You are on page 1of 21

Shhi Tesisat Teknolojisi

mer Kantarolu; Mak. Mh. MBA.


TTMD IV. Dnem Baflkan
ZET
Shhi tesisatta ekipman seimi, malzeme
seimi ve tanmlanmas (Spesifikasyonlar)
tasarm aflamalar ierisinde yaflamsal
bir neme sahiptir. Bu nemine ramen,
shhi tesisat ekipmannn akllca deerlendirilmesi ve seiminde kullanlmak zere
gerekli bilgilerin alnabilecei merkezi bir
kaynak bulunmamaktadr. Shhi tesisat
mhendisleri mekanik ekipmanlar
zerinde yazlmfl bulunan son derece
genifl miktarda ve ilgisiz bir sr veri arasndan uygun ve uygulanabilir olanlar
semek zere byk bir mcadele vermektedirler. Ekipman seimi ve zellikli shhi
tesisat sistemlerinin tasarmnda, tasarm
kriterleri, karakteristikler, ve uygulamalar
bir arada toplayp merkezi bir kaynak
olarak sunmann nemi asla hafife alnmamaldr.

Sanitary Technology
ABSTRACT
In sanitary plumbing, selection of
equipment, specification of the material
has a vital importance in the stages of
design. In spite of its importance, there is
no central source that can be used to get
information about in choosing and
putting into good use of sanitary
equipments. Sanitary plumbing engineers
are struggling in choosing the appropriate
and feasible data from the extensive and
irrelevant information that is written about
mechanical equipments. In equipment
choosing and designing specific sanitary
systems, the importance of collecting and
presenting design criteria's,characteristics,
design processes and applications as a
central source must never be
underestimated.
1. Girifl
Afladaki fiema, Alman Mhendisler Birliinin (VDI) bir kolu olan Bina Hizmetleri
Derneinin (TGA) yapt bir alflmadan
alnmfltr. Hangi alanlarn Shhi Tesisat
Mhendislii teriminin ve hangi konularn
Shhi Tesisat hizmetlerinin, iine girdiini
gsteren faydal bir flemadr. Bu flema ok
saydaki olanakl kombinasyonlarn belirlenmesini ve bu alann ne kadar genifl olduunun

kavranmasn kolaylafltryor.
Shhi Tesisat, Temiz su datm sistemi,
shhi tesisat niteleri (lavabo, klozet, bide
vb. ve armatrleri) ile sifonlar, pissu, atksu ve havalk kolonlar, bina drenaj ve yamur
suyu sistemleri ile ilgili mfltemilat, bina ii
ve bina dfl balantlar ieren sistemler
olarak tanmlanmaktadr.
Bu tanm 1950den nce infla edilmifl
binalara uygundur. O zamandan beri
inflaat yaplar nemli miktarda
deiflmifl, mekanik sistemler giderek
daha mkemmel fakat daha karmaflk
hale gelmifllerdir. Shhi Tesisat tasarm
sadece konut deil, hastane, okul, fabrika,
alfl verifl merkezleri, g santrallar, arafltrma
merkezleri gibi yerlerde kullanlan geliflkin
sistemleri de kapsayacak biimde geniflletilmek ihtiyacndadr. ASPE (Amerikan Shhi
Tesisat Mhendisleri Dernei)ye gre
gnmzn shhi tesisat mhendisi afladaki
sistemlerin tasarmndan sorumludur.
1. Shhi Tesisat drenaj,
2. Shhi Tesisat kanalizasyon tesisat,
3. Yamur suyu tesisat,
4. Mahal (dfl alan) drenaj tesisat,
5. Yamur suyu boflaltma sistemleri,
6. Havalk sistemleri,
7. Konut su tesisat,
a) Souk su
b) Scak su
c) Scak su sirklasyon
d) Ilk su
8. Yangn tesisat
a) Sabit borulu tesisat (slak, kuru)
b) Sprinkler sistemi
c) Gazl (CO2 ,Halon)
d) Kpkl
9. Asit ve endstriyel atk sistemleri,
10. Soutulmufl ime suyu sistemleri,
11. Gaz tesisat,
a) Doal ve imalat rn
b) Sv petrol gaz (LPG)
12. Basnl hava tesisat
13. Vakum tesisat
a) Klinik ve cerrahi
b) Laboratuar
c) Temizleme
14. Oksijen tesisat
15. Karbon dioksit tesisat
16. Azot tesisat
17. Azot oksit tesisat
18. Helyum tesisat

SIHH TESSAT
MHENDSL

ALIfiMA
ALANLARI
1. Temizlik
2. Bakm
3. Yiyecek Hazrlama
4. Salk
5. Ykama (Banyo)
6. retim
7. Arafltrma ve retim

TAfiIMA (NAKL)
SSTEMLER
1. me Suyu
2. Kullanma Suyu
3. Pissu (Atksu)
4. Yangn Sndrme iin Su
5. Yanc Gazlar
6. Teknik Gazlar
7. Medikal Gazlar
8. Atklar

APARAT (EKPMAN)
ve CHAZLAR
1. Beslenme (Tedarik Etme)
2. Atk
3. Muamele Etmek (fllemden
Geirmek)
4. Enerji Tketimi
5. Yangna Karfl Koruma

19. Deiyonize su tesisat


20. Damtk su tesisat
21. Su tasfiyesi
22. Sabun sistemleri
23. Dezenfeksiyon tesisat
24. Besin atk ve kat atk sistemleri
25. Radyoaktif atklar
26. Havuz ve dekoratif fskiyeler
27. Avlu ykama ve sulama sistemleri
Bu liste gereinden fazla grnse de, yapda
shhi tesisat sistemlerinin kurulmas iin daha
bir ok olaan dfl ve zellikli sistemlerden
Tasarm Mhendisi sorumludur. Ne yazk ki,
tm proje etkinlii iinde shhi tesisat yinede
kk ve nemsiz bir ksm olarak alglanmfltr. Bizim en belirgin yanlfllmz herhangi bir flahsn bir bina iin shhi tesisat tasarm yapabilecei fleklindeki anlayfl olmufltur. Bu yanlfl alglama nedeniyle shhi
tesisat tasarm genellikle IHK (Istma Havalandrma ve Klima) mhendislerine braklmfltr. Batda 1950lerde, shhi tesisatn gerek bir mhendislik bilimi (Bu deyim AMERKAN SIHH TESSAT MHENDSLER
DERNEne aittir.) olduu kabul edilmifltir.
Doru tasarm yaplmamfl tesisatlarn getirdii yanlfl sistemler ile yasal eliflkilere ait
problemlerden kanlmas gerekmifltir. Bunun iin doru eitim almfl bilgi ve beceri
dzeyi yksek insan gcne gerek olduu
benimsenmifltir.
2. Standartlar Geliflmenin lsdr.
Shhi tesisat standartlarnn geliflim tarihesinin ksmen gzden geirilmesi, shhi tesisat tasarmndaki geliflmelerin izlenebilmesi
iin gereklidir. lkemizde shhi tesisat cihaz
ve armatrlerinin standartlar genel olarak
mevcut olmakla birlikte, tasarm ve uygulamaya ynelik standartlar, yllara gre geliflimi
ve sayfa adedi Tablo.1de grlmektedir. Sz
konusu standartlara ek olarak Kamu Binalarnn Yangndan Korunmas Hakknda
Ynetmelikten de szedebilir. Tm bunlardan anlafllaca gibi, Trkiyede Shhi Tesisatla ilgili standartlarn gemifli ancak 1980li
yllara dayanmaktadr. Eer, Batya bakacak
olursak;
ALMANYA
Tablo 2 ve 3e bakarsak Almanyadaki Shhi
Tesisat Teknolojisinin geliflimini ok arpc
bir flekilde grmekteyiz. Shhi Tesisat ustalarn konusu olmaktan kmfl bir mhendislik ilmi haline gelmifltir.
AMERKA
lk shhi tesisat ynetmelii US Department
of Commerce BH13 tarafndan hazrlanan
ve Hoover ynetmelii olarak bilinen
Recommended Minimum Requirements in
Plumbing (Shhi Tesisatta yerine getirilecek
Minimum Zorunluluklar) adl standarttr.

National Bureau of Standarts (NBS-Ulusal


Standartlar Brosu)n 5 yllk bir alflmas
sonucunda hazrlanan bu standart 1928 de
baslmfl, 1932 de yeniden gzden geirilmifltir. Daha sonra NBSden Dr.Roy B.Hunter
tarafndan bafllatlan shhi tesisatta hidrolik
ve pnmatik arafltrmalar, hidrolik laboratuvar flefi Herbert N.Eaton ve yardmclar
John L.French ile Robert S.Wyly tarafndan
tamamlanmfltr. Bu nc insanlarn yaptklar
arafltrmalar gnmzdeki tasarm kriterlerinin de temelini oluflturmaktadr.
NBSde, lowa ve Illinois niversitelerinde,
US Health Service Environment Center
(Ulusal evre Salk Hizmetleri Merkezi)da
ve dier tannmfl ulusal laboratuvarlarda,
shhi tesisat hidrolik ve pnmatii ile ilgili
kesin ve salkl veriler elde etmek zere ok
genifl arafltrmalar yapld ve komite 1946
da, Uniform Plumbing Code (Uniform Shhi
Tesisat Standard)n yaymlad. Bu standardn sadece konutsal yaplar ele alfl nedeniyle, daha sonra dier yap trlerini de
kapsayacak biimde standardn geniflletilmesi
iin, National Plumbing Code Coordination
Committee (Ulusal Shhi Tesisat Standard
Koordinasyon Komitesi) oluflturuldu.
Komiteyi oluflturan yelerden ikisi, The
American Public Health Association
(Amerikan Kamu Sal rgt) ile
American Society of Mechanical Engineers
(ASME-Amerikan Makine Mhendisleri

Odas), American Standarts Associationa


(Amerikan Standartlar rgt-fiimdiki
American National Standarts Institiute-ANSI)
bunun bir Amerikan Standard olarak dflnlmesi gerektiini neren bir rapor sundu.
yllk bir gzden geirme ve deifliklik
aflamasndan sonra bu rapor ASA tarafndan
American Standarts National Plumbing
Code olarak onayland.
3. Kodlar Yine de Tasarm Belirlemez.
Dikkat edilecei zere shhi tesisat konusundaki tm arafltrmalar halkn salk ve
gvenliini korumak iin gerekli minimum
zorunluluklarn tesisine yneliktir. Standartlarn yasal yaptrm gcne sahip zorunlu
gereklilikleri ifade ettii hatrlanrsa, standart
yazan komitenin kendisini drenaj, atk su
temiz su ve havalk sistemlerini arafltrmakla
snrlamfl olduu anlafllacaktr. Bunlarn
dflnda kalan ve shhi tesisat mhendisinin
sorumluluuna giren yirmiden fazla sistem
hakknda hibir standart bulunmamakta,
sadece son yllarda yksek binalardaki DWV
ve konutsal sistemleri kapsamak zere baz
standartlarn geniflletildii grlmektedir.
Shhi tesisat mhendisleri, proje yaptklar
yredeki standartlarn kapsamnda bulunmayan btn sistemleri, hibir kar dflncesi gzetmeksizin, bilimsel ve mhendislik
ilkelerine gre dizayn etmekte serbesttirler.
Buna gre, bu sistemlerin ekonomiklii ve
verimlilii, mhendisin zekasna bilgi ve
uzmanlk dzeyine bal olmaktadr.

SIHH TESSAT TSE STANDARTLARI


TS.1258
TS.828
TS.827
TS.826
TS.4156

Temizsu Tesisat Hesap Kurallar


Ocak-1984
Binalarda Temizsu Tesis Kurallar
Mart-1984
Binalarda Pissu Tesisat Yapm Kurallar
Aralk-1988
Binalarda Pissu Tesisat Hesaplama Kurallar Aralk-1988
Yangndan Korunma-Umumi Yerlerde
Ocak-1991
Genel Kurallar

32 Sayfa
25 Sayfa
117 Sayfa
55 Sayfa
14 Sayfa

Tablo 1. Yllara gre Shhi Tesisat, TSE Standartlar ve sayfa adedi

DIN 1988in GELfiM


1930
1940
1955
1962
1988

Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar. 5 1/2 Sayfa
Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar.
8 Sayfa
Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar.
14 Sayfa
Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar.
14 Sayfa
Shhi Tesisat iin teknik kurallar; DWGNnin teknik kurallar.
113 Sayfa

Tablo 2. DIN 1988in yllara gre sayfa adedi olarak geliflimi

DIN 1988/1
DIN 1988/2
DIN 1988/3
DIN 1988/4
DIN 1988/5
DIN 1988/6
DIN 1988/7
DIN 1988/8

SIHH TESSAT DIN NORMLARI


Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI)
Genel DVGW uygulama kodlar
Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI)
Planlama, iflletme ana paralar, aparatlar,
Materyaller DVGW uygulama kodlar
Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI)
aplarn tespiti DVGW uygulama kodlar
Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI)
me suyunun kirlenmesinin nlenmesi,
me suyu kalitesinin kontrol DVGW uygulama kodlar
Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI)
Ara pompa, hidrofor ve basn dflrme DVGW uygulama kodlar
Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI)
Yangn koruma ve sndrme uygulamas DVGW uygulama kodlar
Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI) Korozyon tahribatn
nlenmesi ve Kalker oluflmas DVGW uygulama kodlar
Shhi Tesisat montaj uygulama kodlar (TRWI)
Fabrikalarn iflletmesi DVGW uygulama kodlar

Tablo 3. DIN normlarn ait olduu konular

4. Shhi Tesisatta Ekipman Seimi Yaflamsal nemdedir


Shhi tesisat malzeme seimi ve tanmlanmas
(Spesifikasyonlar) tasarm aflamalar ierisinde yaflamsal bir neme sahiptir. Bu nemine
ramen, shhi tesisat ekipmannn akllca
deerlendirilmesi ve seiminde kullanlmak
zere gerekli bilgilerin alnabilecei merkezi
bir kaynak bulunmamaktadr.Shhi tesisat
mhendisleri mekanik ekipmanlar zerinde
yazlmfl bulunan son derece genifl miktarda
ve ilgisiz bir sr veri arasndan uygun ve
uygulanabilir olanlar semek zere byk
bir mcadele vermektedirler.
Shhi tesisatla ilgili kaynaklar, ilgili firma
malzemelerinin dier rakip firma rnleriyle
olan karfllafltrmalar, yani satfl argumanlarn
anlatmakta veya bilgilerin olduka genel nitelikte yada zmsenmeden ve anlafllmadan
ok kt tercme niteliinde olmas nedeniyle, harcanan abalar ou zaman olumlu sonu vermemektedir.Bir shhi tesisat tasarmnda tm sistemleri standartlara ve teknie uygun yapmamz kafi deildir.Uygun standartta,
malzeme seimi de nemlidir. Mesela shhi
tesisat nitelerinin kapanlar (sifonlar) ve yer
szgeleri doru seilmemiflse tm yaptmz havalk sistemleri bofla yaplmfl olur,
nk tm sifonlarn su ykseklii yeterli
olmadka tm binay kt koku ve drenaj
gazlar kaplar.
Shhi tesisat sistemleri konusunda da gerekli
bilgilerin alnabilecei merkezi bir kaynan
yokluu kendini hissettirmekdir. Bu konudaki
veri taban, shhi tesisat dergilerinde yaymlanmfl makale, ya da ekipman reticilerinin
verdikleri katalog bilgilerinin tesine gememektedir. Her deneyimli mhendis, yllar
boyunca toplad genifl bir veri birikimine
sahip olsa da, gerekli olduunda istedii dkman bulmak iin epeyi uraflmas gerekecektir. Eer toplanmfl olan bu veriler bir btnlk taflrsa, mhendis etkili ve gncellefltirilmifl bir apraz referans dosyasna sahip
olursa, istedii bilgileri bulmada ok fazla
zorlanmayacaktr. te yandan mhendislerin
dosyalama tekniklerinde ok baflarl olmamalar nedeniyle arafltrma nemli bir zaman
kaybna ve abaya da mal olacaktr.
5. Sonu
Ekipman seimi ve zellikli shhi tesisat sistemlerinin tasarmnda, kriterler, karakteristikler, ve uygulamalar bir araya toplayp
merkezi bir kaynak olarak sunmann nemi
asla hafife alnmamaldr. Sz konusu neriye
ASPEnin 4 cilt ve yaklaflk 1500 sayfadan
oluflan Data Booku somut bir rnek teflkil
etmektedir.
mer Kantarolu
Makina Mhendisi, MBA.
1972 ylnda ODT Makina Mhendisliinden mezun oldu. Pasiner A.fi, Oyak
nflaat Afi'de alflt. Daha sonra 1981
ylnda ERTES Ltd. fiti'ni kurdu ve
mekanik shhi tesisat stlenicisi olarak
alflt. TTMD, ASPE (Amerikan Shhi
Tesisat Mhendisleri Dernei), MCA
(Amerikan Mekanik Tesisat Mteahhitleri
Dernei) ve TMDER yesidir. 1995
ylndan beri Ertem Hijyen Teknolojisi
A.fi. genel mdrln yapmaktadr
ve son yllarda alflmalarn youn bir
flekilde shhi tesisat teknolojisi stnde
srdrmektedir.

Shhi Tesisat Projelendirmede n Tasarm ve


Hesaplar
hsan nen; Mak.Yk.Mh.
TTMD yesi
ZET
Shhi tesisat mhendisleri, proje
aflamasnda, dier disiplinlerdeki
mhendisler ile beraber alflmak
durumundadr. Bu makalede, yaklaflk
su gereksiniminde kullanlan deerler
rneklerle aklanarak, tahmini pissu
akfl ve tahmini yamur suyundan
bahsedilmektedir. Ayrca, su hacmi gereksinimleri hakknda bilgiler verilmektedir.

Preliminary Design and


Calculation Methods for
Plumbing Projects
ABSTRACT
Plumbing engineers are used to work in
cooperation with the engineers of other
disciplines, such as architects, civil
engineers and etc. Water requirement for
different kinds of buildings are explained
with examples in this article. Approximate
waste water and rain water calculations
are mentioned and also necessary water
volumes are discussed
1. Girifl
Shhi tesisat mhendisi; mimari, inflaat,
mekanik tesisat ve elektrik tesis ve ekipmanlar ile ilgili bir projede proje ekibinin
vazgeilmez elemanlarndan birisidir. Bu
konularn hepsi birbiriyle balantl olduundan, btn mhendislerin, ekonomik ve
uygun bir proje retebilmeleri iin birlikte
alflmalar gerekmektedir. Shhi tesisat
mhendisi, kendi ifli ile ilgili projeleri gereklefltirebilmek iin sadece dier ekip elemanlarndan bilgi almakla kalmamal; onlara shhi tesisat elemanlarnn doru alflabilmeleri
iin gereken bilgileri aktarmaldr.
Uzun bir sreden beri, olduka kesin ve
izimsel yapdaki belirleyici resimler ve
bilgiler elde bulunmaktadr. Shhi tesisat
mhendisi tahmini su gereksinimleri, ekipman iin yerleflim hacimlerinin belirlenmesi,
ekipman gleri, su stma ykleri, pis ve
atk su miktarlar, yamur suyu tahminleri
dflemeden dflemeye en az ykseklik gibi
bilgilere gerek duyar. Tasarm srecindeki
bu ok nemli aflama genellikle ve yanlfl
olarak nemsenmemektedir.
2. Yaklaflk Su Gereksinimi:
Yaklaflk su miktarlar bir shhi tesisat

projesindeki ilk gerek duyulan bilgidir. Bu


bilgiye, projenin uygulanaca blgede gereksinimlerin uygun biimde karfllanaca,
flebeke kapasitesinin yeterliliinin belirlenmesi iin, yerel ynetim tarafndan gerek
duyulur. Eer proje, flebeke borularna fazla
uzak olmayan bir blge iin yaplyorsa, bu
durumda da inflaat mhendisi uygun bir su
datm projesi yapabilmek iin bu bilgiye
gerek duyacaktr. Deiflik trden binalardaki
su gereksiniminin tahminde kullanlan
afladaki deerlerin doru sonu verdii
kantlanmfltr. Bu ifllemler, projenin yapld
blge iin, yeterli su salanabileceinden
emin olmak iin gereklidir. te yandan
uygulama projeleri yapldnda geree
yakn su tahminlerine ilk maliyet hesaplarnn
yaplabilmesi iin de gerek olacaktr. Burada
verilen deerler ve hesaplamalar ok sayda
uygulamann gzlemlenmesinden ve bitmifl
projelerdeki saya lmlerinden elde edilmifltir.
2.1. fl Merkezleri:
1. nsan says: Yapdaki insan says bilinmiyorsa 9m2 lik brt yap alan iin 1
insan alnr.
2. Kifli baflna gnlk su tketimi: 75L/gn
kifli.
- Gnlk kullanm saati: 11h
- Pik akfl miktar: 2,5 x ortalama akfl
miktar.
3. Eer baflka bir veri bulunmuyorsa, lokanta
ve benzeri yerlerde 95L/gn kifli deeri
kullanlr
rnek:
1. Brt alan 50.000m2 olan bir yap ele
alalm.
2. Gnlk su tketimi: 50000 / 9 = 5555kifli
5555 x 75 L/gn kifli = 417 m3/gn
3. Ortalama akfl miktar:
417000 / (11 x 60 x 60) = 10,5 L/s
IHK mhendisinden, IHK sistemi iin
6,1 L/s gerek olduu bildirildiinden,
Toplam su tketimi: 10,5 + 6,1 = 16,6 L/s
4. Pik akfl miktar: 10,5 x 2,5 = 26,25 L/s
Buna IHKtketimi eklenerek
26,25 + 6,1 = 32,35 L/s bulunur.
Binadaki shhi tesisat apareylerinin toplam
says bilindiinde; daha salkl bir sonuca
ulaflmak iin standart aparey birimi yntemi
kullanlabilir.
2.2. Apartmanlar:
1. nsan says: insan says bilinmiyorsa
yatak odas baflna 1,75 kifli alnr.

2. Gnlk tketim: 380 L/gn kifli


Gnlk kullanm saati: 15h
Pik akfl miktar: 3x ortalama akfl miktar
rnek:
1. nsan says: 1000 kifli
2. Gnlk su tketimi: 1000 x 380 = 380000
L/gn Ortalama akfl miktar:
380000 / (15 x 60 x 60) = 7 L/s
Pik akfl miktar: 3 x 7 L/s = 21 L/s
IHK ve dier zel kullanm ykleri bu deerlere eklenir.
Binadaki shhi tesisat apareylerinin toplam
says bilindiinde; daha salkl bir sonuca
ulaflmak iin standart aparey birimi yntemi
kullanlabilir.
2.3. Oteller:
1. nsan says: nsan says bilinmiyorsa
yatak odas baflna 1,75 kifli alnr.
2. Gnlk tketim: 500 l/gn kifli
Gnlk kullanm saati: 11h
Pik akfl miktar: 3 x ortalama akfl miktar
rnek:
1. nsan says: 1000 kifli
2. Gnlk su tketimi:
1000 x 500 = 500000 L/gn.
Ortalama akfl miktar: /500000 /
(11 x 60 x 60) = 12,7 l/s
Pik akfl miktar: 12,7 x 3 = 38,1 l/s
IHK suyu tketimi bu deere eklenir.
2.4. Hastaneler:
Aflada deiflik su kullanm deerleri gsterilmektedir.
A) Yatak baflna yllk: 380 m3/yl yatak
B) Yatak baflna aylk: 31,5 m3/ay yatak
C) Yatak baflna gnlk: 0,9-1,14 m3/gn
yatak
D) Saatlik pik akfl miktar:114 l/h yatak
E) Min. Saatlik akfl miktar:11,4 l/h yatak
F) Ani pik akfl miktar l/h:
Saatlik pik akfl miktar x2 = 228 l/h yatak
G) Ortalama pik akfl miktar:
Ani pik akfl miktar / 2 = 114 l/h yatak
H) IHK tketimi: IHK proje mhendisinden
salanr.
Notlar:
1. Yukardaki rnek; mutfa, amaflrhanesi
ve hidroterapik nitesi bulunan genel
yapdaki hastaneler iindir.
2. Tablo IHK iin gerekli ykleri iermemektedir. Bu ykler IHK mhendislerinden salanarak deerlere eklenmelidir.
3. Sprinkler ve sabit borulu yangn sistemlerinin su tketimi tabloda bulunmamaktadr. Yangn sndrme amal su akfl

genellikle 32 ile 95 l/s arasnda alnabilir.


rnek: 500 yatakl hastane:
1. Yllk tketim: 380 x 500 = 190000 m3/yl
2. Aylk tketim: 31,5 x 500 = 15750 m3/ay
3. Gnlk tketim:1,14 x 500 = 570 m3/gn
4. Saatlik pik yk: 114 x 500 = 57 m3/h
5. Minimum saatlik yk:11,4x500 = 5,7 m3/h
6. Ani pik akfl miktar: 57 x 2 = 114 m3/h
7. Ortalama pik akfl miktar: 114/2 = 57
m3/h
8. Gnlk toplam su tketimi: 570 m3/gn
9. Toplam ortalama akfl: 57 m3/h + IHK
tketimi
10.Toplam pik yk: 114 m3/h + IHK tketimi
11.Yangn suyu: 95 l/s x 2h = 684 m3

Doal akfll tank sisteminde her zaman ift


pompa kullanlmaldr. Pompa kapasitesi her
bir pompann tek baflna pik yk karfllayaca varsaym ile belirlenir. Pompann
basnc statik ykseklie kritik devrenin her
100m uzunluu iin 10mss bir basn kayb
hesap edilerek bulunur:

3. Pis su Akfl Tahmini:


Pissu akfl genellikle temiz su tketimine
baldr. Temiz suyun %5 kadar pissu
tesisatna verilmeden tketilir. Buna gre su
tketiminin yaklaflk %95 i pis su tesisatndaki akfl miktar olarak hesaba katlabilir.

Ekipmann yerlefliminin belirlenmesinde


elektrik ve IHK mhendisleri ile iflbirlii
yaplmaldr. Pompa ve stma merkezlerinin
bina dfl duvarna ve bina orta eksenine
olanak orannda yakn yerlefltirilmesine
dikkat edilmelidir. Bu ekipmanlar elektrik
kontrol ve trafo odalarna yakn olmamaldr.

4. Yamur Suyu Tahmini:


Yamur suyu tahmininde yapnn toplam
yamur alan at alan dikkate alnr. Bu
alann 24e blnmesiyle 3,8 l/dk alarak
saatte 10cm/ m2 yamur younluundaki
akfl miktar elde edilir.
5. Hacim Gereksinimleri:
Temiz su, pis su, yamur suyu gereksinimlerinin tahmin edilmesinden sonra; shhi tesisat ekipmannn yerleri ile bu tesisatn uygulanmas iin gerekli olan hacim gereksinimleri dier nemli konuyu oluflturur. Kurulacak
su datm sistemi, inflaatn yaplaca blgedeki koflullar ve yapnn ihtiyac gz nnde
tutularak kararlafltrlr. Blgedeki flebeke
basnc yeterli dzeyde ise; basn arttrc
bir sistemin dflnlmesine gerek yoktur.
Fakat basn yeterli deil ise o zaman doal
akfll tank, hidrofor sistemi veya bunlarn
birlefliminden oluflan bir tasarm dflnlmelidir. Doal akfll bir tank sisteminin fizibilitesi hakknda inflaat mhendisi ile birlikte
karar verilmelidir. ok basit, son derecede
ekonomik ve en az enerji gereksinimi ile
alfltndan bu sistemin uygulanmas iin
her trl olanak deerlendirilmelidir. Eer
doal akfll tank uygun deilse o zaman
pompal sistem gerekecektir. Doal akfll
tank seiminde, tank hacmini bulmak iin
yapnn saatlik pik su gereksinimini 30 ile
arpmak gerekir.
Vtank = (bina pik su gereksinimi m3/h x 30)
= m3 olarak tank hacmi.

Pompa basnc = statik basn + 0,1 x L boru


(m.) Bir hastane iin eer pompal sistem
seilirse, yedek emifl tank su kesilmelerine
karfl her zaman kullanlmas gereken bir
nlemdir. Tankn kapasitesi, hastane ynetimi
ile grfllerek ve acil servis iin gerekli su
miktar belirlenerek saptanmaldr.

Boru tesisatnda esnekliin kaybolmamas


iin bu hacimlerden boru tesisat geirilmemelidir. Mekanik ekipman merkezini bina
orta eksenine yakn yerlefltirmekle, boru
flebekesinin ksa ve kk apl olmas salanr. Pompa odalar st katlara yerlefltirilecekse inflaat mhendisinin ekipman arlklarn bilmesi gerekir. Bu bilgiler retici firmalardan salanabilir ve ekipman arlklarna, yerlefltirmede kullanlacak blok arlklar
ile pompa zerine binecek olan boru tesisatndaki su arl eklenir. Tankn arl
verilirken sadece sac arl deil; iindeki
suyun arl ile tank taflyc sistem arlklar da verilmelidir.
6. Elektrik Mhendisi iin gerekli
bilgiler:
Elektrik mhendisi tm shhi tesisat ekipman
glerini (KW) bilmek isteyecektir. Pik
ykler ile daha nceden hesaplanmfl bulunan
basnlarn bilinmesi durumunda pompa
gleri pompa retici firma kataloglarndan
bulunabilir. Pompa seimi yaplrken verimini
%60 olarak almak yerinde olur.
7. IHK Mhendisi iin gerekli olan
bilgiler:
IHK mhendisi s kayna olarak scak su
veya buhar kullanldnda kazan hesab
yapabilmek iin, binann scak su ykne
gerek duyar. Binadaki toplam aparey says
bilindiinde standart aparey birimi yntemi
kullanlabilir. Buna karfllk 20 yllk test ve
deneyimler sonucu; bu yolla elde edilen pik

ykn gerek ykten iki yada kez daha


byk olduu saptanmfltr.
Bu nedenle pik yk deerlerinin afladaki
faktrlerle arplmas nerilir:
Hastane ve oteller:
0,50
Konutsal yaplar:
0,33
fl merkezleri:
0,25
Aparey says bilinmedii zaman ASPE nin
veya standartlarn verdii deerler kullanlabilir. Is gereksinimi afladaki formlle
bulunur:
Kcal/h = l/h x (60 - kullanma suyu girifl
scakl)
Bir binada datlacak scak suyun en ok
58oC olmas nerilir. Ortalama bir apareyde
gerek duyulan maksimum su scakl 43oC
dr. Eskiden kabul edilen 60oC su scakl
gereksiz yere enerji kaybna neden olmaktadr. Dierlerinden farkl olarak, belirli bir
aparey 43oC dan daha scak suya gerek duyarsa bu durumda aparey yaknlarna elektrikli yardmc su stcs yerlefltirmek daha
ekonomik bir zm olacaktr.
8. Boru tesisatnn geecei hacimler:
Ana borularn ya da uzun pissu giderlerinin
deiflik katlardan geirilmesi dflnlyorsa,
mimara bu katlarn hangileri olduu hakknda
bilgi verilmelidir.
IHK mhendisi ile grfllerek bu katlarda
genifl bir kanal tesisat dflnp dflnmedii
belirlenmelidir. Bu iflbirlii sonucunda gerekli
tavan yksekliinin uygunluu belirlenmelidir. Tesisat ana borularnn geirilecei
katta daha byk bir kat ykseklii gerekiyorsa, bu borular bir st veya alt kattan da
geirilebilir. Gerekli kat yksekliklerinin
saptanmas, nemli olup bu ykseklikler
olabildiince erken belirlenmelidir. nflaat
mhendisi ile grfllerek kolon ve kirifller
gibi kat yksekliini etkileyen yap elemanlarnn nerelerde dflnld renilmelidir.
Bilgilerin eksiksiz ve doru olarak salanmas, disiplinler aras uyumlu alflma sonucunda salkl yap tasarmna ulafllabilir.
hsan nen;
1955 Ylnda T Makina Fakltesinden mezun oldu. Uzun Yllar,
TMO (Toprak Mahslleri Ofisi) ve ODT
Rektrl nflaat Dairesinde sorumlu
ve yetkili olarak hizmet verdikten sonra
proje ve mflavirlik hizmeti veren kendi
brosunu kurdu. Halen lkemizde bu
alanda hizmet vermektedir.

Yksek Binalar iin Shhi Tesisat Tasarm (*)


Donald Dickerson; P.E CIPE
ASPE
ZET
Bu yaz, yksek binalarda shhi tesisat
trlerinin genel izgileriyle gzden geirilmesi amacn taflmaktadr.

Cloud Scraping Plumbing System


Design
Introduction
There is no exact definition of a high-rise
building. Some consider a high-rise building
to be any structure too high to be supplied
with potable (drinking) water directly from
a water source, meaning usually in the range
of six storles high, or about 19 m (60 ft).
Others use a height of 20 m (66 ft), which
is based on the ability of a fire truck ladder
to reach a person on the top floor. We will
be discussing higher than that.
All the major cities throughout the world
have tall buildings since the land cities are
built is very costly. Because of this, we build
up rather than horizontally. Examples of tall
buildnigs in the United States are the Empire
State Building in New York City and the
Sears Tower in Chicago.
This presentation will discuss basic plumbing
and fire protection systems, which are a
very important part to a high-rise building.
These systems include potable (drinking)
water, sanitary drainage and vent systems,
and stormwater removal and fire suppression
systems.
Girifl
Yksekbinalar iin tam tam bir tanm henz
bulunmamaktadr. Bazlar yksek bina denildiinde, ime suyunun dorudan doruya
bir su kaynandan salanmakta olduu, bu
anlamda genellikle alt kat ykseklikteki
herhangi bir yapy dflnrken, dierleri de,
bir yangn aracnn merdiveni ile st kata
ulaflabilecei, 20m. lik ykseklii anlar. Biz
burada bunlardan daha yksek binalar
tartflacaz.
Dnya genelinde btn byk kentler, yaygn
kentler inflasnn ok pahal olmas nedeniyle,
yksek binalara sahip bulunmaktadr. Bu
nedenle, yatay deil dikey binalar infla ederiz.
ABD deki yksek binalara rnek olarak;
Newyorktaki Empire State Building ve
fiikagodaki Sears Tower verilebilir. Bu
yazda, yksek binalarda ok nemli bir
ifllevi yerine getiren shhi tesisat ile yangn
tesisat tartfllacaktr. Bu sistemler ime suyu,
pissu tesisat, yamur suyu tesisat ile yangn
sndrme sistemleridir.
Temeller
Bafllamadan nce, su sistemlerinin boyutlan-

drlmasnda ok nemli bir yer tutan tasarm


ltlerini belirlemek ve aklamak istiyorum
Dzenleme ve Standartlar
Shhi tesisat sistemleri kamu saln ve
gvenliini dorudan etkilediinden bir ok
deiflik kamu kuruluflu tesisatla ilgili dzenlemeler getirmifllerdir. Tesisat dzenlemeleri,
deiflik tesisatlarn ve bunlarda kullanlan
ekipmann; tasarm ve yerlefliminde uyulmas
gereken minimum standartlar ortaya koymaktadr. Bunlar ayrca tesisatlarda kullanm
gerekli ve kabul edilebilecek olan malzemeleri de belirlerler. Ynetmelikler herhangi
bir yasa ya da dzenlemenin kabul edilmesinden herhangi bir kar olmayan kurulufllar
tarafndan kaleme alnrlar. Dzenlemeler;
ok genifl bir alan kapsayan blgesel lekte;
eyalet leinde ve devlet leindeki yasalarla sadece bir tek kentte uygulanabilecek
nitelikteki ynetmeliklerden oluflmaktadrlar.
Silahl kuvvetler, tutukevleri, kamu binalar
ile ynetsel nitelikteki binalarn bu konuda
kendilerine zg ynetmelik ve ilkeleri
bulunur. Tesisat tasarm ile ilgili izimler
(projeler) tm uygulama ynetmelik ve
standartlarna uygun olmal ve yerel
grevliler tarafndan onaylanmaldr. Shhi
tesisat; kurulma aflamasnda yine bu grevliler tarafndan, onaylanan projelerin uygulanp uygulanmadn belirlemek zere
kontrol edilirler. Eer onaylanan proje
uygulanmyorsa, tesisat durdurulur.
Pis Su Apareyleri
Bir pis su apareyi, insandan kaynaklanan ya
da dier sulu atklar toplamak ve bu atklar
genellikle su ilavesiyle, dorudan doruya
bir pis su flebekesine boflaltmak amacyla
zel olarak tasarlanan, onayl bir elemandr.
Pis su tesisatyla ilgili yasa ve ynetmelikler, deiflik kullanm amalarna sahip
binalarda ngrlen insan says dikkate alnarak minimum sayda ve belirli trde apareyin kullanlmasn gerektirmektedir. Tablo
1 de, pis su apareyleri iin ngrlen tipik
ynetmelik gerekleri gsterilmifltir. zellikleri belirtilmeyen binalarda yaplacak tesisatlarda, yerel yetkilillerle yaplacak grflmelerin yansra deneyimler ve dfla vurumlar
kullanlmaldr.
Aparey Birimleri
Aparey birimi,(FU) belirli bir pis su apareyine, aracna ya da ekipman parasna
balanan birimsiz bir say olarak tanmlanabilir. FU deerleri iki fleyi; ncelikle, bir
apareyden drenaj sistemine boflaltlan olas
pis su akfl miktarn, daha sonra da; bir
aparey musluundan su akfl miktarn (su
talebi) anlatr. Bir musluk kullanan FU
deerleri karfllafltrmaya olanak salamak
asndan verilmifllerdir.

Pis suyun boflaltlmas iin eklenen su miktar


ile gerek su talebini karfllayacak olan FU
deerleri birbirinden farkldr. rnein;
rezervuarl bir WC pis su flebekesine 10
saniyede 19 litre su boflaltlrsa da, besleme
suyu rezervuar 1 dakikada doldurur. Burada
boflaltma suyu gereksinimi iin (DFU); ime
suyu gereksinimi iin (WFU) notasyonu
kullanlacaktr.
Tablo 2 de; ortalama boflaltma DFU; scak
ve souk WFU deerleri ile tipik apareylerde
girifl ve kfl boru aplar gsterilmektedir.
me Suyu Temini
ABD deki birok kentte, ime suyu kayna,
ya zel kesimin ya da bir kamu kurumunun
mlkiyetinde alfltrlan bir iflletmedir. me
suyu resmi yetkililer tarafndan belirlenmifl
saflk ve temizlik standartlarnn salanmas
iin ifllem grr ve periyodik olarak halkn
kullanmna uygunluk asndan test edilir.
Binalara verilen su tasfiye ve datm ile
ilgili masraflar karfllamak zere, kullanlan
su miktarna dayanlarak bedellendirilir. Kent
dflndaki kullanm yerlerinde, su kayna
kuyu ya da bir yzeysel su olabilir (gl havuz
nehir). Bu su; ham su olarak adlandrlr ve
ime suyu olarak kullanlabilmesi iin yeteri
kadar temiz olduunun onanmas gerekir.
Byle bir su mlkiyetine sahip olan kifli
tarafndan, kamu su flebekesinin standartlarnda tasfiye edilir.
Byk kentlerde, genellikle gereken miktarda
suyun temini asndan herhangi bir sorun
bulunmamaktadr. Buna ramen, yksek
binalarda iki ayr flebekeye balanlmas
nemle tavsiye edilir. ou zaman, ynetmelikler, kullanm suyu ile yangn flebekelerinin
ayr olmasn ngrr. Su temininde snrlamalar olduunda, bir deponun kullanlmas
da sz konusudur. Genel ve zel flebeke
sular, genellikle yksek bir binann btn
katlarna uygun basnta su temin edecek
basnca; girifl basncn ykseltici bir olanak
salanmakszn sahip olmamaktadr.
Temiz su ana hatlarnda dflnlmesi gereken
dier nemli bir husus da; tasfiye edilerek
binalara datm yaplan suyun, kirlenmelerden korunmasdr. Ana su hatlar, bina
ierisindeki branflmanl akfl balantlarnda
olduu gibi kolay biimde, ana hatta uygunsuz balantlar olduunda kirlenebilir.
Bunu nlemek iin, konuta su girifl hatlarnn
baz noktalarna, bina suyunun ana flebekeye
boflalmasn nlemek amacyla, ters akm
nleyici elemanlar (BFP) yerlefltirilir. WC
gibi, sva alt su temin eleman veya ekipmanlarna sahip ekipmanlarda vakum-alclar
yerlefltirilir. Yangn sndrme tesisatna ve
kazan gibi elemanlara ift check-valve
yerlefltirilir. En gvenli eleman dflk basn

(*) III. Uluslararas Yapda Tesisat Bilimi ve Teknolojisi Sempozyumu Kitabndan Alnmfltr. (1998)

Kullanm
Stadyum, arena
Kongre binalar
Terminaller
Kiliseler
Oditoryumlar
Tiyatrolar
Restoranlar

Spor Klpleri
fiehir Klpleri
Endstriyel flletmeler
Endstriyel (Soyunma
Dolapl)
Maaza, arfl
flhan alflanlar
Maaza, arfl
flhan mflterileri
Yatakhaneler
Pansiyonlar

WC
Kifli
1-100
101-200
201-404
Ek her 300 kifli iin
1-50
51-300
ek her 300 iin
1-50
51-100
101-201
ek her 300 iin
1-40
Ek 40 kifli
1-10
11-25
26-50
51-75
76-100
lave her 50 iin
1-15
16-40

WC
Aparey
1
2
4
1
1
2
1
2
3
4
1
1
1
1
2
3
4
5
1
1
2

41-75
1-15
16-40
41-75
ilave her 60 iin
1-20

3
1
2
3
1
2

lave her 20 iin

UR

LAV

DF

not1

not2

1/1000

SH

SS

Notlar

not4
not1

not2

1/100

not1

not2

1/75

not1

not2

1/100

not1

not2
not3

1/1000

NOTLAR:
WC- Tuvalet (WC); UR- Pisuvar; LAV-Lavabo; DR-me Musluu; SS-Yer Szgeci
1. Klozetlerin yars pisuvar olabilir
2. Lavabolarn yars WC olabilir
3. fliler iin olanlar mflteriler de kullanabilir, ilave aparey gerekmez
4. Kadn tuvaletleri iin baz ynetmelikler bunun 2 ya da 3 katn gerektirmektedir.
5. Gerek miktarlar iin yerel ynetmeliklere baflvurulur

not4

15/1

150 ye kadar

30/1

150den fazla

1/10

kat
Baflna 1

niteler
Baflna 1

1/kat

1 amaflr
evyesi
ilave her 10 kifli

Tablo 1. Shhi Tesisat n Hesab in Aparey Saylar


tarafnda uygulanan BFP lerdir. Bunun yan
sra, uygunsuz branflman balantlarn
nlemekteki en etkili nlem herhangi bir
mekanik ekipmana gerek gstermeyen, temiz
su girifli ile kirlenme kayna arasnda gerek
bir fiziksel engel oluflturan hava boflluklardr.
Bir boru datm sisteminin tasarmndaki
en nemli sorun, kabul edilebilir aralktaki
bir basn deerinin nasl salanaca sorunudur. Basn binada flebeke giriflinden
saylarak en uzaktaki apareyi doru biimde
alfltracak kadar yksek fakat, grltye,boru ypranmasna ve girifl hattna yakn
olan apareylarda aflr kaynaflmaya (rnein
su sramalar) neden olmayacak kadar dflk
olmaldr. Yksek binalar ime suyu sistemlerinin tasarm datmnda kendilerine zg
sorunlara sahip olduundan ok sayda temiz
su temin yntemi bulunmaktadr. Bu yaznn
daha sonraki blmlerinde en ok uygulanan
su datm trlerini gstereceiz.
Su Gereksiniminin Tahmin Edilmesi
Ayn anda ne kadar apareyin veya ekipman
parasnn kullanldn hesaplamann olanakszl nedeniyle, ani su talebi ile ilgili
tahminler yaklaflktr. ABDde olas maksimal
ykn hesaplanmasnda aparey birimlerine

(WFU) dayandrlmfl yntem en yaygn


kullanlandr. Bu (WFU) deerlerini (Kg
/dak, L/dk) gibi birimlere evirmek iin,
Hunters Curve erileri kullanlr. Bu
forml, ayn anda deiflik apareylerin kullanmda olma sklnn analizinden elde
edilmifltir. Gnmzde bu forml dzeltilerek, o zaman kullanmda olmadklar iin
dikkate alnmayan apareylerin de dahil edilmesi salanmfltr. Ar kullanm sreleri bilinen,stadyum, tiyatro gibi yerlerdeki apareylerin akfl miktarlar, ksa sreli ar kullanma
yant verebilmeleri iin artrlmay gerektirir.
Tablo 3 yukarda sz edilen Hunters
Curve den elde edilmifltir. Bu tablo iki ksma
ayrlarak birisinde; dier apareylerin yansra
pskrtmeli valf (flash valve) kullanan WC
ler; tekinde ise, dier apareylerin yansra
rezervuarl (tank type) WC ler gsterilmifltir.
Belirli bir branflman hatt ya da sistem dizayn
edilirken uygun apta kolon kullanlmaldr.
Scak ve souk su kullanan apareyleri ieren
mnferit branflman hatlarnn dizaynnda,
daha salkl bir sonu elde edebilmek iin,
listede verilen FU deerlerinin %75i kullanlmaldr. Tabloda verilen deerlerin arasna dflen deerlerin bulunmas iin enterpolasyon yaplr.

Su Datm Sistemleri
Su datm sistemlerinin ifllevi scak ve souk
suyu; binann her yerindeki kullanm apareylerine uygun bir basn ve scaklkla iletmektir. Bu sistemler afladaki temel amalar
gereklefltirmelidir:
1. Suyu, uygun bir hacimsel debi; minimum
basn kayb ve maksimum akfl koflullar
ile en uzaktaki apareye ulafltrmak,
2. Maksimum ve minimum basn koflullarnda, en uzaktaki ve en yakndaki apareyde gereksinimleri karfllamaya yeterli
bir aralkta, bir su basnc salamak,
3. Maksimal akfl koflullarnda aflr basnlardan korunmak,
Btn datm sistemleri alttan ya da stten
beslemeli olarak ikiye ayrlabilir. fiekil 1 de
gsterilen, tipik bir stten datm sisteminde,
su basn blgesindeki en dflk noktaya
doru yukardan datlr. fiekil 2de ise
alttan datm sistemi gsterilmifltir. Eer
flebeke suyunun basnc en yksek noktaya
kadar suyu karmaya yeterli deilse, basn
artrc bir pompann kullanlmas gerekli
olur.

Apare
Otomatik elbise ykayc
Banyo grubu (WC,Lav,SH/BT) Flush Valve
Banyo grubu (WC,Lav,SH/BT) Depolu
Banyo musluu (dufllu veya duflsuz)
Bide
Klinik eviyesi
Ev tipi bulaflk makinas
Difli lavabosu, tkrme apareyi ve birimi
Su ime apareyi
Yer szgeci
Mutfak evyesi, tcl
Mutfak evyesi, 11/2 tek sifonlu
Mutfak evyesi, 11/2 ok sifonlu
zel lavabo
Lavabo (genel-herkese ak)
amaflrhane yala (1-2 blmeli)
Kifli baflna dufl veya dfl blmesi
Servis evyesi, standart sifonlu
Servis evyesi P sifonlu
Evye, bulaflk iin
Evye, bar tipi
Evye, pskrtme azl
Evye, cerrahi
Evye, musluklu, ykama musluu baflna
Pisuvar, stnlu, su akntl
Pisuvar, basma muslukul
WC, zel, basma valfli
WC zel, depolu
WV, el, basnl depolu
WC, genel, basmal valfli
WC, genel depolu
WC, genel, basnl depolu
Aparey listelenmemifl
Aparey listelenmemifl
Aparey listelenmemifl
Aparey listelenmemifl
Aparey listelenmemifl
Hortum musluu, genel
Hortum musluu, zel
Su girifl hatt, listelenmemifl
Su girifl hatt listelenmemifl
Su girifl hatt, listelenmemifl
Su girifl hatt, listelenmemifl

Drenaj
DFU
3
8
6
2
1
6
2
1
1/2
5
4
2
3
1
2
2
2
3
2
2
11/2
6
3
2
6
4
6
4
4
6
4
4
1
2
3
5
6
5
3

Sifon

Gider

11/2

11/2
11/4
3
11/2
1/2
11/4
2
2
11/2
11/2
11/4
11/4
11/2
2
11/2
11/2
11/2
11/2
3
2
11/2
3
2
3
3
3
3
3
3
11/4
11/2
2
3
4
3/4
1/2

11/2
11/4
11/2
11/2
11/2
11/4
11/2
11/2
11/2
11/2
11/4
11/4
11/2
11/2
3
2
2
11/2
11/2
11/2
11/2
11/2
11/2
11/2
11/2
11/2
11/2
11/2
11/2
11/4
11/2
11/2
11/2
2

Su
WFU
2
8
6
2
1
2
1
1
1/2
2
2
2
2
1
1
2
2
3/4
1
2
1
5
2
2
10
5
5
5
4
10
5
4

DEB
Scak
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
3/4
1/2
1/2
1/2
1
1/2
1/2
1
3/4
3/4
1/2
1/2
1
1/2
1/2

Akfl
Souk
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
1/2
4
1/2
1/2
1/2
15-30
1/2
1/2

5
3
1
2
3
10

5
5
2
3
3
3
11/2
11/2
3
3
3
2
2
5
3
5
2
2
21/2
21/2
15-40
10-20
15-40
3-5
3-5
15-40
3-5
3-5

Tablo 2. Tipik Aparey Verileri


Suya gereken basnc vermekte kullanlan
deiflik sistemler bulunmaktadr: fiekil 3 de
gsterilen trden, bir ka katta depo; bir ka
basn artrc pompa; depo ile birlikte alflan
ve sadece basn blgesindeki en yksek kat
iin kullanlan pompa; suyun uzun sre az
kullanld ya da hi kullanlmad yerlerde
kullanlan pompa-hidropnmatik tank.
Not. 1 Galon = 3,7854 Litredir (.N)
ok Yksek Su Basnc
Eer su basnc sistemin her hangi bir
blmnde aflr yksek bir dzeyde ise,
sistemi her hangi bir apareye balamadan
nce, bir basn dflrme valfi (PRV)
kullanarak, uygun ve kabul edilebilir bir
dzeye dflrlmelidir.

sistemin her zaman zarar grecei belirli bir


duyarl basn deeri bulunmamaktadr.
Genellikle kabul edilen deerler 480-550
kPa arasndadr. ou zaman izin verilebilir
maksimum basn deeri uygulama
ynetmeliklerde koflul olarak belirtilir.
Basn dflrme valfi (PRV); hem statik hem
akfl halindeki dinamik su basncn, otomatik
olarak tasarm parametreleri arasnda tutmak
zere dflrmekte kullanlan bir elemandr.
Byle bir ifllev, kfl basncndaki artfl ve
azalmalara bal olarak, bir orifisi aan veya
kapayan diyafram tr bir elemanla gereklefltirilebilir. Diyaframn ama ve kapama
derecesi, valfin dflndaki basn artfl ve
dflfllerini duyan mekanizmann yeteneklerine bal olacaktr.

Altnda kalndnda sistemin hi bir zaman


zarar grmeyecei; zerine kldnda

Basn Dzenleme Valfinin Seilmesi


reticiler ok sayda ve deiflik PRVler sun-

maktadrlar. Bu deiflik valfler, fiyat, kapasite,


duyarllk ve ifllev hz gibi etkenler arasnda
bir birleflimi gerektirir. Bu bilgiler, reticiler
tarafndan hazrlanan kataloglarda; seime
yardmc olmas amacyla verilir. ok dflk
akfl miktarlar beklenilen yerlerde;biri
minimal akfl miktarna dieri en yksek akfl
miktarna gre seilmifl iki adet PRVi paralel
olarak kullanmak en genel uygulamalardan
birisidir. Basn dflmleri, dflk debili
valften geerken ok fazla olduunda fazla
basn kayb ortaya kacaktr. Bu noktada
su,daha az dirence sahip olan yksek debili
valfin arasndan geer.
Pis su Boflaltma ve Havalandrma
Sistemleri
Pis su boflaltma tesisat, bir apareyden gelen
pissularn belirli bir atk noktasna taflnmasn

Depo
at

Su datm sistemi

Statik dfl

fiehir flebekesinden

Pompalar

fiekil 1. stten datml besleme sistemi

at

Statik dfl (ykseklik)

Su datm sistemi

fiehir flebekesinden Kontroller

pompalar

fiekil 2. Alttan datm sistemi

Tablo 3. Olas maksimum akfl (gpm-galon/dakika)1 galon 3,7854 litre


salar. Bina ii pis su tesisat; proses sular,
kimyasal atklar ve yamur suyunun dflnda
kalan tm sv atklar toplamak zere tasarlanmaldr. Bu tr sv atklar, kentsel pis su
flebekesine verilmeden nce tasfiye
edilmelidirler.
Pis su tesisat havalandrma sistemi, dorudan
pis su tesisat borularna balanan, bir boru
flebekesinden oluflur. Her hangi bir drenaj
sisteminde, havalandrma tesisatnn bulunmasnda iki temel nedenin sz edilebilir:
1-Aparey sifon contalarnn bozulmasn
nler.
2-Pis su flebekesinde, suyun rahata akmasn
salar.
Hava bacalar genellikle atdan, binann
zerine kartlrlar. Havaclk tesisatyla
daha az nemli dier problemler de ortadan
kaldrlmfl olur. Drenaj sistemindeki basn
ok fazla ise afladaki gibi problemler ortaya
kabilmektedir:

(1) WC boyunlarnda suyun belli belirsiz


hareketi
(2) Sifondan baz pis kokulu gazlarn gemesi
(3) Suyun dalgalanmas nedeniyle pis su
tesisatnn ses yapmas.
Pis su boflaltma tesisatnda tkanmadan
kaynaklanmayan problemlerin ounda
neden hava basncndaki dalgalanmalardr.
Uygun bir havalandrma tesisat, bu sorunlar
ya tamamen ortadan kaldrabilir, ya da basn
deiflimlerini +25 kPa gibi rahatszlk
yaratmayacak bir dzeye indirebilir. Havalk
borularnn aplar ve uzunluklarnn hesaplanmasnda, bu temel lt, ABDde btn
ynetmeliklerde yer almaktadr. Bu iki sistemin birbiriyle ok yakn bir iliflkisi bulunduundan, bazen drenaj sistemi denildiinde
pis su, drenaj ve havalk sistemi (DWV) birlikte anlafllr.
Pis suyun Atlmas
Yksek binalara sahip kentlerde genellikle

konutlarn pis sularnn boflaltld genel bir


kanalizasyon flebekesi vardr. Atk sularn
tasfiyesinde son yllarda yaflanlan deiflmeler, pis sularla yamur sularnn ayr ayr
boflaltld, fakat daha sonra birlefltirildii
kanal flebekelerinin tasarm ile sonulanmfltr. Bu durum, ok frtnal havalarda
atk su tasfiyesi sistem kapasitelerinin
afllmas gibi nemli bir sorun yaratmaktadr.
Baz kentlerde yamur sular ile atk sularn
tamamen ayrlmas ve yalnzca pis sularn
tasfiye ifllemine tabi tutulmas yolu benimsenmekte ise de bu olduka pahal bir zm
oluflturmaktadr. fiikagodaki derin tnel
projesi gibi, baz kentlerde yer altnda ok
byk depolama olanaklar tasarlanmakta,
bylece depolama yolu ile tasfiye tesisine
akfl dzenlemek amalanmaktadr.
Pis Sularn Boflaltma Tesisat ve Atk
Su Sisteminin Boyutlandrlmas
Tesisat ynetmelikleri genellikle DWV
sistemlerinin boyutlarn kontrol etmektedir.

Binalardaki pissu boflaltma sistemlerinin


boyutlandrlmas DFU ile ifade edilen yatay
ve dfley drenaj borularnn taflma kapasitesine dayandrlmfltr. Burada boyutlandrma diyagramlar DFUya gre hazrlandndan herhangi bir birim evirmesine
gerek kalmaz.
Atk su bir dfley pissu kolonuna girdiinde,
afla doru dflmeye bafllarken ksa bir
mesafe gittikten sonra borunun ierisinde
silindirik bir tabaka haline gelir. 7 metrelik
bir uzunluk ierisinde son hzna eriflerek ve
bundan sonra bina ykseklii 1000 metre de
olsa, atk su 7 m lik bir binadakinden daha
hzl akmaz. Her katta kolona giren balantdan gelen su; silindirik su tabakasnn
bozulmasna ve borunun bu noktada tamamen
dolmasna neden olur. Bu durum amursu
bilefliin nnde havann skfltrlmasna,
arkasndaki ksmda ise bir vakum oluflumuna
yol aar.

fiekil 3. Yksek bir binada tipik su datm sistemi

fiekil 4. Dirsekteki hidrolik srama

Yatay pissu borular DFUlar kullanlarak


boyutlandrlr ve boruya verilecek eimi
bunun branflman ya da ana hat borusu
olmasna gre verilir. Binalardaki boflaltma
hatt genellikle bina kanalizasyonu ya da
konut kanalizasyonu olarak adlandrlr. Her
tasarm noktasnda btn kaynaklardan gelen
DFUlar toplanr. Boruya verilecek eimin
tasarmc tarafndan sistem tasarlanrken ve
ou zaman ele alnan sistemdeki borunun
branflman ya da ana hat borusu olmasna
bal olarak verilir ve bu deer genellikle
yerel ynetmelikler tarafndan kontrol edilir.
Bir atk su ana hatt, hat boyunca ortaya kan
DFUya gre boyutlandrlr ve btn uzunluu boyunca, bir dirsek ortaya kmad
srece ap kltlmez. Boru apn
hesaplamakta kullanlan formller (taflma
kapasitesi) maksimum kapasitenin %35ini
temel alrlar. Binalarda yatay branflmanlar
ana hatlarn ve drenaj hatlarnn belirlenmesi
iin tipik bir tablo 4 de verilmektedir. Kolon
dirsekleri tasarm mhendisine zel bir
problem getirmektedir. Yatay boru dfley bir
kolonla ayn miktarda suyu taflyamayacandan yatay boru normal bir seviye
oluflturmadan nce %100 su ile dolar. fiekil
4 de gsterilen bu olay, hidrolik srama
adn alr. Branflman borularnn kolona
balantlar, hidrolik srama nedeni ile
yatay konumda yaplmamaldr. fiekil 5te
ise tipik balant flekilleri gsterilmifltir.

Boru ap

Herhangi bir
yatay aparey
branflman

3 kat ya da
daha az
ykseklikli
tek kolon

Cm

1 _(x) 2,75
3
4
2(x)
5,0
6
10
2 _(x) 6,25
2
20
3
7,5
20(a)
48(a)
4
10,0
160
40
5
12,5
360
540
6
15,0
960
8
20,0
10
25,0
12
30,0
Aklamalar:
(x) WC ye izin verilmez
(a) iki WC den fazlasna izin verilmez
(b) alt WC den fazlasna izin verilmez
(np) izin verilmez

Ykseklii 3 kattan
fazla kolonlar
Kolon
Toplam
8
24
42
72(b)
500
1100
1900

1 kattaki
toplam
2
6
9
20(a)
90
200
350

Bina drenaj veya kolonlara balanan drenaj branflmanlar


eim
1/16 (in/ft) (0.5
cm/m)
np
np
np
np
np
np
np

1/8
(1.0 cm/m)
np
np
np
np
180
390
700

_
_
(2.1 cm/m) (4.2
np
21
24
42(a)
216
480
840

cm/m)
np
26
31
0(a)
250
575
1000

Tablo 4. Pis su tesisat drenaj boru sisteminde izin verilen maksimum aparey birim ykleri
Kent veya bina flebekesinin altnda bulunan yerlerde drenaj gereksinimi olduunda bir ejektr veya kaln sv pompas (amur pompas)
kullanlmaldr. nce sv pompas ierisinde ok az kat madde bulunan suyu pompalarken, ejektr genellikle insan atklarn ve daha byk
kat paralar pompalar. fiekil 6da, tipik bir yeralt lam pompas topluluu gsterilmektedir. Ejektr pompa da ayn ayrntlara sahip olup,
aralarndaki fark, gvde kapanda gaz szdrmazln salayan bir salmastra bulunmas ve bunun atmosfere ak bir havalk iermesidir.
Su Basnc Blgeleri
Konaklama birimleri ieren yksek binalarda, amaflr ve bulaflk makinelerinden kan sabunlar,basnl blgeler oluflturur. Bu blgelerde,
atk su branflmanlar, pis su kolonlarna balanmamaldr. fiekil7 de bu basn blgelerinin yerleri gsterilmektedir.
Tek Borulu DWV Sistemi
Dengelenmifl basnl, tek kolonlu DWV sistemlerine dnyann bir ok lkesinde genifl bir kullanm alan bulmufltur. Genelde ABDde ok
fazla uygulanmayan bu sistem gncellik kazanmakta, grd kabul giderek artmaktadr. Bazlarna gre, byle bir sistem, ayr bir havalk
kolonunu gerektirmediinden ekonomik olduunu kantlamfltr. Bu sistem fiekil 8de gsterilmektedir.
Sihhi Tesisat Havalk Sistemi
Havalk sistemi,shhi tesisat boru sisteminden ayr, bamsz ve genellikle ona paralel ekilen bir boru tesisatdr. Daha nce de belirtildii
gibi,havalk tesisatnn amac, shhi tesisat boru tesisatndaki hava basnc deiflmelerini + - 25 kPa ile snrl tutmaktr. Yksek binalar,
bu yaplar nedeniyle zel problemler arzederler. Bu yaplarda, kolonun sk sk tamamen dolu alflmasna neden olacak bir ok balant
noktas bulunur. Bu aflr basncn ve vakumun oluflmasn nlemek zere; 10 kattan yksek binalarda, her 10 katta bir, shhi tesisat borularn,
havalandrma kolonuna iliflkilendiren bir balant hatt ekilir. Bu durum flekil 9 da gsterilmektedir.
Atk su kolonlarnn dirsek noktalarnda da, basnc dflrmek iin, flekil 10 da gsterildii gibi zel bir havalk balantsna gerek
bulunmaktadr. Havalklar, dizayn noktasndaki DFU deerlerine ve bu noktann havalk kolonuna olan uzaklna gre boyutlandrlr.
Havalk kolonlarnn boyutlandrlmasnda toplam DFU ve kolon uzunluu kullanlarak hesaplanr. Hava scaklnn, donma noktasnn
altna dflt iklimlerde, atlarda minimum100 mm lik bir kolon ap donma nedeni ile tkanmay nler.
Yamur Suyunun Boflaltlmas (drenaji)
Yamur suyu tesisatnn ifllevi, dahili
atlardan, balkon gibi yerlerden yamur suyunu, yafl hznda uzaklafltrmaktr. Yamur suyu, eimli atnn alak noktalarna yerlefltirilmifl
olan boflaltma azlaryla atlr. Dfleme dzeyindeki boflaltma azlar da bu sisteme balanr. Yamur sular, birleflik atk su flebekesine
(yamur ve shhi tesisat sular iin tek boru) ya da ierisinde pislik barndrmyorsa, gl, nehir gibi evresel

fiekil 8. Sovent DWV sistemi

oluflumlara boflaltlr. Eer yamur suyunda kirlenme sz konusu ise, yerel ynetmeliklerin gerektirdii biimde ve evreye boflaltlmadan
nce ifllem grmelidir. Kentsel pis su flebekesinin bulunmad yerlerde, yamur suyu, says ve bykl yerel yetkililer tarafndan belirlenen kuru kuyulara boflaltlr.
ok ar yamur ya da boflaltma azlarnn tkanmas durumunda, yamur tesisatnn, suyu yeteri kadar hzl boflaltma yeteneini kaybetmesi
olasdr. atdaki tesisatn ifllev grmemesi sonucunda yamur suyunun atda toplanmas durumunda, ynetmelikleri dzenleyen yetkililer,
atnn yamur suyu ile dolmamas iin baz ek olanaklarn salanmasn istemektedirler. Bu durumda kullanlabilecek iki olas yntem
bulunmaktadr. Birincisi; atdaki korkuluk duvarlarnda delikler brakarak, yamur suyunun dorudan doruya bu deliklerden binann
yanlarna aktlmasdr.
Dieri, atdaki ana yamur tesisatnn yaklaflk 5cm zerinde dflenmifl yardmc bir yamur suyu tesisatndan yararlanmaktr. Yardmc
yamur tesisatnn birinciden tmyle bamsz olmas; ya da atdaki yardmc tesisatn ana yamur suyu flebekesi kanalyla kent flebekesine
boflaltlmas seeneklerinden hangisinin daha uygun olduu konusunda ynetmelikleri hazrlayanlar ikiye ayrlmfl durumdadrlar. Bu,
projeye gemeden nce belirlenmesi gereken bir konudur.
Yamur suyu tesisat, bir boflaltma suyu azna balanan at alanna, borunun eimine, beklenen yamur miktarna gre boyutlandrlr.
Toplam alan (m2) bina mimari planlarndan elde edilen alana, bitiflik komflu bina duvarlarnn at zerinde kalan ksmnn yars eklenerek
bulunur.

at
25.kat

1 Branflman uzakl.

24. kat

23. kat

22. kat

21. kat

20. kat

19. kat

18. kat

8
9

17. kat

Havalk balantsnn ap kolonlardan kkapl olann apndadr.

10

16. kat

Yatay branflmanlar aras uzunluk en


az 3 metre olmaldr.

15. kat

14. kat

13. kat

12. kat

11. kat

9. kat

8. kat

7. kat

6. kat

Her 10 branflman aralnda


bir balant havalk hatt

10

5. kat
1
4. kat
3. kat

2
3 m(tipik)

2. kat
1. kat

4.2 m(tipik)

Zemin Kat

En alt kattaki branflman


balants, kolona
dirsein en 60 cm
altndan balanr.

fiekil 9. On branflman aralndan fazla balantya sahip kolonlarda havalk balantlar

Verilecek eim, tasarm mhendisi tarafndan ve ynetmelikler incelenerek uygulanr. Yamur miktar, ya ynetmelik yetkilileri ya da
ynetsel kurumlar tarafndan belirlenerek uygulama ynetmeliklerinde belirtilir. Yamur suyu iin, debiye gre (gpm,L/s) dfley ve yatay
borular iin tipik ap deerleri tablo 5 de, alana gre tablo 6 da verilmektedir. Komflu binalarn yan duvarlarnn hesaplanmas flekil 11de
gsterilmektedir.
(a) Tek duvar; (b) Farkl ykseklikte iki karfl duvar; (c) Eflit ykseklikte iki komflu duvar; (d) Farkl ykseklikte iki komflu duvar; (e) Eflit
ykseklikte komflu duvar; (f) Farkl ykseklikte komflu duvar; (g) Yamur azn evreleyen drt duvar. (a,b,c,d,e) boyutlar yamur
aknt szgeci ile iliflkide olan duvarlara aittir.
Yangn Sndrme Sistemleri
ABDde her yksek binada yangn sndrme tesisat gerekli olup; genellikle fskiyeli sistem ile sabit slak-borulu sistemin bir birleflimi
kullanlr. Fskiyeli sistem, yangn sndrme ekibi gelinceye kadar, yangn kontrol altnda tutup genifllemesini nlemek ifllevindedir.

st katlar iin havalk kolonu, pis su kolononun altna


balandnda ara havalk balants olarak da ifllev grr
Dirsein zerindeki pis su kolonu
Ara havalk balants (Pis su kolonunun
devam olabilir)
Ara havalk balants (dier alternatif)
Dirsein altndaki pissu kolonu

st katlar iin ara-havalk balants olarak kullanlan kolonu


Yalnzca st katlarn ykne gre boyutlandrlr
sk katlar pis su kolonu
Bu havalk kolonu, kendisine balanan toplam
yke gre hesaplanmaldr (st+alt kat)

Bu iki ara-havalk kolondan birisi


kullanlabilir
Alt katlar pissu kolonu

Havalk kolonu
st katlar pis su kolonu
Havalk-ara balants

Havalk kolonu

Otomatik szc alflmas iin herhangi


bir manuel iflleme gerek gstermeyen
anlamna gelmektedir. Fskiyenin kafas
ortaya kan s nedeniyle ergidiinde su
buradan boflalmaya bafllar. fiekil 12 de tipik
bir fskiye sistemi gsteril-mektedir.
Sabit sistem (standpipe) de; profesyonel
yangn sndrme ekibinin aralarndan
hortum ekmesine gerek brakmamak zere;
katlarda hortum balant kfllar bulunur.
Her kflta,hortumlarn baland bir valf
aldnda hortuma su giriflini salar. zel
yangn sndrme sistemlerinin tasarm ve
hesaplanmas iin, NFPA (Ulusal yangndan
korunma teflkilat) tarafndan hazrlanmfl
ynetmelikler bulunmaktadr. Buna ek olarak,
Ulusal Risk Sigorta, Endstriyel Risk Sigorta,
Factory Mutual gibi sigorta flirketlerinin, baz
konularda NFPA standartlarna oranla ok
daha kesin belirlemeler ieren kendi zel
dzenleme ve ynetmelikleri vardr. ou
zaman, mhendisin bu deiflik standart
gereksinimlerini salamak zere bu en kesin
ynetmeliklere uymas gerekmektedir.
Su Temini
ounlukla bu sisteme gerekli olan su, binaya
ime suyu getiren kent flebekesinden alnr.
Yangn sndrme sistemindeki suyun
kirlenmesi son derece olas bulunduundan,
bu sistemi, ime suyu tesisatndan yaltmak
iin giriflte bir geri dnflsz klape (ek-valf)
kullanlr. Bu durum zellikle,yangn sndrme grevlilerinin kullanabilecei, bina
yaknlarnda nehir, gl gibi bir su kayna
bulunduunda ortaya kmaktadr. Genellikle
st katlarda, yangn sistemi iin gerekli su
basnc bulunmadndan burada bir su
pompas veya fskiye sistemine bal, yksee
monte edilmifl bir yangn suyu deposunun
bulunmas gerekir.

Ara havalk balants

Byk kentlerin ounda yangnla mcadele


etmek zere tam gn alflan yangn rgtleri bulunur. Yksek binalarda, yangnla
gerektii biimde savaflmak iin gerekli
ekipmann salanmfl olmas da bir dier
gerekliliktir. Bu gibi rgtlerin elinde; yksek
binann en yksek katlarnn nemli bir

Havalk kolonu
Alt katlar pis su kolonu

fiekil 10. Kolon dirseklerinde havalandrma balantlar

Boru ap

at boflaltma ve dfley borular

n
3
4
5
6
8
10
12
15

L/sn
92
192
360
563
1208

1.0 cm/m
L/sn
2,1
4,9
8,8
14
30
54
87
156

Yatay borunun eimi cm/m


2.1 cm/m
L/sn
3
6,9
12
20
43
77
123
220

4,2 cm/m
L/sn
4,3
9,9
18
28
60
109
175
312

Tablo 5. Dfley ve deiflik eimlerdeki yatay yamur taflma borular ile yamur suyu anahat borularnn kapasiteleri

Deiflik yamur miktarlarnda dfley yamur kolonlar ap cm (in)


Yamur miktar
cm/saat
2,54
5,08
7,62
10,16
12,70
15

5 (2)
267,6
133,8
89,2
66,9
53,4
44,6

8 (3)
817,5
408,8
272,5
204,4
163,5
136,6

10 (4)
13 (5)
Maksimum etkili alan (m2)
709,4
3214,4
854,7
1607,2
569,5
1071,1
427,3
803,6
341,8
642,9
285,2
535,6

15 (6)

20 (8)

5016,6
2508,4
1671,7
1254,2
1002,3
836,1

10776
5388,2
3591,5
694,1
2155,3
1794,4

Tablo 6. at aknt azlarnn ve dfley yamur kolonlarnn boflaltabilecei maksimum etkili alan (m2)

Deiflik yamur miktarlarnda yatay yamur borular ap cm (in)


Yamur miktar
cm/saat

8
10
13
15
20
25
30
38

5 (2)
5
152,7
349,3
320,6
9994
2136,7
3846,1
6187,1
10126,1

8 (3)
8
101,8
232,8
413,7
662,7
1424,2
2564
4154,8
6763,1

10 (4)
13 (5)
Maksimum etkili alan (m2)
10
13
76,4
61
147,7
139,7
210,3
248,2
407
397,6
1068,4
884,7
1323
1540,3
3093
2475,8
5527,6
4411

Tablo 7. (1 cm/m) eimle dflenmifl, yatay yamur suyu borularnn boflaltlabilecei maksimum alan m2

ksmna yeterli basn ve debide su temin


etmek zere pompalar taflyan yangn aralar
bulunur. Arataki yangn pompas basaca
suyu kent flebekesinden alacaktr. Binann
dflnda bu amala braklan bir az dorudan
yangn sistemine balanr.
Sistem Tasarm
Fskiye sistemi, su kaynandan en uzakta
olan bina blgesinde bir yangn kacana
gre tasarlanr. En byk su akfln salamak
zere, bu yangnn ynetmeliklerle belirtilen
bir alanda kaca varsaylr. fl hanlar iin
tipik deer, en uzaktaki 140 m2 lik bir alan
baflna 0,56 l/dk dr. Boru aplar binada
bulunan su basnc, btn kfl azlarndan
akmas gereken su, sistemdeki uyarlanflna
gre boru uzunluklar, slak-boru sistemindeki her bir hortumdan akmas gereken su
miktar dikkate alnarak, hidrolik hesaplamalar yoluyla bulunur. Byle bir hesaplama
biimi; en uzaktaki alann sndrlmesini
salayan bir yangn tesisatnn, daha yakn
blgelerdeki gereksinimi daha kolay salayaca varsaymna dayanmaktadr.
Islak borulu sistemler (erisinde her an su
bulunan sistemler ) de, binann her yannda
bulunan hortumlar ierir. Bu hortum azlar
arasndaki uzaklk, binann her yanna

ulaflmay salamak zere; 31 metre ve


hortumdan kan suyun fflkrma uzakl
7,75 m olarak alnr. Dfley yangn borular,
yangn olaslnn en fazla olduu yerlerden,
rnein merdivenlerden geirilir. Her katta,
fskiye tesisatna suyu iletmekte, slak boru
kolonlarnn kullanlmas ok uygulanan bir
yntemdir. Her fskiye blgesine su akfln
haber veren bir alarm sistemi yerlefltirilir.
Bu aralar normalde binann yangn alarm
sistemine balanrlar.
Ksaltmalar
WC

Water closet

UR

Urinal

Pisuvar

LAV

Lavatory

Musluk, Lavabo

DF

Drain Fixture

Pissu apareyi

SH

Shower

Dufl

SS

Service Sink

Servis eviyesi

DFU

Drain fixture unit

Aparey musluk birimi

PRV

Pressure Regulating valve Basn dzenleme valfi

DWV Drainage,wast,Vent

Drenaj, pissu,havalk

GPM

Galon per minute

Galon / dakika

LPM

Liter per minute

Litre / dakika

LPS

Liter per second

Litre / saniye

BT

Bath tub

Banyo bataryas

FV

Flush Valve

Flush valf

15 (6)
15
50,9
116,4
206,9
331,3
706
1282
2062,4
3683,5

Mekanik Tesisatta Kimyasal ve Biyolojik Terre


Karfl Alnabilecek nlemler
Rknettin Kkal; Mak. Yk. Mh.
TTMD yesi
ZET
Terrist saldrlara karfl mekanik tesisatn
gvenlii gncel bir konu olarak karflmza kmaktadr. Bu konuda uygulamada ve tasarmda nerilen nlemler bu yazda bir araya getirilmifltir.

Prevents for Chemical and


Biological Terrorism in
Mechanical nstallation
ABSTRACT
HVAC system safety and security from
terrorist attacs is an developing issue in
these days. Recommended practice and
design principles are discussed in this
article.
1. Girifl
Gnmzde terr hayatn her noktasn
etkileyecek boyutlara ulaflmfl durumdadr.
Terrist eylemlerin uygulanabilecei en
uygun ortamlarndan biri de mekanik tesisat
olarak grlmektedir. Dolaysyla tesisat
tasarm, yapm ve iflletmesinde bundan sonra
dikkate alnacak nemli bir parametre de
terr olacaktr. Uzun yllardan beri Trkiyede
var olan terrist eylemlerin hedefleri ve
uygulanma biimleri farkl olmufltur. Ancak
11 Eyll saldrlarndan sonra deiflen ve
yeni biimler alan aktiviteler, mekanik tesisat
gndeme getirmifltir. Son aylar ierisinde,
zellikle Amerikada bu konuda toplantlar
yaplmakta ve yeni yaynlar ortaya kmaktadr. rnein, 26 Ocak 2002 Baltimoreda
ACCA National Emergency Summit On
Heating, Ventilation, Air Conditioning and
Refrigeration System Safety and Security
From Terrorist Attacs zirvesi dzenlenmifltir.
Ocak ayndaki ASHRAE Atlanta kfl
toplantsnda Presidential Study Group On
Health And Safety Under Extraordinary
Incidents ynetim kuruluna sonu raporunu
sunmufltur.

Bu grup tarafndan tartfllan konular:


a- Mevcut bina yneticilerinin alabilecei
nlemler ve bina emniyet performansnn
artrlmas,
b- ASHRAEnin yelerine mevcut binalarda
gvenlik ve saln artrlmas iin
yaplabilecek yenilemeler konusundaki
tavsiyeleri,
c- ASHRAEnin yelerine yeni bina
tasarmnda gvenliin artrlmas iin
tavsiyeleri,
d- Bina gvenliine ynelik olarak alflma
gruplar, eitim programlar, standartlar,
ynetmelikler veya arafltrma ihtiyac
konusunda tavsiyeler fleklinde sralanabilir.Bu yazda n bilgi verilerek, flu anda
alnabilecek ve uygulanabilecek nlemler
tartfllacaktr.
2. Biyolojik ve Kimyasal Saldr
Silahlar
Mekanik tesisat yoluyla kullanlabilecek saldr silahlar biyolojik ve kimyasal silahlardr.
Biyolojik silahlar lmcl hastalk yayan
mikroplar ve kimyasal silahlar da yine lmcl zehirlerdir. Bu maddeler gaz veya toz
halinde sisteme verilerek saldr gereklefltirilir.
2.1. Biyolojik Silahlar Biyolojik Savafln
Tarihesi
Biyolojik savafln bilinen en eski rnekleri
dflmanlarn ime suyu elde etmek iin kullandklar kuyu ve rezervuarlarn insan ve
hayvan lleri ile kirletilmesidir. 14. yzylda Ukraynada Kaffay kuflatan Tatarlar,
vebadan lmfl insan cesetlerini mancnkla
flehrin surlarndan ieri atarak salgn oluflturmaya alflmfllar. 18. yzylda Kuzey Amerikada beyazlar iek virs ile kontamine
olmufl battaniyeleri kzlderililere vererek
iek salgnna neden olmufltu.
2 Dnya Savafl srasnda (1939-1942) Japon
kuvvetleri Mauryada flarbon, veba, iek,
kolera, kzl, menenjit, tberkloz, difteri,
tularemi, ruam, salmonellozis, tetatnus,
hemorajik atefl gibi eflitli infeksiyon hastalklarn esirler zerinde deneyip, ok sayda

lme neden olmufllard. Ayn yllarda


ngilizler Gruinard adasnda flarbonla ok
sayda deneme yapmfllar ve ada topraklarnn
36 yl boyunca flarbon sporlar ile kontamine
(bulaflc) kalmasna neden olmufllardr.
Adann dekontamine edilmesine 1979 ylnda
bafllanmfl 1987 ylnda tam anlamyla
temizlenebilmiflti. 1972 ylnda 100den fazla
lkenin katlm ile imzalanan Bakteriyolojik
ve Toksin Silahlarnn Gelifltirilmesi, retimi
ve Depolanmas ve mhasile ilgili anlaflma
yrrle girdi. Buna karfln baflta eski
Sovyetler Birlii olmak zere bu silahlarn
retimi gnmze kadar sregeldi. 7-11
Eyll 2001 tarihinde ABDnin eflitli
flehirlerinde mektuplar iinde toz halinde
flarbon sporlar saptanmfltr.
Bafllca biyolojik silahlar:
1. fiarbon
2. iek
3. Veba
4. Tularemi
5. Q hummas
6. Bruselozis
Bu maddeler solunumla veya temasla
insanlar etkiler. Bu maddelerden korunmak
veya bu maddelerle kirlenmifl bir blgeyi temizlemek ok zordur. Bu nedenle esas nlemler bunlarn uygulanmasn durdurmaya
ynelik olmaldr.
fiarbon (Antraks):
Doal olarak ot yiyen hayvanlarda (koyun,
kei, sr gibi) grlr. Hayvanlar flarbon
sporlarnn bulaflt toprakta otlanrken temas
ederler. nsanda hastalk sporlarla derinin temas veya solunum yoluyla sporlarn alnmas sonucu oluflur. nsanda vakalarn %95i
derideki izik ve yaralardan flarbon sporlarnn girmesiyle oluflan deri flarbonu biimindedir. lkemizde ylda yaklaflk 100 civarnda deri flarbonu olgusuna rastlanmaktadr.
Biyolojik silah amacyla flarbon
kullanm:
fiarbon sporlarnn byk miktarlarda aersok
olarak kullanm sonucu lmcl akcier

MADDE
Sinir gazlar:
GA (Tabun)
GB (Sarin)
GD (Soman)
VX
Yakc maddeler:
HN3 azotlu
Hardal
HD kkrtl
Hardal
Akcier
iritanlar:
CG Fosgen
Kan zehirleri
AC hidrosiyanik
asit
CK siyanojen
Klorr
Kargafla bastrc
Maddeler
CN (Mase)
CS
Kapasite bozucu
maddeler
narkotik
bileflikler
(rn:fentanil)
Trankilizanlar BZ
(QNB)

TOKSTTES
Ani hayati
Tehlike

BELRT VE SEMPTOMLARI
Gz, burun, akcier ve GI etkiler, yksek dozda
genellikle ani bilin kayb, konvlzyonlar,
solunum durmas, gevflek paralizi, oral ve nazal
sekresyon artfl, fliddetli bronkokonstrksiyon

ANTDOTU
Atropin slfat
+ paralidoksim
(protopam)
klorr veya obidoksim

Gecikmifl etkiler;
yksek dozda tedavi
edilmezse hayati
tehlike

Eritem, vezikl, yank, gz, akcier ve deri hasar,


solunum etkileri, lkopeni, trombositopeni,
eritrosit azalmas, sepsis

YOK
Yank tedavisi,
Doku hasarn nlemek Gz tedavisi
iin dekontaminasyon Pulmoner destek

Gecikmifl etkiler;
yksek dozda tedavi
edilmezse
muhtemel hayati tehlike
Ani hayati
Tehlike

Gz ve solunum iritasyonu, nefes darl, ar


pulmoner dem, hipotansiyon, hipovolemi,
bronkospazm, bronkosekresyon,
sa ventrikl yetmezlii, infeksiyon
Anhalasyon: konvlzyonlar, lm injeksiyon:
bafl dnmesi, bulant, kusma, halsizlik, solunum
sknts, bilin kayb, konvlsiyonlar, apne, lm

Nadiren hayati
Tehlike
Muhtemel hayati
tehlike
(QNB: nadiren
hayati tehlike)

flarbonu tablosu ortaya kar. Ancak flarbonu


bu flekilde silah olarak hazrlamak iin belli
lde teknolojiye gerek vardr.
Bulaflma:
fiarbon sporlar dfl ortama ok dayankldr.
nsandan insana flarbon bulaflmas sz konusu
deildir. nsanlarda flarbon (bakteri veya
sporlarn alnma yoluna gre) deri, akcier
ve mide-barsak flarbonu biiminde kendini
gsterir.
Kuluka dnemi:
Deri yoluyla bulaflma halinde 3-7 gn, solunum yoluyla bulaflma halinde 1-6 gn, az
yoluyla bulaflma halinde 1-7 gn olarak saptanmfltr. Solunum yolu flarbonunun, bulaflmadan yaklaflk 1,5 ay sonra da ortaya kabilecei bilinmektedir.
Klinik belirtiler:
Akcier flarbonu: Atefl, baflars, adale
ars, kuru ksrk, takiben 1-2 gnlk ksa
sreli bir iyilik hali sonras fliddetli solunum
yetmezlii geliflir. Hastaln bafllangcndan
2-3 gn sonra kan kltrlerinde bakteri saptanabilir. Erken dnemde antibiyotik tedavisi
baflars yksek. Ancak belirtiler baflgsterdikten sonra tedavi hastann lmn engellemez. Hastalarn yaklaflk yarsnda menenjit tablosu geliflir.

TEDAV
Antidot
Uygulamas,
Ventilasyon,
Diazepam

amilnitrit +
sodyum nitrit +
sodyum
tiyoslfat

Antidot
Uygulamas
Solunum
Desteklenmesi

Burun ve gz iritasyonu, ksrk, hafif nefes


darl yksek doz; kusma, yank

YOK

Semptomatik
tedavi

Hipotansiyon, paralizi, bilin kayb (QNB:


sedasyon, konfzyon, halsinasyonlar,
dezoryantasyon, hafza kayb, konuflmada
tutarszlk)

YOK (QNB:
fizostigmin salisilat)

Gzlem altnda
tutma,
Semptomatik
tedavi (QNB:
antidot alm,
gzlem altnda
tutma, sessiz
istirahat)

Deri flarbonu: En sk el, nkol ve baflta


rastlanr. Deride kabark, kaflntl ve kzark
lezyonlar geliflir. 2-6 gn sonra siyah kabuklu
karakteristik yara oluflur. Yara etrafnda dem
grlmesi karakteristiktir.
Mide barsak flarbonu: Hastaln en
nadir formudur. Ciddi karn ars, kanl ishal
ve bulant-kusma lmle sonulanr.
Veba (Yersinia Pestis)
nsanlarda ve kemiricilerde hastalk oluflturur.

Kuluka dnemi
Kiflinin virsle temastan sonra 7-17 gn
arasndadr.
lk belirtileri
Yksek atefl, yorgunluk, bafl ve srt arlar
Takiben 2-3 gn iinde karakteristik bir dknt gzlenir. Bu dknt en belirgin
biimde yz, kollar ve bacaklarda ortaya kar.

Salgnlar ncesinde farelerde ok sayda


lm grlr. Biyolojik silah olarak kullanlan Y. pestis akcierlerde enfeksiyona neden
olur.
Botulinum toksini:
Bilinen zehirler iinde en gl olandr. Bir
gram kristalize hale getirilmifl toksin,
uygun flekilde etrafa salr ve solunum
yoluyla alnrsa bir milyondan fazla
insann lmne neden olabilir. Toksin
adale felci yapan bir hastala yol aar. Toksin
bir bakteri (Clostridium botilinum) tarafndan
retilir.
iek (Variola):
iek hastal tm dnyada 1977 ylndan
itibaren ortadan kaldrlabilmifl bir hastalktr.

fiekil 1. Taze hava emifli yol kotundanuygun deil

fiekil 2. Taze hava emifli KranglezdenUygun deil

fiekil 3. Taze hava emifli st kottan-Uygun

iek hastalna yakalananlarn %70i


hastalktan tam olarak kurtulur. Ancak
kabuklarn iyilefltii yerlerde deride iz kalr.
Hastalarn %30u lr.
Hasta kiflilerden salkl bireylere, Tkrk
damlacklar araclyla bulaflr. Yz yze
temas ile hastalk bulaflabilir. Hastaln ilk
bir haftasnda yksek oranda bulaflcdr.
Ancak bulafltrclk kabuklar dflnceye
kadar azalmakla birlikte devam eder. Henz
etkinlii kantlanmfl bir antibiyotik yoktur.
iek virs ile temas eden bir kifliye
(temastan sonraki) ilk 4 gn iinde aflnn
yaplmas hastaln ciddiyetini azaltr, hatta
kifliyi hastalktan tamamen koruyabilir. Afl
1972 ylndan beri uygulanmamaktadr. 1972
ylndan nce afllanmfl kiflilerde aflnn
etkisi kalmad ve bu kiflilerin de iek
hastalna karfl duyarl olduklar kabul
edilmektedir.

2.2. Kimyasal Silahlar


Kimyasal silahlar afladaki gibi gruplanabilir:
1. Sinir gazlar (Sarin, Soman, Tabun, Vx).
Sinir sistemini bloke ederek solunumu
etkiler ve lme neden olurlar.
2. Yakc gazlar (Hardal Gaz, Azotlu Hardal,
Levesit). Korozif olan bu maddeler doku
hasar yaparlar. Gzler, deri ve solunum
yolu ilk etkilenen blgelerdir. DNAda
hasar olufltururlar.
3. Akcier tahribat yapanlar (Fosgen,
Difosgen,Klor). ldrc etkilidirler.
Solunum yollarn ar flekilde tahrip edip,
akcier demine neden olarak gaz
transferini bozarlar. lm havasz kalmak
(boulma) sonucu olur.
4. Kan zehirleri (Siyanr, Siyanojen Klorr).
ldrc etkilidirler. Hcreleri tahrip
ederler.
5. Sinir sistemini etkileyen (LSD) Afladaki
faktrler bu maddelerin toksik etkilerinde
nemli lde rol oynar:
a)Rzgarn yn,
b)Rzgarn fliddeti,
c)Yamur,
d)Hava scakl gibi tm iklim koflullar,
e)Fizyolojik koflullar
f)Ekolojik koflullar
Organizmaya Girifl Yollar
Kimyasal savafl ajanlar etkilerini lokal veya
sistemik olarak gsterirler. Cilt, gz, solunum,
deri ve oral yoldan sistemik olarak absorbe
edilirler ve ayrca temas yzeylerinde hasara
neden olurlar. Toksik etkinin bafllamas
a- Temas yoluna,
b- Absorpsiyon hzna,
c- evresel koflullara,
d- Giyeceklere bulaflmfl olmasna,
e- Koruyucu giysi mevcudiyetine,
f- Cildin kirli veya terli olmasna bal olarak
deiflebilir.
Etkinin sresi kimyasal maddelerin kalcl
ile iliflkilidir. Bazlar saldrdan sonra da
uzun bir sre, sv veya buhar halinde tehlikeli
olma zelliklerini srdrebilirken, bazlarnn
etkileri ksa srelidir.
Penetrasyon Gleri
(malzemenin iinden geebilme gc)
ounun eflitli materyalden penetrasyon
gc son derece yksektir. Sinir gazlar ve
yakc gazlar sv ve buhar halinde normal
kumafltan kolaylkla geer. Deri materyal de
insan derisi gibi geirgendir. Boya, lak,
plastik, kauuk, tahta gibi materyaldeki -

znrlkleri ok fazladr. Kolaylkla penetre


olurlar. Daha sonra uzun sre serbestleflip
ortam ve kifliyi etkilerler. Cerrahi eldivenler
geirgendir. Ancak butil kauuk ve poliester
gibi sentetik maddeler direnlidir. Bu
maddelerin ani lmcl etkilerinin yan sra
daha da nemli saylabilecek uzun sreli
etkileri vardr:
a- Kronik etkiler,
b- Ge etkiler,
c- Ekolojik deifliklikler.
Kimyasal ve biyolojik silahlarn byk
lekli kullanm evrede uzun etkili, nceden
tahmin edilemeyen deiflikliklere neden
olabilir.
Dekontominasyon (Zararl Maddeleri
Temizlemek)
Dekontamnasyon zor, zaman alc, fakat zorunlu bir ifllemdir. Kimyasal silahlara karfl
korunmada yaflamsal nem taflr. En iyisi,
koruyucu nlemlerle kontamnasyonu en aza
indirmektir. Bu da ancak gaz maskesi ve
gvenli snaklarn mevcudiyeti ve bunlarn
bilinli ve disiplinli bir flekilde kullanm ile
mmkndr. ayrca eflyalar rtlp kapatlp
korunabilir.
Dekontaminasyon yntemleri:
-Ykama,
-Durulama,
-Kurutma,
-Absorban materyale indirme,
-Is ile uzaklafltrmaktr.
Afladaki Tablo 1de kimyasal silahlar ve
zellikleri toplu halde verilmifltir:
3. Havalandrma Sistemi
Mekanik tesisatn biyolojik ve kimyasal
terrden etkilenebilecek en zayf noktas havalandrma sistemleridir. Toz ve gaz
halindeki zehirler veya mikroplar havalandrma sistemi emifl azndan tesisata verildiinde, 5 dakika mertebesinde bu maddelerin btn sisteme yaylmas mmkndr.
3.1. Hava alfl azlar gvenli blgelerden olmaldr.
En etkin nlem saldrgann hava emifl azlarna (zellikle taze hava emifl azlarna)
ulaflmasnn engellenmesidir. Bu konudaki
nlemler afladaki gibi sralanabilir:
a- Hava alfllar caddeden olmamaldr.
Dfleme seviyesindeki kranglezlerden,vb
yerlerden hava emiflleri ok risklidir.
Ayrca alt kottan alnan havadaki aflr toz
filtreleri de tkamaktadr.

3.3. Operatr tarafndan, saldrnn

4. Shhi Tesisat

alglanmas halinde:

Shhi tesisatta ime ve kullanma suyuna

a- ok youn miktarda kirletici madde

ulaflm imkan ortadan kaldrlmaldr. Bunun

boflaltlmflsa (dflardan saldr), fanlar

iin,

durdurulabilir. Ancak youn kirletici

a- Su depolarna ulaflm engellenmelidir.

maddelerin boflaltlmfl olmas olasl

b- Su depolarnn kapaklar kilitli olmaldr.

ok azdr.

c- Depo kapaklarna kolay ulafllamamaldr.

b- Saldr ieridense %100 egzoz moduna

d- Su borular aktan gememelidir.

geilebilir. nerilen: Binaya %100 taze

e- Su borular toprak altna dflenmeli veya

hava verin. %100 egzoz yapn. Fanlar

kontrol edilen galeriler/ flaftlar iinde olma-

durdurmayn ve sistemi %100 free-cooling

ldrlar.

modunda alfltrn (Duman tahliye sistemlerinde olduu gibi).


c- Saldr ierde bir kat veya blgedeyse,
fiekil 4. Taze hava emifli baflka cihaz atflUygun deil

duman tahliye moduna gein. Saldr olan


blmde (-) basn, komflu blgelerde
(+) basn oluflturun.

Taze hava alfl yukardan yaplmaldr.


(fiekil 1-2-3)

d- Hidrojen siyonid, klor, veya zehirli

5. Kazan Daireleri
a- Serbest girifl engellenmelidir.
b- Buralar kilitli olmal ve sadece yetkililer
girebilmelidir.
c- Bu blgeler video kamera ile gzlenmelidir.

endstriyel kimyasallar ile flarbon mikrobu

d- Termostat ve presostatlar kapakl ve kilitli

b- Taze havann kapal ve kilitlenebilen kap

gibi hallerde, baz literatrde, sprinkler

olmal, anahtarsz ayar deifltirile-

ile girilebilen yerlerden alnmas uy-

sistemini aktive ederek ykama suretiyle

memelidir.

gundur. (avlu, bahe gibi)

saldrnn etkisinin azaltlabileceinden

c- En uygun yer atdan hava almaktr.

de sz edilmektedir.

d- Sahte hava alfl azlar oluflturularak


gerek az kamufle edilebilir.
e- Ulafllmas mmkn yerlerdeki hava alfl
azlar video kamera ile gzlenebilir.

3.4. Klima santrallarnda filtre


kullanm,
Toz halinde kimyasal veya mikrobik

f- Beki ile korunabilir.

saldrlara uygun karakterde filtreler

g- Sonu olarak hava alfl azlarnn gvenli

oluflturulabilir. Bakterilerle mcadele iin

blgelerden olmas bir tasarm ncelii

UV flnlar da etkilidir. Yksek etkinlikli

olmaldr.

filtrasyon iin HEPA filtre kullanlmaldr.

h- Taze hava alfl ve egzoz atfl panjurlar

Bu filtrelerle bakteriler %80 orannda

arasnda yeterli mesafe olmaldr. Ksa

tutulabilir. Ancak HEPA filtrelerde basn

devre oluflmas kesinlikle nlenmelidir

kayb ok fazladr. Elektrostatik filtreler bir

(fiekil 4). Bu, normal koflullarda da

baflka zm olabilir. stelik bunlarda basn

havalandrma verimliliinin salanmas

dflmleri de fazla deildir.

ve i hava kalitesi iin uygulanmas


gereken bir kuraldr.

Aktif kmr yataklar zehirli gazlar iin iyi


bir zmdr. Ancak etkili olabilmesi iin

3.2. Zehirli gaz dedektrleri bugn

derin yatak oluflturulmaldr. Bu da yine

iin yetersizdir.

yksek basn kayb yaratr.

Zehirli gazlar alglayarak alarm verecek ve


sistemi kapatacak otomatik sistemler henz

3.5. Hava kanallarnda ok iyi

pratik deildir. Mevcut dedektrlerin alg-

szdrmazlk salanmaldr.

lama ve cevap verebilme yetenekleri snr-

Bu koflul ayn zamanda enerji tasarrufu ve

ldr. Ancak bu konudaki alflmalar gelecekte

i hava kalitesi iin de gereklidir.

bu sistemleri mmkn klabilecektir.

Rknettin Kkal
1950 Ylnda dodu. 1972 ylnda
T Makina Fakltesinden mezun
oldu. Sungurlar ve Toker firmalarnda
mhendis ve fiantiye flefi olarak grev
yaptktan sonra 1975 ylnda ISISAN
A.fi.yi kurdu. Halen bu firmann
yneticisi olarak grev yapmaktadr.

You might also like