mi. Btn yamaca lav dkmler. Lav habire byyor, kay
ruyor, akyor. Daha dorusu dan srtndan ate fkryor.
Bir kadn ses verdi.
"Bac! hac" dedim.

"Bac kele!

Kocan

uyandrsana.

Onnanlar tiim yanyor. Bizim onnanlarmlZ bacm. Uyandr

sana hac!"
Bacdan uzun zaman ses gelmedi.

il

"Ortall ateo un ald becm. Uyandnver.

,tmh. vv.

UC1nl."
Bac;
"Hrifin evde
men.

yolline ,ardq".

dedi. -Yokkln.

DreIir

gitti."

Ky :aatn on evlik. Onunu da dolabm.

Yalvardm. Trl.

bilelu kurdum birka adam bu1aym diy..

yalnz iki. k.,l

karabildim.
Kyller:
"Bize su bu1.nul aam", diyorlar. "Bu her gn ooyl..

Canmzdan bezdik. u onnanlar yanp bitse de tm, kurtul

.ak... aydr hep byleyiz. Gelirler uykumuzu blrler. Hr

Allabm gecesi. Gece yok gndz yok. Biz ii gc braktk.

Onnan1a urayoruz. Bitse de kurtu1sak. N
..
ya...

kald uten

Vardk ki. Mdr bir kayann stne otunnu,. l gibi

dorunu duruyor.
"Drt yann evirdilc atein. Allah verede atlamasa. At
larsa btn da yanar."
Derken efendim, biz bylece konuurken, gn batdaki,
iOUyun

ald koyan tesindeki dadan da drt yerden

gene ate vennesin1er mi!

"Bir bu eksik.ti Mdr Bey" dedim.
Mdr:
"Bekliyordum", dedi. "Ben bir gecede otuz yangn kar
dklarn bilirim, tam otuz. Bir balamasn! Arkas orap s

k gibi gelir."

Ar ar doruldu;
"Allah", dedi, "taksiratmz affetsin."
Koararak dadan aa indik.
Cip bat yangnna doru koarken:

12

-sndrdm,z, l"W

evirditimiz, y.rd. bir ormu vv

ki hrde... Keko en.w. Rz,lr da h.afifledi. N. ormao vas,

(ndz ,zy. bir a:r.ten.i%! Kz ,ibi ajalar. Baknala CJO..
J""""'"
Durup pTrilen yere ba1oyoru:. At. kendi harmannda
dn:yOl',

bUymyor. Uzun izgi

Onunda etrafn

am;:lar. Biz

daD huma.nu:. bir uuma oldu.

atei dorueu bulnuo.

byl. Mvixirkeo eol tarafm..

Mdr :

"ar. yok"

dedi. "Yakacaklar."

Bir kou teki yangnlan ktk. On be L kadar vana.

Bu sefer

bana da bir bnnk tututurdular. Yangnn yalmlan

yzInde... Onnan kokuyor.

am kokuyor, kekik kokuyor.

Onnan tepeden trnaa yank kokuyor. am prlerini btn

gcrnle trmklyorum. Bir taraftan da sk aalar kesiyor
birka kii...
Hannan karda.

SOL yandaki delik iyice byd.

Bu

Befer a3Iara iniyor.

Sabaha kar...
Gn klar ili, yaruk annann stnde. Bir keder gibi
Ik bir karanlk gibi. m.rmde byle bezgm, tatsz bir a_
fakIa karlamadm.
Ate hannan gayri hannanlktan kt. Btn srt ka}>
lad. Atein geceki hameti kayboldu gn dounca.
bir top ak dumandan, kara topraktan,

imdi srt

kmr karasndan

ibaret...
leye doru Onnan blge

efi

geldi yanmza. TanIr

mayacak halde.
"Yangn byk deildi", diyor. "abuk sndryorduk.
Sndruyorduk ama,

arkamz dnnce gene yakyorlard.

Sabaha kadar biz sndrdk. onlar yaktlar. Sabah oldu."

13

Mdrlin, bakm memurlannn kyllerin yzleri uza

m, tannmayacak hale gelmi. Bitkin. l. .
Ve yangn devam ediyor karda. imdi zmirde Kemal
paada, Karacadada, elde, Silifkede, Anamurda, Antalyada,
Manavgatta, Gndomuta, Alanyada, Korkutelinde, Elma1
da, Kata, Mulada, Fethiyede, Kyceizde, Aydnda, Kara
casuda, Manisada, Balkesirde, Dursunbeyde, Bandrmada ...
Adanada, Kadirlide, Kozanda... Eskiehirde... Velhasl Yedi
iklim drt bucakta... bir memleket ormanar tutumu yan
yor. Gz gre gre yanyor. aresiz yanyor.

14

LL
iNSAN VE OR!\lAN

Antalya - Manavgat, Manavgatn Bekonak Buca...

Mor dalarn balad yer.
ki gndr denizin tesinde, gkte kara kara bulutlar
birikmi. Yaacak gibi ediyor, sonra datyor. Denizden
dalara doru aan bulutlar yad yaacak derken kaylolu
veriyorlar.
Yangndan bkm usanm iletme Mdr:
"Ah br balasa yamur",

diyor. "Ah bir balasa..."

Gz denizin stndeki bulutlarda. Bulutlar karannaya gr
sn. Bizimkinde bir sevin, deme gitsin! Yz bir iek gibi
taze taze alyor. Yorgun gzlerinden sevn tayor.
"Bugn mutlak yaacak. Bugn mutlak, mutlak ..,"
Yamur yamyor bir trl.
"Tam otuz alt yangn oldu bu yaz. Byk yangn. K
kleri de caba.. "
,

Bir yamur yasa... Ah bir yasa. Denizin stnde sal

np duran bulutlar bizi umsunuk etti. Yangnn kkne kibrit suyu... Kibrit suyu olmaz ya. Ne suyu olursa olsun. Bir
yamur.. .
Derken bir kuluk vakti... Bunnahann berisindeki or
manlar yanarken, souk, kara bir yel esti gneyden. YeL d
nyor. Yamur yeli. Bunca yaacak. Bulutlar kapkara ve
dalara dalara doludizgin gidiyorlar. stmze kara bir
till gibi bir bulut ad. Bir imek akt. Yank aa gvdeleri
IS

ldad. YaADlur yalmt gibi de pan1dad. Sonra, birdD

cim iibi bir yafmur boand. Ortala baya bir kara.nlk
kt.

Yanmda

duran

annanclarm

sevinlerini

tarii

edemem.
Bekonak bucainm bulunduu ky yedi mahallede
ibaret. Bucak merketi iya yar adl mahallede. Y&nta
dediiima bakmayn. Yarta olmaz. Neden ki derseni.%, y&rlf
diye toplu, birarada evlerden bir mahalle yok da ondan.
Her ev bir koyakta, bir tan, kayann dibinde. Bucak yapLSlDl
da kel bir tepeciin stne yapmlar. K umaz. kervan
gemez... Bucak yapsnn yanna da ahaptan eri bri! bir
ev yapmlar... te si.%e bucak merkezi... Tuttu mu yamur.
Dinmez de dirunez. Ben de, szm ona, onnan rportajIan
yapacam. Sndk eri br Bucak Mdrnn evine...
Mdr stanbullu Blent adnda tatl bir delikanl. Daha iki
aylk Mdr. Yalnzlk bir km ki serine.
Bir gn geti, iki gn geti yamur dinmiyor, Dinmek.
bilmiyor.
Bir blge efi var burada, ikide bir:
"Bir balamasn dunnaz buramn.yarnurlar..." diyor.
Durmuyor. Ben sabrszlanyorum.
Evimizin nnde bir mezarlk var. Mezarlkta ulu ulu
ardlar... Kara selviler gibi biimli, daha da heybetli. Bir tek
de yal bir am var. Gvdelerinden oluk oluk sular szl
yor. gn sabahtan akama kadar ulu ardlar, yal am
aacn seyrettim. nmde mezarln aalan birer karan
lk tepe, birer sihir gibi ykseliyorlard. gn canm skld.
Geri dnsem olmazd. Bunca zahmet ekmitim. buraya gel
mek iin. Beklesem olmuyor. Yamurun ne zaman dinecei
belli olmuyor. Blge efi de habire umudumu kryor. "Bu
yamur dunnaz da dunnaz." !nad ettim. Dunnazsa durma
sn. Dnme;eceim. yi etmiim dnmediime. mriimce g&
remiyeceim eyleri grdm. alacak olaylarla karlatm.
16

Bir sabah uyandun ki yamur duruvenni. Bendeki "e

,'in ormanclarn sevinciden de beter. Ku gibi hafifim. Ver
elini dalar! ... Lastiklerimi ayama geirdiim gibi yrdm.
yol arkadam, yani klavuzum
bir adam.

brahim Gk

adndaki yal

Altm beinde din, kei sakall,

ayni kei gibi

ince, zayf yzl birisi... Gazeteci olduumu syledim,oral

bile olmad.

Bilmiyor. Beni doudakiler gibi o da hkUmet:

memuru sanyor, azndan doru drst laf kmyor.

Ne

sorsam atlatyor. pheli pheli bana bir bakl var!... Y

'yoruz. Yrdke iine kapanyor.
"Bu ormanlar neden yakyorlar?" diye soruyorum.
Boynunu bkp:
"Bilinmez ki", diyor,"yakyorlar ite."
"Neden ola?"
Ellerini ayor:
"Kimbilir!"
imen yeili gzleri hilekar.
n, korkusunu

Dmanln,

gzlerinden iyice okuyorum.

itimatszl

Besbelli. Bir.

gzn insan iini byle ak ak her eyi apaikar syleme

sine ilk olarak rasgeldim.
"brahim Emmi", dedim kzarak, "bana yuttU\'Illaa a
hma. Ben de kyym.

Adam kyl olur da ormlinlarn

niin yakldn bilmez mi?

Ben bizim kyde

sinek usa

bilirdim."
brahim Emmi dalkavuka:
"Biz de biliriz, biliriz emme...

Bu orman yangnna akl

sr rnniyor. Kul ii deil bWllar. Kul ii olsa bir tanesi yaka

lanrd indiye dek. Allah yakyor onnanIan... Gne yakyor
yavnun. Allah ii... Kyl orman yakmaz. Ne desin de yak
.sn.

Hazreti Peygamberimizin beii, evimizin

eg aa.

Aa yaklr m. Alimallah adamn eli kurur. Aa gibi var

m karda,krmIZl gl de aatandr. Biz aacn kymetini

biliriz. Kyl hi aa yakar m kardam. Efendi biladerim."

,7

Hem konuuyor, hem de durup durup inanyormuyum

diye yzme bakyor. Bakyor bende inanacak gz yok. De
vam ediyor. ille de kylnn aaca, ormana zarar vermedi
ine beni inandracak.
"Kyl aaca el vuramaz. Korkar. Hazreti Alimizin Dl
dL atnn da eeri de aatandr. Kabe eii nurdandr emme,
o da yine aatandr. Aaca kylr m hi!

Ormanclarmz

aalarn bandan hi ayrlmazlar. Aacn klna hile gelmez

kyl tarafndan. Ya kesen, ba keser. Bwm hepimiz biliriz.
Her kyl bilir.

Orman seven yurdunu sever.

yle deil

mi?"
Bu buluundan dolay

bir zafer kazanm

gibi durdu,

glerek yzme bakt.

"Orman seven, Vetann sever yle deil mi"
"yle", dedim.
bbrahim Gk; bir zafer cokunluuyla:
"Vetanm sever", diye tekrarlad.
Bir tepe ktk. Bir tepe daha ktk. Samz

solumuz

ormanlk... Gen aalar... Ama yangn grmemi hi bir gv

de yok. Gvdeler kapkara. Bunlar geen ylki, evvelki ylki
yangndan kalanlar. kinci tepeyi de inince, bir yeni yana
geldik. Da alabildiine kapkara uzanyordu.

Ta doruklara

kadar. Krlm, yar yarun, tleruni, topraa stste yat

m yank aalar...
dev ocak sanki...

Btn da az nce. sndrlm bir

Yamursu, slak slak

bir yank kokusu

alm dnyay. Adamn genzini yakyor.

Daha tede ayni biimde bir yangn yeri daha... Bir daha,
llir daha... Ve artk araki bir yeillik gresin...
'Bunlan hep Allah m yakm brahim Emmi? ... "
"Allah Allah yavrum ... Yoksa bunca yangn karmaa
kylnn gc yeter mi? ..

Kyl Dvletinin ormann hi

yakar m? Bizim hepimizi biliriz ki "am gider,

Kum giderse, kaya kalr. Kyl bunu bilir."

al kalr.

Kendimde olmadan gmsyorum. O da byk altndan

glyor.
unu da unutmadan kaydediyim ki, Antalya Orman Ba
Mdrl her kayaya, her aaca, ormana, yollara orman
sevgisi alayan vecizeler yazdrn. plak yamalara ime"n
toyla ta uzaklardan grnen "Orman Koru!" lar kondurmu.
Kim anlar, kim di.ler mi diyeceksiniz. Olsun. Mutlak faydas
vardr. Tebrik ederim.
"Bizim atalarmz ne diye Orta Asyadan g etti. Bunu
bilmeyen var m? Yok. ite byle ormanlar yaktlar, kesti
ler, orman tkendi. Orman tkenince gl kurudu. Yavruca
zma deyim. Gl kuruyunca kurakhk balad. Kuraklk
balaynca g ettik. Ta buralara geldik. Buradari da nereye
gideceiz? Baka yer yok. O sebepten onnana kyl milleti
iyi bakar. Bu yangnlara kyde hep areler dndk. Veta
nmz harap olmasn dedik. Madem yangn Allah tarafndan
kyor, biz kycek buna are bulmalyz dedik. Bir are
bulmalyz."
Bir saat m, iki saat mi yrdk. Ben kesdim. O boyuna
elindeki kirnenini eirip konuuyor. Bu dalardaki erkekle
rin hepsinin elinde bir kinnen durmadan kei klndan ip
eiriyorlar.
Yukardaki Orta Asya meselesi var ya, her yerde kaya
lara yazlm. Her Onnan Mdr, Blge efi, Bakm Me
muru Orta Asya meselesini diline dolanu nne gelene an
latyor. Bu gezide en az be yz ormancyla karlatm. Bu
Orta Asya meselesini her Ormanc en az defa syledi. "Or
ta Asyadan neden g ettik? Kuraklktan. Kuraklk neden
oldu? Onnan tahribinden. imdi ise bizim gidecek baka va
tanmz yok. Ormanlarmz bitiyor."
brahim Eruni durup durup:
"Yanan Orman felaket, yaayan orman varlk getirir.
Kyl ne demeye yaksm ormanmz?".
19

"Doru", diyorum aresiz. Houna gidiyor. Beni inandr

dn sanyor. Gittike de ii aztyor. Benirn aknlm da
grp veryansn ediyor vecizelere:
"Onnansz dalar yokluun kara bekisidir. Bir pannak
topran bin senede meydana geldiini bilir misiniz? Vetan
da onnan yakma, yurdunu ksz brakma!

ksz kalan

yurt ne demektir? Babasz, ksz demektir. Orman biz ko

rursak, o da bizi trl felaketten korur.

Korur demek ne

demektir? O sebepten kyl onnan yakmaz. Onnan koru

ki dan kel, suyun sel olmasn... Emme, erunevelakin u or

manclarda da su var azck. Eyiler, hastar erune, bir keser
sapl bile kestinnezler. Allahn yakt onnan kylye bu
lurlar. Orman yurdun hem ss, hem gcdr. Aaah u or
manclarmz."
Kalktk yrdk. Yollar kayalk. Yollar kl srt gibL
Sarp bir daa kyoruz. Tepeye bir saatlk yol var daha. Ter
ceketimden de dan fknn.

Suya batp knum sanki

Cpl cpl. Durmaya gelmez. tverir. Souk yeller

tyor zaten.
Bir hayli uranadan sonra tepedeyiz. kindi st. Tepe
den ok uzaklar bile gzkyor.

Btn dalar kaplan aW

gibL yle yaruru.

Hertle de iyice ierledirn. Kye varsak brakacaun.
"Bunlar Allahn .ii mi?"
Bakt ki kzgrum:
"ay kylleri de yakar. Onlar ormann Vatann yrei
olduunu bilmezler. O dinsiz imanszlar."
"Doru syle brahim Emmi u

sabahtan beri

sayp dk-

tklerini ka ayda ezber ettin?".

ard, utand, kekeledi:
"Doru deil mi dediklerim?" diye masumca sordu.
Karanlk kavuurken kye indik.

28

Bunnahan da Babacn evine misafir

olduktan sonra,

ona parasn verdim savdm. Bunnaharun drt saat tesin

deki kyne doru yoluna devam etti.
Gece yatarken, Babaca brahim Enuniyi taruyp tan
madn sordum. ok iyi tandn syledi.
"Eyi bilir bizim kyl Gk brahimi. Bizim kyden ok
gelir geer."
Babaca yoldaki konumalan, vecizeleri anlattm.
Gld gld de:
."Bey", dedi, "bizim kyl Gk brahimi neden bu kadar
yakndan tanr bilir misin? O, ok mahkemeye gider de on
dan. Onnan yakmak, onnan amak, aa kesmek suundan
gider...

Vay bre Gk brahim vay!

onnan suundan mahkemededir.

Her yl mutlak iki kere

Kyne g1ip giderken de

bizde yatar. Vay bre Gk brahim vay! O sana dedii laI1ar,

hep mahkemelerde ezber etmitir,"

21

n
ORMAN KEMRENLER VE KEMRLEN ORMANLAR

Ard aacndan yaplsa daha iyi olur. Ard serttir.

Demire yakn. Ard, bulunmazsa her hangi bir aatan da
yaplabilir ama, zor i grlr onlarla. Eni parmak, boyu
otuz santin kesersin aac. Ucunu aynen keski gibi yontar
sm. Kabuunu da sayarsm. Dalarsm onnana.
am kabuu kokuludur. Aalar iinde en ok amn
kabuu kokar byle. Yel esnce iki saatlk teden am koku
sunu getirebilir. Bir de kamalak vardr. Onnanclar sedir
koymular adn. Ondaki koku da ama yakn bir kokudur.
Kknar da unutmamal. Bunlar ormanlar da sacayadr.
imdi elimizde otuz santln boyunda, pannak kalnl
nda ucu yantulmu, ard aacndan bir keskimiz var. Kes
kiy orta yal bir amn gvdesine dayar, arkasndan tala
vurursun. Keski kabuu deler, aaca dayanr. Byle, kabu
u kese kese gvdeden byk bir para kabuu aynrsn.
Esas kabukla, yani d kabukla, aa arasnda incecik, st
beyaz bir zar vardr. Kabuu gvdeden ayrnca bu zar
ayrlan kabukla birlikte gelir. akn karr bu ince zar
kabuklan gzelcene ayrrsn. Sonra para para kesersin bu
ince zar, sonra yersin. Kokuludur. inerken kocaman, ke
kikIi, naneli, iekli, pnarl kocaman bir orman kendindey
mi sanrsn. Btn tadyla, kokusu, rzgaryla orman sende
uuldar. Buruk bir tad. ekerlerin en gzeli... Sonra o am
biter, baka am soyarsn. O biter, bakasn...

Bana gre kamalak "Yalabuk"

daha tathdr. Bazlar

am, bazlar da kknar diyorlar. Bence kama1aktan ama

mal... Yirmi yl nce bir kamalak ormannda ya1abuk yap
mtm... Ne 7.aman aklma dse, daha daha, o orman, riiz
gar, kokusu, nanesi, yaban gl, peryavan, preni, yarpuzu,
salep iei, mantvan, sar sar mantvar,

ar

kekiiyle

etimde duyarrn. Ormana karr giderim. Ben kama1ak ya1a

buunu hi bir eye deimem.
bulmun az.

Ama kama1ak her ormanda

Azdr. Bizim kyller de kamalak

yalabuunu

hi bir eye deim,ezler.

buk gtrn size cann versin.

Bu kadar ite.

Bir lokma

yalabuk yeyip, dnya kirinden, dnya hayuhuyundan annp

onnan olsun, aaln, yepyeni

bir dnyaya uultulu, 'ko

kulu, yldz yldz yellerle esip, aaln etinin her zerresin

de duysun.
Bir ehir adam, kaldrm,

dkkan,

ormana, yalabuk yesin para ebuez.

bro adam gitsin

sterse bir hafta yesin,

orman banamsn demez. Yani onnan olamaz.

Bir

onnan

adamn deli eden bir lokmack ince yalabuk, ehir adamnn

diinin kovuunda bile kalmaz...
Bu yzdendir ki, ta elden Bandrmaya kadar,

btn

onnanlanmz adm adm gezdim, kabuu soyulmam hemen

hemen hi bir ama rasgelmedim. Nedense kamalaklara do
kunmamlar. Bilmiyorlar tadn... Soymas da zor kamalan'
ama bakarak. Bir de kamalak sarplara ekilmi artk. Ban
alp dalarn sarpna gitmi. Nazl aatr kamalak. (Sedir).
Ormanc:
"Gryorsun ya kardeim, gryur, gryorsun ya ... Bir
koca am aacndan, iki yz elli gram yalabuk ancak kar...
Gryorsun ya... Bir aac bir parack yalabuk iin ldr
yorlar... Aaam acr. Bir para, bir parack yalabuk" iin. n
san olan bunu yapar m? Bir lokmack eker iin... Bir lokma,
bir lokma... birazck eker iin... Btn ormanlar byle. n
san olan.... Canavarlar!"

Uultulu, kokulu bir am ormanndaylZ.

Btib. aalar

kemrilm... Bir parack bir parack eker iin... Gk bulut

suz, yeile alan bir mavilikte. Dmdz uzanyor. Bir kaya
nn stnde baltiyar bir kertenkele

kuyruk sallayp duru

yor.
u ormanc anlamaz ki... Yalabuk yese bile
uultusunu, yeilini,

bir orman

kokusunu yreinde duyup da

deli

olamaz ki...
Kendimi tubnasan, "ver akn", diyeceim, "annanc!"
bir kk yontacam

kuru bir aatan,

yanaacam

bir

ama, soyacam babam soyacam. "Al!" diyeceim. "AL da

ye!" Yedirdikten sonra bir nanik. yapacam. "Bir lokma e
kermiymi?" Sonra onu brakp kkcmle ormana dalaca
m, o arn senin, bu am benim ... Ormanl yreinde duy
mann delilii, sarholuu ... Bir gn akama kadar .. , Baunda
ulu yeller, frtnalar...
Ormanc anlamaz. Onun iin, dnyada hi bir ey yolu
na aa ldrlmemelidir.
Kurwnu aata bir ocuk ls yalnzl,

hzn var.

Bir ya1abuk ulruna btn ormanlarnz batyor.

Kuruyor.

nne geilmez. Ya1abuk yalabuktur. Tadn tadan bir kolu

bahasna da olsa

ille birazck yalabuk tadacak.

Olmazsa

olmaz.
Bir de ilatr ya1abuk. Vererne iyi gelir. Cmle hastalk
lara iyi gelir. yi gelsin gelmesin kyl buna byle inanr. Ne
olursa olsun, gz grr, can dayanmaz. Candarna, top, t!ek
para eylemez... Ben bile ormanclar iinde bir dedikodu, bir
kfr yamuru koyup ardmda, bir am sayacaktm bir lokmack yalabuk iin. Bunca yl sonra... Bir aacn ne demek
olduunu iyicene rendikten sonra...
Karmzdan adamlar, kadnlar, ocuklar geliyorlar... Y
rklerin gleri geliyor. Her birisinin elinde bir yalabuk k
kc. Hepsi de ard aacndan. ALsana annanc. Bu tabiatin'

24

hkmdr. Tohumu ekersin biler.

Byr. Sonra da tohum

olur gene. Tohum. mutlak tohum olacak!

Kyl milleti aacn kymetini bilmez mi, bilir. Benden

senden iyi bilir. Aaca inanr. En ok neye inanyorsa, aaca
da o kadar inanr. Ho bir misal var. zmir Orman letmesi

Mdr Hakk zkan anlatt. Hakk zkan zamannda Ban

dlImada letme Mdr imi.
Bakm Memurunw ad Hasan Aydn. Bandrmann bil
mem ne kynde bakm memurluu ediyor.

Kyn

adn

bellemitim ya, unuttum. Hasan yirmisinde ya var, ya yok.

Ho, gle bir adam. Hasann bir de gzel kars var. On ye

disinde. Ky dalk ky. Yokluk glrtIaa kadar. "Yr bire

fkaralk elinden. Dolanp belime kuak oluksun", dedii. Her

neyse Hasann kars hastalanr.

Hasann maa

52 lira 36

kuru.... Hasan karsna delicesine ak... Amann bire! hal

nolacak? Doktor. Doktor nerdesin?

Hasan bir gn kansn

srtna vurup dadan indirir bin bela. Kyda bir motora atp

Bandrmaya doktora gtrr. Doktor kadn iyicene bir mua

yene eder. Ba!:tar ki hasta son halde.

delik delik eylemi.

nce hastalk cierini

Balar ince hastalk tleri vermeye:

"Olum Hasan, karna tereya, bal, yumurta yedirecek.

sin. stirahat edecek. u u ilalar alacaksn...

Hasan olum, am havas aldracaksn karna.

havas almal... Belki kurtulur."

Hasan karsn gene srtlar.

Hasan kurun

En mhini

Mutlak am
yemi gihi.

Eve gelirler. Hasan ne yapar, ne yapar tereyan, bal, yu

murtay ilalar bulur... Bunlar bulur ama... Anuna velflkin

am havas yok.

eeksi.niz.

Orman olur da am havas olmaz nu diye

Ormanda yllar yl yene yene

bir tek am ;ac

kalmam. la iin arasan bir tek am yok. Netsin neylesin

Hasan.

Kadna am havasn mutlaka aldrmak gerek.

Bu

yanlarda da amh hi bir yer yok.

25

Hasann aklna gelir: filan dan doruundaki eski ma

nasbrm nnde bir yal am aac vard. Tamam. am ha
vas iin bire bir. Hasan manastrm avlusundaki aac sk
rnee balar. Sker yklenir. Aa, aa deil bir beter. Ky
ller Hasan yar yolda, yar baygn, koca aala cebelleir
ken bulurlar. Hasan kan tere batm, eli aya yrtlm, kan
iinde. Hasan, ne pahasna olursa olsun aac dadan indirir,
getirir evinin kapsna diker. Her gn de ierde yatan kars
nn yatan am aacnn altna yapar.

Kadn bylece am

havas alr. Hasan mes'ut, kadn bahtiyar... Ama gnden gne

amn yapraklar solmaya balar. Bir ay sonra da am kurur.
amla birlikte Hasann kars da lr.
ukurovada, Antalya, el taraflarnda nce hastala biri
tutuldu muydu, doktor sylesin sylemesin, am havas, ya
labuk. lle de yalabuk...
Aa kutludur. Kutlu aalar vardr. nlerinde dua oku
nur. aput balanr. .Gnah dklr. Sonra efendim brahim
Gkn dedii gibi... Nurdan aa. Velakin... Kr olsun yok
luk. Aa ie yarar. Dada durup duran, ie yaramayan aac
kyl anlamaz.

Anlasa bile, hali anlamaa elvermez. Aa

ona gerek. Bir dnm toprak... Hem de

kr dada.

Bizim iin

hi bir eydir... Bir kyl iin candr. Medar maietidir. Bir

aa bizim ok eydir. Ona yalnz yakmaa yarar.
Yolda, kylere yaklarken boulmu, kurumu aalar
grdm tarla kylarnda, annan ilerinde...

Aalarn orta

belinden kuak gibi drt parmak eninde kabuklan, frdolay

soyp kannlar. Yzlerce bin erce aa.. Aalar kurumu.

Bir yei1lik ortasnda kupkuru,

bir yalundan

gemi gibi.

Niin bomular diye merak. Kurutup mu alyorlar acaba?

Boulmu aa, boulmu insan gibi bir ey...

2'

IV
DAGLAItIN ONl\-tAZLARI!

Bu dalarda evleri birarada, evleri toplu kylerden biri

de Bunnahan.

Bu yanarda

kime sorsan:

Bunnahan bu dalarn en zengin ky.

"Bunnahan m?

Burmahan

balk

bahelik."
Yamur iseliyor. Sabahtan beri bir yangn yerinde y_o
ryocuz.

Dalar, kayaklar kara kara.

Yamur vurunea da

kara kara dalar kmr gibi layor.

Vakit ikindin. Bunnalana vardk varacaz. Bir tepeye
ktk. Bunnahan grnd. Dalann kuyusunda.

Zorlu bir

sel gelse alimallah alr gtrr. Bunuahann yannda bir top

yeil aa grnyor.

stste.

Geri yan doruklara kadar

soyulmu. nIplak. Bu plak yamalarda tarlalar grn

yor. Yamalara kademe kademe, toprak tanmasm diye du
vardan setler nnler. Bu Bunnahan gerekten yaman ky.
Dedikleri kadar var.

Gezdiirn hi bir da kynde byle

topra setle balayan kyle karlamadon.

Bunnahana giren yol merdiven merdiven.
Kyn orta yerinde meydanlk gibi kk bir yer var.
Bir dkkan.

Dkkan, aalardan atim, bir ho bir yap.

te meydana, dkkann nne, bir rtmenn altna kyller

birikmiler.

m kular gibi boyunlarn ilerine ek

miler. Gzleri kapal gibi. Yinni be kadar varlar. Uyumu

kalmlar. Selam verdim. Hani kular bir ey, bir trt du
yarlarsa tek gzlerini aar bakarlar ya, onun gibi, adeta tek.
gzlerini atlar baktlar.

"Baback kim?" dedim. "Baback?"

Ha bunlarn hepsi de ellerinde birer kinnen kl eiriyor
lard. Da kylklerinde ne kadar erkek grdmse kolunda
bir top kl, elinde bir kinnen bkyor ha bkyor. Anadolu
nun baka yerlerinde erkekler ip eirnwzler. Bu i kadn
iidir.
Kalabalktan zayf, kck bir adam ayrld.
ipi tkrklyor, eiriyor. Tok bir sesle, glerek :

Elindeki

"Merhaba! Ho geldin. Baback benim."

Yamur hm gibi iniyor. Bereket benim muambaya.
Muambadan sel akyor. Elimden tutup rtmenin altna g
trd. Bir de sandalya getirdiler. Sandalya da tuhaf. Bir aa
gvdesini kesmiler, bir yanndan ayak kanmlar. Ke
sitinin st oturacak yer.
Hepsinin aya arkl. stlerinde bir tek fabrika doku
mas bez bulamazsUl. Hepsi kendi dokwnalar. alvarlar kl
kan yn. ayak gibi bir ey.
Evlerin st tahtadan. Evlerin duvarlar biribiri stne
harsz ylm talardan yaplm.
Adamlar doruluyorlar. Canlanr gibi bir halleri var.
'ou kocaman sakall. Otuz yandakiler bile. Ellisinde gs
teriyor ama, Babackta sakal yok.
"Gazeteciyim", diyorum, "halinizi hatrnlZl sonnaa gel
-dim. Derdinizi abanz.....
Birka birden:
"u gazatac da neyimi onu bir eyice anlat da ondan
.sonra konualun."
Baback bana frsat vermiyor. Alyor sz

bir on bet

-dakika gazeteyi, gazetecilii anlatyor.

yle bir anlatt ki tvbeler olsun ben bwmn yarw kadar
gazetenin ne olduwu anlatamazdm.
Hepsinde bir tela, sevince benzer bir hal... Fskoslar.
"Abd Aa nerde? Gelsin Abd Aa Valiye syledifini
28

Efendi kardaa da sylesin. Sylesinde nam versin dnyaya.

Bir sylesin

Abd Aa. Grsnler

dnya ka bucakm.

Bizim halimiz neyimi."

Bunnabann yolu sarp kayalk.

Yol deil, yol gibi, yol

diye kayalklardan yryorsun. Yani yol niyetine.

Birka koldan adamlar gitti

Abd Aay

armaa.

"Hele bir gelsin Abd Aa... Hele bir gelsin de deyiversin

sana halimizi. Hele bir gelsin de sana deyiversin Valiye de
diini... Parman aznda kalsn.

tt

"Abd Aa. ne dedi Valiye?"

"Biz diyemeyiz onun gibi. O eyi der."
''Peki ne dedi?"
"Kendi gelsin desin. O baka."
Merak ald. Abd Aa Valiye ne der? Benim merakm
sezenler hain hain gmsyorlar.
Konuuk da kesildi. Kimse azn ap da bir lMa var
myar. Gene herkes ban iine ekti.

Kirrnenini evirrnee

a<l.
Dayanamadm:
"Abd Aa gelinceye kadar, st dkm gibi byle k
mldamadan m oturacaz?"
" imdi gelir" dediler, gene sustular. Vay anasn!
nar aacndan yamur sular dkillyar. Gn batdaki
kel daa;n ba karabulutlu. imekler veriftiriyor.
''Kyde ok\Jl var m?"
''Yok.''
"Ka okur yazar var?"
"Alt."
"Bunlar nerede bellemiler okur yazarlk?"
"Askereilikte."
"Ky ka evlik?"
"Krk."
Biz byle konuurken kardan, iyice slanm,

yumul-

29

mu bir ihtiyar kt teden. Ardnda birka delikanl. hti

yarn sakal uzun, sakah ak. Ayaklar yaln. Srtnda yrtk
bir gmlek. ayak alvarndan bir iplik eksen bin yamalk
dklr.
Geldi karma dikildi:
"Hay yien ho geain, safalar getirdin", dedi. Uzun, ak
sakal titriyordu. Sakalndan san sular szyordu.
"Hay yien Abd dedikleri benim. Valiye ne dedim onu
soruyorumusun yle mi?"
"yle."
tri gvdeli bir nar gibi karmda dikelmi ihtiyann
gzlerinden kara bir keder bulitu geti. Yaard gibi.
"Sen gazate yazannsn. Kim olursan ol. Ben szm
esirgemem. Sz bir Allah bir. Korka korka, derdimizi saklaya
saklaya bu hale geldik. Ben korkmam. Elli be yandaym."
Kyller:
"Abd Aa szn esirgemez", dediler.
Abd Aa:
"Dedim ki Valiye, Vali Paa dedim, ben tam elli be
yandaym. Belki de altm... Sen say elli be ... Demekki bu
dnyada elli be yldr srtyoruz. Ben bu elli be yln
yalnz yalnz be yln yaadm. Gerisi... Gerisini mrden
sayarsam cehennemlik olurum. Elli be yllk mrde be
yl! Gerisini mrden sayarsam gzlerim kr olur. te Vali
Paa halimiz dirliimiz bu. Elli be yln ellisinde yalnayak
gezdim. Ekmeksiz, tarlasz, yataksz gezdim. Elli be yln
ellisinde tarla kannak iin srndm. Mahkeme mahkeme
srndm. Btn da kylkleri de bizim ky gibi. Btn
da kyller de benm gibi. Sorsana Vali Paam dedim,
sorsana bana. Sordu Vali Paa. Bu elli be yln beini nerede
geirdin? dedi. Vali Paa dedim, ite Vali Paam i burada."
Gzleri bir top sevinten ibaretti. Genleip, ocuk gibi
olmutu karmda Abd Aa... Bu be yl birden syemi
yordu. Sindire sindire sylyordu.
30

"Bu be yl nerede mi yaadm?

kisini

askercilikte,

n de zmir mahpusanesinde Vali Paam. Ya Vali Paam

ikisi askereilikte, de zmir mahpusanesinde. Duydun mu
Vali Paam?"
Durdu, bit' adm daha yanat yanma:
"imdi gelelim sana efendi kardam.

Buralara kadar

imdiye dek senin gibi aya pantolonlu kimsecik gelmedi.

Senin de ya ok iyi bir tarafn var, ya da byk bir kann
var."
"Neye sayarsan say Abd Aa."
"Ben be yl yaadm ... "
Elini yanmzdaki kyllerin stne doru uzatt:
"Gene ben be, elli be yllk mrde b yl yaadm.
Bu fkaralar hi yaamadlar. Bunlar aa gibiler. u mar
aac nasl yayorsa...

YOk yok nar aac

gene yayor.

Karan yok, greni yok. Rezillii, a1, sefillii yok. Ben

gene be yl, be yl yaadm."
Sustu. Susar susmaz da arkasn dnd. Bir adm att.
Sonra geriye dnd.
"Buras annanlk.

Buras yayla sav bir yer deil mi?

Ha burada bir stma olur, amanaBah...

rasn strnalk blge d sayar, hakmaz.

Stna Sava da bu
Bunu da unutma."

abuk abuk yamura yrd. Kayboldu.

Yamur siyim .siyim... kara bir ul gibi rtm Bunna
hanm stn.

v
AGA BoGUCULARI VE BOGULAN AGALAIt..

o gece Babacn evinde misafir kaldm. Babacn evi

ok gzel bir ev, yle kylerde deil, kasabalarda bile bulu
nur evlerden deil.
"Ne gzel" ev Baback."
"yle."
"Nasl olmu da... Baback?"
"Babama Emin Kahya derlerdi. Dokuz kyn kahyasy
d. O 'yaptrd."
Odalarn duvarlan srf aa kaplama. Bir de nak

vur

mular ki aalara grmee deer..

Baback konukan bir adam.
Kyller gittikten

afak

sonra ayni odada

beraber

kaldk.

atncaya kadar konutuk.

Baback kylnn halini anlatt. Eski ky anlatt. Tar

lalar, balar, baheleri anlatt.
. "u daa, hani gndouda kel bir da var ya, ona Topal
cevizin da derler. O zamanlar, yani benim delikanllm
da yle kel deildi. On yl nce bile. Yangn stne yangn,
yangn stne yangn yle kald ite da. Eskiden her admda
bir pnar olurdu. imdi tm kurudu. imdi her yer keskin,
bak gibi kayalktr. Eskiden azck olsun kaya gremezdin.
Orman yannca sular topra ald ald gtrd. Kayalar kald
meydanda. Sonra karda bir geyikler vard Topalcevizi da
nda; sryle. Ava giderdik. Bir gnde on tane geyik vur-

32

duumu biliyorum. Otuzu krk bir arada, Topalcevizin da

nda. . Sr sr. Koca boynuzlu, knnz, l l geyikler
.

imdi

bir tanesi bile kalmad.

Balarn aldlar

aldlar git

tiler."

Bunahanda bir bakm. memurluu var. Bakm memuru

smail Merdin sabahleyin e rkenden damlad.
ElHsinde, ak sal, esmer, kavruk yzl, uzun boylu, ak

gibi bir adam.

"Ho geldin, safalar getirdin. Duydum ki", dedi, "annan

hakknda yaz yazmak iin dolayonnusunuz. Siz stanbulda

Cumhuriyet Gazetecisiymisiniz. Ho geld in, safalar getirdin.

imdi siz sabr ta olacak, bizim derd i mizi dinliyeceksiniz.
B izde dert bir ok, bir ok ki, bamzdan akn.

Onnanc

de mek dert kumkumas demektir. Onnancya kyl dman,

kei dman, partiler dm an, ocaklar, bucaklar dman,

hele bizim gibi kk lere herkes dman...

Amma vazife..i

yap arsan dman. Yapmazsan herkes... dost d iyemem.

ok
de

lar gene dman. Ben seni kardam, derdimin hepsini

meden bir yerlere gnderemem. Derdimi sylerim, yaklm

yklm ormanar gsteririm, nereye gitmek istersen de seni
oraya kadar gtrrm. Bir dtn elime."
"Tee kkr ederim

sm ail

Efendi karde", de dim, "benim

istediim bu zaten. Nereye istersen giderim.

Ne sylersen,

ka gn sylersen dinlerim. Zaten bunun iin geldim."

Ellerime sarld:
"Saol", dedi. "Saa!!"
"Bu k y de ama var m smail Efendi?"
"Tarlalarn hepsi ama."
"Bana boulmu aa gs terebilir misiniz?"
"Sana daha neler gsteririm! .. Pannan aznda kalr."
.

Sabah kahvemizi itik. Babaek:

"Her yeri, her

eyi

gster smail Efendi. G ster de iyice

rsn. Bu dalarda yaanmaz. Bu dalarda yaayan adam

33

vatana hayr olmaz. Bu dalarda yaayan insan vatana yk

tr. Bunu grsn de yazsn. Bu dalardaki adam hem onna
nm yakar vatann. Hem keisine yedirir. Hem okumaz, hem
yazmaz. Hem vergi vermez. e yaramaz. Yaramaz olu ya
ramaz. Benim diyeceim bu kadar."
Dar ktk. Yamur daha veritiriyor.
smail Efendi:
"Bey", dedi, "bekleyelim mi? yamur ok azgn."
"Beklemeyelim. Grlecek yerleri grp yarm Dzaaca,
Krkkavaa. Zerke, Tazya doru yola dzlelim."
"Olur", dedi, smail Efendi.
Gece Babacn syledii Topalceviz dana doru yola
ktk.
smail Efendi:
"nce boulmu bir ormana gtryIn senL"
Yryoruz. Yryoruz yamur hlyor. Yrdmz
yer onnanlk. smail Efendi nde. Bir de abuk yryoI' ki,
kayadan kayaya ceylan gibi sekiyar. Gya ormandan geiyo
ruz. Yamataki topraklar akp, akar km verimsiz, ta
tarlalar arasnda bir eri bur am aac. Biraz daha gayret
I!tseler allar gibi amlar da toprakta gcekknecek.
Bir akar su getik. Sol yanda prenler mor mor. Pren
ler yamur altmda ar ar kokuyorlar.

Sonra

bir

kekik

alanna dtk. Sonra kayalk, sarp bir yere geldik. Kaya

ln arkas sk ormank. Hi yal aa yok. Gen aalar...
Braksalar buras on yl iinde yle bir onnan olur ki bak
maa kyamazsm.
Bu yl deilse de gelecek yl bu orman mutlak yakacak
lar. Ne yazk! Bir de ormann iine girdim ki ne greyim:
Bizim grdmz genlik kylardaym. Ortalar yakmlar.
Yangn yerinden de getik.

Bir tarlaya geldik.

Tarlann

arkas ormanlk. Ormanl da getik. le oldu. Saat tam'

'
on iki. Benim slanmadk bir yerim, ine delii byklnde

34

bir yerim kalmad.

Muamba yalnz stanbul yamurlarna

dayannn. Topalcevizin danda hap yuttu.

Ormanl getikten sonra,

tpeden

trnaa

kurumu

aalkl bir onnana geldik. Dikilmi aalar kupkuru. Bin

lerce telgraf direini bir araya getirip dikmiler sanki. nl
plak. Yapraksz.
smail Efendi beni elimden tutup iri gvdeli bir aacn
yanna gtrd. Elimi gvdenin stne koydu.
"Baltay alr eline...

Aldm baltay eline, kabuu frdo

lay keser. Drt parmak. Bir daire gibi kabuu karr. inin
yalabuunu gzelce yer.
Onu da yle yapar.

Sonra efendim teki

aaca geer.

Bylece aa boulmu olur. Boulan

aa kurumaa mahklmdur.

Kurur.

Aac

boduundan

dolay dolay adam yakalasan bile, mahkemeye versen bile

ceza grmez. Aac bomak, tahribat saylmaz.

te bylece

aa boulduktan sonra adam brakr oray bir yl, iki yl

uramaz oraya ... iki yl sonra aalar rr.

rmeyenteri

adam kkler, odun yapar. Sonra da oray tarla yapar.

grdn tarlalarn hepsi boulmu aa tarlasdr. u gr

dn gz alabildiine uzanan kra, sel yenii t9praklarda,
toprak denmez gayri onlara ya, kayalklar da boulmu or
manlardan karlm eski tarlalardr.

Onlar artk ie yara

maz. ki yl sonra bu tarlalar da ie yaramayacaktr."

"Vay anasn! Bunu nasl anlatrsm millete? Bunu nasl
anlatrsm sorumlulara?"
Boulmu onnandan ktk. Yamur yayor.

Bu ya

mur, kim bilir imdi ne kadar ok topra denize alp gtr

yordur. Orman olsa toprak yle kalr.
"smail Efendi, daha ok mu byle boulmu onnan?"
"Son yllarda ok sktrdk da hep bouyorlar. Eskiden
bomazia!", keserler tarlada brakrlard. Bomaya da bir.ceza
bulsak, onlar da baka bir yolunu bulurlar. Bir krddr
gidiyor. imdi, biraz sonra seni kesilmi, tarla ekilmek iin

3S

kesilmi

bir ormana gtreceim,

grsen hngr hngUr

alarsn."
kindiye doru dedii yere geldik. am1ar yere seril.m.
Kesiklerinden sakzlar szyor, kan gibi.

Daha yeil yeU.

Yzlerce aa...
"te buras yaza kadar byle kalr. Kurur. Yazn tarla
sahibi gelir, bu kurumu aalara bir ate verir. Bu atele
onnan da yanar... Bak Bey, Allahakna iyi bak! Burada tarla,
olur mu? Bu yamata tarla olunnu? Buraya eksen eksen bir
yl ekebilirsin. Sonra sel gelir topra alr gider. Deer mi?'
Milletin bu onnanna yazk deil mi? Kyl buradan bir yl

da alsa alsa yz liralk mahsul alr. u devirdii aalar en

az be bin lira eder. Aacndan vazgetik. Ya akan topraa ne
demeli?"
Byle kesilmi,

boulmu be alt

tarla daha gsterdi

smail Efendi, geri dndk.

"Ben buralarm ocuuyum", diyor ' smail Efendi. "u
grdn kel, topraksz, kayalar bak. gibi km yamalar
var ya, daha yeniyle kaplan giremez annandi. te imdi byle.
Biliyor musunuz ben bu bakun memurluunu niin yapyo
rum? Paras iin deil.

Yemin ederim paras iin deil...

Para iin bunca rezalet ekilmez. Ben aac severim. Canm.

gibi severim. Meslee girince rendim ki bir aa, bir ocuk
kadar kymetlidir vatan iin.

Ama bunu

bizim kyllere

anlatamazsn. Sylersin, dinler dinler, doru der, sabahlayn

gider bir onnan boar atar."
smail Merdin binlerce Onnan Bakun memurundan biri.
Maceras gerekten macera... Yarn smail Merdinle Diizaea:
kyne doru yola dzleceiz.

3'

vi
DORANAN OMlANLAR

..

Yamur azck dindi. Gn doarken Bunnahandan Dz

aaca doru yola ktk. smail Efendi nde, ben arkada vur
duk bir srta yukar. Yol, kei yolu bile deiL. Karnca yolu
gibi incecik bir ey.

allk.

Bu yoldan yann saat kadar

yrdkten sonra kayalklara geldile. akmak ta gibi kes

kin kayalar:..

te Burmahandan

yol byle. akmak tandan yol

Dzaaca kadar aradaki

Bu iki ara buuk saat

,ekiyor. Gene bu buuk saatlk arada da yaklmanu hi

.bir aala karlamadm.
Sonra amalar da grla gidiyor.

Yer yer, benek benek

rlerisi yzlm gibi dalann. Dalar nakh.

smail Efendiye dedim ki:
"smail Efendi karda, yangnn nlle geilmez. Yakan
adam ormanda kaybolur gider. Dediin gibi yakalasan, ya
karken yakalasan ahit yok ishat yok.

Ama bu amacln

nne geebilirsiniz."
smail Efendi :
"te", dedi, "tam derdime bastm. Ben de bunu syli
yecektim sana. Onun da nne geilemiyor. Geilemez. Bir
kere bona var. Boulmu aa ceza tutmaz. Sonra kesme
var. Her neyse sana bir iki misal vereyim de pannan a
znda kalsn. Ben bundan nce kendi kym Kararende
idim. Bunnahana srgn geldim.

O da bir ama yznden.

37

Bir baktm ki a tarlasnn stbanda be dnmlk bir

yerdeki orman baltayla doram. Yal gen btn aalar
doram.

Tuttum hakknda bir zabt,

Adam beraat etti.

verdik mahkeeye.

Hakkn var dedim. Sen bunda beraat et.

Edebilirsin. Hakkn var. Gelecek yl aalar yakarken elime

bir geersen smail sana gsterir. Yl geti.

Ben tetikteyim.

Kesilen aalar ha bugn yakacak, ha yarn...

Temmuzun

onunda myd ne, bir baktun aalara ate verilmi...

Kuru

aalar yaruru Tuttum bir zabt. Adam gene beraat etti. Dur,
dedim, dur! smail sana gsterir.

Gelecek yl saban

koup

ekeceksin ya... Gene bir yl geti. Saban kotu seninkL. Gel

dedim gel! Gel ekirge. Verdik mahkemeye. Bir ay yatt kt
Ama gene de ekti tarlay. - Hasad zaman geldik

mahsul

haczettik. Gelecek yl gene ekti tarlay. Ben bu sefer gene'

.
zabt tuttum. te o zaman olanlar oldu. Hakkmda btn
kylyle birlikte iftiraya giriti. Birincisi, karsnn boynun
dan gece gelip elli altn almm.

ki

ahit. Verdi mahke

meye. Srn smail srn. Ondan beraat ettim. Bir baka

iftira. Bu sefer de olunu ldrp yakmn. Alt yandaki
olunu ... Gene mahkemede aldk soluu. Anan yahi, baban
yahi ocuk yok ortalkda. Allah kuru iftiradan saklasn. Bir
ay iki ay... Canmdan bktun. ocuu uzak kydeki nmesinin
evine gtrp koymu. Orada bulduk da yakay kurtardk.
ftira durur mu? Bir kez balamasn. Rvet aldm, onnan
sattm, daireye ihbar edilmee baland.

Amirlerim beni

bilirler. Orman canmdan ok sevdiimi bilirler. nanmazlar

byle eylere... nanmazlar ya, edemediler beni kyden alp
Bunnahana attlar. Ben kt oldum.

Amay aan imdi o

tarlada gzelcene ekip biiyor. Ben neden dayattm bu ite.

Kyl grsn ki hkumet ormr-,ndan tarla am!llyor. Gr
snler de amasnlar. imdi bakt ki kyl, tc:.rla aana cez.a
yok. Herkes tarla aacak. stelik onnancy da yerinden at
yorlar... Yerimden atldma bir yreim yanyor ki... soma
Bey..."

38

" Neden smail Efendi? Buras da yer. Sanki oras bur

dan daha m iyiydi."
"Yok Bey yok.

Be yldr,

yarun bir sedir

genlii

vard. Her bir fidan kz gibi. te be yldr ben o ormann

iine ku bile sokmuyordum. Uyku uyumayp onu bekliyor
dum. Grsen Bey ne orman!... Benden sonra gelen arkadaa
eyi tenbih ederek teslim ettim ya, korkuyorum ki yakacak
lar... te ondan korkuyorum.

O orman kurtulsun dnyada

hi bir ey istemem. sterlerse iimden atsnlar.

Bey, bu aa sevgisi baka eye benzemez.

Bilmezsin

ocuk

sevgisi

gibi bir ey... Sedir genliini yakarlarsa benim de dnyada

tutunacak dalm kalmaz. Benim de bir tarafn yklr. ocuk
gibi byttm. Onun iin be yl uyku yz grmedim. Gece
gndz bu yaz onu dndm. Ha yaktlar, ha yakacaklar..."
Saat on ikide Dzaa kynn yinni evlik Dzaa ma
hallesine geldik.
smail Efendi:
"Bey", dedi, "kusura kalma ya, yorgunsun ya,

senden

bir rica de bulunacam."

"Syle, smail Efendi karda", dedim.
"Bugn, Dzaata kalmadan, Dzaacn bir mahallesi
olan Krkkavaa geelim. Drt saat gelir. Sana orman tahri
l .::tn orada gstereyim. Grmeden olmaz."
"Sen bilirsin smail Efendi. Gidelim."
Dzaata yemek bile yemedik.

Birer su iip dtk

yola.
Yollar gene kayalk. Yollar bak srt gibi... Srat kp
rs de diyebiliriz. Ayamdaki !iistiin "altn ta yedi eritti.
f'aavra baladm.
Yanur jyicc d:nmiti.

Gn kavuurkcn

Krkkavak

mahallesinin ilk evine geldik.

smail Efendi:
"Bey krkkavaa geld.ik", dedi.

39

" Buras m Krkkavak?"

"Buras...

"Bir tek ev. baka ev yok..."

Gld:
"Bey". dedi. "bir de kyl ocuuyum dersin.
sonra bu dalarda bir arada eve raslayamazsn.

Bundan

Bu

evden

yarm saat uzakta bir eve daha raslarz. Yarm saat tede bir
eve daha... Byle byle... hepsi bir ky olur. Bu ev Hseyin
Aann evidir. Bu gece burada kalacaz."
"Kalalm."
Hseyin Aann evinin sefatetini anlatarnam. Ev de ba
lan bititirilerek, alt ular topraa dikilerek yaplm aa
lardan...

Yalnz yarm metre kadar

ta nnler drt bir

yanna.
yle bir yatak ki, sabaha kadar gzm yummadm.
afak atmadan gene yola dp, gn doarken varaca
unz yere vardk. smail Efendi zehir gibi bir yzle:
"te", dedi, "bundan sonra btn onnan byle."
Dalar, yamalar, koyaklar gz alabildiine kesilmi, yer
de yatan aalardan ibaret...

Ayakta bir iki yeil fidanck

var. Baka yok. Kesilip yklm Aa denizinde yi.iryoruz.

Btn aalar soyulmu. Hi birisinde bir damla kabuk yok.
"Bu ne smi;lil Efendi"
kimiz de alamakhyz.
"Bu efendim, km topra kar rter. Ortada hayvanlarn,
keilerin yiyecei bir damla ot kalmaz...

Kei sahipleri de

aalar ykarlar. Keiler amlarn kabuklarn soyarlar. Her

kei gnde drt be aa kabuuyla ancak doyar."
"Bu kadar ok mu?"
"Bu grdn am... amn yalnz kabuunu, bir de u
prlerini yer kei. Halbuki yaprakl aalarn, yani meelerin
her yerlerini yer. Bir 'de mee onnan grsen..."
Olacak gibi deil!

40

VII
ORMAN iiNDE YAAYANLAR

Krkkavaktan dnerken yol boyunca btn aalar e

peevre yalabuk soygunuyla yaralydt. Kurwnutu. Bu ku
rumu, yaral aalar bir de yangn grmlerdi.
Bekonak Sttce arasn, - Stlce Ispartanndr - on
be gnde gezdim. Bu on be gnde, on kadar ky dolatm.
Bir anket yaptm. Ankr!timin doru olmas iin birok in
sanla grtm, Yzlerce kadn erkek.
Dnp dolap tekrar Dzaa yne gelelim. Bu bl
genin orta kydr.
Ycesinde plak bir da var.

plak dan

frdolay, bir kuak gibi bir orman eridi var.

altndan

O da yer yer

yanm. Yanm yerler, esas onnandan birka misli daha ok.

Dzaa muhtarlnn merkezi olan

Dzaa

yirmi evlik.

Btn tarlalar annandan alm. Yamalarda. ki yllk sele

dayanamaz. Bir kta btn toprak Akdenizi boylar. Dzaa
muhtart on mahalleden me9"dana gelmitir. 1
2

6
10

Karakanlar, 3

Krkkavak, 7

Kzlcakaya, 4

nta, 8

ingilder, 5

Erenlibk, 9

Dzaa,
-

ayr,

Suba,

Kocaerik. .. Bu mahallerin biribirine en yak bu

uk saat uzaklkta. Mesela

buuk saat ekiyor.
saat...

DUzaali! Krkbr/ak aras drt

Karankanlarla

Krkkavak aras

Mahallelerdeki her ev aras da yarm saat...

yedi

Mesela

Krkkavak mahallesindeki Hseyin A;.yla Osman Aann

evlerinin biribirine uzakl bir buuk saat. Hseyin Aaya

41

soruyorum: "Komu fiUin? .."

"Komun",

diyor, ' "iyi has

komum Osman Aadr."

Bir kyn yayld sahay yukarda verdiim saat he

saplaryla ltk, inanlmaz rakamlar elde ett

Mesela bu

hesaba gre Dzaa muhtarl, yahut derebeylii diyelim,

otuz be, krk kilometre karelik bir sahay kaplyar. Dzaa
ky yz yirmi evliktir.

Yz yirmi evde

yaar. Yz yirmi ev bir saatlik,

sekiz yz insan

krk be dakikalk, yarm

saatlik aralklarla otuzbe, krk kilometre karelik bir sahaya

dalmlr.
Bu evler orman iindedir. Her biri bir tepenin yamacn
da, bir kayann duldasndadr.
Bu hesabmz burada brakp imdi baka hesaplara ge
elim.
Dzaatan kiinin iktisadi dunununu greceiz. Bu
nu otu,,- kiinin iinde kendilerinden sordum. Doruluundan
eminim. Sorarken muhtar da vard.

Yalan

sylemelerine

sebep de yoktu. Bu kiiden biri fakir, biri ortalaBi, teki

de zengindir.

1) Ramazan Gven. 1926 doumlu. Anas babas hayat

ta. Evlendikten sonra babasndan ayrlm. En by yedi
yanda drt ocuu var.

Tarlas iki dnm.

Bir yamata.

Gittim grdm. Tal, verimsiz, berbat bir tarla. Topra da

iyice ykanm. yi mahsl verdii yl, bire veriyor. Tarla
sndan ald kendisine yetmedii iin

Dzaatan

Alunet

Erdemin ortakl yapyor. Ortuk olarak. on iki dnm

ekiyor. Mahs iyi olursa, bire alyor. Keisi yok. Bir eei,
bir inei var. Borcu drt yz lira.
Borcu kyllere.

..

Bankaya hi borcu yok.

Faizle alyor borcu. Her yl Manavgat u

kuruna inip amelelik yapyor.

Bu yl altm

lira getinni

Manavgat ukurundan. eltikte alm. Stma tutmu Uste

likte. Evine bir kurban bayramnda et girmi. O da bu yl ki
kurban bayramnda. Bir de yl evvel ki kurban bayramn-

42

da et yemiler. Ylda kilo ya yiyorlar. ardan elbiselik,

amarlk almyorlar. Kendileri dokuyorlar. Kans imdiye
kadar ayakkab yz gnnemi. ocuklar da yle.
Ramazan Gvenin ayanda

bir ham ark var.

Kei

derisinden. Bir de kendi dokumas bir orap. Kendi dokumas.

kl kar bir alvar. Sonra pamuklu bir mintan srtnda da..
Hi gazya yakmam Ramazan,

Ramazan oldu olal.

rayla tm evini. Evine tatl olarak geen yl yarm kilo

bal girmi. Onu da teki kylerden bal satmaa gelen birisiyle
budayla deimi.

Btn derdi abas

onnanclar atlatp'

birka dnm tarla karabitmek. u annanclarda da vicdan

merhamet arama diyor. Halimizi gryorlar, sefaletimizi g-.
riiyorlar da

tarla atnnyorlar, diyor.

Ramazan

yaknda.

tarla aacak. Hesab ettim de Ramazann nasl geinebildiine

bir trl akl erdiremedim.
ey. ki yatak eskisi.

Bombo gibi bir

Evine gittim.

Birka bakr sahan,

bir tencere, bir

testi... O kadar ite... Ramazan kyn fkara dediklerinden.

2) Ortahalli. Ali Glmez. Otuz be yanda. Alt ocuu
var. Tarlas on dnm. Her yl bir dnm, yarm dnm or
mandan aarak kazanm. On be keisi var. Bir inei, be
koyunu, bir ksra, bir at var. Borcu be yz on lira. Bunun
sekseni aabeysine, iki yz ellisi Ziraat Bankasna, yz Sek
seni Bunnahanda Mustafa Aaya. Ylda Manavgat ukunn
da pirin iinden,

pamuk toplamadan,

kk kklemeden

yz lira kazanr. Ylda kei klndan bir ul yapp krk liraya

satar. Ylda altm liraya da iki kei satar. Okur yazarl da
var. Askerde renmi. Yz yirmi evlik

Dzaan on alt

okur yazarndan birisi de Ali Glmez. On dnmlk tarlaya

be glek eker, on be glek kazanr.

Bire yani.

Drt

yz elli kilo yani. Bu m.ahsl onlara yetimez. ubattan iti

barem bor almaa ba:-;lof. Ali Glmez diyor ki, "ocuklar bir
bysn, jc eiJri yecek kadar olsunlar hele. Ben mahpusa
girince a kalmayacak hale gelsinler... Bir ok tarla aacam,

bir ok tarla aacam ki ormandan... Paydos fkarala gay

cik... Atarlar hapse.

Yatar kar, gene aarm.

Gene gene

aarun.. Hele bir bysn ocuklar..."

3) Zengin. Cemal Gvener. Elli be yanda. Kyn
imam!. Otuz dnm tarlas var. Onnan .iinde. Yangn yeri.
yz keisi var. Borcu yok. Kazanc ylda kei yznden
bin be yz lira...

Tarlalarndan yetmi be glek mahsl

kaldrr. Be kovan ars var. Geen yl atuz kovanm ge

mi. Dokuz ocuu var. yi giyiniyar. Fter apkas var. Aya
nda mesti var. Beyaz sakal var. Evi iki katl.
Sonra yz yirmi evlik Dzaa kynn orman suun
dan mahkemeye verilmemi tek adam. Yalnz Dzaa k
ynn orman suundan mahkemeye verilmemi

tek adam

deil, bu dalarn orman suundan mahkemeye verilmemi

tek adam. Rekor mam Cemal Efendi de. Varolsunlar.
Dzaa kynn evleri de teki da kylerinin evleri
nin tpks ... Duvarlar stste ylm harsz talardan ya
plm...

zerleri de biimsiz biimsiz

kesilmi tahtalardan.

Tahtalarla rtlm... Tahtalar ivilenni de deiL. Tahtalar

tutturmak iin ta ymlar stlerne... Uzaktan evlerin st
tal tarlalar gibi benek benek gzkyor.

yn
YANAN ORMANLARN YERNDE ElNENLEB....

Ali Glmez konukan, akl banda bir <Cdam:

"Bizim durwnwnuzu olduu gibi tesbit ettin. Biz baka',
yerlere bakasya Cennetlik saylrz. Bir de Zerki gr. Ispar
tarm Stlce buca kylkjel'ini gr. Gr de Dzaa ky
stanbulmu, onlara bakarak, de!"
Dedik ki:
"nsaf et bire Ali Glmez. Bu sizn kylerden de ..."
Ali Glmez kzd :
"Syleyim de dinle yleyse...

Geen yl

Zerke gittim.

Hani Zerkin yannda da bir givur tiyatrosu, bir gavur ehri

O ehrin m.e rrnederi, ta topra can

p::.rhyor.
Bir
ehir
ki Antalya byklnde... Geen yl
gibi
bir ingiliz avrad gnnee geldi. te Zerk ky bu ehirin
yannda. Kayalarn iinde. Zerk kyne yaln dalar tr
manarak gideceksin. Baka yol yok. Zerk kynde bir damla
toprak gremezsin. Tm kayalk. Zerk kynde bir tek zen
gin adam var. Anuna ok zengin. Zerk kynn insanlar
tm yalnayak gezerler. K yaz ak bezden bir don, bir de
i:rnlek giyerler. Bellerinde de kl ipten bir kuak.....
varki, deme gitsin...

"E Ali Glrnez buysa,

ben bun1an grdm.

Gezdiim

yerlerin k yafetleri hep byle... Taz. da byle... Karacarende

byle... Byle olu byle,"

AH Glrne: :
4S

'Dur baba, dur!" dedi. "Azck sabrl ol da sana deyi

vereyim."
"nlerinde kei, o da senin, bu da benim...

Sonra

efendim, bunlar yatak bilmezler..."

"Nee?"
"Yatak bilmezler."
Konutuumuz yerde on be kadar kyl var.
Bir tanesi:
"Etme Ali", dedi,

"etme.

Eskiden yatak bilmezterdi.

imdi yataklar var: ki yldr yataklar var.

Bldr bizden

pamuk almadlar m? Etme Ali Glmez kardam."

Ali Glmez:
"Ben geen yl Zerke gittim. Kara Hseyinin evine mi
safir oldum. Ben de kertikde yattm onlar da ... Bir hafta kal
dm kyde. Btn ky kertikte yatyor."
"Bu kertik dediin de ne Ali GIrnez?"
"Ha onu sana deyivereyim. Uzun, kaln bir am aacm
.alrlar,

kabuunu sayarlar, soyduktan sonra keseri ellerine

alrlar, o aata ka kii yatacaksa o kadar ba koyacak yeri

aata ayarlar. Yani bir koca am aac drt kiilik, ailede
ka kii varsa, bir yastk olur. Altlarna bir kl ul seript st
lerine bir kl ul rterler, balarn kertie koyup uyurlar.
Kara Hseyinin evindeki yastk ta dedesinden kalmt. Ba
larn koyduklar kertikler ya balamt.

Birer

pannak

kalnlnda... Yeni aa kertikler iyi olmazm. Adam ban

koyunca batar gibi olunnu. Halbuki eskiler, yalarun, de
delikler ku ty gibi rahatn."
Birka kyl:
"Ali Ali', dedi, "etme! imdi yok o. Geen yl gelip biz
den pamuk aldlar."
Ali:
"Yalansam iki gziim nme aksn", dedi. "sterse Efen
diyi gtrym oraya."

46

"Gtr", dediler.
"Stlce kylkleri de yle... "
Araya laf kart. Sz, dnd dolat gene yakma, ama,
meselesine geldi.
Dn geceden beri kyller almlarn almlar bana, or
manclara iyice kzmlar. Sorduklarmdan m huylanmlar
ne, yzleri yz deil.
Biri:
"Gel de tarla ama! Sen ol da tarla ama!"
Lafi onun azndan gene Ali Glmez ald:
"Bazlar kyn grdn m Bey?" diye sordu.
"Grdm", dedim.
"Bizim ky de da ky, o da ... Bizm kyn evleri gibi,
,onun da evlerinin her biri bir koyakta... Cehennemin dibin
de."
"yle."
"Bizim kyden hi bir fark var m? O da kayalarn
arasnda. Onun da suyu yok, tarlas yok. O da orman iinde.
Drt bir yann kayalar sanm."
"Sarm."
"Amma dur. Amma dur ki sana farkn syleyim: Bizim
kyn Mart deyince yiyecei biter. Bozlarn yiyecei gelecek
yla da yeter. Bozlar, harl harl buday da satarlar. Halbuki
yl ncesine gelinceye kadar Bozlar ky ekmek yz
bile grmezdi. Biz gene imdi ok iyiyiz. Yiyeceimiz bitse
bitse Martta biter. Onlarn ki ubata da kalmazd. Nerde bir
a, plak grsek Bozlarl derdik. te Bozlarm bu dalarda
n am byleydi. Bunu iyice belledin mi Bey?"
"yice beIledim Ali."
"Bundan be yl nce Bozlar ky ormanarnda bir
yangn kt. Tam onbe gn geceli gndzl devam etti.
Ormanlar yand kl oldu. Bir tek dikili aa bile kalmad.
Aalarn kkleri bile yand dersem inan.. Ondan sonradr ki
Bozlar kyne gn dodu ... Bir tarla atlar, bir tarla atlar...

koyaklardan yamalardan, pnar yanlanndan bir tarla .

lar... her birisinin yinni dnmlk tarlas oldu en az... Bir d.
kara toprak kt l I...

Ekmek yerine topra ye.

Bozlarllar bir ekin ektiler, bir ekin ektiler o yl!

kl, gbresi, topran ham1l...
yinni verdi.

Senm

Onnanu

Toprak bire on be,

Bozlarl o gn bugndr buday satar.

bire
yi

bakarlarsa toprak be on yl daha dayanr. Yamalar ok dik

deil Bozlarda. O yzden yamur, sel topra ancak be on
ylda ykayabiHr.

Ondan sonra da Allah kerim. Bazlar bir

annan daha yakarlar. imdi gel de sen onnan yakma. Or

man tarla etme."
Karki gen ormanh yamac gsterdi.

Bu yl yamaca

yedi sekiz yerinden ate verilmi. Verilmi ama, yama ta

mamen yanmam. nk Dzaa blgesinde iki tane bakm
memuru var. Sndnnler.
"urdan bir tarla kar, bir tarla kar ki...

Vay anam

vay. Bir de kara topra var... Eb. Btn kyn gz bu ya

mata. Bir gn yanacak. Kim yakacak? Allah bilir. Kimse de
yakmayacak. Kendiliinden ate alacak.

Bir gn bakacaz

ki yarun kl olmu onnan. Sonra tarla yapacaz.

Bazlar

gibi..."
Onnanl aymacn

altnda alm bir tarla

Buradan bir alt dnmlk

kadar gzkyor.

gsterdiler.
Tal. Tarla

Hasan Korkutur adl birininmi. Bundan yl nce bir d

nmm tarlas. imdi alt. Geen ylda krk am dorayp
dnmlk bir tarla daha katm tarlasna... Onnan dairesi
onu mahkemeye vermi bu yzden. Bir hafta hapislikle 1254
lira para cezasna mahkum olmu Hasan.

Hasan bir hafta

hapsini yattktan sonra ortadan kaybolmu. O gn bugndr

Hasan Korkuturdan bir haber yok.

Hasarun

ocuuyla

kars ellerin aralnda kalm. Kyl de imdatlarrna yeti,t

meseymi alklarmdan leceklenni.
tarlasn ekip bimiler de...
Korkutur misali var.

48

Bu

Bereket ki kylye.

dalarda

binlerce

Ha.saa

ix
ORMAN YANGlNLARL"'lIN SEBEPLERi.

EozY,,:ka ky yedi mahalle. Taz ky de be mahalle.

Bunlar. da kilometrelerce kare sahaya dalm...
Dzaata epeyi kaldm. Kyllerle sevitik

Kendi ke

dime dedim ki, bir de u annan yangnlarnn sebebini 801'

sam Dzaallardan. Bunca ahbap1mz var. Sylerler mi
ki aceb? Dkkime Ahmedin odasna topladk:
" Kardalar", dedim, "bir de onnanlar
onu renmek istiyorum.

Merak ettim.

neden yakyorlar

Elbette bir 8ebebi

Baz yerleri anladm tarla yapmak iin yakyorlar.

yaun grdm. Bura
lardan tarla kmaz bir ey olmaz . Neden yakyorlar acaba?"
olacak.

Bir de

sarp kayalklar, ulu yamalar

Bir zaman biribirlerinin

altnda bir ktlk var
lar, ltler bitiler.

yzlerine baktlar.

Sorumun

yok mu diye gzleriyle konutu

Sonra ilerinden birisi beni cevaplan

drd:
"Bizm kyller

orman yakmasn bilmez ki

.!ebebini

bilsin. Onnan yakmak vatan yakmak demektir. Dzaal

llar ormann kymetini bilirler,"
"Yahu

insaf

edin dedim.

Dn, bu

kylerde Cemal

Efendiden baka onnan suundan mahkemeye verilmemi bir

tek adam yok diyordunuz,"
Ayni adam:

"Ormanclar laf olsun, garaz olsun diye veriYerirl.}! l:y

lleri mahkemeye.

Heps de beraat ede:r,"

"Bo yere orman yaklmaz ya."

"Yaklnaz."
"Eee?"
"Bazlar yakar onnan. Tazlar, Bozyakallar, Bolasanllar
yakar orman.

Dzaallarn elinden

gelse aa

dikecek

dalara."
"Peki bu kylkler neden yakarlar orman? Onu san

yorum."
"Orman yakmadk ki bilelim. Git de sebebini o kyller
den sor."
Btn Dzaacn yan yn, tm annanlan yan]:. Yl
lardan beri her bir da! yangn grm. Dzaa onnanlann
gelip Taz1lar yakmlar tabii!... Sylerunez ki.
SebebIerini sylemiyecekler.

Biliyorwn,

biliyonm ya

azlarndan duymak istiyorwn. Bozlartlar niin yakyorlar

orman. Dzaallar haa! yle ey yaparlar nu.
Dzaatan bir yol arkada aldm.

Dtk yola. afak

vakti. Yamur diruni. Dalar an kokuyor. Prenler' de mor

mor anular.

Kokular am kokulanna karyor.

Toprak

krmz.
Dereler inip, tepeler kyoruz. Yolda evlere uruyoruz.
Bir tepenin duldasnda yalnz bir ev. Bu evden baka yery
znde ev yoktur dersin kendi kendine. yle bir duygu gelir
insann iine burada. Ta tepenin doruuna kadar evin drt
bir yan rlplak. soyulmu.

ila iin arasan

orman yok.

Btn yan yn topra tanm tal yamalardan ibaret. Or

mantar evin uzaklarna kam.

Evden yarm saat, bir saat

telerden balyor orman, o da eer yanmamsa... Bu dalar

,da yz binlerce evin etraf bylesine alm i.te. Dalarmz
:bylecene kel braklm.

Ormanarmz bu yzden kaybet

.miiz ite.
ikindiye doru Bozlara girdik.

Ne bende bil' hal kald,

:.ne de yol arkadam Mustuk da... Kayalar ayaklarnuz!, elle-

so

rimizi yedi. Yol diye kayalklar trmandk.

Allah kahretsin

byle yolu.
Bazlar on evlik. Bir ukurda.

Evlerinin st tahta

dan. Tal tarla gibi; teki kylerin ev stleri gibi. Bu tahta

lar her iki ylda bir deitirilir. Yoksa

rrler. Dam akar.

Bozlara girerken yamata ak sakall birisi ift sryor

du. Selam verdik. Selam ald.

Yol arkadamm dostuymu.

Bizi yanna ard. Yama yle dik bir yama deil. Ova gibi
bir ey. Ta da az tarlann. Saban kumda gibi iliyor. Kara
toprak mis gibi kokuyor. Yumak yumak. ukurova topra
gibi.
ift sren adamn ad Memed.
Mustk:
"Be gazata yazanlardan", dedi.
Memed Aa bana bir tuhaf bakt. Mustuu yanna a
rp. Benden uzaklatlar. Konutular. Sonra yanma geldi
ler.
"Ho gelmisin", dedi, Memed Aa.
"Ho bulduk", dedim.
ifti brakt.
"Yrn eve gidelim."
Eve geldik.
"Bu tarla yangn tarlas myd Memed Aa?"
"Yangn tarlas..."
Gece on evin erkei de bamza topland. "O yangn
kmasayd, biz imdiye acmzdan lmtk."
"Yang kim karm acaba?"
"Kim karacak? Taz kyller geerken ate atm ola
caklar. Allah r olsun onlardan. Yoksa oktan ky brak
m gitmitik. Bir dnm tarlamz bile kalmamt. Btn
topraunz yamur tayp gtrmt. Bire bir bile alam
yorduk. Allah raz olsun yangncdan.

Bir toprak

kt ki

ormandan bire be, bire on veriyor.

Yumattm onlar. Onnanclarn deil, onlann dostu o

duumu, onlarn dertlerini millete duyunnak iin dolatm
dilimin dnd' kadar anlabnaa altm. Mennun kaldlar.
Tam srasdr diye sordum:
"Bu onnan yangnlarnn sebepleri? .."
"Bozlar yang karmazlar. Bozlar kynde arama 'yan
gn. Dzaatan geldin.

Tazdan geldin. Soraydn ya, asl

yangn onlar karrlar.

Bizim elimizden gelse dalara tm

am dikeceik. Dzaallarla, Tazllar, Bolasanllar onnan

dman. Yangn kncaya kadar biz a kaldk, sefil kaldlt
da gene bir aacn klna dokumnadk. Yangn kt. Biz de
tarla yaptk. Ne yapalm?"
Bu sefer yol arkadun Mustuk alnd:
.
"Nedenimi? Nedenimi?" diye kt." Dzaa on be
gn onnan yakt da tarla

nu

yapt?

Syleyin

kimin on dnmden fazla tarlas var?

Dzaata

Kim tarla

ap da

devletimize zarar venni? Syleyin bakalm."

Baktm i tatsza dklecek. Araya girdim.
"Ne Dzaa yakar, ne de Bozlar... O T\tZI1lar yok mu?"
Gldler. Mesele de burada kapand.
Bozlardan sonra Mustukla gene yola dil zldk afaktan.
Ky kar kmaz Mustuk bir boand:
"Sana syleyim.
onnan yakarlar?

Teker teker syleyim Efendi.

Tarla amak in bir.

manhk olur, iinde kara

bck saklanr. (Domuz)

bck ok zarar verir mahsle.

ok

Meda

Tarlann etraf or
ohr

Kara

ldremezler.

Onun iin tarlann yaknndaki onnam yakarlar, ild. Bir de

yanm orman topranda o yl yle bir ot biter ki diz boyu.
Keiler o otlar yeyince,ok etlenirIer. Bir de onnandaki ke
neler vardr. Keilere yaprlar. Keneler yansn diye onnan
yakarlar, bu . Bir de tahtaclar isiz kalrlar. Onnan dairesi
onlara orman gsteremez. bulmak iin yakarlar, bu drt.
Bir de onnan memurlarna kzar kyl.

52

Yani zulm jr..

kyl. Mahkemeye verilen kyl... bu be. Bir de kyde iki

adam biribirine hasm olur. Biri, tekinin tarlasndan onnana
ate verir ki tarla sahibini onnan dairesi tutsw da mahke
meye versin. Srndrsn, bu alt. Daha bir ay evvel byle
bir adam yakaland. 'Bolasan Muhtarna kzn adam, muh
tarn tarlasndan onnana ate venni. Muhtar yakalamlar.
Muhtar kendisinin deil de, onnan dmann yaktn isbat
etmi. Adam imdi hapiste. imdi anladn m sebeplerini.
Syledim mi sana?.."
Yznde hem bir ac, hem de gizli bir eyi sylemenin
raaht1 vard.
"Mustuk? .." dedim.
"Ne yapalm geirn..." dedi. "Allah kahretsin... Ben bil
miyor muyum onnan kalmayacak. Be yla vannadan her
yer l olacak..."

x
KEYE VE AMAYA KARI..

Bazlardan yukarlara

Bolasan kyne doru

dndm.

Bu duyup iittilderim grlmemi, duyulmanu eyler.

lk.

defadr ki ok iyi bildiinli sandun memleketimde akna

dndm.
Tra edilmi dalarn ortasnda bir amla rasgeldim.
Ne yaklm, ne de kesilmi. Yalabuk bile yaplmam. am-
ln iine girince iin srr anlald. Ortadaki belki iki yz
yllk koca am giydirilmi gibi.- Dallarna, yanna ynne
o kadar ok aput, bez balamlar ki ... amn altnda byk
evliyatardan biri yatarnu. Yaasn evliya. Keke her amn
dibinde bir evliya yatsa.
Yal bir onnan mhendisi de gzel
yi, yaklmas ihtimali

bir usul bulmu.

olan bir orman grdm,

gidermi

terziye bir uval krpk alr, ormann ortasnda bycek bir

am iyice donatnn.

Birka yl sonra

orman yanmad gibi,

bez balad aacn

gelir bakann ki,

dallar bezden

gzkmez olurmu. Anadoluda ziyaret aalanna amann

dan, elbisesinden bir paray yrtp balamak sevap saylr.
Bylelikle bzim mhendis epeyi orman kurtann.
Gene vurduk yol dedikleri sarpa. yr ha yr! Ben de
yryecek hal kalmad ya, i ho.

Grmek istiyorum.

Her

gn yeni bir olay, yeni yeni insanlarla karlayorum.

Akam bast. Karanla kaldk. Bir de acknm ki, hal
kt. Yol arkadam imdi on drdnde Hasan adl bir ocuk.

54

"Hasan!'"
"Buyur aam."
"Karanla kaldk Hasan. Yaknlarda bir ky. bir ev,"

"Az tede Sleyman Aann evi var, Evi var ama... "
"Ammas ne?"
"ok nekes. (cimri) "
"Bize ne. Distn."
"Misafir alr mi ki? Hi kimseyi misafir etmez de .. ,"
"Eder etmez. Biz bir ba vuracaz Sleyman Aaya..."
oban yldz gzkt. Kayalar silindi ortalktan. Karanlk aalar perde perde oldu.

Uzaktan kpek

havlama1ar

gelmee balad. Tepenin bana knca, kar yamata sal

lanan ufack bir ate dili grdk.
"te o k Sleyman Aann evi."
Tepeyi indik. Bir su getik. Tal bir yama ktk. S
rlm bir tarladan yrdkten sonra Sleyman Aarun ka
psna geldik.
"0000 Sleyman Aa!.. Sleyman Aa!"
erden ses sada yok. Bekle bekle

ses

yok. Bu gecenin

karanlnda dada nu kalacaz!

"Sleyman Aa! Sleyman Aa!"
Gene ses yok. Ne yapmal? Bir ey uydunnal.

Kyl

olmadnuz anlatmal.
"Sleyman Aa, ta

stanbuldan geldik buraya.

Seni

deyip geldik."

Buna da bir ses kmad.

"Hasan, Sleyman Aadan hayr yok. Baka bir ev yok
mu yaknlarda?"
Hasan usuldan:
"Var, var ama, sabaha ancak. yetiiriz. 'Velinin evi var.
Var ama.....
erde bir patrt oldu. Kapya doru bir ayak sesi gel
rnee balad.

Kap ald.' Mucize! Kapda ak sakall. Yet-

55

milik, beyaz don gmlek giyinmi, biri gerilmi duruyordu.

"Misafiriz", dedim. "Seni deyip geldik"
htiyar kmldad. Bize kapdan yol verdi.
"Ho gldiniz."
Sert, aksi bir yz vard. Nerdeyse bizi kovdu kovacak.
Bir gen kz ocan ban minder att. Oturduk. Ocakln stnde bir ra czrdyarak yanyordu. Ocaa da k
lkler atlmt.
Gr bir sesle:
"Merhaba!" dedi. "Nereden gelip, nereye byle?"
Niin gezdiimi, ne yaptm, nereleri dolatm uzun
uzun anlattm. Keiden, onnan amasndan, kyllerin zaru
retinden sz atm.

Konutuklarm hep iyi

Cotu Sleyman Aa.

Cotuu da undan

karlyordu.
belli ki gelini

ard:
"Efendi uzak. yoldan gelmi. Hemen abuk bir lokma ek
mek hazrla.

Akamdan sonra gelene ya syen,

(sopa) ya

soan. Efendi de kusura bakmaz."

Bir on be dakika sonra sofra geldi.

Bulgur pilav! ve

soan. Yedik. Sofrasna bereket.

Sleyman Aa:
"Eyi getin elirne Efendi karda.

Eyi ki yolun

bana

urad."
"Seni deyip geldim."
"ok ok eyi etmisin."
"u evi gryor musun? Bu ev yz elli senelik evdir. yi

bak. ine san dse ba yarlmaz m?"

Baktm. Ne denir.
"Yanlr yarlr", diye kendisi cevap verdi. .
Btn mrmz bir keiyle, ama uruna geer.
Kei beslemek, ama amak kolay m sanrsn. Bilmiyene
kolay grnr.

56

Bilrniyene yakarsm orman olur biter gibi

,elir. Bilmiyene... Ama amak Cehennem azab. Bunu kim

se

bilmez."
"Bilmez", dedim.
"Bilmezler de vay kyl onnan yakar, vay kyl onnam

keisine yedirir.

Bilmezler. Bilmezler de kyl keiyi key

finden besler sanrlar. Bilmezler de kyl can skld iin

ama aar sanrlar. Ya ben a kalacam, ya onnan gidecek.
Bunun ikisi ortas yok.

Bu dalarda keiden baka hayvan

iyi yetimez. Bu dalarn hayvan keidir. Ya kei besliyece

im, ya alktan leceim. Kei de ormann yiyecek devletin.
are yok. Baka are yok.

Ama aacam.

Hkumet, her

aacn bana bir bakm memuru dikse, her bakm memu

nma da bin lira maa balasa gene aac boup yakp, kesip
tarla yapacagm. Baka are yok. Ya alktan kvranp le
ceim. Ya da omandan tarla yapacam. Hor grmeyin bizi.
Bu dalarda baka geim yolu yok.

Birincisi kei, ikincisi

tarla."
"Ama Sleyman Aa", dedim, "orman bir gn bitecek.
Yamurlar topra ykayp gtrecek. Her yan sipsivri kaya
!ardan, talardan ibaret kalacak. Yamur yz ginniyecek
siniz yln on iki aynda. O zaman ne kei yetitirebilecek,
ne de ekin ekebileceksiniz."
Sleyman Aa kzmt. Couyardu.
"Bunu ok iyi biliyorwn. Yaknda, on yla varmadan bir
tek aacn kalmayacan, kurak olacan, topran gidece
ini hepinizden iyi biliyorum. Koy kendini benim yerime de
kei besleme, orman ama. Haydi koy. Koydun mu? Dn
bakalun."
"Dndm."
"Bir are geldi mi aklna? Baka bir are?"
"Yok!"
"K gelir. Gs boyu kar alr ortal.
.ey. Keiler, a a meleir kapda.

Ne ot, ne bir

Ne yedirirsin sen olsan

S7

keiye? Onnan... Baka are var m? Kei ok a kalmadan

am kabuu yer mi sanrsn ... Ot olsun, mee yapra olsun
am kabuuna azn bile vunnaz. Prl aalar kei de
sevmez. lle yaprakl aalar... Ama k gelip atmca ka
buklarn da yer amm, u, yumak prlerini de yer ... Baka
geim olsa bu verimsiz keiyi ben besler miyim sanrsn. Vay
efendi vay! Ben zmirde askereilik etmi adamm. Sen beni
n belledin."
"Demek Byle ha?"
Kpknnz kesildi. Bannaa balad:
"Sen bir ama amak nedir, neye malolur bilir misin?
Bu zulme, bu meakkate insan olan dayanabilir mi? Sana bir
ama amann hikayesini deyiveriyim de ibret olsun aleme...
Bak imdi, eyi dinle... Onnanm iinden tarla olabilecek bir
yer bulacaksn. Hi olmazsa iki yl dayanabilecek bir tarla...
Yani iki k yamurunda tanmayacak bir tarla... Bunu nce
ya boacaksm. Ya kesecek, ya yakacaksn. Bunu byle yap
tm myd, bakm memuru gelecek yapI3cak yakana... Mah
keme mahkeme srn ha srn. Bir aya, iki aya mahkum
olacaksn. Geti mi bir yl. il;:inci yl, o kestiin yeri, bodu
un yeri yakacaksn. Gene mahkeme, hapis... Bir yl daha
geecek. nc yl kklerini karacaksm. Kk kannakta
bir bela..."
Ellerini at gsterdi.
"Bak u ellere. Bak bakalm ele benzetebilir misin?"
Elimi 'ald kendi elinin yanna gtrd.
"u una benziyor mu hi? Ha benzemiyor. Anladm m
imdi? Kk karmak nedir?"
Elleri yamru yumru yrtk yrtk, girintili kntil biim
siz bir kaya parasna benzyordu. Elleri el deil.
"Kk kardktan sonra koacaksm lmcl kz ya
macn yznde ifte sreceksin. Mahsl meydana gelecek.
Bire be en ok. Eer bakun memuru arkan brakmamsa
58

mahsl haczedecek orman dairesi... Mahkeme mahkeme...

Ya beraat edersib, ya da mahsul alrlar elinden. kinci yl
ekersin, topran erbetini yamur alm gtrmtr. Bu
sefer alsan alsan bire alrsm. nc yl bire ancak bir
alrsn. Drdnc yl btn toprak tanr gider. Sivri ka
yalar, talar kalr geride. Tarla gitti. Bu kadar emek vererek,
srnerek, bunca aac ldrerek meydana getirdiin tarla
utu gitti artk. Ne yapacaksn? Ne geli. elden? Gene bala
yacaksn aa bomaya, aa kesmee, aa yakmaa.... Bir
mr tarla karp, tarla kaybetmekle geecek. Anladn nu
imdi? Gnlmzden tarla kannyoruz. u dalara bak.
Kr, kra dalara. Baka ne yapabiliriz? Bir mr dunna
dan kk skmek, durmadan hapis yatp mahkeme mahkeme
srrunek ne demek! Bilir misin ne demek!"
rendim.

59

XI
ORMAN BzDEN DEGL, Biz ORMANDAN
KURTARN! ..

Karanlk. bast. Karanla yamur iseliyor. Bir de yolcu

katld yanmza.

Yukar kylklerden birindenmi.

Kasa

baya elek almaa inmi. Hi m hi azn a:nyor. Bir yerde

bizden, nedense, ayrlverdL
Dnp dolap gene Bunnahana gelelim. Ky

odasnda

oturmu tartyoru.
Abdurrahman Uzun var

konuanlarn banda.

Bir de

Bahriyeli var. Bahriyeli tarikatl. Her azn ata bir his

mmal ekiyor, Bir dua okuyor.

Gzlerini yumar gibi edip

dualar okuyorlar.
Ormanarn korunmas iin areler anyoruz kendi ken
dimize.
Abdurrahman Uzunun fikri u:
"Bak olum, hkUmet ne yaparsa yapsn, bu gidile bir
yeil yaprak kahnayacak Uzun da deil ya gelecek Ylla, ya
br yla... Yeil bir tek yaprak kalmayacak. Benim dediimi
iyi yaz. Okunacak yere yaz. Babakana ver. OkusW1. Abdur
rahman Aa dedi ki de, Abdurrahman Aa milletin menfaa
tm kendininkinden yiicede tutar. Babakana yle yaz. De ki
iki

yla

vannadan

onnan

bitecek de.

Biare

kyllerin

kanaab bylecene gelmi de... Bak sana bir hikaye deyive

riyim de iyi dinle... Bir Bakun Memuru vard burada nceki
yllarda. Bir aa iin kendini paralard. Daha toy. Bir yan-

60

gn kmasn bir yerde kyly tarlar toplar koard oraya.

Yangn! ne eder sndrrd. Byle yaman bir oland. Kyl
elinden usand bunun.

O gidince yangna evinin yanndaki.

tam nndeki onnana ate veriyordu kyl.

o onnan gidiyor,

birisi de amn evini yarun

Yangn kyor
ynn yak.

yordu. Bir yangnda evi de yanp kl oluyordu. Gene kyl

acd da sndrd. O bile baa kamad.

Kimse baa ka

maz. Kanun hkumet baa kamaz."

"Ya ne yapalm Abdurrahman Aa? Bir are syle."
"Syleyim aresini. Babakana ite bunu iyice yaz. Ba
bakan szm dinlerse hklmet ziyan ebuez. Millet de ziyan
ebuez. Kyl de ziyan ehnez.

yle ki efendim. imdi ele

alalm bizim ky. Bizim ky ka hane, krk be hane. Ky

hudutlar iinde ne kadar orman var, u kadar. lersin or

man!, krk bc; paraya aynr kylye teslim ed:?rsin.
Her
kylden kendisi.ne teslim edilen ormam istersin. Vermediler
mi, bir aa nu kesilmi gt'l beri aan, gel beri dersin.

Bir

aa iin be yl atarsm hapise. Amma ona nce zati ihtiyac

olan annan, keresteyi verirsin tabii.
ederim, kuran

eTim

Byle olmazsa yemin

stne yemin ederim ki bir tek yeil

ya?!'Hk kalmayacak. Amma bir tek.

Babakana deki biare

kylINin kanaah budur."

Abdurrahman Aaya dedim ki:
"Sen de bilirsin ki byle ey olamaz. Sen kyl milletini
bilmez gibi konuuyorsun.

Bu, un uvalnn

azna san

balamak gibi bir ey olur nce."

Abdurralunan Aa sert :
"Olmaz olmaz! Sen Babakana byle yaz. Ne yapacaksn.
Senin vazifen kylnn her dediiU Babakana, millete

ra

por ebuek deil mi? Sen dediimi yaz da karna eeri.sine.

Babakan benim dediklerimi anlar."
"Peki yazalun", dedim.

"Amma byle ey olmaz. Sen

kycl& nedir bilmez misin? Burada hepiniz biribirinizi.

akrabassnz deil mi?

Akraba olmayannz

var

iiniz

de?"
"Yok yok", dediler.
Abdurralunan Aa elindeki kimenini hzla evirerek:
"Bunun omanla ilgisi ne?" diye hayretle sordu.
"Ornanla ilgisi yok ama, bir yere getirmek in senden
onu sordum", dedim. "Senin bu kyde hasmn var m?"
"oook", dedi Abdurralunan Uzun.
"Bu yde hasrru olmayan bir tek adam gsterebilir misiniz?
"Var", dediler glerek.
"Kim?"
"Topal Ali."
Topal Ali yerde srnen, kyllerin bakt on be ya
larnda bir delikanldr. Anas babas yoktur.
"Baka?"
"Olur mu hi?

Kyclk hali bu.

Kavga d, ihbar

eksik olur mu! oumuz biribirimize dmanz."

Abdurrahman Aaya dndm :
"Syle bakalun Aa, senin hasnn,

sana ktlk olsun

diye, saan verilen orman yaknaz nu?"

Sustu. Dnd. Bana dnd:
"Sen gene Babakana dediimi yaz. Millete duyur. Bun
dan baka kar yol yok.

Dman olsa da baka kar yol

yok."
Baka birisi atld:
"Abdurrahman Aann dedii yanl, bu olmaz. Bu sefer
btn onnanlar

bir ayn iinde yanar kar.

yakar, o onunkini.

Sonra herkes kendisine

O onunkini
teslim edilen

orman yava yava tarla yapar. Bence her kyn ormann

kyn muhtarna teslim etmeli."
Bir bakas:
"Bire ulan", dedi, !'btn ky muhtara dman yakve
rirler orman."

62

Bu sefer Baback atld. Sabahtan beri sze karmyordu.

"Benim bir dncem var. Gazatac karela mnasip
grrse eer Babakanunza bunu yazsm. Millete bunu du
yursun. Bizler burada ne ile geiniyoruz? Toprakla, keiyle...
Bunun ikisi de ormana zarar. Bunlar olmasa annanlar kur
tulur mu?"
"Kurtulur", dediler.
Baback:
"yleys burada hkumetin yapaca bir ey var: Ek.meyi ve keiyi yasak elmek."
Herkes her yerden gld:
"Baback bizi a koyacak. lahi Baback!"
Baback:
"Durun", dedi, "ulan. Azck durun bakalm. Diyeceim
var."
Dinlemediler:
"Bizi a koduktan sonra ne diyeceksin Baback?"
"Siz durun hele. U!m azmdan almayn. Deyivereyim
hele. Bak Efendi karda keiyi ve ekini yasak etsin. Bak u
kadar erkein eline ne yapyorlar? Syle ne yapyorlar?"
Gzmn iine bakyordu.
"p eiriyorlar", dedim.
"Haaa imdi gelelim szmze. Bu ipterden ne yapacak
lar dersin?"
"Giyecek olsa gerek."
"yi bildin. Giyecek. imdi hkUmet keiyi ve ekini ya
sak etsin. Bize de tezgah ve iplik gndersin. yi bez dokuma
sn retecek ustalar gndersin. Kylye belletsinler. Bir de
yol yaptrsm. Bezleri satarz. Bizi bol bol geindirir her yl ki
dokuduumuz bez. imdi bile giyimimizi karyoruz. Bunu
bylece yaz. Yazmazsan vebalim boynuna olsun. Bunlar
yapttktan sonra hkumet, odunlarmz, ihtiya keresternizi
63

de verdikten sonra bir aa kesene on be yl, onnan yakana

da idam cezas versin.

Razyz. Amm'a imdi tarla aana bir

k ceza bile vermesin. Bunu da bylece yaz millete."

Kyller:
"te bu doru", dediler. "HkUmet bunu byle yapsn.
Byle yaparsa reyimiz hep kendisinin olsun.

Reyim.iz yle

hkumete kurban olsun. Onnan da kurtulur."

Ta odann ucunda,

adamlarn arkasnda kambur,

ye;'"

milik bir ihtiyar oturuyordu. Lafa hi karmyordu.

"Bu dediklerinizin hi birisi olmaz. Olsa da ie yaramaz.
Hkumet tezgahta, verse gene ekersiniz. Zorunuza gider para
verip zahire almak.

Zorunuza gider para verip ya,

st al

mak... Kei de beslersiniz. Hkumet hepinizi maaa balasa

gene yiyecee bir para vennezsiniz. Ne atp da Efendiyi kan

dryorsunuz. Ben dokuz yl askereilik ettim. Tam dokuz yl..

Galiyadan Yemene kadar dnyay dolatm. nsan grdm.
ehirler, Vatanlar grdm.

Byk. akll adamlarla gr

tm. Bu sebepten avuluk aldm. Bir tek are var. Bu dag

lardan inmek. Aada ovalarda ky kurmak...

Eninde $0-

nunda zaten ineceiz. Orman kalmaynca nasl olsa ineceiz.

Bu efendiler bilm"ezler,

Siz her gn gzlerinizle grmyor '

musunuz? On yl evvelki ormanardan eser var m?"

"Yok."
"Ormann yeri tarla m oldu?"
"Yok."
. "Ya ne oldu? Bir iki yl tarla" . Sonra yamur ald gtr
d topra. imdi tm kayalk. Bu kayalklarda bir
man biter mi? Syleyin biter mi?"

daha

"Bitmez,"
"On yl sonra bu ormanlar kalmaynca ne olacak?
yer kayalk olmayacak nu?"
"Olacak,"
"Gene a kalmayacak mys?"

Hu

"Kalacaz."
"A kalnca, :!On geimimiz de bitince buradan gmiye
-cek miyiz. Geceiz."
Durdu dnd:
"Elenill",

dedi bana,

"sen bunlarn

dediine bak:m:!.

Kyl akl. Dediklerini yazma. Anlamazlar bunlar. Bunlarn

IMlarmi yazarsan giUerler. Kymzn erefi be paralk
'
olur. Aman bilin mi yazna. Sana bir ey daha syleyim id
bu dalarda yan yana evlerden kurulmu bir ky yok bizim
kyden baka. Bunu da Emin Kthya yanyana, dve dve
getirtmi Yanyana olsalar geinemerler. Otlakt, tarlayd...
Gel de bir mektep yaptr bu da kyklerine. Nereye ya
urrsn? Orta yere, bir dan tepesine mi? ocuklar be
saatlik, alt saatlik yollardan gelip okusunlar yle mi? Bu
Q,lmaz. Yaz ki hkUmete. Dediimi aynen yaz. Bizi buralar
...

dan kaldrmaktan baka are yok. On yl sonra orman bite

,cek... Orman bittikten, tarlalar tandktan sonra gene bana
bela olacaz hkimetin. imdiden, on yl sonra orman bit
meden bizi kaldrsm buralardan. Trkiyemizde bo yer mi
yok? Bizi oralara skan etsin. Etsin de orman kurtulsun. Biz
de kurtulalm. Biitn yediimiz sabahlayn tarhana, bulgur
orbas, leye bulgur pilav, akama bulgur pilav... kinci
gn ayn, nc, drdnc gn... Btn yl byle... O da

bulursak... Abd Aann dedii gibi, .. Biz yanmyoruz.. , Bizi

skan etsin 9vla,ra, Sevabmza girsin hkUmet. Biz'de insan
gibi olup, insanlar al'asma karalm. nelim' bu dalardan.
Byle. Amann byle yaz. Koskoca Trkiyemizde bo yer mi
yok?"

Israrla rdu.
1sra1'la sordu:

Gzlerimin iine bakarak tekrar tekrar

" 'Trkiyemizde bo yer mi yok?"

amaar:
"Var", dedim. ,var!"

Xli
YAl"LALARTN. "1\1ASA.

Daardan aalara iniyoruz.

Gene yamur

iseliyor.

Geceye kaldk. Cip arabas kt yollardan iniyar. Arada da

byyor.

Farlarn !nda geceye

den yamur damlalan

parIdyor. Aydnlk, kl yamur iplikleri hzla arabann n

canuna veritiriyor. te bu sralar oldu. Eir saniye iki saniye
karmdaki yamala kl, binlerce,

ytizbinlerce

penceresi

ldayan bir ehir !d k<:rma gecenin iinde. . Bir zaman

.

kendimi toparlayamadm. Buralarda bir ehir!...

D gibi,

hayal gibi... Bir iki saniye sonra .kendime geldim. kl ehir

de sihrini kaybdti.
Kei srlerinin gzlerine farlarn l; vurunca yz
lerce

binlerce ' gz

gecenin inde byle :ldyor. Her gz

bir pencereye benziyor.

Bir

an

insan karsnda kr kr

kl bir ehri buluyor.

Bu sralar, yani

Kasm aylan yrklerin

sahile inmek zamanlardr.

Yollar kei,

yaylalardan

koyun srleriyle

dolu. Gndzleri yollard." sra sra deve katarlan. Deve ka

tarlar ykl. Yol boyunca arka arkaya tirkenmiler. Yk
lerin stne kiHm atlm.

Her katarda drt, be, alt deve

v;r. Bazan yirmi, yirmi be katar bir araya gelip dzlyor

lar y ola ... Katarlar dah ok renk renk giyinmi gen kzlar
ekiyorlar.

Kzlarn boyunlarnda, alnlannda

altnlar var.

Altmlar uzaklardan parhyorlar. Her devenin stne bir kilim

atmak yrklcrn adetiymi. Kitim atamayan en fakir, iyice
yoksul dm birisi saylrm.

66

yol boyunca ar ar bir renk Cenneti tanyor. Develer

hir rcnk cffib iinde, dalgalana dalgalana, tozuta tozuta

bol Kasn gnei altnda ilerliyorlar. Develer deil bir iek
Lllht.-si, bir gncf1 bahesi yryor. Kopmu yryor. Ak
Y".

Kzlarn altnlarnn parlts da caba...

Sorira bir zaman geiyor, baka bir deve katarna rasge

liyorsun...

teki nerde bu nerde... Hi birisinde kilim yok.

KJ71arn boazJannda alb.nlar lanuyor.

Giyimler

renkli

de;i.l. Bir paavra yn gibi herkes. nsanlar dkn, kirli.

DC'e1er lgn . Yoarda grdm yrklerin ou byle...
.

Neden tekiler yle de, bunlar byle?'

Bu yl en ok Serik ovasna inmi yrkler. Birka yl

dr hep Serik de klyorlann.

Yanma Tahtac Aliyi aldm. Kee almak bahanesiyle bir
yrk obasna gittim. Bu eba on be yirmi adrlk. Onnann
ortasna kurmular adrlarnu.

Vakit

akam.

adrlann

nne ateler yakmlar. Kocaman kocaman ateler... Aliyle

kk Musa Kahyann evine

inmee karar vennitik.

lk

adrdan Musa Kahyay sorduk. Bir kz ocuu orta yerdeki

uzun,

kara adr gsterdi.

Uzun adra vardk. Kapsnda durdu.

Kpeklerin bize

saldrmasndan adrdan darya bir gelin kt. Arkasndan

da ksa boylu, krk belik bir adam.
Selam verdik. Selam ald. imen yeili gzlerinden bir

s'..'vin dalgas geti. G!timsyordu: Habire gmsyordu.

Yrklel'in oktan byle glmserer.

Bu

Kol":..utun adamlarndan birisine benziyordu.

Musa

Dede

adrn

iine

buyur etti. adrn direkleri ilenmit. Nakhyd.

it;;,, $il'<vari

nakl uvallar dizilmiti.

adrn

adr byk bir

!:ana dayamt bir kesin. Daha 'dorusu arkasn... Kede

bir u\'ala arkasn dayam bir ihtiyar farkettik neden
sonra... Musa:
"Babam", dedi.
67

ihtiyar:
" Ho gelmisiniz, safalar getirmisiniz hay yien."

"Ho bulduk", dedim.

Karanlk kavutu. amlar hlamaa balad. Darda bir

patrt, bir grlt, bir hayuhuy gidiyordu. Koyunlar mele

iyor, eekler annyor, at1ar kiniyordu. Kadnlarn telql
sesleri biribirine kavuuyordu. Hayuhuy biraz sonra durdu.
adrlarn nnde bUyk ateler yand. oald.
Yemei yedikten sonra biz de adrn nne doru otur
duk. adr iki ksund ... teki ksmdan kzlar kp adnn
nne byk bir ate yaktlar.

Kzlarn da gzleri imen

yeiliydi. Yanaklan pembe pembe... Yeni domu bebe ya

htiyar

naklar tatllndi.

da nakl uva1ndan aynIp ya

nmza geldi. Onun da gzleri imen yeiliydi.

O da Dede

Korkutun adamlarna benziyordu. Yok, belki ta Dede Kor

kutun kendisine benziyordu. imdi, u koskoca atein kar
sna geip, eline deneini alacak balayacakt Deli DumMu
anlatmaa ..
.

Dedim ki:
"Nakl bir kee iin geldim."
htiyar:

"Nakl kee ok gzel olur hay yien", dedi.

Musa:
"Yaptra1m. Ne zaman istiyorsunuz?"
"Yrna."
"Yarna olmaz", dedi Musa "Ancak bir haftada yaplr."

"Bir hafta kalarnam. ki ben, yarn gidiyorum."

htiyar glerek:
"yleyse bir daha geliine olsun", dedi.
Evlerin nlerindeki atelerin yalonlar geceyi ya1yorda

Bizim de ateimize kzlar odun atyorlar. htiyann ak sakab

yalmlar vurunca

kzanveriyordu.

Gkyiizii

mt. Gkte bir para bulut bile ka1mamtL

mydi. Bizim ateler eibi kvlcmlanyorlard.

68

silinmi

ann

Yldzlar iri

ok -ylerden konutuk.

I..Afi dndrdm

dolabrdun

hndi hallerine, mnan tahibatma getirdim.

htiyar bir trk gibi konuuyordu:
"Aaah eski gnler" diyordu. "Eski gnler", diyordu da

UY.a bir ey demiyordu.

Musa:
"Babamn hakk var. Eskiden birim
yaay yoktu.
ama,

yaaynuz stne

On yldan bu yana bozuldu iler.

ne bozuldu! Dcme yaray

..

Bozuldu

Hele u taroktor ktktan

s:mra iler iyicene sarpa sard."

Dede Korkuta benzeyen ihtiyar atld. Sanki bir masaln

t!n

gzel yerini syler gibi boynunu uzatt:

'Eskiden bu dalar, bu yaylalar bizindi. Kimse karp

gijriinezdi.
urduk.
r...lligi

Nereye gitsck hrnu!t grr, insan yerine ko

imdi ya, imdi halimiz dirUgimiz it rezilIii...

it

hay yigen. O zaman tm bizimdi Torosun yaylas._

Tm bizimdi Akagln ovas...

Ben altunda

Arap atlan

.:c-i.erdiln. Sr sr erkelerim yayIrd yazda. Tar khey

lanm vard. O pnar senin bu pnar benim, gezerdim yayla
yayla. Atadan beri gezip grdmz buydu bizim. Katar
katar develerim g zaman gelince dzlrd yollara.

Silc.tJk yoldan kilimlerin avk. vumrdu yzne. San altm

larn oynardun.

Ya imdi, imdi be paraya muhta kaldk,

G gren ingene g sanyar. Byle ite hay yien. Y

rklk dediin ld senin."
Yal, kr kn yznde

bir kn,

bsbtn

bir

y:.iiik nilletinin knn acs vard. Gzlerinde eski

gn.

lerin, ormanlarn, yaynlann taUl okunuyordu. O da ac

hyd ya... imen yeilinde.n bir yalm gemiti sanki. Gzleri
(iylcydi.
Musa:
"Babam doru sylyor.

Bundan ylnnl yl nce...

00
"

yldan bu yana hele... yice bozuldu. imdi bir kyn yanna

konuyorsun, (vay tarlalanInz otlattnz verin iki bin lira
otlakiye. Verin bin lira ... )

V.erin olu verin.

Bir kyn

i.inden bile geirlmiyorlar vergi almadan. Yukar gittinl:.s.

bilirsiniz. Bozyaka ky var. Bu yl iinden geerken kyn

i den geme paras istedi muhtar. Paray almayncaya ka
in

dar brakmad. Bizde de artk takat kalmad. Btn parala

rmz vere vere bitti. Ovaya iniyoruz, btn ova srlm.

Konacak bir kar yer yok. Yaylaya kyoruz, btn yaylalar

sahipli olmu. -Tapuyu dayay. veriyorlar adalrun aIruna. Ge
en yl doru drst konacak bir yer bulamadk. Be gn o
kyde, iki gn bu kyde btn k Srn ha srn...

can m dayanr.

BW1ll

Bizim ki lm artk. Yrklk ld gitti.

Dayananadk bu ikencelere.

9 kyden

vle dvle o kye

atlnaa dayananadk. Hkumete bize tarla versin diye m

racaat ettik. Olmad. Kimse bakmad halimize.

Bize tarla.

8aka are kalmad. Bizim iin snacak bir ormanlar knld.

Ormanlarda da Bakm Memurlaryla bam,z dertte. On!:-:..
bir para dnyalk aynnak gerek. Yoksa...

Orman yzi rl

gremeyiz. Biz ldk karda. Sen. ne d iyorsun... Bize ornw..;.

da

baka vatan kalmad. Bizler J:avada yaayamayz ya. . .

Btn ovalar srlyor. Bir kan toprak kalmyor srlme

dik. Btn yaylalar tapu... Biz gkyznde yaayacak de
Uiz ya... Bize de ormanlar kalyor. Onnanlar hkCunetin...

ldrsnler bizi onnandan da atacaklarsa... "

"Siz halinizin ktlnden sz ayorsunuz.
larda yle deve katarlar grdm ki,

eskiden de

Ben yol
ancak bu

kadar z.engin olurdu katarlar... Bunlar nasl zengin olmu..."

lar? ....
"Onlar zamannda akl edip tarla sahibi olmular. Kn
kylerinde duruyorlar, yazn yaylaya kyorlar.

Bizim gibi

kyden kyden kpek gibi kovalanmyorlar ya ... Bize Allahn

ormann bile ok gryorlar. Onlann topra var."

"Oul", dedi, "oul... Onlarn topra var.

Ben istesey

dun, topran kymet. edeceini bUseydim, btn Serik ova.

sm satn alabilirdim. O zaman topraa kim kymet verirdi

Dnm iki liraya..."
YaluT'Jar, usul usul snyordu. Obada ses sada kesilmit.
htiyar, dizlerine ke ko ayaa kalkt. Yelunlarn
nda kua nakl nakt bir renk, bir d eridiymi gibi
parlyordu. Belinde bir renkli akarsu. Arkasn dnd adra
girdi. Dede Korkut yllain tesine gitmi gibi. Bende kederli
imen yeili gzlerinin acs kald. Yk1nu, bitmi...
"Aaaab eski gnler!"

71

XIII
TAPULU KESiMLElt

letme Mdr Ltfi Yldrmm odasnda oturuyorduk.

Ltfi Yldrm alyordu.

Odaya kii girdi. tkisi orta

halli, birsi iman. iman adam kyl klklyd. Kaln bir

boynu vard. Pantolonu soba borusu
lal Madalyas sallanyordu.

gibiydi.

Madalyann

Gsnde stik

eridi

eskimiti.

Adam ellilik gsteriyordu.

Konya
Antalya

Gelenlerden ikisi Milletvekili imiler. Birisi eski

Milletvekili, teki Antalya Mmetvekili. teki ikisini
Milletvekili takdim etti.

"Aksekinin Aa:

Iklar kynden brahim Efendi.....

Bu sefer sz Konya Millett:ekili ald:

"Efendin1", diye balad. "brahim Efendi fakr--zaruret
iindedir. Akseki kazas yaknnda drt dnm kadar bir tar
las var. inde elli bir tane am aac var.

brahim Efendi

onlar msadeniz olursa kesecek. Bendeniz de Konyada imdi

kerestecilikle itigal ebnekteyim. Bu aalan kymetlendir
rnek istiyorum. Msadeniz olursa tabii."
Onnan Mdr brahim Efendiye sordu:
"Tarif edin bakahm bu tarla nerede'! Hangi onuan."
brahim Efendi:
"Hani Beyefendi.., Aa Iklar ky var

ya.

kyn gn

dousunda, Aksekiye giderken sada. Yol boyunda

byk
.
3J'lllar var. bek bek amlar..."
Mdr :

"Anladn", dedi. "Anladm ama, brahim Aa arda, o

bl:(xlC" o amlardan baka da hemen hemen hi bir yeillik
yok. O la giderse l gibi olacak aralar. Yazk deil mi b
r"h:tt Efendi. .. Oralarn tek ssdr o aalar."
Bir baktm ellerini nne kavutunnu brahim Efendi
nin r,iizlcl"inden yamur gibi yalar dklmee balad.
,

Eki Milletvekili tekrar sz ald :

"Mdr Bey", diye balad. "brahim Efendi fakrM-U
mret iinde olmasa kestirir mi sanrsnz o aalan. imdiye"

kadar niin kestinncmi? ihtiyac olmad iin.

Msaade

lerinizi rica ederiz. Biz de onu Konyada kymetlendireeeiz.

Vakit gemesin. Yoksa kn o kadar fazla kymetlenmez kc

resteler. Diz de srf brahim Aanm halir iin kymetlendi
riyoruz. Yoksa iimiz mi yok.

ok rica ederim

bunun bir

,,aresini bulun,"
Antalya Milletvekili de ricada bulundu.
Ltfi Bey:
I'Bir kefine gidelim de... Umum Mdrle yazmalyz.
Eer kesilmesine karar verirsek

Umum MUdUrlUkten

LZiD

almalyz, Baka trls elimden gelmez."

brahim Efendi boynunu bktil:
"Taakkur ederim Beem", dedi.
birden ktlar.
"Size bunun aslm astarn syleyim. BUtn iimiz gc
mti2. byle eylerle uramak.

Gece gndz tapulu kefine

git. Btn annanlar tapulu gibi bir ey. Nereye elini uzatsan
bir tapu kyor. Bunlarn dedikleri yerin tapuso da drt bq

yl nce

alinmtr,"

Bu tapular yle alnyor:

Tarla sahibi olduunu iddia

edC'n kii mahkemeye bavurarak, ftlan hudutlar iindeki

tarlay. otuz yldan beri ekip bitiini, ondan nce de dede
inin ekip bitiini, tarlanm tapusunun kendisine verilmesini

istiyor. Mahkeme kefe gidip, bilirkiilere soruyor ve tarla

nn tapusunu o kiiye veriyor. Ve tarla da iindeki onnanla.

birlikte o kimsenin oluyor. te bu yzdendir ki kyllerla
onnanclar arasnda bir dava, bir 'geimsizliktir balyor.
Mdre dedim ki:
"O eski Milletvekili Bey boy.:na aalar kymetlendir
mekten bahsediyordu. Paraya tahvilin mi sylyordu? Yok
sa aa zerine baka bir ameliye mi yapyorlar?"
Mdr:
"Kymetlendirmek demek,

aac paraya

tahvil etmek

demektir. Satmann kibarca sylenii..."

Mdre dedim ki:
"Ne gn gdeceksniz, ben de brahim

Aann

tarlasnn

kefini grmek istiyorum."

Mdr :
"Memnuniyetle", dedi. "Gidelim."
Birka gn sonra Aksekidcyiz.

leden sonra

Iklar kyne, tarlann bana geldik.

Aat,

Akseki Kaymakamt,

D. P. Genel Meclis tzalanndan birisi de gelmilerdi. Bilirkii

ler hazrJanmt.
Tarlann iinde seksen kadar aa vard. Bunlar koctiman kocaman, dzgn agalar...
Merak ettim:
"Bu aalar kymetlenirlerse ne kadar para ederler?"

"En az yirmi bin lira", dediler.

'
brahim Efendinin hakk varm, alamakta.
Tarla ekilmi. Tal, kayalkl bir tarla. Yedi sekiz di)
nmlk kadar grnyor.
Mdr bilirkiileri ard. Drt kiiler. n ses du
yulmayacak kadar uzaa gnderdi.
Bir tanesine sonnaa balad. Bu bilirkii bir ellilik
"Bu tarla brahim Efendinin mi?"
"Onun."

var.

" Np zamandan beri ekip bier?"

" )'(ksinin dcdesinden beri.. "
'''I\IJluyu ne zaman ald?"
.

"Drt be yl oluyor. O zaman da ben gene bilirkiiydim."

" Peki hudutlar gster."

Bilirkii hudutlar gstennee balad:

"Cenuben Mustafa Bozkurt, Fatma Kken tarlas, Gar
;.t'n ve imalen yol,

arkan Hatice Deginnenci

tarlas il.

,;'evrili drt dnmlk arazi brahim Efendinindir."

Tarlann

Dou Kuzeyinde bycek

bir kaya

paras

uzanyor. Kayaln aralklarnda, arkasnda be on tane hey

!>etli am var.
Mdr soruyor:
"Hudut bu kayaya kadar m,

kayann tesine de ieer

mi?"
Bilirkii:
"Gemez", diyor.
';u amlar bu tarafta m kalr, te tarafta m?"

" Bu tarafta..."
"Bu !;uyalar dededen mi kalma?"
"yle."
"Bu kayat eker miydi dede?"
Ekerdi."
"Kayalk ekilir mi?"
Susuyor.
"Kayala tarla denir mi ?"
"Madem ki hududu iinde, denir."
Bilirkiinin drdn de dinliyoruz. Drd de ayni min
\'al zre cevap veriyorlar.
Bu arada da ,onnap. Blge efi gsterdikleri ' hudut ier
.sindeki tarlay yor. lt bitirdi. Tarla yedi dnm kt.
Mdr;

75

"Hudutlar iindeki tarla tam yedi dnm.

drt dnm diyor metresi metresine.. ,

Sizin tapuda

Bana drt dnmlk

bir tarla gsterin."

Oradan gsteriyorlar olmuyor, oradan gsteriyorlar oL
muyor. Nereden gsterseler, hududu nereye ekseler aala..
nn bir ksm hudut d kalyor.
Bylecene zabl tutuldu. Biz de AntaIyaya dndk.
Acaba o ulu am aalannn katline ferman verildi mi?-'

76

XlV
TA HTA CLAR ...

Tahtaclan ogumuzWl duymuluu vardr.

.

Tahtaclar

Toroslarda aa kesmek, tahta bimekle geinen bir cbadlt.

Bunlar Mapatan Marmarise kadar oLan dalarda barnrlar.
Tahtaclktan baka hi bir i grmezler. Olsun olmasn gr
mezler. Bugn de Orman lebnelerinin aalann tahtaclar
kesiyorlar. Yazn dalarda, kn sahildedirIer. Hi bir hay

yan beslemczler. . Ne koyun, ne kei, ne rnek... Yalnz her

.evin bir, birka katll'I vardr. Tahtaclarn yrkler gibi de
yeleri d2 yoktur. Ama onlar gibi, tahtaclarn evleri de ok
luk kl adrdandr.
Tahtaclarn da onnanla ilgileri olduundan dolay gidip
bir de onlan greyim, dedim. Benim orada bulunduum za
manlar btn tahtaclar i banda idi. ou da ilerini bitir
rnek zereydi.
altklar yerler hep sarplarda. Uzak, dalann donk
lannda.
doru

En yaknlan Olukkprde.
Olukkpruy@ vardk.

Ata bindik.

Kulua

Tahtac kadnlar vard yalnz

. obada. Oymakta hi bir erkek yoktu. Evler tahtadand. Her

evin nnde byk birer tomruk yn vard.
Biraz bekledikten sonra

tahtaclar

nlerinde

kereste

ykl katrlanyla dadan inmee baladlar. Tahtac kati'n

lanrun klkIan bir ho. NakJl nlkleri var. Balarndaki
feslerinin a1na gelen yeri albnlarla. gmlerle rtl. Para
lar biribiri stne di.imiler. Kadnlar, gzel kadnlar.
:taCJ

Tah

ocuklar da shhatli...
77

Akama kadar

tahtaclar birka kere

dorua gittiler,

gittiler geldiler. Her gelilerinde ikier bycek tomruk ge

tiriyorlard.
Gece oldu. Yemek yedik. Sonra kocaman bir ate yaktk.
Sonra. da atein nnde saz aldk. Trk de syledik.
Olukkpr Romadan kalma b kprdr. iki byk ka
yann ortasna yaplmtr. Altm metreden yksek grn
yor.
Tiirky Ali sylyordu. Sonra kesti.

Laf IM at. Eskiki yaaylarndan, imdiki yaayta

rndan sz atk. Tahtaclar dertli. BWllar az da olsa toprak
sahibi olmular. Sevinleri de bundan. Bu dalarn ortasn
da tahtaclarn tane de radyolar var. oluk ocuk bana
p trk dinliyorlar.
Ali avu:
"Tahtaclk ld", dedi. "i kalmad tahtaclkta. yi ki
yirmier dnmlk tarla a1m.oz.
dwnand.

Onu da aln3.k halimiz

Arkamz dayayacak bir gvencimiz var.

Yoksa

yrklerden kt olurduk. Bir adr kuracak yer bile ver

mczlerdi bize.

Bizim topraksz tahtaclar

da eteklerinden

avaya inemez oldular. Hele tahtaclk byle ldkten sonra:..

Orman iletmecilii kmadan nce, Ormanlar dikili olarak

mteahhitlere veriliyordu.

Mteahhitler annann bir ucun

dan giriyor, br ucundan kyorlard..."

" Ali avu", dedim,

"bu sylediklerinden

hi bir ey

anlamadm. unu bana iyice bir anlat."

"Ne var, anlalmayacak! Ama gene anlataym. 1937 den
nce Onnan letmecilii yoktu.

Ondan nce Devlet dikili

olarak orman mteahhide satard. Mteahhid de bizleri ii

olarak tutard. Mteahhidler o zamanlar bir blgenin btn
onnanlarm s;tm alrlal'd. Mesea bu blgeyi .... olWllan al
mlard. On be yl bu annanlar kestiler. Btn bu dalar
gez;dim diyorwn, doru drst bir aga grdn m?.... oul-

78

lar tm aalar dipten tra ettiler. Bizler mesela bir utan

bir onnana balyor, byk kk bt nonnan, yani ba
l<tchnuz sahay tua ediyorduk. Bu bizim iin kolay olu_o
yonlu. ok i karyorduk. Biz metre kp bana para alrz.
Ya imdi, amanejman plnlanna gre kesilecek orman. Ke
silecek aalar ormann ii..,den teker teker seeceksin. Bir
tck damgalanmam

aa kesersen

vay haline...

B: gene

yallktan

devrilmi

neyse ne, bir de ormanda rzgardan,

aalar var. Onlar leker teker seip iliyeceksin. Dikili aaca

dokunamazsm. Onnan dikili aa kesmek kabiliyetinde de
ibni. Bir de dz yerde hi kesim

yapanayoruz

yllardan

beri... Hep sarp yerlerden kesim yapyoruz. Bu ise bizim iin

lmden beter.

nk onnanclara gre,

eteklerde onnan

kalmam, daha bir elli yl eteklerden orman kesilemezm.i.

Vaha elli sene biz sarp dalarda srteceiz demektir. imdi
orman ilediimiz yer sarp bir dan yamac. Devrilmi eski
aalar iliyoruz. Buraya tam drt saat ekiyor, Yol da yok.
KaLrlara ancak iki tomruk ykleyebiliyoruz. Gnde ancak
iki sefer yapabiliyoruz.

Gndeliimiz

on liraya gelmiyor.

Eskiden en gzel bir onnana bir utan girer, kese kese teki
ucdan kardk. Bu letme canmlZa okudu. u yangnlar da
ol."la
l sa halimiz iyice duman. Bazan onnanlar yanyor. Ka
lntlar ilernek gerekiyor. O zaman btn orman bir ucdan
bir uca iliyoruz.

Ne dalardan indirmek, ne de aa aa

kereste semek var... Bir de yangwarn ounu bizim st

mze atarlar. Bizim geimimiz onnan stne.

Biz

orman

yalur myz? Gya kolay i bulalm diye onnan yakyonnu

uz. Haa! Onu mteahhitler yaktryorlar. Biz de iliyoruz."

1931 den, yani Devlet Onnan letmesi kurulmadan nce

mteahhitIer ormanlan n
i sa! etmeden tra etmiler.

Yan

gmlardan nce gney ormanarn mteahhitler bitinniler.

Ve Suriyeye salmlar. Msra salmlar. Btn Araplar yl
larca gney ormanlarn hara mezat kullarunlar. Bir riva
yete gre Svey kanaluun kereste ihtiyac Gney o rman-

!amnzdan temin edilmi. Ve efendim bu sebepen gneyde

orrnan kalmam. El elde, ba bata! ...
Devlet letmeleri

1945 ylnda tekilatn tamam1am.

..

O zamana kadar da trl dalaveralar dnm ve ormanlan

ruz

su gibi Suriyeye akm. 1945 den 'sonradr ki doru dU

rst, ilmi ekilde bir kesi;m yaplmaa balanlm...

Bu gezimde ne kadar

ormancya karlatmsa,

heps.i

mtereken unu sylyor:

"Trkiyede ne kadar onnan kanunu
nundan sonra bir orman

kmsa,

tralamas olmutur.

her ka

Onnanlan

m
nan kanunlan bitirmitir."
..
Allah, kalan onnanlarunz, - onnan kalmam, ayet k
ede bucakta bir iki dikili aa kalmsa - bu yeni kacak
kanundan esirgesin.

XV

BlR OR MAN DERTLS!

Avukat heyecanl, bilgili bir adam.

Otomobilin nnde

4tunyor, ben arkada.. Yol u.adka ondan bundan konU'

maa baladk. Onun avukat olduu, benim gazeteci olduum
meydana kt.
Ve sordu :
"Sebebi terifinl?"
Avukat ellilik var. Bamda bere var.
"Onnan yazlar yazmak iin dolayonun."
te bu avukat coturdu.
"Dokunulmanu, hayati bir mevzu. Bir milletin mukad.
derat ile ilgili."
Avukat bu sefer dayanamad. Otomobili durdurup yatu
ma 'geldi:
"Onnan ii, annan davas bir milletin "olmak yahut oL
mamak" davasdr. "Var olmak yahut var olmamak" da de

nebilir. Eer yle bir dnrsek efendim, btn memleket

lerde, bilhassa ortaarkta byk. en byk bir davayla kar
larz. O da annan davasdr. Trkiyede demokrasi davas,
bat1laa davas, kalkmma davas...
davalar bir tarafa,

Davalar var.

annan davas br tarafa.

Tekrnil

Ormancln

Uunal edilmesi, ormann yokolmas vatan topraktannn sabun

'
gibi elimizden kaymas demektir. Bunu biz hari btn dn
ya biliyor. Biz orman davasn parti menfaatleri, politik men
faatler, ahsi

menfaatlere alet ediyoruz.

Onnan davas ne

81

demektir, orman davas u demektir ki, evet u demektir ki...

Biz halk adamlaryz, biliriz. Orman davas bir milletin kur
tulu sava kadar mbarektir. ZatiHinize izah edeyim efen
dim: Niin mbarek ve mukaddestir onnan davas? Msade
buyurun efendim, msade buyurun da izah edeyim. Efen
dim, bir vatann topraklar mstevliler tarafndan igal edile
bilir ... Evet efendim, o milletin ocuklan, millet millet olarak
kaldka, mcadelelerini

yaparak yurtlarm

kurlarabirler.

te biz, Yunanllar denize dkverdik. Braltalun bizi, ite

Hindistan, ite Msr, ite Yunanistan... Daha yzlerce millet.
Ama sonunda her mmet vatann mstevliden kurtanntr.
Ama onnan gidince, toprak da gidiyor. Yurdm iklimi, bere
kcti gidiyor. Toprak gidiyor, kayalar kalyor. Bu giden top
rak bir daha gelmernek zere gidiyor.

Yaltmurlarla senerle

gidiyor. Vatan paras sabun gibi elimizden kayp kayp gidi

yor. Orman davasnn bir kurtulu davasndan
olduunu anlatabndim mi efendim.

daha stD

Bu meseleyi,

msaade

buyurursanz."
j'Estafurullah efendim, tenvir buyurursunuz. ok isti
fade ediyorum. Zahmet olmazsa Bey{endi."
"Biraz daha izah edeyim. yle ki efendim, aalar, kk
ler yamaIardaki topra tutarlar, kayalann Ustndeki top
ra tutarlar. yle ki, toprak aa kkleriyle balanm olur.
Aa demek, topran ipi, topran b,
demektir.

Topran halatlarn kesince

Yamurlara sellerle doru denize.

topran halatlan
toprak ne oluyor?

Ne hhyor geride?

Ka

yalar. Al sana bir kayadan vatan. kinciSi, onnan olan mnt

kalarda, bir santimlik bir toprak

kalnht bin

ylda meydana

gelir beyfendi. lmen sabittir. Dikkat buyurun bir santimlik

bir toprak .kalnIg tam bin ylda...

Orman davas ne demek

:zabalinize izah edebildim mi?"

"Teekkr ederim efendim."
j'Eer sesinizi duyurabilirs:!niz, bu vatana hizmetiniz ok.

82

luym4!t1i ocaktl'.

Orman meselesini politika adamlartntl:,

.n4!vverlerimiz bilmiyorlar. Bendmiz. d4! bilmiyordum. Tl

ki onnan avukat oluncaya kadar. On be yl orman avukat

lt yaptm.

in iine girince iendim ki bu dava byk

davadr. Eskiden onnanclarn teliIarna, onnana verdikleri

ehemmiyete, vatanla aac ayn ayarda tutulanna bakyor da

\tu adamlara adeta kzyordum. Sonra anladun ki i baka...

O gn bu gndr, ben aa dostuyum ve muhitimde bunun

mUcadelesini yapyorum... Nasl ki vatan

savunmas mevzu

Nh.sol:.mca parti fark yok. Orman savunma miicadelesinde

Ille btn mmet elele vermeli... Ve daha ileri gideceim, evet
celendim,

kanunla olsun, sosyal gelimelerle

olsun onnan

kurtaran

Trk vatann kurtann demektir.

Yazlannzda

bunu bilhassa belirtmelisiniz. Trk ormanann her kim kur

tanrsa, Trk vatanm ebediyen kurtannak: eref! onun ola

caktr. O ahsn, o partinin olacaktr.....
"Beyfendi", dedim, "ormanclk hakknda ok derin ma
lmatnz var. On be yl da onnan avukatl yapm5UUZ.

Si%den bir ey rica edecektim. Bu rica edeceim eyi sizden

daha iyi kimse bilmez sanrsam.

Gnlerdir bir izah 4!dec4!k.

kiue bulamadun."
"Nedir?" diye merakla sordu.
ehre yaklayorduk.
Dedim ki:
"Bir tapulu kesim, usulsz kesim diye bir iey var. Ta
pulu kesimle, usulsz kesirole orman1arun:a bitinniler, Bir
iyice izah eden kmad."
Avukat sevinle gld:
"Onnan Avukat iken uratun balca i buydu, Onua
ii. size ok enteresan vakalar anlatabileceim. Sizden ricam

ne adm yazacaksnz, ne de o vakalan yaratan adamlann

.dn." Zaten ahslarla deil, davalarla megu!sUnz, Sonra

8'

bir adamn adn yazmlSUUZ ne olaeak." O adam gibi yzbm

rle kii var. Yann yazhaneme gelin)'

Saat dokuzda yazlaneye damladm. Avukat bekliyordu.

Kapy arkadan kit1eyip, kapya "Kapaldr", levhasn astk.
"BUyk, zengin onnan mteahhitleri vard. 1937 den nce
orman1an dikili olarak devletten alrlar, iler satarlarru. G
neyde bu byk iti. ok para getiriyordu. Aacn metre k
pn inanlmayacak kadar ucuza satn alyor, otuz krk mWi
pahalya satyorlard. 1945 ylnda Onnan Ilemeleri tekil!
tm

kurup da ie balaynca mteahhitlerin ileri suya dttL.

Akta kaldlar, ileri ldu. Bunml stne onlann da oklar

kaaklk yaptlar. Bylece, bin trl hilelerle ilerini devam
ettirdiler.

1950 de 5653 sayl kanunun yanl anlalmasndan do

lay mteahhitler tekrar sahneye ktlar. Frsat bu frsattr
diye baladlar ie.
Mteahhitler kyllerden tapu, tapularnn iindeki aa

lar satm a1maa baladlar. er, drder dnmlk, hudutlar

gayrimuayyen tapular aldlar.
iyi...

nmluk bir tapu alm.

maz,

Bir misalle

anlataym daha

Bu mteahhitlerin en zenginlerinden biri, on yedi d

Eski tapularda dnm nazara aln

tapu hudutlar nazan itibara alnr. MeselA tapuda on

be dnm

yazl olan bir tarlann hudutlan

iine on bin

dnm, hatta yz bin dnm de girebilir. Anadolu'da halen

be dn"mlk bir tapuyla otuz bin dnm tarlaya sahiplen
.mi kimseler oktur. Tapulann yzde doksan sekiz.i byledir.
te bu mteahhid allem etmi, kallem etmi on yedi dnm
lk tapusu

iine yz bin

dnmlk

bir

sahay

aIm.,.

Al tan da dikkate deer. Tapu da yle hudutlar var: Ce

Duben Emine kum gelm olduu yer, imalen yaruk mano
kk, garben kan mezan, arkan pnar. Grlyor ki yukar
daki hudutlar muayyen deildir. Pnar, her yerde pnar var
dr. Emine kz nerede gelin olmutur, Allah bilir onun oras..

Bdi rki:?iler nerede derse orada gelin olmutur. Bilirkiii

lll ...

lerin imafina kalmtu' Emine kzn gelin olduu yer.

Alr

bilirkii Emine kzn gelin olduu yeri be saat teye gtrr.

K:.i mzan nedir, bilir misiniz? Eskiden orada bir ekiya, bir

\::mdama vurulmu, kan oraya aknutr. Adettir, kan akan

yeri :.

\la evirirler. Bu kan mezardr. Bu da bilirkiinin in

wma kalntro Onu da krk kilometre teye ekebiliI" bilir

ki'ji. Yank narn kk de en gzel onnann bulunduu sa

laya kadar gidebilir.

Bu da bilirkiinin

insafna kalmtr.

Bilirkiinin insafn size syleyim mi? Bilirkiiler de mteah.

hdln parayla tutulmu adamlandr."

efendim, yzbinlerce

metre

kp onnan kesilip yok edilmitir. 'Onnanclar bunu

"Bu ekilde daleveralarla

kabul

dmi midir?

Hayr. Onlar da mcadele etmilerdir bununla.

Bu aA:a1an kesenler mahkemeye verilmitir.

Bunlardan bir

t.m('si drt milyon liralk aa kesmesinden dolay mahkeme.

de. iken Olf kmtr. Bir de bunlar iin hususi af kanunu

kar-Jrntr. Mteahhitlerimizi korumalyz. efendim. Toprak

;:dcr efendim, mteahhitlerimiz kalr.

Bir fincan kahvenin

bin l hatr var.,,"

Avukat dertli adam, ak adam, drst adam. Bir fincan

kdwnin krk yl hatln olmaz. olsun.

O deil mi

belirnizi

bk:n.

Manavgat, Elmal, Ka, Fflthiye, Silifke ve daha birok

or::nlanm. bu tapulu kesim yok etmi. Bereket versin kl

l'fk

yllk kahvenin habn o kadar uzun snneyip 5653 sayl

!u.nun iin

sonradan bir izahname

gnderilmi de

durum

lrtarlnu.
u orman zerinde nice menfaatlar dnm.
..

V ..yl saf olanlara...

tnarulmu..

XYI
BjTMEZ, TtiKENlIEZ

DAVALAIL.

Antalyadan sonra Mulaya getim. Fethiye ormanlarlal

gudim. Burada da yangn grmemi bir tek aaca raseehn...

dim.

Yalnz.

Fethiyenin Seki kyniln Kavack orman1aruu,

orman gibi grdm. Bir sedir orman ki, onnan derim

!ruann .Idna geliyor:

Acaba bu orman

SaAa . .

niin yakmanular.

Yanundaki Blge efine sordum:

"Acaba

niin yakmaDUlar?"

ef,
"Seclir orman kolay kolay yanmaz d... ondan. Bir de ni!n
ke.m.emiler diye sorarsanz."

"Soranm", dedim. "Gerekten alacak. ey,"

"Gryorsunuz buras dalar. Sahile de ok uzak. yoL d.
yok. Tanmas ok pahalya malalur. Onun iin bu sedir er
man kurtulmu,"
Fethiyede de

tarla

amalar

grla

gidiyor.

Fethlye iia

derim ki yeryznn Cenneti. Kyceiz iin de yle derim.

Hele bir orman bitsin. Bibnesine pek az kalm. Ben grUrtla
o

zaman onun Cennetliini. Denizi, kaylarnn gzellji

para edenniymi. Grrm o zaman.

bef

Kyceizde tam on gn devam eden bir yank muuu

Karacasu lesine geldim. Kara

,ezdikten sonra da Ayduun

ca.ruda tapulu kesim halen devam etmektedir. unu da sy

lemeden gemiyeyim ki Karam Aydnn tek onnanlk bl
INidir. Swda iek gibi. Nazillide, SozdoKanda da var ya,

az. Onnandan .saylmaz.

Karacasu onnanlan da

onnandaa

aaylmaz ya... Yeillik var. Egd bUr aalar var hi olmaz.

sa. O da baz yerlerde.

Yllardan beridir ki Karacasu'da halda

Onnu. Dairesi

arasnda bir boumadr alnu yrm. Bir Ali Cengiz oyu

nu. Ama tam manasile bir Ali Cengiz oyunu. Onnan Dairesl
aalan kestinnernek

iin trl kanunlar gsteriyor,

yollara, kanuni sebeplere bavuruyor.

trl

Halk da onun kar

&nda ... Halk demesek daha iyi olur... Halk yalnz alet edili
yor bu ilere. Byk mteahhitler menfaatlerine halk alet
ediyorlar. Orman Dairesinin hi bir kanunu, hi bir tedbiri
bu zenginler karsnda skmyor.

Bir ak kap,

bir yol

mutlak buluyorlar. Ve Karacasu ormanarna kasteyliyorlar.

Bir aa kesirrdir gidiyor. Deme gitsin.
Karacasu ormanlarnn yzde doksan tapuludur.

Yani

.,ahslarn mlkiyetindedir. Bunlarn ou da eski tarihli ta

pulardr. Eski tarihli tapularn hepsi 4785 sayn kanunla dev
letletirilmi ve 5658 sayl kanunla da iade dnda brakl

m annanlara ait olduundan hukuki kymetini kaybetmi

olup, sahibinin mddeti iinde mUracaat edip tapulu yerinin

bedelini istemee hakk vardr.

Bunun dnda son

iki yl zarfnda yeni

tapu tescilleri

kanuna aykn olarak yaplm, ormanlara "anh tarla" tabiri

Jrullanlarak tapu verilmitir.
Bu byle olmakla Onnan Kanununun hkmlerine gre
hi kimsenin bir aa kesmee hakk yoktur. Gz gre kese
miyorlar da zaten.

Ama trl usuller bulmular... Ali Cengiz oyunu oyna

makta hi kimse kabmz.a eriemez.

Boy lecek

varsa

elsin beri!
Bir gn bakyorsun Karacasunun falan filan mevkiinde
yzlerce dnmlk orman bir ucdan bir uca tek yaprak bile
braklnadan doraun. rili ufakl dotranm.

Bunlar k1m
17

doram? te o yok ortada. O dogranm' yerler tapulu yaf

sahibi dokru mahkemeye mracaat ediyor.

Diyor ki, tarlam

iindeki aalar mehul ahslar tarafndan kesilmitir.

man

Dairesi aalarmJ zaptederek satacaktr.

Or

Aalarnun

satlmasnn nne geiniz. Buna ihtiyati tedbir diyorlar hu

Ve seninki ihtiyaH tedbirini alyor.

kuk dilinde.

aalar ak artrma Uc satla karhyor.

aalara rakip yok.

Aa sahibi, yahut

Bu sefer

Sata karlan

onun bir akrabas

yahut mehur ti
kcartarn adamlar yok pahasna, artrmada
rakip olmad/! iin aalar satn alyorlar. Mahkeme sonun'"
da adam beraat ederse, zaten beraat ediyor.

El elde, bq

bata. YOk beraat edemezse ak artrma lle ok ucuza sat

Lan aalann bedelini Orman Dairesine dyor ki, bu devede
kulak bile deildir.

Dediklerine 'gre,

pek dedikleri vak!

deilmi.
Bu hususta ok eyler yazlabilir. Ama ispat hakk diye'
bir ey tannmam gazeteciye.

Burada bir .km dolaplar

dnmtr. Bu kadarln yazabilirim.

Neden sonradr ki Orman Dairesi bu ihtiyati tedbirlere
ve

satlara bir are bulmu.

Ak artrnalara kendisi gir

rnee ve satlan aalar satn almaa balam. O zaman oyun'

biraz duu.

Avukat diyor ki:

"Yaknda buna da bir are bulacaklar..."
Ben bir tanesini syledim. Daha yle tahrip usuHen var
ki, akl sr' ermez. yle yol buluyorlar ki u keresteciler, a

p kabosin.

Madem ki elinde tapuru var.

Geri dur anno

dairesi...
letme Mdr Burhaneddin ener inanm adam.

onnanclarm hangisi davasna inanmami ki... Yoksa bu ka

dar krtasiye, bu kadar mcadele iinde alabilirler mi idi..

Adam a kalr da buna dayanamaz.
'Ostelikt4i kt adamsn.

ii

Uyku yok, dnek yok:'

Partiler eelir

ker politikaclar

yklenir, halk yklenir. u iki cami arasnda kalan var yar

tam onnanc ...
"Karacasu yznden canmdan bktm... diyor. Ne yapa
t.:agnu ardm. Bir kar yol yok. Ne tedbir alrsan al, bir
yolunu buluyorlar."
Halk da grelim dedik. Tccar bulursak onlarla da ko
nualm...

Bu tccarlardan birisinin dkkannda oturmu konuu

yoruz.
Adamlar kanunu yutmu!jlar.

Bana o kadar ok kanun

maddesi okudular ki ezberden, akna evirdiler. Btn or

manlar bir gnde tralasalar bile haklar var, diyesim geldi.
"Orman Dairesi hakszlk yapyor.
D. fkras der ki:

5653 sayl kanunun

"Sahas otuz dnmden az ve Devlet or

mnnlarna kilometre uzak olursa orman saylmaz."

Orman Dairesi sayyor. yle ki;

Ama

Bu kilometrelik arada

gene ahslarn amlt tarlala" var. Bu ahslar o tarlalan ke

secek olsalar arada kilometrelik bir saha alacak. Aradaki
onnanlar devlet onnan saynca, yakn olduklaq iin, .bizim
U kilometre uzak onnan da Devlet Onnanlannn bitiiinde
olmu oluyor... Bu byk hakszlk ve kanunsuzluk.

Sonra

Medeni Kanunun 644 nc maddesi der ki: "Bir araziye sahip

olmak demek alt ve stne sahip olmay tazamrnum eder."
Bu konuan yal bir adamd. Genci ald:
"Du kanuna gre, tarlalarmzda biten aalar bizimdir.
Kime elimizden alamaz.

Eer Devlet bunun nne gemek

istiyorsa tapulannz1 satn alsn.

Yoksa

hakszlk

ediyor.

Burada tapusuz olarak bir kan toprak bile bulamazsmz. u

kardaki yce da var ya, ona Baba da derler, onu sivrisi
bile tapuludur. Oraya tapu alnr nu? Aln. Belki Baba da
inin sivrisi de bir gn ie yarar."
Gene yal adam ald sz :
"Bakn burada hi mi hi yangn olmaz. Yllardr yangn
kUQra bile kmamtr.

nki orman tapuludur.

Bir gn

if

"elecek ki, kyl ormann alacak umudunda...

orman

tahdit komisyonu geldi.

leri o berbat

Agalan zamanla tralanm tarlalan

agalkl tarlalan orman sayd.

Sonra
etti

bY.

ite...

sahiplerine verdi de

Kyller de ne yaptlar bu

.efer... Tarlalanndaki aalar tccarlara meccanen verdiler.

Srf tarlalarndaki aalar yok edilsin diye... Tccarlar OJ'
man1an kestiler kestiler gittiler, kyller sulu olarak rnah
kernelere verildiler... Asl komisyon sebep oldu byk aa
kesilmesine."
Gen adam ald :
"Peki biz bu am11 tarlalarn

arazi vergisini

yllardan

beri veriyoruz. Buna ne buyrulur?"

Bence diyecek sz yok. Bu iin uzmanlan sylesin. Be
nim grp bildiim

onnanlarn yok

her yerde, her yanda

oluudur.
u yamurlar da yakan brakmad. Karacasu dal.ann
gezip onnan tahribatn greceim.

Frsat

vennez.

Ama

benim gezip grmem gerek. Ver elini Seki, ver elini Karn
cah dalar ... Yamur hn gibi inerken ktk yola.. . Yzler
ce dnrnIk kesilmi,

kkleri yle durur aalar. grdm.

Bir on kadar daha yeni kesilmi, am1arl

tarla grdm.

daha kurumaru

On tarladaki binlerce aac mehul ahslar

kesip ortadan kaybolmular... Ve tarlalarn sahipleri, onnan

dairesi karlkl mahkemeye bavurmular. Zarar ortada, ne
.kazandk dedii gibi.
imdi halen Karacasu Onnan efliinin 400 tane byle
,mahkemesi var.

XVii

Oradan zmire getim. zm.irin Kemalpap, Karacadal

arnanlarn grdm. Bu annarlarda da aaca benzer aja
arama. Yangn silip sprm. Yangndan baka zmirde a
maclk her yerden ok. nki burada toprak nisbeten
verimli ve pahal. zmir de bir de kaaklk var. zmir tle
me Mdr Hakk zkan'la bir gece sabaha kadar kaak
peinde dolatk. Maceras uzun. Her yl zmir onnan1an
10.000 metrekp aa verebilir. Fazla santim vemez. Or
manclar da ylda on bin metrekp onnan kesip ambalaj san
dk1 iin istiyenlere satyorlar. Halbuki zmirin ylda
'30,000 metrekp ambalAjlk keresteye ihtiyac var. By.
olunca yirmi bin metrektiplUk bir kereste kaak temin edili
yor demektir. nsarun ha gayret diyeci geliyor. Ha gayt
hangi il nce bitirecek annanlarn. Byle bir YaJ1f olsa z.
mir birinci gelecek gibi geliyor bana...
mir onnan1ann da gezdikten sonra Hakk zkan'la
Manisa iletmesine getik. Hakk zkanda grd insan
larn en tatllarndan... Her onnan yangnnda gzleri dolu
,doluveriyor. Toprak tanmas stne zmir gazetelerinde
'e-peyde yaym var. inin adam bir gen.
Yolda bana nce kire ocaklarn gsteriyor. 1zmrin ya.
knlan hep kire ocalo

"Bu ocaldardr", diyor, t1ru dallar hep byle b bu-akan.....

'i

Sonra yolda bana fundalklar gsteriyor.

Bizimkiler annan ilmini de bize benzetm.iler.

Makilik,..

baltalk, koruluk diye ksma aynnlar. Baltalkla makilik

dedikleri yerlere ver etmiler baltay.
ilminde yalnz bir onnan vardr.

Halbuki

onnanclk

Makilikler, baltalklar de

diklerimiz trl sebeplerle dejenere olmu onnanlardr. Bu

onnanlar nasl dejenere olmulardr?

Gezdiim

grdm

yerlerde btn onnanclar bunun stnde durdular.

Hakk

zkan'da tekiler gibi. Beni bir yamacm altnda durdurdu'

ve bir makilie gtrd.
"te bu makilik keinin eseridir."
Misal olarak bir aac gsterdi:
"u aaca bakn. Bu aa yere yapmcasna yaylm
hr.

Uzayamamasnn sebebi keidir.

kan

dallarn

yer,.

kan dallarn yer. Aa da bu yzden uzayamaz, yay1r. Bu

ne aacdr? Prnal meesi... Bunun boyu iki kartr. Halbuki
be metre boyunda prna1 meesi vardr. Kei bir onnann
rernesinin, genlik yetitinnesinin nne geer. kan gen
lii yer, kan genlii yer."
Prnal meesini hepimiz gnnzdr. Yollarda, yama
larda yere yapm

gibi kck,

incecik bir aaektr.

emsiye gi,bi yylmtr. Ben imdiye kadar bu meenin ya

run metreyi gemiini gnnemitin. Syleseler de inanmaz
dun. Ama netretiini, drt metreliini gzmle grdm..
nandm ki bu keinin ettiidir. tnandtn ki bu dalar keinin
kel braktk! dalardr.
Hakk zkann badan gemi enterasan yangn olay
lar var. zkan diyor ki:
"Yedi yllk mhendisin.. Yedi yln yedi otuz Aus.tosun-
da da bayram yapamadun. Yedisinde de kyller tatilden
istifade ederek yangn kardlar."
Bu Otuz Austos

yangnlannda ektiklerini

ylesine'

anlabyor ki Hakk zkan, dinlernee deer. Verimin darhtm-

91

..dan yazk ki anlattklann tekrar edemiyeceim.

Zaten ge

rektiki kadar okuyuculanma yangn hakknda bUgi verdim

sarunm.

Eski onnan blgeleri nlplak... Dalar ylesine soyun

mu, toprak ylesine akm ki, dalarn tepelerl, srtlan tes
tere gibi, testere gibi aknu... Akmakta devam ediyor. Geti
imiz bir iki ay kpknnn akyordu. Yl on iki ay hep byle
-akann bu aylar.

Onnanlk blgelerden gelen sular byle

deildir. Pml pnldr. Dibine kitap dse okunur. yle ay

dmlktr. nk tayacak toprak bulamaz.
Bir sel deresinden girdik. Kuru dere yani...

Yan yn

habirc altmtl. Dere gnden gne, yldan yla geniliyor...

Dere ta kar ki daa kadar uzanyordu. Toprak tanman
dan byle yzlerce binlerce

dere meydana gelmi.

Toprak

akyor babam akyor. Baz yerlerde de toprak kalmam. Bu

sefer talar akyor. akltalar. lte bu felAket...
Seller oluyor. Bir tufan gibi. Gz ap kapayncaya ka
aar her eyi basp geiyor. Bu sele, kurak, onnanstz dalann
'seline ne baraj dayanr, ne set...
Orman olmaynca den yamurlar

ayni hzla topraa

deerler ve ayni hzla akmaa, birleerek sel olmaa balar

lar...

Halbuki onnanda yamur damlalan . ilk nce dallara,

,yapraklara dp hzlarn kaybettikten sonra topraa der

ler. Ormarun altndaki rm yapraklar sulan snger gibi
emip sonra yava yava brakrlar. Bylelikle sel olay olmaz.
. Baz Avrupa memleketleri baraj inasna balayacaklar za
man, yllar nce o suyun gzUnn bulunduu dalan aa
landryorlar, ondan sonradr ki baraj yapyorlatml ... Yoksa
seller, baraj ne kadar salam olursa olsun, bir gn alp gtU
riiyonnu...
Bu anlattm yerler Manisa, Balkesir, Eskiehir, Mu
la,

zmirdir...

Trkiyenin hemen her yerinde sel olay var.

Toprak nmas var. Son yllarda sel basmajan

gitike o93

lalyor ve afet halini alyor. Bu, ormanlann bibnesindendir.

Dalardaki bir iki aa da biterse, ki ok az zaman kalnutrp'
tellerin nn ne barajla,

ne de baka suni tedbirlerle ala_o

mayacaz. Tekrar annan yapmak zorunda kalacaz. Topra

tanm dalarda da orman yetimez... Korkun bir ey bu...
Manisa - Turgutlu... TurgutIuda Irlarnaz ay...

Irlamaz..

ay Manisa ovasnn byk feUiketi... Irlamaz.. ay bir kilo

metre

geniliinde

evresine akl yn...

relik 'akl sahas ay boyunca uzanyor.

Bu bir kilomet

Gn' getike

bu

saha boyuna geniliyor. Balan, tarlalan iine alyor. Btn

Turgutlu ovas akl, ta tehdidi altnda.

Etrafna

uzunca

bir set yapmlar ama dinlemiyar. Dinlemez de ... Belki otuz

yl sonra btn ova akla kesecek. Onnansz bunun nn.
geilmez. Eer Manisa ovasn kurtannak istiyorsak. dalarn
imdiden aalamaa bakalm. Ama biz kesiyoruz aalann._
Bir de aalayacakmyz! Benimki de ne ham hayal.
Urganh kyne girerken

yolda bir arabay durdurduk.

Arabaya iki zayf at koulmutu. ki kii vard arabada. Bir'

gen, biri de yal. Yal adam TurgutIunun iinden olurmu, ...
Gen adam da Urganldan.
Adamla aym olduu yere gittik..
"Senin ocuklUunda; bu ayn akllannn enilili bu'

kadar varnyd?"

Yal adam gld:

"Benim. ocukluwnda, bir insan bu ayn bir tarafndan
Hr tarafna atlayabitirdi. te imdi 'baz yerler yedi yz, bau
yerler bin metre gelir.

Her ylda gittike byyor.

Btn,

Gediz ovas akl olacak oul, btn akl..."

Sordum:
"Peki bunun sebebi ne?"
"Ormann dalardD. bilmesL...
Yemin ederim ki bu kylleri bn syletmiyarum. Hepsi
kendi dertlerini,

topraklarnn

bi1:inlerdon bile iyi biliyoriar.

,.

dertlerini herke_ten,

hatta.

Sonnaa devam ediyorum ve hayretler iinde kalyorum.

"Tarlalar, bu

batan tarlalar sizin.

Onnan kesilmesine bir

are bulun."
"Bulurunaz."
"Ne

den ?"

"Fakir {kara ne yesin? Tarla amak zorunda ora kylleri de..."

" Dalardan ovaya

insinler..."

"Ovada tarlann dnm bin lira.....

"Eskiden niin bu

kadar ama yoktu."

htiyar:
"Nfus oalyor. Nfus oaldka da geim daralyor.
Tek are onnan... Onnan kesiyorlar."
"Peki ne are

dndnz?"

"Hi bir are... J?u gidile bUtUn ova.....

Yl yla uymuyor. ay gittike
Buna are?

daha ok

akl getiriyor.

xvm
O RMAN DERTLERINiN BiRtcIK ABES

"Trkiye ormanlar normal olarak ylda ancak

3,5 milyon metre kp ana verebilir. Halbuki

her yl bu ormanardan 17 milyon metre kp
Lk bir aIJa alnyor. imdik hzla kesime de
vam edilirse yirmi, yirmi be ytl sonra memle
ketin btn ormanar tkenmi olacaktr. Bu
anormal iletme ne nispeten kk apta olan
kereste sanayisinin, ne de byk ehirlerin ih
tiyalarndan dolJmaktadr. Bu durum, orman
larda, ormanarn dolaylarnda yaayan kyl
lerin ihtiyalarndan ileri gelmektedir."
((Comment

amiliorer

fhydrologl.

de rAnatolie grace a la biologie et

a

l'lcologie adl makaleden.

Prof.

Hamburt

ve

Franz

Heske

stanbul Onlversltesl prof....aril

Profesr Heske ayni makalesinde onnan1ann, bir mem

leketin sular,

iklimi stnde

ok byk

tesiri olduitunu

gsteriyor. Ormanar, tpk bUyk denizlerin grdkleri va

zileyi grr, diyor. Dolays ile bir blgenin ormansz kalmas
o

blgenin kurumasna, llemesine yol aar, diyor.

Bu

iklim

meselesinde Bat ve Akuvatoryal

Afrikann

geni onnan1arru misal gstererek, bu ormanann Afrika iin

Byk Okyanus roln oynadklaruu sylyor.
Orman topra snger gibidir. Yamur sularn ekmek
te, onlar sonradan yava yava brakmaktadr. Bu sular yer
alt sulara, sonra da nehirlere karmakatdr.
Anadolunun ikliminde bitkiler ve bilhassa ormanlar kati
rol oynamaktadr. Anadolunun iklimi yzde yz ormana ba
ldr. Bunu profesr Heske de byle diyor, teki btn ilim
adamlar da aynn sylyor.
Profesr Heske yalnz ihtiyalk kereste kesmekle yirmi
yl sonra ormanarmzn tkeneceini sylyor.

Ya yangn,

ya ama, ya kaaklk, ya yakacak odunluk, ya yalabuk, ya

kei!.. Tapulu, usulsz kesim de var.

Var olu var.

Daha

bizim bilmediimiz kimbilir baka ne kadar tahrip ekilleri

var. Mesela yangn stne bir iki rakam vereyim. Bu kadar
c bile iin fecaatini

apaikar gsterrnee yeter.

1951 de

btn yurtta 628 yangn olmutur. Bu Orman Genel Mdr

Jnn verdii rakamdr. Hi dnmeden bunu iki mis
line karabiliriz. Neyse, rakam olduu gibi kabul edeilm.

1952 de ise yangn adedi 1282 ye ykselmitir. Bu korkun

1938 den bu yana yangn adedi boyuna artmak
tadr. 1938 de 398 yangn olmutur. Bu ylki yangn miktarn
bir arttr.

alamadm. Yalnz bir iki ildeki yangn adedini verirsem iin

korkunlu daha iyi meydana kar. Antalyada 187, Mu
lada 180, zmirde 137. Bu yangnlar iinde faslasz bir hafta
devam etmi yangnlar vardr.
edin.

Memleketin ne

Varm gerisini de siz hesap

byk bir tehdit

altnda olduunu

grn.
Reprtajmzda daha ncede grdk ki tarla amaclk da
orman tahribinde byk rol oynuyor. Bunu trl misalIerle,
trl yaay tarzlaryla gsterdik.
daraltarak, ziraat sahas amaktadr.

Kyl orman sahalann

Grdk ki ormandan

alan ziraat -sahalar ormana elverili deildir. Alan tarla

lann mr en ok yldr.

Trkiyenin nfusu 1927 de IS milyondu. 1950 de 21 mil

yona ykseldi. imdi 25 milyonu bulduu syleniyor. Gene
Profesr Heskenin dediine gre Trkiyenin zirai kesafeti
bir kilometre kareye 165 dir. Bu. baz ok sk srlmiq Av
rupa memleketIariyle mukayese 'edilecek olursa tam iki
mislidir. Halbuki topran verimi buday olarak yarsndan
daha azdr.
Nfusun byle hzla artmas memleketin ekonomisi ze
rinde bask yaratmaktadr. Bu bask da yzde elli olarak 01'
manlarm zararyla vukua gelmektedir.
Her neyse biz grdmz. syliyelim. Ama da byk
bir felaket halini alm, her yz binlerce dnmlk annan
silip spnnektedir. Ve yzbinlerce dnmlk vatan paras
her yl denize akmakta, bize de kel dalar, kayalklar kal
maktadr.
ncs keidir. Trkiyede 15 milyon kei tesbit edil
mi. Bu doru deildir. Herkes bilir ki vergiden kamak iin
kyl keisinin ancak drtte birini yazdrr. Ben de ok iyi
bilirim. Buna gre Trkiyede altm milyon kei vardr.
Haydi biz yanlm olalm da Otuz milyon kei var sayalun.
Bu otuz milyon kei nedir bilir misiniz? Trk ormanarna
girmi otuz milyon balta... Tam otuz milyon keskin balta.
Gece demeden, gndz demeden, yorulmadan ileyen otuz
milyon balta... Mbalaa ettiimi sananlar gitsinler de or
manlar bir grsnler. Byle yangnlar, amalar, keiler ol
masayd o yce dalardaki arnanlarn biteceimi vard. Ama
bitmi. Ama onnan denecek annan kalmam.
Profesr Heskenin yirmi, yirmi be ylna yangn, keiyi,
amay da eklersek Trkiye ormanarna bibni nazanyla
bakabiliriz. Ben gezdiim yerlerde ancak birka tane orman
grebildiln. teki eri bru, genlii tkenmi, yanm,. k:ei
tarafndan tketilmi yeilliklere kim orman diyorsa beri
ielsin. Bu gidile o yeilliklerin de mr olsa olsa on yl s

rer.

on yl

sonra

kylnn dedigi

gibi tek yeil

yapraa

rasgelemeyir:.
Orta Anadoludan geerken o kralk, o kuraklk, o zalim
tabiatn verimsizlii, ksrl karsnda adamn yrei azna
geliyor. Orta Anadolunun o Allahn belas tabiatnda insan
yaayabiliyorsa, o kuraa, kl2gn saca benzeyen bozkra yl
da hi olmazsa bir kere olsun yamur dyorsa o da ky
lardaki onnan eritlerinin

yz suyu hrmetmedir.

Eer

otl olup da hayvanlarunu. yaylyorsa Orta Anadolu topra

nda, kylardaki ormanlarn yz suyu hrmetinedir: Eer
Kzlrniak; Yeilrmak, yzlerce, binlerce clz ay akmakta
oevam ediyorsa

o ky1ardald bir tutam kalru ormanln

yz suyu hrmetinedir.
Ve insanlarunz,

Orta Anadolu

insanlar kendilerinde

tabiatn hain kuvveti karsnda yaamak gcn bulabili

yorlarsa bu kestiimiz, yaktunz,

harebetmek iin btn

kuvvetterimli seferber ettiimiz bu birka aacn yz suyu

hrn1etinedir.
Ormanlarmz bu beladan nasl kurtarabiliriz?
Grdk ki onnan iindeki kyler zaten ky deiL Me
sela Hopadan Trabzona kadar

bir tek ky var

diyebiliriz.

Kyler yok. Dank, her biri tekine bir saat uzaklkta, be

saat uzaklkta evlerden meydana gelmi bir ky diyebiliriz.
Maratan Mannarise kadar da aa yukar byle. Byle ky
olmaz.

Dnyann hi bir medeni lkesinde de byle kyler

kalmamtr. Kalamaz da .... Bu yzde be yz gerilik demek

tir. Bu kylere hi bir tekilat gtremezsiniz. Ne okul, ne
salk tekilatlar... Daha bilmem neler... Hi bir kuvvet bun
lar kalkndrama. nk bunlar daha toplum haline gele
memilerdir. Medeniyete giden yolun ilk kaps toplum haline
gelebilmektir. Ondan tesi... Bunlar byle kaldka inanlmaz
bir sefalet iinde yaamaa mahkum kalacaklardr.

Baka

yolu yok. z yl, bin yl gese de, dnya medeniyeti kafa-

"

nzn

alamayaca kadar ilerlese de,

itme braktmz gibi

bunlar bin yl sonra

bulacaz.

&na onlar oralarda uzun zaman ka1amayacaklar. Orman

bitip de kayalarla bab&a kalnc g edeceklerdir.
lk i, onnn bitmeden bu insanlar iskan etmeliyiz. Baka
hi bir aremiz yok. Orman bitip de bunlar milletin bq;na
beli kesilineden... skan etmeliyiz.

'

Selahiyetli bir annan mtehasss

diyordu ki bu dalar
daki insanlar yaptklar birka yllk tahribatn geliriyle is
kan edilebilirler.
Teklifin u: Orman hudutlar izilmeli, buua gre byk

haritalar yaplmal, memleket blgelere ayrlmal, bl e blge

her yl, her blge indirilip, nce tesbit edilmi, kyleri kurul
mu yerlere yerletirilmeli... Bunun iin yllk, be yllk,
on yllk planlar yaplmal.
Onnanlara bilaistisan balta sokma yasak etmeliyiz.
Vakit oktan geti.

Bo dalar, kel topraklar yeniden

ormanlamaa almabyz. Trkiye topraklarnn Y:izde 13

onnan diyorlar. Yzde be bile kalmam. Halbuki bir mem
leketin topraklarnn normal olarak yde otuzu

annan

olmal.
Eer bu topraklarda yaamaa niyetliysek,

hemen ie

.balamalyz.

Kurtulu, 16 Aralk 1954

Yaar

100

Kemal Geeli