Devre Analizi

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2520

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1491
DEVRE ANALZ
Yazarlar
Yrd.Do.Dr. Emre KIYAK - r.Gr. Ifll YAZAR (nite 1-4)
Yrd.Do.Dr. Asuman ZGER (nite 5, 6)
Yrd.Do.Dr. Semih ERGN (nite 7)
Prof.Dr. Osman PARLAKTUNA (nite 8)
Editr
Yrd.Do.Dr. Emre KIYAK
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2012 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Genel Koordinatr Yardmcs
Do.Dr. Hasan alflkan
retim Tasarmclar
Yrd.Do.Dr. Seil Banar
r.Gr.Dr. Mediha Tezcan
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Grafikerler
Ayflegl Dibek
Hilal Kkdaaflan
Aysun fiavl
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Devre Analizi
ISBN
978-975-06-1189-6
3. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 4.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Mays 2014
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
vii
Temel Kavramlar.....................................................................
GRfi ..............................................................................................................
BRM SSTEMLER VE BRM KATLARI ......................................................
Uluslararas Temel Birim Sistemleri (SI) ve Birim Katlar...........................
TEMEL KAVRAMLAR.....................................................................................
Elektrik Yk.................................................................................................
letken-Yaltkan .............................................................................................
Akm...............................................................................................................
Doru Akm.............................................................................................
Alternatif Akm ........................................................................................
Temel ntegral Kurallar..........................................................................
Gerilim ...........................................................................................................
Diren ............................................................................................................
Direnci Etkileyen Faktrler.....................................................................
Direncin Scaklkla Deiflimi...................................................................
Diren Renk Kodlar ...............................................................................
letkenlik ..................................................................................................
G.................................................................................................................
Enerji ..............................................................................................................
Kaynaklar .......................................................................................................
Kaynak Tipine Gre Snflandrma.........................................................
Eleman Bamllna Gre Snflandrma..............................................
Zaman Bamllna Gre Snflandrma...............................................
OHM KANUNU .............................................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
3
3
3
4
4
5
5
5
6
6
8
8
8
9
9
10
11
12
12
12
13
13
15
17
18
19
19
20
Devre Yasalar.......................................................................... 22
GRfi ..............................................................................................................
TANIMLAMALAR ...........................................................................................
Dm Noktas .............................................................................................
Temel Dm Noktas..................................................................................
Kol .................................................................................................................
evre ..............................................................................................................
Gz.................................................................................................................
KRCHHOFF YASALARI ................................................................................
Kirchhoffun Akm Yasas .............................................................................
Kirchhoffun Gerilim Yasas..........................................................................
TEK GZL VE TEK TEMEL DM NOKTALI DEVRE
ANALZ .........................................................................................................
Tek Gzl Devre Analizi ..............................................................................
Tek Temel Dm Noktal Devre Analizi...................................................
EfiDEER DREN VE KAYNAK HESABI ...................................................
Seri Balanmfl Direnler in Efldeer Diren Hesab................................
Paralel Balanmfl Direnler in Efldeer Diren Hesab...........................
GERLM VE AKIM PAYLAfiIM KURALLARI ................................................
Gerilim Paylaflm ..........................................................................................
Akm Paylaflm ..............................................................................................
23
23
23
24
24
24
24
25
25
25
30
30
34
39
39
39
40
40
41
1. NTE
2. NTE
iv
indekiler
zet ...............................................................................................................
3. NTE
Dm Gerilimleri Yntemi ve evre Akmlar

Yntemi .................................................................................... 50
GRfi ..............................................................................................................
GRAF TEORS VE TANIMLARI....................................................................
DM GERLMLER YNTEM................................................................
EVRE AKIMLARI YNTEM .......................................................................
zet ...............................................................................................................
4. NTE
51
51
53
60
66
67
68
69
70
Temel Teoremler........................................................................72
GRfi ..............................................................................................................
KAYNAK DNfiM .................................................................................
Gerilim Kaynan Akm Kaynana Dnfltrme.......................................
Akm Kaynan Gerilim Kaynana Dnfltrme.......................................
MAKSMUM G TEOREM.........................................................................
SPERPOZSYON TEOREM ........................................................................
THEVENN TEOREM....................................................................................
NORTON TEOREM ......................................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
5. NTE
43
44
45
46
48
73
73
74
74
76
78
81
83
87
88
89
90
92
Kondansatr ve Bobin............................................................. 94
GRfi ..............................................................................................................
KONDANSATR ...........................................................................................
Kondansatrde Elektrik Enerjisinin Elektrostatik Enerji Olarak
Depolanmas..................................................................................................
Kondansatrn DC Analizi ...........................................................................
Kondansatrn AC Analizi ...........................................................................
Kondansatrn Kapasitesine Etki Eden Faktrler.......................................
Kondansatr Seiminde nemli Karakteristikler ........................................
Kondansatrlerin Seri, Paralel ve Karflk Balanmas ................................
Kondansatrlerin Seri Balanmas .........................................................
Kondansatrlerin Paralel Balanmas ....................................................
Kondansatrlerin Karflk Balanmas ....................................................
Kondansatrde Akm - Gerilim liflkisi ........................................................
Ykl Bir Kondansatrn Sahip Olduu Enerjinin Hesaplanmas ............
Kondansatr eflitleri ....................................................................................
Sabit Deerli Kondansatrler..................................................................
Deiflken Deerli Kondansatrler ..........................................................
Kondansatrlerin Kullanm Alanlar .............................................................
Kapasite Deiflimi....................................................................................
Elektrik Enerjisi Depolama .....................................................................
Devrede Reaktif G Meydana Gelmesi................................................
95
95
96
97
97
99
100
101
101
102
103
104
105
106
106
107
108
108
108
108
indekiler
Kapasitif Reaktansn Frekansa Bal Olarak Deiflmesi ......................

Kondansatrn Doru Akm ve Alternatif Akma Karfl Davranflnn
Farkl Olmas ...........................................................................................
BOBN............................................................................................................
Bobinin ndktansna Etki Eden Faktrler ..................................................
Bobin eflitleri ...............................................................................................
Ayarl Bobin.............................................................................................
Trimer Ayarl Bobin ................................................................................
Bobinin DC Analizi .......................................................................................
Bobinin AC Analizi........................................................................................
Bobinlerin Seri, Paralel ve Karflk Balanmas ...........................................
Bobinlerin Seri Balanmas ...................................................................
Bobinlerin Paralel Balanmas ...............................................................
Bobinlerin Karflk Balanmas ...............................................................
Bobinde Akm - Gerilim liflkisi....................................................................
Bobinde G ve Enerji .................................................................................
Bobinin Kullanm Alanlar ............................................................................
Manyetik Alan Oluflmas.........................................................................
Bobinin zerinde Meydana Gelen Manyetik Alann Elektrik Enerjisi
ndklemesi ............................................................................................
Doru Akma Kolaylk Gsterip Alternatif Akmn Geifline Zorluk
Gsterme .................................................................................................
zet ...............................................................................................................
108
108
109
110
111
111
111
111
112
112
112
113
113
114
114
115
115
115
115
116
117
118
119
119
RL ve RC Devreleri.................................................................. 120
GRfi ..............................................................................................................
KAYNAKSIZ RL DEVRES .............................................................................
KAYNAKSIZ RC DEVRES.............................................................................
Genel Yaklaflm .............................................................................................
Genellefltirilmifl RL Devreleri ..................................................................
Genellefltirilmifl RC Devreleri .................................................................
BRM BASAMAK FONKSYONU .................................................................
Birim Basamak Fonksiyonunun Devrelerde Kullanm ..............................
zet ...............................................................................................................
Alternatif Akm........................................................................ 148

GRfi ..............................................................................................................
TEMEL KAVRAMLAR.....................................................................................
Frekans...........................................................................................................
Periyot ............................................................................................................
Asal frekans.................................................................................................
Alternatif Akm Deerleri..............................................................................
Anlk Deer .............................................................................................
Tepe Deer..............................................................................................
Tepeden Tepeye Deer ..........................................................................
Etkin Deer..............................................................................................
Ortalama Deer .......................................................................................
6. NTE
121
121
125
130
130
137
138
139
142
143
145
145
147
149
151
151
152
152
153
153
153
154
154
154
7. NTE
vi
indekiler
SNZODAL AKIM/GERLM N MATEMATKSEL

FADELER.......................................................................................................
FAZ KAVRAMI VE FAZ LfiKLER ..............................................................
Bir AC Dalgann Faz Hesab.........................................................................
Sfr Faz ....................................................................................................
leri Faz ....................................................................................................
Geri Faz ...................................................................................................
ki AC Dalga Arasndaki Faz Fark...............................................................
EMPEDANS - ADMTANS .............................................................................
Empedans ......................................................................................................
Empedans - Akm - Gerilim liflkisi..............................................................
Admitans ........................................................................................................
Admitans - Akm - Gerilim liflkisi................................................................
Empedanslarn Seri ve Paralel Balanmas..................................................
Seri Balama............................................................................................
Paralel Balama.......................................................................................
FAZR DYAGRAMLAR................................................................................
Fazrn Eksponansiyel Gsterimi................................................................
zet ...............................................................................................................
8. NTE
155
156
156
157
157
158
159
161
161
162
164
165
166
166
167
167
168
170
171
172
172
173
Alternatif Akm Devrelerinin Analizi ve G

Hesaplamalar... ....................................................................... 174
GRfi ..............................................................................................................
ALTERNATF AKIM DEVRELERNN ANALZ ............................................
Diren, Bobin ve Kondansatrlerde Frekans Alannda
Gerilim - Akm liflkisi...................................................................................
Empedans ......................................................................................................
Devrenin Zaman Alanndan Frekans Alanna Aktarlmas..........................
Kirchhoff Kanunlarnn Kullanm ................................................................
Dm Gerilimleri Yntemi .........................................................................
Gz Akmlar Yntemi ..................................................................................
Sperpozisyon Yntemi................................................................................
Kaynak Dnflm Yntemi ........................................................................
Thevenin Efldeeri.........................................................................................
ALTERNATF AKIM DEVRELERNDE G HESAPLAMALARI ...................
Anlk G.......................................................................................................
Ortalama g .................................................................................................
Dirente Ortalama G...........................................................................
Reaktif Elemanlarda (Bobin ve Kondansatr) Ortalama G ..............
Ortalama Gcn Etkin Deer Kullanlarak Hesaplanmas ...................
Grnr G ve G arpan................................................................
Karmaflk G ..........................................................................................
G arpannn Dzeltilmesi .................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
175
175
176
176
177
178
178
179
180
181
182
183
184
185
185
185
186
186
188
190
192
193
194
195
196
nsz
nsz
Elinizdeki bu kitap, Devre Analizi ile ilgili nemli temel kavramlar, devre yasalarn ve devre zmlemelerinde kullanlan temel yntemleri basit anlatmla ve
bol rnek kullanmyla vermeye alflmaktadr. Ayrca bobin ve kondansatr gibi
elektrik-elektronik dnyasnn en nemli elemanlarnn yaps ve DC karflsnda
davranfl flekilleri aklanmfltr. AC ise ayrntl bir flekilde ele alnmaktadr.
Yksekokullarda ve meslek yksekokullarnda renim gren rencilerin
Devre Analizi dersiyle ilgili Trke kaynak sknts ekmekte olduu grlmektedir. nlisans rencileri iin hazrlanan bu kitabn, nlisans rencilerinin yannda, yksekokul ve meslek yksekokullarnda okuyan renciler iinde bir kaynak
kitap olarak kullanlabilmesine olanak salanmfltr.
Byk bir eksiklii gidermede katkda bulunacan dflndm bu kitabn
hazrlanmasnda zenli ve titiz alflmalar bulunan hocalarma teflekkr eder, rencilerimize baflarlar dilerim.
Editr
Yrd.Do.Dr. Emre KIYAK
vii
DEVRE ANALZ
Amalarmz
N
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Uluslararas temel birim sistemleri ve birim katlarn tanmlayabilecek,
Devre Analizi ile ilgili tanm ve kavramlar aklayabilecek,
Devre Analizi ile ilgili ifadeleri matematiksel olarak hesaplayabilecek,
Gerilim ve akm kaynaklarn snflandrabilecek,
Ohm Kanununu ifade edebilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
Birim sistemleri
letkenlik
Akm
Gerilim
Diren
G
Enerji
Ohm Kanunu
indekiler
Devre Analizi
Temel Kavramlar
GRfi
BRM SSTEMLER VE BRM
KATLARI
TEMEL KAVRAMLAR
OHM KANUNU
Temel Kavramlar
GRfi
Devre Analizi dersinin kavranmasnda matematik ve fizik bilgileri temel teflkil etmektedir. Bu blmde verilen birim katlar, elektrik yk, akm, gerilim, diren,
g, enerji ve Ohm Kanunu konular zellikle bu bilgilerinde kullanld konulardr.
Gnlk hayatta kullandmz kilogram, litre vb. birimler gibi Devre Analizi dersinde de sklkla kullanlacak temel birimler, alt birimler ve bunlarn da alt ve st katlar bulunmaktadr. Akm birimi olan Amper (A) ve zaman birimi olan saniye (s), SI
birim sistemi iinde olan yedi temel birimden ikisidir. Bunun yannda gerilim birimi
Volt (V), yk birimi Coulomb (C), diren birimi Ohm (), iletkenlik birimi mho (M)
veya Siemens (S), g birimi olan Watt (W) ve enerji birimi olan Joule (J) nemli alt
birimlerdir. Birim katlarndan pico (p), nano (n), micro () , mili (m), Kilo (k) ve Mega (M) elektrik ve elektronik dnyasnda sklkla karfllafllan birim katlardr.
Atom, elementlerin en kk parasdr. Maddenin yap tafldr. ekirdeini
protonlar ve ntronlar oluflturur. ekirdein evresinde yrngelerde serbest dolaflan elektronlar bulunmaktadr. Elektronlarn hareketlerinin tersi ynde elektrik
akm oluflur.
Elektrik yk, iletken-yaltkan, akm ve eflitleri, gerilim, diren, iletkenlik, g,
enerji, kaynak ve eflitleri bu blmde temel kavramlar olarak ele alnmfltr.
Ohm Kanunu, Devre Analizi dersinin en nemli konularndan biridir. Bir direncin ularndaki gerilimin uygulanan akmla doru orantl olarak deifltiini syler.
Bu blmde, birim sistemleri ve birim katlar, Devre Analizi ile ilgili temel kavramlar ve Ohm Kanunu incelenecektir. Konu anlatmnda elden geldii kadar sadelik esas alnmfltr. Her blm sonrasnda verilen zml rnekler ve sra sizde
sorular ile konunun pekifltirilmesi amalanmfltr.
BRM SSTEMLER VE BRM KATLARI

Uluslararas Temel Birim Sistemleri (SI) ve Birim Katlar
Uluslararas birim sisteminin iinde mekanik, elektrik, manyetik ve optik birimleri
bir araya getirilmifltir. Sistemin yedi temel birimi afladaki gibi tanmlanmfltr. izelge 1.1de verilen temel birimlerden elektrik akm ve zaman nicelikleri, Devre
Analizi dersi kapsamnda deerlendirilmektedir. izelge 1.2de ise temel elektrik
birimleri verilmektedir.
Devre Analizi
izelge 1.1
Uluslararas temel
birimler.
izelge 1.2
Temel elektrik
birimleri.
Fiziksel Nicelik
Birimin Ad
Ksaltmas
Uzunluk
metre
Ktle
kilogram
kg
Zaman
saniye
Elektrik Akm
Amper
Scaklk
Kelvin
Aydnlanma fiiddeti
candela
cd
Madde Miktar
mole
mol
Fiziksel Nicelik
Birimin Ad
Ksaltmas
Elektrik yk
Coulomb
Gerilim
Volt
Diren
Ohm
letkenlik
Siemens
Endktans
Henry
Kapasitans
Farad
Frekans
Hertz
Hz
Watt
Enerji
Joule
Birim katlar ise afladaki gibidir. izelge 1.3de verilen birim katlarndan pico
(p), nano (n), micro , mili (m), kilo (k) ve Mega (M) elektrik ve elektronik dnyasnda ska kullanlan birim katlardr.
izelge 1.3
Birim Katlar.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
atto (a)
10-18
deci (d)
10-1
femto (f)
10-15
deca (da)
10
pico (p)
10-12
hecto (h)
102
nano (n)
10-9
Kilo (k)
103
micro ()
10-6
Mega (M)
106
mili (m)
10-3
Giga (G)
109
centi (c)
10-2
Tera (T)
1012
1 mAnn ne SIRA
kadarSZDE
olduunu hesaplaynz.
TEMEL KAVRAMLAR
D fi N E L M
Elektrik Yk
O R kk
U
ElementlerinS en
paras atom olarak isimlendirilir. Atomlar maddenin yap
tafldr. Atomun ekirdeini pozitif ykl protonlar ve yksz ntronlar oluflturur.
ekirdein evresinde
yrngelerde ise negatif ykl elektronlar bulunmaktadr.
DKKAT
Metal iletkenlerde, atomik yapnn en dfl halkasndaki elektronlara, ekirdekten
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
1. nite - Temel Kavramlar
en uzak olmalar sebebiyle uygulanan ekim kuvveti daha azdr ve koparlmalar

daha kolaydr. Koparlan elektronlar atomlar arasnda dolaflmaya bafllar. Elektronlar yer deifltirirken elektrik akm meydana getirirler. Elektrik akm yn, elektron hareketinin tersi yndedir.
Sv ya da plazmalarda ise, katlardan farkl olarak hareketli pozitif veya negatif
ykl iyonlar bulunur. Akm, pozitif iyonlarda hareket ynnde oluflurken, negatif iyonlarda ise hareket ynnn tersi ynde oluflur.
Devre Analizi dersinde, katlarda zellikle iletkenlerde olan durum dierine gre daha fazla nem derecesine sahiptir.
letken-Yaltkan
Element listesinde, en dfl halkasnda drtten daha az sayda elektron olanlar iletken, drt elektron olanlar yar-iletken ve drtten fazla elektron olanlar ise yaltkan
olarak isimlendirilirler. letken, yaltkan ve yar-iletken iin bir baflka tanmlama flu
flekilde yaplabilir: Elektrik ykn bir yerden bir baflka yere taflyabilen maddelere iletken, taflyamayan maddelere ise yaltkan denir. letkenlikleri metallere gre
daha az olmakla beraber, iletken ile yaltkan arasnda kalmfl maddelere ise yariletken denir.
En iyi iletken gmfltr. Onu bakr ve altn takip eder. Yaltkanlara rnek olarak tahta, cam ve plastik gsterilebilir. Silisyum, germanyum ve selenyum ise yariletkenlere rnek verilebilir.
Akm
Akm, yklerin hareketinden doar. Birimi Amper (A)dir. 1 Alk akm iin iletkenin sabit bir kesitinden saniyede 6.24x1018 elektron gemek zorundadr. Zamana
bal olarak fonksiyonlar yardmyla flu flekilde tanmlanr:
i( t ) =
dq(t )
dt
(1.1)
Burada q(t) toplam yk olarak tanmlanmfltr. Ykn birimi ise Coulomb

(C)dur. Parantez iinde yazlan tler ise, akmn ve toplam ykn zamann birer
fonksiyonu olduunu gstermek amal kullanlmaktadr.
Eflitlik (1.1)den q(t) bulunabilir. dq(t) = i(t)dt fleklinde yazlp, her iki tarafn
bafllang an t0dan bitifl zaman t ye kadar olmak zere integrali alnrsa,
t
t0
t0
t0
t0
dq(t ) = i(t ) dt q(t ) q(t0 ) = i(t ) dt q(t ) = i(t ) dt + q(t0 )
(1.2)
fleklinde yazlabilir ve belli bir andaki toplam yk bulunabilir.

Bir fonksiyonun belirli snrlar altnda integrali, aslnda o fonksiyonun belirtilen
snrlar dhilinde yatay eksenle arasnda kalan blgenin alan fleklinde daha kolay
bir flekilde tarif edilebilir. Dolaysyla akm fonksiyonunun doru, dorusal olarak
artan, azalan veya bunlarn eflitli varyasyonlar olmas durumunda, hesap kolayl asndan alan hesab yaplarak zme daha hzl gidilebilir.
Akmn doru ve alternatif olmak zere temel olarak iki tipi bulunur.
Doru Akm
Doru akm, elektrik yklerinin yksek potansiyelden alak potansiyele doru sabit olarak akmasyla oluflur. DC (Direct Current) olarak isimlendirilirler. Akmn yn ve fliddetinde zamana gre bir deiflme sz konusu deildir.
Devre Analizi
Alternatif Akm
Genlii (akmn bykl) ve yn periyodik olarak deiflen akmdr. AC (Alternative Current) olarak isimlendirilirler. En bilinen AC dalga biimi sins dalgasdr.
Farkl uygulamalarda gen ve kare dalga gibi deiflik dalga biimleri de kullanlmaktadr. Alternatif akma dair daha detayl bilgi, bu kitabn 7. ve 8. blmlerinde
verilmektedir.
fiekil 1.1
Alternatif akm
(AC) ve Doru
akm (DC).
Kaynak:
(Klkaya, M.
S.,1996)
Io
+Io
-Io
AC
DC
Temel ntegral Kurallar

Eflitlik (1.2)de grld zere, ders kapsamnda integral kullanlmas da gereklidir. ntegralle ilgili birok forml olmakla beraber en ok kullanlanlar ve bu kapsamda deerlendirilecekler flu flekildedir:
1)
a dx = ax + c
2)
3)
4)
exdx = ex+ c
5)
dx =
x n+1
+c
n +1
1
dx = ln x + c
x
dx =
ax
+c
ln a
SIRA SZDE
6)
SZDE
sinSIRA
x dx
= -cos x+ c
D fi N E L M
7)
cos x dx = sin x+ c
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
Formllerde gsterilen c ifadesi, belirsiz integral sabitidir. ntegral ifadesinde sS O Riin

U bu flekilde gsterilmesi uygundur.
nrlar olmad
Temel integral
bafll altnda verilen matematiksel ifadelerde x deiflkenine gD kurallar
KKAT
re ifllemler yaplmfltr. x yerine bir baflka deiflkene gre de integralin alnabilir olduuna dikkat ediniz. Bu durumda elde edilen zmler, o deiflkene bal olarak yazlmaldr.
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
a) i(t)= 4e-2tA olarak verildiinde, toplam yk bulunuz. (t0=0 ve q (t0) = 0)

b) 10. saniyedeki toplam yk nedir? (0-10 s. aras)
RNEK 1
zm 1:
t
t
a) q(t) = t i(t)dt + q(t0) = 4e-2tdt =-2 (e-2t-1)C
0
b) 10. s.deki toplam ykle, aslnda 0 - 10 s. aras (bafllang anndan bitifl anna kadar) sredeki durum kastedilmektedir. a flkknda ifade edilen integral
snrlar olarak t0=0 ve t=10 alndnda,
q(10) = -2 (e-20-1) C (e 2.718 alnabilir.)
olarak elde edilir.
RNEK 2
fiekildeki grafik iin akm ifadesini bulunuz.

q(t)
0.2
10
t(ms)
dq(t )
olduu bilinmektedir. Grafik incelendiinde, iki pardt
adan olufltuu gzlenmektedir. Bu durumda 0 - 5 ms. ve 5 - 10 ms. aras olmak
zm 2: i(t ) =
zere iki inceleme yaplmaldr.

i1 (t ) =
0.2 0
dq(t )
=
= 40 A
dt
(5 0)103
0 .2 0 .2
dq(t )
=
= 0A
i2 (t ) =
dt
(10 5)103
SIRA SZDE
SIRA SZDE
0 < t < 5 ms
D fi N E L M
D fi N E L M
5 < t < 10ms

S O R U
S O R U
DKKAT
D K Ktanmlanmfl
AT
Grafik veya fonksiyon olarak verilmifl sorularda yatay ve dfley eksenlerde
birim katlar ok nemlidir. RNEK 2de yatay eksendeki zaman ifadesinin ms cinsinden verildiine dikkat ediniz. Hesaplamalarda bu durum gz nne alnmaldr.
SIRA SZDE
N N
SIRA SZDE
a) fiekildeki akm fonksiyonunu kullanarak, 8 - 12 ms arasnda devreden
geen yk mikAMALARIMIZ
tarn bulunuz.
b) 15. msdeki toplam yk nedir? (t0=0 ve q(t0)=0)
D fi N E L M
i(mA)
K T A P
10
15
t(ms)
AMALARIMIZ
K T A P
D fi N E L M
S O R U
TELEVZYON
DKKAT
SIRA SZDE
NTERNET
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
S O R U
SIRA SZDE
TELEVZYON
DKKAT
N N
SIRA SZDE
NTERNET
AMALARIMIZ
K T A P
Devre Analizi
Gerilim
Gerilim, (elektrik potansiyel fark) elektronlarn maruz
kaldklar elektrostatik alan kuvvetine karfl hareket ettiren kuvvettir. Bir elektrik alan ierisinde yeralan iki
nokta arasndaki potansiyel fark olarak da tarif edilir.
Birimi Volttur.
fiekil 1.2de, A noktasnn potansiyeli , B noktasnn potansiyeli ise olarak tanmlanrsa, A - B noktalar arasndaki gerilim (potansiyel fark), = -
fleklinde ifade edilebilir.
fiekil 1.2
Gerilim.
- B
Diren
fiekil 1.3
Direncin
gsterimi.
Bir iletkenin iinden geen akma karfl gsterdii zorlua diren ad verilir. Birimi Ohmdur. ile ifade edilir. Problem
zmlerinde diren eleman iin fiekil 1.3de verilen flekil
kullanlacaktr.
fiekil 1.4de, elektrik-elektronik dnyasnda karfllafllabilecek baz direnler

grlmektedir.
fiekil 1.4
Direnler.
Direnci Etkileyen Faktrler

Bir iletkenin direnci; iletkenin boyu, kesiti ve iletkenin yapld malzemenin zdirencine baldr. Direncin; boy, kesit ve zdirenle arasndaki banty veren forml flu flekildedir:
R=
1
S
(1.3)
Eflitlik (1.3)de { iletkenin yapld malzemenin zdirencini, l iletkenin m cinsinden boyunu ve S ise mm2 cinsinden kesitini ifade etmektedir. 18-20 Cdeki birim uzunluk (1 metre) ve birim kesitteki (1 mm2) iletkenin direncine zdiren denir. Birimi ohm.mm2/mdir. zdirencin tersine ziletkenlik denir. Onun birimi ise
m/ohm.mm2dir.
Eflitlik (1.3)de verilen iletken diren durumunu gsteren forml flu flekilde yorumlanabilir:
1. letkenin uzunluu ile doru orantldr.
2. letkenin kesitiyle ters orantldr.
3. letkenin yapld malzemeye baldr.
100 m uzunluunda, 50 mm2 kesitinde bir iletkenin zdirenci 0.015 ohm.mm2/m
ise direncini hesaplaynz.
zm 3:
R=
RNEK 3
1 (0.015)(100)
=
= 0.03
S
50
Direncin Scaklkla Deiflimi

Saf metallerin diren-scaklk iliflkileri iin aflada verilen matematiksel ifade
kullanlabilir:
R= R0(1+(0))
(1.4)
Eflitlik (1.4)de R, T scaklndaki diren deerini; R0, 0 scaklndaki diren

deerini, T, R direncinin hesapland scakl, 0, bafllang referans scakln ve
, direncin scaklk deiflim katsaysn gstermektedir. Eflitlik (1.4)de, diren deerleri iin ohm, scaklk deerleri iin C, scaklk deiflim katsays iin 1/C biSIRA SZDE
rimleri kullanlmaktadr.
Saf bir metalin 0 Cdeki diren deeri 500 ohm olarak llmfltr.
D fi N EBu
L M metale ait
scaklk deiflim katsays =0.004 ise, bu metalin 50 Cdeki diren deeri nedir?
SIRA SZDE
RD N
fiE NKE L 4M
S O R U
S O R U
zm 4: R= R0(1+(0) = 500(1+0.004(50-0) = 600 ohm
Her maddenin direnci scaklkla artmayabilir. Karbon, silikon ve germanyumun

scaklk
DKKAT
arttka diren deerleri azalr.
SIRA SZDE
N N
Saf bir metalin 20 Cdeki diren deeri 100 ohm ve 40 Cdeki diren
SIRAdeeri
SZDE110 ohm ise
bu metale ait scaklk deiflim katsays nedir?
Diren Renk Kodlar

Diren deerinin okunmasnda fiekil 1.5de verilen
diren renklerinden yararlanlr. izelge 1.4de verilen tabloya gre yaplacak hesaplama sonucunda
elde edilen diren deeri Ohm olarak bulunur.
izelge 1.4de verilmeyen drdnc renk olan D
ise toleransa karfllk gelmektedir. Tolerans deeri
altn rengi iin % 5, gmfl rengi ise % 10 ve
renk yok ise % 20 olarak kullanlr.
AMALARIMIZ
D fi N E L M
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
fiekil 1.5
KS O TR AU P
Dirente renklerin
gsterimi.
K S O TR AU P
DKKAT
T EAL E VB Z Y C
ON
SIRA SZDE
NTERNET
AMALARIMIZ
N N
DKKAT
TELEVZYON
SIRA SZDE
NTERNET
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
10
Devre Analizi
izelge 1.4
Drt renkle
gsterilmifl direnler
iin hesaplama
tablosu.
Renk
1. renk (A)
2. renk (B)
3. renk (C) (arpan)
Siyah
x100
Kahverengi
x101
Krmz
x102
Turuncu
x103
Sar
x104
Yeflil
x105
Mavi
x106
Mor
x107
Gri
x108
Beyaz
x109
Burada verilmeyen befl renkle gsterilmifl direnler iin ise, ilk renk katsays yanyana getirildikten sonra, 4. renk arpan olacak flekilde hesaplama yaplr. Bu
durumda, beflinci renk tolerans gstermektedir.
RNEK 5
Drt renkle gsterilmifl bir direncin zerindeki renkler srasyla sar, mor, siyah ve
altn rengi ise diren deerini hesaplaynz.
zm 5:
1. renk
Sar (4)
RNEK 6
2. Renk
Mor (7)
3. Renk
Siyah (10)
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Hesaplanan
47 %5 ohm
Befl renkle gsterilmifl bir direncin zerindeki renkler srasyla krmz, turuncu,
mor, siyah ve gmfl rengi ise diren deerini hesaplaynz.
zm 6:
1. renk
2. Renk
3. Renk
Krmz (2) Turuncu (3) Mor (7)
SIRA SZDE
Tolerans
Altn ( % 5)
4. Renk
Siyah (10)
Tolerans
Hesaplanan
Gmfl( %10) 237 %10 ohm
Bir direncinSIRA
zerindeki
SZDE renkler srasyla krmz, gri, yeflil ve gmfl rengi ise diren deerini hesaplaynz.
letkenlikD fi N E L M
Bir iletkenin iinden geen akma karfl gsterdii kolayla iletkenlik denir. Elektriksel direncin
S O Rtam
U tersi olarak dflnlebilir. Akmn iletilebilirliini derecelendirir. Birimi mho (M) veya Siemens (S)dir. Metaller yksek iletkenlie sahipken, yaltkanlarnki sfra yakndr. letkenlik iin Eflitlik (1.5)deki matematiksel ifade
DKKAT
kullanlr:
G=
N N
i SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
(1.5)
11
G
Akm ve gerilimin arpmndan ibarettir. Birimi Wattdr. Diren gibi pasif elamanlar devrede g harcayan veya tketen elemanlardr. Gerilim veya akm kayna
gibi aktif elemanlar ise devreye g veren veya salayan elemanlardr.
Her gerilim ve akm kaynann mutlaka devreye g veren bir aktif eleman olduu sonucu karlmamaldr. rnein birbirlerine ters balanmfl iki kaynaktan
deeri byk olan devreye enerji verirken, deeri kk olan dier kaynak ise pasif eleman gibi devrede g harcar.
fiekil 1.6
i
i
Pasif elemanlarda
harcanan g.
Pasif eleman
P=Vi(harcanan)
fiekil 1.6da, pasif bir elemann ularnda oluflan gerilim ve zerinden geen
akmn yn tanmlamas yaplmfltr. Pasif elemanlarda hesaplanan gcn, harcanan g olduuna dikkat edilmelidir.
fiekil 1.7
i
i
Aktif elemanlarda
salanan g.
Aktif eleman
P=Vi(salanan)
fiekil 1.7de, aktif bir elemann ularnda oluflan gerilim ve zerinden geen
akmn yn tanmlamas yaplmfltr. Aktif elemanlarda hesaplanan gcn, salanan
g olduuna dikkat edilmelidir.
fiekildeki devrenin harcad gc hesaplaynz.
-2V
+
-3A
RNEK 7
12
Devre Analizi
zm 7: Devre afladaki gibi daha anlafllr hale getirilebilir.

3A
+
P = (2V) (3A) = 6W
(harcanan, tketilen)
2V
-
SIRA SZDE
Afladaki direncin
harcad gc hesaplaynz.
SIRA SZDE
2A
D fi N E L M
Enerji
S O R U
AMALARIMIZ
S O R U
fl yapabilme yeteneidir. Elektriksel anlamda, bir q yknn gerilimi altnda kazand enerji afladaki eflitlikte verilmektedir:
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
10V
+
D fi N E L M
E = q
N N
SIRA SZDE
Eflitlik (1.1) de verilen i denkleminden q ekilip, doru akm devreleri iin Eflitlik (1.6)daAMALARIMIZ
yazlrsa,
E = it = Pt
D fi N E L M
NTERNET
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
(1.7)
K T A P
K T A P
TSIRA
E L E VSZDE
ZYON
(1.6)
elde edilir. Enerji birimi Joule (J)dur.
zerinden T5SIRA
E LAlik
E V SZDE
Zakm
Y O N geen 10 Ohmluk bir direncin harcad gc ve 10 saniyedeki
harcad enerjiyi bulunuz.
D fi N E L M
Kaynaklar
N T E R N Ekaynaklar
T
Elektriksel enerji
birka flekilde snflandrlabilir. Bunlardan ilki, akm
ve gerilim kaynaklar
fleklinde, kaynak tipinin gznne alnd snflandrmadr.
S O R U
Dier bir snflandrma ise baml ve bamsz kaynaklar fleklinde, eleman bamllnn gznne alnd snflandrmadr. Bunlardan baflka, DC kaynak ve AC
DKKAT
kaynak fleklinde, zamana gre deiflimin gz nne alnmasyla da snflandrma
yaplmaktadr.
N N
SIRA SZDE
Kaynak Tipine Gre Snflandrma
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
AMALARIMIZ
Gerilim Kaynaklar ve Akm Kaynaklar
Kaynak tipine gre, akm ve gerilim kaynaklar fleklinde bir snflandrma yaplabilir. Kendisine
ykten bamsz olarak, her zaman belli bir gerilim olufltuK balanan
T A P
ran kaynaklar, gerilim kayna olarak tanmlanr. Kendisine balanan ykten bamsz olarak, her zaman belli bir akm oluflturan kaynaklar ise, akm kayna olarak tanmlanr.
TELEVZYON
NTERNET
13
Eleman Bamllna Gre Snflandrma

Baml ve Bamsz Kaynaklar
Eleman bamllna gre, baml ve bamsz kaynaklar fleklinde bir snflandrma yaplabilir. Bamsz kaynaklar, ekilen akm ne olursa olsun, kaynak deerinin deiflmedii ve devredeki herhangi bir elemana bal olmayan kaynak eflididir. Baml kaynaklar ise, devrede tanml bir gerilime veya akma bal olan kaynak eflididir. Baml kaynaklar baklava dilimi fleklinde, bamsz kaynaklar ise
daire sembolyle gsterilirler.
fiekil 1.8
+
+
-
(a)
+
-
(b)
+
i
(c)
Baml ve
bamsz
kaynaklarn
gsterimi.
(d)
fiekil 1.8 (a)da baml gerilim kayna, (b)de bamsz gerilim kayna, (c)de
baml akm kayna ve (d)de bamsz akm kayna gsterilmektedir.
Devre Analizi problemlerinde bamsz gerilim
kayna olarak genellikle fiekil 1.9 (a)da verilen
+
gsterimden de yararlanlr. Burada uzun olan izV
-V
gi (terminal) + kutbu, ksa olan izgi (terminal) ise
- kutbu gstermektedir. Terminallerin kutuplar ters
+
evrilirse aralarndaki gerilim bykl ayn kal(a)
(b)
makla beraber iflareti ters olur (fiekil 1.9 (b)).
Kaynaklar, genellikle aktif eleman olarak dflnlrler. Aktif elamanlar, devreye enerji salayan elemanlardr. Kaynaklarn, genelde aktif eleman olarak tanmlanma sebebi, baz durumlarda devrede enerji harcayan (pasif) eleman olarak da kullanlmalarndan kaynaklanmaktadr. rnein
byk deerli bir kaynaa ters balanmfl kk deerli bir kaynak olmas durumunda, kk deerli kaynak artk aktif eleman olmaz. Devrede enerji harcayan
bir eleman haline dnflr.
Pasif elemanlar olarak, diren, bobin ve kondansatr gibi kaynaktan enerji alp,
bu enerjiyi baflka bir biime dnfltren ya da depolayan elemanlar dflnlr.
Zaman Bamllna Gre Snflandrma

DC ve AC Kaynaklar
Kaynak snflandrmalarndan bir dieri, zaman bamllna gre yaplan DC kaynak ve AC kaynak snflandrmasdr. DC kaynaklarn kfl zamandan bamsz
iken, AC kaynaklarn kfl zamanla deiflir. AC kaynaklarn kfl zamann bir
fonksiyonu fleklindedir.
fiekil 1.9
Bamsz gerilim
kaynaklarnn
gsterimi.
14
Devre Analizi
fiekil 1.8de verilen baml ve bamsz kaynak gsterimleri DC kaynaklar iin kullanlr. AC kaynaklarn gsterimi ise fiekil 1.10da verilmektedir. Uygulamalarda sinzoidal, kare dalga ve
testere diflli olmak zere AC kaynak eflitleri kullanlabilir.
fiekil 1.10
+
AC kaynaklar.
+
-
i
-
(a)
(b)
fiekil 1.10 (a)da AC gerilim kayna, (b)de ise AC akm kayna gsterilmektedir.
RNEK 8
a) Devredeki her elemann harcad gc bulunuz.

b) Salanan ve harcanan glerin birbirine eflit olduunu gsteriniz.
4A
25V
+
-20V
+
6A
-
ix
+
-
20V
+
-
+
-
-5V
1.5 ix
zm 8:
a) Burada; 4 A ve 6 A birleflerek ix = 10 A akmn olufltururlar. 2. blmde bu
konu daha detayl bir flekilde anlatlmaktadr.
20 Vluk bamsz gerilim kaynann harcad g flu flekildedir:
Pkaynak = (20 V) (4 A) = 80 W (salanan) = -80 W (harcanan)
-5 Vluk bamsz gerilim kaynann harcad gc bulmak iin o ksmn afladaki gibi dzenlenmesi salanabilir:
ix
+ -5V
-
ix
- 5V
+
P-5V = (5 V) (10 A) = 50 W (salanan) = -50 W (harcanan)

x olarak tanmlanan baml gerilim kaynann harcad gc bulmak iin
1.5ix =15 = x eflitliinden hesaplanr. Elemann salad g ise flu flekildedir:
P = (15V) (6A) = 90W (salanan) = -90W (harcanan)
x
15
Ularnda -20 V gerilim deeri oluflmufl diren iin o ksmn afladaki gibi dzenlenmesi salanabilir:
+
-20V
6A
-
20V
6A
+
P20V = (20 V) (6 A)=120 W (harcanan)

Ularnda 25 V gerilim deeri oluflmufl direncin harcad g flu flekildedir:
P25V = (25 V)(4 A)=100 W (harcanan)
b) harcanan = salanan
(100+120) W = (80+50+90) W=220 W
Grld zere devrede harcanan ve salanan gler birbirine eflittir.
SIRA SZDE
fiekildeki devre iin i akmn ve her elemann harcad gc bulunuz.
30
30V
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
15
120V
SIRA SZDE
OHM KANUNU
N N
Bir direncin ularndaki gerilim, uygulanan akmla doru orantl olarak deiflir.
AMALARIMIZ
= Ri
AMALARIMIZ
(1.8)
P cinsinden
Burada; R Ohm cinsinden diren, i Amper cinsinden akmKve T AVolt
gerilim olarak tanmlanmfltr. G ise;
P = i = i2R = 2 / R
TELEVZYON
(1.9)
fleklinde gsterilebilir.
Bir devrede, ksa devre olduunda, Eflitlik (1.8)e gre diren sfr olduundan
NTERNET
gerilim de sfr olur:
= Ri
R=0=0
Bir devrede, ak devre olduunda ise, akm akmayacandan deeri sfr olur.
Bu durumda diren sonsuz olur:
= Ri
SIRA SZDE
i = 0 R = =
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
16
RNEK 9
Devre Analizi
fiekildeki devre iin i akmn ve her elemann harcad gc bulunuz.

i
30V
15
zm 9: = Ri eflitlii yeniden dzenlenirse,

i=
30
=
= 2A
R 15
olarak elde edilir. Burada tanmlanmfl olan i akm ynnn gerilim kaynann
oluflturaca ynde olduuna dikkat edilmelidir.
Bu soruda tm deerler ayn kalmak flartyla tanmlanmfl olan akmn yn ters
ynde sorulsayd, bu durumda cevap -2 A fleklinde olurdu.
zet
Uluslararas birimler sistemi olarak bilinen SI birim sistemi iinde, yedi temel l birimi bir araya getirilmifltir. Bu temel l birimlerinden elektrik akm birimi
olan Amper ve zaman birimi olan saniye, Devre Analizi dersi kapsamnda deerlendirilmektedir. Yaplan hesaplamalarda ok kk ve ok byk ifadelerin yazlmasnda temel birimlerin nne ek olarak birim katlarnn kullanlmas yazmada kolaylk salar.
Devre Analizi ile ilgili temel kavramlar olarak elektrik
yk, iletken-yaltkan, akm ve eflitleri, gerilim, diren,
g, enerji, kaynak ve eflitleri konular ele alnmfltr.
Akm ifadesinin elde edilmesinde toplam ykn kullanlmas; sklkla kullanlan integral kurallar, direnci etkileyen faktrler, direncin scaklkla deiflmesi, iletkenlik, g, enerji ve Ohm Kanunu gibi konularn matematiksel olarak ifade edilip, eflitli hesaplamalarn yaplabilecei gsterilmifltir.
Elektriksel enerji kaynaklar birka flekilde snflandrlabilir. Bunlardan bir tanesi, akm ve gerilim kaynaklar
fleklinde, kaynak tipinin gznne alnd snflandrmadr. Dier bir snflandrma, baml ve bamsz kaynaklar fleklinde, eleman bamll gznne alnarak
yaplmaktadr. Ayrca, DC kaynak ve AC kaynak fleklinde, zamana gre deiflimin gz nne alnarak da snflandrma yaplmaktadr.
Ohm Kanunu, bir iletkenin ularndaki gerilimin akmla doru orantl olarak deifltiini ifade eder. Bir devrede, ksa devre olduunda diren sfr olduundan gerilim de sfr olur. Bir devrede ak devre sz konusuysa, bu durumda akm sfr olduundan diren sonsuz
olur.
17
18
Devre Analizi
Kendimizi Snayalm
1. 20
a.
b.
c.
d.
e.
A ne kadar Aya eflittir?

0.000002
0.0002
0.00002
0.002
0.02
2. Element listesinde, en dfl halkasnda ten daha az

sayda elektron olanlar nedir?
a. Yaltkan
b. letken
c. Yar iletken
d. Soygaz
e. Ametal
3. Yk birimi afladakilerden hangisidir?
a. Amper
b. Volt
c. Farad
d. Henry
e. Coulomb
4. i(t) = 2e-t A olarak verildiinde, toplam yk afladakilerden hangisidir? (t0 = 0 ve q(t0) = 0)
a. -2 (e-t + 1) C
b. 2 (e-t - 1) C
c. 2 (e-t + 1) C
d. -2 (e-t - 1) C
e. -2 (e-2t - 1) C
5. i(t) = e-t A olarak verildiinde, 10. s.deki toplam
yk afladakilerden hangisidir? (t0 = 0 ve q(t0) = 0)
a. - (e-10 - 1) C
b. - (e-10 + 1) C
c. (e-10 + 1) C
d. (e-10 - 1) C
e. - (e-20 - 1) C
7. Drt renkle gsterilmifl bir diren zerindeki renkler

srasyla yeflil, mor, kahverengi ve altn rengi ise diren
deeri afladakilerden hangisidir?
a. 470 % 5 ohm
b. 580 % 5 ohm
c. 570 % 20 ohm
d. 570 % 5 ohm
e. 470 % 10 ohm
8. Aflada verilen devre iin baml gerilim kayna
tarafndan salanan g nedir?
1A
5V
+
iyi iletken afladakilerden hangisidir?

Altn
Gmfl
Bakr
Demir
inko
1A
-
ix
+
-
a.
b.
c.
d.
e.
10V
+
-
5V
+
-
5 ix
20 W
5W
10 W
-10 W
-5 W
9. 8. soruda verilen 5 Vluk bamsz kaynak tarafndan salanan g nedir?

a. -10 W
b. 10 W
c. 5 W
d. -5 W
e. 20W
10. Aflada verilen devre iin tanml olan i akm deeri nedir?
i
6. En
a.
b.
c.
d.
e.
-5V
+
30V
a.
b.
c.
d.
e.
0A
-1 A
1A
2A
-2 A
15
19
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. c
2. b
3. e
4. d
5. a
6. b
7. d
8. c
9. a
10. e
Yantnz yanlfl ise Uluslararas Temel Birim

Sistemleri (SI) ve Birim Katlar bafllkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise letken-Yaltkan bafllkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Uluslararas Temel Birim
Sistemleri (SI) ve Birim Katlar bafllkl konuyu
Yantnz yanlfl ise Akm bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Akm bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise letken-Yaltkan bafllkl
Yantnz yanlfl ise Diren Renk Kodlar bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise RNEK 8i yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise RNEK 8i yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise RNEK 9u yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
1 mA = 0.001 A = 1000 A
0.008 < t 0.01 s

0.01 s < t 0.012 s
q(t ) =
0.008
0 < t < 0.005 s

0.005 < t < 0.01 s
0.01 < t < 0.015 s
Bu durumda,
q(t ) =
0.005
0.005 dt +
0.01
0.005
0 dt +
0.015
0.01
0.005 dt
= 50 C
fleklinde elde edilir.
kinci zm yolu olarak alanlardan gidilebilir.
lk parann alan 25 , ikinci parann alan sfr ve
nc parann alan 25 olup, alanlar toplam 50
olarak kolayca hesaplanr. Bu durumda da q(t) = 50 C
fleklinde yazlabilir.
Sra Sizde 3
Saf metallerin diren-scaklk iliflkileri iin
Bu durumda,
0.01
i1 (t) = 0.005;
i2 (t) = 0;
i3 (t) = 0.005;
= 0.005 ( 0.005) + 0.005 ( 0.015 - 0.01)
Sra Sizde 2
a) Bu soru iki farkl flekilde cevaplandrlabilir. Bunlardan birincisi flu flekildedir:
8-12 msler aras akm, iki farkl fonksiyon fleklinde tanmlanabilir:
i1 (t) = 0;
i2 (t) = 0.005;
kinci zm yolu ise; integral kavramnn fonksiyonlar

iin uygulamasyla ilgilidir. Bir fonksiyonun belirli snrlar altndaki integrali, aslnda, o fonksiyonun yatay eksenle arasnda kalan alann hesaplanmas demektir. Bu
durumda, 8-10 msler aras hesaplanacak bir alan olmadndan bu durumda ilk parann alan sfrdr. 10-12
msler aras, yatay eksen 2 ms ve dfley eksen ise 5
mAdir. Bu durumda ikinci parann alan 10 olarak
bulunur. ki parann toplam yine 10 olup, q(t) = 10
fleklinde yazlabilir. Alan hesab yaplrken birim katsaylarna dikkat edilmelidir.
b) Bu soruda ncekinden yola karak iki farkl flekilde
zlebilir:
Bunlardan birincisi flu flekildedir:
0-15 msler aras akm, farkl fonksiyon fleklinde tanmlanabilir:
0 dt +
0.012
0.01
0.005 dt
= 0.005 (0.012 - 0.01) = 10 C

R = R0(1+ (T-T0))
eflitlii kullanlmaktadr. Buradan ekilirse,
R
1
R0
110
1
=
= 0.005(1 / C )
= 100
T T0
40 20
olarak elde edilir.
20
Devre Analizi
Sra Sizde 4
1. renk: Krmz:2
2. renk: Gri:8
3. renk: Yeflil:105
Tolerans: Gmfl: %10
Hesaplanan: 2800000 %10 ohm
Sra Sizde 5
2A
10V
-
Diren pasif bir elemandr. Yani devrede g harcayan

bir elemandr. Burada diren zerinden geen 2 Alik
akm, direncin ularnda flekildeki gibi 10 Vluk bir gerilim oluflmasna neden olmufltur. Bu durumda,
P = i = (10) (2) = 20 W (harcanan)
fleklinde harcanan g yazlabilir. Salanan g ise,
Pharcanan = P120V
fleklindedir. Bu durumda i akm kullanlarak,
Psalanan = 120i
fleklinde salanan g yazlabilir. Harcanan ve salanan gler eflitlikte yerine yazlrsa,
45i2 + 30i = 120i
elde edilir. Buradan da i = 2 A elde edilir.
Bu sorunun daha kolay bir zm, 2. blmde anlatlan efldeer diren ve efldeer kaynaklar bulunarak oluflturulmufl basit devreye Ohm Kanunu uygulanarak da
bulunabilir.
elde edilir.
Sra Sizde 6
Soruda, gcn hesaplanmasnda dorudan verilmeyen
gerilim deeri gerekmektedir. Gerilim Ri fleklinde, g
eflitliinde yerine yazlrsa,
P = i = (Ri)i = (50) (5) = 250 W (harcanan)
olarak elde edilir.
10 saniyedeki harcanan enerji ise,
E = Pt = (250) (10) = 2500 J
fleklindedir.
Sra Sizde 7
Kapal bir devrede salanan ve harcanan glerin birbirine eflit olduu bilinmektedir. Buradan yola klrsa,
Pharcanan = Psalanan
olmaldr.
Pharcanan = P30 + P15 + P30V

fleklindedir. Burada, 30 Vluk kaynan byk gerilim
kaynana (120 V) ters bal olduu, bu durumda da
pasif eleman olduuna dikkat edilmelidir. Bu durumda
i akm kullanlarak,
Pharcanan = (30i)i + (15i)i + 30i

= 45 i2 + 30i
Yararlanlan Kaynaklar
Klkaya, M. S. (1996). Editr: Cemalclar, A., Temel
Fizik, T.C. Anadolu niversitesi Yaynlar No: 674,
Akretim Fakltesi Yaynlar No: 331.
Hayt, W. H., Kemmerly, J. E., Durbin S. M. (2006). Engineering Circuit Analysis, McGraw Hill.
Edminister, J., Nahvi, M. (1999). evirenler: Dr. Aydemir, M. T., Nakipolu, K. C. Elektrik Devreleri,
Nobel.
Yaml, M., Akar, F. (2010). Doru Akm Devreleri
ve Problem zmleri, Beta Basm
nal, A., zen, S. (2005). zml Elektrik Devre
Problemleri, Birsen Yaynevi.
Selek, H. S. (2007). Doru Akm (DC) Devre Analizi,
Sekin Yaynclk.
Meslek Eitim Ve retim Sisteminin Glendirilmesi
Projesi (2007). Elektriksel Byklkler Ve llmesi, Milli Eitim Bakanl.
DEVRE ANALZ
Amalarmz
N
N
N
N
N

Bir devre zerindeki nemli kavramlar tanmlayabilecek,
Kirchhoffun yasalarn aklayabilecek,
Kirchhoffun yasalarn tek gzl ve tek dml devrelere uygulayabilecek,
Efldeer diren ve efldeer kaynak hesab yapabilecek,
Gerilim ve akm paylaflm kurallarn yorumlayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
Dm noktas
Kirchhoffun akm yasas
Kirchhoffun gerilim yasas
Efldeer diren
Akm paylaflm
Gerilim paylaflm
indekiler
Devre Analizi
Devre Yasalar
GRfi
TANIMLAMALAR
KRCHHOFF YASALARI
TEK GZL VE TEK TEMEL
DM NOKTALI DEVRE ANALZ
EfiDEER DREN VE KAYNAK
HESABI
GERLM VE AKIM PAYLAfiIM
KURALLARI
Devre Yasalar
GRfi
Bir nceki blmde aklanan Devre Analizi ile ilgili temel kavramlarn ardndan,
bu blmde temel devre yasalar incelenecektir.
Temel devre yasalarnn incelenmesi ncesinde, bu yasalarn anlafllmasnda
nemli yeri olan dm noktas, temel dm noktas, kol, evre ve gz gibi kavramlar zerinde durulmufltur.
Temel devre yasalarndan biri olan Ohm Kanununa bir nceki blmde yer
verilmifltir. Kirchhoffun yasalar olarak bilinen akm ve gerilim ile ilgili yasalar ise,
ok nemli dier temel yasalardr. Kirchhoffun akm yasasna gre, bir dm
noktasndaki akmlarn cebirsel toplam sfrdr. Bir baflka deyiflle, bir dm noktasna giren akmlarn toplamyla kan akmlarn toplam birbirine eflittir. Kirchhoffun gerilim yasasna gre ise, bir devredeki herhangi bir kapal yol zerindeki gerilimlerin cebirsel toplam sfrdr.
Kirchhoffun ok nemli bu iki yasas, bu blmde tek dml ve tek gzden
oluflmufl devreler iin uygulanmfltr. Bu sayede zellikle 3. blmde verilen dm gerilimleri yntemi ve evre akmlar yntemi gibi nemli devre analiz yntemlerinin altyapsnn oluflturulmas amalanmfltr.
Karmaflk yapda balanmfl devrelerde efldeer direncin ve efldeer kaynak hesabnn yaplmas da bu blmde anlatlmaktadr.
Son olarak gerilim ve akm paylaflm kurallarndan bahsedilmektedir.
Burada sz edilen kavram ve yasalar, Devre Analizi problemlerinde bir btn oluflturacak flekilde birbirleriyle balantldr. Bu kavram ve yasalar zellikle
bundan sonraki anlatlacak konularn temelini oluflturmakta ve hemen her problemde mutlaka kullanlmaktadr. Bu bakmdan teoriden sonra verilen bol rneklerle konularn pekifltirilmesi amalanmfltr.
TANIMLAMALAR
Dm Noktas
ki ya da daha fazla devre elemannn baland noktaya dm noktas ad verilir. Buraya, basit dm noktas ad da verilir. nk akmn blnmesi olay sz
konusu deildir.
24
Devre Analizi
Temel Dm Noktas
ya da daha fazla devre elemannn baland noktaya temel dm noktas
ad verilir. Dm noktasndan farkl olarak, burada akmn blnmesi olay sz
konusudur.
Kol
ki dm noktas arasnda kalmfl paraya kol denir. Baflka bir anlamda, her bir
devre elemanna kol denir.
evre
Devre elemanlarndan bir defa gemek kofluluyla herhangi bir dm noktasndan
bafllanp, bafllanlan dm noktasna ulaflldnda elde edilen kapal yola evre
ad verilir.
Gz
Herhangi bir kol tarafndan kesilmeyen evreye gz denir.
RNEK 1
Aflada verilen devrede dm, temel dm, kol, evre ve gz tanmlarn

gsteriniz.
A
B
R1
R2
R5
C
D
R6
R3
R4
R7
zm 1:
Dm noktalar: A, B, C, D, E ve F noktalar olmak zere alt adet dm noktas bulunmaktadr. Burada B ve F noktalarnn ksa devreden dolay o hat boyunca ayn dm noktasna karfllk geldiine dikkat edilmelidir.
Temel dm noktalar: B, C, D ve F noktalar olmak zere drt adet temel dm noktas bulunmaktadr.
Kol: A-B, B-C, B-D, C-D, C-F, D-F, E-F ve A-E olmak zere sekiz adet kol vardr.
evre: A-B-D-F-E-A, A-B-D-C-F-E-A, A-B-C-F-E-A, A-B-C-D-F-E-A, B-C-F-D-B,
B-C-D-B ve F-D-C-F olmak zere yedi evre bulunmaktadr. evrenin bafllang
noktas farkl seilip, tekrar ayn noktaya gelindiinde ayn tanma ulafllacana
dikkat edilmelidir.
Gz: A-B-C-F-E-A, B-C-D-B ve C-D-F-C olmak zere gz bulunmaktadr.
Gzn bafllang noktas farkl seilip, tekrar ayn noktaya gelindiinde ayn tanma ulafllacana dikkat edilmelidir.
25
2. nite - Devre Yasalar
KRCHHOFF YASALARI
Kirchhoffun akm ve gerilim yasas olmak zere ok nemli iki yasas bulunmaktadr.
Kirchhoffun Akm Yasas

Kirchhoffun akm yasasna gre, bir dm noktasndaki akmlarn cebirsel toplam sfrdr. Cebirsel toplam terimi, akmn dm noktasna girifl ve kfl durumlarnn da gznne alnmasn anlatmaktadr.
fiekil 2.1
a
Kirchhoffun akm
yasas.
b
fiekil 2.1de, bir devrede bir dm noktasna gelen ve giden akmlar tanmlanmaktadr. Bu gsterimden yararlanlarak Kirchhoffun akm yasas afladaki flekilde matematiksel olarak ifade edilebilir.
-ia - ib + ic + id = 0
(2.1)
Eflitlik (2.1)de denklem yazlrken dm noktasna gelen akmlarn nne -,

kan akmlarn nne + iflaretinin konulduuna dikkat edilmelidir. Bu durum yukarda sz edilen akmn dm noktasna girifl ve kfllarnn gz nne alnmasndan kaynaklanmaktadr.
Eflitlik (2.1), nne - iflaretli yazlan dm noktasna gelen akmlar bir tarafta,
nne + iflaretli yazlan dm noktasndan ayrlan akmlar bir tarafta olmak zere yeniden dzenlenirse, Eflitlik (2.2) elde edilir:
ia + ib = ic + id
(2.2)
Eflitlik (2.2) incelendiinde, Kirchhoffun akm yasasnn bir baflka yorumu ile
karfllafllr: Bir dm noktasna giren akmlarn toplamyla kan akmlarn toplam birbirine eflittir.
Kirchhoffun Gerilim Yasas

Kirchhoffun gerilim yasasna gre,
bir devredeki herhangi bir kapal
yol zerindeki gerilimlerin cebirsel
toplam sfrdr. Cebirsel toplam terimi, gerilim polaritelerinin gznne alnmasn anlatmaktadr.
fiekil 2.2, kapal bir devrede
oluflan gerilim deerlerini tanmlamaktadr. Bu gsterimden yararla-
fiekil 2.2
Kirchhoffun
gerilim yasas.
26
Devre Analizi
nlarak Kirchhoffun gerilim yasas afladaki flekilde matematiksel olarak ifade

edilebilir:
-1 + 2 = 0
(2.3)
Denklem yazlrken fiekil 2.2de okla gsterilen ynde hareket edilmifltir. Bu

durumda 1 fleklinde tanmlanan gerilim deerinin - kutbuyla karfllafllmfltr.
Daha sonra ise, 2 fleklinde tanmlanan gerilim deerinin + kutbuyla karfllafllmfltr. Bu durum yukarda sz edilen gerilim polaritelerinin gznne alnmasndan kaynaklanmaktadr.
Eflitlik (2.3), nne - iflaretli yazlan gerilimler bir tarafta, nne + iflaretli yazlan
gerilimler bir tarafta olmak zere yeniden dzenlenirse, Eflitlik (2.4) elde edilir:
1 = 2
(2.4)
Eflitlik (2.4) incelendiinde, Kirchhoffun gerilim yasasnn bir baflka yorumu ile
karfllafllr: Paralel kollardaki gerilim deerleri birbirine eflittir.
RNEK 2
Afladaki devrede ix ve x i bulunuz.

2
10 A
+
+
1A
2A
zm 2:
i akmnn tanmland flekilde hesaplanabilmesi iin Kirchhoffun akm yasasndan yararlanlmaldr. Bunun iin devre zerinde gerekli dm noktalar tanmlanmaldr. fleklinde gerilim tanmlamas yaplmfl 2 luk direncin, sol taraf
1. temel dm noktas ve sa taraf 2. temel dm noktas olarak tanmlanrsa,
bu noktalara giren ve kan akmlardan yola klarak sorulan i akm bulunabilir.
ncelikle 2. temel dm noktas iin inceleme yaplmaldr. 1. temel dm
noktas iin ilk inceleme yaplrsa iki tane bilinmeyen akm olmas sebebiyle bir sonuca varlamaz. Burada gerilim tanmlamasna sahip diren iin zerinden geen
akm bulunmaldr. Bu akm, i1 fleklinde afladaki gibi tanmlanmfltr.
1
(2)
1A
2A
2. temel dm noktas gz nne alnarak Kirchhoffun akm yasas iin denklem afladaki gibi yazlabilir:
-i1 + 1 + 2 = 0
Denklem zlrse i1 = 3 A olarak bulunur. Burada bulunan i1 akmnn soldan
saa fleklinde akan bir akm olduu anlafllmaktadr.
Bu noktadan hareketle, 1. dm noktas gz nne alnarak akmlar afladaki flekilde gsterilebilir.
10A (1)
27
i1=3A
i
1. temel dm noktas gz nne alnarak Kirchhoffun akm yasas iin denklem afladaki gibi yazlabilir:
-10 + 3 + i = 0
Denklem zlrse i = 7 A olarak bulunur. Burada bulunan i akmnn yukardan aflaya doru akan bir akm olduu anlafllmaktadr.
fleklinde tanmlanan gerilimini bulmak iin o direnten geen akm kullanlmaldr. Bu akm i1 = 3 A olarak afladaki denklemde kullanlrsa
= i1R2 = (3 A)(2) = 6 V
Burada tanml gerilimi ile kullanlan i1 akmnn oluflturaca gerilimin uygunluuna dikkat edilmelidir. Eer soruda geriliminin kutuplar ters olarak verilmifl olsa idi, bu durumda hesaplanan deer -6 V fleklinde olurdu.
RNEK 3

1
+
+
5A
100 V
R1
R3
200 V +-
+
-
4A
R
+ 2 -
3A
zm 3:
Sorunun zmnde Kirchhoffun akm yasasndan faydalanlacaktr. Soruda
verilen 1. ve 2. temel dm noktalar iin Kirchhoffun akm yasas uygulanmaldr. Dier dm noktalarnn kullanlmasna ihtiya olmadndan flekil zerinde
tanmlanmamfllardr.
1. temel dm noktas iin gelen ve giden akmlara dikkat edilerek denklem
yazlrsa,
-3 - 5 - ix = 0
elde edilir. Denklem zmnden ix = -8 A elde edilir.
2. temel dm noktas iin gelen ve giden akmlara dikkat edilerek denklem
yazlrsa,
-4 + ix + i1 = 0
28
Devre Analizi
elde edilir. Bilinen yerine yazldnda,

-4 - 8 + i1 = 0
elde edilir. Denklem zmnden i1 = 12 A elde edilir.
Tanml x gerilim deerinin hesaplanmas iin i1 akm kullanlmaldr. Burada
sorulan tanml x gerilimi ile ncesinde hesaplanmfl i1 akmnn oluflturaca gerilimin uygunluuna dikkat edilmelidir. Soruda gerekten de i1 akm, tanmlanmfl
x fleklinde kutuplar uygun olacak flekilde bir gerilim oluflturur ve deeri,
x= i1R5 = (12 A)(5) = 60 V
fleklindedir.
1
-
0.5 A
8
(2)
+
+
-
+
+
(1)
zm 4:
Sorunun zmnde ncelikle ilk bulunmas gereken i2 akmdr. i2 akmnn
bulunmasnda Kirchhoffun gerilim yasasndan faydalanlabilir.
(2)
0.5 A
2
4V
RNEK 4
Devre incelendiinde, zerinden 0.5 A geen 8 luk direncin ularnda yukarda gsterildii gibi 4 Vluk bir gerilim oluflur. Bu durumda bu gz iin Kirchhoffun gerilim yasas denklemi yazlrsa,
8i2 - 4 = 0
elde edilir. Denklem zmnden i2 = 0.5 A olarak bulunur. (i2 akmnn bulunmasnda daha hzl bir metot ise ayn bykle sahip direnlerin zerinden de
ayn akmn akmasdr. Bu durumda da i2 = 0.5 A olduu grlr.)
Sonrasnda, Kirchhoffun akm yasasndan yararlanarak 2. temel dm noktas iin denklem yazlrsa,
-i1 + i2 + 0.5 = 0
fleklinde elde edilir. Denklem zmnden i1 = 1 A olarak bulunur.
2 -
+
6
(1)
(2)
-
1
-
Ortadaki gz iin 2 , 6 ve 8 luk direnlerin ularnda yukardaki gibi 1,

2 ve 3 gerilim deerleri tanmlanrsa, Kirchhoffun gerilim yasas,
-1 + 2 + 3 = 0
fleklinde yazlabilir. Burada paralel kollardaki gerilimlerin ayn olacandan hareketle 3 = 4 Vdur.
2 = 6i1 = (6)(1) = 6 V olarak bulunabilir. Buradan 1 = 10 V olarak bulunur.
Bu durumda,
i2 =
10 V
=5A
2
olarak elde edilir.

Kirchhoffun akm yasasndan yararlanarak 1. temel dm noktas iin denklem yazlrsa,
-ix + i2 + i1 = 0
olarak elde edilir. Buradan da ix = 6 A bulunur.
1
+
+
(1)
+
+
-
+
x
1
-
Yukardaki devre iin = 1ix = (1)(6) = 6 V olarak bulunur. Bu durumda en

soldaki gz iin Kirchhoffun gerilim yasas,
-x + + 1 = 0 x = + 1= 6 + 10 = 16 V
olarak hesaplanr.
29
30
Devre Analizi
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
Afladaki devrede
a) iy = 2 A ve iz = 0 A ise ix akm nedir?
b) ix = 2 A ve iz = 2iy ise iy akm nedir?
D fi N E L M
c) ix = iy = iz ise iz akm nedir?
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
5A
x
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
z
y
TELEVZYON
SIRA SZDE
fiekildeki devrede
tanml olan I akm kaynann deerini bulunuz.
D NTfi E RN N
E LETM
4A
14
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
AMALARIMIZ
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
S O R U
+
20 V
-
2.5
1.5
D NTfiERNNE LETM
S O R U
3A
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
SIRA SZDE
SIRA SZDE
N N
SIRA SZDE
TEK GZL VE TEK TEMEL DM NOKTALI DEVRE

ANALZ
AMALARIMIZ
Bu blmde, Kirchhoffun akm ve gerilim yasalarnn, tek bir gzden veya tek temel dm noktasndan oluflmufl devreler iin uygulamalar ele alnacaktr.
K T A P
Tek Gzl Devre Analizi

Tek gzl devre analizi uygulamalarnn esas, aslnda o gz iin Kirchhoffun gerilim yasasn
ibarettir. Kirchhoffun gerilim yasas, tek gzl devreT E L Euygulamaktan
VZYON
lerde, baml ve bamsz kaynak kullanmlarnda da geerlidir.
Aflada verilen devrede V1 > V2 olduu kabul edilmektedir.
NTERNET
31
+
-
R1
+
-
Tek gzl devre.
VR1 -
fiekil 2.3
V2
++
VR2
V1
R2
Yukarda verilen devreye Kirchhoffun gerilim yasas uygulanrsa,
V1 + VR1 + V 2 + VR 2 = 0 VR1 + VR 2 = V1 V 2 iR1 + iR 2 = V1 V 2

i=
V1 V 2
( R1 + R 2 )
olarak elde edilir.

fiekil 2.3deki devre iin V1 = 120 V, V2 = 30 V, R1 = 30 ve R2 = 15 ise ana koldan geen akm ve her elemann harcad ya da salad gc bulunuz.
RNEK 5
zm 5:
i=
V1 V 2
90 V
=
=2A
( R1 + R 2 ) 45
P120 V=(2 A)(120 V)=240 W (salanan)

P30 V=(2 A)(30 V)=60 W (harcanan)
PR1=(2 A)(60 V)=120 W (harcanan)
PR2=(2 A)(30 V)=60 W (harcanan)
Psalanan = Pharcanan
RNEK 6
2Va
+
120 V
Va
15
+
-
30
+
-
Afladaki devrede i akmn bulunuz.
32
Devre Analizi
zm 6:
Devreye, Kirchhoffun gerilim yasas uygulanrsa,
-120 + 30i +2a +15i = 0
olarak elde edilir. te yandan tanml olan Va gerilimi ile i arasnda,
Va = -15i
fleklinde bir iliflki sz konusudur. Burada tanml olan i akm, 15 luk diren
zerinde 15i fleklinde bir gerilim oluflturmakla birlikte, pasif elemanlar zerinde
oluflan gerilim gz nne alndnda, ters polariteye sahip bir Va gerilimini oluflturur. Bu durum, eflitlikte negatif katsays kullanm anlamna gelir. Bu durum
Kirchhoffun gerilim yasas denkleminde yerine yazlrsa,
-120 + 30i - 30i + 15i = 0 i=8 A
olarak elde edilir.
Afladaki devre iin
a) i akmn,
b) gerilimini,
c) 6 Vluk kaynan salad gc
bulunuz.
+
600
+
-
+
-
RNEK 7
18 V
+
6V
3k
1.2k
-
zm 7:
a) -18 + 600i + 6 + 1200i + 3000i = 0 4800i = 12 i=2.5 mA
b) = -600i = -600(2.5x10-3)= -15 V
c) P = Vi = 6(2.5x10-3) = 15 mW (harcanan) = -15 mW (salanan)
Burada, 6 Vluk kaynak, akm ynne gre terstir. Bu durumda kaynan pasif
eleman gibi davrandna dikkat edilmelidir.
RNEK 8
Afladaki devre iin

a) x,
b) Bamsz kaynak tarafndan salanan gc,
c) Baml kaynak tarafndan salanan gc
bulunuz.
+
-
45
+
-
-10 V
-10 x
x
+
-
20
-
zm 8:
a) Akm, saat ynnde tanmlanarak Kirchhoffun gerilim yasas uygulanrsa,
10 - 10x + 45i + 7i + 20i = 0
10 - 10(7i) + 45i + 7i + 20i = 0 2i = -10 i = -5 A
x = 7i = 7(-5) = -35 V
olarak elde edilir.
b) -10 Vluk bamsz gerilim kaynana ait detaylar afladaki gibidir.
-5 A
+
-
+
-
5A
-10 V
10 V
Bu durumda -10 Vluk gerilim kayna tarafndan salanan g flu flekilde

bulunur:
P-10V = Vi = 10(5) = 50 W (salanan)
c) -10x deerine sahip baml gerilim kaynana ait detaylar ise flu flekildedir.
5A
+
350 V
P-10x = Vi = 350(5) = 1750 W (salanan)
33
34
Devre Analizi
SIRA SZDE
fiekildeki devrede
bamsz gerilim kaynan salad gc bulunuz.
+ V1 -
D fi N E L M
+ V2 -
D fi N E L M-
S O R U
20
40 V
N N
DKKAT
SIRA SZDE
+
-
+
-
AMALARIMIZ
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
25
+ V3 +
SIRA SZDE
4V1 - V2
2V3 + V2
AMALARIMIZ
Tek Temel Dm Noktal Devre Analizi
Tek temel dm
devre analizi uygulamalarnn esas, aslnda ilgili dm
K T A noktal
P
noktas iin Kirchhoffun akm yasasn uygulamaktan ibarettir.
K T A P
T E
L ERV NZ YEOKN
NTERNET
AfladakiTdevre
E L E V Ziin
YON
a) gerilimini,
b) i1 ve i2 akmlarn,
c) Her elemann salad/harcad gc
bulunuz. N T E R N E T
i2
i1
+
+
30
120 A
15
30 A
zm 9:
a) Tanmlanmfl temel dm noktas iin Kirchhoffun akm yasas uygulanrsa,
120 +
+ 30 +
=0
1
1
30
15
elde edilir. Burada, diren ile gsterilen flekillerde iletkenlik birimi olan mho
ifadesinin kullanldna dikkat edilmelidir. Bu durumda tanml deeri
45 = 90 = 2 V
olarak hesaplanr.
35
b) Tanml deeri bulunduktan sonra, Ohm Kanunu kullanlarak her bir direnten geen akm bulunabilir:
i1 =
2
2
=
= 60 A, i2 =
=
= 30 A
1
1
1
1
30 30
15 15
c) Tek temel dmden oluflan bu devrede paralel kollardaki gerilimler birbirine eflittir. Bu durumda 120 Alik ve 30 Alik akm kaynaklarnn ularnda 2 Vluk
bir gerilim oluflmufltur. Buradan,
P120 A = Vi120 A = 2(120) = 240 W (salanan)
P30 A = Vi30 A = 2(30) = 60 W (harcanan)
P30 J =Vi1 2(60) 120 W (harcanan)
P15 J =Vi2 2(30) 60 W (harcanan)
olarak elde edilir. 30 Alik akm kayna pasif eleman gibi davranmfltr. Salanan ve harcanan gler birbirine eflittir.
RNEK 10
Afladaki devre iin

a) gerilimini,
b) i akmn
bulunuz.
i2
i1
+
+
30
120 A
15
2i
zm 10:
a) Tanmlanmfl temel dm noktas iin Kirchhoffun akm yasas uygulanrsa,
120 +
+ 2i +
=0
1
1
30
15
-120 + 30 + 2i + 15 = 0
olarak elde edilir. te yandan,
i2 =
=
= 15, i = i2 = 15
1
R
15
36
Devre Analizi
yazlabilir. Bu durum Kirchhoffun akm yasas denkleminde yerine yazlrsa,

-120 + 30 - 30 + 15 = 0 = 8V
olarak hesaplanr.
b) i = -15 = -15(8) = -120 A
fiekildeki devrede ia, ib ve ic akmlarn bulunuz.
ib
1
400
2
600
60
40 A
ia
RNEK 11
36 A
ic
zm 11:
fiekil incelendiinde, 1 ve 2 numaral dm noktalarn yeniden dzenleyerek
problemi zmek daha kolay olacaktr. 1. temel dm noktas gerilimi olarak
tanmlanrsa, problem afladaki gibi tek dm noktal devre haline dnflr. 2.
dm noktas ise, referans olarak belirlenmifltir.
1
400
40 A
600
60
36 A
Tanmlanmfl temel dm noktas iin Kirchhoffun akm yasas uygulanrsa,

40 + 36 +
+
+
= 0 = 192 V
400 600 60
olarak elde edilir. Bu temel dm noktasndan hareketle,

ia =
192
=
= 0.48 A
400 400
i600 =
i60 =
192
=
= 0.32 A
600 600
192
=
= 3 .2 A
60 600
37
fleklinde hesaplanabilir. Burada, 600 ve 60 un zerinden geen akmlar, 1.

temel dm noktasndan 2. dm noktasna (referans) dorudur. Afladaki flekilde 1. temel dm noktasna giren ve kan akmlar gsterilmektedir.
ia
1
+
i 600
ib
400
600
40 A
1. temel dm noktas iin Kirchhoffun akm yasas uygulanrsa,

ib + ia -40 + i600 = 0
ib + 0.48 - 40 + 0.32 = 0 ib = 39.2 A
olarak hesaplanr.
Afladaki flekilde 2. dm noktasna giren ve kan akmlar gsterilmektedir.
i 600
i 60
2
+
600
60
ic
ic - i600 - i60 = 0 ic = i600 + i60 = 0.32 + 3.2 = 3.52 A
RNEK 12
fiekildeki devrede i akmn bulunuz.

1
i
240
60
4i
-
3A
2
2
-
48
+
zm 12:
1 ve 2 numaral dm noktalarn yeniden dzenleyerek problemi zmek daha kolay olacaktr. 1. temel dm noktas gerilimi olarak tanmlanrsa, problem
afladaki gibi tek dm noktal devre haline dnflr. 2. dm noktas ise, referans olarak belirlenmifltir.
38
Devre Analizi
240
4i
60
48
3A
Tanmlanmfl temel dm noktas iin Kirchhoffun akm yasas uygulanrsa,

4i 3 +
+ +
=0
240 60 48
olarak yazlabilir. te yandan tanml i akm,

i=
240
fleklindedir. Tanml i akm Kirchhoffun akm yasas denkleminde yerine

yazlrsa,

3+
4
+ +
= 0 = 120 V
240
240 60 48
olarak elde edilir. Buradan da i akm,
i=
120
=
= 0.5 A
240 240
fleklinde hesaplanr.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Afladaki devrede
tanml olan I akmnn deerini bulunuz.
D fi N E L M
S O R U
D fi N E L M
S O R U
7A
DKKAT
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
I
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
DKKAT
8A
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
K T A P
12
39
EfiDEER DREN VE KAYNAK HESABI

Seri Balanmfl Direnler in Efldeer Diren Hesab
fiekil 2.4
+ R 1
+ R 2
+ R 3
R1
+ R2
+ Rn
i
+
-
+
-
+
-
Efldeer seri diren

devresi.
+R efl
+
-
fiekil 2.4de, n tane seri balanmfl direnten ve adet bamsz gerilim kaynandan oluflan bir devrenin efldeer gsterimi verilmektedir. Burada,
s = -1 + 2 + 3
(2.5)
Refl = R1 + R2 + R3
(2.6)
olarak yazlabilir.
Paralel Balanmfl Direnler in Efldeer Diren Hesab

fiekil 2.5
+ R2
i
+
-
+
-
+
-
Efldeer paralel
diren devresi.
R1
+R efl
+
+
Rn
fiekil 2.5de, n tane paralel balanmfl direnten ve adet bamsz gerilim kaynandan oluflan bir devrenin efldeer gsterimi verilmektedir. Burada,
s = -1 + 2 + 3
1
1
1
1
=
+
+L +
R2
Rn
R es R1
olarak yazlabilir.
(2.7)
(2.8)
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
40
Devre Analizi
S O R U
K K A T balanmas durumunda, birbirine eflit olan kaynaklarn kullanmna

Kaynaklarn Dparalel
dikkat edilmelidir. Aksi takdirde, deeri kk olan kaynak(lar) deeri byk olan kaynak(lar)danSIRA
boflSZDE
yere g ekecektir. Ayn deere sahip olan gerilim kaynaklar paralel
balandnda, bu kaynaklarn efldeeri tek bir kaynan deerine eflit olur.
N N
AMALARIMIZ
fiekildeki devreyi
basitlefltiriniz.
+
-
K T A P
K 10
T A P
+
-
TELEVZYON
30 V
20 V
TELEVZYON
80 V
8
NTERNET
13
AMALARIMIZ
RNEK
DKKAT
SIRA SZDE
S O R U
NTERNET
+
-
zm 13:
Eflitlik (2.5) ve (2.6)da verilenler dorultusunda;
s = 80 + 30 - 20 = 90 V
Refl= 10 + 7 + 5 + 8 = 30
olarak hesaplanr.
+
30
+
-
D fi N E L M
D fi- N E L M
12
S O R U
S O R U
GERLMD VE
K K A TAKIM PAYLAfiIM KURALLARI
DKKAT
fiekil 2.6
N N
+
SIRA
SZDE
Gerilim
paylaflm.
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
A - B aras efldeer
direnci hesaplaynz.
SIRA SZDE
90 V
+
-
- SZDE
+ 2 1SIRA
R1
+ R2
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
Gerilim Paylaflm
fiekildeki gibi birbirine seri balanmfl iki diren
ve bir gerilim kaynandan oluflmufl bir devrede
direnler zerine dflen gerilimler, diren deerleriyle doru orantl olarak paylafllrlar.
Burada, tanml olan 1 ve 2 deerleri i akm kullanlarak flu flekilde yazlabilir:
41
1 = R1i, 2 = R2i
(2.9)
i akm ise, Ohm Kanunundan flu flekilde yazlabilir:

i=
R1 + R 2
(2.10)
Eflitlik (2.10)da verilen i akm, Eflitlik (2.9)da verilen denklemlerde yerine

yazlrsa,
1 =
R1
R1 + R 2
, 2 =
R2
R1 + R 2
(2.11)
olarak elde edilir.
RNEK 14
fiekil 2.6daki devre iin R1 = 2, R2 = 3 ve = 10 V ise, 1 ve 2 nedir?

zm 14:
2
3
1 = 10 = 4 V, 2 = 10 = 6 V
5
5
Akm Paylaflm
i
i1
, i2 =
R1
R2
R1
i2
+
-
i1 =
fiekil 2.7
fiekildeki gibi birbirine paralel balanmfl iki diren ve bir gerilim kaynandan oluflmufl bir devrede direnler zerinden geen akmlar, diren
deerleriyle ters orantl olarak paylafllrlar.
Burada, tanml olan i1 ve i2 deerleri gerilimi kullanlarak flu flekilde yazlabilir:
Akm paylaflm.
R2
(2.12)
gerilimi ise, efldeer diren hesaplanp, Ohm Kanunundan flu flekilde yazlabilir:
= iR es = i
R1R 2
(2.13)
R1 + R 2
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
Eflitlik (2.13)de verilen gerilimi, Eflitlik (2.12)de verilen denklemlerde yerine

yazlrsa,
i1 =
R2
R1 + R 2
i, i2 =
olarak elde edilir.
R1
R1 + R 2
D K K A geen
T
kiden daha fazla direncin paralel balanmasnda, bir diren zerinden
akmn,
akm paylaflm kurallaryla bulunmas gerektiinde, o diren hari dier direnlerin efldeeri hesaplanarak devre iki paralel balanmfl diren haline getirildikten
sonra akm paySIRA SZDE
laflm kural devreye sokulabilir.
i2 nedir?
fiekil 2.7deki devre iin R1 = 6, R2 = 3 ve i = 2 A ise, i1 veAMALARIMIZ
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
RN
EK 15
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
42
Devre Analizi
zm 15:
3
2
6
4
i1 = 2 = A, i2 = 2 = A
9
3
9
3
SIRA SZDE
fiekildeki devrede
I akm kaynann deerini bulunuz.
12 mA
D fi N E L M -
SIRA SZDE
D fi N E L M
2.5
S O R U
DKKAT
+
25
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
15
N N
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
SIRA SZDE
10
S O R U
DKKAT
30
43
zet
1. nitede verilen temel kavramlardan sonra bu nitede, temel devre yasalar zerinde durulmufltur.
Temel devre yasalarnn anlafllmasnda bir takm zel
kavramlarn bilinmesi gerekmektedir. Bu bakmdan;
dm noktas, temel dm noktas, kol, evre ve gz
kavramlar ksaca aklanmfltr.
ki ya da daha fazla devre elemannn baland noktaya dm noktas ad verilir. ya da daha fazla devre
elemannn baland noktaya temel dm noktas ad
verilir. Dm noktasndan farkl olarak, burada akmn
blnmesi olay sz konusudur. ki dm noktas arasnda kalmfl paraya kol denir. Devre elemanlarndan
bir defa gemek kofluluyla herhangi bir dm noktasndan bafllanp, bafllanlan dm noktasna ulaflldnda elde edilen kapal yola evre ad verilir. Herhangi
bir kol tarafndan kesilmeyen evreye gz denir.
Devre Analizinde, Ohm Kanunundan sonra en temel
kanunlar Kirchhoff yasalardr. Kirchhoff un akm yasas ve Kirchhoffun gerilim yasas olmak zere iki yasas
bulunmaktadr. Kirchhoffun akm yasasna gre, bir dm noktasndaki akmlarn cebirsel toplam sfrdr. Cebirsel toplam terimi, akmn dm noktasna girifl ve
kfl durumlarnn da gznne alnmasn anlatmaktadr. Kirchhoffun gerilim yasasna gre ise, bir devredeki herhangi bir kapal yol zerindeki gerilimlerin cebirsel toplam sfrdr. Cebirsel toplam terimi, gerilim polaritelerinin gznne alnmasn anlatmaktadr.
Kirchhoffun yasalar, tek gzl ve tek temel dm
noktal devreler iin uygulamas gereklefltirilmifl, bylece bundan sonraki blmde anlatlacak olan dm
gerilimleri ve evre akmlar yntemlerinin temelleri de
oluflturulmaya alfllmfltr.
Devre Analizinde her zaman devreler tek bir diren ve

tek bir kaynak fleklinde balanmfl olmayabilir. Seri
ve/veya paralel balanmfl direnlerin efldeer direncinin hesaplanmas bu blmde anlatlmfltr. Seri balanmfl gerilim kaynaklarnn da efldeer kaynak hesabnn
nasl yaplaca yine bu blmde verilmifltir. Paralel
balanmfl gerilim kaynaklarnn deerleri ayn seilmelidir. Aksi takdirde, deeri kk olan gerilim kayna,
deeri byk olan gerilim kaynandan bofl yere g
ekecektir.
Gerilim ve akm paylaflm kurallar, bu blmn son
konusu olarak ele alnmfltr. Birbirine seri balanmfl
iki diren ve bir gerilim kaynandan oluflmufl bir devrede, direnler zerine dflen gerilimler, diren deerleriyle doru orantl olarak paylafllrlar. Birbirine paralel balanmfl iki diren ve bir gerilim kaynandan oluflmufl bir devrede ise, direnler zerinden geen akmlar, diren deerleriyle ters orantl olarak paylafllrlar.
Konu anlatmlarnda verilen eflitli rneklerle konularn
pekiflmesi amalanmfltr.
44
Devre Analizi
Kendimizi Snayalm
1. ki ya da daha fazla devre elemannn baland
noktaya ne ad verilir?
a. Kol
b. Gz
c. Dm noktas
d. Toprak
e. Gerilim noktas
5. fiekildeki devrede tanml olan i akmnn deeri afladakilerden hangisidir?
120 A
1A
30
25
20
15
10
3. kinci soruda tanml olan i akmnn deeri afladakilerden hangisidir?

a. -1 A
b. 1 A
c. 3 A
d. 4 A
e. 5 A
+
100 V
-
10
4. fiekildeki devrede tanml a geriliminin deeri afladakilerden hangisidir?

-
2Va
10
+ +
Va
a.
b.
c.
d.
e.
5V
10 V
15 V
20 V
25 V
10
20
A
A
A
A
A
6. fiekildeki devrede tanml olan x geriliminin deeri

afladakilerden hangisidir?
V
V
V
V
V
1
2
3
4
8
2A
a.
b.
c.
d.
e.
2A
a.
b.
c.
d.
e.
+
+
20
30 A
10
2. fiekildeki devrede tanml olan geriliminin deeri

4
+
x
a.
b.
c.
d.
e.
40
50
60
70
80
V
V
V
V
V
26 A
5A
7. fiekildeki devrede tanml olan i akmnn deeri afladakilerden hangisidir?
10. fiekildeki devrede kaynak tarafndan salanan g

+
i
+
20
1A
-
2i
10
45
20A
a.
b.
c.
d.
e.
10
20
30
40
50
10
a.
b.
c.
d.
e.
A
A
A
A
A
1. c
2. d
20
-50 V
+
-
3. b
-150 V +-
+ 100 V
+
a.
b.
c.
d.
e.
4. e
5. a
6. c
-25 V
-15 V
15 V
25 V
35 V
7. a
8. a
9. fiekildeki devrede A-B aras efldeer direncin deeri

9. e
a.
b.
c.
d.
e.
9
6
3
2
1
+
3
10. b
A
W
W
W
W
W
8. fiekildeki devrede tanml olan geriliminin deeri

10
20
24
28
32
36
Yantnz yanlfl ise Dm Noktas bafllkl

Yantnz yanlfl ise rnek 2yi yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise rnek 2yi yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise rnek 6y yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise rnek 9u yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise rnek 11i yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise rnek 12yi yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Efldeer Diren ve Kaynak
Hesab ve Gerilim ve Akm Paylaflm Kurallar
bafllkl konular yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Paralel Balanmfl Direnler in Efldeer Diren Hesab bafllkl konuyu
Yantnz yanlfl ise Gerilim ve Akm Paylaflm
Kurallar bafllkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
46
Devre Analizi

olarak Ohm Kanunundan hesaplanabilir.
-5 + 3 + ix - 2 = 0 ix = 4 A
I2
2
-
+ 6V -
-5 + 3 + ix - iy - iz = 0
1A
14
yazlabilir. iy = 2 A ve iz = 0 A durumlar denklemde yerine yazlrsa,
4A
1.5
a) Ortadaki nokta, temel dm noktas olarak seilip,

bu noktaya Kirchhoffun akm yasas uygulanrsa,
I14 = 1 A
Sra Sizde 1
Soru Kirchhoffun akm yasasyla zlmelidir.
1 numaral temel dm noktas iin Kirchhoffun akm

yasas uygulanrsa,
olarak elde edilir.
-4 + 1 + I2 = 0 I2 = 3 A
b) Ortadaki nokta, temel dm noktas olarak seilip,

olarak elde edilir. 3 Alik akm, 2 luk direncin ularnda afladaki flekilde 6 Vluk gerilim oluflturur.
+ 6V -
-5 + 3 + ix - iy - iz = 0
3A
yazlabilir. ix = 2 A ve iz = 2iy durumlar denklemde yerine yazlrsa,
-5 + 3 + ix - iy - iz = 0
yazlabilir. ix = i y = i z durumlar denklemde yerine
yazlrsa,
-5 + 3 + iz - iz - iz = 0 iy = -2 A
olarak elde edilir.
Sra Sizde 2
4 Alik akm kayna 1.5 luk direncin ularnda afladaki flekilde 6 Vluk gerilim oluflturur.
Bu noktadan hareketle, kapal gz iin Kirchhoffun gerilim yasas uygulanrsa,

-14 + 6 + Vy = 0 Vy = 8 V
olarak elde edilir. 4 luk direncin ularndaki gerilim
biliniyorsa, zerinden geen akmda;
I4 = 2 A
olarak Ohm Kanunundan hesaplanabilir.
3A
1.5
I3
2.5
+
4A
14
Bu noktadan hareketle, kapal gz iin Kirchhoffun gerilim yasas uygulanrsa,
+
Vx
-
+
20 V
-
2A
+
+ 6V -
4
-
c) Ortadaki nokta, temel dm noktas olarak seilip,

+
Vy
-
14
+
14V
olarak elde edilir.
-5 + 3 + 2 - iy - 2iy = 0 iy = 0 A
2
+
2 numaral temel dm noktas iin Kirchhoffun akm

yasas uygulanrsa,
-3 + 2 + I3 = 0 I3 = 1 A
-20 + 6 + Vx = 0 Vx = 14 V
olarak elde edilir. Bu durumda da,
olarak elde edilir. 14 luk direncin ularndaki gerilim

biliniyorsa, zerinden geen akmda;
I = -I3 = -1 A
olarak elde edilir.
47
Sra Sizde 3
Soru, Kirchhoffun gerilim yasasyla zlmelidir. Burada i akm, saat ynnde tanmlanmfltr. Bu durumda,
Sra Sizde 5
Dm noktalarnn belirlenmesiyle devre daha anlafllr bir hale getirilebilir.
2
12
i=-2A
olarak bulunur. Bamsz gerilim kaynann harcad
g ise;
P40 V = Vi = (40)(2) = 80 W (harcanan)
fleklindedir. Burada, gerilim kaynann pasif eleman
olduuna dikkat edilmelidir. Bu durumda salanan g
ise, -80 W fleklinde olur.
R es
12
1
4
R es = 1.5
olarak elde edilir.

Sra Sizde 6
Sorunun zmnde gerekli baz akm tanmlamalar
flekilde gsterilmektedir.
Sra Sizde 4
Temel dm noktalarn yeniden dzenleyerek problemi zmek daha kolay olacaktr. 1. temel dm noktas gerilimi olarak tanmlanrsa, problem afladaki
gibi tek dm noktal devre haline dnflr. 2. dm
noktas ise, referans olarak belirlenmifltir.
2.5
12 mA
I3
+
10
5
I
25
I1 ve I2 akmlar, akm paylaflmndan bulunabilir:
I1 =
I2 =
12
7A
-
8A
Bu durumda, 1. dm noktasna iin Kirchhoffun akm

yasas denklemi yazlrsa,
7 +
12
(12mA ) = 4mA
12 mA
8 = 0 = 30 V
+
120 mV
-
+
10
I1
+ +
120 mV 15
-
= 7 .5 A
olarak hesaplanr.
45
I2
30
15
(12mA ) = 8mA
45
I=
30
30
Bu durumda direnler zerine dflen gerilimler ise afladaki gibi olur:
olarak elde edilir. Sorulan akm ise,
I2
30
1
I
I1
15
Bu durumda 3 direncin birbirine paralel olduu grlmektedir. Bu durumda,
fleklindedir. Bu deerler, Kirchhoffun gerilim yasas

denkleminde yerine yazlrsa,
V1 = 5i, V2 = 25i, V3 = 20i
4
-
12
olarak yazlabilir. te yandan,
- 40 + 5i + 25i + 20i - 2V3 - V2 + 4V1 - V2 = 0
Paralel kollarn gerilimlerinin eflit olduundan hareketle;

I3 =
240mV
30
= 8mA
I = I3 + 12 mA = 8 mA + 12 mA = 20 mA
olarak istenen akm kayna deeri elde edilir.
48
Devre Analizi
Hayt, W. H., Kemmerly, J. E., Durbin S. M. (2006). Engineering Circuit Analysis, McGraw Hill
Edminister, J., Nahvi, M. (1999). evirenler: Dr. Aydemir, M. T., Nakipolu, K. C. Elektrik Devreleri,
Nobel
Yaml, M., Akar, F. (2010). Doru Akm Devreleri
ve Problem zmleri, Beta Basm
nal, A., zen, S. (2005). zml Elektrik Devre
Problemleri, Birsen Yaynevi
Selek, H. S. (2007). Doru Akm (DC) Devre Analizi,
Sekin Yaynclk
Meslek Eitim Ve retim Sisteminin Glendirilmesi
Projesi (2007). Elektriksel Byklkler Ve llmesi, Milli Eitim Bakanl
DEVRE ANALZ
Amalarmz
N
N
N
N

Dm gerilimleri yntemi ile ilgili tanm ve kavramlar aklayabilecek,
Dm gerilimleri yntemini devre zmnde kullanabilecek,
evre akmlar yntemi ile ilgili tanm ve kavramlar aklayabilecek,
evre akmlar yntemini devre zmnde kullanabilecek
Anahtar Kavramlar
Graf Teorisi
Dm
evre
Dm gerilimleri yntemi
evre akmlar yntemi
indekiler
Devre Analizi
Dm Gerilimleri
Yntemi ve evre
Akmlar Yntemi
GRfi
GRAF TEORS VE TANIMLARI
DM GERLMLER YNTEM
EVRE AKIMLARI YNTEM
Dm Gerilimleri Yntemi
ve evre Akmlar Yntemi
GRfi
Elektrik devrelerinin analizinde birok farkl yntem kullanlmaktadr. Bu analiz
yntemleri yardmyla devredeki elemanlar zerindeki gerilim, elemanlar zerinden geen akm, devrede harcanan g veya devreye kazandrlan g gibi deerler hesaplanabilmektedir. Ayrca elektrik devresi tasarm iin de bu analiz yntemlerinden yararlanlmaktadr.
Bu nitede, ncelikle devre analizinde kullanlan yntemlerin temelini oluflturan Graf Teorisi ve tanmlar anlatlmaktadr. Graf Teorisinde ynlendirilmifl izgi
paras Graf eleman olarak tanmlanmaktadr. Graf elemannn ular ise dm
olarak isimlendirilmektedir.
Daha sonra analiz yntemlerinden olan dm gerilimleri yntemi ve evre
akmlar yntemleri zerinde durulmaktadr. Bu iki yntem Devre Analizinde ska kullanlan temel yntemlerdir.
Dm gerilimleri yntemindeki ama, gerilimi bafllangta bilinmeyen dm
noktalarnn gerilimini, yntemin kurallarna gre hesaplamaktr. Denklemler oluflturulurken her bir dm noktasnda Kirchhoffun akm yasasndan yararlanlr.
Dm noktasna gelen veya kan akmlarn tm isimlerle veya oklarla belirtilmelidir. Dm noktasna gelen akmlar (-) iflaretle, kan akmlar ise (+) iflaretle
denkleme aktarlmaldr.
evre akmlar ynteminde, her evre (gz) iin referans bir akm yn seilerek akmlar isimlendirilir. Devrede btn evreler (gzler) iin seilen akm ynnde Kirchhoffun gerilim yasas uygulanarak denklemler elde edilir.
Bir sonraki nitede dier devre analizi yntemlerinin incelenmesine devam
edilecektir. nitede incelenecek devreler sadece DC kaynak bulunduran devrelerdir. AC kaynak bulunduran devrelerin analizi ile ilgili konular ilerleyen nitelerde
incelenecektir.
GRAF TEORS VE TANIMLARI

Elektrik devreleri, yaplar itibariyle karmaflk ya da basit yapda olabilmektedir. Gerek basit yapdaki devrelerin gerekse karmaflk yapdaki devrelerin analizi iin eflitli analiz yntemleri kullanlmaktadr. Graf Teorisi bu analiz yntemlerinin bir ksmna temel oluflturarak zme ulafllmasnda kolaylk salamaktadr. Graf Teorisinde ynlendirilmifl izgi paras Graf eleman olarak tanmlanmaktadr. Graf elemannn ular ise dm olarak isimlendirilmektedir. Bir dme bal toplam ele-
52
Devre Analizi
man says o dm noktas iin

dm derecesini belirtmektedir. Tanmlanan bu elemanlar biraraya gelerek Graf ad verilen
geometrik flekli oluflturmaktadr.
Her bir dm noktasnda dme gelen akmlar negatif (-),
dmden kan akmlar pozitif
(+) olarak alnr; dm noktasna giren ve kan akmlarn cebirsel toplam sfrdr.
fiekil 3.1
Graf Eleman
Graf yaps.
Dm Noktas
Dm Noktas
Dm Noktas
SIRA SZDE
fiekildeki dmn
derecesi nedir?
SIRA SZDE
+
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
+
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
DKKAT
-
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Elektrik devrelerinin graf modeli oluflturulurken devre elemanlar devrede yokmufl ve elemanlarn
T E L E V Z Y O N dm noktalar, birbirine balymfl gibi kabul edilir. Graf
modelinde graf elemanlar zerinde akmn ynleri belirlenirken gerilim kaynaklar ve akm kaynaklarnn ynleri dikkate alnr. Direnlerde akmn yn istenildii gibi seilir.
NTERNET
fiekil 3.2
Elektrik devresi.
MAKALE
MAKALE
R2
+
+
+
R4
R1
-
R3
+
-
53
3. nite - Dm Gerilimleri Yntemi ve evre Akmlar Yntemi
fiekil 3.3
R1
Elektrik devresi
graf.
R4
R2
R3
Graf ierisinde, btn dmlerin derecesi iki olacak flekilde biraraya gelip
oluflturduklar alt grafa evre ad verilmektedir. Bir graf ok sayda evreden oluflabilir. Graf oluflturan kk pencerelerin hepsi bamsz evre olarak tanmlanmaktadr. evre veya bamsz evrelerde akm ynleri keyfi olarak seilebilir.
DM GERLMLER YNTEM
Elektrik devrelerinin analizinde kullanlan yntemlerden birisi, dm gerilimleri
yntemidir. Bu yntemde ama, gerilimi bafllangta bilinmeyen dm noktalarnn gerilimini, yntemin kurallarna gre hesaplamaktr. Dm gerilimleri ynteminde izlenecek basamaklar srasyla flyledir:
1. Elektrik devresinin devre graf izilir.
2. Sfr potansiyele sahip referans bir dm noktas seilir.
Bu nokta seilirken:
a) Devrede hi gerilim kayna yoksa herhangi bir dm noktas referans
dm (noktas) olarak seilebilir.
b) Devrede bir tane gerilim kayna varsa tercihen gerilim kaynann (-)
ucu referans dm olarak seilir.
c) Devrede birden fazla gerilim kayna varsa ve bu kaynaklarn birer ucu
ortak bir dme bal ise bu ortak dm noktas referans dm olarak seilir.
3. Dier dmler, keyfi olarak V1, V2, V3 gibi deiflkenlerle isimlendirilir.
Eer referans dm ile baz dmler arasnda gerilim kaynaklar bulunuyorsa bu dmlerin gerilimleri o gerilim kaynaklarnn deerine eflittir.
ki dm noktas arasnda gerilim kayna varsa, bu dmler sper dm olarak adlandrlr.
4. Devrede bulunan N tane dmden biri referans dm noktas olarak seilip, dierleri (N-1) tane deiflkenle isimlendirildikten sonra, kalan bu (N1) adet dm iin deiflkenler kullanlarak (N-1) adet denklem takm oluflturulur. Bu denklemler oluflturulurken her bir dm noktasnda Kirchhoffun akm yasasndan yararlanlr. Dm noktasna gelen veya kan
akmlarn tm isimlerle veya oklarla belirtilmelidir. Dm noktasna ge-
54
Devre Analizi
len akmlar (-) iflaretle, kan akmlar ise (+) iflaretle denkleme aktarlmaldr. Dm gerilimlerinin elde edilmesinin ardndan devre elemanlarnn
gerilimleri, akmlar ve dier istenen bilgiler kolaylkla hesaplanabilir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
RNEK 1
Referans dm
seiminde dikkat edilecek hususlar nelerdir?
SIRA SZDE
D fi N E L M
Dm gerilimleri
yntemini kullanarak flekildeki devredeki direnler zerindeki
gerilim, akm ve g deerlerini hesaplaynz.
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
+
5 Ohm
N N
NTERNET
MAKALE
2 Ohm
10 A
-
AMALARIMIZ
zm K1: T A P
V1
TELEVZYON
+
20 SIRA
A SZDE 3 Ohm
TELEVZYON
20 A
V2
+
5 Ohm
+
3 Ohm
+
2 Ohm
NTERNET
10 A
MAKALE
referans
Devrede ncelikle referans dm noktas seilir. V1 ve V2 noktalar ise, devredeki dier dm noktalardr. Dm noktalarndaki akmlarn ynleri keyfi seilir. Bu noktalarda akmn cebirsel toplam sfrdr.
1. dm noktas iin denklem: 20 +
V1
V2
V1 V2
5
=0
V1 V2
5
)=0
Her iki denklem iin payda eflitlemesi yapldnda,

1. dm noktas denklemi: 300 = 8V1 3V2
2. dm noktas denklemi: 100 = 7V2 2V1
olarak elde edilir.
2. dm noktas denkleminde, eflitliin her iki tarafn 4 ile arpp, 1. dm
noktas iin yazlan denklemle taraf tarafa toplarsak nce V 2, sonra da V1 elde
edilir.
55
300 = 8V1 3V2

400 = 28V2 8V1
700 = 25V2 V2 = 28V ve V1 = 48V olarak bulunur. Buradan;
3 Ohmluk diren zerindeki gerilim, 48 V
5 Ohmluk diren zerindeki gerilim, V1 V2 = 48 28 = 20V
2 Ohmluk diren zerindeki gerilim 28 V olarak bulunur.
Akm deerleri ise I =
V
formlnden;
R
3 Ohmluk diren iin I =
48
= 16 A ,
3
20
= 4 A,
5
28
= 14 A olarak hesaplanr.
2
Her bir direncin harcad g P = I2 R forml ile

3 Ohmluk diren iin P = 162 3 = 768 W
2 Ohmluk diren iin P = 142 2 = 392 W olarak bulunur.
Dm gerilimleri yntemini kullanarak flekildeki devredeki direnler zerindeki
+
3 Ohm
6 Ohm
-
+
-
20 V
+
4 Ohm
-
+
4 Ohm
-
RNEK 2
56
Devre Analizi
zm 2:
V1
+
+
3 Ohm
6 Ohm
-
+
-
V2
20 V
+
4 Ohm
+
4 Ohm
referans
Bir nceki rnekte olduu gibi srasyla referans ve dier dm noktalar belirlenir. Ardndan dm noktalar iin denklem takmlar yazlr. Referans dm noktas ile V1 olarak tanmlanan dm noktas arasnda gerilim kayna olduu iin bu
dmn deeri, gerilim kaynann deerine eflittir ve V1 = 20 olarak belirlenir. Dolaysyla sadece V2 olarak tanmlanan dm noktas iin denklem yazlr.
20 V2
3
)(
20 V2
6
)+
V2
4
V2
4
=0
Payda eflitlemesi yapldnda,

6V2 = 60 V V2 = 10 V olarak bulunur. Buradan;
3 Ohmluk diren zerindeki gerilim V1 V2 = 20 10 = 10 V,
6 Ohmluk diren zerindeki gerilim V1 V2 = 20 10 = 10 V, (Ayn zamanda
paralel kollardaki gerilimlerin birbirine eflit olduundan hareketle 10 V olduu grlebilir.)
4er Ohmluk direnler zerindeki gerilim V2 = 10 V olarak bulunur.
V
formlnden;
R

10
= 3.33 A ,
3
10
= 1.67 A ,
6
4er Ohmluk direnler iin I =
10
= 2.5 A olarak hesaplanr.
4
57
3 Ohmluk diren iin P = 3.332 3 = 33.27 W

6 Ohmluk diren iin P = 1.672 6 = 16.73 W
4er Ohmluk direnler iin P = 2.52 4 = 25 W olarak bulunur.
Dm gerilimleri yntemini kullanarak flekildeki devredeki direnler zerindeki
2i1
+
6 ohm
i1
30 A
4 ohm
8 ohm
-
zm 3:
2i1
V1
V2
+
6 ohm
i1
30 A
4 ohm
i
+
8 ohm
-
referans
Dm noktalar iin denklemler flu flekildedir:

V1
2. dm noktas iin denklem: 2i1 +
+ 2i1 +
V2 V1
6
V1 V2
V2
8
=0
=0
RNEK 3
58
Devre Analizi
te yandan,
i1 =
V1
4
olduu grlmektedir.
i1 denklemde yerine konulduunda,
V1
V V2
2V
+ 1+ 1
= 30
4
4
6
2 V1 V2 V1 V2
+
+
=0
4
6
8
olarak yazlabilir. Denklemler ortak olarak zldnde ise;

V1 = 56 V, V2 = 128 V
olarak bulunur.
4 Ohmluk diren (zerinden i1 akm geen) zerindeki gerilim V1 = 56 V,
6 Ohmluk diren zerindeki gerilim V2 V1 = 128 56 = 72 V ,
8 Ohmluk diren (zerinden i akm geen) zerindeki gerilim V2 = 128 V olarak bulunur.
V
formlnden;
R
56
= 14 A (i1in deeri)
4 Ohmluk diren iin, I =
4
72
= 12 A ,
6
128
= 16 A (inin deeri) olarak hesaplanr.
8

8 Ohmluk diren iin P = 162 8 = 2048 W olarak bulunur.
SIRA SZDE
fiekilde devredeki
tanmlanmfl V gerilim deerini dm gerilimleri yntemini kullanarak
SIRA SZDE
hesaplaynz.
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
+
3 Ohm
S O R U
+
+ 30 V
D K K6A Ohm
T
-
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
+
3 Ohm
-
+
6 Ohm
-
fiekildeki devrede tanmlanmfl i1 akmn ve 6 Ohmluk direncin harcad gc,

dm gerilimleri yntemini kullanarak hesaplaynz.
+
6 Ohm
i1
16 A
4 Ohm
8i1
+
2 Ohm
-
+ 8V
-
zm 4:
+
6 Ohm
i1
16 A
V1
4 Ohm
V2
+
8i1
+
2 Ohm
-
+ 8V
-
Referans
Referans dm noktas ile V2 olarak tanmlanan dm noktas arasnda gerilim kayna olduu iin bu dmn deeri, gerilim kaynann deerine eflittir.
V2 = 8 V
te yandan tanmlanmfl i1 akm flu flekildedir:
i1 =
V1 V2
6
V1 dm noktas iin denklem,
V1 V2
6
V1
4
+ 8i1 16 = 0
olarak yazlabilir. i1 ve V2 deerleri, V1 dm noktas iin yazlan denklemde

yerine konulup, denklem zlrse,
59
RNEK 4
60
Devre Analizi
V1 = 16 V
i1 =
V1 V2
6
16 8 8
= = 1.33 A
6
6
olarak elde edilir.

6 Ohmluk direncin harcad g: P = i2 R = 1.332 6 = 10.61 W
SIRA SZDE
fiekildeki devredeki
tanmlanmfl V gerilim deerini dm gerilimleri yntemini kullanaSIRA SZDE
rak hesaplaynz.
D fi N E L M
D fi N E L M
+
5 Ohm
S O R U
S O R U
DKKAT
+
+ 30 VD K K A 10
T Ohm
-
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
N N
+
15 Ohm
+ 20 V
-
SIRA SZDE
EVREAMALARIMIZ
AKIMLARI YNTEM
Elektrik devrelerinin analizinde kullanlan bir dier yntem de evre akmlar yntemidir. Yntem, daha ok birden fazla evreye (gze) sahip devrelerde kullanlmaktadr. Her
K devre
T A P tipi iin uygun deildir. evre akmlar ynteminde, her evre (gz) iin referans bir akm yn seilerek akmlar isimlendirilir. Devrede btn
evreler (gzler) iin seilen akm ynnde Kirchhoffun gerilim yasas uygulanarak denklemler
T E L E V elde
Z Y O N edilir. Denklemlerin says, hesaplanmak istenen akm says
kadardr. Akm yn belirlenirken;
a. Seilen herhangi bir evrede (gzde) gerilim kayna mevcutsa akm yn
(+) utan (-) uca doru alnr.
NTERNET
b. Seilen herhangi bir evrede (gzde) akm kayna varsa akm yn, kaynan akm yn ile ayn alnr.
c. Kaynak bulunmayan evreler (gzler) iin akm yn keyfi seilebilir. SeiMAKALE
len akm ynleri pozitif yn olarak kabul edilir.
Denklemler oluflturulurken:
a. Eer evre (gz) zerinde akm kayna varsa o gze Kirchoffun gerilim yasas uygulanmaz. Onun yerine, zerinde akm kayna bulunmayan baflka
bir yol (Sperevre oluflturma) izilir; yeni denklem takm bu yeni yola gre oluflturulur. Devrede bulunan akm kaynaklar yalnzca evre (gz) akmlar arasndaki iliflki hakknda bilgi verir.
b. Bir devre eleman, birden fazla evreye (gze) ait bir elemansa akmn deeri hesaplanrken bal olduu gzlerin etkisi de hesaba katlr.
c. evreye (gze) ait denklem yazlrken, her bir elemandan bir kez geilmeli
ve denklemin yazlmaya baflland elemana tekrar geri dnlmelidir.
d. Denklemi yazlmfl bir evre (gz) baflka bir evre (gz) ierisinde (sperevre gibi) tekrar yeralabilir.
61
evre akmlar ynteminde akm yn belirlenirken dikkat edilmesiSIRA

gereken
SZDEhususlar nelerdir?
D fi N E L M
D fi N E L M
fiekildeki devredeki evre akmlarn ve 6 Ohmluk direncin harcad gc bulunuz.
+
2 Ohm
+
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
6 Ohm
AMALARIMIZ
+ 12 V
+
2 Ohm
N N
zm 5:
2 Ohm
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
MAKALE
i2
+
6 Ohm
+ 12 V
+
i1
AMALARIMIZ
K T A P
4 Ohm
-
SIRA SZDE
4 Ohm
+ 14 V
-
RNEK 5
S O R U
4 Ohm
-
+ 14 V
-
SIRA SZDE
2 Ohm
i3
4 Ohm
Her bir gz iin denklemler flu flekildedir:

1. evre denklemi: 14 + 2(i1 i2) + 12 + 4(i1 i3) = 0
2. evre denklemi: 2(i2 i1) + 4i2 + 6(i2 i3) = 0
3. evre denklemi: 4(i3 i1) 12 + 6(i3 i2) + 2i3 = 0
Denklemler zlrse, i1 = 3 A, i2 = 2 A ve i3 = 3 A olarak elde edilir.
MAKALE
62
Devre Analizi
6 Ohmluk direncin harcad g,

P = 6(i3 i2)2 = 6(3 2)2 = 6 W
olarak hesaplanr. Burada i3 akm, i2 akmndan daha byk deerli olduundan (i3 i2) fleklinde bir ifade kullanlmfltr. (6 Ohmluk direncin zerinden sadan sola doru 1 Alk akm akmaktadr.)
RNEK 6
fiekildeki devredeki tanmlanmfl evre akmlarn hesaplaynz.
i2
+
2 Ohm
+
4 Ohm
+ 14 V
-
6 Ohm
i1
14 A
+
2 Ohm
+
4 Ohm
i3
zm 6:
2 Ohm
4 Ohm
-
+ 14 V
-
6 Ohm
14 A
+
sperevre
+
4 Ohm
2 Ohm
-
1. ve 3. gzler arasnda 14 Alik akm kayna olmas sebebiyle bu iki gz birlefltirilerek sperevreyi olufltururlar:
Sperevre denklemi: 14 + 2(i1 i2) + 6(i3 i2) + 2i3 = 0
2. evre denklemi: 2(i2 i1) + 6(i2 i3) + 4i2 = 0
63
te yandan i1 ve i3 arasndaki iliflki denklemi,

(i1 i3) = 14
fleklindedir. bilinmeyen ve denklem olmas sebebiyle zm vardr ve
i3 = 1 A; i2 = 3 A; i1 = 15 A
olarak bulunur.
SIRA yntemiyle
SZDE
fiekildeki devrede bulunan 10 Ohmluk direncin gcn evre akmlar
hesaplaynz.
+
5 Ohm
+ 20 V
-
+
5 Ohm
+
10 Ohm
-
10 V
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
+
-
N N
fiekildeki devredeki ia, ib ve Vx deerlerini evre akmlar yntemini kullanarak hesaplaynz.

AMALARIMIZ
+
5 Ohm
+
2 Ohm
-
ib
10 A
+ +
3 Ohm Vx
-
zm 7:
+
5 Ohm
+
2 Ohm
-
10 A
i1
i2
+ +
3 Ohm Vx
-
ib
SIRA SZDE
RNEK 7
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
MAKALE
ia
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
ia
MAKALE
64
Devre Analizi
Sorunun zmnde gerekli denklemler flu flekildedir:

i1 = 10 A
i1 i2 = ia
i2 = ib
5i2 + 5(i2 i1) = 0
Denklemler zldnde, i2 = ib = 5 A ve ia = 5 A olarak hesaplanr.
te yandan,
Vx = 3ib = (3)(5)=15 V
olarak hesaplanr.
RNEK 8
fiekildeki devredeki evre akmlarn hesaplaynz.

+
10 Ohm
8 Ohm
+
7 Ohm
40 V
+-
20 V
-+
6 Ohm
+
-
+
10 Ohm
+
8 Ohm
zm 8:
+
10 Ohm
8 Ohm
i1
40 V
+i3
6 Ohm
+
10 Ohm
+
-
+
7 Ohm
i2
20 V
-+
+
-
i4
+
8 Ohm
Sorunun zmnde gerekli denklemler flu flekildedir:

10i1 + 8(i1 i2) 40 = 0
8(i2 i1) + 7i2 + 20 = 0
40 + 6(i3 i4) + 10i3 = 0
6(i4 i3) 20 + 8i4 = 0
65
Denklemler zldnde,
i1 = 2.14 A, i2 = -0.19 A, i3 = 2.34 A, i4 = 0.43 A
olarak hesaplanr.
fiekildeki devrede bulunan 8 Ohmluk direncin gcn evre akmlar
yntemiyle
hesaplaSIRA
SZDE
ynz.
+ 10 Ohm
4 Ohm
25 V
+
+
-
+
4 Ohm
+
20 Ohm
+
8 Ohm
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
+
50 V S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
MAKALE
MAKALE
66
Devre Analizi
zet
Devre analiz metotlarna temel oluflturan Graf Teorisi
ve bu teori ad altnda incelenen eflitli tanmlar bu nitede ele alnmfltr. Graf Teorisinde ynlendirilmifl izgi
paras Graf eleman olarak tanmlanmaktadr. Graf elemannn ular ise dm olarak isimlendirilmektedir.
Elektrik devrelerinin analiz yntemlerinden birisi olan
dm gerilimleri ynteminin teorisi anlatlmfl, yntem
devreye uygulanrken izlenecek basamaklar hakknda
bilgi verilmifl, yntem uygulamalarla pekifltirilmeye alfllmfltr. Denklemler oluflturulurken her bir dm
noktasnda Kirchhoffun akm yasasndan yararlanlr.
Dm noktasna gelen veya kan akmlarn tm isimlerle veya oklarla belirtilmelidir. Dm noktasna gelen akmlar (-) iflaretle, kan akmlar ise (+) iflaretle
denkleme aktarlmaldr.
Elektrik devrelerinin analiz yntemlerinden bir dieri
olan evre akmlar ynteminin teorisi anlatlmfl, yntem devreye uygulanrken izlenecek basamaklar hakknda bilgi verilmifl, yntem uygulamalarla pekifltirilmeye alfllmfltr. evre akmlar ynteminde, her evre (gz) iin referans bir akm yn seilerek akmlar
isimlendirilir. Devrede btn evreler (gzler) iin seilen akm ynnde Kirchhoffun gerilim yasas uygulanarak denklemler elde edilir.
67
Kendimizi Snayalm
1 ve 3 arasndaki sorular, afladaki verilen devreye gre cevaplandrnz.
+
100 Ohm+ 5 Ohm
0.45 A -
ia
+ 25 Ohm
45 V
+
-
+
-
6.25ia
1. ia akmnn deeri afladakilerden hangisidir?

a. 0.8 A
b. 1.2 A
c. 1.4 A
d. 2 A
e. 2.6 A
2. 5 Ohmluk direncin harcad g afladakilerden
hangisidir?
a. 8 W
b. 10 W
c. 11.25 W
d. 13 W
e. 15 W
3. 0.45 Alk akm kaynann salad g afladakilerden hangisidir?
a. 6.75 W
b. 7.5 W
c. 8 W
d. 9 W
e. 10 W
4 ve 7 arasndaki sorular, afladaki verilen devreye gre cevaplandrnz.
+ 25 Ohm
+ V + + 10 Ohm
5 Ohm i
+
- 20 V
+
5 Ohm
-
+
10 Ohm
-
4. i akmnn deeri yaklaflk olarak afladakilerden

hangisidir?
a. 1.9 A
b. 2 A
c. 2.5 A
d. 3.5 A
e. 4 A
5. V geriliminin deeri yaklaflk olarak afladakilerden
hangisidir?
a. 3 V
b. 4.5 V
c. 5 V
d. 7 V
e. 10.5 V
6. 25 Ohmluk direncin harcad g yaklaflk olarak
a. 3 W
b. 4 W
c. 5 W
d. 6.5 W
e. 7.5 W
7. 25 Ohmluk direncin zerinden geen akm yaklaflk
olarak afladakilerden hangisidir?
a. 0.25 A
b. 0.5 A
c. 2 A
d. 4 A
e. 5 A
8 ve 10 arasndaki sorular, afladaki verilen devreye
gre cevaplandrnz.
+ Vx +
-
100V
+
-
2Vx
5 Ohm
4 Ohm
1 Ohm
+
-
30 A
68
Devre Analizi

8. i akmnn deeri afladakilerden hangisidir?
a. 44 A
b. 50 A
c. 60 A
d. 65 A
e. 75 A
9. 5 Ohmluk direncin harcad g afladakilerden
hangisidir?
a. 24 W
b. 28.8 W
c. 30 W
d. 45 W
e. 50 W
10. 5 Ohmluk diren zerindeki gerilim afladakilerden hangisidir?
a. 7 V
b. 8 V
c. 12 V
d. 15 V
e. 25 V
1. b
2. c
3. a
4. a
5. e
6. d
7. b
8. a
9. b
10. c
Yantnz yanlfl ise Dm Gerilimleri Yntemi bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise evre Akmlar Yntemi
bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
69

Sra Sizde 1
Dm 4 adet graf elemanndan olufltuu iin derecesi
4tr.
Sra Sizde 2
a. Devrede hi gerilim kayna yoksa herhangi bir dm noktas referans dm (noktas) olarak seilebilir.
b. Devrede bir tane gerilim kayna varsa tercihen gerilim kaynann (-) ucu referans dm olarak seilir.
c. Devrede birden fazla gerilim kayna varsa ve bu
kaynaklarn birer ucu ortak bir dme bal ise bu
ortak dm noktas referans dm olarak seilir.
3 ohm
5 ohm
20V
10 ohm
10V
+
-
i2
1. ve 2. gz iin denklemler flu flekildedir:

+
30V
6 ohm
3 ohm
6 ohm
15i2 10i1 = 10
elde edilir. Buradan;
i1 = 1.6 A
i2 = 0.4 A
P = 10(1.6 0.4)2
P = 14.4 W
v
-
5 ohm
15 ohm
10(i2 i1) + 5i2 + 10 = 0
15i1 10i2 = 20
Sra Sizde 4
20 + 5i1 + 10(i1 i2) = 0
Denklemler dzenlenirse,
V 30 V V
+ + =0
3
6
2
6 V = 60
V = 10 V
30V
5 ohm
i1
2 ohm
+
-
Sra Sizde 6
+
-
Sra Sizde 3
+
-
Sra Sizde 5
a. Seilen herhangi bir evrede (gzde) gerilim kayna mevcutsa akm yn (+) utan (-) uca doru
alnr.
b. Seilen herhangi bir evrede (gzde) akm kayna
varsa akm yn, kaynan akm yn ile ayn alnr.
c. Kaynak bulunmayan evreler (gzler) iin akm yn keyfi seilebilir. Seilen akm ynleri pozitif yn
olarak kabul edilir.
10 ohm
Referans Dm
V 30 V V 20
+ +
=0
5
10
15
11V = 220
V = 20 V
20V
+
-
70
Devre Analizi
Sra Sizde 7
4 ohm
+
-
i1
25V
20 ohm
10 ohm
+
8 ohm
i2
+
4 ohm
50V
+
-
i3
1. 2. ve 3. gz iin denklemler flu flekildedir:

4i1 + 10(i1 i2) + 25 = 0
25 + 10(i2 i1) + 20i2 + 8(i2 i3) = 0
8(i3 i2) + 4i3 + 50 = 0
14i1 10i2 = 25
38i2 10i1 8i3 = 25
12i3 8i2 = 50
Buradan,
i2 = 1.03 A
i3 = 4.85 A
P = I2 R = (i2 i3)2 R = 116.74 W
Ferikolu, A. (2005), zmleriyle Devre ve Sistem

Analizi Problemleri, Sakarya Kitabevi Yaynlar
Nasar, S. A. (1989), Schaums 3000 Solved Problems
in Electric Circuits, McGraw-Hill Book Company
Aydemir, T., Nakibolu, C. (1999), Schaums Outlines
Elektrik Devreleri, Nobel Yaynlar
nal, A., zen, S. (2005), zml Elektrik Devre
Selek, H. S. (2007), Meslek Yksekokullar ve Faklteler iin Doru Akm (DC) Devre Analizi, Sekin Yaynclk
Hayt, W. H., Kemmerly, J. E. (2006), Engineering Circuit Analysis, McGraw - Hill Book Company
Nilsson, J. W., Riedel, S. A. (2005), Electric Circuits,
Prentice-Hall.
www.wikipedia.org
DEVRE ANALZ
Amalarmz
N
N
N
N
N

Kaynak dnflm ile akm kaynaklarn ve gerilim kaynaklarn birbirine
dnfltrebilecek,
Maksimum G Teoremi iin gerekli flartlar aklayabilecek,
Sperpozisyon Teoremini devrelerde uygulayabilecek,
Thevenin Teoremi ile efldeer devre gsterimi yapabilecek,
Norton Teoremi ile efldeer devre gsterimi yapabilecek
Anahtar Kavramlar
Kaynak Dnflm
Maksimum G Teoremi
Sperpozisyon Teoremi
Thevenin Teoremi
Norton Teoremi
indekiler
Devre Analizi
Temel Teoremler
GRfi
KAYNAK DNfiM
MAKSMUM G TEOREM
SPERPOZSYON TEOREM
THEVENN TEOREM
NORTON TEOREM
Temel Teoremler
GRfi
nceki nitede verilen Dm Gerilimleri Yntemi ve evre Akmlar Ynteminden sonra bu nitede Devre Analizi ile ilgili temel teoremler ele alnacaktr.
Bu nitede, ncelikle Kaynak Dnflm Yntemi incelenecek, gerilim kaynandan akm kaynana veya akm kaynandan gerilim kaynana geifl yaplarak
devrelerin analizlerinin nasl yaplaca zerinde durulacaktr.
nitemizde incelenecek bir dier teori, Maksimum G Transferi Teorisidir. Bu
teori yardmyla devrelere balanacak yk direnlerinin belirlenmesinde gznnde bulundurulmas gereken durumlara deinilecektir.
Sperpozisyon Teoremi, nitemizde yer alan bir dier konu baflldr. Bu teorem, bir devrede bulunan bamsz g kaynaklarnn devre elemanlarna olan etkisinin tek tek incelenmesine dayanr.
Thevenin ve Norton Teoremleri, devrelerin efldeer devrelerinin bulunmasna
ynelik olan analiz yntemleridir. Thevenin Teoreminde devrenin efldeer hali
gerilim kaynana seri bal bir diren iken Norton Teoreminde akm kaynana
paralel bal bir diren fleklinde elde edilmektedir.
Bu blmde, yukarda sz geen yntemler detayl olarak anlatlmakta, zml rneklerle teoriler pekifltirilmeye alfllmaktadr.
KAYNAK DNfiM
Literatrde Devre Analizinde kullanlan nemli metotlardan bir tanesi, kaynak dnflmdr. Bu metot ayn zamanda, Thevenin Teoremi ve Norton Teoremi gibi
uygulamalar iinde temel oluflturmaktadr. Devre ierisinde bulunan gerilim kaynann akm kaynana veya akm kaynann gerilim kaynana dnflm, analiz ifllemini kolaylafltrmaktadr. Afladaki iki flart salanarak bu dnflm ifllemi
gereklefltirilmektedir:
a. Gerilim kaynann akm kaynana dnfltrlebilmesi iin, gerilim kaynana seri bal diren olmas gerekmektedir.
b. Akm kaynann gerilim kaynana dnfltrlebilmesi iin de, akm kaynana paralel bal diren olmas gerekmektedir.
Kaynak dnflm, gerilim kaynan akm kaynana dnfltrme veya akm
kaynan gerilim kaynana dnfltrme fleklinde iki flekilde incelenecektir.
74
Devre Analizi
Gerilim Kaynan Akm Kaynana Dnfltrme

fiekildeki devreye gre gerilim kaynann ve kaynaa seri bal direncin efldeer
devresi bulunurken; gerilim kayna deerinin diren deerine oran alnarak efldeer devredeki akm kaynann deeri bulunmakta, akm kaynana paralel balanan direnle birlikte efldeer devre tamamlanmaktadr.
fiekil 4.1
Gerilim kaynann
akm kaynana
dnfltrlmesi.
Akm Kaynan Gerilim Kaynana Dnfltrme

fiekildeki devreye gre akm kaynann ve kaynaa paralel bal direncin efldeer
devresi bulunurken; akm kayna deeri ile diren deerinin arpm alnarak efldeer devredeki gerilim kaynann deeri bulunmakta, gerilim kaynana seri
balanan direnle birlikte efldeer devre tamamlanmaktadr.
fiekil 4.2
Akm kaynann
gerilim
kaynana
SIRA
SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
dnfltrlmesi.
D Khesaplanan
KAT
Dnflmlerde
deerlerle birlikte kaynaklarn gsterimleri de ok nemlidir.
Gerilim kaynann kutuplar veya akm kaynann akm yn doru flekilde olmaldr.
DKKAT
SIRA SZDE
N N
RNEK 1
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
fiekildeki devrede tanmlanmfl i akmn, kaynak dnflm metodunu kullanarak hesaplaynz.

AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
zm 1:
6 Ohmluk
N T E diren
R N E T ve ona paralel bal akm kayna, kaynak dnflm kurallarna gre gerilim kayna ve ona seri bal dirence dnfltrlr.
4. nite - Temel Teoremler
i=
75
( 36 4 )
= 4 A
2+6
fiekildeki devrede tanmlanmfl i akmn kaynak dnfltrme metodunu kullanarak hesaplaynz.
zm 2:
RNEK 2
76
Devre Analizi
i=
SIRA SZDE
84
= 0.67 A
6
SIRA SZDE
fiekildeki devrede
tanmlanmfl i akmn, kaynak dnfltrme metodunu kullanarak hesaplaynz.
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
fiekil 4.3
AMALARIMIZ
Maksimum G
Teoremi.
SIRA SZDE
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
MAKSMUM G TEOREM
AMALARIMIZ
PL = i2 R L =
fiekil 4.3deki devrede, RL yk direncinden

maksimum g elde etmek iin gerekli flart
arafltrlacaktr. Yk direncinin harcad g;
V2 R L
N T E R N(ERTS + R L )
(4.1)
fleklindedir. stenen g ifadesinin maksimumunu bulmak iin

dPL
dR L
=0
(4.2)
durumu arafltrlmaldr. (Gcn yk direncine gre deiflimi (trevi) sfr olmas durumunda g maksimum olur.)
Eflitlik (4.2)deki ifadede, blmn trevi gereklefltirilirse,
dPL
dR L
V 2 ( R S + R L )2 2( R S + R L ) V 2 R L
( R S + R L )4
=0
(4.3)
olarak elde edilir. Eflitlik (4.3)deki ifadenin sfra eflit olmas iin kesir ifadesindeki pay ksmnn sfra eflit olmas gerekmektedir:
V2 (RS+RL)2-2(RS+RL)V2RL=0
(4.4)
77
Eflitlik (4.4) ortak arpana alacak flekilde dzenlenirse,

V2 (RS+RL) [RS+RL-2RL]=0
(4.5)
elde edilir. Burada, V2 (RS+RL) ifadesinin sfra eflit olmas sz konusu deildir.
nk g kayna ve direnler pozitif ifadelerdir. Bu durumda, [RS+RL-2RL] ifadesi sfra eflit olmaldr:
[RS+RL-2RL]=0
(4.6)
Eflitlik (4.6)daki ifade dzenlenirse;

RL=RS
(4.7)
olarak elde edilir.

Eflitlik (4.7)den elde edilen sonu flu flekilde yorumlanabilir:
a. Bamsz bir gerilim kaynann ve ona seri bal direnten oluflan bir devrenin yk direncine maksimum g aktarabilmesi, yk direnci RL deerinin
seri diren deerine eflit olmas ile salanr.
b. Bamsz bir akm kaynann ve ona paralel bal direnten oluflan bir devrenin yk direncine maksimum g aktarabilmesi yk direnci RL deerinin
paralel diren deerine eflit olmas ile salanr.
fiekil 4.4
Maksimum g
transferi flartlar.
RS=RL
RP=RL
fiekildeki devrede yke maksimum g aktarmnn olabilmesi iin yk direncinin

deeri ne olmaldr?
zm 3:
RL=RS=12 ohm
RNEK 3
78
Devre Analizi
RNEK 4
fiekildeki devrede yke maksimum g aktarmnn olabilmesi iin yk direncinin

deeri ne olmaldr?
zm 4:
RL=RP=20 ohm
SIRA SZDE
fiekildeki devrede
yke maksimum g aktarmnn olabilmesi iin RL deeri ne olmaldr?
SIRA SZDE
Yk bu diren deerini aldnda harcad g deeri nedir?
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SPERPOZSYON TEOREM
N N
SIRA SZDE
Elektrik devreleri birden fazla akm ve gerilim kaynana (baml - bamsz kaynak) sahip olabilirler. Sperpozisyon Teoremi, bu tr devrelerin analizi iin kullanlan yntemlerden
biridir. Sperpozisyon Teoreminin temel mant, kaynaklarn
AMALARIMIZ
devreye olan etkilerinin tek tek incelenmesidir. lk olarak devredeki akm/gerilim
kaynaklar tespit edilir ve bunlarn arasndan bamsz kaynaklar belirlenir. Her seK T tek
A P bir bamsz kaynak kalacak flekilde dier bamsz gerilim
ferinde devrede
kaynaklar ksa devre, bamsz akm kaynaklar ise ak devre edilir. Analiz sresince baml kaynaklar devrede aynen yer almaya devam ederler. Tek braklacak
TELEVZYON
kaynaa gre
devrede elde edilmek istenen akm/gerilim deeri hesaplanr. Btn
bamsz kaynaklar iin tek tek hesaplanan bu akm/gerilim deerleri akm yn/gerilim polaritesi gz nnde bulundurularak toplanr. Bu bakmdan bu teori N T E R N E T Teorisi olarak da bilinir.
nin ad Toplamsallk
fiekildeki devrede tanmlanmfl i akmnn deerini Sperpozisyon Teoremi yardmyla hesaplaynz.
79
RNEK 5
zm 5:
6 Vlik gerilim kaynann etkisinin hesaplanabilmesi iin 4 Alk akm kayna
ak devre olarak kabul edilir.
i1 =
6
= 0.2 A
30
4 Alk akm kaynann etkisinin hesaplanabilmesi iin 6 Vlik gerilim kayna

ksa devre olarak kabul edilir.
12
4 = 1.6 A
30
i = i1 + i2 = 0.2 + 1.6 = 1.8 A
i2 =
fiekildeki devrede tanmlanmfl ix akmnn deerini Sperpozisyon Teoremi yardmyla hesaplaynz.
RNEK 6
80
Devre Analizi
zm 6:
Devrede 2 adet bamsz, 1 adet baml kaynak bulunmaktadr.
20 Vlik gerilim kaynann devreye olan etkisi, 6 Alk akm kayna ak devre yaplarak hesaplanr. Baml kaynak devrede aynen yer almaya devam eder.
20 + 4i1 + 2i1 + 4i1 = 0
10i1 = 20
i1 = 2 A
6Alk akm kaynann devreye olan etkisi, 20 Vlik gerilim kayna ksa devre
yaplarak hesaplanr. Baml kaynak devrede aynen yer almaya devam eder.
Devrede V = -4i2 olduu grlmektedir. Bu devrede dm noktas analizi uygulanrsa,

V V 4 i2
+
6 = 0
4
2
4i2 4i2 4i2
+
=6
4
2
4i2 8i2 8i2 = 24
20i2 = 24
i2 = 1.2 A
i x = i1 + i2 = 2 1.2 = 0.8 A
olarak elde edilir.

SIRA SZDE
fiekildeki devredeki
i akmn Sperpozisyon Teoremini kullanarak hesaplaynz.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
81
THEVENN TEOREM
Thevenin Teoremi, verilen bir elektrik devresinin paral analizinin yaplarak indirgenmifl efldeer bir devre elde edilmesini salayan bir metottur. Eer efldeer direnci hesaplanacak devrede yk direnci varsa diren karlr, yeri ak devre yaplr. Ak devre gerilimi, VTHdr. Thevenin efldeer devresi VTH olarak adlandrlan gerilim ve RTH olarak adlandrlan efldeer direnten oluflur. Diren ve gerilim
birbirlerine seri baldr.
RTHnin hesaplanabilmesi iin devredeki gerilim kaynaklar ksa devre, akm
SIRA SZDE
kaynaklar da ak devre yaplr ve buradan efldeer diren RTH
hesaplanr.
Hesaplama yaplrken devreye baklan yn nemlidir. RTH tarafndan devreye
baklarak gerekli hesaplamalar yaplmaldr. Thevenin indirgenmifl
devreD fi Nefldeer
ELM
sinde kfl ve girifl akmlar orijinal devre ile ayndr. VTH devrenin yapsna gre
kaynak dnflm, sperpozisyon, dm gerilimleri vb. yntemlerinden herhanS O R U
gi biri kullanlarak hesaplanr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Bir devrenin Thevenin veya Norton Teoremine gre efldeer devrelerinden

D K K A T biri hesaplanrsa, kaynak dnflm metodu kullanlarak dier gsterime kolayca geilebilir.
SIRA SZDE
DKKAT
N N
fiekildeki devrede R yk direnci zerinden geen akm, yk direncinin harcad

gc ve yk direnci zerindeki gerilimi Thevenin Teoremini kullanarak ve yk diAMALARIMIZ
renci deerini 6 ohm alarak hesaplaynz.
SIRA SZDE
RNEK 7
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
zm 7:
RTHnin hesaplanabilmesi iin devreye R yk direnci tarafndan baklarak grlen efldeer diren hesaplanmaldr.
RTH = 14 + (6//12)=18 ohm
82
Devre Analizi
VTHnin hesaplanabilmesi iin 12 ohmluk diren zerine dflen gerilimin hesaplanmas gerekmektedir.
VTH =
12
24 = 16 V
18
Soruda verilen devrenin Thevenin efldeer devresi afladaki gibidir.
i=
16
= 0.67 A
24
P = i2 R = (0.67 )2 (6) = 2.69 W
V = i R = 0.67(6) = 4.02 V
RNEK 8
R yk tarafndan grlen devrenin Thevenin efldeerini oluflturunuz.
zm 8:
VTHnin hesaplanabilmesi iin 6 ohmluk direncin zerine dflen gerilim hesaplanmaldr. (4 ohmluk direnten akm akmaz.)
83
48 + 12i 12 + 6i = 0
18i = 60
i = 3.33 A
VTH = 6 3.33 = 20 V
RTHnin hesaplanabilmesi iin yk tarafndan devreye baklarak efldeer diren

hesaplanmaldr.
RTH = 4 + (6//12) = 8 ohm

Soruda verilen Thevenin efldeer devresi
8 ohm
olarak elde edilir.

fiekildeki devrenin a - b aras Thevenin efldeerini elde ediniz.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
NORTON TEOREM
N N
Devre Analizinde bir dier efldeer devre indirgeme metodu da Norton TeoreAMALARIMIZ
midir. Norton efldeer devresi IN olarak adlandrlan efldeer bir akm kayna ve
buna paralel bal olan, RN olarak adlandrlan efldeer bir direnten oluflmaktadr.
Thevenin Teoreminde olduu gibi Norton Teoreminde de kfl gerilim ve akm-
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
84
Devre Analizi
lar orijinal devre ile ayndr. RNnin hesaplanabilmesi iin Thevenin Teoreminde
olduu gibi devredeki gerilim kaynaklar ksa devre ve akm kaynaklar ak devre yaplr ve hesaplamann yaplmas istenen utan devreye baklarak RN hesaplanr. Eer efldeeri hesaplanacak devrede, yk direnci varsa diren devreden karlr ve yeri ksa devre yaplr. Ksa devre akm INdir.
RNEK 9
fiekildeki devrenin Norton efldeer devresini oluflturunuz.
zm 9:
Norton efldeer devresinin hesaplanabilmesi iin nce a ve b kollar aras ksa
devre yaplarak isc akm, daha sonra RN diren deeri hesaplanmaldr.
60 Vnin isc ye etkisi,
isc =
60
= 6A
10
30 Ann iscye etkisi,
10 ohmluk diren zerinden geen 30Alik akm 6 ve 4 ohm luk direnlerde diren deerleri ile ters orantl olarak blnr.
6
30 = 18A
10
isc = isc + isc = 6 + 18 = 24A
isc =
2
85
RN=4+6=10 ohm
Norton efldeer direnci bulunurken gerilim kaynaklar ksa devre ve akm kaynaklar ak devre yaplr. Burada 30 Alk akm kayna ak devre olduunda, 10
ohmluk direncin bir baca boflta kaldndan efldeer diren hesabnda iflleme
alnmaz. Soruda verilen devrenin Norton efldeer devresi;
fiekildeki devredeki 7 ohmluk direncin zerinden geen akm Norton Teoremi

yardmyla bulunuz.
zm 10:
Devrenin Norton efldeer devresinin bulunabilmesi iin ncelikle 7 ohmluk direncin ksa devre yaplarak isc akmnn bulunmas gerekmektedir.
isc =
6
48 = 16A
18
isc bulunurken akm paylaflm kural kullanlmfltr. Burada 18 ohmluk direnten paralelinde olan ksa devre sebebiyle akm akmaz.
RNEK 10
86
Devre Analizi
RN =
18(6 + 12)
= 9 ohm
6 + 12 + 18
Soruda verilen devrenin Norton efldeer devresi afladaki gibidir:
i=
SIRA SZDE
D fi N E L M
9
16 = 9 A
9+7
fiekildeki devrede
8 ohmluk diren yokken Norton efldeer devresini bulunuz. a ve b nokSIRA SZDE
talar arasna, 8 ohmluk yk direnci balandnda, diren zerinden geen akm, diren
zerindeki gerilim ve direncin harcad g deerleri ne olur?
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
87
zet
Kaynak dnflm metodu, Thevenin Teoremi ve Norton Teoremi gibi birok uygulama iin temel oluflturmaktadr. Teorem temel olarak devre ierisinde bulunan gerilim kaynann akm kaynana veya akm kaynann gerilim kaynana dnflm mantna dayanmaktadr. Gerilim kaynann akm kaynana dnfltrlebilmesi iin, gerilim kaynana seri bal diren olmas gerekmektedir. Akm kaynann gerilim kaynana dnfltrlebilmesi iinse, akm kaynana paralel
bal diren olmas gerekmektedir.
Maksimum g transferi teorisi, temelde 2 kurala dayanmaktadr. Bunlardan birincisi, bamsz bir gerilim
kaynann ve ona seri bal direnten oluflan bir devrenin yk direncine maksimum g aktarabilmesi yk
direnci RL deerinin seri diren deerine eflit olmasdr.
Bir dier kural ise bamsz bir akm kaynann ve ona
paralel bal direnten oluflan bir devrenin yk direncine maksimum g aktarabilmesi yk direnci RL deerinin, paralel diren deerine eflit olmasdr.
Elektrik devreleri birden fazla akm ve gerilim kaynana (baml - bamsz kaynak) sahip olabilirler. Sperpozisyon Teoremi, bu tr devrelerin analizi iin kullanlan yntemlerden biridir. Sperpozisyon Teoreminin
temel mant, kaynaklarn devreye olan etkilerinin tek
tek incelenmesidir. Her seferinde devrede tek bir bamsz kaynak kalacak flekilde dier bamsz gerilim
kaynaklar ksa devre, bamsz akm kaynaklar ise ak
devre yaplr. Analiz sresince baml kaynaklar devrede aynen yer almaya devam ederler. Btn bamsz
kaynaklar iin tek tek hesaplanan bu akm/gerilim deerleri akm yn/gerilim polaritesi gz nnde bulundurularak toplanr.
Thevenin Teoremi, verilen bir elektrik devresinin paral analizinin yaplarak indirgenmifl efldeer bir devre
elde edilmesini salayan bir metottur. Thevenin Efldeer devresi VTH olarak adlandrlan gerilim ve RTH olarak adlandrlan efldeer direnten oluflur. Diren ve
hesaplanan gerilim birbirlerine seri baldr.
RTHnin hesaplanabilmesi iin devredeki gerilim kaynaklar ksa devre, akm kaynaklar da ak devre yaplr ve buradan efldeer diren RTH hesaplanr. Thevenin indirgenmifl efldeer devresinde kfl ve girifl
akmlar orijinal devre ile ayndr. VTH devrenin yapsna gre kaynak dnflm, sperpozisyon, dm
gerilimleri vb. yntemlerinden herhangi biri kullanlarak hesaplanr.
Devre analizinde bir dier efldeer devre indirgeme

metodu da Norton Teoremidir. Norton efldeer devresi IN olarak adlandrlan efldeer bir akm kayna ve
buna paralel bal olan, RN olarak adlandrlan efldeer
bir direnten oluflmaktadr. Thevenin Teoreminde olduu gibi Norton Teoreminde de kfl gerilim ve akmlar orijinal devre ile ayndr. RN nin hesaplanabilmesi
iin Thevenin Teoreminde olduu gibi devredeki gerilim kaynaklar ksa devre ve akm kaynaklar ak devre yaplr ve hesaplamann yaplmas istenen utan devreye baklarak RN hesaplanr. Eer efldeeri hesaplanacak devrede yk direnci varsa diren devreden karlr
ve yeri ksa devre yaplr. Ksa devre akm INdir.
88
Devre Analizi
Kendimizi Snayalm
1 ve 2 numaral sorular, afladaki verilen devreye gre cevaplandrnz.
1. fiekildeki devrede 16 ohmluk direncin zerinden

geen akm afladakilerden hangisidir?
a. 0.5 A
b. 1 A
c. 2 A
d. 2.5 A
e. 5 A
2. fiekildeki devrede 16 ohmluk direncin harcad g
a. 2 W
b. 3 W
c. 4 W
d. 8 W
e. 12 W
5. fiekildeki devredeki 20 ohmluk diren zerinden

geen akm afladakilerden hangisidir?
a. 12 A
b. 7 A
c. 5 A
d. 2 A
e. 1 A
6. fiekildeki devrede 40 ohmluk direncin harcad g

a. 5450 W
b. 4550 W
c. 3240 W
d. 2750 W
e. 1800 W
3. fiekildeki devrede yke maksimum g aktarlabilmesi iin RL deeri afladakilerden hangisidir?

a. 10 ohm
b. 15 ohm
c. 18 ohm
d. 25 ohm
e. 35 ohm
4. Devrede yk direncine maksimum g aktarldnda harcanan g deeri afladakilerden hangisidir?
a. 3.6 W
b. 4.8 W
c. 5.2 W
d. 6.4 W
e. 7.2 W
7. fiekildeki devredeki 6 ohmluk yk direncine gre

devrenin Thevenin gerilim deeri afladakilerden hangisidir?
a. 90 V
b. 78 V
c. 56 V
d. 45 V
e. 30 V
89

8. fiekildeki devredeki 6 ohmluk yk direncine gre
devrenin Thevenin diren deeri afladakilerden hangisidir?
a. 25 ohm
b. 20 ohm
c. 15 ohm
d. 12 ohm
e. 8 ohm
1. a
2. c
3. c
4. a
5. d
6. c
7. d
8. e
9. a
10. e
9. fiekildeki devrede a - b noktalar arasna 55 ohmluk

diren balanrsa direncin zerinden geen akm deeri afladakilerden hangisidir?
a. 1 A
b. 2 A
c. 3 A
d. 4 A
e. 5 A
10. fiekildeki devrede a - b noktalar arasna 55 ohmluk
diren balanrsa direncin harcad g deeri afladakilerden hangisidir?
a. 15 W
b. 25 W
c. 30 W
d. 40 W
e. 55 W
Yantnz yanlfl ise Kaynak Dnfltrme Metodu bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kaynak Dnfltrme Metodu bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Maksimum G Aktarm
Yantnz yanlfl ise Maksimum G Aktarm
Yantnz yanlfl ise Sperpozisyon Teoremi
Yantnz yanlfl ise Sperpozisyon Teoremi
Yantnz yanlfl ise Thevenin Teoremi bafllkl
Yantnz yanlfl ise Thevenin Teoremi bafllkl
Yantnz yanlfl ise Norton Teoremi bafllkl
Yantnz yanlfl ise Norton Teoremi bafllkl
90
Devre Analizi

Sra Sizde 1
Sra Sizde 2
R L = R S = 16 ohm
i=
32
32
=
=1 A
16 + R L 32
P = i2 R = 116 = 16 W
Sra Sizde 3
9Vluk gerilim kaynann devreye etkisinin hesaplanabilmesi iin dier gerilim kayna ksa devre yaplr.
Burada, efldeer diren 300 ohm olarak grlmektedir.

Bu durumda ana koldan geen akm,
i=
5 2.5 2.5
=
= 0 .1 A
25
250
i=
9
= 0.03 A
300
olarak hesaplanr. Buradan akm paylaflm yaplrsa,

i=
100
0.03 = 0.015 A
200
olarak hesaplanr.
18Vluk gerilim kaynann devreye etkisinin hesaplanabilmesi iin dier gerilim kayna ksa devre edilir.
91
Burada, efldeer diren 300 ohm olarak grlmektedir.

Bu durumda ana koldan geen akm,
18
ix =
= 0.06 A
300

i2 =
VTH3=120 V
VTH =VTH1+VTH2+VTH3
=384+800+120=1304 V
100
0.06 = 0.03 A
200
olarak hesaplanr. Buradan toplam etki afladaki gibi

hesaplanr:
i=i1+i2=0.015+0.03=0.045 A
Sra Sizde 4
VTHn bulunabilmesi iin Sperpozisyon Teoremi kullanlarak her bir g kaynann VTHa olan etkisi hesaplanr.
6 Alk akm kaynann VTHa etkisi Sperpozisyon Teoremine gre ak/ksa devre yaplarak hesaplanr.
RTH = 64 + 16 = 80 ohm
Thevenin efldeer devresi flekildeki gibidir.
Sra Sizde 5
a-b ular ksa devre yaplarak isc bulunmaldr. nce i
hesaplanmaldr.
VTH1=6(64)=384 V
10 Alk akm kaynann VTHa etkisi yine Sperpozisyon Teoremi kullanlarak hesaplanr.
VTH2=10(64+16)=800 V
120(40)
Refl = 60 +
= 90 ohm
160
Buradan ana koldan geen i akm,
180
i=
=2 A
90
120 Vlik gerilim kaynann VTHa etkisi yine Sperpozisyon Teoremi kullanlarak hesaplanr.
isc =
120
2 = 1.5 A
160
olarak hesaplanr.
92
Devre Analizi
60(120)
= 40 ohm
180
R 2 = R1 + 40 = 40 + 40 = 80 ohm
R1 =
RN =
R 2 (2
20)
R 2 + 20
1.5A
i=
16
1.5 = 1A
24
P = i2 R = 8 W
V = iR = 8V
(80)( 20)
= 16 ohm
80 + 20
Ferikolu, A. (2005), zmleriyle Devre ve Sistem

Analizi Problemleri, Sakarya Kitabevi Yaynlar
Nasar, S. A. (1989), Schaums 3000 Solved Problems
in Electric Circuits, McGraw-Hill Book Company
Aydemir, T., Nakibolu, C. (1999), Schaums Outlines
Elektrik Devreleri, Nobel Yaynlar
nal, A., zen, S. (2005), zml Elektrik Devre
Selek, H. S. (2007), Meslek Yksekokullar ve Faklteler iin Doru Akm (DC) Devre Analizi, Sekin Yaynclk
Hayt, W. H., Kemmerly, J. E. (2006), Engineering
Circuit Analysis, McGraw - Hill Book Company
Nilsson, J. W., Riedel, S. A. (2005), Electric Circuits,
Prentice-Hall
www.wikipedia.org
DEVRE ANALZ
Amalarmz
N
N
N
N

Kondansatrn ifllevini, alflma prensibini ve tiplerini ifade edebilecek,
Bobinin ifllevini, alflma prensibini ve tiplerini ifade edebilecek,
Kondansatrn kullanm alanlarn ifade edebilecek ve yorumlayabilecek,
Bobinin kullanm alanlarn ifade edebilecek ve yorumlayabilecek
Anahtar Kavramlar
Kondansatr
Bobin
Elektrostatik
Manyetik alan
Kapasitif reaktans
ndktif reaktans
indekiler
Devre Analizi
Kondansatr ve
Bobin
GRfi
KONDANSATR
BOBN
Kondansatr ve Bobin
GRfi
Kondansatr ve bobin elektrik ve elektronik devrelerin vazgeilmez elemanlardr.
Bu iki pasif devre eleman enerji depolar ve depo ettikleri enerjiyi devreye verir.
Bu noktada bobin ve kondansatr ideal kaynaklardan farkl olarak saladklar ortalama gc sonsuz bir zaman aralnda srdremez. Dorusal devre eleman olarak ele alnmakla beraber bu iki elemann akm - gerilim iliflkisi zamana baldr ve
bu zellikleri ile ok sayda devrede kullanlmaktadr. Sa ve indktans deerleri
byk olduunda devrenin davranflnda baskn zellik gsterir.
Kondansatr ve bobinin iyapsnn, ifllevinin ve karakteristiklerinin iyi bilinmesi
devre analizinde ok nemlidir. Bu blmde ilk olarak kondansatr hakknda bilgi
verilmifltir. Kondansatr konusunun ilk blmnde kondansatrn iyaps, doru
akm ve alternatif akmda davranfl ile kondansatrn seri, paralel ve karflk balanmasndan bahsedilmifltir. Ardndan kondansatr tipleri konusuna deinilmifltir. Blmn son konusu ise kondansatrn kullanm alanlardr. Bu blmde kondansatrn
iyaps ve karakteristiklerinden yola klarak genel olarak kondansatrn kullanm
alanlar gruplandrlmfl ve bu kullanm alanlarna iliflkin rneklere yer verilmifltir.
Bu blmn ikinci konusu bobindir. ncelikle bobinin iyaps, bobinin doru
akm ve alternatif akmda davranfl ile bobinlerin seri, paralel ve karflk balanmasndan bahsedilmifl, ardndan bobin tipleri konusuna deinilmifltir. Bobinin kullanm
alanlar bu blmn son konusudur. lgili blmde bobinin iyaps ve karakteristiklerinden yola klarak genel olarak bobinlerin kullanm alanlar gruplandrlmfl ve
bu kullanm alanlarna iliflkin rneklere yer verilmifltir.
KONDANSATR
Kondansatr iki iletken plaka arasna bir yaltkan malzeme
konarak elde edilen ve elektrik enerjisini elektrostatik enerji olarak depolamaya yarayan pasif devre elemandr. Kapasite, kapasitr, sa, megefe gibi isimlerle de anlr.
letken plakalara armatr veya levha, yaltkan malzemeye dielektrik malzeme ad verilir. Dielektrik malzeme olarak kat, sv ya da gaz kullanlabilir. Kondansatrde kullanlan dielektrik malzemeye rnek olarak hava, mika, seramik,
ya ve mumlu kt gibi maddeler verilebilir. fiekil 5.1de
kondansatrn iyaps, fiekil 5.2de kondansatrn sembol ve fiekil 5.3de rnek kondansatrler grlmektedir.
fiekil 5.1
Kondansatrn
iyaps.
iletken
plaka
iletken
plaka
yaltkan
madde
96
Devre Analizi
fiekil 5.2
(a) Kutupsuz
kondansatr
sembol.
(b) Kutuplu
kondansatr
sembol.
(a)
(b)
fiekil 5.3
rnek kondansatr
resimleri.
Kondansatrde Elektrik Enerjisinin Elektrostatik Enerji

Olarak Depolanmas
fiekil 5.4
Kondansatrn
flarj.
Kondansatr; doru akm (DC) ve alternatif akm (AC) devrelerinde farkl karakteristik gsterir. Bununla birlikte kondansatre bir elektrik enerjisi uygulandnda alflma prensibi temeldir ve deiflmez. Dolaysyla bu blmde kondansatrn alflma prensibinin kolay anlafllmas iin kondansatre DC uyguland durum ele alnmfltr.
fiekil 5.4de grld gibi kondansatre DC uygulanmfl olsun. Elektrik enerjisi uygulanmadan nce kondansatr ntrdr. Bu durum plakalarn elektrik yk
ile yklenmemifl olmas demektir. Kondansatre elektrik enerjisi uygulandnda
elektrik kaynann pozitif kutbu elektronlar ekmeye, negatif kutbu ise elektronlar itmeye bafllar. Bu esnada elektronlar hareket etmekte, yani akm akfl gerekleflmektedir. Kondansatrn ortasnda bulunan yaltkan malzeme zerinden akm
gemez. Elektronlarn kaybeden plaka pozitif elektrik yk ile elektron kazanan
plaka ise negatif elektrik yk ile yklenir. Plakalar, kondansatrn kapasitesi doluncaya kadar yklenmeye devam eder. Plakalar dolunca akm akfl durur. Bu flekilde yklenen plakalarda potansiyel
fark meydana geldiinden, kondansatrde elektrostatik enerji yklenmifl
E
C
olur. Bu duruma kondansatrn flarj
+
denir. fiarj kelimesi Trkede ykle- ++
me ya da doldurma anlamlarna kar- - I
++
+
fllk gelmektedir. Elektrik kayna devreden karldnda kondansatr sahip
olduu elektrostatik enerjiyi elektrik
I
enerjisi olarak devreye verir. Bu duruV
ma kondansatrn deflarj ya da kon+ dansatrn boflalmas denir. Bu srada
egeen akm devrede rete bal iken
geen akm ile zt ynldr.
97
5. nite - Kondansatr ve Bobin
Kondansatrn elektrik yk yklenebilme yeteneine kapasite ya da sa denir. C ile gsterilir. Kondansatr kapasite birimi Farad (F)dr. SI birim sisteminde
1 Farad, 1 Coulombluk elektrik yklendiinde kutuplar arasnda 1 Voltluk bir potansiyel fark oluflturan bir kondansatrn kapasitesidir. Dolaysyla 1 Farad, 1
Coulomb/Volta eflittir. C kondansatrn kapasitesini, Q elektrik ykn ve V potansiyel fark gstermek zere kapasitenin matematiksel ifadesi afladaki gibidir:
C=
Q
V
(5.1)
Bu eflitlikten hareketle, kondansatrn plakalarna yklenen elektrik yk

(5.2) eflitlii ile belirlenir:
Q = C.V
(5.2)
1 Coulombluk elektrik yk yklendiinde plakalar arasnda 20 Voltluk bir potansiyel fark meydana gelen kondansatrn kapasitesi ne kadardr?
RNEK 1
zm 1:
Q
V
1
= 0.5 F
C=
20
C=
Sa birimi Faradn skatlar yoktur, askatlar vardr:

1 miliFarad (mF) = 10-3 F
1 mikroFarad (F) = 10-6 F
1 nanoFarad (nF) =10-9 F
1 pikoFarad (pF) =10-12 F
RNEK 2
470 F ka mF eder?
zm 2:
0.47 mF
Kapasitesi 50 F olan bir kondansatrn plakalar arasnda 100 Vluk
fark lSIRApotansiyel
SZDE
lmfltr. Kondansatrn plakalarna depolanan elektrik ykn hesaplaynz.
Kondansatrn DC Analizi
D fi N E L M
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
D fi N E L M
Doru akmn (DC) uyguland bir kondansatr devresinde kondansatr tamamen doluncaya kadar akm geifli olur. Kondansatr bafllangtaS ok
O R Uhzl bir flekilde elektrik yk ile yklenir. Elektronlar biriktike yeni elektronlarn hareketi zorlaflr. Kondansatr zamanla azalan bir flekilde yklenmeye devam eder. Akm geDKKAT
ifli giderek yavafllar ve kondansatr elektrik yk ile tamamen dolduunda akm
akfl durur. Akm akfl durduktan sonra kondansatr ak devre zellii gsterir.
SIRA SZDE
Devreden akm gemez. Kondansatr bu flekilde elektrik enerjisini
elektrostatik
enerji olarak depo etmifl olur.
Kondansatrn AC Analizi
N N
Alternatif gerilimin yn ve genlii srekli deifltiinden alternatif gerilim uygulanan kondansatrde depolanan elektrik yk ve dolaysyla kondansatrn
ular
K T A P
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
98
Devre Analizi
arasndaki potansiyel fark da srekli deiflim halinde olacaktr. Kondansatr srekli dolacak ve boflalacaktr. Kondansatr bu dolup boflalma hareketini alternatif akmn frekans sklnda gereklefltirir. Dolaysyla devrede srekli akm akfl vardr.
fiekil 5.5
(a) Pozitif
alternansta
akm yn.
(b) Negatif
alternansta
akm yn.
i(t)
v(t)
v(t)
C
+
+
(a)
i(t)
(b)
Alternatif akm devresinde kondansatr, akm geifline karfl bir engel oluflturmaz, ancak bir diren gsterir. Kondansatrn alternatif akma karfl gsterdii bu
diren, omik direnten farkldr. Omik dirente, gerilim fark ile akm arasnda diren deeri kadar bir oran sz konusudur. Kondansatrn alternatif akma karfl
gsterdii bu zorluk kapasitif reaktans olarak isimlendirilir. Kapasitif reaktans XC
ile gsterilir, birimi direnle ayn olup Ohmdur. C kondansatrn Farad biriminde
kapasitesini f uygulanan gerilimin Hertz biriminde frekansn gstermek zere kapasitif reaktans forml aflada verilmifltir.
XC =
1
2 fC
(5.3)
Formlden de grld gibi kapasitif reaktans, uygulanan gerilimin frekans

ve kondansatrn kapasitesi ile ters orantl olarak deiflmektedir. Frekans ya da
kondansatrn kapasitesi arttka kapasitif reaktans azalr. Frekans ya da kondansatrn kapasitesinin azalmas durumunda ise kapasitif reaktans artar.
RNEK 3
Efektif gerilim deeri 100 V ve frekans 60 Hz olan sinzoidal alternatif gerilime 30

nFlk bir kondansatr balanmfltr. Kondansatrn kapasitif reaktansn hesaplaynz.
zm 3:
XC =
XC =
SIRA SZDE
D fi N E L M
DKKAT
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
2(3.14)(60)(30.109 )
107
2(3.14)18
SIRA SZDE
XC 88464
XC 88.464 k
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
D fi N E L M
Zamana bal
gerilim
SIRA
SZDEifadesi V = 5 2 sin 100t olan bir alternatif akm kaynana 100
S O R U
pFlk bir kondansatr
balanmfltr. Kondansatrn kapasitif reaktansn hesaplaynz.
D fi N E L M
Kondansatrn
D Kdoru
K A T akm ve alternatif akmdaki davranfl farkldr. Devre analizinde bu
konuya dikkat edilmelidir.
N N
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
Kondansatrn Kapasitesine Etki Eden Faktrler

Kondansatrler dzlemsel, silindirik ve kresel olmak zere farkl yaplarda retilir. Kondansatrlerin kapasitesine genel olarak, kullanlan plaka/plakalarn yzey
alan, yaltkan malzemenin dielektrik katsays ve plakalar arasndaki mesafe etki
etmektedir. Aflada dzlemsel ve silindirik kondansatrlerin kapasite formlleri
verilmifltir. Kresel yapda kondansatrler sklkla kullanlmadndan burada deinilmemifltir.
Dzlemsel kondansatrn kapasitesi afladaki forml ile belirlenir.
C = 8.85(1012 )r
A( n 1)
d
(5.4)
Formlde tanmlamalar afladaki gibidir.

C: Kondansatrn kapasitesi (F)
r: Plakalar arasnda kullanlan yaltkan malzemenin bal dielektrik (yaltkanlk) katsays (F/m)
A: Tek plaka yzey alan (m2)
n: Plaka says
d: Plakalar aras mesafe (m)
Formlden de grld zere dzlemsel kondansatrn kapasitesi; yaltkan
malzemenin dielektrik katsays, plaka/plakalarn yzey alan ve plaka says ile
doru, plakalar aras mesafe ile ters orantldr. Kondansatrde 2den fazla plaka da
kullanlabilir. Bunun amac kondansatrn kapasitesini artrmaktr. Bunun dflnda
kapasiteyi artrmak iin dalgal flekilde imal edilmifl iletken plakalar kullanlr. Kondansatrn kapasitesini artrmann bir dier yolu da plakalar aras mesafeyi mmkn olduunca kltmektir.
(5.4) formlnde yer alan 8.85(10-12) katsays boflluun dielektrik sabitidir. 0
ile gsterilir. Hesaplamalarda kolaylk olmas asndan bir malzemenin dielektrik
katsays, boflluun dielektrik katsaysna oranlanr ve elde edilen yeni katsay bal dielektrik katsays olarak isimlendirilir. Bal dielektrik katsays r ile gsterilir.
Bu durumda bal dielektrik katsays verilen bir malzemenin dielektrik katsays
(), afladaki forml ile belirlenir.
f = f0 . fr
(5.5)
Silindirik kondansatrler ise, aralarnda yaltkan malzeme olan iki metal tabakann i ie yerlefltirilmesi suretiyle elde edilir. Yksek gerilim hatlar buna bir rnektir. Silindirik yapl bir kondansatrn kapasitesi afladaki forml ile hesaplanr.
C = 8.85(1012 )r
2l
ln( r2 / r1 )
(5.6)
Formlde tanmlamalar flu flekildedir:

C: Kondansatrn kapasitesi (F)
r: Plakalar arasnda kullanlan yaltkan malzemenin bal dielektrik (yaltkanlk) katsays (F/m)
l: Silindir ykseklii (uzunluu) (m)
r2: Dfl silindirin yarap (m)
r1: silindirin yarap (m)
99
100
Devre Analizi
RNEK 4
Bir plaka yzeyi 5 cm2 olan 4 plakadan oluflan plakalar aras mesafenin 1 mm olduu haval dzlemsel bir kondansatrn kapasitesi nedir? (Havann bal dielektrik katsays 1dir)
zm 4:
C = 8.85(1012 )(1)
5(104 )( 4 1)
1(103 )
C = 13.275 (10-12)F
SIRA SZDE
Kondansatr Seiminde nemli Karakteristikler
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA
SZDE
Dzlemsel bir
kondansatrn
kapasitesini artrmak iin neler yaplmaldr?
Bir devrede kullanlacak kondansatrn seiminde afladaki karakteristikler dikkate alnr:

S O R U
Kondansatrn
kapasitesi
Kondansatrn dayanma gerilimi
Kondansatrde
kullanlan yaltkann cinsi
DKKAT
Kondansatrn kapasitesi ile dayanma gerilimi kondansatr zerinde belirtilir.
rnein zerinde
22 F 10 V yazan bir kondansatrn kapasitesi 22 F ve dayanSIRA SZDE
ma gerilimi 10 Vtur. Dflk kapasiteli veya dflk dayanma gerilimine sahip bir
kondansatrn devrede kullanlmas; devrenin doru alflmamasna, kondansatAMALARIMIZ
rn ve hatta
devrenin ya da kullanlan dier elemanlarn zarar grmesine neden
olabilir. Kullanlan yaltkann cinsi kondansatrn kapasitesine ve dayanma gerilimine dorudan etki eder. Bu nedenle devrelerde bu karakteristikler dikkate alnaK T A P
rak gereksinime uygun olan kondansatrn kullanlmas gerekir.
Kondansatre uygulanacak gerilim kondansatrn dayanma geriliminden fazla
olamaz. Kondansatrn dayanma gerilimi DCde kondansatrn ularna uygulaTELEVZYON
nan gerilim deerinden daha fazla olmaldr. Kondansatrn ACde kullanlmas
durumunda ise kondansatrn dayanma gerilimi kondansatre uygulanan AC gerilimin tepe deerinden (Vm) daha fazla olmaldr. Devrede kondansatr ularna
N Tgerilime
E R N E T eflit dayanma gerilimine sahip bir kondansatr kullanlmas
uygulanacak
durumunda besleme geriliminde meydana gelebilecek dalgalanmalar kondansatrn patlamasna neden olur.
rnein 12 V DC gerilim ile alflan bir devrede dayanma gerilimi 12 Vdan daha fazla olan bir kondansatr kullanlmas gerekir. Bu devrede daha dflk dayanma
gerilimine sahip bir kondansatr kullanmak uygun deildir.
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
RNEK 5
10 V etkin deerli bir alternatif akm devresinde kullanlmak istenen kondansatrn dayanma gerilimi en az ne olmaldr?
zm 5:
Etkin deeri verilen bir alternatif akmn Vm deeri afladaki eflitlik ile belirlenir:
Vm = 1.41(Veff)
Buna gre kondansatrn dayanma gerilimi afladaki gibi hesaplanr.
Vc = 1.41(10) = 14.1 V
101
Elde edilen bu sonuca gre kondansatrn dayanma gerilimi en az 14.1 V olmaldr. Besleme geriliminde meydana gelebilecek dalgalanmalar dikkate alndnda dayanma gerilimi bu deerden daha fazla olan bir kondansatr kullanlmaldr.
Kondansatrlerin Seri, Paralel ve Karflk Balanmas

Tpk direnlerde olduu gibi kondansatrler de seri, paralel veya karflk (seri-paralel) balanabilir.
Kondansatrlerin Seri Balanmas

Kondansatrler seri balandnda devC1 Q1
redeki kondansatrler zerinden ayn
+ akm (I) geer. Bunun yannda, seri devV1
relerde her bir diren zerine dflen gerilimin toplam kaynak gerilimine eflittir.
+
V
Buradan hareketle fiekil 5.6daki devre
iin afladaki eflitlikler yazlabilir. Devrede V1, C1 kondansatr zerine dflen
gerilimi, V2, C2 kondansatr zerine dflen gerilimi gstermektedir.
Seri bal kondansatrlerden ayn fliddette akm geer:
fiekil 5.6
C2 Q2
+ -
Seri bal
kondansatr
devresi.
V2
I = I1 = I2
(5.7)
Seri bal kondansatrlerin ykleri birbirine eflittir:

Q = Q1 = Q2
(5.8)
Seri bal kondansatrlerin gerilimleri toplam kaynak gerilimine eflittir:

V = V1 + V2
(5.9)
(5.1) eflitliinden
V=
Q
C
(5.10)
elde edilir. Devrenin toplam kapasitesi Cefl olsun. V, V1 ve V2 (5.9) eflitliine

gre yeniden yazlrsa,
Q
Q
Q
=
+
Ce C1 C2
(5.11)
elde edilir. (5.11)de Qlar sadelefltirildiinde afladaki eflitlik elde edilir:

1
1
1
=
+
Ce C 1 C2
(5.12)
Yukardaki ifllemlere gre n sayda seri bal kondansatr devresinde efldeer

sa (Cefl) afladaki eflitlik ile hesaplanr.
1
1
1
1
1
=
+
+
+ ..... +
Ce C 1 C2 C3
Cn
(5.13)
102
Devre Analizi
RNEK 6
20 mF, 100 mF ve 100 Flk kondansatrler seri olarak balanmfltr. Devrenin efldeer sasn hesaplaynz.
zm 6:
1
1
1
1
=
+
+
3
Ce 20.10
100.10
100.106
1
1000 1000 1000000
=
+
+
20
Ce
100
100
1
= 50 + 10 + 10000
Ce
1
= 10060
Ce
Ce =
1
10060
Cefl = 9.94 (10-5) F

Cefl = 99.4 F
fiekil 5.7
Paralel bal
kondansatr
devresi.
Kondansatrlerin Paralel Balanmas

C1 Q1
- +
V1
C2 Q2
- +
V2
-
Kondansatrler paralel balandnda her bir kondansatrn ularndaki gerilim, devreye uygulanan gerilime
(V) eflittir. Bunun yannda devrenin toplam akm, her bir
kondansatr zerinden geen akmlarn toplamna eflittir.
Buradan hareketle fiekil 5.7deki devre iin afladaki eflitlikler yazlabilir.
Paralel bal kondansatrlerin ularnda ayn potansiyel fark vardr:
V = V1 = V2
(5.14)
Paralel bal kondansatrlerden geen akmlarn toplam devre akmna eflittir:

I = I1 + I2
(5.15)
Elektrik yk, (5.16) eflitlii ile hesaplanr.
Q = I.t
(5.16)
(5.15) ve (5.16) eflitliklerinden yola klarak devrenin efldeer elektrik yk

iin afladaki eflitlik yazlabilir.
Qefl = Q1 + Q2
(5.17)
fiekil 5.7 devresi iin devrenin toplam kapasitesi Cefl olmak zere Q = CV eflitlii
kullanlark (5.17) eflitlii yeniden dzenlenirse,
VCefl = VC1 + VC2
(5.18)
elde edilir. Vler sadelefltirildiinde Cefl iin afladaki eflitlik elde edilir:
Cefl = C1 + C2
(5.19)
103
Yukardaki ifllemlere gre n sayda paralel bal kondansatr devresinde efldeer sa afladaki eflitlik ile hesaplanr.
Cefl = C1 + C2 + C3 +......+Cn
(5.20)
5 mF, 100 F ve 40 F deerinde kondansatr paralel olarak balanmfltr.

Devrenin efldeer sasn hesaplaynz.
RNEK 7
zm 7:
lk olarak 5 mFlk kondansatr de F biriminden elde edilir. 5 mF = 5000
Fdr.
Cefl = 5000 + 100 + 40
Cefl = 5140 F
0.1 Flk 4 kondansatr paralel balanmfltr. Devrenin efldeer sasn
hesaplaynz.
SIRA SZDE
Kondansatrlerin Karflk Balanmas
D fi N E L M
Karflk bal kondansatr devrelerinde her kondansatr grubu
ayr olarak ele alnr ve indirgeme yaplr. ndirgeme ifllemine devre sadeleflene kadar devam edilir.
D fi N E L M
S O R U
S O R U
fiekildeki devrede C1 = C2 = 6 mF, C3 = 4 mF ve C4 = 2 mF ise devrenin efldeer sasn hesaplaynz.
RNEK 8
DKKAT
DKKAT
C3
C2
C1
C4
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
+
V
N N
K T A P
+
V
C2
AMALARIMIZ
TELEVZYON
NTERNET
fiekildeki devrede C1 = C2 = 6 mF, C3 = 4 mF, C4 = 2 mF ve C5 = 3 mFSIRA

ise SZDE
devrenin efldeer
sasn hesaplaynz.
C1
SIRA SZDE
K T A P
TELEVZYON
zm 8:
C1 ve C2 kondansatrleri seri baldr. C12 = 3 mF
C3 ve C4 kondansatrleri paralel baldr. C34 = 6 mF
C12ve C34 kondansatrleri seri baldr. Cefl = C1234 = 2 mF N T E R N E T
C3
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
C4
C5
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
104
Devre Analizi
Kondansatrde Akm - Gerilim liflkisi
fiekil 5.8
Bir kondansatr
zerinden geen
akm ve
kondansatr
gerilimi.
fiekil 5.8de kondansatr zerinden geen akm yn

ve kondansatr ularndaki gerilimin polariteleri grlmektedir.
fiekil 5.8deki kondansatr zerinden geen akm eflitlik ile belirlenir.
C
+
i=C
dV
dt
(5.21)
Eflitlikte i zamana gre deiflen akm, C kondansatrn kapasitesini, V kondansatr ularndaki gerilimi ve t zaman gsterir. Bu eflitlik, akm akflnn kondansatrn ularnda gerilim deiflimi olduu srece gereklefleceini ifade etmektedir. Gerilimde bir deiflim olmadnda akm akfl olmaz. Bafllangta, yani
kondansatr flarj olmadan nce kondansatrn ularnda kaynak gerilimine eflit
bir gerilim vardr. Kondansatr elektrik yk ile yklendike ularndaki gerilim
srekli deiflir. Bu ana kadar devrede srekli bir akm akfl sz konusudur. Kondansatr flarj olduunda ise ularndaki gerilim sabit kalr dolaysyla gerilim deiflimi olmadndan akm akfl da olmaz. Bu eflitlik ile doru akm uygulanan kondansatr devresinde akm akflnn bir sre sonra duraca, alternatif akm uygulanan kondansatr devresinde ise srekli akm akflnn olaca sonucu bir kere daha matematiksel olarak ifade edilmifl olmaktadr.
(5.21) eflitliinin her iki tarafnn integrali alndnda kondansatr zerindeki
gerilim elde edilir:
v (t ) =
1
i(t ) dt + Vc (0)
C
0
(5.22)
Vc(0) kondansatr ularndaki bafllang (t = 0 anndaki) gerilimini ifade etmektedir.
RNEK 9
fiekil 5.8deki bir kondansatrn ularna afladaki gerilimler uygulandnda

kondansatrden geen akm deiflimi grafiini iziniz.
(V)
5
4
3
2
1
0
(V)
6
4
2
-1
0
-2
-4
-6
-1
0 1
zm 9:
Kondansatrden geen akm afladaki eflitlik ile belirlenir.
i=C
dV
dt
2 3
105
Kondansatr ularna dc gerilim uygulandnda gerilimin zamana gre deiflimi sz konusu olmadndan eflitlikte yer alan dv/dt = 0 olur ve buna bal olarak
kondansatr ularndan geen akm i = 0 A olur. Bu durum soldaki flekilde grlmektedir.
Kondansatr ularna sinzoidal gerilim uygulandnda gerilim zamana gre
deifltiinden dv/dt 0 dr. Zamana gre deiflim, trev alnarak belirlenir. Sinzoidal dalgann trevi kosins fonksiyonlu bir dalgadr. Bu durumda C = 2Flk bir
kondansatr iin sadaki flekil elde edilir.
i(A)
i(A)
2
1.5
1
0.5
0
10
5
-1
0
-5
-10
-1
Ykl Bir Kondansatrn Sahip Olduu Enerjinin

Hesaplanmas
Kondansatr flarj eden V gerilimine flarj gerilimi denir. Elektrik yk (Q), sa
(C) ve uygulanan gerilim (V) arasnda flu bant vardr:
Q = C.V = I.t
(5.23)
fiarj ifllemi sonunda kondansatr, Q elektrik ykyle yklenmifl olur ve bir

enerji (wC) kazanr. Bu enerjinin hesaplanmasnda afladaki forml kullanlr. Birimi Jouledr.
wC = C
VC2
2
(5.24)
G ise flu flekildedir:

P = Vi = CV
dV
dt
(5.25)
fiekildeki devrede 22 Flk kondansatr 10 Vluk kaynak gerilimi ile flarj edilmifltir. Buna gre kondansatr zerindeki enerjiyi hesaplaynz.
C
RNEK 10
106
Devre Analizi
zm 10:
V2
wC = C C
2
wC = 22(106 )
102
2
wC = 11 (10-4) Joule
Kondansatr eflitleri
Kondansatrler kullanlan yaltkan malzemeye ve kapasite deerine gre snflandrlr. Yaltkan malzemeye gre snflandrmada kondansatr arada kullanlan yaltkan malzemeye gre isim alr. Aflada bu snflandrmada yer alan kondansatr
tiplerinden bazlarna yer verilmifltir.
Seramik kondansatr
Mika kondansatr
Haval kondansatr
Yal kondansatr
Ktl kondansatr
Vakumlu kondansatr
Caml kondansatr
Elektrolitik kondansatr
Yukarda verilen kondansatrler arasnda elektrolitik kondansatrler dierlerinden farkl olduundan bu blmde elektrolitik kondansatrlere deinilmifltir. Elektrolitik kondansatrler kutupludur ve daha yksek kapasiteye sahiptir. Kutuplar
kondansatr zerinde belirtilmifltir. Kondansatrlerin kapasitesini artrmann bir
yolu plakalar arasndaki mesafeyi azaltmaktr. Elektrolitik kondansatr bu yaklaflmla retilmifl bir kondansatr eflididir. Plakalar arasna elektrolit (iletken sv)
veya elektrolit tabaka (sngerimsi bir malzemenin elektroliti absorbe etmesiyle elde edilir) yerlefltirilir. Plakalardan biri ya da her ikisi ince bir oksit film ile kaplanr. Bu flekilde plakalar arasnda yaltm salanmfl olur. Plakalara birer elektrot
balanr. Oksitlenmifl plakaya balanan elektrot pozitif elektrot, gvdeyi oluflturan
dier plakaya balanan elektrot ise negatif elektrottur. Plakalar, oksit ve elektrolitten oluflan bu yap bir kondansatr etkisi gsterir. Bu flekilde retilen kondansatrn kapasitesi ok yksektir ve elektrolitik kondansatr olarak isimlendirilir. Elektrolitik kondansatrler kutuplu olduundan genellikle doru gerilimde kullanlr.
Ters gerilim balandnda yaltkan malzeme grevi yapan oksit film bozulur ve
kondansatrn patlamasna neden olur. Bunun yannda elektrolitik kondansatrler yksek sznt akm nedeniyle iyi kondansatr deildir. Elektrolit sdan dolay
kuruyabildii iin kullanm mrleri ksa olmaktadr.
Kapasite deerine gre kondansatrler sabit ve deiflken deerli kondansatr
olmak zere iki snfa ayrlr.
Sabit Deerli Kondansatrler

Kapasitesi kondansatrn retim aflamasnda belirlenen ve deifltirilemeyen kondansatrlerdir.
107
Deiflken Deerli Kondansatrler

Deiflken deerli kondansatrler ayarl kondansatr olarak da isimlendirilir. Ayarl kondansatrler, kapasite deeri belirlenen aralklar arasnda deifltirilebilen
kondansatrlerdir. fiekil 5.9da deiflken tip bir kondansatrn iyaps grlmektedir. Hareketli plaka aldnda plakann toplam etkin yzey alan artar. Bylece kondansatrn kapasitesi deiflir. Sadaki flekilde grld gibi 2den fazla
hareketli ve sabit plaka da kullanlabilir. Plakalar hareket ettirilerek plakalarn yzey alan ve plakalar aras mesafeler deiflir. Buna bal olarak da kondansatrn
kapasitesi deiflir.
fiekil 5.9
Deiflken
kondansatrn
iyaps. (Crowell,
B., Light and
Matter)
Hareketli plaka
Sabit plaka
fiekil 5.10
3 tip deiflken deerli kondansatr mevcuttur.

Varyabl kondansatr
Trimer kondansatr
Varikap
Varyabl kondansatr
sembol.
Varyabl Kondansatr
Kapasitenin devaml olarak deiflmesi istenen devrelerde kullanlan ayarl kondansatr tipidir. Birbirinden yaltlmfl iletken plakalardan biri hareketli, dieri
ise sabittir. Ayn zamanda oklu kondansatr kullanlarak da oluflturulmaktadr.
oklu kondansatrler paralel balanr. Bu kondansatrlerin birer plakas sabit
olup, dier plakalar bir mil ile dndrlebilmektedir. fiekil 5.10da Varyabl
kondansatr sembol grlmektedir.
fiekil 5.11
Trimer Kondansatr
Kapasitenin devaml olarak deiflmesi istenmeyen devrelerde kullanlan ayarl
kondansatr tipidir. Trimer kondansatrn kapasite ayar tornavida ile bir kez yaplr ve deifltirilmez. fiekil 5.11de trimer kondansatr sembol grlmektedir.
Varikap
Dier kondansatr eflitlerinden farkl olarak bu kondansatrler p ve n tipi yar iletkenler kullanlarak elde edilir.
Ters polarmada alflr ve polarma geriliminin ayarlanmas suretiyle geifl blgesi daraltlr ya da geniflletilir. Ayarl kondansatr olarak kullanlan diyotlardr. Gerilime bal kapasite deifliklii nedeniyle varaktr veya varikap ad
verilmifltir. fiekil 5.12de varikap sembol grlmektedir.
fiekil 5.12
Varikap sembol.
Trimer kondansatr
sembol.
108
Devre Analizi
Kondansatrlerin Kullanm Alanlar

Kondansatr iyaps ve alflma prensibine bal olarak deiflen karakteristik zellikleri ile elektrik/elektronikte farkl amalar yerine getirmede kullanlr. Kondansatrn kullanm alanlarn flekillendiren bu karakteristik zellikler ve rnek kullanm alanlar afladaki gibi sralanabilir.
Kapasite deiflimi
Elektrik enerjisi depolama
Devrede reaktif g meydana gelmesi
Kapasitif reaktansn frekansa bal olarak deiflmesi
Kondansatrn doru akm ve alternatif akma karfl davranflnn farkl olmas
Kapasite Deiflimi
Kondansatrn kapasitesinin plakalarn alan, plakalar aras mesafe ve kullanlan
yaltkan malzemenin dielektrik katsaysna bal olarak deiflmesi zelliinden
yararlanlarak fiziksel byklkler llebilir. llmek istenen fiziksel byklk
ile kondansatrn kapasitesini etkileyen faktrlerin iliflkilendirilmesi ile fiziksel
bykln lm gereklefltirilir. rnein ivme, yer deifltirme, miktar lm
kondansatrn kapasitif etkisi ile llebilen byklklerden birkadr. Kondansatrn bu alandaki kullanmna bir rnek olarak yakt miktar lm verilebilir.
Yakt miktarnn lmnde yakt, kondansatrn dielektrik malzemesi grevini
yapmaktadr. Yakt seviyesindeki deiflim dielektrik katsaysn dolaysyla da kondansatrn kapasitesinin deiflimine neden olur. Kapasitedeki bu deiflimin llmesi ile yakt miktar llebilir.
Elektrik Enerjisi Depolama

Kondansatrn elektrik enerjisi depolayabilme zellii gerilim deerinin katlanmas istenen devrelerde kullanmn salar. Bunun en basit rneklerinden biri gerilim oklayc devrelerdir.
Devrede Reaktif G Meydana Gelmesi

Alternatif akm devrelerinde kullanlan kondansatr akmn gerilimden daha ileride olmas sebebiyle devrede reaktif g ortaya karr. Alternatif akm devrelerinde ekilen reaktif gcn azaltlmas istenen durumlarda kondansatr kullanlr. Bu
ifllem reaktif g kompanzasyonu, g katsaysnn dzeltilmesi ya da g arpan dzeltmesi olarak isimlendirilir.
Kapasitif Reaktansn Frekansa Bal Olarak Deiflmesi

Kapasitif reaktansn frekansa bal olarak deiflmesi nedeniyle kondansatr filtre
devrelerinde kullanlr. Filtre devreleri istenmeyen frekans ya da frekans aralklarndaki sinyallerin genliini zayflatarak kfla vermez. Kondansatr, filtre devrelerinde genellikle bobin ile birlikte kullanlr. Bunun iin ayrlmak istenen frekans ya
da frekans aralna uygun kapasitede kondansatr ve bobin seilmesi gerekir.
Kondansatrn Doru Akm ve Alternatif Akma Karfl Davranflnn

Farkl Olmas
Kondansatr alternatif akm akflna izin verirken doru akmda flarj olduktan sonra akm akflna izin vermemesi zellii ile devrelerin ayrlmasnda (decoupling) ya
da devrelerin balanmasnda (coupling) kullanlr. rnein devrenin alflmas iin
109
gereken elektrik enerjisi ile devrede ifllenecek iflaretin birbirinden ayrlmas gerekir. Bu durumda kondansatr kullanlr. Devrelerin balanmasnda da benzer flekilde kondansatr kullanlr. rnek olarak ok katl ykselteler verilebilir. Bu
devrelerde ykseltilecek iflaretin bir ykseltme devresinden dierine aktarlmasnda kondansatr kullanlabilir.
BOBN
Bobinlerin yapsna ve alflmasna gemeden nce afladaki fizik kuralnn bilinmesinde yarar vardr.
1. letken bir tele elektrik akm uygulandnda telin etrafnda bir manyetik
alan oluflur.
Elektrik ile manyetik alan arasndaki bu iliflki 1819 ylnda Danimarkal fiziki
ve kimyager Profesr Hans Christian Orsted tarafndan bulunmufltur. fiayet iletken
tele deiflken elektrik akm uygulanrsa tel etrafnda deiflken bir manyetik alan
oluflur.
2. Deiflken manyetik alan iinde bulunan bir iletken telin iki ucunda potansiyel fark meydana gelir yani tel zerinde bir gerilim indklenmesi olur. ndklenen bu gerilim elektromotor kuvveti, indksiyon gerilimi indksiyon emks adn alr.
Faradayn ndksiyon Yasas olarak bilinen bu yasa 1831 ylnda Henry ve
Faraday tarafndan ispatlanmfltr. ndksiyon Yasas olarak da bilinmektedir.
3. Deiflken elektrik akm uygulanan tel etrafnda oluflan deiflken manyetik
alann tel zerinde indkledii gerilim, iletkene uygulanan deiflken gerilime zt ynldr. ndklenen bu zt ynl elektromotor kuvveti (emk), zt
ynl bir akm akflna sebep olur. Bu akm indksiyon akm olarak isimlendirilir.
Bu kanun Alman fiziki Heinrich Friedrich Emil Lenz tarafndan ortaya konmufltur. Lenz Yasas olarak isimlendirilmektedir. Bu yasa indksiyon yasasnn
devam niteliindedir ve indksiyon akmnn yn bu yasa ile belirlenir. Lenz Yasasna gre indksiyon emksnn yn halkadan geen manyetik ak deiflimine
karfl koyacak ynde bir manyetik ak oluflturacak akmn yndr. Lenz Kanununa gre zt emk, artmakta olan devre akmn azaltc, azalmakta olan devre akmn ise artrc ynde etki yapar.
Yukardaki fizik prensiplerine dayanarak alflan bobin, izolasyonlu bir
iletken telin yan yana ya da st ste
sarlmas suretiyle elde edilir. Bobinin alflmas ksaca iletken bir tel halkadan geen elektrik enerjisinin halka zerinde manyetik enerji oluflturmas, manyetik enerjinin de iletken
bir tel zerinde gerilim indklemesi
prensibine dayanr. Bobin ayn zamanda endktr, indktr, self
ya da akm makaras olarak da bilinmektedir. fiekil 5.13de bobin rnekleri grlmektedir.
fiekil 5.13
rnek bobin
resimleri.
110
Devre Analizi
Bobinin sarld ortadaki yap nve, ekirdek ya da gbek olarak isimlendirilir. Nve olarak paramanyetik ya da ferromanyetik malzemeler kullanlr. Paramanyetik malzemeler manyetik ekme kuvvetine daha az cevap veren malzemelerdir. Paramanyetik malzemelere rnek olarak hava ve alminyum verilebilir. Ferromanyetik malzemeler manyetik alan tarafndan kuvvetle ekilen veya kolayca
mknatslk zellii kazanabilen malzemelerdir. Bu malzemelere rnek olarak demir, nikel, silisyumlu sac ve ferrit verilebilir. Ferrit, demir oksitli seramik malzemelerden oluflan kimyasal bilefliklerdir.
Bir bobinin manyetik alan iinde enerji depolama kapasitesi indktans olarak
isimlendirilir. Birimi Henrydir. H ile gsterilir. Bobinden geen akmn saniyede 1
Amperlik deiflimi, bobin zerinde 1 Voltluk indklenmifl elektromanyetik kuvvet
retiyorsa bu bobinin indktans 1 Henrydir. Henrynin skatlar yoktur, askatlar
vardr:
1 miliHenry (mH) = 10-3 H
1 mikroHenry (H) = 10-6 H
1 nanoHenry (nH) = 10-9 H
1 pikoHenry (pH) = 10-12 H
Bobinin ndktansna Etki Eden Faktrler

ndktans etkileyen parametreler afladaki gibidir:
Tel kesiti
Sarm says
Sarmlar aras aralk
Sarg tipi
Sarg kat says
Bobinin biimi
Bobinin ap
Nvenin cinsi
Uygulanan alternatif gerilimin frekans
Sarm flekline gre farkl iyapl bobinler mevcuttur. Bunlardan bazlar tek katmanl silindirik nveli bobin, ok katmanl bobin, toroid nveli (dairesel kesit
alanl) bobin fleklindedir. Bobinler nve olarak kullanlan malzemeye gre de eflitlilik gstermektedir. rnein nve olarak hava kullanlmfl ve bobin sarglar silindirik olarak sarlmfl ise bu bobin silindirik hava nveli bobin olarak isimlendirilmektedir. Farkl iyapl bobinler iin yukarda sz edilen parametreler farkl
formllerle bir araya gelerek indktans oluflturur. Aflada yaygn olarak kullanlan silindirik bobin iin indktans forml verilmifltir.
L=
N 2 A
l
Formldeki tanmlamalar flu flekildedir.

L: Endktans (H)
: Nve olarak kullanlan malzemenin manyetik geirgenlii (H/m)
N: Sarm says
A: Kesit alan (m2)
l: Sarg halindeki bobinin uzunluu (m)
(5.26)
111
Sarm says 20, nvenin kesit alan 5 cm2 ve bobinin sarmal uzunluu 0.05 m olan
tek katmanl silindirik hava nveli bobinin indktans nedir? (hava =410-7 H/m)
RNEK 11
zm 11:
L=
4(107 )( 202 )5(104 )

0.05
L = 5.02 H
Bobin eflitleri
Bobinler genel olarak nve olarak kullanlan malzemeye ve indktans deerine
gre snflandrlr. Aflada nve olarak kullanlan malzemeye gre bobin eflitlerine yer verilmifltir.
Hava nveli bobin
Demir nveli bobin
Sac nveli bobin
Ferrit nveli bobin
Nve olarak kullanlan malzemeye gre farkl bobin sembolleri kullanlmaktadr. fiekil 5.14de bobin sembolleri grlmektedir.
fiekil 5.14
Bobin sembolleri.
Hava Nveli
Bobin
Demir Nveli
Bobin
Sa Nveli
Bobin
Ferrit Nveli
Bobin
Ayarl Bobin
ndktansn devaml olarak deiflmesi istenen devrelerde kullanlan
bobin tipidir. fiekil 5.15te ayarl bobin sembol grlmektedir.
fiekil 5.15
Ayarl bobin
sembol.
Trimer Ayarl Bobin

ndktansn devaml olarak deiflmesi istenmeyen devrelerde kullanlan bobin tipidir. Trimmer ayarl bobinin indktans ayar tornavida ile
bir kez yaplr. Ayar yapldktan sonra bobinin indktans deiflmez.
fiekil 5.16da trimer ayarl bobin sembol grlmektedir.
Bobinin DC Analizi
Doru akmn uyguland bir devrede akm deiflimi sz konusu olmadndan bobin zerinde bir gerilim indklemesi olmaz, bu tr devrelerde sadece bobin etrafnda sabit bir manyetik alan oluflur. Bu alana yaklafltrlan demir, nikel gibi maddeler bobin tarafndan ekilir.
Kullanlan nveye gre manyetik alann ekim gc deiflir. DC devrelerde bobin omik bir diren gsterir ve ksa devre gibi davranr.
fiekil 5.16
Trimer
ayarl bobin
sembol.
112
Devre Analizi
Bobinin AC Analizi
Alternatif gerilimin uyguland devrelerde akmn yn ve genlii srekli deifltii iin
bobin bu deiflime ters ynde gerilim indkleyerek karfl koymaya alflr. Bobinin alternatif akmda gsterdii bu karfl koyma zellii indktif reaktans olarak isimlendirilir. ndktif reaktans XL ile gsterilir ve birimi Ohmdur. L indktans ve f uygulanan
gerilimin frekansn gstermek zere indktif reaktans afladaki forml ile hesaplanr.
XL = 2fL
(5.27)
ndktif reaktans, eflitlikten de grld zere bobinin indktans ve gerilimin frekans ile doru orantl olarak deiflir. Bobinin alternatif akma karfl gsterdii zorluk akmn gerilimden geri kalmasna sebep olur.
RNEK 12
ndktans 5 mF olan bir bobin 200 V 60Hzlik bir flebekeye balanmfltr. Bobinin
indktif reaktansn hesaplaynz.
zm 12:
XL = 2fL
XL = 2 (3.14) 60 (5) (10-3)
XL = 1.884
SIRA SZDE
Frekans 50SIRA
Hz olan
SZDEbir alternatif akm devresine indktif reaktans 5 olan bir bobin
balanmfltr. Bobinin indktansn hesaplaynz.
D fi NSeri,
E L M Paralel ve Karflk Balanmas
Bobinlerin
D fi N E L M
Diren ve kondansatrde olduu gibi bobinler de seri, paralel ve karflk (seri-paralel) balanabilir.
S O R U
S O R U
fiekil 5.17
Seri bal
bobin
devresi.
SIRA
SZDE
AMALARIMIZ
L2
N N
L1
K T A P
TELEVZYON
RNEK 13
NTERNET
Bobinlerin Seri Balanmas
DKKAT
DKKAT
V(t)
fiekil 5.17de seri bal bir bobin devresi grlmektedir. n sayda seri bal bobinin efldeer endktans afladaki eflitlik ile belirlenir:
L3
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
L4
Lefl = L1 + L2 + L3 +...+ Ln
(5.28)
Benzer flekilde bu devrenin efldeer indktif reaktans (5.29) ve (5.30) eflitlikleri ile
hesaplanr.
XL = XL + XL + XL + ... + XL
efl
1
2
3
n
XL = 2fLefl
efl
(5.29)
(5.30)
Seri bal 300 pH, 4 nH, 50 pH ve 0.1 nHlk drt kondansatr 100 V 400 Hzlik AC
kaynana balanmfltr. Devrenin efldeer indktansn ve indktif reaktansn
hesaplaynz.
NTERNET
zm 13:
Lefl = L1 + L2 + L3 +...+ Ln
Tm bobinler nH biriminden yazlarak ifllem yapldnda;
Lefl = 0.3 (10-9) + 4 (10-9) + 0.05 (10-9) + 0.1 (10-9)
Lefl = 4.45 (10-9) H
XLefl= 2 (3.14) (400) (4.45) (10-9) = 11.18
olarak elde edilir.
113
20 mHlik 4 bobin seri olarak balanmfltr. Devrenin efldeer indktansn

hesaplaynz.
SIRA SZDE
Bobinlerin Paralel Balanmas
Bu devrenin efldeer indktif reaktans ise

(5.32) ve (5.33) eflitlikleri ile hesaplanr.
1
1
1
1
1
=
+
+
+ .... +
XL
XL
XL
XL
XL
2
3
e
n
1
Paralel
bal bobin
S O R U
devresi.
S O R U
V(t)
(5.31)
fiekil D5.18
fi N E L M
D fi N E L M
fiekil 5.18deki devrede bobinler paralel balanmfltr.

n sayda paralel bal bobinin efldeer endktans afladaki eflitlik ile belirlenir.
1
1
1
1
1
= +
+ + .... +
Le L1 L2 L3
Ln
D K K AL1T
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
XL = 2fLefl
L2
L3
DKKAT
N N
(5.32)
T E L E V paralel
Z Y O N balan220 V, 50 Hzlik flebeke gerilimine 200 pH, 1 nH, 5 Hlk bobin
mfltr. Devrenin efldeer indktansn ve indktif reaktansn hesaplaynz.
1
1
1
1
=
+
+
12
9
Le 200.10
1.10
5.106
L4
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
(5.33)
efl
zm 14:
SIRA SZDE
NTERNET
R TNE EL EKV Z1Y O4N
NTERNET
1
1010 109 106
=
+
+
2
1
Le
5
1
= 5.109 + 1.109 + 2.105
Le
1
= 6000200000
Le
Lefl = 1.66 (10-10) H

Lefl = 166 pH
XL = 2fLefl
efl
XL = 2 (3.14) 50 (166) (10-12)

efl
XL = 52.124 (10-9)
efl
Bobinlerin Karflk Balanmas

Karflk bal bobin devrelerinde her bobin grubu ayr olarak ele alnr ve indirgeme yaplr. ndirgeme ifllemine devre sadeleflene kadar devam edilir.
fiekildeki devrede L1 = 300 mH, L2 = 600 mH, L3 = 25 mH ve L4 = L5 = 100 mH olduuna gre devrenin efldeer indktansn hesaplaynz.
RNEK 15
114
Devre Analizi
L1
L3
L2
L4
L5
-V +
zm 15:
L1 ve L2 bobinleri paralel baldr. L12 = 200 mH
L4 ve L5 bobinleri paralel baldr. L45 = 50 mH
L12, L45 ve L3 bobinleri seri baldr. Lefl = L12345 = 275 mH
Bobinde Akm - Gerilim liflkisi
fiekil 5.19
Bobinden geen
akm ve bobin
zerindeki gerilim
1L
VL = L
di
dt
Afladaki flekilde bobin zerinden geen akm ve bobin ularndaki gerilimin polariteleri grlmektedir.
L bobinin indktansn, i bobin zerinden geen
akm ve t zaman gstermek zere bobin zerinde indklenen gerilim (VL) afladaki gibi hesaplanr.
(5.34)
(5.34) eflitlii ile bobin zerinde akm deiflimi olduu srece bobin zerinde
bir gerilim indklenecei, akm deiflimi olmadnda bobin zerinde herhangi bir
gerilim indklenmeyecei anlafllmaktadr.
(5.34) eflitliinin her iki tarafnn integrali alndnda bobinden geen akm elde edilir.
i( t ) =
1
v (t ) dt + I (0)
L
0
(5.35)
I(0) bobin zerinden geen bafllang (t = 0 anndaki) akm ifade etmektedir.

SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Deeri 25 mH
olan
bir bobinin ierisinden geirilen akm 30 ms ierisinde 2 Adan 5 Ae
SIRA
SZDE
ykselmektedir. ndklenen voltajn deeri nedir?
fi N E L M
BobindeD G
ve Enerji
Bir devrede harcanan g P = Vi ile hesaplanr. Enerji (w) ise w = Vit eflitlii ile
S O R U yola karak bobinde harcanan g
bulunur. Buradan
di
P = Li D K K A T
dt
ya da
N N
P=
dwL
(5.36)
SIRA SZDE
dt
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
(5.37)
115
eflitlikleri ile hesaplanr. Enerji ise afladaki forml ile hesaplanr ve birimi Jouledr.
wL (t ) =
1 2
Li
2
(5.38)
ndktans 5 mH olan bir bobin zerinden 3 Alik akm akmaktadr. Bobin zerindeki enerjiyi hesaplaynz.
zm 16:
1
wL (t ) = 5(103 )32
2
wL (t) = 22.5 (10-3) Joule
Bobinin Kullanm Alanlar

Bobin iyaps ve alflma prensibine bal olarak deiflen karakteristik zellikleri
ile elektrik/elektronikte farkl amalar yerine getirmede kullanlr. Bobinin kullanm alanlarn flekillendiren bu karakteristik zellikler afladaki gibi sralanabilir.
zerinde manyetik alan oluflmas
zerinde ortaya kan manyetik alann elektrik enerjisi indklemesi
Doru akma kolaylk gsterip alternatif akmn geifline zorluk gstermesi
Manyetik Alan Oluflmas

zerinde manyetik alan oluflmas zellii bobinin mknatslk zellii kazanmas
demektir. Mknatslk zellii kazand iin yaknnda bulunan demir veya elik
gibi malzemeleri ekebilir. Buna elektromknatslk zellii denir ve devrelerde
bu grevi yapan bobinler genel olarak elektromknats olarak isimlendirilir. Elektromknatslk zelliinin kullanld devre eleman genel olarak manyetik rle
olarak isimlendirilmektedir. Manyetik rleler ama-kapama iflleminin gerektii
devrelerde kullanlr. Rlenin kullanld devrelere rnek olarak kap otomatii,
kap zili verilebilir.
Bobinin zerinde Meydana Gelen Manyetik Alann Elektrik Enerjisi

ndklemesi
Bobinlerin zerinde oluflan manyetik alann bobin zerinde bir indksiyon geriliminin oluflmasna neden olmas prensibinden transformatr ve jeneratrlerde
yararlanlr.
Jeneratrler: Jeneratrler elektrik enerjisi retiminde kullanlr. Jeneratrlerde
deiflken manyetik alan iinde bulunan bobin sarglar zerinde bir gerilim indklenir prensibinden yararlanlr.
Transformatrler: Transformatrlerde ama iki bobinin karfllkl etkilefliminden yararlanarak mevcut elektrik enerjisini artrmak ya da azaltmaktr.
Doru Akma Kolaylk Gsterip Alternatif Akmn Geifline Zorluk

Gsterme
Bobin doru gerilimde akmn geifline omik diren gsterirken alternatif gerilimde akmn geifline zorluk gstermektedir. Bu zellii nedeniyle elektronikte zellikle filtre devrelerinde kondansatr ile birlikte yaygn olarak kullanlmaktadr.
RNEK 16
116
Devre Analizi
zet
Kondansatr ve bobin enerji depolayabilen devre elemanlardr. Kondansatr enerjiyi, plakalarna uygulanan potansiyel farkn oluflturduu elektrik alanda depolarken, bobin enerjiyi zerinden geen akmn oluflturduu manyetik alanda depolar.
Kondansatr kullanlan doru akm devrelerinde ok
ksa bir sre akm akfl olur ve bu srede kondansatr zerinde enerji depolanr. Enerji depolandktan
sonra akm akfl durur ve kondansatr ak devre zellii gsterir. Srenin ok ksa olmas nedeniyle kondansatr doru akmda ak devre zellii gsterir denir. Kondansatrden geen akm i = Cdv / dt eflitlii
ile hesaplanr.
Alternatif akm devrelerinde kondansatr, uygulanan
gerilimin frekans kadar sklkta flarj ve deflarj olur. Ykl bir kondansatrn enerjisi 1 Cv 2 ile hesaplanr.
2
Bobin kullanlan doru akm devrelerinde ise bobin ksa devre zellii gsterir. Bobin zerinde indklenen
gerilim v = Ldi / dt eflitlii ile hesaplanr.
Alternatif akm devrelerinde bobin akm deiflimine
karfl koyar ve zerinde zt emk meydana gelir. Bu da
akm akflnda gecikmeye neden olur. Bobinin enerjisi
1 2 ile belirlenir.
Li
2
Seri kondansatrlerin efldeer sa hesab, paralel direnlerdeki gibi yaplr. Paralel kondansatrlerin efldeer sas, seri direnlerdeki gibi hesaplanr.
Seri ve paralel bal bobinlerin efldeer indktans, direnlerdeki gibi hesaplanr.
Kondansatr ve bobin iyaps ve alflma prensiplerine
bal olarak deiflen karakteristik zellikleri nedeniyle
farkl devrelerde farkl amalar gereklefltirmek iin
kullanlr. Filtre devreleri, bobin ve kondansatrn birlikte kullanld devrelerden biridir.
117
Kendimizi Snayalm
1. Aflada sas ve alflma gerilimi verilen kondansatrlerden hangisi flekildeki devrede kullanlamaz?
4. fiekildeki devrede L1 = 10 mH, L2 = 10 mH, L3 = 30

mH ve L4 = 60 mH ise devrenin toplam indktans nedir?
L1
R
20V
a.
b.
c.
d.
e.
10
10
10
10
10
F,
F,
F,
F,
F,
L2
10 F
L3
40 V
30 V
28 V
20 V
10V
-V +
2. 15 pFlk dzlemsel bir kondansatrn yaltkan malzemesi kttr. Kondansatrn plakalar arasndaki mesafe 1 mm olup, 6 adet plaka kullanlmfltr. Buna gre
kondansatrde kullanlan bir plakann yzey alan yaklaflk olarak nedir? (Kdn bal dielektrik katsays
(r) 3.5dur).
a. 2 cm2
b. 1 cm2
c. 2 mm2
d. 1 mm2
e. 0.5 mm2
3. fiekildeki devrede C1 = 20 F, C2 = 20 F, C3 = 7 F,
C4 = 3 F ise devrenin toplam sas nedir?
C1
+
V
a.
b.
c.
d.
e.
30 F
20 F
10 F
7 F
5 F
L4
30
C2
C3
C4
a.
b.
c.
d.
e.
110 mH
95 mH
40 mH
25 mH
30 mH
5. 30 Vluk gerilim uygulandnda 22.5 mJ enerji depolamas istenen bir kondansatrn kapasitesi ne olmaldr?
a. 25 mF
b. 40 mF
c. 50 mF
d. 40 F
e. 50 F
6. 220 V 50 Hzlik bir gerilim kaynana 10 Flk 4
adet kondansatr paralel balanmfltr. Devrenin efldeer kapasitif reaktans afladaki seeneklerden hangisinde doru olarak verilmifltir?
a. 40
b. 125.6
c. 159.2
d. 79.6
e. 12.7
7. 220 V 50 Hzlik bir gerilim kaynana 40 mHlik 4
adet bobin paralel balanmfltr. Devrenin efldeer indktif reaktans afladaki seeneklerin hangisinde doru olarak verilmifltir?
a. 3.14
b. 50.24
c. 160
d. 10
e. 6.28
118
Devre Analizi

8. fiekilde sembol verilen devre eleman afladakilerden hangisidir?
1. e
2. b
3. e
4. d
a.
b.
c.
d.
e.
Hava nveli bobin

Sac nveli bobin
Ayarl bobin
Ferrit nveli bobin
Demir nveli bobin
9. fiekilde sembol verilen devre eleman afladakilerden hangisidir?
5. e
6. d
7. a
8. b
9. c
10. c
a.
b.
c.
d.
e.
Varyabl kondansatr
Hava nveli kondansatr
Trimer kondansatr
Varikap
Toroid kondansatr
10. Kondansatrn alternatif akma karfl gsterdii zorlua ne denir?

a. Kapasitans
b. ndktans
c. Kapasitif Reaktans
d. Endktif Reaktans
e. Omik Rezistans
Yantnz yanlfl ise Kondansatr Seiminde

nemli Karakteristikler bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kondansatrn Kapasitesine Etki Eden Faktrler bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kondansatrlerin Seri, Paralel ve Karflk Balanmas bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Bobinlerin Seri, Paralel ve
Karflk Balanmas bafllkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Ykl Bir Kondansatrn
Sahip Olduu Enerjinin Hesaplanmas bafllkl
Yantnz yanlfl ise Kondansatrlerin Seri, Paralel ve Karflk Balanmas bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Bobinlerin Seri, Paralel ve
Karflk Balanmas bafllkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Bobin eflitleri bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kondansatr eflitleri bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kondansatr bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
119

Cefl = 0.1 (10-6) + 0.1 (10-6) + 0.1 (10-6) + 0.1 (10-6)
Cefl = 0.4 (10-6) F= 0.4 F
Sra Sizde 1
Q = C.V
Q = 50.10-6.100 = 5.10-3 C = 5 mC
Sra Sizde 2
Sinzoidal bir dalgann zaman bal gerilim ifadesi afladaki gibidir.
Sra Sizde 5
C1 ve C2 kondansatrleri seri baldr. C12 = 3 mF
V = Vm sin wt
C12 ve C345 seri baldr.
Burada; Vm dalgann maksimum genliini, w asal hzn, t ise zaman gstermektedir. Asal hz w = 2fe
eflittir.
Soruda alternatif akm kaynann zamana bal ifadesi
afladaki gibi verilmifltir.
Ces = C12345 = 2.25 mF
V = 5 2 sin 100t
Burada 5 2 deeri kaynan maksimum genliini,
100 deeri ise gerilimin asal hzn gstermektedir.
Soruda asal hz w = 100 = 2f olduuna gre alternatif akmn frekans 50 Hz olarak bulunur. Buna gre
C ve f deeri kapasitif reaktans formlnde yerine konduunda afladaki sonu elde edilir:
XC =
2( 3.14 )( 50 )( 100 )( 10
12
109
31.4
XC = 31.85 M
Sra Sizde 6
XL = 2fL
5 = 2 (3.14) 50 L
L = 0.0159 H
Sra Sizde 7
Lefl = L1 + L2 + L3 +L4
eflitlii ile hesaplanr.
Lefl = 20 mH + 20 mH + 20mH + 20mH = 80 mH
Sra Sizde 8
VL = L
di
dt
VL = 25(103 )
(5 2 )
30(10
= 2.5 V
Sra Sizde 3
Dzlemsel bir kondansatrn kapasitesi afladaki eflitlik ile belirlenir.
C = 8.85(10
12
)r
A.( n 1)
d
Eflitlikten de grlecei zere dielektrik katsays yksek yaltkan malzeme kullanmak, yzey alan genifl plakalar kullanmak, plaka saysn artrmak ve plakalar aras mesafeyi mmkn olduu kadar azaltmak kondansatrn kapasitesini arttrr.
Sra Sizde 4
Kondansatrler paralel bal olduuna gre bu drt
kondansatrn efldeer sas
Cefl = C1 + C2 + C3 + ..... +Cn
eflitlii ile hesaplanr.
Hayt, W. H., Kemmerly, J. E., Durbin S. M. (2006).
Engineering Circuit Analysis, New York: McGraw
Hill.
Crowell, B., (2011). Light and Matter, California:
Fullerton.
Boylestad, R. L. (2010). Introductory Circuit Analysis.
Prentice Hall.
Balabanian, N., (1994). Electric Circuits, New York:
McGraw-Hill.
Moura L., Darwazeh I., (2005). Introduction to Linear
Circuit Analysis and Modelling, Elsevier.
DEVRE ANALZ
Amalarmz
N
N
N

Anahtarlamal RL ve RC devrelerinde bafllang koflullar iin gerekli incelemeleri yapabilecek,
Kaynaksz RL ve RC devrelerinde doal tepki analizi yapabilecek,
Diren ve g kaynaklarndan oluflmufl devrelerde birim basamak fonksiyonu analizi yapabilecek
Anahtar Kavramlar
Zaman sabiti
Doal tepki
Birim basamak fonksiyonu
indekiler
Devre Analizi
RL ve RC Devreleri
GRfi
KAYNAKSIZ RL DEVRES
KAYNAKSIZ RC DEVRES
BRM BASAMAK FONKSYONU
RL ve RC Devreleri
GRfi
Bu blmde, doru akmdaki RL ve RC devrelerinin analizi ele alnmfltr. ncelikle basit yapdaki kaynaksz RL ve RC devreleri ele alnacaktr. Bu devrelerde anahtarlama ncesi devrede g kayna olduu dikkate alnarak bafllang flartlar analizi gereklefltirilecektir.
Kaynaksz RL ve RC devrelerinde t = 0 anndan nce devrede en az bir kaynak
varken, t = 0 annda tm kaynaklar devreden karlmaktadr. Bu durumda devrenin gsterdii tepkiye doal tepki ad verilmektedir.
RL devrelerinde bobin zerinden geen akm, RC devrelerinde ise kondansatr
zerindeki gerilim ifadesi matematiksel olarak hesaplandktan sonra bu noktadan
hareketle baflka elemanlar zerinden geen akm veya elemanlar zerine dflen
gerilimler Kirchhoff Kanunlar ve Ohm Kanunu kullanlarak bulunabilir. Genel
yaklaflm bafll altnda bu analiz gereklefltirilmektedir.
Birim basamak fonksiyonu kullanlan devreler bu blmn son konusudur. Birim basamak fonksiyonu anlk olarak devreye bir kaynan balanmas veya kartlmasnda bir gsterim olarak kullanlabilir. Bu blmde diren ve g kaynaklarndan oluflmufl devrelerde birim basamak fonksiyonunun etkisi incelenecektir.
Konularn pekiflmesi amacyla ok sayda rnee detayl olarak verilmifltir.
KAYNAKSIZ RL DEVRES
erisinde bobin bulunan devrelerin analizi, devreyi karakterize eden diferansiyel
denklemlerin oluflturulmas ve bunlarn +
zmne baldr. Analizler zaman dilimi
dikkate alnarak gereklefltirilir. t < 0 anahtarn konum deifltirmeden nceki zaman
R
R
L
dilimini, t = 0 anahtarn konum deifltirdii
an, t > 0 ise anahtarn konum deifltirdik+
ten sonraki zaman dilimini gsterir. Analizler sonucu elde edilen denklem, homojen
dorusal diferansiyel denklemdir. Diferansiyel denklemin zm devrenin tepkisini
gsterir. Analizlerde devrenin yeterli sre t < 0 durumunda kald varsaylr.
fiekil 6.1
i
L
Kaynaksz RL
devresi.
122
Devre Analizi
fiekil 6.1de bir RL devresi grlmektedir. Devre zerinde oR , oL ve i flekildeki

gibi tanmldr. Bu devre iin Kirchhoffun Gerilim Kanununa gre afladaki eflitlik yazlr:
oR + oL = 0
(6.1)
oR ve oL ak olarak yazldnda (6.2) eflitlii elde edilir:
Ri + L
di
=0
dt
(6.2)
Eflitliin her iki taraf Lye blndnde afladaki eflitlik bulunur:
di
R
+ i=0
dt
L
(6.3)
Ayn deiflkenler ayn tarafa toplandnda (6.4) eflitlii elde edilir:
di
R
= dt
i
L
(6.4)
Bu diferansiyel denklemin zm ise flu flekildedir:
i(t) = I 0 e Rt/L
(6.5)
I0 0 olmas bobin zerinde manyetik enerji depoland anlamna gelir. Eflitlik (6.5)de stel fonksiyonun s deerinin negatif olmas (-Rt / L) bobinde depolanan enerjinin stel olarak azald anlamna gelmektedir. Sre ilerledike akm
azalmakta ve sfr deerine yaklaflmaktadr.
(6.5) eflitlii iin elde edilen erilerin genel yaps ayndr. R / L ya da L / R oran ayn olan tm seri RL devreleri iin ayn eri elde edilir. Bu eflitlikteki L / R oranna Zaman Sabiti denir ve x ile gsterilir. Zaman sabitinin birimi saniyedir. Afladaki flekilde i nin zaman sabitine bal deiflimi grlmektedir.
fiekil 6.2
RL devresinde i - t
deiflimi.
i
I0
0.37I0
0.14I0
0.05I0
0
123
6. nite - RL ve RC Devreleri
Zaman sabiti eflitlii flu flekildedir:

x =
L
R
(6.6)
Zaman sabiti eflitliine gre L sabitken R arttka zaman sabiti azalr ve bu durumda (6.5) eflitliine gre akm daha ksa srede snmlenir. R azaldka ise zaman sabiti artar ve akm daha uzun srede snmlenir. Ayn inceleme R sabit tutularak L iin de yaplabilir. R sabitken Lnin artmas zaman sabitinin artmasna,
Lnin azalmas ise zaman sabitinin azalmasna neden olur. Pratikte erinin 5xluk
bir srede sfrland kabul edilir. Bu durum, bobin zerindeki enerjinin 5xluk bir
srede tkendii anlamna gelmektedir.
(6.5) eflitliinde xnun yerine konmasyla birlikte afladaki eflitlik elde edilir.
i(t) = I 0 e-t/ x
(6.7)
Eflitlikten grld zere i(t) deerinin belirlenebilmesi iin I0 a yani akmn

bafllang deerine ihtiya vardr. RL devrelerinin analizinde gerekli olan bafllang
deerlerinin hesaplanmasnda bobinin durum
deiflikliklerine ok ksa srede tepki vermeyip
belli bir sre nceki durumunu korumas zelliR
inden yararlanlr. Bu durum flu flekilde ifade
edilir: I0 = i (0) = i (0+) = i (0). Bu flekilde aki
mn bafllang deeri ve zaman sabiti belirlendikten sonra (6.7) eflitliinde yerine konarak anaL
liz tamamlanr.
S
fiekil 6.3de grlen RL devresi dikkate alndnda, zaman sabiti ayn zamanda akmn, 0.63
katna ulaflma sresini verir. 5xluk bir srede
geen akmn, en yksek deerini ald kabul
edilir. i akm ve t, zaman gstermek zere i - t
erisi fiekil 6.4te grlmektedir.
fiekil 6.3
RL devresi.
fiekil 6.4
RL devresinde i - t
erisi.
i (t)
i
0.98i
0.95i
0.86i
0.63i
124
Devre Analizi
RNEK 1
fiekildeki devrede kapal olan S anahtar t = 0 annda almfltr. Buna gre t = 200
msdeki iL akmn hesaplaynz.
10
+
iL
t=0
5H
40
24V
-
zm 1:
Anahtarn kapal ve ak olma durumlarna gre iki ayr devre sz konusudur.
zm iin ncelikle bu iki duruma gre devrelerin yeniden izilmesi ve iflaretlemelerin doru flekilde yaplmas gerekir. Anahtar kapal durumda iken solda grlen devre, anahtar ak durumda iken sada grlen devre elde edilir.
10
+
10
+
iL
5H
40
iL
5H
40
24V
-
(6.7)de verilen eflitlik gznne alndnda devrede ncelikle bafllang annda bobin zerinden geen akm (I 0) bulunmaldr. I0 = i (0) = i (0+) = i (0) olduundan I 0 , t < 0 durumunda elde edilen soldaki devre esas alnarak bulunur. Bu
durumda bobin ksa devre olarak davranmaktadr ve zerinden geen akm
iL (0 ) = iL (0+ ) = iL (0 ) =
24
= 2 .4 A = I 0
10
fleklinde hesaplanr. Burada, iL (0) = iL (0+) = iL (0) fleklinde yazlma nedeni

yukarda da belirtildii gibi bobin zerinden akan akmn bir anda deiflmemesidir.
Anahtarn konum deifltirmesinden sonraki 200. msde geen akm sorulduundan zaman sabitinin sadaki devre dikkate alnarak belirlenmesi gerekir.
Devrede 5Hlik bir bobin ve birbirine seri bal 2 diren yer almaktadr. Buna gre L = 5 H ve Refl = 50 ohmdur.
Devrenin zaman sabiti afladaki gibi hesaplanr:
x=
L
5
=
= 0.1 s
R 50
125
I0 ve x yerine konarak bobin zerinden akan akm iin afladaki eflitlik bulunur:
i(t) = I 0 e
t/ x
= 2 .4 e
t/0.1
= 2.4 e
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
10 t
Bulunan eflitlikte t = 0.2 s yerine yazlrsa akm deeri bulunur:
i (0.2) = 2.4 e2 = 0.32 A
RL devrelerinde zaman sabitinin hesaplanmasnda devrede birden fazla

ve bobin
D K Kdiren
AT
varsa bu elemanlarn efldeeri, Thevenin efldeer bulma yntemi kullanlarak belirlenir.
SIRA SZDE
N N
fiekildeki devrede kapal olan S anahtar t = 0 annda aldna gre

t >SZDE
0 iin bobin geSIRA
riliminin zamana bal ifadesini bulunuz.
AMALARIMIZ
D fi N E L M
4
S
+
t=0
iL
10V
AMALARIMIZ
D fi N E L M
K S OT R AU P
K S O TR AU P
DKKAT
TELEVZYON
DKKAT
TELEVZYON
KAYNAKSIZ RC DEVRES
Bu blmde RC devresinin doal tepkisi incelenmifltir. RL devresinde olduu gibi analizler t < 0, t = 0 ve
t > 0 olmak zere zaman dilimi dikkate alnarak
gereklefltirilir. RC devresinin yeterli sre t < 0 durumunda kald kabul edilmektedir.
fiekil 6.5de bir RC devresi grlmektedir. Devrede o, iC ve iR flekildeki gibi tanmldr. Bu devre iin
Kirchhoffun Akm Kanununa gre afladaki eflitlik
yazlabilir:
iC + iR = 0
SIRA SZDE
NTERNET
AMALARIMIZ
ic
N N
dv v
+ =0
dt R
SIRA SZDE
NTERNET
AMALARIMIZ
fiekil 6.5
Kaynaksz RC
devresi.
iR
K T A P +
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
(6.8)
iR ve iC ak olarak yazldnda
(6.9)
eflitlii elde edilir.

Eflitliin her iki taraf Cye blndnde ise,
dv
v
+
=0
dt RC
SIRA SZDE
SIRA SZDE
5H
DKKAT
(6.10)
eflitlii elde edilir ve ayn deiflkenler ayn tarafa toplandnda (6.11) eflitlii
bulunur:
126
Devre Analizi
dv
1
=
dt
v
RC
(6.11)
Elde edilen (6.11) eflitlii, RL devresi iin elde edilen (6.4) eflitliine benzemektedir. (6.11) diferansiyel denkleminin zm (6.4) denkleminin zmne benzerdir ve flu flekildedir:
o (t ) = o (0)e t/RC = V0et/RC
(6.12)
V0 0 olmas kondansatrn V0 gerilimine flarj olduu anlamna gelir. Eflitlik

(6.12)de stel fonksiyonun s deerinin negatif olmas (t / RC ) kondansatrde
depolanan enerjinin stel olarak azald anlamna gelmektedir. Bu azalma sresi
RCye baldr. Eflitlik (6.12)de RC ifadesi, RC devreleri iin zaman sabiti olarak ele
alnr ve flu flekilde tanmldr:
x = RC
(6.13)
Zaman sabitinin birimi saniyedir. Zaman sabiti R ve C ile doru orantl olarak
deiflir. Rnin ya da Cnin artmas zaman sabitini arttrr. Ayn flekilde R ya da Cdeki azalma zaman sabitinin azalmasna neden olur. (6.12) eflitliine gre zaman sabitinin yksek olmas kondansatrn ularndaki gerilimin daha yavafl snmlenecei anlamna gelir. Zaman sabiti azaldka ise kondansatrn ularndaki gerilim
hzl snmlenir. Pratikte kondansatrn ularndaki gerilimin 5xluk bir srede sfrland kabul edilir. Bu durum kondansatrn 5xluk bir srede deflarj olduu
anlamna gelmektedir. fiekil 6.6da v - t deiflimi grlmektedir.
fiekil 6.6
RC devresinde v - t
deiflimi.
v
V0
0.37V0
0.14V0
0.05V0
0
(6.12) eflitliinde zaman sabiti yerine konduunda afladaki eflitlik elde edilir.
o (t ) = o (0)e t/x = V0et/x
(6.14)
Eflitlikten grld zere o (t ) deerinin belirlenebilmesi iin V0a yani gerilimin bafllang deerine ihtiya vardr. RC devrelerinin analizinde gerekli olan
bafllang deerlerinin hesaplanmasnda kondansatrn durum deiflikliklerine
ok ksa srede tepki vermeyip belli bir sre nceki durumunu korumas zelli-
127
inden yararlanlr. Bu durum flu flekilde ifade edilir:

V0 = o (0) = o (0+) = o (0). Bu flekilde gerilimin bafllang deeri ve zaman sabiti belirlendikten sonra (6.14)
eflitliinde yerine konarak analiz tamamlanr.
fiekil 6.7de grlen RC devresi dikkate alndnda,
zaman sabiti ayn zamanda kondansatrn flarj olmas
esnasnda flarj geriliminin 0.63 katna ulaflma sresidir.
Kondansatrn 5xluk bir srede ularna uygulanan
gerilimin tamamna flarj olduu kabul edilir. fiekil 6.8de
Vc - t erisi grlmektedir.
fiekil 6.7
R
RC devresi.
fiekil 6.8
RC devresinde Vc - t
deiflimi.
Vc (t)
Vc
0.98Vc
0.95Vc
0.86Vc
0.63Vc
fiekildeki devrede kapal olan S anahtar t = 0 annda almaktadr. t = 200 sdeki v gerilimini hesaplaynz.
4
S
t=0
10 F
9V
+
-
zm 2:
Anahtar almadan nceki (t < 0) devre sol tarafta ve aldktan sonraki (t > 0)
devre sa tarafta olmak zere aflada grlmektedir.
RNEK 2
128
Devre Analizi
S
2
10 F
9V
10 F
+
-
(6.14)te verilen eflitlik gznne alndnda devrede ncelikle bafllang annda kondansatr zerindeki gerilim (V0 ) bulunmaldr. Bunun iin sol tarafta grlen devre esas alnr ve ok uzun bir sre devrenin bu halde kald dflnlerek
t < 0 incelemesi gereklefltirilir. Bu durumda kondansatr ak devre olarak davranmaktadr ve zerindeki gerilim
o (0) = o (0+) = o (0) = 9V = o 0
fleklinde yazlabilir. Burada, o (0) = o (0+) = o (0) fleklinde yazlma nedeni, yukarda
da belirtildii gibi kondansatr zerindeki gerilimin bir anda deiflmemesidir.
t = 200 sdeki kondansatr ularndaki gerilim deeri istendiine gre t > 0
durumu iin analize devam etmeli ve zaman sabiti (x) belirlenmelidir. t > 0 durumunda devrede iki diren olduundan efldeer diren kullanlmaldr. Sadaki
devre incelendiinde, 4 ve 2 luk direnlerin birbirine seri bal olmas sebebiyle efldeer direncin 6 olduu grlmektedir.
Devrenin zaman sabiti flu flekildedir:
x = RC = 6(10)(106) = 6(105)s
Bu durumda (6.14) eflitliine gre kondansatr zerindeki gerilim,

t
5
x
SZDE
v(t) = vSIRA
(0 )et/
= V0 et / x = 9e 6 (10 )
SIRA SZDE
olarak bulunur. Yukardaki eflitlikte t = 0.0002 s yerine yazlrsa,
D fi N E L M
D fi N E L M
-5
o (0.0002) = 9e0.0002/6.10
S O R U
S O R U
deeri elde edilir.
D Kzaman
K A T sabitinin hesaplanmasnda devrede birden fazla diren ve kondansaRC devrelerinde
tr varsa bu elemanlarn efldeeri, Thevenin efldeer bulma yntemi kullanlarak belirlenir.
DKKAT
SIRA SZDE
N N
RNEK 3
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
fiekildeki devrede t = 0 annda anahtar ok ynnde hareket ettirilmektedir. t > 0

iin v (t) gerilimini hesaplaynz.
AMALARIMIZ
1k
1kV
NTERNET
1k
t=0
K T A P
K T A P
TELEVZYON
= 325mV
+
-
+
1k
TELEVZYON
NTERNET
1 F
-
1k
zm 3:
o (t ) = o (0)e t/x olduuna gre o(0) ve xnun belirlenmesi gerekir. o(0) ve x
afladaki gibi belirlenir.
1k
1k
1kV
+
-
(0)
1k
Bu durumda kondansatr ak devre zellii gsterir ve ularnda 1 kluk diren zerine dflen gerilim okunur. Kondansatr bu gerilime flarj olur. (Kondansatr ve 1 kluk diren paralel olduundan kondansatr bu deere flarj olur). Bu
gerilim deeri afladaki gibi belirlenir.
v(0 ) = v(0+ ) = v(0 ) =
1.10 3
1
1
1.10 3 = 10 3 = kV
3
3
3
3.10
t > 0 durumunda afladaki devre elde edilir. (Bu durumda 1 kVluk gerilim
kayna ve 1 kluk diren devre dfldr).
1k
1k
+
-
1 F
1k
Yukarda o(0) belirlendiine gre tek bilinmeyen, zaman sabiti (x)dir. xnun
hesaplanmasnda devrede birden fazla diren olduu iin efldeer diren deeri
(Refl) kullanlmaldr. Buna gre x afladaki gibi hesaplanr.
x = Re C =
2
2
.10 3 .1 .106 = 103 s
3
3
o (t ) = o (0) . e t/x eflitliinde v(0) ve x yerine konduunda v(t) =
1 3 1500 t
V
10 e
3
sonucu bulunur.
Kaynaksz RL ve RC devrelerinde analiz ifllemleri aflada ksaca zetlenmifltir:
1. Kaynaksz RL ya da RC devrelerinde, devrenin tepkisi (doal tepki) tm elemanlar iin ayndr ve Ae t/x ya eflittir. A, aranan akm ya da gerilimin bafllang anndaki (t=0) deerini ifade etmektedir.
2. Bu analizlerde devrede bir akm ya da gerilimin bafllang deeri ya dorudan verilir ya da t < 0 durumundaki devre verilir. Bir akm ya da gerilimin
129
130
Devre Analizi
bafllang deeri verilmemiflse t < 0 durumundaki analizden yararlanlarak

bafllang deeri hesaplanr (i (0), o(0)). t < 0 durumunda devrede kaynak
vardr. Devrede kaynak varken bobin ksa devre, kondansatr ise ak devre zellii gsterir. Bu haldeyken devre bir RL devresi ise bobinden geen
akm (i ), RC devresi ise kondansatr ularndaki gerilim (o) belirlenir. Bobinden geen akmn deeri i (0) = i (0) = i (0+)tir. Benzer flekilde kondansatr zerindeki gerilimin deeri o (0) = o (0) = o (0+)tir.
3. t > 0 durumu iin Zaman Sabiti (x) hesaplanr. Zaman sabiti hesaplanrken
devrenin yapsna gre (RL ya da RC olma durumuna gre) devrede bulunan direnlerin, bobinlerin ya da kondansatrlerin (Refl , Lefl ya da Cefl ) efldeeri kullanlr.
4. Ae t/x ifadesinde bafllang deeri ve zaman sabiti yerine konarak akm ya
da gerilim eflitlii bulunur. Bulunan bu akm ya da gerilim eflitlii kullanlarak devredeki dier akm ya da gerilimleri hesaplamak mmkndr.
SIRA SZDE
fiekildeki devrede
t = 0 annda S anahtar ok ynnde hareket ettiriliyorsa v (0) ve v(2 ms)
SIRA SZDE
deerlerini hesaplaynz.
D fi N E L M
t=0
S O R U
800
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
S O R U
+
D K K A T-
DKKAT
SIRA SZDE
732
D fi N E L M
N N
2 F
50V
SIRA SZDE
Genel Yaklaflm
AMALARIMIZ sadece bobin ya da kondansatr ile ilgili parametreler deRL ve RC devrelerinde

il dier elemanlar ile ilgili parametrelerin de incelenmesi istenebilir. Kaynaksz RL
ya da RC devrelerinde, A bafllang anndaki (t = 0) akm ya da gerilim deerini
K T A P
gstermek zere devrenin tepkisi tm elemanlar iin ayndr ve Ae t/x ya eflittir.
Bu yaklaflmla Ohm Kanunu ile Kirchhoff Kanunlar kullanlarak devrede istenen
elektriksel byklkler hesaplanabilir. Bu kapsamda aflada RL ve RC devreleri
TELEVZYON
ayr ayr ele alnmfltr.
Genellefltirilmifl RL Devreleri
NTERNET
RL devrelerinde
zerinden geen akm ya da bobin zerindeki gerilim d N T E R Nbobin
ET
flnda dier devre elemanlar ile ilgili akm ya da gerilim deerlerinin belirlenmesi
gerekebilir. Kaynaksz RL devrelerinde, devrenin tepkisi (doal tepki) tm elemanlar iin ayndr ve Ae t/x ya eflittir. Bu durumda Kirchhoff Kanunlar ile Ohm Kanunundan yararlanlr. Aflada konu ile ilgili rneklere yer verilmifltir.
fiekil 6.9da grlen devrede t < 0 annda bir kaynak vardr ve t = 0 annda kaynak devreden karlmfltr. Buna gre i1, i2 ve iL akmlarnn belirlenmesinde afladaki yntem izlenir.
131
fiekil 6.9
R3
R1
R2
i1
rnek RL devresi.
iL
R4
i2
ncelikle devrenin zaman sabitini hesaplamak iin efldeer diren belirlenmelidir. fiekildeki devre iin Refl afladaki gibidir.
Re =
R1 .R2
+ R3 + R4
R1 + R2
(6.15)
Devrede t < 0 annda bir kaynak olduundan t = 0 annda bobin zerindeki

akm sfrdan farkldr (iL (0) 0).
Bu durumda bobin zerinden akan akm;
iL (t ) = IL e t/x
(6.16)
eflitlii ile belirlenir. Devrede R 2 direncinden geen i2 akm iin Kirchhoffun

Akm Kanunu kullanlarak afladaki eflitlik yazlr:
i2 =
R1
i L ( 0 ) et / x
R1 + R 2
(6.17)
Bobinden geen akmn bafllang deerinden baflka dier akmlarn bafllang

deerleri biliniyor olabilir. Bu durumda bilinen bafllang deerinden hareketle dier bilinmeyen bafllang deerlerine ulaflmak mmkndr. Direnler durum deiflikliklerine hemen tepki verdiinden i1 (0) i1(0 +) ve i2 (0) i2 (0 +) dir. Buna
gre i2 (0 +) iin afladaki eflitlik yazlabilir.
i 2 ( 0+ ) = i 1 ( 0+ )
R1
R2
(6.18)
iL (0 +) ise afladaki eflitlik ile belirlenebilir:

R + R2
i L ( 0+ ) = i 1 ( 0+ ) + i 2 ( 0+ ) = 1
i 1 ( 0+ )
R2
(6.19)
(6.17) eflitliinde (6.19) eflitliinde bulunan iL (0 +) eflitlii yerine konduunda i2

iin afladaki eflitlik elde edilir.
i 2 (t ) = i 1 (0+ )
R1 t/ x
e
R2
(6.20)
132
Devre Analizi
Bu eflitlikte yer alan e t/x ifadesi hatrlanaca gibi bobinden geen akm ifadesinde de yer almaktadr ve akmn stel olarak snmlenmesini gsterir.
i2 (t ) hesaplandktan sonra, R2 zerine dflen gerilim v2 olmak zere
o2 (t ) = R 2 i 2 (t )
(6.21)
eflitliinden hesaplanabilir.
RNEK 4
fiekildeki devrede kapal olan anahtar t = 0 annda almaktadr. t > 0 iin i1 ve iL

akmlarnn zamana bal ifadelerini yaznz.
120
60
iL
t=0
+
-
50
1mH
18V
2mH
90
3mH
i1
zm 4:
t > 0 iin i1 ve iL tepkisi ayndr ve Ae t/x ya eflittir. Bu durumda i1 (0), iL (0) ve
xnun belirlenmesi gerekir.
iL (0) n belirlenmesi iin t < 0 analizi yaplr. Anahtar almadan nce (t=0 )
bobinler ksa devredir. Bu durumda iL akm, iL (0 ) = 18/50=0.36 A fleklindedir ve
iL (0 ) = iL (0 +) = iL (0 ) = 0.36 Adir.
t = 0 annda kaynak devre dfl kalr. t > 0 durumu iin devre incelendiinde yeni devrede Lefl ve Refl afladaki gibi hesaplanr.
120
60
iL
1mH
90
i1
50
2mH
3mH
Le =
2( 3)
+ 1 = 2.2 mH
2+3
Re =
90(60 + 120 )
+ 50 = 110 X
90 + 180
133
Lefl ve Refl belirlendikten sonra x ve iL (t) afladaki gibi bulunur.

x=
Le
Re
2.2(103 )
= 20 s
110
iL (t) = 360 e50000 t mA

t < 0 ve t 0 durumlar iin iL (t) fonksiyonu afladaki gibi yazlr:
360 mA
iL (t) =
360e 50000 t mA
t <0
t0
Diren zerinden geen i1 akm anahtar almadan nce; i1(0 ) =18/90=0.2 A

deerindedir. Anahtar aldktan sonra ise bu durumunu korumaz ve akm ani olarak deiflir. iL (0 +) deeri bilindiine gre akm paylaflmndan i1 (0 +) ifadesi afladaki gibi bulunur.
i 1 ( 0+ ) = i L ( 0+ )
120 + 60
= 240 mA
120 + 60 + 90
iL (0) ve x belirlendiine gre i1 (t) ifadesi afladaki gibi yazlr.

200 mA
t <0
i 1 (t) =
240 e50000 t mA t 0
fiekildeki devrede ak olan S anahtar t = 0 annda kapatlmaktadr. Buna gre

o(15) deerini hesaplaynz.
1.2
0.3
+
6V
S
4.2H
0.7
t=0
zm 5:
t > 0 iin tm devre elemanlarnn tepkisi ayndr ve Ae t/x ya eflittir. Bu durumda o (t ) = o (0 )Ae t/x dir. o(t) nin belirlenmesinde afladaki yntem izlenir.
RNEK 5
134
Devre Analizi
t < 0 durumunda afladaki devre elde edilir. Devrede DC kaynak olduundan

bobin ksa devre zellii gsterir. Bu durumda 0.7 luk diren zerinden akm
gemediine dikkat edilmelidir.
1.2
0.3
i(0)
6V
0.7
i (0 ) = i (0+ ) = i (0 ) =
6
=4A
1.2 + 0.3
t > 0 durumunda flekildeki devre elde edilir.

0.3
4.2H
0.7
Bu durumda devrede 0.3 ve 0.7 luk direnler paraleldir.

Re =
0.7(0.3)
= 0.21 X
0.7 + 0.3
Buna gre zaman sabiti;

x=
4.2
L
=
= 20 s
0.21
Re
olarak bulunur. Bobin zerinden akan i(t) akm ise afladaki gibi bulunur.
i(t) = 4et/20 = 4e0.05t A
i(t) hesaplandktan sonra, bobin zerine dflen gerilim hesaplanabilir:
vL (t) = L
di
d (4.e0.05 t )
= 4.2
= 4.2(0.05( 4 e0.05 t )) = 0.84 e0.05 t V
dt
dt
Burada dikkat edilmesi gereken nokta yukarda verilen denklemde polarite

(kutuplama) iflaretleridir. oL geriliminin (+) kutbu yukarda ve (-) kutbu afladadr.
Bu durumda tanmlanmfl o deeri ile oL arasnda afladaki iliflki yazlabilir:
135
o (t ) = oL (t ) = 0.84.e 0.05t V
o (t ) ifadesi elde edildikten sonra t = 15 s yerine konarak afladaki sonu elde
edilir.
o (15) = 0.396 V
Afladaki devrede kapal olan anahtar t = 0 annda almaktadr. Buna gre i(t),
o L (t ) ve oR (t )yi bulunuz.
t=0
i(t)
+
60
VL
8mA
0.01H
40
VL
+
zm 6:
i(t) = i (0)e t/x olduuna gre ncelikle i(0) bafllang deerinin belirlenmesi
gerekir. Bu deerin belirlenmesi iin t < 0 analizi yaplr. t < 0da devrede kaynak
vardr ve bu durumda bobin ksa devre olduundan i(0 ) = 8 mAdir. Bu esnada
60 ve 40 luk direnlerden akm akmayacana dikkat edilmelidir. Bobin, anahtar aldktan sonra hemen durum deifltirmeyeceinden i(0 ) =i(0 ) =i(0 +) = 8 mA
olur.
i(0)
8mA
60
40
t > 0 durumu ise x zaman sabitinin hesaplanmasnda kullanlr. t > 0da devre
flekildeki gibidir.
0.01H
40
x = L/R = 0.01/40 = 2.5(104) s
i(t) = i (0)e t/x eflitliinde, x ve i(0 ) deerleri yerine konur.
RNEK 6
136
Devre Analizi
4
i(t) = 8et/2.5.10 = 8e4000 t mA

i(t) bu flekilde elde edildikten sonra oR (t ) ve oL (t ) hesaplanr.
vL (t) = L
di
d (8 (103 ) e4000 t )
= 0.01
dt
dt
Eflitliinin zamana gre trevi alnr ve oL (t ) elde edilir.

oL (t ) = 0.01(8.103)(4000)e 4000 t V
oL (t ) = 0.32e 4000 t V
oR (t ) Ohm Kanunu ile hesaplanr.
oR (t ) = i(t)R40 = 8(103)e 4000 t (40) = 0.32e 4000 t V
SIRA SZDE
fiekildeki devrede
ak olan S anahtar t = 0 annda kapatlyorsa, t > 0 durumu iin v8(t)
SIRA SZDE
ifadesini bulunuz.
D fi N E L M
D fi N E2L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
1H
N N
RNEK 7
K T A P
8
+
0.4
i2
S t=0
2H
SIRA SZDE
24V
AMALARIMIZ
Afladaki devrede kapal olan anahtar t = 0 annda almaktadr. Buna gre

K T A P
i(t)yi bulunuz.
1k
TELEVZYON
t=0
TELEVZYON
i(t)
NTERNET
12V
NTERNET
200mH
60
zm 7:
i(t) = i (0)e t/x olduuna gre i(0) ve xnun belirlenmesi gerekir. i(0) t < 0 durumuna gre, x ise t > 0 durumuna gre belirlenir. t < 0 durumunda devre afladaki gibidir. Bobin ksa devre zellii gsterir. i(0 ) = 12/60 = 0.2 A. Bobin, anahtarn almasyla birlikte bir anda durum deifltirmeyeceinden i(0 )=i(0 )=i(0 +) =
0.2 A olur.
137
1k
12V
60
i(0)
t > 0 durumunda devre afladaki gibi olur.

1k
200mH
x = L/R = 200(103)/1(103) = 2(104) s

4)
i(t) = 0.2e t/2(10
= 0.2e 5000 t A
fiekildeki devrede ak olan S anahtar t = 0 annda kapatlyorsa, t SIRA

= 0.15
s iin iL akmSZDE
n hesaplaynz.
2
2A
t=0
8
i2
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
0.4H
i1
iL
Genellefltirilmifl RC Devreleri
N N
AMALARIMIZ
RC devrelerinde de RL devrelerinde olduu gibi kondansatr
zerindeki gerilim
dflnda dier devre elemanlar ile ilgili akm ya da gerilim deerlerinin belirlenmesi gerekebilir. Kaynaksz RC devrelerinde, devrenin tepkisi (doal tepki) tm ele T A P
manlar iin ayndr ve Ae t/x ya eflittir. Bu yaklaflm yannda KKirchhoff
Kanunlar
ile Ohm Kanunu kullanlarak istenen elektriksel byklkler hesaplanr. Aflada
konu ile ilgili bir rnee yer verilmifltir.
TELEVZYON
fiekildeki devrede
= V0 ise
o(0+)
ve
i1(0+)
R2
R3
+
C
-
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
RNEK 8
bulunuz.
NTERNET
i1
R1
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
o(0 )
NTERNET
138
Devre Analizi
zm 8:
Kaynaksz RC devrelerinde, devrenin tepkisi tm elemanlar iin ayn olduundan
ve o (t) = o (0)e t/x ve i 1(t) = i 1(0)e t/x dir. zm iin afladaki yntem izlenir.
Devrede birden fazla diren vardr. Zaman sabitinin hesaplanmasnda bu direnlerin efldeeri (Refl ) kullanlr. Refl afladaki gibi hesaplanr.
Re =
R1 . R3
+ R2
R1 + R3
Zaman sabiti ise afladaki eflitlik ile belirlenir.

x = ReflC
Kondansatr zerinde t=0da ve t(0+) bafllangcnda kondansatr zerinde V0

gerilimi vardr. (v(0) = v(0+) = v(0) = V0). Ancak t(0+)dan sonra bu gerilim stel
olarak snmlenecektir. Bu durum afladaki gibi ifade edilir.
o (t ) = V0 e t/x
i 1 akm t(0+)da kondansatrn gerilimi ile deiflir. Bu durumda Ohm Kanunu

kullanlarak i 1 akm afladaki gibi elde edilir:
i1 =
V 0 e-t/ x R3
Re R1 + R3
BRM BASAMAK FONKSYONU
Birim basamak fonksiyonu u(t 0) = 0 ve u(t 0+) = 1 deerlerini alan fonksiyondur.

Dikkat edilirse fonksiyon kesikli bir fonksiyondur ve t = 0 annda tanml deildir.
Matematiksel olarak afladaki gibi ifade edilir:
0
u (t t 0 ) =
t <t0
t >t0
(6.22)
Birim basamak fonksiyonu u(t - t0)nn grafii ise fiekil 6.10da grlmektedir.
t0 = 0 olarak alndnda fonksiyonun matematiksel ifadesi afladaki gibi olur.
0
u (t) =
1
t <0
t>0
(6.23)
Birim basamak fonksiyonu u(t)nn grafii ise fiekil 6.11de grlmektedir.

fiekil 6.10
u(t - t0)
Birim
basamak
fonksiyonu
grafii
fiekil 6.11
u(t-t0)
u(t) Birim
basamak
fonksiyonu
grafii
u(t)
t0
139
Birim basamak fonksiyonu boyutsuzdur ve devrelerde sabit bir gerilim veya

akm deeri ile arpm fleklinde ifade edilir. rnein t0dan sonra 5 V olan birim
basamak fonksiyonu o (t) = 5u(t t0 ) fleklinde ifade edilir. Bu gsterim, t0 anna
kadar devreye gerilim verilmedii (gerilim kayna ksa devre, 0 V), t0 anndan
sonra ise devreye 5 Vluk bir gerilim uyguland anlamna gelir. Benzer flekilde
t0dan sonra 3 Alik akm veren birim basamak fonksiyonu i (t ) = 3u(t t0 ) fleklinde ifade edilir. Bu gsterim ise, t0 anna kadar devreye akm verilmediini (akm
kayna ak devre, 0 A), t0 anndan sonra devreye 3 Alik bir akm uyguland anlamna gelir.
Birim Basamak Fonksiyonunun Devrelerde Kullanm

Devrelerde birim basamak fonksiyonlu kaynaklar, belirli srelerde otomatik olarak
anahtarlama yapmak amac ile kullanlr. t = 0 annda anahtarn kapatlmas ya da
almas yerine bu kaynaklarn kullanld devrelerde belirli bir t0 annda kaynak
otomatik olarak devreye girmektedir ya da devreden kmaktadr. t0 an ncesinde devrede akm ya da gerilim sfrdr. Fonksiyon t0 annda tanml olmadndan
t0 < 0 ve t0 > 0 durumlar deerlendirilmelidir.
fiekil 6.12de birim basamak fonksiyonlu gerilim kaynann kullanld rnek
bir devre ve bu devrenin anahtarlama tertibatl efldeer devresi grlmektedir.
fiekil 6.12
t=0.2s
5u(t-0.2)V
Devre
+
-
Devre
5V
(a)
+
-
(a) Birim basamak

fonksiyonlu gerilim
kayna
(b) Birim basamak
fonksiyonlu gerilim
kaynann efldeer
devresi
(b)
fiekil 6.12deki devrelere gre t < 0.2 sde 5 Vluk gerilim kayna ksa devredir.
Devreye bir gerilim salamaz, V = 0dr. t = 0.2 sde fonksiyon tanmszdr. t > 0.2
sde ise gerilim kayna devreye 5 Vluk gerilim salar.
Birim basamak fonksiyonlu bir akm kayna ve buna bal devre ile anahtarlama
tertibatl efldeeri fiekil 6.13de grlmektedir.
fiekil 6.13
l0u(t-t0)
Devre
(a)
l0
t=t0
(b)
Devre
(a) Birim basamak

fonksiyonlu akm
kayna
(b) Birim basamak
fonksiyonlu akm
kaynann efldeer
devresi
140
Devre Analizi
fiekil 6.13deki devrelere gre t < t0da akm kayna ak devredir. Devreye bir
akm salamaz, I = 0dr. t = t0da fonksiyon tanmszdr. t > t0da ise akm kayna
devreye I0 kadar bir akm salar.
RNEK 9
fiekildeki devrede t < 10 s ve t > 10 sde i1 akmn hesaplaynz.
20
12
30 u(t-10)V
+
-
20
40
i1
zm 9:
t < 10 s durumunda gerilim kayna ksa devredir ve buna bal olarak devreye herhangi bir g verilmediinden i1 = 0 A dir.
t > 10 s durumunda Refl = 20 dur. Devreden geen akm afladaki gibi hesaplanr.
I=
30
= 1.5 A
20
40 luk direnten geen akm flu flekildedir:
I 1 = (1.5 )
RNEK 10
(10)
= 0 .3 A
50
fiekildeki devrede t < 5 s ve t > 5 sde i1 akmn hesaplaynz.
10u(t-5)A
10
i1
4
4
zm 10:
t < 5 durumunda akm kayna ak devredir ve direnlerden akm akmaz
i1 = 0 A dir.
t > 5 s durumunda Refl = 5 dur. Devreden geen akm afladaki gibi hesaplanr.
i1 =
10
10 = 5 A
20
141
fiekildeki devrede t > 10 sde i1 akmn hesaplaynz.
SIRA SZDE
18V
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
- +
60
10
12 u(t-10)V
+
-
30
20
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
142
Devre Analizi
zet
Bu blmde temel devre yaplarndan olan basit yapdaki kaynaksz RL ve RC devrelerinin doru akm analizi anlatlmfltr. Devreler genel olarak iki zaman durumu gznne alnarak incelenir. Bunlardan ilki olan t <
0 durumunda, devrede kaynak varken bafllang durumlarnn belirlenmesi amacyla yaplan analizdir. kinci durum olan t > 0da ise zaman sabitinin hesaplanmas amacyla analiz yaplr. Kaynaksz RL/RC devrelerinin
tepkisi doal tepki olarak isimlendirilir. Doal tepki
kullanlan elemanlarn deerlerine ve devredeki balant flekline baldr.
Bir efldeer diren ve bir efldeer indktansa indirgenmifl RL devresinde bobin zerinden geen akmn doal tepkisi i (t ) = i (0)e t/x eflitlii ile belirlenir. RL devrelerinde, x devre zaman sabiti L/Rye eflittir. Burada
i(t) ifadesi bobin zerinden akan akm gstermektedir.
Bir efldeer diren ve bir efldeer kondansatre indirgenmifl RC devresinde kondansatr zerindeki
gerilimin doal tepkisi o(t ) = o(0)e t/x eflitlii ile belirlenir. RC devrelerinde, x devre zaman sabiti RCye eflittir. Burada v(t) ifadesi kondansatr zerindeki gerilimi
gstermektedir.
Devredeki anahtarn kapatlma ve alma durumunu
modellemede, birim basamak fonksiyonu olduka kullanfll bir fonksiyondur. Diren ve kaynaklardan oluflmufl devrelerde birim basamak fonksiyonunun etkisi
gsterilmifltir.
RL ve RC devre analizlerinin iyi bilinmesi bu devrelerin
kullanld devrelerin analizlerinin kolaylkla yaplmasn ve devrelerin alflmasnn daha kolay anlafllmasn
salar. Bu durum, amaca ynelik fonksiyonel devreler
ya da cihazlar gelifltirmede nemli bir admdr.
143
Kendimizi Snayalm
1. 15 kluk bir diren ile 10 mHlik bir bobin seri balanmfltr. Devrenin zaman sabitinin deeri nedir?
a. 6.67(10-7) s
b. 3.34(10-7) s
c. 5.21(10-7) s
d. 7.5(10-7) s
e. 1.5(10-7) s
2. 4.7 kluk bir diren ile 20 pFlk bir kondansatr seri balanmfltr. Devrenin zaman sabitinin deeri nedir?
a. 14 ns
b. 28 ns
c. 42 ns
d. 60 ns
e. 94 ns
3. fiekildeki devrede R = 2.2 k, L = 1 H ve i(0) = 4
mA ise t = 200 psdeki i deeri afladaki flklardan hangisinde doru olarak verilmifltir?
i(t)
+
R
5. fiekildeki devrede kapal olan S anahtar t = 0 annda almaktadr. fiekilde verilenlere gre iL(0) deeri
4
S
a.
b.
c.
d.
e.
1A
1.1 A
1.5 A
2.5 A
4A
6. fiekildeki devrede t = 0 annda anahtar ok ynnde

hareket ettirilmektedir. fiekilde verilenlere gre v(0) deeri afladakilerden hangisidir?
732
L
t=0
0 mA
1.12 mA
3.21 mA
2.58 mA
4 mA
4. fiekildeki devrede R = 100 M, C = 1 F ve v(0) = 1

mV ise t = 40 sdeki v deeri afladaki flklardan hangisinde doru olarak verilmifltir?
i
+
C
a.
b.
c.
d.
e.
5H
10V
800
a.
b.
c.
d.
e.
iL
+
R
t=0
1 mV
1.4 mV
0.67 mV
0.85 mV
0.96 mV
a.
b.
c.
d.
e.
50
30
25
15
12
V
V
V
V
V
2 F
50V
144
Devre Analizi
7. fiekildeki devrede ak olan S anahtar t = 0 annda

kapatlmaktadr. fiekilde verilenlere gre v2(t) ifadesi
nedir?
i2
S t=0
0.4
1H
V2
2H
18
ix
V1
45
i1
9. fiekildeki devrede ve V1 = 30u (t 4)V ve V2 = 24u

(t 10)V tur. 5 < t < 9 zaman aralnda ix akmnn deeri nedir?
30
24V
19.2e-4t
19.2e-2t
9.6e-4t
9.6e-2t
12e-4t
8. fiekildeki devrede kapal olan anahtar t = 0 annda

almaktadr. fiekilde verilenlere gre v1(t) ifadesi nedir?
10. fiekildeki devrede I1 = 6u (t 6)A, V1 = 44u (t)V dir.

0 < t < 6 iken Vx geriliminin deeri nedir?
20
t=0
400 F
a.
b.
c.
d.
e.
-6e-25t
6e-25t
6e-50t
-12e-50t
12e-50t
1(t)
100
100
10
200 F
+
V1
a.
b.
c.
d.
e.
10
Vx
I1
3V
5V
10 V
12 V
20 V
12V
10 A
8A
4A
2A
1A
a.
b.
c.
d.
e.
a.
b.
c.
d.
e.
20
145
1. a
Sra Sizde 1
2. e
3. d
4. c
5. d
6. a
7. b
8. a
9. e
10. e
Yantnz yanlfl ise stel Tepkinin zellikleri

Yantnz yanlfl ise Kaynaksz RC Devresi
Yantnz yanlfl ise Kaynaksz RL Devresi
Yantnz yanlfl ise Sra Sizde 1 i yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sra Sizde 2 yi yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sra Sizde 3 yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Birim Basamak Fonksiyonunun Devrelerde Kullanm bafllkl konuyu
Yantnz yanlfl ise Birim Basamak Fonksiyonunun Devrelerde Kullanm bafllkl konuyu
4
S
t=0
iL
5H
6
10V
-
t < 0 durumunda bobin ksa devre olup zerinden geen akm afladaki gibi hesaplanr.
iL (0 ) =
10
= 2 .5 A
4
Bobin durum deiflikliine hemen cevap vermeyip t = 0ve t = 0+ annda durumunu koruyacaktr. Buna gre t = 0
annda zerinden geen akm 2.5 Aya eflittir.
iL(0) = iL(0) = iL(0+) = 2.5 A = I0
t > 0 durumunda ise bobin zerindeki akm afladaki
gibi ifade edilir.
iL(t) = I0eRt/L
Devredeki diren ve bobinin deerleri yukardaki eflitlikte yerine konduunda afladaki ifade elde edilir.
iL(t) = 2.5e10t/5
iL(t) = 2.5e2t
t > 0 durumunda ise bobin gerilimi ise afladaki eflitlikten bulunur:
v( t ) = L
di
d(2.5 e2 t )
=5
dt
dt
Trev alma ifllemi yapldktan sonra afladaki ifade elde edilir.

v(t) = 5(2)(2.5)e2t V
Gerekli ifllemler yapldktan sonra t > 0 durumunda v
iin afladaki sonu bulunur.
v(t) = 25e2t
146
Devre Analizi
Sra Sizde 3
Sra Sizde 2
732
t=0
i1
800
+
-
2 F
8
2
50V
0.4
1H
S t=0
i2
2H
24V
t < 0 durumunda kondansatr ak devre olup zerinde kaynak gerilimine eflit bir gerilim vardr.
v(0) = 50 V
Kondansatr durum deiflikliine hemen cevap vermeyip t = 0 ve t = 0+ annda durumunu koruyacaktr. Buna gre t = 0 annda zerindeki gerilim 50 Vye eflittir.
v(0) = v(0) = v(0+) = 50V = V0
t > 0 durumunda ise kondansatr zerindeki gerilim
afladaki gibi ifade edilir:
v(t) = V0 et/RC
Devredeki diren ve sa deerleri yukardaki eflitlikte
yerine konduunda t > 0 durumunda kondansatr zerindeki gerilim iin afladaki ifade elde edilir.
6
o (t) = 50et/2.10 800
o (t) = 50e625t
t = 2 ms yerine konduunda afladaki sonuca ulafllr:

3
o (2ms) = 50e625(2.10 )
o (2ms) = 50e1.25
o (2ms) = 14.33 V
t < 0 durumunda bobinler ksa devredir. 2 Hlik bobin

zerinden geen akm afladaki gibi bulunur:
i 2 ( 0 ) =
24 2
= 2.4 A
2 10
i2 (0 ) = i2 (0 ) = i2 (0+ ) = 2.4 A
Anahtar kapatld anda 2 ayr devre ortaya kar. 8
luk diren ve 2 Hlik bobinin bulunduu devrenin
zaman sabiti afladaki gibi bulunur:
x=
L 2
= = 0.25 s
R 8
t > 0 durumunda i2 akm afladaki gibidir:

i2(t) = i2(0)e t/x
i2(t) = 2.4e t/0.25 = 2.4e 4t
8 luk diren zerine dflen gerilim ise afladaki gibidir:
v8(t) = i2(t)R8 = 2.4e t/0.25(8)
v8(t) = 19.2e 4t
147
Sra Sizde 4
Sra Sizde 5
18V
- +
2A
t=0
8
i2
0.4H
i1
iL
60
10
12 u(t-10)V
+
-
30
20
i1
t < 0 durumunda bobin ksa devre olup zerinden geen akm afladaki gibi hesaplanr.
iL (0 ) = 2
8
= 1.6 A
10
iL (0 ) = iL (0 ) = iL (0+ ) = 1.6 A = I0
Bu durumda i1 akm da 0.4 Aya eflittir:
i1(0) = 2 1.6 = 0.4 A
i2 akm ise i2(0) = 0dr.
t > 0 durumunda ise bobin zerindeki akm afladaki
gibi ifade edilir.
iL ( t ) = I0 et / x
x=
L 0.4
=
= 0 .2 s
R
2
t > 10 s durumunda 18 Vluk ve 12 u (t-10) Vluk kaynaklar devrededir. Gerilim kaynaklar birbirini destekleyici ynde balandndan devreye saladklar gerilim 30 V olur.
Devrede Refl = 20 dur. Devreden geen akm afladaki gibi hesaplanr.
I=
30
= 1.5 A
20
30 ve 60 luk direnler paralel baldr. Bu iki direncin efldeeri 20 dur. Buna gre 20 luk direnten geen akm paylaflm kuralna gre afladaki gibi
bulunur.
I1 = (1.5 )
20
= 0.75 A
40
Burada ksa devreden dolay 8 luk direncin devreye

katlmadna dikkat edilmelidir.
iL (t ) = 1.6e t/0.2
iL (0.15) = 1.6e 0.15/0.2
iL (0.15) = 0.75 A
Hayt, W. H., Kemmerly, J. E., Durbin S. M. (2006).

Engineering Circuit Analysis, New York: McGraw
Hill.
Boylestad, R. L. (2010). Introductory Circuit Analysis.
Prentice Hall.
Balabanian, N., (1994). Electric Circuits, New York:
McGraw-Hill.
Moura L., Darwazeh I., (2005). Introduction to Linear
Circuit Analysis and Modelling, Elsevier.
DEVRE ANALZ
Amalarmz
N
N
N
N
N

AC akm ve gerilimlerin farkl gsterimlerini anlayp yorumlayabilecek,
AC dalga deerlerini hesaplayabilecek,
Empedans ve admitans kavramlarn aklayabilecek,
Seri ve paralel devre elemanlarnn efldeer empedansn AC gerilim altnda
hesaplayabilecek,
Yaplan zmlemeleri diyagram olarak izebilecek
Anahtar Kavramlar
Asal frekans
Etkin deer
Faz as
Empedans
Fazr diyagram
indekiler
Devre Analizi
Alternatif Akm
GRfi
TEMEL KAVRAMLAR
SNZODAL AKIM/GERLM N
MATEMATKSEL FADELER
FAZ KAVRAMI VE FAZ LfiKLER
EMPEDANS-ADMTANS
FAZR DYAGRAMLAR
Alternatif Akm
GRfi
Periyodik olarak yn ve bykl deiflen akmlara alternatif akm denir. Alternatif akm ksaca AA ya da ayn kelimelerin ngilizce karfllklarnn ilk harflerinden
yola karak (Alternative Current) AC fleklinde gsterilir. Farkl ve zel uygulamalarda fiekil 7.1de gsterilen kare, gen gibi dalga flekilleri olsa da, bilinen en yaygn AC dalgas fiekil 7.2deki gibi bir sins grafii fleklindedir. Sanayi ve konutlarda kullanlan akm cinsi de bu sins dalgas fleklindeki alternatif akmdr.
fiekil 7.1
Kare
Farkl AC Dalga
fiekilleri.
gen
Testere
difli
fiekil 7.2
En Yaygn AC
Dalga Grafii.
-A
Zaman
150
Devre Analizi
fiekil 7.3
Basit Bir
Alternatr
Gsterimi.
Hepimizin bildii gibi termik, hidroelektrik ve nkleer santrallerde buhar veya

su gcnn dndrme etkisinden faydalanlmaktadr. Dnme kuvveti, rotor ad
verilen ve bir mknats olan, hareketli paraya belli bir dnme hz kazandrr. Bu
hzl dnme sonunda, hareketli bu parann dfl tarafnda sabit flekilde duran stator
adl parann stne sarl kablolarn ular arasnda bir gerilim yani elektrik oluflur. Ancak fiekil 7.3de grld gibi tek bir hareketli para etrafna, daha verimli olmas asndan 120 ara ile sabit ksm yerlefltirilmifltir. Dner mknatsn N
kutbu, sabit sarglara yaklaflp uzaklaflrken sins dalgasnn st yars, benzer flekilde dner mknatsn S kutbu, sabit sarglara yaklaflrken sins dalgasnn alt yars oluflur. Bylece sarg
iinde de dner parann hareketine gre artp azalan periyodik birer dalga oluflur. ok
120
basite indirgenmifl gsterimi
3. Faz
1. Faz
fiekil 7.3deki gibi olan bir alternatrden, aralarnda 120
N
fark olan ve fiekil 7.4de gsterilen sins dalgas yani AC
gerilim elde edilir. AlternatrS
lerden elde edilen enerjinin
120
120
akm ve gerilimi de sinzoidaldir. Bu flekildeki gibi bir retim sonucu ortaya kmfl alternatif akm, sanayide ve konutlarda kullanlan, karflmza
doru akmdan daha fazla 2. Faz
kan, kullanm gerekli ve yaygn bir akm trdr.
fiekil 7.4
Aralarnda
120lik Fark Olan
AC Dalga.
0.5
-0.5
-1
0
90
180
270
360
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
151
7. nite - Alternatif Akm

S O R U
KKAT
Devre Analizi dersinde ve snavlarda kullanlmak zere trigonometrikD ifllemlere
uygun hesap makinesi kullanlmas gerekmektedir. zellikle snavlara gelirken bu tarz ifllemlere
uygun hesap makinesi getirmeyi unutmaynz. Bu hesap makinesininSIRA
databank
SZDE zellii olmamas gerekmektedir. Ancak; zellikle sin, cos, tan, arcsin, arccos ve arctan gibi matematiksel ifllemlerin yaplmas olanakl olmaldr.
AMALARIMIZ
TEMEL KAVRAMLAR
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
Frekans
S O R U
Matematikten bildiimiz sins fonksiyonunun tm zelliklerini alternatif akm da

taflr. Bir sins erisinin sfr deerinden bafllayp, pozitif maksimum deere ulaflELEVZYON
mas, sonra tekrar sfr deerinden negatif minimum ulaflarak Tsfr
olmas ile tam bir
dalga yapmas elektronikte cycle adn alr. fiekil 7.5de AC dalgann bir cycle ad
verilen bu ksm gsterilmifltir. Alternatif akmn frekans ise saniyedeki cycle saysdr. Frekans, f ile gsterilir. Birimi Hertzdir. Trkiyede flehir Ncereyannda
kullaTERNET
nlan gerilimin frekans 50 Hzdir. Bu da demektir ki kullandmz elektrik gerilimin sinzoidal dalgas saniyede 50 kez yeniden tekrarlanmaktadr.
TELEVZYON
NTERNET
fiekil 7.5
AC Dalgann Bir
Cycle Paras.
pozitif
alternans
T/2
t
zaman
Negetif
alternans
1 cycle
Hertzin az katlar mevcut deildir. st katlar ise kilohertz, megahertz ve gigahertz olarak saylabilir. Bunlar arasndaki dnflmlere ait bant afladaki
gibidir.
1 Hz = 10-9 GHz = 10-6 MHz = 10-3 KHz
(7.1)
152
Devre Analizi
Periyot
Bir alternatif akm dalgasnda bir cycle tamamlanncaya kadar geen sreye periyot denir. Periyot T ile gsterilir, birimi saniye (sn)dir. Periyot ve frekans arasnda
afladaki bant vardr.
T =
1
f
(7.2)
Asal frekans
Alternatif akm dalgasnda bir cycle, tam bir dairesel hareket olduundan bu hareket boyunca 2 radyan kadar a taranmfl olur. Bir cycle ise bilindii zere, bir periyotta yani T saniyede tamamlanmaktadr. Bu durumda 2 radyanlk a T kadar
srede alnr. Asal frekans da birim zamanda radyan olarak taranan adr ve
ile gsterilir, birimi radyan/saniyedir. Forml olarak asal frekans:
=
2
= 2f
T
(7.3)
olarak bulunur.
RNEK 1
Aflada verilen alternatif gerilim dalgasnn periyot, frekans ve asal frekansn

bulunuz.
Gerilim
(V)
3
2
4
zaman (t)
zm 1:
Bu dalgada, grld gibi bir cycle tamamlanmas iin geen sre 2 sndir. O
halde periyot 2 sn olur.
T = 2 sn
f=
1
1
= = 0.5 Hertz
T
2
= 2f = 2(0.5) = rad/sn
153
Bir AC dalgann bir periyodunun oluflmas iin geen sre 5 msn ise, bu dalgann
frekans ve asal frekansn bulunuz.
RNEK 2
zm 2:
T = 5 msn = 510-3 sn
f =
1
1
=
= 200 Hz
T
5103
= 2f = 2200 = 400 rad/sn

SZDEperiyodunu,
Bir AC gerilim dalgasnn 4 cycle oluflturmas 20 Msn alyorsa, bu SIRA
dalgann
frekansn ve asal frekansn siz hesaplayabilir misiniz?
D fi N E L M
Alternatif Akm Deerleri
D fi N E L M
Alternatif akmn lmlerinde, anlk deer, maksimum (tepe) deer, tepeden teS O sonu
R U
peye deer, etkin deer ve ortalama deer olmak zere befl farkl
kullanlabilir. Bu deerlerin hesaplanmas ve llmesi afladaki gibidir.
DKKAT
Alternatif akmn sinzoidal erisi zerindeki belli bir zamana karfl gelen akm ya
SZDE iin baz
da gerilim deerine anlk deer denir. fiekil 7.6da gsterilen SIRA
AC gerilim
zamanlardaki anlk deerler aflada verildii gibidir.
N N
SIRA SZDE
fiekilAMALARIMIZ
7.6
AMALARIMIZ
gerilim
(V)
S O R U
DKKAT
Anlk Deer
SIRA SZDE
Anlk Deerleri
ncelenecek Bir AC
Gerilim. K T A P
7
K T A P
3
0
4.2
2
TELEVZYON
6.8
3.5
TELEVZYON
zaman (t)
2
NTERNET
V(2) = 7 V
V(3.5) = 3 V
V(4.2) = -2 V
V(6.8) = -6 V
Tepe Deer
Adndan da anlafllaca zere bir AC dalgann tepe deeri, ulaflt maksimum gerilim veya akm deeridir. Gerilim iin Vmax ve akm iin de Imax fleklinde sembolize edilir. Bu deer her bir zamanda llen ani deerlerin en bydr. Tepe
deer Vpik veya akm iin Ipik olarak da sembolize edilebilir.
NTERNET
154
SIRA SZDE
Devre Analizi
Tepe deeri SIRA

20 V SZDE
ve frekans 200 Hz olan bir gerilim dalgasnn grafiini izebilir misiniz?
Tepeden Tepeye Deer
D fi N E L M
D fi N E L M
Tepeden tepeye
yani elektronikteki yaygn kullanmyla pik-to-pik deer, AC bir
gerilim iin pozitif ve negatif tepe deerleri arasndaki farktr. Vp-p veya Vpp flekS O Rbu
U deer:
linde gsterilen
S O R U
Vp-p = Vpik - (-Vpik) = 2Vpik = 2Vmax

DKKAT
DKKAT
(7.4)
olarak hesaplanr.
SIRA SZDE
N N
SIRA SZDE
Etkin Deer
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Alternatif akm uygulanan bir devre elemannda g bulunurken, bu dalga yapAMALARIMIZ

sndaki gerilimin
hangi deeri ile hesaplama yaplmas gerektiine karar vermek
zordur. Maksimum deerin alnmas olduka yanlfl sonular douracaktr. nk
maksimum deere, bir cycle iinde sadece iki kez anlk olarak ulafllr. Bu yzden
K T A P
hesaplamalarda etkin deer kullanlr. AC devrelerde, ampermetre ve voltmetre etkin akm ve gerilim deerlerini ler. Etkin deer ayn zamanda bir AC kaynan,
bir diren zerinde yaratt, s etkisinin aynsn yaratan DC kaynan deeridir.
LEVZYON
flte bu DCT Ekaynan
deeri, AC kaynamzn etkin deerini verir.
Etkin deerin bir dier ad da efektik deerdir. Sembolik gsterimi alt ifadeler
kullanlmadan V ve I fleklindedir. Bir AC dalgann maksimum deeri ile efektif deeri arasndaki
afladaki gibidir.
N T E Riliflkiler
NET
Vetk =
Vpik
2
0.707 Vpik
Vpik = Vmax = Vetk 2 1.414 V
(7.5)
(7.6)
Ortalama Deer
Ortalama deer AC dalgaya ait bir cycle iindeki ani deerlerin ortalamas olarak
tanmlanr. Ancak AC dalgada pozitif ve negatif ani deerlerin byklkleri eflit olduundan ortalama deer her durumda sfr sonucuna ulaflacandan, bu hesaplamada tm cycle yerine pozitif veya negatif alternanslardan sadece biri alnr. Bir
AC dalgann maksimum deeri biliniyorsa ortalama deer
Vort = 0.636Vpik
olarak bulunur.
RNEK 3
Ortalama deeri 310 V olan bir AC dalgann efektif deeri ne olur?

zm 3:
Vort = 0.636Vpik
310 = 0.636Vpik ve buradan da Vpik = 487.421 V
V=
Vpik
2
olduundan efektif deer V= 344.606 V olarak bulunur.
(7.7)
155
SIRA SZDE
fiehir flebeke gerilimi 220 V olduuna gre bu dalgaya ait etkin, ortalama
ve maksimum gerilim deerlerini de siz hesaplaynz.
D fi N E L M
SNZODAL AKIM/GERLM N MATEMATKSEL
FADELER
S O R Umatematiksel
Belli baz zel kavram ve lmlere sahip olsa da, bir AC dalgann,
olarak bir sins dalgasndan fark olmad aktr. O halde elektrik devresinde kullanlan herhangi bir kayna, grafik olarak gstermek yerine sadece
tek bir mateDKKAT
matiksel ifadeyle gstermek de yanlfl olmayacaktr. Bunun iin elektrik bilgisinden ok matematie ihtiya vardr.
SZDE
Herhangi bir AC gerilim tm olarak afladaki matematiksel SIRA
eflitlikle
ifade edilir:
V(t) = Vpik.sin(t) veya V(t) = Vpik.sin(2ft)
AMALARIMIZ
Ayn eflitlik AC akm iin de afladaki gibi yazlabilir:

I(t) = Ipik.sin(t)
veya
I(t) = Ipik.sin(2ft)
K T A P
(7.9)
Bu denklemler AC akm veya gerilimin ani deerleridir. Bunlar kullanlarak

herhangi bir t annda ani deer hesaplanabilir. Bunun yannda dikkat edilirse saT E L E V Zefektif
Y O N ve ortadece bu matematiksel gsterimle, tepe deer ve buna bal olarak
lama deerler kolaylkla bulunabilir. asal frekans, matematiksel bu gsterimden elde edildiinde de frekans ve periyot da bulunabilir ve dalga izilebilecei gibi gerekli her trl hesaplama da yaplabilir.
NTERNET
Akm grafii aflada verilen dalgann matematiksel gsterimi nasl olur?
Akm
(amp.)
34
zaman
4
12
( sn)
-34
zm 4:
T = 8 sn = 8.10-6 sn
f=
1
= 125 KHz
T
= 2f = 250103 rad/sn
Ipik = 34 A
Bulunan bu deerlere gre matematiksel gsterimi flu flekildedir:
I(t) = 34sin(250103t)A
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
(7.8)
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
RNEK 4
156
Devre Analizi
RNEK 5
Efektif deeri 56 V ve periyodu 25 msn olan bir AC gerilimin matematiksel ifadesi

ve grafiksel olarak izimi nasl olur?
zm 5:
Vpik = V 2 = 79.2 V
T = 25msn = 25.10-3 sn f =
1
= 40 Hz = 2f = 80 rad/sn
T
V(t) = Vpiksin(t) = 79.2sin(80t) V

Bulunan bu matematiksel ifadeye ait sinzoidal dalga afladaki gibi izilebilir.
Gerilim
(V)
79.2
25
12.5
Zaman
(msn)
-79.2
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Kullandmz
flehir
gerilimine ait matematiksel ifadeyi bulup, buna ait grafii de siz izSIRA
SZDE
meyi deneyin.
D fi N E L M VE FAZ LfiKLER
FAZ KAVRAMI
Fazn kelime anlam deifliklik gstermeyen grnt demektir. Ancak elektronikte, bir AC dalgann
S O R U bafllangcnn, eksenlerin bafllang noktas olan orijine ya da
iki AC dalgann birbirlerine asal olarak uzaklna faz veya faz kaymas denir.
AC kaynaklar iin faz fark kavramnn byk nemi vardr. nk AC alflan
DKKAT
elektronik sistemlerde, her elektronik para belli bir faz farkna yol aar. alflmalarn dzgn yrtlmesi asndan bu hesaplamalar nemlidir.
N N
SIRA SZDE
Bir AC Dalgann Faz Hesab
AMALARIMIZ
K T A P
Bir sinzoidal dalgada, dalgann bafllang noktas 0 gerilim ya da akm deerini

AMALARIMIZ
alp, pozitif ani deerler alarak maksimum deere doru artmaya bafllad nokta
kabul edilir. Bu AC dalgann faz hesaplanrken de bahsedilen bu bafllang noktasnn, grafikK eksenlerinin
kesiflim noktas olan orijin noktasna asal olarak uzak T A P
l radyan olarak bulunur. Tek bir AC dalgann faznda ayr durum oluflabilir.
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
157
Sfr Faz
Eer AC dalgann bafllang noktas, orijinle akflk ise bu dalga sfr fazdadr denir. Sfr fazda bir AC dalga fiekil 7.7de gsterildii gibidir. Bu dalgann vektr olarak gsterimi de yine ayn flekilde gsterilmifltir.
Byle bir AC dalgada faz as yoktur. { = 0dr.
fiekil 7.7
Sfr Fazda Bir AC
Dalga ve Vektr
Gsterimi.
(+)
Genlik
T/2
Genlik
(-)
leri Faz
leri faz, grafiksel gsterimde, bir AC dalgann bafllang noktasnn, orijin noktasna gre daha solda olmas anlamna gelir. Byle bir sinzoidal eri ve bu eriye
ait vektrel gsterim fiekil 7.8de gsterildii gibidir.
fiekil 7.8
leri Fazda Bir AC
Dalga ve Vektr
Gsterimi.
(+)
Genlik
Genlik
T/2
(-)
leri faz durumunda AC dalgaya ait matematiksel ifade de deiflir. nk ani

deerler, eksen zerinde { kadar kaymaya uramfltr. Bu matematiksel ifadeler
akm ve gerilim iin
V(t) = Vpik.sin(t + {) veya V(t) = Vpik.sin(2ft + {)
(7.10)
I(t) = Ipik.sin(t + {)
(7.11)
olarak yazlr.
veya
I(t) = Ipik.sin(2ft + {)
158
Devre Analizi
leri fazda { as hesaplanrken, periyottan faydalanlr. T, periyot ve tfazda

dalgann bafllang noktasnn orijinin ne kadar solunda kaldn gsteren zaman
olmak zere;
t faz .360
T
t faz 2
T
rad
(7.12)
Geri Faz
Geri faz olmas durumu da, AC dalgann sfr deerini alp sonra pozitif deerlere
ykselmeye bafllad, bafllang noktasnn orijine gre sada kalmasdr. Byle
bir dalga ve yine bu dalgaya ait vektrel gsterim fiekil 7.9da izilmifltir.
fiekil 7.9
Geri Fazda Bir AC
Dalga ve Vektr
Gsterimi.
(+)
Genlik
T/2
0
Genlik
(-)
Geri faz durumunda AC dalgaya ait akm ve gerilim matematiksel ifadeleri flu
flekildedir:
V(t) = Vpik.sin(t - {) veya V(t) = Vpik.sin(2ft - {)
(7.13)
I(t) = Ipik.sin(t - {)
(7.14)
veya
I(t) = Ipik.sin(2ft - {)
olarak yazlr.
Geri fazdaki { asnn hesaplanmas da T periyot ve tfazda dalgann bafllang
noktasnn orijinin ne kadar sanda kaldn gsteren zaman olmak zere ileri
fazla ayn flekilde;
t faz .360
T
t faz 2
T
rad
(7.15)
olarak hesaplanr.
RNEK 6
Efektif deeri 77.782 V olan afladaki AC dalgann matematiksel ifadesi ne olur?

Volt
11
3
27
19
35
sn
159
zm 6:
Bu AC gerilimde flekilden bir cycle tamamlanma sresi olan periyodu ve dalgann bafllang noktasnn, orijine gre sada kalma sresini bulabiliriz.
T = 16 sn olduundan f =
Vpik = 2 (77.782) = 110 V

tfaz=3 sn olduundan =
gann matematiksel ifadesi
1
1
=
= 62500Hz bulunur.
T
16 106
t faz 2
T
3106 ( 2)
6
16 10
3
rad bulunur ve dal8
3
V olacaktr.
V(t) = Vpik .sin(2ft - ) = 110sin 125000t
8
SZDE
Sizde ortalama deeri 38 A ve dalga flekli aflada verilmifl olan akmSIRA
sinzoidalini
verecek
matematiksel ifadeyi, faz kaymasn da hesaplayarak bulabilir misiniz?
I (A)
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
t(msn)
2
12
SIRA SZDE
ki AC Dalga Arasndaki Faz Fark
AMALARIMIZ
N N
ki AC dalga arasndaki faz farkndan bahsedildiinde, dalga flekillerinin, ayn deeri gemeleri arasndaki radyan olarak a fark anlafllmaldr. Eer ayn frekansK T A ve
P ayn yne
l iki farkl AC dalga, ayn alarda orijini ve zaman eksenini kesiyor
doru ykselmeye devam ediyorlarsa, bunlara ayn fazda dalgalardr denir. Ancak
iki AC dalgann orijini ve zaman eksenini kestii noktalar arasnda sabit uzaklklar
L E Vbu
Z Yuzakln
ON
kalyorsa, bu durumda dalgalar arasnda faz fark vardr denirT Eve
genelde radyan olarak deeri de dalgalarn faz farkn verir. fiekil 7.10da ayn fazda
ve fiekil 7.11de ise aralarnda faz fark bulunan AC dalgalar gsterilmifltir.
V yada I
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
fiekil 7.10
NTERNET
NTERNET
Ayn Fazdaki AC
Dalgalar.
160
Devre Analizi
fiekil 7.11
V yada I
Aralarnda Faz
Fark Olan AC
Dalgalar.
t
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
N N
RNEK 7
AMALARIMIZ
Bilinmesi gereken
D K K Aen
T nemli nokta, sinzoidallerin ayn frekansta olmas gerektiidir.
Ayn frekansta olmayan sinzoidaller arasnda faz fark olmas ya da olmamasndan sz
edilemez. SIRA SZDE
Aflada gsterilen iki AC gerilim dalgas iin
a) Faz fark
hesaplamasn yapnz.
AMALARIMIZ
b) ki dalgann da ayr ayr matematiksel ifadelerini yaznz.
c) ki dalgann vektr gsterimini yapnz.
K T A P
K T A P
V
130
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
20
10
12
22
t(ms)
zm 7:
a) nce her iki dalgann da periyotlar incelenmeli ve frekanslarnn ayn olup
olmadna baklmaldr. Bilindii gibi ayn frekansa sahip olmayan AC dalgalar faz
bakmndan karfllafltrlamaz.
Tkrmz = 20 msn f =
Tmavi = 20 msn f =
20 103
1
20 103
= 50Hz
= 50 Hz
161
Bu durumda faz fark hesaplanabilir. ki dalgann da ayn yne doru ykselirken, zaman eksenini kestikleri nokta arasndaki fark tfaz = 2 msn olduundan;
2 103 (2)
t 2
= faz
=
= rad olur.
T
5
20 103
b) Her iki AC gerilimin matematiksel ifadeleri, krmzda faz fark olmadndan
rad geri olduundan

{ = 0 ve mavi de =
5
Vkrmz(t) = Vpik.sin(2ft) = 130 sin(100t) V
Vmavi(t) = Vpik.sin(2ft - {) = 130sin 100t V olacaktr.
5
c) ki dalgann vektr gsterimi aflada izilmifltir.
/2
130
- /5
130
- /2
SIRA SZDE

I1(t) = 65sin 300t A ve I2(t) = 80sin 300t + A fleklinde verilen matematik6
5
sel ifadelere ait AC akmlarn faz farklarn bulabilir misiniz? Hangi akmn ileri ya da ge-
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
ri fazda olduunu da bulunuz.
EMPEDANS - ADMTANS
Empedans
DC devrelerde bildiimiz diren ile empedans arasnda hibir fark yoktur. Ancak
AC devrelerde, direncin ksmi efldeeri olarak empedans kullanlr.
SIRA SZDEinde kondansatr ve endktr gibi zamanla deiflen deerlere sahip olan elemanlarn olduu devrelerin, AC uygulamalarnda empedans karflmza kar. Empedans, diAMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
162
Devre Analizi
ren, kondansatr ve endktor ieren devrelerde, efldeer karmaflk diren olarak

tanmlanabilir. Ayrca empedans, RLC devrelerinde akm ve gerilimin grnen
genlii ile akm ve gerilim arasndaki grnen faz farkn da aklayan nemli bir
kavramdr.
Empedans devre sembollerinde Z harfi ile gsterilir. Reel ve sanal iki ksmdan
oluflan bir karmaflk saydr. Birimi diren birimi de olan ohm ()dur. Bu Z empedansnn, reel ksm R ve sanal ksm da X ile gsterilir. Z empedans, reel ve sanal
iki saynn toplam fleklinde gsteriliyorsa; bu gsterime kartezyen form, aflada
olduu gibi byklk ve a ile ifade ediliyorsa da kutupsal form adn alr. Empedansn kartezyen ve kutupsal formlarnn gsterimi de
Z = R + jX = |Z|E
(7.16)
olarak yaplr. Empedans karmaflk dzlemde vektr olarak da gsterilebilir. Bu

gsterim de fiekil 7.12de verilmifltir.
Reel ksm R ve sanal ksm da X olan, Z empedansnn bykl ve as hesaplanrken kullanlacak formller
Z =
R 2 + X2
x
= tan1
R
(7.17)
fiekil 7.12
Empedansn
Karmaflk
Dzlemde
Gsterimi.
R = |Z| cos X = |Z| sin
fleklindedir. Eflitlik (7.17)de

eer reel ksm (R) negatif ve sanal ksm (X) pozitifse; hesaplanacak olan a deerine (),
yani 180 eklenir. Her ikiside negatifse, hesaplanan a deerinden 180 karlr.
Tersi durumda, empedans
kutupsal formda verilirse, bunu
karmaflk forma dnfltrmek
iin ise kullanlacak formller reel ve sanal ksm iin de afladaki gibidir:
(7.18)
Empedans - Akm - Gerilim liflkisi

Empedans, bykl, kutupsal formdaki genlik olan, belli deerdeki bir diren
gibi davranr. Belirli bir I akmna karfl, bu Z empedansnn zerinde oluflan gerilim fark, Ohm Kanunu kullanarak kutupsal formda, ayn DC devrelerde olduu gibi yazlabilir. Yani bu akm - gerilim eflitlii
V = Z . I = I . |Z|E
(7.19)
olarak yazlr. Bu ifade yazlrken devredeki akmn faz 0 olarak dflnlmfltr.

Bu flekilde dflnldnde akm, gerilimin kadar gerisinde kalr.
Ancak akm ve gerilime ait AC dalgalarn faz 0 deilse, bu durumda, denklemler bir basamak daha karmaflklaflacaktr. Akm ve gerilim dalgalarnn fazlar
V = |V|E v
I = |I|E I
(7.20)
163
fleklinde de olabilir. Daha iyi anlafllmas bakmndan bu akm ve gerilim AC dalgalarna ait sinzoidal dalga ve vektrel izimler fiekil 7.13deki gibi izilebilir.
fiekil 7.13
Empedans
zerindeki Akm ve
Gerilime Ait Farkl
Fazdaki Temsili
Grafikler.
V
V
V
t
Bu durumda Z empedans iin Ohm Kanunu

|V|E v = |I|E I . |Z|E
SIRA SZDE
SIRA SZDE
|V|E v = |I| . |Z|E ( + I)

|V| = |I| . |Z|E ( + I - v)
D fi N E L M
D fi N E L M
(7.21)
fleklinde deiflir. Yani byklk ve faz ifadeleri ayr ayr eflitlenirse de |V| = |I| .
S O R U
|Z| ve E v = E (I + ) olur.
S O R U
KKAT
AC devrelerde Ohm Kanununa benzer flekilde, empedans kullanlarakD Thevenin
ve Norton
Teoremleri, gerilim ve akm blm kanunlarna ait denklemler de yazlabilir.
SIRA SZDE
N N
ki ayr empedans Z1 = 22E35 ve Z2 = 15E(-40) fleklinde ise bu empedanslarn

toplam deeri ne olur?
AMALARIMIZ
DKKAT
SIRA SZDE
RNEK 8
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
164
Devre Analizi
zm 8:
Z = Z1 + Z2
= 22 E 35 + 15 E (-40)
= (22 cos35 + j 22 sin35) + (15 cos(-40) + j15 sin(-40))
= 18.021 + j12.618 + (11.49 - j9.642)
= 29.511 + j2.976
= 29.66 E 5.76 ohm
RNEK 9
Z = 5 + j12 empedans zerine V1(t) = 36 sin(120t - /4) ve V2(t) = 60 sin(120t +

/5) AC gerilim kaynaklarnn toplam deerinde bir AC gerilim uygulandnda
oluflacak akmn matematiksel ifadesini bulunuz.
zm 9:
nce empedans kutupsal forma dnfltrlr:
Z = 5 + j12 = 13 E 67.38
Sonra AC kaynaklar zerinde toplama ve sadelefltirme yaplmaldr:
V = V1 + V2

= 36 - + 60
4
5

= 36 cos + j 36 sin + 60 cos + j60 sin
5
5
4
4
= (25.46 - j25.46) + (48.54 + j35.27)

= 74 + j9.81 = 74.65 E 7.55 V
SIRA SZDE
D fi N E L M
BuradanSIRA
akm
hesaplanabilir:
SZDE
I=
V
74.657.55
=
= 5.74 (59.83) A
Z D fi 13
N E
L 67
M .38
Bu akmn matematiksel ifadesi de flu flekildedir:

S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
S Osin(120t
R U
I(t) = 5.74
- 0.33) A
Bu konu altnda
hesaplamalar anlayabilmek ve daha kolaylkla hesaplama ve D K Kverilen
AT
zmleme yapabilmek iin matematikte karmaflk saylar konularn tekrar etmeniz yararnza olacaktr.
N N
SIRA SZDE
Admitans
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
EmpedansAMALARIMIZ
AC akm uygulanan devrelerde akma karfl gsterilen zorluk olarak dflnlrse, admitans da AC alflan devrelerde, elemanlarn akma gsterdii kolaylk olarak tanmlanr. Y ile gsterilir. Admitansn da hem reel hem de sanal ksm
K empedans
T A P
vardr. Birimi
biriminin tersi olan mho olarak bilinir ancak baz kaynaklarda ise, admitans birimi olarak Siemens (S) de kullanlr. Deerinin hesaplanmas
1
Y = TELEVZYON
Z
fleklinde yaplr. Bu durumda byklk ve faz da

NTERNET
NTERNET
(7.22)
Y =
1
()
Z
165
(7.23)
fleklinde olur. Empedans, karmaflk say formunda olduunda, admitans hesaplamak iin, empedans kutupsal forma dnfltrmek gerekir.
Admitans deeri birden bykse, devre akm deerini artrc ynde etki gsterir. Y admitans deeri birden kkse de, devre akma kolaylk deil, zorluk gsteren bir yapdadr ve akm deeri azalan yndedir.
RNEK 10
Z = 34 - j27 ohm olarak tanmlanan bir empedans iin

a) Efldeer admitans deerini bulunuz.
b) Efldeer admitans kutupsal formda yaznz.
zm 10:
1 27
2
2
= 43.41 E (-38.45) ohm
a) Z = 34 - j27 = 34 + 27 tan
34
Y=
1
1
=
= 0.02338.45 mho
Z
43.41 (38.45)
b) Y = 0.023 E 38.45 = 0.023 cos38.45 + j0.023 sin38.45

= 0.018 + j0.014 mho
Admitans - Akm - Gerilim liflkisi

Empedans, bykl kutupsal formdaki genlik olan |Z| deerinde bir diren
olarak alnp ilgili hesaplamalar yaplabildiinden, admitans da bykl |Y|
olan bir anti-diren olarak alnabilir. Belirli bir I akmna karfl, Z empedans zerinde oluflan gerilim
V=Z.I
(7.24)
olarak yazlabildiinden ve empedans ile admitans birbirlerinin arpmaya gre tersi olduundan, admitans ile akm ve gerilim arasndaki eflitlik
I=V.Y
(7.25)
flekline dnflecektir.
Akm, gerilim ve admitans deerleri kutupsal formda
V = |V| E v
I = |I| E I
Y = |Y| E (-)
(7.26)
olarak yazlrsa ayn akm-gerilim iliflkisi

|I| E I = |V| E v . |Y| E (-)
|I| E I = |V| . |Y| E (- + v)
|I| = |V| . |Y| E (- + v-I)
(7.27)
fleklinde deiflir. Bu eflitlikte byklk ve faz ifadeleri ayr ayr eflitlenirse de

|I|=|V|.|Y| ve E I=E(v-) olur.
166
Devre Analizi
RNEK 11
Matematiksel olarak V(t) = 50sin 180t denklemiyle verilen bu AC kayna7
n, Y = 0.2 - j0.9 mhoya denk olan bir admitansa uygulanmasyla oluflan

a) Akm,
b) Bu akmn matematiksel deerini,
c) Akm ve gerilim arasndaki faz farkn
bulunuz.
zm 11:
a) V(t) = 50sin 180t V = 50 E (-25.71) V
7
Y = 0.2 - j0.9 Y = 0.922 E (-77.47) mho
I = V.Y I = (50 E (-25.71))(0.922 E (-77.47)) = 46.1 E (-103.18) A
b) I(t) = 46.1sin (180t - 0.573) A
rad = 25.71 geri fazda

7
Akm, 0.573 rad = 103.18 geri fazda
Akm gerilim arasndaki faz fark: { = 77.47 = 0.43 rad olur.
Bu durumda akm, gerilimden { = 77.47 daha geridedir denir.
c) Gerilim,
Empedanslarn Seri ve Paralel Balanmas

Seri Balama
fiekil 7.14
Seri Bal
Empedanslar.
Z1
Z2
+
Vab
b
Zn
Empedanslarn seri balants, tpk direnlerin seri

balants gibidir. Yaplan
u uca seri balant sonucu
oluflan toplam empedans,
ayr ayr empedans deerlerinin toplam olarak bulunur. Bu balant flekli fiekil 7.14de olduu gibidir.
Bu devrede toplam (efldeer) empedans
Z e = Z1 + Z2 + + Zn
(7.28)
fleklinde hesaplanr. Devreden geen I akmnn deeri ise,

I=
Vab
Ze
Vab
Z1 + Z2 + + Z n
olarak hesaplanr.
(7.29)
167
Paralel Balama
Yine direnlerin paralel balants ile ayn flekilde, toplam (efldeer) empedansn
tersi, balanmfl empedanslarn tersleri toplamna eflit olmak zere yaplan hesaplama ile bulunur. Bu balant,
fiekil 7.15de gsterilmifltir.
Bu devrede toplam (efldeer) empedans
fiekil 7.15
Paralel Bal
Empedanslar.
a
+
Vab
-
Z1
Z2
1
Zn
2
1
1
1
1
=
+
++
Ze
Z1
Z2
Zn
(7.30)
fleklinde hesaplanr. Devreden geen I akmnn deeri ise, yine

I=
Vab
Ze
(7.31)
bants ile hesaplanr.

Z = 34 - j27 olarak tanmlanan bir empedansa Z = 1210-4 + j410-3 olarak tanmlanan bir empedans paralel balanrsa efldeer admitans ne olur?
zm 12:
4.103
= 4.176.10-3 E 73.3 ohm
Z = 12.10-4 + j4.10-3 = 1.744.105 tan1
4
12.10
1
1
1
=
+
4
34 j27
Ze
12.10 + j 4.103
1
1
+
43.41 38.45
4.176.103 73.3
=0.023 E 38.45 + 239.46 E -73.3

=0.018 + j0.014 + 68.82 - j229.385
=68.84 - j229.371 = 239.478 E -73.29
Zefl = 4.175.10-3 E 73.29 ohm
Ye =
1
= 239.478 73.29 mho
Ze
FAZR DYAGRAMLAR
AC akm devrelerinde bal olan elemanlar, empedans ad verilen ve kaynan frekansna gre sanal ksm deiflen bir tepki verirler. Bu tepkiye empedans dendiini bir nceki konuda sylemifltik. Saf diren olmayan bu empedans, uygulanan gerilimin sinzoidal dalgasnn faz asn kaydrarak akm sinzoidalini oluflturur. Bu
RNEK 12
168
Devre Analizi
akm ve gerilim ifadeleri matematiksel olarak gsterilebilecei gibi fazr olarak da

gsterilebilir. Bilindii gibi fazr, dalgann bykl ve faz as deerini ieren
bir gsterim fleklidir. Fazrler, karmaflk dzlemde vektr olarak gsterildiinde de
fazr diyagramlar elde edilir. Faz alar birbirinden farkl ve matematiksel ifadeleri aflada verilmifl sinzoidallerin, fazr diyagramndaki gsterimi fiekil 7.16da
verildii gibi yaplr.
V2(t) = |v2|cos(t + 2) V
V3(t) = |v3|cos(t - 3) V
V1(t) = |v1|cos(t) V
fiekil 7.16
Sinzoidallerin
Fazr Gsterimi.
AC akm ve gerilim fazr diyagramnda gsterilIm

diinde, aralarndaki iliflki
matematiksel ifadeye gre daha kolay grlr. Faz
V2
farklar ve byklk grsel adan daha kolay kavranr hale getirilmifl olur.
Sadece AC dalgalar deil,
empedans, admitans da
Kartezyen gsteriminden
2
polar forma dnfltrleV1
Re
bildiinden bunlarda fa3
zr diyagramlarnda vektr olarak izilebilirler. Bu
flekilde akm-gerilim-emV3
pedans ls faz ve byklk ynnden tek bir
grafikte incelenebilir. Bu
zaman-byklk eksenleriyle izilmifl dalga grafiklerine gre daha kullanfll bir yoldur. nk zaman-byklk grafiklerine empedans eklenemez. nk empedans
zamanla deiflmez, asal frekansa bal olarak deiflir.
Fazrn Eksponansiyel Gsterimi

Elektronikte fazr yani kutupsal formda gsterilen tm deerler yani sinzoidal
akmlar, gerilimler, empedans ve admitanslar, eksponansiyel olarak da gsterilebilir. Eksponansiyel gsterimde, doal logaritmann taban olan Euler saysndan yararlanlr. Kutupsal gsterimdeki faz asnn, Euler yani e saysnn ss olarak
yazlmas ile eksponansiyel gsterim oluflturulabilir. Yani
Z = R + jX
(7.32)
says iin kutupsal gsterimde hesaplamalar yaplarak

Z = |Z| E
(7.33)
olarak bulunduunda bu say iin eksponansiyel gsterim

Z = |Z|.ej
(7.34)
fleklinde olur. nk bilindii gibi|Z|.ej aslnda reel ve sanal iki bileflenden oluflan bir saydr. Bu bileflenler; |Z|cos says, reel yani aktif bileflen, |Z|sin
says, sanal yani reaktif bileflendir.
169
Burada aktif bileflen, kartezyen gsterimde yazlmfl Z saysnn, R deerine eflit

ve ayn flekilde reaktif bileflen de X deerine eflittir.
Bu eflitlikler dikkate alnarak, kutupsal formda yazlabilecek her trl AC dalga
ve empedans eksponansiyel formda da kolaylkla yazlabilir. Elektronikte bu gsterim olduka sk kullanlmaktadr.
Z = 8 - j4 empedansn eksponansiyel formda yaznz ve fazr olarak gsteriniz.
RNEK 13
zm 13:
Z = 82 + 42 = 8.94
4
= tan1 = 26.56
8
Z = 8.94 E (-26.56) = 8.94e(-j26.56) ohm

Deeri Z = 16 - j9 ohm olan bir empedans zerinden geen akm I = 12cos(150t - 35)
A olduuna gre
a) Gerilim deerini matematik ve fazr olarak bulunuz.
b) Bu akm-gerilim-empedans lsn fazr diyagramnda iziniz.
RNEK 14
zm 14:
9
a) Z = 162 + 92 tan1 = 18.35 (29.35) ohm
16
I = 12 E (-35) A
V = Z.I = 18.35 E (-29.35).12 E (-35) = 220.2 E (-64.35) V
b)
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
K K A T uygun heDevre Analizi dersinde ve snavlarda kullanlmak zere trigonometrikDifllemlere

sap makinesi kullanlmas gerekmektedir. zellikle snavlara gelirken bu tarz ifllemlere
databank
AMALARIMIZ
K T A P
N N
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
170
Devre Analizi
zet
Periyodik olarak yn ve bykl deiflen dalgalara
alternatif akm dalgalar denir. En bilinen AC dalga, sinus dalgalardr. Bir tam dalgann oluflmas sresine dalgann periyodu, 1 sn iinde tekrarlanan periyot saysna
dalgann frekans denir. Frekansn 2 katyla da asal
frekans hesaplanr. Periyot T, frekans f ve asal frekans
ile gsterilir.
Bir AC dalgann herhangi bir t zamanndaki deerine
anlk deer, bir periyot iinde alabilecei en yksek
deere maksimum deer ya da tepe deer, bu AC dalgann ayn s etkisini yaratan DC gerilime karfl gelen
deere etkin ya da efektif deer ve dalgann bir periyodunun ortalama deerine ortalama deer ad verilmektedir. Maksimum deer, etkin deerin 2 kat ve
ortalama deer de maksimum deerin 0.636 kat alnarak bulunmaktadr.
Deerleri bu flekilde bulunan bir AC gerilimin matematiksel ifadesi de V(t) = Vpik.sin(t) fleklinde yazlr.
Bir AC dalgann sfr deerini aldktan sonra, pozitif deerler almaya bafllad noktaya dalgann bafllang noktas denir. Bu nokta, koordinat dzlemindeki orijinle
akflksa, dalga sfr fazda, orjine gre sadaysa dalga
geri fazda, soldaysa da dalga ileri fazdadr denir. Bu faz
as ileri fazda matematiksel ifadeye eklenir, geri fazda
olduundaysa karlr. Ayn frekanstaki dalgalar arasndaki uzakla da iki dalga arasndaki faz fark denir.
AC alflma altnda devre elemanlarnn akma karfl gsterdii toplam dirence empedans denir. Emkedans reel
ve sanal ksm olan karmaflk bir saydr. Birimi dur.
Bu say kartezyen, kutupsal veya eksponansiyel formlardan biriyle gsterilebilir ve bunlar arasnda dnflm
yaplabilir. Akm, gerilim ve empedans kutupsal formda yazldnda, Ohm Kanunu DCde olduu gibi yazlabilir. Admitans ad verilen kavram ise empedans deerinin arpmaya gre tersi alnarak bulunur.
Empedans, akm, gerilim ve admitans karmaflk dzlemde a ve byklk olarak bir vektr fleklinde izildiindeyse fazr diyagramlar elde edilir. Fazr diyagramlar grsel adan kolaylk ve anlafllabililik salarlar.
171
Kendimizi Snayalm
1. Etkin deeri 35 V ve asal frekans 400 olan AC
dalgann maksimum deeri ve frekans hangi flkta doru olarak verilmifltir?
a. 49.5 V - 400Hz
b. 49.5 V - 200Hz
c. 24.75 V - 400Hz
d. 24.75 V - 200Hz
e. 55 V - 400Hz
6. Afladaki ifadelerden hangisi bir AC kaynak iin

dorudur?
a. Maksimum deer, tepeden tepeye deerin 2
katdr.
b. Maksimum deer, sadece (+) tepe deeridir.
c. Tepeden tepeye deerin yarsna etkin deer denir.
d. Ortalama deer, maksimum deerin yarsdr.
e. Maksimum deer, etkin deerin 2 katdr.
2. Frekanslar 25 KHz olan iki AC dalgann, birinin bafllang noktas orjinin 4 sn sanda, dierinin bafllang
noktas da orjinin 5 sn solunda kalmaktadr. Buna gre iki dalga arasndaki faz as ka derece olur?
a. 36
b. 81
c. 99
d. 123
e. 160
7. Efldeer empedans (50 - j100) olan bir devreden

geen alternatif akmn deeri, I(t) = 3sin100tdir. Bu
bilgilerle, akmn asal frekans, akmn tepe deeri ve
efldeer empedansn ular arasndaki gerilimin tepe
deeri niceliklerinden hangileri bilinebilir?
a. Yalnz akmn frekans
b. Yalnz akmn tepe deeri
c. Akmn frekans ve akmn tepe deeri
d. Akmn tepe deeri ve efldeer empedansn ular arasndaki gerilimin tepe deeri
e. Hepsi
3. V(t) = 150sin(800t - /4) gerilimi altnda alflan bir

devrede, empedansn aktif bilefleni 24 ve reaktif bilefleni -19 olduuna gre, devrede dolanan akmn
matematiksel ifadesi ne olur?
a. I(t) = 30.61sin(800t - 38.36)
b. I(t) = 30.61sin(800t + 38.36)
c. I(t) = 30.61sin(800t - 6.63)
d. I(t) = 4.9sin(800t - 6.63)
e. I(t) = 4.9sin(800t + 6.63)
4. AC bir kaynan besledii devrede birbirine paralel
balanmfl j1.8 ve j2.7 deerindeki empedanslarn
efldeer empedans deeri ne olur?
a. j14.14
b. j8.48
c. j1.08
d. j2.93
e. j0.29
5. Bir empedans (-j0.21221 ) ve bu empedansn bal olduu kaynak V(t) = 100sin(500t - /10) ifadesiyle
yazlabiliyorsa, bu empedans zerinden geen akmn
eksponansiyel gsterimi afladakilerden hangisi olur?
a. 47.123ej72
b. 471.23ej18
c. 47.123e-j90
d. 471.23ej72
e. 471.23e-j90
8. (j10) ohmluk bir dirence uygulanan gerilimin denklemi V(t)=300sin(400t - 11.64)dir. Direnten geecek
olan akmn denklemi afladakilerden hangisidir?
a. I(t) = 30sin(400t - 101.64)
b. I(t) = 300sin(400t - 79.36)
c. I(t) = 300sin(400t - 101.64)
d. I(t) = 30sin(400t - 79.36)
e. I(t) = 30sin(400t - 11.64)
9. (40 - j30) luk bir empedans, etkin deeri 2 A, frekans 50 Hz ve sfr fazda bir AC akm kaynana balanmfltr. Empedansta oluflacak olan gerilim afladakilerden hangisidir?
a. V(t) = 100cos(314t-36.87)
b. V(t) = 100cos(314t-53.13)
c. V(t) = 141.42cos(314t-36.87)
d. V(t) = 141.42cos(314t-53.13)
e. V(t) = 100cos(314t+36.87)
10. V(t) = 212sin 300t V ve I(t) = 80sin

10
300t + fleklinde verilen matematiksel ifadelere
15
ait AC gerilim ve akm arasndaki faz farknn doru
aklamas hangisidir?
a. Gerilim, akmn 30 geri fazndadr.
b. Gerilim, akmn 30 ileri fazndadr.
c. Akm, gerilimin 30 geri fazndadr.
d. Akm, gerilimin 45 ileri fazndadr.
e. Gerilim, akmn 45 ileri fazndadr.
172
Devre Analizi

1. b
Yantnz yanlfl ise Alternatif Akm Deerleri

Yantnz yanlfl ise ki AC Dalga Arasndaki
Faz Fark bafllkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Empedans - Akm - Gerilim
liflkisi bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Empedanslarn Seri ve Paralel Balanmas bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Fazrn Eksponansiyel
Gsterimi bafllkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Empedans-Akm-Gerilim liflkisi bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Empedans-Akm-Gerilim liflkisi bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Faz Kavram ve Faz liflkileri bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
2. b
3. d
4. c
5. d
6. e
7. e
8. a
9. c
10. a

Sra Sizde 1
T=
f =
20 10
= 5 106 sn
6
5 10
= 200 KHz
Vmax = 220 2 = 311.12 V
Vort = 311.120.636 = 197.87 V

Sra Sizde 4
f = 50 Hz
T=
1
f
= 20 msn
Vetk = 220 V
Vmax = 220 2 = 311.12 V
Gerilim (V)
311.12
10
20
t (msn)
-311.12
Sra Sizde 5
T = 10 msn
1
f =
= 100 Hz
t faz 2
T
2 2
10
2
5
= 72
Iort = 38 A
Imax = Iort/0.636 = 59.45 A
Sra Sizde 2
T = 5 msn
I( t ) = 59.45 sin 200t
Sra Sizde 6
11
rad = 66
=
5 6
30
Gerilim (V)
20
2.5
5
t (msn)
-20
Vetk = 220 V
= 2f = 4105 = 1256637.06 rad/sn
Sra Sizde 3
I1 ( t ) = 65 sin 300t A geri fazda,
I 2 ( t ) = 80 sin 300t + A ileri fazdadr.
Kksal, A. ve ark. (2012). Elektrik Devreleri, Ankara,
Palme Yaynclk.
Nilsson J. W. ve Riedel S. A. (2011). Electric Circuits,
New Jersey, Pearson Education.
zbey, fi. (2010). Elektrik Devre Analizi 2, Ankara,
Sekin Yaynclk.
Erna, H. (1999). Pratik Elektrik ve Elektronik, stanbul, nklap Kitabevi.
Selek, fi. (2008). Alternatif Akm (AC) Devre Analizi,
Ankara, Sekin Yaynclk.
173
DEVRE ANALZ
Amalarmz
N
N
N
N

Alternatif akm devrelerinin analizini yapabilecek,
Ortalama g hesab yapabilecek,
Karmaflk g hesab yapabilecek,
G arpann hesaplayabilecek ve dzeltebilecek
bilgi ve becerilerine sahip olabilirsiniz.
Anahtar Kavramlar
Alternatif akm
Anlk g
Ortalama g
Karmaflk g
G arpan
G arpannn dzeltilmesi
indekiler
Devre Analizi
Alternatif Akm
Devrelerinin Analizi
ve G Hesaplamalar
GRfi
ALTERNATF AKIM DEVRELERNN
ANALZ
ALTERNATF AKIM DEVRELERNDE
G HESAPLAMALARI
Alternatif Akm
Devrelerinin Analizi ve G
Hesaplamalar
GRfi
Alternatif akm devrelerinin analizinde daha nceki blmlerde doru akm devrelerinin analizinde kullanlan tm yntemler (dm gerilimleri yntemi, gz
akmlar yntemi, sperpozisyon, kaynak dnflmleri, Thevenin ve Norton efldeer devreleri) kullanlacaktr. Dolaysyla nceki blmlerde renilen yntemleri
tekrarlamak yerine bu yntemlerin alternatif akm devrelerinde kullanm rneklerle anlatlacaktr. Alternatif akm devrelerinin analizinde devre ncelikle fazr ve
empedans kavramlar kullanlarak frekans alanna aktarlacaktr. Bu aktarm sonucu yazlacak eflitlikler karmaflk saylar ierecektir. Daha sonra dikkatli seilen rneklerle yukarda bahsedilen yntemlerin uygulamas anlatlacaktr.
Herhangi bir devre eleman tarafndan salanan veya harcanan anlk g o eleman zerindeki gerilim dflm ile eleman zerinden akan akmn arpmna eflitSIRA SZDEDoru akm
tir. Ortalama g ise anlk gcn ortalamas olarak hesaplanmaktadr.
devreleri iin anlk g ve ortalama g birbirine eflittir ancak bu blmde gsterilecei gibi alternatif akm devrelerinde anlk ve ortalama g birbirinden farklD fi N E L M
dr. Alternatif akm devrelerindeki g hesaplamalarnda anlk ve ortalama g hesaplarnn yan sra karmaflk g, tepkin g, g arpan ve g arpannn dS O R U
zeltilmesi gibi yeni kavramlar renilecektir.
Devre Analizi dersinde ve snavlarda kullanlmak zere trigonometrikDifllemlere
uygun heKKAT
databank
AMALARIMIZ
ALTERNATF AKIM DEVRELERNN ANALZ
N N
Alternatif akm devrelerinin analizinde daha nceki blmlerde doru akm devK T A yntemi,
P
relerinin analizinde kullanlan tm yntemler (dm gerilimleri
gz
akmlar yntemi, sperpozisyon, kaynak dnflmleri, Thevenin ve Norton efldeer devreleri) kullanlacaktr. Devre fazr ve empedans kavramlar kullanlarak freTELEVZYON
kans alanna aktarlacaktr.
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
176
Devre Analizi
Diren, Bobin ve Kondansatrlerde Frekans Alannda

Gerilim - Akm liflkisi
fiekil 8.1
Diren iin gerilim
- akm iliflkisi.
Alternatif akm devrelerinin analizine bafllamadan nce elektriksel elemanlarn

frekans alannda gerilim akm iliflkilerini belirlemeliyiz. fiekil 8.1de gsterilen R
direncinin zerinden sinzoidal i(t)=Imcos(t+i) akmnn aktn dflnelim.
Diren zerindeki gerilim zaman alannda Ohm Kanunundan v(t) = Ri(t) =
RImcos(t+i) olarak yazlr. Akm ve gerilim fazr gsterimleri I=ImEi ve V=RImEi olduundan, gerilim fai(t)
zr ile akm fazr arasndaki iliflki V=RI olarak buluR
nur. Bu eflitlik direnlerde gerilim - akm iliflkisinin frekans alanndaki ifadesidir ve zaman alanndaki Ohm
+ v(t) Kanunu ile benzerdir. Direnlerde gerilim ve akm faz
alar birbirine eflittir.
fiekil 8.2de gsterilen L bobininin zerinden sinzoidal i(t) = Imcos(t+i) akaktn dflnelim. Bobin zerindeki gerilim zaman alannda
di
v ( t ) = L = LI m sin( t + i ) = LI m cos( t + i 900 ) olarak yazlr. Akm ve
dt
gerilim fazr gsterimleri I=ImEi ve V=LImEi90
mnn
fiekil 8.2
Bobin iin gerilim akm iliflkisi.
i(t)
=jLImEi olduundan, gerilim fazr ile akm fazr
arasndaki iliflki V=jwLI olarak bulunur. Bobinlerde akmn faz ile gerilimin faz arasnda 90 faz fark bulun-
+ v(t) -
maktadr ve akm gerilimi 90 farkla takip etmektedir.

fiekil
8.3de
gsterilen
kondansatrnn
zerindeki
gerilimin
v(t)=Vmcos(t+v) olduunu dflnelim. Kondansatrde gerilim akm iliflkisi zadv

man alannda i( t ) = C = CVm sin( t + v ) = CVm cos( t + v 900 ) oladt
rak yazlr. Akm ve gerilim fazr gsterimleri V=VmEv ve
I=CVmEv90=jCVmEv olduundan, gerilim faz-
fiekil 8.3
Kondansatr iin
gerilim - akm
iliflkisi.
r ile akm fazr arasndaki iliflki I=jCV olarak bulu-
i(t)
C
nur. Kondansatrlerde de akmn faz ile gerilimin faz

+ v(t) -
arasnda 90 faz fark bulunmaktadr, ancak akm gerilimin 90 farkla nnden gitmektedir.
Empedans
Frekans alannda diren, bobin ve kondansatrlerde gerilim-akm iliflkilerinin
V=RI,
V=jLI,
V=
1
I
jC
(8.1)
olduu gsterildi. Bu iliflkiler genel olarak V=ZI fleklinde ifade edilebilir. Z ilgili elemann empedansdr ve srasyla ZR=R, ZL=jL ve ZC=1/jC olarak hesaplanr. Bobin ve kondansatrn empedanslar frekansa bal olarak deiflmektedir, dolaysyla bobin ve kondansatr ieren devrelerin tepkileri frekans deifltike deiflmektedir.
177
8. nite - Alternatif Akm Devrelerinin Analizi ve G Hesaplamalar
Devrenin Zaman Alanndan Frekans Alanna Aktarlmas

Eer devre zaman alannda verilirse (kaynaklar zamana bal, L ve C srasyla
Henry ve Farad cinsinden) ncelikle frekans alanna aktarlmaldr. Bunun iin
kaynaklar fazr fleklinde ifade edilir, bobin ve kondansatr ise empedans fleklinde hesaplanr. Devredeki gerilim ve akmlarda fazr olarak gsterilir.
RNEK 1
fiekilde verilen devreyi zaman alanndan frekans alanna aktarnz.

50
60
2H
1mF
25cos(50t-30)V +-
zm 1:
Verilen devredeki kaynak fazr olarak 25E30 olarak ifade edilir. Devrenin
frekans 50 rad/s olduundan bobin ve kondansatrn empedanslar
1
1
=
= j20 olarak bulunur. Aflada
ZL=jL=j50(2)=J100 ve Zc =
jC j50(103 )
devrenin frekans alanndaki hali izilmifltir.
50
60
-j20
j100
+
25 -30V -
fiekilde verilen devreyi zaman alanndan frekans alanna aktarnz. SIRA SZDE
1 F
1k
10sin(1000t-20)V
+
-
2H
2k
+
-
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
5cos1000tV
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
Devre frekans alanna aktarldktan sonra devre analiz yntemleri kullanlarak

istenilen akm ve gerilimler fazr olarak hesaplanacaktr. Fazre
karfl gelen zaman
AMALARIMIZ
alan ifadesi kolaylkla yazlabilir. Takip eden blmlerde rneklerle alternatif
akm devrelerinin analizi yaplacaktr.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
178
Devre Analizi
Kirchhoff Kanunlarnn Kullanm

RNEK 2
fiekilde verilen devrede I1 akmn ve V1 gerilimini hesaplaynz. Devredeki kaynan frekans 50 Hz ise akm ve gerilimi zaman alannda yaznz.
4
8
+
I1
+
Vs= 24 60V -
-j4
j6
V1
-
zm 2:
Bu problemin zmnde ilk olarak kaynak tarafndan grlen toplam empedans hesaplayacaz. Bu empedans kullanarak I1 akmn bulacaz. Daha sonra
V1 gerilimini hesaplayacaz.
Vs kayna tarafndan grlen efldeer empedans flu flekildedir:
Z e = 4 +
(6 j)(8 j4)
24 + j48
= 4+
= 4 + 4.24 + j4.9
94 = 8.24 + j4.94
j6 + 8 j4
8 + j2
2460o
Vs
=
= 2.529.06o A olarak bulunur. KircZ e 8.24 + j4.94
hhoffun gerilim kanunu kullanlarak V1 = Vs 4I1 = 24E60 10E29.06 = 3.26 +
Bu durumda I1 =
j15.92= 16.25E78.43 V olarak hesaplanr.

Devrenin radyal frekans = 2f=2(50)=100 rad/s olarak hesaplanr. Bu durumda
i1(t)=2.5cos(100t+29.06)A
v1(t)=16.25cos(100t+78.43)V
olarak yazlr.
Dm Gerilimleri Yntemi
RNEK 3
fiekilde verilen dm gerilimlerini fazr formunda bulunuz.

j5
V1
V2
-j4
2 0A
10
2 45A
179
zm 3:
Dm eflitlikleri
V1
V V2
+ 1
= 20o
j5
10
V2 V1 V2
+
= 245o
j4
j5
(1 j2) V1 + j2V2 = 200o = 20

j4 V1 + jV2 = 4045o
= 28.28 + j28.28
olarak yazlr. Eflitliklerin zmnden

V1=5.24j4.18 V
V2=7.33j11.56 V
olarak bulunur.
Gz Akmlar Yntemi
fiekilde verilen devrede I2 akmn gz akmlar yntemini kullanarak bulunuz.
RNEK 4
-j2
j2
24 0V
+
-
I2
I1
2 90A
zm 4:
ki gz arasndaki akm kaynandan dolay devrede bir tane spergz oluflmaktadr. Spergz eflitlii flu flekildedir:
2I1+(2j2)I2=24E0
Bu eflitlikte iki bilinmeyen (I1 ve I2) bulunmaktadr. Akm kaynan kullanarak
I2I1=2E90
eflitlii yazlabilir. Bu eflitlikten I1= I22E90=I2j2 bulunup ilk eflitlikte yerine
konulursa
2( I 2 j2) + ( 2 j2)I 2 = 240o
( 4 j2)I 2 = 24 + j4 I 2 =
24 + j4
= 5.4436o A
4 j2
olarak bulunur.
fiekilde verilen devrede I0 akmn
a. dm gerilimleri ve
b. gz akmlar yntemlerini kullanarak bulunuz.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
180
Devre Analizi
j1
12 0 V +
-
10
+
-
6 0 V
Sperpozisyon Yntemi
RNEK 5
fiekilde verilen devrede v1(t) = 12 cos(4000t + 45)V ve v2(t) = 5cos 3000t V olarak
verilmifltir. Devreden akan i(t) akmnn yatflkn durum ifadesini bulunuz.
3k
V1(t)
+
-
+
-
V2(t)
(t)
0.5H
zm 5:
Kaynaklarn frekanslar farkl olduundan i(t)yi bulmak iin kullanlacak tek
yntem sperpozisyon yntemidir.
i. v2(t) kaynan etkisizlefltirip (ksa devre yaparak) v1(t) kaynandan dolay
devreden akan akm bulalm. Kaynan frekans 4000 rad/s olduundan bobinin empedans j2000 olarak bulunur. Devrenin zaman alanndaki ve frekans alanndaki durumlar aflada izilmifltir.
3k
3k
V1(t)
12 45 V +-
+
(t)
0.5H
I1 =
I1
j2k
1245o
= 3.32811.71o mA
3000 + j2000
ii. v1(t) kaynan etkisizlefltirip (ksa devre yaparak) v2(t) kaynandan dolay
devreden akan akm bulalm. Kaynan frekans 3000 rad/s olduundan bobinin empedans j1500 olarak bulunur. Devrenin zaman alanndaki ve frekans alanndaki durumlar aflada izilmifltir.
3k
3k
+
-
I2 =
181
+
-
V2(t)
2(t)
0.5H
j1.5k
5 0V
50o
= 1.49 26.56o mA
3000 + j1500
i(t)=i1(t) + i2(t)=(3.328 cos (4000t+11.71)1.49 cos (3000t26.56)) mA
Kaynak Dnflm Yntemi

fiekilde verilen devrede I akmn kaynak dnflmleri kullanarak bulunuz.
-j2
12 0V
6 30V
+
-
j3
zm 6:
lk olarak ideal gerilim kayna ve j2 empedansndan oluflan pratik gerilim
kaynan pratik akm kaynana dnfltrelim.
I1 =
120o
= 690o A
j2
Devre aflada gsterilen devreye dnflr. Yeni devrede j2 ve 4 paraleldir. Bu iki empedansn paralel efldeeri 0.8 j1.6 olarak hesaplanr.
6 90A
-j2
6 30V
I
4
j3
deal akm kayna ve paralelindeki (0.8 - j1.6) empedans pratik bir gerilim
kaynana dnfltrlebilir. Kaynan deeri V1=6E90(0.8j1.6)=10.733E26.56V
olarak hesaplanr. Yeni devre aflada izilmifltir.
RNEK 6
Devre Analizi
6 30V
-j1.6
0.8
+
-
10.73 26.56V
182
j3
Devreden akan akm

I=
(10.7326.56o 630o )
= 2.95 38o A
(0.8 j1.6 + j3)
olarak bulunur.
Thevenin Efldeeri
fiekilde verilen devrede V0 gerilimini Thevenin efldeer yntemini kullanarak bulunuz.
-j2
j2
24 0V
+
-
V0
+
-
12 0V
zm 7:
lk olarak ular arasnda V0 gerilimi olan 2 luk direncin ularn ak devre
yaparak bu ular arasndaki VTH gerilimini bulalm. Bu amala kullanlacak devre
aflada verilmektedir.
-j2
2
j2
+
24 0V -
I
+
-
RNEK 7
12 0V
+
VTH
-
Devredeki sol gzden akan akm

I=
(360o )
(360o )
=
= 12.72 45o A
( 2 + j2) ( 2 245o )
olarak bulunur. Thevenin gerilimi

VTH=j2I12E0=25.44E4512E0=6+j18 V
olarak bulunur.
183
Thevenin empedans ZTHyi bulmak iin her iki gerilim kaynan ksa devre
yapp ular arasndan grlen efldeer empedans hesaplayalm. lgili devre aflada verilmifltir. Bu devrede 2 ve j2 paralel, j2 ise bu paralel empedans birleflimine seri baldr ve Thevenin empedans
ZTH =
2(j2)
4j-4j+4
4
j2=
=
=1 j1
2+j2
2+j2
2+j2
olarak bulunur.
-j2
j2
ZTH
Thevenin efldeer devresi ve 2 luk diren seri balanarak istenilen gerilim

afladaki flekilden
Vo =
2
2(6 + j18)(3 + j)
(6 + j18) =
= 12 j = 1290o V
3 j
10
olarak hesaplanr.
-j1
6+j18 V
+
V0
-
+
-
fiekilde verilen devrede V0 gerilimini Thevenin efldeer devresi yntemini

SIRA SZDE kullanarak
bulunuz.
2
4 0A
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
12 0V
-+
-j2
j2
+
V0
SIRA SZDE
ALTERNATF AKIM DEVRELERNDE G

HESAPLAMALARI
N N
nceki blmlerde alternatif akm devrelerinde bir noktadakiAMALARIMIZ

gerilim veya akmn
hesaplanmas zerinde duruldu. Bir dier nemli konu, bir elektrik eleman tarafndan salanan veya harcanan gcn hesaplanmasdr. Bu blmde alternatif
K T A P
akm devrelerinde anlk g, ortalama g, karmaflk g ve g arpan konular
zerinde durulacaktr.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
184
Devre Analizi
Anlk G
nceki blmlerde anlatlan iflaret konvansiyonu kullanlarak bir elektriksel eleman tarafndan harcanan veya salanan anlk gcn, elemann zerindeki gerilim
dflm ile eleman zerinden akan akmn arpm olarak hesapland gsterilmiflti. Bir elektriksel eleman zerinden akan akm i(t)=Im cos(t+i) ve elemann
zerindeki gerilim v(t)=Vm cos(t+v) olarak verilsin. Bu durumda anlk g
p(t)=v(t)i(t)=Vm cos (t+v) Im cos (t+i)
(8.2)
1
olarak yazlr. cos a cos b = cos(a b) + cos(a + b) trigonometrik bants kul2
lanlarak
p(t)=
Vm I m
(8.3)
[cos ( v i )+cos(2t+ v + i )]
2
olarak yazlabilir. Bu ifadeden grld gibi anlk g iki terimden oluflmaktadr. Birinci terim sabit bir deerdir. kinci terim ise frekans akm ve gerilimin frekansnn iki kat olan sinzoidal bir dalgadr.
RNEK 8
Bir elektriksel elemann zerinden akan akm i(t)=2 cos(5t+30 )A ve elemann

zerindeki gerilim v(t)=4 cos(5t+60 )V olarak verilmifltir. Eleman tarafndan salanan (harcanan) anlk gc hesaplaynz. Gerilim, akm ve anlk gc ayn grafik zerinde iziniz.
zm 8:
Anlk g formln kullanarak
p( t ) =
4( 2)
cos(60 30) + cos(10 t + 60+ 30)
2
=4cos(30)+4cos(10t+90)=3.46+4 cos(10t+90)W
olarak hesaplanr. Gerilim, akm ve anlk gcn izimleri aflada verilmifltir. fiekilden grld gibi anlk gcn bir ortalama deeri bulunmaktadr ve anlk gcn
frekans gerilim ve akmn frekansnn iki katdr.
8
i(t)
v(t)
p(t)
porta
6
4
3.464
2
0
-2
-4
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
Zaman(sn)
1.4
1.6
1.8
185
Ortalama g
Herhangi bir periyodik fonksiyonun ortalamas, fonksiyonun bir periyot boyunca
alnan integralinin periyota blnmesiyle hesaplanr. Gerilim ve akmn ayn frekanstaki sinzoidal fonksiyonlar olmas durumunda ortalama g
P=
1 T
V I cos( t + v )cos( t + i )dt
T 0 m m
P=
1 T Vm I m
cos( v i ) + cos( 2t + v + i ) dt
T 0
2
1
P = Vm I m cos( v i )
2
(8.4)
olarak bulunur.
Dirente Ortalama G
Direnlerde v=i&cos(v i)=1 olduundan diren tarafndan harcanan ortalama g
V2
1
1
PR = Vm I m = I 2m R = m
2
2
2R
(8.5)
forml ile hesaplanr.
Reaktif Elemanlarda (Bobin ve Kondansatr) Ortalama G

Bobin ve kondansatrlerde gerilim ve akm arasndaki faz fark + 90 ve cos(v
i)=0 olduundan bobin ve kondansatr tarafndan ortalama g harcanmaz yani
PL=PC=0dr. Bu nedenle bobin ve kondansatr kaypsz eleman olarak nitelendirilir.
fiekilde gsterilen devrede salanan ve harcanan ortalama glerin eflit olduunu
gsteriniz.
2
1
10 60V +-
j2
zm 9:
Devreden akan akm
V 1060o
I= =
= 3.5315o A
2 + j2
Z
olarak bulunur.
Kaynak tarafndan salanan ortalama g flu flekildedir:
1
1
Ps = Vm I m cos( v i ) = (10)(3.53)cos(60o 15o ) = 12.5W
2
2
Diren tarafndan harcanan ortalama g flu flekildedir:
RNEK 9
186
Devre Analizi
1
1
PR = I 2m R = (3.53)2 2 = 12.5W
2
2
Bobin ortalama g harcamamaktadr. Bu nedenle salanan ve harcanan ortalama g birbirine eflittir.

SIRA SZDE
SIRA SZDE
fiekilde gsterilen
devrede her bir diren tarafndan harcanan ortalama gc hesaplaynz.
D fi N E L M
D fi N E L M
12 60V S +
O- R U
S O R U
AMALARIMIZ
-j4
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
K T A P
SZDE
OrtalamaSIRA
Gcn
Etkin Deer Kullanlarak Hesaplanmas
V
Sinzoidal sinyallerin etkin deerinin Vetk = m
AMALARIMIZ
2
Etkin deerler
kullanlarak ortalama g
P=
olduu 7. blmde anlatlmflt.
Vm I m
V I
cos( )= m m cos( v i )=Vetk Ietk cos( v i )
2 K T A vP i
2 2
(8.6)
olarak hesaplanr. Bu durumda diren tarafndan harcanan ortalama g

TELEVZYON
2
PR =Vetk Ietk = Ietk
R=
TELEVZYON
2
Vetk
(8.7)
fleklindedir.
NTERNET
NTERNET
Grnr G ve G arpan
Sinzoidal kaynakl devrelerde bir elemanla ilgili ortalama gcn P=Vetk Ietk
cos(v i) olduunu gstermifltik. Bu eflitlikte Vetk Ietk arpm grnr g olarak adlandrlr. cos(v i) terimi birimsiz bir sabit ve ortalama gcn birimi Watt
olduu halde, grnen g ile ortalama gc ayrfltrabilmek iin grnen gcn
birimi Volt-Amper (VA) olarak seilmifltir. G arpan ise ortalama gcn grnr
P
gce oran olarak tarif edilir ve PF=
= cos( v i ) forml ile hesaplanr.
Vetk Ietk
(vi) as g arpan as olarak adlandrlr. G arpan as pozitif olduu
durumda g arpan ileri g arpan, negatif olduu durumda ise geri g arpan olarak adlandrlr. G arpan as ayn zamanda g hesab yaplan ular
arasndaki efldeer empedansn faz asna eflittir.
RNEK 10
Empedans Z = 60+j40 olan elektriksel bir yk zerindeki gerilim

v(t)=160cos(377t+10)V olarak verilmifltir. Ykn harcad ortalama gc, g
arpan asn, g arpann ve grnr gc hesaplaynz.
187
zm 10:
Devrenin frekans alanndaki izimi aflada gsterilmifltir.
60
I
160 10 V +
-
j40
16010
= 2.2188 23.69A olur.
60 + j40
160( 2.2188)
Ykn harcad ortalama g P =
cos(10 (23.69)) = 147.69 W
2
G faktr as 10 (23.69)=33.69,
Devreden akan akm I =
G arpan cos(33.69) = 0.8321 geri,

Grnr g
147.69
= 177.5 VA olarak hesaplanr.
0.8321
fiekilde gsterilen devrenin kaynak tarafndan grlen g arpann hesaplaynz. Kaynak tarafndan salanan ortalama gc hesaplaynz.
10
I
120 0 Vetk +
-
j4
-j6
zm 11:
Kaynak tarafndan grlen g arpann hesaplamak iin kaynan grd
efldeer empedans bulmalyz.
Z e =
(8-j6)j4
24+j32
(104+j12)(8+j2) 808+j304
+ 10 =
+10=
=
8 j6 + j4
8-j2
68
68
304
tan1
= 20.62 ve g arpan
808
cos(20.62)=0.936 geri olarak bulunur. Kaynak zerinden akan akm flu flekildedir:
Bu durumda g arpan as
Ietk =
1200
120(68)
8160
=
=
= 9.45 20.62A etk
Z e
808 + j304 863.320.62

P=120(9.45)cos(0(20.62))=1061 W
RNEK 11
188
Devre Analizi
SIRA SZDE
fiekilde gsterilen
devrede kaynak tarafndan grlen g arpann, kaynak tarafndan
SIRA SZDE
salanan ve her bir diren tarafndan harcanan ortalama gc hesaplaynz.
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
AMALARIMIZ
3H
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Karmaflk G
fiekil 8.4
Karmaflk g.
K T A P
K T A P
i(t)
TELEVZYON
TELEVZYON
V(t)
NTERNET
0.25F
D K K A+
T
16cos(2t-40)V
DKKAT
SIRA SZDE
Yk
NTERNET
Sinzoidal kaynakl bir devrede g hesaplamalarn kolaylafltrmak amacyla kullanlan bir kavram karmaflk g kavramdr. G analizinde karmaflk g kavram bir yk tarafndan harcanan
gle ilgili tm bilgileri ierdii iin nemlidir.
fiekil 8.4de gsterilen ykte gerilim ve akmn
ayn frekanstaki sinzoidal fonksiyonlar olduklar ve fazr olarak V=VmEV, =mEi fleklinde
ifade edildiklerini varsayalm.
Yk tarafndan harcanan karmaflk g S gerilim fazr ile akm fazrnn eflleniinin arpm
1
S = VI* = Vetk I*etk = Vetk v Ietk i = Vetk Ietk( v i )
2
= Vetk Ietk cos( v i ) + jVetk Ietk sin( v i )
(8.8)
olarak hesaplanr. Bu eflitlikte, I*, I akmnn eflleniidir. Karmaflk g ifadesinden

grld gibi, karmaflk gcn bykl (Vetk Ietk) grnr gtr. Bu nedenle karmaflk gcn birimi Volt-Amperdir (VA). Karmaflk gcn as da g arpan asna eflittir. Karmaflk gcn gerek ksm, Vetk Ietk cos(v i), ortalama gce eflittir ve gerek g olarakta adlandrlr. Karmaflk gcn sanal ksm, Vetk Ietk
sin(v i) tepkin g olarak adlandrlr ve Q harfi ile temsil edilir. Tepkin gcn
birimi Volt-Amper-Reaktif (VAR)dir.
Direnlerde (v i)=0 ve sin(v i)=0 olduundan direnler tepkin g harcamazlar yani QR=0 olur. Bobinlerde (v i)=90 ve sin(v i)=1 olduundan tepkin
g pozitiftir ve bobinler tepkin g harcarlar. Kondansatrlerde ise (v i)=-90 ve
sin(v i)=-1dir ve kondansatrler iin tepkin g negatiftir. Bu nedenle kondansatrler devreye tepkin g salarlar. Q > 0 olduunda g arpan geri, Q < 0 olduunda g arpan ileri olarak nitelendirilir. Q = 0 olmas durumunda devrede
tepkin g harcanmaz ve bu devre sadece diren olan bir devre anlamna gelir.
189
Bir elektriksel yk iin Vetk=110E85V ve Ietk=0.4E15 A olarak verilmifltir. Karmaflk gc, grnr gc, ortalama gc, tepkin gc ve yk empedansn hesaplaynz.
RNEK 12
zm 12:
Karmaflk g S=VetkI*etk=(110E85)(0.4E-15)=44E70VA olarak hesaplanr.
Grnr g, karmaflk gcn bykl olduu iin 44 VA olacaktr. Karmaflk
g, S=44cos (70)+j44sin(70) VA fleklinde yazlrsa gerek ksm ortalama g,
sanal ksm ise tepkin g olacandan P=44cos(70)=15.05W ve Q=44sin(70)
=41.35 VAR olur. Q pozitif olduundan g arpan geri g arpandr ve deeri cos(70)= 0.342dir. Yk empedans ise
V
110 85
Z = etk =
= 275 cos 70+ j275 sinn(70) = 94.06 + j258.42 olarak heIetk
0.4 15
saplanr.
Bir sinzoidal kaynak Z=250E-75 deerindeki elektriksel ykeSIRA
20 SZDE
kVAR tepkin g
salamaktadr. Bu yk iin
a. g arpann,
D fi N E L M
b. grnr gc,
c. ortalama gc hesaplaynz.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
S O R U
fiekillerde ayn elektriksel g salayc tarafndan 1 dirence sahip iletim hatt

araclyla beslenen iki mflteri gsterilmektedir. Her iki mflteri
D K5
K AkW
T ortalama
g harcamaktadr ve yklerin ular arasndaki gerilim 220 Vetk olarak verilmifltir. Soldaki mflterinin g arpan 0.6 geri ve sadaki mflterinin g arpan 0.9
SIRA SZDE
geri olarak verilmifltir. letim hatlarnda oluflan ortalama g kayplarn ve g
salayc firmann her mflteriye 5 kW g vermesi iin ne kadar ortalama g
retmesi gerektiini hesaplaynz.
AMALARIMIZ
letim hatt
1
letim hatt
1
Vs
+
-
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
+
220Vetk
-
5kW
0.6 Geri G
Vs
+
-
TELEVZYON +
220Vetk
NTERNET
zm13:
RNEK 13
5000
= 37.88 A, dier
Soldaki devreden akan akmn bykl I1etk =
( 220)(0.6)
5000
devreden akan akmn bykl ise I1etk =
= 25.25 A olarak bulunur.
( 220)(0.9)
Birinci devrede iletim hatt direnci zerindeki kayp ortalama g
K T A P
TELEVZYON
5kW
0.9 Geri G
NTERNET
190
Devre Analizi
PL1=(37.882)1=1434.9 W ve ikinci devrede iletim hatt direnci zerindeki kayp ortalama g ise PL2 = (25.252)1=637.56W. Bu durumda g salayc firma, birinci
mflteri iin 6434.9 W retmeli, ikinci mflteri iin ise 5637.56 W retmelidir. Toplam retilen ortalama g 12077.46 W olmakta, ancak bunun 10000 W ksm faydal olarak kullanlmakta, 2077.46 W ksm iletim hatlarnda kaybolmaktadr.
G arpannn Dzeltilmesi
rnek 13de anlatlan durumun nedeni mflterilerin g arpanlarnn dflk olmasdr. G arpan dflk olunca iletim hattndan akan akm ykselmekte ve iletim
hatt direnci zerindeki I2R kayb artmaktadr. Bu nedenle g salayc firma mflterilerinin g arpanlarn belli bir deer zerine karmalarn istemekte, aksi halde dflk g arpan olan firmalara elektrii daha yksek fiyatla satmaktadr.
Mflteriler yksek fiyatl elektrik almamak iin g arpann dzeltecek tedbirleri
alrlar. G arpannn dzeltilmesi iin genellikle motorlardan dolay endktif
olan yklere paralel olarak kondansatr balanmaktadr. Kondansatr devreye
tepkin g salad iin yk tarafndan harcanan tepkin g dflmektedir. Ortalama g sabit kald iin iletim hattndan ekilen akm azalmakta ve bunun sonucu olarak iletim hatt direnci zerindeki kayp ortalama g daha az olmaktadr.
Sonu olarak mflteriye salanacak belli miktardaki ortalama g iin salayc firmann retmesi gereken ortalama g miktar azalmaktadr.
RNEK 14
rnek 13deki birinci mflterinin g arpann 0.95 geri olarak dzeltmek iin
gerekli kondansatr hesaplaynz. G arpannn 0.95 geri olmas durumunda
g salayc firmann salamas gereken ortalama g ne kadardr? Kaynan
frekansnn 50 Hz olduunu varsaynz.
zm 14:
G arpan dzeltici kondansatrn baland durumdaki devre aflada gsterilmektedir.
letim hatt
1
Vs
+
-
+
220Vetk
-
C1
5kW
0.95 Geri G
Birinci mflterinin g arpan 0.6 geri olduu durumda g arpan as

5000
cos1(0.6)=53.13, harcad tepkin g
sin(53.13) = 6666.67 VAR ve kar0 .6
maflk g S1eski=5000+6666.67 VA olarak bulunur.
191
Mflterinin g arpan 0.95 geri olarak dzeltildiinde g arpan as

5000
sin(18.19) = 1643.42 VAR ve karcos1(0.95)=18.19, harcanan tepkin g
0.95
maflk g S1yeni=5000+1643.42 VA olarak bulunur.
Bu durumda birinci mflterinin g arpan dzeltici kondansatrnn salamas gereken tepkin g 1643.42 - 6666.67=-5023.25 VAR olarak bulunur. Buradan
balanacak kondansatr
Qc1 = 5023.25 =
Xc1 =
2202
5023.25
X c1 =
= 0.104
X c1
48400
1
1
1
C1 =
=
= 0.03 F
C1
X c1 100(0.104)
olarak hesaplanr. G arpan 0.95 olduunda iletim hattndan akan akmn bSIRA SZDE
5000
= 23.92 A, iletim hatt direnci zerindeki kayp ortalaykl I1etk =
( 220)(0.95)
ma g PL1=(23.922)1=572.17 W olacaktr. Bylece g salayc
firma birinci mflD fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
teriye 5000 W ortalama g salamak iin daha az ortalama g (5572.17 W) retS O R U
mek zorunda kalacaktr. Bu sistemin verimliliini arttrc bir yaklaflmdr.
S O R U
Devre Analizi dersinde ve snavlarda kullanlmak zere trigonometrikDifllemlere

uygun heKKAT
databank
zellii olSZDE
mamas gerekmektedir. Ancak; zellikle sin, cos, tan, arcsin, arccos ve arctan gibi matematiksel ifllemlerin yaplmas olanakl olmaldr.
DKKAT
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
192
Devre Analizi
zet
Alternatif akm devrelerinin analizinde daha nceden
G arpannn dflk olmas iletim hattndan akan ak-
doru akm devrelerinin analizinde renilen yntem-
mn dolaysyla iletim hatt zerinde kaybolan gcn
ler (Ohm Kanunu, Kirchoffun akm ve gerilim kanun-
yksek olmasna sebep olmaktadr. G arpannn yk-
lar, dm gerilimleri yntemi, gz akmlar yntemi,
seltilmesi devreye paralel balanan kondansatrler yar-
sperpozisyon, kaynak dnflmleri ve Thevenin-Nor-
dmyla yaplmaktadr.
ton efldeer devreleri) kullanlmaktadr. Ancak devre

nce zaman alanndan frekans alanna aktarlmaktadr.
Devrenin frekans alanna aktarmnda kaynaklar fazr
olarak ifade edilmekte, diren, bobin ve kondansatr
ise empedans olarak frekans alanna aktarlmaktadr.
stenilen byklk frekans alannda bulunduktan sonra bu bykln zaman alan ifadesi yazlmaktadr.
Alternatif akm devrelerinde anlk g elektriksel elemannn zerinden akan akm ile eleman zerindeki
gerilim dflmnn arpm olarak hesaplanmaktadr.
Anlk gcn iki bilefleni bulunmaktadr. Bu bileflenler
1
den biri sabit bir say olup, P= Vm I m cos( v - i ) ,
2
ortalama g olarak adlandrlmaktadr, birimi Watt
(W)dr. kinci bileflen ise gerilim ve akmn frekansnn
iki kat frekansla deiflen sinzoidal bir sinyaldir. Kaynaklar ortalama g retebilir veya harcayabilir, direnler hep ortalama g harcarlar, bobin ve kondansatr
ortalama g harcamazlar. Ortalama g ifadesindeki
1
V I ise grnr g olarak
2 m m
adlandrlr. Grnr gcn birimi Volt-Amperdir (VA).
cos(v-i) g arpan,
Alternatif akm devrelerindeki bir dier g kavram re1

aktif gtr ve Q = Vm I m sin( v i ) olarak ifade
2
edilir, birimi Volt-Amper Reaktif (VAR)dir. Kaynaklar
reaktif g retebilir veya harcayabilir. Direnler reaktif
g harcamazlar, bobinler reaktif g harcar ve kondansatrler reaktif g salarlar.
193
Kendimizi Snayalm
1. i(t) akmnn ifadesi afladakilerden hangisidir?
4. a b ular arasndaki Thevenin gerilimi afladakilerden hangisidir?

5
i(t)
1/8 F
14cos4t V +
+
-
10 0 V
a.
b.
c.
d.
e.
j4
4.95 E 45 A
4.95 cos (4t+45) A
5 cos (4t+30) A
3 245 A
3 sin (4t+45) A
2. V1(t)nin ifadesi afladakilerden hangisidir?

1H
a.
b.
c.
d.
e.
1.649 cos (2t 22.84)V

2.3 sin (2t 73.84)V
2.68 cos (2t 63.43)V
1.649 cos (4t 75.84)V
1.44 sin (2t 22.84)V
3. Devreden akan akmn zaman alanndaki ifadesi afladakilerden hangisidir?

50
100cos1000t V +
-
a.
b.
c.
d.
e.
VTH = 2.5 E 30.6 V

VTH = 8 E 56 V
VTH = 4.5 E 26.56 V
VTH = 5.6 E 26.56 V
VTH = 10 E 0 V
5. Herhangi bir elektriksel yk 0.9 geri g arpan ile

10 kVA harcamaktadr. Ykn harcad karmaflk gcn ifadesi afladakilerden hangisidir?
a. 10000 + j3200 VA
b. 9 kW
c. 9000 + j4359 VA
d. 10000 + j4400VA
e. 9000 VAR
+
V1 1
-
6cos2t V +
a.
b.
c.
d.
e.
0.1H
6. V gerilimi afladaki hangi yntem kullanlarak bulunabilir?

1H
Sin2t V
5 F
0.894 cos (1000t + 63.43) A

12 cos (1000t + 25) A
12 E58 A
10 sin (1000t 60) A
5 cos (6000t + 25) A
a.
b.
c.
d.
e.
+
-
1
+
V
-
Dm gerilimi
Gz akmlar
Sperpozisyon
Thevenin efldeeri
Hepsi
+
-
cos20t V
194
Devre Analizi

7. Devrede kaynak tarafndan grlen g arpan afladakilerden hangisidir?
4H
2. c
3. a
10cos2t V +
1/8F
a.
b.
c.
d.
e.
4. d
5. c
0.707 ileri
0.707 geri
0.9 geri
0.6 ileri
0.6 geri
6. c
7. b
8. Bir fabrika 5000 + j5000 VA karmaflk g harcamaktadr. Bu fabrikann g faktrn 0.9 geri yapmak iin
paralel balanacak kondansatrn salayaca tepkin
g miktar afladakilerden hangisidir?
a. 2578 VAR
b. 3500 VAR
c. 2578 VAR
d. 2300 VA
e. 2578 W
9. Bir elektriksel yk zerindeki gerilimin etkin deer
ifadesi vetk = 1.8cos(3t 35) V ve yk zerinden akan
akmn etkin deer ifadesi de ietk = 0.15cos(3t + 10) A
olarak verilmifltir. Ykte harcanan (salanan) tepkin
g afladakilerden hangisidir?
a. 0.27 VAR (harcar)
b. 0.19 VAR (harcar)
c. 0.27 VAR (salar)
d. 0.14 VAR (salar)
e. 0.19 VAR (salar)
10. Devrede kaynak tarafndan salanan ortalama g
4H
10cos2t V +
-
a.
b.
c.
d.
e.
1. b
25 W
50 W
10 W
100 W
12.5 W
1/8F
8. c
9. e
10. e
Yantnz yanlfl ise Kirchoff Kanunlarnn Kullanm bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Gz Akmlar Yntemi bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Thevenin Efldeeri Yntemi bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Karmaflk G bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sperpozisyon Yntemi
Yantnz yanlfl ise G arpan bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise G arpannn Dzeltilmesi bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Karmaflk G bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Ortalama G bafllkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
195

Sra Sizde 1
-j1k
12 0V
4 0A
1k
-+
j2k
10 -110V +
2k
+
-
5 0 V
+
VTH
-
j2
-j2
Bu devrede 4 Alk kaynaktan dolay spergz bulunmaktadr. Alt gze I1 ve st gze I2 akm atanp (saat
ynnde) eflitlikler yazlrsa
Sra Sizde 2
j1
12 0 V +
10
V0
2I2 + 12 + j2I1 j2I1 = 0 elde edilir.

+
-
6 0 V
Buradan I2 = -6 A bulunur.
I1 I2 = 4 eflitliinden I1 = 2 A ve
VTH = 12 + j2I1 = 12 j4 V olarak bulunur.
Dm gerilimleri yntemini uygulamak iin V0 noktasnda eflitlik yazalm:

V0 12
j1
V0
1
V0 6
2
=0
V0
1
= 6.86 42.47 A olarak bulunur.
Gz akmlar yntemi iin her gze bir akm atanan

devre afladaki gibidir
j1
12 0 V + 11 10
-
Thevenin empedansn bulmak iin kaynaklar etkisizlefltirelim (akm kayna ak devre, gerilim kayna ksa devre). Bu durumda (2 j2) ile j2 paraleldir ve
ZTH =
2
12
+
-
6 0 V
(2 j2)( j2)
= 2 + j2
2 j2 + j2
olarak bulunur.
Thevenin efldeer devreyi ve 2luk direnci seri balarsak devre afladaki gibi olur.
Gz akmlar eflitlikleri flu flekildedir:
(1 + j1)I1 I2 = 12
I1 + 3I2 = 6
12-j4 V
+
-
I0 = I1 I2
Yukardaki eflitliklerden I0 = 6.86E 42.47 A olarak
bulunur.
Sra Sizde 3
Thevenin gerilimini bulmak iin direncin ularn ak
devre yapalm ve ak devre gerilimini bulalm. lgili
devre aflada verilmifltir.
ZTH
j2
-j2
Bu eflitlikten V0 zlr ve
I0 =
Bu devreden,
V0 = 4 2 45V
olarak hesaplanr.
j2
+
V0
-
196
Devre Analizi
Kaynak zerinden akan akm flu flekildedir:
Sra Sizde 4
2
I=
12 60V +
-
Ps =
-j4
I1
Kaynan grd efldeer empedans

Z e =
(4)(j4)
+ 2 = 4 j2
4 j4
Devreden akan akm

I=
olarak bulunur.
2 tarafndan harcanan ortalama g
2
(2.6833) 2
= 7.2 W
2
j4
I = 1.897441.66A
4 j4
P4 =
(1.8974)2 4
= 7.2W
2
olarak bulunur.
Sra Sizde 5
Devrenin frekans alanndaki hali afladaki flekilde verilmifltir. Kaynak tarafndan grlen g arpann bulabilmek iin efldeer empedans (Zefl) bulalm
2
16 -40V
Z e =
+
-
1 tarafndan harcanan ortalama g ise,
(3.3656)2
= 5.66 W olarak bulunur.
2
2 tarafndan harcanan ortalama gc bulabilmek iin
zerinden akan akm bulalm:
P1 =
j6
I = 4.521.28A
2 j2 + j6
Bu durumda,
P2 =
(4.52)2 2
= 20.43W
2
olarak bulunur.
4 tarafndan harcanan ortalama gc bulmak iin I1

akmn bulalm:
I1 =
16(3.3656)
cos(40 (25.28))
2
= 26.12W
I 2 =
1260
= 2.683386.66A
4 j2
P2 =
16 40
= 3.3656 25.28A
4.6 j1.2
j6
-j2
(2 j2)( j6)
+ 1 = 4.6 j1.2
2 j2 + j6
1.2
G arpan as tan1
= 14.62
4.6
G arpan cos(14.62)=0.97 ileri
Sra Sizde 6
Empedansn faz as 75 olduundan g arpan
cos(75)= 0.2588 ileri olarak bulunur.
Tepkin g Q= grnr g*sin(75) eflitliinden
Grnr g=20000/sin(75)= 20705 VA,
Ortalama g=Grnr g*cos(75)= 5358.6W
olarak bulunur.
Mehmet nder Efe (2011). Devre Analizi I, Sekin Yaynclk, Ankara.
Mehmet nder Efe (2011). Devre Analizi II, Sekin
Yaynclk, Ankara.
Charles K. Alexander and Matthew N.O. Sadiku (2009),
Fundamentals of Electrical Circuits, 4th Ed.,
McGraw-Hill, New York.
J. David Irwin (1990), Basic Engineering Circuit
Analysis, 3rd Ed., Macmillan, New York.
James W. Nillson and Susan A. Riedel, (2011) Electric
Circuits, 8. Basknn Trke Basks Elektrik
Devreleri, Palme Yaynevi, Ankara.

Devre Analizi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Devre Analizi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2520

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Dm Gerilimleri Yntemi ve evre Akmlar

Kapasitif Reaktansn Frekansa Bal Olarak Deiflmesi ......................

Alternatif Akm........................................................................ 148

SNZODAL AKIM/GERLM N MATEMATKSEL

Alternatif Akm Devrelerinin Analizi ve G

Bu niteyi tamamladktan sonra;

BRM SSTEMLER VE BRM KATLARI

1. nite - Temel Kavramlar

en uzak olmalar sebebiyle uygulanan ekim kuvveti daha azdr ve koparlmalar

Burada q(t) toplam yk olarak tanmlanmfltr. Ykn birimi ise Coulomb

dq(t ) = i(t ) dt q(t ) q(t0 ) = i(t ) dt q(t ) = i(t ) dt + q(t0 )

fleklinde yazlabilir ve belli bir andaki toplam yk bulunabilir.

Temel ntegral Kurallar

Formllerde gsterilen c ifadesi, belirsiz integral sabitidir. ntegral ifadesinde sS O Riin

1. nite - Temel Kavramlar

a) i(t)= 4e-2tA olarak verildiinde, toplam yk bulunuz. (t0=0 ve q (t0) = 0)

fiekildeki grafik iin akm ifadesini bulunuz.

zere iki inceleme yaplmaldr.

5 < t < 10ms

fiekil 1.4de, elektrik-elektronik dnyasnda karfllafllabilecek baz direnler

Direnci Etkileyen Faktrler

1. nite - Temel Kavramlar

Direncin Scaklkla Deiflimi

Eflitlik (1.4)de R, T scaklndaki diren deerini; R0, 0 scaklndaki diren

zm 4: R= R0(1+(0) = 500(1+0.004(50-0) = 600 ohm

Her maddenin direnci scaklkla artmayabilir. Karbon, silikon ve germanyumun

Diren Renk Kodlar

3. renk (C) (arpan)

1. nite - Temel Kavramlar

zm 7: Devre afladaki gibi daha anlafllr hale getirilebilir.

elde edilir. Enerji birimi Joule (J)dur.

Kaynak Tipine Gre Snflandrma

Gerilim Kaynaklar ve Akm Kaynaklar

1. nite - Temel Kavramlar

Eleman Bamllna Gre Snflandrma

Zaman Bamllna Gre Snflandrma

a) Devredeki her elemann harcad gc bulunuz.

P-5V = (5 V) (10 A) = 50 W (salanan) = -50 W (harcanan)

1. nite - Temel Kavramlar

P20V = (20 V) (6 A)=120 W (harcanan)

fiekildeki devre iin i akmn ve her elemann harcad gc bulunuz.

zm 9: = Ri eflitlii yeniden dzenlenirse,

1. nite - Temel Kavramlar

A ne kadar Aya eflittir?

2. Element listesinde, en dfl halkasnda ten daha az

7. Drt renkle gsterilmifl bir diren zerindeki renkler

iyi iletken afladakilerden hangisidir?

9. 8. soruda verilen 5 Vluk bamsz kaynak tarafndan salanan g nedir?

1. nite - Temel Kavramlar

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Yantnz yanlfl ise Uluslararas Temel Birim

Sra Sizde Yant Anahtar

0.008 < t 0.01 s

0 < t < 0.005 s

= 0.005 ( 0.005) + 0.005 ( 0.015 - 0.01)

kinci zm yolu ise; integral kavramnn fonksiyonlar

= 0.005 (0.012 - 0.01) = 10 C

Diren pasif bir elemandr. Yani devrede g harcayan

fleklinde harcanan g yazlabilir. Salanan g ise,

Pharcanan = P30 + P15 + P30V