T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2787

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1745

ENERJ YNETM VE POLTKALARI

Yazarlar
Dr. Soner AKSOY (nite 1)
Erdal ALIKOLU (nite 2)
Prof.Dr. Haydar ARAS (nite 3, 5, 6, 7)
Dr. Nimet KARAKO (nite 4)

Editrler
Do.Dr. Murat TANILI
Prof.Dr. Yksel ERGN

ANADOLU NVERSTES



Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2013 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Genel Koordinatr Yardmcs
Do.Dr. Hasan alkan
retim Tasarmclar
Yrd.Do.Dr. Seil Banar
r.Gr.Dr. Mediha Tezcan
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Grafiker
Glah Ylmaz
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Enerji Ynetimi ve Politikalar

ISBN
978-975-06-1439-2

1. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 10.000 adet baslmtr.

ESKEHR, Ocak 2013



indekiler
nsz

....

iv

1. Enerji Verimlilii ile lgili Kanun ve Ynetmelikler

2. Enerji Ynetimi Politikas

44

3. Enerji Youn Sanayi Sektrleri

... 70

4. Enerji Ekonomisi Projelerinde Ekonomik Analiz Yntemleri

.. 88

5. Enerji Yatrm Modelleri

. 120

6. Enerji Talep Tahmin Yntemleri

. 148

7. Trkiyede ve Avrupa Birlii lkelerindeki Enerji Ynetim

Politikalarnn Karlatrlmas

.. 164



nsz
Enerji tketiminin gittike artan bir ivme kazanmas ve buna paralel olarak geleneksel enerji
kaynaklarnn byk bir hzla tkeniyor olmas dnya lkelerini bir yandan mevcut enerji potansiyelini
daha verimli, etkin bir ekilde kullanmaya ve ynetmeye iterken dier yandan da yeni enerji kaynaklar
bulmaya zorlamaktadr. Geleneksel enerji kaynaklarnn Dnya zerindeki homojen olmayan dalm,
son yllarda gelien evre bilinci; gne, su ve rzgar gibi yenilenebilir enerji kaynaklarndan yeni
teknolojiler gelitirerek daha fazla yararlanmay gerekli klan politikalar retmeye de yneltmektedir.
lkemiz yenilenebilir enerji kaynaklar asndan olduka ansl bir corafyada yer almaktadr. Nispeten
yer alt ve yer st kaynaklarmzn kstll ve lkemizin ya rejimindeki dzensizlikler su
kaynaklarmzn elektrik retiminde ok dikkatli bir ekilde kullanlmasn gerekli klsa da zellikle gne
ve rzgar enerjisinden yararlanarak elektrik enerjisi retimini tm yurt apnda gerekletirmek gerekli
ynetim ve politikalarla mmkn olabilecektir. te yandan dier dnya lkelerine bamllktan
kurtulmak ve arz gvenlii salamak iin elektrik enerjisi retiminde kullanlan kaynaklar
zenginletirmekte gerekir. Elinizdeki kitap, enerji ynetim ve politikalarn bilimsel temelleriyle tanmak
ve enerji analizini takiben rencilerimize yeni ufuklar aacaktr.
lkemizde niversitelerde bulunan meslek yksekokullarnda renim gren rencilerin elektrik
enerjisinin retimi, iletimi ve datm konusunda lkemiz ve dier lkelerin ynetim ve politikalar
asndan direkt olarak yararlanabilecei yeterince Trke kaynak bulunmamaktadr. Dolaysyla nlisans
programmz iin hazrlanan bu kitap anlan eksiklii de tam olarak giderecek ynde detayl bir ekilde
hazrlanmtr.
Kitabnz, iletiim ann bir gerei olarak konular kendi banza alrken bavurabileceiniz internet
kaynaklarn da ierecek ekilde hazrlanmtr. Ayrca kitabnzdaki niteler, verilen bilgilerin
pekitirilmesi amacyla ok sayda grafik, ekil, rnek ve resimlerle de desteklenmitir. Kitabnza ait
ierikler; nlisans programmzda yer alan dier derslerle ve kitabnzdaki niteler birbirleriyle ilikili
olduundan, tekrara kamamas asndan mmkn olduunca farkl noktalar zerinde hazrlanm fakat
baz blmlerde dikkat ekmesi asndan ayn konular farkl bir yaklamla zetle tekrar yer
alabilmektedir. Bu konularda daha fazla bilgi edinmek ve konularn iyi anlalmas iin, ilgili niteleri
tekrar gzden geirip programda ve verilen kaynaklarda yer alan dier kitaplardan da temel bilgi
seviyesinde yararlanabilirsiniz.
Bu alanda literatre byk bir eksilii gidererek katkda bulunacan dndmz bu kitabn
hazrlanmasnda emei geen herkese teekkr eder, rencilerimize baarlar dileriz.

Editrler
Do.Dr. Murat TANILI
Prof.Dr. Yksel ERGN



Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
Enerji verimliliini tanmlayabilecek,
Enerji verimlilii ile ilgili kanunlar aklayabilecek,
Enerji verimlilii ile ilgili uygulamalar belirleyebilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Enerji Verimlilii

Istma, Soutma
Sistemleri

Enerji Verimlilii Kanunu

Kojenerasyon

Enerji Verimlilii Uygulamalar

Enerji Ynetimi

Is Yaltm

indekiler

Giri

Mevzuat ve Politikalar

Enerji Verimlilii Hizmet Sektr

Ulam Sektr

Elektrik Enerjisi Sektr

Kamu Kesimi

Uygulamadaki Gelimeler

Bina ve Hizmet Sektr

Talep Taraf Ynetimi

ve

Havalandrma

Enerji Verimlilii ile lgili

Kanun ve Ynetmelikler
GR
lkelerin iktisadi ve sosyal kalknmasnda en nemli girdi olan enerji; nfus art, sanayileme,
ehirleme ve kreselleme sonucu deien retim ve tketim kalplar nedeniyle, kresel boyuttaki
nemini artrarak korumutur. Dier yandan enerji, petrol ve doal gaz gibi fosil yakt rezervlerinin hzla
azalmas, ozon tabakasnn incelmesi ve sera gaz emisyonlarnn insan yaamn tehdit eder duruma
gelmesi nedeniyle, gnmzn en nemli sorunlarndan birini tekil etmektedir.
Enerji sorunlarnn giderek art, ancak kaynaklarn azald bir dnyada elbette verimli kullanm
daha da nem kazanaaktr. Gemite yaanan 1973 ve 1979 petrol krizi gibi arada bir ortaya kan,
ekonomileri sarsan ve enerji fiyatlarndaki anormal artlarla moral bozan bir yaplanma zaman zaman
meydana getirmekte, sonunda enerji eit ve kaynaklarnn srekliliinin temini (buna arz gvenlii
diyoruz) sorun olmakta ve enerjinin verimli kullanm da nem kazanmaktadr. Ardndan 1980li yllarda
evrenin korunmasnn n plana kmas, enerji retim ve tketiminin iklim deiikliine etkisi,
ekosistem ve insan sal zerindeki olumsuz etkilerinin azaltlmas, bu kavram enerji ve kalknma
politikalarnn vazgeilmez bir bileeni haline getirmitir. Nitekim Birlemi Milletler tarafndan
oluturulan Dnya evre ve Geliim Komisyonunun hazrlad 1987 ylnda yaymlanan Brundtland
Raporunda, (Ortak Geleceimiz) iin srdrlebilir bir kalknma, bu gnn ihtiyalarn karlayacak,
gelecek kuaklarn da kendi ihtiyalarn karlayabilme imkanlarndan dn vermeksizin kalknmak
olarak tanmlanmtr. Bu kapsamda, 2030 ylna kadar dnya enerji talebinde bu gne gre, %60-70
orannda bir art beklenirken, enerjinin daha etkin ve verimli kullanlabilmesi iin acil, kararl ve ciddi
tedbirlerin alnmas bir zorunluluk haline gelmitir.
Srdrlebilir kalknmay hedefleyen lkelerin enerji asndan gelimilik dzeyi, kii bana enerji
tketimi ve enerji younluu deerleri zerinden llmektedir. Kii bana enerji tketiminin yksek
olmas, hem lkedeki ekonomik faaliyetlerin canlln hem de, refah dzeyinin yksek olduunu ifade
etmektedir. Birim retim iin veya GSYH (Gayri Safi Yurtii Hasla) bana tketilen birincil enerji
miktarna, enerji younluu denmektedir. Enerji younluunun dk olmas ise, ayn miktar enerjiyle
daha ok katma deer retildiini orta koymaktadr. Bu durumda bir lkede enerji asndan gelimiliin
gstergesi, kii ba enerji tketiminin yksek ve enerji younluunun dk olmasdr.
Halen hzl kalknma aamasnda olan lkemizde sanayileme faaliyetleri, yeni teknolojilere ulama
abalar, hayat standartlarnn ykselmesi ve artan nfus, her yl daha fazla enerji kullanmamza neden
olmaktadr.
2010 yl birincil enerji tketimimiz 109,2 milyon Ton Edeer Petrole (TEP, 1TEP = 11630 kWh)
ulam, toplam birincil enerji ihtiyacmzn ancak %29,7si yerli kaynaklarmz ile karlanabilmitir.
lkemizde 2010 yl itibariyle %70,3 yurt dndan gelen birincil enerjinin; %28i sanayiye, %26,4
bina ve hizmetlere ve %14 ulama harcanmtr. Artan nfus ve refah dzeyi, sanayileme gibi
nedenlerden dolay lkemizde enerji talebi her yl ortalama %5-6 artmaktadr. Talep artnn bu ekilde
devam etmesi halinde, 2023 ylna kadar en az 130 milyar $ enerji retim tesisi yatrm yaplmas
ngrlmektedir.

Enerjide srdrlebilirliin salanmasna, da bamlln azaltlmasna, ve iklim deiiklii ile

mcadeleye ynelik almalar tm dnyada olduu gibi lkemizde de enerjinin ve enerji kaynaklarnn
verimli kullanmnn nemini arttrmtr.
Son yaplan almalarla bu noktada nemli bir bilin gelimesi olmu, enerji retiminde, kaynak
eitlendirilmesinde ve tketiminde evre dostu politikalar ve yntemleri uygulamak; israftan kanarak
verimlilii artrmak, lkemizde de zerinde hassasiyetle durulan bir politika olmutur. Enerji politikalarn
da arz gvenliini salamak ve srdrlebilir olmak, zannedildii kadar kolay bir ilem deildir. Darya
bamlln var olmas konuyu daha da zorlatrmaktadr. Bu nedenle, enerjiyi verimli kullanmak, bal
bana ayr bir nem kazanmtr.
Enerjide tasarruf nemli bir kavram olmakla beraber, konumuz olan enerji verimlilii daha farkl ve
daha geni anlamldr.
Enerji verimlilii, yaam kalitemizden, ihtiyalarmzdan ve retimimizden dn vermeden enerjiyi
yksek bir verimle ve tasarrufla kullanmaktr (daha ok rn, daha az enerji). Bugn enerjinin verimli
kullanm sonucunda salanacak olan enerji tasarrufunun, en hzl ve en ucuz elde edilen, en temiz enerji
kayna olduu btn dnyada kabul edilmektedir. lkemiz asndan da enerji verimliliinin artrlmas
ile tasarruf edilebilecek enerji, bedeli dierlerinden daha ucuz olan ve ncelikle bavurulmas gereken
yerli ve temiz bir enerji kaynadr. Enerjiyi verimli kullanmann bir ad da, enerji younluunu
azaltmaktan geer.

ekil 1.1: Avrupa lkelerinde enerji younluu deiimleri

Birim mal veya hizmet retimi bana tketilen, harcanan enerji demek olan Enerji Younluu
kavram, dnya enerji arenasnn literatrne yerlemi bulunmaktadr. 19732002 yllar arasndaki
kararl uygulamalar ile, enerji younluunda OECD lkeleri 0,28den 0,18e, ABD 0,43den 0,25e,
ngiltere 0,3den 0,17ye ve Kanada 0,5den 0,33e inebilmilerdir (Bu deerler toplam enerji
tketiminin, yurt ii, gayri safi milli haslann tamamna blnmesiyle bulunur). Tasarruf potansiyelleri
azalm olan Avrupa lkelerinin de hala enerji younluklarn 1990 ylndan bu yana her yl ortalama %12 orannda indirdikleri ekil 1.1den de anlalmaktadr. Gelimi lkelerde olduu gibi lkemizde de bir
taraftan daha yksek refah iin kii bana tketilen enerji miktar artrlmaya allrken, ayn zamanda
srdrlebilirlik iin enerji younluunu drme gayretleri srdrlmektedir. lke olarak 1000 ABD
Dolarlk milli haslay retmek iin, gelimi lkelere gre daha fazla enerji harcyoruz. 2004 ylna kadar
son on yl sresince 0,350,39 bandnda art trendi gsteren enerji younluunun, enerji verimlilii
alannda alnan tedbirlerle gnmzde %30 lara dnd ve yeni tedbirlerle 2023 ylna kadar her yl en
az %1 azaltlmas mmkn grlmektedir. Bu hedefe ulaabilmek iin; hem enerjinin her noktada verimli
kullanlmas, gerekli iyiletirmelerin yaplabilmesi amacyla ihtiya duyulan kaynan bu alana ayrlmas
ve ayn zamanda da katma deeri yksek mal ve hizmet retiminin artrlmas gerekmektedir.
4

ekil 1.2: lkelerin enerji younluklar ve kii bana enerji tketimleri

lkemizde yaplan almalar, sanayide en az %20, binalarda en az %35 ve ulamda en az %15

tasarruf potansiyellerine sahip olduumuzu gstermektedir. Bu potansiyelleri deerlendirdiimizde
bunlarn enerji deeri, yenilenebilir enerji kaynaklarmzdan retebileceimiz enerjiden daha fazladr.
Enerji verimliliinde atlan kararl ve baarl admlar kesintisiz devam ettiinde, lke olarak 2023 yl
enerji talebimizi en az %20 azaltabiliriz. Bu miktar, yaklak 100 milyar kWh kadardr.

ekil 1.3: Mtep olarak enerji verimlilii ve referans senaryo

izelge 1.1: Projeksiyon ile ilgili kabuller

lkemizde zellikle 2000li yllardan itibaren, snrl olan doal kaynaklarmzn daha aklc
kullanlmas, yeni teknolojilerle enerji retiminin eitlendirilmesi, alternatif enerji kaynaklarnn ve
enerji verimliliinin, insan salnn ve evrenin dikkate alnarak srdrlebilir enerji arznn salanmas
dorultusunda younlatrlarak yrtlen almalarn bundan sonra da ayn dorultuda srdrlmesi
gerekmektedir.
5

Bu kapsamda, retimden tketime her aamada; enerjinin etkin kullanlmas, enerji israfnn
nlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi zerindeki yknn hafifletilmesi ve evrenin korunmas iin
enerji kaynaklarnn ve enerjinin kullanmnda verimliliin artrlmas amacn tayan ve 02/05/2007 tarih
ve 26510 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 18/04/2007 tarih ve 5627 sayl Enerji
Verimlilii Kanunu lkemize, gelimi lkelerdeki standartlarda ok nemli yenilikler getirmitir.
Enerji verimliliinin iyiletirilmesi ile salanacak enerji tasarrufu, enerji retim, iletim, datm tesis
ve yatrmlarn azaltlabilecei gibi, birincil enerji ithalatnda da nemli dler salayabilir. Enerjinin
verimli kullanm sonucunda salanacak enerji tasarrufu, en hzl ve en ucuz elde edilen ve bedeli
dierlerinden daha ucuz olan ve ncelikle bavurulmas gereken yerli ve en temiz enerji kaynadr.
Kii bana daha az enerji tkettiimiz halde, bugn, 1.000 dolarlk milli haslay retebilmek iin
gelimi lkelere gre daha fazla enerji harcyoruz. 2020lerde en gelimi ilk 10 ekonomi arasnda yer
alabilmek iin daha az enerji ile daha ok ekonomik fayda elde etmek zorundayz. Bunun yolu; enerjiyi
her noktada verimli kullanmak ve katma deeri yksek mal ve hizmet retimini artrmaktr.
lkemizde yaplan almalar, sanayide en az %20, binalarda en az %35 ve ulamda en az %15
tasarruf potansiyeline sahip olduumuzu gstermektedir. Bu potansiyelin minumum 2023 ylndaki
tahmini retilen enerjinin deeri, (1000 MW) lk fosil kaynaklardan retilen (11 adet) enerji santralna
bedeldir. Bir dier ifade ayn retim miktar ve deerleri iin 2020 yl enerji talebimizi veya yatrmn en
az %20 azaltabiliriz.
sraf engellenmek, kayp ve kaaklar azaltmak, atklar deerlendirilmek, mevcut en iyi teknolojileri
yaygnlatrlmak suretiyle enerjinin retiminden nihai tketimine her safhasnda verimliliin
artrlmasyla; enerji maliyetlerinin ekonomi zerindeki basks azaltlacak, sanayimizin d dnyadaki
rekabet gc artacak, bir birim Gayri Safi Yurt i Hasla elde etmek iin tketilen enerji miktar
drldnde daha az enerjiyle daha fazla retimin yolu alacak, enerjideki talep artnn bir ksm
tasarruflarla karlanarak enerji tesis yatrm ve petrol ve doal gaz ithalat ihtiyalar azaltlacak, enerji
ithalatndaki azalmadan dolay lkenin d ticaret dengesine ve cari an azaltlmasna nemli katklar
salanacak, yeni i ve istihdam alanlar yaratlacak ve ayn zamanda enerji kullanmndan kaynaklanan
emisyonlar azaltlacaktr.

MEVZUAT VE POLTKALAR
Planlama ve Koordinasyon
Enerji verimlilii almalarnn lke genelinde tm ilgili kurulular nezdinde etkin olarak yrtlmesi,
sonularnn izlenmesi ve koordinasyonu amacyla Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulu
oluturulmutur.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn ilgili mstear yardmcs bakanlnda oluturulan Kurulda,
ileri Bakanl, Maliye Bakanl, Milli Eitim Bakanl, evre ve ehircilik Bakanl, Ulatrma,
Denizcilik ve Haberleme Bakanl, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl, Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanl, Orman ve Su leri Bakanl, Kalknma Bakanl, Hazine Mstearl, Enerji Piyasas
Dzenleme Kurumu, Trk Standartlar Enstits, Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu,
Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii, Trkiye Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ve Trkiye Belediyeler
Birliinin birer st dzey temsilcisinden olumaktadr. Kurulca alnan kararlarn uygulanmasnn takibi ve
sekreterlik hizmetleri Yenilenebilir Enerji Genel Mdrl tarafndan yrtlmektedir.
Mart, Haziran, Eyll ve Aralk aylarnda olaan olarak, bakann istei zerine olaanst olarak
toplanan Kurul, enerji verimlilii alannda lkede yrtlen almalar izlemekte, gzden geirmekte ve
gerek Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl gerekse dier yeler tarafndan ortaya konulan tedbir
nerilerini deerlendirmektedir.
Ayrca her yl Kasm aynda Kurul yelerinin ve enerji verimlilii alannda rol sahibi dier kurum ve
kurulu temsilcilerinin de katlmlar ile yaplan Danma Kurulu toplantlarnda, kurum ve kurulularn
karlat problemler deerlendirilmekte ve zm nerileri ortaya karlmaktadr.
6

Kurulun Kanun ile belirlenen grevleri aadaki gibidir:

Ulusal dzeyde enerji verimlilii stratejileri, planlar ve programlar hazrlamak, bunlarn

etkinliini deerlendirmek, gerektiinde revize edilmelerini, yeni nlemlerin alnmasn ve
uygulanmasn koordine etmek.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan yrtlen enerji verimlilii almalarn

ynlendirmek ve enerji verimlilii hizmetlerinin yaygnlatrlmasnda, Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanl tarafndan meslek odalarna ve niversitelere verilen yetki belgelerini
onaylamak.

Endstriyel iletmelerden gelen verimlilik artrc projelerin ve gnll anlamalarn

desteklenmesini onaylamak.

Kurula verilen grevler kapsamnda ve gerekli grd hallerde, giderleri Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanl btesinden karlanmak zere, ilgili kamu kurum ve kurulularnn,
niversitelerin, zel sektrn ve sivil toplum kurulularnn katlm ile geici ihtisas
komisyonlar oluturmak.

Yetkilendirilmi kurumlarn, irketlerin, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn ve

sivil toplum kurulularnn katlm ile her yl Kasm aynda Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl
tarafndan dzenlenecek danma kurulu toplantlarnn gndemini ve toplantya katlacak
kurulular belirlemek, toplant sonu deerlendirmelerini ve nlem nerilerini onaylamak.

Her yl Ocak ay iinde yetki belgesi ve enerji yneticisi sertifikas bedellerini belirlemek ve
yaymlamak.

ENERJ VERMLL HZMET SEKTR

Enerji verimlilii alanndaki eitim, ett, danmanlk ve proje hizmetleri, belirli niteliklere sahip
niversitelere, elektrik mhendisleri odasna, makina mhendisleri odasna ve Enerji Verimlilii
Danmanlk (EVD) irketlerine yetki belgesi verilmek suretiyle lke sathna yaygnlatrlmaktadr.
Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulunun onay ile yetki belgesi verilen niversiteler, makina
mhendsileri odas ve elektrik mhendisleri odas, endstriyel iletmelerde veya binalarda
grevlendirilecek enerji yneticilerinin sertifikalandrlmas iin enerji yneticisi eitimleri
dzenlemekte, EVDlerde grev yapacak uzmanlarn sertifikalandrlmalar iin ise ett-proje eitimleri
dzenlemektedir.
D dnyada Enerji Hizmet irketleri (Energy Service Company- ESCO), lkemizde ise Enerji
Verimlilii Danmanlk (EVD) irketleri olarak bilinen irketler, nihai tketim sektrlerinde enerji
verimliliini artrmak amal projeleri gelitiren, uygulayan, finansmann salayan ve 7-10 yllk
periyotlar arasnda bakm-onarm masraflarn da stlenen hizmetler sunarlar.
ESCOlarn faaliyet alanlarna giren enerji hizmetlerinin balcalar unlardr;

Enerji tasarruf olanaklarnn belirlenmesi ve deerlendirilmesi (enerji ettleri),

Mterinin ihtiyacna ynelik enerji verimlilii programnn hazrlanmas ve uygulanmas,

Proje dahilinde gerekli sistemlerin kurulumundan izlenmesine kadar tm faaliyetlerin

yrtlmesi,

Finansmann salanmas,

Elde edilen tasarruf oranlarnn izlenmesi,

Eitimlerin yaplmas ve bakm/onarm ihtiyalarnn karlanmas,

ESCOlar enerji hizmetlerini gerekletirirken, elde edilecek enerji tasarruf miktarn garanti
etmektedirler. ESCOlarn kazanc, proje sonucunda ulalan enerji tasarruf miktar ile dorudan
ilikilidir. Baka bir deyile ESCO, enerji verimliliini artrmak iin garanti edilen tasarruf miktarna
ulaamama riskini kabul etmekte ve kazancn, salanan enerji tasarrufu miktar zerinden elde
etmektedir.
7

Baarl rnekler sizlere u ekilde verilebilir :

ABDde Ulusal ESCO Dernei (NAESCO) tarafndan akredite olmu 30 ESCO bulunmakta,
bunlar EVD endstrisinin %95ini temsil etmektedir. 2009 ylnda NAESCO yesi ESCOlar
enerji verimlilii projelerinden 5 milyar $ gelir elde etmilerdir. ABDde 1990 ylndan
gnmze kadar ESCOlar uyguladklar projelerde 50 milyar $lk tasarrufu garanti etmi ve
gerekletirmilerdir. Bu projeler sonucunda 330.000 kiiye istihdam olana salanm, 25
milyar $lk altyap iyiletirmesi gerekletirilmi ve CO2 emisyonunda 420 milyon ton azalma
salanmtr. Btn bunlar uygulanan ve geri deme sresi 10 yl ve zerinde olan Enerji
Tasarrufu Performans Kontratlarnn (Energy Saving Performans ContractESPC) sonucunda
gerekletirilmitir. Bu kontratlarn %80i kamu ile ve genellikle bina sektrne ynelik olarak
dzenlenmitir.

Almanyada yaklak 250 civarnda ESCO ve 2,5 milyar luk bir pazar bulunmaktadr.
Almanyada da ABD benzeri uzun dnemli Enerji Performans Kontratlar (Energy Performance
Contract - EPC) zellikle bina sektrnde yaygn olarak uygulanmaktadr. Almanyada 200.000
civarnda kamu binas bulunmakta ve minimum %25 enerji tasarrufu potansiyeli olduu tahmin
edilmektedir. EPClerle 2016 ylna kadar yaklak olarak yllk 250 milyon luk tasarruf
ngrlmekte ve EPC yapmaya uygun en az 20.000 kamu binasnn olduu tahmin edilmektedir.

Bu lkelerde Enerji Performans Kontratlarnn kullanlma nedenleri;

Kendi kendini finanse etmesi (yatrm bedeli elde edilen tasarruftan denmektedir),

Binalarn ve tesislerin modernizasyonunun salanmas,

Tasarrufun ESCO tarafndan garanti edilmesi,

Uygun finans olanaklarnn ESCO tarafndan mteriye sunulmas,

ABD ve Almanyada uygulanabilirliinin ve elde edilen sonularnn kantlanm olmas

olarak sralanabilir.
Yurtdnda ESCO irketleri olarak bilinen ticari yaplar lkemizde Enerji Verimlilii Danmanlk
(EVD) irketleri olarak yaplandrlmaktadr. Enerji verimlilii alannda almak zere belirli dzeyde
uzman personel ve cihaz altyapsna sahip olan tzel kiilere yetki belgesi verilmektedir. Yetki belgesi
verilen tzel kiiler EVD irketi olarak tanmlanmakta ve bunlar endstriyel iletmelere ve binalara
ynelik enerji yneticisi eitimi, enerji etd, proje hazrlama, projenin uygulanmasnda danmanlk ve
binalara ynelik enerji yneticisi hizmetleri verebilmektedir. EVD irketleri, mterisi ile anlamas
halinde; ettlerle belirledikleri nlemlerin uygulanmasna ilikin projeleri hazrlayabilmekte,
hazrladklar bu projeleri enerji tasarruf miktarn garanti etmek suretiyle mterisinin iyerinde
uygulayabilmektedir. Yatrm iin gerekli finansman mteri tarafndan ya kendi z kaynaklar ile ya da
nc taraftan bor almak suretiyle salanabilecei gibi EVDler tarafndan ya kendi kaynaklar ile ya
da ayn ekilde nc tarafa borlanlmak suretiyle salanabilmekte, yatrmn geri dn elde edilen
tasarruflarla salanmaktadr.

ekil 1.4: EVD Hizmet Modelleri

ekil 1.5: Proje Finansman Model

Uzman personele ve lm ve ett konusunda yeterli bilgi, birikim ve cihaz altyapsna sahip tzel
kiilere, ubat 2012 ay itibaryla Yenilenebilir Enerji Genel Mdrl ve Makine Mhendisleri Odas
tarafndan yetki belgesi verilebilmektedir.

Sanayi ve Ticaret Sektr

Enerji Ynetimi
Yllk toplam enerji tketimi 1.000 TEP ve zeri olan endstriyel iletmelerde, bnyesinde 50nin
zerinde faal iletmesi olan Organize Sanayi Blgelerinde, TS EN ISO 50001 Enerji Ynetim SistemiKullanm Klavuzu ve artlarna uyma mecburiyeti vardr. Bu standarlara uygun ekilde enerji ynetimi
sistemlerinin oluturulmas ve enerji ynetimi kapsamnda aadaki hususlarn yerine getirilmesi
zorunludur:

Enerji ynetimi konusunda hedef ve ncelikleri tanmlayan bir enerji politikasnn

oluturulmas, enerji yneticisinin veya enerji ynetim biriminin hiyerarik yap iindeki yerinin,
grev, yetki ve sorumluluklarnn tanmlanmas ve bunlarn yazl kurallar halinde yaymlamak
suretiyle tm alanlarn ve enerji ynetimi faaliyetleri ile ilgili kiilerin bunlardan haberdar
edilmesi,

Tketim alkanlklarnn iyiletirilmesine, gereksiz ve bilinsiz kullanmn nlenmesine ynelik

nlemlerin ve prosedrlerin belirlenmesi, tantmnn yaplmas ve alanlarn bilgi ve bilin
dzeyini artrc eitim programlar dzenlenmesi,

Enerji tketen sistemler, sreler veya ekipmanlar zerinde yaplabilecek tadilatlarn

belirlenmesi ve uygulanmas,

Enerji ettlerinin yaplmas, projelerin hazrlanmas ve uygulanmas,

Enerji tketen ekipmanlarn verimliliklerinin izlenmesi, bakm ve kalibrasyonlarnn zamannda

yaplmas,

Ynetime sunulmak zere, enerji ihtiyalarnn ve verimlilik artrc uygulamalarn planlarnn,

bte ihtiyalarnn, fayda ve maliyet analizlerinin hazrlanmas,

Enerji tketiminin ve maliyetlerinin izlenmesi, deerlendirilmesi ve periyodik raporlar

retilmesi,

Enerji tketimlerini izlemek iin ihtiya duyulan saya ve lm cihazlarnn temin edilmesi,
montaj ve kalibrasyonlarnn zamannda yaplmas,

zgl enerji tketiminin, mal veya hizmet retimi ile enerji tketimi ilikisinin, enerji
maliyetlerinin, iletmenin enerji younluunun izlenmesi ve bunlar iyiletirici nerilerin
hazrlanmas,

Enerji kompozisyonunun deitirilmesi ve alternatif yakt kullanm ile ilgili imkanlarn

aratrlmas, evrenin korunmasna, evreye zararl salmlarn azaltlmasna ve snr deerlerin
almamasna ynelik nlemlerin hazrlanarak bunlarn uygulanmas,

Enerji ikmal kesintisi durumunda uygulanmak zere petrol ve doal gaz kullanmn azaltmaya
ynelik alternatif planlarn hazrlanmas,

Enerji kullanmna ve enerji ynetimi konusunda yaplan almalara ilikin yllk bilgilerin her
yl Mart ay sonuna kadar Genel Mdrle gnderilmesi,

Toplam ve birim rn veya fayda bana karbondioksit salmlarnn ve enerji verimlilii

tedbirleri ile azaltlabilecek salm miktarlarnn belirlenmesi.

Yukarda belirtilen ilerin ynetim adna yerine getirilmesi ve koordinasyonu iin, yllk toplam enerji
tketimi 1.000 Ton Edeer Petrol ve zeri olan endstriyel iletmelerde enerji yneticisi
grevlendirilmesi arttr. Organize Sanayi Blgelerinde ve yllk toplam enerji tketimi 50.000 TEP ve
zeri olan endstriyel iletmelerde ise enerji yneticisinin sorumluluunda enerji ynetim birimi
kurulmas zorunludur.
10

Destekler
1.

Endstriyel letmelerin Mevcut Sistemlerinde Verimliliin Artrlmas

Endstriyel letmelerin ileyen sistemlerinde verimliliin artrlmas iin, ilgili sanayi alt sektrnde
ihtisas sahibi EVD irketlerine hazrlatlan, geri deme sresi en fazla 5 yl ve toplam yatrm tutar en
fazla
1.000.000 olan yatrmlar, toplam yatrm bedellerinin %30una varan oranlarda
desteklenmektedir. Toplam destek tutar
300.000 yi amamaktadr. Desteklenecek projeler, Enerji
Verimlilii Koordinasyon Kurulu onay ile belirlenmektedir. Desteklenmesi kararlatrlan projelerin 2 yl
iinde projesine uygun olarak uygulanmas arttr.
Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulunun onaylad projelerin Bakanlar Kurulu tarafndan
belirlenen asgari yatrm byklklerine bal olarak desteklenebilmesine imkan salayan
mekanizmalarn gelitirilmesi konusunda ise Hazine Mstearl yetkili klnmtr.
2.

Endstriyel letmelerin Enerji Younluunun Azaltlmas

Enerji younluunu yl iinde ortalama olarak en az %10 orannda azaltmak zere Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanl ile gnll anlama yapan ve anlama dnemi sonunda taahhdn yerine
getirenlerin anlama yaptklar yla ait enerji giderinin %20si,
200.000yi gememek zere Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan karlanmaktadr.
Atklar, yenilenebilir enerji kaynaklarn veya verimi en az %80 ve zeri olan ve yurt iinde imal
edilen kojenerasyon tesislerini kullanarak retilen ve iletme iinde tketilen enerjiler enerji younluu
hesabnda enerji tketimine dahil edilmeyerek, tasarruf edilmi enerji gibi deerlendirilmek suretiyle
gnll anlama uygulamalar kapsamnda tevik edilmektedir. Ancak sz konusu bu tesislerin anlama
dnemi iinde iletmeye alnm olmalar gerekmektedir. Gnll anlama yaplacak endstriyel
iletmeler Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulu onay belirlenmektedir. Enerji younluunun
drlmesinde, son be yllk ortalama enerji younluu referans enerji younluu olarak alnmaktadr.
Taahhdn yerine getirdikten sonraki yllarda enerji younluunu yeniden artranlarla ikinci kez gnll
anlama yaplmamaktadr.
3.

Enerji Yneticisi Eitimi, Ett ve Danmanlk Hizmetleri

Kk ve orta lekli iletmelerin EVD irketlerinden aldklar ett (n ett/detayl ett) ve verimlilik
artrc projelerin uygulanmasndaki danmanlk hizmet almlar ile 5627 sayl Enerji Verimlilii
Kanunu kapsamnda enerji yneticisi eitimi veren kurum ve kurulular tarafndan dzenlenen enerji
yneticisi kurslarna katlanlarn kurs cretleri, Kk ve Orta lekli Sanayii Gelitirme daresi
Bakanl (KOSGEB) tarafndan desteklenmektedir.
letmelerin sz konusu desteklerden yararlanabilmesi iin, 3 yllk ortalamaya gre yllk enerji
tketiminin 200 TEP ve zeri olmas gerekmektedir. Destein st limiti
30.000dir. n ettler

2.000ye, detayl etdler
20.000ye ve danmanlklar ise
5.000ye kadar desteklenebilmektedir.
Destek oran, 1. 2. 3. blgelerde %50, 4. 5. ve 6. blgelerde ise %60 olarak uygulanmaktadr. Enerji
tketimlerine gre destekleme aralklar aadaki gibidir.
izelge 1.2: Enerji Tketimlerine gre destekleme aralklar

Hizmet Tr

Enerji Tketimi

Destek st Limiti (
)

200-500 TEP

1.500

501 TEP ve zeri

2.000

n Ettler
200-500 TEP

15.000

501 TEP ve zeri

20.000

Detayl Ettler
200-500 TEP

3.000

501 TEP ve zeri

5.000

200 TEP ve zeri

3.000

Danmanlk

Eitim

11

Yukarda belirtilen enerji verimlilii desteklerine ilave olarak, 15/06/2010 tarihinde uygulamaya
konulan KOB Proje Destek Program, Tematik Proje Destek Program, birlii-Gbirlii Destek
Program ve Ar-Ge, novasyon ve Endstriyel Uygulama Destek Programlar ile enerji verimlilii ve
yenilenebilir enerji konularnda KOBlere ve giriimcilere ilave destekler salanmaktadr.

Enerjiyi Verimsiz Kullanan Makine ve Tehizatlar

Kazanlar, brlrler, kat kaloriferi ve kombiler, elektrik motorlar, klimalar, elektrikli ev aletleri ve
ampuller ile ilgili asgari verim deerlerini belirleyen dzenlemeler yrrle girdike, enerjiyi verimsiz
kullanan rnlerin piyasada satna izin verilmeyecektir.

Bina ve Hizmetler Sektr

Yeni binalarn mimari projelerinin ve mevcut binalarn mimari projelerinde deiiklik gerektiren nemli
tadilat projelerinin, mekanik ve elektrik tesisat deiikliklerinin Binalarda Enerji Performans
Ynetmeliine uygun ekilde yaplmas zorunludur.
Mimari, mekanik ve elektrik projeleri enerji ekonomisi bakmndan Binalarda Enerji Performans
Ynetmeliine uygun olmayan binalara Yap Ruhsat verilemez. Projesi uygun olup yap ruhsat alm,
ancak projesine gre uygulama yaplmayan binalara da, projesine uygun hale getirilinceye kadar, Yap
Kullanm zin Belgesi verilemez.
Mevcut binalarn, d cephe duvarlarnda s yaltm, stma sisteminde kazan deiiklii, ferdi ve
merkezi stma sistemleri arasnda dnm yaplmas, merkezi soutma sistemi kurulmas, kojenerasyon
sistemi kurulmas veya yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik retilmesi ile ilgili konularda tadilat
yaplmas halinde; Binalarda Enerji Performans Ynetmelii hkmleri dorultusunda uygulama
projelerini hazrlatlmas gerekir. Bu projelere yap kullanm izni veren ilgili idarelere onaylatlmas,
ilgili idarenin de uygulamann projeye uygun ekilde yaplmasn salamas zorunludur.
Avrupa Birlii lkelerindeki binalarda asgari enerji performans uygulamalarnn lkemiz
uygulamalarna yanstlmas esastr.
Binalarn projelendirilmesinde, inaatnda, kullanlmasnda veya iletilmesinde rol sahibi idareiler,
bu binalar iin enerji kimlik kullanm belgesi dzenlemeye yetkili kii veya kurulular, yatrmclar, bina
sahipleri, bina yneticileri veya enerji yneticileri, iletmeci kurulular, iveren veya temsilcileri, tasarm
ve uygulamada grevli mimar ve mhendisler, uygulayc ykleniciler ve reticiler, denetleme kurulular
ve iletme yetkilileri binalarda enerji verimlilii ile ilgili uygulamalarn gerekletirilmesinden
mteselsilen grevli, yetkili ve sorumludur.
Proje mellifleri projenin eksik veya hatal olmasndan veya standartlara uygun olmamasndan; yap
denetim kurulular ve yklenici veya yapmc firmalar, yapmn eksik veya hatal olmasndan veya
standartlara uygun olmamasndan varsa yetkileri orannda; bina sahipleri, yneticileri veya varsa enerji
yneticileri veya iletmeci kurulular iletmeden kaynaklanyor ise sistemin uygun almamasndan
sorumludur. lgili idareler, sorumluluklarn takip, tespit ve gereinin yerine getirilmesi hususunda grevli
ve yetkilidir.
lgili idareler ve enerji kimlik belgesi dzenlemeye yetkili kii ve kurulular, projelerin ve
uygulamalarn uygunluunu denetlemek zorundadr.
Tasarm ve inaas uygun olmayan binalara yap ruhsat veya yap kullanm izin belgesi verilmesi
durumunda, ilgili idareler, enerji kimlik belgesi dzenlemeye yetkili kii ve kurulular ve varsa yap
denetim kurulular sorumlu olur.

Mimari Tasarm
Binalarn mimari tasarmnda, imar ve ada/parsel durumu dikkate alnarak stma, soutma, doal
havalandrma, aydnlatma ihtiyac asgari seviyede tutulur, gne, nem ve rzgar etkisi de dikkate
alnarak, doal stma, soutma, havalandrma ve aydnlatma imkanlarndan azami derecede
yararlanlmas esastr.
12

Mimar tasarmda ayrca aada belirtilen hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir:

Binalarn ve i mekanlarn ynlendirilmesinde, o iklim blgesindeki gne, rzgar, nem,

yamur, kar ve benzeri meteorolojik veriler dikkate alnarak oluturulan mimar zmler
aracl ile istenmeyen s kazanlar ve kayplar engellenmelidir. Yaz aylarnda istenmeyen
gne enerjisi kazanlarnn azaltlmas iin tasarm srasnda glgeleme, ynlendirme vb
tedbirler alnmaldr.

Bina ierisinde srekli kullanlacak yaam alanlar, gne s ve ile doal havalandrmadan
optimum derecede faydalanacak ekilde yerletirilmelidir.

Mimar uygulama projesi ve sistem detaylar s yaltm projesindeki malzemeler ve nokta

detaylar ile btnlk salamal, s yaltmnda sreklilii salayacak ekilde, at-duvar, duvarpencere, duvar-taban ve taban-deme-duvar bileim detaylarn ihtiva etmelidir.

Binann yaplaca yerin yenilenebilir enerji kaynak kullanm imkanlar aratrlmal, bu

kaynaklarn kullanm imkanlar ve ekonomisi konusunda hazrlanan raporlar mimar zmlerde
dikkate alnmaldr.

Mevcut binalarn d kabuu, binann enerji performansn olumsuz etkileyecek ekilde

deitirilemez.

Is Yaltm
Yeni yaplan binalar iin, binalar d havadan, topraktan veya dk i hava scaklna sahip
ortamlardan ayran yap bileenlerinin yzeylerinin, TS 825 Is Yaltm Standardna uygun ekilde
yaltlmas zorunludur. Yeni yaplan bir binann Yllk Istma Enerjisi htiyac TS 825 Is Yaltm
Standardnda belirtilen snr deeri amayacak ekilde projelendirilmesi ve projesine uygun ekilde inaa
edilmesi zorunludur.
Bina kabuunu oluturan, duvar, deme, balkon, konsol, taban, tavan, at ve pencere/duvar
birleimleri s kprs olumayacak ekilde yaltlmaldr.
Bina yapmnda kullanlacak yap ve yaltm malzemelerinin CE veya G uygunluk iareti ve uygunluk
beyan veya belgesi almas zorunludur.
Yap ve yaltm malzemelerinin s yaltm projelerindeki hesaplamalara esas tekil eden sl iletkenlik
deerleri TS 825 Is Yaltm Standardnda verilmektedir. Ancak, teknolojik gelimeler neticesinde
herhangi bir malzemenin daha dk sl iletkenlik deerine sahip olduunun iddia edilmesi ve bu
durumun evre ve ehircilik Bakanl tarafndan bu ama iin zel olarak grevlendirilmi bir kurulu
tarafndan belgelendirilmesi durumunda, iddia edilen sl iletkenlik hesap deerleri hesaplamalarda esas
alnabilmektedir.
Belediye hudutlar ve mcavir alan snrlar dnda, ky nfusuna kaytl ve kyde srekli oturanlarn,
ky yerleik alanlar civarnda ve mezralarda 2 kata kadar olan ve toplam deme alan 100 m2den kk
(d havaya ak balkon, teras, merdiven, geit, aydnlk ve benzeri yerler hari) yeni binalar ile bu
alanlardaki;

Yap bileenlerinin sl geirgenlik katsaylarnn, TS 825 standardnda belirtilen yap bileenleri

deerlerine eit veya daha kk olmas,

Toplam pencere alannn, s kaybeden d duvar alannn %12sine, eit veya daha kk olmas
hallerinde konstrksiyonlarn ve ayrntlarn mimari projede gsterilmesi artyla, s yaltm
projesi yaplmas gerekmez. Bu durumda yukardaki artlarn salandn gsteren bir s
yaltm raporu dzenlenmesi yeterlidir.

Yetkili makina mhendisi tarafndan hazrlanacak ve yap ruhsat verilmesi safhasnda, tesisat projesi
ile birlikte ilgili idarelerce istenecek "Is Yaltm Projesi" aada belirtilenleri salayacak ekilde
hazrlanmaldr.

Is kayplar, s kazanlar, kazan/kayp oran, kazan kullanm faktr, aylk ve yllk stma
enerjisi ihtiyacnn byklkleri, TS 825 Is Yaltm Standardnda verilen Binann zgl Is
Kayb ve Yllk Istma Enerjisi htiyac izelgelerindeki rneklerde olduu gibi izelgeler
13

halinde verilmeli ve hesaplanan yllk stma enerjisi ihtiyacnn (Q), TS 825 Is Yaltm
Standardnda verilen yllk stma enerjisi (Q) formlnden elde edilecek snr deerden byk
olmad gsterilmelidir,

Konutlar dnda farkl amalarla kullanlan binalarda yaplacak hesaplamalarda, binadaki farkl
blmler arasndaki scaklk fark 4 Cden daha fazla ise ve bu binada birden fazla blm iin
yllk stma enerjisi ihtiyac hesab yaplacaksa, bu blmlerin snrlar ematik olarak izilmeli,
snrlarn lleri ve blmlerin scaklk deerleri zerinde gsterilmelidir,

Binann s kaybeden yzeylerindeki d duvar, tavan ve taban/demelerde kullanlan

malzemeler, bu malzemelerin eleman iindeki sralan ve kalnlklar, duvar, tavan ve
taban/deme elemanlarnn alanlar ve U deerleri belirtilmelidir,

Pencere sistemlerinde kullanlan cam ve erevenin tipi, btn ynler iin ayr ayr pencere
alanlar ve U deerleri belirtilmelidir,

Havalandrma tipi belirtilmeli, mekanik havalandrma sz konusu ise, hesaplamalar ve sonular

proje raporunda belirtilmelidir,

Is yaltm projesinde, binann s kaybeden yzeylerinde oluabilecek youma TS 825 Is

Yaltm Standardnda belirtildii ekilde tahkik edilmeli, gerekli izim ve hesaplamalar proje
raporunda verilmelidir,

Mevcut binalarn tamamnda veya bamsz blmlerinde yaplacak olan esasl tamir, tadil ve
eklemelerde uygulama yaplacak ksmlardaki sl geirgenlik katsaylarnn, TS 825 Is Yaltm
Standardnda stma derece gn blgelerine gre tanmlanm tavsiye edilen katsaylara eit
veya daha kk olduu gsterilmelidir,

Mevcut binalarda yaplacak olan esasl tamir, tadil ve eklemelerde, uygulamann yaplaca
yzeylerde oluabilecek youma TS 825 Is Yaltm Standardnda belirtildii ekilde tahkik
edilmeli, gerekli izim ve hesaplamalar raporlanmaldr.

Ayrca, binalarn stma, soutma, havalandrma ve klima gibi enerji kullanmn etkileyen
tesisatlarnda kullanlan borularn, kollektrlerin ve balant malzemelerinin, vanalarn, havalandrma ve
iklimlendirme kanallarnn, shhi scak su reticilerinin ve depolama nitelerinin, yakt depolarnn ve
dier mekanik tesisat ekipmanlarnn, s kprsne yol amayacak ekilde ve yzey scakl ile i ortam
scakl arasnda 5 Cden fazla fark ve yzeyde youma olmayacak ekilde yaltlmas da zorunludur.
Bunlara ilave olarak, binalarda, derzler de dahil olmak zere, s geiinin olabilecei yzeylerde,
kesitlerde ve/veya aftlarda srekli hava geirmeyecek ekilde szdrmazlk salayacak ve hava geiine
engel olacak uygun malzemelerin kullanlmas ve i hava kalitesini bozmayacak ekilde gerekli asgari
hava sirklasyonunun salanmas gerekmektedir.
Binalarda, derzler de dhil olmak zere, s geiinin olabilecei yzeylerde, kesitlerde ve/veya
aftlarda srekli hava geirmeyecek ekilde szdrmazlk salayacak ve hava geiine engel olacak uygun
malzemelerin kullanlmas ve temiz hava giriinin i hava kalitesini bozmayacak ekilde kontroll ekilde
salanmas gerekmektedir.
Is kaybeden dey d yzeylerin toplam alannn %60 ve zerindeki oranlarda camlama yaplan
binalarda, pencere sisteminin sl geirgenlik katsaysnn (Up) 2,1 W/m2Kden byk olmayacak ekilde
tasarm yaplmas ve dier s kaybeden blmlerin sl geirgenlik katsaylarnn TS 825 Is Yaltm
Standardnda tavsiye edilen deerlerden %25 daha kk olmas durumunda, bu binalarn TS 825 Is
Yaltm Standardna uygun olduu kabul edilir.

Istma, Soutma, Havalandrma ve klimlendirme Sistemleri

Istma sistemleri projelerinin aadaki hususlar dikkate alnarak hazrlanmas, buna aykr hazrlanan
projelere ilgili mercilerce onay verilmemesi ve projesi uygun olmayan binalarn yapmna izin
verilmemesi gerekmektedir.

14

Yeni binalarda, yap ruhsatna esas olan toplam kullanm alannn 2.000 m2 ve stnde ise stma
sisteminin merkezi sistem olmas zorunludur.

Kullanm alan 250 m2 ve stnde olan bireysel stma sistemine sahip gaz yakt kullanlan
binalardaki bamsz blmlerde veya mstakil binalarda youmal tip stc cihazlarn veya
entegre ekonomizerli cihazlarn kullanlmas gerekmektedir.

Merkezi stma sistemi ile stlan binalarn bamsz blmlerindeki (daire, dkkan vb)
hacimlerinde (salon, oda, mutfak, antre, depo vb) i ortam scakln kontrol edebilen cihaz ve
ekipmanlar ile entegre ekilde, i ve/veya d hava scaklna bal olarak s merkezinin kontrol
edilmesini salayan cihaz ekipmanlarn kullanlm zorunludur.

Merkezi stma sistemli binalarn bamsz blmlerinde scaklk kontrol ekipmanlarnn

kullanlmas durumunda, stma tesisat pompa gruplarnn zamana, basnca veya akkan
debisine gre deiken devirli seilmesi arttr.

Merkezi stma sistemine sahip binalarda, merkezi veya oda ii uygulamalarla i mahal
scaklklarn sabit tutabilen cihazlarn kullanlmas ve snma giderlerinin kullanlan s
miktarna bal olarak paylatrlmasna imkan salayan sistemlerin kurulmas zorunludur.
ortamda salanan her 1oClik scaklk d ile %5-6 civarnda yakt tasarrufu
salanabilmektedir.

Merkezi stma sistemine sahip binalardaki kazan verimleri kat yaktl kazanlarda %75den, sv
ve gaz yaktl kazanlarda, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlnca belirlenen verim snfndan
daha dk olamaz.

Merkezi stma sistemlerinde kullanlacak sv veya gaz yaktl cebri flemeli brlrl yakma
sistemlerinde;
Sv yaktl cebri flemeli brlrler kullanlmas halinde;

100 kWa kadar stma sistemi kapasitesine sahip sistemlerde tek kademeli ancak hava emi
damperi servo motor kontroll, iki kademeli veya oransal kontroll,

100 kW-1200 kW stma sistemi kapasitesine sahip sistemlerde iki kademeli veya oransal
kontroll, 1200 kW ve st kapasiteye sahip sistemlerde sadece oransal kontroll,

3000 kW st sistemlerde baca gaz oksijen kontrol sistemine sahip

brlrlerin kullanlmas gerekmektedir.

Gaz yaktl cebri flemeli brlrler kullanlmas halinde ise;

100 kWa kadar stma sistemi kapasitesine sahip sistemlerde tek kademeli ancak hava emi
damperi servo motor kontroll, iki kademeli veya oransal kontroll,

100 kW-600 kW stma sistemi kapasitesine sahip sistemlerde iki kademeli veya oransal
kontroll 600 kW ve st kapasiteye sahip sistemlerde sadece oransal kontroll,

3000 kW st sistemlerde baca gaz oksijen kontrol sistemine sahip brlrlerin kullanlmas
gerekmektedir.

500 kW ve st kapasiteye sahip kazanlarn kullanld sistemlerde su yumuatma veya

artlandrma veya her iki sistemin birlikte kurulmas zorunludur.

Istma merkezinde yakt trne gre gerekli olan temiz havann salanmas ve egzost havasnn
atlabilmesi iin gerekli havalandrmann salanmas gerekir.

Sv, gaz ve kat yaktl merkezi stma sistemlerinde her iletme dneminin balangcnda ve
ylda en az bir kez olmak zere baca gaz analizinin ve sistem bakmnn yaptrlmas ve bu
kapsamda sistem performansn da ihtiva eden bir raporun hazrlanarak iletmeden sorumlu kii
veya kurulularca gerektiinde ilgili mercilere sunulmak zere saklanmas zorunludur.

Merkezi stma sistemlerinde, baca gaz scaklnn iletmeci veya ynetici tarafndan
izlenebilmesi iin kalibrasyonu yaplm baca gaz termometresi kullanlmas arttr. Kazanlarn
15

baca gaz scakl, kazanlarn Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl tarafndan belirlenen asgari
verim snfnn altnda bir verim deerinde almalarna sebep olmayacak ekilde, olabildiince
dk tutulmaldr.

Atk gaz ile s kayb snr deerleri, evre ve ehircilik Bakanl tarafndan belirlenen snr
deerleri aamaz.

Merkezi stma sistemine sahip binalarda stlan mahallerin scakl, binann sl dengesini
bozmamak iin, 15 Cnin altna drlemez.

Soutma ihtiyac 250 kWdan byk olan konut d binalarn soutulmasnda merkezi soutma
sistemlerinin kurulmas zorunludur. Havalandrma sistemlerinin projelendirilmesinde uyulmas gerekli
hususlar ise unlardr;

erisinde insan bulunan ve stma dneminde ieri flenen havann nemlendirilmesi ngrlm
binalarda, flenen havann mutlak nemini 1 kg kuru hava iin 10 gram veya daha az dzeyde
ayarlayabilen kalibrasyonu akredite edilmi bir kurulu tarafndan yaplm kontrol cihazlarnn
kullanlmas gereklidir.

Konut d amal kullanlan binalarda; bir mekndaki zel mekanik havalandrma sistemi
meknda insanlarn bulunmad zamanlarda meknn minumum i hava kalitesini salayacak
ekilde almaya imkan salamak zere otomatik sistem ile donatlmal, iklimlendirme
sistemlerinde oda scakl ayar dzenekleri kullanlmal, mahal baznda deiken hava debisi
kontrol yaplan iklimlendirme sistemlerinde sisteme bal fanlarn deiken debili olmas
salanmaldr.

klimlendirme sistemleri deiken insan ykne bal olarak deiken hava debili alacak
ekilde i hava kontrol salayacak mekanik tesisatla donatlmaldr.

Yeni yaplacak binalarn 500 m3/h ve zeri hava debili havalandrma ve iklimlendirme
sistemlerinin tasarmnda s geri kazanm sistemlerinin analiz edilmesi ve analiz sonularnn
proje mellifi tarafndan rapor halinde ilgili idarelere sunulmas zorunludur. lgili idare, ilk
yatrm ve iletme masraflar ile birlikte enerji ekonomisini gz nne alarak avantajl olmas
durumunda s geri kazanm sistemlerini kurdurmaldr. Havalandrma sistemi yaz ve k alma
artlarnda minimum %50 verimlilie sahip olmaldr. Bu sistemler gei mevsimleri iin bypass dzeneine de sahip olmaldr.

Klima santrallerinde kullanlan filtre sistemleri reticisi tarafndan belirtilen srelerde

temizletilmeli veya deitirilmelidir. Bu durum raporlanmaldr.

Mekanik Tesisat
Shh scak su ve datm sistemlerinin projelendirilmesinde aadaki hususlara uyulmas zorunludur:

Yap ruhsatna esas olan kullanm alan 2000 m2nin zerindeki oteller, hastaneler, yurtlar gibi
konaklama amal konut harici binalar ile spor merkezlerinde merkezi shhi scak su
sistemlerinin kullanlmas arttr.

Bamsz blmlerde kullanlan bireysel shhi scak su hazrlama ekipmanlarnn ve merkezi

shhi scak su hazrlama ekipmanlarnn ilgili standartlarda belirtilen sl performansa sahip
olmas gerekir.

Merkezi kullanm shhi scak su sistemlerinde depolanan su scakl, lejyoner hastal etkisi
yapmamas iin haftada 1 saat, en az 60C scaklkta tutulmas hali hari, 60Cyi aamaz.

Merkezi shhi scak su hazrlama sistemlerinde merkezi plakal eanjr kullanlmas durumunda,
depolama sistemi olarak akmlasyon tanknn kullanlmas gerekir.

Merkezi shhi scak su sistemlerinde, duvar iinde kalan tesisat da dahil olmak zere cihazlarn,
depolarn ve datm hatlarnn yzey scakl ortam scaklnn 5C zerine kmayacak
ekilde yaltllmas ve her yl bina iletmecisi tarafndan kontrol ettirilerek raporlanmas
zorunludur.

Shhi scak suyun s kapasitesi minimum kazan modlasyon alma alt snrnn altnda kalmas
halinde yaz kullanmna ynelik ayr bir scak su kazannn tesis edilmesi gerekir.
16

Konaklama amal binalarda stma sisteminde buhar kullanyor ise, scak su retiminde ani
abuk ve kolay scak su reten scak su depolama ihtiyac olmayan sistemlerin kullanlmas
arttr.

Otomatik Kontrol
Sv ve gaz yaktl kazanlarda yanma kontrol iin otomatik kontrol sistemlerinin tesis edilmesi
gerekmektedir. Merkezi stma, iklimlendirme ve/veya soutma sistemine sahip binalarda her odann
scakln ayr ayr dzenleyecek otomatik cihazlarla donatlmas gerekir. Konut olarak kullanlan binalar
hari, binalarda birbirinden ayr meknlarn farkl i scaklklara ayarlanabilmesine imkn salayacak
merkezi otomatik kontrol sistemlerinin kurulmas zorunludur.
Merkezi stma sistemine sahip konut olarak kullanlan binalar, en az gidi suyu kontrol ve d hava
kompanzasyonu yapacak otomatik kontrol sistemleri ile donatlmaldr.
Merkezi iklimlendirme sistemi olan binalarda, ayarlanan deerleri kontrol edecek otomatik kontrol
sistemi bulunmas arttr. Ticari binalarda bu cihazlarn, ortam artlarn ayar deerlerine ekebilmesinin
yannda zamana gre de kontrol edilebilmesi gerekir.
Konut olarak kullanlan binalar hari, binalardaki aydnlatma sistemlerinin zamana, gn na ve
kullanma gre aydnlatma kontrolu yaplabilmesine imkan salamas gerekir.
10.000 m2nin zerinde olan ve merkezi stma, soutma, iklimlendirme sistemi ve aydnlatma
sistemleri birlikte bulunan binalarda bilgisayar kontroll bina otomasyon sistemlerinin tesis edilmesi
arttr.
Shhi scak su tesislerinde kullanlacak olan sirklasyon pompalar, otomatik almay salayacak
ekipmanlarla donatlmaldr.
Yeni yaplacak binalarda aydnlatma, stma, soutma ve shhi scak su ihtiyac iin kullanlan
enerjilerin ayr ayr llmesine imkn salayacak sistemlerin kurulmas zorunludur.

Elektrik Tesisat ve Aydnlatma Sistemleri

Binalarda gn ndan azami derecede faydalanmak ve gereksiz yapay aydnlatmadan kanmak iin;

Eriimi kolay el ile kontrol edilen anahtarlardan,

Gn ndan faydalanma imkan olan yerlerde, gn ile balantl foto elektrikli anahtarlar
ile telefon, kzl tesi, sonik ve ultrasonik kontroll uzaktan kumandal anahtarlardan,

Mahalde kimse olmadnda mekann bo olduunu alglayabilen ve yapay aydnlatmay kapatan

otomatik anahtar ve sistemlerden,

Zaman ayarl anahtarlardan

biri veya bir ka kullanlr.

alma saatleri boyunca devaml aydnlatma gerektiren binalarda zaman ayarl veya gn ile
balantl foto elektrikli anahtarlar kullanlr. Binalarda ynetmelik ile belirlenen zelliklerde genel
aydnlatma lambalar kullanlr.
Konut amal kullanlan binalar hari, binalarn ierisinde insan bulunduu zamanlarda dhi idari
personelin yetkisinde olan her trl mahallin, aydnlatmann almasna ve kapatlmasna imkn veren bir
cihaza sahip olmas arttr. Bu cihaz, sz konusu mekn ierisinde yer almyor ise, mekndaki aydnlatma
durumunun kumanda noktasndan grlmesine imkn vermesi gerekir. Sportif amal ve ok amal
salonlar gibi farkl aydnlatma seviyelerinin sz konusu olduu, en az iki ve daha ok farkl kullanm
mahallerinin bulunduu binalarda, temel aydnlatma seviyesini yalnzca yetkili personelin artrmasna
imkn verecek tedbirlerin alnmas gerekir.

17

Ayn mekn ierisinde, bir pencere boluuna 5 metreden daha yakn olan yapay aydnlatmal
noktalarnn her birindeki toplam kurulu g 200 W atnda, bu noktalar dier aydnlatma
noktalarndan bamsz olarak kumanda edilmelidir.
Binalarda, doal aydnlatma yeterli olduunda zaman ayarl veya insan mevcudiyetini alglayan cihaz
ile yapay aydnlatmann otomatik olarak devreye girmemesi gerekir.
zel durumlar olmadka akkor flamanl lambalarn kullanlmamas, renk scaklnn nemli
olmad durumlarda A ve B snf elektronik balastl tp biimli fluoresan, kompakt tip fluoresan veya
sodyum buharl lambalarn tercih edilmesi arttr.Enerji tketimi yksek olan dekoratif aydnlatma
gereleri genel aydnlatma amal kullanlamaz. alma alanlarnda yeterli aydnlk seviyesini
salayacak armatr seimi ve dalm yaplmaldr. Yaplabilirlii uygun olan meknlarda, hareket, s
veya k duyarl ekipmanlarn kullanlmas, zellikle merdiven boluklarnda ve alma ortamlarnda
bulunan tuvalet, lavabo, koridor gibi meknlarda sensrl lambalarn kullanlmas ve gereksiz
kullanmlarn nne geilmesi gerekir, Daha az sayda armatr ve dolaysyla daha az elektrik tketimiyle
istenen aydnlk seviyelerine ulamay salayaca iin, ak renk mobilya ve duvar renkleri tercih
edilmelidir. Armatrlerin verimlerini ve odalardaki aydnlk seviyesini artrmak iin aydnlatma gereleri
periyodik olarak temizlenmelidir.
Konut harici binalarn aydnlatma enerjisi ihtiyac belirlenirken binann i aydnlatma ykne
ilaveten, gvenlik aydnlatmas hari olmak zere, binann d aydnlatma yk de dikkate alnmaldr.
Farkl aydnlatma seviyelerinin sz konusu olduu mahallerin bulunduu konut amal kullanlan
binalar dndaki binalarda, asgari aydnlatma seviyesini yalnzca yetkili personelin artrmasna imkn
verecek sistemler tesis edilmelidir.
Binalarn elektrik tesisatnn projelendirilmesinde Elektrik Tesisleri Ynetmeliine ve ilgili
mevzuat hkmlerine uyulmas arttr. Konut harici binalarn elektrik sistemlerinde; ilgili mevzuata
uygun olarak merkezi ve/veya lokal dzeyde g kompanzasyonu yaplmas arttr.

Yenilenebilir Enerji Kullanm ve Kojenerasyon

Yeni yaplacak olan ve yap ruhsatna esas kullanm alan 20.000 m2nin zerinde olan binalarda, stma,
soutma, havalandrma, scak su, elektrik ve aydnlatma enerjisi ihtiyalarnn tamamen veya ksmen
karlanmas amacyla, yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanlmas amacyla, hava, toprak veya su
kaynakl s pompas, kojenerasyon ve mikrokojenerasyon ve gne enerjii gibi sistem zmleri,
tasarmclar tarafndan projelendirmesi ve gerekli analizin yaplmas arttr. Bu uygulamalardan birinin
veya birkann, evre ve ehircilik Bakanl tarafndan yaymlanan birim fiyatlar esas alnmak suretiyle
hesaplanan, binann toplam maliyetinin en az yzde onuna karlk gelecek ekilde yaplmas zorunludur.

letme ve Periyodik Bakm

Binann enerji kullanan sistemleri, evre ve ehircilik Bakanl tarafndan belirlenecek usl ve esaslara
gre ilgili meslek odalar tarafndan dzenlenen eitimlere katlarak belgelendirilen kiilerce iletilebilir.
Binann enerji performansn etkileyen mimari, mekanik, elektrik ve aydnlatma gibi sistemlerin
verimlilikleri ile ilgili konularda yaplmas gerekli bakmlar, testler ve bunlarn peryotlar, ilgili idare
tarafndan onaylanmak zere tasarm aamasnda hazrlanan raporda tanmlanmaldr. Bu testlerin
zamannda ve uygun ekilde yaplmasndan ve binann tasarm aamasndaki enerji performansnn altna
inmeyecek ekilde iletilmesi iin gerekli bakm ve onarm ve tadilatlarn yaplmasndan bina sahibi,
yneticisi, ynetim kurulu ve/veya enerji yneticisi sorumludur.
evre ve ehircilik Bakanl tarafndan belirlenecek usul ve esaslara gre yaplacak periyodik
bakmlar kapsamnda gerekli tedbirlerin alnmasyla, sistem veya ekipman verimlerinin tasarm
deerinden daha dk bir deerde olmamas salanr.

Denetim
Binann enerji tketen ekipmanlarnn ilgili raporlarda belirtilen periyodik bakmlarnn yaplp
yaplmaad evre ve ehircilik Bakanl veya bu bakanlk tarafndan belirlenen kriterlere uygun
eitimler sonucu yetkilendirilmi kurum ve kurulular tarafndan denetlenir. Denetim yapacak kurum ve
kurulular evre ve ehircilik Bakanlna kar sorumlu olup. bu kurulularn faaliyetleri bu bakanlk
tarafndan izlenir ve denetlenir.
18

Enerji Kimlik Belgesi

Yeni projelendirilen binalar iin 01 Ocak 2011 tarihinden bu yana, mevcut binalar iin ise 02 Mays 2017
tarihine kadar Enerji Kimlik Belgesi (EKB) dzenlenmesi zorunludur. Dzenlenen EKBler 10 yl sreyle
geerlidir. Ancak, binann yllk birincil enerji ihtiyacnn deimesine ynelik herhangi bir tadilat
yaplmas halinde, EKBnin bir yl iinde yenilenmesi gerekir. Trk Silahl Kuvvetleri, Milli Savunma
Bakanl ve bal kurulular, Milli stihbarat Tekilat Mstearl binalar ile mcavir alan dnda
kalan ve toplam inaat alan 1.000 m2den az olan binalar iin EKB dzenlenmesi istee baldr.
Yeni yaplan binalarn enerji tketimi ve CO2 salnm D ve zeri etiket snfna tekabl edecek ekilde
projelendirilmesi arttr. Mevcut binalarda EKB dzenlenebilmesi iin enerji tketimi, CO2 salnm veya
bunlarla ilikili etiket snf konularnda herhangi bir asgari zorunluluk veya herhangi bir snrlandrma
sz konusu olmayp, binann mevcut durumuna uygun etiket snfn ortaya koyan bir EKB dzenlenmesi
yeterlidir. Etiket snfn yksek olmas iin binann iyiletirilmesi bina sahibinin isteine baldr.
EKB binann tamam iin hazrlanmaldr. Ayrca, istee bal olarak, kat mlkiyetini haiz her bir
bamsz blm veya farkl kullanm alanlar iin ayr ayr dzenlenebilir. EKBnin, Yap Kullanma zin
Belgesi alnmas aamasnda ilgili idarelerin onayna sunulmas arttr ve bu belge Yap Kullanma Izin
Belgesi'nin ayrlmaz bir parasdr.
EKB, evre ve ehircilik Bakanl tarafndan yetkilendirilen kurulularca, bu bakanlk tarafndan
gelitirilen BEP-TR yazlm kullanlmak suretiyle dzenlenmektedir. BEP-TRye eriim yetkisi, EKB
dzenlemeye yetkili kurululara verilmektedir. Ancak, bu yetki, EKB dzenlemeye yetkili kurulu
adna, dzenlenen eitimlere katlmak suretiyle EKB dzenlemek zere sertifikalandrlan gerek kiiler
tarafndan kullanlmaktadr. Bu kiilerin almakta olduu kurululardan ayrlmalar ve EKB
dzenlemeye yetkili bir baka kuruluta almalar halinde, ayrca eitim ve sertifikalandrma
programna katlmalarna gerek olmakszn, almakta olduu kuruluun yazl istei zerine, bu kiilere
yeniden BEP-TRye eriim hakk tannmaktadr.
EKBnin dzenlenmesinden yetkili kuruluun ilgili personeli ve yetkili kurulu adna kuruluun sahibi
veya yneticisi mteselsilen sorumludur.
EKBnin bir nshas bina sahibi, yneticisi, ynetim kurulu ve/veya enerji yneticisince muhafaza
edilmelidir, bir nshas da bina giriinde rahatlkla grlebilecek bir yerde asl bulundurulmaldr.
Binalar veya bamsz blmlere ilikin alm, satm ve kiraya verme ile ilgili i ve ilemlerde EKB
dzenlenmi olmas art aranmaktadr. Binann veya bamsz blmn satlmas veya kiraya verilmesi
safhasnda, mal sahibi enerji kimlik belgesinin bir suretini alcya veya kiracya vermek zorundadr.
EKB, binann enerji ihtiyac, yaltm zellikleri, stma ve/veya soutma sistemlerinin verimi/etkinlii
ve binann enerji tketim snflandrmas ile ilgili aadaki bilgileri iermelidir:

Bina ile ilgili genel bilgiler,0

Dzenleme ve dzenleyen bilgileri,

Binann kullanm alan (m2),

Binann kullanm amac,

Binann stlmas, soutulmas, iklimlendirmesi, havalandrmas ve shhi scak su temini iin

kullanlan enerjinin miktar (kWh/yl),

Tketilen her bir enerji trne gre yllk birincil enerji miktar (kWh/yl),

Binalarn kullanm alan bana den yllk birincil enerji tketiminin, A ile G arasnda deien
bir referans leine gre snflandrlmas,

Nihai enerji tketiminin oluturduu sera gazlarnn kullanm alan bana yllk miktar (kg
CO2/m2-yl),
19

Binalarn kullanm alan bana den yllk sera gaz salmnn, A ile G arasnda deien bir
referans leine gre snflandrlmas (kg CO2/m2-yl),

Binann aydnlatma enerjisi tketim deeri,

Birincil enerji tketimine gre, enerji snf,

Nihai enerji tketimine gre, CO2 salm snf

Binann yenilenebilir enerji kullanm oran

Bu Ynetmeliin yrrle girmesinden sonra yap ruhsat alnan binalara ynelik olarak, yap
kullanma izin belgesi verilmesinden sonra Bakanlk tarafndan yaplan veya yaptrlan denetimlerde enerji
kimlik belgesinin geree aykr dzenlendiinin veya binann enerji tketimi bakmndan dzenlenen
belgeye uygun olmadnn tespit edilmesi halinde, bina, en ge bir yl iinde projesine ve yap kullanma
izin belgesi verilmesine esas olan enerji kimlik belgesindeki zellikleri salayacak hale getirilir. Bu
konuda, binay inaa eden veya ettiren gerek veya tzel kii sorumludur.

Merkezi Istma Sistemlerinde Ortam Scaklklarnn Kontrolu ve Isnma

Giderlerinin Kullanlan Is Miktarna Gre Paylatrlmas
5627 sayl Enerji Verimlilii Kanununun yrrle girmesi ile birlikte yeni yaplan merkezi stma
sistemine sahip binalarda s/scaklk kontrol cihazlar ve snma giderlerinin kullanlan s miktarna gre
paylatrlmasna imkn tanyan sistemlerin kurulmas zorunlu hale getirilmitir. 02 Mays 2007 tarihi
itibaryla mevcut (kullanlmakta) olan veya yap izni alnm olup inaas o tarihte halen devam eden
merkezi stma sistemine sahip binalarda bu sistemlerin 02 Mays 2012 tarihine kadar tesis edilmesi
gerekmektedir.
Istma ve shh scak su tketimlerini lmek iin mahallerin lm ekipmanlar ile donatlmas
gerektiinden bamsz blm kullanclar bu maksatla yaplacak i ve ilemlere izin vermek
mecburiyetindedir. Arza ve bakm halleri hari olmak zere bamsz blm kullanclar lm
ekipmanlarna mdahale etmesi mmkn deildir.
Bina sahibi, bina yneticisi, bina ynetim kurulu, enerji yneticisi, yetkilendirilmi lm irketleri ve
blgesel s datm ve sat irketleri, s veya shh scak suya ilikin tketimleri aylk veya belirli
dnemlerde lecekler ve bamsz blm kullanclarna ait gider paylam belgeleri dzenleyeceklerdir.
Is tketimini lmek iin ilgili standardlar salayan s sayalar veya s lerlerin, shh scak su
tketimini lmek iin de scak su sayalarnn veya dier ekipmanlarn kullanlmas ve bunlarn ilgili
standardlara ve ller ve Ayar Kanununa uygun olmalar gerekmektedir.
Merkez stma sistemlerinde toplam stma giderlerinin %70i bamsz blmlerin llen s
tketimlerine gre paylatrlmaktadr. Toplam stma giderlerinin %30u ise ortak kullanm mahalleri,
sistem kayplar, asgar snma ve iletme giderlerinden kaynakl s giderleri olarak bamsz blmlerin
kullanm alanlarna gre paylatrlmaktadr. Blgesel stma sistemlerinde ise toplam stma giderlerinin
%20si asgari snma, ortak kullanm mahalleri, sistem kayplar ve iletme giderlerinden kaynakl s
giderleri olarak bamsz blmlerin kullanm alanlarna gre paylatrlmaktadr.
Ayrca, tketilen enerjiyi snrlandrabilmek iin merkez stma sistemi kullanlan binalarda
termostatik radyatr vanas kullanlmas ve stma yaplan bamsz blmlerdeki mahal scaklklarnn
asgari 15 C olacak ekilde ayarlanmas gerekmektedir.
Enerji Verimlilii Kanunu kapsamndaki karlm olan mevzuattan
sorumlu olan bakanlk ve kurumlar nelerdir?

letmede Enerji Ynetimi

Bina ve hizmet sektrlerinde enerji ynetimi ile ilgili uygulamalar gerekletirmek zere, toplam inaat
alan en az 20.000 m2 veya yllk enerji tketimi 500 TEP ve zerinde olan ticari binalarn ve hizmet
binalar ile toplam inaat alan en az 10.000 m2 veya yllk enerji tketimi 250 TEP ve zerinde olan
kamu kesimi binalarnda da endstriyel iletmelerde olduu gibi enerji ynetim sistemlerinin
oluturulmas ve enerji ynetimi uygulamalarnn gerekletirilmesi zorunludur.
20

Milli Eitim Bakanlna bal okullar ile Mill Savunma Bakanl ve bal kurulular, Trk Silahl
Kuvvetleri ve Mill stihbarat Tekilat Mstearl gibi kurum ve kurulularda da enerji yneticisi
grevlendirilmesi zorunlu olmakla birlikte buralarda enerji yneticisi grevlendirilmesi ile ilgili usl ve
esaslar bu kurum ve kurulular tarafndan belirlenebilmektedir.

ULAIM SEKTR
Yurt iinde retilen aralarn birim yakt tketimlerinin drlmesi, aralarda verimlilik standartlarnn
ykseltilmesi, toplu tamacln yaygnlatrlmas ve gelimi trafik sinyalizasyon sistemlerinin
kurulmas amacyla yaplan dzenlemelerde yer alan tedbirleri unlardr:

Yk tamaclnda yk trenlerinin blok tren eklinde altrlmasna ncelik verilmesi,

Rayl ulamda enerji tketimini asgari seviyeye drmek iin elektrikli iletmecilie ncelik
verilmesi,

Seyahat talep ynetimi, modlararas tamaclk sistemi, trafik ynetimi, yn levhalar ve

elektronik yol ynlendirme sistemlerinin uygulanmas,

Kent merkezi girilerine yaplacak ynlendirme sistemleri ile aralarn alternatif yollardan
ulamnn salanmas,

Nfusu 250.000 ve zerinde olan kentlerde belediyelerce; karayollarnda gnn koullarna

uygun merkezi bilgisayar sisteminin kurulmas iin almalar yaplmas; bu sistemler ile
kavaklarn merkezden kumanda edilmesi; kamera sistemleri ile yol younluunun izlenmesi;
elektronik yol ynlendirme sistemleri ve trafik radyosu yoluyla srclerin yolun durumuna
gre alternatif gzergahlara ynlendirilmesi,

Srclerin yol trafik durumuna gre ynlendirilmesi salanr.

Yerleim planlamasnda ve kentsel dnm projelerinde motorlu tatlarn ehir giriinde park
edilebilmesi iin otopark kurulmas; bu otoparklara park eden srclerin otoparktan ehir
merkezine gidi ve dn gzerghlarnda hizmet veren toplu tam aralarndan yararlanmas
iin yntem gelitirilmesi,

Kent merkezlerinde ara kullanmn azaltc uygulamalar yaplmas,

Toplu tam ara duraklarnda modlararas tamaclk sisteminin oluturulmasna ncelik

verilmesi,

Doalgaz datm ebekesi bulunan ehirlerde toplu tama arac olarak doalgazl aralara
ncelik verilmesi,

Taksilerin trafikte bo dolamalarn, durak dnda beklemelerini engelleyecek telefonlu, telsizli

durak ve merkezi alanlarda taksi cepleri gibi uygulamalarn yaygnlatrlmas;

Bykehir belediyeleri ve bykehir belediyesi snrlar dndaki belediyelerden nfusu

100.000in zerinde olanlarn, onbe yllk sreler iin ulam ana plan hazrlamas ve bu
planlarn her be ylda bir yenilenmesi,

evre otoyollar ve rayl sistem almalarna ncelik veren, yerleim alanlarnn yer seimi ve
bu alanlarn birbiri ile olan ulamlarn salayan st lekli planlarn yaplmas,

Kent iinde yetersiz kalan yollarda skan trafii rahatlatmak zere, yol geniletmesi, kavak
dzenlemesi ve otopark kurulmas gibi nlemler alnmas,

Kentsel ulam planlar yaplrken toplu tamay tevik etmek amacyla rayl sistem yatrmnn
artrlmas,

Kent ulamnda enerji verimliliinin artrlmas ve yakt tketiminin drlmesi iin trafiin
gvenli ve akc olmasnn salanmas,

21

Kent ii ulam gzerghlarnn belirlenmesinde trafik akndaki yakt sarfiyatnn ncelikle gz

nnde bulundurulmas; topografik yaps uygun gzergahlara bisiklet yollar ve bisiklet park
alanlar yaplmas,

ehir ii ve ehirleraras karayollar zerinde trafik akmn dzenlemek ve trafik gvenliini

artrmak, mevcut/planlanan karayolu ve karayolu elemanlarnn kapasitesini maksimum
dzeylerde kullanabilmek iin oluturulacak sinyalizasyon sistemlerinin gerekletirilmesi;

Ulamda trafik akn dzenlemek ve enerji tketimini asgari seviyeye drmek iin
kullanlan sinyalizasyon sistemlerinde LED li sinyalizasyon sistemlerine ncelik verilmesi,

ehir iindeki kavaklarda trafik akn kolaylatrmak iin birbiri ardna gelen sinyalize
kavaklara Yeil Dalga Sistemi uygulanmas,

Tketicilerin bilinli seim yapabilmesine imkan vermek iin, piyasada sata veya kiraya
sunulan yeni binek otomobillerinin CO2 emisyonu ve yakt ekonomisi konusunda tketicilerin
bilgi edinmesinin salanmas,

l ve le Trafik Komisyonunca kent trafiine uygun bir ekilde, otopark olabilecek alanlarn
tespit edilmesi; bu alanlarn verimlilik ilkesi erevesinde otopark olarak iletilmesinin
salanmas,

Src belgesi verilmesi ile ilgili kurslarda ekonomik sr teknii ve evre konularna yer
verilmesi,

Tamaclk faaliyetlerinde bulunan tzel kiilerin, srclerine ynelik olarak, ie alndklarnda

ve her be ylda bir defa olmak zere ekonomik sr teknikleri ile ilgili eitim almalarn
salamas,

Toplu tama aralarnn talep edilebilirlii ve yolcu kapasitesini artrc gerekli tedbirlerin
belediyelerce alnmas; nfusu 250.000in zerindeki belediyelerce kent ii toplu tamaya
ynelik aadaki uygulamalar yaplr:

Rayl sistemlerin azami doluluu salanacak ekilde iletilmesi; sefer sklnn yolcu talebi
dikkate alnarak yaplmas ve tek bilet sisteminin yaygnlatrlmas,

Toplu tama aralar iin ayrlm erit ve yol uygulamalarnn yaygnlatrlmas,

Hizmet kalitesi yksek ve evre dostu toplu tama aralarnn kullanmna ncelik
verilmesi

Toplu tama aralarnda ve duraklarda hareket saatleri, gzerghlar ve benzeri

bilgilendirme panolar bulundurulmas,

Aadaki bilgileri ieren bir veri taban oluturulmas;

Karayolu tamaclnda; motor gc, yakt tipi, ara kategorisi ve model yl bilgileri,

Demiryolu tamaclnda; ara-km, yolcu-km ve ton-km bilgileri,

Yakt tiplerine gre aylk bazda yllk toplam yakt sat bilgileri,

ehirii tamaclkta; taksi, zel halk otobs, belediye otobs, dolmu, metro, hafif rayl
sistem, tramvay ve deniz yolu ara saylar, tanan yllk yolcu says, yolcu-km, ara-km
verileri, rayl sistemlerin ve karayollar sinyalizasyon sistemlerinin iletilmesi iin
kullanlan yllk elektrik miktar bilgileri,

ehirleraras karayolu tamaclnda; otobs says, yllk yakt tketimi bilgileri, ylda
tanan yolcu says, yolcu-km bilgileri,

ehirleraras karayolu yk tamaclnda; ara says, yllk yakt tketimi bilgileri, ylda
tanan yk, ton-km bilgileri

22

ELEKTRK ENERJS SEKTR

Elektrik enerjisi retim tesislerinde ve iletim/datm ebekelerinde enerji verimliliinin artrlmas, talep
taraf ynetimi, verimli rn satlarnn izlenmesi, en az A etiket snfna sahip buzdolaplar, klimalar ve
ampuller ile yksek verimli elektrik motorlarna gnlllk esasna dayal olarak ENVER etiketi
verilmesi, termik santrallerin atk ssndan yararlanlmas, ak alan aydnlatmalar, alternatif yakt
kullanmnn zendirilmesi, 100 MW ve zeri retim tesislerinde enerji yneticisi atanmas, termik
santrallerin atk slarnn blge stmasnda kullanlmas, ak alan aydnlatmalarnda verimli apareylerin
kullanlmas ile ilgili uygulamalar unlardr.

Fosil yaktlarla alan santrallarn tam ykte iletme koullarnda yaktn alt sl deeri temel
alnarak bulunan net evrim verimi deerlerinin santral tiplerine bal olarak her yl Ocak aynda
Bakanlk tarafndan belirlenmesi ve bu tesislere lisans verilmesinde asgar art olarak aranmas,

Termik santral atk slarnn ncelikle binalarda stma ve soutma amal kullanmnn yan sra
sanayi, tarmsal retim, su rnleri yetitiricilii, souk hava depolar ve tatl su retimi gibi
sektrlerde de deerlendirilmesine ynelik enerji ettlerinin yaplmas; geri deme sresi en
fazla 10 yl olan projelerin belediye ve zel sektr ibirlikleri ile gerekletirilmesi,

Belediyelerce ve Toplu Konut daresince yeni toplu konut alanlarn yerleime aarken varsa
termik santral atk slar ile merkez veya blgesel stma ve soutma yaplabilecek blgelere
ncelik verilmesi ve s datm altyaps planlar iin gerekli tedbirlerin alnmas,

Desteklenecek veya muafiyetlerden yararlanacak kojenerasyon tesislerinin en az %80 toplam

evrim verimine sahip olmas,

Elektrik retiminde, iletiminde ve datmnda ulusal ve uluslararas standartlara uygun malzeme

kullanlmas,

Termik santrallere yakt salayan linyit retim sahalarnda linyit kalitesinin iyiletirilmesi iin
lvvarlama, eleme, ayklama ve benzeri homojenizasyon ve zenginletirme ilemleri
uygulanmas,

Tesis edilecek kmr yakan termik santrallerde birincil enerji kaynann etkin kullanmn
salamak zere verimli yakma tekniklerinin kullanlmas ve tesis kurulu gc birincil kaynak
potansiyelinin azam olarak deerlendirilmesine imkn salayacak ekilde seilmesi,

Termik santral i tketimlerinin azaltlmas iin otomasyon, koruyucu bakm uygulamalar ile
arzalarn azaltlmas, yedek para ve stok kontrol sistemi kurulmas iin sistem
rehabilitasyonlar zamannda yaplmas,

Elektrik retim ve datm tesislerinin zelletirilmesine ynelik olarak hazrlanacak

artnamelerde verimlilik artrc nlemlerin alnmasna ve teknik kayplarn azaltlmasna dair
hususlarn yer almas,

Aratrma ve gelitirme projesi yrten ve/veya destekleyen kamu kurum ve kurulularnn

aada saylan konulara ynelik projelere ncelik vermesi; baaryla sonulandrlan projelerin
uygulamaya geilmesi ynnde tantm etkinlikleri ile birlikte teknik destek salamas,
Yerli tarm rnlerinden retilen biyoyaktlarn maliyetinin drlmesi ve performansnn
artrlmas,
Biyoktle kaynaklarndan biyoyakt veya sentetik yakt retim teknikleri,
Su, rzgr, gne ve jeotermal gibi yenilenebilir enerji kaynaklarn kullanarak ekonomik
olabilecek hidrojen retim teknikleri,

23

Talep Taraf Ynetimi

Elektrik Enerjisi ve G Talebinin Azaltlmas
Elektrik piyasasnda faaliyet gsteren perakende sat lisans sahibi tzel kiilerin ve organize sanayi
blge mdrlklerinin abonelerinin elektrik enerjisi ve g taleplerinin azaltlmasna ynelik olarak;
tketimleri yksek olan sanayi ve ticarethane abone gruplarnn kesintili enerji programlarna katlmas
veya yklerini gerektiinde dier zaman dilimlerine kaydrmas iin bu aboneler ile gnlllk esasna
dayal anlamalar yapmalar; retici irketler veya bunlar adna dernek veya birlikleri ile ibirlii yaparak
klimalar, buzdolaplar ve lmbalar veya ampuller ncelikli olmak zere piyasada mevcut yksek enerji
verimli elektrikli ev aletlerinin kullanmnn yaygnlatrlmas ile ilgili kampanyalar dzenlemeleri
istenmektedir.

D Aydnlatma
ehir ii yol, cadde, sokak ve meydan aydnlatmalarnn tamamnda effaf cam tpl yksek basnl
sodyum buharl lmbalarn kullanlmas gerekmektedir. Ik kirliliinin nlenmesinin birinci derecede
nem tad doal hayatn korunmas gereken alanlardaki ve astronomi gzlemevleri etrafndaki yol,
sokak, meydan, alan aydnlatmalarnda sadece alak basnl sodyum buharl lmbalar kullanlmaldr.
Park ve bahe aydnlatmas amal aydnlatma sistemlerinde yksek basnl civa buharl ve/veya
kompakt floresan lmbalarn kullanlmas gerekmektedir. Tp floresan lmbalar reklm ve seyir amal
aydnlatmalarda kullanlmal ve bu tip lmbalar yol, cadde, sokak ve meydan aydnlatmas amal
kullanlmamamldr. Armatrler, d ortam koullarna uygun tiplerden seilmelidir.

Bilinlendirme ve Tantm
Tketiciyi bilgilendirmek ve bilinlendirmek amacyla, elektrik ve doal gaz datm irketlerinin
mterilerinin bir nceki mali yla ait tketim miktarn ve bu miktara karlk gelen tketim bedelini
ieren aylk bazdaki bilgilere ve puant tketimi ile ilgili bilgilere, ayn tketici gruplarnn tketim
deerleri ile karlatrmal olarak internet ortamnda eriimine imkan salamalar gerekmektedir.
Enerji tketen mallarn reticileri, ithalatlar ve perakendecileri kullanm klavuzu ile satlmak
zorunda olan mallarn kullanm klavuzlarnda rnn verimli kullanm bilgilerine yer verilmek
zorundadr.
Askeri liseler ile er-erba eitim merkezlerindeki ders ve eitim programlarnda, rgn ve yaygn
eitim kurumlarnn ders programlarnda ve kamu kurum ve kurulularnn hizmet ii eitimlerinde enerji
ve enerji verimlilii ile ilgili temel kavramlar, Trkiyenin genel enerji durumu, enerji kaynaklar, enerji
retim teknikleri, gnlk hayatta enerjinin verimli kullanm, iklim deiiklii ve evrenin korunmasnda
enerji verimliliinin nemi konularnda teorik ve pratik bilgiler verilmek zere gerekli dzenlemelerin
bugne kadar Milli Savunma Bakanl, Milli Eitim Bakanl ve ilgili kamu kurum veya kurulular
tarafndan yaplm olmas gerekmektedir.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca enerjinin verimli kullanlmas ile ilgili hazrlatlan eitici
programlarn, yarmalarn, ksa sreli film ve/veya izgi filmlerin televizyon ve radyo kanallar
tarafndan 07:00 23:00 saatleri arasnda yaynlanmas gerekmektedir.
Her yl Ocak aynn ikinci haftasnda Enerji Verimlilii Haftas dzenlenmektedir. Sz konusu hafta
etkinliklerinin niteliklerinin Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulu tarafndan belirlenmesi ve Milli
Eitim Bakanl, Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu (TBTAK), Trkiye Odalar ve
Borsalar Birlii (TOBB), Makina Mhendisleri Odas (MMO) ve Elektrik Mhendisleri Odas (EMO)
ibirlii ile dzenlenmesi gerekmektedir.
Buzdolab ve klimalar iin enerji etiket snfnn A zeri olduunu, elektrik motorlar iin verim
deerinin EN 60034-30 standartnda 50 Hz ve 60 Hz iin yer alan sper verim grubu olan IE3 iin
tanmlanm nominal snrlarn zerinde olduunu belgeleyen tzel kiiler ile enerji younluunun
drlmesinde baarl olan endstriyel iletmelere format ve bedeli Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanl tarafndan belirlenen enerji verimlilii (ENVER) etiketi verilebilmektedir. ENVER etiketi ithal
24

edilen rnler iin ithalat partisine mnhasr, yurt iinde retilen rnler iin ise planlanan retim miktar
ile snrl olacak ekilde verilebilmektedir. ENVER etiketi verilen rn grubundan seilen numuneler
akredite olmu laboratuvarlarda test ettirebilmektedir. Bu testlerde uyumsuzluk tespit edilmesi veya
verilen ENVER etiketlerinin uygunsuz kullanldnn tespit edilmesi durumunda, uygulama durdurularak
bu durum internet zerinden ilan edilmektedir. Endstriyel iletmelere ENVER etiketi verilebilmesi iin
gnll anlama uygulamalar kapsamnda desteklerden yararlanm olmak arttr.
Ayrca;

Kamu kesiminde faaliyet yrten kurum ve kurulularn toplumda enerji kltrnn ve

verimlilik bilincinin geliimine katkda bulunmak amacyla, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl
ile koordineli olarak tantm ve bilinlendirme etkinlikleri dzenlemeleri veya Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanl tarafndan organize edilen etkinliklere katkda bulunmalar gerekmektedir.

Kamu kurum ve kurulularnca aadaki bilgilendirme, bilinlendirme ve tantm faaliyetlerinin

yrtlmesi gerekir.
Enerji tketiminin azaltlmas iin alanlar bilinlendirmek zere hizmetii eitim
seminerleri dzenlenmali; alanlar altklar yerlerin enerji tketimi hakknda
bilgilendirilmelidir.
Herkesin grebilecei yemekhane, konferans salonu, gei blgeleri ve benzeri yerlere;
Kullanlmayan lambalarn sndrlmesine,
Elektrikli ev aletleri ve ampullere ynelik verimlilik etiketlerinin tantlmasna,
Ofis cihazlarnn kullanlmad durumlarda kapatlmasna ynelik afiler ve spotlar
aslmaldr.
Her yl Ocak aynn ikinci haftasnda dzenlenen enerji verimlilii haftas etkinlikleri
kapsamnda ve ezamanl olarak;
Bykehir belediyeleri Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ile koordineli olarak
konferans, sergi, fuar ve yarma gibi bilinlendirme etkinlikleri dzenlemelidir.
Milli Eitim Mdrlkleri her ilde ilkretim ve ortaretim rencilerine ynelik enerji
verimlilii ile ilgili etkinlikler dzenlemelidir.
lkretim, ortaretim ve yaygn retim kurumlarnda enerji verimlilii kulb
oluturulmal ve kulp almalar ile rencilerin ders yl ierisinde hazrlayacaklar dev
ve projelerde enerji verimliliiyle ilgili konulara yer verilmesi salanmaldr.
Milli Piyango daresi Genel Mdrl ans oyunlarnda, Posta letmeleri Genel Mdrl
pul, zarf, koli ve benzeri posta ilemlerinde, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan
gelitirilen enerji verimlilii ile ilgili grafiklere ve mesajlara yer verilmelidir.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl bilinlendirme ve tantm amal dll veya dlsz
yarmalar dzenlemeli,hazrlad veya hazrlatt tantm ve bilinlendirme malzemelerini
cretsiz datmaldr.

KAMU KESM
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca, kamu kesimine ait enerji yneticisi grevlendirmekle ykml
binalarda enerji verimliliinin artrlmasna ynelik tedbirleri ve bunlarn fayda ve maliyetlerini
belirlemek zere enerji ettlerinin yaplmas veya EVDlere yaptrmas gerekmektedir. Bu ettlerin
ilkinin 2013 yl sonuna kadar tamamlanmas her on ylda bir yenilenmesi gerekmektedir. Bu ettlerin
yaplmasnda yllk toplam enerji tketimi yksek olan binalara ncelik verilecektir. Kamu kurum ve
kurulular bu ettlerin yaplmas iin gerekli koullar salamak zorundadr. Etdn tamamlanmasn
takip eden yllarda kurum ve kurulularn btelerinde bakm ve idameye ilikin konulan denekler
ncelikle bu ettler ile belirlenen nlemlerin uygulanmasna ilikin projelerin hazrlanmas ve
25

uygulanmas iin kullanlmaldr. Kamu kesiminde yaplan veya yaptrlan ettlere ilikin raporlarn ve
ettler ile belirlenen nlemlerin uygulanmasna ilikin projelerin birer sureti ilgili kurum veya kurulu
tarafndan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna gnderilmek zorundadr.
Kamu kesimine ait bina ve iletmelerin enerji kullanmnn 2010 ylna gre, 2023 ylnda en az %20
orannda drlmesi gerekmektedir. Bu dorultuda, her bir kamu kurum ve kuruluunun kendi
faaliyetlerine uygun ekilde, tkettikleri birim enerjileri (birim alan, birim kii, birim mal, birim hizmet
gibi kriter bana) 2012 yl sonuna kadar belirlemeleri ve Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna
bildirmeleri gerekmektedir. Bu deerler %20 hedefinin llmesinde ve izlenmesinde esas alnacaktr.
Kamu kurum ve kurulularnn ynetimleri, 2023 ylnda enerji tketimlerini %20 azaltmak zere
alacaklar tedbirleri de ieren i mevzuat dzenlemelerini 2012 yl sonuna kadar yapmal ve bunlarn
birer suretini Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna iletmelidir. Bu kapsamda Trk Silahl Kuvvetleri,
Milli Savunma Bakanl ve bal kurulular ile Milli stihbarat Tekilat Mstearl ile bunlarn bal
ve ilgili kurum veya kurulular tarafndan belirlenen performans gstergelerinin ve bunlar tarafndan
yaplan i mevzuat dzenlemelerinin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna bildirilmesi zorunlu
deildir.
Kamu kurum ve kurulular tarafndan 2023 ylna ynelik hedeflerinin gerekletirilmesi
dorultusunda yaplacak i mevzuat dzenlemelerinde dikkate alnabilecek hususlar unlardr.

Is enerjisi kullanmnda alnabilecek tedbirler:

Istmada il mahalli evre kurullarnda i ortam scakl ile ilgili alnan kararda belirtilen i
ortam scakl deerlerine riayet edilmeli, bu ynde alnm bir karar bulunmamas halinde
i ortam scaklklar 22 oCnin zerine karlmamal,
Yeni almlarda enerji etiket snf en az A olan klimalar arasnda seim yaplmal,
Soutma sistemi ve klimalar d ortam scakl 30 oCnin altnda iken soutma amal
altrlmamal ve i ortam scakl 24 oCnin altna inmeyecek ekilde ayarlanmal,
Radyatr arkalarna alminyum folyo kapl s yaltm levhalar yerletirilmeli, s akn
engellememek iin radyatrlerin nleri ve zerleri ak tutulmal,
Pencerelerden hava szntlarnn nlenmesi iin pencere contas kullanlmal veya benzeri
tedbirler alnmal,
Tamam kamu kesimi tarafndan kullanlan binalarn ana girilerinde dner kap veya ift
kap kullanlmal, ift kaplarn biri kapanmadan dieri almamal,
Her stma sezonu ncesinde stma sistemlerinin bakm ve kontrol baca gaz lmlerine
dayal brlr ayarlarn da kapsayacak ekilde yaplmal veya yaptrlmal,
ortam scaklnn sabit tutulmasna imkan salayan scaklk kontrol sistemleri
kullanlmaldr.

Elektrik enerjisi kullanmnda alnabilecek tedbirler:

Aydnlatmada mevcut akkor flamanl lambalar yerine kompakt floresan lambalar veya ledli
lambalar, manyetik balastl dk verimli halofosfat floresan lambalar yerine de elektronik
balastl yksek verimli trifosfor floresanlar kullanlmal,
Ksa sreli kullanlan blmlerde hareket, s ve/veya a duyarl sensrl kontrol sistemleri
kullanlmal,
Aydnlatmada daha iyi verim alnmas iin lambalarn nndeki k geirgenliini nemli
lde engelleyen armatrler yerine yksek yanstcl armatrler kullanlmal,
aydnlatmada birden fazla armatr bulunan bina blmlerinde her bir armatr veya
pencere n gibi doal ktan daha fazla yararlanan blmler iin uygun ekilde
gruplandrma yaplarak, ayr ayr elle kontrol veya otomatik gn kontrol sistemi
kullanlmal,
26

 Bilgisayar, yazc, fotokopi ve benzeri elektrik enerjisi kullanan ekipmanlarn almnda

Energy Star iareti olmas ve/veya ilgili mevzuat ile belirlenen asgari verimlilik kriterlerini
salanmas art koulmal,
G kompanzasyonu yaplmal,
Periyodik olarak yaplan tarife analizlerine dayal olarak elektrik enerjisinin mmkn olan en
dk maliyetle tedarik edilmesi veya kendi ihtiyalarn karlamak amacyla lisanssz
elektrik retimine ynelik kk lekli tesis veya sistemler kurulmaldr.

Proses, ekipman, sistem baznda alnabilecek dier tedbirler:

Kazanlarda, yanma kontrol ve optimizasyonu salanmal, s yaltm iyiletirilmeli, s
transfer yzeyleri temiz tutulmal, atk slarn kullanm ve buhar kazanlarnda kondens geri
dn artrlmal, blf kayplar azaltlmaldr.
Basnl hava sistemlerinde kompresrlerin bota alma sreleri asgariye indirilmeli,
kompresre giren havann kuru, temiz ve souk olmas salanmal, kaaklar periyodik olarak
kontrol edilmeli, ok kademeli ara soutmal kompresrler yerine tek kademeli kompresrler
kullanlmaldr.
Is enerjisi datm sistemlerinde boru sistemleri vana ve flanlar ile birlikte yaltlmal,
yaltm durumu dzenli olarak kontrol edilmeli, datm olabilecek en dk basn ve
scaklkta yaplmal, buhar kapanlarnn kontrolu ve bakm dzenli yaplmaldr.
Genel proses ilemlerinde kullanlmayan elektrikli alet ve tehizatlar kapatlmal,
olabildiince tam kapasitede allmal, 50 oCnin zerinde yzey scakl olan yerlerin
yaltmnn ekonomik olup olmad analiz edilmeli ve ekonomik adan geri deme sresi
bir yldan az olanlar yaltlmal, atk slar deerlendirilmelidir.
Kurutma proseslerinde atk gazlardaki nem miktar optimize edilmeli, s ile kurutma ncesi
mekanik nem alma imkanlar aratrlmal, yaltm durumu iyiletirilmeli, stclar ve filtreler
temiz tutulmal, mmkn olan yerlerde havan yeniden sirkle edilmeli, egzost gazlarnn atk
slar deerlendirilmelidir.
Frnlarda yaltm optimize edilerek szdrmazlk iyiletirilmeli, yanma iin verilen fazla hava
miktar yakt trne gore optimum dzeyde tutulmal, nm ve tanm yoluyla s iletiminde
etkinlik artrlmal, olabildiince azami kapasitede ykleme yaplmal, tayc olarak hafif
malzemeler kullanlmal, atk slar deerlendirilmeli ve kesikli alan frnlarda ykleme ve
boaltma iin frn kaplarnn ak tutulma sreleri asgari dzeyde tutulmaldr.
Elektrik sistemlerinde merkezi ve/veya lokal g kompanzasyonu yaplmal, ykn deiken
olduu yerlerdeki elektrik motorlarnda deiken hz srcleri kullanlmal, elektrik
motorlar ihtiyaca uygun kapasitede seilmeli, yeni almlarda verimlilik snf yksek elektrik
motorlarnn almna ncelik verilmeli, kullanlmayan elektrikli ekipmanlar kullanlmadklar
zamanlarda kapal tutulmal, elektrik tarifeleri dikkatli izlenmeli ve anlama gc almamal,
puant yk durumunda devre d braklabilecek elektrikli ekipmanlar belirlenmelidir.
klimlendirme sistemlerinde stc bataryalar ve filtreler temiz tutulmal, kontrol d hava
szntlar azaltlmaldr.

EVD yaplanmalar, bina ve iletmelerde enerji verimliliinin artrlmasna ynelik ettlerle belirlenen
nlemlerin EVDler tarafndan projelendirilmesine, tasarruf ve performans garantisi vermek ve
finansman nc kiilerce karlanmak suretiyle uygulamann gerekletirilebilmesine, yaplan
yatrmn salanacak tasarruflarla geri denebilmesine imkan salamaktadr. Uygulamann kamu
sektrnde geliebimesi iin, kamu kurum ve kurulularna uzun dnemli ykmllk altna girecek
ekilde anlama yapabilmelerine imkan salayacak dzenlemerin yaplmasna ihtiya vardr.

5627 sayl Enerji Verimlilii Kanununun

uygulamalar hangi ynetmelik ve teblilere gre belirlenmitir?
27

binalara

ynelik

Dier Uygulamalar
Enerji Ettleri
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan sanayi alt sektrleri baznda tasarruf potansiyellerinin,
nlemlerin ve bunlarn mali boyutlarnn dinamik ekilde belirlenmesi amacyla alt sektrlerin her birinde
sektr temsil edebilecek ekilde belirlenecek en az 5 iletmede ett almalarnn 2013 yl sonuna
kadar yaplmas veya EVD irketlerine yaptrlmas ve bu ettlerin her drt ylda bir bakanlk tarafndan
yenilenmesi gerekmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan yaplacak veya irketlere
yaptrlacak ett almalarnda bina ve iletme yneticileri gerekli koullar salamak zorundadr.
Ayrca, yllk toplam enerji tketimi 5.000 TEP ve zeri olan endstriyel iletmeler ile toplam inaat
alan 20.000 m2nin zerinde olan hizmet sektrnde faaliyet gsteren binalarda da 2015 yl iinde ett
almalarnn endstriyel iletmeler veya binalar tarafndan yaplmas veya EVDlere yaptrlmas ve bu
ettlerin de her drt ylda bir bu kurulularca yenilenmesi gerekmektedir. Ett raporlarnn ve belirlenen
nlemlere ilikin uygulama planlarnn birer suretinin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna
gnderilmesi gerekir.
Mevcut tesislerin iletilmesinde, yeni tesislerin kurulmasnda, kapasite arttrm ve modernizasyon
almalarnda, enerji ynetimi konusundaki grevlerin yerine getirilmesinde, ett ve projelerde aadaki
nlemlerin ncelikle dikkate alnmas gerekir:

Yakma sistemlerinde yanma kontrol ve optimizasyonu ile yaktlarn verimli yaklmas,

Istma, soutma, iklimlendirme ve s transferinde en yksek verimin elde edilmesi,

Scak ve souk yzeylerde s yaltmnn standartlara uygun olarak yaplmas, s reten, datan
ve kullanan tm nitelerin yaltlarak istenmeyen s kayplarnn veya kazanlarnn en aza
indirilmesi,

Atk s geri kazanm,

Isnn ie dntrlmesinde verimliliin arttrlmas,

Elektrik tketiminde kayplarn nlenmesi,

Elektrik enerjisinin mekanik enerjiye veya sya dnmnde verimliliin artrlmas,

Otomatik kontrol uygulamalar ile insan faktrnn en aza indirilmesi,

Kesintisiz enerji arz salayacak girdilerin seimine dikkat edilmesi,

Makinalarn enerji verimlilii yksek olan teknolojiler arasndan, standardizasyon ve kalite

gvenlik sisteminin gereklerine dikkat edilerek seilmesi,

stenmeyen s kayplar veya s kazanlar en alt dzeyde olacak ekilde projelendirilmesi ve

uygulamann projeye uygun olarak gerekletirilmesinin salanmas,

naa ve montaj aamasnda enerji verimlilii ile ilgili lm cihazlarnn temin ve monte
edilmesi,

Yenilenebilir enerji, s pompas ve kojenerasyon uygulamalarnn analiz edilmesi,

Aydnlatmada yksek verimli armatr ve lambalarn, elektronik balastlarn, aydnlatma kontrol

sistemlerinin kullanlmas ve gn ndan daha fazla yararlanlmas,

Enerji tketen veya dntren ekipmanlar iin ilgili mevzuat kapsamnda tanmlanan asgari
verimlilik kriterlerinin salanmas,

Camlamada dk yaynml s kontrol kaplamal ift cam sistemlerinin kullanlmas.

28

Kk lekli Yenilenebilir Enerji Kaynaklar ve Mikro Kojenerasyon

Yenilenebilir enerji kaynaklarna dayal ve kurulu gc azami 500 kWlk retim tesisi ile
mikrokojenerasyon tesisi kuran gerek ve tzel kiiler lisans alma ve irket kurma ykmllnden
muaftr. Uygulama ile su, rzgar ve gne kaynaklarn kullanan kk lekli lokal elektrik retim
tesislerininin ve elektrik enerjisine dayal kurulu gc 500 kW ve alt olan mikrokojenerasyon
uygulamalarnn yaygnlamas amalanmtr.

AR-GE Projelerinin Desteklenmesi

Enerji verimliliinin artrlmasna, yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklarndan yararlanlmasna ynelik
aratrma ve gelitirme projelerinin TBTAK tarafndan ncelikle desteklenmesi ngrlmektedir.
Uygulama ile yurt dndaki gelimeler nda ekonomik olabilecek yeni uygulamalarn yerli imknlarla
yaplabilmesi ynnde teknolojik kapasitelerin gelitirilmesi hedeflenmektedir.

Yksek Verimli Kojenerasyon Tesislerinin Desteklenmesi

Yalnzca kendi ihtiyalarn karlamak amacyla %80in zerinde verimi olan kojenerasyon tesisi kuran
gerek ve tzel kiiler lisans alma ve irket kurma ykmllnden muaf tutulacaklar ve hazine
teviklerinden yararlanabileceklerdir.

Bilgi Verme Ykmll

Kamu kurum ve kurulularnn ve ticaret ve sanayi odas, ticaret odas veya sanayi odasna bal olarak
faaliyet gsteren, her trl mal retimi yapan iletmeler ile yatakl konaklama ve salk tesisi, okul,
alveri merkezi, ynetim hizmetleri amacyla kullanlan ticari ve hizmet binalarnn ynetimleri her be
ylda bir, son yla ait yllk toplam enerji tketim deerlerini, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlna
gndermekle ykmldr.
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan yaplan tespitlere gre enerji yneticisi
grevlendirmekle ykml bulunan endstriyel iletmelerin ve binalarn ynetimleri de, enerji tketimine
ve enerji ynetimi uygulamalarna ilikin bilgilerini her yl Mart ay sonuna kadar Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlna bildirmekle ayrca ykmldr. Bu bilgilerin doruluunun tespiti amacyla
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn yerinde yapaca denetleme ve incelemelerde bakanlk tarafndan
talep edilen her trl bilginin ve belgenin verilmesi ve gerekli koullarn salanmas zorunludur.
Endstriyel alanda faaliyet gsteren iletmeler ile bina ve tesisler tarafndan gnderilen bilgiler
erevesinde, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan gerektiinde Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakanl, evre ve ehircilik Bakanl, valilikler ve belediyeler ile ibirlii yapmak suretiyle
oluturulan veri taban kullanlmak suretiyle enerji tketimlerinin detayl olarak izlenmesi, performans
gstergelerinin gelitirilmesi ve gelimelerin deerlendirilmesi ve bu kapsamda peryodik raporlarn
retilmesi amalanmtr.
Trk Silahl Kuvvetleri, Milli Savunma Bakanl ve bal kurulular ve Milli stihbarat Tekilat
Mstearl emniyet ve gvenlik asndan verilmesi uygun grlmeyen bilgileri vermek zorunda
deildir.
Endstriyel iletmelerde ve binalarda enerji ynetimi uygulamalarn gerekletirmek zere
grevlendirilen enerji yneticilerinin kimlik, zgemi, adres ve iletiim bilgilerinin Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlna bildirilmesi zorunludur. Bildirimler aadaki usul ve esaslara yaplmaktadr.

Yap kullanma izni alnan ve toplam inaat alan 20.000 m2nin zerinde olan ticari binalar ve
hizmet binalar ile toplam inaat alan 10.000 m2nin zerinde olan kamu kesimi binalar iin
yap kullanma izni alnmasn takip eden bir yl iinde bildirim yaplmaldr.

Yap kullanma izni alnan veya faaliyete geen ticari binalardan, hizmet binalarndan, kamu
kesimi binalarndan veya endstriyel iletmelerden enerji ynetimi uygulanmas, enerji
yneticisi grevlendirilmesi veya enerji ynetim birimi kurulmas gerektii tespit edilenler ile
29

yeni kurulan bnyesinde faal olarak en az 50 iletme olan organize sanayi blgeleri iin altm
takvim gn iinde bildirim yaplmaldr.

Enerji yneticisi deiikliklerinde, grevde bulunann ayrlmasn takip eden 60 takvim gn

iinde yeni enerji yneticisi grevlendirilerek bildirim yaplmak zorundadr.

Binalarn stlmas amacyla kullanlan kazanlar ile elektrikli ev aleti retici ve ithalatlarnn, lke
iinde sattklar rnlerin enerji etiketi snflar bazndaki miktarlarn her yl Ocak ay ierisinde Enerji
ve Tabii Kaynaklar Bakanlna bildirmeleri gerekmektedir.

dari Yaptrmlar
18/04/2007 tarihli ve 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu uyarnca;

Mevzuat hkmlerine uymayan yetkilendirilmi niversiteler, meslek odalar ve EVDler iin;

yetki belgesi iptaline varan idari yaptrmlar,

Yetkilendirmeler, uygulamalar ve destekler konularnda istenen bilgileri vermeyenler iin; 2012

yl itibaryla
14.569, yerinde inceleme imkan tannmamas halinde ise
72855 idari para
cezas,

Dier konularda bilgi vermeyenler iin; 2012 yl itibaryla
727 idari para cezas,

Kanun kapsamndaki faaliyetlerinden dolay elde ettii bilgileri usulsz kullananlar iin idari
yaptrmlar,

Yayn ykmlln yerine getirmeyen televizyon ve radyo kanallar iin; 3984 sayl Kanun
kapsamnda ngrlen idari yaptrmlar,

Mterilerini bilgilendirmeyen elektrik ve doal gaz irketleri iin; 2012 yl itibaryla
7.284
idari para cezas,

Enerji ynetimi ile ilgili tedbirleri uygulamayan, enerji yneticisi grevlendirmeyen ve enerji
ynetim birimi kurmayanlar iin; 2012 yl itibaryla
29.140 idari para cezas,

Asgari verimlilik snfn salamayan rn satanlar iin; 2012 yl itibaryla
29.140 idari para
cezas uygulanmas ngrlmektedir.

UYGULAMADAK GELMELER
Planlama ve Koordinasyon
Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulu, 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunun 02/05/2007 tarihli
Resmi Gazetede yaymlanmasn mteakip oluturulmu ve bugne kadar gerekletirilen toplantlarda;

Kurul yesi kurum ve kurulularn temsilcileri tarafndan kendi kurum ve kurulularnn yetki ve
sorumluluk alanlar erevesinde enerji verimlilii ile ilgili geliimler (yrtlen faaliyetler ve
almalar, karlalan sorunlar ve zm nerileri) hakknda bilgiler sunulmu ve birlikte
deerlendirilmi,

Kanunun ngrd veya gndem konular erevesinde alnmas gerekli grlen tedbirlere
ilikin konular karara balanmtr.

Bugne kadar karara balanan konular;

Gazi niversitesinin ve Elektrik Mhendisleri Odasnn enerji yneticisi eitimleri dzenlemek

zere, Makina Mhendisleri Odasnn ise enerji yneticisi ve ett-proje eitimleri dzenlemek
ve tzel kiileri EVD irketi olarak yetkilendirilmesi

Mevcut sistemlerinde verimlilii artrmak isteyen 25 endstriyel iletmeye ait 32 adet Verimlilik
Artrc Projenin (VAP) desteklenmesi, VAP destekleri iin ayrlan 2009 yl deneinin
projelere dalm,
30

Enerji younluklarn gnll olarak ylda ortalama olarak en az %10 drmek isteyen 22
endstriyel iletme ile gnll anlama yaplmas,

Yetkilendirme, eitim ve sertifikalandrma almalar ile ilgili bedellerin ve cretlerin

belirlenmesi,

Enerji verimlilii haftas etkinliklerinin dzenlenmesi, bu kapsamda Ulusal Enerji Verimlilii

Forumu dzenlenmesi,

Her yl Kasm aynda yaplmas gerekli Danma Kurulu toplantlarna katlacaklarn ve toplant
gndeminin belirlenmesi,

ENVER Etiketi verilecek olan rnleri test etmek zere test laboratuvar kurulmas,

Kurul toplantlarnn takviminin ve usulnn belirlenmesi,

Geici ihtisas komisyonlar ve alma gruplar oluturulmas.

Enerji Verimlilii Kanunu uyarnca her yl Kasm aynda yaplmas gerekli Danma Kurulu
toplantlar ile ilgili olarak bugne kadar payda katlmlar ile 2008, 2009 ve 2010 yllarnda
gerekletirilen toplantlarda; enerji verimlilii mevzuatnn uygulamalar deerlendirilmi, enerji
verimlilii strateji belgesinin erevesi oluturulmu, ulamda enerji verimliliinin iyiletirilmesi iin
alnmas gerekli tedbirler tartlmtr. 2011 yl Danma Kurulu toplantsnn gndemi, Enerji
Verimlilii Strateji Belgesinde yer alan eylemlerin detaylandrlmas olarak belirlenmi, ancak sz
konusu Danma Kurulu toplants Enerji Verimlilii Strateji Belgesi Yksek Planlama Kurulu tarafndan
onaylanncaya kadar ertelenmitir.

ENERJ VERMLL HZMET SEKTR

niversitelere, makina mhendisleri odasna ve elektrik mhendisleri odasna, uygulamal eitim
yapabilmeleri ve enerji verimlilii danmanlk irketlerini yetkilendirebilmeleri iin yetki belgesi
verilmektedir. 2009 ylnda Makina Mhendisleri Odasna B snf yetki belgesi verilmi olup Makina
Mhendisleri Odasnn yetki belgesi 2010 ylnda A snfna ykseltilmitir. Elektrik Mhendisleri Odas
ile Gazi niversitesine 2010 ylnda B snf yetki belgesi verilmitir.
 






















 


 

 



  














































! ! "

 
  














































! ! "



  













































! ! "

Enerji verimlilii alannda enerji yneticisi eitimi, enerji etd, verimlilik artrc proje hazrlama ve
uygulama, danmanlk vb hizmetleri yrtmek zere 2009 ylnda 11, 2010 ylnda 17 irkete Sanayi
ve/veya Bina kategorilerinde yetki belgeleri verilmi, yetkilendirilmi irket says 28e ulamtr.
2011 yl itibaryla yetki belgeleri verilen 10 irketle birlikte bugne kadar yetkilendirilen EVD irketi 38
olmutur. Bu irketlerden 15i sanayi ve bina kategorilerinin her ikisinde birden, dier 15i sadece bina
kategorisinde, dier 8i de sadece sanayi kategorisinde yetki belgesine sahiptir. 30 EVD irketi bina ve
hizmetler sektrne, 23 EVD irketi de sanayi sektrne hizmet vermektedir.
27/10/2011 tarihli Resmi Gazetede yaymlanan Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda
Verimliliin Artrlmasna Dir Ynetmelik kapsamnda yer alan aadaki dzenlemeler EVD
irketlerinin gelimesi asndan nemlidir.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan her drt ylda bir, sanayide her bir alt sektr
temsilen en az 5 iletmede, binalarda ve kamu kesiminde yaplacak veya yaptrlacak ettler,

31

Yllk toplam enerji tketimi 5.000 TEP ve zeri olan endstriyel iletmeler ve toplam inaat
alan 20.000 m2nin zerinde olan binalar tarafndan 2015 ylnda ve daha sonra her drt ylda
bir yaptrlacak ettler,

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan destek verilecek projelerin EVDlere

yaptrlmas zorunluluu,

Kamu binalar ve tesisleri iin Enerji Performans Szlemelerinin (EPS) yaplmasna imkan
salayacak dzenlemelerin yaplmasn mteakip, EPSlerin sadece yetkilendirilmi EVDlerle
yaplabilmesi.

Sanayi ve Ticaret Sektr

Enerji Ynetimi
Enerji ynetimi program kapsamnda beyzn zerinde endstriyel iletmede, yirminin zerinde
Organize Sanayi Blgesinde enerji yneticileri grevlendirilmitir.
Ayrca, belgelendirme kurulular Temmuz 2010 ay itibaryla, TS EN 16001 Enerji Ynetimi
Sistemleri-Kullanm Klavuzu ve artlar Standard, 2011 yl itibaryla da TS ISO 50001 Enerji Ynetimi
Sistemleri-Kullanm Klavuzu ve artlar Standard belgesi vermeye balamlardr.

Destekler
1.

Endstriyel letmelerin Mevcut Sistemlerinde Verimliliin Artrlmas

2009 ylnda 12 iletmeye ait 17 adet
1.007,36 tutarnda ve 6.592 TEP, 2010 ylnda ise 13
iletmeye ait 15 adet
1.089,37 tutarnda ve 6.550 TEP tasarruf salayan projenin desteklenmesi, Enerji
Verimlilii Koordinasyon Kurulu tarafndan kararlatrlm olup projelerin uygulanmas ile ilgili sre
halen devam etmektedir.
Bu projelerin desteklenmesinde yaklak
2,1 milyon civarnda hibe eklinde verilen kamu kayna
ile birlikte yaplacak toplam
10,8 milyon tutarndaki yatrm karlnda, her yl 13.000 TEP enerji ve

11,5 milyon parasal tasarruf salanacaktr.
Bugne kadar 20 projenin uygulamas tamamlanm olup, yerinde kontrollar tamamlanan 13 projenin
destek demeleri yaplmtr.
Uygulama teblilerinin yaymlanmasn mteakip 2012 ylndan itibaren yeni bavurularn alnmasna
balanacaktr.
Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulunun onaylad projelerin Bakanlar Kurulu tarafndan
belirlenen asgari yatrm byklklerine bal olarak desteklenmesi konusunda bugne kadar herhangi bir
destek modeli gelitirilememitir.
2.

Endstriyel letmelerin Enerji Younluunun Azaltlmas

2009 ylnda 11, 2010 ylnda 11 olmak zere toplam 22 endstriyel iletme ile gnll anlama
imzalanmtr. Bu iletmelerin taahhtlerini yerine getirmeleri halinde en ok
2,2 milyon destek
demesine karlk her yl 44.000 TEP enerji ve
32 milyon parasal tasarruf salanacaktr .
letmelerin szleme dnemi devam etmekte olup, szleme yaplan iletmelerin enerji younluklar
izlenmektedir.
3.

Enerji Yneticisi Eitimi, Ett ve Danmanlk Hizmetleri

Yenilenebilir Enerji Genel Mdrl, Gazi niversitesi, Makine Mhendisleri Odas, Elektrik
Mhendisleri Odas ve EVD irketleri tarafndan enerji yneticisi kurslar dzenlemektedir. Endstriyel
iletmelerde ve binalarda grevlendirilmesi gereken enerji yneticilerinin sertifikalandrlmasna ynelik
dzenlenen bu kurslarla 4.900 civarnda kii eitilmi ve 4.500n zerinde kii enerji yneticisi olarak
sertifikalandrlmtr.

32

Enerji yneticisi eitimi, enerji etd ve verimlilik arttrc proje hazrlama, proje uygulama ve
danmanlk hizmetlerini yrtmek zere yetki belgesi almak isteyen Enerji Verimlilii Danmanlk
irketlerinin sertifikal eleman ihtiyacn karlamaya ynelik sanayi ve bina ve hizmetler sektrlerine
ynelik dzenlenen kurslarda 250nin zerinde kii eitilmitir.
Bata Trk Cumhuriyetleri olmak zere, Asya, Orta Dou ve Balkan lkelerine ynelik 2002 ylndan
bu yana dzenlenen uluslararas enerji yneticisi eitim programlar kapsamnda, ubat 2012 ay
itibaryla bugne kadar dzenlenen toplam 12 uluslararas kursta yurtdndan gelen toplam 218 kii
eitilmitir.

Enerjiyi Verimsiz Kullanan rnler

5627 sayl Enerji Verimlilii Kanununda sayan rnlerden aada belirtilenlerin asgari verimlilik
gereksinimleri ile ilgili dzenlemeler yrrle konulmutur:

Ev ve Bro Tipi Elektrikli ve Elektronik Cihazlarn Hazr Bekleme ve Kapal Moddaki Elektrik
Enerjisi Tketimleri

Basit Set st Sinyal Dntrcler

Dorusal Olmayan Ev Tipi Lambalar

Entegre Balastsz Floresan Lambalar, Yksek Younluklu Boalmal Lambalar ve Bu

Lambalar altrabilen Balastlar ve Aydnlatma Armatrleri

Harici G Kaynaklarnn Yksz Durumdaki Enerji Tketimi ve Ortalama Aktif Verimi

Bamsz ve rnlere Entegre Salmastrasz Devirdaim Pompalar

Televizyonlar

Ev Tipi Soutma Cihazlar

Ev Tipi amar Makineleri

Ev Tipi Bulak Makineleri

Bugne kadar yrrle konulan dzenlemeler kapsamnda;

Ev ve bro tipi cihazlarn kapal (off) moddaki ve hazr beklemedeki (standby) enerji
tketimleri, 20/08/2012 tarihinden itibaren 1,00 W, 20/08/2013 tarihlerinden itibaren de 0,50
W, geemez.

Piyasaya arz edilen basit set st sinyal dntrc niteler (SSTB), hazr bekleme modunda
20/08/2012 tarihinden itibaren hazr beklemede 1 W, aktif modda 5 W, 20/08/2013
tarihlerinden itibaren de hazr beklemede 0,50 W, aktif modda 5,00 W, geemez.

01/09/2013 tarihine kadar ve 01/09/2016 tarihlerinden itibaren saydam ve saydam olmayan

lambalara ynelik anma aklarna gre g snrlamas getirilmitir.

28/08/2011 tarihinden itibaren, floresan lambalara (T5, T8, kare ekilli, T5 ve T9 simit
lambalar), aydnlatma verimlilik snrlamas getirilmitir. Floresan lamba balastlar iin de enerji
verimlilik endeks (EEI) snflarna uygunluk art getirilmitir.

20/08/2012 tarihinden itibaren yksz durumdaki harici g kaynaklarnn enerji tketimleri

0,50 W ve 20/08/2013 tarihinden itibaren de 0,30 W aamaz.

01/01/2013 tarihinden itibaren bamsz ve rnlere entegre salmastrasz devirdaim

pompalarnn enerji verimlilii endeksi (EEI) 0,27yi ve 01/01/2015 tarihinden itibaren de
0,23 geemez.

20/08/2012 tarihinden itibaren televizyon setleri iin televizyonun ak (on) moddaki g

tketimi 20 Watt televizyon monitrleri iin 15 Watt, 20/08/2013 tarihlerinden itibaren de
televizyon setleri iin televizyonun ak (on) moddaki g tketimi 16 Watt, televizyon
monitrleri iin 12 Watt geemez.
33

01/08/2013 tarihinden itibaren televizyonlarn kapal (off) moddaki g tketimi 1,00 Watt,
hazr bekleme modunda/modlarnda g tketimi 1,00 Watt, 20/08/2013 tarihinden itibaren de
televizyonlarn kapal (off) moddaki g tketimi 0,30 Watt, hazr bekleme
modunda/modlarnda g tketimi 0,50 Watt geemez.

23/09/2011 tarihi itibaryla kompresrl soutma cihazlarnn Enerji Verimlilik Endeksi iin EEI
< 55, absorpsiyonlu ve baka tip soutma cihazlarnn Enerji Verimlilik Endeksi iin EEI < 150
art getirilmitir.

01/07/2012 tarihinden itibaren kompresrl soutma cihazlarnn Enerji Verimlilik Endeksi iin
EEI < 44, absorpsiyonlu ve baka tip soutma cihazlarnn Enerji Verimlilik Endeksi iin EEI <
125 art getirilmitir.

01/07/2014 tarihinden itibaren kompresrl soutma cihazlarnn Enerji Verimlilik Endeksi iin
EEI < 42, absorpsiyonlu ve baka tip soutma cihazlarnn Enerji Verimlilik Endeksi iin EEI <
110 art getirilmitir.

01/12/2011 tarihinden itibaren tm ev tipi amar makineleri iin Enerji Verimlilik Endeksi
(EEI) 68den ve 01/12/2013 tarihinden itibaren de Enerji Verimlilik Endeksi (EEI) 59dan aa
olamaz.

01/12/2011 tarihinden itibaren eitli kapasite ve genilie sahip ev tipi bulak makineleri iin
Enerji Verimlilik Endeksi (EEI) 71den, 01/12/2013 tarihinden itibaren (EEI) 63ten ve
01/12/2016 tarihinden itibaren de (EEI) 45 ten az olamaz.

01/01/2015 tarihinden itibaren 7,5 kW ile 375 kW arasnda olan motorlarn ve 01/01/2017
tarihinden itibaren de 0,75 kW ile 375 kW arasnda olan motorlarn verimi IE3 verim
seviyesinden dk olamaz.

Sz konusu mevzuatn layk ile uygulanabilmesi iin gerekli piyasa denetimi ve gzetimi
konusundaki yetersizliklerin ve sorunlarn giderilmesine allmaktadr.

BNA VE HZMET SEKTR

Binalarn enerji verimli tasarm ve inas konusunda yrrle konulan mevzuat uygulamada rol sahibi
gerek ve tzel kiiler tarafndan yeterince bilinmediinden, yasalardaki tevik edici ve caydrc yaptrm
unsurlar yetersiz kaldndan etkin ekilde uygulanamamaktadr. Merkezi stma sistemlerinde i ortam
scaklklarnn kontrolu ve snma giderlerinin kullanlan s miktarna gre paylatrlmas ile ilgili
sistemler kurulmaya balanmtr. Ancak, bu konuda da, aykr davrananlar hakknda idari yaptrm
ngrlmediinden uygulamada baz aksaklklar yaanmaktadr.
Belirli bykln zerindeki kamu binalarnda, ticari binalarda ve hizmet binalarnda enerji ynetimi
uygulamalar kapsamnda 600n zerinde binada enerji yneticileri grevlendirilmitir

Ulam Sektr
Ulam sektrnde, teknolojideki gelimelere dayal olarak yenilenen tatlardan dolay salanan enerji
tasarruflarnn dnda, mevzuat uygulamalarna dayal belirgin bir gelime kaydedilmemitir. Mevzuatn
daha emredici ve tevik edici somut hkmler ilave edilmek suretiyle gelitirilmesine ihtiya vardr.

Ulam sektrndeki uygulamalarda Enerji Verimlilii Kanununda

yer alan Ulamda Enerji Verimliliinin Artrlmasna likin Usul ve Esaslar Hakknda
Ynetmelike ait oluturulacak veri taban neleri iermelidir?

Elektrik Enerjisi Sektr

100 MW ve zeri kurulu kapasiteye dahip 40 elektrik retim tesisinde enerji yneticisi atamas
yaplmtr.
34

Aratrma ve gelitirme projesi yrten ve/veya destekleyen kamu

kurum ve kurulularnn hangi konulara ynelik projelere ncelik vermesi gerekmektedir?

TALEP TARAFI YNETM

Tantm ve Bilinlendirme
15/02/2008 tarihli ve 2008-2 sayl Babakanlk Genelgesi ile; elektrik enerjisi ncelikli olmak zere,
enerjinin her noktada verimli ve etkin kullanlmas ve israfnn nlenmesi amacyla, kamu, zel sektr ve
sivil toplum kurulularnn katlmyla 2008 ylnda "ULUSAL ENERJ VERMLL HAREKET"
balatlm ve 2008 yl "ENERJ VERMLL YILI" olarak ilan edilmitir. Ulusal Enerji Verimlilii
Hareketi kapsamnda bugne kadar yrtlen faaliyetlerden bazlar unlardr:

llerde ENVER Hareketi: llerde bir Vali Yardmcs Enerji Verimlilii Koordinatr olarak
grevlendirilmitir. Valilikler illerinde uygulamak zere Enerji Verimlilii Eylem Planlar
hazrlamlar ve uygulamaya koymulardr. Elaz ,Tekirda, Sivas, Tokat, Kilis, Siirt, Batman,
Aksaray, Yalova, Rize, Malatya, Hatay, Adana, Bingl, Burdur, Nide, Van, Idr, Krehir,
Sivas, Giresun, Bingl, Adyaman, Trabzon, anakkale, Artvin, Gmhane ve Nide
Valilikleri tarafndan l Eylem Planlar hazrlanmtr.

El Ele ENVER Hareketi: ileri Bakanl ve Milli Eitim Bakanl ibirlii ile
gerekletirilen bu hareket kapsamnda ilkretim okullarndaki rencilere ilk etapta 4.800.000
adet enerji verimli lamba eskileri geri alnmak suretiyle datlmtr.

Bu datm ile beklenen faydalar;

345 MWlk puant g talebinin azaltlmas

Bedeli en az
500 milyon olan doal gaz evrim santral yatrm ihtiyacnn nlenmesi,

Enerji barajlarmzn gvenilir su seviyesinin daha az etkilenmesi,

Ylda en az
75 milyonlik kullanc tasarrufu salanmas,

CO2 emisyonlarnn azaltlmas bakmndan yaklak 8 milyon aa dikilmi gibi fayda

salanmas.

ENVER Motor Hareketi: Elektrik motoru reticileri ve ithalatlar ibirlii ve Sayn Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakannn katlmlar ile, Tekirda, Bursa, Konya, Kayseri ve Ankara
illerindeki Organize Sanayi Blgelerinde bilinlendirme ve zendirme toplantlar
dzenlenmitir. Sanayide verimsiz motorlarn deitirilmesi konusunda bir canllk yaratlmtr.

Perakendede ENVER Hareketi: Alveri merkezlerinde grevlendirilen enerji yneticilerinin

sertifikalandrlmas konusunda zel eitimler ve alveri merkezlerinde rnek enerji ettleri
yaplmtr. Alveri merkezlerinde halkn bilinlendirilmesine ynelik programlar uygulamaya
konulmutur.

ENVER Yaltm Hareketi: Mevcut konutlardaki s yaltmnn cazip kredi ve fonlarla

desteklenmesine ynelik olarak; yaltm sektr ile ibirlii ierisinde ekerbank ekokredi
uygulamas balatlmtr. Ceza ve tevkif evlerindeki 118 personele ynelik yaltm ustas
eitimi (eitici eitimi) gerekletirilmitir..

Enerji Verimlilii Haftas: lkemizde 1981 ylndan bu yana Ocak aynn 2. haftas
dzenlenen Enerji Verimlilii Haftas etkinlikleri kapsamnda, balangta 2 ylda bir
dzenlenmesi planlanan ve kalc bir platform olmas hedeflenen Ulusal Enerji Verimlilii
Forumunun birincisi, 15-16 Ocak 2009 tarihlerinde, ikincisi 13-14 Ocak 2011 tarihlerinde,
ncs ise 12-13 Ocak 2012 tarihlerinde stanbulda gerekletirilmitir. Forum etkinliine
olan ilginin her geen yl beklenenin zerinde artmas zerine 2011 ylnda yaplan
deerlendirmeler neticesinde, sz konusu Forumun, her yl Ocak aynn 2. haftas kutlanan
Enerji Verimlilii Haftas etkinliklerinin bir paras olarak her yl dzenlenmesi
35

kararlatrlmtr. Ayrca payda katklar ile lke genelinde dzenlenen eitli etkinliklerle
hafta etkinlikleri zenginletirilmektedir. Bu balamda, 2012 ylnda dzenlenen Forum ve Fuar
etkinliini sayn yetkililerin iki gn boyunca etkinlii bizzat takip etmesi, Trkiye Odalar ve
Borsalar Birliinin ve Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birliinin en st dzeyde katlm
salamalar ve beyaz eya sektr ibirlii ile beyaz eyada yaplan indirim kampanyalar hafta
etkinliklerine zenginlik kazandrmtr. Daha nceleri bir ka yz kiinin katlmlar ile
gerekletirilen hafta etkinliklerine katlmlar son bir ka ylda inanlmaz ekilde art gstermi
ve 2012 itibaryla 5.000in zerine kmtr.

Enerji zcileri : zellikle ilkretim rencileri arasnda enerji verimlilii ile ilgili bilgi ve
bilin dzeyini arttrmak, enerji kltrnn geleceimizin miraslar ocuklar arasnda
yaygnlamasn salamak amacyla balatlan Enerji zcilii 16 Nisan 2009 tarihinde
ENVER ocuk enlii ile kamuoyuna tantlmtr. 81 ilimizden gelen rencilerimiz
Trkiyenin ve dnyann ilk enerji izcileri olmulardr.

Turizmde ENVER Hareketi: 8-19 Nisan 2008 tarihleri arasnda, Antalya lindeki Turizm
Tesislerinin mevcut enerji tketim durumlarnn incelenmesi ve neriler gelitirilmesine
amacyla bir alma yaplmtr. Drt ve be yldzl otel ve tatil kyne ynelik alma
kapsamnda 239 turizm tesisinde inceleme yaplm ve neriler gelitirilmitir.

Yarmalar: Bakanlmzn enerji politikalar erevesinde; enerji verimliliinin artrlmas

amacyla baarl projelerin duyurulmas ve tevik edilmesi etkin bir politika arac olarak
deerlendirilmektedir. Bu dnceden hareketle endstriyel iletmelerimizin uygulad enerji
verimli ve evreye duyarl projelerin ve teknolojilerin ortaya karlmas, tantlmas ve
yaygnlatrlmas, endstriyel iletmeler arasnda bilgi alveriinin artrlmas, enerji verimlilii
konusunda yeni ve benzer almalarn tevik edilmesi amacyla her yl Sanayide Enerji
Verimlilii Proje Yarmalar (SENVER) dzenlenmektedir. 2011 ylnda 12nci kez dzenlenen
Sanayide Enerji Verimlilii Proje Yarmas (SENVER-11) Sanayide Enerji Verimliliinin
Artrlmas Projeleri (SEVAP), Enerji Verimli Endstriyel Tesis (EVET) ve Enerji Verimli
rn (EV) olmak zere ana gruptan olumutur. Ayrca, TBTAK, EE ve Milli Eitim
Bakanl ibirlii ile ilkretim rencileri arasnda resim ve yk, orta renim rencileri
arasnda enerji verimlilii konulu proje yarmas dzenlenmektedir.

Klavuzlar: Enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji kaynaklar konusunda kamuoyunun bilgi

ve bilin dzeyini artrmak amacyla KOBler Enerji Verimlilii Klavuzu, Otellerde Enerji
Verimlilii Klavuzu ve Temiz Enerji Kaynaklar Klavuzu hazrlanm olup ilgili sektrlere
cretsiz datlmaktadr.

letiim Plan: Enerjinin retiminde ve kullanmnda verimliliin bireyler ve kurumlar

tarafndan ncelikle gzetilmesine ynelik olarak, uygun hedef kitlesine uygun zamanlarda en
etkili iletiim aralar ile ihtiya grlen konularda toplumdaki farkndaln ve duyarlln
gelitirilmesini salayabilecek Enerji Verimlilii letiim Plan (EVP) Tasla hazrlanmtr.
Taslak payda katlmlar ile 3 yllk nihai bir plan haline getirildikten sonra uygulamaya
konulacaktr.

Kamu Kesimi Tedbirleri

Babakanlk Genelgesi kapsamnda kamu kurum ve kurulularnda 1,8 milyon akkor flamanl lamba
enerji verimli olanlarla deitirilmi, 81 ilde birer vali yardmcs enerji verimlilii almalarnn
koordinasyonundan sorumlu kiiler olarak grevlendirilmi, baz illerde eylem planlar hazrlanm, milli
eitim bakanlna bal okullar iin bu bakanlk bnyesinde enerji yneticileri grevlendirilmeye
balanmtr.

Dier Uygulamalar
Enerji Ettleri
1981 ylndan bu yana, enerji verimlilii bilincini oluturmak, enerji tasarrufu odaklarn ve miktarlarn
tespit etmek, endstriyel iletmeler ile kamu, ticari ve hizmet binalarnda etkili bir enerji ynetim sistemi
kurulmasna yardmc olmak ve mevcut durumun ve tasarruf potansiyelinin tespiti amacyla sanayi ve
36

bina ve hizmetler sektrlerinde ok sayda ett almas yaplmtr. Sz konusu ett almalar 19811985, 1988-1991, 1995-1996 ve 2000-2005 dnemlerinde yrtlen uluslararas projeler kapsamnda
yabanc uzmanlarn desteinde ve youn ekilde srdrlmtr. Demirelik, imento, demir d metal,
kimya, seramik, kat ve sellz, gda, tekstil, savunma, makina imalat gibi sanayi alt sektrlerinde ve
mesken, hastane, otel, kamu hizmet binas amal kullanlan binalarda yaplan ett almalar ile
buralardaki enerji tasarruf potansiyelleri, uygulanabilecek nlemler ve bunlarn mali etkileri
belirlenmitir.
Sz konusu ett almalarnn daha sistematik ve dzenli ekilde yaplmas hedeflenmi olup Enerji
ve Tabii Kaynaklar Bakanl tarafndan 2012 ve 2013 yllarnda sanayi sektrnn alt sektrlerinde,
belirli bykln zerindeki binalarda ve kamu binalarnda model ettler yaplacak veya yaptrlacaktr.
Bugne kadar, enerji yneticisi grevlendirmekle ykml 113 kamu kuruluu enerji ettlerini
yapm veya yaptrmtr.

Kk lekli Yenilenebilir Enerji Kaynaklar ve Mikro Kojenerasyon

500 kW ve alt kurulu kapasiteye sahip yenilenebilir enerji tesislerinin ve verimi %80nin zerinde olan
kojenerasyon tesislerinin lisans almadan kurulabilmesine imkan salayan dzenlemeler yaplm olmakla
birlikte, zellikle kojenerasyon tesislerinin veriminin hesaplanmas ve onaylanmas konusunda
belirsizlikler olduundan, yaplan dzenlemelerde sata veya mahsuplamaya izin verilmediinden henz
bir gelime kaydedilememitir.

AR-GE Projelerinin Desteklenmesi

Kapatlan Elektrik leri Ett daresi (EE) Genel Mdrl, Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma
Kurumu destei ile enerji verimlilii konusunda iki ayr proje gerekletirmitir.

Yakt Pilli Mikro Kojenerasyon Sistemi Gelitirilmesi: TBTAK/MAM, T, Kocaeli

niversitesi ve Trk Demirdkm A.. ibirlii ile 2006 ylnda balatlan proje kapsamnda;
doal gazdan ototermal reformer yntemi ile hidrojence zengin gaz karm retimi, hidrojendoal gaz karmlarn yakan yakc gelitirme ve evsel uygulamalar iin yakt piline dayal 5
kWlk bir mikro kojenerasyon (CHP) sistemi gelitirilmitir.

Termik Santrallerin Atk Issndan Yararlanlmas: Proje kapsamnda Trkiye Elektrik

retim Anonim irketinin (EA) iletmesinde olan toplam 14 termik santral incelenmi ve
atk s potansiyelleri ve kullanm imknlar aratrlm, rnek uygulama projesi olarak Yataan
Termik Santral seilmi, Yataan ve Mulann stlmas iin bir proje hazrlanmtr.

Yksek Verimli (%80) Kojenerasyon Tesislerinin Desteklenmesi

Gnll anlama yapan endstriyel iletmelerin, anlama dnemi iinde bu tesisleri kurmalar halinde, bu
tesisler tarafndan retilen ve iletme iinde tketilen enerji enerji younluu hesabna katlmayarak sz
konusu tesislerin kurulmas zendirilmekle birlikte, bugne kadar anlama imzalayan endstriyel
iletmeler tarafndan yksek verimli kojenerasyon tesisi kurulmamtr.

Bilgi Verme Ykmll

Her yl Mart ay sonuna kadar ykml endstriyel iletmeler ve binalar tarafndan gnderilen bilgilerler,
Ocak 2012 tarihi itibaryla, 1086 endstriyel iletmenin ve 815 binann enerji tketimlerini ihtiva eden bir
veri taban Yenilenebilir Enerji Genel Mdrlnde oluturulmutur.

dari Yaptrmlar
Bugne kadar, insan kaynaklar altyandaki yetersizlikler sebebiyle, uyar yazlar dnda, idari para
cezas gerektiren herhangi bir yaptrm uygulanamamtr.

Ulusal birlikleri
Kamu, zel sector ve sivil toplum kurulular ile yaplan ibirlii protokollar ile en genel anlamda enerji
verimliliinin iyiletirilmesi konusunda birlikte admlar atlmas amalanmakta olup, bu erevede
imzalanan ibirlii protokollar aada zet olarak verilmektedir.
37

Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanl ve Milli Eitim Bakanl arasnda imzalanan ibirlii
protokolu, enerji kltrnn ve bilincinin gelimesine ynelik okullarda mfredat
gelitirilmesini, bilinlendirme materyallerinin hazrlanmasn ve enerji verimlilii eitimlerinin
yaplmasn amalamaktadr.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl ve Adalet Bakanl arasnda imzalanan ibirlii protokolu,
ceza infaz kurumlarndaki personel, hkml ve tutuklulara eitimler verilmesini ve hkml ve
tutuklularn yaltm ustas olarak yetitirilmesini amalamaktadr.

Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanl ve Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl arasnda imzalanan
ibirlii protokolu, tketicilerin enerji verimlilii konusunda bilinlendirilmesini, OSBlerde
enerji ynetim birimlerinin kurulmasn, KOBlerin enerji verimlilii eitim, ett ve
danmanlk hizmetleri konusunda desteklenmesini amalamaktadr.

Enerji ve Tabii kaynaklar Bakanl ve Erciyes niversitesi arasnda imzalanan ibirlii

protokolu, Kayseride enerji verimlilii uygulamal eitim tesisi kurulmasn ve iletilmesini
amalamaktadr.

Uluslararas Projeler ve birlikleri

Enerji Verimli Elektrikli Ev Aletlerinin Piyasa Dnm Projesi: Kresel evre Fonu (GEF)
tarafndan desteklenen, Yenilenebilir Enerji Genel Mdrl (YEGM) koordinatrlnde, Bilim,
Sanayi ve Teknoloji Bakanl, Trkiye Beyaz Eya Sanayicileri Dernei (TRK BESD) ve Arelik A.
Ibirlii ile yrtlen, Aralk 2010 aynda balayan ve 4 yl srecek olan Proje ile elektrikli ev aletlerinin
etiketlenmesi ile ilgili yasal dzenlemelerin eksikliklerinin giderilmesi, bunlarn uygulanmasndan
sorumlu kurumsal yaplarn glendirilmesi ve kapasitelerinin iyiletirilmesi, piyasadaki enerji verimli
rnlerin ve perakende sat noktalarndaki uygulamalarn denetiminin etkinletirilmesi amalanmaktadr.
Sanayide Enerji Verimliliinin Artrlmas Projesi: Kresel evre Fonu (GEF) tarafndan
desteklenen, Yenilenebilir Enerji Genel Mdrl (YEGM) koordinatrlnde, Bilim, Sanayi ve
Teknoloji Bakanl, Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme daresi Bakanl (KOSGEB), Trk
Standardlar Enstits (TSE), Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV), Birlemi Milletler Kalknma
Program (UNDP) ve Birlemi Milletler Sna Kalknma rgt (UNIDO) ibirlii ile yrtlen, ubat
2011 aynda balayan ve 5 yl srecek olan Proje ile yasal ve kurumsal altyaplarn desteklenmesi;
mevzuat uygulamalarnn etkinletirilmesi ve uygulama srecinin hzlandrlmas, sanayide enerji
ynetiminin yaygnlatrlmas, enerji tasarrufu ve emisyon azaltm potansiyellerinin ve ncelikli
nlemlerin belirlenmesi, veri tabanlarnn ve eitim dkmanlarnn gelitirilmesi, enerji verimlilii
danmanlk irketlerinin ihtisaslatrlmas ve verimlilik artrc projelerin devlet destekleri ve TTGV
fonlar ile cazip hale getirilmesi ve yaygnlatrlmas amalanmaktadr.
Binalarda Enerji Verimliliinin Artrlmas Projesi: Kresel evre Fonu (GEF) tarafndan
desteklenen, Yenilenebilir Enerji Genel Mdrl (YEGM) koordinatrlnde, evre ve ehircilik
Bakanl, Milli Eitim Bakanl, Toplu Konut daresi Bakanl (TOK) ve Birlemi Milletler
Kalknma Program (UNDP) ibirlii ile yrtlen, Mart 2011 aynda balayan ve 4 yl srecek olan
Proje ile yasal ve kurumsal yaplarn desteklenmesi; mevzuat uygulamalarnn hzlandrlmas,
lkemizdeki mevzuatn ve politikalarn AB uygulamalarna paralel olarak gelitirilmesi ve rnek
uygulamalarla kamuoyunda enerji performans asndan btncl bina tasarm yaklamnn tantlmas
ve bu konularda bilgi ve bilin dzeyinin iyiletirilmesi amalanmaktadr.

Trkiyede Enerji Verimlilii zleme ve Deerlendirmesinin Gelitirilmesi Projesi:

Yenilenebilir Enerji genel Mdrl ve Hollandann NL Agency kuruluu ibirlii ile
yrtlen, ubat 2011 tarihi itibariyle balayan ve iki yl srecek olan Proje ile, lkemizde konu
ile ilgili uzmanlklarn ve izleme ve deerlendirme metodolojilerinin gelitirilmesi
amalanmaktadr.

Trkiyede Atk Su Sistemlerinde Enerji Verimliliinin yiletirilmesi Projesi: Enerji ve

Tabii Kaynaklar Bakanl ve Hollanda Ekonomik ler Bakanl arasnda imzalanan Mutabakat
Zapt erevesinde, Hollanda Hkmetinin 700.000 Euroluk bir bte ile destekledii Proje,
Nide ilinde gerekletirilecek pilot uygulama ile atk su sistemlerinde enerji verimliliinin
iyiletirilmesine ynelik teknolojilerin ve uygulamalarn tantmn amalamaktadr.
38

Sfra Yakn Sanayi Blgesi Projesi: ABD Enerji Bakanlnn giriimiyle hazrlanan ve zmir
Atatrk Organize Sanayi Blgesinde yrtlen Proje ile sanayi sektrnde enerjinin verimli
kullanm ve ekonomik ve evresel etkilerin iyiletirilmesi iin pilot bir blgede srdrlebilir
bir model oluturulmas amalanmaktadr. Oluturulacak bu model ile Trk irketlerinin
uluslararas rekabet gcnn artrlmas, modelin Trkiyedeki dier OSBlerde ve ileriki
aamalarda blge lkelerinde de yaygnlatrlmas hedeflenmektedir. Proje kapsamnda,
seilecek 20 iletmede enerji verimliliinin artrlmas ile ilgili nlemler belirlenmekte, fizibilite
almalar yaplmakta, yatrm iin gerekli finansman imknlar sunulmakta, belirlenen
nlemler ve yenilikler uygulanmaya almaktadr.

Avrupa Enerji Networku (EnR) yelii: Yenilenebilir Enerji Genel Mdrl, Avrupann
deiik lkelerinden 24 enerji ajansnn yesi bulunduu, gnll bir sosyal birlik olan EnRa
(European Energy Network) 03 Mart 2011 tarihinden bu yana tam yedir. Enerji verimlilii,
yenilenebilir enerji ve iklim deiikliinin etkilerinin azaltlmas alanlarnda, ulusal
aratrmalarn planlanmas, ynetimi ve deerlendirilmesi veya bu alanlarda programlarn
yaygnlatrlmas anlamnda eitli sorumluluklar stlenen EnRa yelik, ye kurulular ve
dier Avrupal oyuncular arasnda enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji konular bata olmak
zere srdrlebilir enerji ile ilgili alanlarda ibirliklerinin glendirilmesi ve ortak projeler
gelitirilmesi konularnda lkemize nemli faydalar salayacaktr.
izelge 1.3: 2007 Ylndan tibaren Yrrle Konulan Enerji Verimlilii Mevzuat
Mevzuat Ad

1. 18/4/2007 tarihli
Verimlilii Kanunu

ve

5627

Sorumlu Bakanlk/Kurum
sayl

Enerji

Bakanlar Kurulu

02/05/2007

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl

08/10/2007

3. Genelge - 2008/2

Babakanlk

15/02/2008

4. Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve

Destekleme daresi Bakanl (KOSGEB)
Destekleri
Ynetmeliinde
Deiiklik
Yaplmasna Dair Ynetmelik

Kk ve Orta lekli Sanayi

Gelitirme ve Destekleme daresi
Bakanl

18/10/2008

5. Merkezi
Istma
ve
Shh
Scak
Su
Sistemlerinde Isnma ve Shhi Scak Su
Giderlerinin Paylatrlmasna likin Ynetmelik

evre ve ehircilik Bakanl

14/04/2008

6. Ulamda Enerji Verimliliinin Artrlmasna

likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik

Ulatrma,
Denizcilik
Haberleme Bakanl

2. Tantma ve Kullanma Klavuzu Uygulama

Esaslarna
Dair
Ynetmelikte
Deiiklik
Yaplmas Hakknda Ynetmelik

ve

09/06/2008

7. Genelge - 2008/55

ileri Bakanl

8. Genelge - 2008/1

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl

13/08/2008

9. Genelge - 2008/19

Babakanlk

13/08/2008

10. Binalarda Enerji Performans Ynetmelii

evre ve ehircilik Bakanl

05/12/2008

11. Mill Eitim Bakanlna Bal Okullarda

Enerji Yneticisi Grevlendirilmesine likin Usul
ve Esaslar Hakknda Ynetmelik

Milli Eitim Bakanl

17/04/2009

12. Elektrik
leri
Ett
daresi
Genel
Mdrlnce Dzenlenen Hizmet i Eitim,
Kurs ve Seminerlerde cretle Okutulacak Ders
Saati Says, Ders Grevi Alacaklarn Nitelikleri
ve Dier Hususlarn Tespitine likin Esaslar
Hakknda Bakanlar Kurulu Karar

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl

19/10/2009

13. Ev Tipi Buzdolaplar, Derin Dondurucular,

Buzdolab Derin Dondurucular ve Bunlarn
Bileimlerinin
Enerji
Etiketlemesine
Dair
Ynetmelik

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl

30/01/2010

14. Genelge - 2008/18

Milli Eitim Bakanl

01/03/2010

15. Enerji Kimlik Belgesi Uzmanlarna ve Eitici

Kurululara Verilecek Eitimlere Dair Tebli
(Tebli No: YG-16/2010-01)

evre ve ehircilik Bakanl

10/06/2010

16. TS EN 16001 Enerji Ynetimi SistemleriKullanm Klavuzu ve artlar Standard [1]

Trk Standartlar Enstits

Temmuz 2009 [2]

19/01/2010 [3]
13/07/2010 [4]

39

Yaym Tarihi

05/08/2008

17. Enerji le lgili rnlerin evreye Duyarl

Tasarmna likin Ynetmelik

Bakanlar Kurulu

07/10/2010

18. Elektrik Piyasasnda Lisanssz

retimine likin Ynetmelik

Enerji iyasas Dzenleme Kurumu

03/12/2010

19. Binalarda
Enerji
Performans
Ulusal
Hesaplama Yntemine Dair Tebli (Tebli No:
YG/2010-02)

evre ve ehircilik Bakanl

07/12/2010

20. TS EN ISO 50001 Enerji Ynetimi

Sistemleri-Kullanm Klavuzu ve artlar Standard

Trk Standartlar Enstits

Ekim 2011 [5]

13/12/2011 [6]
Mays 2012 [7]

21. Ev ve Bro Tipi Elektrikli ve Elektronik

Cihazlarn Hazr Bekleme ve Kapal Moddaki
Elektrik Enerjisi Tketimleri ile lgili evreye
Duyarl Tasarm Gereklerine Dair Tebli (SGM2011/7)

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl

27/08/2011

22.
Basit Set st Sinyal Dntrclerin
evreye Duyarl Tasarm Gereklerine Dair Tebli
(SGM-2011/8)

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl

27/08/2011

23.
Dorusal Olmayan Ev Tipi Lambalar ile
lgili evreye Duyarl Tasarm Gereklerine Dair
Tebli (SGM-2011/9)

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl

27/08/2011

24.
Entegre Balastsz Floresan Lambalar,
Yksek Younluklu Boalmal Lambalar ve Bu
Lambalar altrabilen Balastlar ve Aydnlatma
Armatrleri ile ilgili evreye Duyarl Tasarm
Gereklerine Dair Tebli (SGM-2011/10

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl

27/08/2011

25. Harici G Kaynaklarnn Yksz Durumdaki

Enerji Tketimi ve Ortalama Aktif Verimi ile ilgili
evreye Duyarl Tasarm Gereklerine Dair Tebli
(SGM-2011/11)

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl

27/08/2011

26. Bamsz ve rnlere Entegre Salmastrasz

Devirdaim Pompalar ile lgili evreye Duyarl
Tasarm Gereklerine Dair Tebli (SGM-2011/15)

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl

23/09/2011

27.Televizyonlar ile lgili evreye Duyarl

Tasarm Gereklerine Dair Tebli (SGM-2011/16)

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl

23/09/2011

28. Ev Tipi Soutma Cihazlar ile lgili evreye

Duyarl Tasarm Gereklerine Dair Tebli (SGM2011/17)

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl

23/09/2011

29. Ev Tipi amar Makineleri ile lgili evreye

Duyarl Tasarm Gereklerine Dair Tebli (SGM2011/18)

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl

23/09/2011

30. Ev Tipi Bulak Makineleri ile lgili evreye

Duyarl Tasarm Gereklerine Dair Tebli (SGM2011/19)

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl

23/09/2011

31. Enerji
Kaynaklarnn
ve
Enerjinin
Kullanmnda Verimliliinin Artrlmasna Dair
Ynetmelik

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl

27/10/2011

32. rnlerin
Enerji
ve
Dier
Kaynak
Tketimlerinin Etiketleme ve Standart rn
Bilgileri
Yoluyla
Gsterilmesi
Hakknda
Ynetmelik

Bakanlar Kurulu

02/12/2011

33. Elektrik Motorlar ile lgili evreye Duyarl

Tasarm Gereklerine Dair Tebli (SGM-2012/2)

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl

07/02/2012

Elektrik

[1] TS EN ISO 50001 Enerji Ynetimi Sistemleri-Kullanm Klavuzu ve
artlar Standardnn yaymlanmas ile bu Standart iptal edilmitir.
[2] Avrupa Normu olarak ilk kabul edildii tarihtir.
[3] Trk Standartlar Enstits tarafndan ngilizce olarak benimsendii tarihtir.
[4] Trk Standartlar Enstits tarafndan Trke olarak benimsendii tarihtir.
[5] Uluslararas Standart olarak ilk kabul edildii tarihtir.
[6] Trk Standartlar Enstits tarafndan Trke olarak benimsendii tarihtir.
[7] Trk Standartlar Enstits tarafndan Trke olarak benimsenmesi beklenen tarihtir.
40

zet
Temel hedefi ise, sanayide, binalarda, ulamda
ve elektrik enerjisi sektrnde uygulanabilir
tedbirler ile birim milli gelir bana tkettiimiz
enerjiyi (Enerji Younluu), 2020 ylna kadar
her yl en az %1 azaltmaktr. Bu hedef ayn enerji
ile daha fazla retimin nn aacak, enerji
yatrm ihtiyalarmz ve ithalat bamllmz
azaltacak, ayrca temiz evrenin korunmasna
nemli katklarda bulunacaktr.

Enerji
verimlilii,
yaam
kalitemizden,
ihtiyalarmzdan ve retimimizden dn
vermeden enerjiyi yksek bir verimle ve
tasarrufla kullanmaktr ( Daha ok rn, daha az
enerji).
Bugn enerjinin verimli kullanm
sonucunda salanacak olan enerji tasarrufunun,
en hzl ve en ucuz elde edilen, en temiz enerji
kayna
olduu
btn
dnyada
kabul
edilmektedir.
lkemiz asndan da enerji
verimliliinin artrlmas ile tasarruf edilebilecek
enerji, bedeli dierlerinden daha ucuz olan ve
ncelikle bavurulmas gereken yerli ve temiz bir
enerji kaynadr. Enerjiyi verimli kullanmann
bir ad da, enerji younluunu azaltmaktan
geer.

5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu uyarnca

aadaki alanlarda uygulamalar yer almaktadr:
Sanayi ve Ticaretteki Uygulamalar
Binalardaki Uygulamalar
Ulam Sektrndeki Uygulamalar

5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu, enerji

verimlilii
almalarnn
etkin
olarak
yrtlmesi, izlenmesi ve koordinasyonu
amacna ynelik idar yaplanma, enerji
verimlilii hizmetlerinin gelitirilmesi ve
yaygnlatrlmas, eitim ve bilinlendirme,
yksek verimli sistem ve teknolojilerin ve
yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn
yaygnlatrlmas
konularnda
eitli
uygulamalar, destekleme mekanizmalarn ve
yaptrmlar iermektedir.

Elektrik Enerjisi Sektrndeki Uygulamalar

41

Kendimizi Snayalm
6. Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulu
kararlarnn uygulanmasnn takibi ve sekreterlik
hizmetleri kim tarafndan yrtlmektedir?

1. Enerji Verimlilii Kanunu aadaki hangi

sayl kanundur?
a. 4627

a. Maliye Bakanl

b. 5627

b. Milli Eitim Bakanl

c. 657

c. Babakanlk

d. 5927

d. Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl

e. 4927

e. Genel Sekreterlik

2. lke olarak 2023 yl enerji talebimizi en

az %20 azaltabilirsek bu miktar, yaklak ne
kadarlk konutun yllk enerji ihtiyac demektir?
a. 20 milyon

7. Enerji verimliliinin artrlmasna, yeni ve

yenilenebilir
enerji
kaynaklarndan
yararlanlmasna ynelik aratrma ve gelitirme
projelerinin hangi kurum tarafndan ncelikle
desteklenmesi ngrlmektedir?

b. 20570

a. Milli Eitim Mdrl

c. 30 milyon

b. DS

d. 10 milyon

c. TOBB

e. 1259000

d. MMO

3. 2008 yl birincil enerji tketimimiz ne

kadarlk bir deere ulamtr?

e. TBTAK

b. 103,9 milyon TEP

8. Mevcut olan veya yap izni alnm olan

binalar iin enerji kimlik belgesinin kanun
yrrle girdii takdirde ka yl iinde
dzenlenmesi gerekmektedir?

c. 10,39 milyon TEP

a. 10

d. 10,39 TEP

b. 8

e. 1,039 milyon TEP

c. 6

4. Enerjiyi verimli kullanmann yollarndan biri

aadakilerden hangisidir?

d. 4

a. Enerji tasarrufunu azaltmak

b. Enerji younluunu artrmak

9. Binalarda Enerji Performans Ynetmelii

hkmleri uyarnca hangi standartta belirtilen
hesap metodu kullanlmaktadr?

c. Enerjinin tketimini artrmak

a. TS 825

d. Enerji sektrn azaltmak

b. TS 5276

e. Enerji younluunu azaltmak

c. TS 8250

5. Birim milli gelir bana tkettiimiz enerji

tanm aadakilerden hangi nicelii tanmlar?

d. TS 527

a. Enerji younluu
b. Enerjinin korunumu

10. Enerji Verimlilii Kanunu uyarnca aadaki

alanlarn
hangisinde
uygulama
yer
almamaktadr?

c. Enerjinin tketimi

a. Sanayi ve Ticaretteki Uygulamalar

d. Enerji verimi

b. Binalardaki Uygulamalar

e. Enerji sektr

c. Tarmdaki Uygulamalar

a. 103,9 TEP

e. 1

e. TS 1825

d. Ulam Sektrndeki Uygulamalar

e. Elektrik Enerjisi Sektrndeki Uygulamalar
42

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

Kapsamnda
Yaplacak
Yetkilendirmeler,
Sertifikalandrmalar, Raporlamalar ve Projeler
Konusunda Uygulanacak Usl ve Esaslar

1. b Yantnz yanl ise Enerji Verimlilii

Kanunu balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

Hakknda Tebli hem de Binalarda Enerji

Performans Ynetmelii hkmlerine gre
yrtlmektedir.

2. c Yantnz yanl ise Enerji Verimlilii

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 3
Veri taban aadaki bilgileri iermelidir:

3. b Yantnz yanl ise Enerji Verimlilii

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

Karayolu tamaclnda; motor gc, yakt tipi,

ara kategorisi ve model yl bilgileri,

4. e Yantnz yanl ise Enerji Verimlilii

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

Demiryolu tamaclnda; ara-km, yolcu-km

ve ton-km bilgileri,

5. a Yantnz yanl ise Enerji Verimlilii

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

Yakt tiplerine gre aylk bazda yllk toplam

yakt sat bilgileri,

6. d Yantnz yanl ise Enerji Verimlilii

Koordinasyon Kurulu balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

ehirii tamaclkta; taksi, zel halk otobs,

belediye otobs, dolmu, metro, hafif rayl
sistem, tramvay ve deniz yolu ara saylar,
tanan yllk yolcu says, yolcu-km, ara-km
verileri, rayl sistemlerin ve karayollar
sinyalizasyon sistemlerinin iletilmesi iin
kullanlan yllk elektrik miktar bilgileri,

7. e Yantnz yanl ise AR-GE Projelerinin

Desteklenmesi balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
8. a Yantnz yanl ise Enerji Kimlik Belgesi
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

ehirleraras karayolu tamaclnda; otobs

says, yllk yakt tketimi bilgileri, ylda tanan
yolcu says, yolcu-km bilgileri,

9. a Yantnz yanl ise Is Yaltm balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.
10. c Yantnz yanl ise Enerji Verimlilii ile
lgili Uygulamalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

ehirleraras karayolu yk tamaclnda; ara

says, yllk yakt tketimi bilgileri, ylda tanan
yk, ton-km bilgileri

Sra Sizde 4
Aratrma ve gelitirme projesi yrten ve/veya
destekleyen kamu kurum ve kurulularnn
aada saylan konulara ynelik projelere
ncelik vermesi; baaryla sonulandrlan
projelerin uygulamaya geilmesi ynnde tantm
etkinlikleri ile birlikte teknik destek salamas,

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
Sanayi ve Ticaret Bakanl

Yerli tarm rnlerinden retilen biyoyaktlarn

maliyetinin drlmesi ve performansnn
artrlmas,

Bayndrlk ve skan Bakanl

Ulatrma Bakanl
Milli Eitim Bakanl

Biyoktle kaynaklarndan biyoyakt veya sentetik

yakt retim teknikleri,

Babakanlk
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl

Su, rzgr, gne ve jeotermal gibi yenilenebilir

enerji
kaynaklarn
kullanarak
ekonomik
olabilecek
hidrojen
retim
teknikleri,
gerekmektedir.

Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve

Destekleme daresi Bakanl
Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl

Sra Sizde 2

Yararlanlan Kaynaklar

5627 sayl Enerji Verimlilii Kanununun

binalara ynelik uygulamalar hem Enerji
Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda
Verimliliin Artrlmasna Dair Ynetmelik ile
5627 Sayl Enerji Verimlilii Kanunu

Karako T.H ve dierleri (2010), Enerji Analizi

ve Ynetimi (Editrler: Prof. Dr. Yksel Ergn,
Do. Dr. Murat Tanl), Anadolu niversitesi
Yayn No: 2115
43

Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
Enerji verimliliinin nemini ifade edebilecek,
Enerji ynetim programn aklayabilecek,
Enerji politikasn saptayabilecek,
Planlama ve sahiplenme temel kavramlarn aklayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Enerji Ynetimi

Enerji Ynetim Ekibi

Enerji Verimlilii

Enerji Yneticisi

Enerji Muhasebesi

Enerji Tketim Standart Denklemi

Saya

Enerji Politikas

SET (Spesifik Enerji Tketimi)

Ynetim Eitimi

indekiler

Giri

Enerji Verimliliinin nemi

Enerji Ynetimi Sistemi

Enerji Politikas

Planlama

Sahiplenme

Sonu

44

Enerji Ynetimi Politikas

GR
Enerji verimlilii almalarnn odak noktas enerji ynetimi kavramdr. Dier ynetim faaliyetlerine
benzer olarak enerji ynetimi; planlama, koordinasyon ve kontrol gibi birbirinden bamsz olduklarnda
etkisiz kalabilecek ilevlerin, bir araya gelerek oluturd
uu bir btndr. Bu anlamda "Enerji Ynetimi" rn ve hizmet kalitesinden, gvenlikten veya evresel
tm koullardan fedakarlk etmeksizin ve retimi azaltmakszn enerji kaynaklarnn ve enerjinin daha
verimli ve rasyonel kullanm dorultusunda yaplandrlm ve organize edilmi disiplinli bir almadr.
ekil 2.1' de enerji tasarrufu odak noktas olmak zere enerji tasarrufuna katkda bulunan enerji
ynetiminin nemli bileenleri gsterilmektedir.

ekil 2.1: Enerji Ynetim Sistemi

Belli bir programa bal olmadan yrtlen almalarda basit iletme tedbirleriyle enerji
verimliliinde %10'a varan oranlarda iyilemeler salanabilmektedir. Enerji ynetimi ile, enerji
verimlilii almalarna sreklilik kazandrld gibi, iyileme oran daha st deerlere kabilmektedir.
Baarl enerji ynetimi uygulamalar sayesinde enerji kullanmnda verimliliin daha da arttna dair
pek ok rnek bulunmaktadr. Enerji kullanmn azaltmaya ynelik tedbirleri alm olanlar, artk daha
fazla rekabeti olmann dier yollarn aramaktadr. Enerji ynetimi rekabet gcn de artrmann en
etkili yntemlerinden birisi olduundan, enerji ynetimi sistemlerini oluturan iletmelerin says her
geen gn artmaktadr. letme ynetimleri artk iyi bir enerji ynetim plann oluturup uygulamadklar
srece, ekonomik anlamda nemli kayplara uradklarnn farkna varmaya balamlardr.
Yeni teknolojiler ve u anda kullanlabilir olan alternatif enerji kaynaklar ile fosil kkenli enerji
kullanmnn azaltlmasnn nnde, ou ekonomik olmak zere baz engeller bulunmaktadr.Bu
anlamda, enerji ynetimi teknik deiikliklerin ayn zamanda ekonomik imkanlar dahilinde en iyi ekilde
uygulanmasna imkan salar.
45

Neden enerji ynetimi?

Ekonomik adan yaplan harcamalarn mutlaka geri dn vardr. Enerji etdleri ile ortaya
konulan enerji verimlilii tedbirlerinin ounun geri deme sreleri iki yldan daha azdr.

zellikle imalat sanayiinde faaliyet gsteren hemen hemen btn iletmeler rekabet asndan
gl ve stn olmay ister. Enerji ynetimi ile enerjinin ve enerji kaynaklarnn kullanmnda
verimliliin ve etkinliin artrlmas sayesinde, rnn toplam maliyetleri iindeki enerji
maliyetlerinin payn azaltmak suretiyle rekabet asndan kalc bir stnlk salamak
mmkndr. Ayrca, kullanmlar srasnda enerji kullanan, motorla alan makineler gibi
rnler daha verimli olduklarnda daha iyi pazarlanabilir hale gelmektedir. Enerjinin ve evreyi
korumann daha da nem kazand gnmzde, artk enerji kullanan cihaz ve ekipmanlar iin
gerekli maksimum enerjiler ya da dier bir deyile asgari verimlilik snrlar tanmlanmaktadr.

Enerji teknolojileri ok hzl deimektedir. En modern teknolojilerin bile mrnn genelde be

yl gemedii grlmektedir. Bu sebeble, iletmelerde bir ekibin (enerji ynetim ekibi, enerji
yneticisi) srekli olarak enerji teknolojilerini izleme, deerlendirme ve gncelleme iiyle
megul olmas artk kanlmaz hale gelmitir.

Enerjide arz gvenlii enerji ynetiminin bir parasdr. Geici kesintiler iin bir acil durum
plan ve uzun vadede stratejik bir plan olmayan iletmeler, acil zmleri de olmadndan
byk risk altndadr.

Enerji fiyatlarnda her an oklarn yaanmas sz konusudur. Enerji arznda yaanabilecek

sadece %5lik bir azalmann 1979larda dnya enerji piyasalarnn nasl lgnca sallad
dnlrse, byle bir durumun tekrar olabileceini dnerek enerji ynetimi ile gerekli
tedbirleri nceden almak en aklc yoldur.

Bu blmn amac iletmelerde uygulanabilecek enerji ynetimi program hakknda temel bilgiler
vermektir. dari ve kurumsal yaplar enerji ynetimine imkan salayacak ekilde gelitirmek,
yneticilerin ncelikle yapmas gereken bir i olmaldr.

ENERJ VERMLLNN NEM

Enerji verimliliinin iyiletirilmesi ile enerji talebinin azaltlmas ve enerji tasarrufu salanmas enerjiyi
kullanmamak anlamna gelmemelidir. Enerji verimlilii, enerji arz hizmetlerinin azaltlmas veya
kstlanmas eklinde de dnlmemelidir. Enerji verimlilii, enerjinin gereksiz kullanmn engellemek
ve enerji israfn minimum dzeye indirmek veya tamamen ortadan kaldrmak iin alnan nlemleri ierir.
Bu ekilde, retici ayn miktardaki mal ve hizmetleri daha az enerji ile retebilir. Bir dier deyile ayn
miktar enerji ile daha ok mal ve hizmet retimi salanr.
lmek Bilmek, Bilmek Ynetmektir. deyiminden hareketle, enerji ynetiminde atlmas gerekli ilk
adm, ncelikle ne tkettiimizi bilmek, bunun iin de gerekli lm ve izleme sistemlerini kurmaktr.
Bir iletmede retilen rn ve hizmet maliyetleri, hammadde, iilik, iletme ve enerji maliyetlerinin
toplamndan oluur. Genellikle enerji, basit bir ekilde toplam maliyetlere dahil edilir ve ayr bir kalem
olarak dikkate alnmaz. Oysa, enerji maliyetleri iletmenin zelliine bal olarak bazen toplam
maliyetlerin oldukca nemli bir ksmn tekil edebilir. Buna ramen ou kere iletme yneticileri
tarafndan bu durum nemsenmez. rnein, enerji youn sanayi sektrlerindeki enerji maliyetlerinin
toplam maliyetler iindeki paynn, kullanlan proseslere, hammaddelere ve imal edilen son rne bal
olarak toplam maliyetlerin %50'sini at grlmektedir.
Enerji ynetimi uygulamalar kapsamnda, enerji verimlilii ile ilgili projelerin ou ok az bir
harcama ile veya hi harcamasz olarak uygulanabilir. Ancak, baz projeleri uygulamak iin byk
miktarda sermaye yatrm da gerekebilir. Enerji verimlilii iin yaplabilecek yatrmlar da, yaplan dier
yatrmlar gibi (kapasite artrm, proses ekipmannn modernizasyonu, yeni binalar v.s.) ekonomik adan
ve ayn esaslara gre deerlendirilmelidir. Genel olarak enerji verimlilii yatrmlar mali adan dier
yatrmlara gre daha caziptir. Baz enerji verimlilii yatrmlarnn mevcut enerji fiyatlarna gre o anda
cazip olmad grlse bile, gelecekte enerji fiyatlarnn daha fazla artmas sonucunda ekonomik hale
dnebilecei unutulmamaldr.

46

Enerji ynetimi, enerji verimliliinin iyiletirilmesinin yansra, enerji kullanlan blmlerin ekipman
bazna kadar incelenmesi sonucunda maliyetlerin azaltlmas frsatlarnn ortaya karlmasna da
yardmc olabilir. Enerji ynetimi; mhendislik, ynetim, insan ilikileri gibi ok deiik disiplinleri
kapsar ve ou kere hammadde, igc ve ekipmanlarn daha iyi kullanmna yardmc olur.
lmek Bilmek, Bilmek Ynetmektir deyiminden hareketle, enerji
ynetiminde ve verimlilik almalarnda atlmas gerekli ilk adm nedir?

ENERJ YNETM SSTEM

ekil 2.2: Enerji YnetimiSistem Yaps

Enerji ynetiminin iletmelerde etkin ekilde uygulanabilmesi iin ngrlen idari yap ekil 2.3de
verilmitir. Enerji ynetim ekipleri, bir kiiden oluabilecei gibi birinin liderliinde birden fazla kiiden
de oluabilir. Enerji ynetiminde kilit kii enerji yneticisidir. Enerji ynetim ekibinde grevli kiiler,
enerjiyi ynetmenin temel unsurlarn anlamal ve mevcut kurumsal yapya iyi bir alma programn
adapte edebilmelidir.
Enerji ynetimi ile ilgili faaliyetlerin st ynetim dzeyinde balamas arttr. Eer kuruluun en st
dzeydeki yetkilileri konuya gereken nemi vermezlerse, alt kademelerde yaplan almalarn nemi
kalmaz. st ynetim enerji ynetimi ve verimlilii konusunda ynlendirici olmasa bile tevik edici,
denetleyici, zamannda ve doru kararlar verici organ olduundan, enerji sorununun temel sorumlusu
durumundadr. st ynetimin sorumluluu, zellikle daha nce, enerji ynetimi program balatlmam
yerler iin ok daha nemlidir. Bu gibi durumlarda enerji ynetimi ve denetimini balatmak, ilerliini,
kalcln, baarsn ve tm alanlarn katksn salamak gerekir.

ekil 2.3: Enerji Ynetimidari-Kurumsal Yap

47

Bir enerji ynetimi program uygulanmaya balanrken gz nne alnmas gereken noktalardan
bazlar aada verilmitir:

Tketilen enerjinin parasal deeri nedir?

Enerji maliyeti toplam maliyetin yzde kadr?

Enerji tketimini ve maliyetini devaml olarak kim gzden geirir veya kaydeder veya
deerlendirir?

letmenin bykl ne kadardr? (iilerin says, blmler, fiziksel alan nedir)

Ka tane deiik rn veya hizmet retilir?

Ka tane farkl enerji tketim ekipman vardr?

irketin organizasyon yaps ve retim ilemleri nasldr, irketin alt birimleri veya farkl
sahalarndaki enerji tketimini izlemek iin ne gibi glkler mevcuttur?

Gerek duyulan cihaz ve ekipmanlarn maliyeti ne olabilir?

Enerjiyi izleme ve enerji verimliliini iyiletirmede rol oynayacak en iyi pozisyonda olan kii
kimdir?

Enerji tasarruf miktar ne olabilir?

Tasarruflar irketin mevcut kazanlar ile nasl karlatrlabilir?

Enerji Ynetim programn balatrken iki nokta ok nemlidir. Birincisi st ynetimin karar, ikincisi
ise program yrtecek enerji ynetim ekibinin atanmasdr.
rnek 1. Enerji ynetim programn balatrken nemli olan noktalar nelerdir?
zm 1. Birincisi st ynetimin karar, ikincisi ise program yrtecek enerji ynetim ekibinin
atanmasdr.

dari Yap
ekil 2.3de enerji ynetiminin uyarlanabilir idari yaps gsterilmektedir. Bu yap her bir iletmenin
mevcut durumuna en uygun olacak hale getirilebilir. Burada en nemli husus enerji ynetim ekibinin
yeridir. Enerji ynetim ekibinin ve sorumlusunun pozisyonunun, ynetimdeki kilit aktrlere ve
gerekleen gncel olaylar hakknda bilgiye eriime imkan salayacak ekilde olmas gerekir. rnein,
enerji ynetim ekibi enerji projelerinin planlanmasnda kaynak kullanlabilirlii veya ynetimin dier
ncelikleri konularnda bilgiye sahip olmaldr. Enerji ynetim ekibinin ve sorumlusunun pozisyonu ayn
zamanda ynetimin bu pozisyona verdii nemin ve destein de bir gstergesidir.

Enerji Ynetim Ekibi Sorumlusu (Enerji Yneticisi)

Bir enerji ynetimi programnda en nemli unsur, st ynetimin katk ve desteidir. Ancak, bundan daha
da nemlisi ve bu destein de gstergesi olan enerji ynetim ekibinin ve sorumlusunun tayin edilmesidir.
Bu pozisyon iin seilmi olan kiinin enerji ynetimi asndan neler yaplmas gerektiini bilen bir
vizyona sahip olmas gerekir. Teknik bilginin yansra, idari yetenekler enerji ynetim ekibi
sorumlusunun maharetleri arasnda olmaldr.

Enerji ynetim ekibi sorumlusunun enerji konularndan anlayan bir mhendis olmas ve ayn
zamanda barol stlenmesi ve tm abay tek bana ortaya koymas gerektii ynnde bir
eilim vardr. Gemite bu tr kiilerin bireysel gayretleri ile ok eyler de baarlmtr. Ancak
tesisteki herkesin programa dahil edilmesi daha retken ve kalc bir yntemdir. Bu dorultuda,
idari yapnn gelitirilmesi iin yaplacak almalar, enerji ynetim ekibi sorumlusunun
yapabilecei en nemli ilerdendir.

48

deal bir enerji ynetim ekibi sorumlusunda bulunmas gerekli zellikler vardr. Bu zelliklerin
ounluluuna sahip olan bir kii enerji ynetim ekibi sorumlusu iini yrtebilir. Enerji ynetimi
kapsamnda, iletme ynetimi adna enerji ynetim ekibi tarafndan yerine getirilecek belli bal grevler
unlardr:

Enerji ynetimi konusunda hedef ve ncelikleri tanmlayan, iletmenin veya tzel kiiliin enerji
politikasnn taslan hazrlamak ve ynetimin onayna sunmak,

Enerji ynetimi faaliyetleri ile ilgili kiileri faaliyetlerden haberdar etmek,

Tketim alkanlklarnn iyiletirilmesine, gereksiz ve bilinsiz kullanmn nlenmesine ynelik

nlemleri ve prosedrleri belirlemek, tantmn yapmak ve alanlarn bilgi ve bilin dzeyini
artrc eitim programlar dzenlemek,

Enerji tketen sistemler, sreler veya ekipmanlar zerinde yaplabilecek tadilatlar belirlemek
ve uygulanmasn salamak,

Ettlerin yapmak veya yaptrmak, verimlilik artrc projeler hazrlamak veya hazrlatmak ve
uygulanmasn salamak,

Enerji tketen ekipmanlarn verimliliklerini izlemek, bakm ve kalibrasyonlarn zamannda

yapmak,

Ynetime sunulmak zere, enerji ihtiyalarnn ve verimlilik artrc uygulamalarn planlarn,

bte ihtiyalarn, fayda ve maliyet analizlerini hazrlamak,

Enerji tketimini ve maliyetlerini izlemek, deerlendirmek ve periyodik raporlar retmek,

Enerji tketimlerini izlemek iin ihtiya duyulan saya ve lm cihazlarn temin etmek, montaj
ve kalibrasyonlarn zamannda yapmak,

zgl enerji tketimini, mal veya hizmet retimi ile enerji tketimi ilikisini, enerji
maliyetlerini, iletmenin enerji younluunu izlemek ve bunlar iyiletirici neriler hazrlamak,

Enerji kompozisyonunun deitirilmesi ve alternatif yakt kullanm ile ilgili imkanlar

aratrmak, evrenin korunmasna, evreye zararl salmlarn azaltlmasna ve snr deerlerin
almamasna ynelik nlemleri hazrlayarak bunlar uygulamak,

Enerji ikmal kesintisi durumunda uygulanmak zere petrol ve doal gaz kullanmn azaltmaya
ynelik alternatif planlar hazrlamak,

Enerji kullanmna ve enerji ynetimi konusunda yaplan almalara ilikin, yasalar gerei ilgili
kamu kurum ve kurulularna verilecek bilgileri hazrlamak ve ynetime sunmak,

Toplam ve birim rn veya fayda bana karbondioksit salmlarn ve enerji verimlilii tedbirleri
ile azaltlabilecek salm miktarlarn belirlemek.

Enerji ynetimi sistemlerinin, TS EN ISO 50001 Enerji Ynetim Sistemi-Kullanm Klavuzu ve

artlar Standardna uygun ekilde oluturulmasn ve iletilmesini salamaktr.

Enerji ynetimi iin gereklilikler:

Enerji ynetim plannn oluturulmas

Enerji kaytlarnn oluturulmas

Dardan alnacak hizmetlerin belirlenmesi

Gelecekteki enerji ihtiyacn deerlendirme

Finansman kaynaklarn belirleme

Tavsiyelerde bulunma

Tavsiyeleri uygulama

lgili birimlerle ve kiilerle irtibat salama

49

Bilinlendirme iin iletiim stratejileri planlama

Programn etkinliini deerlendirme

Enerji ynetim ekibi sorumlusunda bulunmas gereken zellikler

nelerdir?

Enerji Ynetim Ekibi (yeler)

ekil 2.3de gsterilen koordinatrler, bir ortakln tek bir irketine ait organizasyon yapsndaki enerji
ynetim ekibini temsil etmektedir. Bu grup programn ekirdeidir ve bu gruba ye olmann temel kriteri
enerji ile ilgili olmaktr. Muhasebe veya satn alma gibi idari blmlerden, retim ile ilgili blmlerden
ve/veya bakm blmnden ve herbir ana blmlerden birer temsilci de bu grupta olmaldr.
Enerji ynetim ekibi koordinatrleri, bir yl gibi, belirli bir sre iin atanmaldr. Bunlarn sklkla
deitirilmesi yeni fikirleri olan yeni insanlar getirebilir, iini layk ile yapmayanlar da vakit
kaybetmeden ve nazike uzaklatracak mekanizmay salar. Ayn zamanda daha fazla kiiyi programa
dahil eder. Koordinatrlerin enerji ynetim ekibi sorumlusunda eksik olan becerileri destekleyecek
ekilde seilmesi gerekir. Tek bir enerji ynetim ekibi sorumlusunun istenilen veya gerekli tm
zellikleri tadn dnmek pek gereki olmaz. Enerji ynetim ekibi sorumlusu da dahil, enerji
ynetim ekibinde olmas gerekli beceriler u ekilde sralanabilir:

Kullanlan teknolojiyi anlayabilecek yeterli teknik bilgiye sahip olmak veya bu teknoloji
konusunda eitilebilir olmak.

Uygulanabilecek olan potansiyel yeni teknolojiyi bilmek.

Kurumsal yapnn oluumuna yardmc olacak, enerji aratrmalar planlayacak, eitim

ihtiyalarn belirleyecek ve stratejik bir enerji ynetimi plan gelitirmeye yardmc olacak
planlama becerisine sahip olmak.

Geri deme sresi ve mr boyu maliyet analizi bata olmak zere, kullanlan ekonomik
deerlendirme sistemlerini bilmek ve/veya anlamak.

yi iletiim ve motivasyon becerilerine sahip olmak.

alanlar
alanlar kurumsal yapnn bir parasdr ve enerji ynetimi programnn en byk kullanlmam doal
kaynaklardr. Enerji ynetimi iin alanlarn fikirlerine bavuran bir yap ve yntem, enerji ynetimi
programn daha retken hale getirir.
Fabrikalardaki alanlar, altrdklar ekipman ve makinalar hakknda dier kiilere gre daha fazla
bilgiye sahip olduklarndan, bunlarn daha verimli nasl altrlacan daha iyi bilebilirler. rettikleri
fikirler kendilerine de fayda salayacak ekilde, tevik edici mekanizmalar gelitirilirse, bu kiilerin
fikirlerinden yararlanlr.
alanlarn dahil olduu bir programn baar ile uygulanabilmesi iin motivasyon ok nemlidir.
Motivasyon bir iinin kendi iine yatrm yapmak istedii fiziksel ve zihinsel enerji olarak
tanmlanabilir. Motivasyonun kilit etkeni aada verilmitir:

Motivasyon hali hazrda kiinin iindedir. Amirin grevi motivasyon salamak deil, bunu nasl
ortaya karacan bilmektir.

Kiilerin ilerine yatrmak istedikleri enerji ve coku bireye gre deiiklik gsterebilir. Hepsi
beklenenden daha baarl olmad gibi tembel de deildir.

Elde edilecek kiisel tatmin oran bir alann iine yatraca enerji miktarn tayin eder.

50

alanlar motive etmek amacyla gsterilen abalar, cret dnda salanan faydalar gibi fiziksel
ihtiyalar da tatmin etmeye ynelik olmaldr.

yi bir enerji ynetim ekibi sorumlusu zamannn ne kadarn

alanlara ayrmaldr?

zleme ve Hedef Oluturma

zleme ve hedef oluturma sistemi ile enerji maliyetleri kontrol edilir. Bu sistem, enerji tketim
bilgilerinin tablolanmasnn tesinde, enerji tketim bilgilerinin deerlendirilerek izlenmesini de kapsar.
Bylece enerjinin ve enerji kaynaklarnn daha verimli ve rasyonel kullanlmas salanr. Bu sistem
iinde, enerji maliyetinin kontrol edilebilmesi iin, eitli blmlerdeki enerji performans hakknda
bilgilere de ihtiya vardr. Bu bilgiler ve gerekiyorsa lmler belirli zamanlarda alnarak deerlendirilir.

ekil 2.4: zleme ve hedef oluturma sisteminin ak sistemi

Enerji Muhasebe Sistemi

Kk bir iletmede enerjiden sorumlu bir merkez yeterli olabilir. Ancak byk iletmelerde birka enerji
muhasebe merkezi oluturularak, her bir merkezin bana o alandaki iletmeden sorumlu bir ahs tayin
edilmelidir. Bu merkezler, kazan dairesinde veya retimle ilgili herhangi bir yerde olabilir. Bu blmlerin
belirlenmesinin en nemli nedeni, her bir blmde ayr ayr yaplacak tespitlerle enerji israfna yol aan
blmlerin ortaya karlmasdr. Tketilen enerji ve gerekletirilen retimle ilgili tm bilgiler enerji
ynetim ekibi ile paylalmaldr. Enerji ynetim ekibi tketilen enerjinin blmler baznda
izlenmesinden de sorumlu olmaldr.
Enerji tketiminin o blmden sorumlu olan kiilere balanmas izleme ve hedef oluturma sisteminin
anahtardr. Zira bu, dikkatleri performansta iyiletirme yapacak olan makama eker.

51

zleme ve Hedef Oluturmann Aamalar

Veri Toplama
Bir izleme ve hedef oluturma sistemine balamadan nce bir veri toplama periyoduna ihtiya vardr.
Burada ama, standart ve hedeflerin belirlenecei verilerin toplanmasdr. Bunun iin, her bir blmde
istatistik analiz yapabilmek iin 10-20 set veri alnmaldr.
Haftalk saya okumas yaplabiliyorsa bu sre en az 10 hafta olmaldr. Veri toplamaya balamadan
nce u noktalar belirlemek gerekir:

Saya okumalar srasnda nelere dikkat edilecektir?

Saya okumalarndan kim sorumlu olacaktr?

Saya okumalar ne zaman yaplacaktr?

zleme periyodu esnasnda hangi retim verileri kaydedilmelidir?

Hangi dier deikenler ve nasl izlenecektir?

Herhangi bir saya okuma veya retim kayt formu hazrlanacak m, yoksa mevcut formlarm
kullanlacak veya adapte edilecektir?

Saya Okuma
Saya okumalar, hazrlanm formlara kaydedilmelidir. Sayalarn okuma zamanlar, mmkn olduu
kadar standart retim periyotlar ile mevcut muhasebe usullerine uygun olmaldr. Enerji tketimi ve
retim verileri ayn zaman periyodunda alnmaldr. Ayn zaman periyodunda alnmayan deerler
hazrlanacak grafikler zerinde sapmalara neden olur. retimde art olan dnemlerde tketimde
dmeler veya retimde d olmasna ramen enerji tketiminde artlar grlmesinin muhtemel
nedeni, ayn zaman aralnda alnmayan retim ve tketim deerleridir.

retim zleme
Enerji tketimi, birok faktre bal olarak haftadan haftaya veya aydan aya aada belirtildii gibi
deiebilir:

Spesifik deikenler

Kontrol edilebilir deikenler

Spesifik deikenler; bir blmn retim miktarna gre enerji ihtiyacn belirler. Enerji ihtiyacn
hesaplamak iin kullanlan standart denklemlerde bu deikenler kullanlr. Kontrol edilebilir deikenler
ise; iletme uygulamalar, sistem kontrol, retim planlamas ve bakm standard gibi enerji tketimini en
aza indirebilmek iin ynetim tarafndan planlanan deikenlerdir. Her bir blmn proses bilgilerini
ayrntl olarak anlamak nemlidir. Bunun iin zaman zaman ilgili retim personeli ile bilgi alsveriinde
bulunulmaldr. Bir blmn enerji tketimini etkileyen parametreler aada liste halinde verilmitir.

Ortam scakl

alma scakl

rn tipi

alma saatleri

Makina hz

retim miktar

rnek 2. retim izlemede, kontrol edilebilir deikenler hangi deikenleri iermektedir?

zm 2. Kontrol edilebilir deikenler; iletme uygulamalar, sistem kontrol, retim planlamas ve
bakm standart gibi enerji tketimini en aza indirebilmek iin ynetim tarafndan planlanan
deikenlerdir.
52

Enerji Tketim Standartnn Tayini

Yeterli veriler toplandktan sonra bir blmn enerji tketimi ile igili standart dorusu belirlenebilir.
Daha sonra belirlenen standart, uygun iletme koullar altnda enerji gereksinimini hesaplamakta
kullanlabilir. Bu, enerji gereksimininin spesifik deikenlere (retim, hava koullar vs.) bal olduunu
gsteren bir doru denklemidir:

Enerji = a + bP
Burada (a) ve (b) sabitlerdir. (P) ise blmn spesifik deikenidir. Standart denklem son verilere en
iyi uyan doru denklemidir. Bu incelenen blmn geerli olan enerji tketim performansdr. zleme ve
hedef oluturma srasnda ama bu performans tutturmak ve iyiletirmektir.
Herhangi bir blm iin standart doru belirlendikten sonra, bu deerler izlenen her bir periyot iin bu
standartn zerinde performans salanmasnda karlatrma kriteri olarak kullanlr. Bu periyod genellikle
bir ay olarak alnr, fakat bir hafta hatta bir gn de olabilir. Bu denklem, blmn beklenen enerji
tketimi ve Spesifik Enerji Tketimini (SET) hesaplamada kullanlr. Bu ayn periyod iin gerek enerji
tketimi ve SET ile mukayese edilebilir.

Standart Denklem Tipleri

Herhangi bir blme uygun olabilecek standart denklem tipi, spesifik deikenlerin saysna ve enerji ile
bu deikenlerin arasndaki ilikiye baldr. Bu denklem doru denklemidir.
1.

TP 1: E=a

Enerji tketimi sabittir ve incelenen blm iin spesifik deikenler yoktur. Bu durumda o blmn
enerji tketimi retimden bamsz olarak balangta sabittir. rnein retim miktar ne olursa olsun
(Hatta hi olmasa bile) retim hatlarndaki cihazlar (makinalar, kompresrler, stma ve soutma
sistemleri, aydnlatma gibi) srekli olarak maksimum kapasitede retim yaplyormu gibi faal durumda
tutulmaktadr. Dolaysyla retim ne olursa olsun enerji tketimi sabit miktarda gereklemektedir. zleme
ve hedef oluturmann balatlmasndan sonra bu durum akca grlmektedir.

Grafik 2.1: Standart gnlk, haftalk, aylk gibi mevcut gemi verilerden hesaplanan ortalama enerji tketimi

2.

TP 2: E = a + bP

Enerji tketimi bir tek spesifik deiken olan retime (P) baldr. Bu doru denkleminde a; sabiti
retimle ilgili olmayan enerji miktardr. Bina stma, basnl hava, aydnlatma gibi retimin kesildii
zaman bile devrede olacak sistemlerin harcad enerji retimle ilgili olmayan enerji tketimidir. b;
53

sabitesi spesifik deikenin herbir birim artna karlk gelen enerji tketim artdr ve dorunun
eimidir. (Grafik 2)
3.

TP 3: E = a + bP1 + cP 2 + dP3 + ...

Bu denklemde enerji tketimi birden fazla spesifik deikene baldr. Bu spesifik (zel) deikenler
P1, P2, P3, .... retim miktar, hava koullar, alma saatleri vs gibi eitli deikenler veya ayn
blmde retilen eitli tip rnler olabilir. (a) sabiti yine btn spesifik deikenlerin sfr olduu
koullarda oluan, retime bal olmayan enerji tketimidir. (b), (c), (d), .... sabitlerinin deerleri, ilgili
deikenlerin nemine baldr. Bu tr standart denklem grafik olarak gsterilemez ve birok deiken
kart iin izah da zordur. Bu nedenle ok zorunlu hallerde kullanlmas ve deiken saysnn
mmknse ten az sayda olmas nerilir.

Grafik 2.2: Enerji tketimi ve bir tek spesifik deiken olan retime gre deiimi

Hedef Belirleme
Hedeflerin Gayesi: Her bir blm iin standart belirlenirken ayn anda hedef de belirlenmelidir. Bu
hedef standartla ayn formda bir denklemdir. O blmn performansndaki iyiletirmeyi tanmlar. Hedef
belirlemenin rol, verimliliin iyiletirilmesi iin gerekli motivasyonu salamaktr.
Gerekci hedefler dikkatlice seilerek ve alnan sonulara gre zaman zaman gzden geirilerek,
gelime ve yeni almalar iin motivasyon salanr. Her bir izleme periyodu iinde gerek retim
deerleri veya dier spesifik deikenler kullanarak hedefler belirlendikce, bu hedeften sapan iyi ve kt
performans deerleri ortaya kar.
Hesaplama Metotlar: Hedef belirlemede aada belirtilen ana metot vardr:
1.

En yi Gemi Performansa Dayal

Grafik 2'de grld gibi enerji tketiminin retime kar grafii belli bir alan iinde dalan bir
takm noktalar oluturacaktr. Bu deerlerin incelenmesi ve aralarndaki ilikinin bulunmas sonucu elde
edilen doru, standart doru olarak isimlendirilir. Bu standart dorunun altnda kalan alan ve deerler en
iyi verime sahip olan tketimleri gstermektedir. Eer standart dorunun altnda kalan noktalar yeniden
deerlendirmeye alnp aralarndaki iliki bulunarak regresyon analizi ile yeni bir doru izilirse bu bize
hedef dorusunu verir (Grafik 3). ayet hedef denklemi elle hesap edilecekse teorik olarak daha fazla
regresyon analizi yapmak gerekir.

54



Grafik 2.3: Hedef dorusu

2.

Basit Yzde ndirimi

Hedef, hesaplanan standarta nazaran belirli bir indirim (rnein %5) yaplarak belirlenebilir. Bu
sistem bir nceki metotla belirlenen hedefin uygun bulunmad hallerde geerlidir.
3.

Beklenen Performans

Bazen blm hakknda yeterli bilgilerin bulunmas halinde hedef belirlemesi, elde edilmesi mmkn
performansa gre yaplabilir. Bu bir blm iin spesifik iyiletirme tedbirleri planlandnda veya proses
hakknda ayrntl bilgi bulunduu hallerde uygulanr. Bu halde hedef, standart metot kullanlarak hesap
edilemez. Tecrbeye ve standart eitliin ekline gre belirlenmelidir. rnein, bir blmdeki retime
bal olmayan enerji miktarnn drlmesi iin plan yaplmaldr.

E = a + bP eklindeki denklemde a'nn deeri drlmeye allr. Burada a; retime bal olmayan
enerji miktardr. Bylece spesifik deikenin deeri ne olursa olsun hedef enerji tketimi daima
standarttan sabit bir miktar daha az olur. Bu da hedef iin standart dorusuna parelel bir doru verir.
Bununla ilgili bir rnek Grafik 4' de gsterilmitir.

Grafik 2.4: Hedef enerji tketimine bir rnek

Spesifik Enerji Tketimi (Set): SET, birim rn bana kullanlan enerji olarak tanmlanr. rnein
spesifik deiken, (retim) ton ile tarif ediliyorsa;
55

SET = Enerji Tketimi (Enerji Birimi) / retim (retim Birimi)

olarak ifade edilir.
Performansn deerlendirilmesi, beklenen enerji kullanm ile gerek enerji tketim deerlerinin
dzenli olarak karlatrlmasyla yaplr. Bunu deerlendirmek iin SET deerleri kullanlabilir. Bunlar
zellikle eitli iletme koullarnn retim performanslarna etkisini izleme asndan nemlidir. SET
deerinin bymesi kt performansa enerji tketiminin gereksiz yere artmasna iaret eder. Rapor
dkmanlar zerinde gerek, standart ve hedef SET'ler verilir. Bunlar srasyla gerek, standart ve hedef
enerji alnarak ve bunlar spesifik deikenin gerek deerine blnerek hesaplanr. Standart ve hedef
enerji tketimleri her bir blm iin bulunan denklemler kullanlarak hesaplanr. SET'ler iin kullanlan
birimler anlaml olmal ve raporu okuyanlarca bilinen cinsten olmaldr. Spesifik (zel olan) enerji
tketimleri retim dzeyine bal olarak nemli deiiklikler gsterir:

SET =

E a + bP a
=
= +b
P
P
P

Bu denklemde grld gibi retim ok yksek olduunda (a/P) ok kk olur ve SET'in deeri
(b)'ye yaklar. Fakat retim dk olursa (P) klecei iin retime bal olmayan enerji tketimi (a)
ok nemli olur ve SET hzla artar. Bununla ilgili izim Grafik 5' de gsterilmitir. Erinin altnda kalan
noktalarn enerji kullanmndaki verimliliin iyiletirildiini gstermektedir. Burada hedef bu eriyi
aaya ekmektir.

Grafik 2.5: SET deiimi

izilen eri, standart dzeltme (ektrapolasyon) erisi olup, 1/x davran gsterdiinden, x=1/x
deiken deitirmesi ile eri dorusallatrlabilir (Bazen dzgn bir SET erisi izmek zor olabilir). Bu
nedenle 1/SET 'i grafie geirmek faydal olabilir:

1
P (Birim enerji bana retim)
=
SET E
retime bal olmayan enerji tketimi yksek ise; retim art ile SETi drmek mmkndr.
retime bal olmayan enerji miktar; kullanlan ekipman kapasitelerine, mevcut iletme koullarna bal
olduundan ve bunlar sabit kalaca iin, retimin artmas ile birim rn bana den enerji tketimi
azalacaktr. Bu ise; SETin azalmas demektir.
SETi azaltmann ikinci bir yolu da; enerji tasarrufu salayc tedbirlerin alnmas, yaltmlarn
iyiletirilmesi, atk snn deerlendirilmesi, yanma kontrolleri vb. tedbirlerin alnmas sonucunda enerji
kullanmndaki verimliliin arttrlmas ile mmkndr.
56

Grafik 2.6: P/E erisi

Grafik 2.6'da gsterilen (P/E) erisi orijinden gemek zorundadr.

Raporlama
zleme ve hedef oluturma sisteminin en nemli paras, bilgilerin st ynetime gvenilir ve etkili bir
ekilde sunulmasdr. Enerji maliyetleri kontrol edilecekse sistemin almasndan sorumlu olanlar nerede
ve ne zaman mdahalenin gerekli olduunu bilmelidir. Ynetime verilen raporlarn kolayca
anlalabilmesi iin bilgiler olabildiince zl, ksa, sade ve anlalr ekilde ak olmaldr.
Derinlemesine bilgi iin veriler ayr bir dosyada saklanmaldr. Bazen, aylk bir rapor gerekleen
kullanmn baz yla gre mukayesesini gsteren bir grafikten ibaret bile olabilir. Belirlenen izleme
periyodundan en iyi ekilde yararlanmak iin, bilgiler zamannda ve uygun aralklarla verilmelidir.
Raporlamada kullanlmak zere belirlenmi standart bir form yoktur. letmenin bykl, rn, proje
gereklilikleri ve mevcut prosedrler gibi ok fazla deiken vardr. Bu nedenle bir rapor yazma format
belirlenmelidir. Bu format ilk standartlar ve hedefler alndktan hemen sonra oluturulmaldr.
Periyodik raporlama iin enerji endekslerinin gelitirilmesi gerekir. Raporlama, tm bilgilerin uygun
bir biimde bir araya getirilmesini gerektiren zorlayc bir ilev olup dnce ve analiz gerektirir.
Raporlama, enerji politikasnn bir gereklilii haline getirilirse, enerji ynetimi uygulamalarnda ihtiya
duyulan destek daha kolay salanabilir. Veriler periyodik olarak toplanm ve bir bilgisayara girilmi
olabilir. Gerekli olan sadece bir enerji endeksi oluturmak iin basit ekilde retim verileri ile enerji
verilerini birletirmektir.
Rapor yazmann amalar:

Gerek enerji tketimi, retim verileri ve ilgili deikenler hakknda bilgi salar. Bu da dier
muhasebe ilemleri iin de faydal olabilir.

Enerji performansnn "standart"tan daha iyi veya daha kt olduunu gsterir.

Standart deerlerden sapmann nemini enerji tketim veya maliyet rakamlar ile gstererek
mdahale yerlerindeki ncelikleri saptar.

Enerji maliyetlerini kontrol edenlere bu bilgileri vererek harekete gemelerini salar.

Performanslar direkt olarak gstermesi iin raporlar tablo veya grafiklerle sunulmaldr.
Sonular yle gsterilmelidir ki; mdahalenin gerektii yerler derhal belli olmaldr.

57

Raporun gerekletirilen bir ett almasna dayandrlmas en uygun yoldur. Byk bir irketin
tesisleri bu ekilde raporlanabilir ve ett almas ile belirlenen enerji verimlilii ile ilgili tedbirleri
yerine getirenler dllendirilebilir.

ENERJ POLTKASI
yi yazlm ve st ynetim tarafndan onaylanm bir enerji politikas, enerji ynetim ekibine i planlama,
yeni tesislerin yeri ve planlanmas, ekipman seimi, lme ekipmanlarnn tesis edilmesi, raporlama ve
eitim gibi srelere dahil olma yetkisini verir ve bu enerji ynetimi iin ok nemlidir. Enerji politikas,
etkinlik asndan, en fazla iki sayfay amayacak kadar ksa ve mmkn olduu kadar sade olmaldr.
Enerji politikas asgari olarak aadaki hususlar kapsamaldr:

Hedefler: Ana ve temel standartlar ierir. Dk ilk yatrm maliyeti yerine, kullanm mr ve
fayda maliyet analizini gz nnde bulundurarak, enerji verimliliine ve yksek verimli yeni
ekipmanlara destek vermelidir.

Sorumluluklar: Kurumsal ve idari yapy ve enerji ynetim ekibi ve sorumlusu, koordinatrler ile
gruplarn yetkisini belirler.

Raporlama: st ynetim tarafndan verilmi bir talimat olmakszn, enerji ynetimi ile ilgili
raporlama gereksinimlerine dier personelin uymasn enerji ynetim ekibinin istemesi
genellikle zordur. Enerji politikas bunu oluturmann en uygun yoludur.

Eitim: Eitim ihtiyalar enerji politikas kapsamnda ortaya konulmusa, bu i iin btede
gerekli kaynan ayrlmas daha kolay olur. Her trl eitim ihtiyalar enerji politikasnda yer
almaldr.

ekil 2.5: Enerji ynetimi strateji, program ve eylemleri-Gvenilirlik

58

ekil 2.6: Enerji ynetimi strateji, program ve eylemleri-Verimlilik

59

ekil 2.7: Enerji ynetimi strateji, program ve eylemleri-Dk maliyet

60

ekil 2.8: Enerji ynetimi strateji, program ve eylemleri-Bilinlendirme

61

ekil 2.9: Enerji ynetimi strateji, program ve eylemleri-Finansman

PLANLAMA
Planlama enerji ynetimi programnn en nemli paralarndan biridir ve iki ana ilevi vardr. Birincisi,
iyi bir plan enerji kesintilerinden korur. kincisi, olaylar yl iine programlayarak, enerji ynetimi
programna srekli vurgu yaplabilir ve bu da programn aktif tutulmas asndan byk rol oynar. Birok
program enerji kesintisi korkusu yksek iken balatlm, ancak sonrasnda kaytsz kalnmtr. Sreleri
ile birlikte yaplan planlamalar, yl boyunca enerji ynetimine srekli olarak vurgu yaplmasn ve konuya
arlk verilmesini salar. e yarayan bir plann srr, plann uygulanmasnda gerekli kiilerin planlama
aamasna dahil edilmesidir. nsanlar tasarmn bir paras olduklar takdirde ilerin yolunda gitmesi iin
bir taahht hisseder ve daha ok aba sarf eder.

Planlama
Enerji Ettleri
Planlar detayl ett almalarna dayanmaldr. Ettlerin gerekletirilmesine dair planlamann da
nceden yaplmas gerekir. Yaplacak ettlerin tr, ekibin kimlerden oluaca ve tarihler planlamaya
dahil olmaldr. Daha fazla enerji tasarrufu potansiyeli belirlenebilmesi iin detayl ettler nemlidir.
Dikkate alnabilecek baz ett trleri:

Ayarlama letme Bakm

Basnl hava sistemleri

Elektrik motor sistemleri

Buhar sistemi
62

Istma, Havalandrma, klimlendirme sistemleri

Aydnlatma

Su

alanlarn nerileri

Enerji etdlerinde grev alacak ekibin yeleri, elektrik ve s/yakt konularnda yeterli bilgi ve
tecrbeye sahip kiilerden olumaldr.

Ekip, etd yaplacak ekipman belirlemek zere seilebilir ve irket ii personelden, d

uzmanlardan veya en iyisi ikisinin birleiminden oluabilir.

Ekip, hem dk maliyet hem de sfr maliyet olmak zere, tm enerji tasarrufu potansiyelleri ile
yatrm ihtiyalarn tespit edebilir.

Dierlerinin de katlm ile ett mkemmel bir eitim arac haline getirilebilir ve ettlere eitim
bileeni eklenebilir.

rnek 3. Enerji etdlerinde grev alacak ekibin yeleri, hangi bilgi ve tecrbeye sahip kiilerden
olumaldr?
zm 3. Enerji etdlerinde grev alacak ekibin yeleri, elektrik ve s/yakt konularnda yeterli bilgi
ve tecrbeye sahip kiilerden olumaldr.

Ett ekibi yaklamnn sizce dezavantaj olabilir mi?

Eitim ve Bilinlendirme
Enerji ynetim ekibinin iinin en byk ksm iletmedeki kiilere eitimler verilmesini salamaktr.
Eitim faaliyetleri ile enerji ynetiminde ve enerji verimliliinde nemli faydalar salanabilir. st
ynetim enerjinin karmakln ve zellikle de ekonomik fayda asndan potansiyelini anlad
takdirde, program daha etkin iler; koordinatrlerin daha etkin olmas da enerji tasarrufu tedbirlerine
ncelik verebilmeyi, son teknolojilerden haberdar olmay salar ve alanlardan gelen neri miktar
eitim ile birlikte artar. Eitim, iletme ynetimi, enerji ynetim ekibi ve alanlar iin dnlmelidir.
Ynetim Eitimi
Ynetimin fazlaca vaktini almamak iin ustaca yollar bulunmaldr. Olaan toplantda sz alarak
programdaki gncellemeleri elde etmek bir yoldur. Program balamsa, ynetim iin yarm veya tam
gnlk bir sunum yapmak da faydal olabilir.
yi hazrlanm, zl ve periyodik bir rapor, ynetimi eitmekte etkin bir ara olabilir. Eitimsel
hedeflerinize dair, dergi ve gazetelerden alnm ksa makaleler bu raporlara eklenebilir. Bir konuyu en iyi
bir sunum yaptmzda rendiimizden, gerek enerji ekibi gerek alanlar, veya her ikisi iin de
ynetimin eitim programnn bir paras olmas eitsel bir deneyim olabilir.
Enerji ynetim ekibi i plannn bir paras olmay ama edinmelidir. Enerji iin stratejik bir plan her
i plannn bir paras olmaldr. Bu da enerji ynetim ekibinin ve sorumlusunu ynetimdeki kiiler ile
daha fazla irtibata geirir ve bylece bilgilendirme ve retme frsat doar.
Enerji Ynetim Ekibi Eitimi
Enerji ynetim ekibi enerji ynetimi programnn ekirdek grubu olduundan, onlar iin uygun ve
eksiksiz eitimin en yksek ncelie sahip olmas gerekir. Enerji ynetim ekibinde, (tercihen ekip
sorumlusu) ilgili mevzuat gerei dzenlenen eitim programlarna katlm ve sertifikalandrlm bir
kiinin olmas arttr. Eitim birok kaynaktan ve birok ekilde salanabilir.

Kendi kendine alma: yi bir ktphaneye sahip olmay gerektirir.

63

Hizmetii eitim: Ekibin nitelikli bir yesi tarafndan, genellikle enerji ynetim ekibi sorumlusu
veya dardan biri tarafndan yaplabilir.

Meslek odalar, bamsz danmanlar, meslektalar ve niversiteler gibi kurumlar tarafndan

nerilen ksa kurslar.

Yetkili kurum ve kurulular tarafndan dzenlenen eitimler

Bnyesinde ok sayda iletme olmasndan dolay ok sayda da enerji ynetim sorumlusu bulunan
byk irketler iin, eitim seminerleri eitim program iin bir temel oluturabilir. Byle bir programn
dikkatlice planlanmas gerekir. Bu tr bir programla aadaki neriler birletirilebilir:

Hem ieriden hem de dardan konusunda uzman konumaclar seilmelidir.

Bu st ynetimin desteini almak iin bir frsattr. st ynetimdeki bir ynetici al konumas
iin arlabilir.

Katlmclar faaliyetlere dahil edilmeli ve bylece onlarn programa katk yapmalarna frsat
verilmelidir. Ayrca, uygulamaya koyabilecekleri enerji tasarrufuna dair baz pratik ipular da
verilmelidir.

Profesyonel konumaclarn davet edilmesiyle seminerlerin kalitesi iyiletirilmelidir. Teknik

olmayan elenceli bir yemek, yemek sonras konumac; program, konumaclarn taslak
konuma metinlerini, katlmclarn listesini, sunulan her konuya dair bilgiyi ve tm seminer
katlmclarn bir araya getirmeye yardmc olacak konular ieren bir el kitap buna katk
salar.

Program iin bir logo gelitirilebilir ve bu kahve fincanlar, tama antalar gibi yerlerde
bulundurulabilir.

alanlarn Eitimi
alanlara ynelik sistematik bir eitimin enerjiye dair temel bir alma ile balamas gerekir. Bu
onlarn daha iyi fikirler retmesini salar. alanlar eitime ok deer verirler ve moraller ykselir. Basit
ekilde elektrik talebi ile elektriin kilowatt-saati arasndaki farkn ve basnl havann ok pahal
olduunun retilmesi bir balang olabilir. Daha kapsaml bir eitim program unlar iermelidir:

Evde enerji tasarrufu

Elektrik enerjisinin temelleri

Enerji sistemlerinin temelleri

Enerji ettleri nasl yaplr ve ne aranr

SAHPLENME
Baarl bir enerji ynetimi programnn anahtar sahiplenme kelimesinde sakldr. Sahiplenme,
iletmedeki herkese kadar gider. Bir makineyi ileten alanlar o makinenin sahibidir. Onlarn katlm
olmadan yaplacak herhangi bir deiiklik giriimi baarl olmaz. Enerji ynetim ekibi yeleri tek bir
kiiyi, enerji ynetim ekibi sorumlusunu, tm aba ve zaferlerin getirisini aldn grmek istemez. Enerji
projelerine yatrm yapan yneticiler bu riski almalarna karn tannmak da isterler. Enerji etd iin
herhangi bir iletmeye giden bir ekip, iletmede enerji ynetim sistemin kurulmasna, enerji ynetim
ekibinin oluturulmasna ve uygun bir kiinin de bu ekibin sorumlusu pozisyonuna getirilmesine
yardmc olmaldr. Baarl enerji ynetimi programlarnn gzlemlenmesi sonucunda, baarya giden
ipular aada verilmitir:

Her zaman bir plan olmaldr. Organizasyon, aratrmalar, eitim ve olaylar takvime dklm
ekilde stratejik planlama yaplmaldr. Bunun iki avantaj vardr. retken olmayan fikirlerin
yarataca kesintiyi nler ve takvime gre ayarlanm olaylar ile program aktif tutar.
64

Enerji ynetimi ile ilgili fikirler ortaya karlmal ve paylalmaldr. Bir proje herhangi birisi
tarafndan sahiplenilirse o proje ldrlm olur. ayet ilgili olanlara da grev ve yetki verilirse
sre kolaylar.

Agresif olunmaldr. Enerji ynetim ekibi, baz eitimleri aldktan sonra, irket iinde en fazla
enerji bilgisine sahip grup olacaktr. ou ynetim kararlar, alnan kararn enerji zerindeki
etkisi konusunda fazla bilgiye sahip olunmadan alnr.

Kantlanm teknolojiler kullanlmaldr. Bazen yeni teknolojiyi kullanacam derken geri deme
sresi ksa olan basit projeler grlemez hale gelebilir.

Kazananlarla birlikte olunmaldr. Elbette herkes enerji programndan heyecan duymayacaktr.

yi grnenlerin st ynetime raporlama yapmalar salanrsa dierleri de bu yolu izleyecektir.

Enerji kullanmn azaltmak iin ne yaplmas gerektii konusunda makinalar kullananlarn

grleri de alnmal ve onlarn fikirlerine yeterince deer verildii hissettirilmelidir.

SONU
Enerji ynetimi, zamana ve temelini renmek iin aba gstermeye yatrm yapanlara frsatlar sunacak
aamaya gelmitir. Enerji ynetimi sistemlerini kurmak isteyen hem teknik hem de ynetim kadrosundaki
kiiler iin teknik ve ynetimsel beceriler gerekmektedir. Enerji ynetimi ekonomik olarak da geri dn
saladndan, artk st ynetimlere de cazip gelmektedir. Enerji ynetimi ekibi sorumlusunun kendini
gstermesi takdir ve ilerleme iin ek frsatlar da sunmaktadr. Enerjinin ynetilmesi sreklilii olan bir
ihtiyatr. Bu nedenle, iletmelerde klmeye gitme modasna karn, bu beceriye sahip kiilerin abalar
ile elde edilecek sonular i gvencesine de katkda bulunacaktr.

65

zet
Programa yetki verecek kabul edilebilir bir enerji
politikas gelitirilmelidir. Bu daha sonra
raporlama gereklilikleri ve lm aletleri ihtiyac
gibi konulara da yardmc olacaktr.

Bir enerji ynetimi program oluturulurken

hangi admlar gz nnde bulundurulmaldr?
Enerji verimliliinin iyiletirilmesi ile enerji
talebinin azaltlmas enerjiyi kullanmamak
anlamna gelmemelidir. Enerji verimlilii, enerji
arz hizmetlerinin azaltlmas veya kstlanmas
eklinde de dnlmemelidir. Enerji verimlilii,
enerjinin gereksiz kullanmn engellemek ve
enerji israfn minimum dzeye indirmek veya
tamamen ortadan kaldrmak iin alnan nlemleri
ierir. Bu ekilde, retici ayn miktardaki mal ve
hizmetleri daha az enerji ile veya ayn miktar
enerji ile daha ok mal ve hizmet retebilir.

Organizasyonu saptamak: Enerji ynetim ekibi

bir kiiden veya daha fazla kiiden oluabilir.
Ekip bnyesinde sertifikal enerji yneticisi
bulunmaldr, Daha st dzeyde bir ekip
sorumlusu belirlenmemise, enerji yneticisinin
ekibin sorumlusu olmas en uygun olandr.
Eitimler planlamak: lk bir yl iinde eitim
programlar dzenlenmelidir.
Ettler hazrlamak: lk bir yl iinde bir ett plan
hazrlanmaldr.

Enerji ynetimi sisteminin bileenleri ekil

2.2de verilmitir. ekil 2.3de ise idari ve
kurumsal yap rnei verilmitir. Enerji ynetim
ekibi, enerjiyi ynetmenin temel unsurlarn
anlamal ve mevcut kurumsal yapya iyi bir
alma programn adapte edebilmelidir.

Raporlamay kavramak: Basit bir raporlama

sistemi gelitirilmelidir.
Takvimi saptamak: Yukardaki bilgilerden
hareket ederek gelecek yl iin bir faaliyetler
takvimi oluturulmal, bunlarn zamanlamas
yaplmal ki programn eylemlerin sreleri belli
olsun. Bylece programn aktif ve grlebilir
kalmasna yardmc olunmaldr.

Enerji politikas asgari olarak aadaki hususlar

kapsamaldr:
Hedefler: Ana ve temel standartlar ierir.
Dk ilk yatrm maliyeti yerine, kullanm
mr ve fayda maliyet analizini gz nnde
bulundurarak, enerji verimliliine ve yksek
verimli yeni ekipmanlara destek vermelidir.
Sorumluluklar: Kurumsal yapy ve enerji
ynetim ekibi ve sorumlusu, koordinatrler
ile gruplarn yetkisini belirler.
Raporlama: st ynetim tarafndan verilmi
bir talimat olmakszn, enerji ynetimi ile
ilgili raporlama gereksinimlerine dier
personelin uymasn enerji ynetim ekibinin
istemesi genellikle zordur. Enerji politikas
bunu oluturmann en uygun yoludur.
Eitim: Eitim ihtiyalar enerji politikas
kapsamnda ortaya konulmusa, bu i iin
btede gerekli kaynan ayrlmas daha
kolay olur. Her trl eitim ihtiyalar enerji
politikasnda yer almaldr.

66

Kendimizi Snayalm
5. Enerji tketimini etkileyen en
parametre aadakilerden hangisidir?

1. Aadakilerden hangisi enerji ynetim ekibi

sorumlusunda bulunmas gereken zelliklerden
deildir?

a. Enerji fiyatlar

a. letme faaliyetleri ile rn ve hizmet kalitesi

hakknda bilgiye sahip olmak

b. retilen mal veya hizmetin maliyeti

c. Kullanlan makine ve techizatn markas

b. yi bir bilgisayar bilgisine sahip olmak

d. Ortam scakl

c. alanlar arasnda iletiim kurma ve

ynetimin direktiflerinin uygulanabilmesine
yardmc olabilme

e. Ynetim
6. Aadaki tanmlamalardan hangisi hedef
belirlemede yer alan metotlardandr?

d. Enerji
kullanan
ekipmanlarn
teknik
zellikleri ve verimlilikleri hakknda bilgiye
sahip olmak

I. Basit yzde indirimi

II. En iyi gemi performansa dayal

e. Mhendislik yeteneklerine sahip olmak

III. Beklenen performans

2. Aadakilerden hangisi enerji ynetimi iin

gereklilikler arasnda deildir?

a. I, II, III
b. I, III

a. Enerji ynetim plannn oluturulmas

c. I, II

b. Enerji kaytlarnn oluturulmas

d. II, III

c. Gelecekte enerji ihtiyacn deerlendirme

e. II

d. Tavsiyelerde bulunma

7. SET in tanm aadakilerden hangisidir?

e. Hibiri

a. Enerji birimi

3. Enerji ekibi koordinatrlerinin aada

belirtilen hangi sreyle atanmas daha uygundur?

b. letme koullar

a. 1 Yl

c. retim

b. 3 Yl

d. Enerji tketimi

c. 4 Yl

e. Birim rn bana kullanlan enerji

d. 6 Yl

8. Aadakilerden
alanlardan deildir?

e. 8 Yl

hangisi

a. Proses sistemleri

4. Veri toplamada haftalk saya okumas

yaplabiliyorsa bu ka hafta yaplmaldr?

b. Planlama aamas

a. 3 Hafta

c. Basnl hava sistemleri

b. 4 Hafta

d. Elektrik motor sistemleri

c. 6 Hafta

e. Kazan ve buhar sistemi

d. 8 Hafta
e. 10 Hafta

67

belirgin

ett

yaplacak

9. Baarl bir enerji ynetimi programnn

anahtar hangisidir?

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

a. Teknoloji

1. b Yantnz yanl ise Enerji Yneticisi

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

b. Pozisyon

2. e Yantnz yanl ise Enerji Yneticisi

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

c. Sahiplenme
d. Verimlilik
e. Organizasyon

3. a Yantnz yanl ise Enerji Ekibi balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.

10. Aadakilerden hangisi spesifik enerji

tketimi azaltc etkenlerden deildir?

4. e Yantnz yanl ise Veri Toplama balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.

a. Birim enerji retimi

5. d Yantnz yanl ise retim zleme balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.

b. Yaltmlarn iyiletirilmesi

6. a Yantnz yanl ise Hesaplama Metotlar

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

c. Atk snn deerlendirilmesi

d. Yanma kontrolleri

7. e Yantnz yanl ise Spesifik Enerji

Tketimi balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

e. retim art

8. b Yantnz yanl ise Ett Planlama balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.
9. c Yantnz yanl ise Sahiplenme balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
10. a Yantnz yanl ise Spesifik Enerji
Tketimi balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

68

Sra Sizde Yant Anahtar

Yararlanlan Kaynaklar

Sra Sizde 1

Karako T.H ve dierleri (2010), Enerji Analizi

ve Ynetimi ( Editrler: Prof. Dr. Yksel Ergn
Do.Dr. Murat Tanl), Anadolu niversitesi
Yayn No:2115

ncelikle ne tkettiimizi bilmek, bunun iin de

gerekli lm ve izleme sistemlerini kurmaktr.

Sra Sizde 2

Enerji Ynetimi Esaslar, EE daresi Genel

Mdrl, Ankara, Aralk 1989

letme faaliyetleri ile rn ve hizmet

kalitesi hakknda bilgiye,

Energy Management Handbook, Wayne. C.

Turner, School of Industrial Engineering and
Mangement, Oklahoma State University

Veri toplama, analiz ve bu verilerin gzden

geirilmesi iin ksa ve z ekilde
yorumlama konusunda yetenee,

Energy Conservation Management , RCG/Hagler

Bailly Inc.

Enerji kullanan ekipmanlarn teknik

zellikleri ve verimlilikleri hakknda
bilgiye,

Mhendislik yetenekleri; rnein ekipman

seimi,
sistemi
denetleme,
bakm
gereklerini yerine getirme gibi zelliklere,

alanlar arasnda iletiim kurma ve

ynetimin direktiflerinin uygulanabilmesine
yardmc olabilme yeteneine sahip olmak.

EE daresi Genel Mdrl, Ankara, Aralk

1989
Energy Monitoring and Target Setting Manual ,
NIFES Consulting Group
EE daresi Genel Mdrl, Ankara Temmuz
1992

Sra Sizde 3
yi bir enerji ynetim ekibi sorumlusu zamannn
en az %20sini alanlara ayrmaldr.

Sra Sizde 4
Ett ekibi yaklamnn dezavantajlar yledir:

Belirlenen projelerin finanse edilmesi, enerji

ynetim ekibi sorumlusu iin ayr bir i
haline gelir.

Ett ekibinin iinden faydalanabilmek iin

iyi organize edilmi bir enerji ynetimi
yaps gerekir.

69

Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
lkemizin enerji talebinin karlanmasnda kullanlan enerji kaynaklarnn neler olduunu ve
lkemizin enerji arz ve talep oranlar ile lkemizin enerji younluunu aklayabilecek,
Enerji sektrndeki son on ylda yaplan yasal dzenlemeler ve sektrel enerji tketimlerini
analiz edebilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Enerji Younluu

Sanayi Sektr

Birincil Enerji Kaynaklar

Konut Sektr

kincil Enerji Kaynaklar

Tarm Sektr

Ton Edeer Petrol

indekiler

Giri

Temel Kavramlar

Enerji Sektrnde Son Yllardaki Yasal Dzenlemeler

Trkiyenin Genel Enerji Durumu

Sektrel Enerji Tketimleri

70

Enerji Youn Sanayi

Sektrleri
GR
Farkl kaynaklardan elde edilen ve farkl kullanm alanlar olan enerjinin, toplumsal yaamn tm
srelerinde nemi byktr. Hayatmzda bu kadar nemli bir yer tutan enerjinin birbirinden ok farkl
iki yn vardr.
Mhendis iin enerji termodinamiin yasalarna gre gerekleen fiziksel bir sistemin nemli bir
bileenidir. Enerji bu ynyle, retim, nakil, datm ve kullanma sunulan tm cihazlarn sl veya
mekanik verimi ile ilgili zm sunar.
Ekonomist, sosyolog ve politikaclar iin enerji, dier mal ve hizmetlerle birletirilerek toplum iinde
yaayan insanlarn ihtiyalarn karlamakta kullanlan bir deerdir. Bu ynyle enerji, farkl enerji
kaynaklarnn iletilmesi ve bunun sonucunda elde edilen ktlarn datmn ekonomik ve sosyal artlar
gz nnde bulundurarak toplumun bu kaynaklardan faydalanma biimlerini kapsar.
lkelerin enerjiye olan talepleri; endstri, ulam, tarm ve sosyal hayatn gereklerinden ortaya
kmaktadr. Bu nedenle birincil enerji kaynaklar, srdrlebilir kalknma politikalarnn temelini
oluturmaktadr. Yaam standardnn devamlln salamak iin toplumlar enerjiye gereksinim
duymaktadrlar. nsanln zm araynda olduu sorunlarn ou enerji ile ilgilidir.
Gnmzde, dnyann enerji ihtiyacnn nemli blmn karlayan fosil yaktlara olan talep hzla
artmaktadr. zellikle de gelimekte olan lkelerin fosil yakt taleplerinin dier lkelere gre daha fazla
olduu grlmektedir. Artan talebe karn enerji ihtiyacn karlayan fosil yakt rezervleri byk bir
hzla azalmaktadr. Enerjiye ynelik talep artmadan sabit kalsa bile, fosil yakt rezervlerinin snrl olmas
nedeniyle, ok ksa bir srede tkenecei tahmin edilmektedir. Enerji ihtiyacnn srekli artt, ancak
rezervlerin giderek azald bir ortamda enerji kaynaklarnn olabildiince etkin bir ekilde kullanlmas
ok nemlidir.

TEMEL KAVRAMLAR
Enerji kaynaklarn ve sektrel enerji uygulamalarn incelerken konu ile ilgili temel kavramlar nitenin
iinde srasyla aklanacaktr. Aklanacak temel kavramlardan ilki birincil enerji kaynaklar dieri ise
ikincil enerji kaynaklardr. Bu nitede bu iki kavram ok youn bir ekilde karmza kacaktr.
Kaynandan kt gibi tketilen kmr, doal gaz, petrol gibi kaynaklar birincil (primer) enerji
kayna olarak tanmlanrlar. Birincil enerji kaynaklarnn dnmnden elde edilen elektrik, kok,
havagaz vb enerji kaynaklarna ise ikincil (sekonder) enerji kayna ad verilir.
Enerji ile ilgili bu nitede kullanacamz birimler ve byklkler:
kW

: kilowatt = 103 watt

MW

: Megawatt = 106 watt

GW

: Gigawatt = 109 watt

TW

: Terawatt = 1012 watt

kWh

: kilowatt-saat (103 waat-saat)

71

TEP

: Ton Edeer Petrol

MTEP

: Milyon Ton Edeer Petrol

eklindedir.
rnek 1. 10 kW gce sahip rezistansl stcnn saatte verdii enerji miktarn bulunuz?
zm 1. 10 kW=10 000 W veya saniyede 10 000 J olduu gz nne alnrsa ve bir saatin 3600
saniye olduunu bildiimize gre, Istcnn Verdii Enerji (IVE) aadaki gibi hesaplanr:
IVE = (10 000 J/s)*(3600s)=36 000 000 J=36.106 J=36 MJ

1 MW ka kW dr?
Aklayacamz bir dier temel kavram ise enerji younluudur. Enerji younluu; bir birim gayri
safi yurt ii hasla oluturabilmek iin tketilen birincil enerji miktardr ve tm dnyada enerji
verimliliinin takip ve karlatrlmasnda kullanlan gsterge Enerji Younluu kavramdr.
Enerji younluu deerinin bugnk mevcut 0,37 deerinin altna indirebilmek iin enerji
verimliliinin arttrlmasna ynelik yasal dzenlemeler hzla yaplmaktadr. Burada unutulmamas
gereken, enerji verimlilii ile enerji younluunun ters ynl kavramlar olduudur.
Trkiyenin enerji younluu 0.37, OECD lkelerinde bu deer 0.2, Japonya da ise 0.1 dir. Yani
Trkiye de, bir birim gayri safi yurt ii hasla oluturmak iin OECD lkelerinin 2 kat, Japonya nn ise
yaklak 4 kat daha fazla enerji tketilmektedir.
5627 sayl Enerji Verimlilii Kanununda, Enerji Younluunun 2020 ylnda % 15 azaltlmas
hedeflenmektedir.

Bir lkede veya sektrde enerji younluu ne kadar dkse enerji

verimlilii o kadar yksek olur.
Gnmzde bir lkenin gelimilik dzeyini tanmlarken kullanlan temel gstergelerden en
nemlileri, kii bana enerji tketimi ve enerji younluudur. Enerji younluunun dk olmasnn bir
baka anlam da, ayn enerji kullanmyla daha fazla katma deer oluturabilmek olduu unutulmamaldr.
Enerji ile ilgili istatistiklerde sklkla Ton Edeer Petrol (TEP) ksaltmas ile karlarz. TEP,
enerji retim ve tketim hesaplamalarnda kullanlan bir l birimidir.
Enerji ile ilgili istatistikler de TEP kullanlmasnn sebebi, birincil ve ikincil enerji kayna olarak
adlandrdmz enerji kaynaklarnn her birinin kendine has llerinin olmasdr. rnein petrol varil
ile, elektrii kilowat-saat (kWh) ile kmr ton ile ve doal gaz metrekp(m3) ile leriz. Btn bu
farkllklar giderebilmek amacyla 1 ton ham petroln edeeri olan deer, izelge 4.1de verilen evirme
katsaylar kullanlarak hesaplanr.

72

izelge 3.1: Enerji Kaynaklarnn TEPe Dntrlmesi

Not: (*) Isl Deer/10000, (**) kCal/103 m3, (***) kCal/kWh

rnek 2. Isl deeri 10200 kCal / kg olan bir yaktn TEPe dntrme katsays nedir?
zm 2. Isl Deer / 10000 ifadesinden faydalanlarak bu deer 10200/10000=1.2 olarak bulunur.
rnek 3. Bir iyerinde ylda 5 bin ton sanayi tipi linyit, 1 milyon kWh elektrik ve 5 bin ton Fuel-oil
kullanlmaktadr. Bu fabrikann enerji kullanm miktarnn ne olduunu TEP olarak hesaplaynz?
zm 3. Tablo 1 kullanlarak;
5 bin ton sanayi tipi linyitin TEPe evirme katsaysnn 0.3,
5 bin ton Fuel-oilin TEPe evirme katsaysnn 0.96,
1 milyon kWh elektrikin TEPe evirme katsaysnn 0.086 olduunu grrz.
Buna gre,
Enerji Kullanm = 0.3x5000+0.96x5000+0.086x1000=6386 TEP olarak hesaplanr.

Bir toplu konut kazan dairesinde 10 bin ton fuel oil kullanlmaktadr.
Bu sitenin enerji kullanm miktarnn ka TEP deerine karlk geldiini bulunuz.

73

ENERJ SEKTRNDE SON YILLARDAK YASAL

DZENLEMELER
Dnya nc bin ylda srdrlebilir kalknmann yollarn aramakta ve aratrmaktadr. Ama, yaam
kalitesini ykseltmek ve gelecek nesillere temiz bir evre brakmaktr. Trkiye artan nfusu ve gelien
ekonomisi ile enerji ihtiyac gn getike artan buna karlk yerli enerji kaynaklar snrl olan ve enerji
talebinin byk bir ksmn ithal eden bir lkedir. Bugn iin yaklak %65 olan ithal enerji paynn
nmzdeki 2020 yl iin %85 olmas beklenmektedir.
Trkiyenin Enerji Politikas, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnca; enerjinin, ekonomik bymeyi
gerekletirecek ve sosyal gelimeyi destekleyecek ekilde zamannda, yeterli, gvenilir, rekabet
edilebilir fiyatlardan, evresel etkileri de gz nnde tutularak tketiciye salanmas eklinde
tanmlanmaktadr.
5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu; enerji verimlilii almalarnn etkin olarak yrtlmesi
izlenmesi ve koordinasyonu konusunda idari yapnn oluumunu, enerji verimlilii hizmetlerinin
yrtlmesi konusunda yaplacak yetkilendirmeleri, grev ve sorumluluklar toplumun eitim ve
bilinlendirilmesi ile yenilenebilir enerji kaynaklarnn yaygnlatrlmasna ynelik ve sektrel
uygulamalara ilikin eitli destekleme mekanizmalarn, teviklerle ilgili konular ve yasal gerekleri
yerine getirmeyenlere uygulanacak para cezalarn kapsamaktadr.
Avrupa Birliine uyum srecinde konutlar iin Enerji Kimlik Belgesi alma zorunluluu yeni
binalarda 1 Temmuz 2010 tarihinden itibaren zorunlu hale gelmitir. Eski Binalarda ise bu uygulama
2017 ylnda hayata geecektir. Ayrca yaplan bu Kanunlarla ilgili olarak ok sayda ynetmelik ve tebli
son on ylda kartlmtr. Bu yasal dzenlemelerdeki ana hedef Karbon Ayak zinin kltlmesidir.

Karbon Ayak zi: Dnyada yaayan her bir bireyin ulam, snma ve
elektrik kullanmyla veya satn aldmz rnleri retirken atmosfere dearj edilen
karbondioksit miktarna karlk gelmektedir.

TRKYENN GENEL ENERJ DURUMU

Trkiye hemen hemen her eit enerji kaynana sahiptir. Fakat birincil enerji kaynaklarnn istenilen
kalitede olmamas nedeniyle ihtiyacn ithalat ile karlanmas mali adan lkemize byk yk
getirmektedir. Ayrca ithal enerjiye olan artan talep nedeniyle lkemiz enerji ihtiyacnn karlanmasnda
gn getike daha fazla da baml hale gelmektedir.
lkemizin birincil enerji kaynak potansiyeli, dnya rezervleri ile kyaslandnda miktar ve kalite
itibariyle dk seviyededir. Bu nedenle birincil enerji kaynak potansiyelimizin ancak ok az bir ksm
kullanlabiliyoruz.
lkemiz hidrolik enerji potansiyelinin % 28 ine karlk gelen bir ksmn kullanrken, toplam linyit
potansiyelinin ise % 34 lk ksm kullanmaktadr. Yerli retimde kmr ve hidrolik enerji, nemli pay
tekil etmektedir. Geri kalan ihtiyacmzn nemli bir blm ise ithal kmr, doal gaz ve petrol ve
petrol rnlerinden karlanmaktadr.
Konutsal kullanmda lkemizde yaanan hzl doal gaz dnm almalar, doal gaza olan talebi
arttrmtr. 2007 ylnda enerji tketiminde kaynak paylarna baktmzda doalgazn % 31.5 ile en
byk paya sahip olduunu grrz. Buna karlk lkemizdeki doal gaz tketiminin sadece % 2.4
kendi retimiz ile karlanmaktadr.
Byyen ekonomi ve nfusa paralel olarak lkemizin enerji tketimi de gn getike artmaktadr.
Tm dnya lkeleri ile paralel olarak bizde de yaanan 2009 ekonomik krizi lkemizin enerji
kullanmnn daralmasna neden olmutur. 2010 ve 2011 de toparlanma srecine giren lkemizde enerji
tketimi yaklak %5 art gstermitir. Enerji talebindeki bu art, paralelinde ekonomik alanda
bymeyi de beraberinde getirmitir. Fakat enerji talebinde yaanan arta ramen enerji ihtiyacmzn
yerli kaynaklarla karlanabilme orann gn getike azalmaktadr. Bu azalmann etkisiyle enerjide da
olan bamllmz %73 seviyelerine ulamtr. Petrol ve doal gaz fiyatlarnda artlarn olduu
74

dnemlerde lkemizin enerji ithalat yllk 40 milyar dolarn zerine kmtr. lkemizin enerji
gvenilirlii asndan, da bamll kabul edilebilir dzeylerde tutabilmek amacyla yerli kmr ve
hidrolik potansiyelin daha fazla oranda deerlendirilmesine gayret etmemiz gerekmektedir.

Trkiyenin Enerji retim ve Tketimi

Trkiyede 2006 ylnda 92261 Milyon Ton Edeer Petrol (MTEP) olan birincil enerji arznda, yerli
enerji kaynaklarmzn pay 26636 milyon TEP olarak gereklemitir. Bu rakamlar bize, toplam enerji
arznn ancak %27lik ksmn yerli kaynaklarla karlayabildiimizi gstermektedir. Toplam enerji
arznn karlanmasnda ithal kaynaklarn pay ise % 71.33 tr. ekil 3.1 de grld zere birincil enerji
arz iinde en byk pay % 35 ile petrol ikinci olarak % 27 lik pay ile doal gaz gelmektedir.

ekil 3.1: Toplam Enerji Arz indeki Kaynaklarn Pay

Birincil enerji tketimimiz % 2.8 lik bir artla 2007 ylnda 107625 MTEP deerine ulamtr.
Elektrik enerjisi tketimimiz ise yllk % 4.6 orannda bir artla 191.6 milyar kWh deerine ulamtr.
Enerji talebimizi karlamak iin gerekletirilen birincil enerji kaynaklarnn ithalatna 1996 ylnda
yaklak 6 milyar USD derken 2006 ylnda 29 milyar USD, 2007 ylnda ise 34 milyar USD denmitir.
2008 ylnda petroln varil (1 Varil=158,987 litre) fiyat kritik nokta olarak ngrlen 100 USD zerine
kmtr. 2008 sonlarna doru ise petroln varil fiyat 50 USDnn altna dmtr
lkemizde sanayide tketilen elektriin fiyat ile Amerika Birleik Devletlerinde sanayide kullanlan
elektriin fiyatn karlatracak olursak neredeyse lkemizde, ABDden 2 kat daha pahal elektrik
kullandmz ortaya kar.
Sanayide enerji maliyeti ok nemli bir yer tutmaktadr. Bu artlar altnda kresel pazarlarda rekabet
gcmz azalmaktadr. Enerji fiyatlarnda yaanan bu pahalln sebebi enerji verimliliine yeterince
nem vermiyor olmamz ve vergilerdir. Ayrca elektrik iletim ve datm hatlarnda yaanan %16lk
kayp-kaak orannn rehabilite edilmesi de bir zorunluluk haline gelmitir. Burada ncelikle elektrik
iletimi iin verimli ebekelere, datmda ise yeni yatrmlar yaplmasna ihtiya vardr. Yerli enerji
kaynaklarmzdan, hidrolik ve linyit, ksa dnemde ekonomik anlamda gelitirilmeye uygundur. rnein,
hidrolik enerjiden 140 milyar kWh, linyitlerimizden 120 milyar kWh olmak zere toplam 260 milyar
kWh elektrii yerli kaynaklarmzdan ekonomik olarak karlama olanana sahibiz. 2010 ylnda toplam
elektrik enerjisi tketimimizin yaklak 202 milyar kWh olduu gz nne alndnda mevcut
kaynaklarmzn nemi bir kez daha ortaya kmaktadr. izelge 3.2de, 20052025 yllar arasnda
birincil enerji kaynaklar retim hedefleri verilmektedir.

75

izelge 3.2: lkemiz Yerli Birincil Enerji Kaynaklar retim Hedefleri (Bin TEP)

Fosil kaynaklarmzn rezervlerini tam olarak tketmek, yenilebilir kaynaklarmz teknolojik

olanaklar lsnde ekonomik potansiyelleri ile kullanmak koulu ile salanabilecek yerli retimi, 2000
2025 periyodundaki birinci enerji tketiminin yaklak %20sini karlayabilecektir. Geriye kalan miktar
yani %80i ise ithal edilerek salanabilecektir.
Trkiyede birincil enerji tketiminin %12si elektrik retimine gitmektedir. Trkiyenin Kurulu
elektrik gc 1996 ylnda 21164 MW iken, bu gle 94,9 GWh retim yaplm ve kayp-kaaklardan
arta kalan 74,2 GWh net tketim gereklemitir.

lkemizin enerjide da bamlln kabul edilebilir dzeylerde

tutabilmek iin sizce neler yaplabilir?

Trkiyenin Enerji Kaynaklar ve Enerji D Alm

Trkiyede takmr, linyit, asfaltit, bitml istler, ham petrol, doal gaz, uranyum ve toryum gibi fosil
kaynak rezervleri ile hidrolik enerji, jeotermal enerji, gne enerjisi, rzgr enerjisi, deniz dalga enerjisi,
bioktle enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarna sahiptir. lkemiz sahip olduu jeopolitik konuma
bal olarak hemen her eit enerji kaynana sahiptir. Fakat gnmzde enerji talebinin karlanmasnda
nemli bir yer tutan linyit dnda dier fosil kaynaklar asndan yeterli rezerve sahip deildir. 2007
ylna kadar gelinen srete enerji tketimimizin yerli retimle karlanma oranlar izelge 3.3. de
verilmektedir.
izelge 3.3: Enerji Talep-retim-thalat ve hracatn 19902007 Yllar Arasndaki Geliimi (MTEP)

Not: *TYKO Tketimin Yerli retimle Karlanma Oran
76

hrakiye, Liman ve havaalanlarndaki tatlara (gemi ve uaklar) yurt ii ve yurtdndaki seferlerinde

kullanlmak zere cret karl salanan akaryakt ticaretine verilen isim, Bunker ise bu maddeleri, gemi
ve uaklara satn yapan kiiye verilen isimdir.
Kalknmamz iin nemli bir girdi olan enerji ile ilgili yatrmlarn yaplamamas ve imalat sanayi
yatrmlarnn gerisinde kalmas sebebiyle enerji retiminde, talebi karlayamaz duruma gelinmitir.
19632000 yllar arasndaki 37 yllk planl dnemlerde gzlenen byme deerleri izelge 3.4de
verilmekte ve planl dnemler itibariyle byme, birincil enerji retim ve tketim art oranlar
gsterilmektedir.
izelge 3.4: Planl Dnemlerde Birincil Enerji retim ve Tketim Deerleri

izelge 3.4 incelendiinde birincil enerji tketiminin, retim artndan daha yksek olduu ve bunun
sonucu olarak da enerji retim ve tketimi arasndaki an byd grlmektedir. Dikkatimizi eken
bir dier husus ise 2. ve 3. plan dnemlerinde, imalat sanayi yatrmlarnn hzl artmasna ramen enerji
yatrmlarnda ge kalnm olmas an daha da bymesine neden olmutur.
TPAO ve ETKB verilerine gre, 19902000 yllar arasnda yerli birincil enerji retimi %9,8 artarak
25,1MTEPden 27,6MTEPe ulamtr. Bu artta en byk pay 3,3 kat artan doal gaz retimi ve 1,35
kat artan linyit retiminindir. 1990 ylnda toplam birincil enerji retiminin sadece % 0,7sini oluturan
doal gaz retimi Trakya blgesindeki son dnem Sevindik1 ve Gerler1 gibi doal gaz keiflerinin
de etkisi ile toplam retimin % 2,3ne ykselmitir. 1995 ylndan bu yana, 1970 yl dzeyinin altnda
kalan petrol retiminde ise d trendi devam etmektedir. 2000 yl linyit ve takmr retimi 14,6
MTEP olup, toplam retimin % 53ne karlk gelmektedir. Birincil enerji kaynaklar retim bykl
sralamasnda ikinci srada ise % 12,9luk pay ile petrol ve doal gaz gelmektedir. Geriye kalan ksm ise
jeotermal ve hidrolik enerji, biomas ve gne enerjisinden olumaktadr. Ticari olmayan enerji grubunda
yer alan, zde tezee dayal hayvan ve bitki artklarndan salanan klasik biomas enerjisi retimi dme,
yenilenebilir enerji kaynaklarndan gne enerjisi retimi ise art eilimindedir. Trkiyenin 2003 ylnda
enerji retimi 23,812 MTEPdr. Bu retimin 2.011.000 tonu takmr, 46.168.000 tonu linyit,
2.375.000 tonu petrol, 561.000.000 m3 doal gaz, 35.330 GWhi hidrolik, 784.000 TEPi jeotermal, 61
GWhi rzgr, 350.000 TEPi gne, 14.991.000 tonu odun, 5.439.000 tonu hayvan ve bitki at olarak
gereklemitir. Buna karlk toplam tketimimizin petrol edeeri ise 83.804.000 TEP dr.
Buna gre lkemiz, ihtiyac olan birincil enerji kaynaklarnn % 71,58ini ithal etmek zorunda
kalmaktadr. Baka bir deile de retimimizin tketimimize oran yalnzca %28,4tr. Bugnk yllk
retim miktarlarnn artmayaca varsaym altnda, tespit edilmi olan rezervlerimizden; takmrnn
200 yl, linyitin 100 yl, ham petroln 13 yl ve doal gazn 12 yl kadar retilebilecei tahmin
edilmektedir.
Trkiyenin hidrolik potansiyelinin devreye sokup enerji sorununu bu yolla halletmesi gerektii de
savunulmaktadr. Trkiyenin kullanlabilir hidrolik potansiyeli yaklak 35.000 MW kadar bir kurulu
gce denktir. Bunun halen 9.935 MW kadar kurulu ve retim yapar durumdadr. Geri kalan 25.000
MWlk blm 2020 senesine kadar hizmete girse bile, bunun, lkenin enerji ihtiyac iin kmre de,
doal gaza da, nkleer enerjiye de alternatif olmas mmkn deildir. yimser deerlendirmelerle 2020
ylnda Trkiyenin ihtiyacn karlamak zere kurulu elektrik retim gcnn 109.218 MW ve buna
hidrolik potansiyelin katksnn da 29.984 MW olaca tahmin edilmektedir.
77

SEKTREL ENERJ TKETMLER

Enerji tketimini sektrlere blme ilemi lkenin ekonomik ve sosyal yapsna ve enerji alanndaki
gelimeyi aklamak iin kullanlan analiz metodu da dikkate alnarak yaplr. Enerji tketimi genel
olarak 5 sektre ayrlarak incelenir. Bu sektrler sras ile Sanayi, Konut, Ulatrma, Tarm ve Enerji d
olarak adlandrlmaktadr. lkemizde 1990-2007 yllar arasndaki enerji tketiminin sektrel dalm
izelge 3.5te verilmektedir.
izelge 3.5: Enerji Tketiminin Sektrel Dalm (Bin TEP)

izelge 3.5 incelendiinde, lkemizde enerjinin % 39.2si sanayide, %29.8i konutlarda, % 20.9u
ulatrmada ve % 4.8inin tarmda tketildii grlmektedir. Buna gre %39.2lik paya sahip sanayide
tketilen enerji, lkemizin toplam tketimi ierisinde ilk sradadr.

Sanayi Sektr
lkemizde sanayi sektr, gelimi lkeler ortalamasnn kat enerji tketen bir yapya sahiptir.
Sanayide enerji younluunun drlmesi iin, sektrdeki enerji verimliliinin artrlmas zorunludur.
Sanayide sektrel bazda gerekletirilecek tasarruf almalar, sanayi kuruluunun prosesine ve proseste
kulland enerji kaynana direkt olarak baldr. lkemiz sanayinde kullanlan teknolojiler, enerji
youndur. Batnn evresel kayglarla terk etmeye balad ar sanayi retimlerini gelimekte olan
lkelere ynlendirmek gibi bir politika ierisinde olduu bilinmektedir.
Bir birim mamul rn retimi iin kullanlan enerji miktar olarak da tanmlanabilen enerji younluu
deeri lkemizde, OECD ortalamasnn iki kat kadardr. Sanayide enerji younluu deerinin yksek
olmasnn anlam, enerji youn olan demir-elik, alminyum, imento, kt gibi gruplarn lkemiz
sanayinde arlkta olmasna balanabilir.
Sanayi sektrnde 2003 yl verilerine gre en fazla enerjiyi 3.3 MTEP ile demir elik sanayi
tketirken, bunu 2.2 MTEP ile kimya ve petrokimya sanayi takip etmekte ve tketimde son sray 1.5
MTEP ile tekstil ve deri sanayi almaktadr. 1990 ylndan 2003 ylna kadar geen on sene ierisinde
enerji tketimi iki kat artm ve 29 MTEP deerine ulamtr. Fakat ayn zaman zarfnda ise sanayi
retimi ise ancak % 45lik bir art gstermitir.
Sanayi sektrnde enerji kayna olarak kmrn % 39.5, petroln %29.6, elektriin %15.4, doal
gazn % 15.1lik pay vardr. Dier enerji kaynaklarnn pay ise sadece %0.4 olarak gereklemitir.
2003-2010 yllar arasnda sanayi sektrnde enerji talebindeki artn yaklak % 53 orannda bir art
gsterecei aktr.
Bu sre ierisinde sanayide kullanlan yaktlardan takmrnn tketiminde bir azalma beklenirken,
kok ve petrokok tketiminde ise art beklenmektedir.

Enerji younluunun drlmesi iin sanayi sektrnde ilk

yaplabilecek sre sizce ne olabilir?

78

Sanayi sektrnde faaliyet gsteren farkl tesislerdeki enerji maliyetinin, toplam mamul maliyetine
oranlar ekil 3.2de verilmektedir.

ekil 3.2: Farkl Alanlarda Enerji Maliyetinin/Toplam Maliyete Oranlar (%)

ekil 3.2 incelendiinde, enerji maliyetinin en fazla olduu imalat dalnn ta-topraa dayal sanayi
dal olan imento retiminde (% 55) olduu, bunu kimya ve petrol rnleri sanayinin (% 50) izledii
grlmektedir. Tekstil, gda ve rafineri sanayinde ise enerji maliyetinin, toplam maliyete oran dierlerine
gre daha az olmaktadr.
lkemizde tekstil sanayi tm sanayi dallar arasnda hem retim hem de ihracat bakmndan en n
sralarda yer almakta ve ekonomi iinde arlkl bir paya sahip olmaktadr. Trkiye'nin toplam imalat
sanayindeki istihdam miktarnda, tekstilin pay % 30'u bulurken bu deer, en yksek katky
salamaktadr. Enerji maliyetleri zellikle tekstil rnleri imalatnda nemli bir maliyet unsuru olup
retilen maln uluslararas pazarda rekabet edebilmesi iin nemli bir kstas olarak karmza kmaktadr.
Tekstil boyama ve terbiye ilemlerinde enerji youn olarak kullanlmaktadr. plik, dokuma ve hazr
giyim gibi proseslerde de enerji kullanm azmsanmayacak derecededir. Genel olarak tekstil sektrnde
enerji kullanm iki farkl formda gerekleir. Bunlar srasyla s ve elektriktir. Isl enerji tekstil
sektrnde genellikle bitim ilemlerinde kullanlrken, elektrik enerjisi makinelerin almasnda ve
stma-soutma sistemlerinde, aydnlatmada, bro makinelerinde kullanlr.
Cam ve cam rnleri sanayinde ise enerji, retim maliyetlerin nemli bir blmn oluturmaktadr.
retilecek camn trne gre ihtiya duyulan enerji deiecektir. Cam sektrnde retim maliyetleri
iinde enerjinin pay %25-%30 olarak gerekleir. Cam rnlerinin sna maliyet yapsn oluturan
kalemler iinde en fazla arlk; hammadde ve yardmc malzemedir. Hammadde ve yardmc
malzemeden sonra en byk pay yakt ve enerji almaktadr. lkemizde enerji fiyatlar uluslararas
lekte rekabeti destekleyecek dzeyde deildir. Bu nedenle Cam sanayinde de sektrde faaliyet gsteren
firmalar uluslararas lekteki rakiplerine oranla enerjiyi % 20-30 daha pahal kullanmaktadr. zellikle
sektrn izabe (eritme) teknolojisine dayal olmas, fiyatlara kar olan hassasiyeti arttrmaktadr. Bu
durum ise retimin kesintisiz ve srekli yaplmasn zorunlu klmaktadr. Katma deerin geliiminde cam
sanayi, tm imalat sanayine oranla daha yksek bir art oranna sahiptir
Trkiye imento sektrnde kapasite bakmndan Avrupa lkeleri ile kyaslandnda; talya,
Almanya ve spanyann ardndan 4. sradadr. 2005 yl itibariyle Trk imento Sektrnde 40 adet
btnlemi imento fabrikas, 18 adet tme paketleme tesisi olmak zere toplam 58 imento retim
tesisi faaliyette bulunmaktayd. Faaliyette bulunan bu tesisler gncel iletme ekonomisi ynnden uygun
koullarn salanaca kapasitenin altnda bir kapasitede kurulmutur. Klinker retim kapasitesi yllk 1
milyon tonun zerinde olan fabrikalar, byk kapasiteli olarak tanmlanr. lkemizde bu kapasitelerde
ancak 13 imento fabrikas bulunmaktadr. Bu mevcut tesislerde klinker retim kapasitesi 42.6 milyon
ton, kapasite kullanm oran % 89.8, imento tme kapasitesi 70.7 milyon ton ve kapasite kullanm
oran ise %67.09dur. Toplam retim maliyetinin %50sini, yakt ve elektrik oluturmaktadr. Yakt
olarak kmr, petrokok, fuel-oil ve elektrik youn olarak kullanlmaktadr
Demir-elik sektrnde; ark ocakl tesislerde, enerji tketiminin % 65i elektrik, % 30u doalgaz ve
% 5i motorin, entegre tesislerde ise, enerji tketiminin % 75i kmr, % 5i elektrik, % 5i petrol ve %
79

15i doal gazdan olumaktadr. Enerjiyi youn olan demir elik sektrnde enerji tketiminin pay
lkemizin toplam tketiminin %6 s olarak gerekleir. Demir elik sektrnn lkemiz sanayi iindeki
enerji tketim oran ise % 15 civarndadr. eliin ergitilmesinde, dkmnde, haddelenmesinde, elik
ergitme ve tav ocaklarnda, oca besleyen enerji sistemlerinde, toz tutma ve soutma suyu sistemlerinde
yaplabilecek tasarruflar hem tesis hem de Trkiye genelinde gz nne alndnda kmsenmeyecek
boyutlardadr.

Konut Sektr
Artan nfusu ve hayat standard ile yeni tketim alkanlklar kazanan Trkiyenin enerji talebi de hzla
artmaktadr. Bu talebi karlayacak enerjinin byk bir orannn da bal olmas ve yksek maliyetler ile
elde edilmesi lkemizi d dnya ile rekabette zorlamaktadr. lkemiz asndan da baml bir kaynak
haline gelen enerjinin olduka nemli bir blm, konutlarda kullanlmaktadr.
Gelimi lkelerde konutlarda hassasiyetle uygulanan enerji tasarruf kurallarnn, lkemiz iklim
artlarna uygun hale getirilerek uygulanmas bizim iin bir zorunluluk haline gelmitir. lkemizin
toplam enerji tketiminin nemli bir blmnn bina stmasnda tketildii bilinmektedir.
Enerji bilanomuz iinde nemli bir paya sahip olan binalar iin harcanan enerjinin azaltlmas, dier
bir deile yaltm uygulamalarna gereken nem verilerek, binalarda enerjinin etkin kullanlmas ile yerel
kaynaklarn korunmas, ithal enerji talebinin drlmesi ve buna bal olarak daha az yakt tketilmesi
ile zararl emisyonlarn evreye olumsuz etkilerinin azaltlmas mmkndr.
Konutlarda s yaltm nlemleriyle, binann durumuna bal olarak %2070 s tasarrufu
salanabilmektedir. Bu ise yakt ve para tasarrufu demektir. Ayrca konutlarda yaltm yapmakla tesisat
ilk yatrm giderlerinde de azalma gzlenmektedir. rnein: yaltm yaplm bir binada kullanlacak
kazan kapasitesi dmekte, odalara yerletirilecek radyatr miktarlar azalmakta ve boru aplar
klmektedir. Yaltma yaplan yatrm bu nedenlerle ksa zamanda kendini geri demekte, daha sonraki
yllarda ise kara geilmektedir.
Yakta denen parann yurt dna gittii dnlrse, yaltm yoluyla yaplan s tasarrufu ayn
zamanda dviz tasarrufu anlamna da gelmektedir. Binalarda yaltm yaparken, en ok s kayb olan
yerlere zel nem vererek, her noktada yaltm nlemleri alnmaldr. Isnn en ok kaybedildii yerler
olan at, pencere ve d duvarlarn ncelikli olarak yaltlmas gereklidir. Ayrca yasa koyucular
tarafndan kartlacak yasa ve ynetmeliklerle de s yaltm bir zorunluluk haline getirilmelidir. Bu
balamda lkemizde 14 Haziran 1999 tarih ve 23725 sayl Resmi Gazetede Binalarda Is Yaltm
Kurallar (TS 825) yaymlanmtr. Bu ynetmelikte bir binann stma iin ihtiya duyduu enerjinin
hesab iin bir kural ve ele alnan binada stma iin ihtiya duyulan enerji iin izin verilebilecek
maksimum deerin belirlenmesi ile ilgili standartlar mevcuttur.
Ayrca 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu enerji verimlilii almalarnn etkin olarak
yrtlmesi izlenmesi ve koordinasyonu konusunda idari yapnn oluumunu, enerji verimlilii
hizmetlerinin yrtlmesi konusunda yaplacak yetkilendirmeleri, grev ve sorumluluklar toplumun
eitim ve bilinlendirilmesi ile yenilenebilir enerji kaynaklarnn yaygnlatrlmasna ynelik ve sektrel
uygulamalara ilikin eitli destekleme mekanizmalarn, teviklerle ilgili konular ve yasal gerekleri
yerine getirmeyenlere uygulanacak para cezalarn kapsamaktadr. Enerji Verimlilii Kanununda Enerji
Younluunun 2020 ylna kadar % 15 azaltlmas hedeflenmektedir. Ayrca kanunda yer almayan pek
ok konu, ikincil mevzuata ve ynetmeliklere braklmtr.
5 Aralk 2008 tarihinde RG de yaynlanan Binalarda Enerji Performans Ynetmelii ile iklim
artlarn i mekn gereksinimlerini ve maliyet etkinlii dikkate alnarak bir binann btn enerji
kullanmn hesaplama kurallarnn belirlenmesi ve Karbondioksit emisyonu asndan
deerlendirilmesini ve enerji tketimi asndan etiketlenmesini getirmektedir. Binalarda performans
kriterlerinin ve uygulama esaslarnn belirlenmesi ve evrenin korunmas bu ynetmelikle
dzenlenmektedir. lkemizde baz ehirlerdeki konutsal enerji tketiminin Avrupa lkeleri ile
kyaslamas ekil 3.3te verilmitir.
lkemizde tketilen enerjinin yaklak % 30 u ve toplam elektrik tketiminin yaklak %40
konutlarda tketilmektedir. Bu tketim alkanlklarmzn bir sonucu olarak evreye verilen
emisyonlarda gz nne alnrsa konutsal enerji tketiminde verimliliin ne derece nemli olduu ortaya
kar.
80

ekil 3.3: Konutsal Enerji Tketimimizin Karlatrlmas

ekil 3.3 incelendiinde, lkemizde lman bir iklimin hkm srd Ee Blgesinde yer alan zmir
ilinde birim alan bana enerji tketimi 150 kWh/m, stanbulda ise bu deerin 290 kWh/m, Erzurum da
birim alan bana enerji tketiminin ise 450 kWh/mye ktn grmekteyiz. Bu deerleri baz Bat
Avrupa lkelerinde birim alan bana gerekli stma enerji miktaryla kyaslayacak olursak, birim alan
bana enerji tketiminin Almanyada 75 kWh/m, ngilterede 100 kWh/m ve svirede ise 50 kWh/m
olduunu grrz. Bat Avrupa lkelerinin s yaltmna verdikleri nem ekil 3.3te aka
grlmektedir. Buna gre lkemizde s yaltm konusunda yeterli bilin henz oluturulamamtr
diyebiliriz.
lkemizdeki konutlarn sadece %14 merkezi sistem stmaya, % 10 u atda s yaltmna ve % 10 u
ise ift cam sistemine sahiptir. Konutlarda tketilen enerjinin %80 gibi byk bir blmnn stma
amacyla kullanlyor olmasna ramen, stma sistemlerindeki verimlilik standartlarn altnda
kalmaktadr. lkemizde sanayiden sonra en fazla enerjinin tketildii konut sektrnde enerji younluu
deerinin AB seviyesine ekilmesi iin 5 Aralk 2008 tarihinde Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle
giren Binalarda Enerji Performans Ynetmelii ile yeni yaplan binalarda enerji kimlik belgesi zorunlu
hale getirilmitir. Eski binalarda ise enerji kimlik belgesi ile ilgili 2017 ylna kadar sre tannmtr.
Konutlarda mahal stma ve scak su eldesi, nihai enerji kullanmnda en yksek paya sahiptir.
Konutlarda uygulanacak basit tedbirlerle hem nihai tketim deeri decek hemde bu tketimin neden
olduu hava kirlilii e zamanl olarak azaltlabilecektir.
Binalarda enerji kullanmn azaltan yntemlerden biride 1975li yllarda uygulanmaya balayan ift
cam uygulamasdr. ift cam uygulamas ile iki cam arasna hapsedilen kuru ve durgun hava sayesinde
binann iindeki snn pencerelerden dar kamas yar yarya nlenmitir.

yaplabilir?

Konut sektrnde tketilen enerjinin azaltlabilmesi iin neler

Ulatrma Sektr
Ulatrma sektrnn dnya petrol tketimindeki pay 1980 ylnda %38 iken 2006 ylnda %52ye
ulamtr. 2030 ylnda ise bu deerin %58e ulamas ngrlmektedir. Ulatrma sektrnde
lkemizdeki durum ise dnyadaki geliim ile paralellik arz etmektedir. lkemizde ulatrma sektr
enerji kullanmnda sanayi ve konut sektrnden sonra 3. srada yer almaktadr. lkemizde tketilen
enerjinin yaklak %20 si ulatrmada kullanlmaktadr. Ulatrma sektrnde kullanlan enerjinin %99
luk ksm ise petrol rnlerinden olumaktadr. Sonu olarak ulatrma sektr enerji kayna ve kaynak
kullanm asndan tamamen da bamldr. Hal byle iken ulatrma sektrnde kullanlan enerjinin
azaltlmasna ynelik mevzuat henz daha yeni yeni oluturulmaktadr.
Son yllarda tm dnyada ve dolaysyla da lkemizde de artan evre bilincinin bir sonucu olarak,
yanma sonras ortaya kan emisyonlarn azaltlmas ve bunun iinde motorlu aralarda alternatif yakt
kullanmna doru bir yneli olmutur. Ulatrmada alternatif yakt kullanm konusunun yannda
zerinde durulan bir dier konu ise etkin ulatrma yntemlerinin tespitine ynelik almalardan
olumaktadr.
81

Ulatrma sektrnde yaanan bu temel problemler sadece gelimi lkelerin deil ayn zamanda
gelimekte olan lkelerinde ortak sorunudur. Sektrdeki yaanan sorunlar aabilmek iin planlama, etkin
talep ynetimi, yakt verimlilii ve evreci yaktlar iine alan yaklamlar uygulanmaldr.
lkemizde her geen gn artan motorlu tatlarn yakt tketimini arttrd ve bu tketimin evreyi
tahrip ettii bilinen bir gerektir. Kreselleme (trendine) eilimine paralel olarak gelime gsteren
ulatrma sektrn; karayolu tamacl, demiryolu tamacl, denizyolu tamacl ve havayolu
tamacl alt sektrlere ayrmak mmkndr. Dnyada hibir lke, yolcu ve yk tanmas esnasnda
ulam trlerinden yalnz birinden yararlanmaz. Hemen hemen tm lkelerde; demiryolu, karayolu,
havayolu ulatrmasnn yan sra o lkenin corafi konumuna gre, deniz yolu ve sv (likit) yk
tamaclnda boru hatlarndan yararlanlr.
Ulatrma sektrnn enerji tketimi asndan daha ekonomik ve evre dostu bir yapya
kavuturulmas iin yeni bir ulam politikasnn oluturulmas gerekmektedir. Oluturulacak ulam
politikasnda ise; ekonomi, hz, gvenlik, konfor, evreyi en az kirletme, lkedeki mevcut enerji
kaynaklarnn kullanmas ve bu srada yolcu-km veya ton-km bana tketilen enerjinin minimum olmas,
ilk tesis ve bakm-onarm kolayl gibi parametrelerin gz nne alnmas lkemiz asndan faydal
olacaktr.

Sizce bir lkenin ulatrma tercihinde etken olan unsur ya da unsurlar

neler olabilir?
Trkiyedeki ulatrma sisteminin mevcut durumuna baktmzda karayolu arlkl bir tablo ile
karlarz. Karayolu ile yolcu tamacl ve yk tamaclnda tketilen enerji miktarlarna bakarsak;
otobs ile yolcu tamaclnda 155 kCal/kii-km enerji tketimi olduunu, kamyonla yk tamada ise
921 kCal/ton-km enerji harcandn grrz. Ulatrma sektrnde karayolu ile yolcu ve yk
tamaclnda ihtiya duyulan birim kilometredeki gcn, demiryolu ve denizyolu ile mukayese
edilmesi halinde ok byk kald grlecektir. Ulatrma sektrnde karayollarnn sahip olduu byk
payn bir sonucu olarak her yl ortalama 6.000 kii trafik kazalarnda yaamn yitirmekte ve ayrca
binlerce vatandamzda yaralanp sakat kalmaktadr. Mevcut tabloyu deitirebilmek iin karar vericiler
tarafndan yeni politikalarn belirlenmesi ve bu politikalarda havayolu, demiryolu ve deniz yoluna arlk
verilmesi gerekmektedir. Ulatrma sektrnde karmza kan enerji sorununu, ehir planlamacl,
toplu tamacln paynn artrlmas gibi uzun vadeli zmle giderilebiliriz. Gelimi lkelerdeki toplu
tama dzeyine ulalabilmesi iin konunun bir btn halinde ele alnmas gerekmektedir.

Tarm Sektr
Endstri, ulatrma, ticaret, konut ve tarm sektrlerinde enerji kullanmn azaltmann en etkin
yntemlerinden biri, enerji younluunu azaltmaktr. Gnmzde enerji ve dier kaynaklarnn kullanm
son derece nemli bir hale gelmitir. Bunun nedeni ise dnyann sahip olduu kaynaklar sabitken nfusun
srekli art eiliminde olmasdr.
Artan nfus ve kaynak paylamnda kan kaosla birlikte evre kirlilii gibi etmenlerde tarmsal
retimi olumsuz etkilemektedir. Gelimi lkelerde, gelecekteki kaynak ve enerji retim ve tketim
dzeylerinin belirlenebilmesi iin; nfus art, ekonomik retkenlik, tketici alkanlklar ve teknolojik
gelimeler gibi unsurlar gz nne alnmaktadr.
lkemizde tarm sektrnde hayvansal ve bitkisel retim srecinde belirli bir enerji gereksinimine
ihtiya duyulmaktadr. Bu kullanlan enerji dorudan ve dolayl enerji kullanm olmak zere iki ana
balk altnda incelenebilir:
Dorudan enerji kullanm; bitkisel retim, bykba ve kkba hayvan yetitirme, tarm
rnlerinin tanmas, tarmsal rnlerin ilenmesi ve deerlendirilmesi srelerinde kullanlan elektrik,
petrol rnleri, doal gaz, kmr vb. enerji trlerini ierir.

82

Dolayl kullanm; tarmsal mekanizasyon ara ve makineleri, kimyasal gbreler ile tarm ilalarnn
retiminden tketiciye arzna kadar olan srete harcanan enerjiyi ierir.
Cumhuriyetin ilk yllarnda milli ekonomide % 40 dzeyinde olan tarm sektrnn Gayri Safi Milli
Hasla (GSMH) iindeki pay, sabit fiyatlarla 1970li yllarda %36, 1980 ylnda %25, 1990 ylnda %16
ve 2000 ylnda ise %13.5 dzeyine kadar gerilemitir. Toplam nfusun %35`i tarmla uraan lkemizde,
sektrn desteklenmesi amacyla 2003 ylna kadar elektrik kullanmnda iftilerimize Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanl(ETKB)nca destek verilmitir. 2003 ylnda bu destein kaldrlmas ile pek ok
ifti tarmsal retimde kulland elektriin bedelini deyemez hale gelmitir.
Tarm sektrnde kullanlan enerjinin yllara gre deiimi ekil 3.4 de verilmektedir. Buna gre
20012005 dneminde tarm sektrnn bymesi yllk yaklak %1.1 olmutur.

ekil 3.4: Yllara Gre Tarmda Enerji Kullanm

Tarmsal retimde enerjinin youn kullanld alanlardan biride sulamadr. Sulama ilemlerinde
enerji tketimi, dorudan ve dolayl enerji tketimlerinden meydana gelir. Sulama motor ve pompalarnn
iletilmesinde kullanlan yakt ve elektrik enerjisi, sulama ileminde dorudan enerji tketimini
olutururken, sulamada dolayl enerji girdisi ise sulama ileminde kullanlan motor ve pompalarn
retiminde tketilen toplam enerji den oluur.
lkemizde hayvancl zelliklede kltr balkln, kmes hayvancln desteklemek amacyla
farkl elektrik tarifeleri uygulanmtr. Bunlara ait bir rnek izelge 3.6da verilmektedir. Kltr
balkl ve kmes hayvanclna verilen bu teviklerin bykba ve kkba hayvancl ile itigal
eden dier iletmelere verilmemesi bir engel oluturmaktadr.
izelge 3.6: Hayvancl Tevik Etmek Amacyla Oluturulan Fiyat Tarifesi (1 Ocak 2006)

Tarife Dnemleri (kuru/kWh)

Abone Gruplar

Aktif Enerji
(kuru/kWh)

17/22

22/06

06/17

Reaktif Enerji
(kuru/kWh)

Kltr Balkl ve
Kmes Hayvanlar
iftlii

11,9500

18,1550

6,1300

10,7550

5,9750

Bykba ve
Kkba
Hayvancl Yapan
letme

15,1950

27,725

6,1300

14,4350

7,5975

83

zet
Trkiyenin
Enerji
Politikas;
enerjinin,
ekonomik bymeyi gerekletirecek ve sosyal
gelimeyi destekleyecek ekilde; zamannda,
yeterli, gvenilir, rekabet edilebilir fiyatlardan,
evresel etkileri de gz nnde tutularak
tketiciye salanmas eklindedir. Bu ama
dorultusunda son on ylda lkemizde enerji
alannda pek ok yasal dzenlemeler yaplmtr.
Enerji alannda yaplan planlama, yatrm ve
zelletirme almalar bu yasal mevzuatlar
erevesinde yaplmaktadr. Enerji tketiminin
sektrel bazda ayrtrma ilemi ise lkenin
ekonomik ve sosyal yapsna ve enerji
alanndaki yaplan hukuki srele dorudan
ilintilidir.

ncelikle u bilinmelidir ki lmek bilmek,

bilmek ise ynetmektir. lemediimiz herhangi
bir kavram bilmemiz sz konusu olamayaca
iin ncelikle lkemizin enerji ihtiyacnn
karlanmasnda kullanlan yerli kaynaklarmzn
ve ithal kaynaklarmzn ve ithal kaynaklarn
paynn ne olduunun ok iyi anlalmas
gerekmektedir.
lkelerin
gelimiliklerinin
tariflenmesinde
kullanlan gstergelerden biride enerji younluu
kavramdr. Enerji younluunun bir birim gayri
safi milli hasla oluturabilmek iin kullanlan
enerji olduunu hatrlayacak olursak ve
lkemizde enerji younluu deerlerinin bat
lkelerinin neredeyse 2 kat olduunu gz nne
alrsak, lkemiz sanayiinde retilen herhangi bir
mamuln d pazarlarda muadili rnlerle rekabet
edebilmesi
iin
enerji
younluumuzu
drmemizin ne kadar nemli olduunu
grrz.

84

Kendimizi Snayalm
5. Sanayide enerji younluu yksek olan bir
lkenin birim mamul bana enerji maliyeti enerji
younluu dk olan lkeden daha fazladr.
Buna gre aadakilerden hangisi dorudur?

1. Bir birim gayri safi yurt ii hasla

oluturabilmek iin tketilen birincil enerji
miktarna verilen ad aadakilerden hangisidir?
a. Enerji tasarrufu
b. Enerji
c. Enerji younluu
d. Enerji maliyeti

a. Enerji
younluunun
amalanr.

yksek

olmas

b. Enerji
Younluunun
amalanr.

dk

olmas

c. Enerji younluu yksek olursa birim mamul

bana enerji miktar azalr.

e. Enerjinin korunumu
2. Kaynandan kt gibi tketilen kmr,
doal gaz, petrol gibi kaynaklara ne ad verilir?

d. Enerji younluu dk olursa birim mamul

bana enerji miktar artar.

a. Enerji kayna

e. Enerji younluu ile yukardaki kavram

badatramayz.

b. Birincil enerji kayna

c. kincil enerji kayna

6. Sanayide kullanlan enerjinin elde edilmesiyle

ilgili bir maliyet vardr. Sanayide retilen
mamuln
uluslararas
piyasada
rekabet
edebilmesi iin enerji maliyetinin dk olmas
gerekmektedir. nk mamul oluturan
maliyetler ierisinde enerjinin pay olduka
nemlidir. Aadakilerden hangisi enerji
maliyeti en fazla olan imalat alandr?

d. Kaynak
e. Maden
3. Liman ve havaalanlarndaki tatlara (gemi ve
uaklar) yurt ii ve yurtdndaki seferlerinde
kullanlmak zere cret karl salanan
akaryakt ticaretine verilen isim aadakilerden
hangisidir?

a. Rafineri

a. hracat

b. Gda

b. thalat

c. Tekstil

c. hrakiye

d. Seramik

d. Ticaret

e. imento

e. Ky ticareti

a. thalat

7. lkemizde tketilen enerjinin yaklak %

30u
ve
toplam
elektrik
tketiminin
yaklak %40 konutlarda tketilmektedir. Bu
tketim alkanlklarmzn bir sonucu olarak
evreye verilen emisyonlarda gz nne alnrsa
konutsal
enerji
tketiminde
verimliliin
salanmas iin sizce aadakilerden hangisi
tercih edilecek yollardan biridir?

b. hracat

a. Elektrik sayalarn deitirmek

c. Navlun

b. Isnma ve piirme amal kullandmz

cihazlar verimli kullanmak

4. Liman ve havaalanlarndaki tatlara (gemi ve

uaklar) yurt ii ve yurtdndaki seferlerinde
kullanlmak zere cret karl salanan
akaryakt ticaretini yapan kiiye verilen isim
aadakilerden hangisidir?

d. Bunker

c. Binalar ykp yenilerini yapmak

e. Tccar

d. Doal gaz kullanmak

e. LPG kullanmak

85

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

8. Aadaki cmlede bo braklan ksm nasl

tamamlanr?
Bir lkede veya sektrde enerji younluu ne
kadar dkse, enerji verimlilii o kadar -----

1. c Yantnz yanl ise Enerji ile lgili Temel

Kavramlar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

a. Sabittir
b. Azalr

2. b Yantnz yanl ise Enerji ile lgili Temel

Kavramlar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

c. Artar
d. Deimez

3. c Yantnz yanl ise Trkiyenin Enerji

Kaynaklar ve Enerji D Alm balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.

e. Yorum yaplamaz
9. 1 kW gce sahip rezistansl stcnn saatte
verdii
enerji
miktarn
aadakilerden
hangisidir?

4. d Yantnz yanl ise Trkiyenin Enerji

Kaynaklar ve Enerji D Alm balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.

a. 4 MJ

5. b Yantnz yanl ise Sanayi Sektr balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.

b. 3.6 MJ
c. 2 kW

6. e Yantnz yanl ise Sanayi Sektr

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

d. 3 kJ
e. 1 GJ

7. b Yantnz yanl ise Konut Sektr balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.

10. Enerji tketimi genel olarak ka sektre

ayrlarak incelenir?

8. c Yantnz yanl ise Sektrel Enerji

Tketimleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

a. 1
b. 2

9. b Yantnz yanl ise Enerji ile lgili Temel

Kavramlar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

c. 3
d. 4
e. 5

10. e
Yantnz yanl ise Sektrel Enerji
Tketimleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

86

Sra Sizde Yant Anahtar

Yararlanlan Kaynaklar

Sra Sizde 1

Aras
N.K.
(2009)
Alternatif
Enerji
Kaynaklarnda Nkleer Enerjinin Yeri,
Gnce, Trkiye Bilim Akademisi Yayn Mays
2009, Say 39

1 MW 106 W olduuna gre bu deer; 1000 kW

eit olur.

Sra Sizde 2

Aras, H. ve Aras, N. Forecasting residential

natural gas demands. Energy Sources 26 (5);
463-472; 2004

Tablo 3.1 den fuel oil iin dnm katsays

0.96 olarak okunur ve tketim ile arplrsa;
10000*0.96=9600 TEP

Aras H., Condition and development of the

cogeneration
facilities
based
on
autoproduction investment model in Turkey.
Renewable & Sustainable Energy Reviews. 7
(6); 553-559; 2003.

elde edilir.

Sra Sizde 3
Enerji gvenilirlii asndan, da bamll
kabul edilebilir dzeylerde tutmak amacyla, yerli
kaynaklarmzdan yerli kmr ve hidrolik
enerjiye daha fazla arlk vermemiz gerektii
aka grlmektedir. Elektrik retimi bu
kaynaklardan salanarak da bamllmz
nispeten azaltlabilir.

Aras H. ve Aras N., Eskiehirde Konutsal

Doal Gaz Talebine Ekonomik Gstergelerin
ve D Ortam Scaklnn Etkileri, Mhendis
ve Makine Dergisi, 46:540, 20-27:2005.
Aras H., Termodinamiin hayatmzdaki yeri.
ki Eyll Gazetesi, Do. Dr. Haydar Arasn
Enerji Gnl simli Kesindeki 31 Temmuz
2007
tarihindeki
makalesi:
(http://www.ikieylul.com.tr/yazar_goster.asp?ne=
y40&sira=1505)

Sra Sizde 4
lkemiz sanayinde kullanlan teknolojiler enerji
youndur. Batnn evresel kayglarla terk etmeye
balad ar sanayi retimleri gelimekte olan
lkelere kaymaktadr. Enerji younluunun
drlmesi iin sanayi sektrnde enerji
verimliliinin
artrlmas
gerekmektedir.
Sanayide sektrel bazda gerekletirilecek
tasarruf
almalar,
sanayi
kuruluunun
prosesine ve proseste kulland enerji kaynana
direkt olarak baldr.

Gngr A., Enerji Ynetimi Kesi, Soutma

Dnyas, Say 44; Syf; 46-48, Ocak, ubat, Mart
2009
Hepbal A., Enerji Verimlilii Ynetim
Sistemi Yaklamlar ve Uygulamalar., Shneider
Electric Enerji Verimlilii Serisi 1., Esen Ofset
Mtbaclk., Mays 2010.

Sra Sizde 5

Narin M., Akdemir S., Enerji verimlilii ve

Trkiye, UEK-TEK 2006 Uluslararas Ekonomi
Konferans, Trkiye Ekonomi Kurumu, 11-13
Eyll 2006, Ankara.

Konut sektrnde kullanlan enerjiyi azaltmann

en nemli yolu ise binalar enerji tketimlerine
gre etiketlemektir. Enerji etiketli bir bina, orada
konut alacak tketiciye enerji tketimi ile ilgili
bilgi verecektir. Binaya yerleecek olan ev sahibi
veya kiraclar snma ile ilgili binann iletme
giderleri hakknda rasyonel karar verebilecektir.
Uygulanabildii taktirde bu uygulama hem
konutun deerini arttracak hemde lkemizin
enerji giderlerini bir nebze olsun hafifletecektir.

Babayiit M., Trkiye iin yenilenebilir enerji

kaynaklarn da ieren bir enerji politikas ne
olabilir, Enerji Dnyasnn Sorunlar Seenek ve
zmleri Karsnda Trkiye Sempozyumu
Bildiriler Kitab 100-144s. Anadolu niversitesi
2224 Mays 1985 Eskiehir.

Sra Sizde 6
Bu srete nemli olan lkenin sosyal statsne,
mali olanaklarna, sahip olduu enerji
kaynaklarna, jeopolitik zelliklerine, teknolojik
yapsna uygun decek ulatrma tiplerinden
uygun olanlarn seilip, seilen ulatrma
tiplerinin her birine gerekli olan arln
verilmesinin gerektiidir.

87

Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
Proje yatrm kararlarnn dayand nemli kriterleri tanmlayabilecek,
Para ilemlerinin zamansal deerini analiz edebilecek,
Basit ve bileik faiz hesaplamalarn kyaslayabilecek,
Uniform ve gradiyent para ak serilerini ilikilendirebilecek,
Projelerin yatrm deerlerinin belirlenme yntemlerini aklayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Bileik Faiz

Hurda Deeri

Bugnk Deer

mr Boyu Maliyet

Ekonomik mr

Oluum Maliyeti

Gelirler

Gelecekteki Deer

Giderler

Amortisman

indekiler

Ekonomik Analiz Yntemlerine likin Tanm ve Kavramlar

Mhendislik Projelerindeki Ekonomik Analiz Prensipleri ve Alternatiflerin Karlatrlmas

Yatrmlarn Karlatrlmasnda Baaba Noktas Analizleri

Mhendislik Projelerinde Para Zaman likileri

Yatrm Projelerinin Deerlendirilmesi

88

Enerji Ekonomisi
Projelerinde Ekonomik
Analiz Yntemleri
EKONOMK ANALZ YNTEMLERNE LKN TANIM VE
KAVRAMLAR
Yatrm projelerinin deerlendirilmesi, ekonomik karlatrmay yapabilecek farkl teorik hesaplamalarn
kullanlmasn iermektedir. Yaplan tm almalarda eitli alternatiflerle kar karya kalrz. Bir
hedefe ulamaya alrken hangi ynetimin en ksa, en gvenli olduunu dnerek en uygun olanna
karar veririz. Buna benzer olarak projelerde, yatrmlarn deerlendirmeleri yaplrken de alternatif
yollardan en ekonomik ve en yararl olannn seilmesi farkl yntemlerin karlatrlmas ve deiik
deerlendirme kriterleri kullanlmasyla olur.
Enerji tasarrufuna ynelik projelerin yatrm kararlarnn oluturulmasnda eitli analiz yntemleri
yntemleri uygulanrken farkl temel hususlar bu yzden gz nnde bulundurulmaktadr.
Bileik faiz, bir faiz dneminde faiz hesaplanrken anaparaya o dneme kadar tahakkuk eden faiz de
eklenerek yaplyorsa bu tr faiz hesaplamasna bileik faiz hesaplanmasdr.
Bugnk deer, projenin eitli tarihlerdeki nakit akmlarnn, faiz oranlarn da dikkate alarak
bugnk deere indirgenmesidir.
Ekonomik mr, bu yatrma ait yllk edeer masraf (YEM)in minimum olduu yl olarak
tanmlanmaktadr. Ekonomik mr, yatrmn ya da varln, bu yatrma ait yllk edeer net hasla
(YENH)nn maksimum olduu yl olarak tanmlanmaktadr. Ekonomik mr aslnda yatrmn ekonomik
olarak iletilebildii bir sredir. Dier bir deyile, yatrmn mr sresiz olamaz. Projelerde yatrmn
ekonomik mr iin bir tahmin deeri yaplmaktadr. Enerji tasarrufu projelerinde de ekipmanlarn
fiziksel bir mr bulunmaktadr. rnein; pompalar, fanlar, kompresrler gibi cihazlar iin ekonomik bir
mr tanmlanmaktadr. Bu mr cihazn ekonomik olarak kullanlabildii srenin aslnda tahmini olarak
belirlenmesidir. Yatrmlar deerlendirilirken kullanlan ve varln ekonomik mrn temsil etmek
amacyla saysal bir deer kullanlr. Bu bak asyla ekonomik mr, yatrmdan beklenen ekonomik
hizmet sresi olarak da deerlendirilebilir.
Gelirler, yaplan herhangi bir yatrm iin, yatrmn ekonomik mr boyunca belirli sreler esas
alnarak beklenen gelir deerleridir. Nakit akm izelgesinde gelir deerleri pozitif (+) olarak
gsterilmektedir. Gelir yatrmn ekonomik mr boyunca yllk olarak dzgn artan bir eri boyunca
gidebilecei gibi dzgn azalan ekilde ya da edeer bir doru zerinde de gidebilir. rnein; yatrm
amacyla alnan bir daire iin enflasyon orannda artacak ekilde bir kira belirlenmise bu rnek iin gelir
dzgn artan bir ekilde devam edecektir.
Giderler, yaplan herhangi bir yatrm iin yatrmn ekonomik mr boyunca belirli sreler iinde
ortaya kan giderleri ierir. Nakit akm izelgesinde giderler negatif (-) olarak gsterilir. malat amacyla
alnan bir tezghn yllar boyunca artarak giden bakm onarn giderleri buna rnek olarak gsterilebilir.
Ya da artan kira giderleri dier bir rnektir.
Hurda deeri, cihazn ekonomik mr sonunda tanmland deeridir. Dier bir deyimle hurda
deeri; makine, bina, cihaz gibi bir varln ekonomik mr boyunca kullanldktan sonra piyasada
satlabilecek sat fiyatdr. Hurda deeri belirlenirken, ekonomik mr sona ermi benzer makine, bina,
cihaz gibi varln deerinden yararlanlr.
89

mr boyu maliyet, bir cihaz iin servis mr boyunca yaplan tm harcamalarn toplamna verilen
addr. mr boyu maliyet kavram; cihazn yannda makine, retim hatt, bina gibi pek ok donanm iin
de kullanlabilmektedir. mr boyu maliyete oluum maliyetleri, iletme ve bakm maliyetleri ile ulam
ve elden karma maliyetleri de dahil edilebilmektedir.
Oluum maliyeti, cihaz ya da donanmn servise verilebilir hale getirilebilmesi iin yaplmas gereken
yatrmlarn tamamdr. Oluum maliyetlerine makine giderleri, personel ve eitim giderleri, ulam ve
montaj giderleri ile alet maliyetleri ve destek tehizat maliyetleri de dahil edilmektedir.
letme ve Bakm Maliyetleri, cihazn kullanm mr boyunca iletim ve bakm iin harcanan
giderlerin toplam iletme ve bakm maliyetleri olarak tanmlanmaktadr. letme ve bakm maliyetleri
genel olarak yllk bazda ele alnmaktadr.
Amortisman, bir cihazn ya da varln zaman ierisinde anma, ypranma ya da demode olma gibi
nedenlerle ortaya kan deer kaybna karlk gelen araziler iin amortisman kaybndan sz
edilmemektedir. Amortisman fiziki amortisman ve fonksiyonel amortisman olarak iki balkta
deerlendirilmektedir. Fiziki amortisman, yllar boyu sren retim sonucunda fiziki varlklarn
ypranmas, eskimesi ya da tamamen yok olmas fiziki amortisman olarak adlandrlr. Fonksiyonel
amortisman ise, fiziki varla talebin ortadan kalkmas nedeni ile kullanlamaz hale gelmesi ya da
modasnn gemesi sonucu, yine kullanlamaz hale gelmesidir.
Gelecekteki deer, projenin eitli tarihlerdeki nakit akmlarnn, faiz oranlarn da dikkate alarak
gelecekteki herhangi bir noktaya gtrlmesidir.
Geri deme sresi, bir yatrmn, yatrm maliyetini karlamas iin geen sre olarak
tanmlanmaktadr. Geri deme sresi, parann zaman deerini dikkate alan ve almayan olmak zere iki
metotla yaplr. Genellikle parann zaman deeri dikkate alnmadan yaplan hesap dikkate alnr.
Genellikle parann zaman deeri dikkate alnmayan ynteme gre geri deme sresi hesaplanr. Bu
yntem faizin dk olduu dnemlerde anlaml deerler verebilmektedir. Ancak faizin yksek olduu
dnemlerde parann zamana deerini dikkate almayan geri deme sresi anlaml sonular vermez. Bu tr
hesaplama ynteminde toplam yatrm deeri, yatrm sonucu elde edilen yllk kara blnerek bulunan
deerdir. Parann zaman deerini dikkate alan geri deme sresinde yatrm ve net kar deerleri
deerlendirilirken faizler de dikkate alnr.
Enflasyon, genel olarak, genel fiyat dzeyinin devaml artmas ve parann deerinin dmesi olarak
tanmlanmaktadr.
Mikroekonomi; piyasa trlerini, piyasalarn ileyi mekanizmasn, farkl piyasa koullarnda firma
dengesinin nasl olutuunu incelemektedir. Mikroekonomi iktisat biliminin alt dal olan bir bilim daldr.
Makroekonomi; ekonomi biliminin, toplam tketim, toplam retim, toplam tasarruf, toplam yatrm,
toplam milli gelir ve istihdam gibi toplam byklklerini inceler. Ayrca bunlarla ilgili zmleme ve
karmlar yapan bir bilim daldr. Makroekonominin mikroekonomiden fark ekonomiyi bir btn olarak
ele almas ve makro denge zmlemeleri zerinde almasdr.
lk yatrm, Proje iin ekipman ve malzemenin fiyatnn yan sra bitmi projenin tm yardmc gideri
de kapsam iine alnmaktadr. Tama, montaj, ruhsat gideri ve bazen ekipman iletmek iin gerekli olan
iletme sermayesi de bu giderler iine alnmaktadr. lk yatrm yapldktan sonra projenin mr boyunca
yapt kazanmlar geri deme olarak deerlendirilmektedir. Bu geri demelerin ilk yaplan yatrm
karlad miktar yatrmn geri demesi olarak tanmlanmaktadr.

90

MHENDSLK PROJELERNDEK EKONOMK ANALZ

PRENSPLER VE ALTERNATFLERN KARILATIRILMASI
Genel olarak bakldnda mhendislik ekonomisi ortaya konulan teknik ya da iletme projelerinin
maliyet ve gelirlerini sistematik olarak deerlendiren bir bilim daldr. Mhendislik projelerinde, analiz
yaplrken pek ok alternatif deerlendirilmektedir. Bu deerlendirme yaplrken alternatiflerin ekonomik
etkileri karlatrlr ve en uygun alternatif seilir. Alternatifler ekonomik ynden analiz edilirken eitli
yntemler kullanlmaktadr. Aslnda yatrm projelerinin deerlendirilmesi, ekonomik olarak
karlatrlmas, yaplabilecek eitli matematiksel tekniklerin kullanlmasn iermektedir. Bu teknikler
kullanlarak ortaya konulan alternatifler iin eitli yatrm nerileri deerlendirilmektedir. Gnlk
hayatta da alacamz pek ok karar iin eitli alternatiflerle kar karya kalmaktayz. En azndan yola
ktmzda herhangi bir noktaya giderken yolun ksa, ekonomik, gvenli olup olmad gibi eitli
kriterleri deerlendirilerek karar alnmaktadr. Deiik yntemler karlatrlarak ve farkl deerlendirme
kriterleri kullanlarak alternatifler arasnda bir seim yaplmaktadr. Enerji tasarruf projelerinde, irket
fonlarnn optimum projelerde deerlendirilmesinde ya da herhangi bir yatrm da z sermayenin mi
kullanlaca yoksa kredi olanaklarnn m deerlendirilecei bir karlatrma konusudur. Burada nemli
olan nokta alternatif yatrm seeneklerinin en iyi ekilde deerlendirilmesi ve bunlardan en uygununa
karar verilmesidir. Balangta problemin ana hatlaryla belirlenmesi nemli bir admdr. Bu srete konu
ile ilgili bilgiler toplanarak sorunun snrlar ve boyutlar belirlenmelidir. Ayrca hedefler ve sonular iyi
bir ekilde tanmlanarak bunlara ilikin ayrntl aklamalar ortaya konulmaldr. Bununla birlikte soruna
ynelik zel artlar veya kstlar yazlmaldr. Sonuta, sorun ok ynl olarak tanmlanmal ve
ayrntlandrlmaldr. kinci admda soruna ynelik analizlerin yaplmas gereklidir. Bu noktada, soruna
ynelik eitli bilgi ve veriler deerlendirilerek soruna ynelik bir model oluturulur. Ortaya konulan
modelde veriler aras ilikiler deerlendirilerek eitli alternatifler sralanmaldr. Ayrntl bir analiz
yaplarak gerekleeme imkn olamayan ve uygun olmayan alternatifler elenir. Eleme ilemi srasnda
eitli faktrler gz nne alnr. Projenin niteliine gre proje btesi, personel, amortisman, emniyet,
evre gibi kriterler gz nne alnr. rnein; enerji tasarrufuna ynelik bir projenin yatrm karar
verilirken aadaki temel noktaya ynelik sorular sorulmaktadr: Yatrm iin denecek para miktar
ne kadardr? Yaplan bu yatrm ile bir ylda salanacak enerji ekonomisinin parasal karl ne kadar
olmaktadr? Ortaya kan parasal tasarruf ile yatrm kendini ne kadarlk bir srede geri demektedir? Bu
sorularn cevaplar alndnda yatrmc alternatif deerlendirme yollarn da gz nnde bulundurarak
kararn verecektir. Bu srete en nemli nokta parann zaman ierisindeki deiimidir. Dier bir
anlatmla enflasyon faktr ile gncel faiz oranlar parann zaman ierisindeki deerini byk lde
etkilemektedir. Bu deerlendirmeler nda yatrmc parasn farkl yollarda deerlendirebilecektir.
rnein; parasn enerji tasarruf projesine mi yatrmal yoksa alternatif baka bir projeye mi yatrmaldr
ve ya gncel banka faizinde mi deerlendirmelidir? Alternatifler deerlendirilirken objektif kriterler
kullanlmal nyargl yaklamlar dikkate alnmamaldr. Bu srete konu ile ilgili deneyimi olan uzman
kiilerden danmanlk alnmas ve grup almas yaplmas nerilmektedir. Son aamada alternatiflerden
birisine karar verilerek seilmi olacaktr. Bu srete blm iinde ayrntlar ile verilecek olan
mhendislik ekonomisi yntemleri uygulanacaktr.
Birden fazla yatrm seeneinin olmas durumunda her bir yatrm seenei, teknik zelliklerine,
ekonomik mrlerine, nakit aklarna gre deerlendirilerek farkl yaklamlar ortaya koyulabilir.
Yatrmlar karlatrlrken ncelikle yatrm maliyeti deerleri ortaya konulmaldr. Yatrmn
oluturulmas, cihazlarn yerletirilmesi, montaj, eitim giderleri, deneme sreci ve bunla ilgili giderler
balang harcamalar olarak deerlendirilir. Genel olarak yatrmn balangc sfr(0) noktas olarak
alnarak bir ak diyagram oluturulur. Yatrmn maliyeti balangta ve tek seferde gerekletirilmi
olabilir. Belirli bir cihazn bir defada satn alnp demenin bir defada yaplmas buna rnek olarak
gsterilebilir. ekil 4.1ada buna rnek bir ak diyagram grlmektedir. Yatrm maliyeti balangta tek
defada olabilecei gibi yatrm belirli bir srece yaylm da olabilir. Bu sre boyunca hem yatrm hem
de yatrmn demeleri gerekleebilir. naat projelerinde sre, buna benzer bir ekilde geliir. Yani
yl boyunca inaat devam eden bir i merkezinin yatrm bu sre boyunca devam eder. ekil 4.1bde
buna ilikin bir rnek grlmektedir. Baz projelerde ise projenin ekonomik mr boyunca eitli
dnemlerde ek yatrma ihtiya duyulabilmektedir. rnein; otomobil yedek paras reten ve eitli tipte
tezgh kapasitesine sahip bulunan bir tesiste i kapasitesinin art miktarna bal olarak eitli yllarda ek
yatrma ihtiya duyulabilmektedir. Bu durumda da yatrmlar eitli yllara dalabilmektedir. ekil
4.1cde buna ilikin bir rnek grlmektedir.
91

eki 4.1: (a) Yatrm maliyetinin bir defada olmas, (b) Yatrm maliyetinin belirli bir srete devam etmesi, (c)Yatrm
maliyetinin eitli yllara dalmas

Bir yatrm yaplmas sz konusu olduunda, birden fazla sayda seenek ortaya kabilmektedir. Ayn
cihaz iin farkl firmalardan, farkl kapasitelerde, farkl deme koullarnda fiyat alnmas bunlarn
karlatrlmas sonucunu ortaya karmaktadr. Yaplan her teklifte yatrm tutar farkl olabilir, i
kapasitesi farkl olabilir, ekonomik deeri ve hurda deeri farkl olabilir. Bunlardan en iyisinin seilmesi
ancak sistematik bir yaklamla gerekletirilebilecektir.
Yatrmlarn en iyisinin seilmesinde eitli zorluklar ortaya kmaktadr. Bunlardan en nemlisi
yatrmla ilgili olarak ortaya kan bilgi eksiklikleriyle ilgili zorluklardr. Yatrma karar verecek kii ya
da grup yatrmla ilgili pek ok ayrnt ve parametreyi bildiini ve karlatrdn dnse bile genelde
yatrm kararlar, gelecekte belli bir sreye yaylm olduundan pek ok belirsizlii de sahip
bulunmaktadr. Karar verici bu belirsizlie kar eitli projeksiyonlar gelitirmi olsa bile sonuta nceki
deneyim ve birikimlerinden de yararlanarak tahminlerde bulunmak zorunda kalacaktr. Alternatiflerin
seilmesindeki dier bir zorluk llemeyen parametrelerle ilgilidir. Projeyle ilgili satn alnacak cihaz,
ekipman gibi giderlerle kira, bakm onarm gibi giderlerin belirlenmesi gncel llere gre belirli bir
yaklamla yaplabilmektedir. Ancak projede alacak personel ile personelin kalitesi ve buna denecek
bedelle ilgili belirsizlikler ortaya kabilmektedir. Farkl projeler karlatrlrken bu projelerin nakit
akmlarndaki zaman dilimi farkllklar bunlarn karlatrmalarnda zorluklar yaratabilmektedir. Bu
zorluun stesinden gelebilmek iin farkl tarihlerdeki nakit akmlarnn bugnk ya da gelecekteki
deere tanma yntemlerinden yararlanlmaktadr.

YATIRIMLARIN KARILATIRILMASINDA BAABA NOKTASI

ANALZLER
Yatrmlar karlatrlrken baaba noktas analizleri de yaplmaktadr. Yatrmla ilgili projenin hangi
retim seviyesinde kara geecei ve projenin emniyet seviyesine ilikin analiz baaba noktas analizi ile
gerekletirilir. Baaba noktas analizi, yatrmlarn hangi retim miktarnda, ne kadarlk bir gider ile ne
kadarlk bir gelir elde edeceklerini ortaya koyar. Bununla birlikte elde edilen gelirin ne kadarnn kar
olduunu da bu analizle ortaya karabiliriz. Bu yn ile bakldnda yatrmlarn karlatrlarak karar
vermede yol gsterici bir analiz olarak ortaya kmas nedeni ile karar vericiler asndan nem arz
etmektedir. Yatrm karar verilecek projenin ekonomik mr boyunca sabit ve deiken giderleri
bulunmaktadr. Sabit giderler, projenin ekonomik mr boyunca katlanmak zorunda olduu giderlerdir.
Bunlar; kira, aylk denen cretler, ikramiye ve dier sosyal demeler, yllk tamir bakm masraflar, faiz
giderleri, amortisman giderleri, arazi ya da bina verdileri, sigorta giderleri buna rnek olarak verilebilir.
92

Deiken giderler ise, projenin ekonomik mr boyunca faaliyet hacmindeki deiikliklere gre farkllk
gsterebilen giderleri ifade etmektedir. retimin mevsimsel ya da dnemsel olarak artna bal olarak,
iilik, hammadde, yardmc madde, iletme malzemesi, enerji gideri gibi deiken maliyetlerdir. Bu
deerlendirmeye gre toplam giderler, sabit giderler ile deiken giderlerin toplamna eit olacaktr.
Baaba noktasnn belirlenmesinde baz varsaymlar gz nne alnmaktadr. Baaba noktasnn
belirlenmesindeki ilk varsaym; yukarda akland gibi toplam giderlerin, sabit giderler ile deiken
giderlerin toplamna eit olduu varsaymdr. Sabit giderler ile deiken giderler, baaba noktasnn
belirlenmesi amacyla kullanlan ekil 4.2deki grafikte ayn anda grlmektedir. Deiken maliyet
giderleri, retim ya da hizmete bal olarak ayn oranda artmakta ya da azalmaktadr. Dier bir deyimle
deiken giderler birim retim bana sabit olduu varsaylmaktadr. Projede sz konusu olan retim ile
rnn fiyat politikalarnda nemli deiiklikler bulunmaktadr. lkenin genel fiyat dzeyi kararl ve
dzenli olarak gitmektedir. Projede sz konusu olan retim sonucu ortaya kan satlar ile stoklar
arasnda bir zaman uyumu bulunmaktadr. Projede sz konusu olan retim sonucu ortaya kan rnn
birim sat fiyat deimemektedir.
Yatrm projelerinde baaba noktas karn sfr (0) olduu retim hacmi olarak tanmlanmaktadr.
Farkl deerlendirmeler yaplmakla birlikte en basit yaklamla kar, gelirler ile giderler arasndaki farktan
ortaya kmaktadr. Yatrm projelerinde baaba noktas belirlemede kullanlan kavram ve ifadeleri u
ekilde verebiliriz:
Toplam Gelir (Sat Haslat) = rnn Birim Sat Fiyat x Sat Miktar
Deiken Maliyet = Birim Deiken Maliyet x Sat Miktar
Toplam Gider = Sabit Maliyet + Deiken Maliyet
Toplam Kar = Toplam Gelir - Toplam Gider
Toplam Gelir = Toplam Gider (Baaba Noktas), karn sfr (0) olduu nokta















































(4.1)

Eitlik 4.1de BBNM, miktar esasna dayal baaba noktasn, BBNSH, sat hacmi esasna dayal
baaba noktasn; SM, sabit maliyeti; BF, birim fiyat; BDM, birim deiken maliyeti gstermektedir.

ekil 4.2: Sabit ve deiken giderlerin ayn anda grafikte gsterilmesi

rnek 1. Ylda 100.000 adet otomobil paras retmek amacyla bir yatrm planlanmaktadr. Yatrm
projesinin sabit maliyetleri
90.000 dir. Yatrm projesinin deiken maliyetleri ise
250.000dir. retim
iin birim deiken maliyet
8 olarak ngrlmektedir. retilen otomobil parasnn birim sat fiyat

20 olarak belirlenmitir. Bu proje iin sat ve miktar baznda baaba noktasnn belirlenmesi
istenmektedir.
93

zm 1. Sat ve miktar bazndaki baaba noktasnn belirlenmesinde Eitlik 4.1 kullanlacaktr:

Bu sonuca gre iletmenin kara gei noktas 7500 adet otomobil paras rettiinde ortaya
kmaktadr. Bu bal olarak
150000lik retim yapt anda baaba noktasna ulam olur. Dier bir
deyimle bu verilerin kesitii noktada gelir ve giderler birbirine eit olmaktadr.

ekil 4.3: Yukarda verilen rnekteki soruya ilikin baaba noktasnn gsterilmesi

MHENDSLK PROJELERNDE PARA ZAMAN LKLER

Projelerin deerlendirilmesinde parann zaman ierisinde deer kayb da dikkate alnarak karlatrmalar
yaplr. Para ilemelerinin zaman ierisindeki deeri dikkate alnrken gncel faiz ile enflasyon deerleri
ilikilendirilmelidir. Enflasyon oranna bal olarak parann satn alma gc deimektedir. Gnlk
hayatmzda da bir mal satn alrken farkl teklifleri enflasyon ve faiz orann dikkate alarak
deerlendiririz. rnein; satn alacamz bir evin pein fiyat
100.000 iken 10 ay taksitli deeri ya da
20 ay taksitli deeri ka olursa bizim iin daha avantajldr. Ya da bankadan
100.000 kredi alp oraya
faiz deyip pein almak m daha avantajldr. Aslnda enflasyonun yksek olduu dnemlerde bu tr
karlatrmalarn daha byk nemi bulunmaktadr.
zellikle enflasyonun %100 - %200 olduu yllarda pek ok enerji yatrm enflasyonun ykseklii
nedeni ile tercih edilmez haldeydi. rnein; bir imento fabrikasnn atk gaznn enerjisinden
yararlanlarak atk s kazan projelendirilmesine ilikin yatrmn maliyeti
200.000 olup iki yllk bir
geri deme sresi bulunmaktayd. Yatrmc
200.000yi yatrp iki yl beklemektense 200.000i %100
faizle bankaya yatrmay tercih ediyordu. Bu nedenle her yl byk miktarda enerjinin darya atlmasna
bir anlamda gz yumuluyordu. Oysa enflasyonun dk olmasyla ve enerji fiyatlarnn gittike daha
pahal hale gelmesiyle enerji yatrmlar, yatrmc asndan ok karl hale gelmitir. evreye ynelik
zorlamalar da buna eklendiinde enerji tasarrufu projeleri zellikle enerji youn sektrlerde zorunluluk
haline gelmitir. Aada verilen baz rneklerle alternatiflerin karlatrlmas tartlacaktr.
rnek 2. Bir yatrmc iin iki ayr seenek ortaya koyulmaktadr. Yaplan her iki neride de yatrm
miktar
150.000 dir. Her iki neride de
150.000nin geri demesi drt ylda olmakta, her iki neride
de drt yln sonundaki toplam para
190.000 olmaktadr. Bununla birlikte getirinin yllar ierisindeki
dalm her iki rnekte farkldr. Bu iki neriden hangisinin seileceine karar verilecektir. Aadaki
izelgede iki neriye ait yatrm iin para ak deerleri verilmektedir.

94

izelge 4.1: lk rnekte verilen yatrm seenei

PARA AKII
YIL SONU

1. neri

2. neri

0
1
2
3
4

-150.000

65.000

55.000

45.000

25.000

-150.000

25.000

45.000

55.000

65.000

zm 2. Soru incelendiinde her iki proje nerisinde de
150.000lik bir yatrm sz konusu
olmaktadr. Drt yln sonunda baktmzda her iki projenin getirisi de
190.000 olarak ortaya
kmaktadr. Bununla birlikte para aknn drt yllk dalmna baktmzda birinci yl sonunda, birinci
neride
65.000 getiri varken, ikinci neride birinci yl onunda
25.000lik bir getiri bulunmaktadr.
nc yl sonunda ise birinci neride
55.000 getiri varken, ikinci neride nc yl sonunda
45.000
lik getiri bulunmaktadr. Birinci ve ikinci nerileriler arasnda yl sonu itibariyle karlatrma yaplrsa
aada grlen izelge hazrlanabilecektir.
izelge 4.2: Yukardaki rnekte verilen yatrm seenei

PARA AKII
YIL SONU

1. neri

2. neri

-150.000

65.000

55.000

45.000

25.000

0
1
2
3
4

Fark

-150.000

25.000

45000

55.000

65.000

40.000

10.000

-10.000

-40.000

Yukardaki izelge incelendiinde birinci yl sonunda, birinci neri lehine
40.000lik bir fark
bulunmaktadr. Benzer ekilde drdnc yl sonunda ise ikinci neri lehine
40.000lik bir fark
bulunmaktadr. Parann zaman deeri dikkate alnrsa birinci yldaki
40.000, drdnc yldaki
40.000
den daha deerlidir. kinci yl sonunda birinci neri lehine
10.000lik bir fark bulunmaktadr. Benzer
ekilde nc yl sonunda ikinci neri lehine
10.000lik bir fark bulunmaktadr. Parann zaman deeri
dikkate alnrsa ikinci yldaki
10.000, nc yldaki
10.000 den daha deerlidir. Bu deerlendirmeler
sonucunda birinci nerinin tercih edilmesi gerektii aktr.

Bir yatrmc iin iki ayr seenek ortaya koyulmaktadr. Yaplan her
iki neride de yatrm miktar
250.000dir. Her iki neride de
250.000nin geri demesi
drt ylda olmakta, her iki neride de drt yln sonundaki toplam para
320.000
olmaktadr. Bununla birlikte getirinin yllar ierisindeki dalm her iki rnekte farkldr.
Bu iki neriden hangisinin seileceine karar verilecektir. Aadaki izelgede iki
neriye ait yatrm iin para ak deerleri verilmektedir.
izelge 4.3: Sra sizde 1de verilen yatrm seenei

PARA AKII
YIL SONU

1. neri

2. neri

-250.000

70.000

75.000

85.000

90.000

-250.000

90.000

85.000

75.000

70.000

1
2
3
4

95

Basit Faiz Hesab

Parann zaman ierisindeki deer deiimi iin basit faiz hesaplamalar kullanlmaktadr. Parann zaman
ierisindeki deer hesaplamalarnda balangta para aknn bugnk deere indirgenmesi ile gelecee
telenmesi aklanacaktr. Bu amala para akn bugne ve gelecee tayan matematiksel iliki
kurulmaldr. Bu amala nce P miktarndaki bugnk para deerinin n yl sonra ve i faiz oran dikkate
alndnda ortaya kacak faiz geliri ortaya konulacaktr:
(4.2)

P miktarndaki bugnk para deerinin n yl sonra ortaya kacak faiz deeri ile birlikte toplam deeri
Fn , parann bugnk deeri P ile ortaya kacak faiz geliri In nin toplamna eit olacaktr:
(4.3)

Eitlik (4.2) ve (4.3)teki sembollerin anlamlar yledir: P, parann bugnk deerini ifade
etmektedir. P, dier bir deyimle, bir para ak serisinde serinin ya da seri ierisindeki nakit akmlarnn
bugnk deerini ifade etmektedir. Fn, parann zamann herhangi bir noktasndaki deeridir. Aslnda Fn,
bugn P miktarnda olan bir parann n yl sonra sahip olaca deeri ifade etmektedir. i, faiz orandr. In
ise P miktarndaki bugnk bir parann i faiz oran ile n yl sonra alaca deeri ifade etmektedir. n, faizin
hesaplanmasnda dikkate alnan dnemi gstermektedir. Eitlik (4.2) ve (4.3)te verilen ifadeler basit faiz
hesaplamalarnda kullanlmaktadr.
rnek 3.
2.000 nin faiz orannn yllk % 9 olmas durumunda 2 yl sonra ne kadarlk bir faiz geliri
ortaya karaca ve alaca toplam deeri hesaplayn?
zm 3. Ortaya kacak faiz geliri In , Eitlik (4.2)den hesaplanacaktr:

Bgnk
2.000nin 2 yl sonra ve %9 faiz oran ile alaca toplam deer Eitlik 4.3 den
hesaplanabilir.

3.500 nin faiz orannn yllk %10 olmas durumunda 3 yl sonra ne

kadarlk bir faiz geliri ortaya karaca ve alaca toplam deeri hesaplayn?

Bileik Faiz Hesab

Parann zaman ierisindeki deer hesaplamalarnda kullanlan dier bir yntem bileik faiz hesabdr. Bu
hesaplama ynteminde birinci yl sonundaki faiz, anaparaya eklenerek ikinci yln ba iin yeni bir
anapara oluturulur. Daha sonra bu anapara esas alnarak ikinci ylda ortaya kacak faiz eklenir. Bunun
sonucunda da ikinci yl sonundaki parann deeri bulunur. Bu deer bugnk parann nc yl
bandaki deeridir. Bu yaklama gre ninci ylda ortaya kan faiz In, n-1inci yldaki parann deeri
Fn-1 ile i faiz orannn arpmna eittir:
(4.4)

Bu yaklama gre ninci yldaki parann deeri Fn , n-1inci yldaki parann deeri Fn-1 ile son 1
yldaki (periyottaki) ortaya kan faiz miktar Inin toplamna eittir:

(4.5)

rnek 4.
2.000 lik bir anapara %9 faiz oranyla 2 yl sre ile bankaya yatrlmtr. Anaparann 2
yl sonundaki deerinin bileik faiz yntemiyle hesaplanmas istenmektedir.
zm 4.
Birinci yl sonunda ortaya kan faiz:
96

Birinci yl sonundaki toplam para (ikinci yl bandaki anapara)

kinci yl sonunda ortaya kan faiz:

kinci yl sonundaki toplam para (nc yl bandaki anapara)

nc yl sonunda ortaya kan faiz:

nc yl sonundaki toplam para:

3.500lik bir anapara %10 faiz oranyla 3 yl sre ile bankaya

yatrlmtr. Anaparann 2 yl sonundaki deerinin bileik faiz yntemiyle hesaplanmas
istenmektedir.

Nakit Akm emalar

Nakit akm emas parann eitli zamanlarda nasl bir ak gsterdiini aklamak zere izilmektedir.
Nakit akm emalarnda para girileri pozitif (+), para klar negatif(-) ubuk olarak gsterilmektedir.
ekil 4.4 de rnek bir nakit akm emas verilmitir.

ekil 4.4: rnek bir nakit akm emas

ekil 4.4 incelenirse, buradaki P, bugn bankaya yatrlan paray gstermektedir. Doru zerindeki
rakamlar yllar ifade etmektedir. Nakit akm emas zerindeki Fn, ninci yl sonunda parann deerini
gstermektedir.

97

izelge 4.4: Bileik faizin genel ifadesinin oluturulmas (Okka O., 2000)

Tek Para Toplam in Bugnk Deer P Verildiinde, Gelecekteki Deer

Fnin Bulunmas
Tek bir para miktarnn bugnk deeri Pnin verildii ve gelecekteki deer Fnin bulunmas istendiinde
bileik faiz kullanlarak nakit akm emas modeli kullanlarak zm bulunacaktr. izelge 4.4 da 1
numaral ifadede bu amala kullanlacak eitlik verilmektedir:

(4.6)

Eitlik 4.6da bugnk para Pnin gelecekteki deeri Fnin hesabn vermektedir. Balangtaki tek bir
para toplam olan Pnin n faiz periyodunda bir hesaba yatrld ngrlmektedir. Her faiz periyodunda
faiz oran i olarak alnmaktadr. n periyodu sonunda gelecekte birikmi para toplam F olarak ortaya
98

kmaktadr. Bu hesaplama Eitlik 4.5 ile yaplabilecei gibi bu amala gelitirilmi izelgelerde de
bulunmaktadr. Bu izelgelerde eitli faiz oranlar ve yllar iin Eitlik 4.5in alaca deerler
hesaplanarak yazlmaktadr. Blmn sonunda bu deerlerin yer ald izelgeler verilmitir. Bu
izelgelerden yararlanlarak hi hesap yapmadan bugnk parann gelecekteki deer faktr kolayca
grlebilecektir. Bu durumda Eitlik 4.5 aadaki ekilde yazlabilecektir:
(4.7)

Eitlik 4.7deki gelecekteki deer faktr (F|P i,n) u ekilde tanmlanmaktadr: i faiz oranyla n
ylda, P bugnk parann, F gelecekteki deer faktr blmn sonundaki izelgelerde eitli faiz
oranlar ve eitli yllar iin gelecekteki deer faktr (F|P i,n) faktrleri verilmitir.
rnek 5. Gerekletirilecek bir enerji yatrm projesi iin yllk %10 bileik faiz ile
75.000 bor
alnmtr. Bor 3 yl sonra geri denecektir. Borcun geri deme miktarn Eitlik 4.5.i kullanarak ve
blm sonunda verilen gelecekteki deer faktr (F|P i,n)i kullanarak zn?
zm 5. Soruda projeye bugn yatrlan para miktar P=
75.000 olarak, faiz oran i= 0,10 olarak,
borcun geri deme sresi ise n= 3 yl olarak verilmektedir. Problem Eitlik 4.6 kullanlarak yle zlr:

Sorunun ikinci yol ile zmnde blmn sonundaki izelgeler kullanlacaktr. Bu amala ncelikle
bileik faiz orann %10 olduu izelge bulunacaktr. Bu izelgeden F|P stunundan yararlanlacaktr. Bu
izelgede yln yer ald n stunundan 3 yl seilirse (F|P i,n), bugnk parann gelecekteki deer
faktr, %10 faiz oran ve 3 yl iin; (F|P i,n) = 1,331 olarak bulunacaktr. Bu deer Eitlik 4.7 de yerine
koyulursa,

F = P (F / P i, n) =75000(1,331) = 99825
deeri bulunacaktr. izelge 4.4 de grlecei gibi yntemler farkllatka ifadeler gittike
karmaklamakta, hesaplarn yaplmas zor ve zaman alc hale gelmektedir. Bu nedenle faiz
hesaplamalarnda blm sonunda verilen izelgelerin kullanlmas daha pratik ve kolay olmaktadr.

Gerekletirilecek bir enerji yatrm projesi iin yllk %15 bileik faiz
ile
100.000 bor alnmtr. Bor 5 yl sonra geri denecektir. Borcun geri deme
miktarn Eitlik 4.6 y kullanarak ve blm sonunda verilen gelecekteki deer faktr
(F|P i,n)i kullanarak znz.

Tek Para Toplam in Gelecekteki Deer F Verildiinde, Bugnk Deer

Pnin Bulunmas
Tek bir para toplam iin gelecekte verilen bir F deerinin bugne indirgenmesi bu balk altnda
aklanacaktr. Bir nceki balkta tek para toplam iin bugnk deer p verildiinde, gelecekteki deer
fnin bulunmas incelenmiti. Gelecekteki bir deerin bugnk karl iin Eitlik 4.5in her iki taraf
(1+i)n e blnr:

(4.8)

Bulunan bu ifadeyle, gelecekteki bir tek para toplamnn verilen bir i faiz oran ve n yl esas alnarak
bugnk deeri hesaplanacaktr. Bu konudaki ilemler Eitlik 4.7den yararlanlarak zlebilecei gibi,
Eitlik 4.7 de geen (1+i)-n iin farkl faiz oranlar ve farkl yl deerleri dikkate alnarak hazrlanm
izelgelerden yararlanlarak da zlebilir. Bu izelgelerden (1+i)-n karl olarak, gelecekteki parann
bugnk deer faktr (P|F i,n) deerleri oluturulmutur. Bu durumda Eitlik 4.8 aadaki ekle gelmi
olacaktr.
(4.9)

Eitlik 4.9daki gelecekteki parann bugnk deer faktr (P|F i,n), u ekilde okunmaktadr: i faiz
oranyla, n ylda, F gelecekteki parann, P bugnk deer faktr.
99

rnek 6. 2 yl sonra
50.000 olarak ekilecek para i= %15 faiz oran olmas durumunda ka
olarak
yatrlmtr?
zm 6. Soruda gelecekteki para miktar F=
50.000, faiz oran i= %15 ve yl n= 2 yl olarak
verilmitir. Sorunun zm blmn sonunda verilen izelgelerden yararlanlarak ve bu izelgede
bugnk deer faktr alnarak zlecektir. ncelikle birinci stundan soruda verilen yl iin 2. yl
seilecektir. izelgenin nc stununda, gelecekteki parann bugnk deer faktr olan (P|F i,n)
deerleri bulunmaktadr. bu stundan aaya doru inilerek 2 yl iin verilen deere baklrsa; (P|F i,n) =
0,7561 deeri bulunacaktr. Bu deer Eitlik 4.8 de yerine koyulursa;
P = F ( P\F i, n) = 50000.0,7561 =
37,805 deeri bulunacaktr.

3 yl sonra
75.000 olarak ekilecek para i= %10 faiz oran olmas

durumunda ka
olarak yatrlmtr?

Para Ak Serileri
nceki iki balkta tek bir para toplamnn bugnk ve gelecekteki deerleri incelendi. Bu balkta tek bir
para toplam yerine yllara bal olarak deien para giri ya da klarnn bugnk ve ya gelecekteki
deerlerinin hesab aklanacaktr. Para ak serilerindeki eitliklerde, t ile zaman deeri, A ile t zaman
periyodu sonundaki para giri ya da k deerleri, i ile faiz oran, n ile de yl deeri gsterilmektedir.
Farkl yl ve byklkteki para ak diyagram ayn zaman periyodu olarak gsterilen ubuk zerinde
bulunmaktadr. ekil 4.5 de rnek bir para ak serisi verilmitir.

Para Ak Serilerinde A Deerleri Verildiinde Bugnk Deer Pnin

Bulunmas
Para ak serilerindeki deerlerin bugnk deerinin hesaplanmasnda seri ierisindeki her bir para ak
deeri bugnk deere indirgenir, bunlarn toplam para ak serisinde A deerlerinin bugnk deerine
karlk gelecektir. Bunu hesaplayabilmek zere aadaki matematiksel ifade kullanlmaktadr:

(4.10)

Eitlik 4.10daki (1+i)-t izelgelerde (P|F i,t) faktr haline getirilmitir. Bu durumda Eitlik 4.9 u
ekle gelmi olacaktr.

(4.11)

Eitlik 4.11deki (P|F i,t) ifadesi, i faiz oranyla, t periyodundaki, gelecekteki para Fnin, P bugnk
deer faktr eklinde tanmlanmaktadr.

ekil 4.5: rnee ait para ak serisi

rnek 7. Faiz orannn %10 olarak verilen bir rnekte para ak ekil 4.5te verildii ekilde
gereklemektedir. Bu faiz oranna gre ekil 4.5te verilen para ak diyagramnn bugnk deerini
hesaplayn?
100

zm 7.

ekil 4.6: Sra sizde 6 ve sra sizde 7ye ait para ak diyagram

Faiz orannn %15 olarak verilen bir rnekte para ak ekil 4.6 de
verildii ekilde gereklemektedir. Bu faiz oranna gre ekil 4.6 de verilen para ak
diyagramnn bugnk deerini hesaplayn?

Para Ak Serilerinde A Deerleri Verildiinde Gelecekteki Deer Fnin

Bulunmas

Para ak serilerindeki deerlerin gelecekteki deerinin hesaplanmasnda seri ierisindeki her bir para ak
deeri gelecekte belirlenen bir zamana telenmektedir, bunlarn toplam para ak serisinde A
deerlerinin gelecekteki deerine karlk gelecektir. Bunu hesaplayabilmek zere aadaki matematiksel
ifade kullanlmaktadr:

(4.12)

Eitlik 4.12deki (1+i)n-t izelgelerde (F|P i,n-t) faktr haline getirilmitir. Bu durumda Eitlik 4.11 u
ekle gelmi olacaktr.

(4.13)

Eitlik 4.12 daki (F|P i,n-t) ifadesi, i faiz oranyla, n-t periyodundaki, P bugnk parann, F
gelecekteki deer faktr eklinde tanmlanmaktadr. E 4.11 ve 4.12 de n, deiik periyotlardaki parann
gelecekte tanaca yl tanmlamaktadr. t ise eitli para miktarlarnn bulunduu yllar gstermektedir.
rnek 8. Faiz orannn %10 olarak verilen bir rnekte para ak ekil 4.5 de verildii ekilde
gereklemektedir. Bu faiz oranna gre ekil 4.5 de verilen para ak diyagramnn gelecekteki deerini
hesaplayn? Ayn ekilde verilen para ak diyagramnn bugnk deerini bir nceki rnekte
hesaplamtk. Bu rnekle ayn para ak serisinin bugnk ve gelecekteki deerini bularak karlatrma
frsatn da bulacaksnz.
zm 8.

101

Bir nceki rnekte ayn para ak serisinin bugnk deeri
3.111,6 olarak bulunmutu. Ayn para
ak serisinin zaman ierisinde bugnk ve gelecekteki deerlerinin ne kadar deitiini bu rnekte
grebiliyorsunuz.

Faiz orannn %15 olarak verilen bir rnekte para ak ekil 4.6 de
verildii ekilde gereklemektedir. Bu faiz oranna gre ekil 4.6 de verilen para ak
diyagramnn gelecekteki deerini hesaplayn? Ayn ekilde verilen para ak
diyagramnn bugnk deerini bir nceki rnekte hesaplamtk. Bu rnekle ayn para
ak serisinin bugnk ve gelecekteki deerini bularak karlatrma frsatn da
bulacaksnz.
Bugnk deeri 1.949,2 olan bir parann i= %15 faiz oran ile 10 yl
sonraki deeri ne olur? Bulduunuz sonucu sra sizde 7 nin sonucu ile karlatrarak
yorumlaynz?
Sra Sizde 7deki son deeri olan (F|P 15, (10-10)) faktr deerinin
arpan 1 olarak alnmtr. Bunun nedeni nedir?

Uniform Para Ak Serileri

Uniform para ak serilerinde seri ierisindeki tm nakit akmlar eittir. ekil 4.7de rnek bir uniform
para ak grlmektedir.

ekil 4.7: rnek bir uniform para ak

Uniform Para Ak Serilerinde A Deerleri Verildiinde Bugnk Deer

Pnin Bulunmas
Uniform para ak serilerinde para miktar periyod boyunca eit kalmaktadr. Uniform para ak
serilerinde, A seri ierisindeki her bir para ak deeri verildiinde, serinin bugnk deer karl P,
aadaki ifadelerle bulunmaktadr.

(4.14)

(4.15)

zmn Eitlik 4.14 ile yaplmas hesaplamalarn zaman almas nedeniyle uzun srebilmektedir.
Bunun yerine Eitlik 4.15 ve blm sonundaki izelgelerden yararlanlarak hesaplamalar kolayca
yaplabilecektir. Eitlik 4.14 deki (P|A i,n) ifadesi uniform serinin bugnk deer faktr olarak
tanmlanmaktadr. Bu faktrn farkl faiz oranlar ve yllar iin ald deerler blm sonundaki
izelgelerde verilmitir.
rnek 9. Bir atk s kazan projesi uygulamasnda her yl sabit
6000lik bir kazan ortaya
kmaktadr. 10 yllk bir alma sonucunda, bu sre ierisinde faiz orannn %10 olduu da gz nne
alnarak, elde edilecek kazancn bugnk deerini hesaplayn?
zm 9. Soruda A deeri
6000, i faiz oran %10 ve n yl deeri 10 yl olarak verilmektedir. Soruya
ilikin olarak hazrlanan nakit ak diyagram ekil 4.8de verilmitir. Sorunun zm iin Eitlik 4.15
102

ve blm sonundaki izelgelerden i= %10 olan kullanlacaktr. Bu izelgeden, (P|A i,n) = 6,144 olarak
okunmaktadr. Buna gre zm aadaki ekilde yaplacaktr:

Bir atk s kazan projesi uygulamasnda her yl sabit
7.500lik bir

kazan ortaya kmaktadr. 12 yllk bir alma sonucunda, bu sre ierisinde faiz
orannn %15 olduu da gz nne alnarak, elde edilecek kazancn bugnk deerini
hesaplayn?

Uniform Para Ak Serilerinde A Deerleri Verildiinde Gelecekteki Deer

Fnin Bulunmas
Uniform para ak serilerinde para miktar periyod boyunca eit kalmaktadr. Uniform para ak
serilerinde, A seri ierisindeki her bir para ak deeri verildiinde, serinin gelecekteki deer karl F,
aadaki ifadelerle bulunmaktadr.

(4.16)

(4.17)

zmn Eitlik 4.16 ile yaplmas hesaplamalarn zaman almas nedeniyle uzun srebilmektedir.
Bunun yerine Eitlik 4.17 ve blm sonundaki izelgelerden yararlanlarak hesaplamalar kolayca
yaplabilecektir. Eitlik 4.16 deki (F|A i,n) ifadesi uniform serinin gelecekteki deer faktr olarak
tanmlanmaktadr. Bu faktrn farkl faiz oranlar ve yllar iin ald deerler blm sonundaki
izelgelerde verilmitir.
rnek 10. Bir atk s kazan projesi uygulamasnda her yl sabit
6000 lik bir kazan ortaya
kmaktadr. 10 yllk bir alma sonucunda, bu sre ierisinde faiz orannn %10 olduu da gz nne
alnarak, elde edilecek kazancn gelecekteki deerini hesaplayn?
zm 10. Soruda A deeri
6000, i faiz oran %10 ve n yl deeri 10 yl olarak verilmektedir.
Soruya ilikin olarak hazrlanan nakit ak diyagram ekil 4.8 de verilmitir. Sorunun zm iin
Eitlik 4.17 ve blm sonundaki izelgelerden i= %10 olan kullanlacaktr. Bu izelgeden, (F|A i,n)
=15,937 olarak okunmaktadr. Buna gre zm aadaki ekilde yaplacaktr:

F = A(F / A i, n) = 6000.15,937 = 95,820

Bir atk s kazan projesi uygulamasnda her yl sabit
7.500 lik bir
kazan ortaya kmaktadr. 12 yllk bir alma sonucunda, bu sre ierisinde faiz
orannn %15 olduu da gz nne alnarak, elde edilecek kazancn gelecekteki deerini
hesaplayn?

Uniform Para Ak Serilerinde Bugnk Deer P Verildiinde, Ann

Bulunmas
Uniform para ak serilerinde bugnk deer P verildiinde, seri ierisindeki her bir para aknn deeri
A aadaki ifadeyle bulunabilecektir.
(4.18)

Eitlik 4.18 ve blm sonundaki izelgelerden yararlanlarak hesaplamalar kolayca yaplabilecektir.

Eitlik 4.18 deki (A|P i,n) faktrnn ald deerler farkl faiz oranlar ve yllara bal olarak blm
sonundaki izelgelerde verilmitir.
103

rnek 11. Bir atk s kazan projesi uygulamasnda ilk yatrm bedeli
75.000 olarak ortaya
kmtr. 15 yl boyunca alaca dnlen bu tesisten elde edilecek karn bugnk deerinin

125.000 olaca hesaplanmtr. Buna gre her yl ortaya kan eit kazan ne kadar olacaktr? Yllk
faiz oran %15 olarak verilmektedir.
zm 11. Sorunun zm eitlik 4.17 ve blmn sonundaki tablolarda i= % 15
kullanlacaktr.

olan

A = P(A/ P i, n) = 125.000(A/ P15,15) =125.000.0,17102 = 21377,5

Bir atk s kazan projesi uygulamasnda ilk yatrm bedeli
100.000

olarak ortaya kmtr. 20 yl boyunca alaca dnlen bu tesisten elde edilecek
karn bugnk deerinin
225.000 olaca hesaplanmtr. Buna gre her yl ortaya kan
eit kazan ne kadar olacaktr? Yllk faiz oran %10 olarak verilmektedir.

Uniform Para Ak Serilerinde Gelecekteki Deer F Verildiinde, Ann

Bulunmas
Uniform para ak serilerinde gelecekteki deer F verildiinde, seri ierisindeki her bir para aknn
deeri A aadaki ifadeyle bulunabilecektir.
(4.19)

Eitlik 4.19 ve blm sonundaki izelgelerden yararlanlarak hesaplamalar kolayca yaplabilecektir.

Eitlik 4.19 deki (A|F i,n) faktrnn ald deerler farkl faiz oranlar ve yllara bal olarak blm
sonundaki izelgelerde verilmitir.
rnek 12. Bir atk s kazan projesi uygulamasnda ilk yatrm bedeli
75.000 olarak ortaya
kmtr. 15 yl boyunca alaca dnlen bu tesisten elde edilecek karn 15 yl sonraki deerinin

1.200.000 olaca hesaplanmtr. Buna gre her yl ortaya kan eit kazan ne kadar olmaktadr? Yllk
faiz oran %15 olarak verilmektedir.
zm 12. Sorunun zm eitlik 4.19 ve blmn sonundaki tablolarda i= % 15
kullanlacaktr.

olan

Bir atk s kazan projesi uygulamasnda ilk yatrm bedeli
100.000

olarak ortaya kmtr. 15 yl boyunca alaca dnlen bu tesisten elde edilecek
karn 15 yl sonraki deerinin
1.500.000 olaca hesaplanmtr. Buna gre her yl ortaya
kan eit kazan ne kadar olmaktadr? Yllk faiz oran %10 olarak verilmektedir.

Gradiyant Para Ak Serileri

Gradiyant para ak serilerinde verilen para ak deeri, uniform para ak serilerinde olduu gibi sabit
gitmeyip, bir nceki para akndan sabit bir miktar (G) kadar fazla olacak ekilde devam eder. ekil 4.8
da bir para ak serisinin, uniform bir seri ile gradiyant bir serinin toplam olarak nasl gsterilebilecei
aklanmtr. ekil 4.8 incelenirse gradiyant seri, ilk para ak ikinci zaman periyodu sonunda olacak
ekilde tasarlanmaktadr.

104

ekil 4.8: Gradiyant para ak serisi

Gradiyant Para Ak Serilerinde G Verildiinde P Bugnk Deerin

Bulunmas
Gradiyant para ak serilerinde G art miktar verilmesi durumunda bugnk deer P aadaki ifade
yardmyla bulunur.
(4.20)

Eitlik 4.20 ve blmn sonunda verilen izelgelerden (P|G i,n) faktrnden yararlanlarak gradiyant
para ak serilerinde G art miktar verildiinde P bugnk deer bulunabilir.
rnek 13. Bir atk s kazan projesi uygulamasnda, yatrmn ekonomik mr 20 yl olarak
belirlenmitir. Projenin birinci yldaki tamir, bakm ve iletme giderleri
75.000 dir. Bu giderin her yl

11.000 artaca ngrlmektedir. Faiz oran %5 olarak verilmitir. Atk s kazan projesindeki tamir,
bakm ve iletme giderlerinin bugnk deerini hesaplaynz.
zm 13. ekil 4.8 incelendiinde soruda verilen nakit ak diyagramnda A deeri
75.000 olan
uniform seriyle G deeri
11.000 olan gradiyant serinin toplamna eit olmaktadr. Her iki serinin
bugnk deeri hesaplanarak bugnk bu iki deer toplanr. Bunun sonucunda atk s kazan
projesindeki tamir bakm ve iletme giderlerinin bugnk deeri bulunacaktr.





































































P =
2018,018
zmde gradiyant seri iin para aknda yl says olarak 19 deil 20nin alndna dikkat ediniz.

Bir atk s kazan projesi uygulamasnda, yatrmn ekonomik mr

15 yl olarak belirlenmitir. Projenin birinci yldaki tamir, bakm ve iletme giderleri

50.000dir. Bu giderin her yl
9.000 artaca ngrlmektedir. Faiz oran %10 olarak
verilmitir. Atk s kazan projesindeki tamir, bakm ve iletme giderlerinin bugnk
deerini hesaplayn?

Gradiyant Para Ak Serilerinde G Verildiinde Ann Bulunmas

Bu balkta gradiyant para ak serisine edeer bir uniform bir seri oluturulacaktr. ekil 4.8 de
oluturulacak para ak serisinin; bir uniform seriyle bir gradiyant serinin toplam olduu aklanmt. Bu
uygulamada gradiyant seri uniform seriye dntrlerek iki uniform serinin toplam yaplacaktr. ekil
4.9 da bu ilem sizlere gsterilmitir.

105

ekil 4.9: Gradiyant para ak serilerinde G verildiinde Ann bulunmas

Gradiyant seriye edeer bir seri oluturmak iin aadaki ifade kullanlmaktadr:
(4.21)

Eitlik 4.21 ve blm sonundaki izelgeler yardmyla (A|G i,n) faktr deeri okunarak, gradiyant
para ak serilerinde verilen G deeri iin uniform seri iin A deeri kolayca bulunabilecektir.
izelgelerden deerler okunurken yl deeriyle faiz deeri seilecektir.
rnek 14. Bir atk s kazan projesi uygulamasnda, yatrmn ekonomik mr 20 yl olarak
belirlenmitir. Projenin birinci yldaki tamir, bakm ve iletme giderleri
75.000 dir. Bu giderin her yl

11.000 artaca ngrlmektedir. Faiz oran %5 olarak verilmitir. Atk s kazan projesindeki tamir,
bakm ve iletme giderlerini uniform bir ak serisine dntrerek buradaki A deerini bulun? imdi de
bu uniform serinin bugnk deerini bularak bu sonucu rnek 13deki sonula karlatrarak bu durumu
deerlendirin.
zm 14. Sorunun zmnde bir uniform seri ile bir gradiyant seri ncelikle iki yar uniform seri
haline getirilecek. Daha sonra iki uniform seri, tek bir uniform seri haline getirilecektir. Bu amala
aadaki ifadelerden yararlanlabilir:































Sorunun ikinci blmnde 20 yl boyunca her yl
161.933 lik uniform serinin bugnk deerinin ne
olaca istenmektedir. Bu amala aadaki ifade kullanlacaktr.

rnekte gradiyent serinin bugnk deeri de bu deere ok yakn olarak
2018,018 olarak
bulunmutu. Seriler ayn olduundan her ikisinin de bugnk deerinin ayn olmas doal bir sonutur.

Geometrik Para Ak Serileri

Geometrik para ak serilerinde serideki art ya da azal, sabit bir yzde deer ile gereklemektedir.
Geometrik para ak serilerine uygun bir ekil, ekil 4.10 da verilmitir.

ekil 4.10: Geometrik para ak serileri

106

Geometrik para ak serileri ile ilgili ayrntl bilgi ve uygulamalar

Prof. Dr. Osman Okkann yazd Mhendislik Ekonomisi (Nobel Yayn Datm, 2000)
kitabnda bulabilirsiniz.

YATIRIM PROJELERNN DEERLENDRLMES

Yatrm yaplmas planlanan projeler hazrlandktan sonra eitli kriterlere gre deerlendirilerek yatrm
karar verilir. Yatrm projelerinin deerlendirilmesi iin eitli yntemler uygulanmaktadr. Enerji
yatrm yapmak isteyen ynetici bu deerlendirme yntemlerini uygulayarak bunun sonularna gre bir
karara varacaktr.
Karllk Oran (KO), yatrm projelerinin deerlendirilmesinde kullanlan bir yntem olup yatrm
sonucunda ne dzeyde bir kar elde edilebileceini ortaya koymaktadr. Bu yntemin avantajl taraf ok
basit olup karllk orann hzlca grmemizi salamaktadr. En basit tanmyla Karllk Oran (KO), yllk
karn yatrm tutarna oran ile hesaplanmaktadr:
(4.22)












 










Geri deme Sresi (GS), ilk yatrm tutarnn ne kadarlk bir sre ierisinde geri denebileceinin
grld bir yntemdir. Geri deme Sresi, ilk yatrm bedelinin yllk ortalama net kara orandr. lk
yatrm bedeli yazlrken hurda deeri karlarak yazlmaldr. Yllk ortalama net kar bedeline de yllk
amortisman paylar eklenmelidir. Bu yntemde yl olarak bulunan geri deme sresi ne kadar az ise
yatrm o kadar uygun ve cazip olarak deerlendirilmektedir. Bu yntemin avantajl taraf basit ve
kolayca deerlendirilebilir olmasdr. Bu yntem nakit aklarn gz nne almadndan karlln bir
ls olmayabilmektedir. Geri deme Sresi aadaki ifade ile bulunabilir:




























(4.23)

rnek 15. Bir cam fabrikasnn atk baca gazndan yararlanmak zere bir atk s kazan
projelendirilecektir. Atk s kazannn projelendirilmesinde gerekli olan toplam yatrm
400.000 olarak
ortaya kmtr. Proje gerekletirildiinde atk gazn enerjisinden yararlanlarak ylda ortalama

150.000 lik bir kazan salanaca hesaplanmtr. Yatrmn geri deme sresi ka yldr?
zm 15. Soruda ilk yatrm bedeli olarak
400.000 deeri verilmektedir. Yllk ortalama kazan ise

150.000 dir. Buna gre Geri deme Sresi (GS)













































Bu sonuca gre yatrm kendini 2,6 ylda geri demektedir.

Bir cam fabrikasnn atk baca gazndan yararlanmak zere bir atk
s kazan projelendirilecektir. Atk s kazannn projelendirilmesinde gerekli olan toplam
olarak ortaya kmtr. Proje gerekletirildiinde atk gazn
yatrm
500.000
enerjisinden yararlanlarak ylda ortalama
250.000 lik bir kazan salanaca
hesaplanmtr. Yatrmn geri deme sresi ka yldr?
Net Bugnk Deer (NBD), bir yatrm projesinin mr boyunca tm yllk sermaye giderlerinin ve
tasarruflarnn bugnk deerini hesaplamaya dayanan bir yntemdir. Bu yntemle yaplan hesaplamada
belirli bir iskonto oran kullanlr. Hesaplama sonucunda bulunan NBD deerinin sfr(0)dan dan byk
olmas gerekir. NBD deeri negatif (-) ktnda proje reddedilir. Uygun projenin seimi sz konusu
olduunda, birden fazla proje iin net bugnk deer hesaplamalar yaplr. Hesaplama sonucunda NBD
deeri byk olan proje seilecektir. Net Bugnk Deer (NBD) aadaki ifade ile bulunabilecektir:





(4.24)

Bu ifadede NGt ,tinci yldaki net nakit giriini, n, projenin yaam mrn, r, iskonto orann, Nt ,
tinci yldaki net nakit kn gstermektedir.
107

Net Bugnk Deer Oran (NBDO), yatrmn faydal mr boyunca nakit girilerinin bugnk
deerinin, yatrm harcamalarnn bugnk deerine orandr. Net Bugnk Deer Oran, fayda masraf
oran olarak da tanmlanmaktadr. Net Bugnk Deer Oran (NBDO), aadaki ifadeden
bulunabilecektir:





(4.25)

Karllk Oran (KO), net bugnk deeri sfr(0) yapan iskonto orandr. Bu eitlikte r, iskonto
oran deneme yanlma yntemi ile bulunur. Dier bir ifadeyle Karllk Oran (KO), Net Bugnk
Deeri sfr(0) yapan iskonto deeri bulunmaya allmaktadr. Bu amala balangta tahmin edilen bir
r, iskonto deeri eitlikte yerine koyularak sonuca baklr. Daha sonra deneme yanlma metoduyla NBDi
sfr (0) yapan r deeri bulunur.







(4.26)

108

izelge 4.5: Bileik Faiz Faktrleri (i=%5)

109

izelge 4.6: Bileik Faiz Faktrleri (i=%10)

110

izelge 4.7: Bileik Faiz Faktrleri (i=%15)

111

izelge 4.8: Bileik Faiz Faktrleri (i=%20)

112

izelge 4.9: Bileik Faiz Faktrleri (i=%25)

113

zet
Parann zaman ierisindeki deer deiimi iin
basit faiz hesaplamalar kullanlmaktadr.
Parann
zaman
ierisindeki
deer
hesaplamalarnda balangta para aknn
bugnk deere indirgenmesi ile gelecee
telenmesi aklanacaktr. Bu amala para akn
bugne ve gelecee tayan matematiksel iliki
kurulmaldr. Parann zaman ierisindeki deer
hesaplamalarnda kullanlan dier bir yntem
bileik faiz hesabdr. Bu hesaplama ynteminde
birinci yl sonundaki faiz, anaparaya eklenerek
ikinci yln ba iin yeni bir anapara oluturulur.
Daha sonra bu anapara esas alnarak ikinci ylda
ortaya kacak faiz eklenir. Bunun sonucunda da
ikinci yl sonundaki parann deeri bulunur. Bu
deer bugnk parann nc yl bandaki
deeridir.

Genel olarak bakldnda mhendislik ekonomisi

ortaya konulan teknik ya da iletme projelerinin
maliyet ve gelirlerini sistematik olarak
deerlendiren bir bilim daldr. Mhendislik
projelerinde, analiz yaplrken pek ok alternatif
deerlendirilmektedir.
Bu
deerlendirme
yaplrken alternatiflerin ekonomik etkileri
karlatrlr ve en uygun alternatif seilir.
Alternatifler ekonomik ynden analiz edilirken
eitli yntemler kullanlmaktadr. Gnlk
hayatta da alacamz pek ok karar iin eitli
alternatiflerle kar karya kalmaktayz. En
azndan yola ktmzda herhangi bir noktaya
giderken yolun ksa, ekonomik, gvenli gibi
eitli
kriterleri
deerlendirilerek
karar
alnmaktadr
Yatrmlar karlatrlrken baaba noktas
analizleri de yaplmaktadr. Yatrmla ilgili
projenin hangi retim seviyesinde kara geecei
ve projenin emniyet seviyesine ilikin analiz
baaba noktas analizi ile gerekletirilir.
Baaba noktas analizi, yatrmlarn hangi retim
miktarnda, ne kadarlk bir gider ile ne kadarlk
bir gelir elde edeceklerini ortaya koyar. Bununla
birlikte elde edilen gelirin ne kadarnn kar
olduunu da bu analizle ortaya karabiliriz. Bu
yn ile bakldnda yatrmlarn karlatrlarak
karar vermede yol gsterici bir analiz olarak
ortaya kmas nedeni ile karar vericiler asndan
nem arz etmektedir. Yatrm karar verilecek
projenin ekonomik mr boyunca sabit ve
deiken giderleri bulunmaktadr. Projelerin
deerlendirilmesinde parann zaman ierisinde
deer kayb da dikkate alnarak karlatrmalar
yaplr. Para ilemelerinin zaman ierisindeki
deeri dikkate alnrken gncel faiz ile enflasyon
deerleri ilikilendirilmelidir. Enflasyon oranna
bal olarak parann satn alma gc
deimektedir. Gnlk hayatmzda da bir mal
satn alrken farkl teklifleri enflasyon ve faiz
orann dikkate alarak deerlendiririz.

Nakit akm emas parann eitli zamanlarda

nasl bir ak gsterdiini aklamak zere
izilmektedir. Nakit akm emalarnda para
girileri pozitif (+), para klar negatif(-) ubuk
olarak
gsterilmektedir.
Nakit
akmlar
incelenirken tek para toplam veya seriler
zerinden almalar yaplmaktadr. Tek para
toplam verildiinde bugnk para gelecee
tanabilmekte veya gelecekteki bir parann
deeri bugne indirgenebilmektedir. Bu ilemler
yaplrken
de
bileik
faiz
modeli
kullanlmaktadr. Para ak serileri incelenirken
yllara bal olarak farkl para giri ya da klar
bugne ya da gelecee aktarlmasna ynelik
hesaplamalar bulunmaktadr. Bunlarn dnda
uniform para ak serileri gradiyant para ak
serileri ve geometrik para ak serileri
bulunmaktadr. Bu para ak serileri iinde
serinin bugne indirgenmesi ya da gelecekteki bir
deer iin hesaplamalar yaplmas sz konusu
olmaktadr. Projeler deerlendirilirken farkl
alternatiflerin bugnk ve gelecekteki deerlerine
bakarak yatrmc karar verme durumunda
olacaktr.

114

Kendimizi Snayalm
5. Bir enerji tasarruf projesi uygulandnda her
yl sabit
9000lik bir kazan salamaktadr. 10
yllk bir alma sonucunda elde edilecek
kazancn bugnk deeri ne olacaktr? Bu sre
ierisindeki faiz oran % 10 olarak verilmektedir.

1. Yatrmn ekonomik olarak iletilebildii

sre olarak tanmlanan kavram aadakilerden
hangisidir?
a. letme mr
b. mr boyu maliyet

a.
48015

c. Maliyet mr

b.
51831

d. Ekonomik mr

c.
55296

e. Ekonomik sre

d.
58455

2.
15000nin yllk % 4 faiz oran ile 3 yl

sonraki deeri nedir?

e.
61326
6. Bir enerji tasarruf projesi iin
150000lik
yatrm yaplmtr. 8 yl boyunca alaca
dnlen bu tesisten elde edilecek yllk karn
bugnk deerinin
200000
olaca
hesaplanmtr. Buna gre her yl ortaya kan
eit kazan ne kadardr? Yllk faiz oran % 10
olarak verilmektedir.

a.
18600
b.
16800
c.
15800
d.
12600
e.
10800

a.
63094

3.
13000 lik bir anapara, 2 yl sreyle yllk %

5 faiz oran ile bankaya yatrlmtr. Bileik faiz
yntemiyle 2 yln sonundaki deeri ne olur?

b.
52760
c.
45922

a.
14332,5

d.
41082

b.
16497,5

e.
37488

c.
17976

7. Bir enerji tasarruf projesi iin
350000lik

yatrm yaplmtr. 15 yl boyunca alaca
dnlen bu tesisten elde edilecek yllk karn,
10 yl sonraki deerinin
2000000 olaca
hesaplanmtr. Buna gre her yl ortaya kan
eit kazan ne kadardr? Yllk faiz oran % 5
olarak verilmektedir.

d.
18336,5
e.
21322
4. 4 yl sonra
50000 Tolarak ekilecek para
i= % 20 faiz oran artlaryla ka
olarak
yatrlmtr?
a.
24115

a.
64000

b.
20095

b.
98000

c.
16745

c.
121000

d.
13955

d.
159000

e.
10535

e.
259000

115

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

8. Bir enerji tasarruf projesi uygulandnda

her yl sabit
7000 lik bir kazan salamaktadr.
8 yllk bir alma sonucunda elde edilecek
kazancn 8 yl sonraki deeri ne olacaktr? Bu
sre ierisindeki faiz oran % 5 olarak
verilmektedir.

1. d Yantnz yanl ise Ekonomik Analiz

Yntemlerine likin Tanm ve Kavramlar
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

a.
45241

2. b Yantnz yanl ise Mhendislik Projelerinde Para Zaman likileri balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.

b.
56994
c.
66843

3. a Yantnz yanl ise Mhendislik Projelerinde Para Zaman likileri balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.

d.
77189
e.
91322

4. a Yantnz
yanl
ise
Mhendislik
Projelerinde Para Zaman likileri balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.

9. Bir sanayi tesisinde yaplan bir yatrmn

kendisini 5 yl ierisinde geri demesi
istenmektedir. Yatrm maliyeti
45000 ise; bu
yatrmdan ilk 5 yl ierisinde, yllk ortalama ne
kadar kazan elde edilmelidir?

5. c Yantnz
yanl
ise
Mhendislik
Projelerinde Para Zaman likileri balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.

a.
6000

6. e Yantnz
yanl
ise
Mhendislik
Projelerinde Para Zaman likileri balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.

b.
9000
c.
12000
d.
15000

7. d Yantnz
yanl
ise
Mhendislik
Projelerinde Para Zaman likileri balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.

e.
18000
10. Bir sanayi tesisinde
300000 deerinde bir
yatrm yaplmtr. Yaplan bu yatrm, tesise her
yl ortalama
30000 kazan salamaktadr. Bu
yatrmn geri deme sresi ne kadardr?

8. c Yantnz
yanl
ise
Mhendislik
Projelerinde Para Zaman likileri balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
9. b Yantnz yanl ise Yatrm Projelerinin
Deerlendirilmesi balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

a. 2
b. 3
c. 4

10. e Yantnz yanl ise Yatrm Projelerinin

Deerlendirilmesi balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

d. 5
e. 10

116

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1

Sra Sizde 3

Soru incelendiinde her iki proje nerisinde de

250.000lik bir yatrm sz konusu olmaktadr.
Drt yln sonunda baktmzda her iki projenin
getirisi de
320.000 olarak ortaya kmaktadr.
Bununla birlikte para aknn drt yllk
dalmna baktmzda birinci yl sonunda,
birinci neride
70.000 getiri varken, ikinci
neride birinci yl onunda
85.000lik bir getiri
bulunmaktadr. nc yl sonunda ise birinci
neride
85.000 getiri varken, ikinci neride
nc
yl
sonunda

75.000lik
getiri
bulunmaktadr. Birinci ve ikinci nerileriler
arasnda yl sonu itibariyle karlatrma yaplrsa
aada grlen izelge hazrlanabilecektir.

Birinci ylsonunda ortaya kan faiz: In= i. Fn-1 =

0,10 x 3.500 =
350
Birinci ylsonundaki toplam para (ikinci
ylbandaki anapara) Fn = Fn-1 + In = 3.500 + 350
=
3.850
kinci ylsonunda ortaya kan faiz: In= i. Fn-1
= 0,10 x 3.850 =
385
kinci ylsonundaki toplam para (nc
ylbandaki anapara) Fn = Fn-1 + In = 3.850 + 385
=
4.235
nc ylsonunda ortaya kan faiz: In= i. Fn-1
= 0,10 x 4.235 = 423

YIL
SONU 1. neri
0
-250.000
1
70.000
2
75.000
3
85.000
4
90.000

PARA AKII
2. neri
-250.000
90.000
85.000
75.000
70.000

nc ylsonundaki toplam para Fn = Fn-1 + In

Fark
0
-20.000
10.000
+10.000
+20.000

= 4.235+ 423=
4.658

Sra Sizde 4
Soruda projeye bugn yatrlan para miktar
P=
100.000 olarak, faiz oran i= 0,15 olarak,
borcun geri deme sresi ise n= 5 yl olarak
verilmektedir. Problem Eitlik 4.5 kullanlarak
yle zlr:

Yukardaki izelge incelendiinde birinci yl

sonunda, ikinci neri lehine
20.000lik bir fark
bulunmaktadr. Benzer ekilde drdnc yl
sonunda ise birinci neri lehine
20.000lik bir
fark bulunmaktadr. Parann zaman deeri
dikkate alnrsa birinci yldaki
20.000, drdnc
yldaki
20.000 den daha deerlidir. kinci yl
sonunda ikinci neri lehine
10.000lik bir fark
bulunmaktadr. Benzer ekilde nc yl
sonunda birinci neri lehine
10.000lik bir fark
bulunmaktadr. Parann zaman deeri dikkate
alnrsa ikinci yldaki
10.000, nc yldaki

10.00 den daha deerlidir. Bu deerlendirmeler
sonucunda birinci nerinin tercih edilmesi
gerektii aktr.

F= P(1+i)n F= 100.000(1+0,15)5
F= 100.000 (1,15)5 F= 100.000 x 2,0114
F =
201.140
Sorunun ikinci yol ile zmnde blmn
sonundaki izelgeler kullanlacaktr. Bu amala
ncelikle bileik faiz orann %15 olduu izelge
bulunacaktr. Bu izelgeden F|P stunundan
yararlanlacaktr. Bu izelgede yln yer ald n
stunundan 5 yl seilirse (F|P i,n), bugnk
parann gelecekteki deer faktr, %15 faiz oran
ve 5 yl iin; (F|P i,n) = 2,0114 olarak
bulunacaktr. Bu deer Eitlik4.6 de yerine
koyulursa,

Sra Sizde 2
Ortaya kacak faiz geliri In, Eitlik (4.1)den
hesaplanacaktr:
In = P.i.n

F= P(F|P i,n)

In = 3.500 x 0,10 x 3

F=
201.140

In =
1050
Bgnk
3.500nin 3 yl sonra ve %10 faiz
oran ile alaca toplam deer Eitlik (4.2) den
hesaplanabilir.
Fn = P+In

Fn = 3.500+1050

Fn =
4.550

117

F= 100.000(2,0114)

Sra Sizde 5

Sra Sizde 8

Soruda gelecekteki para miktar F=
75.000 , faiz

oran i= %10 ve yl n= 3 yl olarak verilmitir.
Sorunun zm blmn sonunda verilen
izelgelerden yararlanlarak ve bu izelgeden
bugnk deer faktr alnarak zlecektir.
ncelikle birinci stundan soruda verilen yl iin
3. yl seilecektir. izelgenin nc stununda,
gelecekteki parann bugnk deer faktr olan
(P|F i,n) deerleri bulunmaktadr. bu stundan
aaya doru inilerek 3 yl iin verilen deere
baklrsa; (P|F i,n) = 0,7513 deeri bulunacaktr.
Bu deer Eitlik 4.8 de yerine koyulursa;

Blm sonundaki izelgeden i faiz oran %15

iin (F|P i,n) deeri, (F|P i,n)= 4,0456 olarak
okunacaktr. Bu deer Eitlik 4.6 da yerine
koyulursa F= P (F|P i,n) F= 1949,1 x 4,0456
F=
7885,2 . Sra sizde 7 deki para ak serisi
hesaplanrken bunun gelecekteki deeri F=
7.897,4 bulunmutu. Dolaysyla her iki deerin
birbirine ok yakn olduunu buradan kolaylkla
grebiliyorsunuz. Aradaki fark izelgeden
okunan eitli deerlerle ilgili yuvarlamalardan
kaynaklanmaktadr.

P=F (P|F i,n)

Sra Sizde 9

F= 75.000 x 0,7513

(F|P 15, (10-10)) faktrnn 1 olarak

alnmasnn nedeni, onuncu yldaki bir parann
deerinin 10 yl sonra yine ayn olmasndandr.
Dier bir anlatmla soruda yatrmn onuncu
yldaki deeri aranmaktadr. Onuncu ylda (F|P
15, (10-10)) faktryle arpm halinde olan
parasal deer bu haliyle onuncu yldaki deeriyle
ileme dahil edilmektedir. Bundan dolay (F|P 15,
(10-10)) faktr 1 olarak alnmaktadr.

F=
56.347,5 deeri bulunacaktr.

Sra Sizde 6
P= -1.000 (P|F 15,1) + 3.000 (P|F 15,2) + 2.000
(P|F 15,3) - 2.000 (P|F 15,5) - 1.000 (P|F 15,7) +
3.000 (P|F 15,9) - 1.000 (P|F 15,10)
P= -1.000 x 0,8696 + 3.000 x 0,7561 + 2.000 x
0,6575 - 2.000 x 0,4927 - 1.000 x 0,3759 + 3.000
x 0,2843 - 1.000 x 0,2472

Sra Sizde 10

P= -869,6 + 2.268,3 + 1.315 994,4 375,9 +

852,9 247,2

Soruda A deeri
7.500 , i faiz oran %15 ve n

yl deeri 12 yl olarak verilmektedir. Sorunun
zm iin Eitlik 4.14 ve blm sonundaki
izelgelerden i= %15 olan kullanlacaktr. Bu
izelgeden, (P|A i,n)=5,421 olarak okunmaktadr.
Buna gre zm aadaki ekilde yaplacaktr:

P=
1.949,1

Sra Sizde 7
F= -1.000 (F|P 15,(10-1)) + 3.000 (F|P 15,(10-2))
+ 2.000 (F|P 15, (10-3)) - 2.000 (F|P 15, (10-5)) 1.000 (F|P 15, (10-7)) + 3.000 (F|P 15, (10-9)) 1.000 (F|P 15, (10-10))

P= 7.500 (P|A i,n)

P=7.500 x 5,421

P=
40.657,5

Sra Sizde 11

F= -1.000 (F|P 15,9) + 3.000 (F|P 15,8) + 2.000

(F|P 15, 7) - 2.000 (F|P 15, 5) - 1.000 (F|P 15,3)+
3.000 (F|P 15, 1) - 1.000 (F|P 15, 0)

Soruda A deeri
7.500 , i faiz oran %15 ve n

yl deeri 12 yl olarak verilmektedir. Sorunun
zm iin Eitlik 4.16 ve blm sonundaki
izelgelerden i= %15 olan kullanlacaktr. Bu
izelgeden,
(F|A
i,n)=29,002
olarak
okunmaktadr. Buna gre zm aadaki
ekilde yaplacaktr:

F= -1.000 x 3,5179 + 3.000 x 3,0590 + 2.000 x

2,6600 - 2.000 x 2,0114 - 1.000 x 1,5209 + 3.000
x 1,1500 - 1.000 x 1
F= -3.517,9 + 9.177+ 5.332 4.022,8 1.520,9 +
3.450 1.000

P= 7.500 (F|A i,n)

F=
7.897,4

P=7.500 x 29,002

P=
217.515

Bir nceki sra sizde almasnda ayn para ak

serisinin bugnk deeri P=
1.949,1 olarak
bulunmutu. Ayn para ak serisinin zaman
ierisinde bugnk ve gelecekteki deerlerinin ne
kadar deitiini bu sra sizde almasnda da
grebiliyorsunuz.

Sra Sizde 12
Sorunun zm eitlik 4.17 ve blmn
sonundaki
tablolarda
i=%
10
olan
kullanlacaktr.
A= P (A|P i,n)

A= 225.000 (A|P 10,20)

A= 225.000 x 0,11746 A=
26.428,5

118

Sra Sizde 13

Yararlanlan Kaynaklar

Sorunun zm eitlik 4.18 ve blmn

sonundaki tablolarda i= % 10 olan
kullanlacaktr.

Karako T.H, ve dierleri (2010), Enerji Analizi

ve Ynetimi (Editrler: Prof. Dr. Yksel Ergn,
Do. Dr. Murat Tanl), Anadolu niversitesi
Yayn No: 2115.

A= F (A|F i,n)

A= 1.500.000 (A|F 10,15)

Blank L. T., Tarquin A. J. (1998), Engineering

Economy (4th Edition), Mc Graw Hill.

A= 1.500.000 x 0,03147 A=
47.205

Sra Sizde 14

Hepbal A. (2010), Enerji Verimlilii ve

Ynetim
Sistemleri-Yaklamlar
ve
Uygulamalar,
Schneider
Electric
Enerji
Verimlilii Serisi 1.

ekil 4.8 incelendiinde soruda verilen nakit ak

diyagramnda A deeri
50.000 olan uniform
seriyle G deeri
9.000 olan gradiyant serinin
toplamna eit olmaktadr. Her iki serinin
bugnk deeri hesaplanarak bugnk bu iki
deer toplanr. Bunun sonucunda atk s kazan
projesindeki tamir bakm ve iletme giderlerinin
bugnk deeri bulunacaktr.

Okka O. (2000), zlm Problemlerle

Mhendislik Ekonomisi (3. Bask), Nobel
Yayn Datm.
Ulusal Enerji Tasarruf Merkezi (2007),
Binalarda Enerji Yneticisi Eitimi Cilt-III:
Enerji Ynetimi, Elektrik leri Ett daresi
Genel Mdrl.

P= P1 +P2 P=A (P|A i,n) + G (P|G i,n)

P=50.000(P|A 10,15) + 9.000 (P|G 10,15)
P=(50.000 x 7,606) + (9.000 x 40,152)
P= 380.300 + 361.368 P=
741.668

White J. A., Agee M. H., Case K. E. (1989),

Principles of Engineering Economic Analysis
(3th Edition), John Wiley & Sons Inc.

Sra Sizde 15
Soruda ilk yatrm bedeli olarak
500.000 deeri
verilmektedir. Yllk ortalama kazan ise

250.000 dir. Buna gre Geri deme Sresi
(GS)

Ycel F. B. (1994), Enerji Ekonomisi, Febel Ltd

ti.

GS= lk Yatrm / Yllk Ortalama Net Kar =

500.000/250.000 2 yl
Bu sonuca gre yatrm kendini 2 ylda geri
demektedir.

119

Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
Enerji piyasas geliimini aklayabilecek,
Enerji yatrm modellerini tanmlayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Yap-let-Devret

letme Hakk Devri

Yap-let

Otoprodktr

indekiler

Giri

lkemizde Elektrik Enerjisi Piyasasnn Geliimi

Enerji Yatrm Modelleri

120

Enerji Yatrm Modelleri

GR
Trkiyenin tarma dayal ekonomiden sanayilemeye doru adm atmas, nfusun ve refah dzeyinin
artmas enerji talebini de yksek oranda artrmtr. 1984 ylnda ihracat 7 milyar dolar seviyesinde iken,
2011de 19 kat artarak 134 milyar dolar seviyesine ykselmitir. 1985de 50 milyon civarnda olan nfus,
2011 yl sonunda 74 milyona ulamtr. Kii bana milli gelir; 1984 ylnda 1200 dolar iken gnmzde
10.000 dolara kadar kmtr. Tm bu verilerle paralel olarak lkemizin net elektrik tketim miktar 1984
ylnda 27635,2 GWh iken, 2010 ylnda yaklak alt kat artarak 172050,6 GWh olmutur.
Artan talebi karlamak iin yksek miktarlarda yatrm gerekmesi ve devletin bu maliyeti
karlamakta zorlanmas, 80li yllardan sonra balayan zelletirme ve liberalleme politikalar sonucu
devletin ekonominin hemen her alanndan ekilmeye balamas, yksek teknoloji transferi ve rekabeti
bir piyasa ortamnn oluturulmak istenmesi gibi birok nedenden dolay Trkiye enerji sektrn zel
sektre amtr.
Gelimi ve gelimekte olan lkeler arasnda zelletirmeyi tetikleyen sebepler farkllk
gstermektedir. rnein ngilterede kamu mlkiyetindeki teebbslerin zelletirilmesi Thatcher
hkmetinin ideolojik tercihine ve kmr sbvansiyon maliyetlerinin azaltlmasna dayanrken, ABDde
yksek elektrik fiyat zelletirmede nemli bir faktr olmaktadr.
Enerji talebinin zamannda ve yeterince karlanmamas, hzla sanayileen lkemizde zellikle
ekonomik ve sosyal adan ciddi sonulara yola aabilecektir. Bu nedenle konu ile ilgili yasal mevzuatta
dzenlemeler yaplm, elektrik datm ve retim zelletirmeleri gerekletirilmi ve elektrik retiminde
zel sektrn oran % 55lere ulamtr. Enerji sektrne zel sektrn daha fazla yatrm yapmas iin
devletimiz tarafndan Yap-let (Y), Yap-let-Devret (YD), letme Hakk Devri (HD) ve
Otoprodktr gibi yatrm modelleri hayata geirilmitir. Gnmzde sadece Yap-let modeli ile
gerekletirilen 5 santralde lkemizin toplam retiminin %20si retilmektedir.

LKEMZDE ELEKTRK ENERJS PYASASININ GELM

lkemizde ilk elektrik 15 Eyll 1902 tarihinde Mersinde retilmitir. 2 kW gcnde retilen bu elektrik
enerjisi bir su deirmeni milinden elde edilmitir. Bu baarl denemeden sonra 1914 ylnda, Silahtar
Santralinde 18MW gcnde elektrik retilmi, retilen bu elektrik ile Saray aydnlatlm ve o zamana
kadar atlarla ekilen tramvaylar elektrik enerjisiyle almaya balamtr. Cumhuriyetin ilk yllarnda
yerli sermaye birikiminde ve mali kaynaklardaki yetersizlik sebebiyle elektrik sektr yatrmlar arlkl
olarak Almanya, Belika, talya ve Macaristan kkenli yabanc firmalarca yaplmtr. 1923 ylnda
kurulu gcmz 33 MWa ulamtr. 1939 ylnda yabanc imtiyazl irketlerin szlemelerinin fesih
edilmesiyle retim yapan tesisler kamulatrlmtr. lkemizde elektrik retimi pazar 1935 ylnda
yrrle giren 2805 sayl Kanun ile Etibankn kurulmasyla balamtr. 1948 ylndan sonra Maden
Tetkik Arama (MTA), Elektrik leri Ett daresi (EE), Devlet Su leri (DS) ve ller Bankasnn
desteiyle ok sayda termik ve hidrolik santral ina edilmitir. 1963 ylnda Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanl, 1970 ylnda 1312 sayl yasa ile Trkiye Elektrik Kurumu (TEK) kurulmu, 1982 ylnda
yrrle giren 2705 sayl kanun ile belediye ve birliklerin elektrik retim tesisleri TEK tarafndan
devralnmtr. Bu yap sayesinde lkemizde enerji pazarnda tekelci bir yap olumutur. lkemizde
121

elektrik pazarnda oluan tekelci yaplama 1984 tarih ve 3096 sayl Kanun ile TEKin elektrik
sektrndeki tekeline son verilmi ve zel sektrn elektrik pazarna girmesinin n almtr. Bakanlar
Kurulu kararyla 1994 ylnda TEK ikiye blnerek; Trkiye Elektrik retim letim A. (TEA) ve
Trkiye Elektrik Datm A. (TEDA) olumutur.
Mali adan gl, istikrarl ve effaf bir elektrik enerjisi piyasasnn oluturulmas ve bu piyasada
bamsz bir dzenleme ve denetimin salanabilmesi iin 2001 ylnda 4628 sayl Elektrik Piyasas
Kanunu kartlmtr. Bu kanunla Elektrik Piyasas Dzenleme Kurumu kurulmu daha sonra ismi
deitirilerek Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu (EPDK) olmutur.
4628 sayl kanunu esas olarak kartlan Bakanlar Kurulu kararna gre; TEA; Trkiye Elektrik
letim A. (TEA), Elektrik retim A. (EA) ve Trkiye Elektrik Ticaret ve Taahht A. (TETA)
olmak zere anonim irket statsnde e blnmtr. 14 Nisan 2009 tarih ve 27200 sayl Resmi
Gazetede yaymlanan Elektrik Piyasas Dengeleme ve Uzlatrma Ynetmelii ile, aktif elektrik enerjisi
arz ve talebinin dengelenmesi ve uzlatrmasna ilikin usul ve esaslar belirlenmitir. u ana kadar
zetlenen elektrik piyasasnda yaanan gelimelerin son dnemi ekil 5.1 de verilmektedir.

ekil 5.1: Elektrik Piyasas Geliimi

ekil 5.1de enerji piyasasnda yaanan son otuz yln zeti verilmektedir. Buna gre son otuz ylda
enerji piyasasnda zelletirme ve liberalleme dnemine girildii grlmektedir. Bu sayede devlet, enerji
sektrnde srekli artan yatrm maliyetinden kurtulacaktr. Bu nedenle zel sektr enerji retimine
ekebilmek iin gerekli yasal dzenlemeler karar vericiler tarafndan yaplmaktadr.

Enerji piyasasnn son otuz ylna baktnzda ne syleyebilirsiniz?

Grev ve Sorumluluklar
Trkiyede elektrik enerjisi piyasasndaki nemli ilev veren drt kuruluun grev ve sorumluluklar
aada sizlere aklanacaktr:

Elektrik retim A.. Genel Mdrl (EA)

Amac: Devletin genel ekonomi ve politikasna uygun olarak elektrik retim faaliyetlerini yrtmektir.
Grevleri: lgili mevzuat hkmleri erevesinde retim tesislerinde elektrik enerjisi retmek, 4628
sayl Elektrik Piyasas Kanunu ve bu Kanunla ilgili mevzuat erevesinde elektrik enerjisi sat ve/veya
Yan Hizmet anlamalarn yapmak, Devir alnmas gereken tesisleri devir almak ve zel sektre devri
yaplmam retim tesislerini kendisi ve/veya Bal Ortaklklar vastasyla iletmek, gerektiinde
sistemden karmak, Bakanlk tarafndan kurulmas ngrlen yeni retim tesislerini kurmak, kiralamak,
iletmek, zel hukuk hkmlerine tabi tzel kiilere iletme hakk devri yaplm veya yaplacak tesis ve
122

iletmelerinin ve bunlara yaplacak ilave ve idame yatrmlarnn mlkiyetini muhafaza etmek, ilgili
mercilerce zelletirilmesine karar verilen tesislerin veya itirak hisselerinin ilgili mevzuat erevesinde
devrini yapmak, Nkleer enerji retim tesisi yapm iin ilgili mevzuat gereince ilgili mercilerden
kurulu yeri, inaat, iletme ve benzeri izinler ve lisans alnmasyla ilgili ilemleri yapmak, Elektrik
retimi iin gereken her trl ett ve projeler ile inaat ve tesisleri yapmak, yaptrmak ve sz konusu
tesislerin proje, tesis ve iletme aamalarnda lkemiz evre mevzuatna uygun olmasn salamak
amacyla gerekli her trl nlemleri almak ve kendi paylarna den hukuki ve mali sorumluluk ilgili
irket veya kurulularda kalmak zere aldrmak, retim tesislerinin yaplmas, bakm ve onarm,
rehabilitasyonu, iletilmesi ve geniletilmesi ile ilgili her trl mal ve hizmetleri yurt iinden ve/veya yurt
dndan tedarik etmek, Elektrik retim tesislerinin yapm ve iletilmesi ile ilgili olarak gerekli sistem ve
makine tehizat konularnda aratrma, gelitirme ve eitim almalar yapmak, yurt ii imknlarn gz
nne alarak gerektiinde bunlar imal etmek veya ettirmek, Ama ve faaliyet konular ile ilgili olarak ve
sahip olduu imknlar kullanlarak bedeli mukabilinde, gerektiinde ara ve gere kiraya vermek ya da
nc ahslardan kiralamak, teekkl faaliyetlerini aksatmayacak ekilde ilgili mevzuat erevesinde
mal ve hizmet sat yapmak, santrallarde elektrik retimi srasnda veya sonrasnda ortaya kan her
trl yan rnn satn yapmak, gerektiinde; mevcut ve/veya kurulacak olan termik santrallarde,
elektrik retiminde kullanlacak madenleri ve dier hammadde kaynaklarn iletmek veya hizmet alm
yoluyla rettirmek, elektrik retiminde kullanlacak maden tesislerini kurmak, kurdurmak, iletmek veya
hizmet alm yoluyla ilettirmek, elektrik retimi iin nc ahslara maden sahalarn kiralamaktr.

Trkiye Elektrik letim A.. Genel Mdrl (TEA)

Amac: Devletin genel ekonomi ve politikasna uygun olarak, elektrik enerjisinin iletim hizmetlerini
yrtmektir.
Grevleri: Elektrik iletimi ve yk datm ile ilgili faaliyetleri verimlilik ve karllk ilkelerine gre
Teekkl bnyesinde gerekletirmek zere, kurulmas ngrlen yeni iletim tesislerinin ett ve
planlamasn yapmak, buna bal olarak gerekli tesislerin yatrm programna alnarak yaplmasn
salamak; mevcut ve kurulacak tesisleri iletmek, bakm-onarm ve rehabilitasyonunu yapmak ve
gerektiinde bu fonksiyonlarn yerine getirmek zere hizmet satn almak, tm iletim tesislerini
devralmak, mlkiyetindeki tesislerde tm iletim faaliyetlerini yrtmek, Kurul tarafndan belirlenen
lisans alma ve lisans bedellerini Kuruma demek ve alaca lisans hkmleri uyarnca faaliyet gstermek,
iletim sistemine bal tm kamu ve zel tzel kiiler, Ticaret A.. ve Serbest Tketiciler ile Balant ve
Sistem Kullanm Anlamalar, retim ve datm kamu ve zel tzel kiiler ile Yan Hizmet Anlamalar
yapmak, letim Tarifesi ile Balant ve Sistem Kullanm Tarifelerini hazrlamak, gerektiinde revize
etmek, eitler arasnda fark gzetmeksizin, bir Balant ve Sistem Kullanm Tarifesi uyarnca, balant
hizmeti ve ilgili hizmetleri ebeke Ynetmelii hkmleri dorultusunda sunmak, Balant ve Sistem
Kullanm Tarifesi ile letim Tarifesinde belirlenen cretleri tahsil etmek ve bu cretlerin denmemesi
halinde bu konuya ilikin gerekli nlemleri almak; Kurul tarafndan belirlenen iletim ek cretini tahsil
ederek Kuruma demek, Teekkl ile retim irketleri, Datm irketleri, Otoprodktrler,
Otoprodktr Gruplar ve Serbest Tketiciler arasnda yaplan Yan Hizmetler Anlamalar ile yan
hizmetler almak, tm iletim tesislerini iletmek, sistem yk datm ve frekans kontrol yapmak, sistem
kontrol salamak, gerek zamanl sistem gvenilirliini izlemek, arz gvenliini ve kalitesini salamak
amacyla retim kapasite projeksiyonunu hazrlamak, enterkonnekte sistem iin teknik ve iletme
standartlarn belirleyecek olan ebeke Ynetmeliini ve Dengeleme ve Uzlatrma Ynetmeliini
hazrlamak ve uygulamak zere gerekli altyapy ve rgtlenmeyi oluturmak, gerek grldnde
ebeke Ynetmeliini inceleyerek gerekli revizyonlar yapmak ve uygulamak, Bakanln uluslararas
enterkoneksiyonlarla ilgili politikalar dorultusunda, uluslararas enterkoneksiyon almalarn yapmak
ve uygulamak, ebekenin teknik standartlarn gelitirmek, uygulamak ve bu standartlara uygunluunu
izlemek; sistem kontrol ve iletme faaliyetleri ile ilgili olarak her trl iletiim, biliim ve kontrol
altyapsnn salanmas ile, Dengeleme ve Uzlatrma Ynetmelii iin gereken alt yapy kurmak ve bu
ynetmelik uyarnca uygulamay yapmak ve bu kapsamda mali uzlatrma sisteminin altrlmasn
salamak, piyasann geliimine bal olarak Kurul karar dorultusunda yeni ticaret yntemleri ve sat
kanallarnn uygulanabilmesine ynelik alt yapy gelitirmek ve uygulamak, bu ama ve faaliyetleri
dorudan doruya, Merkez ve Tara eliyle yapmaktr.
123

Trkiye Elektrik Ticaret ve Taahht A.. Genel Mdrl (TETA)

Amac: Devletin genel ekonomi ve politikasna uygun olarak elektrik enerjisinin alm ve satna ilikin
ticaret faaliyetlerini yrtmektir.
Grevleri: lgili mevzuat kapsamnda imzalanm olan Enerji Alm ve Sat Anlamalarn Trkiye
Elektrik retim-letim A..den (TEA) ve Trkiye Elektrik Datm A..den (TEDA) devralmak ve
yrtmek, 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanununun getirdii koullarla snrl kalmak zere gerektiinde
Enerji Sat Anlamalar ve sresi bir yl amayan enerji alm anlamalar yapmak ve yrtmek, Kurul
tarafndan belirlenen lisans bedellerini kuruma demek ve lisans hkmleri uyarnca faaliyet gstermek,
Enterkoneksiyon artlar olumu lkelerden/lkelere, Bakanlk politikalarna uygun olarak elektrik
ithalat ve ihracatn yapmak, Toptan Sat Tarifesini hazrlamak ve onaylanm tarifeyi uygulamak, 3154
sayl Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanuna gre oluturulan
Bakanlk gr erevesinde Kurulca belirlenen usul ve esaslar dahilinde ve Kurulca belirlenen bir
dnem boyunca Elektrik retim A. (EA)dan ve bal ortaklklarndan rettii elektrik enerjisini
satn almak, ykmllklerini yerine getirmek zere yeterli, srekli ve dk maliyetli elektrik enerjisi
temini iin gerekli tedbirleri almak, Teekkln faaliyet alan ile ilgili olarak gerekli planlamay yapmak,
Teekkln taraf olaca Enerji Alm ve Sat Anlamalarn deien sektr artlarna gre ve yasal
dzenlemelere uygun olarak Hazine Mstearlnn uygun grn almak kaydyla tadil etmek,
retilen elektrik enerjisinin alm ile ilgili olarak dzenlenen faturalarn ilgili Enerji Alm Anlamalarnda
belirtilen santraln iletilmesi ile ilgili madde hkmleri dorultusunda Trkiye Elektrik letim A..
(TEA) ile yaplacak mutabakattan sonra deme ilemlerini balatmak, letim A..nin grevlerini ifas
ile ilikili olarak ihtiya duyaca tm bilgileri TEAa vermek, ithalat-ihracattan kaynaklanan
faaliyetleri iin, iletim tarifesine tabi olarak dier kullanclara eit artlarda ald hizmet karlnda
ortaya kan balant ve sistem kullanm cretleri ile iletim cretlerini TEAa demek, TEAdan
szlemelerin uygulanmas iin ald dier hizmetler karlnda bedel demek, faaliyet konular ile
ilgili menkul ve gayrimenkullerle her trl ayni ve fikri haklar tasarruf etmek, Teekkl ilgilendiren
mlga TEAn mevcut uluslararas konulardaki ikili ve oklu ilikilerini devam ettirmek, gerektiinde
faaliyet alan ile ilgili yeni ilikiler kurmak, mevzuatla verilecek dier grevleri yapmak, mevcut
szlemeler kapsamndaki devir ilemi sresi iinde tamamlanm olan letme Hakk Devir Szlemeleri
erevesinde datm irketlerine ve TEDAa kar stlendii enerji sat taahhtlerini 4628 sayl
Elektrik Piyasas Kanunu hkmlerine uygun olarak aksatmadan yerine getirmektir.
21.12.2006 tarihli ve 26383 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Elektrik Datm Blgelerinde
Uygulanacak Fiyat Eitleme Mekanizmas Hakknda Tebli erevesinde; Fiyat Eitleme Mekanizmas
uygulamas sonunda belirlenen desteklenecek tutarlarn Datm irketleri arasndaki transferi, 5710
sayl Kanun ile, kurulacak olan nkleer g santrallerinden ve anlan Yasann Geici 2. Maddesi
erevesinde rdovans karl iletilen santrallerden enerji almn gerekletirmesi, 5784 sayl Kanun
ile de 4628sayl Kanunun 2. Maddesinin drdnc fkrasnn (d) bendinde belirtilen koullara bal
olmadan ihale yapmak suretiyle lisans sahibi tzel kiilere ait mevcut veya iletmeye girecek retim
tesislerinden szleme sreleri 31.12.2012 tarihini gememek zere enerji satn alnmas konularnda da
grevlendirilmitir.

Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu Bakanl (EPDK)

Amac: 4628 sayl Elektrik Piyasas Kanunu ile; elektriin yeterli, kaliteli, srekli, dk maliyetli ve
evreyle uyumlu bir ekilde tketicilerin kullanmna sunulmas iin, rekabet ortamnda zel hukuk
hkmlerine gre faaliyet gsterebilecek, mali adan gl, istikrarl ve effaf bir elektrik enerjisi
piyasasnn oluturulmas ve bu piyasada bamsz bir dzenleme ve denetimin salanmas, 4646 sayl
Doal Gaz Piyasas Kanunu ile; doal gazn kaliteli, srekli, ucuz, rekabete dayal esaslar erevesinde,
evreye zarar vermeyecek ekilde tketicilerin kullanmna sunulmas iin, doal gaz piyasasnn
serbestletirilerek mali adan gl, istikrarl ve effaf bir doal gaz piyasasnn oluturulmas ve bu
piyasada bamsz bir dzenleme ve denetimin salanmas, 5015 sayl Petrol Piyasas Kanunu ile; yurt
ii ve yurt d kaynaklardan temin olunan petroln dorudan veya ilenerek gvenli ve ekonomik olarak
rekabet ortam ierisinde kullanclara sunumuna ilikin piyasa faaliyetlerinin effaf, eitliki ve istikrarl
124

biimde srdrlmesi iin ynlendirme, gzetim ve denetim faaliyetlerinin dzenlenmesi, 5307 sayl
Svlatrlm Petrol Gazlar (LPG) Piyasas Kanunu ile; yurt ii ve yurt d kaynaklardan temin olunan
svlatrlm petrol gazlarnn gvenli ve ekonomik olarak rekabet ortam ierisinde kullanclara
sunumuna ilikin piyasa faaliyetlerinin effaf, eitliki ve istikrarl biimde srdrlmesi iin gerekli
dzenleme ynlendirme, gzetim ve denetim faaliyetlerinin yaplmas, amacn yerine getirmektedir.
Grevleri: Elektrik Piyasasnda; tzel kiilerin yetkili olduklar faaliyetleri ve bu faaliyetlerden
kaynaklanan hak ve ykmllklerini tanmlayan Kurul onayl lisanslarn verilmesinden, iletme hakk
devri kapsamndaki mevcut szlemelerin 4628 sayl Kanun hkmlerine gre dzenlenmesinden, piyasa
performansnn izlenmesinden, performans standartlarnn ve datm ve mteri hizmetleri
ynetmeliklerinin oluturulmasndan, tadilinden ve uygulattrlmasndan, denetlenmesinden,
fiyatlandrma esaslarn tespit etmekten, piyasa ihtiyalarn dikkate alarak serbest olmayan tketicilere
yaplan elektrik satnda uygulanacak fiyatlandrma esaslarn tespit etmekten ve bu fiyatlarda enflasyon
nedeniyle ihtiya duyulacak ayarlamalara ilikin formlleri uygulamaktan ve bunlarn denetlenmesinden
ve piyasada Kanuna uygun ekilde davranlmasn salamaktan sorumludur. Doal Gaz Piyasasnda;
doal gazn ithali, iletimi, datm, depolanmas, ticareti ve ihracat ile bu faaliyetlere ilikin tm gerek
ve tzel kiilerin hak ve ykmllklerini tanmlayan lisans ve sertifikalarn verilmesinden, piyasa ve
sistem ileyiinin incelenmesinden, datm ve mteri hizmetleri ynetmeliklerinin oluturulmasndan,
tadilinden ve uygulattrlmasndan, denetlenmesinden, maliyeti yanstan fiyatlarn incelenmesinden ve
piyasada 4646 sayl Doal Gaz Piyasas Kanununa uygun ekilde davranlmasn salamaktan yetkili
ve sorumludur. Kanunun yrtlmesinde, gerek ve tzel kiilerin Kurumdan alacaklar lisans veya
sertifika kapsamnda yapaca faaliyetlerin denetimi, gzetimi, ynlendirilmesi, uyulacak usul ve esaslar
ile bu lisans ve sertifikalarn kapsam, verilme kriterleri, sreleri, bedellerinin tespit ekli, evre mevzuat
ile uyum salamas, sicil kaytlarnn tutulma usul ile lisans ve sertifika sahiplerinin hak ve
ykmllkleri ve piyasann dzenlenmesi ile ilgili gerek grlen dier hususlar, karlan
ynetmeliklerle dzenlenmektedir. Petrol Piyasasnda; petrol ile ilgili rafinaj, ileme, madeni ya
retimi, depolama, iletim, serbest kullanc ve ihrakiye faaliyetlerinin yaplmas ve bu amala tesis
kurulmas ve/veya iletilmesi, akaryakt datm, tamas ve bayilik faaliyetlerinin yaplmas iin
lisanslarn verilmesi, gncelletirilmesi, geici olarak durdurulmas veya iptaline ilikin ilemler yapmak,
lisans gerektiren faaliyet ve/veya ilemlerin kapsamlar, lisans ile kazanlan hak ve stlenilen
ykmllkler, lisans kapsamndaki faaliyetlerin kstlanmas, faaliyetin yrtlmesine ilikin olarak zel
artlar belirlenmesi konularnda dzenlemelerde bulunmaktadr. LPG Piyasasnda; LPGnin datm,
tanmas ve oto gaz bayilik faaliyetlerinin yaplmas (tpl LPG bayilii hari), depolanmas, LPG
tpnn imalat, dolumu, muayenesi, tamiri ve bakm ile bu amala tesis kurulmas ve iletilmesi iin
lisanslarn verilmesi, gncelletirilmesi, geici olarak durdurulmas veya iptaline ilikin ilemler yapmak,
lisans gerektiren faaliyet ve/veya ilemlerin kapsamlar, lisans ile kazanlan hak ve stlenilen
ykmllkler, lisans kapsamndaki faaliyetlerin kstlanmas, faaliyetin yrtlmesine ilikin olarak zel
artlar belirlenmesi konularnda dzenlemeler yapmaya yetkilidir. Kurum; 4628, 4646, 5015 ve 5307
sayl Kanunlarn hkmleri uyarnca Kurul Kararyla elektrik, doal gaz, petrol ve LPG piyasasna
ilikin olarak hazrlad ynetmelikleri ve teblileri piyasada faaliyet gsteren tzel kiilerin ve ilgili
kurum ve kurulularn grlerini alarak yrrle koymaktadr.

ENERJ YATIRIM MODELLER

lkemizde, 1980'li yllarn bandan itibaren enerji sektrndeki yksek yatrm maliyetleri nedeniyle
bteye her geen gn byk bir yk binmesinin bir sonucu olarak 3096 sayl yasa ile zel sektr
elektrik enerjisi retimine ekmek amalanmtr. Elektrik enerjisi retimi ve satnda faaliyet gsteren
kamu iktisadi teekklleri zelletirmeye almtr. Bu yaplrken zelletirmenin gerekesi olarak
"Devlete gelir salamak, alana ileri teknoloji getirilmesi, istihdamn arttrlmas, verimsiz-hantal
iletmelerin zararlarndan devleti kurtarmak ve hantal kamu iletmelerinin devlet zerindeki finansman
yknden kurtarlmas ile salanacak mali kaynaklarn, kamu alannda eitim, salk ve sosyal gvenlik
alannda yaanan sorunlarn zmne aktarlmas" gereke olarak gsterilmitir. 1993 ylnda 513 sayl
KHK ile TEK, TEA ve TEDA olarak ikiye blnmtr. Ardndan, TEDA sata ynelik olarak
datm irketlerine ayrlmtr. 1994 ylnda 3996 sayl yasa karlm, bu yasa ile baz hizmetlerin Yap125

let-Devret (YD) modeli ile yaptrlmas hedeflenmitir. 1996 ylnda ise, 8269 sayl Bakanlar Kurulu
karar ile YD modelinin devret ksm atlarak Yap-let (Y) Modeline ynelinmitir. letmelerin
kendi elektriini retmelerine olanak salayan Otoprodktr yatrm modelinin hayata geirilmesi ile
ebeke zerindeki yk bir nebze azalmtr.
3096 sayl yasann en nemli sonucu; elektrik enerjisi retim ve satnda tekel konumunda olan
Trkiye Elektrik Kurumunun (TEK) haricinde de zel sektrn elektrik retebilmesinin nn am
olmasdr.

Yap let Devret (YD)

Yap-let-Devret modeli (Build-Operate-Transfer) daha ok kamu kaynaklarnn yetersiz olduu
gelimekte olan lkelerde, kamu ve zel sektr ibirliini hedefleyen projelerin gerekletirilmesinde
kullanlmaktadr. zel sektr kaynaklarnn kullanlarak ihtiya duyulan byk lekli yatrmlarn bte
d kaynaklarla gerekletirilmesine olanak tanyan ve bte zerine gelecek yk bir nebze olsun
hafifleten bir yatrm modelidir.

Yap let Devret (YD); Bir kamu hizmeti veya bayndrlk iinin, zel
teebbs tarafndan masraflar karlanarak kurulmasn, belli bir sre iletilmek suretiyle
yatrlan sermayenin amortisman ve kar gerekletirildikten sonra, tesisin ve ynetimin
bedelsiz olarak ilgili kamu idare kurumuna devir ve teslimine olanak salayan bir idari
rejimdir.
Yap-let-Devret modeli, 3996 sayl yasaya gre leri teknoloji ve yksek maddi kaynak ihtiyac
duyulan projelerin gerekletirilmesinde kullanlmak zere gelitirilen zel bir finansman modeli olup,
yatrm bedelinin (elde edilecek kar dahil) sermaye irketine veya yabanc irkete, irketin iletme sresi
ierisinde rettii mal veya hizmetin idare veya hizmetten yararlananlarca satn alnmas suretiyle
denmesini ifade eder.

Yap let Devret Modeline likin Mevzuat

3096 sayl Trkiye Elektrik Kurumu dndaki kurulularn elektrik retimi, iletimi, datm
ve ticareti ile grevlendirilmesi hakknda kanun ve kanuna ilikin 4 adet ynetmelik.

3996 sayl Baz yatrm ve hizmetlerin yap-ilet-devret modeli erevesinde yaptrlmas

hakknda kanun ve kanuna ilikin 94/5907 sayl Bakanlar Kurulu Karar.

3465 sayl Karayollar Genel Mdrl dndaki kurulularn erime kontroll karayolu
(otoyol) yapm, bakm ve iletilmesi ile grevlendirilmesi hakknda kanun ve kanuna ilikin
93/4186 sayl ynetmelik.

3996 sayl Kanun, kpr, tnel, baraj, sulama, ime ve kullanma suyu, artma tesisi, kanalizasyon,
haberleme, elektrik retim, iletim, datm ve ticareti maden ve iletmeleri, fabrika ve benzeri tesisler,
evre kirliliini nleyici yatrmlar, otoyol, trafii youn karayolu, demiryolu, gar kompleksi, lojistik
merkezi, yeralt ve yerst otopark ve sivil kullanma ynelik deniz ve hava alanlar ve limanlar, yk
ve/veya yolcu ve yat limanlar ile kompleksleri, snr kaplar, milli park (zel kanunu olan hari), tabiat
park, tabiat koruma alan ve yaban hayat koruma ve gelitirme sahalarnda planlarda ngrlen yap ve
tesisleri, toptanc halleri ve benzeri yatrm ve hizmetlerin yaptrlmas, iletilmesi ve devredilmesi
konularnda, yap-ilet-devret modeli erevesinde sermaye irketlerinin veya yabanc irketlerin
grevlendirilmesine ilikin usul ve esaslar kapsamaktadr.

126

Yap-let-Devret Ynteminin Avantajlar

zellikle gelimekte olan lkelerde kt kaynaklardan dolay gerekletirilmesinde zorluk

yaanan projelerin, zel sektr tarafndan gerekletirilmesiyle, devletin; elindeki kaynaklarn
ihtiya duyulan dier alanlarda kullanabilmesi,

Her kurulan tesisin isizliin azalmasna katkda bulunmas ve ayrca kurulduu blgenin
ekonomisi zerinde de ciddi anlamda olumlu etkilerinin olmas,

Yksek teknoloji transferinin salanmas,

zel sektrn karllk esasn amalamasndan dolay vergi gelirlerinde artn salanmas,

Yabanc sermayenin giriinin salanmas,

Yatrmlarn ok ksa sre iersinde tamamlanmas,

Hizmet kalitesinde artn salanmas,

Kamu borlar zerinde negatif ynl bir etkinin gzlemlenmemesi.

Yap-let-Devret Ynteminin Dezavantajlar

zel sektrn proje maliyetinin fazla olmas halinde, retilen hizmet veya maln satn alnmas
ve kar garantisi verilerek alnmas durumunda tketicinin deyecei fatura bedelinin
ykselebilecei,

Taraf saysnn okluu ve anlama srecinin karmakl st dzeyde profesyonel eleman ve

para gerektirebilir,

Herhangi bir ekilde iflas, vb. gibi durumlarda hizmetin aksama ihtimali,

Yabanc sermayenin istikrarl ve gvenli bir ekonomik ortam konusunda hassas olmas.

Kimi evrelerce bir tr kapitlasyon gibi grlmesinden dolay oluan tepkinin siyasi argman
olarak kullanlmas,

letme dnemi sonunda eski ve kullansz tesislerin devri,

Kar ve dviz transferi.

Yap-let-Devret Modelinin leyii

Yap-let-Devret modelinde birden fazla taraf bulunur. YD modelinde ev sahibi lke, proje sahibi
hkmet kuruluu, bor veren kurulular, sigorta kurulular, sponsorlar, teknik finansal ve hukuki
danmanlar, ortak giriim irketleri gibi bu kapsamda saylabilir. ekil 5.2de Yap let Devret
projelerinin yaps ve ileyii gsterilmitir.

Ortak giriimler, iki veya daha fazla irketin, belli bir i kapsamnda
srekli veya geici bir irket kurarak, bu irkette kendi iletmelerinden teknik, finansal ve
ticari destek salamak zere anlamalardr. Bir dier deyile, ortak giriimdeki ortaklarn
mal varlklar ve teknolojik bilgilerini ortaya koymak suretiyle kar elde etme ve bu kar
paylamak oluturduklar, genel olarak konusu snrl szlemelerdir.

127

ekil 5.2: Yap let Devret Projelerinin Yaps ve leyii

3996 sayl yasaya gre; Yksek Planlama Kurulunca belirlenen idare ile sermaye irketi veya yabanc
irket arasnda yaplacak szleme, zel hukuk hkmlerine tabidir (madde5).
Yaplacak szlemelerde sermaye irketinin veya yabanc irketin yapm ve iletmesini stlenecei
yatrm ve hizmetin sresinin belirlenmesinde yatrm bedelinin (elde edilecek kar dahil) ve yatrm iin
salanan kredilerin geri deme sresi ile projenin mahiyeti, sermayenin miktar ve iletme esaslar
dikkate alnr. Szlemelerin sresi 49 yldan fazla olamaz.(madde7)
94/5907 sayl Bakanlar Kurulu Kararna gre; irketlerde u zellikler aranr(madde 6):

irketin veya ortaklarnn her birinin salam bir mali yapya sahip olduklarn bamsz denetim
firmalarnca tasdiklenmi bilanolar ile kantlamalar gerekmektedir.

irketin ortaklarndan en az birinin talip olunan yatrm veya iletme ile ilgili faaliyetlerde
bulunmu olmas zorunludur.

Ayrca;

irketlerin gerekletirecei yatrm ve hizmetler iin getirecei z kaynak oran, nerilen

toplam sabit yatrm tutarnn yzde 20' sinden az olamaz.

Her yapiletdevret projesi iin ayr bir irket kurulur. Bu irketin ana szlemesinde,
gerekletirecei yapiletdevret projesi faaliyet konusu olarak belirtilir.

128

Uygulama Szlemesinin Kapsam blmnde, szlemede yer alacak hususlar yledir (madde
16):
1.

Taraflar

2.

Szlemenin konusu

3.

Sre

4.

Yatrm ve hizmetlerin genel esaslar

5.

Mal ve hizmetin standart ve kalitesi

6.

Finansman

7.

cretin (fiyatn) belirlenmesi

8.

letmeye alma, kabul ve ticari iletme tarihi

9.

Yatrm dneminde n tamamlanmasndaki gecikme ve maliyet deiiklikleri

10. Kamulatrma
11. Teminat
12. Aylk ve yllk faaliyet raporlar
13. Denetim
14. Gvenlik, emniyet ve evre nlemleri
15. Mcbir sebepler
16. Sigorta
17. Bakm ve onarm
18. Grevin devri
19. Fesih
20. Sre sonunda tesisin devri
21. Srenin sona ermesinden nceki devir
22. Krediler
23. Sorumluluk ve tazminat
24. dare hatas
25. Eitim
26. Uygulanabilir hukuk ve ihtilaflarn halli
27. Szleme masraflar
28. Tebligat
29. Szleme dili
30. Szlemedeki deiiklikler
31. Dier Szlemeler
32. Sair Hususlar
33. Szlemenin yrrlk tarihi

129

htilaflarn Halli blmnde u ifadeler yer almaktadr (Madde 30):

Uygulama szlemesi ve grevli irketin kamu kurum ve kurulularyla yapt dier szlemelerin
uygulanmas srasnda doabilecek hukuki ihtilaflar Trkiye Cumhuriyeti mevzuatna tabi olup,
ihtilaflarn zmnde Trkiye Cumhuriyeti mahkemeleri grevli ve yetkilidir. Ancak, uygulama
szlemesinde taraflar ihtilaflarn Trk Hukukuna gre ve Trkiye'de, tahkim yolu ile
zmlenebileceini kararlatrabilirler.
Fiyat belirleme yntemleri
94/5907 sayl Bakanlar Kurulu Kararna gre; YD modeli erevesinde yatrm ve hizmet
cretlerinin belirlenmesinde aadaki iki yntemin uygulanmas esastr (Madde 34).
1.

Uluslararas sektrel i krllk oranlar gz nnde bulundurularak, maliyet art kr yntemi,

2.

Tavan cret (fiyat) yntemi.

dare yatrm ve hizmetin niteliine gre artnamede yukarda sralanan cret belirleme
yntemlerinden birini veya ikisini birden tercih edebilir.
Maliyet art kr ynteminde dikkate alnacak esaslar unlardr (madde 35):
Maliyet art kr ynteminde maliyet tespitinin Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliinde yer
alan standart ve ilkelere gre yaplmas, bu ilkelerin yetersiz kald durumlarda uluslararas muhasebe
standartlarndan yararlanlmas, yaplacak szlemelerde faaliyet konular itibariyle ayn olan iletmelerde
ayn kriterlerin uygulanmasna ynelik ilkelerin benimsenmesi esas alnr.
Trk Liras zerinden creti oluturan maliyet kalemlerinin ( kredi ana para, faiz, vergiler ve z
sermaye geri demeleri hari ) iletme dnemi ierisinde hangi oranlardan eskale edilebileceine dair
esaslara uygulama szlemesinde yer verilir.
Eskale Etmek; fiyat belirli bir tarihe uyarlamaktr.
cret tekliflerinin dviz cinsinden alnd hallerde, iletme dneminde deiebilir maliyet kalemleri
dnda, girdi fiyatlarndaki deimeler crete yanstlamaz. Deiebilir maliyet kalemlerine uygulama
szlemesinde yer verilir.
Tavan cret (fiyat) ynteminde dikkate alnacak esaslar ise yledir (madde 36):
Tavan cret ynteminde piyasada olumu cret dzeyinden en yksek indirimi salayan ve iletme
dnemi sresince bunu srdreceini taahht edenin teklifi tercih edilir. Piyasada oluan cretin gerek
maliyetleri yanstmad veya edeer bir cretin henz olumad durumlarda en dk creti iletme
dnemi sresince srdreceini taahht edenin teklifi tercih edilebilir.
irket uygulayaca creti balang cretini esas almak kaydyla Tketici Fiyatlar Endeksi (TFE)
eksi bir katsay (X) ile bulaca bir oranla (TFE - X) artrabilir. Yatrm ve hizmetin niteliine gre
Tketici Fiyatlar Endeksi ile retilen mal ve hizmetin temel girdisi olan bir maliyet kalemindeki fiyat
artnn ( M ) arlkl ortalamasndan bulunacak endeks eksi X katsays kullanlabilir. Burada [ (a TFE
+ (1 - a ) . M) - X ] forml kullanlr. Bu formlde (a) katsays sektrn zellii ve yatrm ile hizmetin
niteliine gre, irket tarafndan belirlenen, sfr ile bir arasnda bir deerdir.
X katsays irket tarafndan mal ve hizmet retiminde ngrlen verimlilik art ve piyasann
bymesiyle oluacak maliyet d dikkate alnarak teklif edilir. Bir dnem nceki cret, bir sonraki
dnemin balang creti olarak kabul edilir.
Kazanlarn transferi
17.06.2003 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren 4875 sayl Dorudan Yabanc
Yatrmlar Kanunu madde 3/cye gre Yabanc yatrmclarn Trkiye'deki faaliyet ve ilemlerinden
doan net kar, temett, sat, tasfiye ve tazminat bedelleri, lisans, ynetim ve benzeri anlamalar
karlnda denecek meblalar ile d kredi anapara ve faiz demeleri, bankalar veya zel finans
kurumlar araclyla yurt dna serbeste transfer edilebilir.
130

Madde 3/eye gre ise zel hukuka tabi olan yatrm szlemelerinden kaynaklanan uyumazlklarn
zm ile yabanc yatrmclarn idare ile yaptklar kamu hizmeti imtiyaz ve szlemelerinden
kaynaklanan yatrm uyumazlklarnn zmlenmesi iin; grevli ve yetkili mahkemelerin yan sra,
ilgili mevzuatta yer alan koullarn olumas ve taraflarn anlamas kaydyla, milli veya milletleraras
tahkim ya da dier uyumazlk zm yollarna bavurulabilinir.

4875 sayl kanunun yrrle girmesiyle,

Sermayeyi Tevik Kanunu yrrlkten kaldrlmtr.

6224 sayl Yabanc

Garantiler;
94/5907 sayl Bakanlar Kurulu Kararna gre; yatrm ve hizmetlerin zelliklerine gre, Hazine
garantileri sz konusu olduunda idare adna aadaki garantiler verilebilir: (Madde 39) Bu erevede,
a.

Grevli irkete, idarece satn alnacak mal ve hizmet bedelleri iin deme yaplacana dair
garanti vermeye,

b.

Uygulama szlemesi ve dier szlemelerde yer almas ve kpr krediler maddesinde belirtilen
durumlara uygun olmas kaydyla yabanc finans kurulularndan kpr krediler salanmas
halinde, finansr kurululara ksmen veya tamamen geri deme garantisi veya grevli irkete
kpr krediler salama hususunda mali ykmllk altna giren fonlar lehine garanti vermeye,

c.

Finansr kurululara kpr krediler dnda salanan ana krediler iin tesisin ve grevli irket
hisselerinin uygulama szlemesi ve dier szlemelerdeki koullara uygun olarak, sresinden
nce idarece devir alnmas halinde, geri deme garantisi vermeye ve sz konusu garanti
koullarn belirlemeye Hazine Mstearlnn bal olduu Bakan yetkilidir.

Grevli irkete Kpr Kredilerin salanma kriterleri (94/5907 sayl Bakanlar Kurulu Karar Madde
40):
a.

lgili idareden kaynaklanan her trl kayp ve zararlarn finansman,

b.

Grevli irketin mcbir sebebiler nedeniyle ortaya kan zararlarnn finansman.

c.

Uygulama szlemesinde her iki tarafn mutabakat ile yaplacak deiikliklerin finansman,

Kanunun tanmlarn yapld Madde 3de farkl tip kredi tr tanmlanmtr. Hazinenin yukarda
aklanan kriterlere uyulduunda sadece Kpr kredisine garanti verdiine dikkat edilmelidir. Ana kredi
ve Destek kredisi hazine garantisine haiz deildir.
Ana kredi (Senior Loan): Kanunda ngrlen ve mnhasran yatrm ve hizmetlerin finansman
amacyla, grevli irkete finansman kurulularndan salanan ve Hazine garantisine haiz olmayan
krediyi,
Kpr kredi (Subordinated Loan): Uygulama szlemesi erevesinde belirtilen koullarda
gerektiinde, grevli irket hatas dndaki durumlar nedeniyle, projenin beklenmeyen finansman
ihtiyalarn karlamak amacyla, dare adna, fonlar veya dier uluslararas finans kurulularnca temin
edilen ve ksmen veya tamamen Hazine garantisini haiz ksa ve orta vadeli tali krediyi,
Destek kredisi (Stand By Loan): Uygulama szlemesi erevesinde belirtilen koullarda, grevli
irket hatas nedeniyle ortaya kan nakit skntsnn finansmann karlamaya ynelik olarak, grevli
irkete temin edilen ve Hazine garantisini haiz olmayan tali krediyi, ifade eder.
Szlemenin sonlandrlmas
Grevin Devri Madde 25 - Grevli irket, yatrm ve iletme dnemlerinde uygulama szlemesinden
doan tm hak ve vecibelerini, ayn artlarla ve bu Kararda belirtilen usul ve esaslara uygun bir baka
irkete, idarenin gr ve Yksek Planlama Kurulu Karar ile devredebilir. Grevin bu ekilde devri
halinde dier szlemeler de devredilmi saylr.
131

Fesih Madde 26 - Uygulama szlemesi, grevli irketin ykmllklerini yerine getirememesi veya
uygulama szlemesi artlarn ihlal etmesi, iflas, konkordato ilan etmesi, deme glne dmesi
hallerinde, idare tarafndan sresinden nce feshedilebilir. Feshe ilikin hkmler ile feshin sonular
szlemede dzenlenir. Uygulama szlemesinin feshi halinde dier szlemeler de feshedilmi saylr.
Sre Sonunda Tesisin Devri Madde 27 - Uygulama szlemesi sonunda yatrm ve hizmetler her trl
bor ve taahhtlerden ar, bakml, alr ve kullanlabilir durumda bedelsiz olarak kendiliinden idareye
geer. Yatrm ve hizmetlerin devir, aamasnda bu artlar ve uygulama szlemesinde yer alan dier
hususlar haiz olup olmad oluturulacak bir devir - teslim komisyonunca tespit edilir. Bu komisyonun
oluturulmas, alma usul ve esaslar, komisyonca tespit edilen eksiklik ve hatalarn giderilmesi ve
onarmlarn yaplmas ile ilgili hkmler uygulama szlemesinde yer alr.
Kamulatrma Madde 373996 sayl Kanunda ngrlen yatrm ve hizmetler iin gerekli
kamulatrma ilemleri idare tarafndan 2942 sayl Kamulatrma Kanunu hkmlerine gre yaplr.
Kamulatrlan tanmazn mlkiyeti idareye aittir. Kamulatrma bedelinin tamamen veya ksmen- yerli
sermaye irketi veya yabanc irkete denmesi hususu idare ile bu irketler arasnda yaplacak uygulama
szlemesinde hkme balanabilir.

incelemeniz nerilir.

http://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/22068.pdf

nternet

Kaynan

Trkiyedeki YD Uygulamalar
2010 yl TEA retim verilerine gre, toplam elektrik retimimizin % 6,4 YD santralleri tarafndan
gerekletirilmitir. Yllara gre YD santrallerinde retim gerekleme miktarlar ekil 5.3de
verilmitir.

ekil 5.3: Yllara gre YD santralleri retim gereklemesi(GWh)

Hazine tarafndan garanti edilen kredi trn aklaynz.

Yap-let (Y) Modeli

Yap let (Build and operate) (Y) modeli, Yap let Devret modeli kapsamnda kan sorunlar zerine
gelitirilmi bir modeldir. Bu konuda karlan ilk yasann Dantay tarafndan iptali zerine, 4283 sayl
Yap let Modeli le Elektrik Enerjisi retim Tesislerinin Kurulmas ve letilmesi le Enerji Satnn
Dzenlenmesi Hakknda Kanun 19.07.1997 tarih ve 23054 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak
yrrle girmitir.
132

Bu Kanunun amac; "Yap let Modeli" ile retim irketlerine, lke enerji plan ve politikalarna uygun
biimde elektrik enerjisi retmek iin mlkiyetleri kendilerine ait olmak zere termik santral kurma ve
iletme izni verilmesi ile enerji satna dair esas ve usulleri belirlemektir.

Hidroelektrik, jeotermal, nkleer santraller ve dier yenilenebilir

enerji kaynaklar ile altrlacak santraller bu kanunun kapsam dndadr. Kanunda
Sadece termik santrallere izin verilmitir.
Trkiyede bu yasaya dayanlarak 20022004 yllar toplam 5 adet santral hizmete girmitir.
rettikleri elektrik TETA tarafndan satn alnan bu santraller ile ilgili bilgiler izelge 5.1 ve 5.2de
verilmektedir. Bu santrallerden biri kmr, dierleri ise doalgaz kullanan termik santrallerden
olumaktadr. Bu santrallerin 2010 ylnda lkemizin toplam elektrik retiminin %21.4 n
gerekletirdii bilinmektedir.
izelge 5.1: Yap let Yatrm Modeline Gre na Edilen Santraller

Kurulu G
(MW)

Santral yeri

Gebze Elektrik retim Ltd. .

1540

Adapazar/SAKARYA

Doalgaz

Adapazar Elektrik retim Ltd. .

770

Adapazar/SAKARYA

Doalgaz

zmir Elektrik retim Ltd. .

1520

Aliaa / ZMR

Doalgaz

Baymina Enerji A..

770

Temelli / ANKARA

Doalgaz

skenderun Enerji retim Ticaret A..

1210

Yumurtalk / ADANA

thal Kmr

Toplam

5810

irket Ad

Yakt Tr

izelge 5.2: Yap let Modeline Gre Kurulan Santrallerdeki retim Miktarlar (GWh)

2006

2007

2008

2009

2010

Y Santraller

42.738

44.970

43.342

43.768

45.218

Trkiye retimi

176.300

191.558

198.418

194.813

211.208

24,2

23,5

21,8

22,5

21,4

4283 Sayl Yasa ve Elektrik retim Sistemi Geliim Plan

4283 sayl yasaya gre; Optimal elektrik retim sistemi geliim planlar erevesinde, yapm
ngrlen retim tesisleri iin teklif alnmas amacyla TEA tarafndan Resmi Gazetede ilan edilir.
TEA, retim irketini seme hususunda iin zelliini belirten artname hazrlayarak kapal teklif
veya belli istekliler arasnda kapal teklif veya pazarlk usullerinden iin gereine uygun olann uygular.
Ayrca retim tesisi kurmak ve iletmek zere retim irketleri de TEA'a bavurabilirler. Bu
durumda nerilen projelerin, TEA tarafndan optimal sistem geliim planlar erevesinde
deerlendirilerek uygun grlmesi halinde, yapm ngrlen retim tesisi iin teklif almak zere, rekabet
ortamnn salanmas amacyla iin gereine uygun ihale yntemleri de belirlenerek Resmi Gazetede ilan
edilir.

133

TEA tarafndan bu modelle yaplmas ngrlen projelerle ilgili olarak, yaplacak ilandan nce,
kalknma planlar, enerji plan ve politikalarna uygunluk asndan Devlet Planlama Tekiltnn gr
alnr.
Alnan teklifler TEA tarafndan bu Kanun ve karlacak ynetmelik hkmleri erevesinde
deerlendirildikten sonra, uygun teklif belirlenerek, ilgili retim irketine tesis kurma ve iletme izni
verilmek zere Bakanla gnderilir. Bakanlk, TEA tarafndan kendisine gnderilen teklifi uygun
grd takdirde tesis kurma ve iletme izni verir.Bu iznin verildiinin TEA'a bildirilmesinden sonra,
TEA ile retim irketi arasnda retim tesisi kurma, iletme ve enerji satn dzenleyen szleme
imzalanr.

4283 nolu yasaya dayanlarak 97/9853 karar nolu ve 1.8.1997 tarihli

yap-ilet modeli ile elektrik enerjisi retim tesislerinin kurulmas ve iletilmesi ile enerji
satnn dzenlenmesi hakknda ynetmelik yaynlanmtr.
Bu ynetmelie gre;
lkeler
Madde 4 Bu Ynetmeliin uygulanmasnda;
a.

retim tesisinin kurulmas ve kurulan retim tesisinden Ynetmelikte yazl usuller dahilinde,
ulusal sistem asndan en iyi ekilde, uygun artlarla zamannda, ucuz olarak elektrik enerjisi
temin edilmesi ve ihalede aklk ve rekabetin salanmas esastr.

b.

Uzun Dnem retim Sistemi Geliim Plan'nda yer alan santrallerden hangilerinin Yap-let
modeli ile gerekletirilecei Bakanlk tarafndan, enerji alm garantisi miktar ise TEA
tarafndan belirlenir. haleye klmadan nce; kalknma planlar ile enerji plan ve politikalarna
uygunluk asndan Devlet Planlama Tekilatnn, TEA demelerine verilecek olan Hazine
garantileri asndan ise Hazine Mstearlnn gr alnr.

c.

TEA, Devlet hale Kanunu hkmlerine tabi olmayp ihaleyi yapp yapmamakta, ksmen veya
dilediinle yapmakta serbesttir.

d.

halede iin icaplarna gre elektrik enerjisinin, ilgili mevzuata ve ticari teamle uygun bir tarzda
ve bu Ynetmelikte yazl usuller erevesinde, kalite, yksek verimlilik ve standart bata olmak
zere en uygun fiyat ve artlarla temin edilmesi ve sz konusu retim tesisinin zamannda
gerekletirilmesi amatr.

e.

retim irketlerince projenin zel anlamalarla yurt dndan ve/veya yurt iinden salanan
kredilerden yararlanlarak gerekletirilmesi durumunda; kredi anlamalarnn taraf retim
irketi olup; sadece devir, temlik ve fesih ile ilgili szleme hkmlerinin uygulanma aamasna
gelindiinde gerek grlrse kredi temin edilen kurululara bu hususta bir bildirimde
bulunulabilir. Bu bildirimin ekli szleme ve artnamede belirlenir.

f.

retim irketi TEA'n nceden yazl onayn almadka, iin bir blmn ya da tamamn,
nc kiilere devredemez.
retim irketinin; TEA'dan szleme hkmleri gereince herhangi bir talebini veya alacan
nc ahslara devi ve/veya temlik etmesi TEA'n yazl onayna tabidir. Szlemelerde devir
ve/veya temlik ilemi nedeniyle deiiklik yaplamaz.

g.

Yap-let modeli ile gerekletirilmesi ngrlen retim tesisi iin szleme sresi; szlemenin
yrrle girme tarihinden itibaren retim tesisi iin alnacak tm izinler iin gerekli sre ile
tesis sresi de dahil olmak zere en fazla yirmi yldr. Szlemenin sresi lke makro politikalar
ve arz-talep dengeleri gz nnde bulundurularak bu sreyi amamak kaydyla her proje iin
ayr ayr belirlenir. Ancak lke makro politikalar ve arz-talep dengeleri gz nnde
bulundurularak retim irketi ile TEA'n karlkl anlamalar halinde, szlemenin sresinin
bitiminden bir yl nce belirlenecek ve mutabk kalnacak yeni artlar erevesinde bu sre
uzatlabilir. Bu durumda Hazine Mstearlnn gr alnr.
134

h.

artname ve szleme; sistem artlar, enerjinin kalitesi ve srekliliini salayacak hkmler

ngrlerek oluturulur.

i.

Detaylar artname ve szlemede yer alacak kurallara gre retim irketince gerekletirilecek
olan retim tesisinin test almas, deneme iletmesinin sonunda kabul ilemleri ve ticari
iletmeye gei ile ilgili ilemler, bu Ynetmelik ve szleme hkmlerine gre yaplr.

j.

retim irketi, TEA tarafndan hazrlanan enterkonnekte sisteme bal olarak alacak retim
tesislerinin uymalar gereken kriterlere uymak zorundadr.

k.

retim tesisinde retilen enerjinin ulusal elektrik ebekesine gvenli iletimi iin TEA
tarafndan belirlenen enterkonnektesisteme balant noktasna kadar olan hat, szlemede yer
alan hkmler erevesinde retim irketince gerekletirilir ve bu konu ile ilgili mevzuat
dorultusunda TEA'a devredilir. Bununla ilgili olarak; kamu yarar karar TEA tarafndan
alnr. Bu ilemle birlikte retim irketi tarafndan gerekletirilecek hizmetler sonucu 2942
sayl Kamulatrma Kanununa gre oluturulan Kymet Takdir Komisyonunca nakil
hatt gzergah altnda kalan tanmazlar iin takdir edilen kamulatrma bedelleri ile bu
tanmazlar iin alan bedel artrm davalar sonucu mahkemece takdir edilen bedeller
tm fer'ileri ile birlikte TEA tarafndan karlanr.
Sz konusu hattn tesisi ile ilgili olarak TEA'a ait olaca belirtilenlerin dndaki tm hizmet,
masraf ve giderler ile bu kapsamda ilgili mevzuata uygun olarak kamulatrma planlarnn
hazrlanmas, mlkiyetin belgelendirilmesi ve kamulatrmaya esas adres tesbitleri retim irketi
tarafndan yaplr. Bu masraflar ve giderler szleme fiyatna dahildir.
Hattn enerjilenmesinden nce TEA prensiplerine gre gerekli ilemler yaplr.

l.

retim tesisinde retilecek elektrik enerjisinin retimi ve TEA'a satyla ilgili esaslar ve
kurallar szlemede belirlenir.

m. Szlemenin imzalanmas ve onaylanmasndan doacak btn vergi, cret, resim, har ve dier
giderler retim irketi tarafndan denir ve szleme fiyatna dahildir.
n.

artname ve szleme TEA tarafndan hazrlanr.

Yap-let modelinin avantajlar ne olabilir?

letme Hakk Devri

Trkiyenin artan enerji ihtiyacndan dolay kamu zerindeki yatrm ykn azaltmak zere gelitirilen
yntemlerden biride letme Hakknn Devridir. letme Hakknn Devri zelletirme yntemlerinden biri
olarak benimsenmesine karn burada mlkiyet hakknn kamuda kaldna dikkat edilmelidir.

4046 nolu kanun madde 18- cye gre; letme hakknn verilmesi;
Kurulularn bir btn olarak veya aktiflerindeki mal ve hizmet retim birimlerinin
mlkiyet hakk sakl kalmak kaydyla bedel karlnda belli sre ve artlarla iletilmesi
hakknn verilmesidir.
letme Hakknn Devri kapsamnda TETA verilerine gre lkemizde iki irket faaliyet
gstermektedir. Bu irketlerle ilgili detayl bilgiler izelge 5.3de verilmektedir.

135

izelge 5.3: letme Hakk Devredilen Santraller

Kurulu g
(MW)
Santral yeri

Ticari
letme
Yakt tr tarihi

letme
sresi
biti tarihi

irketin Ad

Santralin Ad

Park Termik
Santral
Sanayi
Ticaret A..

ayrhan Termik
Santrali

620

Nallhan /
Ankara

Linyit

04.10.2001

2020

Bilgin Elektrik
retim letim
Datm
Ticaret A..

Hazar I-II Hidro

Elektrik Santrali

29,8

Mollakendi /
Elaz

Hidro Gl

10.12.1996

2022

letme Hakk Devri (HD) programnn ana hedefi; zellikle iletilmekte olan termik santraller
zerinde; yenileme, kapasite artrm, bilgisayar destekli yeni retim ve kontrol teknolojilerin getirilmesi
ve uygulanmas, verimliliin arttrlmas iin gerekli olan finans kaynaklarnn bulunmasnda karlalan
darboazlarn almasdr.

letme Hakk Devri ile lgili Yasal Mevzuat

3096 sayl Trkiye elektrik kurumu dndaki kurulularn elektrik retimi, iletimi, datm ve
ticareti ile grevlendirilmesi hakknda kanun

4046 sayl zelletirme uygulamalar hakknda kanun

3465 sayl Karayollar Genel Mdrl dndaki kurulularn erime kontroll karayolu
(otoyol) yapm, bakm ve iletilmesi ile grevlendirilmesi hakknda kanun)

5335 sayl Baz kanun ve kanun hkmnde kararnamelerde deiiklik yaplmasna dair kanun

letme hakk devri ile ilgili yasalar yrrle girdikten ve uygulamalar baladktan sonra Anayasa
mahkemesi ve Dantayda ok sayda dava almtr. Anayasa Mahkemesi kanunlarn belli
maddelerini, Dantay ise devir ilemlerini iptal etmitir. Bu nedenledir ki letme Hakknn Devri
ynteminden tam anlamyla faydalanlamamtr.
Yasal olarak ortaya kan bu durumun alabilmesi amacyla Dantayn imtiyaz artlama ve
szlemelerinin denetiminde yetkili olduunu hkme balayan Anayasann 155. maddesinde 4446 Sayl
Kanunun 3. maddesi ile yaplan deiiklikle imtiyaz artlama ve szlemeleri Dantayn inceleme
yapaca konular arasndan karlarak gr bildirecei konular arasna alnmtr. Fiilen gr bildirme
eklindeki bir denetimin idare asndan hi bir balaycl ve yaptrm bulunmad dnlmektedir.
Anayasadaki 155. maddenin ilgili ksm u ekildedir: (Deiik: 13/8/1999- 4446/3 md.) Dantay,
davalar grmek, Babakan ve Bakanlar Kurulunca gnderilen kanun tasarlar, kamu hizmetleri ile
ilgili imtiyaz artlama ve szlemeleri hakknda iki ay iinde dncesini bildirmek, tzk tasarlarn
incelemek, idar uyumazlklar zmek ve kanunla gsterilen dier ileri yapmakla grevlidir.
letme hakk devri zelletirme yntemi olarak grldnden, esas olarak 4046 sayl zelletirme
uygulamalar hakknda kanun hkmnde deerlendirilmektedir. Bu Kanuna gre:
Madde 3 - (Deiik fkra: 01.08.20034971/1 md.) Babakann bakanlnda, Babakann
belirleyecei drt bakandan oluan zelletirme Yksek Kurulu kurulmutur. Kurul, yelerin tamamnn
katlm ile toplanr ve kararlar oybirlii ile alr. Kurulun sekretarya hizmetleri zelletirme daresi
Bakanlnca yrtlr.
Kurulun grevlerinin tanmland (c) ve (d) bendinde u ifadeler gemektedir:

Kurulularn; sat, kiralama, iletme hakk devri, mlkiyetin gayri ayni haklarn tesisi ve iin
gereine uygun sair hukuki tasarruflar ile devredilmelerine ilikin zelletirme yntemlerinden
hangisi ile zelletirileceini belirlemek,

136

zelletirme programna alnan kurulularn "sat, kiralama, iletme hakk devri, mlkiyetin
gayri ayni haklarn tesisi ve iin gereine uygun sair hukuki tasarruflarla gerek ve/veya zel
hukuk tzel kiilerine devredilmesi" yntemleriyle (Deiik ibare:01/08/2003-4971/1md.)
yaplan ihaleler sonucunda ihale komisyonlarnca verilen nihai kararlar onaylamak,

Ayn yasa zelletirilen kurumlardaki alanlarla ilgili, aadaki balklarda maddeler

iermektedir.

Kayb Tazminat denmesi ve Dier Hizmetlerin Verilmesi

Kurululardaki Personelin Nakli

Emeklilik

Kadro hdas

letme hakk devri konusunda dier nemli mevzuat 3096 sayl

Kanundur.
letme Hakknn Devri ile ilgili, zelletirme daresi Bakanlndan yaplan aklamaya gre,
Elektrik retim A..ye ait 19 gruba ayrlan 52 adet akarsu santrallerinin iletme hakk devri
yntemiyle zelletirilmesi amacyla 2 Aralk 2009 tarihinden itibaren verilen ilanlarla ihale almtr.
halede son teklif verme tarihi olan 19 ubat 2010 itibariyle;

Grup 1: znik-Dereky, negl-Cerrah, M.Kemalpaa-Suutu iin 22,

Grup 2: Harakl-Hendek, Pazarky-Akyaz, Bozyk iin 9,

Grup 3: Kayaky iin 88,

Grup 4: Kovada I, Kovada II iin 15,

Grup 5: Turunova-Finike iin 12,

Grup 6: Anamur, Bozyaz, Mut-Derinay, Silifke, Zeynel iin 29,

Grup 7: Bozkr, Ermenek, Gksu iin 54,

Grup 8: Dere, vriz iin 27,

Grup 9: Kayadibi iin 61,

Grup 10: Bnyan, amard, Pnarba, Szr iin 57,

Grup 11: Deirmendere, Karaay, Kuzuculu iin 20,

Grup 12: Koyulhisar, Ladik-Bykkzolu iin 15,

Grup 13: Besni, Derme, Erkenek, Kernek iin 22,

Grup 14: Bayburt, emigezek, Girlevik iin 54,

Grup 15: Esendal, klar (visera) iin 30,

Grup 16: a a, Otluca, Uludere iin 26,

Grup 17: Adilcevaz, Ahlat, Malazgirt, Varto-Snmez iin 9,

Grup 18: Engil, Erci, Hoap-Zeyne, Kokpr iin 25,

Grup 19: Arpaay-Telek, Kiti iin 40

137

toplam 613 teklif alnmtr. 4 Mays 3 Haziran 2010 tarihleri arasnda yaplan nihai pazarlk
grmeleri sonucunda alnan teklifler deerlendirilmi ve 18 grubun sat, zelletirme Yksek
Kurulunun 26 Austos 2010 tarihli zelletirme Yksek Kurulu karar ile onaylanmtr. Grup 14n
devir szlemesi 3 Ocak 2011 tarihinde, Grup 10un devir szlemesi 17 Ocak 2011 tarihinde, Grup 1in
devir szlemesi 25 Ocak 2011 tarihinde, Grup 16nn devir szlemesi 9 ubat 2011 tarihinde, Grup
17nin devir szlemesi 28 ubat 2011 tarihinde, Grup 11in devir szlemesi 2 Mart 2011 tarihinde
imzalanmtr. Grup 5in devir szlemesi 8 Mart 2011 tarihinde, Grup 13n devir szlemesi 5 Nisan
2011 tarihinde, Grup 4n devir szlemesi 7 Aralk 2011 tarihinde imzalanmtr. Dier gruplarn devir
szlemelerinin imzalanmasna ilikin almalar devam etmektedir.

letme Hakk Devri (HD) programnn ana hedefi nedir?

Otoprodktr
Elektrik enerjisi sektr yaps gerei byk yatrm harcamalarn gerektirmekte olup zel sektr
katklarnn artrlmas amacyla yeni finansman modelleri gndeme getirilmi ve Trkiyede elektrik
enerjisi zelletirme almalar 19 Aralk 1984 tarihinde kan 3096 sayl kanunla balamtr. 3096
sayl Kanun ile zel sektre retim, iletim, datm ve ticaret yetkisi verilmitir. 3096 sayl Kanun ile
Yap let Devret (YD) modeline, Otoprodktr uygulamasna ve mevcut tesislerin letme Hakk
Devirlerine imkan salanmtr.
Otoprodktr, esas olarak kendi elektrik enerjisi ihtiyacn karlamak zere elektrik retimi ile itigal
eden tzel kiidir. Otoprodktr grubu ise; esas olarak ortaklarnn elektrik enerjisi ihtiyacn karlamak
zere elektrik retimi ile itigal eden tzel kiidir. Her ikisi de retim fazlas olmas durumunda retilen
elektrik enerjisi ve/veya kapasitenin lisans sahibi dier tzel kiilere ve serbest tketicilere sat
faaliyetleri ile itigal edebilir.
Otoprodktrlk sisteminin kurulmasndaki ama; lkemizin giderek artan enerji ihtiyacn gz
nnde bulundurarak, zel sektrn kendisinin kurup iletecei tesislerle daha ekonomik, gvenilir ve
kaliteli enerji retip fazlasnn satn salamaktr.
Bu sistemin 3 nemli fonksiyonu bulunmaktadr:

zel sektrn enerji yatrmlarna katlmasn salayarak lkenin enerji ann kapatlmasna
katkda bulunmak,

Bu tr tesisleri kuran birimlerin kendi enerji gereksinimlerini ucuz ve gvenilir biimde

karlamalarn salamak, maliyetlerin azalmasyla yatrmclarn rekabet glerini artrmak,

Enerji temininde tek bir reticiye bal kalmaktan kurtulmak.

Otoprodktr ve/veya otoprodktr grubu irketlerin sahip olduklar sanayi tesisleri ile bin konutu
aan uydu kent yerleim birimleri (rzgar ve/veya gne enerjisi elektrik retim tesisleri iin asgari bin
konut art aranmaz), hastaneler, drt yldzl oteller ve tatil kyleri (rzgar ve/veya gne enerjisi elektrik
retim tesisleri iin drt yldz art aranmaz), organize sanayi blgeleri, niversite kampuslar,
belediyeler (p, p gaz vb. atklar, bioktle, rzgar ve/veya gne enerjisi retim tesisleri iin) elektrik
ihtiyalarnn tamamn veya bir blmn kendi elektrik retim tesislerinde gvenilir ekilde ve
ekonomik olarak retebilirler.
Bunlarn yan sra kltr balkl tesisleri, kmes hayvanlar retim iftlikleri, besicilik tesisleri,
tarmsal sulama tesisleri elektrik ihtiyalarnn tamamn veya bir blmn kendi rzgar ve/veya gne
enerjisi elektrik retim tesislerinde retebilirler.
2006-2010 yllar arasndaki otoprodktr santrallerinin kurulu g dalm izelge 5.4de, 2010
ylnda Trkiye elektrik retiminde otoprodktr santrallerin kaynak eidine gre dalm verilmektedir.
Buna gre 2010 ylnda retimin %5 gibi bir blm otoprodktr santraller tarafndan salanrken,
toplam kurulu gcn % 6,3 otoprodktrlerden oluturmaktadr.
138

retim, otoprodktr ve otoprodktr grubu lisanslar iin yaplacak bavurularda; lisansa konu olan
retim tesisinin zellikleri dikkate alnarak hazrlanan ve tesisin tamamlanma tarihine kadar olan sreci
kapsayan bir termin programnn sunulmas ve bu program kapsamndaki tesis tamamlanma tarihinin
Kurum tarafndan uygun bulunmas esastr.
Bir otoprodktr ya da otoprodktr grubu, bir takvim yl ierisinde lisansna der edilen yllk
ortalama elektrik enerjisi retim miktarnn yzde yirmisini piyasada satabilir. Arz gvenlii asndan
ihtiya duyulacak hallere mnhasr olmak zere, Kurul, Bakanln talebi dorultusunda, bu oran
artrabilir.
izelge 5.4: Yllara Gre Otoprodktr Santrallerin Dalm (MW)

2006

2007

2008

2009

2010

Termik

3.543,4

3.175,2

2.978,5

2.510,5

2.597,7

Rzgar

1,2

1,2

1,2

1,2

1,2

Hidrolik

562,8

558,2

553,5

544,2

544,2

Toplam

4.107,4

3.734,6

3.533,2

3.055,9

3.143,1

Otoprodktr ve otoprodktr grubu lisans sahibi tzel kiilerin sahibi olduklar retim tesis veya
tesislerinde rettikleri ve rekabet ortamnda ikili anlamalar yoluyla mterilere yaptklar sata ilikin
elektrik enerjisi sat fiyat, taraflar arasnda yaplacak ikili anlamalar kapsamnda serbeste mzakere
edilerek belirlenir. Otoprodktr veya otoprodktr grubu lisans sahibi tzel kiilerin bir nceki takvim
yl ierisinde rettikleri elektrik enerjisinin, Kurul tarafndan belirlenen orana karlk gelen miktardan
daha fazlasn piyasada sattnn tespit edilmesi halinde, lisans sahibi tzel kiinin, yaplan yazl
bildirimi mteakip, otuz gn ierisinde retim lisans almak zere Kuruma bavuruda bulunmas
zorunludur. Bu fkra hkmleri, otoprodktr ve otoprodktr gruplarnn TEA'a saladklar yan
hizmetler kapsamnda gerekletirdikleri retim miktarlar iin uygulanmaz. Otoprodktr gruplar
tarafndan retilen elektrik enerjisinin grup ortaklarna satnda, serbest rekabet ortamnda mterilere
yaplan dier satlar iin de geerli olduu gibi, mevzuat kapsamnda fatura dzenlenmesi zorunludur.
Otoprodktr grubunu tekil eden ortaklarn serbest tketici olmas ve lisans bavurusu aamasnda
belirlenmi olmas esastr. Lisans kapsamnda belirlenmi olan otoprodktr grubu ortaklk yaplarnda
deiiklik, Kurul karar ve lisans tadili ile yaplabilir. Otoprodktr ve otoprodktr gruplar ve
itirakleri, Kanunda zel sektr retim irketleri iin getirilmi bulunan piyasa pay kstlamalarna
tabidir. Otoprodktr lisans sahibi bir tzel kiinin yapabilecei faaliyetler lisansnda ayrca dzenlenir.
Otoprodktr grubu lisans sahibi tzel kiiler, belirtilen faaliyetler dnda piyasada herhangi bir
faaliyette bulunamaz. Otoprodktr grubu lisans sahibi tzel kiiler, bu faaliyetler ile lisanslarnda yer
almas halinde, piyasa faaliyetini tamamlayan ve/veya gerei olan faaliyetler ile piyasa faaliyeti sonucu
oluan yan rnlere ilikin faaliyetleri de ayr hesap tutmak kaydyla yrtebilir. Yenilenebilir enerji
kaynaklarna dayal retim tesislerinde retim yapan otoprodktr ve otoprodktr grubu lisans sahibi
tzel kiiler, bir takvim ylnda, lisanslarnda yer alan, lisansa konu tesisin kaynana gre mevcut kurulu
gc ile retebilecei, yllk retim miktar ile rettii miktar arasndaki fark gememek kaydyla zel
sektr toptan sat irketlerinden elektrik enerjisi satn alabilirler.

Ynetmelikle lisans sresinde st snr belirlenmi olup;

otoprodktr ve otoprodktr grubu lisans, bir defada en ok krk dokuz yl iin verilir
denilmektedir.

139

Otoprodktr ve otoprodktr grubu lisansnda, ynetmelikte yer alan ortak hkmlerin yan
sra, aadaki genel hkmler yer alr:
a.

retim tesisinin, ilgili mevzuat ve dier mevzuat hkmlerine uygun olarak faaliyet gsterecei,

b.

Dengeleme ve Uzlatrma Ynetmelii uyarnca yk alma ve yk atma tekliflerinin Piyasa Mali

Uzlatrma Merkezine zamannda verilecei ve Ulusal Yk Datm Merkezi tarafndan verilen
yk alma ve yk atma talimatlarna ilgili mevzuattaki limitler ierisinde uygun hareket edilecei
(Blgesel stma ve mterilerine s ve buhar salama taahhtleri ile snrl olarak tesis toplam
verimlilii yzde yetmiin zerinde olan kojenerasyon tesisleri, rezervuar olmayan hidroelektrik
retim tesisleri ile rzgar, gne, gel-git ve dalga enerjisine dayal retim tesisleri bu hkmn
dndadr.),

c.

Mcbir sebepler ile yllk programl bakm takvimi dnda, stlenilmi bulunan ykmllkler
yerine getirilecek ekilde retim tesisinin iler halde tutulaca,

d.

Bir sonraki yla ait programl bakm takviminin ilgili mevzuata uygun olarak TEA ve/veya
retim tesisinin bulunduu datm blgesinde faaliyet gsteren datm lisans sahibi tzel
kiiye bildirilecei,

e.

Mcbir sebepler dnda, nceden ngrlemeyen arzalar sonucu veya arzaya yol aaca ak
olan durumlarda, ok ivedi olarak TEA'a bilgi verilmek suretiyle programsz bir bakm
yapldnda, bu bakmn sresi itibaryla piyasa ileyiini olumsuz ynde etkilediinin
saptanmas ve devre d kalma hakknda ne srlen gerekelerin Kurum tarafndan kabul
edilebilir bulunmamas halinde, Kanunun 11 inci maddesi hkmleri erevesinde, fiilin
niteliine uygun yaptrm uygulanmasnn kabul edildii,

f.

Ulusal Yk Datm Merkezinin, sistem gvenilirlii asndan stlendii ykmllkleri yerine

getirebilmesini teminen, daha sonra gerekelendirilmek ve eit taraflar arasnda ayrm
gzetilmeksizin uygulanmak zere bir acil durum bildirimi ile;
1.

ebeke Ynetmelii, TEA'n lisans ve ilgili dier mevzuat erevesinde; sistem

stabilitesi ve emniyeti asndan tehlike arz eden durumlar,

2.

Mcbir sebepler, hallerinde verecei tm talimatlara, szleme artlar her ne olursa olsun
uyulaca,

g.

Mterileri ve/veya ortaklar ile yaptklar ikili anlamalar kapsamndaki gerekli bilgilerin,
Dengeleme ve Uzlatrma Ynetmelii hkmleri uyarnca Piyasa Mali Uzlatrma Merkezine
verilecei,

h.

TEA veya datm lisans sahibi tzel kiilere Yan Hizmetler Ynetmelii ve Elektrik Piyasas
ebeke Ynetmelii hkmleri erevesinde yan hizmetlerin sunulaca,

i.

Kurum tarafndan talep edildiinde, teklif edilmi olan yan hizmetler ve bu hizmetlere ilikin
maliyetlerin ayrntlarnn verilecei,

j.

Mterileri ve/veya ortaklarna yaplan elektrik enerjisi naklinde, TEA ve/veya datm
sistemini veya sistemlerini ileten tzel kiilere, Elektrik Piyasas Tarifeler Ynetmeliinde yer
alan usul ve esaslara gre belirlenen iletim tarifesi ve/veya datm tarifeleri zerinden cret
denecei,

k.

Serbest tketicilerle yaptklar ikili anlamalar kapsamnda enerjiyi temin edecekleri kaynaklarn,
bir nceki yln Aralk ay sonuna kadar Kuruma bildirilecei,

l.

lgili mevzuat erevesinde Kurul tarafndan lisansa der edilmi bulunan tzel kiiye ve/veya
lisansa tabi faaliyete zg dier hkmlere uyulaca.

85/9799 karar nolu ve 16.8.1985 tarihli Bakanlar kurulu kararyla yaynlanan Trkiye elektrik retim
iletim anonim irketi ve Trkiye elektrik datm anonim irketi dndaki kurululara elektrik enerjisi
retim tesisi kurma ve iletme izni verilmesi esaslarn belirleyen ynetmelik uyarnca; Otoprodktr
ve/veya otoprodktr grubu irketler faaliyet gsterdikleri blge ierisinde TEA, TEDA, bal
ortaklklar veya grevli irketler ile Enerji Sat Anlamas imzalarlar. Otoprodktr ve/veya
140

otoprodktr grubu irketler, TEA, TEDA, bal ortaklklar veya grevli irketler enerji al verii
konusunda enerji mahsuplamas yaparlar. Mahsuplalan enerji iin taraflar Bakanlka belirlenen
otoprodktr enerji sat fiyat zerinden karlkl olarak fatura dzenlerler.
Otoprodktr ve/veya otoprodktr grubu retim tesisleri, ihtiyacnn zerinde retilen elektrik
enerjisinin sat fiyat, enerji datm yapan kurulularn lke geneline nihai tketiciye uyguladklar
ortalama enerji sat fiyatndan fonlar ve paylar dldkten sonra kalan ksmn % 85ini gemeyecek
ekilde Bakanlka belirlenir. irket ihtiyacnn zerindeki enerjiyi santraln enerji balantsn yapt
kurulua satar.
Otoprodktr ve/veya otoprodktr grubu irketler rettikleri elektrik enerjisini ortaklarna; TEA,
TEDA ve bunlarn bal ortaklklar ve/veya grevli irketlerin iletim ve datm tesislerinden
yararlanmak zere nakledebilirler.
Trk Silahl Kuvvetlerini Glendirme Vakfnn orta olduu otoprodktr grubu tarafndan
retilecek enerjiden ihtiya kadar ortaklk koulu aranmakszn Trk Silahl Kuvvetleri teekkllerine
verilebilir.
26.07.2008 tarihli ve 26948 sayl Resmi Gazetede 4628 sayl Kanuna geici madde eklenerek
otoprodktrlk sistemi tevik edilmeye allmtr:
31/12/2012 tarihine kadar iletmeye girecek retim ve otoprodktr lisans sahibi tzel kiilere
aadaki tevikler salanr:
1. retim tesislerinin, iletmeye giri tarihlerinden itibaren be yl sreyle iletim sistemi sistem kullanm
bedellerinden yzde elli indirim yaplr.
2. retim tesislerinin yatrm dneminde, retim tesisleriyle ilgili yaplan ilemler ve dzenlenen
ktlar damga vergisi ve hartan mstesnadr.

Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu Kararyla, Elektrik Piyasas Lisans

Ynetmelii hkmleri erevesinde lisans verilen tzel kiilerin listesine u adresten
ulaabilirsiniz.:
http://www2.epdk.org.tr/lisans/elektrik/lisansdatabase/verilenotoproduktor.asp

Otoprodktrlk sisteminin nemli fonksiyonu nedir?

141

zet
Trkiyede elektrik enerjisi konusunda tarihe
baktmzda ilk olarak 15 Eyll 1902 tarihinde
Mersinde bir su deirmeni milinin evirdii 2
kW gcndeki bir dinamodan retim yapld
grlmektedir. Cumhuriyetin balarnda yerli
sermaye birikimindeki ve mali kaynaklardaki
yetersizlik sebebiyle elektrik sektr yatrmlar
arlkl olarak Almanya, Belika, talya ve
Macaristan
kkenli
yabanc
yatrmclar
tarafndan gerekletirilmitir. 1923 ylnda
kurulu g 33 MWdr.1939 ylnda yabanc
imtiyazl irketlerin szlemeleri fesih edilmi ve
tesisler devletletirilmitir.

Trkiye
Elektrik
letim
Mdrl (TEA):

Trkiye Elektrik Ticaret Ve Taahht A..

Genel Mdrl (TETA):
Amac: Devletin genel ekonomi ve politikasna
uygun olarak elektrik enerjisinin alm ve satna
ilikin ticaret faaliyetlerini yrtmektir.
Yap-let-Devret modeli (build-operate-transfer)
daha ok kamu kaynaklarnn yetersiz olduu az
gelimi veya gelimekte olan lkelerde, kamu ve
zel sektr ibirliini hedefleyen projelerin
gerekletirilmesinde kullanlmaktadr. zel
sektr kaynaklarnn kullanlarak ihtiya duyulan
byk lekli yatrmlarn bte d kaynaklarla
gerekletirilmesine olanak tanyan
bir
modeldir.

1984 tarihli ve 3096 sayl Kanun ile TEKin

elektrik sektrndeki tekel hali sona erdirilmi ve
zel sektrn Yap-let-Devret (YD) veya
letme Hakk Devri (HD) yntemleriyle elektrik
piyasasnda faaliyet gstermesinin n almtr.

birok
taraf
Yap-let-Devret
modelinde
bulunmaktadr. YD modelinde ev sahibi lke,
proje sahibi hkmet kuruluu, bor veren
kurulular, sigorta kurulular, sponsorlar, teknik
finansal ve hukuki danmanlar, ortak giriim
irketleri gibi bu kapsamda saylabilir. Ortak
giriimler, iki veya daha fazla irketin, belli bir i
kapsamnda srekli veya geici bir irket kurarak,
bu irkette kendi iletmelerinden teknik, finansal
ve ticari destek salamak zere anlamalardr.

1994 ylnda fiilen Bakanlar Kurulu Kararyla, bir

kamu iktisadi kurulusu olan TEK, Trkiye
Elektrik retim letim A. (TEA) ve Trkiye
Elektrik Datm A. (TEDA) olmak zere
ikiye blnmtr.

YD Szlemelerin sresi 49 yldan fazla olamaz.

Mali adan gl, istikrarl ve effaf bir elektrik

enerjisi piyasasnn oluturulmas ve bu piyasada
bamsz bir dzenleme ve denetimin salanmas
2001 ylnda 4628 nolu Elektrik Piyasas Kanunu
kartlmtr. Bu kanunla Elektrik Piyasas
Dzenleme Kurumu kurulmu daha sonra ismi
deitirilerek Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu
(EPDK) halini almtr.

cret ( Fiyat) Belirleme Yntemleri olarak

maliyet art kr yntemi ve Tavan cret (fiyat)
yntemi kullanlr.
Yatrm ve hizmetlerin zelliklerine gre, Hazine
garantileri sz konusu olduunda idare adna
birtakm garantiler verilebilir.
Uygulama szlemesi sonunda yatrm ve
hizmetler her trl bor ve taahhtlerden ari,
bakml, alr ve kullanlabilir durumda bedelsiz
olarak kendiliinden idareye geer.

Ayrca bu kanuna dayanlarak karlan Bakanlar

kurulu kararnca; TEA; Trkiye Elektrik letim
A. (TEA), Elektrik retim A. (EA) ve
Trkiye Elektrik Ticaret ve Taahht A.S
(TETA) olmak zere anonim irket statsnde
e blnmtr.

Yap-let (Build and operate) modeli, Yap-letDevret modeli kapsamnda kan sorunlar zerine
gelitirilmi bir modeldir. Bu modelle ilgili en
nemli mevzuat ieren 4283 sayl yasaya gre
ama, "Yap-let Modeli" ile retim irketlerine
lke enerji plan ve politikalarna uygun biimde
elektrik enerjisi retmek iin mlkiyetleri

Genel Mdrl

Amac: Devletin genel ekonomi ve politikasna

uygun olarak elektrik retim faaliyetlerini
yrtmektir.
142

Genel

Amac: Devletin genel ekonomi ve politikasna

uygun olarak, elektrik enerjisinin iletim
hizmetlerini yrtmektir.

1963 ylnda Enerji ve Tabii Kaynaklar

Bakanl, 1970 ylnda 1312 sayl yasa ile
Trkiye Elektrik Kurumu kurulmu, 1982 ylnda
yrrle giren 2705 sayl kanunla ise belediye
ve birliklerin elektrik tesisleri TEKe devredilmi
ve btnleik bir dier deyile tekelci bir yap
oluturulmutur.

Elektrik retim A..

(EA):

A..

Bu sistemin 3 nemli fonksiyonu bulunmaktadr:

kendilerine ait olmak zere termik santral kurma

ve iletme izni verilmesi ile enerji satna dair
esas ve usulleri belirlemektir.

zel sektrn enerji yatrmlarna katlmasn

salayarak
lkenin
enerji
ann
kapatlmasna katkda bulunmak,

Hidroelektrik, jeotermal, nkleer santrallar ve

dier yenilenebilir enerji kaynaklar ile
altrlacak santrallar bu kanunun kapsam
dndadr. Sadece termik santrallere izin
verilmitir.

Bu tr tesisleri kuran birimlerin kendi enerji

gereksinimlerini ucuz ve gvenilir biimde
karlamalarn
salamak,
maliyetlerin
azalmasyla yatrmclarn rekabet glerini
artrmak,

Trkiyede bu yasaya dayanlarak 2002-2004

yllar toplam 5 adet santral hizmete girmitir. Bir
tanesi kmr, dierleri doalgaz kullanan bu
termik santraller 2010 yl verilerine gre Trkiye
toplam
elektrik
retimi
iindeki
paylar %21,4dr.

Enerji temininde tek bir reticiye bal

kalmaktan kurtulmak.
Otoprodktr ve/veya otoprodktr grubu
irketlerin sahip olduklar sanayi tesisleri ile bin
konutu aan uydu kent yerleim birimleri (rzgar
ve/veya gne enerjisi elektrik retim tesisleri
iin asgari bin konut art aranmaz), hastaneler,
drt yldzl oteller ve tatil kyleri (rzgar
ve/veya gne enerjisi elektrik retim tesisleri
iin drt yldz art aranmaz), organize sanayi
blgeleri, niversite kampsleri, belediyeler (p,
p gaz vb. atklar, bioktle, rzgar ve/veya
gne enerjisi retim tesisleri iin) elektrik
ihtiyalarnn tamamn veya bir blmn kendi
elektrik retim tesislerinde gvenilir ekilde ve
ekonomik olarak retebilirler.

Yap-let modeli ile gerekletirilmesi ngrlen

retim tesisi iin szleme sresi; szlemenin
yrrle girme tarihinden itibaren retim tesisi
iin alnacak tm izinler iin gerekli sre ile tesis
sresi de dahil olmak zere en fazla yirmi yldr.
Trkiyenin artan enerji ihtiyacndan dolay kamu
zerindeki yatrm ykn azaltmak zere
gelitirilen yntemlerden birisidir. 4046 nolu
kanun madde 18- cye gre; letme hakknn
verilmesi; Kurulularn bir btn olarak veya
aktiflerindeki mal ve hizmet retim birimlerinin
mlkiyet hakk sakl kalmak kaydyla bedel
karlnda belli sre ve artlarla iletilmesi
hakknn
verilmesidir.
zelletirme
yntemlerinden birisi saylmaktadr. Ancak bu
yntemde mlkiyet kamuda kalmaktadr.

Bunlarn yan sra kltr balkl tesisleri,

kmes hayvanlar retim iftlikleri, besicilik
tesisleri, tarmsal sulama tesisleri elektrik
ihtiyalarnn tamamn veya bir blmn kendi
rzgar ve/veya gne enerjisi elektrik retim
tesislerinde retebilirler.

Bu kapsamda kurulu g toplam 650 MW olan

iki irket faaliyet gstermektedir.
Otoprodktr, esas olarak kendi elektrik enerjisi
ihtiyacn karlamak zere elektrik retimi ile
itigal eden tzel kiidir. Otoprodktr grubu ise;
esas olarak ortaklarnn elektrik enerjisi ihtiyacn
karlamak zere elektrik retimi ile itigal eden
tzel kiidir. Her ikiside retim fazlas olmas
durumunda retilen elektrik enerjisi ve/veya
kapasitenin lisans sahibi dier tzel kiilere ve
serbest tketicilere sat faaliyetleri ile itigal
edebilir.

143

Kendimizi Snayalm
1. Trkiye Elektrik retim letim A. (TEA)
ka anonim irkete blnmtr?

6. YD modelinde aadakilerden hangisi cret

belirleme yntemlerinden birisidir?

a. 2

a. Kapal zarf yntemi

b. 3

b. Maliyet art kr yntemi

c. 4

c. Tek fiyat yntemi

d. 5

d. Taban cret yntemi

e. 6

e. Pazarlk

2. Devletin genel ekonomi ve politikasna uygun

olarak elektrik retim faaliyetlerini Yrten
irket hangisidir?

7. Aadakilerden hangisi
modellerinden biri deildir?
a. Restore Et let Devret

a. EA

b. Yap-let

b. TETA

c. letme Hakk Devri

c. TEA

d. Otoprodktr

d. EPDK

e. Yap let Devret

e. EE

8. Yap-let modelinde ilgili yasaya gre izin

verilen tek santral tr hangisidir?

3. Devletin genel ekonomi ve politikasna uygun

olarak, elektrik enerjisinin iletim hizmetlerini
yrten irket hangisidir?

Enerji

Yatrm

a. Nkleer
b. Hidroelektrik

a. B

c. Termik

b. TETA

d. Jeotermal

c. ETKB

e. Hidrolik

d. TEA

9. Esas olarak kendi elektrik enerjisi ihtiyacn

karlamak zere elektrik retmeyi amalayan
model hangisidir?

e. EE
4. Yap let Devret modelinde szleme en fazla
ka yl olabilir?

a. Yap-let

a. 20

b. Kur-let-devlet

b. 29

c. Datm irketi

c. 99

d. Otoprodktr

d. 49

e. letme Hakknn Devri

e. 19

10. Bir otoprodktr ya da otoprodktr grubu,

bir takvim yl ierisinde lisansna der edilen
yllk ortalama elektrik enerjisi retim miktarnn
yzde kan piyasada satabilir?

5. YD modelinde, iki veya daha fazla irketin,

belli bir i kapsamnda srekli veya geici bir
irket kurarak, bu irkette kendi iletmelerinden
teknik, finansal ve ticari destek salamak zere
anlamalarna ne ad verilir?

a. 35
b. 40

a. Sponsorluk

c. 20

b. Ortak giriim

d. 50

c. Otoprodktr

e. 10

d. Anlama
e. Hkm

144

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

Sra Sizde Yant Anahtar

1. b Yantnz yanl ise Enerji Piyasas balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.

En son olarak zelletirme ve liberalleme

dnemine girildii grlmektedir. Artan enerji
yatrm maliyetlerinden kurtulmak iin zel
sektr iin gerekli yasal dzenlemeler yaplm,
zel sektrn bu alana milyarlarca dolar tutarnda
yatrm yapmas salanm ve devletin bu
alandaki pay giderek dmtr.

Sra Sizde 1

2. a Yantnz yanl ise Enerji Piyasas balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.
3. d Yantnz yanl ise Enerji Piyasas balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 2

4. d Yantnz yanl ise Enerji Yatrm

Modelleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

Hazine tarafndan garanti edilen kredi tr,

Kpr kredileridir.( Subordinated Loan ).
Uygulama szlemesi erevesinde belirtilen
koullarda gerektiinde,grevli irket hatas
dndaki,
durumlar
nedeniyle,projenin
beklenmeyen finansman ihtiyalarn karlamak
amacyla, dare adna, fonlar veya dier
uluslararas finans kurulularnca temin edilen ve
ksmen veya tamamen Hazine garantisini haiz
ksa ve orta vadeli tali kredi demektir.

5. b Yantnz yanl ise Enerji Yatrm

Modelleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
6. b Yantnz yanl ise Enerji Yatrm
Modelleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
7. a Yantnz yanl ise Enerji Yatrm
Modelleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

Sra Sizde 3
Yap ilet modelinin en byk avantaj szleme
sresi sona erdiinde iletmenin kamuya
devredilmesi zorunluluu olmamasdr. Buda ok
uzun sreli gelir/kar anlamna gelmektedir.

8. c Yantnz yanl ise Enerji Yatrm

Modelleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

Sra Sizde 4

9. d Yantnz yanl ise Enerji Yatrm

Modelleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

letme Hakk Devri (HD) programnn ana

hedefi; zellikle iletilmekte olan termik
santrallar zerinde; yenileme, kapasite artrm,
bilgisayar destekli yeni retim ve kontrol
teknolojilerin getirilmesi ve uygulanmas,
verimliliin arttrlmas iin gerekli olan finans
kaynaklarnn
bulunmasnda
karlalan
darboazlarn almasdr.

10. c
Yantnz yanl ise Enerji Yatrm
Modelleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

Sra Sizde 5
Bu sistemin 3 nemli fonksiyonu bulunmaktadr:
zel sektrn enerji yatrmlarna katlmasn
salayarak
lkenin
enerji
ann
kapatlmasna katkda bulunmak,
Bu tr tesisleri kuran birimlerin kendi enerji
gereksinimlerini ucuz ve gvenilir biimde
karlamalarn
salamak,
maliyetlerin
azalmasyla yatrmclarn rekabet glerini
artrmak,
Enerji temininde tek bir reticiye bal
kalmaktan kurtulmak.

145

Yararlanlan Kaynaklar
Arolu E.,Arolu E., Enerji sektrnde yapilet-devret modelinin irdelenmesi, TMMOB 1.
Enerji Sempozyumu-12-14 Kasm 1996, Ankara.

Hepbal, A. (2005) Development and

Structuring of Turkeys Electricity Sector: A
Review, Renewable and Sustainable Energy
Reviews, 9, 311-343.

Aydn N., Uluslararas dorudan yatrmlar ve

ortak giriimler, Anadolu niversitesi Yaynlar,
No:1002, Eskiehir.

Camadan E., Erten E.., retim zelletirmeleri

ncesinde Trkiye Elektrik Piyasasnda Piyasa
Gcnn Deerlendirilmesi, Enerji, Piyasa ve
Dzenleme Cilt:1, Say:1, , Sayfa 51-75, 2010

Elektrik Piyasas Lisans Ynetmelii, 04.08.2002

tarih ve 24836 sayl Resmi Gazete,

Uluatam E.,
Trkiye elektrik piyasasnda
zelletirme sreci, TOBB Ekonomik forum
Dergisi, Mart 2011

Elektrik piyasas kanunu ve baz kanunlarda

deiiklik yaplmasna dair kanun, 26.07.2008
tarih ve 26948 sayl Resmi Gazete

Mavi Kitap,
Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanl ile Bal ve lgili Kurulularnn Ama
ve Faaliyetleri, Ankara 2011

Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan, Elektrik

enerjisi zel ihtisas komisyonu raporu, DPT:
2569 , K: 585 Ankara,2001

Yenice O.T., Krsal Kesimde Kurulabilecek

Doalgaz Yaktl Otoprodktr Kojenerasyon
Santralleri zerine Bir Aratrma, Doktora tezi,
Ankara niversitesi Fen Bilimleri Enstits
Tarm Makinalar Anabilim Dal, 2005

www.resmigazete.gov.tr
(4283, 3096, 4046,
4628, 3996 sayl Kanunlar, 16.8.1985 tarih ve
85/9799 sayl Bakanlar Kurulu karar, )
www.tetas.gov.tr (TETA faaliyet raporu 2010,
TETA sektr raporu Mart 2011)

Duran L.,Yap-let-Devret, Ankara niversitesi

Siyasal Bilimler Fakltesi Dergisi, Cilt 46, 1991,
Say 1-2, s.147-170

www.epdk.gov.tr (EPDK Elektrik piyasas raporu

2010)

Seyidolu H., Uluslararas Finans, 4. Bask,

Gzem Yaynlar, stanbul, 2003

http://www.oib.gov.tr/program/uygulamalar/deva
m_edenler.htm (zelletirme daresi Bakanl)

zden S.Y., Enerji Yaplar ve Bir Asrlk Sre,

Trkiye Mhendislik Haberleri, Say 442-443 2006/2

http://www.istanbulsmmmodasi.org.tr
(Cengiz
GNE, Son anayasa deiikliinin vergi
uygulamalar asndan sonular)

Kk M., Enerji Yatrmlar in Trkiyede

Uygulanan Modellerin ncelenmesi, Yksek
Lisans Tezi, Eskiehir Osmangazi niversitesi,
Temmuz 2010.

www.teias.gov.tr (TEA Trkiye elektrik

enerjisi 10 yllk retim kapasite projeksiyonlar
(2007-2011)
www.mevzuat.adalet.gov.tr

146

Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
Tahminlemenin rol ve nemini aklayabilecek,
Tahminleme modellerini kullanabilecek,
Tahminlerin doruluunu lebilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Enerji Talebi

Regresyon

Tahminleme

Zaman Serileri

indekiler

Giri

Tahminleme

Tahminleme Yntemleri

Tahminleme Doruluunun llmesi

148

Enerji Talep Tahmin

Yntemleri
GR
Dnyada hzla artan enerji talebine kar, mevcut enerji kaynaklarnn giderek azalmas ve bunun yan
sra evre bilincininde gelimesi, enerjinin daha verimli bir ekilde kullanlmasn zorunlu hale
getirmitir. Toplumlar bir yandan srekli artan nfuslarnn refahn ykseltmek iin retim yapmak, dier
yandan da temiz bir evrede yaamlarn srdrmek istemektedirler. Bu balamda enerji-ekonomi-evre
arasndaki karlkl etkileimler ve bunlarn sonular enerji politikalarnn belirlenmesinde nemli
olmaktadr. Bu nedenle enerjinin birincil kaynaklardan verimli bir ekilde elde edilmesi daha sonra da,
rasyonel ve verimli olarak kullanlmas gerekmektedir. Enerjinin verimli kullanlabilmesi iin zellikle
artan enerji talebinin doru bir ekilde tahmin edilmesi son derece nem arz etmektedir. Dnyada pek ok
aratrmac eitli enerji konularn analiz etmek ve zellikle enerji talep tahmin modellerinde oluacak
hatalar en aza indirgemek iin almaktadr.
Trkiye, OECD lkeleri ierisinde son on ylda enerji talep art en hzl byyen lkelerden biridir.
Benzer ekilde lkemiz, 2002 ylndan bu yana elektrik ve doalgazda yaanan talep art ile in den
sonra 2. srada yer almtr. Bu veriler nda lkemizde gerekleen bymeye paralel olarak talebinde
doru tahmin edilmesi son derece nem arz etmektedir. Bu balamda lkemizde 20 ubat 2001 tarih ve
4628 sayl Elektrik Piyasas Kanununa dayanlarak Elektrik Enerjisi Talep Tahminleri Hakknda
Ynetmelik hazrlanarak, 4 Nisan 2006 tarihli ve 26129 sayl Resmi Gazetede yaynlanmtr. Sz
konusu ynetmeliin amac; elektrik piyasasnda retim kapasite projeksiyonu ile iletim sistemi on yllk
geliim raporu ve datm irketlerinin yatrm plan ile datm sistemi on yllk geliim raporunun
hazrlanmasna esas tekil eden elektrik enerjisi talep tahminlerinin oluturulmasna ilikin usul ve
esaslarn belirlenmesidir. Ynetmelikte, talep tahminine esas veri seti; ekonomik, sosyal, demografik,
iklimsel, evresel veriler ve tahmin edilmeye allan deikenin gemi deerleri ile talep tahmin
modelinin gerektirdii dier blgesel verilerden oluturulaca belirtilmektedir.

lmek bilmek, Bilmek ise ynetmektir

TAHMNLEME
nsanlar tarih boyunca srekli olarak gelecek ile ilgili ngrlerde bulunmu ve bunun iin gvenilir
yntemler gelitirmeye almtr. Bu durum iinde bulunduumuz bin ylda o kadar nemli bir hale
gelmitir ki, ekonomiden, enerjiden, bymeden, yaplamadan, ithalattan ihracata kadar pek ok konuda
tahminleme hayati derecede nem tamaktadr. Bu nedenle kurumsal planlayclar, operasyonlarn
etkileyecek gelecek olaylarn zamanlamasn, bykln ve etkilerini bilebilmek iin bilimsel
ynetmelerden yararlanmaktadr. Yani tahminleme, gelecek olaylarn kestirilmesi, projeksiyonu veya
ngrs olarak tanmlanabilir.
Tahminlemenin temel fonksiyonu, elimizdeki verileri kullanarak gelecei kestirmektir.
Gnmzde iletmeler veya organizasyonlar genellikle gelecekte yaanmas muhtemel taleplerle
ilgilenirler. Sz konusu bu iletme ve organizasyonlar; enerji, insan gc, malzeme, fiyatlar vb. birok
konuda ksa, orta ve uzun vadeli tahminler yapabilirler. Alacamz kararlar etkiledii iin zellikle yeni
bir tesis veya kapasite artrm gibi yksek maliyetli projeler sz konusu olduunda minimum hata ile
yaplacak tahminleme byk neme sahiptir. Birok planlama ve karar verme srelerinde, tahminler
kritik bir girdidir.
149

Tahminleme srecinin aadaki admlardan olutuunu syleyebiliriz:

Nelerin tahmin edileceinin tespiti

Zaman periyodunun tespiti

Verilerin toplanmas

Tahminleme ynteminin tespiti

Tahminin yaplmas

Tahminin gzden geirilmesi

Geree yakn tahminler yapmak kolay bir ilem deildir. Tahminlerin gerekleen deerlerden farkl
bir yan muhakkak olacaktr. Burada ama uygun yntem ve tekniklerle hatay en aza indirmektir.
Karmak bir sre gibi gelebilir fakat ok uzak gelecekle ile ilgili tahminlerde, belirsizlik artacandan
tahmin hatalar da artar.
Trkiye Elektrik letim A..(TEA) tarafndan Trkiye Elektrik Enerjisi 10 yllk kapasite
projeksiyonu (2011-2020) Kasm 2011de yaynlanmtr. ETKB tarafndan hazrlanan talep tahminleri
esas alnarak, piyasa katlmclarna yol gstermek amacyla, yksek talep ve dk talep serileri
kullanlarak iki ayr senaryo incelenmi ve zm nerileri sunulmutur. Gelecekte yaanacak elektrik
darboazn nceden grerek sisteme ilave edilmesi gereken santral kapasitesini ortaya koyan bu alma,
enerji talep tahminlerinin ne ekilde kullanldn ve nemini gstermesi asndan olduka nemlidir.

aklarz?

Tahminlemenin karar verme srecindeki etkisini ve yerini nasl

TAHMNLEME YNTEMLER
Tahminleme yntemleri genel olarak kalitatif (niteliksel) ve kantitatif (niceliksel) olmak zere ikiye
ayrlr. ekil 6.1de tahminleme yntemleri grafiksel olarak sistematik bir ekilde sizlere aklanmaktadr.

ekil 6.1: Tahminleme yntemleri

ekil 6.1de yer alan Kalitatif Yntemler; gr, deneyim, sorgulama ve uzmanlk tabanldr.
Kantitatif Yntemler ise bir takm istatistikisel yntemlerle gemi verilerin kullanlmasna dayanr ve
ekil 6.2de Kantitatif Yntemlerin snflandrlmas verilmektedir.
150

ekil 6.2: Kantitatif Yntemler

Kalitatif Yntemler
Kalitatif (niteliksel) tahminleme, doas gerei sbjektiftir ve tahmin yaplacak alanda grev yapan
uzmanlarn sorgulamasna dayanr. zellikle gemi verilerin olmad durumlarda, kurumsal planlama
iin orta ve uzun dnemli tahminlerin ayarlanmasnda, niceliksel olarak retilen tahminlerin
ayarlanmasnda ve zaman serileri gibi niceliksel teknikler tarafndan retilen patternlerin (trend)
ayarlanmasnda kullanlr. Kalitatif tahminleme, gemii aklamaktan ok gelecei kestirme zerinde
durur.

Delphi Yntemi
RAND Corporation tarafndan gelitirilen bu yntemde, problem hakknda bilgisi olduu varsaylan
uzmanlardan oluan bir grup kullanlr. Etkilenmeleri nlemek iin fiziki olarak birbirinden ayr yerlerde
bulunan uzmanlara, bir dizi soru ieren anketler (sat tahminleri, vs.) gnderilir ve uzmanlar cevaplarn
koordinatre geri gnderir. Deerlendirme sonras hangi yenin ne tahminde bulunduu bilgisini
iermeyecek ekilde, zet bilgi uzmanlara geri gnderilir. Uzmanlar tahminlerinde srarc olabilir veya
deitirebilirler. Bu ekilde bir uzlamaya varlncaya kadar turlara devam edilir. Genellikle 3-4 turdan
sonra uzlama ortaya kar.

Ynetici Heyeti Grleri

Kurumun iindeki eitli birimlerin yntecilerinin biraraya gelerek tahminleme yaptklar yntemdir. ok
sk kullanlan ve uygulamas basit olan bu yntem, deneyimli yneticilerin sezgileri ve yarglamalar
yoluyla sunduklar zengin verileri kullanma avantajna sahiptir. Sektrnde geni bir deneyime sahip bir
grup st dzey yneticinin uzmanl sayesinde tahminler retilir.

Pazar Aratrmas
Mterilerin niyetleri ile ilgili veriler, yzyze grme, telefonla grme, internet anketleri gibi eitli
yntemlerle toplanr. statiksel yntemler uygulanarak tketici davranlar konusunda birtakm bilgiler
retilir. rnein bir ehire doalgaz gelmeden nce anketler dzenleyerek potansiyel talep hakknda bilgi
toplanabilir. Pazar aratrmas ile elde edilen bilgiler Delphi yntemi ve Ynetici Heyeti Grleri
yntemlerinde uzmanlara bilgi olarak verilebilir.
151

Delphi ynteminde uzmanlar birbirinde fiziksel olarak ayrmak ne

gibi faydalar salar?

Kantitatif Yntemler
Bu blmde ekil 6.2de belirtildii gibi zaman serisi analizi yntemleri zerinde duracaz ve
rnekleriyle bu yntemler hakknda ksaca sizlere bilgi vereceiz.

Veri Seti
Tahminleme yntemlerinde kullanmak zere, TEA tarafndan hazrlanan ve internetteki adresinden
kolaylkla eriilebilen Trkiye Brt Elektrik Enerjisi retim-thalat-hracat ve Talebinin Yllar tibariyle
Geliimi (1975-2010) tablosundan, 2000 ve 2010 yllar aras Brt Talep seilerek izelge 6.1de sizlere
verilmektedir.

http://www.teias.gov.tr/istatistik2010/%C4%B0statistik%202010.htm
izelge 6.1: Trkiye brt elektrik enerjisi talebinin yllar itibariyle geliimi (TEA)

Yllar
2000

Brt Talep (GWh)

128275,6

2001

126871,3

2002

132552,6

2003

141150,9

2004

150017,5

2005

160.794,0

2006

174.637,3

2007

190.000,2

2008

198.085,2

2009

194.079,1

2010

210.434,0

Basit Yaklamlar
En basit yntem direkt olarak ortalamay almaktr. ok ar istikrarl ortamlarda kullanlabilir. Ancak
aa veya yukar ynl trendlerde sakncal sonular vereceinden kullanlmamaldr. Direkt ortalama,
gemi tm gzlemlerin aritmetik ortalamas olup u ekilde hesaplanr:

x=

X
n

(6.1)

izelge 6.1deki verileri referans alrsak ortalama deer 164.203 bulunacak ve 2011 yl tahmini
deeri olarak kullanlacaktr.

Hareketli Ortalama
Son n adet gzlemin aritmetik ortalamasdr. Kolaylkla anlalan, hesaplanan ve stabil tahminler reten
bir yntemdir. Ka periyodun kullanlacana deneyimle karar verilmesi gerekir ve genellikle 3 ile 8
arasnda seilir. En azndan n periyotluk gemi verinin saklanmasna ihtiya duymas, trendin gerisinde
kalmas ve verilerdeki kompleks ilikileri gz ard etmesi dezavantajlarndandr. Hareketli ortalama u
ekilde hesaplanr:

Ft +1 =

Yt + Yt 1 + ... + Yt n+1
n

(6.2)
152

Yukardaki ifadede; t: Periyot, n: Seilen periyot says, Y:Gerek deerler ve F:Tahmini deerleri
gstermektedir.
rnek 1. izelge 6.1deki verileri kullanarak n=3 periyotlu hareketli ortalamalar yntemi ile 2011
yl deerini tahmin edelim.
zm 1.
Yllar

Gerekleen

2000

128.276

2001

126.871

2002

132.553

2003

141.151

(128.276+126.871+132.553)/3=129.233

2004

150.018

(126.871+132.533+141.151)/3=133.525

2005

160.794

(132.553+141.151+150.018)/3=141.240

2006

174.637

150.654

2007

190.000

161.816

2008

198.085

175.144

2009

194.079

187.574

2010

210.434

194.055

2011

Hareketli Ortalamalar (3)

(198.085+194.079+210.434)/3=200.086

Arlkl Hareketli Ortalama

Zaman serisinin gemi deerlerine farkl arlklar atanmasyla hesaplanr. Bu sayede son verilerin etkisi
artrlr.

Ft +1 =

W1Yt + W2Yt 1 + ... + WnYt n+1 W1Yt + W2Yt 1 + ... + WnYt n+1
=
W1 + W2 + ... + Wi
Wi

(6.3)

Burada, t: Periyot, n:Seilen periyot says, W: Arlk, Y:Gerek deerler, F:Tahmini deerlerdir.
rnek 2. izelge 6.1deki verileri kullanarak 3 periyotlu arlkl hareketli ortalamalar yntemi ile
2011 yl deerini tahmin edelim (arlklar:W1=3,W2=2,W3=1 olarak alnacaktr).
zm 2.
Yllar

Gerekleen

2000

128.276

2001

126.871

2002

132.553

2003

141.151

(3x132.553+2x126.871+1x128.276)/6=129.946

2004

150.018

(3x141.151+2x132.533+1x126.871)/6=135.905

2005

160.794

(3x150.018+2x141.151+1x132.553)/6=144.151

2006

174.637

153.928

2007

190.000

165.920

2008

198.085

180.012

2009

194.079

191.482

2010

210.434

194.735

Arlkl Hareketli Ortalamalar (3)

2011

(3x210.434+2x194.079+1x198.085)/6=202.924
153

sizce neler olabilir?

Arlkl hareketli ortalamann, hareketli ortalamaya gre avantajlar

stel Dzeltme Teknii

Gemi verilere azalan arlklarn uyguland bir tr hareketli ortalama yntemidir. Arlk 0 < < 1
aralndadr ve genelde tahminin stabil olmas iin kk bir deer seilir( 0.1 - 0.2 aras). Formlasyon
yledir:

Yeni tahmin = () . ( son gzlem)+ (1- ) . ( son tahmin)

veya

Ft+1 = .Yt + (1- ) . Ft

(6.4)

nn seiminde ise, N gzlem deeri olmak zere u forml kullanlabilir:

= 2 / (N+1)

(6.5)

rnek 3. izelge 6.1deki verileri kullanarak stel dzeltme yntemi ile 2011 yl deerini tahmin
edelim. (F2000=140.000 , =0,17)
zm 3.
Yllar

Gerekleen

Tahmin

2000

128.276

140.000

2001

126.871

0,17x128.276+0,83x140.000=138.007

2002

132.553

0,17x126.871+0,83x138.007=136.114

2003

141.151

135.508

2004

150.018

136.468

2005

160.794

138.771

2006

174.637

142.515

2007

190.000

147.976

2008

198.085

155.120

2009

194.079

162.424

2010

210.434

167.805

2011

175.052

zmn grafiksel gsterimi u ekildedir:

Trend Analizi
Regresyon modelinin dayand varsaymlar hemen her zaman gerekletirememesine ramen trendin
bulunmasnda yaygnlkla kullanlan bu tekniin esas, zaman ve gzlem sonular arasnda fonksiyonel
bir iliki kurmaktr. En kk kareler tekniini kullanan bu yntemde ncelikle serpilme diyagram
154

izilerek bu grafiin gelime ynne en uygun grafik seilir. Doru fonksiyonu (Yt=a+bXt), stel
fonsiyon (Yt=abXt) veya parabolik fonksiyon (Yt=a+bXt+cXt2) serpilme diyagramna gre seilir.
Doru fonksiyonuna ilikin normal denklemler:
Yt=na+bXt

(6.6)

XtYt=aXt +bXt2

(6.7)

Xler 2000,2001, gibi veya 1,2,3.. eklinde de gsterilebilir. Ancak kolaylk asndan seri tek
yllksa ,-2,-1,0,1,2, eklinde, eer ift ise ,-3,-1,1,3, eklinde gsterilir ki bu durumda Xt=0
olur ve hesaplamada kolaylk salar. Bu yntem kullanldnda sadeletirilmi denklemler u ekilde
olur.

Yt = n.a

(6.8)

Xt .Yt= b.Xt2

(6.9)

rnek 4. izelge 6.1deki verileri kullanarak en kk kareler yntemi ile doru fonksiyonunu
bularak yllara gre teorik deerleri bularak 2011 yl deerini tahmin edelim ve bir grafikte gsterelim.
zm 4.

Yt=n.a

Yt

Xt

Xt

XtYt

2000

128.276

-5

25

-641.378

2001

126.871

-4

16

-507.485

2002

132.553

-3

-397.658

2003

141.151

-2

-282.302

2004

150.018

-1

-150.018

2005

160.794

2006

174.637

174.637

2007

190.000

380.000

2008

198.085

594.256

2009

194.079

16

776.316

2010

210.434

25

1.052.170

1.806.898

110

998.539

1.806.898=11a -> a=164.263,42

Xt .Yt = bXt2 998.539=110b -> b=9077,63

olacaktr. Bu durumda doru fonksiyonu:
Yt = 164.263,42 + 9077,63 Xt
Y2000 = 164.263,42 + 9077,63x(-5) = 118.875
Y2001 = 164.263,42 + 9077,63x(-4) = 127.953
Y2010 = 164.263,42 + 9077,63x(+5) = 209.652
Y2011 = 164.263,42 + 9077,63x(+6) = 218.729
Grafiksel olarak ise aada gsterilen sonu elde edilecektir:
155

Yllar



ekil 6.3

ncelikle serpilme diyagramnn izilmesi sizce neden gereklidir?

Box-Jenkins Modelleri
En gelimi zaman serisi olan bu analiz yntemi, belirli bir teknik deil sadece tahminlemeye bir
yaklamdr. Uygun bir yntem belirlemek iin gemi verileri analiz eder ve Autoregressive Integrated
Moving Average Model (ARIMA) veya dier bir deyile otoregresif-entegre-hareketli ortalama olarak
adlandrlr. Bu yntem drt admdan oluur:
1.

Modelin belirlenmesi

2.

Parametre tahminleri

3.

Ayrd edici (tan) kontrol

4.

nraporlama

Otoregresif model mevcut verilerin gemi verilere bal olduunu varsayar. Box-Jenkins cimrilik
(tutumluluk) prensibine dayanr yani zaman serisi verilerinin zelliklerini ortaya koyan en uygun (en az
sayda parametre veya serbestlik derecesini gznnde tutan) bir model kurmay ngrr.

Karma Yntemler
Kantitatif yntemler ekil 6.2de belirtildii gibi alt balkta snflandrlmaktadr. Burada snflamada
yer alan yntemler zerinde duracaz ve rnekleriyle bu yntemler hakknda ksaca sizleri
bilgilendireceiz.

Basit Regresyon Analizi

Biri baml dieri bamsz olmak zere iki deiken arasnda nedensellik ilikisi arayan bir analizdir.
Bamsz deikenler, ortalama hava scakl gibi d mdahale olmakszn kendiliinden oluan
deikenlerdir. Bir olayn sebebi olarak grlrler. Baml deikenler ise sonu olarak grdmz
olaylardr. Ortalama hava scakl bir sebepse, doalgaz tketimi sonu yani baml deikendir. Abone
says bamsz bir deiken iken, elektrik tketim miktarlar bu sayya baml deikendir.
Trend analizinde olduu gibi ama verilerimizden geen t=a+bXt eklindeki en iyi dorunun
denklemini bulmaktr. Bunun iin formller yledir:

b=

( x x)( y y)

( x x)
i

a = y bx

(6.10)

156

(6.11)

Burada denklem 6.11de yer alan; x, Bamsz deiken olarak dikkate alnacak ve y ise Baml

x ve y srasyla bamsz ve baml deikenlerin aritmetik

deiken olacaktr. Denklemde

ortalamasdr.

Regresyon analizinde dorusal ilikinin derecesi r sembol ile gsterilen korelasyon katsays ile
llr. r nin alaca deerler -1 ile +1 arasnda deiir ve yksek mutlak deerler yksek dereceli
ilikiyi gsterir. aretin pozitif olmas bir deiken artarken dierininde arttn, negatif olmas ise biri
azalrken dierinin arttn gsterir ve aadaki gibi hesaplanr.

( x x)( y y)
( x x) ( y y )
i

r=

(6.12)

rnek 5. Dnya petrol tketimi ve dnyadaki ara saysna ilikin 2004-2010 yllar arasnda aada
verilen verilere sahip olduumuzu varsayalm. Buna gre regresyon analizini yapalm.

Yllar
2004

Dnya ara
says
(milyon)*
838,1

Dnya petrol
tketimi
(milyon ton)**
3858,7

2005

864,0

3908,5

2006

887,1

3945,3

2007

911,3

4007,3

2008

940,8

3996,5

2009

965,3

3908,7

2010

1000

4028,1

*Earth Policy Institute http://www.earth-policy.org/data_center/C26

**BP Statistical Review of World EnergyJune 2011 www.bp.com/statisticalreview

zm 5.
Burada dnyadaki petrol tketimi baml deiken iken, ara says bamsz deikendir. Aadaki
tablo formllerde kullanlacak deerlerin nasl elde edildiini gstermek iin hazrlanmtr.

( xi x) ( yi y) ( xi x) 2

yi

838,1

3.858,7

-77,13

-91,74

5.949,04

8.416,23

7.075,91

864,0

3.908,5

-51,23

-41,94

2.624,51

1.758,96

2.148,59

887,1

3.945,3

-28,13

-5,14

791,30

26,42

144,59

911,3

4.007,3

-3,93

56,86

15,44

3.233,06

-223,46

940,8

3.996,5

25,57

46,06

653,82

2.121,52

1.117,75

965,3

3.908,7

50,07

-41,74

2.507,00

1.742,23

-2.089,92

1.000

4.028,1

84,77

77,66

7.185,95

6.031,08

6.583,24

=0

=0

=19.727,06

=23.329,50

=14.816,70

=6.406,6 =27.653,1

x=

6406,6
= 915,23
7

ve

y=

27653,1
= 3950,44
7

Denklemler 6.10 ve 6.11 kullanarak ise;

b=

14.816,70
= 0,7511
19.727,06

a = 3950,44 0,7511 * 915,23 = 3263,01

157

( yi y) 2 ( xi x)( yi y)

xi

olarak bulunur. Bu durumda ;

y = 3.263,01 + 0,7511x
dorusu elde edilir. Denklem 6.12den korelasyon katsaysnn,

r=

14.816,70
19.727,06 * 23.329,50

= 0,69

olduu bulunur ki bunun anlam udur: x ve y serileri arasndaki iliki ayn ynde olup %69 civarndadr.
Bu ise orta derecede iliki olarak kabul edilir.

ztrkcan Meri, Regresyon Analizi, Maltepe niversitesi Yaynlar

No:40, ISBN-ISSN: 9789756760383

oklu Regresyon Analizi

Bir baml deikenle birden fazla bamsz deikenin ilikisi arandnda oklu regresyon analizi
kullanlr. rnein rn talebi zerinde rnn fiyat ve rn kullananlarn gelirleri gibi birok
deikenin etkili olmas gibi. Bu yntemde ayrca oklu belirlilik katsays kullanlarak baml
deikendeki deimelerin yzde kann bamsz deikenler ile aklanabilecei sorusuna cevap
bulunur. statiksel paket programlar sayesinde yzlerce bamsz deikeni modele sokmak mmkndr.

Doalgaz talebini baml deiken alrsak, talebi etkileyeceini

dndnz birden fazla bamsz deikeni syleyiniz.

Yapay Zeka ve Sezgisel Algoritmalar

Yapay sinir alar tahminleme iin kullanlan yntemlerden biridir. nsan beyin fonksiyonundan esinlenen
yapay sinir alar (YSA), deneme yolu ile renme ve genelletirme yapabilmektedir. YSAnn
kullanld nemli alanlardan biri de gelecei tahmindir. YSA, veriler arasndaki bilinmeyen ve fark
edilmesi g ilikileri ortaya kartabilir. YSA, girdi ve kt deikenleri arasndaki herhangi bir n
bilgiye ihtiya duymadan, herhangi bir varsaymda bulunmadan, dorusal olmayan modellemeyi
salayabilmektedir. Aa, girdi bilgileri ve bu girdilere karlk gelen kt bilgileri verilmekte ve an
girdi-kt arasndaki ilikiyi renmesi salanmakta, bylece an eitimi gerekletirilmektedir.
reticili renme olarak adlandrlan bu yntem genelde tercih edilen bir yntemdir.
Bir dier yntem ise Genetik Algoritmalardr. Evrim teorisine dayanan, poplasyon tabanl bir
yntemdir. zm genlerden oluan kromozomlarla ifade edilir. Kromozomlarn veya bireylerin bir
uyum deeri vardr. Daha iyi deerlere sahip olanlarn yaama ans yksektir. Durma kriteri salanana
kadar poplasyondaki bireyler seme, aprazlama ve mutasyon ilemlerine tabi tutulurlar.
Bunlarn dnda Karnca Kolonileri, Tavlama Benzetimi gibi meta-sezgisellerde tahminleme iin
kullanlabilir.

TAHMNLEME DORULUUNUN LLMES

Tahminleme iin kullanlan yntemlerin doruluunu lmek iin kullanlan performans kriterleridir.
Gerek deerlere yaknlk yntemin baarl olduunu gsterir. Birden fazla yntemin uyguland veya
ayn yntemi farkl parametrelerle altrdmz durumlarda karlatrma iin kullanlabilir. Bu kriterler
u ekilde hesaplanr:
Tahmin Hatas = Gerek deer Tahmini deer
Bias (Ortalama Hata) = ( Hata ) / n
Ortalama Hata Kareleri (OHK) = ( Hata )2 / n
158

Ortalama Mutlak Hata (OMH) = I Hata I / n

Ortalama Mutlak Hata Yzdesi (OMHY) = I (Hata/Gerek deer) * 100I / n
rnek 6.
izelge 6.1deki veriler kullanlarak 3 periyotlu Hareketli Ortalamalar ve stel Dzeltme yntemi ile
elde edilen verilere gre kriterleri hesaplayalm.
zm 6.
Hareketli Ortalamalar:
Yllar

Gerek

Teorik

Hata

Mutlak Hata

Hata Karesi

Mutlak Hata %

2000

128.276

2001

126.871

2002

132.553

2003

141.151

129.946

11.205

11.205

125.549.769

7,94

2004

150.018

135.905

14.113

14.113

199.166.420

9,41

2005

160.794

144.151

16.643

16.643

276.984.456

10,35

2006

174.637

153.928

20.709

20.709

428.875.797

11,86

2007

190.000

165.920

24.081

24.081

579.877.558

12,67

2008

198.085

180.012

18.074

18.074

326.656.819

9,12

2009

194.079

191.482

2.597

2.597

6.743.650

1,34

2010

210.434

194.735

15.699

15.699

246.468.745

7,46

15.390

15.390

273.790.402

8,77

Bias

OMH

OHK

OMHY

Ortalama

stel Dzeltme:
Yllar

Gerek

Teorik

Hata

Mutlak Hata

Hata Karesi

Mutlak Hata %

2000

128.276

140.000

-11.724

11.724

137.461.462

9,14

2001

126.871

138.007

-11.136

11.136

124.000.533

8,78

2002

132.553

136.114

-3.561

3.561

12.682.208

2,69

2003

141.151

135.508

5.642

5.642

31.837.770

4,00

2004

150.018

136.468

13.550

13.550

183.599.040

9,03

2005

160.794

138.771

22.023

22.023

485.007.861

13,70

2006

174.637

142.515

32.122

32.122

1.031.842.288

18,39

2007

190.000

147.976

42.024

42.024

1.766.052.238

22,12

2008

198.085

155.120

42.965

42.965

1.846.012.584

21,69

2009

194.079

162.424

31.655

31.655

1.002.041.323

16,31

2010

210.434

167.805

42.629

42.629

1.817.194.736

20,26

18.745

23.548

767.066.549

13,28

Bias

OMK

OHK

OMHY

Ortalama

159

zet
Tahminleme, gelecek olaylarn kestirilmesi,
projeksiyonu veya ngrsdr. Tahminlemenin
temel fonksiyonu, elimizdeki verileri kullanarak
gelecei kestirmektir. Birok planlama ve karar
verme srelerinde, tahminler kritik bir girdidir.
Alacamz kararlar etkiledii iin zellikle yeni
bir tesis veya kapasite artrm gibi yksek
maliyetli
projeler
szkonusu
olduunda
tahminleme byk neme sahiptir.

Box-Jenkins Modelleri: En gelimi zaman serisi

olan bu analiz yntemi, belirli bir teknik deil
tahminlemeye bir yaklamdr. Uygun bir yntem
belirlemek iin gemi verileri analiz eder ve
Autoregressive Integrated Moving Average
Model(ARIMA) veya dier deyile otoregresifentegre-hareketli ortalama olarak adlandrlr.
Basit Regresyon Analizi: Biri baml dieri
bamsz olmak zere iki deiken arasnda
nedensellik ilikisi arayan bir analizdir. Bamsz
deikenler, ortalama hava scakl gibi d
mdahale olmakszn kendiliinden oluan
deikenlerdir. Bir olayn sebebi olarak
grlrler. Baml deikenler ise sonu olarak
grdmz olaylardr. ilikinin derecesi r
sembol ile gsterilen korelasyon katsays ile
llr. -1 ile +1 arasnda deiir

Tahminleme
yntemleri
gr,
deneyim,
sorgulama ve uzmanlk tabanl kalitatif
yntemler ve bir takm istatiksel yntemlerle
gemi verilerin kullanld kantitatif yntemler
olmak zere ikiye ayrlr.
Kalitatif yntemler unlardr:
Delphi yntemi: Biribirinden fiziksel olarak ayr
bir grup uzmann ok turlu bir sistemle
uzlancaya kadar tahminlerini yapt bir
sistemdir.

oklu Regresyon Analizi: Bir baml deikenle

birden fazla bamsz deikenin ilikisi
arandnda oklu regresyon analizi kullanlr.
rnein rn talebi zerinde, rnn fiyat ve
rn kullananlarn gelirleri gibi birok
deikenin etkili olmas gibi.

Pazar aratrmas: Mterilerin satn alma

planlar ile ilgili verilerin anketlerle toplanarak
birtakm istatiksel ilemlerlerden geirildii
yntemdir.

Yapay Zeka ve Sezgisel Algoritmalar: nsan

beyin fonksiyonundan esinlenen yapay sinir
alar (YSA), deneme yolu ile renme ve
YSAnn
genelletirme
yapabilmektedir.
kullanld nemli alanlardan biri de gelecei
tahmindir. YSA, veriler arasndaki bilinmeyen ve
fark edilmesi g ilikileri ortaya kartabilir.

Ynetici Heyeti Grleri: Kurum iindeki

eitli birimlerin st dzey yneticilerinin
toplanarak tahminleme yapmasdr.
Kantitatif yntemler unlardr:
Basit Yaklamlar: Ar istikrarl ortamlarda
kullanlabilecek olan direkt ortalamay alarak
kullanmaktr.

Bir dier yntem ise evrim teorisine dayanan,

poplasyon tabanl bir yntem olan Genetik
Algoritmalardr.
Bunlarn dnda Karnca
Kolonileri, Tavlama Benzetimi
gibi metasezgisellerde tahminleme iin kullanlabilir.

Hareketli Ortalama: Genellikle 3 ile 8 arasnda

seilen son n adet gzlemin aritmetik
ortalamasdr.
Arlkl Hareketli Ortalama: Zaman serisinin
gemi deerlerine farkl arlklar atanarak
hesaplanr ve bu sayede son verilerin etkisi
artrlr.

Tahminleme
iin
kullanlan
yntemlerin
doruluunu lmek iin kullanlan performans
kriterleri unlardr:
Tahmin Hatas= Gerek deer Tahmini deer

stel Dzeltme: 0 ile 1 aralnda deien bir

katsays kullanarak hesaplanr.

Bias (Ortalama Hata) = ( Hata )/n

Trend Analizi: En kk kareler tekniini

kullanr. Verilerin dorusal veya erisel olduuna
karar vermek iin serpilme diyagram izilir.
Daha sonra uygun formller kullanarak verilere
en ok uyan denklem elde edilir.

Ortalama Hata Kareleri (OHK)= ( Hata )2/n

Ortalama Mutlak Hata (OMH) = I Hata I/n
Ortalama Mutlak Hata Yzdesi (OMHY) =
I(Hata/Gerek deer) * 100I/n
160

Kendimizi Snayalm
5. Dnya doalgaz tketimine ilikin 20002003 yllarna ait verileri kullanarak 3 yllk
hareketli ortalama teknii ile 2004 yl deerini
tahmin deerini aadaki deerlerden hangisi
vermektedir?

1. Tahminleme ile ilgili aadakilerden hangisi

yanltr?
a. Gelecee alan penceredir.
b. Karar verme srelerinde kritik bir girdidir.
c. Gelecek olaylarn kestirilmesi, projeksiyonu
veya ngrsdr.
d. Zaman ve para kaybdr.

Yllar

Tketim
3
(milyon m )

2000

2412

2001

2455

e. Gelecek olaylar bilme isteine dayanr.

2002

2520

2. Gr, deneyim, sorgulama ve uzmanlk

tabanl yntemlere ne ad verilir?

2003

2606

a. 2527

a. Karma

b. 2480

b. Kalitatif

c. 2690

c. Kantitatif

d. 2590

d. Niceliksel

e. 2345

e. Ynetimsel

6. Soru 5teki verileri kullanarak trend analizi

yaptmzda dorunun denklemi ne olur?

3. Aadakilerden hangisi kalitatif tahmin

yntemlerinden biri deildir?

(Yllara srasyla -3,-1,1,3 deerlerini verelim)

a. Yneticilerin grleri

a. Y= 2660+100.05x

b. Delphi yntemi

b. Y= 2498,25+32,35x

c. Mteri anketleri

c. Y= 320,35+24,9x

d. Hareketli Ortalama

d. Y= 451-9875x

e. Sat ekibi tahminleri

e. Y=654-67x

4. Aadakilerden hangisi kantitatif tahmin

yntemlerinden biri deildir?

7. Soru 6da elde edilen doruyu kullanarak

2004 yl tahmini deeri katr?

a. Box-Jenkins

a. 2612

b. stel Dzeltme Teknii

b. 2430

c. Trend Analizi

c. 2660

d. Yneticilerin grleri

d. 2750

e. Basit regresyon analizi

e. 2345

161

8. Herhangi bir olayn sonucu olan deikenlere

ne ad verilir?

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

a. Bamsz deiken

1. d Yantnz yanl ise Tahminleme balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.

b. Serbest deiken

2. b Yantnz
yanl
ise
Tahminleme
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

c. Baml deiken
d. Yapay deiken

3. d Yantnz
yanl
ise
Tahminleme
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

e. Genetik deiken
9. Korelasyon katsaysnn 0,98 olmas ne
ynl ve ne derecede iliki olduunu gsterir?

4. d Yantnz
yanl
ise
Tahminleme
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

a. Ters ynl ve zayf bir iliki

b. Ters ynl ve gl bir iliki

5. a Yantnz
yanl
ise
Tahminleme
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

c. Ayn ynl ve zayf bir iliki

d. Ayn ynl ve gl bir iliki
e. Hibir ey ifade etmez

6. b Yantnz
yanl
ise
Tahminleme
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

10. Soru 6da elde ettiimiz doru denklemini

kullandmzda ortalama mutlak hata ka olarak
bulunur?

7. c Yantnz
yanl
ise
Tahminleme
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

a. 10,75
b. 11,80

8. c Yantnz
yanl
ise
Tahminleme
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

c. 0,3
d. 20,5

9. d Yantnz
yanl
ise
Tahminleme
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

e. 35

10. a
Yantnz yanl ise Tahminleme
Doruluunun llmesi balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.

162

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1

Yararlanlan Kaynaklar
Aras H. ve Aras N., (2005). Eskiehir'de
Konutsal Doal Gaz Talebine Ekonomik
Gstergelerin ve D Ortam Scaklnn Etkileri,
Mhendis ve Makina; 540; 20-27

Tahminleme karar alma srecinde bir girdidir.

rnein elektrik enerjisi talebinin tahminlemesi
yaplarak ne zaman darboaza dlcei
nceden grlerek, buna gre santrallerin
yapmna karar verilir.

Tersine R.J., (1988). Principles of Inventory and

Materials Management, Elsevier Science
Publishing Cp.,Inc., New York ,

Sra Sizde 2

Montgomery D.C, Jennings C.L., Kulahc M.

(2008). Introduction to Time Series Analysis and
Forecasting, John Wiley & Sons. Inc. , New
Jersey.

Baskn karakterli kiilerin dierleri zerinde

etkisini minimize eder. rnein ynetici grleri
ynteminde iletme iinde gl pozisyonda bir
ynetici dierlerinin kararlarn yani tahmin
sonularn
etkileyebilir.
Delphi
yntemi
sayesinde kiiler tahminlerini yapmak iin
bamsz ekilde kendi sorgulama glerini
kullanabilirler.

Do. Dr. Tark Kkdeniz, stanbul niversitesi

Endstri
Mhendislii
Blm,
Lojistik
Ynetimi Blm II: Talep Tahmin Yntemleri
Ders notlar:
www.istanbul.edu.tr/muh/endustri/lojistik/wpcontent/uploads/TalepTahminYontemleri.pdf

Sra Sizde 3
Hareketli ortalamalarda tm deerlerin derecesi
ayn olduundan bu surumu amak iin arlkl
hareketli
ortalama
ynteminde
arlklar
kullanarak son dnemlerin etkisi arttlr.

Mentzer J.T., Moon M.A (2005).

Sales
Forecasting Management, Sage Publications Inc.
Serper . (1993). Uygulamal statistik 2, Filiz
Kitabevi, stanbul,

Sra Sizde 4

Sevktekin M., Nargeleekenler M. (2005).

Zaman
Serileri
Analizi,
Nobel
Yayn
Datm,2005

Elde edeceimiz fonksiyonun, seriye en uygun

ekilde olmas gereklidir. Dorusal veya erisel
gibi fonksiyon tipine, serpilme diyagram ile
karar verilir ve bylece buna ikikin formller
seilir. Bu sayede hata miktar en aza inecektir.

Nakip M. (2003). Pazarlama Aratrmalar

Teknikler ve (SPSS Destekli) Uygulamalar,
Sekin Yaynclk.

Sra Sizde 5

Hamzaebi K. ve Kutay F., (2004). Yapay Sinir

Alar ile Trkiye Elektrik Enerjisi Tketiminin
2010 Ylna Kadar Tahmini, Gazi niversitesi
Mhendislik Mimarlk Fakltesi Dergisi, Cilt 19,
No 3, ss. 227-233.

Doalgaz talebini etkileyebilecek faktrler

olarak; hava scaklklar, doalgaz fiyatlar,
tketicilerin gelir seviyeleri, mevcut snma
sistemi ve hava kirlilik oranlar saylabilir.

http://www.enerji.gov.tr/yayinlar_raporlar/2012_
Genel_Kurul_Konusmasi.pdf
www.epdk.gov.tr
www.teias.gov.tr
Earth Policy Institute:
http://www.earth-policy.org/data_center/C26
BP Statistical Review of World Energy June
2011: www.bp.com/statisticalreview
Levine
Kenneth
C.,
Georgia
State
University,Business Analysis Lecture notes:
http://www2.gsu.edu/~wwwkcl/MGS3100.htm
ztrkcan M., Regresyon Analizi, Maltepe
niversitesi Yaynlar No:40, ISBN-ISSN:
9789756760383
163

Amalarmz


Bu niteyi tamamladktan sonra;
Trkiyede enerji verimliliini aklayabilecek,
Avrupa Birlii lkelerinde enerji verimlilii politikalarn aklayarak karlatrma yapabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Enerji Politikalar

Enerji Ynetimi

Enerji Verimlilii

Avrupa Birlii

indekiler

Giri

Trkiyede Enerji Verimlilii

Enerji

Ulam

Sanayi

Avrupa Birlii lkelerinde Enerji Verimlilii Politikalar

164

Trkiyede ve Avrupa Birlii

lkelerindeki Enerji Ynetim
Politikalarnn
Karlatrlmas
GR
Enerji insan yaam ve ekonomik aktiviteler zerinde etkilidir. Kresel snma ve enerji arz gvenlii gibi
iki temel sebepten dolay da ncelikli konu olmutur. Enerji kaynaklarn elinde bulunduran lkeler,
ithalata baml lkeler zerinde enerji silah kullanm gcn her geen gn artrmaktadr. Enerji
kaynaklar asndan darya baml lkelerin yol haritas ise; enerji tketim seviyesini azaltmak ve
blgesel temiz enerji kaynaklarnn kullanmna odaklanmak olmaldr. Bu yeni bir enerji kltrn
oluturmada yerel ynetimler aktr olmaldr. Yerel ynetimler enerji geleceklerini ngrebilmek iin
yerel yaamn tm alanlarna uyum salayabilecek bir enerji politikas oluturmak, enerji ynetimi
kurmak, bu yolda donanmlarn arttrmak, kaydedilen ilerlemeleri lmek, enerji ynetim sertifikasyonu
salamak, enerji verimlilik konusunda danman ekipler oluturmak ve halk bilinlendirme almalar
yapmak durumundadrlar.
retimde ve gnlk yaamda enerji younluunun drlmesi; tm enerji zincirinde verimliliin
artrlmas, retim, iletim ve datmda kayp-kaaklarn azaltlmas, retimde verimlilik artrc
teknolojilerin uygulanmas, eski binalarn rehabilitasyonu, yeni binalardaki s kayb-kazanc limitlerinin
stma ve soutma ihtiyacna gre ok daha fazla sklatrlmas, verimli elektrikli ev aletleri ve ofis
cihazlarnn tercih edilmesi, mevcut cihaz stokunun deitirilmesi ve ilgili btn taraflarn eitilmesi ve
bilinlendirilmesi gibi almalar ile salanabilecektir.
Enerji ynetim politikalar hedeflere ulamada herkesi odaklamakta ve faaliyetlere katalizr rol
oynamaktadr. Politikalar oluturulurken ncelikle geni kapsaml enerji ynetim hedeflerini aklayan
ifadelerin ve sorumluluklarn belirlenmesi gerekmektedir. Hedefler kesin, zgn, llebilir, baarlabilir,
gereki ve zamanl olmaldr. Daha sonra enerji ynetim programn nasl yerine getirileceini organize
eden stratejinin (temel bir mantk, organizasyon, kaynaklar ve kilometre talar) belirlenmesi
gerekmektedir.

TRKYEDE ENERJ VERMLL

Gelecekteki enerji talebini karlayacak enerji kaynaklarnn varl ve gelecekte nasl bir enerji
teknolojisi (nkleer, termik, yenilenebilir vb.) ile birincil enerji kaynaklar (uranyum, petrol, linyit,
rzgar, vd.) karmasnn seilecei karar, ithal enerjiye dayal yaplara sahip olan Trkiye ve AB iin son
derece nemlidir. Trkiyede oluturulan enerji politikalarnn ana bal vardr. Bunlar;

Atl kaynaklarn deerlendirilmesi,

Enerji verimlilii proje ve kampanyalarnn uygulanmas,

Enerji arz gvenliinin salanmasna katkda bulunmaktr.

Trkiyenin genel enerji politikas Avrupa Birlii politikasyla uyumludur. Trkiyenin enerji
politikasnn birincil amac ekonomik ve sosyal kalknma hedeflerini elde etmek zere gvenilir, yeterli,
zamannda ve hem ekonomik hem de evre asndan gvenilir bir ekilde srekli artan enerji talebinin
karlanmasdr. 5627 Sayl Enerji Verimlilii Kanunu ncesi dnemde (1995-2007) Sanayi
Kurulularnn Enerji Tketiminde Verimliliin Arttrlmas in Alacaklar nlemler Hakknda
Ynetmelik kapsamnda fabrikalarda enerji ynetimi sisteminin oluturulmas amalanmtr. Enerji
tketimi 2.000 TEP olan tm fabrikalarda idari adan dorudan fabrikann st ynetimine bal,
165

mevcut sistem ve prosesi iyi tanyan tecrbeli bir mhendisin Enerji Yneticisi olarak
grevlendirilmesi gerekmitir. Ayrca yine idari adan dorudan fabrikann st ynetimine bal, Enerji
Yneticisi, letmeden sorumlu teknik elemanlar, Muhasebe veya buna benzer blm grevlisinden
oluan bir Enerji Kontrol Birimi oluturulmas gndeme alnmtr. Sektrlere ve enerji tketimlerine
gre izelge 7.1de gsterilen uygulamalarn gerekletirilmesi amalanmtr.
izelge 7.1: Sanayi Kurulularnn Enerji Tketiminde Verimliliin Arttrlmas in Alacaklar nlemler Hakknda
Ynetmelik Kapsamndaki Uygulamalar

SEKTR

ALT SEKTR

ENERJ KONTROL
BRM

ENERJ YNETCS

METAL ANA SANAY

Demir elik

> 50.000 TEP

2.000-50.000 TEP

Alminyum

> 200.000 TEP

2.000-200.000 TEP

> 20.000 TEP

2.000-20.000 TEP

imento

> 50.000 TEP

10.000-50.000 TEP

Cam

> 20.000 TEP

2.000-20.000 TEP

Bakr

2.000 TEP

Dier Metal
TOPRAK ANA SANAY

Tula Kiremit

2.000 TEP

Seramik

> 30.000 TEP

Dier Topraktan Mamul Madde retim

2.000-30.000 TEP
2.000 TEP

Enerji yneticisinin enerji verimliliine katklarn irdeleyiniz.

Trkiyenin enerji ynetimi, son on yldr arz gvenliini artrmak amacyla sektrn yeniden yaplandrlmasna ncelik vermitir. 2000li yllarn balarnda, zel sektrn altyap yatrmlar iin bir
ortam yaratmak hedeflenmi, yasal ereve ve mevcut prosedrlerde kkl deiiklikler yaplmtr. Sz
konusu kanunlar erevesinde, enerji piyasalar iin bamsz bir dzenleyici merci olarak 2001 ylnda
Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu (EPDK) oluturulmutur. Sanayide, binalarda, ulamda ve enerji
sektrnde, ykmllkler, destekler ve bilinlendirme etkinlikleri getiren 5627 sayl Enerji Verimlilii
Kanunu ile ABnin ilgili direktifleriyle uyum amalam ve devlet organlarnn sorumluluklar da yeniden
tanmlanmtr.
Enerji Verimlii Kanununun uygulamalarn desteklemek zere yasal evrenin oluturulmasn
mteakip uluslararas fonlar destekli birok proje yrtlmektedir. Bu projelerle enerji verimlilii
politikalar ve uygulamalar konusunda teknik yardm, bilgi transferi ve eitim yoluyla dier lkelerdeki
benzerlerine uygun bir enerji verimlilii erevesinin Trkiyede oluturulmas amalanmtr. Bu
projeler unlardr:

Gnll Anlama Uygulamalarn Gelitirme Projesi,

Elektrikli Ev Aletleri Etiketleme (BM) Projesi,

Binalarda Enerji Verimliliinin Artrlmas (BM) Projesi,

Sanayide Enerji Verimliliinin Artrlmas (BM) Projesi,

Trkiyede Enerji Verimliliinin yiletirilmesine Dair AB Eletirme (Twinning) Projesi.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl koordinatrlnde kamu, zel sektr ve sivil toplum
kurulularnn katlmlar ile hazrlanan Enerji Verimlilii Strateji Belgesi 2012-2023 kabul edilmitir.
Belgede tanmlanan faaliyetlerin gerekletirilmesinden, tedbirlerin uygulanmasndan, sonularn
166

deerlendirilmesinden sorumlu olan kamu ve sivil toplum kurulular arasnda yakn bir ibirlii
kurulmas amalanmakta olup, sz konusu koordinasyonu Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl adna
Yenilenebilir Enerji Genel Mdrl salayacaktr. Bu belgede tanmlanm olan stratejik amalar,
hedefler ve eylemler yaplacak derinlemesine sektrel analizlere gre Enerji Verimlilii Koordinasyon
Kurulu tarafndan ylda en az bir kez gzden geirilecek, hkmetin politika ve hedeflerindeki
deiikliklere, AB politikalarna, belge kapsamndaki uygulamalarda ortaya kan darboazlara bal
olarak gncellenecektir.
Yksek Planlama Kurulunca 03/05/2010 tarihinde kabul edilen klim Deiiklii Strateji Belgesinde
enerji, endstri ve ulam sektrleri iin takip edilecek stratejiler; ksa, orta ve uzun vadeli
snflandrmaya gre aada verilmitir:

ENERJ
Ksa Vade

Birincil olarak hidro ve rzgr dahil olmak zere btn yerel kaynaklar, daha temiz retim
teknolojileri ve mevcut gelimi tekniklerden azami seviyede faydalanmak suretiyle enerji
gvenlii ve iklim deiiklii amalarna uygun ekilde ve dahili ve harici finansman frsatlar
erevesinde kullanlacaktr.

Yeni binalar iin bir enerji kimlik sertifikas uygulamaya konacaktr.

Yeni binalara, balang yatrm maliyeti enerji ekonomisiyle tutarl olacak ekilde yenilenebilir
enerji sistemleri kurulacak ve bu sistemlerin geri deme dnemi arsas 20.000 m2den daha
kk olan yeni binalar iin 10 yl, 20.000 m2 ve daha byk olanlar iin ise 15 yl olacaktr.

Yeni otellere, hastanelere, yatakhanelere, yerleim amal olmayan ve konaklama iin kullanlan
dier binalar ile kullanm alan 1000 m2den daha byk olan spor merkezlerine merkezi stma
ve shhi scak su salanmas iin solar g kolektrleri taklacaktr.

Orta Vade

naat sektrndeki enerji verimlilii potansiyeli deerlendirilecek ve azami seviyede gerekletirilecektir; enerji verimliliine sahip inaat malzemeleri ve teknolojileri zerine ncelikli
projeler sanayiyle ibirlii iinde belirlenecektir.

Mevcut binalarda Enerji Kimlii Sertifikas uygulamasnn tantlmas iin altyap gelitirilecek ve s izolasyonu ile verimlilii artrc dier nlemler tevik edilecektir.

Standartlarla uyumlu enerji ynetimi, sanayi ve inaat sektrlerinde sertifikal enerji yneticileri
tarafndan uygulanacaktr.

Bata yenilenebilir enerji ve temiz kmr teknolojisi olmak zere nkleer enerji dahil dk ve
sfr emisyon teknolojilerinin kullanm zendirilecek, temiz teknolojiler ve enerji kaynaklar
alannda AR-GE almalar yaplacak, bu alanda yerli sanayi desteklenecektir.

Yeni alternatif yaktlarn kullanmlarnn artrlmas ve buna ynelik piyasa tevikleri ile nfuz
stratejileri desteklenecektir.

Mevcut termik santrallerin iyiletirme almalar tamamlanacak ve hidro elektrik santrallerin de

daha verimli almas salanacaktr.

Uzun Vade

2020 yl itibariyle enerji younluu 2004 ylna referansla daha dk seviyelere indirilecektir.

Kamu kurulularnn mevcut bina ve tesislerinde enerji tketiminde iyiletirme salanacaktr.

2023 yl itibariyle toplam elektrik enerjisi retiminde yenilenebilir enerjinin pay %30a
kartlacaktr. Bu erevede teknik ve ekonomik hidrolik potansiyelin tamam deerlendi167

rilecek, rzgrda 20.000 MW ve jeotermalde 600 MW elektrik retim kapasitesine ulalacaktr.

Gne enerjisinden elektrik enerjisi elde edilmesi desteklenecektir.

Referans senaryoda ngrlene gre, 2020 yl itibariyle elektrik enerjisi retiminden meydana
gelen sera gaz emisyonlar %7 orannda azalacaktr.

ULAIM
Orta Vade

Yk ve yolcu tamaclnda demiryolu, denizyolu ve havayolunun paynn ve yk faktrnn

artrlmas iin planlar gelitirilecektir.

Kombine ulamn iyiletirilmesi iin potansiyeli deerlendirmek zere almalar yaplacaktr.

Ksa mesafeli deniz ve gl tamacl tevik edilecektir.

ehirlerde bisiklet ve yaya eriimi dzenlemeleri gibi evre dostu ulam aralarnn kullanmnn yaygnlamasn kolaylatran dzenlemeler tevik edilecektir.

zellikle byk ehirlerde metro ve hafif rayl sistemler araclyla toplu tama sistemleri
yaygn hale getirilecektir.

ehirlerdeki toplu tama aralarnda alternatif yakt ve temiz ara teknolojilerinin kullanlmas
yaygnlatrlacaktr.

Yol ann geometrik ve fiziki standartlarnn daha az yakt tketimi salayacak ekilde iyiletirilmesine ynelik Ar-Ge almalar yaplacaktr.

Akll ulam sistemi uygulamalar daha iyi hale getirilecektir.

Ulam sisteminde enerji verimliliini artracak dier uygulamalar gelitirilecektir.

Uzun Vade

Yk ve yolcu tamaclnda demiryolu ve denizyolunun %2 olan pay artrlacak, havayolu

tamacl desteklenecektir.

Alternatif yaktlarn, CO2 ve NOx emisyonlarn en aza indirgeyebilen yeni teknoloji rn

motorlarn ve evre dostu hibrid ulam aralarnn kullanm yaygnlatrlacaktr.

SANAY
Ksa Vade

Gerek sanayiciler, gerekse tketicilerin iklim deiiklii konusunda bilinlendirilmesi ynnde

youn faaliyetler yrtlecek ve klavuz rehberler/el kitaplar yaymlanacaktr.

Ylda 1000 TEPin zerinde enerji tketen tm sanayi kurulularnda enerji yneticisi
atanmasyla ilgili sreler sonulandrlacak ve bu sistemin etkin bir ekilde almas salanacaktr.

Orta Vade

Sanayide enerji ynetim sistemleri, sera gaz envanter raporlama sistemleri ve karlatrma gibi
herhangi bir sermaye yatrm veya iletme maliyeti gerektirmeksizin sera gaz salmlarnn takip
edilmesine imkn salayan ynetim aralarnn uygulamasn tevik edici gnll anlamalar ve
klim ncleri Program gibi tevik mekanizmalar gelitirilecektir.

Ylda 5000 TEPin zerinde enerji tketimi olan btn sanayi kurulular yllk enerji almalar
yrtecektir.

Sanayide s geri kazanm seenekleri, motorlarda hz kontrol sistemleri, snai kojenerasyon

sistemleri zendirilecek ve tevik edilecektir.
168

Sanayide kullanlan kaynaklarn temiz retime ynelik kaynaklarla ikame edilmesi ve alternatif
malzemelerin kullanlmas tevik edilecektir.

Aratrma ve gelitirme faaliyetleri ile teknoloji transferine nem verilecek, sanayiciler bu ynde
tevik edilecektir.

Uzun Vade

Temiz retim teknolojilerinin, iklim dostu ve yeniliki teknolojilerin tercih edilmesini salamak
zere zendirici mekanizmalar devreye sokulacak, denetim ve yaptrm mekanizmalarnn etkin
bir ekilde uygulanmas salanacaktr.

klim deiikliinin mevcut uluslararas konjonktrde sanayinin rekabet edebilirliini etkileyen

en nemli evresel, ekonomik sorunlardan biri olduu dikkate alnarak, Trkiye Sanayi Strateji
Belgesi (2010-2013) ile Bilim ve Teknoloji Politikalar kapsamnda belirlenecek, sanayiyle
yakn ibirlii ierisinde hazrlanacak eitli tedbir ve politikalar uygulanacaktr.

2020 ylna kadar sanayide enerji verimlilii uygulamalaryla belirlenmi olan tasarruf potansiyeli azami lde gerekletirilecektir.

Toplu tamann zellikle demiryollarnn tevik edilmesinin enerji

maliyetleri asndan nasl bir etkisi vardr?
Binalarda Enerji Performans Ynetmelii sayesinde AB Bina Direktifi hkmlerinden de yararlanlarak, bina enerji performans zerine Enerji Verimlilii Kanununun gereksinimleri karlanmtr. Bu
ynetmelik, bina giydirmeden s kayb konusundaki kurallar iin TS 825e atfta bulunmakta, daha ok
enerji verimlilii salamak konusunda mimari tasarm, binalarn evreye uyumu, izolasyon, havalandrma, stma ve klima sistemleri, scak su ile datm, otomatik kontroller, elektrik tesisat ve
klandrma, yenilenebilir enerjinin kullanm ve birleik retim, bakm, enerji, kimlik sertifikas ve
kurallara uyulmamas halinde uygulanacak ceza ve para cezas konusunda genel kurallar ile tavsiyeleri
iermektedir. 2010 ylnn Nisan aynda da ciddi bir revizyona tabi tutulmutur. Ynetmelik ayn
zamanda bina snflandrmas ile blgeye gre deiiklik gsteren enerji performansnn asgari
gereksinimlerini de belirtir.
2002 ylndan itibaren ev aletlerinin enerji etiketleme ynetmelik ve tebligatlar benimsenmitir. Bu
prosedrler enerji performans rn verimlilii ve zorunlu etiketlemenin standartlarn tesis etmektedir.
EE ve yukarda bahsi geen yetkili kurumlar ayrca, sanayi ile bina sektrnde proje finansman
(nc ahs finansman dahil) ile birlikte eitim, ett, danmanlk verebilecek durumdaki enerji
verimlilii danmanlk irketlerine de yetki verir. EE, 1997 ylndan bu yana snai kurulular, 2006
ylndan bu yana da bina ve hizmet sektr iin enerji yneticileri eitim programlar dzenlemektedir.
Bu kurslarda bugne kadar yaklak 3000 enerji yneticisi eitilmitir. Sz konusu program 2009
itibaryla enerji verimlilii danmanlarna doru geniletilmi ve farkl ehirlerde yetkili danmanlarna
enerji ynetici eitimlerine balamtr. 2002 ylndan itibaren de uluslararas kurumlarn ibirliiyle
blge ve komu lkeler iin uluslararas enerji ynetici kurslar dzenlenmitir. EE, Trkiye sanayi
sektrnn eitli tesislerinde enerji verimlilii konusunda farkndalk yaratmak, enerji tasarruf
potansiyellerini tanmlamak ve enerji ynetimini tesis etmek zere ettler yapmaktadr. Bugne kadar
kurumun ekipleri tarafndan demir-elik, tekstil, gda, imento, seramik gibi sektrlerden 60 fabrikada
ett yaplmtr. EE mhendisleri, ilgili kurumun ynetiminin talebi zerine ayrca devlet binalarnda
enerji ettleri de gerekletirmektedir. Bundan byle, yetkili enerji verimlilii danmanlar da sanayi ve
inaat sektrnde enerji ettleri yapabilecektir.
Milli Eitim Bakanl, Enerji Verimlilii Haftasn okullarda kutlamtr. lkokul ile liselerde her yl
enerji tasarrufu zerine resim, kompozisyon, proje yarmalar dzenlenmekte ve baarl rencilere
dller verilmektedir. Bakanlk ayrca, 17 Nisan 2009 tarihinde Okullarda Enerji Yneticileri Atanmas
konusunda bir ynetmelik yaymlamtr.
169

Ulatrma Bakanl tarafndan 09 Temmuz 2008 tarihinde ulusal motorlu tat retiminde birim yakt
tketimini azaltmak ve verimlilik standartlarn artrmak, toplu tamacl yaygnlatrmak zere enerji
verimlilii salamak zere bir ynetmelik yaymlanmtr. Ynetmelik revizyona tabi tutulmutur.
Sna giriimlerde enerji verimliliini gelitirecek projelerin azami be yllk geri deme dnemine ve
azami
500.000 maliyete sahip olmas durumunda, Enerji Verimlilii Ynetmelii EE tarafndan
karlanacak, yatrm maliyetinin %20sine kadar bir baa hak kazanldn belirtilmektedir. Sna
tesisleri bu program altndaki balar iin her yln Ocak aynda bavuruda bulunmaldr. Daha byk
enerji tasarruflar ieren, daha ksa srede geri demesi olan ve elektrik tasarrufu bulunan projelere
ncelik verilecektir.
Hazine Mstearl,
500.000yi aan bir yatrma sahip yksek verimli birleik retim tesislerinin
projelerini Yatrmlarn Devlet Teviki ile lgili Kararname erevesinde destekleyebilir. Bu kararname,
takip eden yatrmclarn menfaatleri trnde yatrm tevik sertifikalar vermeyi ngrmektedir; gmrk
vergileri veya Katma Deer Vergisinden muafiyet ya da faiz oranlar sbvansiyonlar bunun
rneklerindendir.
Devlet, 2008 ylnda enerji verimlilii yatrmlarn tevik etmek zere yeni bir program balatmtr.
Yatrmclar EE ile gnll anlamalar imzalayarak, anlamann ilk ylnda en az %10luk ortalama
yllk enerji younluk azalmasn elde etmek kaydyla, birinci ylda enerji maliyetlerinin %20si kadar bir
ba alabilmektedir. deme dnem sonunda yaplmakta ve
100.000yi amamaktadr.
KOBlere enerji verimlilii ve denetimlerinde eitim almalar yaplmas amacyla fonlar
salamaktadr. Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi (KOSGEB), iletmelerin
enerji verimlilii kapsamnda Yetkilendirilmi Enerji Verimlilii Danmanlk (EVD) irketlerinden
alacaklar n ve Detayl Ett, Verimlilik Arttrc Proje (VAP) in Danmanlk ve Enerji Yneticisi
Eitimi hizmetlerine st limiti
30.000 olan bir destek vermektedir. Destek st limitleri Ton Edeer
Petrol (TEP) aralna (200-500 TEP, > 500 TEP) gre farkllk gstermektedir.
Ayrca lkemizde ou banka iletmesinin faaliyetlerinde verimlilik art salamay amalayan,
retim srecinde harcanan enerjiyi azaltarak tasarruf etmek isteyen ve enerji verimlilii, s yaltm
konularnda yatrm yapmay planlayan ve bu alanda yatrm yapmay dnen mterilerine Enerji
Verimlilii Kredileri sunmaktadr. Krediye esas aadaki konularda ve benzer alanlarda yaplan
harcamalar Enerji Verimlilii Kredileriyle finanse edilmektedir.

Enerji tasarrufu salayan stma, soutma, shhi havalandrma ve klima sistemleri kurulumu

Mevcut cihazlarn A snf enerji tketen cihazlar ile deiimi

retim srecinde kullanlan makine ve ekipmann enerji verimlilii salayacak ekilde

yenilenmesi

Basnl hava sistemlerinin, buhar datm sistemlerinin, g datm sistemlerinin, eski gaz
kazanlarnn yenilenmesi

Isnma ve scak su iin gne paneli sistemi kurulmas

Aydnlatma sistemlerinin enerji tasarrufu salamak zere yenilenmesi

Pencere, at, d duvar, kap, deme temel yaltm ve mantolama uygulamalar

Vana, havalandrma, iklimlendirme kanallar, shhi scak su reticileri, depolama niteleri ve

mekanik tesisat ekipmanlar iin yaltm yaplmas

Yenilenebilir Enerji projeleri (hidroelektrik, rzgar, gne vb.)

Garanti Bankas Enerji Verimlilii Kredileri, yatrmn konusuna ve kredi tutarna gre belirlenmi ve
izelge 7.2de listelenmitir. Teknik danmanlk hizmeti ile yaplacak yatrmn salayaca enerji ve
kaynak tasarrufu ngrlerek salayabileceiniz tasarruf lmlenecektir. 300,000 $n zerindeki
projeler iin cretsizdir.
170

izelge 7.2: Enerji Verimlilii Kredileri

Yatrm Konusu

Maksimum Kredi
Tutar

Maksimum Vade Sresi

Binalara ynelik enerji verimlilii projeleri

75,000 $

60 ay

letmelerin farkl alanlarda yapaca enerji

verimlilii projeleri

300,000 $

60 ay

Enerji verimlilii tedarikileri yatrm kredileri

1 milyon $

120 ay

Ticari nitelikli binalara ynelik enerji verimlilii

projeleri

5 milyon $

120 ay

Yenilenebilir enerji projeleri

5 milyon $

120 ay

Kalknma Bankas ise proje konusu, Yenilenebilir Enerji ve "Enerji Verimlilii" tanmlarna uyan
ve Trkiye evre Mevzuat ile Dnya Bankas evre Politikasna uygun olan, ilgili Kurullarca getirilen
dzenlemeler sonucu sahip olunmas gereken tm izin ve belgelere sahip olan yatrmclara yenilenebilir
kaynaklara dayal enerji retim yatrmlar ve enerji verimlilii salayan yatrmlarn mal, hizmet, inaat
giderleri ve bunlara ilikin danmanlk hizmetlerinin finansmanna kredi vermektedir. Kredi st limiti 50
milyon $ olup en fazla yatrm tutarnn %75idir. stenilecek minimum zkaynak oran %15tir. Vadesi
deerlendirme sonucu belirlenecektir.
ekerbankn Eko Kredi paketinde ise yaltm yaptrmak isteyen apartman ynetimleri ve enerjiden
tasarruf etmek isteyen ev sahiplerine 8 aya kadar 0 komisyon 0 faiz ve ZODER teknik danmanl
sunmaktadr. Bireysel mterilerine pencere ve at yaltm, mantolama, gne enerjisi, doalgaza gei
ve A snf enerji kredileri % sfrdan balayan faiz oranlar ile 60 aya varan vadelerle verilebilmektedir.
Ticari mterilerine ise Binalarda Enerji Verimlilii, Atk Ynetimi ve Yenilenebilir Enerji Kredisi olmak
zere 2 yla kadar geri demesiz 8 yla varan vadelerle eit kredi sunmutur. Tarm alannda ise
modern sulama ekipmanlar kredisi ile 60 aya varan vadelerle enerji verimlilii uygulamalar
desteklenmektedir. Enerji verimliliine konu olan rnleri bankann anlamal olduu firmalardan
(KOTA, Glen Boya, PMA, Brunata Is payler, Schindler Asansr vb. ) yapanlara zel krediler de
oluturmutur.
Trkiye Bankas ise Enerji Verimlilii ve evre Paketi iindeki Ett Proje Kredisi, Enerji
Verimlilii Gelitirme Kredisi ve evreci Tat Kredileri ile mterilerinin enerji kayplarn nleyerek
maliyetlerini azaltmak ve enerjiden salayacaklar verimi artrmak iin yapacaklar yatrmlara destek
olmaktadr. Ett Proje Kredisi Elektrik leri Etd daresinden (EE) Sanayi kategorisinde yetki
belgesi alm Enerji Verimlilii Danmanlk irketlerinden alnacak ett, proje ve verimlilik artrc
proje hizmetlerinin finansmanna 36 aya varan vade ve
50.000ye varan st limitle sunulmaktadr.
EEden Sanayi kategorisinde yetki belgesi alm olan Enerji Verimlilii Danmanlk irketlerince
gerekletirilen verimlilik artrc proje almalar sonucunda asgari %20 enerji verimlilii ngrlen
projelere ilikin yatrmlarnzn finansman iin ilk yl anapara demesiz olmak zere uygun faiz
oranlaryla azami toplam 5 yl vadeli Enerji Verimlilii Gelitirme Kredisi verilmektedir. evreci Tat
Kredisi ise hibrid ve hafif ticari/ticari Euro 5 standardndaki tat almlarnn finansmannda
kullanlmaktadr.
Denizbank ise ZODER teknik danmanl ile yaltm harcamalar iin 8 aya kadar %0 faiz ve ilk 6
ay demesiz,
36.000den 60 aya varan vadelerle, belirlenmi bayilerden s yaltm hizmeti satn alan
mterilere Enerji Tasarrufu Kredisi oluturmutur.
Akbankn Enerji Dostu Kredisi, Trkiye Srdrlebilir Enerji Finansman (TurSEFF), IFC
Sekritizasyon Kredisi ve Trkiye Orta lekli Srdrlebilir Enerji Finansman (MidSEFF) sayesinde
iyeri, fabrika gibi ticari gayrimenkullerin stma, soutma, elektrikli motor ve aydnlatma sistemlerinin
yenilenmesi, d cephe yaltm yatrmlar ile enerji verimlilii konusunda retim yapan tedarikilerin
kapasite arttrm ve yeni yatrmlarna destek salanmaktadr.
Halk Bankasnn 2.000.000 st limitli FKA Enerji Verimlilii Kredisinden; sera gaz emisyonunun
(zellikle CO2) azaltlmasna katk salamak ve bylece iklim deiiklii etkilerinin azaltlmasna destek
171

olmak amacyla srdrlebilir enerji yatrmlar yapmak isteyen, Trkiyede faaliyet gsteren ve alan
says en fazla 500 olan zel sektr firmalar yararlanmaktadr. Schneider Electric ibirlii ile cretsiz
enerji verimlilii yatrm danmanl hizmeti de ieren kredi, 2 yl anapara geri demesiz dnemli
toplam 7 yla varan vade seenekleriyle kullanlabilmektedir.
Trkiye Snai Kalknma Bankas; yatrmn yapld blmde veya tm tesis baznda en az % 20
orannda enerji tketiminin azalm olmas veya yatrmla salanacak marjinal faydann en az % 50'sinin
salanacak enerji tasarrufundan olumas, projenin asgari % 8 i karllk oran salamas, proje iin
evresel boyutta her trl izinlerin(emisyon, dearj, v.b.) ve almalarn yaplm olmas, komple yeni
yatrm olmamas, karlatrma yaplabilmesi iin mevcut bir tesis zerinde yaplacak her trl
iyiletirme, modernizasyon veya kapasite artrm yatrmlar ile salanacak enerji verimlilii projeleri
iin destek salamaktadr.
Ayrca son zamanlarda Enerji Bakanlnn anlama salad ou beyaz eya firmasnn (Bosch,
Arelik, Siemens, Vestel) enerji tasarruflu rn kampanyalar balatm olmalar hem farkndalk
yaratmakta hem de tketicilere ynelik mali bir destek modeli olarak karmza kmaktadr. Enerji
Bakanl, hem evlerdeki elektrik tketimi fazla olan beyaz eyalar hem de sanayide kullanlan
makinelerin deitirilmesini salayacaktr. Bylelikle sz konusu markalarn en az enerji harcayan
modellerinde %50ye varan indirimler ile hem alrken hem de kullanrken kazanlmaktadr.

Enerji tketimini azaltmak iin bireysel olarak neler yaplabilir?

AVRUPA BRL LKELERNDE ENERJ VERMLL

POLTKALARI
Dnyada ortak hareket eden en byk ekonomik ve siyasi topluluk olan Avrupa Birlii, enerji sektrn
tek pazar ve ayn program altnda ynetmek isteyen gruplarn bandadr. Yeterli enerji kaynana sahip
olmasa da enerji sektrnde en byk tketici gruplardan birisi olup enerji teknolojilerinin lider reticisi
olarak dnya enerji politikasnda da etkin bir rol sahibidir. Hedeflerine ulamak iin belirlenen politika
hedefleri ve stratejisi ilk olarak 1997 ylnda yaynlanan, yasal bir balaycl olmayan, ancak enerjideki
politikann somutlatrlmasnda diyalog dkman olan Yeil Teblii (Green Paper) ile ortaya
konmutur. AB enerji stratejisi; srdrlebilirlik (Kyoto), daha rekabeti bir ortam ve ekonomik kalknma
(Lizbon) ve enerji gvenlii (Rusya) zerine ina edilmitir. En nemli hedef enerji tketicisine en ucuz
fiyattan, kesintisiz ve srdrlebilir enerji arz salamaktr. Yeil Teblii (Green Paper) ncelikli faaliyet
alanlar erevesinde 30 somut neriyi iermektedir. Bunlar:

Avrupann ekonomik bymesi ve istihdamn arttrlmas iin enerji: Avrupa ortak enerji i
pazar oluumunun gereklemesi

Enerji arz gvenliini salayan bir i pazar: ye lkeler aras dayanma:

Enerji arznda arz gvenlii ve rekabeti salama: Daha srdrlebilir, verimli ve eitlendirilmi
bir enerji mixi

klim deiiklii ile mcadelede entegre yaklam

Yenilik ve bulularn teviki: AB iin stratejik bir enerji teknolojisi plannn yaratlmas

retimden tketime, sanayi, hizmetler, konutlar ve binalar, ulam, uluslar aras ilikiler gibi her
boyut ve sektrdeki enerji tasarrufu seeneklerinin belirlendii Yeil Teblide, ulusal, blgesel, yerel
seviyedeki karar vericiler, bankalar, uluslar aras kurulular ve tm tketiciler gz nne alnarak; mali
tevikler, mevzuat dzenlemeleri, hedef belirleme, bilgi ve eitim, uluslararas diyalog gibi ok eitli
politika arac ngrlmtr.
Enerji verimliliinin gelitirilmesinde, binalarn enerji performanslarnn gelitirilmesi iin
2002/91/EC sayl Binalarn Enerji Performans Direktifi yaynlanm olup, 2006 ylndan itibaren
uygulanmasyla, 2020 ylna kadar 40 MTEP enerji tasarruf elde edilebilecei ifade edilmitir.
172

2006 ylnda AB komisyonu tarafndan hazrlanan Enerji Verimlilii Eylem Plannda uzun soluklu
bilinlendirme kampanyalar, byk ehirlerde hzl toplu tama, bankalarn enerji verimlilii projelerine
ve enerji verimlilii danmanlk irketlerine (ESCOlara) finansman salamas, tasarruf edilen enerjinin
satlabildii ve alnabildii beyaz sertifika ticareti, etiketleme ve minimum enerji tketim standartlar gibi
eylemler bulunmaktadr. Revize programla yerel alarn desteklenmesiyle ehirlerin enerji tketimini
azaltlmasnda stlenebilecei rol dikkate alnmtr. 36 Avrupa ehrinin ulam problemleri ile ilgilenen
CIVITAS program bu programlara iyi bir rnektir.
zellikle konut ve ticari binalardaki tasarruf potansiyeli (srasyla %27 ve %30) gz nne
alndnda binalarn AB enerji verimlilii asndan byk nem tadn vurgulamlardr. Bu amala
eitli direktif ve tzkler hazrlanmtr.

Binalarn Enerji Performans Direktifi (Energy Efficiency in Buildings): Bu direktif, ABnin

daha nce yaymlam olduu Scak Su Kazanlar Direktifi (92/42/EEC), Yap Malzemeleri
Direktifi (89/106/EEC) ve enerji verimliliini artrarak karbondioksit yaylmn snrlamay
amalayan SAVE Direktifinin (93/76/EEC) bir devam niteliinde grlebilir. 50 m2 zerinde
olan binalarn enerji performans sertifikas ile satlmas ve kiralanmas salanmtr. Ayrca yeni
dzenlemelerle minimum enerji gereksinimleri iin halihazrda 1000 m2 olan mevcut snr, daha
kk binalar da kapsayacak ekilde geniletilmitir. Binalarn sertifikalandrlmas, nerilerin
oluturulmas ve kazanlar ile iklimlendirme sistemlerinin denetlenmesi ilemlerinin bamsz,
yetkin bir uzman vastasyla yaplmas hedeflenmitir.

Yeil Ik program ile elektrik tketiminin te biri aydnlatmada kullanld gz nne

alnarak modern ve akll sistemlerin kullanm ngrlmtr. Elektrikli ev aletlerinin
verimliliini arttrmak iin enerji tketim etiketleri (Energy Labelling of Domestic Appliances),
minimum tketim standartlar, enerji kullanan ekipmanlarn ekolojik dizayn kriterlerinin
belirlenmesi (Eco-design of Energy-Using Products), stand-by , elektrikli ofis
donanmlarnn etiketlenmesi (Energy Star Programme), Elektrik enerjisinin s ile birlikte
retilmesi ve tketilmesi (Combined Heat and Power) ile ilgili insiyatifler oluturulmutur.

Otomotiv endstrisi ile gnll anlamalar, vergilendirme sistemi, tat etiketleri, CAR 21
program ile temiz tatlar iin tevikler, ara lastikleri verimliliklerinin arttrlmas
ngrlmtr. Hava trafiinin Avrupa apnda ortak ynetimi (Tek Gkyz nsiyatifi), trafik
ynetiminin optimizasyonu ve uydu kullanan akll sistemler (GALILEO), karayollarna
alternatif kombine tama da belli bal ulam programlardr.

Sanayide son derece yaygn hale gelen gnll anlamalarla, topluluk eko etiket dl ve ekoynetim ve enerji taramas (EMAS) ynetmelikleri ile enerji verimliliini dolayl olarak
desteklemektedir.

Nihai Sektrlerde Enerji Verimlilii ve Enerji Hizmetleri Direktifi (End-use Efficiency &
Energy Services): Ulusal ebeke faaliyetlerinin dzenlenmesi, nihai tketicilere daha iyi hizmet
ve verimli tketim iin enerji arz faaliyetlerinin s, aydnlatma, scak su gibi hizmetlerin
btnlemi paket eklinde verilebilmesi, kojenerasyon ve beyaz sertifika ile tasarruf edilen
enerjinin alnp satlmas uygulamalar yaplmaktadr.

22/06/2011 tarihinden yeni bir Enerji Verimlilii Direktifi oluturulmutur. Bu direktif, enerji
dnm ve datmndan nihai tketime kadar enerji zincirinin her aamasnda enerjiyi daha
verimli ve etkin kullanma abalarn gelitirmeye ynelik tedbirler iermektedir. Tm ye
devletlerde enerji tasarrufu programlarnn tesis edilmesi ynnde hukuki ykmllk, kamu
sektrnn rnek tekil ederek nclk etmesi, tketici kanadnda nemli enerji tasarrufu,
tketiciler asndan ciddi bir enerji tasarrufu, Sanayi, Enerji retiminde verimlilik, Enerji iletimi
ve datm konu balklarnda tedbirler alnacaktr.

AB Enerji Gvenlii ve Birlik Eylem Plan ve buna bal olarak 2008 tarihinde yaymlanan kinci
Stratejik Enerji ncelemesinde sera gaz emisyonlarn % 20 orannda azaltarak, enerji tketiminde
yenilenebilir enerjinin payn % 20 orannda artrarak ve enerji verimliliini % 20 orannda gelitirerek
srdrebilirlik, rekabet edebilirlik ve arz gvenlii temel enerji hedeflerine ulamaya ynelik bir politika
benimsedii vurgulanmaktadr. Enerji verimlilii gelitirilmesi nlemleri ve yeil teknolojilerin de,
173

mevcut ekonomik koullarda KOBler ve ekonomi asndan yeni frsatlar tekil edebilecei
aklanmaktadr. AB spesifik enerji verimlilii politikas be ana husus etrafnda ekillenmitir:
1.

Genel politika erevesi ve Avrupa Enerji Verimlilii Eylem Plan kapsamnda gerekletirilen
eylemler

2.

Ulusal Enerji Verimlilii Eylem Planlar: ye lkenin enerji tasarrufu hedefine ulamas
asndan gerekli ulusal stratejiyi sunmaktadr. Topluluk hukukunun ulusal mevzuata
yanstlmas srecinin yava olduu, finansal teviklerin yeterli oranda uygulanmad ve idari
prosedrlerin fazlasyla komplike olmas uyum srecini zorlatrmaktadr.

3.

En nemli tketim sektr olan binalar ve enerji tketen rnler iin yasal ereve

4.

Hedefe ynelik finansman, bilgi sunusu gibi politika enstrmanlar ve Belediye Bakanlar
Szlemesi (Covenant of Mayors) ve Srdrlebilir Enerji Avrupa gibi alar.

5.

Enerji verimliliine ynelik uluslararas ibirlii

Enerji verimlilii konusunda yaplan uygulamalar unlardr:

Binalarn Enerji Performans Direktifi kapsamnn gelitirilmesi, uygulamasnn basitletirilmesi,

binalarn enerji performans sertifikalarnn bir piyasa enstrmanna dntrlmesi amacyla
yeniden dzenlenmitir.

Ev aletlerinin (buzdolaplar, televizyonlar, amar makineleri vs.) etiketlenmesine ilikin

92/75/EEC sayl Enerji Etiketleme Direktifi, endstriyel ve konutsal enerji kullanan rnlerde
geni bir alana yaygnlatrlmas iin revize edilmitir.

Ara lastiklerine ilikin bir etiketleme biimi ortaya koyan bir direktif hazrlanmtr.

Avrupann s ve g retiminin kombine hale getirilmesi ile enerji tasarrufu yaplabileceini

vurgulayan kojenerasyon teblii yaynlanmtr. Kojenerasyon vastasyla retilen elektrik
miktarnn hesaplanmasn aklayc rehber hazrlanmtr.

2005/32/EC sayl Ekodizayn Direktifinin uygulamasnn younlatrlmas salanmtr.

AB Komisyonu en iyi uygulamann yaygnlatrlmas amacyla kriter ve iletiim mekanizmalar

gelitirmitir. Belediye Bakanlar Szlemesi nisiyatifi bunun en nemli gstergesidir.

Enerji verimlilii yatrmlarnda gerekli kk lekli yatrmlarda uygun finansman

enstrmanlarnn dizayn ve uygulamas iin Avrupa Yatrm Bankas ve Avrupa mar ve
Kalknma Bankas ile ibirlii yaplmtr.

Sanayi, ticaret, ulatrma ve kamu binalar, kojenerasyon ve yerel enerji retimi, srdrlebilir
enerji iin inovasyon, enerji performansnn izlenmesi ve deerlendirilmesi eitimleri de dahil
olmak zere bir ok aktivitenin desteklendii Uyum Politikas programlarna 2007-13
dneminde enerji verimliliinin tevik edilmesi ve yenilenebilir enerji iin 9 milyar zerinde
kaynak tahsis edildii bildirilmektedir.

Enerji ve iklim deiiklii paketine tamamlayc nitelikte bir Yeil Vergi Paketi sunulmutur.

AB, nc lkelerle ikili ve blgesel dzeyde enerji verimlilii en iyi uygulamalarna ilikin bilgi
alverii yapmaktadr. 2008 ylnda onaylanan Enerji Verimlilii birlii Uluslararas Ortakl bunun
en somut rneidir.
Avrupa iin Akll Enerji Program ile yenilebilir enerji, enerji verimliliinin teknik olmayan
engellerine ynelik projelere mali destek salanmas iin 20072013 dnemi btesi 780 milyon ya
karlmtr. Yakt pili, elektrik santral verimlerinin arttrlmas, biyoyaktlar gibi daha ok arz
tarafndaki nlemlere ynelik aratrma iin 7. ereve Program (20072013) ve evre alannda LIFE III
programlar da enerji verimliliini destekleyen dier topluluk programlarnn en nemlileridir.
ye lkelerin mevcut uygulama trendleri ile 2020 yl tasarruf hedeflerinin ulalmasnn mmkn
olmad belirtilmektedir. Verimlilie ilikin sektrler aras engeller, mevzuatnn yetersiz uygulanmas,
finansmana yetersiz eriim ve enerji tasarrufu faydalarna ilikin dk farkndalk sreci
zorlatrmaktadr.
174

Avrua birliinin enerji verimliliine verdii yksek derecede nemin

sebebi nedir?

Almanya
Enerji politikalarndaki sorumluluk Federal Ekonomi ve Teknoloji Bakanlndadr. Bu bakanlk ayn
zamanda Avrupa birlii direktiflerinin ulusal programlara entegrasyonunda da grevlidir. Almanyann
ulusal enerji kuruluu 100 personelle faaliyet gsteren The Deutsche Energie-Agentur GmbH
(DENA)dr. Bunun yan sra 8 yerel ve 23 blgesel enerji kuruluu mevcuttur. lkenin enerji verimlilii
programlarna gre hedefleri izelge 7.3te verilmitir.
izelge 7.3: Almanyann Enerji Verimlilii Programlarna Gre Hedefleri

Program Ad

Sektr

Hedef

Hedeflenen Yl

Koalisyon Anlamas

Tm sektrler

Enerji younluu
azaltm: %-3/yl

2020

Nihai tketiciler

Enerji tasarruf oran:

%9
(Baz alnan yl:1990)

2016

Ulusal Enerji Verimlilik

Eylem Plan

Almanya enerji verimlilii konusunda en geni nlemleri alan lkeler arasndadr. Bilgilendirme ve
eitimin nemini vurgulayan kampanyalar dzenlenmektedir. Bunlardan ilki halkn binalarda nlem
almalar iin 1977 ylnda balatlan ve halen devam eden zel Tketiciler in Enerji Tavsiyeleri
programdr. 2001 ylnda Alman Enerji Kurumu bilgilendirme almalarna balamtr. 2008 ylnda
yine klim Korumasna Ynelik Bilgilendirme Kampanyas ile bu alanda halkn bilinlendirilmesine
devam edilmektedir. Ulam alannda da 2002 ylndan beri Bisiklet Trafiinin Teviki programna gre
bilgilendirmeler yaplmaktadr. 2000 ylndan beri uygulanan Eko-Sr sayesinde trafikte kaybedilen
enerjiyi tasarruflu kullanma yollar retilmektedir. 2008den beri uygulanan Enerji Verimlilii Ve
Hareketlilik Balkl Kampanya ile de eitimler verilmitir. Sanayide ve hizmet sektrnde ise 1996dan
beri Eko Ynetim ve Denetim Plan kapsamnda bilgilendirmeler yaplmaktadr. 1977de hizmet
sektrndeki evresel Etiketleme programn, 1978den beri hem sanayi hem de binalarda uygulanan
Mavi Melek evresel Etiketleme program izlemitir. 2002de binalarda, 2005te hizmet ve sanayi
sektrnde Enerji Verimlilii Kampanyalar balatlm olup halen devam etmektedir. 2007den beri
Aydnlatmaya Bal Szleme program kapsamnda aydnlatma alannda tketiciler
bilgilendirilmektedir. Buna benzer bir kampanya kojenerasyon iin de dnlmektedir.
Almanya mali nlemler bakmndan da farkl uygulamalar gelitirmitir. Evlerin yenilenmesi ve enerji
etkin hale dntrlmesi amacyla 1990-2002 yllar arasnda Yeni federal blgelerde evlerin
yenilenmesi program ve 2002-2004 yllar arasnda KfW evlerin yenilenmesi program
yrtlmtr. KfW evlerin yenilenmesi program 2005te yenilenmi olup kiiler desteklenmeye
devam etmektedir. 1991 ylnda uygulamaya konan Yerinde enerji tavsiye program da mali nlemler
iermektedir. Kendi evinde oturan kiilere 1996-2002 yllar arasnda Ekolojik prim program
kapsamnda mali tevikler verilmitir. 1996-2004 yllar arasnda yrtlen KfW karbondioksit azaltm
program ve 1999-2003 yllarn kapsayan 100000 at gne enerjisi program da mali tevikler
iermitir. 1999 ylnda balatlan Yenilenebilir enerji pazarn tevik program ve 2001de balatlan
KfW CO2 bina yenileme program yksek etki brakan mali teviklerle donatlmtr. 2005 ylnda
KfWnin destekledii ekolojik bina ve gne enerjisi retimi programlar ile dk etkili mali tevikler
iermektedir. Ulam alannda ise Kamyonlar iin gei cretleri program(2005), Bisiklet kullanm
iin altyapnn iyiletirilmesi program(2007) ve Arabalarn hurdaya ayrlmas program(2009)
sayesinde mali nlemler alnmtr. 2002-2010 yllarnda uygulanan s-g kojenerasyon yasas ve
1995den beri devam eden ERP evre ve enerji tasarrufu program enerji verimlilii iin mali tevik
ieren programlardandr. KOBlerde enerji verimliliine ynelik uygulamalar 2008den beri zel bir
fondan karlanmaktadr.
175

Almanyada kurallar ve yasama alannda da saysz nlem mevcuttur. Isl Yaltm Ynetmelii
sektrlerdeki deiimlere gre farkl dnemde (1977-1983, 1984-1994, 1995-2002) gncellenmi ve
tm sektrlerde uygulanmtr. Istma Tesisat Ynetmelii ise 1979 ylnda yrrle girerek 1994 ylna
kadar uygulanmtr. Bu ylda gncelleme yaplm ve 1994-2002 yllarnda yeni hali yrrlkte
kalmtr. 2002den itibaren ise Enerji Tasarrufu Ynetmelii kapsamnda uygulamalar devam
ettirilmektedir. 2012 ylna kadar uygulanacak nlemler arasnda binalarda zorunlu enerji performans
standartlar, stma sistemlerinde dzenlemeler, stma/havalandrma sistemlerinin periyodik bakm,
mevcut ve yeni binalarda zorunlu enerji verimlilik sertifikalar bulunmaktadr. 2010/31/EU direktifine
gre 2013den itibaren gncellenmi ynetmelik kapsamnda binalarda enerji performans uygulanacaktr.
Maksimum Enerji Tketimi Hakknda Ynetmelik ise 1999dan beri en etkin enerji tketimine aklk
getirmektedir. 1978-1999 yllar arasnda uygulanan Binalarda Istma alma Ynetmelii ile kuralc
nlemler alnmtr. Ayrca 1981 ylnda yrrle giren ve halen uygulanan Is Tketimi lm
Hakknda Ynetmelik sayesinde lme ynelik nlemler standartlatrlmtr. Kk lekli Yakma
Tesisleri Ynetmelii (1993), Enerji Tketimi Etiketleme Ynetmelii (1998) de halen devam eden,
binalarda enerji verimliliini dzenleyici uygulamalardr. rnlerin enerji etiketlenmesi hakknda direktif
(2010/30/EU) ve gncelletirilmi enerji tketiminin etiketlenmesi ynetmeliine gre 2011 ylnda
itibaren rnlerin (televizyon, buzdolab ve soutucu, amar ve bulak makineleri) etiketlenmesi
gerekletirilecektir. Bina sektrne ynelik 2008 ylnda uygulamaya konan Binalar iin enerji
sertifikalar, 2009 ylnda Enerji Kullanan rnlerin Eko-Tasarm ve Akll lm uygulamalar
dzenleyici nlemlerdir. Ulamda ise Yeni aralarn Enerji Etiketlemesine Hakknda ynetmelik (2004),
Yakt Kalitesi Ynetmelii (2007), Biyoyakt Kota Kanunu (2007), Biyoktle Srdrlebilirlik
Ynetmelii (2008) ve Bitkisel Yalarn Hidrojenlenmesi Ynetmelii (2010) ile sektrdeki enerji
verimliliini dzenleyici nlemler alnmaktadr. Sanayi alannda ise Byk lekli Yakma Tesisleri
Ynetmelii (1983) ve Kk lekli Yakma Tesisleri Ynetmelii (1988) nlemleri halen devam
etmektedir. 2008-2009 yllarnda uygulama konan Yenilenebilir Enerjilerden Is elde edilmesine ynelik
kanun ve ynetmelik sayesinde de 2020 ylna kadar geerli dzenleyici nlemler alnmtr.
Vergi uygulamalar ile enerji verimsiz uygulamalar caydrlmaktadr. Emisyon tabanl tat vergisi
(1997), Dk kkrtl yaktlarn teviki (2001), Enerji vergisi muafiyeti (2007), Karbondioksit bazl
ara vergisi (2009), Biyoktle Ynetmelii (2001) sayesinde bu tr uygulamalar yaplmaktadr. Ekolojik
Vergi Yenilii (1999/2003) sayesinde sektrn yapsna zel sektrler aras dzenlemeler yaplmaktadr.
Enerji verimlilii iin zellikle ulamda altyap oluturmak asndan 2001 ylnda Alman
demiryoluna ek yatrmlar yaplmtr. 2003-2007 yllar arasnda Anti-Younluk Kampanyas
dzenlenmitir. 2003-2015 yllarn kapsayan Federal Ulam Altyap Plan ve 2000 ylndan beri
uygulanan telematik ve filo ynetim sistemleri program ile enerji verimli sistemler entegre edilecektir.
Enerji verimliliinde ortaklaa allan programlar da vardr. 1995-2001 yllar arasnda srdrlen
Alman Sanayinde Gnll anlamalar iki aamal devam etmektedir. Programn ikinci aamas 2000
ylnda balamtr ve halen devam etmektedir. 1995-2005 yllarnda uygulanan Alman otomotiv
sanayindeki gnll anlamalar ve 2001-2010 yllar arasnda kojenerasyonda devam ettirilen gnll
anlamalar bu programlardan ayrdr. 2007den beri hareketlilik, iletiim ve ehir lojistiinin teviki,
teknik geliimin hzlandrlmas ve stma-havalandrma-klimayla ilgili szleme projeleriyle ortaklaa
hareket nem kazanmtr.
Son zamanlarda oluturulan Ulusal Enerji Verimlilii Eylem Plan (2008), Alman Hkmeti Entegre
Enerji ve klim Plan (2007), Elektrik sektrnde yenilebilir enerji kaynaklarna ilikin mevzuatn gzden
geirilmesi yasas (2004) ile hem enerji verimlilii, hem iklim korunmas, hem de yenilebilirler iin
nlemler alnmaktadr.

Danimarka
Danimarkann ulusal enerji kuruluu 41 personelle faaliyet gsteren ve 2008de 30 Milyon Euro bteye
sahip Danimarka Enerji Kurumu (Danish Energy Agency) dur. Bunun yan sra 9 yerel enerji kuruluu
mevcuttur. lkenin enerji verimlilii programlarna gre hedefleri izelge 7.4te verilmitir.
176

izelge 7.4: Danimarkann Enerji Verimlilii Programlarna Gre Hedefleri

Program Ad

Sektr

Hedef

Hedeflenen
Yl

Ulusal Enerji Stratejisi

Tm sektrler

Enerji tketimi azaltm: %-4

2020

Ulusal Enerji Stratejisi

Nihai tketiciler

Enerji tasarruf oran: % 10

(Baz alnan yl: 2010)

2020

Binalarda enerji azaltm

stratejisi

Yeni Binalar

Enerji verimlilik
iyiletirmesinde:%75

2020

Enerji irketleri iin enerji

tasarrufu zorunluluu (beyaz
sertifikalar)

Nihai tketiciler

Enerji tasarruf deeri: 0,12

TWh/yl

Danimarkada enerji tketiminin yaklak %40 binalarda gereklemektedir. AB binalar direktifinde

binalarda alnacak nlemler her be ylda bir yenilenmektedir. Danimarkada da binalarda enerji
verimlilii alannda devam eden ve uygulamas biten baz nlemler alnmaktadr. Isl danmanlk ve
emeklilere ait konutlarn enerji tasarruflar iin hibe programlar biten programlardan olup yeni
uygulamalarla gncelletirilmektedir. Byk binalar iin enerji ynetim program halen devam
etmektedir. Byk ve kk binalarn izlenmesi ve etiketlenmesi de alnan nlemler arasndadr.
Elektrikli ekipmanlarn enerji etiketlemesi AB direktifine uygun srdrlmektedir. Ayrca sl bina kodu
uygulamas da sektrn ihtiyacna uygun deitirilmitir. Verimli pencerelerde anlama program ve
kk binalarn enerji etiketlemesi tamamlanm programlardandr. ebeke beslemeli s planlamas,
enerji sertifikalar, elektrik tasarrufu etiketlemesi, elektrik tasarruflu prizler, akll ev programlar halen
devam etmektedir.
Yeni binalarn enerji etiketlemesi nem kazanmtr, 2010 ylnda binalarn %25ini bu uygulamaya
dahil etmek amalanmtr. Bina gereksinimlerinde iki tr dk enerjili bina bulunmaktadr. Bu
binalarda hem blgesel stma ve doalgaz sistemlerine bal zorunluluk ve hem de elektrikli stma
kullanmnn yasaklanmas durdurulmutur. Mevcut binalarda ise bu etiketlerin satlmas ve kiralanmas
yaplmaktadr. Etiketlemenin 5 yllk srelerde yaplmas, kamu binalarnda ise boyuttan bamsz dzenli
etiketlemenin yaplmas amalanmtr.
1950den nce yaplan evlere kojenerasyon sistemlerinin entegrasyonu iin verilen hibeler, evlerde
kullanlan enerji tasarruflu rnlere verilen hibeler ile binalarda enerji verimliliine mali tevikler
salanmaktadr. Yeni binalara ynelik dzenlemeler, eski ve yeni binalarn enerji gereksinimleri gibi
dzenleyici uygulamalar yaplmtr.
Elektrik tasarrufu sorumluluu, dk elektrik tketimi rehberi, elektrik tasarrufunda en ucuz en
pahal kampanyas, Club1000 kampanyas ile eitim ve bilinlendirme almalar yaplmaktadr. Is
tasarrufuna nem veren datm irketleri inat sektrnn sorunlarnn zmne ynelik anlamalar
yapmtr.
Ayrca halen alnmakta olan Karbondioksit vergisi ile binalarda enerji verimsiz uygulamalar
cezalandrlmaktadr. Sanayide ise enerji kullanmnda yeil vergi program ile enerji verimsiz rn
kullanmna ek cretlendirmeler yaplmaktadr. Gnll anlama tasar ile entegre olan yeil vergi
paketinde anlamaya dahil olan irketler yeil vergilere ilikin indirim almaktadr. Uygulama Danimarka
enerji ynetimi standardna uygun sertifikalandrlm enerji ynetim sistemi, birincil retimin enerji
verimliliini gelitirmeye ynelik zel aratrmalar ve verimlilik gelitirici projelerin yatrm olmak
zere blmden olumaktadr. Emisyon Ticaret Sicili program sayesinde indirimler ve krediler
salanmaktadr. Bir a zerinden yaplan emisyon ticaretinde her lkenin bir hakk vardr krediler ise bu
alanda yaplan yatrmlara gre kazanlr.
Tersine anlamalar kendi elektrik tasarruflarna belli hedefler koyan belediyeler, blgeler, eyaletler ve
byk iletmelere yneliktir. Bu sayede birka aratrmacdan destek alnr, enerji verimli tedarik
politikas oluturulur, belli konularda toplantlar dzenlenir. Hizmet sektrnde ise hkmet tarafndan
177

finanse edilen kurumlarn enerji giderlerine vergi uygulanmaktadr. Ayrca kamu sektrnde enerji
tasarrufunu tevik edici program bulunmaktadr. Ulam sektrnde biyodizel ve biyoetanollerin
kullanmn artrc programlar dzenlenmitir.

Finlandiya
Finlandiyann ulusal enerji kuruluu 33 personelle faaliyet gsteren, 5,3 Milyon Euro bteye sahip
Motiva Oydur. Bunun yan sra 2 yerel ve 6 blgesel enerji kuruluu mevcuttur. lkenin enerji
verimlilii programlarna gre hedefleri izelge 7.5da verilmitir.

izelge 7.5: Finlandiyann Enerji Verimlilii Programlarna Gre Hedefleri

Program Ad

Sektr

Hedef

Hedeflenen Yl

klim ve Enerjide Ulusal

strateji

Nihai tketiciler

Enerji tketimi azaltm:

310 TWh

2020

Ulusal Enerji Verimlilik

Eylem Plan

Nihai tketiciler

Enerji tasarruf oran: % 9

2016

Finlandiyada enerji verimliliine ynelik bilgilendirme eitim programlarna ok nem

verilmektedir. 1996dan beri ilkokul rencilerine enerji bilinlendirme haftas kapsamnda enerji
verimliliinin yararlar ve nasl yaplaca hakknda bilgilendirmeler yaplmaktadr. Hyl II (2002-2007)
program ile ya yakan binalarn tketimi hakknda bilgilendirmeler yaplmtr. Hyl III (2007-2016)
program ile halen ya yakan binalarn tketimi hakknda bilgilendirmeler yaplmaktadr. Bina sakinleri
iin dzenlenen enerji tketimi eitimi ve enerji yneticisi eitimi (1996-2005) ile eitici ve bilgilendirici
faaliyetler gerekletirilmitir. 2005-2008 yllarnda ise enerji verimli evler kampanyas ile
bilgilendirmeler yaplmtr. 2007 ylndan beri evlerdeki kazanlara periyodik gnll denetimler
yaplmaktadr.
Ulam alannda da eitim ve bilgilendirme almalar youn bir ekilde yaplmaktadr. Binek araba
ve kamyonet trafiinde optimum lastik basnc (1990), src okullarnda enerji bilinli sr eitimleri
(1994), enerji verimli ulam iin rehberleri (1996), Bisiklete binilen belediyeler a (1997) ile ilk
aamada verimlilik bilinci oturtulmaya allmtr. Eko-taksi evresel program (2000), uluslararas
arabasz gn kampanyas (2000), yry programlar (2001), bisikletilik program (2001) halen devam
eden eitim programlardr.
Sanayi alannda da halen devam eden eitim programlar mevcuttur. 2003-2004 ylnda uygulamaya
konan Verimli Basnl hava projesi, enerji verimlilii yatrmlarna ynelik hesaplama arac projeleri
bunlardan birkadr. Tarm sektrne ynelik enerji verimlilii projesi (2009-2016) ve Biyoktle
stmada yln giriimcisi yarmalar hizmet sektrnde bilinlendirme programlarna rnektir.
Enerji etiketleme yasas 1995 ylnda yrrle girmesine ramen, Finlandiyada ulusal zellik
tayan gnll bir proje olan pencerelerin enerji etiketlemesi (2006) hkmet ve 8 byk pencere
imalatsnn ortaklaa finansman ile gerekletirilmitir. Yeni aralarda enerji etiketleme zorunluluu
2001 ylndan beri devam etmektedir.
1979da Binalarda enerji ynetimi, 1998de Kazanlarn verimlilii ve 2003te ev ii iklim ve
havalandrma usulleri yrrle girmitir. 2010da uygulamaya giren yeni Is Yaltm Ynetmelii
binalardaki kayplarnn kapatlmas ve s geri kazanmnn salanmasna btnsel bir yaklam
getirmitir. Binalar iin zorunlu hizmet rehberi 1994 ylnda uygulanmaya balanmtr.
Dk enerjili binalara ynelik bilgilendirme kampanyalar dzenlenmitir. 1197 ylnda dzenlenen
enerji vergilendirmesi ve vergi sbvansiyonlar nlemi enerji verimliliini de kapsamaktadr. 2000
ylndan beri kk evlerin stma sistemlerinin tamirinde/yenilenmesinde katlanlan iilik maliyetlerinde
%60a varan ev vergi indirimi uygulanmaktadr. 2008 ylnda ise araba vergi revizyonu ile enerji
verimliliine ynelik vergiler gncellenmitir. 2002den beri uygulanan enerji yardm da verimlilii
tevik edici nlemler arasndadr.
178

Ulamda enerji verimlilii adna 1991 ylnda k hz limitleri oluturulmutur. 2003 ylnda kamyon
ve otobsler iin hz snrlayc uygulamas balamtr. 2008-2016 yllar arasndaki yk tamacl,
lojistik ve toplu tama iin yeni enerji verimlilii anlamalar balatlmtr. Metro ve tramvay
tamacl otobs ve tren tamaclna ek olarak dahil edilmitir. Anlamaya taraf firmalar yakt
tketimlerini raporlamal ve enerji verimlilii verilerini ieren bir veritabanna aktarmaldrlar.
Katlmclarn bilinen bir evresel ynetim sistemi kullanma zorunluluu vardr. Ulam ve lojistik
irketleri iin dzenlenmi lke apnda kullanlan veritaban (EMISTRA-Use of the Energy and
Environmental Accounting and Reporting System for Transport and Logistics Sector) sayesinde gerekli
raporlamalarn yapmaktadr.
2004 ylnda yksek verimli elektrik motorlarnn satn almnda ortaklaa nlemler kapsamnda
neriler oluturulmutur. 2007 ylnda enerji retimi, enerji hizmetleri ve sanayide 2008-2016 dnemi
iin oklu nlemler alnmtr. 2007 ylnda sanayi alannda Fin Sanayi Konfederasyonu ve alma ve
Ekonomi Bakanlnn imzalad sanayi ve ticarette enerji verimliliinin iyiletirilmesi ereve
anlamas ile enerji verimlilii hedeflere uygun olarak on dalda zel eylem planlar ve bir ulusal eylem
plan kabul edilmitir. irketin bu plana dahil olmas iin hangi sektre ait eylem plann izleyeceini
beyan etmesi gerekmektedir. Yerel Ynetimlerin enerji verimlilii anlamas ve program (2008-2016)
byk ehirler ve belediyeler iindir. Enerji verimlilii Anlama Tasarsna gre ticaret ve hastane
sektrnde sektrel eylem planlar oluturulmutur. 2000 ylndan beri kamu almlarnda enerji
verimlilii program uygulanmaktadr.
1999 ylnda uygulamaya konan binalarn ahap pelet ile stlmas finansal adan desteklenmektedir.
2003te binalarda enerji denetim modeli oluturulmutur. 2005 ylndan beri sanayideki ulam
hizmetlerine ynelik tama zincirlerine ait enerji denetiminde devlet, Motiva tarafndan belirlenen
kriterlerin uygun akredite denetiler vastasyla denetlenmesine finansal destek salamaktadr. Ayrca
dk gelirli ailelere yapacaklar enerji verimlilii uygulamalar iin 2009 ylndan beri mali destek
salanmaktadr.
Binalarda enerji verimlilii sertifikalar zorunluluu 2008 ylndan beri uygulanmaktadr. 2009
ylndan beri de enerji kullanan rnlerin eko dizayn AB direktiflerine uygun uygulanmaktadr. 2000
ylnda ise enerji verimlilii irketleri konsepti uygulanmaktadr.
Uzun dnemli ulusal iklim ve enerji stratejisi ile enerji verimlilii uygulamalar tanmlanmtr.
Climbus Program Ar-Ge kapsamnda enerji verimlilii potansiyeli ve lm ile enerji tasarruf
nlemlerinin ve enerji retiminin optimizasyonu konularnda destek salanmaktadr. Fin Yenilik Fonu
Enerji program 2008-2012 yllar arasndaki binalarn enerji verimliliini gelitirmesine yneliktir.

Fransa
Fransann ulusal enerji kuruluu 850 personelle faaliyet gsteren, 2009da 319 Milyon Euro bteye
sahip ADEMEdir. Bunun yan sra 15 yerel ve 32 blgesel enerji kuruluu mevcuttur.
Enerji verimliliine ynelik baz nlemler ve hedefler ieren bir enerji yasas 2005 ylnda kabul
edilmitir. klim deiimine kar bir ulusal program da Ocak 2000de kabul edilmi ve 2004 ve 2006
yllarnda iklim planlaryla beraber etkinlii artrlmtr. Ekoloji ve srdrlebilir geliim konularndaki
yol haritas olan Grenelle de lEnvironnement ise 2007 ylnda oluturulmu be yllk bir plandr.
lkenin enerji verimlilii programlarna gre hedefleri izelge 7.6de verilmitir.
Enerji irketlerine dayatlan zorunlu enerji tasarruflar sayesinde talyadaki gibi bir beyaz sertifika
pazar oluturulmaktadr. Grenelle de l'Environment (evre Yol Haritas) sayesinde ise orta (2020) ve
uzun dnemde (2050) ulusal, blgesel otoriteler ile sivil toplum temsilcilerinin beraber almalar
ynnde amalar ve hedefler belirlenmitir.

179

izelge 7.6: Fransann Enerji Verimlilii Programlarna Gre Hedefleri

Program Ad

Sektr

Hedef

Hedeflenen Yl

Ulusal Enerji Verimlilik

Eylem Plan

Nihai
tketiciler

Enerji tasarruf oran: 9

2016

Enerji Kanunu (2005781)- Loi POPE

Nihai
tketiciler

Enerji younluu azaltm: %-2/yl

Enerji younluu azaltm: %-2.5/yl

2010

Enerji Kanunu (2005781)- Loi POPE

Nihai
tketiciler

Enerji tketimi azaltm: %0

2050

Enerji irketleri iin enerji

tasarrufu zorunluluu

Nihai
tketiciler

Enerji tasarruf deeri: 54 TWh/yl

(Baz alnan yl:2006)

2006-2009

Grenelle de l'Environment
2008

Yeni Binalar

Minimum verimlilik standartlar: 15

2
kWh/m /yl

2020

Grenelle de l'Environment
2008

Mevcut
Binalar

Isl glendirme: 400 000 /yl

2020

Grenelle de l'Environment
2008

Kamu
sektr

Isl glendirme: 120 Milyon m

Grenelle de l'Environment
2008
AB taslak ynetmelik

Aydnlatma

2015

2020

20 MTEP Yenilenebilir enerji retimi

2020

Lambalar/CFL: yasak

2012

Bina alanndaki nlemler unlardr;

2012ye kadar kamu binalarnda sl yenilenmenin yaplmas,

2010 ylndan itibaren akkor ampller ve tekli pencere camlarna yasak getirilmesi,

2010 ylndan itibaren yeni enerji verimli bina yapm, 2012 yl itibariyle yeil binalarn
kullanmnda yaygnlatrma, 2020 yl itibariyle de pasif ya da pozitif enerjili binalarn yapm,

ahsa ait binalarda sl yenilenme iin finansal tevikler verilmesi,

Ulusal/blgesel ynetim alanndaki nlemler unlardr;

Bir iklim-enerji vergisi getirilmesine ynelik alma yaplmas,

Enerji tasarrufunun ok olduu, dk girdili tarm plan,

2012 yl sonuna kadar kentsel toplumlarda geni apl ulusal/blgesel iklim-enerji planlarnn
uygulanmas,

Ulam alannda ise belli bal nlemle unlardr;

Toplu tamaya ncelik verilerek 1500 km zerinde otobs, tramvay ve bisiklet hatlar ina
edilmesi,

2020 yl itibariyle 200 kmlik yksek hzl tren hatlar inaatnn tamamlanmas,

2012 yl itibariyle demir yolu yk tamaclk orann %25e karmak,

Deniz yolu ve i suyollar ulamn gelitirmek,

Hava yolu emisyonlarndan byk azaltm salanmas,

Eko etiketli yeni aralarn kullanm ve temiz aralarn retimi,

mtiyazl olmayan yollar kullanan kamyonlar iin kilometreye dayal eko-vergi alnmas.

Hem evlerde hem de hizmet sektrnde 2006 ylndan itibaren uygulamaya konulan sl bina kodlar
enerji tasarruflarnn ortalama %15ini oluturmaldr. 2005 ylndan beri uygulanan vergi indirimi ise
uygun ekipman seimine (yenilenebilir enerji kullanan ekipman, dk scaklkl kazanlar, s dzenleyici
ekipmanlar sl yaltm rnleri vb.) yneliktir. Gne enerjili usu stclarnda bu deer 2006da %50ye
180

kadar kmtr. Binalarda enerji performansnn hesaplanmas Kasm 2006dan beri bina almsatmlarnda zorunlu tutulmaktadr. Kiraya sunulan binalarda ise Temmuz 2007den beri gerekli
olmutur. Ocak 2008den itibaren ise 1000 m2 nin zerindeki kamu binalarnda uygulamaya geirilmitir.
2008 ylnda Srdrlebilir Bina Eitim Program uygulamaya konmutur. Bina sektrnde alan elli
bin iiye ncelikle binalar, iklim deiimi ve enerji sistemleri hakknda genel bilgilendirmeler yaplm,
kavramsal ve yazlmsal aralarn yenilenmesi teklif edilmi ve dokuz alanda (yaltm, gne enerjili scak
su, vb.) nasl daha etkin enerji kullanmyla binalar yenilenilir retilmitir.
Ocak 2007den itibaren uygulamaya konan Srdrlebilir Kalknma Hesab ek tasarruflar
yaplmasna, bina performansn gelitirmeye ynelik yaplan iler iin gerek kiilere krediler
salanmasna imkan vermitir. Bu hesabn st limiti 4.600 - 6.000 arasndadr. ubat 2009da yeil
kredilerin kolay uygulanmas iin evre bakanl, bankalar, emlak danmanlar ve ADEME arasnda
anlama imzalanmtr. Yeil krediler evlerde yenileme almalar ve enerji performans iyiletirmeleri
iin tasarlanmtr. Yararlanclar evde oturanlar ve oturmayanlar olmak zere iki tiptir. Buna gre bina
1990dan nce bitmi olmal ve ev sahibi sadece bir kredi kullanmaldr. Kredi sfr faizli olup 36-120 aya
vadelidir.
Yolcularn ulamnda baz iletmelerin alanlarna ve okullara ynelik hareketlilik planlar organize
edilmitir. Mallarn nakliyesinde ise demiryolu/karayolu tamacl desteklenen an alandr.
evre Yol Haritas kirletici yeni arabalara uygulanacak ekolojik vergileri, eski arabalarn piyasadan
ekilmesini finanse edecek gelir olarak grmektedir. Bu ekilde 10 yanda stnde bir aracn hurdaya
ayrlmasyla tat almna 1000 hurda indirimi kazanlmaktadr. Emisyon deeri az olan aralarn
almnda tevik vardr. Tevik deeri B snf bir aracn deerinin %5i kadardr. rnein 100 g CO2/km
deerinden az emisyon reten aralarn almnda da 1000 tevik kazanlmaktadr. Emisyon miktar
arttka denen para azalmaktadr. Son zamanlarda zorunlu enerji ve karbondioksit araba etiketleme
program ve gl arabalara (200 g CO2/km) ek vergilendirme alnan nlemler arasndadr. Ceza miktar
emisyon miktarna bal olarak G snf aracn ortalama deerinin %5inden fazladr. Bu teviin dier
aralara da uygulanmas gndemdedir.
150 Milyon tonluk kotann belirlendii Ulusal CO2 Tahsis Plan en nemli uygulamalardandr.
ADEME tarafndan 2000-2006 yllar arasnda yaplan toplamda 5400 n etd, detayl etd ve fizibilite
almalar sayesinde ylda 90 kTEPden fazla enerji tasarrufu salanmtr.
2000 ylndan nce zellikle rnek oluturan (bina kodlar), altyap destekleyici, finansal, mali ve
tarifeli nlemler alnrken 2000 ylndan sonra bilgilendirme ve eitime/retime dayal, kanun
koyucu/rnekleyici tipte enerji performans etdleri, gnll anlamalar gibi nlemler uygulanmaktadr.
Temmuz 2006dan beri uygulanan beyaz sertifika programlar ve 2008den beri srdrlen bilgilendirme
kampanyalar da en yeniliki nlemlerdendir. Enerji tasarruf sertifikasyla (beyaz sertifika) snrlama
getirilen firmalar ve zorunluluklar yerine getiremeyen firmalara pazarlanan sertifikalarn satlmas ile
firmalar ve bireyler enerji verimliliine tevik edilmektedir.

Hollanda
Hollandann ulusal enerji kuruluu 1250 personelle faaliyet gsteren, 1.113 Milyar Euro bteye sahip
SenterNovem/Agentschap NLdir. Bunun yan sra 4 blgesel (The Hague, Utrecht, Zwolle, Sittard)
enerji kuruluu mevcuttur. lkenin enerji verimlilii programlarna gre hedefleri izelge 7.7de
verilmitir.
izelge 7.7: Hollandann Enerji Verimlilii Programlarna Gre Hedefleri

Program Ad

Sektr

Hedef

Hedeflenen Yl

Temiz ve Verimli
Program

Tm sektrler

Enerji tasarruf oran: %2/yl

(Baz alnan yl:2011)

2020

Ulusal Enerji Verimlilik

Eylem Plan

Nihai tketiciler

Enerji tasarruf oran: %9

(Baz alnan yl:2008)

2016

181

Hollanda hkmeti 2008 ylnda yaynlad enerji raporuna gre artan enerji talebi ve yksek enerji
fiyatlarna neden olan CO2 emisyonlarna karlk enerji arznda kkl bir deiikliin gerekli olduunu
ortaya koymutur. 2011 ylna kadar enerji arz sistemlerine ayrlan bte 7 milyon Euro olup uluslar aras
enerji politikas enerji pazarnn gelitirilmesi ve yeni teviklerin uygulanmas ynnde oluturulmutur.
Hkmet ticari ortaklar ile birlikte doalgaz merkezini geniletecek ve Kuzey denizini yenilenebilir bir
enerji kayna haline getirerek akll ve esnek bir enerji altyapsnn gelitirilmesini salayacaktr.
2007 ylnda yrrle giren Temiz ve Verimli Programnn hedefi 2011 yl baz alnarak 2020
ylnda sera gaz emisyonlarn %30 azaltmak, yenilenebilir enerji orann %20ye, nmzdeki be yl
iinde ise yllk enerji tasarrufunu %1den %2ye karmaktr. Bu paket program ksa vadede
uygulanacak olup ksmdan olumaktadr. lki daha nceden gelitirilmi olan ancak uygulanmam bir
takm nlemlerdir. kincisi ksa srede gelitirilecek olan yeniliklerdir. ncs ise orta ve uzun vadede
youn enerji geileriyle devreye alnacak yeniliklerdir. Tm sektrleri de ieren program kapsamndaki
uygulamalar unlardr:

Finansal tevikler: Avrupa Emisyon Ticaret Planyla karbondioksit emisyonlarn azaltmak.

Byk sanayi irketleri iin uzun vadeli szlemeler ve kyaslama szlemesi nemli bir rol
oynamaktadr.

Enerji verimlilii, CO2 emisyonlar ve srdrlebilirlie ynelik rnek oluturan nlemler

Yeniliin tevik edilmesi iin gelitirilen aralar

Yenilenebilir enerji yardmlar gibi geici tevikler ya da mali tevikler

Uluslararas iklim ve enerji diplomasisi

Srdrlebilir enerji ve kojenerasyon da bu program kapsamnda tevik edilmitir. Isnn etkin

kullanm ok nemlidir. Buna ek olarak deniz stnde ve karada rzgar enerjisi de planlanmtr.
Elektrik ebekesinde glendirme ve komu lkelerle daha iyi balant kurulmas salanacaktr. Ulamda
ise biyoyaktlarn kullanmn artrmak amacyla zamana, yere, yakt verimliliine ve promosyon
kampanyalarna bal bir kilometre fiyat plan oluturulmutur bylelikle sr davranlar
deitirilecektir. Tarm sektrnde seralardan oluan bahecilik sektr sayesinde byk bir enerji
kullanc durumundadr. Uzun vadeli anlamalar ve teknolojik gelimeler sayesinde enerji verimliliinin
artrlmas hedeflenmektedir.
Konut sektrnde en yeniliki ve verimli nlem konut ve cihazlar zerindeki performans
standartlardr. Beyaz sertifika sistemleri ve doru nlem tiplerinin kombinasyonunu ieren geni eylem
planlar byk nem arz etmektedir. Enerji ya da CO2deki vergiler, kontrol ve bakmdaki nlemler
yeniliki ve tamamlayc nlemlerdir. Ev ekipmanlarna ynelik zel enerji tasarruf standartlar ile at,
cephe, pencere ve zeminlere ait yaltm standartlar yllardr bina kararlarnn bir paras olan nlemlerdir.
1996 ylnda bu karar, genel Enerji Performans Standard (EPN), aletlerde enerji etiketlemesi ve
srdrlebilir bina program ile geniletilmitir. Bu standarda gre binalarn enerji performans
hesaplanmakta ve enerji performans katsays ile bu durum aklanmaktadr. 1996 ylnda yeni ina edilen
binalarda bu katsaynn 1.4 olmas istenirken, zaman iindeki dzenlemeler ile bu deer 0.8e
drlmtr. 2002den itibaren ise bina kararnamesi ynetmelii uygulamaya konmutur. 2008 ylnda
ise binalarda enerji performans sertifikalar uygulamasna geilmitir. nsanlarn enerji tketimlerini
drmek iin zaman iinde farkl nlemler de alnmtr. 1996 ylndan beri enerji vergileri alnmaktadr.
1998-2005 yllar arasnda sosyal konutlar yapan irketler gnll anlamalar imzalanmtr. Enerji
datm sektrne evresel eylem plan kapsamnda 1991-2000 yllar arasnda mali tevikler
salanmtr. 1994-2000 yllar arasnda uygulanan Enerji Verimli Glendirme Program ile birbirini
tamamlayc nlemler alnmtr. Enerji performans nerisi ve enerji primleri 2000-2007 yllar arasnda
uygulanan mali tevik programlardr. Ekotakmlar (1991-2001), MilieuCentraal, COEN and HIER
kampanyas (2000), Enerji farkndalk program (2002), Enerji tasarruflarnda dk gelirli ev sahiplerine
yardm plan (2002-2006) gibi bilgilendirme programlar sayesinde tketici davranlarnn deitirilmesi
hedeflenmitir. 2008 ylnda balatlan ev sahiplerine finansal destek program, taahht edilen enerji
tasarruf programlar, blgesel yaklamlar ieren pilot enerji tasarruflar program mali ve destekleyici
nlemler iermektedir.
182

Sanayi alannda yasal dzenleme, gnll anlamalar, vergiler ve yardmlar alnan nlemlerdendir.
Enerji yatrm indirimi, enerji vergileri enerji maliyetini artrdnda enerji verimli ekipmanlar veya
sreleri maliyet etkin hale getirir. Sanayide GasUnie'nin evre Plan (1991), Atk ve Biyoktleden enerji
retimi (1993-2000), CO2 azaltm plan (1997-2000), enerji tasarrufu ve evre danmanlk destek
program (1990-2000) ve evresel eylem planlar dahilinde finansal nlemler alnmtr. Hkmetin,
ticaret rgtleri, baz belediyeler ve katlmc irketlerle imzalad ikinci ve nc etap uzun vadeli
anlamalar srayla 2012 ve 2020de tamamlanacaktr. irketler enerji verimlilii planlarn uygulamak ve
sonularn raporlamak zorundadr. Enerji Tketim Gereksinimleri zerine evresel lisanslamalar ise
1993 ylndan beri devam etmektedir. 1995 ylndan beri evresel yatrmlara Vamil Plan erevesinde
hzlandrlm amortisman uygulanmaktadr. 2009da yrrle giren s haritalar uygulamas 2020ye
kadar devam edecektir. Ev aletlerine ynelik enerji etiketlemesinde ise enerji etiketleri zerinde reticinin
ismi ve logosu, tipi, enerji verimlilik snf (A-G), enerji tketimi, grlt seviyesi ve geri dnm
potansiyelinin belirtilmesi zorunlu tutulmutur. Bylelikle tketicinin enerji kullanmnda
bilinlendirilmesi hedeflenmitir.
Ulamla alakal nlemlerden en etkilileri 1988 ve 1995 ylnda yrrle giren otoyollardaki hz
limitleri, 1974te yrrle giren tasarruf amal araba paylama ve park etme nlemleri, periyodik
motorlu ara testleri (1981), yakt vergileri (1990) ve enerji verimliliine bal vergiler (2006) dir. Yeni
sr kampanyalar (2000), Enerji etiketli yolcu arabalar teblii (2001) ve altyap oluturucu trafik
performans ve yeniden modelleme uygulamalar da alnan nlemler arasndadr.
Ticaret ve kamu sektrnde de konut sektrndeki gibi yeni binalar iin dzenleyici standartlar, evre
ve enerji ynetimi ile ilgili ynetmelikler, uzun dnemli anlamalar, enerji vergileri ve yardmlar enerji
verimliliini artrmaktadr. Enerji verimlilii danmanlk irketleri (ESCO) ile alldnda tasarruf
nlemlerinin uygulanmas tek bir elden yrtlmektedir. Enerji yatrm vergi indirimleri ve hzlandrlm
amortisman uygulamalar da dier sektrlerde olduu gibi alnan nlemler arasndadr.

ngiltere
Enerji ve iklim politikas lkenin en nemli politikalarnn bandadr. Enerji verimliliini kapsayan;
enerji, iklim deiiklii, yakt fakirlii, ulam gibi deiik alanlardaki birok strateji ve uygulama plan
gelitirilmi ve uygulamaya konmutur. Btesini arlkl olarak devletten alan, bamsz, fon ve
danmanlk salayan bir kurulu olan Enerji Tasarrufu Vakf (Energy Saving Trust) ve sanayi-ticari
kurulularla devlet kurulularna fon ve danmanlk salayan Karbon Vakf (Carbon Trust) ile birlikte
alan birok sivil toplum kuruluunun projeleri desteklenmektedir. Bunun yan sra 11 yerel ve 13
blgesel enerji kuruluu mevcuttur. lkenin enerji verimlilii programlarna gre hedefleri izelge 7.8da
verilmitir.
izelge 7.8: ngilterenin Enerji Verimlilii Programlarna Gre Hedefleri

Program Ad

Sektr

Hedef

Hedeflenen Yl

Ev Eylem Plan

Meskenler

Enerji verimlilik
iyiletirmesinde:%20

2010

(Baz alnan yl:2000)

Ulusal Enerji Verimlilik
Eylem Plan

Nihai tketiciler

Beyaz Tebli

Tm sektrler

Enerji tasarruf oran: %9

2016

(Baz alnan yl:2008)

CO2 azaltm: %20

2010

CO2 azaltm: %60

2050

ngilterede iklim deiiklii ve enerji politikalar altnda yrtlen enerji verimlilii faaliyetlerinin
fiilen iinde ve politika, organizasyon, bte ve uygulama tarafnda ok sayda kurulu bulunmaktadr.
Babakan ve parlamentonun da iinde olduu bu organizasyonda bakanlklar dndakiler bamsz zel
sektr veya vakf tipi sivil kurululardr. Sistem gnlllk prensibi ile teviklerle piyasa dinamiklerinin
verimli altyapnn olumas iin malzeme ve teknolojinin retilmesi ve satn alnmasn salamas zerine
183

oluturulmutur. Yerel ynetimler aktif olarak faaliyette olup bilgi paylam yapmakta ve blgelerindeki
sivil toplum kurulular ile birlikte devletten aldklar desteklerle halka ynelik birok faaliyet
yrtmektedirler.
Enerji verimlilii politikasnda arlkl olarak yksek potansiyeli olduundan, bilgi ve destee olan
ihtiyatan dolay binalara ve dolays ile vatandalara ynelik programlar vardr.
Evlerde Enerji Tasarrufu Kanunu (Home Energy Conservation Act - HECA): 1995te uygulamaya
geen kanun sayesinde yerel ynetimler kendi blgelerindeki evlerin daha verimli hale getirilmesi iin;
gelimeleri izlemek, deerlendirmek ve durumu rapor etmek zorundadrlar. 2005te Birliin uygulamaya
koyduu Binalarda Enerji Performans Direktifi geerli olmutur. Ayrca AB direktiflerine uygun
elektrikli ev aletleri etiketleme ve minimum tketim standartlar, eko etiket iin gerekli mevzuat
dzenlemeleri yaplmtr.
Karbon Vakf Enerji Verimlilii salayan teknoloji ve cihazlarn yer ald bir listeyi hazrlayarak
ynetmektedir. Sanayi ve i evreleri ile kamu kurulularna bu konudaki teknolojiyi tantarak
bilgilendirme yapmakta ve bu kurulularn rekabet edebilirliklerine katk salamaktadr. irketlerinde
karbon ynetimi uygulamak isteyen firmalara tavsiyede bulunmakta ve onlar ynlendirmektedir. Vakf
baz alt programlar ve bu programlar yrten sivil kurulular finansman ve bilgi olarak
desteklemektedir. Karbon Vakf enerji verimlilii, yenilenebilir enerji, karbon tutma gibi dk karbon
teknolojilerinin desteklenmesi ve bu ekilde pazara en hzl ekilde karlmas amacyla; Karbon Vizyon,
Teknoloji Ar-Ge ve Demontrasyon Program, Teknoloji Hzlandrma Projeleri, ncubator Program olarak
ayr program yrtmektedir. Bu programlar iin milyon lar seviyelerinde bteler ayrlmaktadr.
Enerji Tasarrufu Fonu yerel ynetimler iinde alan 52 tane Blgesel Srdrlebilir Kalknma
Merkezini finansman ve uzmanlk olarak desteklemektedir.
Enerji Verimlilii Taahhd (Energy Efficiency Commitment) binalarda enerji tasarrufu ile karbon
azaltma programdr. 20022005 arasnda mevcut evlerin enerji verimlilii arttrmak iin uygulanm ve
uzatlmtr. Program kapsamnda Gaz ve Elektrik Piyasalar Dairesi (The Office of the Gas and
Electricity Markets-OFGEM), evre Gda ve Krsal ler Dairesi Bakanl (Department for
Environment, Food and Rural Affairs DEFRA) ile mutabakat salayarak her bir enerji ve gaz irketi iin
hedef belirler. Bu irketler verilen hedefler dorultusunda hizmet verdikleri mterilerin evlerinde enerji
verimlilii nlemlerini almalarn salar. Bu masraflarn en az yars desteklenmektedir. 2008 ylnda
balayan Karbon Emisyon ndirim Hedefi ise alt byk enerji tedarikisine karbon hedeflerini
karlamalar ynnde zorunluluk getirmektedir. Tedarikiler hedeflerini belirlemede zgrdr.
Yap Ynetmelii yeni yaplan evlerin karlamas gereken minimum enerji verimlilii standartlar
getirmitir. Hkmet dzenli olarak bu nlemleri sklatrr. Bylelikle 2002de yaplm olan bir bina
imdilerde %40 daha verimlidir. Ayrca enerji tasarruf malzemelerinde KDV orannda indirim ve damga
vergisi tevii de salanmaktadr. Hkmet 2016 yl itibariyle tm yeni binalarda sfr karbon taahht
etmitir.
lm ve Faturalama Program ile hkmet 2020 yl sonuna kadar tm mterilerinin akll saya
sahibi olmasn hedeflemektedir. Bu sayede ev sahiplerine gerek zamanl bilgi vererek enerji
tketimlerini ynetebilmelerine imkan salar. Enerji Performans Sertifikalar ise evlerin satlmasnda ve
kiralanmasnda evin enerji verimlilii hakknda bilgi vermektedir.
Yaanlr Ev (Decent Home) Program evlerin s yaltm, kazan deiimi gibi nlemlerle yaanabilir
hale getirilmesini kapsamaktadr. Dk Karbonlu Bina Program kapsamnda binalarda enerji verimlilii
ve mikrojenerasyon nlemleri birlikte alnarak 0 emisyonlu binalar yeniliki yaklam ile yaratlacaktr.
Bylece gerekli malzemeyi reten imalatlar desteklenmi olacak ve malzemeler ucuzlayacaktr.
Scak Cephe (Warm Front) Program ile yakt fakiri olan ailelerin daha iyi snmalarn
salanmaktadr. 2012 itibariyle Yeil Frsat (Green Deal) Program ile dk gelirli ailelere daha fazla
destek salanacaktr. Enerji irketi Zorunluluu (Energy Company Obligation -ECO) kapsamna gre
enerji irketleri zor durumdaki ailelere faturalarn uzun dnemde ynetmeleri iin yardm edeceklerdir.
Temiz Gkyz (Clear Sky) program ise evlerdeki elektrik ihtiyacnn fotovoltaik elektrik ile elde
edilmesini desteklemektedir.
184

Topluluk Enerji (Community Energy) Program sayesinde Enerji Tasarrufu Fonu ve Karbon Fonu
tarafndan ortaklaa ynetilen ve belirli bir topluluun, merkezi olarak en verimli ekilde stlmasn mali
adan desteklemektedir.
Action Energy Program ile Karbon Vakf hedef sektrlerdeki kurulular devletin dk karbon
ekonomisi konusundaki politika ve mevzuatn renmesi ve uygulamas iin bilgilendirmektedir.
Devletin 15 ayr kategoride 13000 farkl rn ve ilem iin hzlandrlm amortisman uygulad enerji
verimlilii yatrmlarn duyurmaktadr.
Energy Efficiency Partnership Enerji Tasarrufu Fonu destei ile enerji irketleri, ilgili kamu
kurulular, belediyeler ile bina sektrndeki, irketler, uygulamaclar gibi birok tarafn 400 civarndaki
temsilcisinden olumaktadr. Devletin politika hedeflerinin etkinlii bu ekilde gerekleerek ok geni
bir toplumsal katlm olumaktadr. Devlet kurulularnn da temsil edildii ynetim kurulu ve sektr
temsilcilerinden oluan 19 adet alma grubu bulunmaktadr. Gnlllk prensibi ile faaliyet gsteren bu
grup devleti politikalarn da ynlendirmektedir.
Sanayide baz sektrler iin klim Deiim Anlamalar imzalanmtr. Bu anlamalar klim Deiim
Vergisine ynelik %80 orannda bir ksmi muafiyet salamaktadr. Bu anlamalar Mart 2013e kadar
devam edecek olup 50nin zerinde endstriyel sektr de kapsayacaktr.
Ulam alannda ise yakt tketimini azaltc hz limitleri konulmutur. Dk emisyonlu ara satn
alnmasnda sunulan derecelendirilmi ara tketim vergisinde kirleten daha ok derken az emisyonlu
ara vergi demeyecektir. Akll Seimler Programnda ise okul, iyeri ve kiisel seyahat planlamas ile
seyahat bilinlendirme kampanyalar oluturulmutur. Ulamda on yllk altyap planlamalar
oluturulmutur. Vergilendirme alannda Yakt Vergi Seviyeleri Program ile letme Arac Vergisi halen
devam eden uygulamalardr.

spanya
spanyann ulusal enerji kuruluu 140 personelle faaliyet gsteren, 2010da 459 Milyon Euro bteye
sahip IDAEdir. Bunun yan sra 34 yerel ve 11 blgesel enerji kuruluu mevcuttur. lkenin enerji
verimlilii programlarna gre hedefleri izelge 7.9da verilmitir.
Enerji Tasarrufu ve Verimlilii konusunda hazrlanan 2008-2012 Eylem Plan binalar, ofis otomasyon
ekipmanlar, ulam, kamu hizmetleri, tarm ve balklk ve enerji geii konularnda yatrm tevikleri,
tevikler, bilinlendirme ve yasal hkmler gibi nlemler ve eylemler iermektedir.
izelge 7.9: spanyann Enerji Verimlilii Programlarna Gre Hedefleri

Program Ad

Sektr

Hedef

Eylem Plan 2008-2012 (E4)

Tm sektrler

Enerji tasarruf deeri: 87.9 MTEP

Meskenler

Enerji tasarruf deeri: 7.9 MTEP

Sanayi

Enerji tasarruf deeri: 17.3MTEP

Ulam

Enerji tasarruf deeri: 30.3 MTEP

Kamu sektr

Enerji tasarruf deeri: 0.69 MTEP

Ormanclk

Enerji tasarruf deeri: 1.4 MTEP

Hedeflenen Yl

2012

(Baz alnan yl:2008)

Ulusal Enerji Verimlilik
Eylem Plan

Nihai
tketiciler

Enerji tasarruf oran: %9

2016

(Baz alnan yl:2008)

1999 ylndan beri Binalarda Enerji Yeterlilii Kampanyas ile eitim ve bilinlendirme programlar
dzenlenmektedir. Binalarda enerji verimliliini artrc nlemler hem yeni hem de mevcut binalar
kapsamaktadr. Mevcut binalardaki s yapsnn iyiletirilmesi kapsamnda mevcut yaltmlar ve i mekan
aydnlatmalarnda dzenlemeler dnlmtr. AB Binalarda Enerji Performans Direktifinin de
uygulanmasyla Teknik Bina Kodlarnda ve Mevcut Binalarn Enerji Sertifikasyonunda revizyona
185

gidilmesi gerekmitir. Bylelikle 2007 ylnn ortalarnda yeni bir Binalarda Isl Yaltm Ynetmelii
oluturulmutur. Ayrca 2008 ylnda yeni ve mevcut binalar iin geerli Enerji Performans Sertifikalar
oluturulmutur. 1994 ylndan beri yaplan ev aletlerine ynelik enerji etiketlemesi yaplmaktadr. 20052012 yllar arasnda Elektrikli Ev Aletlerinde Yenileme Plan ile buzdolab, dondurucu, bulak makinesi
ve amar makinesi gibi ekipmanlarn daha verimli olanlaryla yenilenmesi hedeflenmitir. Bu uygulama
etkili bir eitim, bilinlendirme kampanyas dahilinde yaplmaktadr. 2007 ylnda uygulamaya giren
Enerji Kullanan rnlerde Eko Tasarm Gereksinimleri dzenleyici bir uygulama olmutur. Elektrik
Sayalarnn Deitirilmesi Plan ile de enerji verimli olmayan sayalar 2008-2018 yllar arasnda
tamamen deitirilmesi hedeflenmitir.
Gne Absorpsiyonlu Isl Kullanmlarda Belediye Ynetmelii Tasars 2001 ylndan beri
yrrlktedir. Yenilenebilir enerjiler ve enerji verimlilii projelerine ICO-IDAE finansman ile mali
yardmlar 2000-2008 yllar arasnda yaplmtr.
1980-2008 yllar arasnda enerji tketim ve verimlilik planlar dahilinde eitli programlarla mali
desteklerler salanmtr. 2005-2007 Eylem Plan ile balatlan ve 2008-2012 eylem plan ile devam
ettirilen kamu binalarnda enerji verimlilii kullanm ve enerji verimli ekipmanlar hakkndaki eitim ve
bilgilendirme almalar 2012 ylnda nihai enerjide %9luk bir tasarruf elde edilmesi beklenmektedir.
Kamuda aydnlatma ve su artma gibi uygulamalarda teknolojik geliimler elde edilmesi planlanmaktadr.
Ayrca ehir yaplamasnda fizibilite almalar ve ettlerin uygulanmas ve enerji eitimlerinin
yaplmasna ynelik nlemler de alnmtr. Bu kapsamda belediyenin teknik danmanlarnn enerji
verimli yaltmlar gelitirilmesinde yardmc olmas iin nlemler de alnmtr.
Ulam alannda ise nlemler verimli modellere gei nlemleri, ulam trlerinde daha verimli
kullanma ynelik nlemler, aralarda enerji verimli iyiletirmeler olmak zere eittir. 2008-2012
Eylem Plannda verimli modellere gei amacyla toplu tamann yan sra ehir ii ulamda
demiryoluna daha byk rol veren ve kalc deiim istasyonlarn ve mallarn tanmas ii deniz yolunu
destekleyen planlar ieren Kentsel Devinim Planlar ve letmelere iin Ulam Planlar ortaya
konmutur. Ayrca ulam altyaps ve karayolu tamacl filosu, verimli sr programlar da alnan
nlemler arasndadr. Bu uygulamalarn yrtlmesinde sektrnde nde gelen kurumlaryla yaplan
anlamalarn olmas nemlidir. Aralardaki verimlilik iyiletirmeleri kapsamnda ulamda biyoyakt
kullanm iin finansal destekler salanmtr. 2008 ylnda ise zorunlu biyoyakt kullanm iin yasal
ortam oluturulmutur. Ayrca 2000-2008 yllar arasnda faiz oran tevik primi uygulamas yaplmtr.
nlemlere bal maliyetler ise tketim alkanlklarnn dzenlenmesine, verimli aralarn pazara
sunulmasna dair yasal yapnn oluturulmasna ve farkndalk ve eitim kampanyalarna gre
deimektedir. Enerji verimlilii etiketlemesi ve Eko sr eitimleri bu uygulamalardan biri olup 2003
ylndan beri uygulanmaktadr. Elektrikli aralarn 2011 ylna kadar piyasaya sunulmas iin uygulanan
MOVELE Plan ile 2000 ara filoya katlacaktr. VIVE Plan (2008-2010) ile verimli ve temiz aralarn
verimsizleriyle deiimine finansal yardm salanmtr.
Giriimcilik dernekleri ve kamu kurumlaryla eitli sektrlerde bir dizi enerji tasarruf hedefleri
oluturmak, kamu kurumlarnn enerji ettlerini desteklemesi iin imzalanan gnll anlamalar ise 20082012 Eylem Plannda mevcuttur. Buna ek olarak yatrm projelerinde en verimli projenin seilmesi iin
bir enerji analizi uygulamas ieren geni kapsaml bir dzenlemeye gerek grlmektedir. Enerji
Verimlilii 82/1980 Yasas kapsamnda ise 1981den beri finansal destek salanmaktadr. 1985 ylndan
beri de nc parti finansman uygulamalar mevcuttur. KOBlere ynelik ise IDAE-ERDF Program ile
1997-2001 yllar arasnda mali destek salanmtr.

sve
svein ulusal enerji kuruluu 274 personelle faaliyet gsteren, 2009da 337 Milyon Euro bteye sahip
STEMdir. Bunun yan sra 290 yerel ve 13 blgesel enerji kuruluu mevcuttur. lkenin enerji verimlilii
programlarna gre hedefleri izelge 7.10de verilmitir.

186

izelge 7.10: svein Enerji Verimlilii Programlarna Gre Hedefleri

Program Ad

Sektr

Hedef

Enerji Tasars

Nihai tketiciler

Enerji tketim azaltm: %6

2010

Enerji Tasars

Nihai tketiciler

Enerji younluk azaltm: %20

2020

Enerji tketim azaltm: %20

2020

Enerji tketim azaltm: %50

(Baz alnan yl:1995)

2050

sve evresel Hedefler

Meskenler

Hedeflenen Yl

2004 ylnda AB Enerji Vergi Direktifine gre yeni vergiler alnmaya balanmtr. sve 2005te
sanayide enerji verimliliini artrmak iin tasarlad Enerji Verimliliinin Gelitirilmesi Eylem
Programna katlan enerji youn sanayilere, hazrladklar enerji planlamas ve sarf edilen enerjiyi azaltma
yolunda aldklar admlara karlk olarak vergi kolayl tannmaktadr. Be yllk programn ilk iki
ylnda irket standart bir enerji ynetim sistemi belgesi almak ve nlem listesini hazrlamak zorundadr.
Bylelikle geriye dnk vergi indirimi alabilirler. Geriye kalan ylda ise ettler ve verimlilik
analizleriyle belirlenen enerji verimlilii nlemlerini devreye almak zorundadr. Bugn ylda 400 milyon
SEK (yaklak 62 milyon dolar) deerinde yaklak 1 Twh enerji tasarrufu ile 150 milyon SEK
deerinden vergi indirimi yaplmtr. 2008 ylnda ise Kk Ve Orta lekli letmelerde Enerji
Verimlilii Program kapsamnda bilgilendirme ve eitim konularnda nlemler alnmtr.
sve evresel hedefler kapsamnda inaat sektrnde kullanlan enerji tketim azaltmlar sayesinde
binalar enerji verimli olacaktr. Pasif evler buna en iyi rnektir. Bu evler, oturanlarn stt, geleneksel
olmayan bir stma sistemiyle ina edilmektedirler. Bu yaplarda daha kaln yaltm malzemesi ve akll
havalandrma sistemi kullanlmasyla enerji tasarrufu salanmaktadr. 01/01/2008den itibaren, enerji
beyannamesine ilikin bir yasa yrrle girmitir. Binalarda uygulanacak olan AB direktifine dayanan
bu beyanname ile hkmet, konut sakinlerine enerji tasarrufu hakknda bilgi vermek ve tavsiyelerde
bulunmak dorultusunda ciddi yatrmlar yapmaktadr. sveteki 290 belediyede ve 13 blgesel enerji
ajansnda tavsiye almak isteyen kiilerin bavurabilecekleri enerji danmanlar vardr. Pencere ve cam
tipleri, tasarruflu ampuller, deiik stma sistemlerine gei ve benzeri sorular danlacak konular
arasndadr.
Konut sektr ve ticaret sektrnde 1995-2000 yllar arasnda politika nlemlerinin odak noktas
bilgilendirici yasa dzenleyici iken 2000 ylndan sonra daha ok yasa dzenleyici ve mali nlem ieren
bir ereveye oturmutur. 2006-2011 yllar arasnda elektrikli stma ve ya yakmal stma, blgesel
stma ya da bireysel stma sistemlerini yenilenebilirlerle deitirilmesinde mstakil ev sahiplerine ve ok
katl binalara Deitirme Destei kapsamnda deiim maliyetinin %30u orannda dorudan yatrm
tevii verilmitir.
Binalarda performans direktifi kapsamnda ok katl binalar enerji bildirimlerini 2008 yl bitimine
kadar bildirmek zorundaydlar. Dier binalar ise 2009 yl bandan itibaren bina enerji performans,
enerji verimlilii nerileri, radon lm, havlandrma performans gibi bilgiler ieren enerji
bildirimlerini yapmak zorundadrlar. Yerinde gelitirilen enerji istatistikleriyle ofis binalar ve kamu
alanlarnda ettler yaplmtr, yaplmaya da devam edilecektir. Gne panellerinin kurulumuna verilen
destek 2009 ylnda revize edilmi ve bu uygulamaya gemek isteyen herkesin yararlanabilecei bir
destek halini almtr. Bu uygulama kapsamnda hangi kaynan yerini ald, ka m2 olarak kurulaca
ve beklenen etkisi hakknda bilgi verilmelidir. Yardm miktar yllk s transferine baldr. st limit ise
apartman bana 7.500 isve kronu olarak belirlenmitir.
Ulam alannda ise CO2 emisyon oranna gre aralarda vergilendirme 2005te aklanm olup u an
sadece binek otomobillere uygulanmaktadr. 2007 yl sonlarnda srclerin ehliyet snavlarna bota
almay nleyen, kinetik enerji kullanm salayan ve gereksiz altrma ve durular engelleyen
zorunlu eko sr testi getirilmitir. Ayrca 2007-2009 yllar arasnda maksimum 120g CO2/km
emisyona izin verilen temiz aralarn almna yardm program dzenlenmitir.
Belediyeler ounlukla sosyal hizmetlerden sorumlu, ayn zamanda enerji irketleri de olan atk
ynetimi gibi faaliyetleri de olan ok uygulamal birimlerdir. Bu birimler ilgi alanlarna giren konularda
uzun vadeli zmler retmek iin bilgilendirme toplantlar dzenlemektedirler.
187

zet
Trkiyede oluturulan enerji politikalarnn
ana bal vardr. Bunlar;

irketlerini yetkilendirir. EE, snai kurulular ve

bina ve hizmet sektr iin enerji yneticileri
eitim programlar dzenlemektedir. Bugne
kadar yaklak 3000 enerji yneticisi eitilmitir.

Atl kaynaklarn deerlendirilmesi,

Enerji verimlilii proje ve kampanyalarnn
uygulanmas,

EE, Hazine Mstearl ve KOSGEB enerji

verimlilii yatrmlarnda destek vermektedir.
Ayrca ou banka iletmesinin mterilerine
Enerji Verimlilii Kredileri sunmaktadr.

Enerji arz gvenliinin salanmasna katkda

bulunmaktr.

Dnyada ortak hareket eden en byk ekonomik

ve siyasi topluluk olan Avrupa Birlii, enerji
sektrn tek pazar ve ayn program altnda
ynetmek isteyen gruplarn bandadr. Yeterli
enerji kaynana sahip olmasa da enerji
sektrnde en byk tketici gruplardan birisi
olup enerji teknolojilerinin lider reticisi olarak
dnya enerji politikasnda da etkin bir rol
sahibidir.

Trkiyenin genel enerji politikas Avrupa Birlii

politikasyla uyumludur. Trkiyenin enerji
politikasnn birincil amac ekonomik ve sosyal
kalknma hedeflerini elde etmek zere gvenilir,
yeterli, zamannda ve hem ekonomik hem de
evre asndan gvenilir bir ekilde srekli artan
enerji talebinin karlanmasdr.
Yasa gerei enerji tketimi 2.000 TEP olan
tm fabrikalarda tecrbeli bir mhendisin Enerji
Yneticisi
olarak
grevlendirilmesi
gerekmektedir.

Hedeflerine ulamak iin belirlenen politika

hedefleri ve stratejisi ilk olarak 1997 ylnda
yaynlanan, yasal bir balaycl olmayan,
ancak enerjideki politikann somutlatrlmasnda
diyalog dkman olan Yeil Teblii (Green
Paper) ile ortaya konmutur. AB enerji stratejisi;
srdrlebilirlik (Kyoto), daha rekabeti bir
ortam ve ekonomik kalknma (Lizbon) ve enerji
gvenlii (Rusya) zerine ina edilmitir. En
nemli hedef enerji tketicisine en ucuz fiyattan,
kesintisiz
ve
srdrlebilir
enerji
arz
salamaktr.

Enerji piyasalar iin bamsz bir dzenleyici

merci olarak 2001 ylnda Enerji Piyasas
Dzenleme Kurumu (EPDK) oluturulmutur.
Enerji Verimlii Kanununun uygulamalarn
desteklemek zere uluslararas fonlar destekli
birok proje yrtlmektedir. Bu projeler
unlardr:
Gnll Anlama Uygulamalarn Gelitirme
Projesi,
Elektrikli
Projesi,

Ev

Aletleri

Etiketleme

Enerji verimliliinin gelitirilmesinde, binalarn

enerji performanslarnn gelitirilmesi iin
2002/91/EC sayl Binalarn Enerji Performans
Direktifi yaynlanm olup, 2006 ylndan itibaren
uygulanmasyla, 2020 ylna kadar 40 MTEP
enerji tasarruf elde edilebilecei ifade edilmitir.

(BM)

Binalarda Enerji Verimliliinin Artrlmas

(BM) Projesi,
Sanayide Enerji Verimliliinin Artrlmas
(BM) Projesi,

Yksek Planlama Kurulunca 03/05/2010

tarihinde kabul edilen klim Deiiklii Strateji
Belgesinde enerji, endstri ve ulam sektrleri
iin takip edilecek ksa,orta ve uzun vadeli stratejiler tanmlanmtr.

2006 ylnda AB komisyonu tarafndan

hazrlanan Enerji Verimlilii Eylem Plannda
uzun soluklu bilinlendirme kampanyalar, byk
ehirlerde hzl toplu tama, bankalarn enerji
verimlilii projelerine ve enerji verimlilii
danmanlk irketlerine (ESCOlara) finansman
salamas, tasarruf edilen enerjinin satlabildii
ve alnabildii beyaz sertifika ticareti, etiketleme
ve minimum enerji tketim standartlar gibi
eylemler bulunmaktadr.

EE, tm lkede enerji verimlilii etkinlikleri

yrtmek iin niversitelere, meslek odalarna
enerji verimlilii eitimleri dzenlemeleri iin
yetki verir, enerji verimlilii danmanlk

zellikle konut ve ticari binalardaki tasarruf

potansiyeli (srasyla %27 ve %30) gz nne
alndnda binalar, AB enerji verimlilii
asndan byk nem tamaktadr.

Trkiyede
Enerji
yiletirilmesine
Dair
(Twinning) Projesi.

AB

Verimliliinin
Eletirme

188

AB Enerji Gvenlii ve Birlik Eylem Plan ve

buna bal olarak 2008 tarihinde yaymlanan
kinci Stratejik Enerji ncelemesinde sera gaz
emisyonlarn % 20 orannda azaltarak, enerji
tketiminde yenilenebilir enerjinin payn % 20
orannda artrarak ve enerji verimliliini % 20
orannda gelitirerek srdrebilirlik, rekabet
edebilirlik ve arz gvenlii temel enerji
hedeflerine ulamaya ynelik bir politika
benimsedii vurgulanmaktadr.

AB, nc lkelerle ikili ve blgesel dzeyde

enerji verimlilii en iyi uygulamalarna ilikin
bilgi alverii yapmaktadr. 2008 ylnda
onaylanan
Enerji
Verimlilii
birlii
Uluslararas Ortakl bunun en somut rneidir.
Avrupa iin Akll Enerji Program ile yenilebilir
enerji, enerji verimliliinin teknik olmayan
engellerine ynelik projelere mali destek
salanmas iin 20072013 dnemi btesi 780
milyon ya karlmtr.

AB spesifik enerji verimlilii politikas be ana

husus etrafnda ekillenmitir:

ye lkelerin mevcut uygulama trendleri ile 2020

yl tasarruf hedeflerinin ulalmasnn mmkn
olmad belirtilmektedir. Verimlilie ilikin
sektrler aras engeller, mevzuatnn yetersiz
uygulanmas, finansmana yetersiz eriim ve
enerji tasarrufu faydalarna ilikin dk
farkndalk sreci zorlatrmaktadr.

1. Genel politika erevesi ve Avrupa Enerji

Verimlilii
Eylem
Plan
kapsamnda
gerekletirilen eylemler
2. Ulusal Enerji Verimlilii Eylem Planlar: ye
lkenin enerji tasarrufu hedefine ulamas
asndan
gerekli
ulusal
stratejiyi
sunmaktadr. Topluluk hukukunun ulusal
mevzuata yanstlmas srecinin yava
olduu, finansal teviklerin yeterli oranda
uygulanmad
ve
idari
prosedrlerin
fazlasyla komplike olmas uyum srecini
zorlatrmaktadr.

Almanya, Danimarka, Finlandiya, Fransa,

Hollanda, ngiltere, spanya ve sve gibi
lkelerde ulusal enerji kurulular enerji
verimlilii
hedefleri
koymakta,
dk
emisyonlara vergi avantaj gibi nlemler, eitli
programlar, projeler ve yasalarla hedeflere
ulalmaya almaktadr.

3. En nemli tketim sektr olan binalar ve

enerji tketen rnler iin yasal ereve
4. Hedefe ynelik finansman, bilgi sunusu gibi
politika enstrmanlar ve Belediye Bakanlar
Szlemesi (Covenant of Mayors) ve
Srdrlebilir Enerji Avrupa gibi alar;
5. Enerji verimliliine
ibirlii

ynelik

uluslararas

189

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden
hangisi
Trkiyede
oluturulan
enerji
politikalarnn
ana
balklarndan biri deildir?

5. niversitelere ve meslek odalarna Enerji

verimlilii eitimleri dzenlemeleri iin yetki
veren, enerji verimlilii danmanlk irketlerini
yetkilendiren kurulu hangisidir?

a. Atl kaynaklarn deerlendirilmesi

a. EE

b. Enerji verimlilii proje ve kampanyalarnn

uygulanmas

b. KOSGEB
c. Yerel Ynetimler

c. Enerji arz gvenliinin salanmasna katkda

bulunmak

d. ETKB

d. Tamamyle da bal bir yap oluturmak

e. niversiteler

e. Artan enerji talebini karlamak iin alternatif

zm araylar iinde olmak

6. Isnma ve scak su iin gne paneli sistemi

kurulmas, Pencere, at, d duvar, kap,
deme
temel
yaltm
ve
mantolama
uygulamalar vb. dier alanlarda birok banka
tarafndan verilen kredinin ad nedir?

2. Enerji tketimi en az ka TEP olan tesislerde

Enerji Yneticisi atanmas gerekmektedir?
a. 2000

a. Tarm kredisi

b. 3500

b. hracat kredisi

c. 5000

c. htiya kredisi

d. 8000

d. Enerji verimlilii kredisi

e. 9000

e. Konut kredisi

3. Enerji piyasalar iin bamsz bir

dzenleyici merci olarak 2001 ylnda kurulan
kurum hangisidir?

7. Avrupa birliinde, hedeflerine ulamak iin

belirlenen politika hedefleri ve stratejisini ortaya
koyan yasal bir balaycl olmayan, ancak
enerjideki
politikann
somutlatrlmasnda
diyalog dkman olan belge aadakileden
hangisidir?

a. ETKB
b. EPDK
c. EE

a. Galileo

d. TEVEM

b. Kyoto Protokolu

e. MPM

c. Yeil Teblii (Green Paper)

4. Aadakilerden hangisi enerji retiminde

enerji
verimliliini
salamaya
ynelik
nlemlerden birisi deildir?

d. Erasmus
e. Socrates

a. 100 MW veya daha fazla kurulu gce sahip

g jeneratrlerine enerji mdr atanmas

8. Aadakilerden hangisi AB spesifik enerji

verimlilii politikasnn etrafnda ekillendii ana
hususlardan biri deildir?

b. Termik enerji santrallerinden kaynaklanan

atk snn kullanlmas

a. Hedefe ynelik finansman, bilgi sunusu gibi

politika enstrmanlar

c. retim lisansna sahip kurulularn yllk

elektrik tketim miktarlarn dikkate almamak

b. Enerji verimsiz uygulamalardan ayn oranda

vergi almak

d. Termik enerji santrallerinden kaynaklanan

emisyonlarn azaltlmas ve verim arttrc
nlemler
e. Kojenerasyon
kullanlmas

tesislerinde

atk

c. En nemli tketim sektr olan binalar ve

enerji tketen rnler iin yasal ereve
d. Enerji verimliliine
ibirlii

snn

ynelik

e. Enerji younluunu azaltmak

190

uluslararas

9. Almanyann
hangisidir?

ulusal

enerji

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

kuruluu

a. DENA

1. d Yantnz yanl ise Trkiyede Enerji

Verimlilii Politikalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

b. Motiva Oy
c. ADEME

2. a Yantnz yanl ise Trkiyede Enerji

Verimlilii Politikalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

d. IDAE
e. DOE

3. b Yantnz yanl ise Trkiyede Enerji

Verimlilii Politikalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

10. ngilterede hangisi ulam alannda enerji

verimlilii iin alnan tedbirlerden biri deildir?
a. Yakt tketimini
konulmas

azaltc

hz

limitleri

4. c Yantnz yanl ise Trkiyede Enerji

Verimlilii Politikalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

b. Yksek emisyonlu aralardan daha fazla vergi

alnmas
c. Ulamda on
oluturmak

yllk

altyap

5. a Yantnz yanl ise Trkiyede Enerji

Verimlilii Politikalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

planlamalar

6. d Yantnz yanl ise Trkiyede Enerji

Verimlilii Politikalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

d. Toplu ulama destek orann azaltmak

e. Enerji tketimi az olan aralar tevik

7. c Yantnz yanl ise Avrupa Birlii

lkelerinde Enerji Verimlilii Politikalar
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
8. b Yantnz yanl ise Avrupa Birlii
lkelerinde Enerji Verimlilii Politikalar
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
9. a Yantnz yanl ise Avrupa Birlii
lkelerinde Enerji Verimlilii Politikalar
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
10. d Yantnz yanl ise Avrupa Birlii
lkelerinde Enerji Verimlilii Politikalar
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

191

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1

Sra Sizde 3

Yasa gerei enerji tketimi 2.000 TEP olan tm

fabrikalarda idari adan dorudan fabrikann st
ynetimine bal, mevcut sistem ve prosesi iyi
tanyan tecrbeli bir mhendisin Enerji
Yneticisi olarak grevlendirilmesi gerekmitir.

Bireysel
olarak
evlerde/binalarda
enerji
tketimini azaltmak iin unlar yaplabilir:
Mevcut beyaz eyalarn A snf enerji tketen
cihazlar ile deiimi, s yaltmn salamak ve
doalgaz/kmr tketimini azaltmak iin
pencere, at, d duvar, kap, deme temel
yaltm ve mantolama uygulamalar, snma ve
scak su iin gne paneli sistemi kurulmas,
gereksiz yere elektrik kullanmay nlemek ve
mmkn olduunca metro,tren,tramvay gibi toplu
tama aralarn tercih etmek.

Tm enerji kaytlarn inceleyen, nemli retim

hatlarn takip ederek retim-enerji ilikisini
kontrol eden, alternatif yakt tiplerini aratran,
makinalarn verimli almas iin verimlilik
standarlar oluturan, enerji tasarrufu salayan
projeler gelitiren, bacagaz emisyonlarn srekli
takip ederek yasal snrlar iinde kalmasn
salayan
ve
tesisteki
personele
eitim/bilinlendirme almalar yapan bu kiiler
bu almalar sayesinde enerji verimliliinin
artmasn salar.

Sra Sizde 4
Avrupa birlii, yeterli enerji kaynaklarna sahip
olmayan ancak enerji sektrnde en byk
tketici gruplardan birisi olan bir topluluktur.
Yaklak 500 milyonluk nfusa ve byk lde
sanayiye dayal ekonomiye sahip olan bu birliin
enerji maliyetleride yksek dzeydedir. ABnin
en nemli hedefi enerji tketicisine en ucuz
fiyattan, kesintisiz ve srdrlebilir enerji arz
salamaktr. Enerjiye dedii faturay mmkn
olduunca azaltmak ve temiz bir evre iin iin
enerji verimlii almalarna,projelerine,Ar-Ge
almalarna ve halkn bilinlendirmesine bu
yzden byk nem vermektedir.

Sra Sizde 2
Toplu tama adndanda anlalaca zere bir
seferde ok sayda insan istedii yere ulatrma
anlamndadr. rnein hzl tren ayn anda 411
kiiyi tarken, bir otobs yaklak 40 ve bir
otomobil 4 kii tamaktadr. Ayn ekilde
tramvay, metro gibi aralarda yksek kapasitelere
sahiptir. Bu aralarn tercih edilmesi hem egzos
gaz salnmn azataca iin temiz bir evre iin
nem tamakta hemde yakt kullanmn
azaltmas yani enerji tasarrufu salamas
bakmndan zellikle petrol asndan da bal
lkelerde ekonomik adan byk fayda
salamaktadr.

192

Yararlanlan Kaynaklar
Elvs S., Gynther, L., 2009, Energy Efficiency
Policies and Measures in Finland, Motiva Oy,
http://www.odysseeindicators.org/publications/national_reports.php.

Garip, M., Kl, B., 2008, stanbul Bykehir

Belediyesi Srdrlebilir Enerji Verimlilik
Politika ve Projeleri, VII. Ulusal Temiz Enerji
Sempozyumu Utes2008 Bildirileri, 17-19 Aralk
2008, stanbul.

Gerdes, J., 2009, Energy Efficiency Policies and

Measures in The Netherlands, Energy research
Centre of the Netherlands, http://www.odysseeindicators.org/publications/PDF/netherlands_nr.p
df.

Keskin, T., 2006, Avrupa Birliinde ve

Trkiye'de
Enerji
Verimliliinin
Enerji
Sektrndeki Beklenen Etkileri, Dnya Enerji
Konseyi Trk Milli Komitesi 10. Enerji Kongresi
Bildirileri, 27-30 Kasm 2006. stanbul.

Wagner, A., 2009, Energy Efficiency Policies

and
Measures
in
UK
2009,
AEA,
http://www.odysseeindicators.org/publications/PDF/UK_nr.pdf.

Semerci, H., 2009, Avrupa Birlii Enerji

Verimlilii Politikalar, Dnya Enerji Konseyi
Trk Milli Komitesi 11. Enerji Kongresi
Bildirileri, 21-23 Ekim 2009, zmir.

Keskin, T., nl, H., 2010, Trkiyede Enerji

Verimliliinin Durumu ve Yerel Ynetimlerin
Rol Aratrma Raporu, Heinrich Bll Stiftung
Dernei Trkiye Temsilcilii Ekoloji yayn
Dizisi, stanbul.

Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi

Enerji Raporu, 2010.
Dnya Enerji Konseyi Enerji Verimlilii
Politikalar ve nlemleri Enerdata, 2011.
Trkiye Enerji Verimlii Meclisi-ENVER Enerji
Verimlilii Dernei, Trkiye Enerji ve Enerji
Verimlilii almalar Raporu, 2010.

Segurado, P., Montes, J., Yerro, G., 2009, Energy

Efficiency Policies and Measures in Spain,
IDAE,
http://www.odysseeindicators.org/publications/PDF/spain_nr.pdf.

Schlomann, B., Mauch, M., Eichhammer, W.,

2009, Energy Efficiency Policies and Measures
in Germany, Fraunhofer Institute for Systems and
Innovation
Research,
http://www.odysseeindicators.org/publications/national_reports.php.

Lagerquist, M., Lindblom, H., Stengrd, L.,

stensson, E., 2009, Energy Efficiency Policies
and Measures in Spain, Swedish Energy Agency,
http://www.odysseeindicators.org/publications/PDF/sweden_nr.pdf.

Dal, P., Zarnaghi, A., 2009, Energy Efficiency

Policies and Measures in Denmark, Danish
Energy
Agency,
http://www.odysseeindicators.org/publications/national_reports.php.

193