You are on page 1of 151

TURKiYE FELSE.

FE KURlillIT

miinin YOnctmenl: loannaKu~ Di2inin Amblemlni f;lzcn:Erda' Aygeng

Metni f;evlrenJer. loanna Ku~di - Yusuf Omek

. " . .

GELECEKTEBtLiM OLARAK ORTAYA (:IKABtLECEK HER METAFtziGE

PROLEGOMENA

Ceviriyi orijiMliyic ks.rllla$tlrnn: Gertrude Durusoy TIlrk9c metni goulen g~imt: Abdullah JUygJ

DmmanoelK2!ot

Birinci Baskl : 1983 lkinel Bum : 1995 090ncU Baskl : 1002

PR01LEGOMENA

ZU EBNER JEDEN KONFTIGEN METAPHVSIK .DnE-ALS WJSSENSCHAFr WIRD AUfiRE.TEN KONNEN

TORKlvE FELSEFE IWRUMU

Bu ~evirinin ynym bakl<l TUridye Felnfe Kurumu'nunditr.

IMMANUElL ll(ANT§ WERKlE

SCHTRllIFTJEN VON ll7$3-H1$3

'V01':J

IN GBM2INSCHAYr

IMMANUEL ~AN1r

MIT

HERMANN COHEN,

ARTUR BUCHENAU, OlTO aVEI', ALBERT G.ORLAND,R KELLERMANN

HBnAUSGUGllillllW'

Hl1:ttAUSGl!OCSl1.N VON

ERNST CASSIRER

uno

Dm. ERNST CASS'RJRIERt

BAND IV

VEltLEGl' BEl BRUNO CASSIRER BERLIN

V1ElruLEG1r BEl BRUNO CASSlllRlf£lFl. . ]g E It II.. i N 1922



CEVlRl t}ZERlN~ NOT

DWmlz:de )-'e:r alan Konl'm artJncQ kilabl olan Prolegomena'mn 1m r~vlrlslnl, yaYlmlallllm,_n tam Ikfylld1lldl ytlfifda olcurlanmlUl sunuyoruz.

901ul bl&lmlnde blr siJ1.CfJ1c, olan _proltg,omena', 'Dns(Jz,'onlamma gtlmtkttdlr. !(anl'/IJ bu kllabmln .adl olar.ak bu .s.lJ:. 'rrt.iiii)~ lJzcllslm 11Q11n~ III/mlstlr; bu nedenle onu IQrkrelrstinneden brrakmQ)ll ytllet!ik.

Dalla once YO)'lmladJi,mn llel Kanl revlrlsT. jllozo/un Etiline IllS' kill llel ana k/fab,dzr. Prolcnomena, l(ant'm BllglFelstdeslne IIqkfn IItl ana kilahmdarc btrfdi'f. Dller llel klta/)acDn Proiesomcna 'lim dill. da,ha retrefll, hat/a on/am gDft blrtn. daha Dttll!4dir, dtntbllir. Yap,r" bu ~lrdJ1Il81 koruyafak ~vJrdlk. Anmk akunmaYl blra: ko/ayllllllrmQk lpn, yan IDmceim &,k SIlt Ikl rlul arasma aldlk.

t;evlrl metn/reln salmdakl say/a numarolan; Prol~omena 'mn Abcmmmm S&1yJalannlBlJsleriyor.

_ 0

B~ pevlrlnln, yaYlmlanabllmn/ne kallas, olan batun arkadtqlonma V~ METEKSAN Limited ~lrke.11 Basla Teslstul'ndt rolISon/oro' burada .dtJ ,~ekk4rler.lI71J sunanm:

1.«.

P r. 0 Ie g 0 m e n a

zu

ItO.D f t i g e Ii Met a p h Y s i "k

die

a I s W·j s S C.D. s-c it a, ft.

~rirdauftreten kHnnen.

VOIl

ImmanueLKant.

R. i g a,

bev Johann Friedricb Sardenoc&.

178 J.

DicseProlegomena sind nicht rum Gebrau.m vor Ldulingct condom vor 'kunftige Lehrer, und sollen aueh diosc", nkht crwa diencnt urn den Vortf'2g einer schon vorhllndnen Wmenscbaft

• ooluordncn, sondem um dlesc WiuenscJu[t; sdbrt 211crcNt zu amnden.

Es gibt Gdch.rt~ dencn die GcsclUch.te der Philosophic (dcr alten sowohl als neuen) selbst ihrc Philosophic itt, vor diese ,in,d gcg.tnwlirtige Prolegomena njeht gcsthricbcn. Sic ma$s~n warren, his dlejenigen, die sus dar QueUen de: Vcmunft nlbst zu rehi:ipfcn bemUbet sind, Hire Sad!c werden~wge11lQcbt h:lbcn, und alsdenn wird an ibncn (He Reihe s:cin. von dem Gc.:schehcncn. dcr\Vclt N:lichricht zu geben. Widrigc'nfalls k:mn ,nichts gelagt werden" was ihrer Mcinung n:zch nicht schon sonst guagt worden lft, und in der Tat mig dieses aueh a1s cine UlltrUglkhe Vorbers::lgtlng vor aUes KUnftige gelten; denn, da der mens.chliche Vcrstand Uber unmhligc Gegcnstiinde viele Jwhunderte hindurch auf mancherlel W'Cise gcschwarmt hat, so ltann es nicbt leleht fc.hJen, daA niehl': 1U jedcm. Neuen ctwu Alt.es gefunden werden selhe, W3S demit ci1'l.igc Ahnlichkeit batte.

Meine Absicht ht, alle die.jenigen, so e5 wert finden, sith mit Metaphysik ru be&dUftigcn, III tlbc:ncugen: dail esunumganglich nonvtndig sci) ihre Arbeit vor del' Hand tlln~ticn, .. nes bhhcr Gaschehcne ala,unguchchen an:zustben. und VOl' allen Oin8en luent die Frase aU~l1werfen: .. ob auch so tnvns_ :Us MetapbysiJC. Ubcrall nur moglicl\ sei.'"

lst sic Wi!!en-scbut, wie kommt es, diG sic slch nicht, wie andre Wlssenscbaftcnt in allgemeinen Wid daurenden Beihll s.ctun bnn? 1st sic keine, wie geht cs zu, daB sic duch anter dem Sch~ine eincrWissenscb:U't unaufMirlich &'ro6 rut, und den mcnschliclun Vcrstand mit nlemals erlosdl.endcn, IIb~r nie crftJUtcn

I-

Bu Prolcgomena,l;1.raklar i~in deAiI, gcleccAln OArelmeDlcr1 iein,( j Yllzllml$llr: bu OAreimenlcre de. lalen ortadaelan blr bilimin sunduCunu dUzcnlemeltri ieln deAil. ilk Once bu bilimin kendisini kurmalan i~in yar-dtmci olmah.

. Felsefe tarihini (eskisini olduAu kadar yeDisini de) kendi felsefelert sayan bilninler vardir; ellnizdeki Prolegomena bunlar i~in yazllml.$ deAildir. Onlar, DkIm_keDdisinin.Ji~YIln.khiJ:mdl)J\. blr~cyJcr--'lk:lr.r:n1!Y.!! cnbalay:mlan n ~i~lerinL~ili>ri netyl; _J:adar_ beklemelidi rler: 1l!!91' _0 ') znma:n •. olan.bitenden dllnyaynhaber vermek·jyin onlara sira celecekllr; Yo}(sa, onlann karusma sOre. dah!l Once s~ll~nmeml~ olan he.rhnnai • bit'$~},.Jlb'kllem¢2;" hu..da.ger~eklen:-"seleccli_leJ~YleilCcekJier1:c)' i~i!LctC~' $~az bir kch~oll!f.!!l\..g~Ij.olabilir. <;OnkU insanm anlama yellsiniii}ii!:zylllilr'boS'U snYISIZ nesneler arannda 9~ltli $cldlde dolaSlp durdu~una bakihrsa, her yeni i~in, onunla ban benzerltkleri olnn bir cskinin bulunman BCJclcUAi dU$Uncesi kolay kolay ranb, ~Ikmaz.

Arnaerm, Mctdizig:i uQr~m.aYB defter bulan herkesl, ~ah$m1t.s1n11 lila vermesinin, $imdiye del:. otD.n bit·enj olmnml, saymasuun ve her$cyden Once "acaba Melafizlk &ibLhir ..sty hie olo.naJdlJlluhr?" sorusunu sormasmm ka~mllm1lZcasina zorunlu olaU!u konusunda nma etmektlr,

Efter Melarizj" blr bllimse, nasll oluyor da diAer billrnler gibl genel ve $Urekli bir l3$vip knzanmlyor? Yok, de!ilse. nasil oluyor da bilim klsves] nltmda. d:unnadan bObtlrlencrck insarun anlama ),c:tisini hi~ s(ln· meyen ama hi~ dq. gercekle,me:ycn umutlarla oyahyor? -0 Imide, ISler

Prol:gomma

ProJegomtJJU

H'o(fnnngen binhiJd Man milg :uso cnt'\v~dc;r st"m W~en oder Nichtwisscn drmorutrierentso muG doeh cumuJ abcr die Na.tur dieser anctnuJltUl Wissensch2ft et\V2S Sichercs ausgCJllllcht werdlUl; dennauf dc:nudben FuJ1e kann cs mit ihr unmogllch llincer bleibm. Es schtint belnahe bdachellswert, indessen daB [ede andre Wl.SS~nschUt unaufb5rlich fort.d1ckt, si.ch in die5er;, die docbdie 'Wcisb.eit ac:lbst sein wil~ deren Or:lkc:J jeder Mensch bcfr.igt, batlindig nuf dC:l'Jelben Stelle heremnrdrehen, ohne einen 5chritt wcitcrzukommcn. Auch haben sith ihre Anhli.nger gar schr vorlorc:n., und man sichee nieht, daG dicjcnjgen, die skb stark gonug .fbhle~ in andern Wlssenswlten au giwen,. Ihren Ruhm in dieser wagcn w~lIcn, ,!,O !CdC~lnn, der. Joost in ~Ien Ubrigen !l~g~ un-

, wl5.send 1St, sieh em cntsc:bcldelldes Urtcil a.nnu6t, 'Wcll m dlesem Lande in d.er Tat noth Itein sicheres MaG unci Gcwicbt vorban.dcn ist, um GrOndlichkcit von seichtcm G'eschW3Uc: tu untenchciden.

Es itt abcr cbcn nicht so WilS Unerbortes.,· daB JUeb ht.Qgcr Dearbt.it.ung einer Wi.lltllKbaft, \Venn. Cl.lI.n ~un~er ~cnkt, ~e w'tit man schon dann gekommcn ,el, end:lich sich )cmand die Ftuge einfallen liii1t: ob und ~7i1! aberhaupt cine wlche W"u;en&chart moglicb sci. DCM die mcnachllche V c.rnunft ist '0 b~u!unig. da~ sic mchrmalcR .chon, dCll Turm aufgc&hrt. bernach :the. wieder :lbgttngcn bat, um zu Klu:n, wie d.:.s FunW.'IllCOJ: desselben wob! be:sclWfe.n still m6chtc. E5 iu nienWs zu splt;, nmUnftig und weist. ZIl werden; ~ Ut abor jtde~eit KAWCfer. w>=nn die Einslcht .fat komm~ sic 10 Gana Zll b;m~en. .

Xu fragcn: ob CIne Wimnsch:aft IUch \TObJ blogll.ch m, sttzt VORus, d~ man an di:.f Wuklichkcit dcmlbtto %\vci£1c. En lolcher Zweifel sber bc:1eidigt jcdcrmann, dcss'Cll gDmc Hab&cllgk.cit viellticht in d:icsun \lcm1cintm Klcinodc ~n mochtcj und dabcr mag aicb der. 10 licb diuc.n Zweifel cntfallcD la6t,. ~ur lmmer auf Widlfnbnd von allen Sciten gcfaf.t wchcn. ElDlgC wctdcm in ltob1:1ll BcwuJ3tKin ibm Glt~ und cbcndahcr vor teehtmiAig gclWttncn BuittcJ. mit ihun. m.ctapuy.ischcn Kom .. ptndim in <itr Hand, !luf ibn mit V~chtung~cfQb~~en: ande~ di1: nirn:c.nds eMU s'Cb.e.n, ::Us waJ nut Gem emetic! 1St, was SIC schon ~ohst irgendwo gucben h~bcn, werden ibn nicht v~nte.hc.n, und anes mrd c:injge: Zeit: himlu.rcb so btciben, aU ob gar nachts vort~cf:ulcn wU'C, 'vaJ cine: n'3bc VentndcNJ1g lxsorgeu od.cr hoff'en liclle.

Gkichwohl gettaue ich mit VOtaUSIUS3gc.n, da6 de'T $c1bst-

bil3imjz ister 9jlgisjzJj!hi1iuilm:tlanslII, bu lddiah biUmi:n yaplSL konusunda IIru" kesln bit "amra vnrmak gereklr; ~lInkU bu durum, daha fazla bOyle sUremCf~ Olger bOlUn bilimler durrnadan ilerledlkleri halde, b~gclillin kendisi olmak istcyc:n VI: kehanerine hep basvurulan bu bilimde bir tck adim atmadan hep aym y~rdc dOnUp durmak, neredeyse glllUn~ g'QrUnU.w... Ayma IDmttarlan da ~ok Dznlml~lfr ve kendllc-: rini ba~a bllirnlerde sivrilC(;llk karlar gUt;IU hissedenlerln, tmlerlnl bu bilimde denemek istediklerinl gOnuUyoru% -b'u bilim kit ba$lta her$eydc bilgisiz olan herkes, onda kesin bir )'arglda bulunrnaya cesaret edlyor, ~Unkll bu alanda &CI~cklcn de, esash 010101 bO$ lalran a)'lfdetlc-

celt kesin bit O.I~U hcnOz ycktur, ' .

.. .

Nc var kit bir bilim uzun sOrcgcli~lirildiklcn sonra, orrda ne kadnr Ucrlemc yaplldlgl h.ayranldd3. dll}ll:nOIUtkOl. birisinln akhn3. sonunda '!ac;aba bOyle bir bilim servcktat olanakh nil ve olanakhYs.a nasll?" sorusunun gelmesi, hie; de Oylt duyulmnml~ bir ~ey deJildir. l;t1nkU insan akh kurmaYIl Oylesinc bcveslidirki. kulcnin katlenm 91kuklan sonra t-emclinin mull allldlgllll gOmlck i~in onu ycnidcn )'lkll/11 901~ olmUSI.ur. Aktlh ve bilge olmak i~in hl~bir zaman gey kallnml~ dc,g1ldir; anra kavraYli g~ edlnlllnce, onu harekete gC9irmck her zarnan d'aha ZOrduro

Bir billmin clanakh olup olmathgml sormak, onun ser~ekli~inden ;Uphc elmeri ~arl kOfar. Ama bOyle bir suphe, tUm vall yo!u'belki de bu sGczum ena mueevner alan hc.rltesin BUeUne: gldcr;buncdcnlc de, bOyle blr SUph!:),i aAllndan ka~lrana her zaman her laraftnnl::ar$1 konulur. Bazdara. eskl ve bu nedenle de mesru kabul edilen mallanrun gururJu biUnciylc. ellerlnde metaHzlk Ozel kuaplan, ona a~alllayarak bakacakJar; daha Once bt4ka bir )'erde 80rmU~ olduklanyla aym olandan b~lm blr $eyi gOrmeycn bazJlan da, onu anlamayacnklar; \'C: etrnesi yakln blr d,~i$mc: korkusunu )'8 da umudunl!. uya·nduacak hleblr ~ey elrnamueasina, hc:r$cy blr sure bO)'le kalacal' .

• .)1."' .....

Yine de: hi~ ~cldirmedcn. ,;unu Onccden ~oyh:)'cbilirim Id, bu Prole·

o

Prolegomtmf

ProltgomcnQ

s

den,ltcndc Lctu di~,r Prolego.mcnen nlcht bloll sn seincr biJ... hcdgcn Wi.sscnschaft nvcifeln, $ondcm in dc.r Foige ~ich ubcncugt sein wcrde, dlG, £s dcrgleichcn gAl" nicht gcbm kanne, obnc dall die bier ~uj3ute Forderungen geltistct werden, ::luf w:cJthm we Moglichkeit beruht, und, da dluu noc.h niemw gadtehen, d:l6 CJ Ubcmll noth keine MCbpbyrik gcbc.Da rich indessen die Nacl1fnagc Nth ihr dotb auch nicmals vctljcren !tann ') weil das Intcrw,1t der allgemeinen MetlJebenvuna.nfc mit Ibr gay :ru . innlgn verBochtcCn ur, 10 .. vird crgcuehen" dJJ1 cine vollige Reform, odcr vielmehr cine neue Goban dcndben, 111m cmcm blsher g:tnz unbckannten PIQne, nnl1lsbJciblich heventehe, m~nm2.g rich nun eine Ztitl:lng dAgcgen .straub en , wie rrwa woUe.

S.cit LOCltES WId LEIBNIZENS Versucbcn, oder vicl.mthr leit dem Enutchen dcr Meta.phy,ik, soweit die Guchichte deneJbcn reicht, hat rich heine Uegtbe.nhcit lngemgcn, die.in Anschung des Schidu:al, dic,er Wiuenschaft b1!ttf: ent$cbtidend~r werden. !tonnen, :Is der Angri1f, den DA VlD HUME :lui diw1be mtthte. Er brschte kein' Licht in diese Art von Erke:Mtnis, aber et !chlug dodl clnmFunkcn, bei wdch~mmmwoW tin. Licht lU:ne IlD:r:nndcn konnen,wenn er eiaen emprinsliditn Zund" getrolfcn blue:, dessen Glimmen sorgf'iltig wiir'C untuMlt~l\ und vergrot3ert wor&tI ..

HUME ging haupuiichUch \'00 einem cinzigen. :be:r wic:h.ti~n Dcgrilfe der Me~phYlik. nii'mlich dern der VerknUpflmg der Ursnche und Wirkung, ·(mithin auch dessen Foigebcgriffc der Kuft und Hmdhmgetc.) nuJ., und fordertc die Vcmlmft" die dt vorgibt, ihn in ihrem ScbaBe cncugf %U haben, QUE, ibm Redc WId Ant\Yort ~u gebcen, mit wclcbem Rechte !i,e sicb d,enkt: dt6 ctwa. so b.c:sch~en ttin konne, cb6, WWIR es guetn in, d.durch litlch etwas andttcs notwendlg gesettt werden manej denn du ugt der RcgriJf der Umchc. Er bmic, unwidenprcchJich: da6 cs. del' Vemunft ginllich unmoglich sel, 3. priori, nod IOJ Bec¢EFen cine lolcb.e Vcrbiodung m dcn.lten~ denn die1t enthiJ~ l\lotwelldigkeitj a in abet g;ar nicht :bzu!chen, wie chntm, weil ct'ml in, ,,~rt1.:s ander41' nomcndigcl' WeUc Sluch !ein mfU .. ; unll

gome-nat)'1 dl4t1nereJe okuyan Jd$i, sadece $imdi)'e kadarkl blliminden ~Upheye dO$mekle kalmay·Qca:k. aynea M.clafiziAin gl:mo!IDlo 14IDClioj oIl! luran ve buracJa_dile cLirUcn iSI . _ • lirilmedik e bOyle bI.rJ1ilirnin.his;.nu>1_ ;W!lE~~~n\'e bl!n]!!r hi~~i~ :zamanserinc gelid ~ m.c:aJ~U~in $imdi,)'c ~~k Melafili{ijn hi \'arolrnadl ,"dan emin olacak-

Lllr:Scndlnsan nkh:nm IJglleri M'clafizi te t;O,k it;i~c O,ldu~undnn,Oturtl.

~ \Mciafizillc olan f:lAbcl hi~ azal ma,yacaJ.: hr'); blJ nedcnlc de bu OkUYlICtJ, blr sure kar$1 Olkllsa bile. Melafizi~jn tam blr reformunun, hana $imdlye kadar hilt" bilinmeyen bir ".IGn. I;cm;c\'csindc ),cnldcm do~u$llnun kacmrlrnaz oldUl'lunu itiraf edecekrir ...

LOCKE ve lElBNIZ'in Denemelerinden bu ),ana, daha <Jefrusu rarihinin uzandlAI kadanyla Merarn.ilin dOl'lu$'undnn bu yana, bu bilimi.n kaderini belirlernesi bakrmmdan hiObir olay, DAVlD HUME'un ona kar~1 yapliAI saldmdan dcha Oncmli olmaml~lIrl HUME bu bilSi ·IDrllne hit; 1$lk getirmedi, ama Oyle blr kl\'lklm sl~ralll kif kolay alevlenebileeek bir kava rastlasa ve iein lcln )';lnan kor dikkaele korunup bllyOscydl, onunla pekala bir ISlk yakllabilirdi,

IHUt-.'tE hcrseydcn lInce Mctafiz.iAin bit lck am:) lInemli bir ka\:[1l: mmdan, ani ned t: n vee 1 kin I n ban n III i A I ka'vra!!!lOdi!!! ( 0(3)'[$1)' a unun sonueu olarak orlnyn ~Ikan kuvvet ve eylem gibl kavramlan <in gOz<)nOnde bulundurarak] YOra elktl ve bu kaVrOITH l;uc,a,AlOda buyllllOA11nll ileri sUren akh, kendlsfne h01ap verrneye vc SU SON)'U yanlliamaya onAn~dl:, !,Iql httgih!!:!!1n bir sel'in o),le bit "ilrudil' ~Iabil~cli!ll_ dUflineblliyor.k i. -bu r~Cy.. konduC,J,lla.kdirde.bll nunla ,bllfk a )

. D)L e de zorOJlIIJ.ola[akkonsun· ~(lnkll neden kaV[31l1I.bl\nu.sOYI!IYQr.!

. =, althn a priori olarak ve kavramlardan hartker cdcrck boylc. bir brt~lantlhhtl dU$Oncbl1mesinin tamarnen olanaksrz oJdllAunu kar$1 Cilia. lamayacak sekilde kaOlUadl; ~UnkU.bu-baglbnllhhk~2.(lntnllltuk_i~erjl!, amn bir ~e)' alduAu ir;in baska bir $eyin de zorunlu olara~ olmasmm

.) Runit::us el'spectar, dum de611lt amniI! I.t me L4hitur er lAhetw: i.n emne \"olubUh 1.'CV\im.

J:L._ •.

.) R.ulticutciUJXI;I:U. !,IUJ" dcO~u.llmMs: ~llIIti l.3bilU.f c-lllIb(tUI In omncvolubilis lC!yum.

Ho'tliUI

6

wie slch also dec Begrilf' V01\ elner solchen VerknUpfung :1 priori ein:fUhrcn lusc.. Hieraus tchla!5 er, c1a!5 die: Vemunft deb. mit dic:sem BcgriJfcgan%,und gar berriege, cWl sic ihn f'2lschlic.h var ihr ei~n Kind haltc; d.1 er doth nichts Anders ab ein Dastard dcr Ein· bildung.slmft sei, die, durch Erfahrung, bcschwingcrt, g~\Vltse VarItcllungcn untet du Gesctz. der Auouation gcbndlt llll!. und cine Ctanus cntspringtnde subjcktivc- Notwendig.kcit d. i. Gewohnheit, vor eine objckrivt :IUS Eimicht untenchicbt. Hieraus Khlo.6 er; die Vcmurut haoe gar keln Vcrmogcn, solche Vu!-..ntlpfungm,.:mdl silbst .ntr im. allgemcinen. lU denken. well ihrc Bcgriff'e alsdenn bloOe: Erdichtuugcn scln wUrd~ und alle ihrc: vorgeblich a priori bestehende Elkmntnissc: wiren nichts ah falsch gutempcltc gc-mei~e Erf.hrungen. welches ebensoviel s:agt. ili;. es gebe t1be.ndl keine Met>lphysik, und kaMe Bueh keine gcbell..')

So obueiJt und unrichtig auch seine Folgcrun:; w.Jr, 10 wu sie: docb wcnigsr~lI:s auf Untcnuthung gcgrllnd"Ct, und diese Untcr-suchung war es wahl wrn, dd~ ddt die gut~n. Kopfe: selner Zoit vcre.inigt batten, die Aufgabe in dem Sinne, wie er sic VOfttug. womottlldt gluckllchcr ~u&ulolCJl. woraus dcnn bald ciae: gmilich~ RefofJD dc.r W1SJe.nschnft hli,ttc e:ntspringcn mU:L5cn~

AUtln. das dcr Mct;lphy.ik von jehu ungUnscigc SchicbU:! wolhe.. dat'S cr. von. ktinun vtrstande~ .. vurd.t. Mm kmn a, ohne Clne~wuse Pein zu cmpfinden, n~cbt ansehen, wit so gam und s= sc:tne. Gegner REID, OSWALD. DEh TnE., und lulcm ncch PRJESTLEY. dCll .Punkt stine-I" Aufg;lbe vcrf'eWtcn., und indem sic .immcr du ds rogesmndtn :umahmen, W"..s cr cbcn bc-

I I

~.

1) Glcichwohl na:nnrc: Hu,me cben: dlesc ZllnrtlrcndcPlilloJopbic .c:1~n j\:tct~phystk, und lc.grc ihr cinco. ~obc.n .•. Wcr:c. bd. .,.Mc~pby.ik un.a. MQ.nl \ Jar t:t, (V~ale .~" TeU. SCire 21., deu~dlc ObeTS.) "sInd illc ~Ichttgsten Zwclgc der Wbnnlwfl'J Mathe1Mcik und Na.tut'" wiuetlJch"fc sind piche halb so vfd wen", Ocr •. chuniMigc Mann nLc ~bcr Iller bid luf clcn nee-dveo NUt%CD, den die Mti4igung del' ilb.ennebent:n Arupriithc der spcku)afiven Vcrn\1Jlfc Mbcn wwdc wn 11,1 vie) cnd.los~ und ;'erfolgendeStte:ltigkclten, elie du~ Mc,nldlcnge1chltchr .~n, gindlcli auftl1ltebcru IIIbcr er verlor duiibcr deli. posjtiycn ~~n !US dAn A~gC!n,· der cb.nuJ t'n.rspringt, ~enn der Ve~nUl~{ dIe Wlchhgsu:n AUfSlC:Lrcn Stnommen werden, ruth dcnen dIem 511: dcm WilIcnih" hUehne Zic1 aller se.fnet ncstrebungcn IU,ncdtcl'i bnn.

HUME'un V:1rdiAI sonuc, valrltsiz ve yanhj olmasma ranl11l:n, en nZUldan bir sorusturma ULerine kurulmustu ve bu sorusturma, zamamn ClO iyi I.:afalllrmm bir araya Bcllp, sorunu onun Ollcrdi&i biclmde olabildi!ince daha ba$anh bir $eldlde ~Ozmeyc cabalamalanna ,pekala C::~:'i~bundan da hcrhalde ~ok Be~meden bnimin tam bir rcformunun onaya ~lknl1lS1 gcrcklrdi.

Es'kiden bed MClofiziAe dOSh;<1 davraumayau ),ader; IlUME'lffi hie Idmse tarafmdan anlanlmamanm iSlcmi~lir. HUME'un aClmasu dU~. manlan olan REID, OSWALD, BEATTIE ve son alarak PRIEST· LEV'in onun sorununun aS11 l)ncmli nokrasun nasrl tamarnen gOzden ka~Jrdl,kJarlm burul; bir ael duymadan cormek olanaksudsr ·Onlar ooun lam haklunda ~Upheyc dU~IOC:U. ~cyi kabul clli!inl sanmakl!\l~\'e

1

Proltg(Jm.~1J(J

Prol.,gom~na

7

lwc:ifcltc,d;tg~gen aber mh l-kftigkcir und meh:rcntcili mit gro11et Unbcschcidenhe.it d.ujcnige bt:wic,sen.wu, ibm nicmall z:u belwcifeln in den Sinn gekommen war, seinen Wink .zur Vetbessmlllg so verkannren, dllfi alles in dc~~ alte~ Zustllndc blleb, :lis ob niebrsgeschcbcn Ware. Es ,nr nlcbt die Fr;.Jg~ ob dee RtgrUf der Uruebe richtig. bnuthbar, und in hnsehun& der gmun NaturcrkenntnD uncntbchrlich sci, denn diesea hatte HUME nh:mAls in Zweifd gezogeD; sondern ob er dorch die VemunA a priori gedacbtwerde, 'Wid auf 5~lche 'Veile eine von alle ,Er. f.J.brung unablU.'1gigc i'n~rc Wabrb.~1t U?<1 daber :lUcil wahl "':~lter ausgcdehntclll'3.ucbbilrktlt. hsbe, die niclu bloB :10£ GcgcnsbJldc der Erfahrung eingC:Schf.inkt, sei: hierUbcr crw.utctc HUME. Eratfnung. :& \Val ja nur die Rc~c v~n. dem U~pnmgc dielcs Begri~. niehr von del' l!ncntbchrhclUcat dcs,~en rm Gcbrauche: wilre Jents nul' ::lIugemUtcJt, so wU.rde es #lob :wegeR der Bedingungon seines Gebraucbcs, und du UmF.mgs. In welchem er

gtU.tig sein leann, s(lhon von. sdbst gegtben habeR. .

Die Gegncf des berlllullten M~os hitten abel', um del' Auf ... gabc ein GnOge 1\1 ~ tchr tief in die ,N!Nf ,cler V.e~u:nf? sofun lie bloB mit CC:1D_ern D~nken beschiLfngtut" hlnundnngen ml:.lncn, welches ihnen ungcJege~ wn. ~ie ecfanden .. d~er ~n bequemeres Mittel, ohne die Einrlcht tromg IU tun, nUnlich die Berufung auf dengcmcinen Menschenver stand, In der T~t ists eine groae Gabc des Himme.ls. elnen ger.tdcn (oder 'WIC man es neuerllcb benannt haty sthticlttcn) Menscbcnvcn lind 111 btsitun. Abcr man. mull ibn durch Tseen beweisea, dutch da:s 'Oberlegte und VernDn.ftige, "':IS man dcnkt undo S:lgt, nichl.::Ibcr d.adur~ dall. wenn m2Jl nichts Kluges zu seiner B.cchtfc]Ttgung vorrubringen weiB. man sich au~ ihn. ~c .Wl Of3kcl beruft.. Wenn Ein1i!tht und WW«lscb:tft ruf die Neige gehen, alsderm und .ni.cht eher, sich 3uf den gem~inc[t Mensdi:cnver:stancl %11 berufen, das in cine von den subtiJen Erfindungc?neucrcr Zeitcn, da.bei es de! sc:bnlste Sdnvi\tler mit dcm grUndhchstcn Kopfe getros:t 3ufnchrnen, und es mjt ihm C1u.sbalten ksnn. Sol~ge :Ibcr nOlch em. Weiner Rest \IOU Bimicht d3 ist., wild man sich wahl bI1~n. dlese Nothilfe lU erg«ifcn. Un~. belm Lichrc. beschcn, ist diuc Appellation nichts andc"~ ~s cine Dcrufung 3~f <las Urteil del"' Mengej cin. Zuklatlcben, _ ube.r _ dudcr Phl!osoph err6tct. det populate Wmllng abC! mumphJcrt und ttOtI:lg hlt. T .. t. ~ftll._ Ak.~ " .. ~" .4* .. 1"," UUME lube :1uf cinen l"esunclen

buna kar$lhk~ onun sUphe elmey! akhndan bile gc~lrmCMJiai $eyi hararelic ve ~ok defa bUyUIe blr kUSl.ahhkla kamlillmakla, onun durumu duzeltme konusundll vcrdiAi ipueunu O)'lcsine y:mh$ anladtlar kl, hi~bir scy olmamrscasrna, hersey cski durumunda kald. 'Sarul!!!!. soru,Jled£n' kavrammtn dogru. i$cynrar vc doAn bilgisi bakuJJ!nd:m_~!l!! ojpp olma-

1, ... _. ••• ,-""", ........ •

(fJIT-aeAilcUj ~unk.u bund'¥.' HUME hi~bit~!lla.JUU hc:..~I~~mi~ti; ~oru.

acabl1 bu kav.ramlo ~ IfyoltlYI~a.lldop_d~,!nUI!p...d!U!lOU1t~.e~ec~~, ~lio.Ylclik1e~de .tUm ,dencyden~baglmslz.. bir~!'C, hakikat i ,. d~I.~YlSl)'la .,!~b1\' ~Y8Jn, ~ae:acn~YIO_nan~ferlile.klsIUI ohiiaY..'!P.'.bir,ku·IJl!.ml~,rJiA~ "bfup.,2lmadJ!l)'<!I_; ljy~E i~te ~u }~o_kla.n~n _a~I!~nslnt bckliyordu.~konusitolan. bd kavramm kulJaOlh~lnki onsuz olunamnzhg,1 d~ii1, onun

~ 1 ~ ..... _ o.i~.-. ~- po -

kOkcn:iydi: bu kOlc'~ nr.aSlmhp blr ()f(ayakonsl1:ydl, kullnmh~lmn

ko;ullari've i~iride ge~edi olablLdiAi 'alan sorunu da WWiU~ndM..Cozu:. IUrdUI .

Bu nnlll adarmn hasunlan, bu saruyn yanu bulmak iein e : saf dUsUnmcyfe-HgIIi olan alehn· dognl yaplStnln derinlerlne Jnmellydller; bu da onlara uymuyordu. Du nedenle, hleblr kavraYI,f3: d3yan~dnn ins!lanm yerillc gClirmek icin, daha rahat bir yol bulduJar, yanL,s il A:d uy)!~. ~yyunbJ1Qr. Oerccklcn de dllz (\leya son zamanlarda adl:idml3lgl gi.bi sade) bir sagduyuya sahip olmak, gOklc.n gelen hUyUk bir armaAandlr,

Ne var ki, Jcendimlzi hakh ~lkarm3k i~in Hcr! sUrcceAimiz akillrca bir $ey bufamadlAlmlzda. ona bir Uhin gibi b3}vuraJak deAiI, yaplp elliklcTimizle, dU4;unup ta$lnlp akilhca s6ylcdikler:imizlc onu kamtlamak gerekir, ;KavraYlS ve bllim biunek Ozere Iken, ancak veancak 0 Ulman SOlAduy~ya ba~vurmalc.. son zamanlarm lnee bulu41anndlUJ biridir ve burada 11 en )'a\(~m gevezenln bile en saQlam kara lie boy OltO$mesi, harta basa cikman ola-AandlrJ Ama lin kU~Ok blr k<3vraYI$ klrmlm bulundugu sureee,

bu ilk yardml mahemeslne basvurrnaktan ka~mm3k iyi olur .Ve gUn 1$IAmda baklldlAmda bu ba5"'uru. killenin yarglsm3 ba~vurmaklan ooska birscy deAildir; bir a,lkl$ kl, kar~lS,"da filozof krzanr, populer sakaci lse mestolur ve boburlenlr durur, Oysa ben HUME'un en anndan BEAniE kadar sagdu)'uya sahip olabilec:cAini ve ondan da Ole,

n, u,

Proltgomena

Prol '00;1"1&11"

8

V£'nWld eberuowohl AMpruch nu.ch~n konn~ ab, IlEA ITm, Wid no-eh Uberdem auf du, wns clicS'U Scwill Dleht besa6) nlimlich cine kritische Vcrnun~ dje den gemci.:nen Ventand in Scluankcn hilt, c1amit er tic.h nich.t in Spi!kuJ;tionen vmteige, cder, wenn bloG von diesen die Rede ist, nicht:s ill ent:scheiden begehrc.,. well er sich I1ber. seine GnlOdilit%£ ruche lU rtchtfertigcn vtNtcllt; dean nur so alIein wird er ein gc:sunder V cnta:n.d bleiben, Meifid und Schlagel konnen g:un woW clalU dlenea, em StUck Zimmerhoh zu bearbehen, aber tum Kupfcntcchen mu5 m:IJl die RacliclllAdel brauchcn. So sind gerunder VCl'$bnd sowoW alJ ~aku.ladvcr. beide, abu jcdcr in seiner Jut, brauchbac: jener, Wenn CJ auf Urtiile ankemmt, die in dct ErfUrung, ibr.: unmirtclbMC Anwendung findc.n, diner abel", . wo Im allSemtinen. .:I.W bloticn Begriffcn gourtciJt'wcrdcn sell, 2. D. in der Mcmphysil- .. ~o du sieh selbrt, aber oft pir IJnripbrasit:, so nennende guundC'

Vcntmd gam und gu ktin Uneil hat, ..

Ich gutehc frei: die Erinneru:ng dc;s DAVID HUME war ebend.*nigc, was mir \'or vielen Jru,rtn went den doglll2riSeben Schlwnmer unterbrach, und meinen Unt~rroebungcn im Fcldc du :pekulativen PhiJOIophie cine gam andre Riehtung gab. Ich w~r weir entfemt, ihm in Al1swung seiner FOlgcrungUl Gebor %U gcbell, dle bloSdaher rUhrtcn. ww er 51th fein~ Aufg:ltbc nicht im Gtull:en vo11telh:e, londem nut auf einen Tcil dmelb:en tid" der ohne daJ GnntC in Detncht lU lichen .. kcin.t Awkunft gcben

, leh

kQIUl. Wenn man VOQ ¢iDem gcgrUndeten. ob:wur JU t

amgcRlhrt,en Gcdan};c.n anf'angt. den .un$ till andere" hinterWscn, so kane IIWl wahl hof£eo,. ts bel £ortg~tilcm Nacbdenl;;io\1l wtiter nJ bringen, als del' s~r&inni.gc Mann !tam, dem IlUIn den enten Fu.nltcn diesa LichuIU verchnkcn JlltttC.

Ich versuchte aho zumt, ob sicll nicht }-JUl..1ES Einwurf :illg:c:mcin 'YDfftdlm IiclSc, und {and bal,!: ~ .dec Bc~ri1f dec VuknOpnmg von Ul'$4che un.d WiJ:kung bel wenem rucht der eitnigtC sci, durcb den del' Vent.and ill prio.ri sich VetknUpfungen del" Dinge Clenkt. viclm.ehr •. drul Metll.'physik,Pl% und 8111' d~~w bc:ttehe. Ic.h mchte mich ihrer Znhl 1U vemdlcm, und, d", dina mir ruth Wun~, nioillch aus eincm elnzigen Priruip. &dungen war. so gil1g ich an die Dcdukti0,p dieser ncgriJT~ . von. denen ith nunmcbr vct'3'ichert ,·m,. dill !:.IC nicht, wie HUM!: besorgt hntti; von del' Erfahrung Ilhgcltitet" sOlld;m :!;w dcm rcin.tli Ver~tnnde <:lI~rungcn sden. D.1C$e Deduktion, die meinem

(Ji;A 'JTlE lUG It.llsinLH:I.e bel unmaynn ,SI radnn anlarna yt(isiilin !:urgulnrnalara siri3mcsini frcnleye:n, veya sOlkonusu ohm sadece kurgularnalarsa, kendi ilkelerln! hakl! ~lkara.nl3yacalh lein anlama Y0lisinin hichir 5C),C karar verrnek arzusunu duymemasrm \'C nncnk bu ~ckilde SGghldl blr anlarna yetisi [bir sag duyu] olarak kelmasrm s3:gln !ll1 e ~tircLbir aldasahip ol~Ueoe.@lL.9.l\§'llt)ml!l<......J.orun"tl,y(hm~ Ilir p.a~ keresleyi o)'mad~kalcm ve lot~O\n·k l~c guyer iyi yarar, ama bakirbir levlia iein bu i~e 0180 bit ~elil:. kaleme ihliY3~ "MUlr,'O jlnlde 8ucl: sll!duyu. gerekse kurgulaml'l yetlsl, herbirl kendi alamndn kullanrlaallir: birincisi deneydc dogrudan doAruYIl uyguhutla alam bulan yart\llar sOzkonu$u oldug;umla, ikinc.isi ise £,cod olam\; ve sadece kavramlardan harckclle ya.rUt~ bulu:!,uldugunAAl OrneAin. kendi kendine -iUt13 ~oguz:lml'ln pei'Dnlfphrasin- s.'1A.hldl diyen aulama ),ciisinin hi~bir yarglt!n !Julunn· madlAI Metafil.ikle kullam)obilir.j

Ttirnr ederlm ki, bcnl YlllarOncc dogrnatlk IIYLlklam:undan ill: dda u)':u~dmm ve arasurmalanma kurgusal Ielsefc alamnda bambu~k<l ~lr yOIl vermcml saA!llyan. DAylD flUME'un bu hallrlalmasl orlll~~~d ,::"L1~l..Uj).OLI~1 sonuclara kula!' vermehteu ~o!{ uz;:lltlll'll; ama HUME kendl sorunu llfl,tU:mllnU.de::lU. bir pareasim g9rdUgtll~n •. b.~nl~Jai 't:nl h.arek.des~ir(;n: ~Un1<U b.ll natc;a .• bUHlnU gozOnUmlc bulundurrna-

n 11~6ir{jjI8rV(rC'li,ezi a'cr lnsan b~ka -bjririin bize blral~II2.1. bit lFmetCOiurlulmu~ aina sonuna Itadar gcli$lidlmem~ bir dl4unccden i~~

b~lar ve bu UU$UflCC uzertne dl1~Unmeye devam ederse, I:endlslnc bu Ill' girl ilk klVllclmllu borclu oldugu 0 keskin 80tU~IU adamm ulastl~1 yerdell daha Uerlye gilmeyi"umabilir.

. Boyiecc ben, Onceliklc HUME'tul itirazJlUD GeneJlel1er~lt tasanmlamp tasanmlanameyacagrm- denedlrn ve Qolt geemeden gOrdUm ld, t neden-elki bnManlisl kavrarm, anlama )!etis:inin $eyh:rin b.nJlnnllbh~m

-' e~ ---......,:; _ .. ~ .... .... ~ • ~

~l9ltlr1\lt dU:J9QrIle5i!.!L~M.tlya~ ~atra1!l,cl$i0~i~~.aksiry.e Meti!':

• Oz.ik.b~1!n sprll~_ka~F bunlnrd'!-f1.~!~SP1~kt~dlr . .Ilu l;aV1am1e:nn .mYls~ konusunda emin olmaya @Il~hm ve bunu oa, l1IzuladlSlm sekUde, )111111 bir lex Ukcdcn ),ola Qlkilrak ba~dlBlmdani 1llJ~~uu. kQrI;Ull~ 'bi aeneyden lUrgi!meyip._s.tf-. anlama, y~tbjtldc" •. kayna kJa:n(hklllnnu aiJlk cmin.QldY.ium bula\,fatTIlannJUr.etimfnc.8~jr~: RciliinsOr ~ ~

---- --- -. ---

ProI~g011'le.nQ

PfO/t'golcna 9

selefime olanaksu gibl gOrllnen bUI,!!elirn =-hemekadar herkes bu kay. ramlan onlarm nesnel ge~erlikl;rfnin temelinl sormaksmn, korkmadan kullan,dl.ysa da, ondan baska hickimsenin akhna bile gdeme~'ecek olan hIe bu tOrelim- ben derim ki, $ir!,di}'e deJ,: Melarizik. 'araTlnn giri$ilebi. I~e~ en z ri~I~; ~~~~I:S_.!! d~ ~.!!p~3!'.ldaE~n31Me,afiiJaFe~er I~

~ ~r.Y_er8e ~te ti~ rsey varsa- e~~. l;1i Ie. )'.!!tdm:lI plmaml $11 r,cO n ku "bu :~~ II~ .bt'&: MEI~~jgil:!~l.an~~InI:?lu$!~r~_kt[f i-iUME'uii soru. ~unu sadece bir'lek konuda deli, saf akrl yelismin 111mO 3.cumdan C6z.

m~Yl baE~~~~ !~ta)'-I, ~onunda sa~f akimbnlon_.~i~!'J!l!itJI1!..em slm~!L~~CUJAI}'le .. e~!!k!lz.ye.&.et'lcl'Uheler~ gOre belirlemek icin, ~in 3m3 $imdU!t.yav.a,~_~~lmlar 3lilbildim; nitekim Melafizi~in. sistemini emin bir pldna stlre kurmak le!n gereksiridiAi $CY de buydu,

scharttinnigal Vorginger ~nmogUch Ichien. ~e n,iemJJ1d a~er ihm lieb BUch nur bUt elnfalien JiUSe.n, obgltlch Jl!dennmn ncb de: RegriEc getro.st bed:iente, ohne m hagen, worauf ncb dcnn ilirc objektive GUltig.kcit grllnde, diue, .age ic.b, war cW sclnverste: cW jemalJ rum Sehuf. def M!taphrJik ~t~omn\m wcrdc: kOMte, und Wit! noeb. d1l Sch1i.mrmtc. dabej at, so konnte nu MetQphysik, sovid daveD nUf irgendwo vorhmdcnist, .hicbci tuch nicht dle mind"'e HU!:fC Ic.utCll,. wei) jene Dedu.ktion rue."t die M6gliehkeit tincr Mctllphytik &USmllchCf1 soll, Pa « mir nun mit der AufJ6mng clef Humi.schen Problems nicht bloB in einem buond~m FaUe, sendern in Abricht cuf das gome Vennogen def reinen Vemunft geJungen war: so itOMtc ich .t:icllt:re, obgleich immer nur langn.me Schri.ttt am., urn endlicb den gm1~n Omfang der reinen Ven:nxnft. in scinen Gremcn sowobl ala scinem Inh:z.Jr, voUstindjg and flaoh allgemeinen Prirui,pien 1U butimmcn, welches de.nn dujenige W:lr~ wu Mettphysik I>eJllrf, urn ihr Sy'tem nlch eioe.m siehertn Plan au,&.u.A.I,bten.

Ich bel,ergt, :-ber, dd cs d.cr' AUlftshrung des Hum.b.chen ,Problcnu in seiner mogllch graB ten, Emeiterung (rifunlicb du Kritik det reinen Vemunft) eben'o gehen dtlrfu:, ats C5 dem Problem selbst erging. cia e5 %uerrt vor&estellt wurde, MIn ·wird lie unrlchtig bcurtci1m_ well ma.h sit niGht. venteht; mm wird sic niehr vcrst~en. ,vc.illlW\ dts Duch rmr durchublittem~ nber nicht dutclnudenken Lwt hat; und man wird diesc Bt:mU.hung datauf niEht vcnvmden wollcn,wci1 du Wcrk rrocken, w~ e. dunkeJ. weil .es allen rsmohnten Be-griffen wl.dentrcitend und aberdem ,veidiuftig in. Nun :;ttte-he ich, dll1~ es mil' Wlcrwartets:ei, von ein.cmI'hiloJopben ,Khgcn vleg,en MAngel an

. Populnrit:lit, Untethitltul'lg und Ginilkhlichltclr: f\I. h.oren, wenn c:s um die EDmm fdflcr gtprie:stnen llDd d~r Me.nschheit unenththrlichen .Er~tnis rellnt %U tuh irt" die nitht Ulden, ai, rachden rtreng;ten Rezdn cin~t tchulgm:c:htcll PRnktlichkcit IUlgtm.acht '\Verdta. bun,. auf ,W)chc "lWur mit au Zeit auch Popularitat Folgen, cb:er niemili dm AnfanS mameD dar£. AlJcin, wei cine 6cwissc DwU:clhcit betri1ft, die rum Tcll yon der Wc:itli~luit des Plans hcrrShrct,. bci wdchcr mm die Hauptpunkte,. auf die es bc.i der 'Onlcrmchu.ng wommf, nicht wahl Ub-emhcrp. I:.ann: SO ist die Desclnve:de dcUalb gm:c.ht, und diesu werde ith durth gcg'tu\-rartige ,ProlcgomcDII abbelfe:n.

JC!Iles Weflt:, wdches du rI':.inc Vtmowc:rmogen in eeillem

Korkarrm, ilk ortaya kondu,A,unda HUME'un so run u nun ba~I' nn gelen, onun olabilecok kadnr gcni~ (yani SaF Althn Elc$llrisi'ndcki) ha1i)'Je sci i $ t it i .1 m e s i nin de ba;tna gelc()cklir; Bu tamarnlamn yanh,~ yargllannca.kllr, L!!.kU,.anla$llmlyor; ve anlastlmayacakur, ~lInkli kilablO sayralannl seve seve' kan~lIran oluyor, ama hir;kimse onu enine boyuon dO$tlnme)'t heves etrniyor; ve bi~kimse bOylc bir zahmere giro meyi istemeyeeektlr, 91lnkU bu yaplt kurudur, karanhkur, 9UnkO 3h~d. ml$ tOm kavramlara ters dO,Uyor, Ostelik de Iazla aynnutrdrr, ltiraf edeyim ki, eter sOzkonusu alan, gOklcre eikanlan ve insanhk ic;in vazgecilmea olal} bir bilginin yarhAI~'sa. popUler, cAlendiri.ci ve huznr verici clmamakran dolaYI bir filOZOrlAn ~ik:lyci duyacar-UJU bcklemiyornm; 911nkO bu bllg,i:meak bllgince dakI~lil!:in cnSI.kl kurn1t,myl:r 01U$lurula. bllir se ger9i zamanla popUlerHk kazanabilir. :1m3. baslanSI9l:\ hir;bir ~ckildi: pop.Oier olamaz, Yalnlz, plAmn krsrnen nynnllh olmasmdan llerl gelen YC arasurma kin onemll olan remet noktalann bit bakl.$tn g6rOle. bilmesini engelleye_n. kirabm "karanhAma" gelince: i$le bu konudakl iikllyet hakhd,r ve onu dinizdeki Prolegomena He ortadan kalduacail·m.

Sar ak.1 yelisini Illm k~p$afm ve slmrlanyla. Orl:l)'l1 koyan ~c

1,0

I"r'Q.leg·omenlJ

10

~en Umfiltlgc und Gl'cntcJl dm'~elh;. bkibl:- dabei immet eliQ Grundlag~ ,w'orauf ,iclI ,djcProic:gomcl'lanurgu Varllbung'en bc:tieh.en; de.nn jen.c K:ricik mu13 all. W;sscnsc.haft systomatiscb, unci bis ~Il, i.:hrm klunnen Teilen volJstirrdiK da:ttehen, ehe not'h clarm.,', 1,0, ~,cnktn,'" nt:" Me, b"lJ1h" ydk a,uftl"Ctcn zu 11$.5<:,14, ader sic:b allcb nut cfItCentlefllt.c HoJfnung .tu, dcrsdbcn zu I'1l.:lchco.

, Man ist '0$ schon. lange gewobnt,alt.c: abgcnut:t:c:&tkenntniuc <bdllrc:h neu Qufg.cstut'Zt' 1U schen; dal1 nun tic ::IUS .ihtcn vormaUgcn Vcrbintlungen hCIitw:oimmt,ibncn tin ff4t:cnutiJeba :KIcid nacbeigencm belicbigCR Schnit:t:Cj aberunt.ctncu.en Titdlt'J OlnpaJ)t; und nicht:sandcl1 wltd, del' 8:rOBt~e Tei! der Lelcr .:'Ouch von. jencr Kritikltlm yorausmvutcn. hlldn dic5e Proleg.omcnQ werden ihn d::thin bnnge:n,ejnr.useben. daL\ u:cine gant neue Wi$sensclW1:$ci~ von welcher niemllnd aucb nUl' den' Ged:mken. v(lrhel'gt:f~a:t ~ttc; wovon selbsr die bloi5c ldtc:unbc:ltMnt war, und WOlU vcn :aIlem bispctGcgebene.n .nic.hu, genlllJ.t werden konnl'c, alsaUcin del' Wmk, den. HUMES Zweifel gcbcnkonrucn, de: glcithmlb nichts von cine," dtrg,lckhcn moglichen fOrmlichcn yVuremclmfr Wlte... $on.dern. sein Scilitf, urn ¢$ in Sichcthcit IU bdng.cn.ltuf den Stran.d(dcn SkcptWsm) sclne, daes dMJlli~en Md vcrfalllc.nrmg,. '. statt dench C$ bel mir danuf 3nkQrtmlt,. ihm cincn Pilole:n, tu gebcn,. d.er nam siollcf~ Prillupicrt der Steuer .. ~'2nnskunst:, :die ,lOW del' Kcnntnis de~ ·GIQbw. gt~ogcnsin~ .mil. em:t v?llsmndigtn S.eckl1rtt: und cine.rn. KOI11p21l vc.l1chcn,. da4 SclIlif sIcbe.r fj.thrcnka.nne,wohin .C$. ihmgut dU.nkt..

Zuciitcr neuen Wisscnschm, di.e gmwl;h. isoltctt uod die c~nti8e imer An bt, .nitd.em Voturte"ilgchen,als karole man ste veonittcln S'Cfner schon sunn erworbenen vermeinten Kcn.ntni~e bcurt,cilcn,. obgh:kh ill·e .C$.'cben sind., 'lI1l dercn Re:rlitlit lUvor g~ndichgenveifelt werden mU§,. brin,gt nh:hts .:md.cn IUW-cgc., aIs .daiS man :illclJ'tlulben du su sehen gl:mbt, .\vas cinemschon s:ol'ln bekantlt' WlU', ,·veilc;t\w db; A.usdrtl.clte jenemihDlich lal1te.n,nul', da.l1>einemallcsauDentver.unsbhet,' wide:l:Sinnisch und ,kauderwclsc:h vcrkernrnen mull,. weil m:ut .oicht dieGed:ml.~en. des Vetfu$et;,~ s.ondern immt:r nUfscm.e eigeoe. d.l1tchbn~ Gewobnhcit%ur Notur gewordene Denkungsa.rt dllbei z\.UIlGrunde leg!- .Abel' die Wcidlluftlgkeit du Wcdu. $of~m sie in del' WU~Mdutft selbst und nitht dem Varua:;e gegUnd:et ist, die dabt.l unvenneidJic:.be Troe'kenhcit und sehol:arlsdu.: Funktlichkeit sind Eigcn,clt<lftcn, dlczw<1r del' Sawe s.clbst llucr:l.u:s \'orteilhotf'c

P}oleconlena'mn on u nlasadece ijn ah~llrmnlarolarak in~ldlJ o.lduBu 0. )1011'11, hep temel 61arak lialmakcadJr,; ~(lnkO Mel.afiz.ii1in onalla.,lknmsina izlnvermeden veya bununln ilgHi uzak blrumut beslemeden ence, bu el~liri, bit bilim olarak sis(:ematik bj~imde ve elL!lf!.~,p.r,:ro~~l!rI.n!! kadar cksiksizcconnda olrnahdlr.

Esld .• fazla klln .. m[ml~ bilgHc.rin nasil ba.giamlanndan fl,.::lTUlp. onlara arzuya grOre bi~ihni~$jslcmn.uk hlr elbisc =-arna ycni ba~hklar alnnda-« lIyduruJarak ycnidcn. sekil vcrildlglni gOrmeyc ~oktillldlrah~u halegeld] Iusan; okuyucularm bOytlk bir klsml 0. Etcftiri'den de. bu.ndan I farkh bir~'Cy bcklcmcycc'ek!l~!~a~ _~I! Prolcgpmcna, okuyucunun sunu g:Ormesini sasl~yacnkuT: bu. ~,imdiyc kad!l.~ hi.ykhmcnin aklu1a. blli: Uti'!. Ji)c),cn:-r.lcrl Ultt biJinmtyen VI': kuruin,,~sl i.,ln HUMS'un ,Uphesinfll \,'crw!!;i ipuc,undal\ b"$lm, ,jmdiyc ddt yapllm_\lardj\1I hi~bir feyin kulla, ~1!m~d1I, y.eEr.c.'!L1!ir.,~iJlrn,9ir. ~ym ~ekildeHUME dn bt)ylc bit bicim· sd bHim!{l gJaIla.kh..oL.dYi'!.unu sewlemiSll VI! gcmisilli emil) bir ycngcLir· .!!!.ekj~irJ, .. - hCfne,kadar oradaKllflp .£11 r6ycoek ol&a da-oiJU .kum·sala Uktn.tjsi~me)olllntu' QYsn benlm i~fri"Oilenlli alan, 0 gemiye·eksiksil, "b'lf"dlZniz haril3Slve puSUlaslyla do.n:lIJlml,~ biT IHlplon vcmlckt:ir Id, yer·

k.Qrenin bilgileri aden 9lkanlml~ dUmcncUik seuauum cmin II kelerinc gOrc, gemiyij:elltlisine Il)'gtm go.rUncn ycre ernin bir~,clillde sUrebilsinJ

Tamamryla ayn duran va tUrUnde I.ok ohm ),epyeJli bit biHme Onyarglh yakla~1 p,anu n ~i mdi)'c kadar hnska ~ckndc ·edinjlllli~ sallie hilgi· In tlfaclh~lyla yargllanabilece~illj dU~UnlJlck -ht.rnel(ad.ar bu bUgUtr htr~cydlm unte gcrgekliklerinden ("marnen ,O:phee·cl:ilmesi gtreken bilai. I let ise de-, belld led mlerdc biT ben~erm\ oldu~u 19In,. ki,ide, her Hlrarla 'Onceden bilcJlAi ~eyleri g.OrdUAU .. sillllS1ndall b3$ka hi~bjr$ey dOAurma:z~ ~U Iarkla ki, 0 ki}iye hersey san dereee bi,inll degi§mi~. sn~ma sapan, dUi9ctrefil gorOnOr;9Unkn o .• yatann dUiUnoelerini degil,. hep, uzun sID.elipIJ1~n~!:kLa!:!~ _d~~!l~1 h,!lIi~c~~t:Jmi~o.lan ~~ndi,~fi~.Onm~ b!~.lrnini lantl.l!.huakt;iliir .. Ama ortilya konusundal1 den.l. bllmnn IlCndJsmden i!:ciB.el~JJ)laEltJ..g1ci..a)'nnr~hhk. bu arada da kal;uulmazkufulur.vS,..O]k\!l felsdesine o,zgll dakildik, ger9i konunun kcndisl i~ill son clcrc,e yararh

'! •.. ~ __ ,_"_,, .... _ I!!I-_ ..........

Prol~gGmma

Pro/eKomrna

OzC!lIl!dcr olabilir: amaldlap lcin, hie ~Uphe yok 1<1, sak.lncahdlrl·ara

II

s-tin m6gen~ dem Buche selbstaber illcrdingl mchteilig ,on:rden mllisen. btil~ d d _'L

Es iSl zwar nicht jedcmwm gegebe,n, so su '. un 01;0

z-ugldeb . '0 m1ockc~d %u schreiben, als DAVID. HUME, odcr s_~ grllndlich und dabd so .elcpnt,.::Us. MOSES MENI?E~OH~ I aUdn Popularitait bitte: sell melllcm Vortf3gc. (wtt lch mlf schmeichelc) wohl gcben konncn, wenn es roll" nur darum XU tun gc:wescn w:irt:. cincn. Pbn lU e.ntw~rfcn, und dcneD VoUtiebung andem anzuprclScn, und I1;':lf. nlcb~ chs Wohl der VviSlt!nscbu~ die mlch so b,ngc bucllafugt hiele, am Herzen gclegcn hlittei denn Ubrigeru gchone vicl BlI:h~rrlichkcit und :l~ch selbsr nichl wenig Selbstvt:rl:iugnung dnu, die An.loekung emer &nhercn gtInstig:cn Aufmlhm.c der Aus!jcbtauf elnen ewar splite.Do eber d:.aerhilf"ten DcifilU nllduusc:tlc:n.

pilUle machen itt mC!brmalc:n ~ O~pigC:t prahleriscbc Geistesbc.schliftigunSt dadurC:h mmsidl em hnscben yon .chopfe:rischem Genie g:ibt, ind-cm mm fodcrt:, was man .sel.bst nicht lcirten,. tad cit, \Val man doch nkht besser machen kann, und vorscb.ligt, wovon man selbrt ?iclIt weill, ~o u 7.u6~den itt wi.cwohl auch nnr lum tUc1ltlgcn Plane emer ",Ugemonen ttrltilt dcr Vemuoft sehon ctwas mwr gchoret hlittc, tis mIlD wohl vtl'muten milS, wcn.n er nicht bloB. wie gtwohnli~. c~nc Dekbmatiun Frommer WIlnschc b:il1e werden sollen, AIlCln reine Vemunft ist cine so abgesondcne, in ihr selbst so durchgirtgig vc:rknUpfte 5pbtir~ dil11 man keinen -X:ci1 dcac.l~en ant:utcm kmn. OMt alle obrige, 1\1 bcrOhreni and I1lchts:lUsrJchten bnn, OMt 'Vorher jc:dem seine St~le u~. seinen Einfiu6 auf. den :mdc:rn bc:stimmt tu haben, wed, da ntchts :luBer derselben 1St, WllS unser Urtd.l innerlulb bll:ricb.t.ige.n konnte, jedcs Toiles GUlti~ktit .ond Gcbnu~ von dem Vc:rhliltnisse abbSngt. darin er gegcn die: Ubngc:n In der Vemanft selbst HC!bt, und, wit: bei dcm Gl.ic:dc:rb:m eiaes organisierten Korpen, der Zwe:ck jedes Glic:det nur 31lS dem vollsthdigen DegnfF' des Gansen Qbgeleitd werden hn.n. ~llher kann men von elner solchen Kritik. ugen: daB SIC ruemal, zuverl~mg scit wenn sienidtt EfoInt und ~u :luI' die. mindesren Btcmentc der reinen Vcrnunft vollcndc:t tst, und d:dl 11W\ von d.l!'t Spharc diesC3 Vcrmogens entwcdcr a.lles nder nichts bestlrarnen und ltu3m:schcn mUssc.

os abet glc:ich einbto6et' Plan, dc.~ VO.f der Kriti.k ~~r. rcinc" Vemunft vorhergehcn mocbte. unvcDtandllch, unxllVcrl:lSS1,g und

DAVID flUME kadar inee ve aynl zarnanda cekicl, ya da MOSES MENDELSSOHN kadar sagtam ve 0 denll zari]' ya:mak herkese versi de1\ildir; eAer gOnlUmde yalan, 0 kadar ueun suredlr beni ujra$Urml$ ohm bilimin yaran olmayrp da sadece bir ptSn yaprnak \'C on un I!.en;ekIc:stirilmesini basknlanna Ovmek CIS3ydl. ortaya koyduklarlma (kendirni II o"mek nibi oimasmfpckdJ4 popUlcrllk verebilirdirn. Nilekim, sunsl gel. ml.$l:en soyleycyim: kendjni daha erken kabul enirmenin ~ckicmAine kar$l. daha IJ~ gc:lecck ama sUrekli olacak bir n1kl, beklenrislnl yelllcmek i~in cpey kararhhk VI: hi" de az olmayan bir kendinl inUr etrne Ilereklrdi.l

P I Ii n yap m a k ~ok defa lnsanm kendisine yarallCl dehahavaSlnl vermeslnl snAlayan, Illks. farfarnh bir tlnsel u.Anl$ldlr. Bu uAraGlda inssn kend] yapamadlAlm talep eder, kendlsinln daha iyi ynpamayacag. feydc J.tu.sur bulur VI: ncrede bulunablleceginl bltmediAi $eyi onerir. Ashnda aklm.genel bir ele$lirisinin adamakdh bir plana i~in -eller bu piAn. ah$J!dlgl gibi, sur kUlsaJ bit taktm. arzulann nr;ddanmasl olmayacaksa- tahrnin edllenden dahn ,"ok ~b3 gercldr. Ne vat lei sat alul Oylesine: ayn. kendi i£,inde Oylesine '.3rt] b~lUan(lh clan bir aliindlT i[. tiUt.UD I1arralllm dokunmadan_bir ItkearfilStna 1)1 dc.diritemez VI: daha Onccden her car ~ Imn " .. ~ ~ .. zc:tindeki r=lkisJ $. ptnnma an bl~ rseya§anlamn:!_; ~UnkO. akll ieindcld yarglmlZl alnldan baika dUlcltebilecek. hi"bir~cy var olmadlAmdan OUlrU, he.r parecGmn G~:erliAi

_Je kulla:nih§'I • ..Mlln.JlkImJkc de di~ar.c,al3rl.a IIWklsJnr= 6alhdlf ve ~ ~jfmllkla olan blr govdenin orga,nlannda olduAU giG, her orgarun lUtlaCl ancak bIllOnUn lam kavrarmndan IlIrelj!c'bmrt Du nedenle bOyle bir ete$tiri hakktnda $U sOylen.cbilir: elestiri tam olrnadlk~a ve saf aklm en kU~Uk OAclerine kadar i a rna m la n mad .1 It c; a gUvcnllir deRUdir: ve bu yelinin alanma ili~kin olarak ya h e r $ e y belirlenrneli

ve halledllmell ya da hie b i r ~ e y)

s.nf akhndc$lirisinden Once orlnya konan bir piAn tie kadar Ilnl~lmaz, BUYcnilmez ve i~e yarnmaz ist, enda" $onrn orm)'Q kenduAu

Jl

12

WlJl"IJuc scil'l "i1'lJrde. so tot er dQg~g~n urn d~o nOnHdlcr, wena or ,dllfQuf f-olgt. Dean d,Q~llrch .... ird mQll in den Stand .gc:etz.~ du G2nz.e IU Ubencbe~ die Hauptpunkte, wOr2uf es bel diesel Wiucruch:lft ankommt, stucli.wcisc tu prUfeD, und manehes clem Vortf'llge nnch besser einl.udcbtcn, aIs C$ in der ersten Ansfertigung des Wcrks geJehcbcn ltonntc.

Hier ist nWI tin soleher Plan, nsch vollendetem Wcrke, der nUllmdu J13Cb an:alytisdlcr Met,bode :angeleg! sein du:£, da du 'Verlt sdbl"t durcbaus nach symhc:tischer Lchrart a;bg~fgJlt sein muJ3t~. damit die WinenscJuf.t: alle ihre ArtikuJil.uoncn. ab den Gliederh::lu eines gam besondem Erkcnntnisycrmogcns, in :r1:incr nltl1rlkben Vc:,[bindung vor Augen stelle, Wet dicsen PJnn, dtn ich als Prolegomena vor aller kUlIftigtn MetaphYS1K vorauschicke, sdbst wiederum dunke! linder, dec mag bedenken, dnJS C') eben .nicht .noug sci, d.a.6 jcdermmn:t¥kt<lp,bY1ik. stu~cre, daA C$ manthes Talent gebe, welches in. grllndliclu:nund selbsr ticfc.1l Wissemchaften. die sich mchr dCf Answuung nihern, gaDI ''lob! fortkommt; dcm Cl aber mit Nachfotschungcn dutch ll!utcr ~bgetogene B'eg:rilfe nic.ht gdi.ng~n w~ und daB man seina Gcistesg:aben in soJchcmP::r.ll at1~ ~Intn andem Gegc~stAnd verwenden mUs.sc. da:! aber derle.mgt. dec M'elapbynk l\I beurteilen, ji1 sclbst eine abrufassen unternimmt, denen Forderungea, die: bier gernacht werden, durchawcin ~nUge tu:' mUi;;sc, e~ mag nun auf die Art ge."c.beh_cD, da6 er meme Auflosung :mmmmt, oder sic aucb grUndlicb. widerle ... e und erne andere an deren St~Ue s<!tlt, - denn abweisen Itann. e:r ,ie nicht - und dall ondlich dle so besehrieene Dunlclheit (elne ge'\'1obntc Demlinttlung seiner elgenen Gem~cl1idlkeit eder Dlodsichtigkcit) auch !hren Nutten ha.be: d.1.:1!Je, die in hnsehung dler andc-rn WISsen4 IchafteD em behuba.mes StiUsc.hweigen beoLllcht~. in Fnge_n. der Meta.phynk mduerbaft sp~then und drewt CJ1uch-elden, wei! Ihre U.nWlsu.nheit b1c.r frcilich nicht gcgen andcrer Wi-ssenscbafr: dcutUch absticht, wohl eber gcgen ecbtc luitisehc Grunwatz.e, von dcncn rn.an also rahmen bnn:

i.g;rnum, fU~Qsl pUUI IJ prantpiIJll1 IJTttnl.

Vug.

taltdirdc 0 deull ynrarh olur, ~UnIW Ill! sayedc bUIUnU blr bakl~~Q nOre. blleeek, bu billrnde Ontmli olan tcmel neklalan leI; telt sJnaY:lbi[ccek ve sunulusuyla iJ8i1i bat. ~cylcri yapJIII1 ilk yazlh~,"da olnbilcccEindcn dHhil iyi dUl>cnlcyebilecc!: duruma gcliri7f

l~le bOyle bir plan! Yaprun tamamlanmasmdan so ora orillya kenmu~ alan bu pl!ln. milk "II a I' i t i k mel 0 d'a gore duzenlcnebilir. Yap I tin kendlsi),sc S i fI l.!ll k melC~Q:j. g~IC:'y'azllnHW)'dl: oyte hi, I billmin, ~k Oze! bir bllgi YClisinin Ogclerinin kurulu$u olarak tum eklemlenrneleri kend! donal ballilIlllblJklnnoda nozlcr OnUOe sertlebllsin. Oeletcl:l~ki her MelafiziAin ba$ma. ProleGomena olarak !.:oydujium bu plllm yine de I,aranhk bulan olursa, dU~UnmeJjdjr Id: herkesin Mcla· fizikic uJlfa~masl se-rckU de!i1di'ri gorOye daha ~ok yakl~an esash ve derin bilimlerde bUyUk ba§8fJ gOslenm ban )'clcncltli insanlar vardrr lei, SlrC so)'ulknvramlara dnynnan ar~llrmalatl bcceremezJer;bOyle bir durumda 0 dUJUnse! yetenelderi btl$ka konularda kullnnmak ger.-clde. Ama Melafiz.ig.i yarBilamaY8. halta kendis! Metafizik, yazmaya ciri~en Idms.e,. benlm burada nelirdigim talc" e-rilrar$tlama~ .zoruhdadlri 1:'U.iE,usuz bu, benim t'O"z.Umler-imi kabul ehnckle ya dn onlan esash ~eldldc ~urutmek VI: yerine b~l:alanm koymakla ohlbitir: ~Unku onlan geri ~vinnesi OI004kslzclLr; ve soaunda (kendl rahlllhRlru veya llhmaklt'lIti ah~llagelmi, ~cltllde ertbas t:1.m.eruil )'olu clan) $U bunca SOZO edileu karanhk olmn iftirasLDID yararJan da vardir: butun diller btllmlerde temkinli bir sessizlij1:i gO:zclcn, Melafizi!; konusunda Ise ustaca konusan ve pl$kinc.c karar vcrcnleri.n hcpsinln bilaisiZ;_iklc:ri, burada ba~halannln bilimi kaqlslOda koinyC8. aYlrdediltmedi~inden. ama haldki. ele;tircl Ukcla kar~lsmda aYltdedilc:bilC(;c!inden otUrtl. bu temel ilkcler hakkmda sn OvgU sOylcnebilir:

igllavum, lucas. peclls pratJcpibus arCCIII.

Virgilius

Prolegomena.

VOf.crinneru ng

von dem EigentfimJicnen al le r meeaphy sisch e.n

E r ken n t~n i s.

, .

TUm Met.afizlkBilgiye OzgU Olan Ha k k rn da ,Hallrlalma

§ 1

Von dt1.r fl!:.fUtil dsr MttnphYl:ilt.

'i.)\,. hnn rom (inc nikcnntnis ab VIi ... u. I ense haft d. ll..rft.ellcn. will. Vo/ so muA nun l;uvoi du UntcBChd.dt.ndc, wu sit mit kCln¢"r c.ndem gemein. bat, und T1U ihr .o.lsoeigc:nM1mJicii is~ gtnau b¢.stimmenkiinne'n; \!lidrigenfiUls die Gre.n.ten llU:cr Wissenlcltafren ineinilnder bufe.tt, undktinc. deNdben ihrer Nann lIacb grUndlich a:bgchlUldeJt werdcrn. kann,

. Diesc" Eigcnttiinlichenug: nun. in dem Untenehic:dcdet:

Objekts, eder dCTB.rkc:nn.tnisqucUen, .odcr Quell. det Erhnntniurt, ader cmiger. woruch!. a:Uer die3'erStUcke IUf;o.mmtn, Dutellcn, so bemht daro1uf l;Uc:ts't die Idee det moglichenVll:i!lcnschaft und .ihl"C's Territorium.

Zuc::rst, was die: QEc:Uc:n einer mCf'llpbY$isch.en ... Erkcnntnis be:tciffi:.so liegtes schon .in ihrem Degri.Efe, ib3 sIc nicht cmpiti$Cbsein .. konncn. Die P.rinzipicn d'ersdben, (WOitU nic:.ht bloG ibrc Gmnd~$atlc, Scondern::mcnGrunclb1:grilfegch6ren.,) m(ls,en abo n:iem:dsllus cl'er Erflilbnm8 genommi:nscin: denn sic

MefojidCin Ko)'naklon t1~c'ine Ii'

Eger blr bilginin b i ll m olarak S'uimlenmesi i5leni),orsa •. her:$cydc:nOnoe enu di~e.r bilgiJerdcn a)'lra;nm, yaniona (I ZG 0 cihwm kcsin· likle bclirle_ntbilmeii gCIek.i!: nhi hald.!! bnlOn bJlimlerin sirurlan b:irbi·' rine kan$lr ve hi'W-bhI kendj yapl.sm3 SOrt, esnsh bir bi9imdcele almil-

maz.

.'

Blr bllgiycozgu ohm. ister n e s n e de)'3 dab i I & i 0 i ok a yn a J: I a r I nda veya b i Ig i n I n I U r II ndeki' farklaolsu n •. isler bUIIlann hepsindeki ya da bUllanndaki farkllbkln bulunsun: 'ol:mal.h billmlnveanun atanmm idesl, bu bilsi)'e .bzgllolarid·a. )lalnr.

Hct$cyden Once, meJafhik bilg1njn I: ay n ak I ar lOin de.noysd E.laJ]l!1YA~tnAnun.k.auaml.nda.v.ardl(,..· ObaJilcbll·bll.gfninirkc_,eri (.ki bu ilkelere SIf( lem.ellSne:rmeler deAil.aym zarnanda ternel kavramlar da girer) hichir .%aman .deneydcn tllLumamah4tr.:. CUnkO 0, fizik deAil1

$011 nicht physisclJe, sondem mwrh.y$.is.tb~. d. i. jens"Ctl dCi Erf:bnmg llegende Erkcnntnis nino .AIm wi,d weder aufi.ro:

Ernhrung, welche die ~cJlc der ~tlkhen Pbysi .. .., noc.b Ianere, wdcbe die Gruncllilge der cmpiristhen Psychologic :wmacbt, bei mr wm G.runde liegen. Sic: in also Er:kcnntrus :a priori, o~u QUS rdnem Vc:rstande und rtincr Vemunft.

Hierin wUrdc sie aber nichts Up.rersabtidmdu \,on de.r rc:.inen M;thcmll'tik bnb-en; sic: wird :ilio [cine philosopbischc Erkenntnis be,iJ3en. mUss~ni we.gen. ~C[ Bt-.dcUhm~ diem A~ drucks abel" beziehe kh ouch auf Kritlk d. r, V. Scitc 11:Z: U. f. ) \VO der Unfcr'Schied diesel lWei Arten des Vcmunftg-ebrauw cin1euchtcnd und gnugcucn.d in dUgCltellt. wcrden, - Sovid von den ~dJen der mCbpbysuchen Erkmntrus.

melafiril<. yani denc:yin lltcsinde ',:Ibm bil&i olmak zorundadlr. 0 halde ne asl! Hugin kaynagml olusturan dl~ deney, ne de: dencyscfPsiltoloji. nin CSa5I111 olusturan ic; deney, bu bllglnin temelini olusturabillr. Dcmc-h Id. 0, a priori bilgi vay" sar anlama yeLisi vc saf akll bilsjsidir.

Ama bu bakllndan onu saJ rnatematlkten aYU3n hicbir Ozelli~i yoh· cur; bu ncdcnlc ona' s a r r c rser i _b i l'e) _denllrncs~jt. Bu lcriiiii"n anlamiyla ilglll Olarak ... kiln iki UlrliJ It-ull.alllh~lmn arasrndaki Iarktn a~I.klandIAI ve yeterince ortaya konduRu Sar Akhn Elc~tirisiflin s. 712 ve devamina") deliniyorum. Mcl.afizil, bil&inin kaynaklan Uterine bu kadar.

§ ~

Y,n dtr E'l'l:mlltnjlort;, dit nOrin melopbylisab b~ij1tn !rom:.

§ 2

Mc/oji1.ik dellebilecek tek bilg; ,OriJ t1lcri(lc

a) Von dem Unterscbicdc synthctiscbc:r u nd andyti:chcr.

Urtel!e uberbaupr.

Mct2physisroeErkcnntnis mu.13 I.auter Urteile a pnon tntbalten, du erfordcrt das EigcntUmlichc ihrer <l:.!:!.ellcn. AlIcia Uncilc: mtigen nun elaen Vnprung b:ben; wdchen sic wollen., oder lIuch ibnr .logischen Fo.rm naeh besclulfilll lein wic fie wollen. so gibt ts doch einen OnterscWed dcrs-dben, dem Inhdtc mch, vtrmoge dCSSC1l sic enrv.o'c:der MoB crHiutcrn.d sind, und zwn lnh~tc der Erkc:nn.ttlis nichts hiruutlln, oder crwcitcrnd~ und die ~gcbc:ne ErkenntnjJ'Ycrgrofiem; die crttem werdea analrti.cbe, die twcitc-n syntbeti.schc Urttilc pannt \'lc[ci£n karl.nm.

Andyiliche UrtdJe 1-agcn Im Pradikatc nkbts w Uas, w;u Im lkgriJfc des Subjcku sc.bonwirklich, Qbglcich nicht so kl:i.r W1d mit gtuchent Bcwu6uein gcdllclJt war. Wtnn ich sage: AUe ltiirpcr rind t.ll$gcdehnt, 10 habc hili meinen Dcgri1f vom Kerper nic.ht im mindQStcn crw~itertJ sOlldcm :ihn nut liIufgcl6sc't, indem die: AUfdwung vo,njenem Begriffc smonV01' dora Urtcilc)

n) Genel Olarak SinleLik v e An a l l r l k 'r'argJlar A r a sin d a kiF a r Ii. 0 z e r inc.

M~.!Jl.fi.;!1t ~Igt..!a<!.~ce ~ priori yarglilln i~ermclidir; onun l;aynaklanna ozgU olan, bunu bOyle gc:rcktfrir. h_J&JJ~[ on. i'kaynalalln gclirlerse gcjsinlcr ~a da '!Ia.ot1.lisru ki~m .' bak_lmmdQn 113.SII 0 urlana Olsun .aT, irerik-baliurn!ls1.i1Q.aral~!Jn~~a~r ~~ayesindc ya sirr n C I kl a y 1(;1 drrlar VI:' bilgin;n i~eria.ine hi~bir ~cy eklernealer,

)'3 da g e 11 i ~ let i c i dirlcr \'0 eldeki bUgiyi llrtlmlOJ'j blrincllere Q n a Ii 1 i k, Ikincilcrc lse sin tel i k ),argllar adl verllebilir,

I

- .

J j Von ili'm E;ge-llt;mli:bm. tfl14'Y ~,ttnpJ;.JliJclUiJ Erhn.'!ftny $gldch nieht t.wdrttcldich geJagt. dcnDOch witk.lkh gc.dacht war; dns Urteil irt WO llrWytisch. Dagegen enthliIt dtr S:tt: e.inigc Korper rind schwer, eMU im Prlid1kate, was in dem aUgemeincn o.es-dtfe vern Kor.pu nicht wirkllch gtdl'.cht wire!; er vcrgrlit!ocrt 0,1,0 meine Etkenntnil~ 'indem cr JU mWtttll 13egti.fFc: ctwU himutut, und mn6 daher eln rynth.etilc1lcs Urtotil heWeD. .

'Film M~(aflt)l{ Bilgij;;--Otgii Olan Ot.(rlne

IS

b) DIS gtmcinscbaftlicbc Prinlip aller analytisGbcn Urteilc ist der 5:au des Widerspruc,b •.

Alle arWvthchc Urtdle berehen garnlic:h llQf clem Sat'%e des \Yidmprncru. und lind ih«r NlIt\lr nacb Etkenntniuca prieri, dic DegriEe, die ibnen fur M:ltule dienen, mogcn empirisch scin ode.r niche. Dean, well das Ptidikat tinea bcjabcnden anuytiltben Uncil. sehcn varhe; im llegriJfe des Snbjcltt:s gedac.ht ",nrd, 1-0 l:w:u1 es 'Ian ibm ohne VVidl:"r;pmch web,t. vllimcinet werden, chl:1uo wird rein Gegcntcil in einem nnnlytisC'hen,. ahtr "er~ llcioend.tn Urt,eile notWcndig "1on dem Subjckt vcrneinct, nnd smlf cnc:h maize denl Sttu de;, Widtnpruchs. Soil( CJ mit denen S:it1~n: «Jedllr Kotper ht nwgedchntb uad .lcein lCOrpcr bt unal13gcdehnh (ciofach) buchs.ff.en.

Ebendarum find auch alle :uu.lytiscbe Sitze U.rtcilc a priori, "Tctlnglc.icb ihrc Bc:¢lfe cmpirls,ch eind, L B. Gold iu ein gtlbeJ MWlll; dean run die£'e' z:u wissen, braudte ich hiner wcitem lkfa:hronR~ anS'crmttnMl Bcgriffc vom Golde, der enthjclte, dalJ.

• dk'S.-;r lCorpa. gdb tmd MctiJ1 eei: d<mn WefLi m.:1cb.tc eben mme.n l'e:p &u.,. a.nd ieh dutfi~ ,nicliu tun, IllJ wesen nra.liodem., ohnenrlch, Illl!kr dewelben "lGtrUtm andeJ1l UImusc.hen.

b) TOm Analilill Ya r g r l a r r n Orlak l l k e s l <;c:li$mc l l k e s l d i r.

DUtOn :maliliky:ugllar tarnarmyla ~eli$mc i1kcsine dayanirlar ve onlann malzeme olarn:k. kull:lOdlklnn kavramlar deneyse:l 0lta ,~11 Qlml\sa da, do al anl1an ereA!a. dqrLbil ilerdir. 9u'#iHf c\'etIeyiei anRJillk bir yarR,"," yOklemL23lcn Once en Oznenin k:tvrammda dUll OldO UndSIUiW!o.L,0 Ozne hafiktnda eH~meye ctUjmoden de jllcn.~AYni ~eki1de, I;di$me ilkesinden dol3YI, onun ICTS'i de: :malillk fnkat dc~l1Ieyici bir )'3rS'lda ozne IIl\kkmdn dd.illcnmek zorundadrr, "Her cisirn ycr kaplar" ve "ycr "'<lclamayan cisiru )'OklUr" gibi (yahn) Oncrmclerdebu

bOlledir.

ble"bu nedenle bUllln analilik_onerm~ a amU\ILden.a;sd elsa dar n priori yaf1ulill.dl[. Orne!lo~llln au bir_melaldir~On~csi;

- I;tlnkU bunu bilrnek il;in benim bu cismin san ve metal oJdu~unu i~eren alun kavranundnn baska bir$c)'c ihliyaclm yoktur, Bu, benim kafamIlBki alnn kavrarmru olu$IUrmal:13ydl ve bann OIlU -ba~l<a ycrlerde aramama gerek kalmadan-e- OAclcrine ayirmakran ba~ku ),",pacak bir~ey kalrrnyordu.

c) Syntbeti!lchc Urteile bcc1nrfen ein !lnderc, Prin:dp, fils dan Satz dee WidcrspruchJ.

.. "" E, gibt syn:~t Urtcile n po,tuiori. d~rcn Urspmng en:tpiriv..h uti .nhw C$ gibt aoth deren, die. a priori gmiA llind, una die QutI moem VcntMde und ,t/crnunft enupringen. Beiic .kommm I!W darl:r\ Ub~, dMl: tie nncb dem' G.runclMt:1t d"Gl' MalyQt, nilmlieb clem ~ttt: cleo 'VVi~ruch:s nlIcin nimmetmcll.r ~.ringCJ1, k6unen; nie crfOrQClD Il.och em gam mdU0 PrlnJip~ oh .C.1C M7£f 1'l11$ jt,d~ Gn.tIld.m~ "...,clclu:.r c:r nuc.h Jel, l"dm.eie

c) Sin I eli k. Y a r g I I a r, . C; eli $ mel I k e i n den 8 a ~ k n Illr l l k e y l Ge r e k s l n l r l e r.

l<Oksnl~tLd.!nu~~i\n inlc.ti_ a_pgslerjorLy a rglt~~.!ard!r; aynca saf anla{Oa yetisindcn \'~ ~lulda'l.lLal'lli\.kL . ~eslo al!r,i9.!iJ2janJan a ~It-.Ama her ikisi de I;OtUmlemenln temel illiesi olan tek basma t;disme i1kcsinden kaymlhlanamama kcnusunda birleslrler: barnbaska

'2 6 P~'(JIFgomm4 zn .:iF1$I· jeJ:r.J i~iinftig'i1 J.lktlJpjypi-,f

dcm Saue clesWidc:upruclu 8'cmiiB abgeIe'itfl: "'7crden mIl~; denn nichts d:u:f dlerem Grunckatt:e luwidc:r :rin, obglekb eben nicht aUC$ cbraw ;lbgcleitct werden kano. Ich will die f1nth-ctiJchen. Urteile zuvor untcr KLasen bringcn.

I) Erf:lhl'ungsurtcilc sind jedea.cit synthcWch.. D(-1Ul Q -rtlitc ungereimttcin. ooytisch.cs Urtcil auf Erfahrnng zu tp:Undcen. d:l ich doch laW rneinem Dcgriffc gar nicht hln.a.wgQ.b,en cbr£, urn 4:u Urtcil abluf~lcn, und also kein Zeugnis der Erlithnwg dUll notig babe. Dan cin Korper ausgedehnt sei,. bt ein Sa=. der a }!oori fe;bttht, und ~cin ~gswtcil. DeM. ehe ich z.ur E-r-f:abrung gcile,. babe: Ic.ll aile B-cdlnpgcn zu memem VrtetJc schoa in dem S-egritf:c, ~LlS v,dchem ich Jas Priidiltat nath. dem S",tIe des Widerspruchs nur herQunie.ben und dadurch lugleich d.er Notwendigkeit dC& Ul'tcw bewuJlt werden kann, wdchc mir

Erf:thrung riicht eipmai lehren warde. _

1) M:tthcrnathcb·e Urteile shld imgcs:amt synt:hc'wch.

Dieser Sat: sc.b.cint den D-emtrk.un:gcn du Z:trgllcdcrc.t der menschlichen VemunIt bisher g:ut1 cntgangcn, j:a allen wen Vermutunge.n gcnde cntgcgcngesetzt 1U scin, ob er gleich un~-;id-u-sprechlich gcwi13 und in del' Folge $chr \--ric.btig iJt. Dean wci.l man Hind, dnA die Schl[1ss~ tIer Ma.tltemntlkcralle nAch dun S.!.tl,C d.ts WidttSproc.h~ fortgch,en, (Welchel dit NaNr tinet jedcn. apodTh.tischen Gc .. viGbcit erfordat), llO Uherredete OWl sic:h, daB :lUch die Grund,J5.ae aLlJ detl) Satu des Widu:pruchs crh=nt w11rd~ woria ,-icsich $W U:rC'tC.Oi dean dn synthetUcher ~l% kJl.nn nUcrdinu'" nacb dem .Sme de! Widenpmch$ eitJ~ werden, lI.btrnur so. d~a tin anderer synt1.t..--dsc.her SlItt VOllllJ.3.o gesc'tU'livird. DW dem cr ecfolacrt "verden lauw, uicmds lIbcr om rich sc.lbst.

ZllVorden:~ mu6 bQl'1lcrkt werden: d.:W eY6cntliche JnQtbemailich'C Siae jederztit Urtei1c a priori und nicht ctnpuisch ahld, weil ,si~ Nonvcndigkdt bel fich fUhren, wdclie uw Erfilhrung nicht ;bg.mommen werden r.mn. Will man mil! nbcr c1iuu nicht cinnumm, wohktJ" so sc.hrlinl:.e ich mcm~D Sal% :luf di-e r'cinc Muhcmntik ela, deren BegrilF es schon mi~ 51th briDli~ daJl sic nicht empirische,sondcrQ bloG reine Erbnntnis Ii priori ~nt1ulte.

. M!U1 soUte anf"an.glicb wchl dcnkcll: d:J1) der S:la 7 + 5 -- I J.

CUI bl?B anaJyti$~er Satl: sci, der IItlS dem BegdNe c1n~ S~C: von S.leben und FUnf Mch &I'm S:ltze des VVide:rspr.uchc$ c:foi[e.

16

blr ilkc daha.-hangisi elursa olsun- gerdtlirirler. her lie kadar bu ilkcden hc:p eel i ~ 01 C i lie e sin e & 0 r e IOrcltlmch::.ti 8Grekiyorsa da, <;Ilnl:U hersey bu ilkeden ttlrclilcmiyorsa da, hiebir ~ey ona aykm alarnaz. Rcr$t.ydcn once sintclili yar£do[J slm0i.l£il iWlrmak is I iyor:u_m :

I) 0 c_q.c_y 1, a r 8 I I a r I,. her zaman ~inteliklirler. Yarg,dn buluurnak iein kavramirnm dl,$ma !flkmunyacagJlnrJan OHlrU;'analitik blr yargl)'1 'dollc)) Uterine temellendirrnek uygurr olmaz, dolaYlSlyla dcncyin (aOlkhBUlil ibliyoclOI )'OklUrl Dir cismin yer kaplamosma iIi~kfn cnerrne a priori old_r.lk kosin olnit bir (Snermedlr ve tIency yarglSl d~glhlir. <;Onl~O deneye )!OltcLmcdcn OtlCC, kavramda yargmun ![1m ~osullanna sahibim: bu kavramdan ecli~mc ilkesincgOre )'Uklcmi Clkarabillmn ve bu saycdc derhal yarginrn Z 0 r U 11 I u I us u nun bllinciue Yarahilirim, Iii bunu bana deney hiebir z:1mail ogrclcmcz.

.

2) Mal ern a I i k y 3 r g 1.1 a r In tarnarm Sil!ICLiklir. K~n~1 ko)'ul-

maz kesinHgine ,;e sonudar baklOlIllrJ:mc;ok Oncmli olmasina karsrn bu enerrne, bugune kadar insan akhm OAclcrinc aYlrllllJ:mn gOzUndcn ka~· ml~, ltatta 0013rll1 tum rnhrnlnlerlue ters d£l$mll~ glbl gOrllnmcklcdir. C;OnkU ma_tcmnljlt~ilcrin bOllln C;,lkanmlarmm celi~e ilkcsine gOre ilerled.lAi gortllUncc (ki !QrullluJill! her kcsinliilin yal?!sl lJUnu gercklirir). ilkelerin de ~Ii~rne iII~csindcn bllinebilcccgine lnantld], Uu tse bir yaml- 8Jydl; IjUJlIW sintclik bir fincrme gerel c;clismc llkesine gOre kavranabtllr I 3m3 ancak.C!9un £ll:ar-lldISI ba§ka biT sinlelik OnClme varsayihrsa; hi~bir zaman kendi basma deAll.

Herseydcn once suna linTel etmclt gerekir: asrl rnatematik ),ar81lar deneysel deAiI, her zaman a priori y.argllardlr; ~(ln (l dellC:};(t-cn c;.J<3nlil'nk1yac3itblr lorunlulugu bir 'ili~liriilcr: fACT liu"Jfaoul"edilmeyccd. olursa, bcri;Je Oncrlllcmi s a -, ~1' a "I c m a I i k le suurlandmrun: onun !t-avramlllln birlil~(e getirdi~i gibi. Sar Malemali!( deuel'sel bilsi

tJeAiI, yaJmzca sar a priori bilgi kerlr, -_ ., - .-~

- - .

B~langu;13, 7' "" 5 = 12 onermesinin ~elisme iII:csiIlden e;11:an )'cdi ve bC1lmvlllmlol'lom toplarm alan, srrf analilik blr Oncrmc oldu~u belki

I 7 Vcmdm] Ei;glmt£mlitbm aUrr m~/(1ph'y!frc/)It' .Evl(PL~' Allcin,w¢Illl .manu nl:ibcr betraciJtet, $0' findet. man. dafi· dtt .B~gri£f der S'umme von . ., und5 nkhts. weiterenthah~ .us: die. Vereinigung otider ZabIen in cine e.in:tige, ~odurchgaol und 3D' niebt ged2cht witd.. ,\velclles, diese cimigeZabl Jei, die beid,e mS:mmenfnGt. Dec BegrifF von Z:w·alf i~r ke.ln¢:fweg:es dadutch. sdiongeda.cht., tWl ieh mir Moa jenc Vercinigung Yon. Sj,eben, und PUofdenk,e, unct kb m:rog rneinen Begriffvonciner soIchen tnol:llkbtn Summe noch so litngezttgllcdem" !.O werde ich d,och aaJ'n dieZ'w51f nichtiU1trdTcn. Man mull Uber diese B:eariffe bln2usgcben,. indem m:tn die An,~duuung:r.u HUlEt nimm~ die einem von beide.n ko.ne1po.ndierc:, ct\V1 Kine fUnf fInger, odee (wie SEGNER. in, seiner. ,Ari,rumetIk) filnf Punkte, . und. ~onaeh lund nlch dj,e Einneitende,r in der Anschauullg gegebcnen FlUlf tudcm Dcgtiffe def Sicb~ hin2Utu~ Mut enveitut aho widdlc:h ,cilien Degtitf durcih diesm Sm7 + 1-J :und rotla dem. mCcreh. Begriff tinen hellene hintu, de.r in JCMmgar nicht gedacht WaJ".d. .i. dcrnrithmetische Satz itt Jedencit .synthetiscll,.wclthes rom det:tocleutlichcr-inncwird,wenn .~n ,etwu graaere Za.blen uimmt;ch t:J d<ennltlareinleuchtet, clafi,\vU mochten untem B;egri£f dtclJcn und. wenden. wie wir wollen" w;r,. o.b;nr; die An.!:eh.auung2.u H(llf'e zu nehmcn,vermittdst de: bl'o13cn. Zet&liecb:nmg . uru:crtt BegrlfFc die Summe niemals linden. kOlllUttI.

Bberu:owenig ist irgendein G.runlhott derrdnco. Geometric an.llilytisch. D:l.6 die gt.nde Linie v.vischcn :weith Punkt'eA dic !tlll1crc$e;,. j1:tein syntbetischcr San. Oenn mcin Btgtilf yam Gerad~nent:hiUt nh:htsvon Granc,$ondcm .nu.reincQ.!!clitat:. D'cr Dtgrilf des KUl"tC!ttn kommt abo g'antlidl hinzu,. undbnn dlmh htine Zcrglicdemng aus dem Dcgriffe dct gerad.err Lini.e I sC10gcn wcrd'CD. Am:clufuung. mnl3cbo ·bic,t'tl1 JiUlfc g~omnlel1 wcc.rden,.vc.rmittebt dercllttUcil'l die Synthesis mogUcll. it~

Eni.grl: :mderiI:GnmdsiitlC:, w~Jclu,; die G~Qmcter VOI:IIU$$ct'2C,o! sind .rm.t widdic:b:tWllytischIlPd bemhen .aufdem Satte de$ \tVidea:ptutbs, sic (lic.nm :ahe.r nur,wie identisdi."C' S'ittt, ~ur K.ette der Mt'ilio.de und.nicht .. ab Prinu;pien., %. D. a - a.. dnsG:ante ist ~ich sclber glcicb., oder (0. + b) >n d .• i. du Garne .ist g:rO.1h:r a!s$cin. TdJ. Und doc.h auch diese selb.5t" ob sic gltich nath MaBen .De.grilf'en geltcn" werden in der Mllthema.tik ,nor da.rurnt .zugelassen,· 'lieU sic in der .AnschauWlg· .k6nncn d:a:rg¢5tellct werden, ,\,r."sum hier g.cmciniglicbglo.ubenm!loht, nlsliig:c duPrndlk~t' zolchcr :!F'Od.ikti!cben UrteiJe schon in uruerm Bt:grHfe, limd dar'

IhnhSchtlf! ...... &.1\1'; :t

17

dU,unUlebilir. Nt var I(i. d.ikk:\lle bailllchAmdn aornlUr ki, 7 ve Slin I.Op. laml ka:vraml". her ild $B)·mm bit lek saYIYil. bir.lcltirHmcsinden ba;~lm bir~ey icermemeklcdir; ik i,ini kapss)'lln bl! bir tek S3)!rnm lse ne olduAu hte mi bic dU..~UnUlmU)!orJ Onikikavranu. benim sadeee ycdi. ile b~in birle~· lirilmesini dU.~Unrnemleli~cbWck Il~c d fiitinlllm(~ -(ijino.i; • ve b"enbO}iie' • bit ol'o:nikit to pi am-G'Vr"amuii I isledi~ini kad.ar"ogelcJ'ineayjr';yiml )line

. de onun i~inde·oniul}!i 'bulam,am .. Dunlann ikislnden bidn!. kar$Jlsy.an

. grulffi n yirduTtlyla:sOz geli~i bC$ parmaQlmh:Ia \lcya (SEGNER'in ArilmetiE,inde olduguslb.i) bC$ noktayla, bbylCX1e de gerudevuilcn be~in birimlerinin lekcr leker yedi kavrarnma eklenrnesiyle, bu kavramlann mcsincgi[mcl;; gerckir. Demekl.:i.1_:+- ;5 = .1.U1DC(mesiyldnsa.nk'c~ ~vtamml acni§lc'!!Lye ~bjri~cisinc, onaJ.!OiQnUlm· f.en. bir-kav!!..."!.. elder, yanl aritmelik enerme her .lsmansinlci'ilulr. Bu:nunfarklnR, bUyulc saYll:ifClrnekahndlAtnda dabs iyi vanhr:cUnkll bw:ada..il:~lkc:a orIJliY.UtI;,PLki •.. blz.k avram ImlZl_is.ltdi~;miz_ kndat: pcvirip .;:evireUm, ~at!.l1l9J1 ~,~~!)lI:ol m ~EQ!l •. s .. r rlt.emU .knvra m.lanmIll.()AelC!.riricJl)lI~~.n:' JluilalopltunI h ir;;:bir: zarnan bulamaYlz.. .

"_. _"

Aym~ekilde: Saf Geometrinlnde hi¢bir ilkcsi a .. nruHik • .dcandk ... U:i nca'll!.a~lndl1_cizilcn ~QAtWmn.efl ... kisa ~i:z~gio~uBli:bncmlesi .. sirylCIU!

it' Onerrncdir. SJlJl k,!'!J!e;.njpl "d9A~!I;.·' ~::t\l~amlm. Ilicel'iklc: Ugil i hiQbir $.cYi.Qermez; sadece bir nilengi h;etir. "En klsp" kavranu lamamlylorona ekl6ii11 Vi "doSiu ~~i~.l;· kavrammlll (lAC'er~nlmasindan' Clh arlla: maz, 0 hilJile bur:i<la sOrbilDn yardlml geftldidlr;ancak on.un araerh-

1.YJ'"~j.ri'i!Z ~]Ilnakh~hr. '.

Geom(!,lricilerin~'ars~ydlklaTl diAer bnOZi IUlcler gen;; hakihlcn analitik.tlrler ve Q·cn,m~Hkesinc",d.lyJlllUlt\I; ama Clzde:, onemleier glbl, 'ilkeolarak degil. nletol .z.i.nci rinin olu~masmda ;, SOtUrlcr .ilrne;gin: a."" a, bUilln kendlsixlc~iltlfJ_yeya (a +_ b):oa. ynni bnlL1npar~as·lO. a~nitiy.nktUr;-Ti:nede6u~r, sadtce kavrantlarilsore gC~.nJai

~.~'itr;8n~W~uerjm.leffs!lilniebri.nc~!·enIYIe..M3temaii~7k~~1I1.e<.!H~ ler .• Jillzim scnellik le bu lip zoruhl ulc lii yafgLlat In yO klemlerinin I:avrnnll' ffiiida bululldu~unil ve YilTlumnilnJ}nlikoldu~ul1n. innnmannzrn nedeni"

- ., -- '_ . ;0' - .. ~ l • ..

111

18

Ur:tmsci :tIso .1l:.n:.Jyti~ •. .ist bIo6dic Z ...... eidtutigktit dcsAwdruck~. W"u soU(>n ,rUmlic.h l.u,eincm gegebenen Begrilfe, eingewl:s:sCl$ rn:dift:l..thImudcnken,und, diese :t-rotwendigke:it, haftttnhon ,lUi den Bcgrilfc:n. Ahet dicFra~ ist nicht, w;uwiriu clcm gegt'bencn . lk~:riffc hinzu denken ,.,soUto, sandeen, 'ws ~' w,irkl,kb 'in ilUlen, obrwar ,P,ur dunktl, dcnktn.und da wgt sith, ~36 CIa" P'tJdikat jenc:n fJe:.g,difen twtr uGtwcndi,g,!lber ,nj,ch.t unmittc:Ib:tr~ ,sondem \'cam tl:cl!t, ciner Junchauun~dic birttu~ kommen m,ua, anbingt •

• ) Dat Wt$Ontlichc und Untmm~dClldc dtt rt:inm m:l.the.matischcn &kc:n.nt.nU von lIUera:nd,c:m BrkCl'lnmu ~ pliod i:lt, ddJ" si.edurwwoidlta.US Dc:gdffcJl, .$.ondcT,11 . jederteit nur durell, .dit ltorl1truktio:n derBc:gritrc (lClitil 5,. 71))") VOl' fie . ,gc:hc:n muft Da sit abo in: ihren S1itliCn U~r den Begri.lf ,loU dtmj.r.nigen. wudie ihm ko'rrc:.spcndicJ;cncJe AruwlIuungcntha.lt;. hillawgehen mull: 50 konnenuncl scllcn i.hrc Siit.t£~ucl1.llit.otaI, durch . Zcrglltdcrung d'f .Ocgri~ d. io.amly.wdl,tnupringco; lind sind dahe.r iru'gcumt synthcwdl~

.kh .b.nn:boer nichl umllill, den. NllcMc1lzu bcmcrkcn, dm die Vem2icbliWigungdi.cser Il)iUt Itichren undo unbcd.tutcnd. :schcJnc.ndCABeobOlwtung der Phil.o:opbi.c wguogcn ~t. .HOM£. :lis . Cr den ein~ PhiloJopbr:nwUrdigcn Dcruf fOhle~ niaeDlick:e aufda:sgmzc Ftld oderrcinc:n Erkenntllisa .pdo.r.i .zu w.trfcn.in wclchem. si.ch. der mcruchlkhe V ct$'ttndsG groBe ae::iuungen anma.6~ .selm:itt unbtdachl$amcr WUfccjnr: gMu.und Ji)';t;1f diccrb.cb1ichtte Proviru dmdben. Illmlkb reme Mll.tb.em:tik,. d:\yonah.indel' Einbildllng,i:b.rc l\:J;rrur, und$o III rden ibre. S~vcrf~ bCfUh~ nufprlL and:am Prinlipl~rWnlicb led.igl«h.au.f dem, Saae des Wtd'c:npruc:hs, und. ob or 'I'MIt die Eintcilunldlr P-tlc ,nicht $0'" fOrmlithundaUgemcin, ot!crwltuderB:qcnnung gcnucht Iu.~e, Qj_, ~. von mil' bier gesdUcbt, so Wolf es doth gtRide soviel, _!sob er gcugt .b2m: rein: .Ma.th,elD2'til. tllthilt bIa! QugiytischcSiitte" .Md:2pbf$ilt ;bcrSYI1t1tcgsche iii, priori. Nun irrcte C1" luetin g;r $tbr~ Ilfld diuc:t lrttum bane iluf Geinm

.) D;~ .folg.t1NIm fiJ"/ Ahdtlliltr, Jiti" "iT Origimll4J#gtih· dlr p,.",_, kg~tlftU dt11J§" ll1J1,Hr."tIJ li"d!Jirl'. g.!"fAfit;mm V~Nf"1114g Y#ihiMg-m, itr~§ .I,m . 11m iiI '1Mb ibrim mIJli,/Jm ZmllJJltlltl1b~oIg !JllI8mt"h:.gtftJfJt wot71m; 1J.Almll UkTJit Gr1Jcde dinn' UtmkJlrmz I. ill .tIt" i'lUlIfTfm.:Attm Srbf,lpdtl 8mu .. (l1#nutkRTlg liti f/t'TilwgmnJ

••. , .... S.141 dc:r %wci'h:'n Aufllgt! (Ail.

yalul.7.ca deyimin t'Hlilulamhh&lchr, Yani liiz, verilmi~ bir !(3v.rallHl belitli biryllklem 'du~u.nntc~ 1? 0 run day I z ve bu z.olt1J11ulul. u.1~n k,wJarnlannkclidilcri:ude. bulu.nui1. Ne \'ll-r ;i. SOUl, verilmi~ bid~ovramn ek oli3rnk neyi d D ~ 0 n me k 7.0 run d n I) I d u .il,u III liZ d.cllil, -karanhk olsa da-ouu.1l icindcntyi n ere e kte n d 0'$ 0. n d U & {I. m U'l dUr .... Durada gOrUiUr kl, yUldem o,JC;n:r'!.m_3 ~mnlu ama dolayh olamk , yani ekhmrnesi scteken bir nOtU arnclhgly.la )~Uklenir •.

__ t.··I1' ...... ~.. - ~ ~ ; .... _ ...

.) sat m a. re rna I .ik bilSiy! cliIl.er IlJm :) priori bUgHerden aylrnn en OncmliouUik, on·un'a· v r.tm fa r dati d e Ail. 11m sadeee I;av • riim(~[irt:ojuM!!r trna mdan (§.L~tiri, !:71~)n) l13rckeltlmcsi gereHrh. t~O hi.!,ld~~~.,~i.lgt,~.!!crm_de(ii1de1a~~a_m'~ ~ICSllle:::OI~U ,k<1tV11<l' y.ans.orUnun l~erdlAme Sllmd: 'Z.orunda olduguudan; bu. bllgmln oner'meitri de hi~r:tilinan kavranllil'rln'OAeier'ine aynlmaslyla.,yanJ analitik "Olarak ilk'3ii1u if ve '9"1kl1i3:malari gcrekii:- dolaYI5I)'I.a. hc!psisintcIU; IL~

____ -.......-Io. ... ~_

-~-

Bu n.shnda kolayolan ve ·(jnemsil gorOnen (JOzlemin Fclscfecle yaraltiAI sakmealara de~inmcdenedeme}lccegim, HUME., blr Iilezefn ISY·I\.: i):ilgnyt duyup, .insamnanlama yetisilllnbuncllti1{lIfijel iddia cltilii 'I IUmsaf a RnOr •. bilgileralamlJ3 !m1J iltmmccvirdigi taman, rarJnnll var~madan bu bilginin blll.ll:n bir bOlgcSirli, hem de en bn.cmlisini; fan! SaI

M~(e)1lalilH ondan;U'.rdJ: bunu, saf a ndnlihUciliin ya.PllU!!fu~ka bl r dcyi$le onun 3l1ltyasa.slnm barnba,~ka llkelere, yani sadece ccli§nltn~.C. sine dityandll!J kllruniuw,,'.layapll, 0 hernck.ndar I5nermcdc:rin boUim· Ie:nmcsitti benim burada ),apl.lglmgibIbilOim balammdanve .s.cm:l bir }c,kil"dc., y.nni adtandlrara;k),apmadl .0. •• (1 a .• "~II,.i!tgn~~!.~. lit, ik.; ~ysa~~,cI3fil;i~ fn~lW.9rl()qc.[!ncler iTerir" de.mi$"Kadar oldu. Ama butada buyUJ: G" yamlgl)';!: drt$1O ve bu yamlgl, onun tUm aiiraYI~1 icin Onemli, sukmca.h sonur;lar yara.l:u.Ege:r bOyle yapmanll$

'1 P'olc~omrflll'fllIf rlJ.;O<!J,mmdi!.' 4'(0 IIlr cltlfl hUll/Ill" ~VflrQI;/ bl!~/'Q"'~r(lf I'm/ri,,- 1«"'" O,flUUlfll' dU),"#III/(l'II~' Iwlulll)lullJi.111tI ll', ... d'/l'.flmijllr: lill dtl.l,i.lllilill f!tdcII/(ti irillki1ubm.s.onllnllllU"O'£ .. ma O'I';",I"j" bilUllllliYskHl"'" ,

... ) Iklnd b~lmSa s, '7.1 (All.

I ,

1 I

! ~

I'

m

I 9 Vtm, dt'l11 Eignuljm/;rhm 411" mmrpbyrilJu1J Erl:t72f71t1jr

g~.nnn Begriff eneseheidend n:lchteili~ Falgen. DeM warc du .... on ihm nicht gl:lchehcn~ so bittc· er scine Frage weg~n des Unl'rungs un5e.rer synthetische:n Urteile wcit Uber scinm metAphysischcn Dcgdff' del' KaW'ali~t crwtitcrt:~ und sic sueh a.of die:

Moglkhkcit der Mathematik a priori :lusgcdchntj dcnn diese muBte er ebenscwchl vor synthetisch annebmen, .Atsdcnh :abcr hauc cr Stine mct:lphysiscb~ S~tte kcinc.swegcs auf blol3c: Erfilhnmg grand en konncn, weil er sorut die Axiomen clef reinen Mathenu.tik cbcnf.tUs del' Erfahrung untcrworfcn habcn wl1tde, wc:lchts m tun ervid IU cinsehend ''nt. Die gote GClCUscb:ift,. worin Mctltphysik 21sdcnn 1U stc:hen gckommen wlire, hittc sic \':idc.r die Gcfahr einc:rschn6dcn MHlhaud1ung guichert, dean die Strriche, weicht d~r lenreren tngcdllcht W2.I'(n, bhten die' cntt:re auc.b neffcn mtbsen, welches :abcr seine Mc:inungnjcht W4r~ ::Iach nicht seinkonntc: und 10 wire del' sch:ufiinnige MiUUl in B1!!l:IUcldullgen gezQgtn worden, die dClljenigen batten abnlich werden mUs.len, wornit wir UM jc.t:ft beschaftigcn, die aber durch seinen unn:u:.tmbmlicb schoneR Vortrag unendlkb wUrden gewonncn ~bm.

}) Eigendich metaphy.ische Urtellc sind irugcsam:t synilietisch. M!Ul mufi ~ur Muaphysik geharig~ von. ctgentlich metaphysiscb.cn Urtei1m untersclleidcn. Unter jcncn rind sehr viele ::di,alytUc.b, I1he·r si.c nuch.cnnurdic ll<fitrel I'U met:aphymchen Urtellen :IUs, Auf die der Zwcek del' Wis:!cruch.aft g::r.nz uncI gor gerichttt is!, un.d die alIem41 syntheulcb. sind. Dean wcnn B.egriffe lur Me~phy$ik gchoren, z. B. def von. SubSl2nt, 10 geh5rm dIe Urtelle. die nus del' bloat.n Zergliedcrung derselbea enttptingon, :luch not'Wcndig Nt Metaphy!ik; 1. B. Sulmm~ in d~jwge, 'TC:I oW' 111", Subjckt exlstiert etc. nnd vcnnlttclst mthrucr dCf81tic.htm ana.lytischcn Urtclle sl:1c.he.n wi" der Definition del' Btgri!fe naae zu kemmea, Dn aber die An~ysi$ cines runen Vermndcst,.egriff3 (dcrglcichcnr1ic MetapbyS'ik. cntbiilt) nicht luf andere Art VOl' s.ieb geht, !~S die Zc:rgticdcrung jtdes. l1ndcrn aucb empirischcn RegriSi:, der nicbt in die MClilpbysik gehort eX. D. ,Luft ht cine tLuti~clle FJllnigkdt, d«cn EbstUit~t d·urcl ke.inen behnn~ Grad det lUlte lIufgohoben wird)~ so bt zwar dee 8egrlIF, abel' niche du 2n~lyti.sclle Until e.igentilmlich met>lphy,isch: dum dlese Wusenscbfc ba.~ c.f;'Wat Besond.era und ihr EigenUJm. fiches in derEncugung ihrcr Erkc:nntnilS.& a priQri~ die also von dWl, 'rnJ sie mit allen mdemVerm.ndeierk~Mtnissen gcmtin



Ttlin Mtlcifit.lk BilJ:lJ't O:.gii Olem Ourlnt

h

OISil),dl, sinlcl'ik ),arglloTlm:ltln kdkenine iIi~kin sorusuno nedenselUgin metafizik k&vr3mmlll cok otesine gOIOrn1U~ ve onu Q P.!iQrU~:llemaliAin olanaAmn kad;l.r.g~nJ~'l!.tJT1i .ol~~.a~ll; ~llnkU bunu dn ayru $Ckildc sinrelik kabul ermesi gcrd:ir(Jj. Bu bOyle olunea, Metafizik onermelerlnl hi~bir ~ekilde slrf deney uzerlne temellendiremeyecekti, (OUnkU nltsi takrirde ayru ~ekilde Silf Mnlcmali~ii1 nksiyoml;mm da dencyc bagrmh kllaeakll ki, bunu ynpamayacak kadar knvraYI$ s3hibi)'di~ fJ'oylccc MelDfizigin esllk clliAi bilSi, onu 'insnfslt bir muamele gOrrri't: tehlikeslne kar~ gOvence 3HIIla alml5 olacaku, ~unkll Melafiz.ik I~in dU~l1nlllen darbeler Matcm:uilc de isabel edecekri: oysa HUME'un nlyeti bu detildi. olamazdi da: ve bO)'lclikle bu keskin gOrOsl1l adam bizim simdl u~raSllal' rmz gOllemlcrc )!Onc1ecekli. ama bu gOzlemlcr onun O)lkllnlUmc.z gOtelliktekl sunusuyla cok dahn itgi (Ockici olacnkn,

3) ~lllc.uJ.tz.+L)!a.tSllarJ.,;n.he,psi.sirt.I'elikJlr. M.tl_a,

. !l; i~~e .!.QI1!'lJl'rgll.~ ,~ak.i~LQl ~u ~Ji~ k..):llrglmrdan.far~~dr~~ Melarrtire ait olnn yargllnnn pek (001u annlnlklir: ama bunlar, blhmin !Umnmacll1m YOnelmi$ oidug,u ve hep sintelil( olan melafizjk yargdara !lra~ 1t$ldl edcrlerJ~UnkU. orneAln IdzkavUlml gibi kavramlar Melali. zilc aitse, 0 halde sadece bunlann O~elerin~ aynlmasmdan kaynaklanan yar.Sllar da MclafiziAe ail oJuriarjOrnelin "IOl sadece Ozne olarak varalan seydir" v.b.; bu Wr bir~ol:analhik .)'ar:gllar araclhg.lyla kavrarnlann tarirmlarma ynkltlsmaya ~nh~lnz. Saf anlarna )'clisinin blr kavrarmmn (Mel.aflz..lAin i~crcllAi slblJerinin) 'WOzUmlcnmcsi M'clufizinc ail olrnayan dj~cr bUllln kavramlarm, bu arada da deneysel kavrarnlarm (Orne· lin: hava, l!SockLiAi. bilinen hiqbir sogukluk derecesi tarafmdan yok ed]temeyea csnc~ bir sJYldlr) OAcJcrine aynlmasmdan ba~ka tUrlu yapilmadl~licin, byram gcr~i.haJdki bit metafizlk kavramdir, am a anaJilik )lars I mclnfizlk bir ynrgJ dclildirtC;:l1nkll bu bilimin a priori bilgi[crimcyd:um gClirmesindc bir apaynhgl \'C kcndillt OzgtllUOU vardir; bu nokra, o~n

_di~c~ bU~lln-3ni,!ma·)'ctis_i bilgIJcriylc orl3kla~i sahip olduAu I~r~eydell

10

Pro/egomma zJt ~if1tr jalmbi;rrftigtli ivutt1phyr.i!t

20

h~~ muts unterschicdclI werden; $0 itt z. D. der S~a: alles, was in den Dingen Subsbnt ist, itt bd)~Tr1icb. (lin synthctisc.hcr Wid eigenlUmlic.h illctaph)·.sischcr S::tl't.

\Vcnn man die Dcgriffc a priori, welehe die Materie der MCbphyslk und ihr .Bauz-cug Olusmachen, zuvor !lidt gewisscn Prin1ipien gCAmmlct bat, so ist die ZctgUcdcrung dicUT Bcgr:iffc von groflem \"Iutc; auch kann dieselbe 31s tin besonderer Teil (r;lcichmn.als pbi/ol()pbia Jr:/iuilwD). cltr llluter :l1Illytilchc: rur Mctaphysik gchodge Siitzc enthiilt, von allen synthewchen Slit1~ die die Mc:tapbysik uJbst awmllcben, abgesonllClt vorgclr.Igcn werden. . Dcnn jn der Tat bsben j~M ZcrglledeNngcn nirgend andct", cincn bC:lr3chiliclu:n Nutun, al, ill der MctaphYllk, d. i. in .hbricbt auf die synthctischen Sane.' die .aus jenen zuetst l'C':rglicdcucnDcgri!fen !oJiell entugt werdcm.

Der Schlu6 diues P31'2grllphs ist also: da6 Mctaphysik es eigentlicb mit synthctl.schm Siit%e.n ::& pri.ori su tun habe, und diese :a1Jcin wen Zwcck ausmachen, ru welchem sic %Wu allerclings mancher Zergliedclunge.n ihrcr Btgrilfe, mithlll anal}'tiuher UrEci.le bcd3l'f, wobel abu d:u Vemhrcn lucht anders ist, als in ]eder andern Erkcnntnisart, wo man scin.e. Begriffe durch Zet· glicderung blo6 dearlich tU machen ruche, AUtin die Erzcugung der Erkcnntnis II priori sowohl der Ansd,auung als BegriJ1'en nach, endlieh such synthctiJthcr S:i!IC a priori, und z;wu im philosophischcn .Etkcnntnhse, rnaehe den wClentiichcn lnhalt der Mct'llfphysik UUJ.

~'YITdodjlmcljdir. (lmc~in '''~eylerde ((lz 6J(m·hcr~cY 1~~ll.~ld.lli· onerrnesi, siriic"liI: veoze![i"Jc m'iiafiiiNr-on:c;Tfe(J r. ."1:-'-~....

Mcunfiziiin malzemesinl ve yapl taslanm clusturan n priori ke. .... rarnlar Onccdcn belirli ilkelere gOre toplantnce, bu kavramlann (S~elerine aynlmasl bUyO): degcr la,Jlr; bu, MClafizlg~ ait mf analilik onermeler i~crcm ayn blr bOJ\lm olarak da (dcyim )'erlndeyseplrilosop/lia deflnltiva olarak), MctafizjiiII I:cndlsini olusturan IUm slntetfk onermelerden !yr!.Jul}uJ':1~illr. Oe;,ckt~n "de Itavraminn Ogelcrinenynrml, Melafiiiltten ba~k3 hil;biryerdc -)laoi al11i1~. ilkin O~lcrihe aynllT1l~ bu kavramI:udall slntetlk enerrncler rneydana gctirmeltsc- daha ynrarh clarnaz.

Q. h,!l.1E! bu parngrafln sonucu .SI!~I,I.r: Melnfi:z.iEln as!1 i~i S!WC(j_\;._(\ Pliod ons.m.c!crrdir ~t:.YilJntz.ca bll....., nun Il;rn.ac.!!,I.~luHurl!!' Du amaca ul~mak icln gcr9 kavramlanru muhaK aI["fokucfa ogeletine AYlfrtlaya, dolll.YISlyla, a,n.91i!.i.!f,yargIJ~ra.g_<:r~~._d~y!\r; .bu, i~ i$.e,.l!n\!rt\.ml~rI ~t~J~rtt;lSJl)!1rrna yoluyla SlIf,a~lldl!a ltnvutllUrmaya t;aItSlllllmlt dil1;er lIntUn bilgi IUrleJ:'indc;, yapllnndan larkh degUdir. Su farl.da Iti, a priori biiginlriilem goru)'~ hem de ltnvramlara gOre me y d a nag et i I' i j:

'. m c s i -sol1unda -do s;in:l~(jk'.:;:p~rpd ]f~etmekrin. USlelik de fcl5·el'i ~gilJin .&am ·i~in$!.c !p:eyClnna:'.gethiLrnes-i- MelafiziAin asil .i~crig1ni

'olu (ueur. I,' -- -~.

1\

.tbmlfTj~/.mg Z14r I1I1Qntui;ml Eil1uiJU11g der Uruilr if 1 I1na/ytIJcht lind lymhai.rcJ)8.

Dies!: .EinteiJung ist .in Anscbung der lCritilt des menschllchen Verst3ndes unentbehrlich. und verdi~nt d~l\er inihr klassisch zu scin; sorut w06te ich nlche, daB sieirgc.nd andcrwarts elnen bctrlithtlichcn Nut~m hitte. Und hicrirt Gndt ida auch die U,nache, wc:swegeu dO&:Iru.tisd.le PhiLos0l'be.n, die die ~illC:11 mct4pbysischcl' UrtcHc immcr lJUC in dc.r Mebphysik scl~t, nicht :a~cr Il~cr. iIlr) in. d~l reincn Vcrnunft;gc:sct;tn Ubtrl~upt suc.htcn, diese Etntmlun~ die slch von sdbst darzubutcn schCIDt, vernaebl\'iuigteD. und wie der berUlnntc WOLfF, oder der semen Fufi-

§:J)

Yare/farm llllalitilEVa sirl/t'/i/. ofara!.

B(!IIel blJliJmlenmesina i/ijlcin no'

Bu bO!umleme insanm anlama yedsin.in clCiltrisi bakrmmdan ~arltrr, dolaYlSlylaeic:sti[i i~inde kl as i. k o.lmaya 111)'lkllr; g01.lt sOrllnUr bir yaran olabilce.eti b~J:a hcrhaugi bir alan da bilmlyorum~ iV!elllrlZil; yargllann Kaynaldanw cnun dnmda, a~d.m saf yasalannde dii'gi, ep sadece Nl~l~nZi'iijJken(tisinde arnyan dogmatikfilozohnnD:I;,c~diljftln. deQori~~ii":ai gOruncn bu 'bolUmlemeyi n1~in goz:ardl cmi«lerinin nedenlnl de burada buluyorurn: sOz BcU~i UnlO ~"OJ..PF)vc onun iund.c

\ .:....,:.·r,l;l· .... ~

• • + .... r

i

~ I ~J!g~ FrS1ge: ht IJhNtlO Jllffoph:idk mllgJ;chl . stcpf\lfl folgende sch1r&innige B.AUMGAR.TEN, den Bewds ~on d~ Sa.tu; des :nireichertden Grunda. du offC:n:barsynthetiJch ut,im SItu des WidctspruchJ :uchcn konntcn. . J?ag:egcl1 tr~ffe ich Khon in LOCICES Venuchcn uber denmtnlchhchen Ventmd eiaen W"1I1k %u dieser EinteiJang an. Dum jm vi etten Buch, dcm drilt.en HauptstUck § 9 u. f. n:lcb.d~m crsmon vorber von du yenchiedenen. VerknOpfimg del' Voruellung~n in UrteiIen und dcrCD QueJlen geredet hatte, ... woven er di.e cine in dcr Identitit odee Willmpruch setJt (analytische Urteile), die Inducabu in del' ~ del'Vorttdlungtn, in einem Subjekt (synthetische Urttile). 10 getteht er S :10, d~ ~crc: Erkc?ntnis {a prio~) von d« le1!rttm .chr enge und beinahc gar ruc:hts ttl. Allem ¢f hemchl in dent, WIS er von dieser Art der Eikenntnis ,agt" =0 w~gBtstimmtes und auf Rtgdn Gebrachtcl, dall. man sich nicht wundem duf. \Venn niemand, sonderlich nicht cinm:d HUME, Anloll dabcr gtnommen. lut, abet 5;ir:c dieser Art Bemcht:ungen allfun:dlen. Dcnn dergleichen allgemeine und dennoch bestimmh: Printlp,icn Ierne man nicht Icic'ht VO.n andcm, dentn ele nur dun.kc:l obgesthwebt haben. M:m mu~ durcll cigt;QcsNachdenken zuvor sdbst d:lr3ufgckommen sein, hem:u:h Eindct InlIn sic :mcll :andenWrtS', \VO man sie p:will nlcht zueDt wattle a.ngetroffen haben, weil die VerfaS1er selb:rt nic.ht dnmal \vuBten,. dllB ibren eigenen Bemerkungcen cine: selehe Idee lum Gnmde liege. Die. so n'iem~1r stlbst denken, berit7c<tn dcnno,ch die Sch:rflithtigkeit, alles, nac:h.dem es ihnen gel~igt \v-orden, in dernjc:nigen, W2$ sonst sehon gC$3gt worden, 3uhusp'ihcn. wo es doch vothoi" niemend u.ben kcnnre,

Genet $arlJ: f',,'ttajl:.lk Hlf Olanakll Mldlr '!

~~rr· .~"II' .

glden keskln gOrO}IO BAUMGARTEN, acikca stntetlk olan yeter neden

llkesinln kanrrlanmasrm eelisme ilkesinde nramQya siri~mi~lerdi. Buna kaT}I!!\: LOCKE'un insnnm anlarna yCiisi uzerlne deneinelerinde bu bOlUmlemeye iliskin bir ipucu buluyorurn,t C;OnkO dOrdUncU kirabm ueuneu ana bOlIImUnUn § 9 ve devammda, yargilarda tasanmlann farlch baglanmasmdanve onlunn kaynaklanndan s()z euikren soma -ki bunIardan bir.ini (.analilik yarCllarda) Ozde~m: )'3 da~,eli§medl!, digerini ise bir Oznedeki rasanrnlann varltAmda (sinleiik 'yargllarda) bulur-

§ IO'da iliraf edtr kit ikincilcri hakkmdaki (a priori) bilgimiz pek azdtr, neredeyse hi~ yoktur; Ne var ki, bu ttlr bilgi hakklhda sOyJedlklerinde belirli ve kuraltara dOnU~lOrUlmtl~ olan 0 kadar az ~cy vardlr ki, hi~ kirnsenin hatla HUME'un bile, bu lilT ,Onermeler U~erinckar3 yorma.)':. veslle bulmamasi saWIICI olmamalrdrr, C;OnkO bu rUr genet arna yine de bellrll ilkeler, bunlan sadece hay,,1 meyal gormUs olanlardan kolayca OArenllmez. w_. 1}~e.1~~le~.or~la~lInh\r.a \·a~all<!!!·..ond~ . sonra bunlan bas J\ yc1c:rg!Jl_cJW!!IC; ki oralarda bunlan daha Once l)uliiiaSite'StniTkic o"limnkslzdlr ~ ~U-nktl yazarlannkendileri kendi gOz. lemierinin temelinde bOyle biridenin oldugllnu bilmezler. Kendl kendilerine hi,.bir zaman dnsUnmeyenlcfSI!. oylesine kcskin bir g{)rU$c 5.1hi.,· tirler kit kcndHcrinc gOs(crildikren sonra ht[~xhso~~a!l.!~)'l~nmi~ nma. daha Onc~Jdmsenin gO[mefl1i~.9Jd.lJn~JP)'d.e kesfedebllirler, • -- •

Der Prolegomencn Allgemeine Pr a g e, Isr ii'bernll Metnpbysik mU.glich?

ProJegornenanl11 Genel Sorusu:

Met a fi z i k Hie 0 I a n a k 11 Mid I r'?

Ware Mc:tQphysik, die sich als Winensch8c bebaupten konnte. wirklicb; konntc man s:agen: bier itt Met.:rpbysi .. '" die dUm ibl:' nur lernen, und sic w;fd euch unwidcDtehlith und unverii:nderlicb vo~ Ihree Wahrb~it Ulmzeugen,s,() ",:ire diese Frage nnno.tig, und es b.liebo nut t1icjenige ubrig,. die rnehe cine Prllfung urutrer Sc.h:ufsinn.igk:eit :III den Bewels von der Existent der Sache selb,t

E~er kcndisinln blllm oldutunu iddi3 eden Mel:ifizik gereek ob:\~" di, eger II lste MetafizHi ! Sizin )'apncn~~01Z onu O(trenmcklir ve 0, kendi hakikali konusunda, l:ar~1 konulmaz ve deAi~(irilmel biclmde sizi inane drracakur" denilcbilscydi. 0 zaman bu soru geteks.iz olurdu ve geriye sadece, $cyin kcndisinin varhAlO1O karutmdan eok, kendi keskln gorU~. lutu.t;lhnUzUn smanmnsrnn lIi$kin dillel soru, yani 0 n II n n n S I I

11.

22

bc~riifc, r-wruich, wie sic moglich sci, und wie Vcmunft es anfange, dam 111 gehngen. Nun i5t CJ dec mensclilichc~ Ve~~na. in diesem FaIle !O gut nicht acwordcn. M.m kann kcm etnllgcJ Duch auf1.cigcRt so wic: man erwa einen EukJid vontigt, uad s~ cW isr Mc~ph"'sik. hier tin,dct .ihr d~ vomeluns~cn Zwcek dieu:t WhscnschAft, das Erkenntnis eines bocll$ccn 'Nuens und mnc.r kUnftigcn Welt, bewiesen :IUS Prin1ipic~ der ~nen VC~~pff. Denn man karin urn t:wu yjeJc Saue .aufz.clgcn~ die npodjku5ch gcwilS sind unci nieln:lls benriuen wo~cnj ab~r. diese sind insgcs~mt amdytisdl, und bctnrfcn mchr die Malenalien und den Dauzcu(> :zur Mctlphysik .. als die Erweiterung- der ,Erkcnntnis., die doch :nscre cigcntliche Absidit mit ihl selasoll, (§' 1 litt. c.) Ob ihr :lbtrgleic.h aucb synthctuchc Sitze (~,D. den Satz des zureichenden GnJndcs) vortcigt, die lhr nleraals :IUS bJoJ3~r Vcrnunfr, mithin, wie doch cure Fflkbt war? a priori bewiesea habt, die mlln euch aber dow gune einrliumc:t: so gtratec ihr doch, wean ibr euch derselben zu eurem H311p.t1wcckc bedienen wollt, in so unstatthill.e und uneicheee Bebuptllngcll. da.ll IU. :iller Zeit tine Mcl:physik d~l" anderen .entw(_~c.r in Aruccbung der Bellllupt:llf1gm selbst oder ihrer Bcwcuc widersproehen, und dadurch ihren Arnpruch Quf daurenden Beif:tll selbsr vcmiclrtd bnt. SOg'2f siod die V ersuche, eine solche WissCI1Khaft lwtllnd.c %U bringcn, ohne Zweifel die ccste Uruchc des so frtLb cntsm.ndcnen Skeptiri$mus gC"o"t1C,1t!ll, einer Denkungurt, duin die Vcmunft so gcwalttiitl~ .gc.gen ,ici)ldbst vcrfilhrt, daB diese nicmaLs., aIs in valligtr Verzwciflung an B.efricdigung In Ansehung ihree wicbtigsten Absic.htcn· Mitre entsteben konllen. Dcnn Junge: vcrher, ebt UUln die Natur rnethedlsd; zu befr;gen a,nlirlg. befru,g man blolS seine abgesonderto Vernunft, die durch gerneim:: Erfilhrung in grn7i.ue:r M3ne sebon gcUbt war, weil Vc:munft uns doch immcr geganwartig ise, N~turgesc:tz,e aber gc:rminiglich muhssm aufgesucht werden mU1.Scn: lind so sch,Yamm Metaphy.ik ohen auf wie Schaum, doch so, dall, so wic clet, den nun gathopfr home, z.<:rgmg, skb sogleich einanderCi auf der Obullli.che It'igtC', den iromcr clnige bcgicrig aufs:ammlc:ten, wobei andel¢, arut:Qlt in der TIefc die Ursache diese.r Erschcillung %U sllellen, sich damit wci~e dUnktcll, daB .sic die ve.rgebllche MOne dc.r Crltc:m bclacbt.cm.

Ubcrd:rlls,sig also deJ Dogmllclsmu$, det uns nichb Iclut und zuglc:ich dcsSkepblismw, def wu g;tr ubc.rclJ nicht's vcnprkht. auc.h nicl1t cinmal den Ruhestwld e.iuercfbubtcll Unwi$lc:nheir,

o I all a k II 0 I d u it u ve ona erisebllmek ieln akhn nereden ba~lan1nsl gerektIgi sorusu I,allrdl, Gel gOr ki, bu durumda, insan al'(l. irrin i~ler, J; pe); iyi gltrnedl, Bir Euklides Idlalu gOslctir gibi bir tek kitap gOslerereh denemez ki: bu MeL fi7J1'.Hcf burada bu bili~~Jlu .. a~~l' ~~ y1lcc brI'Varhhm ve otedunyamn bilgislnl saJ altho ilkcdctiyle kamllanmlf olliralf bUlacaRSinri;'Ccr~1 '6izcl1i?bif zaman·lilrll~llm~nU$J.l..oJun'l~kliiOJa'rnk kesin olao" pe.kyak OnermegOsterilcbilir; arna bunlann hcpsi nnaHtik olup, 1 lillie· co . maClln'lZ olan bilg]"in enislelill1l~i~or.ci.iwJVnilwDcsj e.->'3PL..l<1§miy· i I,_ If. § 2 lill.c.).

Ama gOtcvinizln gcreklirdili Sibi, hi~bir Ulman saf alnldan yaln Clknralt

a priori olarak kamllayamadlA.II1lz. oysa bunu yapllgulIl sOylenen sin te-

lik onerrnelcrl (OrueA,in, yeh!T neden llkeslnf) &Oslcrseniz de, onlan asil kendi aml\~Iarlmz dogru!tusunda kullannmlc istediAiniz zaman 011eslnc kabul edUmn, $Uplu:1i iddialara giri),orsunllz ki, hep MClafizillin bid diAcrine -yo iddialan ya da kanulan bakimmdan-« k.nr~l gc.lmi~lir.. boylcce de sUrckli alk1$lanma kcausunda kendi halt iddialarrru Itcrrdis1 yoo C:-Uni,lir. Halla bOyle bir bilimi yaralma denerneleri, Ijo!~ erken Ijrlaya Clkml~ -skim onda kendi kendlslne karSI 0 denll zorbaca davr.llldlgi ve en Onemli aOla~lafl balnrmndan, tatrnin olma konusunda tamannyla umutsuduia knplldlAI bir dU$Unce bieimi o1:an,- sk.el?!gis.~. l< min l1i~ ~u"hcsjz ilk Iledtni olmustur .. <;UnkU doAn hakkmda melodik olaruk soru sormnya baslamadan ~o'k Onc'e insan, siraden de-ne:ylc biraz clsnn nh\>lurnn ynpml.$ olau sur kendl soyutlBl1ml~ akh ha!;kmda sow sormay:a ba~ladl; ~-UnkU aiel! bizlm i~in hep vardir, oysa do-Aa yasalen gendliklc zahmetle aramp bulunrnak zorundadir. Ve bO},lC1::c Melafidlt. kOpUk gibi SU)'lln ustune ~Ikb. ama Oylc bir sekilde ~Ikll kl, biri lllketilip kOpQ_1; erir O'ima bir baskasrsu yOz.onde nOrUndU, onu do. hep baalan hemen t.oplaYlvcrdi; buna lamuhk ba~kalan bu gtlrUnlUnlln nedcnini derinlerdc aramak y;crinc, ()Ickilcrin bosuna z.ahmoUcriylcnlay eirnekle, kend.i1erinin bilgin gOrnnecegini sandllar,~

Dcmck kit hirrbir ~ey Otrell1lc,yen dogmatisrndcll, aym z.nmandn l1i~bir ycrde hi~blr ~cyj. !}J\ua izill. ·erllcnrbila.isiz!ikto-(linlcnmeYLbile . "'<lad .~tme)'.r:~ mCPJisis{1lpel blkltll~ nsanrul$. g~re"sil1dittiml:z biIginin

23

tluf~fordc:rt durch dIc,'Wicb6gke.it .. der Ed~enntnu!, d~ .. wit bcdntfcn. und .miOlnlwlch durllh IMge ~~.gm AnKbu~ j,cdc.r. die wit 1U bellum glllub,cn,odcr .du: ~I.c:.h tins unt~r d~ "Fitel del' reine:n Vemunfr. Ilnblcttt', bletbt uns Al;U" .n.och ~IDC luitbehc Fragc ubrig, nadl de:ral .BcOJlt\vommgwir ~er k~f~,gc~ n~tragcn einrJcbten,konnc';1:. ht. (lbe.rdl~eupb~lIkmoghch. A berdieseFngc muJ3..nJc.bt ~L\fc:h .,Kcptlfehe . ~wt1rfc •.. gC.gc!1 Ctwi:$!'c Beha.upnlllgcn ,.Clntt wlrkJJchen Mctaphyo:ik (de.nn, ,Wit JlltSCll.. jrut noeb kClnc. gclten) s,cUldC'm .Ilusdcm .. nut poth pr 0 bl e ml1tiscb,cn BegrilFc elner salcbea Ws·sscnschaftbemtwortct

~en·. .. ,.. , .' 'l'"

In. dc.r. KritH::der ,eineR Vcrnunft. .bIJ\Jth .. 111 Atuiel1t

Ilur diC!cPnge .. '1nthctis~lUWukc .g~g:tnge~ .nim~dJ ,.0,. da~ ich inder reinen Vcmunft. s'C1bst £Otstbtc;. U1\d 10 d~r ~ellc ,db,t die Elcmemc sowohl. wauch. dn: Gc"~tlcihrCl reJnt~ Gebgadasn~c:.h Ptimipic:n tu bc:rtimmen $'Pdne. DiCf.cAthclt in c:chWCf' und ·ctfordenemtn c:nt$cb1os~encn Lt~er. ~ch nach und llllcb in cinSynem billeil'l 111 d'~nkell,. \VU .notb ru¢bual't ceg,cbmmm. Grande Jegt, aufitrdil: V~munJi:. selb,t. end. abo. olu:ic: cieb '.Iuf kgcndein Faktum %u s:tUtwl, dlcErhnntnJl QUI' ihre_n 'lln:p:UI1g,lidtt:n Kcimen IU coeo;·lickd.nweltt. Proleg.l)mcna sollendagegen V:orabun.~ens~ isie StllleD me~r.lI~lejgen,~yu mm lU tun. babe, tlm cine Wu'sensch:l£r,wo mogll.c.h7 Jur Wfrk .. 1i.chkeic: lU. bri.ngen. ':Us .sic selbst VOf;fN,gen. Sic mUsscnricbwo auf d\Y;u stlIae.n, was ttWlsebon als %Uv(rliur,gk:ennt. vond40 man mitZutr.w.en ::u:!Igchc.n urul JU, den ~'dlen;lurstJCigen ItlIM, dleman noclt .nkbt kennr •. und deteR EnJdec:kung, uns meht alIein ela!, .'w;.s m:m ,vu1ltc,. erkl.liren, sondcm ~ug1ckb ein.ClI U:mfung vielel" Srh.enntnim. die in.sgesamt' :iU •. dmnlirnlid\m ~clh:n cntsprlngcn, damcu'en wiw. .pZJn:edloduche~ V_ctfiUu:C'1l d.erProl'eg:omencn. vomchrTihclt dcrcr,.dle %u ~tneJ:' k~nftlgc:n MUll~ ph~kvorhel"chm :oUen, wirdIWo .:I.n;\ Iy tuch$t~n.... .'

Es~rlff't .:kh:lbu gIHcltliehc[Wi:1:se,. diB,ob wU"glelcb zudtt ermehmen ko:rme(1, dd\ Mtt.3phy.rik .ab WU'~lUchaft :¥idd~ .. h. $ei, ,vit doth mil Zuvusieht Ulgen ld:inncn. d.~ gemue reme synthetischeErkoDl1tlili: ::. priori wirldic:huod. geg.cbcm JSCl. n!ioLlic:h r.einc:Mo.chemlltik U1Ili [cine N3tu.rwissen,cho..(t; denn beldc: e1'1t1HlltenSli;tz,~djc: te:ib:tpodikofCh gewiB durch Ho.fie Vemun1t; teils du.n:b die al1gcmeine EinstinuIlungQlls. derErfaluung. end dcnnocb 3h:von Er.&hrung un:tbbiingig. durdtgfulsigancrk:ulnt-

23

onemiyle le~'i'ik edilmis ve sahip olduA.urnuUlinnndlAlmlz )':1 da Kendi. !ini saf aklladl)'la sunen her'bilgl konusunda, ),1[l;Hca c:dindi~imiz dent. yimdao sonra gUvensiz hale gclmi$ olan biz.im l'~in, l1erideki IUm davrnm~mllZJona verecenimiz yanua gOre ayarlnmanll21 .Sl'l~la.)'abneeek bir tckele$lircharu kahyor: • f'.J t)J.~ (j z: i k 11 i ~ QJ" ".ak II •. m IE I rl. Ama. bu soru h3ikiki bit Metnfililickarll blr takim iddialann ~Upheci ilirailatl),la deAn (gUnkO biz limdilik hi~birinin' gcocrli sil,),llmnslOn I.lin vcrmc)'i7.), boyle biT biliOlin $imdiHk 11515 s or u nlu clan kavramm-

dan~lknrak yamlJanm altdrr - - •• -- - - •

•. ... _ ... *"

Sa ( AI< II n EI e S ti r i si nde bu soruyu am:1~ edinerek si.nlttik olorak j~e ba~ladlm. yanisaf' skim i~indeam$l1rma yapom ve bu kayna. gitlkcndlsinin hem O!clerini hem de saf kullatuhsrmn y.asalanm iU:clcrc gore bclirlcmey¢ gahSllm. Bu ~ 8U~llIr VQ: akrldan ba~k3hi~bir se,yivcril. mi$ sayarak1cmcle k:oymaya.n bir sislcmin iqine ya\'a~ yaV3$ dD$OOl':rck gIT,en. dolayislyla herbarlgi bit olguyn d!l)'anmnda n bUgiyi asl] tohumundan geli$llrme),c ~ah$an hra.rh bit okuyuCIl~'ugcreklirir. :Dunakar$lhk P7"'o'l cg 0. men.~ On "h-SUrmal:no]mahd If.! bir bIli m in kcndisini ortaya koymaklan ';01<, onu or'anakh ol'dnAu ycrde sc.r~e.kkllm a k l~ininsa. run ne yapmlls.1 nerelnigini gOSlenncHdir.O},lc)'sc Prolegomena. gUvenl. !lr bflinen bit ~eye dayanmnhdlr; ki orad an save-nle )'013 ~Ikllnbilsin vc hcnOz. bilinmcyen =arna ~·~rcdHmeleri sadeee billnen bir $eyin aerklanrnasim snglnmakla kal.m3),11l. 3YJu:tnm::mda l.amnn:uyla onl::udan kay. ttaJilan3:tl pek~ok bIlg!nin geni$ birala.nmm serlmlenmeslni de sagJaya. eakelan-, kaynnklara ulasrlabllsin, 0 holdeProlegomena'nm metal

.baktmln_dEn l!.idi~J.llzl!.Uikle de &e.h~cehcki bir NfetirilJii tlaiirla)'n~ak ol:lIllannki. ,!Jh!l!LLi~~_<tl~,

Neys-c ki, MClafizlgin bit bilim olarak g e r·(O e k old~Au II u hemen kabul edemeyecekolsak da. gOvcnie di~'.ebilidz Id .• ball saf sinlClilt a ~~~ri .pl1sil~r" yani . Sa r Mat e In at i k '. \'0 0 0 i ~ Oil i m i,ser: ~~klir ve verilml§liri cOnku her ikisJ de ... krsmensrrf akll.a.raclhAIY a

.. ..~... II" -:, .. "_r--:;~, -...., ~ ,""",,~ .. "

,wrunluklu bir ~ckllde. l{CSIO cldu 'l:m. kismen de deneyden gelen &I:tncl_

- ~inra~rn~i-"raclh&,yrailm'3 buna ra.A;men den'e}'den bllglmm. olduklnn her

-. - _.-- - • -.. - - It _.""

Ge/eet/uelli Hl!r Mtta!i:,;gt Pralrgomsaa

21$

wCld~n. V-1il' h'.l.bcu also Chligc wunigucru unbutrittcn.c syntbc:tls~hc r.;rkcnnt.ll~ a (lriori, uncl dUrfcn niellt fngen. _ ob,,!c moglith sci, (!lcnn sic isl' wirldich) sondctn. nur wre no mogJich sci, UDI aus dem Priruip der MoglichkClt del' gc:gebentn IUch die Moglic:.hkelt: aller Ubrigtn ablciten z.u honnen.

yerdc billnen onerrneler icerirtee, Demek oluyor 11.1. hi!,: olmazsa i I I·

r II Z:1 II itr a rn-a 'I a' n ban sinli:lik ... priori lJilgilcrimiz V:Udlf YO: bu ~, lJilgikrin olanakh olup olmadrklanm sormarmz gcrekmcz (~Onkll ger~Qklirlcr); \'c:rilmi$ 013013[111 0[3naAIfII!l i1kesin~en b!HUn di&_erlctinin do olanaJ.lm IUrclc:bllmek icln, n a S 1 I 0 I a n a k II 0 I d u k I a r I II I

sormamIZS.$.Lc:r,_

Prolegomena.

Prolegomcna

Allgemeine Fragc,

W ie i s t E r II e a n t n i s a u a rei n e t Vcr nun. ft ml}glic'h?

Genel Sorll:

Sa I Aki l d a n Gelcn Bilgi Na si l Olallaklldlr?

§ 5

"VYirhlrhm eben den miichtigen Unterschied. der QDalytUc.h.~ and synthcr:iJ:chen uneUt gcsehcm. Die Moglkhkcit analytisWu S"ia<ckonntc .ehr Jeic:bt bcgrilfcn werden; dc.nn sle grllndea: rith lediglkh auf dcm Sat"lc des Wldcrspruch.s. Die Moglichkcit synthc.lischcr SJUc a posteriori, d. i. .olchu~ TJelche 01\11 det Erfahrung gesctbopftt werden, bedarf cuch «dnc:r bcsoQd_~m Erkllirung; dean ErfabnUl{:l' lst ,seJbst nichb ;l,mleu,w Wl,C kO.ntinwerlichc Zwunmenftlgung (Synthuis) der Wahmclummgtn. Es bldben uns also nur synthetisch-c $iic:tl! a priori U'brig. dcttn Moglichltdt g«ucht oder untcnucht werden muB, well sie auf anderen .Primip1cn als clem Sat1e des Widc:rspruchs beruhen muB.

Wjr dUrfcn abtr die Moglichkeit solcher S:itlC hier nkht JUCrst sucltc:n" d. i, fugen, ob sie mCiglich selen, Denn es sind deren gnug, undnvar mit unstreitiger Gcwi6heit wir-llich gegebcn, une!, cb die Methode, die wir jcllt befoJgcn, analywch sein roll, 10 "wuden Vlir davon anfangen: d:z.6 dcrgkithcn s)'ntB,cmche, .:lLer reine Vcrnunfterkenlltnis wi.rklicb sci; iber alsdean mtlu'tll wir dell Gi'Und dieser 'Muglichkcit dennoch unte rsuchen, und tngen, wie diese Erkmntnl.$ m6glic.h sei, chmit wir :IlU den Prinrlpien .ihter Moglichkcit die Dcdjngungcn ibn" Gebrauchs, den Umf.mg uno die Gremeo dc.ssdben IU batimmen in. St>lnd gaettt 'Werden. Die cigentlkhe mit scbu.lgc:rewlu Pritzis.ion:1us8edrUckte AuflPb~ Il'uf die alIe:s :mk<5mmt, in also:

AnnUlik vc shnctlk )l3rgllar arasiadak] bunea bUyUk rarltt )lulamtia 8'6rdUk. Analltik Onermelerin Olall;J~1 pelt kolay kavramlablllr, cuuku bu olanak sadccc eetlsme ilkcsine daY3mr. Sinlc:liit a posteriori onerrneIerin, yani deneydcn cikanlan uncrmderin olanag, da 6uc:mli bir a~I!\lama),1 gercklirmcz; ~[lnkO deTlC)'inkcJ)d~sj .. l1lgJ.laJ_l1l sUrdtli birlc!]!iril •. rnosindc:n (sinlczinden) bn$ka bir~ey' clc:AHclk. 0 halde gerlye sadecc, olanaAmm ;rnnmilSl\-;eya Iira.$I,r,i~;s,- gcitkcn sinlclik a priori onermekr kalmakradrr, ~UllkU bu olana!u:ell~meilkc:sin(kn 1>a.sRa ilke ere ( aYall·

malt zorun atllr. --_

Ne var kl. burnda. bu enermelerrn Once 0 I an" it I n I ararnamu, ," )T3ni olanakl: olup olmadiklanm sormamlz gcrckmcz. C;Unltll onlardan YClcri kadar \'ardlr ... haua itlraza yer birakrnayaeak kesinllkte $er~CI(ICII verilmi$ bulunuyorlar ve $imdi izlcycccAimiz merodun analitik olmast gcrcktiAi i~in, s,undan harcket cdc::cl1il.: bt!JlIr. sin,lelik amll sar alai bllSisi gc.r~ek(i.r.._Ama ondan sonra bu olanaAm temellnl 'line de a r a $'

II r rna m I z ve bu bilginin mud olanllkh oldugunu sorrnaauz g¢rcl:j Oyle kl, onun olanagmm ilkelerinden kullamh11n kosullanrn ... Ianuun gcni~liAini ve slmrlal'1nl bc.lirlcycbilccch duruma gclclim. Atll IcuraUn· nna uygun bit ac;lkbkla dil: gCliriUrse, aS11 sorun dernek Id sudur ;

15

Sal Alu/dan Grltn Bllg; NIJJII O/anakl,dlr.'

2S

Wie sind syntheti,echc Sitze a pl'iori, moglkbl

Ich hsbe sic oben, dee PopubnSr m Gefdlen. etwa Ulden, nimlkh w cine Fnge na:cb dem Erkenntnil aut reiner Vemunft, ~wgedrUckt, welc.hc.s ich cliC!CJmal ehne N:lchteil der gc.mchttn Ein.sicht wobl tun konnte, well, da es hier doch JedigUch UIIl dle Mctapbysilt nnd de.rcn~dlcn lU am i,~ man n:lGb den vorber gcma.chten .Erinnenmgcn. sieh. wic ich balfe, jcdencit erinnem ,vird: daG, 1;vcnn wit wer vbn Er.kennmi. am reiner VemWlft reden, n'C:01m von d.er Alulytis.c.bcn, sondml Jcd.iglich der synthcrischen die Rede ci I)

Auf die Aufiosung dicser Aufg.tbe nun kommt du Stchen odcr Fallen der Metu,physik, und also ihre Enstenz giinzlich an. Es tnlIg jcmtnd Kine Beb:lUptungc.n in derselben mit noch so groGcm Schein, vortr.Jgen. Seb.l~c auf Schl[lsse bis rum Erdrllcken aufbllufcn, wenn er nicht vorher [ene Fr:agc hat gnugtuend beanrworten kdnnen, to habe ich recht lU ~3gen: es i.st slles ei.tde grundlosc Philosophic und Calsche Wehbclt~ Dusprichst dutch reine Vernunftllncl m~t.st dir on, ~ priori Eth:enntnis1C gleiciu.am ru I!fSclu1lfen. in clem du nicht bloB gcgebi!nc De,griffe fergliedem, sondem neue VerknUpfungc.n yorgihft,' die nicht auf ~em Satzc des Wjdersptuchs bClUhe;n, und die du d£lchso g:un un3blUngig VOl] aller &f.ihrung cin:futehtn vcnneinest;wie komout

Sin!_oli.k. a. p r.l o r.i o n e r m e Ici n a s i l o l a n a k l r d ir ?

Du sorunu, herkesin hO$UI13 gitsin diyc. yukanda biraz baska IUrIO. yani,J,af aklldl}n £lknn bilSi soru,nu olara}: ~i!! gerirdim. Ararulan kavra)'1$3 bu defa zarar verrneden bunu yapabildirn; ~UnkU. burada sOz konuSII olan sadece Melarizik ve onun kaynaklan oldugu Icin, urnanm ki, dalla Once sOylenenlerden sonra, $U nokla hep hnnrlarraeakur , burada saf akhn b'ilgi$~I.I~cn sOz ,cderkc_tIJ!ls~~jr '..;lln'" Mqliti..K!l~~ll,,"~5!~~JlIJ:

l,eJl~_bJ!si ~~_M.@SIl( !IJ~- •• _ -.

Melarizilin ayakl3 kalrnast ya da dO~mcsi. dola)'lslyla onun varllAI .Z ramarmyla busorunun ~Ozllhnesinc baghdlr. Bir kirnse, MtlaOzikle itgili lddialanm is'lediiti kadar gOL kamasnnci bir sekilde sunsun, insam bunallmcaya deL; ~lk3rlm USIIlnc crkanm YI~$jn; e~er bu soruyu onceden yelerincc yamllayamadlysa. benim sunu sOylemeye hakkim vardrr: bunlann hepsi bos, ternelsiz felsefe ve )':mh~ bilgeliklii'. Sen, sor akll aracrhAI),I:!: ~onu~u}'or \'C bunu yaparken, snf verllmis kavramlan og'c1crine: 3)'lrm.a_kln degil. ccli~me _ilkesinc dayanmn},a," ve IUrn dcne~dl."n rama-

ro! ,Ia baAIn1S1l. kaytadl~'m~andlj~)!" yeni b:l~lanllhhklilr One sOrmck~c.

a priori"bi gl er yaral1),orurri havnlanna giri)'orstlw Bu hale naSl1 geldin

') Fs ift unm61l'lkh ~[j, nmil:ton, d:llll~ wenn die Erlccnn'rnh nlch una mtb weirer fortnfd.:t, nic.ht Cl:wiuc S'ohon l:la-u'i1ch c-ewordnc Ausdriieke1 die noel! 'YOn dem ltlndbtitnlre:r dCl Wis·le.nsc:hJ.fc her ~lnd. in tier Folge lol!teilun2ureiehcnd und uhcl anpaslcnd getunc.lcn werden, und ein ccwisler ne-util' tll'l.d mehr :ang:emeuene.r Gebnueh .mlt clem Alten in dnige Gefilhr lier VenveehJe!ung !rent'en sollte. An,,-Jydsche Mcrbode, sofem sie dcr syntheriscbcn mrgegengeset:tt tn, in it3nz. wn :andere,. ~b eln Inbegrilf ;n~lytis~bl!r Snol lie bedrlluet nur, w.~ man von dem, wu gCn:lchr wiN. Ills ob es gcgeb~n sci, lIusgel1t und su den .gedingungcn aU£srdgf, uneer denen es IlUein miiglich. In dleser Lehrarr bedj~net man sic:h tlftcN laure:rS)'Dmerischer Slt~e, wie die m:nhc:mi1tisch._c Analysis dc,yon ein Bds'piel gibt, und sle 1c1lMtc beS1er die regressive Lehrser, 'lum Unrencbie(\c van del' synthcrisehen oder pragressiven. hei~en. Noc:h homm~ der Nllml: An2lytik luch:111 ein Hlupttcil der Logi!t vor, und Ib' in es die Logik del' Wahrhelt. tUid wil'd dCT DiiJ.lc.!u,ilc entgec,eng.t'set1:t, oilne eigenrlich d:lraui 'l.U $tl.hen, ob dit: 'lU j~~n I1f geM rise EtIN~lUlfniue:m.llyriJchod4r synf'he.riu:ltsclcn.

II Dilli llerledl .. ee, bill-min C'(x'IIUU~ ("'C.ndln h'mn bil' 13~,m l:o~l3n Ua'i1..tt1mil dr)imlr,in II'"'' )'tlcuiz V( cl\'c'inil blilunmUlnl, ~(btU,1 bir )'rnl we dahl! lI)'Iun k ulla- ~: ll!hllll c:skhiyle bllllJlllrrlJl l(hllkrii~lc b'lllifrrlll1l11 Ol'lkrne~ o!3ulmrdlr. Sin,Luil; ..,!!l!!.!N1!. I'IS toMIl urut~ ~na'lli~ m~IOI, ~r.3lili~ Onermr!e'in IUmllnden b31I1b~, kilo

bir~t dlr: 1I'~OIr~n it)'tkn -,13n~ 0 Yuilml$ 8,hi-)'013 .;1 'I i In onu n "1I3~h Ld~n

OIlIlIAn hdllr Inilllill antamtm l~lIr, 0\1 mC(OLlllo, ro:rIClOl0Jik ~'01Dmlcmrnin orncS.indc otdulu Sibi. III: 11k $inl.eli~ onermelrr kull:rmhr VI bflld de enu, sinlrti~ )'~ d3 II cry e do. r u I. ide n metouan 1I)'lrm:rH{Jn il. H I ~c do A r u • i d e n mrlOI di)'udl:rn· dllmll; d.1hcJ doJl'u obbrHr. A)'IIU '\n;.lllii. adl, "l:IInlilln bir 3n:1. bOlOm!lnO oJU$IUIUr \( or~d~ o, h~~lItlldn m;lnllt1thr ve dilltlroliSln k:II,\1.IR:I konut; ana 3il bil,ilrr he, :ln~lillk mldi,,1inlC'lilr. midir b3kllmM':

26

clu Dun hiezu, und VJic willit: do. clich w.::gen solcher .Anmallungcn rcchtfertigcnl Dich :mf Ddstimmung der :lUgcmcincn Mcnschcn¥c.munft zu bc:rufen, lQJ1n dir nicht gC1t~tt¢.t werden; deun d:ls ist eln Zcuge, dcum. lmxhtn nur auf dan ijtfmilichcn GuUchtc bcruht.

ve 'bu havalanm nasil hakh qlkaracnkslIl? Suna. slyudnn insan ok hm II .) OM),1fI3 slgmma iznl vcrilemcz; ~lln.;U o, IInU sadcccagmJan anlZ,l dolasan s6ylcnlilc:rc dayanan bir tamknr.

~odCWlque out:ndis mibi sic, ineredulus a eli.

HoM.

So unentbdu:lich abet die BW'ltworlulig d.iesuFr:lge i.st. so schwer Ise sic doch xuglc:ic:h, unci. obm:u- die vomdunstc UnQche, \V(J\\'cgen man sic nicht ~en linZ*t %U beant'Wonen gC4ucht hat, dario liegt, cWl man deb rucht c:inm:Ll hat cinfiJl~n lassen, di.6 ,6 etvm gefragt vrudcn kiiIUU:, so 1st doc:h elne mcitc Ur.achc west. daB eincgnugtuende Bc~twortung dleser elnen Fruge tin weit anhaltfllder~ tiefc:ru nnd mfll1!l2mercs N:1chdenken crfordcrt, als jemili cbs weit:liinAig~e Wu,[t dc:r Mctap.hysi .... ~ clas bei der ersten .Encbeinung seinem Vcrf.wtr Un:$terb1ichbit vcrtpnch. Auch Dlu.l1 ein [eder cinschender I.esu, weun er diese .hufg~bc nam ihrcr Fade-rung :otgfMtig 'l:Iherdeakt, mfangJ dUlCl, lhre Sc:hwicriglteit crs.chrtc:kt; sic vor tm:I.uf1&lith~ und g;ibe CJ nicht 'ilfirldich dc:tgldchcn reiae synthcthchc Erkcnnwi,sc a priori, sie g~l u:nd g;tr VOt unmoglicl1 halteD, wdc:hcs dem DAVID ~U~ wirklich bc&egne~e, ~b " Ncb maT die FTilgC bei woit~m. mcht In solcher Allgttnctnhelt vOffldletc, w es mer gesdUebt uad g~cheh~ nl~ "/eoo "die D~two.ttuDg vor die ~ Memphy.tK entscbeilknd wudell soll. ~nn, me i.5t es moglich, ~:I:gte. der ;.ch.arfsinnigt! M~: da.G, "'/mIl mir cin Bcgrifr gcgehm J5t,lcil abet demtlben hirunug'chen, uud eiaen andern tbmit vu.ln[fpfeu bnn, de:- in jGDWl gu uh:ht auhalren in. unci Z"war so, IJls wcnn diesel' no tV/cndigm t~ncm ~ol'd .Nor Etf.W.mng 1c3JU\ uw :solche VctknDpfungcn :In dio Hand. geben, ($'0 schloiS u aut jene: Schwicriglttit, die u vor Unm.oglithkelt hidt) und alle jene v'Crmeintliclu: Notvl~clt, odu wcJdles cineriei in, davor gc~ltenc Erkenntnis II _priod, ut nichts als eine hnge Ge\'1ohnL.¢1t, • ct\'faS ,,;uhr. ru f1ndtn, Wid cbhc.r clio $ubjc.:!ttivc Nome-ndlg!te.1t vor oble!ttlv ill halteD.

Wmn der Lcsu- :nth nber n~\'I'Ud1: uad MUbc bcltlagt, die .ith ibm durch die Aufl&tI.Ilg diCSCl' ,Aufgabe macben ,verde" 50 darE er nur den Ve.n-Llth an.:tdlea, rie auf leich.t.::n: Art :-elblL Qunul&en. ,!bl!l:idtt:md cr llich alodmn detQjeolgen vc.rbunden Iwttn". dc:.r ewe Arbt.ltvoD so defer l'>l!l'iehfOtKhunr!' fur .ibn

.. '. 0

Quodcunquc ostendis mlhi sic, incredulus odi.:

Horarlus

Uu 50rUOUJJ y,_lnlll;lllmaSI lie kadar sartsa do, 3)'nJ zamanda 0 Kadar

da zordur; ve hernekadar buna coktan )'31111 aranmarnasrmn belli ba~h nedeni, Myle bir ~c)'ilJ sorulabilcccg:inin bile kimsenin aklma gehnemesinde yall)'orsa da, lkinci nedeni $U olmaktadm bu sorunun YClcrince yamtlanmasr, ~imdiyc kadnrki en kapsamh ve ilk or10)'3 9lkl$mda ya,anoa OlomsOzlUk vaad clmi$ MClafizik ),3pllmm gcrcklirditindcn cok daha stlrekli. daha derin ve daha zahmetli bir dU~Onmeyi gerckliri'p, Aynca, her kavraYI~ sahibi okuyucu bu sorunu lalcp clligi $c)' bakimmdan dikkatle (H.l.$OndUAu zaman, baslansn;l3 %.orluA.undan urkeeek, ouu 90z0msllz sanacak ve bu tUrsufsinlclik .1 priori bilgiler olmasa, bunu tamamen olanaksrz.snnncak, DAVID HUME'otl bcsma gclen debudur, hernekadar 0, soruyu hie de burada olduliu '-ve e~er yamllanma;1 MclariziAin UlmO lcin bu ileoli Om:mliyse. elmast gcrcklisi- gibi, bOylesine gcni~ tasarlarnadrysa da, C;UI1KU bu keskln IlOttlilU adam ~Oyle diyordu: ball" bit_ kav!:lm Yc:riJlIli§sc, bu kavraml b§nim. onun dlS'lIla ".1 ~.karak .• QnUfl i£iIJdc" buJJ~mllyan hOllG. bir kgv{i\01la b~~lanlli\<inc sokmam, ... J!cm de: bu kavram bir:in_cisinc l. 0 run 1 u olara., aitrniscesine bagtanll ir;inc sol<mam naSI!. olanakhd.r? I'l<Oyrrntni%ltfili'[:ir1 anca~llcncy[c daC'cacSitiriz (fiii olanaksizhk olJ'Ugunu satldlgl 0 gUr;. IIU:ten OlUr!} OJ 1I0ylc bir sonuca vards) ve bUlun bu ~ozdc zorunluluk ),n

tin onuJlla ayru iC)! demck elan, lI.'!.sQ;l,d!.iUULQJ:l.bilgL, c.skl'6U Ilhfklln. ~ -biu~jn_QQ§.ry __ g,liJug.!:UJll. buh1n.Q..JlZnel 7.orjJJ\luhJ~!J.. n. cl sanmJtaJI$ 'anIIAl1ldi1n=-ba~k3 bir$t)' degildir.

Egcr okuyucu kendisine bu sorunu ~Otl11ekle ycrccc~irn zahrnet \'C yorgunluklan ~ik5.yclr;i olursa, kendisi bu sonmu daha kolay yoldan c;O'Zmcyi denesin. Belki 0 zarnan, bu kadar derin ara~llrmaYI gerektiren boyle: bir i~i cnun yerine uaerine alan khiyc bor!;luluk duyar ve hc:rhalde.

11;it itl E'I'lmmmis DIU rt'fntr Vemmrft moglie"?

Sol Akildan Gelm RUel N(ll1l Oltmaklldtr?

27

Uber.nommen hat, und wohl eher aber die Leichtigkc.it, die Meh Besch:1ffenhcit deF Saehe clc-r AufJ6sung noeh hat. gegeben werden konnen, einige Vc:rwundernng merken .buell, :mch h:tt es Jahre Jang Dc.mUhung gckostet. um diese Aufg:abc in ihrer gameD llUgc:mcinheit (in . dern Vcr:stAndc,. wie die M3th~mo.rikllr dics($ Wo.rt nehmen, riimlich hinreichend VOl' alle F;ille) a.ufiuIOscn, und ric lIucb cndlieh in;1nal.ytiseilir Gutalt~ wie der LcSCFs-iC hier rultrcffcn wird.darmU-cn 2.U kOMen.

AIIo Mctapbysiker sind derM:lch von ihren GtschliJtcn fcic:rlich und gC$etlmliBig so lange: suspc:ndiert, bis ue die Frage: Wic $ind synthetisehe Erkenntnisse a priori maglic:b? gnugmend werden bUlltwoFtCt. haben, Denn in dieter BCJlntwonung aUcin bes:teht du Kreditiv, welches sic yone:ige.n mtU5ten, we:1U\ sic iQll Na:m~n dcr rein.en Ve-munft ctwu bei ~ns :tnmbrlng,cA haben; in. E1ID1ngelung desselben aber konnen sic niehu anden erwarten, ab von Vcml1nftigen, die so ofc se.hon hintcrgangen worden, ohne alle weitere Untenuehung ih.res Anbringcru., abgewiesen IU ,Iud en.

W'oll~en sic d3gcgc.n ihr G~ehafte nieht .:!Is Winenscbaft .. so.ndcm als cine Kun.st heilsarner und dem nllgcmeincn Mtruchenver3h\nde anp:uu.nder "Oberrdungen, ereiben, so Juno ihnen dic.JCJ Gewerbe n;tch BiIligkdt nkht verwehre werden, Sic wer.den .alsdcnn die beseheidene Sprache cines ycmunftigen Gb:uben$ fUhrc~ sic " .. erden ge.stcben. da6 es Thnen. nicht erbubt sci, aber d~ ~ leuc.it der Gremen aller moglichm Er&hrung hilUluslicgt, auch nur dnmd %U mutn1O.6en. gcschwcige tew;!s :ru wisaen, !:ondernnur ctWllS (niche 1Um tpc:kuhtiven Gcbnluch-e, denn lltf den mOmA sic Vcnicht tun. sondem Icdigtich rum prt.kdsc.hen) ausunehraen •. ,\";1:$ lur Leituilg -de:lVertt:tndcs und Willens Im Leben moglkh. uml s0lP'r unentbebrlicb, in.. So dIetn werden sic den NameD nUtzlic.hcrund weiser M"iinner f1jhren k6nnen., um desro mehr, je mehr tie iluf den der Mctnphysiker Venicht tun; denn diese wollen speku]"tive Philosophen stiny und dQ, wenn es urn Urteile 'll priori %u tun is~ man U Duf sehale '\IVahrschein'lichkcitcD nicbt amsetun bnn, (denn 'ws dem Vorgcben hath :l priori erlunnt' wird , wird ebend.adurch ds notwcndig :lngekllndigt:) so !ann es Ihnen hic.ht erlau'bt seln, mit Mut. mlfiungtn :m rpielm, ,oadem we Dchaupwng muO Wasenschaft sdn, od er sic in ab':!ftll fJ1U' nicl1,.t,.

l\!o:n kMnS<t:eD~tbB die g=lnlC Tnnm:Chdentlllpbilowphie.

konunun ozelligine bakarak, cOzUmlln yine de bunca kolay olabllmesine sasar. Du sorunun tUm scnclliAindc (marematikcilcrin bu sOzcUAU kul· landrktan anlamda,yani burun durumlan kapsayacak kadar) ~ozUm(l ve s.onunda okuyueurrun burad a bulacagl gib], analilik blclmde serlrntenebilmesi yrllarca snren cabatara mal olmustur.

Buna gOre bUllin metaflzikcllere. "s i n I eli k apr i 0 rib i I-

S i l e rna S I I 0 I a n a k'il d I r?" sorusunu yererinee )'am(laYll1caya ., kadar, resmen ve yasal olarak i~t~fl (I ~eklirilmi~lir. yUnkO, cAer saf Ilkll admit bitt bildirecekleri blr ~e.y varsa, goslcrmek zorunda oldukIan BUvenilirlik belgesi, bu sorunun yarutlanrnasrndan baska bir~ey dCAildir; olmaymca, ~imdiye kadar bunca Sik aldanlan akrlh insanlann onlan -blldirdikleri $cyi razll1 arasurmadnn-« reddetmelerinden baska bir~ey bekleyemezler.

Buna kar~lhk,eAcr yapllklan i~i b i I j m olarak d~gil de, iylh~.li. rici ve genel sa~tluYllya U)'8un dll$cn lnandumalsr san a t I olarak ytlrOlmek iSliyortarsa, bu zanaatla uAra~malari adalet adma engellenemez, 0 zarnan aida uygun blr inancrn al",kgonOJItl dilini kullanacaklar

ve hirar edeceklerdir Id. turn olanakh doneyln snurlannm olesinde bulunam b i 1 me k JOyledursun. hakkmda I a h m i ode b u I u n maya bile kendilerine ilin verllmemlstlr; sadece )·3.$amda anlama yetisinin ve lstemenin yOnel'ilmesi lein olanekh, haifa onsuz olunamaz olan bir $cyi (kurgusal kullamh~ i!Win deAiI -e;Onkll ondan vazgecmellditler-«, yalrnzca pratlk kuHamh$ i~in) v It r sa)' a b iii r It r. Ancak bu $ckliCie yar:uh ve bilge lnsanlar adrru alabUecekler \'C lliciafizikci'admdan ne kadar vazse~errel',.e bu adl 0 kadnr !Wok IOSI),nbilcceklcrdir. ~OnkU bun- . lar kurgucu fllozoflar olmak iSI(:mcklcdirler ve a priori )'ari~lar sl)z konusu oldu~uncla. konu yavan olasilrklann elinde blral:llamayacnAl '6 icin (!WUnkli bir ~'eyin a priori olarak bilindiAi iddin edillrse, 0 busekilde zorunlu diye. lIan edllmistlr demektlr), oalann tahrninlcrle orun oynamalanna izin verllemez: iddialan ya bilim olrnahdir, )':1 da hichir sey dc,aildir.

Oenebilir ki, her MctaJi7.ikten ZOTlIO!U olarnk ~nce ~de1J ,llIm Imos-

. --.

-- - - .

). 3 Pl'ott!gom-:ml zs diltr j!ikrJ "fr,?fIigsi) loimJpbyrik

d. ie vor :tUer MetapbYliik. notVlCJldig..,orbtrsc.-ht. .sc:~b;t .nichb anders, :ats blo6 dle voUstlindigc /iuflonmg du bier vorge. lcO'ten Fragc.sci. 11W' in sys~ema:Wch~ Ordnung wul l\wfuhrIj;hkcit, und man hot also bi, jetU kcine T~d~~alphilosophic: dena, WAS den N;unen duon £hbrt, ut CJgcntbch dn Tell der Mcuphyrut; [ene Wwensdlafc sell abet die Moglicbkeit der Ic:tttcrcn %uent awmathm;. uad mull Uso vor aller Metapbysik yorhcrgehcn. Man.t4rf lich atso aile$. nicht wun~~ da eiae game und ZVlllr Aller BcihUlfc nus IUldcm b-crauh~ JIUthin 3.11. slch guu neue WiacnKhaft notig irl. om nur einc c.inugc forage h,inrcichend III bWitwortc:n, ""I'ClUl die Aufl.6Jung dw..dben mit MUlle und Schwic.rigltei4 j3 I~ mit ciniger Dunkelhcit verbundcn ist.

Ihd.em wir jctzt %u dieser A:uf1&ung cdueit~ und J'WiU' rul.c:h. au.alytiscbcr Methode, in welcher .... ,.ir \l'ormss'C~. c:bn salehe Erkc:.nntJU.s;se Q.Jn relner Vemunft wir1ilich :am: w kOIIh~

.. ;ri:t. tins nor :w.f n7ci Wiucnsc:haftcn der theorditchen Er;onnlnh (als von der a1Jcill wet die !leW: ls.t) hwufcn, niimlicll reine l'lbthc·matik und rciull Nl1tllrwbccn9chaft, diUlIl DIU diese kODnen wu die Gc~de in det A!w:hauung du;tell~ mithioJ WUlD C'tw'a in ihnen tin .ErkQfllIt:lW a priori yorltamt, we WlIhrbcit, eder ObetciJutirtlRlu.ng dersdbm mit dem Objclttr, it) IOJl(rm~ d. i. ihee Wirldichkeit teigen, von dcr ~en:b. "II dem Grande ihttr MogUtbkeit ~uf 4run :l.1wyti:chta Wege fo.ttgcg;mgen wcrdm. konnte.Dies erloi~ cb: Gmbaf'ze cehr, in wclchcm die allgemeine: 1lW'achtullgM Diehl: alli.in auf FActa 3ll8cwandt we:rde~ modem sOO';1' 'Q'01l wen Qusgeh>:n, a.nduu • chJ3 sit in synthcllschcm Ver~ g1Uulich in alltlraiD aw Brg:ciffen nbgdeit.et werden· mtwtn.

Urn, aber von dlesen wirklichcn nnd :rugJeich g~g:rUnd~ten reinen Erkennt:nimn aprio.ti xu einer rnoglichcn, die wir suchen, niimlich cineI' Merophysik, o.1s Wisseruch~ a~eige.n, baben wir notig, da", ~ ric ve~nIaJ3t, und at. bI:oJ3 natUrUch gegc:bcm; obg.leich wegen ihrer W~rhcit niclrt unverdichtige, Erk..enntnb a priori jener zwn Grund, Ji-CI7t, d'CNIl Bearbeir:n'i' ohnc alle

t..··ch cl 0 '1:1

l~nt1s .c Unterm lung ihrcr Mfjgli.chkci.t (Fwi:nuillchdtI1.ll.Otn s'chon

~:eu.pbysik gtlWlnt wird. mit cincln Wolte die Natur:lnbge zu 4!lntr. solchen Wls.scnsc~ft llDttt W1Xrtr Haupt&age mIt :a b~grclf~ .. und so ,winl die ttarunew:1entcle Ktuptfra.gc ill vier andere hagca l\ttl:cilt llllch and uotch ~t\VOttt't w~cn.

. ,u~lcce!';le.H lIer h 'f'/{l/irJie l'I'Q/c.CCf!.NCq. CJ I. 2A

,...,1.:;.'\I('M.h 'Lo~L. k..o~ ..... \\2""''''' GI"'b~idd'" -I!!-i,(....

~.endcnlal F.clsdenin kcndls], burada sorulrr "13 olansenmun, aneaf sistciniUik hir (JOen icintte ve-ayrmllil bir ~ekildc yapilan 10m birt;tlzthu· lemestnden ba~k3 bir iCY dc£.ildir; doluYlslyla ~imdi)'c kadar rranssendenial 'Felsdc hie elmsrnuur. C;UnkU bu ismi (a~lYan, aslrnda Mc,IIlI1z.i·

gin blr bOlUmUd lr; oysa bu bilim h~rfc)'den Once t.1clllfiziAin 013n3&101 olusturmal zorundadu, dol;IYlslyla her MClaQZ:i.kICI!.!hl£C gelmelidir, 0 halde y-nnllhmm3SI zahrnc.l. &!lcIOk, h:1II:\ ball karanlrklar birlikte getiri),orsa" bir tek soruyu bite yclerli blr sekilde yanltl.amak i"fll diAcl IUm bilimltrin yardllnlanndan ),oksun, dola),151),13 da kend] ba~,"a ycpyelli alan bir blllme gerek duyulmasrna f3;mamah.

, sur nklJdan selc" biluijClil! smc};.snYJldJg.unalilik-fIIetoda._gOre. bu soruyu yantlJamaY3 g.c~~Tkcn, Icarik bilgi.niJlJ'i buruda sadcccbU sozkcnusudur) iki b iii min e dayauabiliriz: Sa r M II. I c: m.a I i Q. e

iii!!! _ !¢a

vc S a r 0 oAtI .Oci 1 i m Ln..c:. <;Iln ,(l sadece bu ildsi bize gOrOdeki ~,

nesneleri, dol3)'J5lyLnc oulann i~il1dc i\ J'!rioD_b(r_biJsi oldu~1 zrunan,,!? lJils~!Th~lini Y!U!,'.U~iEjYi~~~~Il!!_nl.~:mi 0 nun g e rfCli I i gin i somut olarak &()stcrcbilirlcT; dnt~~rn c).$ bu Sc.rcc.hlU • ren analmJryalIif""IDlUrroll!n1l.B In'tcri1eJ'il.U\.i£lilcbiliJ. Genel dil$l1m;llle·

rill olgulara yslmzca uyguhmmnkla 1,;'IlmaYlp, oJcuJardnn hureket edildi~i bu durumda, ii I,olayla$tr; oy_s..dJ1le.tik .gi(!i,te bu dUS lncel!!!ir tamamen sOY:.l!t.QI~,~€II(_ I(!tvroml~ian O,r.etil.r:ne!i.scrC[ir:·-- .,

------ - .- .. ~-- .. --- .. -"'''''_. '"_

Ama bu gercek ve aym zamanda (tmelli olan sar Q priori bilgilerdeu nradlglmlz olanakh bilgiye. yani bilim olarah Melafiz.:igln bilgisine ulasmak lein. onun nedeni olam -hllkikall Illpheden bailmsil olmasa da SITe doaa! verHmi~ a priori bLlgi ohunk bu bilimin temellnde bulunam vc otnntlg,mn' cic§lirel :n8.$ttnlmaSl yapllmadan i,lenmcsin,c ah~dageldi~i ~bi Metafirlk deneni, leI: !:clirucyle boyle bir bilime dog~d yalltinMIda ana sorurnuzun kapsnnu icine almamia gcrckiyor. nOylecc transsendenial ana soru, arl~n arkaya yalllllanamk ohm dOrl soruya ayrdlT:

Birlnei .Biilfim • .sol Ma/tmall" Ntwl O1anakltdtr7

29

J.) Wit ist :reint Mathematik mogUchl

:.) Wi c ist r,ei DeN at.urwinc!1\S ohaJ t '~iS~li e M

3) Wiei.Dt Metllpbrl~k Ubcrb~upt me gil cM.. . ._

.",,) Wic ist Mcupbynk:lih WJsscnscbaft mog.hch!

MOI;n nwt,. daA,. Wenn . gleich die AuHosung die.s.cr Aufgaben

baup.tGddith d'cn wtlC'ntiie,h.cn. In~t del. Utik dwtcllcn. soU, 'sic -dcnnoth atteh .. ctwu .Eigcnttl.mllebtshtbc, weIebc:s IUeb vor skh !l1c.in del' Aufmtrkmnkdt wutdigis:(, n:a.mlkb III gcgebmcn Wincnstbaftendie ~elJcn in det VcmunftscilhS't:u suchen. urn dadurch die.!cr ihr' Ver:m6gen,. et\v.a:s It pri,orim uk.cnnen,ver-mineJst d'e.1:' Ta,t sclhst til. trf"ortthe.n \lS\claUnUme11en; wocl\U'cn demn. dielc Wiuc,ruc:haften Itlb.f~ \vc.nnglt:ich nicht in Ansehung ib:ru .Inb:dts. doth; was ib.r:en rieb.tigcnGcbr.tueh 'bctriift, gc,mnnen"und;indcm . sic einer honeren. Fnlge, wegtn i.brcJ gc.m.eln.cbaftljehen Ur:sprungt. Licht ven.chilffe.n, %uglcic:b Anla.ll gebcO:, ihtccigene Natur better :umukllir·cn.

I) Sa J Malemnlik n asrl ol a na.Rlr d r r?

2) Saf Oo#a Bilimi nils" olanaklldu?

3) MelafiziksenellLkle n a s tl olanaklldlr?· 4)IHlim 'ola.ra.kMe;tafizik n a.s il olllnaklldlr?

GOrUHi.)'or ki, hernekadar bu sorulann ftoz{lmti elesLirininll$d ic;e.

riAlnloluSluruyorsll da, 90z.UmUn yine de kendisine OlgO, dikkalleri Kendi b~:$lna USIUne ~ekmcge deler $U Ozclligi vardrr: \lcdlmi~ ball. bilimledn kaynaklBnm a'khn kendislnde aramaSl, boylecc de aklm bir scyi 3. prier] bllrne },clisini i1ba~,"da -edimin kendisi araclhglylanra~tlrmasl ve 31a'Ol(1I Olirmcsi. Bu sekUde bu bUirnler -.i9crtlikleri bahmmdall.olmasa da- dogru kuUamll$larl baklmmdan kcndilcrine yarar s3glarlar ve orla.k koken'l.eri.ndcnoHlrU daha yUksek birsoruya 1§lk (ularken, .aYn! zam:mda Kendi ya.pdanmn dahaiyi aydmlanmasml S3.I .. Iarlarl

Derera nss-zend ental en H au ptfrag e erster T eil.

T'r an s s e nde nt al Ana So r u nu n u n BirincI 861i1m.O

So: f 1\11 a tc m a ti k Na S 11 0 In n ekli di r?

Wie ist rei ne Math.ematil< mQgJich?

§ 6

HjcrLst nun cine gro.:Ile und. bevllihrt:c Edcenntnb •. dic sobon jctll v'on bewunde:rruwurdigem Umfangc istun.d unbegrenztc Awbreitung aufciic: Zukunft ve[l5priCb~,Ucdtlrch undo dutch :lpcdlktische Gc:willhcit, d. 1. :absolute Not'Nendigkeit~ bel sidl fUhrer, also . auf. kcinm ErfahrungsgrtInden beruht,mithi~ cin :rein~s Produkt de-r Vemunft. t1bcrdem~bcr 4U'rch und durch synther.ucb· i~: •• v.ie ift es nun dc:rm.cn$chlichcm Vemunft moglid\t eine iolcht: &11C1lntnis ganz1icb. a priori lwrgndclU bringen?"" S~tlt diesel! Vermogcn, d; u5i(.b nkhtauf Etfahrungcn fu(3t,.n,c.ch fullen bnn,n.kht itgcndeinc:n .e1'.kcnntnisgrund ,apnon VtlraLliJ, derticf l'crbo:rgen li:egt, dar 'ichaber durc:h dieft seine: Wlikungen o:ff:enbarcn dUtfte, wenn m;n den cmen AnHtng'I!R dendbc:n nUl: tIdllig n!crupllrccle?

hI«: size:,.~imdi b~lIe alanmm geJ1i~lig.iyle hayranhk uyandnan ve ,jJC!~

r.ISI i.~in .smU.SlZ s.enI;lcmcvaad eden, bcrabe.rindc bil~lan sona dek .I, %ornnluklu kesinUk. yani mullnk 20runluluk geliren, dolaYlsl)!ladeney-

sel rernellere dayanmay.an ve aktrn saf urDnuolan., flstclik bll~tan sena dek sin.t(tl~ elan, genil ve denenmi$ bir bilgt "lnsan aklmm boYle. bit bUgiyi ramamen a. priori olank me.ydnna. gciirmes.i n."sll o.lanakJldu?" Dencylcre daY3nm1lyan ve daY:lnamayacak ohm bu yeli.dcrinlerde !lakh olan •. ama usanmadan izsOrup ballangl~larlm bulursek, c('cllcriara.clh· n,ylnkcndinial;l~a ""Irabileeei.: herhang] hi! a priori bilS! lemellni $arl kO$m32.ml?

Proftgamma ZJI em" j~Jm /(uJ1fligen Milo physik

30

§ 7

§ 7

Wir fioden aber, dall aUc: matlleJIUtisroe Erkenntnis &eses Eigc.ntUmlkhe lube, d;:G sic ihren Ba.griff vcrher in der A.nsc.bauung, und _'l.WU a priori. mithin einer solehen, die nieht empirisch,sondcIn reiRe Ansch:luung;at, darstellen mUsse, ohne welch($ Mittel sic nkllt elnen eirrugen Schritt tUft kanni dlber ih~ ~rt;eilc i.cdcrnit in.tuitiv sind, lnstatt dall .PhilosoplUc s.ic.h mit duku[slVcn Urtcilc:n au, blo:llcn Ilcgnffen bc:gnUgcn mull. und ihre apodlktiscbe Lehrea wohl dUrclI Ansclu,uung erlau~cm, niemals' aber daher ablciten kann. DiueDeob:adltung in Ansc:bung de.r NILt:ur der Ma.th.cma1ilc gibt uru nun schon cine 4irung auf die erste und oberste Btdipgung wet Moglkhkcit: nlmlkh, es mull ihrirgcndelnc re ine Anscbauung 1um Grunde licgcn, in welcher sle alle ihre Dtgriffc ilJ lUn&r~t~t und dennoch a priori dantcllen. oder, ~;ie lnan C$ nennt, sie konstrujcfcn ktUUl.') leannen wir dlese reine- Amcbauung, und die Mog,lichkclt cineI' solc.hen 1I.u.s6nden, so ,erkUrt .ricb duaw kicllt, wit synthe-tlschc Silt!: a p,iori in dcr rtineA M:ltbema,tik, uad mithin IUeb. ,.,lc dlese WUKnSclmft ,elbst moglich sclj d~ ro wie die empwche Ansc.hauu.ng a ohne Scbwierigkcit moglich maeLr. cWl wir wuertn Begrift den wit lUll Yon ¢'mem Objekt der Anschauung Machen, durch neue Ptidikatc_ die die Anschauung Idbst cbrbiC'~et, in del' Er&hrung synthttkdl erwc:item, &0 wird cs aucla dicreU!c ~IlWlg tun, nur mit dem Unter .. «lli.edc: d213 im letut;rnFillc dlI:S ryntbetisc.hc Urtei1 a. priori gewill und apodlkiUcb, im Clll'criUl 'abet nor 11 postmori und anpirisch gc:wi6 ttin wei, v1ci.l diesc nur ds e.ntbiti, \-m in del' ml'iUigen empuis-dJeh ~uung anget.toi"en Vlird,. jmc abcr. was in der reinen notwend.ig :mgetrolfm \'ftlden mu:n. ind~em li.c, :Us Ansch.a:unng a priori, .nUt dcm Btcrlffe vor aller :Erfahru.ngod.cr cin.zelnen W.:Wmcl.un~ unurtrennlich vet"bunden itt.

Ne var kl, Him rnaternatlk biJgicle kendine OZ8U su Ottlligj 1.l0rU)'0. roz: millern:nik bllgi k~vmn!ITI' ilk once gO r O.de..hern de a prtori ola. rak, doiaYISI)'ia dene),scl gOrUdc dc-I!.il. sar olanda serhulemek zorunda, dJr; lbu ara~ olmadan bir tek adrm bile atamaz, Ilu nedcnle, sir r k 3,!!..'!.!!JJ.J!..!.E}l.!1 1;' II an.,: I k :I r I III S tl I YilrSllarla YCli~ iorunda olan VI: zor~nl~khToar~lflerjni gOell a~cjh~I)1Ja l?ck~la apkla. ~A'l ame onlard a n JIl~blr zarnan Hlrclemcycn. Fclscrc)'c k'tr~llIk. matemnlik bilGinin l:'..~[8llar g i) r u.s C I .dir ... MatelTliltiAin yaplSlRa iIi~ltjn boyle bir gozlern, blze hernen onun olanaAm," ilk ve ust kosuluna gO"(j:' mC~liti saAlar; )'an; tUm kavramlarln.' somut olarak ama )iinc de a prior i scnmlcyebilmcsl ya da -ah~lla8eluiAi gibi sO)'lcnirse- k u r a b ; I m e-

s i iI;in, onun temelinde her han g i b j r s a r g (1 r U bulun- w mall I). Eger bit bu sar gOrtl},D ve OllUI'I olan3gml orta)'a~lkarabilirsck. s3f MllIemalik.ckisinlclik a priori onermclcrin, bOylece de bu bllil11in kCI~disinin nas" olana~I"olduAunu 110iayca a"lklarJ2J.~llnkl.l mml dency-

stl &Or[l. bir gorll nesnesinden cdindigimiz.l:avrarmmlzl, gOrunUn kcndisinin sagladlKI yenl Yl.lldcmlerlc cleucyd!) sintctik olarak gcni$lcllnemizi kolayhkla olanakh klhyors~l. saf gorU de aym ~cyi yapacakur, yalmz SU farkla: bu ikincisinde sintetika priori )'argl kosin VI: zorunluklu OY$3 birincisinde sadece a poslc:riori ve dllneysd kesln olncakur; ~Ilnk{l'birin-

cisi sadece dene}lsci ,OrlJlIc ras II mil lsal olarak bulclugullu i~erirl(cn dillC!i s.ar 80rOde.!£!.un!!L.qln.mk bijl~!!!,m i"'-C~C~li~ bunu yaparken d~

U prion gOrtl olarak kavrarn ile t'U rn den c)' den )'Il dn tck Ick alSI. eta.n 0 n c e i1ynliWla~ blr biclmde ba[:IHhr.

§ 8

AUtin die Scbwicrigkcit sclteint bel diesem Scluitlc ther 1U wac1ucn,. Us :tbluoehmen. Delio. nunmehro 1l1utct dh: Frage: \;7ie

Ne var 14i, bu adrmda gO,"IUk ilZllhnalilafl ,"ok arlllll~gjbi gOrtlnuyor. C;Unl:n :lTllk soru~Clylc olur : b i r ~ C 'I i apr i 0 rio in r a I,

1) Sic-be l{rltih S. 711. l- S. HI der '1wcUcn Aufillge.l

3 J

BI,1n.c1IJ(J1fJm. Sal Maumati/; Nasll Olam:Jklu(lr?

31

-

in C.if 1lJ5gJieh, Ct\val a priori cnl<oifcbaucnl ~uungist

cine Vo.rrteUung, $0 ,nc .it. uwnitte1bu von. de: G~cn-wAtt. ae.:

Ge8cnmnd~ C»hiinplwordc. D'lilie.r .~einct esunmoglicll. a prio.ri u.fsprtlnglieh ~l!~ wei! du: ~ung WdCM oMe elnen wedt: vcmcr,nocb lettt gcgc:nnawgcn Gcgrrutand, w(ll'I1uf ,icsicb bC(lQge, .stltt6nden mllGte, '. und abQ. nieht }l:nt:chauung ,·tin k.OMte.Bc.gdictind .:MU' von ckr Alt.. dltB wir uns tinige dentllKn, nimlkh die. :0 nurdu Penkcn cinu Geptmodu . 'Ubnhau.ptcn¥l~ .gutl. w~h1. aption mll~en J:c.onnen, obne ch.6 mr WUln cmml unnuttelhuen Vetbilhnu~ ~um.'Gcgen'W'ld~ befanden, "z.O. denBeg;rifF v;onGroGe,. von Ur'Pcb etc., Qbu seIbst dien bcdUtkn doeh,tun ihntn. Bt,dcutung un.d Sinn zu. VCtlclu.£F'cn,. c1ncn gero.ste.o Gcbrauth in mt#tt(JJ d. i. AI1\7cndung'lIof irgcnd.eine Ansohau::ung, . dc'durch UIU ein Gcgtnltmd . dcnelb.tn. ccgebenwirtL .AHem wit kahn An.,;(:.bauung deJ Gcgc:nnandovor dem. Gcgcnnand'clfdbn vorhcrgeb.:tn f

gO r m e k "a S 1101 a n a k 11 d I r1 GOrO, nes_fJtnin_t3.t)IC.I"a·.s.~!Jki n dogrudau dotr.:!!yQ..baslmil.oIA".bir.tas.1orndlf. I1u ne\lenten sll n d a a'priorI gOrmek .olanalmzgibl gortrnmektedir; ~O:nkU&Oru bu durumda

ne llncedcn. or: de ~imdi varctan vc:kendisiyle Ui$ki i~inesokulac{lk bir nestle olmadangcrQC:klc~mck ~orundaolurdu~ dolaYlsl),lagorU olmazdt. Ger~i kavramlar oyle lurden4ir Jti, baz.Laum, sOz geU$i biT nesnentn saclecc genelolarak :dU$U,nUlmesini j~en:nlcfi,. bir ncsllcylc" dogruuan do#ruya. birili~kide bulunmakslzlll, pckula a Jlrlori olnr,,!; olu$lurabili· riz. Orne.AiI'! bUyllklOk •. neden kllvramlarmlv .. b.: ama bunlarrn bile, Onem

ve anlam ka.zanabilmclcri i.9in sornut o.larak belirli bir sekilde .kuIl3ml· mlllar!, YD.?! he:lla~gi b}r.soruye t.lyglllan~ajarl&CrekidOYle ki ~izc bu gOrOnUn blr nesnesi verilsln, Ancak nesncnm s Or Us if .ncsncnm ken-

- ~-,--- ............ ~

dIsinden Once nasll gelebilir 1

..... _." _ t ... _ ... - .•• . .... ",_,_ ... -

§ 9

Ml1ll~ t1JIll'C. Atuthmung von . der Art ~. dan ncDinge lIomtlltt, so wie dc an sieh ,elb" I.ind,.$o WIlrdcgar Iteinc AruchtUllllg a priori st;tt&nden, ~nd~ sic wat're;Ucmal cm;'iIi$ch.. Denn wu in demGi:pWldcmS1eb,~b.tt entMhen ~ .kun ich nut wiBetL, w:mn et mit gtpwirriS undgegeben .in. Freilich. ist es nuch:tWderm unbegtciAic.h, wit die Arw:h4I1W1,g f:mer gtgertwl:lttigta Scd.tcmircl'~ $o:Ur~ .'7!U. akc:nn.ca1 gcbcn. -mesic m ~jeb .i#, ·lbihtc Eiseruchtftcn: .e.itht. in meinc: Vcr:(~Uun~ binn.bermnaem. &6nncn;:allc1n.dic Mogli~eit davonei.ns.tri!~ Eli) wttrde dodl.derglci:cben .~mung rutbt a prio'li JUtWtden. c1. i. ,cbe mirnachder Geg~d votSes~lt wIlede: dtnn Qbnc dukmm. 1\:.einGtm\d der iklleirong me.mcr Vant·cUung:1.ufihn crebel.t: wmm,cicttI'W'lto denn auf~cbtmg bcruhen. 'FA .Ut: .=ko. 11tU't:nf cine cim:l.gc Art mogtkh .. dilfl meine ArudtouuDg't'or ocr v'Vil'lillchk:citdes GegclUtUides vorber"'" g~hc,W1d Ills Erkennmis a.priorinattM.dt. ",:nn ~ie r n~mlic.b niehts.nd,ers en.th3.1t" ai". djeForm d,er Smnhc:hkelt, die in. mctn,cm. Subjckt voral!e-n wirk!iehen Bin,drUcken vo rhergeht , da:durch ich vO·I'I· Gef?cnna~den .lI.ffiziut 'IoVerde.. Denn dafi, C""c.:;emlfnde der Sil'\l1C dic,sce.r Fcnm ·r:lcr

B~ergOrllnr(]Z~cyleri ke nd l bil~.lilrlna o l du k l arr gibi 1000ilnmlayacak'Urclen ol!ayd 1,0 ~nrl,:,,,:plior;igOrl1, d:i)te.bir~ey . .ol mazd,l,ve .SE!.IL~Rdc;1i1e. §!.1.91 u r,;.du.<;Onk tl kcn.di bn"ma nesnenlu ne i 9Cfdigini, aneal; oknr~~nnda duruyorsa 'yo: bana verilrnisse brlebilirIm.Hi~ ~ophe yak ki, 0 zaman ca, karsrmda duran bir$c)'in 1l0r'llsflnUn,onu kendi btlc$mnolduAugibi bilmemi nDS.LlsaAl3dlgi knvratlilmazdlr; "u'nk.1l u o $cy.in ou]Ukleri benimtasanmlama .gUctlmegct;cmeilcr; bunun olanas.kabul edils:e bile, yine de bl:}yle bi.rgorna priori. olarak, yani nesne bona sunnlmadnnger~cCkle$enlez.,cnI1IW bu olrnadan .• bealm I:IS-arlnllrmnnesne lle .iU$ld icine sokulmasmm hi~bicr tcnlel] dlisUnUlcmcz YO bu dUfllmd::tlasaniTUlrt hayale dnyanm·illlydl,. Dtrnek oh:a'or ki, benim gorUmUn nesneain get~ckli~indeni:)nce gelmesi vea priori bilgl olamk gen;ekle~mcsf sadece bi r lei( ~~k lido olanakhthr: cAe r ben i mo z·

n em de t u m ger.;ek i.z.lenimlerindenUnce g e len

v e nes n e le r u a r a fr nd a n uy a rrl.m amr saAla.yan

d u y U S :1 I II t,1 n bIe imi n d c n bUk a It i c; b i rs e yiltc r-

m e z s e.<;Unl:O allyn nesnelerlnin )'31ml': lo'·t yaln!'''' bit duyusalhk

32

S1ruJichk~it gtmafl alleln IlngCJWaut. werden komle.n, kana kLL a priori ''1bstn. Bienlls folgt: cW\ S"dtie" die bJoG diese Form dc.t sinnlichtll Aruc:haullng beti"tlfc.n., von GcgcruUnden der Sinnc moSlich und gU:ltig scm werden, imgll!<ichcn umgekchrt, d~ Am~bauungen, die a pziori moglith sind, ni~m.ili andere Dingc; als Geg<llttinde un:sr~r Sinne bctrefftn "onnen.

biclmine gOre gt)ro:lcbileceklerini ben a priori bllcbilirfm, Dur(ldan ~u sonu~ ~Ikmaktadlr: sirfbu duyusal gort1nUll biyimiylc lJ&i1iOnermcler duyu nesncleri i~iTt olannkh VI: 8c~crli olacak; nym ·;ekildc de rersine, a priori olanakl I gOrlller .duyulanmlzm nesnelerlnden ba~kil hicbir~tylc i1gUi olamazlar.

§ to

Aho ist C$ nur die Fcrmder siJ:lllfichen Ansc.h;uuna-, uo.durcb wir a priori Dingo :uuthll!lCn .konl(cn, wodurch 'vir" abet' :ll1ctl die Objcl;,te nut e.rkennen, wic lie urn (unsan S:i:nn~n) erseheinen k6oncn. nicht me ~ic till sidJ sein mi)gcn, und diese VoraUi-set!ung Wt 5ch1ec:httr~ notwcndig, v~ synthc.tircbc: S'itt~ a priori als moglich c:illgc:riumt, odar Un f'Otlle sic wirkUch :n~ffCll wcrd~ ihrc Moglichkeit b'C:Jriffco WlU lWtl vor.tus bcttrnmt werden soU.

. N~ sind Rau~ Dud Zeit diejeW$ell AJ\$(hauun~en, '\7elchc die retm: M<rthemtik allen ihren Emcnn£n:islen und Urtci1en, dip z~leich ab ~podiklUch WId notvlenUig auftrel"Cn, zum Gl'Wld.e ltgt; d.enn MathClWItik mu.B a:11c: ihte aegriffc ztlent ilL der AIlscllat1un~ ~d. reine Mnthcl1l4ti:!t in der reinen A.wch:lUWJg d:.,rsteUe.n, d.1. ne kon$.troiettn, ohnt wet. che (weil sie. ok.·ll t arulytilch, n3mlkh durdl ZergliedUWlg d.er J3egriH'o; sondem .our sytuheweh vcrfabrcn kmn) a .ihr tUlm6:glich itt, ci.ncn Scluitt w tun, $olangc ihr nimlieb rrur" .AJuthllUu.D;g refilt. jn dff.ll11cin der Sto~ til syn~i$c:hrm Uttcilt:n :l priori gtgehcn w1l'ttlen lwm. Geometric legt die Nine ~uag del naumJxum Gronc1e. Arithmctit: bringt rc1b$t ihtc ~begri:lf~ durch suecez:ivc:

Ii.ionu~tlung der Einhcitm in der Ztit 1Wtande, vomce.hmJich :1b.c:r rtine .Me<ha.nlk 1t~ il_tte .1l:grilFe 'von Dewcgung uur vermlUeht Ael Vo'!t.dlung dar Zeit ~t:mde bringttl. Selde Vorstcll~~geJl :lhff SUld blo8 Ansc.h~U\lOgen; dean wann man von den emptruche.n AnschallWlgen del' l{orpu und wer Vcundcrongen (nrn:~gllng) =11:, Emp~e,ntimlich~~1i'J lUt. Empfindung gc,bort, 'i'I~I:mt, so b1abf:D Doth l'Uum und. ZC1t (lbng, welche :wo rcine Anschauungen ~d, dle jenea II. priori mm Grunde tie:gc:n, und d.~bel' sclbst ruermls wCggclWCl1 wudcn konn-m, abtr cbcn~ <bdurdl, daB fie rci:nc ilnschoung.:n IJ priori cind, b~l'!'cis¢n,

§ to

Demel:. kl, ,seeyleri a priori gOnnernizi saijlaYO'III. sadeee duyusal g'OrUnUll b.ki1!li9JJJ arna bu s.1,Ycdc nesnelerl kendi baslanna olduklan gibi delil, biz.1: (duyularumza) g 0 r lin d u k I e ri &ibi bilebillriz; cler sinlclik a priori onermelerin olanakh olduklanna e\'cl deneeekse veya SJ gcr4j:.eklen bulunduklsn takdlrde onlann olanagl kavranacak ve eneeden bellrtenecekse, bu kabul kcsinliklcz:orunludutj

~irndi. uzam ve zaman, Sar MOlcmaliliin. aym znrnanda zonmfuldu

ve zorunlu olan IUm bilgilerinin ve yarsllarmm lemctinc koydu8u 80rOterdlr. <;OnkO Malcrnalil( bUllln kavramlanm Once g6rUde ve Saf MatetTlQlik saf gOtOde serimlernek yoni onlan kurmak zorundildlr; bu gtlrn olmadan (~Unktl 0, aaalitlk olarak, )'D.ni kavramtan o!!..clcrinc aYlrarak deAiI, sadece sinlelik yoldan i1erle)'cbilir), yani sinlctlk a priori )'argllar i~in mslzemenin verilebilmesinisail,ia)'an saf gorO cksik oldu~u surece, Malcmaligin blr adim bile atrnan oJnnllil:SlZdlrr Geornetrl uzarrnn sar gOrOsOnU tcmel ahr., ArilJntlik kcndi saYI kavrarnlarrm, zaman icinde birbirini izlcyen blrimlerln eklenmesirle meydanu getirir: yc ozclliklc Saf Mckanik ha.rekell(D.y[amlilHm sedeee zaman rasanrm sil),csindc OhlilUrabllir Awn her lki tasanm da slTr gOrUdQrler; ~UnkU cAer ch]mlerin ve onlann deAi~imlerinin (hau:l,ctlcrinin) denc)'scl gorOlcrinden 10m deneyscl olan, yunl du)'umlllmaYil ail alan hcr~cl' eikanlrrsa, geriye yine

de bunlarrn temelinde n priori clara] bulunan VI! sar jlOrUler alan, bu ncd'enlc de kendilcri hicbir zaman ~1{2,nlnmayacak olan uzam \'C zaman ~ kalrr, 1ft!! bunlar sd a priori g.OrlUer olmakla kamrlarlar kit nrf duyu-

Bfrl'IJci BlJ(lJm. Sqf M:4ttntatlh Nasd Olana:Alldtr.?

33

cW3 sic bloiSe FOrmc:DWl,erer SinnUc:hkeit smQ,. die ~oralJet etnpitiod1m .An«luuung~ 4.. i. dctWahmehmUh$.·~ Ge~nrtinde.vol'hergehtntnUmn,und dtQ.tQ ~5fi Gegerutindc lI: prIori mlUUtt werden JdilUlen" l1be.r mllicb.n~. wit siclll!:l.a cnchcinen.

salhAJmlz.m Ultn.dcnc)lselgOrlJdc:n. ),t1.ni getQck. nesnelerin al!llianmaslndan once gcJmek 20runda clan bidmlcrldirlcr \'C IIc:snclerap.riori olarak bunlera gore -ku~J;usuz ancaI:. bizcg<trOndOkltri gibi- bilincbilfrler

. - ~

" II

Die Aufgabe du .Ilcgenwwgm .... Ab,.clmitb in also auf'~ g;eluset. Rcin.c M'lIthenutik ill:, all. sJ'nthctischc BrkennlniJ! iii priori, nur dadurch mogJich, <billie ~ufke.utc mittc als bJq,lle Gegen~ sUnde d~r SiMC geht" der.at. cmpirischet Amwuung eincfeine Amwo.uung (du .R:l.UInsWld del' Zeit) Uttfl%War a priori:um Grunde liegt,und dil.NmJlrm Gfll.ndc lh:gm kann,wm dieJc nic.bts mdw als die Molle F'otn\der Sinnlich.k.eit.in,. weIcht vor def wil'klicben Erschc:inung dc·tGegemtande Torhc-rgcht,. indem sit diesclbe in der Tat ;.lIcrentm6glieb: mac.ht:. Doeb betrifFi: di.t!u . Vennogen, Aptiori O.ll1UU.baU.en, nicht die Matene de.:

En:ebeinu!Jg, d. i. <it; was itt iht Bml'fin.dung is:t;. denn c1iq:c trlAebt dM EmpiriscllC o.UJ, so.ndcm Durdie .iPQn denelbclu Rlum und: Zeit. WoUt-c man ire .miniJctte:n· dMrulmeifcln, d~ heido gar kc.ine den Dingman: sJeh.sdbrt, tandem nut blo.11c i1u:em. VCl'hahniuc tnt Sinnljehkeit 3nlilingendc Bt$tinunungensind."to mij.c:htC- iehgc;mewUs~n. ...7icm:m CJm5gUth filIdtn ktnn,.o priori,un.d ab.pvori1:Ut:~ .BekaMtschJt mit. den Dingm, cite sic nimllch WI) gegebon rind, ll.l wi!.~wje ib.n:. Amth:uu.ng bclcludfen seln.ml"e, weIch.os doc:b. mor detF311 mit .ltaum IUtd Znit: ist:. Dieses 1st aber g,ant beg,rcifJic:h, Job!!.ld btidevor riic.h:t, miter, .-m fClrmal,c Bedingungen uru:eter SinnIichkeit1 die Gegm ... . $rondc abet bloB vor Enchc1nU'ngcn g:citen, dam o.bdenn .k.a:nfi die .Fonudc.r .1;rscheinungd. t die "inc Amchauung dlerding.s

aUS uns selbn d. i. a priori vllIgt$tcllt werden. ..

* 111

8u b01UmOn sorunu demc·k kiboyiece t;o~lllmU~olu)'or. Sime:lik Q, priori bilSi. olarak Saf Malt/matik. ancak ve anttlkSlrr duyul:mn nesneleriy:le:. iH~ki kurmakla olanakhdrr; bu. nesnelerin denc::ysd gor,UsUnOn [emelinde. saC bir gOlU (uzarn ile zamernn saf bir goro,sO).,. hem de a priori olarak. bulunur: bulunabilir de, cOnleO bu gUrU nesneleringereek sOrOnU~lerinden on~e 8.l:leo, duyusalhAm sirt bl~mfnden ba~ka bir ~c)' deait· dir~ ~llnkOO llk olarak gereekltn bu gorOn'll,$lt elanakhkrlar, Vine dea priori gOr~bUme)!elisi gOrUnl1.$Unm(l.lzemcsiylc, yanl onda duyumla~ nanla deAiI (YUllkO busadeee denc)'sel elandir), yalmzCo10nun bit;imiyle. -ran.i uzamvezarnanla ilgil.idir. EAerbu ikislnin Kendi basrna $cylert: de:IU .• yplnlz ve yalmt onlann duyusallikia olan ilis·kilerinec.l:lenen belirlemeler olduklanndan en urak da ols3. bir kU$ku dUYil.llolursa, ° aarnan

a priori olank, dolaYlslyla s·e.ylerle karSI karSlyn gelrneden, ),ani onlar J' bi'tt. vuilm.eden once bilebHmcnin nasi! olanakh olduAunu: onlarul gUrUsOnU 0 nasrl bir yapls! olduAunu ---ki burada bunu uzarn vezarnan oIu,turuYOl-: ~Ilmek btcrimt. Ama bu ikisi, ?"cak. ve ancak duyusalh~lmlZln blt;:lmsel ko~uU:m olarak, nesneler IS!! y.almzcn sOrl1nlJ~ltr olara!:' gCgerU saytl(h~1 and... bu t.amaml),laaolaSlhr; t;:lJnkO 8neak 0 zamart SOtUnn~nn bielrni, yanis'ilrg(),rU kesinliklc kendimizdcn gelen bir sty ohr{"ak, ynni .3 prior! Qlara~ lasanm!anabitip

§ u.

§ 12

Um ehlt-U.lur Erliutem:o,g und Bes1itipng "bciruRlgen,duf m:U\ nUl ,d'u gewohnlicheul'Id unultl.8i'.ng.l1ehnotwc.nd:i.g,e V,* f.umm dtt Gcomet,cm. amci'lQIl. Aile B;t;\"/e1se 'Yon d.wdtpgigcr GJdcl.ili:.i:t ~ia gegeb:enen15gurell (d:!. eine in aDen Strl&t:a

Ih n II =tl>·dlr;u. lW..IV;

Bunun 8QtklamnsmQ veonayJanmaslna bit sey eklcmekiein, geQ· mClricilerinah$llnu~ vee kaQlnl[m3.zcaslRlI, zorunlu metotlanna bakmak: yeller. VerUen. iki~eklin (biri her palQulIuda. diAerinin yeline gccebUtcc~ Ainden) tam benZ,tHlikledylc IlgUi. yapllan l'Um.hamUl'Imnlar, sonunda,

3

H J!r.rJJegQ/i'J.."tJ4 Z!J liner ftim kiin;f"J!g/,'I lVfrta;byrik

all die S~c.1Jc dc.t IUldcr~ gaC-tlt T7erd~.n bnn) bufen ~t:1::tt clJmuf .hina~ d:;l!. eie cilWld.c-r dc:tkcn; ~{elch,c.s olfcnbar ntchn: andc:rs als eln auf del' unmittdbattll Ansthauung beruhender synthc:;UGhcr Satit ht, und diese ~cha~ung muL\ .r~ und a priori g¢geben werden, "coo sonft !'onnte ,mer ~~. weht VO~ ap~ldlkt:isch GClviB acltc.n, scndern hint nur cmpmsche Gt\Vifib~l. £s wUrde nur helilcn: man bcmcrkt es jedendt so, end er gilt nur so weit, :tIs wurt W'ahmthmung bis dabin,iCb cmreckt hat. Ddl der Yollstliadig,o Raum (de: ~bst keine Gmue tints andCftD Ra\uQcsmw ist) drei Abmcssungen babe, und Ranm Oberluupr :anchnicht m.ehr dmeJben baben kanne, wild auf den SiU: gebOlut,' da:B sicb in einem Pnnkte nicht mehr ala: clrcl Linien rcchtwinkJicht sdmcidcn konnen; dieser Saa !tber kiM gar nh:ht aus 13co:rUfcn dargtbn werden. sondern beruht unmittclbar auf Ans~~unng, und lwar reiner a prio~ will er =apodiktUch &twiG ist; da.6 man vulangc.n· kaan, eine Linie solle ins UnendJidle g"ogcn (in in4finitum), oder cine Reihe Vcr.mdcrungen (x. B. durcll Dcwcgdng zurUc.kgdegtc Rliumc) salle ins Unendlithe fortge1cat werden, s'Otlt doth cine VonteUung des Raumes WId dec Zeit VOr.tUJ, die blotl an del Aruchuung hlingcn kann, lWnliah sofcm s.ic Ul .sich durch nicht1 begre.nlt isti dean aus Regriffm konntc lie nit gesc.hloSSm\Tcrdcn. .Also fiegcn doth wirhlich der M:thc:m.atik fcine Ans.thauungcn a priori sum Grundc, 'W'ckbtihrc .yntbetischc und apodiktis~ gdtendc Sit.Ie miig.lich macbcn, uncl dah,cr erklirt wucrc 1nnJ:SUJ1dcnwc Dcduktion dOT &gdJft von ltttwn und Zcitmgleich die Moglithkeit eioer rcincn. Marhl:rollti~ die, OMC cine solche Dcdllkaon, unci, ohne daB Wit: IUulcbmen, .,,:lUes, wa.5 unse.m Sinnen gcgeben werden mag (den 2u13ere:u Un Raumc, dem inneren in der Zeit), .. vcrd.c \lo.n dns our ~gC$chaul':t, wie a uns enchdl1"tt, nkbtwic. es an sic.h f\dbst .ht," Z'iVQ1' cingcriiumt, aber kcine.swc8' elagesehen werden ltinntt.

..

'f I J

Dicjcrugen., Tldche noch nicbt vo·n dem Dcgrl1fe low.:ommen ki3nnm, ab ob RaWll un.d Zeit wirkfi-chc BtadWfllDhtittn. waren, die den Dingen I1ll sich nlb.5t ~ Idinccn ihrc Sclwfsinnigkcit an' folgcndcm PU'2dorlQn n.bcn, mel, ~cn:a tie dwen

Au£lo$un.gvCl'gebms veul1cht bAbe-a. wan!uQ',rt'1nJ auf ei.c:i3e Auge:Il-

34

onlann birbiriylc l)rlU~ll1csjlle gclip dayumr: bu dn tlt;ll.t;;I. unl"pll

bir sortlye Ua)'L1IUHI shllclB~ bir O,ncrrllc!.kn baska bir $ey dc~.ildir; bu goril.nUn ise saf a priori olarak verllmesl gerckir, yoksa Ollc:rllle zorunIuklu kesinlikle gc,crli olamna, sadece deneysel kesinligc sahip clurdu,

o zaman do )'almZC'3 ~u anlama celirdi: her zaman bOyle g6r(JlIlr VI: onerme ancak nlglmlzlfl uzanrms oldugu yen: kadar ge~crlidir. Kendisl arnk baska bir uzarmn S1II11I OI01;),nn uz .. mnn 13111;)1I1Inm 0", bOYUIU olduA:u ve bundan daha rnzhlslIIlO olamaya.cni1,I, bit nolladan n,,,,lcli .. faun ~ilsinin birbirini dill. "'",Ida kescrncyecel!i onernresi Ozerine kurulur;

bu onerme ise kavramlarla onayn kcnnrnaz, dolaysil gOrU),!!, haua sar

a priori gOrOyc daYllmr; ",OllklJ zorunluklu ke:sinligc salliplir. Bir ,izginin 50nSUz.1 kadar uzaulmasrm (in itllfeflililum) veya bir dizi dCAi.fHdiAill (Orne!i" Il:uck.e(le arkada bnakilan uzarmnl SOnSUl<l dek sUrdllrlllmc· sini talcr edebilmek, kendl ba~ma hi",bir~e)'le suurtandintmarms olmaa bakmundan mf &Or(1)'c eklencbilecck bir IIZillII \'I: lJIIHlII rasannuni ~ar I kO.3r' ~Ullkil bu laSQUOl kavramlardan hicbir Z4lm:1II ';Ikanlam:l. Demek ki ger~cklcn Matem:lliAin ternelinde, onun slmetlk ve zorunlukluolarak gc",C'cli onermelerini olanakh kilan saf a priori gdrUlcr bulunus, BOyicc.c blzim yapllAuntz uznm ve zamamn transsendemal ulretimi, aym zamanda Sar Matemaligin olana~1I11 do .a~ll:lllr; bu olaush scrci bl)yle bir iOretim olmadan ve "duyularumza (dl$ duyulara uzamda, h; duyuya zamanda] verllen hersey. IlC olum! olsun, bi ... im laraflmlzdiln kendi basma olduAu gibi dC.gil. gOrOndllgO aibi gbrOIUc" IOnermc:;il bentmsenrneden kabul edllebllirdl, arna hi",bir $eldldc kavr3n3maidl.

§ 13

.Uzarn \'C zamaru kendl baSII13. ~e)'lerc bagb gcr~clt nitcilidermi~ gibi dll.$llnmcklen kunutamayanlar, keskingOrO,lerini a~aalda.,i paradoksta d~c:yebiHrler ve onun ~OzUmOnO bosena aradiktan sorrru, hi;; olm:12.S11.

Birfncl iJoliim. Sal MatemtJllk Nard O/tJnakIJdtr?

35

blieke VGn Vorutteilen frei, Vcmlut~ tW3 docll vj~eicbt die AbwtlrdigJJl'Ig des R.:au_mes ulld de: ~t zu blof3m Formen nnuer sillnlic.hen Ansch.auung Grund ~bcn ma~

WLM lwei Dinge in allen Stflciten, die an jedem vor rich ,nur immcr konncn e:rkan!,t werden (m sillen %Ur GroBe und ~~t gebonp ~oti~ungr:n) vallig einr:rJ~ sind, so m~ doCh folgen, daG CltU III allen F".allen nndBeethnngen an die St:elle des nndern karme ses:ettt ,verden, ohne _ d:aa wese VcrttusChung den minderten kennt1ith_cn Untcnlchltd vcrunachen wUrd-e. In de.r Tat V'uJeit sich die! aero so mit ebenen Figuren in der Geometric; nUcin vendUedenc spbirUc.be ;z.cigen, ohnenc.btet jener va. imxem Obt.rcin.stimmun:., doch cine solche Versc.h:iedcnheit im idOt'¢l1 Verbihnis, ch4 sic.b. eine Qlt we Stelle der andern gu nich.t !ca.en lli6t, z. B. lwei spbali;the Tri2l1ge1 von heiden. Henilip~ die einen Bogen. des Aq1l4.wn rur gemeiJuc.b.dtllchen. Ban. hAben, k6nnen yoJJjg gleic.b stin, in .A.tatbung du Seitcn ~owobl 11k Wmkd, so daA an k,eincm, wenn cr cllilit undmgle:ic:h. voU.stful,dig beachr:ieben vri"rd, clehts m.:.O'Ottoffcn ,-tird., was nkht %~3l!lich in der Derchrcibung du micm llig~ end d.enntrch hnn tiner rucht an die StclIe de! andem (namlich :mf dem cntgcgeaSuetzten Hemispblr) goettt werdo-n., lind .wer ,itt dcn:n doth erne Innere Venchicdenhdt belder Triangd, die kcin Vcrsh!,nd ;l, innerlicb angebea !ann., und die ,sich nar dllJ"Ch dru: au&te Ver.hiltnis jm Rawnc offenbaret. AlJdn ich will gcwohnlichercFd.Ue. anRlhren, die aus dem gemeinal Leben genommeh werden kortncn.

'\1V'tt.t kann woh! meincr Hand oder mcinem Ohr ihnlichtr, und in I1llcn St{!c,hn glcicher sein, als ihr BUd im Sp:i~1l !Joci deMoch kann ich elne ~oh:h:cHan~ ala im Spiegd gesehto ,ird, nicht au, die StelleweJ UrbUd~ setunj denn wcnll diuCJ elne l'Cchtc Hand war, so ist [eae im Spiegel cine linl~e, unci du DiJd des rechten Ohres i~t tin Hakes, das uimmennebr die stelle des tr:1:tercn veri.t'tttn 1~mn. NWl ~nd luer hinc: innre Ur.ttrschlede, die irgtndeiD VeNtlnd nm de-nkcn k.onntcj nnd dennoth ~lnd die Unten-wede innedich, 50wcit die Smne lehree, .tenn die linke Hand kann mit der rtcht~ o.hner.:.thtct aller beiderseitigc:n Gleichheit l1J\d Ahnllchkdt, doch nicht n'rischen de-mdhcn Gtcfi!en cin:t;~th1omn lein, (sic: I(onnen nicht kongroicren) dar Handsthub der eioen I:'land harm nlcht auf ikr an.dem gcbm.cht w;3.rden. w~ ht nun Wt Aufl5$1lngl Di~:-e Geg~da rind

]

bir.k3~ dnkika bnY3rgiiardan ba~lmslz dt1~UnUh:bitiTler kl, uzarn ve zamamn (Ju)'us.al gOrOmllzUn strf bi.;imlerine indirgenmc:sinin herhalde bir nedeni 0153 gcrew.

. .

EAer lkl $1:)" herbirinde ayn elarak bllinebllecek I:Om pan.al,m

bakmundan (bUyijkl!}~e ve nilellne ail turn bellrlenimlert bakimindan) tarnamen aYnI iseler; bundan, her blrinin her durum ve iliskide di!erinin yerine·-bu deAis lokl~ gOrlllebilir en ufak bir fark yaratrnadan-s- konabileteAI sonucunun !;lkmaSI gerekfr, Oen;cluerl tie bu, Geornetrideki bUI!}n duz sekillerde M)'lcdlr; ancak, ~e~illi kOresel ~ekiller -bu i~ u)'tI~alaFl bir yana- diS lIi$kide yine de oylc bit Iarkhhk gosieririer ki, biri di~erinin yerine konarnaz. Orne~in jkj yanm kurede bulunan ve ekvarorun bir )'aYInI orrak laban alan ikl kuresel ttcgen, hem kenarlan hem de l'u;llan bekrmmdan lamamlyla 3)'111 olabilit: 6)'lc ki, herbiritlin ayn am" lam betimlenmeslude diAerinde olmayan hir;bir~ey bulunamaz; buna mAmen birl diAerinin yerine (yani kar~1 yanrn kureye) konarnaz. hie burada, iki Or;gen erasmda hir;bir anlama yelisinin bir j~len rarkhhk 1I oldu~unu sO),leycme)'ecc:Ai vc kendisini sadece uzarndaki dl~ iliSkidc ,,'r;!An vuran bir i r; Iarkhlrk \'.lJdu.Anca.k ben, strndan hayauanalrnan ab~'lml~ durumlan omek gOslCInlck istiyorurn.

Blime ya da kulaAlma. onlarm aynadaki seklinden daha r;ok benzeyen ve onlarla burun pnrcalan bakmundan "YO! ohm ne olablllr? Amn yine de aynada gtlrllldllgU gibi bu eli onun aslrrun ycrinc koyamam; r;llhkU bu bir sag ell idiyse aynadakl sol eldlr ve sag kulaAIII Imgesi sol kulaknr, bu da hicbir zaman ilkinin YCline konamaz, isle burada herhangi bit anlama yellsinin dO~UnebileccAi j~ [arkhhklnr yoklur; ama yine de, duyulara bekihrsa, bunlar lcren Iarklardrr; ~UnkU! iki elln c~ilHli ve bCllzcrH~i bir yana brrakihrsa, sol eJ sa~ lie aymslntrlnr ir:;ine ahnamnz (OrlU$cmezler); bir elin eldlvenl ObUr eI ir;in kutlanrlarnaz. o halde ~OzUm ntdir? Ou nesneler, kendl ba~lafln9. ~e)'h:rln nasrl olduk-

~- _.

3 cS l"5)'f'lJkg~ ~iUJ Z'J ,:.1.tr j .. ¥k» !t£'fJigB'1I iV1.tI!Jp~pif

nltht ",tv.~ Vorrtel.lutJ.aell cbt DinZ..;wic tic n:n $kh s.:-ll»t sind., urul wie ae du pure Ventend erkeanen unr<le, $o.ndcu:n es ~d ,innUche AllichAuWlgctl. d. i. Er..chc:inWlgen. duen M6glichl..-Wt ~uf dem Ve:tbaItniue g~1tf an :ich unbdanl1teI1 Dioge' m e(Wu anderem., nlmillch uruaer Sinnlichkc:it be:ruht. Von dicur ist nun dcr It:I.ULn die Form der 5uGcm Atuchauu.ng. uad die in.ncrc Badmmung cines jeden Raumec ut DW' dutCh, die n.esdmmung des auJSeren - Vc,,~ 10 dan gmun ltawnc, d~von jGIlCl' em Tell 1st, (dem Vc.thiltni..= mm li~uen Sinnc) d. i. der Tci1 ist nur durchs Ganzc mogJkh, wdChts bei Dingen an. sich s:elbst;, ai, Gcgmstinden des bJoJkn V~ntandes niemw.. ..... ,obl :lber bei bloJlm .Encheinung.:n s:tattHod.et. Wukiiruim d;ilier <luch den UnterrdUed ;tlmlicher und gteicher" abet doth iDkon~c.nt:t:r Dingc (:z.. B. widccinnig gewundencr Schoc:ck.cn) durch kein:n cuwgen Dcgri1f VCtltindlich m~chcn, 50ndcm nur durch d:IJ VuhiItnis mr reehren uud linkca Hand, weldlCJ nnmitteJ.b:u- auf A.n:.dtaUuug geht..

36

larrna \II! ontan saC anlama yclisinin n;'lSli bilc.cctille iIi~hinia$iHllnlnr degildlr; bunlar duyusal. 60rtlkrdir. yani olanaklan Irendi b~lanna bllinmeyen ~cylerin ba.$1t3 blr ~cyle. Y;'lni duyusnlll{lllmzln iIi~l-dlerilll: d:l),30311 &Or(JnL1~lcrdir, UUIn bu du)'usalh~1II dl$ gOrUsDnOn bi~ill1idir ~" ve her uzamm h; bellrlenmest, aneak, blr pn~asllun olu.$1urdugu uzarn blMl1nUylc (,h~ illsklsinln «(h~ ~uYU)!la lIi~kisinin) bclirlenmestyle, )lani p3r~n olarak bUll1nl1n aracrhglyla olanakhdrr; btl da tek basma enlama yelisinin nesnelerl olarak kcndl basma ~eylcrdc I"i~bir zaman Oln.L1Z. tck basma gOr~nU$lcrde ise pck:lt:l ger~cklc~i,,!Du nedenle biz, benzer veya ayru, ama yine de birbiriylc Orlll$meycn ~cylcr (omegin, ters 'yolliere dogru donen helezonlar) arasmdak] rarkt hi~bir kavrarnla anlasrhr hale geliremeyiz, sadecesag ve sol el arasmdak! dolayslZ g6rUyc da)!anan iJi$ki araclh~lyla an'lil$lhr kllabiliriz,

Anmerlmng L

Dit 1'Ch:te }i'fatht.aini~ und I'lGJllcntlic.h <lie rcint: Geom:'m\\ iUUUl nur tu1ter der Redingung allein. obJcktivc Rclitit )U·bcn, da.f5 tic bloB ~uf Gegc.ru:t&1ilc der Shmc (Jcht., in Aruchung dcr.:J1 cb;r dct G"';'Dchaa futt~.t: da1l. WUl'e ~uiliche VontdlWli 1't1I\CIW~g" cme Vontdlung det Om&" ;ta 51ch selbst, rondc:m our du Art$~ wit eie uru erschMClJ. D0U'2us foJgt, .c:b6 die Situ Get Gcom~tri nicht ctwn EcstinunWll7en cines blOai!ll Gesch6pf:a unsc.rtr dichtenden Pknb.sie, undO alro nkb:t nnt Zuvedli$$.~keit auf vlirkliche ~sc:mtiinde konntcp bcaogGll \7udcn, sondem cld sie notwcndlge:r Wwc vom ltaume und datum 'such von allem, was im R:a;ume angetrofi"'Cll werde.n tIUl17, geltt:n, wcil dec R.aw:n nichu andcn itt, cls die Form ~:r ~n Erschcinungen, unter der wu alItin Gegcnstindt del' S~e gtg'l:bcn Wud1Ul ~6n.'\~ Die SinnlkhJteit, delUl Form ~lC ~~~ttric tum Gn~ndc 1~ ist das, '\Vonuf die Mogli~t1t aul3:e1~' ErsclreinungUl be~t; di~c also kOnne.n mema.ls etvrolS undc:res cnthilltcn, .us wu die Geometric ihnen vor:wcibt. Ganz mdm wttrd# C$ ~ \"c:nIl die Sw: die ObJcltte vorrtclJcl_l mtHStcen, wie zlc all skh s.eJb~l sind, Dean

NOI I.

Sat Mlltema.1iAin. claim dOArusu Saf Geemerrinln, sur duyu nesnclerine yonelmesi l(o~uluyID nesnel gCI.;eI:ligi. olablllr: bunlnrla ilsili rerue!

iIIlc de sudurs duyusnl tasarunlamanuz hicbir $ckildc kendl ba~103 $cylc-

rin tasarrmlanman dc:jlil. sadcce onlann biz.c gOrUndUkleri gibi laS~lr'Hl11 l.llnmasldlJ.I'Bundnn da su ¢Ik.ar: Gecmeuinlncnetmelerl, S1rf uyduran hayal gQcUmtlzGn belirlenimlerinln yaramAI $cylcr dcAild.ir.ki gcr~c!t nesnelerle guvenle baglanlllim kurulamasm; onlar zorunlu olarak uzarn-

tl" -bu nedcnle de uzarnda bulunabllecek her~eydc- gc~erlidirlcrl ~(lflk(J uzarn, 10m diS gt)rOntlSlcrin biltiminden ba$ka bit $ey de~ildi~ duyu nesnelcrt bize ancak bu biclm alnnda verilebtltrlcr. Bic:imini III Geomelr~nill temel aldLAL du),us.alhl., dl~ &Or(jnll~lerin O!!!:!~I!lI,1! dayan- ~ _" dlgl se)'dlr; demel: ki bu 80rOnU~Ic:r\ Geometrinin onlarin i~ine koyduk- _' .. , lanndan basks hic;birseyj iceremezter. 6ger du)'ular nesnclcri kendi baslanna olduklan gibi tasanmlamak zorunda o!:sa111 rdr, bu bnrnb"~I(a

Erno T('iJ. Wie iff 'Tt1tJ.t MPthmulti/( moglicb?

DIr/tlcl Bl1ltim. SnJ Malematllc NIIS,I Otan1Jkl,dlr? 37

olurdu, ChUllkU ozarnan geornetricinin, ~t'~illl O:zellikltrlyle birlikte a priori olarak ternel aldlAI uzanun tasanrmndan, $imdi ondan ~Ikarll· makta 01,3n herseyln do~ada da lam bOylc: olmasl gcrektiAi ~Ikanlama. yneakll. Geornc:lrieinin uzarm bir Itaya! OrUnU olamk kabul edilecekve alia hicblr nesnel 8.C!~erli'k tanmmayaeaktr; cunku $eylerin. blzlm kendi kendimize haklannda oneeden kurduAumuz lmgelerle zorunlu olarak naS:11 ~akl~ma:S1 gereklilli kavranamaz, Oysn eA~r bu imge ya da daha do!rusu bu bi~imscl gOrU. bize nesnelerin verilmesini 5aglayan duyusalhglmlzm asli blr OleJlili ise, ama bu duyusallJJt kendi basma $eyleri dell!

de sadece onlann gllrOnO$lerini tasanrnhyorsa, sunu kavmmnk ve aym zarnandn kar$1 kenulameyacak $ckilde katutlamak kolay elur: duyulara verilen dunyarnlzlIl tOm d., nesneleri zoruntu olarak Oeometrlnln enerrnelerine noktasr noktasma uygun dDsmek zorundadrr, r;Unk.U duyusal· Ilk. geomerricinin ele ald.-AI diS gorll bleiminln (uzamJ,2! anlclhAlyla, 0 nesneleri sur gorunUiler olnrak hersoyden Once olanskh klla A Felsefe 'I tarihinde, aYIlI zamanda mozor olan marematlkellertn, sirf uzamla ilgiJi olduklan kadanyla geometrik Oncrmelcrinindogruluklanndan kuskulimmamakla blrlikte, kavrarnm kendislnden -on un nesnel gc~erli~i lle kullcmhsmdan-« ve doAa Uzeri.ndeki lam geometrik bellrlenimlerlnden $tlphe duymaya ba$ladlklnn bir donemin olmasr, hcp dcAil1nmeyc deAer

bir [enomen olarak knlacakll$( <;Onko onlar ~ola~a~i bir ~izsin.in pcktlI!l nziksel nektalardan, dalaYlSlyln ne.medekl hakikl uzarnm yahn par~Iardan olu~3bilecc!jni .. OyS3 geometriellerln dUsUnceleTideki uzannn hieblr zaman bunlardan olurmayac.aAml dllsO.ncrek kaY8.llalllyorlardll DU$~ncelefdeki ,bl.! ~~m.H~ Ciz.iksellf:anll, ),unj ma~den!n yer ~iI~lam~.

Sill I ol.makh 1;,11(1111111; 1I1.amm. kendl basma scylcnn bir Olelh~1 de~ll. bizim duyusal taSarl~l gUcUmllzOn sadece bir bi~imi oldugunu; uzamda-

ki bOIOn nesnelerin gOrOnll$ler, yani kendi basma $c)'lcr deAil de bizim duyusal gOrUrnllzlln rasanrnlan olduAunu bilemedilrr, ve geomcl'ricinin d(l~Undtlgn haliylc uzam, it"imizde a prior] olarak buldugulIluz ve (hlclmleri bakrmindnn) Him [11$ gOrnnO~lerin ol:mnAlmn temelini lceren duyusal gOrtinUn tanu 131111·n8, bicirni oltlugumJan. bunlar atom!!!'1 ricinin

U.:l wllrde QUS der VorsteJlung vom R2umc" die der Geometer 1,1. priori ~t allerle] Ege:nschafien ~eudben 7WD Grunde Jegt. naeb gilr rucht £olgon" d~a alles dleses ~mt. dem, was danw gefolgert wird, sid gcr:lde so in der N~tul'. verh:lJten . mOue. M2.n wQrde den Raum d(5 GeomefUS vor blone Etdic.htung halteD lind ihm. kelne objektive Gnltigkeit. :zutraue~; well m~n gu nlc.ht eitJSiebt, wie Dinge notwendig. nut dem BlIde, da:s ~ \Jot von selbst UDd tum ,",ODWYOR ihncn ffi:lchen. o.beremsdmmen muaten. Wenn aber dieses Bild, oder vielmehr dlese fonn:ale ,Mscbauwtg, die wesentlithe Eige(l5;chaft wuertr Sinnlicbkeir in" vennittwt dcren uru:illtinGegerutind:c gc~bcn werden diese SinnlidJkelt :lbe:r niellt Dinge an skh selbst, sondem nur i~c Erstheinungt.n yorneJlt, so ist g<lm leic:ht '%u begrdfm_, und. zuglci.r.h u;n'll"iidenprechlk.h· b:wies,en: daB all. e iiuGere Gege~ninde muter SIMCn.wclt notwCJtdig rnttden S:it1cn der Geo.mctt:ie mell aller pnnkdic:hkeit abereUutimtnen mUmn, well die Sinntichkcit dutch Uu:c Fonn illIlerer Ansch3uung, (den A.aum) womit

• si:chder Geomet!er bosc:biftigt" jene Gegenstiinde, aIr blo&e Er;clicinq.ngen sdbs,t alJerem mOglkh lmcht. ~ wird :IU~31 tin bemerkungn'1ilt-diges PhSuomen in del' Geschtchte der Philo~ophie bleiben, da4 ct ei.ne ,Z0it g-cgrcben hQt, cia s.elbre M;th~ rru.tikc:r, die :zuglc:ich Philotophcn '\'1Utn, zwar rucht an. der Richtigkeit ihrer gl!ometrischen S'atze,sofem sie bloB den lUum ceden, :Ib~r an. der objektiven GUltigkeit und Allwc:ndu.ng dieseJ 8egrilfs sdblt tmd diu geomettischen ~ut:immungen d:esselben :mf N:l'mr 1.11 zweifd!) ;m6nglm. d.o. Stc besorgten., eme Lime in acr N:tttlr rn5clttc d.o,eb \vohI au, phyrischcn Pnn.hen,. mithin del' wahre Rwrn im Objektt aus cinfacbcn Teilen bt!te1ttn. obgldch. der R$u~ den d.er Gc~m.etcr in Ged~kcn kt, d~ kcincswcges b~tchen kann. SIC cxkumt:en ruche. dtI diutt:' Ila.um in Gedenken den phyilichen d. i. die Aus~ d:=:a'l der MQ,tc:rlc selbst. m5glich. mache: <Wl d:io.:r F keine B· .... cnbeit del' Dingc an rich Idb~t, sandon nur cine Fo~

lltlSCfer slnnlkhen VomeUa.ngiknft sci: daB aile Gtgcnstindt 1m . .R:mme bJQlle Enchdnu:ngen, d. i. nicht Dmgc :Ill sicli rdbst, z:ondem Vorstelluugcn uru:rer slnnlichen .A.rtsch!lUltllg ~i,~n" unci, ~3 ,ler Rn\t~ ylie ihn sich dcr 6eometer denkt, gmz gt:ruJ.u die Farm del sinnliclun linschmmn.g ist, die wir a priori in unJ aDden, uncI cUe den Grund dcr M6glichkcit .alter 'E.u5em E."'Scl.\cil:lungen (weI' Form llIlili) cnthilt, diesc nOhvendig und

38

fl.ut dat. priz:is;tst~mi.t den Saiaen du G~,om~t(F., die CI:' allQ k:eincCilcrdicluctcnDegti,1F, somlcm:u.s. der sub}ekti.vtn ,cr~nmdJag~ alIcrauficm Erscheinung~nJ n:imlith. der Sinnlitbkcit selbn ~eJit" :zu.samme,nsMunen. mtLuen. .Auf solc.heund keinc ~drc Art kann. dC't Geomeler w.ider aUe Sthikancn em,er mcbten }dcb· pbytik, wegen del' W'lgc:t'Nwcltcn. o bjektiven. ReaJitatscmer Siil!Zc gcicbut. werde~ .sobefmndend sle lI.ueh <lieser, well SIC Ilicht his aJ den ~cUen ihrcr Bc&rilIc Jurllc:kgehr"sehcin.tn mU$$CIl.

hayal OrUnO: bir ,hl1 ... raurdnn cJcgil" 10m dJ~'BGrU1L04letin Olllcllc.meUerin· den. yoni dnyu5lIlhjJmln kendisinden ~L[(ardlgl Onerlllclcrlc sorurtlu O.IR· rak ve en tarnsekilde uyllm i~indt ulma.hdlr~Geomtlrki. Onc.rmelcrinin '2 ~(lphe duyulm3z nesnel gCJ~eklIsi k.onWiunda,. yav",n bir Melnfi:tigin t.Urn yoJ;)n dollloln:nnakoT$1 ancak veancak busekilde korunnbilir; hernekadar bunlor,kavramlanmn kO.ktninck~darirUllcdiili i~ill UU Mcmli· zinc bile sari p gOrunse de"

An.mcrkung II.

~U~ ml$UJU ab G-cgC'll$!@d gtgc:brn wc:rodc:n.$olJ. mufi UlU l!"._ ~t.t A1Utbauungg~gc:bc:n wetclc!l'. AlIc Ulut;teAnst:b"llllDS gcschleht ilber n.Ut vemuucht deC' Smnc; def VCl'stand ~chtl.ct nkht$an, $onde-m r~flektiert nurl DOl nun die Sinncna.ch dem jc:~t Eflvie.:enen uns rucmnb Wldin keille:meinligen Stlld:die Dll\,"C ~. Sith .sctbn, .solllle:m nut. we: ErtAcinungenru crkellttUJ Gcben, cUm ",btt bloat Vor"SJellhngc:n der Sinnlichhctt,lnd, ."JO mUssmaudl alle ... Rorper mit!:,;tlr d.emRlI.'WUe, duin sic :icb beJindc~ wr ni.~~. ab . ~Iolle . Vors'tdlungen. jn uns gc:hclcen werdcn,undClUS't:icr,enrurgend anders, ;h bloB inumcm GedAnken.'" 1st diesc& nun nicht ck.t oft"tnbare ld~i.tmwl

. Dcr Idc::dbmus .~elt¢ht in,. clef Dich2Ul'tW1g, ddl C3 keine andere aU dcnkendcWc$cngc:be, die Oblige Diog.e,dlc ",.it in ~c[luuc:hauung ,wmnUllthmen gl~uben. wUen nul VOl'lttlJungcn mdcn, dtnkendeo WC$cn, denen In der T~. keinauJicfbalb di~cn ~c'Jinill.iclJ,cr~Gc8clutand ItQ:m$~.ndicrttc. Jdl da:gegen "8c: es sl~d I1ru DUlge .~. Quller uns belindlicliC Gegcnstindc: U!I:O¢.I'I!l' S~n¢ . gc~cbc~ aHem voo. d~ wu sican~khsd.b~t.$-cJn ni6gcn, 'Yolucn wa. ruGhts, $?nd~m. kc.rmen ~ur ih:c. Erscbeint1JJ3tll, d. i. dlc._Vontellungcnl. dlc SIC In: UJU ·wukcn. .uulcm sic un.sc:·re SiMc 2 f!il.lI"tcn .. Demnacb .gurche kballerding:s, cWl .~ auGer wu Kurper ~cbe, ~d. oj, DingCJdi~ OblWIU' :n.3cll dem, was sic;usi.cb sclbst lcUl mogcn, lW giirulicb unbekannt, wil"durc.b. die Vbr ... stdlun&,¢nkenl,cn, welche ihr Einflll.6 ·Quf un:src: SiMlitbkcituRSi ~md.laBt, .. und denen. wir die. Dencnnungeincs 1U5'1';11 ,cben"

vcfch~. Wart also .• bIol.) d.ic. ~n:ch-eilU1ng jones uru u~bek.a!Ultc:n, :abcr mchlsdestow~rugCf wukhchen Gegcrutantlc:s bedcut.ct. Kv:In

NOlII.,

Bile nesne olarakvcr'ilccck hc.r~c)'in &OrUmUzrJe Yc.rilrfu:$igcrekir., Ama blUU:n Coromttz: sadeee duyulaI araclhAlyla olu~ur:Qnlam3. yelisi &orniei.- y.alnn.ca-dDSU:nUi'. :j:imdi •. biraz. C.noe "kamtlanana .gore, duyular bize hi~bir zamon ve 'hi~bir durumd3 tEe:ru:U b3$lna ~.c.ylerln bUaisinisnBlamaz, sadeeeontann 30rUnU~lcrini bilgimiu.sunar ... Ama bugOrllnll~'lcr satl~ dUYUSOUlnlD la.s:aumlilnoldulundan. "iyindc bulundu!tlan ummta bidHtte bU:I.Oncisimler, blzd~ki(·nsarunlatdi1n bil$kOl bl,f t~ s;a:1JJ(nPlln~I'tdJr- c¥dU~Oncdcrimizden.baJ!;:a, hi~bjr .J,(td¢. .rli. yo!tjly~lIlI.:'· 1~.!%.!~~_!!.!!l!.idE;rt!~~~ ~~ftilmi~Js}

Idealism, dU:sUnc,l).y~rldclardan h~k8 hi~bir varbk otmadl~I:&OrU~

<Ie wGdadJA'Lrlllza-fnanwilmlZ digersey!c:riii,'sadece,d iiili nen varJ,Ido.r"

dp, ola.n yenslmdn kaf\dUcrinin dl§lnda bulunan bi~bit nesnede kar~lllkJan olm.llyantasanmla:r olduQu sav,dlr. Buna knr:Jlhk ben diyorum Id: ~ylcr •. bizim dlSlmlmabulunan duyu ncsneleriohuo.'k bize vcfiUr; ae var IJ ld. enlann kendi ba~lanna DC olduklan konusunda bHgi s:1hibl·d~8i1ii.'l.. sadeoe gOrilnu§ledni_. yani'duyulanmJZJ uyararak bbdo el.kide bul.uolln lasanmlan biUyoruz. BunIlJJ:ore. kll~kusU% Hirtiledh',o.nlm,ki, bizjm dl~l'!!J;da tisiml~rJ~ulPJlf "-aktid)rJYQ~urondrb .. a§laflna. neoldu!dan ·ba~l~ndi:ln tam~!11,~la b!!g;imizin.d'l~rn<Ja knlmalda birlik.te, dUYUSllHrSIID1Zl, clkilcll\eJcr.inin bile- sa,~ladjnHasanmlan. aratll!:at),la. bilc!iairlUZ·.Gcyler \Iardn; biz bunlara eisim adrm vcririz., ki bu sOzcok sndecc" biz-ee. bilin. mcycll ama bunarngmcil gcm;ek olau nesnentn gOrOnU$ll anhunmB ge.lir.

39

Blrlnc! Blilum. Sa! MarematUt Nastl Olanall/U(t'?

39

rn,M dleses wahl Id«llisrnu$ noennell? Es in jf'l gerade clat GegCJ1· t>ell d;:;\!on.

DaA man, unbeschadct der 'wi_rklichcn .Eust-enzaufie·rer Dinge von einer Menge ihrer Priidikate $agen kanne: sic gcharer,en nicht IU dies-en Dingen an sith scJbs~ sondern nur lU ihren Erschcinungen, und IUlttcn 1Iu.t1c-r unserer Vorste1Jung keine elgene Existcnl, in c!:'W~n, VIU schon !.1nge vorLOCKES Zdt.en,3lTI m.cinen::aber nach diesen, dJgemcin :utgc.nommtn uncI zogest:lnd'cn hr. D::abin gtborcn die Wfu-me; die Fttbe, dcr Geschmaek etc. DaG kh ~ber nom tiber dlese, aus " ... ichtigc.n Ursachen, die Ubrigen ~llitittn aef Korper. die nun plimariM nennr, die Ausdellnung. d_en Orr, und abcrhaupt den Raum, mit ~lIcm 'ivas ihm ~hingig f$t, (Undurcbdringlitbkcitoder M3terialitat, Gest,lllt ctt.) auch mit ro bJ 0 Ben. En-c.hcinungcn !ih.lc,dawidcr kann man niche den mindosten Grund dee Unzolwigkeit anfUhrcn, nnd so WtW~ wit der, so die F!lrl>en nicilt als Eig~nschaften, dle dem Obiskt an n.ich ulhlt, sondern nur dem Sinn des Sebens a1s Moclliik3tionen wiingen, will gel ten lUICn, duou:m cinldealist heiJ3en .kaon: 5:0 wenig bnn nrein Lehrbcgriff idccli5tisch llei:tlen, bloB dululb. well ich 6nde, dnG noeh rnehr; ja alle Eigtnst.haftcn, die die Anscbauung eines Korpcu ausmacillcn, bloB ~u sdiner 'l!rschelnung gc1tor-e-nj denn die Existcm% des Dinges, W3S erschcint, wird dadurch nich"t "wie beirn Vlirklichcn Idealism Ilufgehobe.n, sondern nur gczdgt, d:l3 wir es, wit es lI;D' sid" selbst sei, durdl Sinne gar nicht erkennen kannen,

Ich mochte gcrne wissen, wie awn meine Behauprung.cn besd13.lf"cn s~in mUfiten., darnit sit nicht elnen Idclllism cnthi::Jt:en. ~hne Zweifel mUGte iLh sagen: d<!,1l die Von;teUung vom Raume nlcht bloB dem VCJ'hiihnis!e. '\Val wme SinnliC:bktit zu den Objekten h::t, v.oUkommcn ge:miill sel, denn dasb:lbc ieh gcsagt; sondem d.nG SIC sogar dem Objckt volUg ahnlic:h sci; cine Beha\lptun~! mit der idl kelnen Sinn verbinden ban, so wenig, ili d:r6 (he Emplindung des Roten mit der Eiscnschaft des ZL.,-nobeN, der diese ErnpGndung in mir ereeg!;, cine AhnlicMteit Lab!!.

[luna idealism denebilir mi? Du onun UHn lersidir~

"

Dl~lmlzdl\Jd ~eylcdn &er~ek varhAmn bir zarar vermeden, onlarla

ilgili pekeok yOkleme ili~kin olar a k: bu yllklernler kendl basrna $eylere deg-il. sadece cnlarm gOrUnO,~krine aiuirler, ve blzim rasanmlanmmn dl~lOdQ kendi varliklan yoktur, denebilecegi, In LOCKE'un zamamn-

dan berl, arna en ~ol:. ondan soma genel olarak kabul edilmii ve U~II'~3

dlle selirUmt~lir. Slcakhl(. renk, begcni v.b, bunlardan bazilandtr. Amn benim bunlara 13k olarak, Onemli nedenlerden dolaYI, cisimlerin pri- l\\c_ mariac denllen yer l:aplamnYI, yeri ve kendi.~j~e ball! herseyle birliklC

10m olarak uzarm da (nUrtlz edilmezlik veya maddeselliAi, bicimi v.b.)

srrf goruno$lcrden saymamm kabul edilmulini konusunda bir tek ncden

bile: gosrerUemc:.z. Ve renklerin ke-ndi basma nesneye de-ail de, sadeee I>~ gOrmc dujusuna bag!! dc~i§mclcr sOlYllmilsiOl isteyene, bundan Oll1rO ne kadar idealist denebillrse; bcnim O!relimc de sirr • b ire ism i n

II I) r (l su n n 0 I II ~ I urn n I) Z e I I i k I c r I n daho birt.;ogtl.

It s II II d It he psi 011 U n gOrllnO~One aiulr, diyorum diye 0 kadar ldeallst denebilir~ C;UnkU gorUnen 'bir ~eyln Y;\II.I~I, asrl idealismde 01- dunu glbi ortadan kaldmlrmyor, sadece blzim, anun kendl bil~mn nasil olduQunu duyulannuzla hjli bJlemeyecelimiz cOsu:riJJyor,

Benirn iddialanmm, bir idealism tcermemeterl lein nasrl olmalan gcrekliAini ger~cklen bilmek isterdim, Kuskusuz $oylc demeliydfm: \UP.,: mm tasnnmr, dllyusnlh~tmlzm nesnclerle alan iU~kisinc yalmzca tarnamen uygun.dcAH-=r~Unk[Lba_n.bunu.sOyled.im-, USlelik ncsneye llpallp da benzerdir,; bir.iddla Jil. ktrmlz!YlJillyumlamnnJI'! •. bende bu.duyurntamaYI uyaran 2jncirrcnill_ O~clli!iyle bir bc:~z:ctHgi olcdunu lddlasma nekadar antam vercbiliyorsam. buna da okadar anlam vercbilirimT

.......... ..., __ ,... • • • ... j • _.

Not Ill. Q-

Anmerkung m.

!-liernll~ l!i1it sich nun cin Ieichr vorh.trlusc.hendcr aber nichtigtt; Euwrmf g~r Ickht :.bwcisen: nJIdl ntimlich dur~ die

Buradan hareket ederek, eneeden I~olayhltla &Ortltebilen ama bOOlbo~ alan bir ltiraz -"u1 ... am ve zamamn idltaUi&i )'UUlnclal) blllilo <I'

o

ldealitil: des ltaunu und der Zt.it die gante Sianenwclt in buttr Schcln. vecwm.ddt weIden v/Urde." N:.c:hdemm.an nllmlkh ~vordUit alle philosopbische Eln,ic.ht von ~e.r Natur dec nonlichen Edu:nntnis dadurch ve.rdol'bcn hatte, d:U1 111M die Sinnlichkeit blo~ in einer verworreaen VOJ'ltelluugwt $!lUte; mch der wir die Dingc immernoch erkenneten, me sic sind, nur obnc d",.s VCllllogc:n zu lubeR, :tUes In d.iesc:r unsercn VorstcUu:n3 lum k.I:tren BGWtJJ3tu:iuzu bringen: dagegen von WlS bewi.e5t:n uorde~ dAB Sinnlkbkeit nicht in diesern logischcn Unte.rschic:de der :ltbrheit oder Dunkelheir, $Qodem in dem genetischen des Unprong$ der Erkenntnis selbst, bestehe, d:a $lnnlkbc: Erkenntnis dle Dlage ~ nicht vorsteUt, wic sic sind. sand em nur die Art, wit sic unsere Sinne :t.ffiz:icrcn. und also d:l1\ durchsie blo.6 Erschcinungcn; niche die: Sachen .selb!>t: dern Vcrstandc lur ReBaion gegeben werden: IU.cb dieser notVlendigen Dtrichtigung rest sich cin aus um,.c:neihlidlcr und belnahe vouutllicher Milldeutubg cntspringcnder Einwmf, als wcnn mein Lebrbegrllf alle Dingc der S.inntn~clt in la:ut:r Schein vcrwlll1dehe.

,\VtruJ uns Er-~h:einung gegeben iit. $0 sind \V'lr noeh galu fui, wie wi .. r die Sache dmu; beureeileu wollea, Jcne. ulimlich Encheinung. beruhete :auf den Siantn, diese Jl.-Q.llrteilung aber <fuf dem Verstundc, und es fT:igt sicb nut, ob iu der 1Je;cinunung des Gegenstand.es Wl1hrLu~it sci odecr n:i.cht. Ocr UntersclUc.d .,ber Z'wisch.en W",hrhcit und Tnnun yij",d nicht durehdie Bc:.sc.balFcn.h"eit dec Vo~tellung.cn, dle :luf GegclUlinde belogen wezrdc:O.. uwgenucht, dena die "Sind in belden elnerlei, sondem dCU'I:h die Vc:rknUpfu.ng derselben l13c.h clc:nen Regel", wdche den Zusammcnhang der Vontcllungen in dern De.sriIfc eines Objc:kts bcsdmmen, und wie fem sic in elaer Erfduung belsammen stehen k6nncn oder niche, UDd (1:1. liegt C$glU' nicht an den Er.:c.heinungcn, wc:nJl unsere &k.enntnis den Schein vcr Wahrheit ahnmt, d. i. 'Wc:nn AmchAuung., wodurch U.DS c:in Objckt gcgeb:n wird, vor Bc:srUf vom Gtgcnstandc; oder aucb. der EIistcm desselben,: die dec Versand bur d~nk.cn kann, gdulten wird. Den G:wg: der Pb..lletenstelltm UIlS die Sinne bald rcthtlfudig, .bald rnd·Jliufig vor, und hie-rin ist weder F.a.lschhcit noth. 'Walu1t.eit, weil, $0 lange man sich bcsaheidct, da:B dieses vorcrn: nur ,Erschc::inung ist, mM Uber die objc:ktivo Beschalfc111u:it ihrer Dewcgung DOch gu nicht urteilt. Writ abcr. wcnn !.let Vcrstand uicht· '\7ohl cbrauf lI.c.ht hnt zu vahllteD, daB di~ mbiC±.JiV'c VontclJWi~

dtJyular c.I.0llyastnlll yalmzca kuruntuya ~cvrildi~i" iliraZl- I1lhlllllld;'l Bcd ~evrilcblUr. Duyusal bUginin dogal ),llJ)ISlnn Hi{ihin felscfi knvtaYI$J, On,celikle duyusalhg.1 sur karmakafl~lk bir tasanrn !UrO yerine koyarn!( -1;,i bune cOre. ~c}'leri yine de olduklan gibi billyoruz, nncak bizlm bLJ tasarunnmzda heqcyi 3't11: bir $cl:ilde bilin~lendirmel: i~in gerckli YCliyc sahip de~jliz-'- bozanlara kaql, tarahrmzdan kamllal1th kit dU}'lJsalhk. n~lkhk veya karanhh arasrndaki 0 manuksa! far}i.la. degil, ~Isinill Itendi ItOkcnindeki gcnelik. f:nJdlhkladlr. Q!.ttkll t!!.IY!lsllLbilUi.JcylqtQlpul.;. 1!ltI_s.!Pl ~AII.~duYlllarllTllzJ u)'ardtklorJ.gibi sunar: bO'ylece de.onun.araabllyJl1 Q[lJama YJ~lisine.dtl~nnmesi iC;in,.$£)'J.c;I:.iJlIsClltUsi.cJegiJ, Sill Slj.r~\· iiy§l£L!!!llir;. Bu zorunlu dUzcHmeden sonra. Ogrclimin duyular dUnyn· smm tum seylerini bos kuruntulara t;cvirdiAi sOylenc.rck. IIcredcyse bilerclc yapl1an ve ball~lanmaz olan c;:arpltmadan kaynaklnnan Wraz orla· danknlkar,

GOrUnUs bize vcrildijii zarnan, bundan yola ... karak ~cy haltP.m!J.a. yarglda bulunmakte h,enOz lam.amen serbestiz, ,D.u1,' ani s.OrOnus.,duyu~ lara. ,yqrgdsc_anlama.xctisi.nc_dayantr ve sorulrnast el!i"~keJ\ •.. r1· nenin ~lideDme:sinin_ha.kikatj)ILJP.olm~dlgtdlr. Ne \'M kl, hakikal ile Itayat !U'asJlldnki fark, nesnelerle ilgi ic;:ine sokulan tasanmlann yapm anlClh· p'Lyla orlaya kOIla:mll2, c;:UnkU bunlar hcr ikiSinde de birdir; bu fn r.k , ($ tasarrrnlann blr nesnentn ltavramlOda bunlan bagdn~ILrmaYI beUrleyell !turallara g[)re ba.glanmasl saycsinde \'C: bunlann bir dcneyd(l birliklc bulunup bulunamayac.aAma gOre ya.pI1IT.~~!er bil8imi? kuruntuyu haltH'lil snYlyorsa. yani bize nesnenln verilmeslhl :iaAlayan gO'rU.ncsnenin kavra-

au yEi da sadece anlama yelbinin dll.§UllcbilcceAi nesaenin varhgmm kavrom! sanlllyorsa. bu, 80rOnO~lcri hi~ i1gilendirmez. Gezegenlerln harekelini bite duyulanmlz, bau:n i.leriye bazsn da geriye dO~TU bir hareket olarak gostenrler ve bureda De yanh$lIl. ne de dOi}rulu); s[)t:!tonusudllr; ~llnxU lnsan, b.umtn"h~e~d~n.~Oncc. siI,d«e blr g_Orl1ntq olml!-Slyl~ ye.l~~ niflse, cnlarm hareketinin Ilesnd YAPIS. Gl'3fine hi9bir yp.rlPdi!. bulunmaz, .~t\ma anlwn~yel15i1iu omcT'insanmlama bielminln nesnel sarulmesrru

BJrinci' Dolum. Sol Maumar/k Mull O/nnakluilr.'

41

akbt ver obj:klilJ gt:h.altenwe.rdc:,llliC!htltch c:i.n. f"Clllehe.s Urtcil Cl\tspringC.n !::I.nn, so $.1gt man: sie scheiaen :rurllcb:ugclWl; alleln der Schein koa:unt nicht nnf .RechnWl.z der, Sin_ne, sondem des Verst1l'ldu., clem es allein zukommt, aus der Ersche.inwlg ein obj~ktivtl! Urteil zu f'ilJc:n.

ll.uf solche \Wcile, wena wir !lUch gar nicht Ubcr den Unprung unserer VorsteUungen nllchCllicbtcn, und unsre A,nsc.hauungcn der SiMt; sic mogen en:tiultcn was s:iewoUcn, 1M R.aume und ~t naeh Regeln des Zm:unmmlwlge:s Iiller Erkcnnbili in einer Erfahrung verknl1r.fen; so kann, nachdem ,vir unbehutwn oder vo:~ichtig sind. rrogtic:hcr Schein .oiler Wahrhelt entspringeni das gdlt Icd1glich den Gebrauch sinnlicher V.orstellungen im Vcr .. stande, und nicht wen Ursprong an.' Ebenso, wenn ich 3.I1c Votf~Uungen dcr Sinne snmt ihree Form, ntimllch Rilum und Zcit,vor niches ale &.reheinungen.. mid . die Ietztem vcr cine bJofie Form der Sinnlichkeit halte, die :ll1L\er ihr an den Ohjektc:n gur nicllt angen'Oifcm wird, und i<lh bediene mich derselben VO~ udlungen nur in B01.1ehunz auf moalicbe Erfuhrung, so ist dar-in !litht die minde.ttc Verleitung %um .Irrrum ooer ein Schein entlWtc:n.. drJi ich s.e vor blode ENcbeinungen halte; dean sic konnen dessen ungeachtet naeh Itezeln der W:lhrheit in der E~g ticbtig zll~runmerihiing-en,. Auf solche Weise gelt'(:n aile Sine det Geometric vom Raume ebensowehl von ellen Gegcnstltnden dCJ' Sinne, mithln in Ansehung alleT moglicben .Erf.1hrung. ob ich den Rallm nh eine bloac Fol'D1 der S.i.nnlichkci~ oder els ':n'nsan deli Dingen se:lbn baftc:mlesQm~bc; wicwohl ich ,im ersteren FaUe alIcin begrdfcn kann, wie es mogJkh sci. i.enc:

Sitze von allen GCi~stfuldcn der iiu6er4!1 Anschauunj; :1 prJ on zu wis$en; ~Oi\$~ bleibt in Anschung iller nur m~g:lkhc:n Erf;b:rung alles ebenso, wie wenn. ic:h cliestn AbEaIl von der gt'meinen

Meinung g:lr niche, uneernomrnen batte. •

Wnge kll es abet mi.t meinen Dcgrilfen von Raum und Zeit tlberaUe moPJjchc Er&hnmg hinauSZ,l\gchcn, welches 'URvermeIdUch 151:,. wenn icb. sic vor n.¢$chUfcnhcit~n llusgehe, die den Dingen an eich sdbl!it~f.l'en. (dean VIas soUt'C nuch ,1:\ hindcin, sie aueh von ebanderudbcn Dlngen, Meine S:in.nen mckbten nun p.ucb l\Jldtr.t eingcdclJ.tet ~tin. llnd vor sle. pa5S~o~der nic.ht, dcnnoch gel~n IU Jil$fen?) :ilidenn. r.nnn c;m wlchtlger IrltUm ootsonngt.l1. der !!:uf eincrn Scheine bc.rullr, {L'I ic.h <las.. was cine hloS m-:i11:erJ.l Subjekt~.nh~ng;:ndo Bcdio8UIlS der Anttbauun.z .ch:r

anlemeye dikk31 ermczse, kolayhkla yanhs bir yargl orraya ";1~abilC"t'~i i!;·in. soyle denir: geri gidiyor gilli gonlnoyorlar: ancak kuruntunun hesabi duyulardan detil. sadece anlama YClisindcn . orulur, 'iitilli .s.arJl. nE,.$.!.~'l..ns.~r~~1 bi rsargl)'o. ,\'3rm:I" sadece au 13 11 iii ye! isini I\,i~ l~1 lr.

;

Bu sekilde, eAet rasanrntanmmn kOI,eni lzerine kafu yormazsak ve duyulanm[zin gOrUlerini -f1t ieerirlerse ieersinler- uzam \'e zarnan iCindc IUm bUginin ba·AlannIJIIAlkurailanna. gore bit deneyde birlesurmezsek: bizim sakmnsiz ya da dlkkarll olmanuza gOrc. aldanei kururuu ~l )'8 da hakikat ~Ikabilir; bu, yalmzca anlama )'trisindcki duyusal rasanmlarla i1gilidir, onlarm kOkeniylc deAi!. "ym ~ekilde clcr duyulann bUllln tasanrnlanm 10m bj~rmleriylc. yani Uz.1m ve zarnanla birllkte, aneak sOrUnO~ler sayarsarn \'e zaman ile uzarm duyusnlhAm -onlln drsmda, nesnelerde hie butunmaran-« mr bir bi~imi sarnrsam w: bu rasanmlan sadece olanakh dcnc~'[e ilgili olarak kullurursam: buulan :mf gCSrUnU~ saymarn, ben] ne en ufak bir ),301[gl),a ne de kuruntuya gcHU, rur. C;UokU onlar, buna ragmen, hakikatiu kurallanna gl)rc, deneyde 'doAru bir $ckilde baAlnnllh olnbitirler. UII sekllde Gcometrinin !Urn enermelerl, -ben uzarm ister duyu.salhA'm srrf bir bieimi, isrer seylcTin kendisinde bulunan bir $ey olarak gOreyim- !WIlD i~in oldutu kadar duyu.larrn butun nesnelen j~in de, doJa)'15._yla rum olanakh deneyle ilgili olarak da gecerlidirler. Nt: var ~i ben bu C!m:oncil:ri diS ~ nes.neltriyle i1&.jIULllrlPJ:Lfllar.aLI ilm~ll1iI1Jlas.!! _Q.I. I ~~h ()1~J!A!!Dt!. ancakIlk _".IUJupda...kan.3,)·abiliYDIum· _buillHl dl$rnda 10m olanak" ~Y!e~Lsi lLh~~ey ,_~nnk' ben 51 radan, k~ !Ilia ~~bll_ b~~~Ridj!ro~ :&i!Isi: mini hi~'yjll!uwmJ~lm nihj,.o..)'lc kahr, '"

Oysa c~cr ben uzarn ve zarnan kavrarnlanrnla bilrUn olannkh dene-

yin Otcsinc: g:llmeye cesaret edersern -Id bu, uzam ile zamam kendi ba~lna seylere bagh ozcnikltr ol~rak kabul edersek cnlcnemez (.;(]nkll .... onlan ayrn $cyler icin -duyulnnm baska lUriD dtlzenlenmis olsa vc ontnr bu ~e)'lere lIygUTl dll~Je ya da tlD$mc:se bile-sc!;.erlikllmalwm beni ne ahkoyabilir?)-, 0 zamJn bir kurunluya dnYilDll1l Onemli lm yamlgl Orl3)'3 ~Lkabilir, C;llnUI ben SIr ( OZneme baAh seylerin gOrtlsl1nUn

42

Dinge w:tr,.und sichel' vor alle GtgC:JI.$!~dc derSinne, mithin ille. n,ur ~agJiehc .' ~~ns .. 8al~ . vor dlgcmcul gnltig. 3UlgPb, weil tm $Ie auf die Dmgc anSl~b ~Ibst betog.und niclJ.t auf .Jlcding!JngcR dcrllr:&.btung eiruc:h:rMkt~

Aho ht easo wcit ge.fcblt, daG moine Lehre VOR del' Ide~j~t des Ilaameswld. du Zeit dIe ganIC 5.i.nnc:nw,elt ;ZUID hlo.llcn Sche,inc matbc9 dan sie vitlmw du einzia.c Mi.ttc1 in, dIe Anwendung elaer del' .:dicrwichti&,teJlErkenntnisse. .lWn1icl\ dc.r~ jc.nigen, wclchc Madlcmatik ~ rood vortrligt, auf wi.rklichc Gcg"C.llSw.:dc IU se:)i.eren, und :uvc,rhUtcn" ddl sie nkbt VOl' bloGcnS~ei!, '. g~tcll wctd~ well .. ohn~ • diu: IJcmcl'kung et g:mz, unmogliCh ~auntJ1llQchc~ ob. m.;bt die An$wuungcn von Raum W1d. Zeit,. die w:ir von kci.a.e.rErfahrong cntldU1cn., und. die dcnnocls in um~r Vorstellung ::I. priori lIegcn,. blollc selbstgclmch,t'c Hirngcspintte witcn,. denen gar .hein 'Gcgcmtand,. WCni&"tc.tU nicht ad:f'Ju:tt, kOl'tepondienc, und al.so G.c,omcuic. sdb,!: .e4n blofiet Scb.cip:d. d .. g;egccn true u~tteitigc GOltigkcit in .t\ruthung aUG-I" Ges~sblndc dc-r Sirt.ncn'IJ,elt, cben diUUm,wcil ~:s= blont: Endtcinl1D:~n S.ind~ Ton uns ~t dargetaJl wc:rdcn kannen.

Es htz.'vc~tens so vreit ge£clUt, daJl dic:s:, m~inePriHzj.ricn d:inun~ weil SIC .atl$ '. d~ VcmteUunge.n .tJeer SumcEutbcinWlgell m.aeh~ $tad: .. def Wabtbe:ildcr :erfahrung sic in blollteD Sd£ci.n \'uvnnde1n salltell, d~ sic viclmehr das einUgc .Mi(~o1 sind, den ~dmtaltll Swm. tuyet:'I1U~a,wod'WlehMebpbrsik von jchor. gctitlJ$Cht, ull.d cben dl\~urch mdcnldndischQ B~tttbungc.n VC.dCl~t .Vlol'dCtl., nach. SeifMb~w lwchen, wedl man Encllel.nU.n~ .die doth .bloIScVo.ntdlungen. ~Ind, yor Sl.cben an slab selb:t ncllm. wo.t>1.wallc jCI1.c mcr!twurdige Aurtr'ittc: de .Antinomic: d.erVammftcl"foIgt (ind..davoR iclJ wchcrhin

. ErwmnUtlg.run . wtrdc, und die durch [ene Oirujg~ Brt:merkung gcbobcn ,~,: dafi Im~c:inWlg •. so,h.ngt als . sie in, der ErF.ahrung gcbraucht wJrtl,. W:zJubClt, $·ob:iJ.d SIC: w!!I" lIber dle Gren« der .. seJbcn hinausgc.bt. unci tra&»endent wird, .nlchts als bute.r SChein

bc.tVorbringt~ . .

•.. D:a .kh,also, den Sach.en,. die v .1r uns durcb Smnc vorstdJcn,. ~rc . WJlkhthked. ~~~ und ... nul' urutc ~m~che AnsfbQuung. von d~escn.S::chcn. damn cu'!scht.tnkc, dall SIC 111 gar kc.tnem StUcke, :;elbst IlIlilit uldcn. reinen AnsdullUl1genvon .RaumundZcit, c~{;U mehr al.s blo.6Erscheinung jcner Sachen .. niemili: :aber die

1:0$ulu elan ve ltlm cJu)'.u acsneleri, oolaYI.sl)'la sadece olanakh ckney iyin ~esilimclc&co;crliol.ul1Jir S'.eyi. genel B.eo;·er oliJrak kabul ettim, 9ijnl~l\ onu kendl basma ~e)'Ic:rle. ilgi kine 501.:.IuIII ve dme~lillko~uUam'iil sunrlandl rrnsdnn .

Dcmek olu)'or kit benim uzam ve zamamn idcalli~ine iliski1l0trc .. tim, (].u),ul::ua vertten I.Um dUn)'~a~'1 bir kururuu haline getirrnektcn '10k u?:alm.r;ashndo bu OJ)rcli en Onemli bilgilcnlcl) bid olau..!!!.D!.£U!i!.1!i:tLl s!-!D:~J,I!y.Q llr.ip.!ili!§!I~in.S;~~Qck ''1c;S!t~Jer~.U)!gula'UlnaSll1leOYeneeaItJn:l alm",da vecnun sirf bit ktlrllnlU_~.aYllmas·lm onlemed(! • (ck. aracur, ¢unlU bugOz.lcm'oimasa"yd,; h:f~blr deneydcncdinmcdigimiz ama bunn ragmen tasnnmumedaa prior! olcrakbulunan UZ-1m YO zaman gOrUlerinin, kendl u.)'durm:umt 0101\ ... c hi!;bir ncsne tarnfmdau -eksik de. olsa ..... knrSlhnimayan hayal UrOnlcri olup olnmdl~ma; bnnun sonucu olaf."k daGeolllctrinin .kendlsinin bir kuruntu olmadlsma karar vermcmiz clanaksrz olurdu, Buna karGlh.k, bunlarm SlrfSfirUnUslerolrnaslIl' dan delayr, Geomctrinln duyullltavqrilcn dOnyanm turn nesneleri icin ~I l~rll$maSrzge ... erligi !i1.r~ fI ndcn orln)'3. konmu~llIr,

lkincl olarak, benim bu llkelerim, duyu 13sanmlannl 60tUnU~h:r haliuc gcl.i.rrnekl.c., .dcneyin haltikal; ycrinc butasanmlan sirr kUrUmUY2J OC\llrmeklcn de (,ok uzaknrlar: ;};shnda bu ilkdcr, Mc!arizl~l ~imd!)'e kadar hep aldaum ycollukOpUkten balonl:m}-a,kalamak gibi !;ocukc;a cabalara gOIUrcn transsenderual kuruntuyu onlcmC:k i~inl!!k ara!;,lIr. CUnktl (Melaritigi bunagOt Oren ~U ydu:) ashmla sur 1:i.\£lItlmlaLolnn el1J.1lnl1SllU'. kefldi..b:lH.mt~eytcr.y"c:ril1c. kondu; bundan da. i!er.id·!dcginoctAim ve $U lek B~1.1emle ertadan ,kaldmla bileccl: ohm aklm antlncrn iSI-

.~.;.,_.-. - - - _ ... -. ........

nio ... lU.m .. o .. aarip. CO$!;riil:ni 'ilklJ:.gO·r.UnU~.dent)'de .kullamldl;gl stlree!::

h3ki~I!U m.e~~~an3 geliriJ. ;1JTIa dlmeyin.slOmm (lCCip askm ,olduguauda

kuruntudan b~ka biJ Sty oWlya Clkarmaz. .

~ ...... _ ................. iI---'_~_ - .... ~ 4.... .-.,-.- - .. -

Kendi duyulanm IZ ar.aClhAly.la. lason mladlslIl1 It $cylercGcrcekllklc· nru buaklyo.rum, ancakbunlara Ui},Kin dUYlIsal gOrDmDzO., hic;bir durumda-hallauzam ve umamn saf gOrUleri.nde bHe-o ~e)'lerin mf &OrunUSUnden Carla bir set tasanmla~'ama)'acal e, hele ontnnn kend]

lllrlnci BtHiim. Sal Mat·emntiJ, NtISt/ OwuJhlldtr?

43

!S.cv».ffi:n.hdt d;}f$tl~n M ihntn sclbst vontd.l;m, so itt dies k(!11l cc:t' Narur von mh: nllO'edlc.hte,ter du·r:c.bgiingiger Schein. und m..'"iae frot~tion. '1'fidct ;?cZWl'llltung eiaes ltlea:Wm ist $0 bDDdig Wld cinlcuchtend, d~ sic segar Uber6th:ug schdncn w11rdc:, wcmn es nidtt unbefup Richter gabe, die, indem sic vor jedc Abm:khuns 'von ih.rcr v"Crkchrtcn obgleich 8~cinen Meinnng ~I:i einen rurm Na.mcn. hnben mochten,\ll\d. n1emal, llber den Geir;t dar pb!los:ophDcb.m llcnOMoogen ~teilenJ. GOMC"m bloB ~ lJucllst:3be.n bingen, bttcit stindm, lhrcn. Clge:ntl\ Wltbn an die Stdle wahl b"CoSUmmtcr Bcgri1U zu settt~ und diese dadarch m vcrdrchcn und :til V ruruta,lten. Dean ch6 ith l.clbs-t dieser mmnel Th.eoricdcn NiUncn cines tr.l.!lmendcnt.ucn Iddlmu gegcbro habc:, kann. keinen berecbtigcn.,. ihn mit d.em cmpi.tisthen Idealism DESCARTES' (wicwoW dient' nllt cine Aufgabc war, ,·,cgcn dcr¢~ Un3uflOsli.clilteit C$; Il~ch CAlt1'ES£NS Meinung, jcdermwn ml st1na. die Exbt'enz d~r korp:rlichen WeJt fll vernelnen, well sit niemcls gnugtLlend. h~atlt\" .. ortC:t werden konnte,) oder mit dem mysti:schen . uml. sch'·Jir:merisciJen du.~Ero.c.ELEY (wo\~df!r ~d :'Uldt.; iibnUcbc Himgespinste \1nJnl ltnbk Vldmilir. das CJgcn.tli~c Geg.:nmiud c:n~t) xu ve.:vlKhs~Jn.. :nenn dleJU ,",on w,t ~eGtnMnte Idcrul,m betraf mcht die ~lt~1 dec S:Lche~ (~c Ilem-eifclWlg derselben abeT m1\c.ht esgendkh den Jde:illm1 in re!ipierw Bctleutung :1t1s) denn aie III betwcifeln, ist mir nicllllls in <lo!Jl Sinn g'ek.ommen,sondem bl.oS dicsinnlkhe VorsMllung de:r S~<;htn, OJUtl Itaum und Zeit lUober:st gehoren,und VOil Uics¢.n. m:ithin uherb;jupt von allen Erschein.Dngcn~ Lahe i.cb 11m gudgt: daB sie nicht Saehen, (sendem bloac Vorstcllungs· ru1M) wen nitht den S:lcben an skh sdbrt a.ngehorigc Be: $'I.,wmung.:n sind. Du Wort ftwlnundcnt:a.i aber, wdches bel 1i.1h~ nicm~b elne Dezithung unserer Erkenntnit auf Ding:e, SQnde.fll llut nnh Erkcn_ntnisvcrmogen bedeutez, sollte diMe MHld.tulUng verhntcn,. Ehe sie 3ber dieselbe doch hod femerhin venmJanc, nehma ich diese BeneMung lieber lurilck und will ibn den kriti!.ilien sem.nnr wissen.Wenn ell :lber c~n. in der :u ver,"/~rfli.cher Lle;ili~m ist, WilkUc!l.c Sachen, (rurht .Etsc:hemtmse~) in bJofi.a Vorndlungen lU ven'n.nuein, mit wdthem N~m.en 'Vnll ~ dcnjcnigcm benennen, clcr umgchelttt blotle Vorstcllun~n III S:lcircn matbt? ldt denke, m,n konn.e ihn den triiumcnden ldcll!m nfn.ncn, tum Unterschiede von dtm voriBen, dct dt:r 5dn .. armcnllo. hci5en m~SI v,e1ch~ b~de durcb m.elnen. !lmst

ba$tn3 yaplSlnt hic t"3snnmlayamayacak.~eldJdc srrnrlandmyorum: bu dll benlm Iarafrrndan doiaya ropran ylUt.lenen bir kuruntu dClildir. VI:: bana idealism yakISllrmal:Uln:J l:ar$1 C1KI$lm 0 Kadar baAtaYlc.1 ve aydln. liI laucrdir ki, cgcr )laysm da olsa rers otan kamlanndan her sapma iI,in illc

de eski blr adl duymak iSlcyen VI: hiybir zamen felseri adlandumalann ruhuna ilisJdnyarglda bulunma)'lp sur harflne Inkllrp kalan \'C kcndi )'3n1181InTlOl iyice belirlenmls kavrarnlann )'erine koyrnaya ve bunlan bOylelikle aiiosl edip bozmaya ham yargl.c-Iari:llmilsayd., gcrclaiz bile gOrOnccekll. Denim kendikurartuma rranssendenral idc.,lism aduu vermem Ise, hiC'ldmstye onu DESCARTES'in deneysel idealismlyle (bu idcalisin DESCARTES'in kanrsma gOre, hleblr zarnan 'OOz(llemcyeceii i~in, herkesi eisimler dUnyasmm varhAln1 reddetrneye serbest birakan bir sorun 0153 bile) veya BERKELEY'in miSlil; ve hO),llllwrao idealismi)'le

(ki bunn ve benzerl hayallirOnlerine kaql kuHnOlIRbih:~'ck aS11 IIllcl el('$rlrtmiz icermekredir) kan$llrmak hakktm vermez, C nkG benim idealism dedi~im, ~eykrin vnrhl1lyla ilgili dc.gildi (O),S;I $'cylerin \ofh!1mdan ~Uphc etmek, n.h$lln&i!ko anlamdn idealismi olusturur); bU!ldw:! .sOpbe_l.!lml.!k r~.~!,ct!].!!!l!jli.bjLb1m:m.f! ~~~1_Ij) ilt. gel medi .. BCn..liild~c.,~cyletjn.dlWYsal. !1l1a.nr!"n_dl!f1~ blL !lta,~ ,-:~ •. her,~eydcn_Oncc .. ~!lITL.",...z.amnn(lrrn $!!p"I);c. ~lI1m. l!ll.n.l.itla.J!ol~Il'btPtlJ~JI_Jllu_QJl . Uc.rJe_jl.sil i .olaral~,)! .. "ln~t.~fl.ga,lCtdi:m -Jtl' b.uJ!!Y..l~·rl~r 4s:gi!di~!er (s~~t'.ce lasl\nml~lJ!n.. :, bi~mlt;rididcr) •. f1¢.de)ten~i.~a.sJqn..$eylne..all"bcnrlenimler Oysa benim dilimde, hi~lJir zarnan bilglmlz] $cylcrile deQ:iI, yalmz,ca bi I m eye Ii·

m i z lle !lgi i~i[)(: sokrna anlamrna gelen 'l'r:J.ntSende.nlal' .Sl)zcilgl1 bu yitnlli IlnlamaYI enlemek i~rndi. Du sozcuk daha razla Yllnh~ anlamalara

yol acmadan, iyisi mi, bu adlandrrmtt),1 geri aln),lm ve ona elt~lirei idealism diyc),im. Arna e~er. gefl;ck $.e.vlcri (gOnln(i~Jeri deAil) slrr rasanmlartt ee v irmc:k. gereekten kar~1 t;lkllncnk bir idealisrnse, bununterslnl yaparnk tasanmlan $e)'ler hsllne geriren ldeallsme ne ad verrneli? Ona, hay a I k u r il n idealism adirn nlabilcc.ck diAcr:indcn aYlrmak i'~ln,

. r U y 3 g j) r e n idealism denebllh, samnm: bunlarm her ikis-j de

Gt/~ctkttld Her MClQ/itJfje Pro/rgumefltJ

~agcnmnlea tr.uu.nendenblcn, besser krilische-n Idealism luben abgcb31tcn werden sollen,

benlm transsendcntal, daha do~rusu e I C$ t ire I ideallsmimden oz.,!; IUIUlm:lhydl,

Der tr:l~sszendentalen Hauptfrag e Zweirer Te.il.

T'r a n s s c n d c n t a I Ana Sorunun lkin c i BtilUmii

Wic ist r e l n e Naturwissenschaft mijglich?

Sa I Dolla Bilimi Na s r l Ofa n a k l r d i r ?

§ 14

Natur i:st aas -O:ueln der Dinge, safcrn es !l3th allgerneinen Gesettcn bcstimmt ist. Sollee Natur das D3seUL dcr Dingo an deh .elbst bcdeutcn so wtlrdcn wir sic niemals, weder Ii priori

) • • d .

noth. a posteriod. erkcnncnkonnc.n. Ni,cht aprlon, enn \VIC

wollea wir wiu-en. was den Dingen an 51th sdbSJ zakornme, da diC5C5. nicma15 durch Zcrgliederung unserer BtgtUfe (:uuly&t:h~ sane) gcscbeh.cn kanD, ,weil ich nicilt ~en will. WlI.S inn;:,cincm B-egriffe von einem Dmge cnth:1lten sCI;> (denn das. gch~rt zu seinem logisc.hcn Wcscn) sondern 'mJ in cia WU.kl1chkClt ?Ci Dingu· lU dieseta &gri:ff' hinIuko~c, und ~'iodllfG.b • cW O~ sclbst in sei:nem Dnscin auner mCUlcm Bc:gnifc be:stln1~t SCI. Mein Vtrttand, Wld die Bcdingun.rn. wrtcr denen e:r o.llcin die BC$ti.mmungen d.cr Dinge in ihttm Duein ¥~rknUp.fcn k~ schreibt den Dingm $Cltnt kcinc Regel var; dien rJchten s~cb nicbt nach melnem Vmtlllldc, soadem mein V¢rstAl\cl mlil3te slch ruu:h ilmcn richtcn; sic mu6ttll also mir vorher gcgcben $ein, um diere Bestimmungcn von ihnc.n ab;uncbmen,. alsdcnn abe! vf.ir-en s-ic niclit a priori c:r-kann~

Auch iI. posteriori wire cine :okhc: Erkcnnlnis ~Cl' Natur cler Dingc ·:l,llrich selbse unmoglich. 'Dcnn ."i'i'IHlll mu:h ErfiLhrung Gtsc:tzc, uneer denen d:u Da.sein du Dmge ,tehr, lehrtrt sell, so mUGtell di~ sofcm rio D1nge an z-ich tdost bctl'cffen, auch . auiSm" mcmec Erf'ihrung ihn= uotvn:ndig tukomrncn. l'lun lehrt mich die Erfahnmg "V':U', was da sei, uad wic cs sci, nic:nWs aber, clan es notvrendi,get Weisc' so und nicht Glldca $cln

'\ ,

00& a. $t:ylcd~ }'asalar~ gOre belirlencn v a r 0 IuS u duro Dog a ken d ibn ~ I na ~c:ylcri" varolusu anlannna gclseydl. onu hicblr zarnarr, a priori olarak da a pcsteriorl olaralt da bilcmudik. 6JW.Qli n ~~tk bil£'l}1f:zgik.,'OYF ].;.IJ_ bi;'.;. kendj~ba~1I1 a. }cylrm:.aiW)labi lecek.olam, n~~!!..b.lI<iS:C!il.?...Bu. kavramlanmmn ogclerine aynlmaslyla (analilik tlncrmelcrle) 8cr~ekICjmez; ~UllkU ben, bir ~eyc iIi~!Cil1 kavramtmda icerileni dOloll (r;UnkU bu, onun manuksa! vilrhllma alulr), ~cyln gerccklllindc kavrama cklcneni ve onu bcnim kavramimm dl~mdaki varolusun-

da bellrleyenl bilmck isliyorurn. Anlarna yetlm ve varoluslannda seyle-

rin bdirlcmjmrcrini birbirine baglamasmm ko~ullan. ~c)'lcrin kendileriue h~.f£i.r kural koymaz; bunlar benim anlama YClinie uymazlar, anlama )'c:tim onlara uysa gerek, Demek kl bu bellrlerneleri onlardan almarn i~in. bana <Sneedcll verilmis olsalar serek; bOyle olunca da arule a priori bilinc rnezler.

A posieriorl olarak da kendl ba~1I1" $eylcrin yapismm bOyle bir bllgisi olanaksiz elsa serc].;. <;Onktl, cAllr ~c)'h:rin varclusunun y n s a I ar , n I ban a deney o&_rclccckse. bu yasahlt Kendi basina $cylttlc i1fiili olduklanna gOrc, benlm deneyimln dr$.mdn da ontam ao r U III u 0 I ar a k uygun dU$nJclldirlcr. §irntli ene)'.&er~i.bmla neyin Y.:lroJdu!l1tl11

).c_nilSll olclu!unu.Ogrc,Hit. n~a.hiQbir zaman.onun zonmlu olarak OyJc

o~~;le!£..~~!n~ ~e .~~~k!lI~!IO !?lamaY.!'lC3&_ll1J qgL~~: Dame].; Id.

Iklnd Bot;im. Sa! lJota lJilim{ Nastl Olof/ohll({tr?

m(b;)e., .AJ~o kann sic die N'l!l'Ul' del' !)mg~ m ricb. aclbrt niemab lchren.

o bans kendi ba$lnn ~eylcrin )'aPISIOI Jli~bir zaman 0Arelemcz.

S 15

N\.lll ainel wir g'lci.c:hwohJ Wltlich Un lBc!ltz4 einer reiaen Naturwls,scruchaft" die " priori nnd mit aller derj:e. Notweniligkcit, "/tlthe %tI l1podlktiJehen Sitten erforderlich ist, Geseese voraagt, Utl'ter denen die Natur steht. Ich darf hier nul' cliojt~ Propidcu~ d.et Narurlehr;; die. Uttt~ dc~ titd. der allgeme1Mn NatunvIssen!Chut, vor alter Rhy$ilt (die Ocuf empiriscbe Prin%ipien gegrttndet 1st) vorllergtht, zw:n Zeogen rufen. D.uin finclet man M.athemltik. lU1gtwundt Il"ltfErtcllJU:nun_g .. en, 2uth bloG di!kum.-e Grun~ (aul Btgrllfen), we1chc den phiJolophi~chen Tei! der reinen No.l:Ilm'kcnntnis :ras:rn:chen. Allein es in doch :ulcb m:utches in ihr. ''r.I~ nicht grutt rein und von £ofuhrungsqucUen unabbingig irt! Dis der Dtgriff del' Jh:wcgung, det Undurc.bd·ringlichk.eit (wornuf del: empirisc:he Eegriff der l'&terie beruht), der Tr5gbeit u, :\. m. welche es vel'hindi:rn) da:L\ sic niche ganz relae Nnurwi$$tntcltafi: h¢i6enkrum; mdun gcbt sic nul' nuf die Gegenttilndc ~u£trer Sinn,e,:wo gibt !ie, r.cin Beispiel von einer allgemeincn l\laturvn$Senschaft in Itr:~ Bedeutung, denn die mu6 dil; Natur Uberbeupt, sic mag dc::n Gegensr.md aul1eret Sinne odcr den des innem Smnes (den Gcgenstand der Physik SGwohl de Psychologic) betrdF~ Wltcr tlltjt:m.eine Ges~ b.ringen. £g 6nden &idl aber untcr don GJUndsa~ jencr allgemclncn Physik et:liche, die \v'irkJjcn die Alig-cmeinhait hlIbc:n, die wir ve.rlangen. aU dtt Sur. d GiS ~ic 511bstanl" bleibt un.d hi:harrt, dn1}. a Iles, W:t$ gcsc:hicbt, jeder%¢it durch cine Otuchc nllch b~ndl~n G~i:Zen \~arhcr besrirnmt sci, u, s, w. Diese ~i.nd wirklic:.h aUgemeine NI[W''' ge~ette, cUe vollig :2.. priori bes~th:<n,. &giht ale!> In dcr Tat eine reine' N:atu.r\""IDsClUchaft, \md nun i."t die Fr..ge: wie ise sit m.6g.11chl

§ 15

Ne var ki herseye raAmen. doA:mlO bailh oldul\lI yasalnn a priori olarnk \'1: zorunluklu onermeler iein sart olan zorunlulukla sunan saf blr Dog3 Blllmlne ger~clw:n suhibiz. Ourada sadece Genel DOiln Dilirni bash~1 altrnda gecen, (deneysel illteler Ozerine kurulmus) tOm Fizi~il1 (inGnt gelen do~n Ogrctisinin Ont'gilirn dahm Inmkllga ~3Alrmarn yeter, Onun i~inde gdrUnU~lere 1J)'suianan Marernatlk ve saf doij;n bilgisinin Ielsefl bOIOmllnU olusiuran srrf (kavramlardan t;lkan) a~lklaYlcl iIIetler bulunur. ~cal. bunun ieinde aynea lam sof ve deneyln l:n.ynaklanndao baglmslz olmayan bireok .$ey de vardrr: h are k e I, n U f u zed i I eme z II k (maddenin dcneysel kavrarm blinn dayarnr), a I a I c I kayrarnlan gibi; buclar onun lam saf bir Doga Dilimi olarak adlandmlmasrm onlerler. Aynca tioga OArelisinin bu OncAilim dah sadeee dl$ duyu ntlne!criylc iI&.ilcnir, tJolaYlslyla lam 3n13ml),13 cend bir DoAa Bilirnine ornek verilemez; (OnkU DOM Silimi, ISler lIt~ ister lc duyulann (hem nzigin hem de Psilcolojinin) nesnesiyle ilgili olsun genel olarak dogaYI yasalar ... lrmda lopl:nnnl( zorundadrr. Ama bu Genel- Fizi~ill llkclerl nrasmda, .ger~ekl'en bizim iSlcdigimiz gcnellitc sahlp baz: onermeler bulunur, 6rncgin "l 0 z k nil C I d I r ve stlreklldlr", "0 I 1I P b i len ,. her $ C Y. her zaman, varolan yasaJann b i r ned e n i a rae IlI-

A I Y I a enceden bel i r len m i $ [ i r" onermclert gibi. Ounlar ramamen a priori olarak varolan, gert;claen genel doga.yusalaruJlr. Dernek kl &CT~ekum de saf bir Doga Blllml vardrr ve $imdi soru ~udur: bun a s II

o l a n a k l r d r r ?

.~ xo

§ 16

Now n.immt d~s Vvon N atur cine andre Bedeutung an, die n'imlich das Objekt bCltimmt, indessen da& in der obilr-n De:detlllUJ$ sie nur die Geset%malligkcit de. llestimmungan des

Do A a sozcfi!lU <lYTIC ... bir anlam daha alrr, bu da n e s n e y i be~ lirleyen bir anlarndrr: oysa )'lI~and:lki anlarmyla ·d.o~a· ._tt~I_c~!:l!~~ $~YI c!i !l.Y:lr9Iu S In~!J1 IJI..bl'lillenm e i n~~IJ •. Y .c 1 .s. ;'1 .• y.:J ... II_Y.,!.t!~_n.l. uj..~_

!)6' Pro!4gD11ten« .%# ·"w jlJNJ ldbJjiigCi' Mrlaph;triit

D.wu: det Dinge o.betb.a:upt .. Q.l1deutdc. Naturwo. rl1d/";tllit~,. bctnoehtct ill: der In bcgri:ffllil erG cg cnstii ndeder Er.fa hr u ng. Mit dieJCl' .h;bcnwirc.s bier nut;rlltun •. da obn.cue.m Dingc, dIe nicmwGcgemtandc¢in,e,r Etfmnm.g werden xio.llnen, wenn de n~cb ihtcrNature:x.anntwc.rd:en sollten,. ons ttl Begrilfco. Dotigen .wUrden, deren. Bedeutung .nic:rnaLs in wnff,ttQ (in irgcnd einem BeUpiele eifl:ermoglic.benirfmrung) ge;gcbcn werden. kijnn~'Co und 'londr,ten N;tur wit un.s aLw .lauter Begritfto michell. mULltcn, den:D Realitlit, d. .i.ob sie wirJclich. sith.au£ Gegen 5tindc btiichcn,odct bloiSe Gcdankcndlnge sind, gill" nicilt ent .. sc:hicdcn wc:,nlcrt konntc. Wu nicht.dn Gc:g.cmtand der Erf.ilirung sela k;nn. demn E:;kc:nn:ml~ w~ hypcrpbysbch,. und mit dergJtich~n habcn wit hierg;ar nith.t.lU .twt,. $ondem mIt der Natutetkcnntnu. derc:n Rcalitit d.urth Erfdlmng bc:statigt wctdc:n bnn,. ob .,ic Gleim ... p.riori m6gUc.h bt,un.dvoralltrErfiilirung

vo[b~rgpbt.· .

G~Jrc~Jlltldlle, Mela/hi§e Prol~gomctUl

46

ilarC( .cdiyortlu. Denrckki mCIII!r,;al olarak bnklld~g,~ud:l dog:1,. d.Ms: tln_9JL~ ll' .Jl",e~se;l_,_e.t'i.nill~"lJll!\!l. (tn..r~ Dlzm~de bunl~:lllsllcR: digIrniz sadeee budur; "UnkU onsuz'~i?bir zaman. ~Ir dencym nc~ne~~ olarnayacak ~cyli!cr. yapllanna g6rc btllnecekse, l,azl, anlarnlan .Iw;b~r zaman (olonakll bit.denc),in hnhnnsi blr OF'ncuinue) somu; olarnk ... errIcmc),ccck klwr,l1n lara \:lit meye ~orla)'acakll. UU ~.eyled n ya prlan ha 1:lunda bft. yaIUtICakn ... ramlnr kuraeakuk, scr,.~klilderl konusunda is~ -),an:i s.er~c,k nesnelerlc Ham midlrlcr. yoksa~'rf.J1J1.!.n!.m.w.n .. C§.~~l.tit! midider.? konuSlInda- hi~ kam'r \I.erileme)'ccel.:n. DCn~~l! Ult~l~l:.'5l.ohl· -1JI~y-oi;m..bllai~i (tzik n~l~ot~;)~)'I~~ t?·i.~ .~n.gb:le~ ~1~~J~.n.L~.HTIlli'):.!1is.ej r ilgimi7. YOl;. tlr_ .. ~i2i_UsJJendircn, !!.p'~i.or~}?1~~~~h(~1.s?jl~~!J~!~~~~~1~Y:: n

den on~s.s~ls.cq_e geT~~c~l!gi ~~~~l!~.~n?):I;l!lP...l!!1~_11 d2&alJJ!t;tSLdtL._

§ '.7

§ 17

Da:sForm:zle de! Natw: it, d.iescr enger:nBcdeurung ist: ah.o die GC1Ca maG igkC:it a'lic,f Ge,g.c.n.stiind:c der Rrfahrong., und,. sofem 81ca. priod etl~I1Jlnt winl"die .notwendige Gesea:.mli.I3igkeit del"$.d"'en. Es ht aber cbendargctm: da6die Ge"eae de.r Nltur IIllGc:g.crut:in.dcfI;,.$ofem sic. nh:ht .inBeuchung auf mogliehc Er:[Qhtung. 50ndern. rW Dinge ansic:h sdbn bttnclttct werden; nie~b it priotiltonnen c:.rt.MlDt werd.en.\Virhaben e$ abet' mer' QUch . niehl: mit Dingcn .:an s:khs'elhst (diese:rihrc .Eigcnsdufic:n Ja:ssen wirdahingestcUt sein) sond;cm. blol3mit Ding.en, :lIs Gegenstiindeo einer m.6gliehen Erf.ilinmg 'to. tWJ.,und det Inbtgtilfdcnc:lben ist ¢5 eig;entlidi, VIa$ 'Wir kitr Notut nenaen, Uo,amm. fage icll, ob., wenn vonder MogUehkeit dner Natti.rctkcnntnis a p.rio.t~ die Redo i.st, es besser sod, die Aufgabc 'So cirruuic:bten: wit htdie notwclldige GncU:rni13ig~lt der Dinge alsGegelU'linde del' .Erf:iliru:ng, ()det: wie ist die nOMcndigic Geset:uIl.ii13igkeit det Erfa·.h_rullg &clbst :io Aruthung ihrer Gegen-

~de . Uhctbaupt-l priO.01U cd;;ennen. ffiQglith.t .

Dcim. Licilf'C beschen:,wi:rd we. AuHo$UIIg dec E'r.lgc, sie mag nuf dic:ein.e ad« die an.dtc Art vo.rge*Ut seln inhll:s.ebung au tcincn N;J;t1Utr~eM.tni.s (die c~ent1icb denPttMt del' Q.l!lUtion awmacht) guIZ und gar auf einerlei hin:aw.l .. ufcn. DCM <ii.e.

Ocm.£~ 'ki • .!?u_1illvml:umyl.a dogncia b I "j m ~ e I"Q hi n, dcneyi n !tlmnesnclerinin y~say. ~Y8\!r!l~guilw .. ·~ .PJj,orj kiIh,S'~jIdIAi kadanyla de onlarm Z O.r.o nl u sas:)ya uygll.nlqlj.udu.(. Ancak lJirozOnee orla)'D kondi:J ki: doJa. yasalan nesnelerde, bu aesnelee elcnakl I dCJicyle ilgilcri i~inde dc·g.iI. de. kendl basina ;c)'lc( olarak g.t1rtllUrlcrsc •. hi~ir zamau n Ilrior.i bilinc:mezl~r. Ama burada biz. kendi basma~e)'lcri delHi (onlnrlll (}lelliklcrini bir larafa blrld:lyoruz.). slrfolannkh biT dcneyln uesneleri otfiTak ~e)'lerleilgil.cniyoru'Z; bualann tl1mD de, ashnda bidmburadf\ daDa dedi~imiz ~c'}'dir. Vc: ~imcH soruyorum; cg.crsOzkonusu. elan, a priori bir doga bilglsinin olanngl ise, ac.abil SOW}'U ;O)'lc o [.I.aya .. koymal~ dalu\. iyi degl I midiE: deBc), nesnelcri olamk;e y I e rl n zorunlu yasaya uygunluklatllll, v.eya.:bDllln nesnc.leri bakrrmndan de ne.y in ken .. dis!nin torunlu yasaya uygunlugunu.gencl olaroka prJoribUmek nasil olanalthclul

lukt!l. ba}aldlgmda l5u sorunun ~Oztlmll-~u vc)'a bu bt~jmdtl.asil. rlmlanmli olsun- (sorunun.csas nokl,lslmoluHuran) ~af doga bilgisi bakrmmdan uunaml),la. aym yere ~Ikar. C;OnkQ ·~eylc.rin dcncysd bir If>.

47

iklncl1Jl.ilfim. SaJ OoAa OJllml N(wl Ol(tJU1M'.lltr;')

47

$ubjektivcA Gestae, un~er dCl\c.n ;uI;incineEtf2hr:rut~gtcrkenntnis von DIngen m"ogHcbist, gc:lt!cn ,:lucb von diesenDingen. aJs Gegcnniinden elaer mogllche;n Erf.1hrupg, (fr~~ic:.babcr ruc.ht von ihO!:nalt Dmgen ;;n ~ch$¢Jb~ detgilcichenabcr hierQuc:D.. in keine Betnchtu.ng kom.men). Es Is,t gfultlith cincl'lei, ob hili ,S3g~: ohne dM Gt5'ttt, dU\, '\"tcnncinc Degebenheit ,w.hrgenommen .. rlrd, sit jed.emit:luf cnv:u, ,vasvofherg~t, bc!,ogcn wCl'de, 'womuf .fieno.wem.er a11gc:m.cinen Regel forg; .kann niem~I,ein 'WahmehmunS'urftit .rut Etfllltnm.g gciten; odei' ob ich mith 10 3 u.sdl'Dcke: aUes, wovan die Erfo1b:nmg lchr4 ,da8 c.s gts.duehtJ

mui3eine Umtbe . .be-bcn. '

Eshe in.dwen doth fchlekll,ci1er, die trstere. Formel ZIl wahlen. Deand,: vm ''10k.! .:l priori \!.fld VOl' ellen gegebencn C"':eg¢fl!.tMden eine EtkeMtnisderjcn.igen Dedin.f1n8cn bAben kanne.n; unter deaen alIei.n cine .Erf2hrung in Ameh~ ihrre.r rnoglkhilt, .nhmab 2.b:r; welchen Getcaen. sic, obne, BtlCiebung 3ufm6gUcbc Ernhru.ng l1nsicb selbst un t:e rwo.rfcn 4ein .mSgtn, ,\0 werden wir die Nann der Dinge a. priori nic.btan.den $t:udie.ren kannell):ds d11lwir die Oedi:ngungcn unci allgemeine (obgleic:h ulbjelc:tive) Gestae erfor:schcn, unt:er dene.n alieia ·ein sokhes Erkc.nnmis, .3.ls E:rAbnmg, (deF blollen Form. D2tch) mog~ lith ist, und darnachdie M6glichk¢it del' Dinge, ,als G~crutEnde del' Erfuhrung, bmimmeni dcnn" W!lrd.e lch die %Wcite Art de.$ Au.sdruc!~s wfiWen, Wid' die Dedingungct). ap.riori mclle:n. 1.lnter denen Nlltur aJs Gcgen.s:tand d.r:r Er&htung. muSIic:b ut, so 'riUrdc ieh leiclu:lich. in }:Ai:llvCf;S.ttn.d ger.3tcn kCln.ncnund mit einbUden:, kL ll~lte von del' blnturals einem Djogenl1; ;sieh s.elbtt Zll .t'Cden,und da \'ftJrdei:cll fluehtlm in endlClSQD . .Dem«bungen bonl~td,ehen werde.n, vor Dinse, V'on denenmir nkhts g:egebcn i.~t, GClCl:lt2.tl suchen,

Wir werden .¢$ alse hiu Mel'S mit der &fduungund. den alIg,cmein,en und apciori gegcb~ntn .Bcdingungcn ihrcr MSgt.i.ehkeit 2U: tun h:tben.,.und d:lr3.w die Nn.rur, als den gm.z;en. Gegenstllnd alIermogll'cben Er~hnmg, bestimmcn.lch d~nke) ., manwerue mieh vmteben: ann kh ltier nIcht die R:cgelnder Beobachtung einct Nlltur, die scllongegeben 1st:, verstdlC!, die$;~ sehon i:.1'&.hn:mg voro.ut, also nicbt, '. wiewlr , (du.tch Erfahrong) , '. del' Noror ttie Gesm,e 3.blernen konnon> denncliete vf.ire:n al!dco!) nicht Geset1.¢ a pr-iorii, lind ~'bcn ~eir.te reine Na~ens.Gh .. ..JrJ ~ondem • .ne die Bedinu"'tlllgCI:I 11 ;priori von de Moglichkeit del'

bilsisini olanakf. kllan OZlicl yasal(1t, olanakh bir dencyin nesn~leri olarak bu ~eyler hakkmdage".crUdirlcr (ama elberte kikcn£li l)(l.:ima $cyler olafnk degil; 2inen bunlarburadil s()zkonusu dt'~ildir). "OIl' Ohl)'alglla. mnca, bunu her zaman kendlsiadenonee gelcn\le ondan g.enc,1 bi'r kurala gOre C;lkan bit ~eye bnglnrnakgcrekli~i konusnndaki yasa olmadan, blr algi )'!1i"gI51 hi~bir zaman bit deney ycrine konamaz" demek ilc"olup bini.Aini deneyden O~rcndiAim herscyi" bir fu.'dcni ohnaudu" if:ldesini

kullanmak arasinda hkbit Iark yokmr. '

Vine de birinci ifade bivimini seernek daha uygun dl1~ef. C;Unkn n prioriolarak ve verilen I.Um nesnelerden onee, bu Dcsneler hakk.mda bir deneyi olana.lil! k.dan kO$ulltlrln bilg,isinj ed'inebjlece~imize, ama hicbir zaman clannkh deneyleilgi icine sokulmadan kendi basma nesnelertn hang] yasnlara bnAh olduklanm bi.lcme:yce:Aimi.ze bnlnhrsa,;. biz ~e}'lerin IiI.oAoI yaplslOl a prlori olnTak. ancak ve ancak, dene), olnTal, (SIft bieim bakrrmndan) bOyle bir bilgiyi olanakh krlan kO$ullan ve (CSznel OhTUl~UUl ra~ml!n),genel yasalanarn~tlrmak.la, soma da dene)'i." nesneleri elarak 11 $cyle:rin olana,Aml be!irlem'ekle .inceleycbiliriz. <;nnkl1 ikincii fade bil,~imi-

ni. se~lp, dene)' n es n e si olarak d oM·)' I olanak h InlankosuUl.rla priori ola:raka.rasaydlrn, kolayca. )'anh~ bir dU$.Unce)'t kllplhpkendi kafamcla. kcndi ba~ma biricyolaralc dona hakktnda sozcuil;iml kurabiUrdlm; 0 zaman d,a,hakl:lunda bans hi~biJSCY verilmemil.$cylcr icin yasalar arayaral:.,vc;rimsiz bir .sekUcJc, bltmczlllkcnmez ~~ab31Ilra sUrUldcnirdim.

Dcmc'kk i. bit burada sadece dcneyle ye onu n genel ve a pr iori verilmj~ ko;Un:UlnUl().lana~lyll'l ilgilcneetAiz. ve oradan harekel ,cdtrel, dOS8 .• )'1.,. bOlOn ohlnakb dcnc)'in nesnesl cilarnk belirleyccesiz. Uenim burnda zmen\'crilmisobn dognytg Oz I erne kurallarrm kaslclmedigiUl, stlmnm, anla~llatakur: bunlar lalen dene),i $arl. kosnrlar; dolay.lslyla bh.im (dene), araC1hglyla) dogadan YJ£ala.r Olll'cntbilmcmiz:i dekastetrniyorurn, tUnktl bunlar 0 zarnan ... priorI ynsa lar ol:U]];I7. VI! Srt r D(,)~ll BiIimini olu'~I.lLrnrmulnrdl;knSlcui(ljm.. dencyin olaonguun a priori kosul-

43 PtlJ/~g()rit~)4 UJe.~'Ur j.,Jen kiMftigm Mi'tojJbYI:;I'(

Br~ng 'wgIeith elie Q.!:dlcn ind,aus c!eit~a11e allgemeine N'"tmgc~ hcrgddtct werden mils3en.

Iarmm aYnI zamantla bOIUn tIoga, yasalannlU~.k:uj,lacagl'(3ynal(olm<l. Iandir,

§ rs

Wir m~, deon otlso zuont bitlllctken: da!lt"ohgleich aUe &f.1hrungswtci1c ~~piWclJ~d., ,cLi. ,ihNrn Grund mder unmiutI~ bU'lln \Vahmithmung der Sinnt h;bc.n", Clennoch Ilicht umgekcb:n: zlle cmpiristhe Urte:Ue d.a:n:un~tciJt 5ind,sond:e~ da6 U.her du Empimche, unil abetmupt abet daldcr sinnllc&en AlnehllUl.lng, G'ege'bene,nochb~onderc .DcgrlfFc . hinluk 0 mm.ea mUntn, die I:h.ren Unprung ~:Uieh apnon. im,rtuu:n, VCU'tance haben, unttr die jc:dce Wahm,chmung aJ.1ettrst sub$umic:rt, und dann vcnnittelst dccclbt.n in ,nrf~g Iunn Vtt'WlUldtl"vtwen.

Emplriscb.c 'OrteHe, softrn ,$ie obJckdve G'Ultig:kcit labc;D, slnd ERliAHr ... UN G$ Uit.mLE; dieabu,$ORur subje,ktiv gUltig sind, D.CIUl,C. ichbloLkWAHRN.mMUNGSORrElLE. Die lebte:m bed'IIr:fc.n, kcina reinen VefsrMde!bc:~ sondem . our <let logisdu:n VcrknUpfung dl:t Wahrnebmungen in einem dmkcnden Suhj'ckt. Die mtcrcnabcr etfordWl jede-ncit, Ub~r die VorsteUungcn der si:nn1:ic.h.ell .AmchauLll18, noch b=-ondere im Vcrn;a,nde.uTsprDnglic:bernugte De8rif~, w;~c:bc " ebtn Ill.chen, <Wl das' Erfa.hnmgmrteU objekt.ivgUhig isto

Alle: ~erc UftcUt :i:n.d zuc:nt blotieWahrneimIWlgsUI'tciJe: ~c gelten bloB fIJr \lllS. d.i. Ilk UNCl: Subjckr,uo(l nar hint~n'" nl~ geb~n wir: ihllell tine ncu.eBwehung:, nlmlich auf ein Objekt und \VoU~n, d11l oe$ancl1 far urn jedtruit und eben '0 filr jedetmann. gWtig nin ~J1c; dunllWettD. eln Uneil .mit claw Gc,g'C1"'tm.de ubcrein:stimmt, so mUnen 'QIle Unci.lc tlh'Cr dcn:dbm, Gegerut;md auch tJntercinande.r ubtl'C,instimmeu,.wtd $'0 h:dc.utt't die objeh.dvc GuJ.tigkeit d~ .Erf.lhnmgmrteils oiehtsande.rs,al4 die notwendigc A1JgemeL'lguJ.'tigke.it d.e$Sd~. Abcr r..uch umgek,ehrt, wenn wir' Umthc Hnden; tin UffeU VOl' .notwcnclig: :aUg~eingullig m halt.cn (wclche.s ni em als auf der Wnhmehmung" sondem demrclnen Venl~elesbegrilTe bcruht, unter clem die Wahmehmung$ubmmiC'11 in) •. so ml1uenmr esaueh vo.r objekbv lull!!'ll, d. i. ·daJl· C:'S nich: bloH cincB=it.hung del 'WabmcWnu.o,g auf. Gin Subjek~. $ollllm cine DetWmheit desGegerut.~.adcs .mz4rUcl':,cj dean es ·trite kern Gtond. wlUum.;mdc·rertJ~c~e

Ohalde"l1ceHk.lc~una dik kali C;c:L;lIIci: ncrckir: hc:rnek adar b DUlu deney )'3.t&llan otocysel iseler de, }iani rcrncllcrilli du)'ulann dol3)'slz ::.181$I[H13. buluyorlarsa da, bunakaHlhk rum dencysel yargllar bund:Ui dola)'1 dene), yarClhm olmuyor; deneyselolnnm ve geneHi[,le duyusal }I ;:dg,IY·:\ verileain USHlne,kOKenlerillitamamlyla a. prlor] olara!( .sar anlarna )'ctisindebuilln Oz:el kaVTarnlarm eklcnmes! gereldr; her aIgl ilk Once buniannallilia konur. soma dnyine bunlararaclhglyln dc:neye dOnU$IIl.

rulC"biHr. •

Deneys.c! yaqnlar. ne s ne I ge~erlige sa hip old uk I a r I zamsn, :DENEV YARGILAKI(hr; sa de ee 0 z ncl geee r I i olnnlanm iscsnfALGI YARC:aLARI diye ad'l.undmyoriull.. Du HdncHeri. s-uJanlamll yeUsi kavramlarlm dcgll:sOldccc dllfUnen bit Olncde algllarln rnanuktal baAlanhhhglmgerektirirlet. OYs:a birineilcr.i, herzaman d.uyusal COrUnun tasanmlanndan Ol'c, OZcc. an In rna 'I C I is i n de 'i a tilt II m I $ Olel k. a v r a In I a r~art ko~nrIQr::.i$tc bu ka,vramlar dent 'I yargmmn n es ne I seC erl iolm asi m saJl,la.do.r.

Dllllln yargllanmltOlice :ilrf a]gl yargdamhr.: sadece bi1:im icin .• y.mi Otnemlz i~in,ceCledidir.ler;. onla.rI biz sonradan yeni bir Ugi iChlC. yan·i bir nesne He ligf i~inesokam: .... ecnlann her zaman biz.imicin ve aynl ~ckilde her~e's i~in geetrH o.lmalarmlisteriz. C;lInk1J, eier bir ynrgl birnesne de u)'U§cuyorsa, 0 haldca)'iu nesne llIlkkm.dalti b[lIUn yaTgllnr kendl aralarmda da uyuJmnlldlrJar; YO bOylecc demer yargrsmm genel ge~erl.igi, onun l;oruDlu genel Se)'erntindc.n ba~ka hit;bir anlarnn gelmez. BUnun tersine dc:.eAer bit yarglYI. zorunlu olarak genel ge,¢ct kabulet- r;J mc';t.ic;in (ki btl hi~birzama.n aISI;ade!iI, 311ma .alglnln I~ondu~u snr a.nlamn yelisi kavzamma dayanlr) b;lr neden buluyorsak, onuaym zama.nda nemel ohlrak da kabuielm(k', yani orrun sltr al&1I11n bir Ozney).e clan m~kisiniifade clmdlekalmad.glnl, nesnenln bit Ozem~in,i de dlle g.elirdil:ini 'kabul elmd, lO.rUcnda)'lZ. C;linkU, e~erlOm yargllann .ilgi

9 Z'U).eis~; Ted. 1/Pi~ in Ttil1t' Nllrl!MDUJf'Mtbajt mBglit:bi

nOMcndig mit dem mcinigcn obereinstimmcn ma13te~,!enne.!l nkht die .Einbe.it des Gcgenst.t.ndcs w:ire, auf den sie Sich alle bencheD, mit d'cm rie Oberclnstimmen, und~aher auch alle untcr einander lusnmmemtimmen mlLum.

§ 19

Es sind da.her objcktivc GUltigkeit und notwcndigc Al1gcmein~ guJtigkeit (fUr jedtnn~n) Wech5eJbe~. und ob wit ~Iei~ das Objekt an sich rucht kennen, so 1st doch., wenn 'Wll" em Uncil ;rl, gemcin.gUltig Ql1(1 mithin norwendig an:selwl, eben danmrcr die objektive GUltig!:eit ventanden. Wir ukennc'l dlltCh dieses Uneil das Objdtt, (wenn es auth sons!", wie os Ql1 rich se:lbrt scin mOchte, unbeJ-~t bliebe.,). durch die allgemeingfiltigc pod not'lY"Cndi~ Ver!mUpfung tier gcgebcnen Wilirodlmu:ngen, und dQ. c:Ueses der Fall von 1111e:n Ge~den dot Sinne is~ Sf) werden Er&.hrun!!'S\1rteilc ihre objl!:.Iuive GUltigk.e.it nich.t von det unmitttibarcn {.·k.'cnntnis des G~ge:nstmd~ (dtnn diese ht nnmogl. ieh), rolldem. blelS VO.1l der .Beflingui'\g da Allgcmeingnltiglte:it der cmpiri.schCD Urtdlc catlclmen, die, wie 8"..JQgt, nie.m.als :lu( den emp:iri.sch.en., ja obcrh:mpt sinnlichr:a BodinguJ1gen, £ondem auf einem mnen Vcrmndesbegrifft: beruht. D:!l Objekt bleiht an s:ich sdbrt hnrncr unheb:nnt; wcnn .ber dW"Ch den lm~d~begriff die Ver~t!pfuns dl'lt Von:tdlungcn, di.e uns:rer Siruillchlte.k von ibm gegeben =inc!; .us :illgerncing;a1tig bMlmmt '\--nl'd., &0 wird der' Gcgeru:b.nd durch moses Vc.rhlltnis bostlmmt, ~d das Uttci1 ir:t obJe."tiv.

W1l' wellen dicse:s cr~ll!'etn: daO du Zimmer Wlmn, del' Zukc:r $UG, dcrWcrmut "rld.tig Stir), sind blo:tl subjutiv galeigo Urt.eile. lch verbnge ~ ni:ch:t, cW\ ichcs icd.eneit,oder Jcdcf'

1)lch gestehe gem, da:e diMe ntispi~lo ~cht' rolcJu: WahtnehmWlif" uneiJe vontellen. dle jemnls ETf.\lmmgs:nrt~1J3 werden Id:lnnre-n, wenn. manwcbci.n:m VerJ1l:l.Jldi~J'b~rifF hiriZtl. f!.i.~e.~ weU sie .sIch bloG I.ur, GofUhl. welches jedernu.nn ab bIoi S\1bjtt~tiv erttmnt urrd \Velches r.'tro cl~.ll.b d~_m Objek.t be.igolcgt wctd'Zrt dnn. belie-ben. und ~bo nu.ch niemnls objclrtiv werden k~en; icb It'oUn: nur .0J' del' t':~n"d eln Bcispie1 von dem Utteilo gebelI. ~ blC).~ sub}:rmv ~Iri.g in, una in ,iclt lteinsn Grona 'ZU: llOlWl!ndl:grm. A1JgemWlgillhgt:m

"tlnu ~c"'l(rcQ. JiL IV. ..

Iklnfl Biifiim: SD/ DoRa Oill;,1i Nall' O/ann!dltltl'?

019

i~ind.c bulunduklan ve onunla uyusmak, bundan Ol[lrO de kend] aralannda uyusmak zorundak olduklan nesnenln bi,ligi olmnsaydl, bnskalannm yargllanmn bentrn yargllanmla "al(1~maSI neden gercksin?

§ 19

Oylcysc nesnel gecerllk ve zorunlu genet ge~eTlik (herkes i~in gecerliklblrbirtnln yerini alabilecek kavra:mlardlr ve biz kcndi basma nesneyl bllmi)'orsak da, eger bir yarglYI genel gecer, dbla),lSlyla zorunlu kabul ediyorsak, bundan nesnet gec;erHAini anhyoruz dcmeklir. Du yargl araorhAlfln, verilrnis algllann genel ge~er ve zorunlu ba~lan.llhhAI 3raclh!llyla nesneyi biliyorul (baskaca, yani kendi basma n3$11 olduAu ba.k,mlndan bilinmez kahyorsa do). Vt bu. 10m duyu nesnelerinde boyle olduCu lcin, denc), )'argllan nesnel ge(,crliklcrini ncsncnin dolaysrz bils,isinden deail (cUnkti bu olanakSlZdlr), nrf deneyse] yargllann genel g¢terliAinin kosu. ~ lundan ahrlar; bu kosu] -yuk:mda sO)'IGndi~1 gibi- hicbir zaman deneyse], haua duyusal kosullara deAil. S3r bit anlama yelisi kavranuna dayamr. Ncsne)'sc. kendi basma her zaman biHllemezoJnra~ kahr; am" cger anlama yelisi kavrarm araclhalyla. onun duyusall'!lmLZ.:l \lerdi~i lasanmlarm ba~lanuhhAl'genei gc~r olaTa!;. belirlcnifs~. nesne bu m~ki oraclhlUylo bclirlenir \'C yugl nesnel olur.

Du n u$Oylc: ~:II.dda)'allm: oda mil slcal(, ~ekeri n 1:11 II. verrn U I U n act oldug-u1) yargllarl 51rr oznel 8e~erli yarglfardlr. Bunu her zaman ben bQyle bulmahYlm\'eya ba~l(alan bunu bcnim bulduSum gibl bulrnah

• ,

I) Hi .. \'e~inmCl!c:n iti':lr ~-&.:rilll ~i: II" nrn~~kr. blr;lnll,n .• Y"li~i h ... unu ~~Iltl.ilc. ,Inc tl:l~nC'Ctk QU:l btI~. ht.hant.i bir lJ3m.:uld3 denty )':1"1\1\. ol.lbIlC'C('~ IImlcn:ll I fa,S" 1m sunrmllhlr; (unlu bllnl3r hl'l'k~ins"r olnd olal;rl billliti ''C' hl .. "ir 1.1n'3n noneye wSIDnsrn:lol'lIeak oran duyeu~11 fleilldirlt<r. dohYlllytn hi{b:ir lekiJde nOIlt! alomnzl~u, Ikn sad«t .tklll ilk teltn.llft o.tnel 8((("1li ohn '0 IIt'1l(f1 l~in.rJe anu zorllllhi Bcnd lIC\cr k,lilCllk ve bu uytdt bir nCll'lc)ir! illl·! il,'inc IOhmk bir Imlel itf,mC)'tn hi, )':10'.8.) omcAI

so

andl'ues ebcruo, Yo'ic iell,. finden ~ol~ s.ic drOc:ktl1nur cine neil.chung ~,.et:ner.EmrfindUllgcn .. auf d:u.nlbt Subjekr, n!imliclt mkh sclbs't, und.aueb nul' in mcincm 4ie.nnaUs,cn Zustmdtdet WllhtnehmWlg aus, und .,olltn dahcr:luch nkht ¥om. Objekte gcltcn; dcrglckben nenn.e kh Wahmehrt1Wlg$\l.rtdl~; Eine ~1 2ll.derc Be:wandtnis h:&t es mit dem ErfOLhnmgsuttcile. W.u die .ErfWungiJntcr gcWiS$tR Umstinden mic.h. .. lelut, mull ,je mid jedme_itund ,"ueh jedtl'l'l\mn lehrcn,. und die Gllltigke.it dmdbc.n scbrankt sichni¢l: auf dID Subjekt:oder seinen danialigen ZIJ.$tand ein. Dwcr l,pl'ccheicb aUe dUS1tithm UncUt al:sobjck~v g.ultigcau; aUL B. WCM i~ sag~dic Lui ist cWtkclJ, so :at dides Urt.cil:z.uni.cbst nureln Wahm.chm.ungsurtcil" it'h betiehe ;wei. Empfindungcnlh mcinen. Si:nnm nur auf einmder. Will iell, es sell Erf2hnm~til hciBm, so vcrbnge icb, daA diest VttknOpfimg unttr c:inerBtdingung uehe, w.ddlc .sicallgemeiin glllt1g m:lctb't. Ich wiUilio, da:fl ich jed~it, unll ~ueh j'cd.emwm Uicsc1bc Wahm.chmung unbcr dCJ1lClben UnuSndtll notwcndig verbinden m{ls;s'C.,.

istcminl gelinniyoTum; bu yargllar sadeee itd dU)'l1nlUllaYni ClZflcylc, jani bClllc-hcm de sadeee ~jmdUda.lgllartla durumumda bcnle- bir ilgisini dUc getirlrler, bu nedenle dcnesnc i~jn g~crli dctildirler; bunlaro.nlSJyargJlarl adim veriyo'rum. Dene), yrugllarlyla durum bamba~lm. dlr. Deney. bana buUd!. ko~ullarda Ol1relliRini. herzaman bema dn her- .J kesc de OgrelebHmclidir veonun ge~crli~i OUl.cylc\,cya cnun Q zamallki durumuylasmnI3mlm~z. Du ncdcnle bUI~ln bu .~jbi yargllara ll'Csncl ynrgllar di:yorum; OrneAin "hava cUlslikicllr" dcdiS.inllle. bu }'llrS.1 enee bir algi ya.rglSlcllr, yalnlzc.;l duyulanmda ild duyumu JJSI i~il1t:sokuyorum. Egcrrbuml dene), )larglSI denmesini iSI.j.yotsam. bu uil~Jan.llhht'". onu genclgCQer yapan'bit kO§ula bn.gll olmasun lalcp ederim, Yani, benim de herkeslnde aym algllan a.ynl dutumlarda-herzaman zorunluolarak bir-

bir inc ba,glamasmlisli)'orurn ,.

§ 7.0

Wir werden dlth.er Erf2bnmg llhctha.uptzt.rg,lieder:n mU:s4cn, urn. .:m seben, vnJ in Iliacnl Pl'odukt cIt: SiMc u.ud des Vcr. a;ta.ndu c:ntbalttll, and ,Yic dai Erfa_hrung.$Uttcil sclbS't m081h::h m. Zurn Grunde lie:gl die Anschaup..ng,. du:e:n Iell mit b~vujSt bin, d. 1. Wl\hmehmllflg (pcrecptio),. die blo_11 dt.n Sinnt:n lUlg~On. Abet 2i'W~itcnJ gthon :a.u.ch, (W,u dJU UrteUen. (da$ 'blo.S dew Vr:rstande tukom.mt). Die!t.$ Urteilen bon :nun zwidicb ~[cin~ mtlicb, ind~m ich bloB die Wd:tmcbmungen vuglticht; und in cinem. BCWJl6uc:m ttl.cines ZU1!andes, odeI' :z:weit'CnS da kh sic in cinem Bewu6tlcm .. Ilbcrhllopt 'VCfhindc:. Daf cn.ttIc U·.tciL . hr bloB ein Wabmcbm:ungsur.tcil, und Jut softm. nu! $u"bJckti:vc GUltigkeit; es 1st bloG VerltnU"pfimgilcr Wo.hrndlmungcn in tncincmGt::mUtttusl:mt1t; ohne Bczichung auf delt Gt.gmthUld. Dmer utes nicht, wie man. gcmcin:iglicb. iich ein'bildet, %ur Erfwung gnuS. WahrnchmungCll IU vCr&lclchtn, und ineint:m.

§ 20

Dunedcnle. "nyulann ve anlama yeJisin'jn bu UtOnUndc ncyin ic,eril. digini YC deney yar81smln ktlldisinin nasrl olallQkll olduAunu gormell icin., (lend olarak deneyi ogclerine il)'lrmanm: g.crckccck .. Temclinde • biHncindc oldu~um gO.rO, yani Slrf du),ulnra ail clan 'algl (perccplio) bulurrur, Ikinc:i olneall ise onda yarglda. bulunrna vardn (ki bu suf aalarna. ),clisinin hidir) .. $itndl btl ynrgJda bukmma ikiHoln.bHir: ilk oilunk, ben m( algllanka~lla.sllrarak ve onlan benlm durumumun bir billnci hal lnde birblrine ba~lilyarak; ya dll ik i.nciolarak,unlafl sene[ olarak bir bilill!; hallnde baalad IAlmda. Di rinci ynrg.lsnd~e bir olgl YUf81sldrr vc bu kadanyla slffoznt'l SCQ,r.'rlige sahiptir: 0 Slff., ncsneylcilgi kutulrnadan., II alglwrm benim rultsal durumum Italindc baSlanmmildlr. Du. nedente, gcmUiklc 5;:Ullldlgl gibl, aJgllan k:m~IIa,llnlink Vi! )'~rBlda bulunme

und ~l.':tdurcJI %U cincr Brnt'bllngauf):Objel:~cllt1u1t. Pm lkbpiddcr Wihrn:'Qbl7l,un~$Uffeile,dl.CJ dutch hin~ugtJernen \'cnWldetb:egriIf Erhhtun8~r:teiIe wllt:dtn,.f6lgt ill d.c[ n~t.h.UeD Aam:.erlung.

...t'm~k illedim, Ikfll,hler-inr cklcn.~!la.ntJJ.eOl )·t'li1ih~13J111)ta: dl!ll~Y )71rcm ir~lIlIc 8~I(Q 1Iisr )tIf,jilbnna Ornll; ,bi, ,10n.tlll::l dipnoila.yclili),ol",

"dne/ BiJUim. SnJ Dola 8/111111 Nasll O/Dna/dldrr?

51

Bewu1Stuin ve:rm1rtebt des Ul'tciJeru zu verknUpftn; d2duzc.h mt:pringt kelne ~emcingU1~8keit. u~d N~twendigkeit des Urteils, um deren vlill~n eli allein obJckttv ~Iog and Erfthrong 1M kann,

&. ge.bt. also nom ein (?hZ. :mde.res. Urtell VONlU, ehe IW W&hmehi:nung Erfahrung wmlen bun. DIe gcgebme Anschauung mu6 oo1'e1' einem Bcgriff' subsumiert wc.rden, de: die Form des UrtdlCll1 oberhaupt in Ansehung der AruehAuung bestiromt, d4S empirischc Be<ivu6tscin der lenteren i~. einem Be~vu6tsein t1b~rbaupt vcrknapft, und dadnrc:h. d~n cm,pm.schen Urteilen AlJgcmCln· glUtigkcit vmchlffi; dcrgleichcn Begcilf ist tin l'cinel' Vcnt:lndcsbegrilf' :a priori, weleher ni:thts tu; ah bloB einer Arucru.uung die Art uberh:aupt 111 bestimmen, wie . sic 10 Urtellen dienen I;ann. Es sei ein solcher !icgriff der Bcgrilf del' Ur5.1che, so bestimmt q die Asucluu\lng, die untel' ihm subsumiert ht.z. B. die del' Luft, in /uueLumg des Urt-ciJens Oberhaupt, nintlich cW5 dc.t ~egriff derLuft in Arucbung del' A~:mp~nnl)ng. in d~ Ve.r.lililtnJs des Antcee,dcns zurn Consequens I.n em em bypo:thensruen UttoiJc dlene, Der Degriff del' Uruche ist also ein reiner Verstal.des~grl1f, der von aller moglichcn Wab.mchmung ginili~ untenchied(:l] ist, una nur daw dient, dicje:nige Vorstdlung. we Wltcr ihm enth21ten itt, in Ansebung des Urteilens flberb.anpt ZIl bestimmcn, mithin ein alIgcmtin.g!lltige.s UrteH mogJich %ll ~chen.

Nun \~d, ch.cQuS' einem Wa.bm.chmungmrtcil ein Uttcil deof' 'Erfahrung werden }-~ znerst erfordert; dill die Wahmehmung untcr einem dcrgleichen Verstandesbegri1fe subsumi$ werdc; toO. die Luft gchon unt~r den .. Bcgri1f der Umchen, welcher . du Uttru Ubel' diudbein Ansehung dcl' .AU!dehnung ils hypothc~eh bestimmt.') Dadnrch .. vird nun nkht diese Ausdebnuog. ah bloB tu Meiner WlIhmebmung der Luff in ttleinem ZustUlde, oder in

'] Urn ecinlcicbler ei1l1usehenUCf nei~piel %U luben, oehme man wlgcndes: Wenn die Sonne den Stein bcsc:heinr.. so \\lirt! er W2.rm. Di'csc$ Urntl ht eln blolle. W3hl1te~.mung~lIrtc:i1, und entM;1tlLcine Nomcndigkeir. ich mag die:ses noeh 1;0 oft und :Illderc: '-.uch noeb so oft W'2.h:rgenommen Iubenl die W~m.ehmWlgen linden sie!. nur gew(\bnlich so veebunden, S.Jgeich mt: die SQIlOC ulv:armt dlllJ SUM. so kommt uber die Wahmthmun{; noch dcr Ven~ndeJbegri:ff' aCll' UtS3che him.u, der mit dem B~tiff des Sor:meruschcins den cler W~rrue notwenllig verlmflpft und. du !Yf1lhetUclll~ Ufteil wird nee-

.-

araelllllyia bir bilinc halinde baAlamak. dene), i~in },clc:rli dC,AHtlir: bu. radan ),ars,"," gene! gc~crli!i ve zorunlulu!u clkmaz, oysa ancak bun In. nn snyesinde yargl nesnel gcccrlikknz.'lnabilir ve deney olablllr,

Dcmek ki algrrun deneye donusmesinden Once gelen bamba"kn bir yargl daha kurulur. Verilen gOrll, genel olarak ynrgllamnmn biciminl gOrO bakrmmdan belirleyen, bu gOrDnUn denc),sc.1 bilincini genel olarak

bir bilinc halinde blrle~tiren. bO),lccc de deneysel yargllara gGnelgcccrlik saAla),an bir kavrnrn altma sokulmahdrr; bu I.Dr blr kavram a prio'ri blr safanlama yellsi kavrarmdir: gl)rIJU~U i~ de, bir gOrllnUn yarglda bulunmaya ne $ekilde Y3rayabilt~ce~illi belirlernekten baska bir$cY dc~ildir. BOyle bit" kavram, neden kavrarm olsun: 0 Ulman onun all,"a sokulan sOrtl),U orncAin hava gOrUsunD. gend olarak yarlpda bulunma bakrmmdan bellrler; yani yn)'lhna bakrmrndan 11Iw" kavrarm, kosullu bir yarSlda Once gelenin sonra gelenle iIi~ldsinin kurulrnasuu saglar. 0 halde neden kavramr, HUn elanakh 31gl(1:In lamamlyln ayn alan snf bir anla- IJ 'rna ),CliSi k.avr:lITl1c.hr ve sadcee, kendlslnin 311m3 siren rasanrm genel olarak YiHgtda bulunmn bakrrnmdan belirlcmeye, dolaymyla genel ge~er

bir yatSI)'. olanakh ltlimayn yarar,

$imdj, bir Illg1ya,rglsIIIlIl, hir d.ency yarSlsma dOnU,tlnc.cyc kadar, ilk Once algrmn bOylc bir anlnrna ~'clisi kavraminm alnna sckulmas: 8crcklirur: orneiin hava, yaYllmasl bakrmrndan ann i1iJkin yarSl}'1 ko$ullu olarak bclirleycn neden kavranumn aluna gircr I). Du $ekilili: }!ay,l. ma,$imdi sadeee benlm bu durumerndakl veya diA'er blrcek durum-

I) Kola)' kilvumLtr bir Orne!; Ol..uollt I~U. abhm: OUllt$ If,,,l.:ur bir ja,l'lI vUJursil. 0 I~. 1.Jlmr. Ou )':'1111, ben VC)'Q b3.1hIIlTm:3 hi ne bdnr II.: 3111111n1l1:1 31!J.IlM!sln. mr I:lr Illtl ),Mcmdlr vehi;blr zO"runluluk i~C"fm~z: IIIIIM )'~Inllll"ll hSibCflerck ~yl~ b~ll.:anrr;l) .b-~lunurlu. Oysa rf'~r • 'gQnt'~ rail I ~ III r: dtncm, (I rakditdc (llg.r),lI bi"(!t antllma redJ13;n ntdmhYlorm eklenlr; bu ~a~r1Imd~ III ~a.Yl'aml gOntl UI~I QVlllrTlIyil to I u n III

52

mehrern mC!i~c~ Zunindc; oder in dem Zustande dcr Wabmebmullg anderer pcbong, sondem W daIu norwendig gcborig, vorgC$tcllt, und du Urteil, die Luft ist cJaswch, wird M1gcmeingilltlg. und dadurch allererse &f2hrungs r¢il, d&6 gewisse Urrelle vorhergehea, die die ArutMuung dcrLuft untcr den Bcgriff' der Umdlc und Wirkung subJ.\uniercn, und dadurch dic W~Iu:nebmuo87n nicbt Moil tcspe!:tivc a.uf cinan.dcr inmeincm ,subjcktc, sendern III Ao,c\lung de.r Form d~ UrtdJens I1bcrhaupt (hiu'dcr by;pothcthc:hen) b estimmc u, untl auf ~olchc Art du- cmpi.rUchc UrteiJ aUgemeingUlti..... mi1cbeil •

. Z~rgliedert man g 4!Ie seine synthetische UrtcilC!. sofun sic obJekttv gdtc:.n, so findct man, cl~6 sic nienuls AlU blollen Anschauungen ~estchtn,. die. blo13, wi~ mm getncuuglich cbfut .JWt, durch. Vergl~.ch~ng ~ einem UrtCll ver~llpft worden, so.ndcm daA SlC unmoglkh :lCln wUrdc:.n, wire mat abu die yon der ~nsc.bauung :lbgaogcm: Bcgdffc now e:in rt.inu Vus'bndcsb:gri1F hlnlugc:kommcn. unter dern [eae BcO'rilfc $llbsumiert und 10 allererst . in. . ein~m ()Lic,lct~vguJtigen Uncile vc:rhUpf: worden. Sdbst die Urteile dcr remen .Mll.tbeuutik in wen einf::!.chs~en A:xiome.n sind von dieser Bc:dingung nicht 2.U1geno:mn1en, Det Grllndslltl: die gC['.ldo Linie in die kllncste %Vtis.chen nvcien runkte~. st'lZt ,,·oraUl. daJl die Linie unrer den Bogriff' der Gro.6t subsunucrt ~e~de, . weleher gC\viG keine blolle Arucbll.ul.mg in., s~ndem Icdlgbch un Vent:mde seinen Siu wt, und dt\1u client, ~,e An.sch:auung (der Lillie) in Absicht auf die Urteile die vun ~ &.:faJlct w~rde~ m.ogc~y i.n. Auscbung der Q_u.llntitlit • derselben, n:md1t? der VltlhcJt (ab ~£Jiela pIUftlhtJIJ)') lubcftiInmcn, indem ~tcr ihn:n v~mt;;ndcn wU'd, cba in einer gcgcbcncn Answuung "'IC.Jes glelchartlgc enthahcns~l.

lanrndalrl hnva nlgima ya da baskalaunm alallnmll dururnundak! hava alglsma ail bir ~ey olaral; degil. bu al&lYu Z a run I u bir sekllde nil olarak tasanrnlamr. Vc "h;lV3 cUlstikidirtl yarglsl 8cncl8~er ve ilk defa ~imdi -havil gOrUsuno neden ve etki kavrarm aluna sokan, b(lylece de algilan sirr ozncmde birbiriyle i1gisinpe dc~il, gcnel olarak yarglda bu- II lunmamn (burada "O~L1UU )'argHla bulunrnarun) bi~imi bakimmdan beIlrleycn ve bu )'oJdan deneysel yarnl)!1 scnd ge.;:er )'apan birlaklm ),ar81- tarm Once gelmcsiyie- dene), yargm olu r,

Nesnel 8e~crU clan bOlUn sinteUk )'argllann1l11 Ogclcrine aymrsak, gOrUrOl kl: onlar hi~bir zaman, genellikle samldlil gibi, sur karsuasurmayla bir yargl i.;:inde baAlanml$ alan gOrUlerden olusmazlar; akslne eAer gOrUlcrden !rlkanlan kavramlann Ustunc. bu kavramlartn kenai aluna konmalanru ve boylece ilk IIc! nesnel g~crli bir yarglda baAlan· malanm saglayan bir saf anlarna yelisi kavrarm eklenmeseydt, bunlar olannksiz olurlardi. En basil aksi}'omi:mnda Saf f1.'hllcma:lIAin yarnltarl bile bu I:osulufl dl~mda luluillmaz. "Dogtu .;:Izgi, i.ld nolan arasmdald cn Iusu ",izgidlr'" i1ltes:J, .;:izgininbllyllkUlk kaVfaml alune sokulmasrm var~yar; bu kavrarn elbeue l:i sirf bir gOrll delildir, aneak ve aneak anlame YClisindc bulunur ve (~izg.ini1'l) gOrllsllnU, ondan Ylr.abiletek yar·

. gllao kurmak arnaeiyla, niocUli'l1aklmllltian, )'ani lYoklugu bakmnndan (iudido pluraliva olarak) I} belirlcmeyc yarar; IYUnkll bunlardan, verll- 1$ mi~ blr gOrUde aYnilUrden pek~o'!< $eyln iccrildi!i anla~.hr.

~ccnt1ig aUgcme;ingwrlg, fotgUeh objcltllv und ;,U1 ciner Wahmtbmung III £r&hrong "tnnnd~r.

I) So \rollre ich Htbcr die Untilt gCRannr VilJell !lie man in der logik jlJtrl#nl4T;a nennr, Dcnn der lerztere 4usdruck ;;lldlinc schon d~n {~tds.nkc?, da~ sic nicht allgc:mein 5ind. WClm ich abervon der ElOhcl.f (m ~Inltl~tn U~iltn) anheblt und so 'Vlr Allhtir (ongehe. so hilno I~ .n~ch kClOe BI!~u:h\Ulg auf die A11hcit beirnisthe.ru ic.h denkc n~r dl~ VJtll~c:ir ohne AJlheir. nicln die AI1$M.hmc yon dersclben. Dlc'~j lit n6t.lg,. wenn. die loc.i~dll: Momanlc den [tim:n VC($rand~ be&"':cn uO(e'l,~IC'gr werden sollcnl irn IOIll.schen Gllbnueh.c b.nn man cs bc:1m JUten Iil:wm.

olan!:: bajJa.mr Rlinle-lill Yllr,] lorunlu o!.lrak SCfld 8~tr. doll)'III)'ll nemd olur we tilr nl;llitn dent)'e dOlGlnr.

I) MlIntlklll.fI1",iCl/larla denilen bu YZ:,llaD bu illh'o'Wllcyi ytAltdim. C;Unli:tI bu 1011 deyim, onblln S~.d olmll<llll dD1Dncuini mIen I~crmt),t«ljr. Amll (tek.li:l: )':llBII:udlki) lekli len )"0111 ~!a~ lomlote dclfu &illiSi{IUAm411. IOmIOt-le iI,ili hClh3n,ibir ll&i)'j henOz cldc,tnltnl: $:Idea ~ol:.lu.~u 11I1lllQkzo~ dll,OntlrOm, rlimlli!U dlfa!1 bllilkll,a)1 deal!. E8tf t~ malllll:.slli Cllckr pr nnbnlll )'clhi k:ll'flln\!l:nnan temellne koM.Cl'I>Ii:$.:l.. bu Settklidir; man· Ilks.l!llalll:InLhlUl(llrum. C$kisl ,iLi 1;"I:abl •

J1<lilcl COram •. Sal Do~a .8i1iml Nas" OtollaIUuJII'."

53

§ 21

§ :1)

Um nun alscdle Miigliebktit der Er,&hrung~sof~mc sic ~Ur "ioM Ventandes.begriffc:n :I priori bcrub~datlulegen.mUs,en wit mv-or duj. W3.$ zilm. Urteil~n Ubuhaupt gehSrt, und die ver" tthiedenc Momentc des Vmt:tl'ld:el in de,n sdb en, in tiner voU• ~digen!afeJ ~orstcllenj denn die re5ru:n Ventandesbegtiffe, die mchts'Yclte: S1nd,~'BegrifF'c:, VOIl .Amwuungen OberJuupt:. s'oEem cliett 1b Arue:hung cines o,der, dot and:e:m dieser Momelue IU UrteiJen ;n . .ueb.d~t" mithill not:\vend!g und allgcmciog(Utig bestimmt .sjnd', werden ihnenganl genau puaUel:uu&llen. Hiedunn weri:len au~ d:ieGrund~h:C a prioii4:er M6gl.ichkeit .. Her Etfi1hrung,:ll, ewer objektiv .gUltigen cmpj,rjsche.n:Srl~enntnis, gan%gcnllu hestimmt wcrde:I1.Denn sic sind niehts ande~, als Sitze, welche .allcW4hrnobmung (gemaBgewiuen a.Qgeme.inc:n Bedi.ngungc:n,der Anschauung)untc.r jene reine Vc:rnandcsbegriffe fubsurnieren.

O .halde $hTldi. sar anlama yelisit'lin kavmmlnnnaa priori olarak dayanan dene),lnolanai1I01orlnya.ko),ll1nk i~in.(jnce genel olarak }'lIrgida hulunmamn O.zelligini ve anlama yClisininondald ('e~ilh l:Ig:eleririi cksiksiz bir (,ilclgede sunmahYlz .. <;llnkll genel olarakgOrUlcrin -bu tI~elerinden biri ya dn diAeri bakunmdan Kendi basrna yarSllarolarak • dolaYlslyla zorunlu 'It gl'melncq.er~ekilde beliflenen-« kavramlnnndan balka bir.~ey olmay:manlama yelisi"in saf kavramlan, bunlara tarru tamma paralel dU$eceklerdir. Dunun13nynca ,Om deneym ol3nagmm a priori ilkelai de, gc~erli deneysel bir bilginln olanaAI olarAk, tatm lamina belirlenccektir. <;:llnkU bunlnr. IUm alSllamaYI (&OrUnDn belirli genel ko~uUanna uygun olnr.ak)anlama yelisinin 0 sat knvramlan altma sokan onermelerden ba~ka bir~.ey degildlrler.

Dee

r

~anti tit. n a ch Allgttl'l,eince DClo,nd.C'I'C: ,Ebudne

YaiYllnnn ManllksOiI Cizeigcsi I.

Nice-liile Gbrc TOmei

likel

lekil

Lcglsehe Tafel der Urteilc.

2:

Det Q.Edhiit nll.ch Bejabendt Vcmei.ncndt Un=n.dl:icbe

3

Dc: ltel!i,tlO'D J'iQc.b It.1tcgotUche Hrpothctische OOjunkti'vc

2,.

NilcliA.c Gore e;vel]cyic:i Oe,giHeyici Sonsuz olan

3.

Iliski)'c GOre Kcsin 1(~lIlu Aym:CI

..

Dcr Modalitat n;.ch .Ptoblctnatisc,hc Iwertotis:ehe Al'odiktiJchc.

~ Kipli~c Go r e Sorunlu OnayJn)!.lcl .Zorunluklu

G:l~~ckteM Iler Meta/higt Prol:gomena

5tl

Tmnsss endentale Tafel der Verstandcsbegriffc.

Anlama Yerlsi I<avramlartnln T'r an s s e n d e n t a l <;it.clgesi

1

Ocr Q.!!antitit IU.ch Einhc:it (das M~) Vic.lheit (die GroGe) Allhtit (das Gantc:)

I.

Ni e e l ige Gore Oirlik (.Olell) <;okluk (bUyUkIUk) TUmlUk (bUIlln) •

Der. Q.!!i'litit RWlt5t Neg-oldon Eiruchriink.ung

1

Der Relation

Substanz. Urnchc GcmcinschUt

2.

Ni t e l i g e GOre Gcr\;cklik Olumsuzlama Smiriandilina

3. 11'~ldyc GOre:

TOz Neden Dirliklclik

4

D crM·odalit'lit Mugllc:hkeit Ducin

N onyeodiskcit

4. ({ipli~c GOre Olanak Varolu$ Zorun1uluk

Reine physiologische Tafel allgcmciner Grund.'litlc dcl' NaturwincDsch:aft

Doga Ditiminin Gcncl llkc.lcrinin 50lf Pizi,olojik C;iz.clgcsi

Axiomen der Aruchauung

I.

GOrUonn AksiYbmlafl

1 Antiz.i,patio.nen dtr Wahmchmung

) Analogicn dcrI!rfahnmg

2.

Algmm

Be k l e n t l l e r I

3.

Deneyin Aoalojileri

..

Postul;tc

des empirischcl'l DMkc:u obqhaupt.

4.

Gcnd Olarak DCllcYSel DU$Unmcnin Ko yu t l a r i

lklnc; BlJiiim. Sal Dotn BiIlml NtUtI Olano"',,",?

55

§ 21 a

Urn :illeJ- l3ishc.rige in einen Begriff zus:uumcntufuscn, ist %uvordent notig, die Leur 2U eriMern: d~ h.icr nicht von de~ Entstchen. der .EZfnluung die Redc sel, sondern von dcn'l, wu In ihr negt. Du r!rstcrc gcbSrt. IUr emp~rischcn Psycholo~? W'I.d wUrde .selbn auch da, ohne du l.wcite. welehes zllr Kribk clef Erkenntnis und besonders des Versttndcs gebekt, niemals gc,blirig cntwickdt werden konnen.

Erf:abrong bc.st.eht aus Anscl12uunge.fl, die del Sinnlichkeit angeh6rcn, und :lUS Urtellen, die JeJiglkb ein GCJchifte des. V~I'st:uidet slnd.Diejenige Udelle IIbcr. die dc.r Vcrsbnd le.chgllch :iUS smnJkhcn Answuungcn ma.cbr, sind DOch bel weitem. nieht Erfahrllngsurtcile. Denn in jcnem F. lle wUrde du Umil nUf die Wl1htnehmungen ve:rk.nUpfcn, sowie sie in der sinnlichcn ~. seh:auung gcgcben s1nd,in dem Ietztem F~I~ 2b~ sollen d!.e Urt;'cile ~gen, was Etfhluung <Uberhupt, mlthln rucht ''''3S dlC bloae Wabmcbmu.ng. deren GOltigkeit bloB subje.ktiv is:t, mth:tlr. DiU Erfdlrung~urten mull :also noch Uber we &fMlichc Ansduuung und die Iogische Vcrknfiprong derselben (n:u:bdem sic dutch VcrglekhWlg alI~l1lcjn ge milch r. worden). in cinem U~eile et\·~s hin:z:ufugcn, w:l1 du syntherlSche Uncil 3.ls notwendig undhl~ dUTch rus allgemeingllhig be:stimmt, und dieses kann nicbts :m~ers s~ :1, clerjenige Dcgriif, der die Amell:mung in Anschcng. emer F-orm dt5 Ur.cib viclmchr :Us der anderea, ills an skit besnmmt. vorstellt, d. 1. ein Decgri1f von d.erjenigen synlhenschcn Einhcit der ARSch:mungen, die nurdu.rch cine gege1me legische Funktion der Urt~i1e\'orgC1toeUt werden kann.

~imdiye kadar 10m sOylenenleri bir cllmlede loplamak kin, hcr~ey· den Once okuyuculara sunu harrrlatmak g,ereldT ki, burada sozkonusu alan, deneyin orlaya ~lkl$1 deA.Il, i~ndekUcrdir. Birincisi deneysel Psi. kolojiye girer vehatta orada bile 0, bilginin ve Oz.cilikle anlame yetisinin eJe,lirisine giren ikincisi olmadan. :1damalulh ~eltSlirilemC'z.

Deney, duyusalbQa ail ohm gOrtJlerdcn ve ynlmz anlama yc'lisinin

i.si elan y.arglliudan olusur. Ne var lei, anlama yetisinin yalruzca duyusal gCrUlerdc:n olu~lurduAu yargllar, daha hi~ de deney yargtlan sayrlmazlar, <;un.kU ilk dururnda yilrg! sadeee, duyusa)gOrUdc verildikleri gibi <llgllan ballanll i¢ine sokmu$ olur: ikincisinde ise yargJlar, g~erlili slrf tsznel olantek ba$ma .algmm deijil. gene! olarak deneyin neyi i .. erdil\ini soylemck zerundadirlar, Demel: ki deney ynrglsl, blr yargldakl duyusal gOrOnOn ve bunun rnanuksal baAlanllllhAIOITl (bu banlanltllltk kar~lla.$' urmayla genel hale gClirildikten sonra) Os(Qne, sinlelik yatgHlln zorunlu

ve bOyJ-:ce degenel ge~er olmasim belirleyen bir $cy cklcmeJidir: bu da, gerU)·n. yarslO," bu blcimlnden .. ok -$U bj~imi bakrmrndan kendl basma bellrlcnmis olntak sunan bir kavrarndan bil$ka bir~e)' olarnaz; yani bu, " gOrtllerin sinlC'li~ birli~inin kavramrdrr; bu sinterik tjjrJik ise, ancak y:u· gilarm bdirli bir mannksal i$leviyle sunulabilir.

§ 22

§n

Die Summe hievon ist (liesc: Die Sathe der Sinne ilt, am:uscha.ucnj die des Vent.lI.ndcs, zu denken, Dcnkcn aber iP. VorstelJllhgtn in elnem Bcwufitsein vereinlgen, Diese VereiwJ!l1hg entsteht entweder bloG rebriv :lufs Subjckt, und lse mf'aIlig und ntbjektiv. oder sic 6ndet schlechthin statt, und in nocwendig oder objcktiv. Die Vercinigung cler VonteUungen in elnem BtwuUt,ein jst dels Ureeil, Also ht Dcnken sQyie!, ::Us Urteile~ oder Vo,··

Bunun Oze1i sudur: Duyulnnn hi sOrmek, anlama );ctisininki dU$Unmeklir. OJ~Unmck ise, rasanmlan bir bilin~le birlestirmekrir, £Ill birlesrirme yo srrf Ozm~ylc ilgfli olarak orlnyn ~lknr, 0 zarnan do rastl3nllsal Xc Dzneld~, ya da nanl oluyorsa olup biler, 0 Z3l1Un d.'l. zorunlu "eY''' nesueldir, Tasarl~lnrln bil bilin~le bJrll!$lirilmesi yargl olur. Demek ki dQ~Unmck, yargldll bulunmakran veya genel 013r31; rasanmlan yargl'

Cclekcekltki Her lItetalitli.e ProlegQmeuu

56

ttcl.lungcn :auf Urtei1c. llbcrooup.t beaiehen, Dah.er sind Urtdle entwcclc.r hlo5 5Ubjtk~v. 'Wc:.nn Vorstelllll1.gtn:<:uf ein Dcwulhsdn in einem Subjdt allein bczogcn und. in ibm Ycrt'irugt werden, eder sic sin4 objc.krlv. \Venn sie in einun Be\·{U6tsein Ubc:rh2.upt d. i, darin notwcndig vere:inigt werdea, Die logisch.t Momente allerUrreile sind so· viel mogUcbc Arten,. Vontcllungen in einem lJC'\7Ul3t:sein zu vcreinlgcn.Di.cnen aher ebendieselben als Be~ sa .ind sic DegrilTc von dcr nOlwendigcn Ve~gung derselben in einem BC\TUIStKin. mitbin Printipic:n objckriv gUltir.crUrteile. Diese Vcrcinigung in einem Dcwu6t«.in in entweder analytisc.h, du.rc.h die Idtntitit, oder synthetisc.h, clutch die Zw.anunensetzUng und Hinzukunft versehiedener Vo.cst.eUungen .zucinandcl'.Erf'ahrung besteht in de.r lyntbctiJchcn VcrknDpfung cJc,r Encbeinungcn, (Ww.. nehmun~n) .in cinem B:ewuBtsein, sefem dieselbe notv/endig ist. Dah.cr sind reinc Vcntmdetbcgrilfc diejmigc. unter d~tn aLLc Wahtn.ehmungen mYor mUncn mbmmicrt. werden, e:be sic au Er&h:r:ungsunalcn dienen kannen. in weJchen die syntbetisc.he Eanh"';t dr.rWilhmcbm.ungm alJ notlfe.tidig und .:alJgemdngiJltig V01'gdcllt 'WiN!)

larla ilgi lcine solnnaktan ba$ka bir .~e}l deSildir. BO)'ltcc Y<lrgllar yn oZlIchIlrler -: rasanmlar yalrusca bir (;tnelle.ki blr bilin~lc b<LnluOII ieine sokuldugu ve onda birlc~lirildifli zaman: ya da ncsneldirlcr -; send olarak bir bitlncre, yani onda zorunlu olarak birlc~liriltligi zaman. T nn yarSltann manuksa] Ogcleri, rasanrnlan bir bilinctc birlestlrmcniu cok ~csilli olanakh yollandrr. Ancak bunlar kavramlar olarnk iH,'"Ortlyorlar-

sa, tasanrnlanu bir bBiIlCIC Z 0 r U II I uolar:ll: birlcsttrilmeslnln kavramlan, dolaYlslyla nesnel geCi!rli yargrlarm ilkcleridirler. Uu bir bltincre blrlesme ya, ozdcsliklcn dolay., analitiklir: ya da, CC$illi tusanmlann biraraya getlrilrnesindcn \'C birbirlcrine eklenmelerinden dolaYI, sinte- ,., Ilklir. Deney, glirOnU~lerin «(llgllar,") blr bilinctekl sintetik 1.>01&1311111111. !l:tndan -bu lJasl:ulIIhhk zorunlu oldu~u takdirdc-« olusur, flu nedenlc anlama YClisinin sar kavmmtan, kcndi altlanna bllttln algrlarin -1m aJgllar deney yarglilltl kUrlllak i~in kujlnmlmadan Oncc- sokulmasim ge.rcklircn kavramlardir; ~Onkll dcney yarSllannda 311:lIarll1 sinterik blrIlgi, zorunlu ve genel gCl;cr olarak tasanmlamr, I)

i 13

Urtci1c. softrn .. ie bloB w die Bedi.ngung der Vcreinigung gcgtbcner Vontdlungcn 11\ einem IIcwu6tsci.n bc:tnlchtct werden, ~ind Regeln, Diese RegcJn, sofcrn sic die: Vtl'tirugung ab

§ 2)

Yargllar, \'crilrTItli tasanmlarrn blr blliuerc birle~lirilrnekrillill srrf kO$ulu olarak gOrllldllklcri sureee, ku ra ld I rlar . 011 kurallar, birlC:~lirmcyi

• ) Wit nimmt.al>er dicser San.: cb£\ Erf'..hnwgsune,Ue NOrvlcndlglteit in der SrnlbCliJ <itt Wahmehmunlltn cnt~lten lDllen, mit m.dnem oben vic:lf'lilrig einllc~ch!irCttn 5a;n:t: daD Ernhr.uig, als Etkc.nomis Il pottcriori. blQ£\ %ufllllge· Uncllc g:cbcn I:(lruu? Wcnnidl uge, Ez&lU'Wlg l~hrt aUt emu, so meine ich:jc<lencit D.ur we Wahmchmung', clli: in ihr liege, z. D. c1a.tI auf & D-eleuchtung des Steins durch we Sonne jcdeneb Winne folF. und alto iff der &:rarung:snn lofe:m allcmalzufi:W,g. NtUese Emlihnun.g not'Wcndig :lUS dct BclcuclullDIJ dlLl'Cb die Senne cnQlgc, ilt%wu in d.c:m .El'fahnDg,ILlltcile (vermi:lgo d.ei Be:griffs de:r Un:ache) enthalten, aber du Ierne ich nidlt durch J:r... £WrUng, sondero u.my.eltehrt, Ethhrung "'ird il!ctcn:c' dl1rch dienn Zun.tz.. du VCr5Wldesbt:grUFs (ller Unacbc) zut Vt!Utmchmung cn,eugt. '!;Vic . d.Le VhhmehmlWC zu d;.c:s&rn Zuslotze koqun~, cb:riihcr mun d.ie Rridk im Absclu:U.rte: von def tnnn.lIcudcnWcn U nei4mft, Seitc I)1U. £ mchgenhc:n werd-:tI.

I) Ant:l~. "1!t1lC.)' )';I'r~d~1I ~11l1'~f1n l~nIUind( ~o'ulilulul;. '(IIII(III1;r·' CUlc,not1i • benir.l )'ukuld.a. ~dal~'e-u alum ,iltli~im "" 1I01I(,lioli basi olo'll:tl dtll.(y, JII( ra~Llanln:, , YlIrs,liIr ~('J(lIili,'" I)nmnemle "alII uyu).,biIJrl "Dillie), hn~bir ~cy Ci$r('lil" dc,lC11, hr .!01111:t1, ,~utCc on n i~indtkl alJlYI killlc:dcr1rn. ofll('j,ill "131m gflnC1l;ulillllt!ot, 0Jdlnla. nlmanm lIel> iUllIlI). iLler"; OO)Itl:c de dMej' Ol\c,rmCli. bur"y3 k:ldJr lIel' "1:~lllnmJldlr. Ou nnmAllm, tot nlu ohlrak. ,OnC1in Q),ddlIMnul\lIld.m gda;,l, I;CI( dtney N1lmnd. (neden kaY""nL ~)csindt) l~riIir. lima bun ben denc)' ),0111),1;1 O~rcnm"n; :Jl,inc dene)" ilk dtr.:t, anlam.:t y~isinln (ntdm) k.~yrllmlJlln :1I11)'n bu cklcnme.siyle mcychnll !lelil. ,.\Itt· run bu ~klcnenc DULl seldl.liN IOlcbflmd i~jn.,ElqLIII'nln Tranmnd.eDI4.1 YI'&IZIkU belonun!l n s. 137 1"( dcva.mmL okum:ak scrc~,

57 &Jiln Tell. Wit ill rehu Na/urwu.Jmsthtlji mllglkh?

Jltinci Boliim. Sa! Dola DlUml NIllII Olanak/tdl,?

57

nQ~djg YOnfd1en, rind Regtln Q priori, und sofcm keiae tiber me sind, von deaea sic :.~~Jehct wc:rdc:~. Grund~ac. D.Il nun in Amehung der Moglichkc::it :iller Erhluung, wenn man :an ihr blot}. die Fa.1m des Denkcns bClr.!chtee, k~ine Dedlngungcn der .Er&hrungsurteilc tiber diejcnigc sind, welehe die Ersc.hcinungen, mch· der vcrsc.hiedcnen 'Form ihrer Aruc.hauung, unter reinc Vetstmclesbegriffe bringen, die das empirisebe Urtell objr:ktiv-gttltig mschen, so sind diese die Grund5mc :I priori mogticher Erfahrung.

Dje Gnmd~tle mogJicher E.rfmrung sind nun lugleich 4llgemeinc Gererle der N:ltur, wdehe a priori ctkannt 'Wcrdm kannen, Undso jst die .AufgJlbe~ die in unsrer vodiegendcn moiten Fr:ilge llcgt: Wic in reine N:aturwissenschaft mogIichl auf~16set. Denn du Systemuisc.heJ wu lor form einer Wimnsc.hnft t:rfoderc wird, ist hler vollkommen :lnzutretfen. well

" Ub~r die gell:lMte formde Be:dingullgen dler Urteile Ubet.hraupt:.

• mithin aller Regeln Ubc.rluupt, die die .Logik darbictet, kdllc mehr moglic.h sind, und diesecin logiscbes System, die dar:luf gegrundt::ten Begriffe .aber. welche die Bedingu.ngen a priori 'Zu ellen synthcti.chen und Ilohvendigen Urteilen en!:haltcn, ebendzrum tin tnnsnendtntales, ondlicb die Grundsitze, vermittclst deren alle Encheinungen unfer diese Begriffc sub$umiert werden, ein ph)'siologisches d. i. ein Narursystem ausmacben, welches vor aller empir.ischcn N:ant.rcrkenntnh vorhergebe, diese :rue", lIloglich m:acht, und d~bet. die c:ige.ntJjthe :t"lIgcmeine und reine NuurwiS5erucb~ genannt \'Icrdc:n kmn.

zorunlu olarak sunduklan snrece, II priori kurnldrrlar vekendilerinin jUrelildiklc-ri daha OSI kurallar yoksa, tlkedirler. $imdi. dU$Unmenin sire ,. bi~[mi olarak gOrUldOAUnde turn deneyin 01ao;l)11113 gelince: deney yar. • grlan i~in, gOrUnU$lcri -gOrlinilsl.crin ~c~illi bi~imlerincg(lre- dene),sel yarglYI nesnel g~.crli kilan anlarrra yt'-lisinin saf kavramlan aluna sokan ko~ullardan b3$ka kosullar sezkonusu olmadl~tndan; bu ilkeler olanakh deneyin a priori ilkelerldlrler.

Olanakh deneyln ilk eleri aym zarnanda a priori bllinebllen, doAanm genel yasalandlr. Vc i$IC bOylece OnOmUzdekl soruda, "S a f Dog a B iii min a s II 011:1 n a k II d I r1" sorusunda )!nlan sorun ~{)zlllm{l$ olur. C;UnkU bir blllmin bicimi i~in ~lHl clanststematlkllk. burada en lam sekilde kaT$lmlla Clkar; ~Unkll gcnel olarak bUIOn Y3rgllarm. dotllYlslyln genel olarak butun kurallann Manllk.;a saQlanan ve dnha .(:lnce sOl.U edilen bicimselkosullannrn IIsltlntlc. ba$ka hleblr kural olanaklt deAildir. Bunlar, bir rnanuk sistemi olusrururlar: bunlarrn uzerlne kurulu elan ve butun sinretlk ve zorunlu yargllann a priori kO$ulJanru teeren ka· ... ramlar lse, bu ozellikleri nedenlyle, rranssendenml bir sistern meydana getirir; son clarak da, rtlrn gOrilnll$ierin bu kavramlann a luna sokulmasrm s3g1ayan Uke).er I1ziolojik bir sistem, yani (Om deneysel doAa bilgisinden Once gelen, bu bilglyi ilkin olanakh krlan, bu nedenle deastl genel ve Saf Ool!;a l3i111ni adm' alabllec:ch hir dog3sislcmi clustururlar.

§" 1-4

Dcr e:rttet) jener phyaoIogachtn GronWttc subsumiert. alle Enchtin~ alle Ansc112uungen im Raum WId Zeit, unt~1 den ikgriff del G r (; fie, uad is! sofcm eln PriMip d~r:: Anwendung d=r A1.cdnmd:ik :.uf Erfahrung. Ocr rovdlc subsumlert da:s. ~~t1ich Empirh.e.he, n1imlich die Emp6ndung, die das Reale def

§ 24

9"

Du flziolojik ilkelerin i1kjl), tUm gOrUnO~lcri uzarn ve zamanda gOrHlcT olarnk b 11 Y tI k 10k kavrarm aluna sokar, bOylccc de 0, MalemaIiAideIlcyeuY811Iamomnbirilkcsidir.lkindilke:lslldcnc).scl clam. yani ,OrOJcrcl:e ger~ek ohm, gOsJcrcn duyurnu doQTud.an doAlllya

f) Di.::r.= drtl nu!dnMac:r folgendcPangnph.t:a ",e:rde.i1. Idlwerllcb gchOns vcntanclen ~crdcn l!onn.en, w~U\ mi·" nichtdu, \TU clie lCriti.!t libel' die Grund.slinc mgt. dahei sur Hand nimmtl sic kliMcn lI.bcr clen Nutten Inben, du AlIge.meine denelben le-ichror %u iilmnht.n und 4Ur dl0 Htuptmemenn: IlthI:ZUIub-CIl.

I) EI~litl1ln IIkc:ler Otefine ~o)'Ic:<k\ ler] de ~k,hl" IlIlulmn\3, bundan ~onm ,dt'n th; rJI'aSfa rzor 1I.,1"'lr~bili,: lm;a bUIlI:u Ilkdrrdc ll~rI ot~m d~hll "ol~)' b~r ~tk !Ide b III· 1l'l)'1~ 80r~biln1~)'; ~lladlkl1fl alii! nok uiaHI dik~lI.ih"tklihl~111~in. )I:-mull olabiJir ler,

,8

Ge/ccekltJd /ltr M~{(ifi:.il:l f>ro/~gomtllJJ

58

Ansch:!uungen be:zcichnet, niebt gendt2.u unter den negriif' der Gra6e~wcil Empfmdung kcinc: Juuwuung ist, die .Raum ouer Zeit cntaicltc .. ob sic gJeich den ihr korrup~ndlcrenden Gegcostuld in beidc sctz.t; Iillcin C$ ist lwisc..b.cn. Rcalitat (Emp6ndungsvontcJJung) und def N ul1 . d. i. clem ginz1kh Leeren del:' Ansch.auung in du Zeit, doth eln Untmc.hic~ du cine Gro.f.Sc, hat, da namlich zwischen einem [eden gcgcbenen Grade Licht und der Finstcmis, zwischen einem [eden Gr.lde Winne und der glill1Hchen KlIti, [edem Grad der 5mw"C.re und tier absolutcn Leichtigkcjt, icdtm Grade dcrErfullung des Raumc.s und dem v6lhg Ieeren lt2ume, immer noeh kleinere Grade gcd:tc.ht werden kOlUlen, $0 wie: sc:lbst zwischen elnem Bew'U6tsein und clem voUigen Unbewulltscm (psychologischer Dunkdhcit) irnmernom kleinere lb:ttJinden; daher kelne Wamehmung moglich ist, welehe einen absoluten Mangel bewieae, 1. B. keine psycboJogische Dunkelb~t, die nicht als ein Dcwu6tsein bettacht~t werden kOMtC, 'Welches nurvon snderem, swkc:ren llbcrwogen wird, und so in allen mien der .EmpfinclwIg, w'C~~cgen der V erseand sogar EmpfindUbgcn, wdche die c:igcntliche ~wilitiit der cmpirtsc.hen Vorstellu:ngen (Enchtinuogcn) ausmllchen, antizipiercn k:lnn, vernUtt(ist des Gmnd.satlc.s, da1S sic aile insgCW11t. mhhin das Rule aller Enchelnung G~de habe, welches die eweiee Anwcndung dcr liiath.cmatik (t6l,tDuis inJemrmms) :luf NlIlurwisltnschaft in.

b II )' u k I Ok kavramuun aluna SOkIll3Z; .;llnkU d~~u.m. uzarn ~'C: Ulman i ~ crt n bit gOrU dcgilrlir -hcrnckadar kendisini kaqltayan nesncyi bu Ikisinin icine 0 koyuyorsil da, Nt var kit gerecklik (du)'um rasaWill) Ile Siru arasrnda -yaniz<1man iI;indcki Lam bir gO.rtl boslugu arasmda- yiltc de: bir bll)'nkll.l~U olan bir fark ... ardsr; t;lInkli. sOz geliSi. her vcrilmi$ ISlk dereeesl ve karanltk arasmda, her sicakhk dereeesi ve tam soguk arasindn, her a~lfhk derecesi ve mutlak hafinik arasinda, uzarm her doldurrna derecesl vc ram bo~ uzam arasmda her zaman daha 1(( cUk dereceler dtl~UnUlcbilir. blr bllinc dereccsl ve UITIl bUincsitlik (p$iltolojik .. : karonhk) araslIlua bile htP. daha kuo;:l1k dcrecelcr blliurmbilccciji S~bi. Bu nedcnle, mullak ),okillgu katullayan bir algi -ornegin ancak dal~a &1l~~11 bir bllincln onu a~abilccc.gi bir bHiIl" olarak gOrtJlenu:yccck P51t<oloJIIt birkaranhk- olanakh dcAildir. DlHOn duyum durumlannda bu boyle. dir; bunun iein anlarna yetlsl, duyurnlann hepsl ve doI3),151),13 her g~rU. nU$On gcrc;c~inin bir dereccsl oldugu llkesl araclhgr),la, denc)'sei tasanmlann (gOrUn{l~lerin) ;lSllnileliAini olusturan duyumlan onccd~~ b~l'leycbilir: bu da MatcmaliRin(malhesis illiensorum'un) Doga Blhmsne

ikinci uY8ulam~rdlr.

§ %5

In Anschung des Vc:rbiltniuu der Enchc.inungen, and zwar lidi~ch in .Al)$kht auf ihr Dasein, in die Beslimmung mesa Vct.Wi.ltnls.sc.s nkht mnthc:nu.ti.s.ch. umciem dynamisch.,. nnd Iwm. niemds objc.ktiv gOltig. mitbln :zu einer Erfalllung buglich sci", wenn sie nicht unter GrundJlitlCJ1 a priori ueht, weIcht: clit Etfahrungtetkcnntnis In ANthung dtrse1bc:n allcrm:t moglic.b machen. Daher mussen Encbtinungtn unt.u den Begriff der Substa.nz, wdcher aller Be&timmung des DMCills. ili ein Begriff vo?, Dinge stlbst, :zum Grundc: litgt, oder zwcitcns, sorem tine ZcltfQlge untcr den Erscbcinungc:n, d. i. cine B~gebcllhcit angettolfen winl, unter den Begnff einer Wirkung in Bctichung a~-Ursacbe., odcr!soft:m d.:u: Zugleiclucin o bjektlv, d. i. durch em Erf:lhrungsu.rtClJ c.rkannt werden soll, unia' den Btgriff' dct

§ 25

GOranU~lerin, h~m de yalmzllc yalmz varoleslan :1"lSIndan m~ld· sine gellnce: bu i1i$kinin bcUrlenmesi matcmillikscl deMo dlnamlktir: ve eA.cr bu belirlenme.denc), bilgisini bu baklmdan en bia~l~ olanakh kilnn a priori ilkclcrle olmuyorsa, hi~bir zaman nesnel gc~rhve ~olaYISly~n bir deney cdi[lmc:k ie!n dvcri$U olamaz. Bu nedenle gOrUnli$ler. ~c~ln kendislnln bit t.avraml olll.nlk. varo1u.$un rum bclirlcnimlerrnin temelind_c bulunan IOZ kavrann aluna; vcya ikinel olnrak. gOrOnU~ICTln ardardah~l, yani bir olay sozkonusu 01 unca, bir Ilcdenlc. il~isindeson\J~ kavrarm 311111:1; Vr:j3 zarnandas olma genel olarak yam brr dem), ),arglsl)'I ..

Jkln~{ Boliim. Sal Dola Bltlml Newl Olilnakftdtr?

59

Gemcinsch.'lft (Weduehvirkung) subsumiert' werden, und so liegen Grundidtic a prieri objekti .. gUh:igc.n. obgl.c:ieh empitischen Uncikn, d. i. der Maglic.hk.eit del Er&hritng. sofem. sie Gegerutlnde ~em Duein nath in der Nuur verknCfpfc.n sell, zum Grunde, Diese Grunds3tte sind die. eigentlichcn N:I[:urgesetze, welehe dy:namiseb hcificn kannen.

Zulem gehort :loch 'Zu den ErfahrungsurteUcn die Erkenntnis der {)bercinstimmung und VcrknUpfung, nicht sowohl del Erscheinungtn untcrein:ander in del Erf.Jhrung. 3.ls vielmehr ibr Verhiltniszut Erfahmng aber!Jj,upt, welches enrweder ,ibrc 'Obereinstimmung mit den fonnalen Bedingungen, ,die der Verst:md erlicOUlt, oder ZU!:Imlmcnhang mit dem M:ateriuen der Sinne und de: Wahmebmung. oder. bcides in cinen ~egri.tf vcrdnigt, fol&l1ch Mavliehkeit, Wirklichke1t und NotwendJgkelt nQch aUgeme.tnen Na~esetzen enthlUt, welches die pbysiologisthe Mcthodenlehrc (Unterschddung der 'Wahrheit and Hypothesen und cUe Grenzen der Zuverlissigkcit der ktzteren) llusm:ache-n wUrde.

blllnecekse, birW(1eHk (korJlhkh etkl) kavrarm allma sokulmalrdrrlar, I~te boyleee II priori ilkeler deneyscl olmakla birllkte nesnel se~erli olan yargrlarrn -yani do!atla nesneleri varQlu~lan balnmtndan baAlanu i9ino

. sokan deneyln olannglnln- i.emclincle bulunur. As)1 doAn yasaran olan, bu ilkclcnlir, bunlara da dlnamlk ilkclor denebiHr,

Son olarak, 80run~leri yalmz deneyde kendi aralannda uyu~malanrun ve baglanIllLhklann bi)gisi deAil. daha yok bu gOrllnU$lerin gene] olarak deneyle m,kilcrinin uygunlu!u ve baglantlhhklannm bilgisi de dency yargdarrna girer. Du iH$ki, gtirUnU$lerin anlarna yelisini" bildigi biclmsel kosullarla uyusmnlannr, yn cia duyularm ve algrmn rnatzemesiylc'ilgilerini, veya blr kavrarnda birle$lirilmi~ oJarak her ikisini; dolayr- 51)'13 olanal1l, gcryeldiAi \'C loranlutugu genel doga yasahmna gdrc i90- rir: Bu da Ii%iolojinin metod Olre(isini (haklkal lle varsaYlmJ.:mn aymrmm \'C varsayimlann gU\'cnllirllAinin srrnrlanru) olusrurur.

§ :.6

§ 26

Obglckh die drittc nus der N:ttur des Vcrst:md:s scl~st n.nch kritiscber Methode gelogenr Tafel der Grundsarze eme VoUkommenhcit, :lIt sieh :zdgt, darin ale 5idl wdt aber [ede and.rc erhebt; die von den Sache n se lb st auf dogm::ati$che Wei.se, obgleieh vergebUch. [emals 'verrodit worden isr, ode: nur kUnftig VCl"SuciIc werden m .. g: niimlich eLliS hier nile synthettsc.he Grundsitze :a priori vollWindig und nach einem Prinzip. nibnlic:h dem Vetmogen tU urtcilcn Ubemaupt, welches do.s Wescn der Erfahrung in Absicht auf den Vent:md awm:aeht, :msgeftlhn worden, so dafi man gewi6 scm kann, es .gebe kcmc dergleiehcn Gromhiitzo mehr, (cine Defritdigung, die die dogmotisehe Methode nicmals vcrsclatfen kann) $0 ht dieses doch bci weirem noch Ilidlt ih~ grolltes Verdiens:t.

M:m muG auf den Bewcisgrond 3chtgebcn, der die .Mog4 lichkeit dieser Erkenncnis :I priori cntdeck~ und alle solche Gruncbiitzt %llglciCh ;tUr eine Bedtngung einschriinkt. dieni~m~h I1benehen werden muG, wean sie nichE mil\vcrsmnden und im Gebrauche waiter awgedehnt werden soli, :Us der urtprangliche Sinn, den der Vc.rs~nd. darcin. Ic.gt, es hltbcn will: nlirnlich, daB

A n I a rn a y eli sin i n 1; end i yap) 5 I n d a" clcllirel metoda gOre ~lkafllmlS olan O~Unc:O llkeler cizc:lge.si. kendl basma bir YClldnlik 805tcrir. Onu, ~Imdiye Kadar $ C Y I e r ink end i I e r i

h a k kin d a dogrnatik bit $ekilde- bO$l,tna olsa dn- yaptlmasl dentnen ,'eya ilerde dcnem:bilecek ohm her C1zclgcnin (lsrOnc Clkaran bu yelkinlili de $U nokUus(lir: oradaki billiln sinlclik a priorl llkeler 13m 0101- rak ve bir Lek ilkcyc gore -yani anlama yetisi bakrmindan dent),in dzll· ~ nO O[U$lU"ran genel olaral: yaJ8tda bulunrna }'elisincgOre- &eli$lirilmi$~ lir; tlyle Id. ba$ka bu tlr ilkelerin olmadl.~lOdan emin olablliriz (dogma-

tik metod tse, bizi hicbir aarnari bu $ekilde ratrnin edemez). Nt var ki, ci.2l!!:1gcnin bu 01clliAi. onun en onernli mezh'cli dt:A,lIdir.

Bu a priori bilsinin olannAlni ~\I~a I;lkaran \'C ayrn zamanda blltOn btl ilkiCtleri -egtr yanhf anlasilmarnalan ve kullamlJrkcn. anlarna yetisinin bunlara yll~ledi~i asll anlarnm ilin \'eu!iAindcn Ole ynytlmarnalart isteniyors3-.hi~bir zaman gOlden kaemlmaman gereken bit kosulla suurlnndrran .$U kanulama remeltne diHnt ermek gerekir : bu Hlcl!le:r.

ISo

sle nul' die Bedingungcn lllog1iebt.r Er&.hmng nberhllupt enduJten, sofcm sic GClctzen :3. priori unterworfen ist. So sage .ich nicht: cWl Dingc an 5ith selbst cine Gro6c, ihre I!ulitat einen Gnu!, ihre .ExiSlC.ru. VerknUpfUng del' AccidenlCn in UnCI' SubstlIU U. So w. entlWtci denn d.u kUlD niem:md bcwcisen, weil cine solche syntlu:tische Vc:rknUpfung aus bJo.Bc:n Bcgdlfcn,. wo die Bezjehung :tuf sinnJiche Arucb:l.uung cine:ncits, und alle VerknOprung dersdben in elner moglicb.cn .Er&h.rung :mdcrtrs:cits., mangcJt, $chlcchtcrd.ings I:1nmoglich 1st, Die waentlic:hc Einschriinkung del' BcgriJfc also in diesen GIU1l.ds:iaen. itt: il~ :allc Dingc nul' all Gcgenstlindc der Erf.ahrun,g unrer den genmDtcll B(dingungcu nonyenciig a priori stehen,

~craus folgt denn zweitens sueh cine spC%ifisch dgentihnliche Bcweuart dcrselbeh~ dill die gcclacht.e Grundntzc :lUch nicbt ·gcradcz41 auf Erscheinungc:n und ih%) Vcrhiltnis, sondem auf die ~ogl1c.hkc:it ~r Erfahrung, wovon Enchcinungon !'lUI' die M;lterle, ruchtabcr die: Fotm Illismachcn, d. i. auf objcktiv- und allgcmeingUltigt synthdi5cbe Sli·tl~ worin s.ich eben EmhrungsurtciJc -von bl~6cll Wuh.rnchmungsurteilcn uueerscheiden, bCIOgCD werden. Dlescs gcschic:bt dadurch. da13 die: Ersdlcinungc.n als blolle: Anschauunge:~ wcJchc einen Teil von Raum und Zeit einnehmen, unrer dern Begrilf der Gro6t stehen, welcher das Mannigfaltige d.c.nclbcn:l priod nitch Regeln syntlu:ilich verclni~~ d~. sofem die.. WaJu:nehmung aullct der Ansc.hauung auch. E.?'~6ndung cnt~t. %WUchen weleher und dec Null, d. i. dem. VOlli~CJ.l Vcrschwmden derselben, jedc:acit ~n Obugnng durch Vc:rnngerung sbttnndet, w Reale ~u ,Encbcinung~n cinen Gr.1d Iubcn mUssc, sofc:m sit nimlich selb,t keinen Tcil VQn R.aum odcr Zeit dnnimrut,') "J,ber doch d.c:.r Obc:rg;aDg zu ihr 'von dc.r

I) Di.e: Wa,rmc, clu Licht etc. sind im klelncn R2.umc (clem. Grado men) ebease groll, als in einem &ro~n; ehe:ruo die in.ael"e Vorstcllu:nge.nJ cler Sehnil!l"£, das Dc\ruOcJt1n iiberhiupl nichr Idcinet clem Gndc ·nuh, oh sic: cine L::urze odcr lange: Zeit b.indurcb cbUl'CJl. Dilhn bt die G~oJ).c ruer in ~i.ncm f'unktc ·und in eincm Augcnblicke cben:o eroll Us 111 ,cde:m noch so groGt:n RilUIDe oder Zeit. Gl'lldc sind wo GrGDell, ab~r rucb~ in deC' Ans:cJtauung., ~ndcm der blo~en Emplindung Mth. oc1ecr Iludi d~c GraGc des GtWldt:t caner ArucbuuolJ. und. kOnnen nur dw,ch du VC1'M.lrnls von I 'tu 0, d. i, dllih11'di, daJll cin.o jedll deadbal dUl'C;h uncndliche ~ ... iscllcngr.adc blJ zum Yenduvi:a;d~ oder von der N.ull dwdt Wlcndhche lViDrncnt'C d.c:J ZUl'o1.clu,e, bis ow claer

genel olarak. olam,J;.1I deneyin sadece, bu deney a priori yasalare bajlli oldugu sureee, Ito~ullannl icerirler. Dcrntk ~i ben,k end i b a ~ 1 ar ina scylerin bir bU)'UklU!U. gcr~c:kliklc:rinln bir derecesi vardir, varoluslan ilinelderin bir tOzdc ba!lantlllllglnl icerir v.b. demiyorum; bunu hi~ltimst kannlayamaz, cUnl:.u btr yandan duyusal gOrU)'lc hlcblr ililih.i otmaymca ve diller yandan bu duyusal gOra olanakb biT deneyde bag-' lanmaymca, sirf kavramlardan Clkan SiIllCIil, bir baAlanllhhk kcsinlildc olanakslzdl r, Oyleyse ,k.avramlarUl bu iU:clc:rde' yapllan esassm rrlandsfllmaslsudur:bUlitn$cyler. d e n e y n e s n e ler i o l a r a k. sOzll edllen bu kO$ul alunda zorunlu ol:u:lk a prlonbuhmurlar.

Dundan d~ Ikinci 01' rat, bu llkelere O·zgu ohm Ozel bir karurlarna InfU ~Ikilr: dll;unuJen jJ~cler) doirudnn dogruya gOrUOU$lerle ve bu ,j gl)rUJlU~lerin ili$kisi ile denil, -gOrnnU~lerin, bivlmini dcAiI de malzerneslnl olu;turdugu- deneyin 013nall),la. yani nesnel ve genel Rever sinte-

lik 6nc:rmdc:r lle baA-laoil Ieine.sckulurlar; deney yargilarnu Slrf nlGI }'arSUI ol;l.n ynqu1ardan aymleclen de budur, Du ~oylc: otur: u z. a In ve za rna n I II b i r par .1;. n SI n I k a pl a Y a "gOlDier olar:1t, BCh'UnU.$ler. olann e;c.;illi1iil,ini a priori ohUlilt kurallara gOre !'.inlelik bir ~cltil.

de birl~liren bUyo.kJUk kavranu alnnda bulunurlar; oyle ki, alZulln cOrUd.!!n b3$!:a duyum da i(:crdiginc: ve 1lU duyum Ile SlflT OlnlSlncla -yanl duyum iamamen yok oluncaya kadar- hep aaalma yeluyla blr &c:~i~in &erve~I~li&lne bakihrsa -)Illni duyumull u Z 11 m ve Z 11. rn a-

n I n b i r p ,H 'i a sin I I, a p sad 1& I n a1), ama bo~ zaman ve uzamd!1fl

U SIOl_kllt. !fl\: v.b, bllroli bjr uc~ftitl.lldmce bllarnlnl.Un) ncl:<1dM b yUlae. "1l~1 :.: bir UL.'mlW d:l cl:ad:lr bu)'l1klOr; &)'nllekUdt I; li~~umlar d3 -sO.l IIdili ocr, tend ohm!.: bilint- •. '-lSa 'I' d;t utun t=n suntler dc, dC1ec"C b;lklmlndiln dahl k~QIi; d(aildill~r. llu nedenle burul3. bir notll.,uki we bi:' an(b~i bUyDl:JQ1. ber bQ)'lIklokll:Jii UUlIl. V'C umand:lki !:adu bU)'Okl r. Dcmc!l IIi dennler, BarDdt oJ"n bll)'Dklllkl.rr deiil, sur cluyum1l nOre b'ruklllklcillir, ya ell bit ~rUIlUI1l tw.dltlln bnyliklil!UdQrlcr; \'c n:'_II<lu oldlll:lall. 3n~L ,'in O'a cIao'! ni~ldli arllnhal)'la -),:nl huililinin, )'cr.kolal'~ de .. , $OA~U.l.

/ltfTtci B61ilm. Sal Do/a 801ml NasI/ OlanaJebdu?

61

leeren Zeit oder Raum nur in der Zeit mi:;glich at, rnithin, obrw:ar Ernpfindung, als die ~aJitSit der empirischen .Aruch~llUng. in Ansebung dessen, werin sie sicb spczibJch van andem Empfindungcn un~enchc:i.dct. niemllls 11. priori crk:mnt· werden kann, sic dc.nnoch in einer mlSglichen ErfabJ'Ul1g UberhAupt, :aU GroBe der Wahmchmung intensiv von jeder andem gleichartigcn untersehieden werden "'onnej WOf311S denn die Anwtbdung der lva.thematik :auf Natur, in An~ebung der sinnlii:hcn Arueh.au.ung, dutch welche sic unsgegcben wird, z.uent moglich gcm.acht und bestimmt· wird,

Ammeistien aber muB def Luer Ruf die Bc:wcisut der Gl'Wldsliae, die unter dem Namen du Anillog.icn dec Erf:ahrung vorkOmDlcn, autmerks.am, sein, Oenn weil dICie nicb~ so me. di.e Grimdsaae der Anv."Chdung der Mnbcnutik auf Naturwissensc.haft Ubcrhlupt, die' Eneugung db' Anscbluungen, sondem die VerknUpfun.g ihru Oa:~ in. einee Erfahrun~ ~~e.n, di~c aber nichts anders, als dieB«tlmmllDg dcr Exucen% m der ZeJt nach notwendigt'n Gesersen sain ksnn, unter denen sic allein objtktivgUlag, mithin Erfithrnng in: so gcbt der D~ ... ch nicht a.uf die: :s),nthetlsche Einheit in der VttknUpfung der Di~ge ~ sl~h scHut, sondern der W:l.brnehmungc:n, und %lVU dieser ruc.bt 11\ AmchuDg ibres Inh2lts, sondem def Zeitbestimmutlg und des, Verh1.iltnlsses des Oascins in ihr, n4th :l.11g~rneinen Gesctun. Diese IIU .. cmcinen Gc.setu: c.nthaben also die Notwendigkcit der Belti~ung des O a .scin« in. d-erZdr' Ubcthaupt (foJg:Ueh Mch elnee Regel dCj Vc:.rstnndes :I. prioa) ~eM die empiri!t:he But:im:mlJng in der rd:llivm Zmt objektiv-gUll:ig. mithin Emhnmg sein soli. Mebr ko:mn ich hier :ils in Prolegomencn ntcht uAlhren, 1I1s I)UT, ch.ll.ich. dem ~se.t. welcher in der bng~ G.CiWohnhcit steckt, Er&hrung vor cine bloB cmplrUchc Zus:munensc:uung der W:thrnchmungenzu halteD, und daher dann gar nich: dcnk.t, d~. sic viet wciter ~bt, als dicle reiehen, nlimlicb empirischeo Urteilen hllgcmtingUltigkcit gibt und dazu eirrer reinen Vcrsnndc$einbeit bcd:uf. die a priori vOJ'hcrgcht, empf~blc: auf diuen Untench.ied der Erf3hnlng von einem blo6cm Aggr-egat von Wahmehmungen wohl achttllbabcn, und :IUS diescm Geichts:punkce die B.t'\vei,Qrc Z'ol beurteilen,

duyuma gc~i.$in anenk zamanda olanakh oiduAuna bakrhrsn-«, gOrll- '" nnslerde gcr~ck olamn bit dereeesi clmasi gc:.rcklr. BOylecc deneyse] gOrUnUn njlcHAi olarak duyum, hernekadar di«CT duyurnlardan onu ayrrd_eden kendine ozgo alan bakimdan It priori olarak hiq biltnmese de, gencl'olarak olanakh blr deneyde alSlmn bUyUklUl111 olarak ),oAunlulu bekimmdan, aym lurden b:t$ka her duyumdan aytrdedllebilir. Bundan

da ilk defa MalemaliAin doAaya uygulanrnnsr, doganm bize verilmeslni saglayan duyusal gOrO bakrrmndan olanaldl klllOir VI: belirlenlr.

Amn okuyucu en t;ok., dene), analejiler! adl nlundagecen ilkelerin kamtlanma biclmine dik~al elmeridir. C;UnkU bu ilkeler, Ma[ematiAin genet olarak Do-~a Bilimine uygulobmasm," ilkeler! gibi gbrOlerin meydana getirillslyle deAiI, bunlarm varolu$lannm bir d~neydl! ballanll i9inc sokulmasiyle IIs:ilI olduklan i~ln: bu da, varolusun, onu nesnel get;erli doloYtslyla deney yapan zorunlu yasalara gOre zamanda bellrlenmesinden ba$ka blr scy olmllcllAI i~in: kanll, ken d j b a ~ I n a $ e y 1 e r i n 6allanllllh!mdaki slnlelik birli~c deAil, a I g I Jar I n s--hem de Ieerlkleri bakrrmndan deAiI, gent! yasalara gOre zaman icinde bcljrlcnisleri ve zamanda varoluslanmn i1i~kisi bakmnndan algllarm- sinlelik ~irliAine gOtUrtlr. Demel: ki bu gene! ),3salar, cAer gOreU zarnanda dencyscI belirlenme nesneJ8~erH clolaYlSlyla deney olaeaksa, gonel olarak znmanda varolu"m (bunun sonucu olarak cia anlama yetlslnln 11 priori kurallanna 97 gOre) belirlenmesjndC'ki zorunlulugu i9Crirler. Burada, bunlar Protegemena olth.l~un3 gOre. deneyin, algllann SIr( bir deneyscl biraraya g.eliril. mesi olduAunu sanmn alJ,knnhAInI edinmi$ olan ve bundan dota)'l dene-

yjn olgJlarlO uzmdl!lOd:.an !;o.k Olq-c ul3$ugmJ, yani deneysel yargJlara gcnel g~erlik SlIALadlgu)I. bunun iqin de anlama yetlsinfn apriori olarok Once gelen birHAirrl s.erektirdjAini hie dU~Unmeyen okuyucuya, aneak ~UIlII sahk verebtllrim: dent)' lie snf algrlar kumesi arusmdakl aYllh!a iyice dlkkat etsln ve kannhtO,!_Q rarzim bu nqHlan yargllasln.

b~slirnmtc:n Em (1·findung .• "in ciltC't ger"is:sen Zeit QBacluen !::ann, ai, GruC~n Gl:lchSnt we:rJ;e-n. (Q:ullntim.$ qmllittltU en gt'3dus.)

:Ira dt1«eltr\ o~n. v(')'a s:hrd:trJ bellr hir du)"Um k_adiir SOIUUI ilrUJ noll-l&1&nylll bdirll bl.r ~mDn ijinl1e nTI:lbl!mtsl ~)'csln!e- Ilhmln ed!ldfilir. (QLllnlltu qU:L!ililb at ,r~dus.l

_"'_.

62

§ 27

Hier in .DUIl del: 0rt. den Humisch:en Zweifel, llwdem G;nmdl} iU kebcn. Dr bChauptetc mit .Recht: dQ!3wit ~ie~i5g~ Ikhke:iit c1er K:nwlltlit; d. i., dc.r Dmc:liWlgdC!J Duewcmcs

DihgC$~uf ~.Dascinvon ~nd .. ·etW2.S.andl:rc~ -. ~.d~ jen.c:s nOlV/cndIg gescttt wcrd~ durth Vc:mu.nftaufkeJill~ Weuc cllUmcn. I:cb settenocll hinIu, diB W1r cbc:nroVltrug den RegcllF def Suhd.s:tenz d. i .. dcrNotwendigkQt dmn ,tirucbe~ dltfi d.cm Dasein dcr O~gceinSubjcktzum. Gmndc _liege. du scJbst k:ein Pridik:1t yon irgcndtincai snderen Dingc sun .kenn .. , .J'Il.·.SO!!l1r d1ilwu wuk.e1n. c.n. Dcgriff'. von dcl'.Mo.·.·gU&:k .. ·:c.-i .. t

., b t . (. b .. I .... _L' • d .

e:inC$. salchcn Ding~ machen ,k.6I'illCn,o@,,1=. wU' U1.. Cr

Etfahrung Beispiel,a $cincs Gcbnuclls. Quficigtll k.onntn) im,gleichcn" d~ chcndiesc Unbegrc;iI1ichkdt :luch die Gcmcinschaft det Dinge betrc!'e,indem gar' nitht cinl.ltKhelJ. . .iJt,wie aw: clem ~umnde cines Dinges cine P:o.lgc . gnf den Zusttn.d .pu andelet Ding,c :lUlltl' ihJn, und so Y(c,chselseitj.g,konnc gclOg.cn werden, uad wie SubstmlCJl,. dercn jed.c doth' Jhr'ccigcnc abgCJondci'tc Exll~Cru: but,. von.cinandctund· &warnotwendigabhingcn sollen. meith .. wohlbin 1.ch ",cit dUM cutfcmct, diese Bcgdift. 1Is blon: aus du .Er&b.rungentlcllJlt,uQd die NOt\vcndigkcit,dic inihnen vo.rgQtc1lt ''!'iro,. all angcdiehtet und.vor bIo.Bcn Smein '1U bil:t<:n,dcn Ultscim: huge Gewohnheit von:plcgc1t; vie1m.chr: babe icll hinrcichcndgcnclg:t, daG sit unddicGrun~.t%e;w: den .. selben .:1 priori. vor.illcr . fir&h~g festst:c.hcn,u~d ihre ung~'1eiftltcobjckti'(e Ridltigkeit.,. abct Freilkh i'lutinAnschung: der Erf:l:htung lubcJ1.

hIe buntSL. HUtvlS'un Slpheslni kijldhttlcu yokclmcmin yeritlir .• O. haklt oIQrak.tleden~cUlAii1 o!:ulaguu, bn~ka bit "e)'j~lc blt~cyin. varolu§unu.onuzorunlu olarak ortaya. ~Ikarmt~ bnska bir .~eyin varol\l~uyla UsiiQfne solana olanagml.aklUa hlcbir ~ekiltleka.vrOlyamaYncaalmlZ.l Ue·

d s.UrOyordll. Duna ben ~unu ekliyorum: birokadar da bizY·aroima 'k.avramrmn 1.13 i~ini gOremc:yiz,. yanl ~.e)'ler.in varolu§,unull lemclintle .• lamdi'si ba,$ka bir ~c)'in yllklemi ol.amayacnk bir oznenin bulunmtl$.l zorunluluA,unu da kavraya:maY1zi hana bOyle bir ~e)'in (kullllnth$tIllR Ornr;!derini deneydegorebilsek de) olallngl bile kavraytslOUlJI1 dl$lOtl:uhr, Aynt ~c:. il kiIde bu kavta:namazhk, ~cyletin birilratlaolusu i.,in de SOl. k.on\lsudur.; .;OnkU bir ~eyin dnrumundan, onun dlSlnda clan tamamen rarkh $eyb

rin durumunn ilisldn-ve len; )'Onde- bir sonueun nasrl ~Ikanlabilcce· gill!: \Ie herbiri kendlne O.zgU, ayn bir vmolu,sa sahip ohm (Ol-Ierin naSl1 birblrleriue •. hem de zerunlo olurak buglmll Qiduklannlka-vramamll. olanaksJ:t. Buna kar~m, bu kavramlan sirl dencyden ;)hllml~sanmaklan

ve onlarda bulundugu tasanmlaaan z.orunlului;u blr uydurma,u'zun bit ah$kanhQm kapdmanuta. neden 91duiu sar bir kurumu saymaktan.;:ol, UZll;Alm;.aksinc ),clcrinccgbslerdiru ki, bunlar ve bunlardancrkan ilkeler,lUm deneyden Once a priori olarak .ke~indirlcr.; \'C' bunlann dogru· luA,u .• cl beu e kl )'alluz: dcncyle IlgUi olarak, Silphe got!1rmcz.

§ 2.8

Ob iehilsogleich von einer soldlCJl Vet k 1111 P fU.ng· der .Dinge an si.ehsdbst,.vticsie ;tis Substanl aittic'JI'Cn. oder sls Umcb.c wirken,'OQ.cr mit a.ndem (als Teile cin.a rwen, Gantcn) in G·cmtinsehUt stehen kon.ncn. nicht dcnrnindtStren Bcgrilf habe, noc:h wcnigeraber dergikichcn Eigcmchutcnan El';cbcmungen $ Ersehtinungcn dcnken k:um (well je.nc Besmrc niehb,. was in den Er:c:hc:.inungen liegt, sondcm, ,'(;1.$ dtr Vf<rs'_.i·ndaUcin dcnkctl muG.enthaItm),so . habmwir doch voreine.r so.kben Vcr-

Danek. ki benirn, hernekadar kClidi tla~lna $cyl'c:rin HSzler olarak nasll varoldukl.aTlm.vc)~ nedtnlct clarak nasrl etkide butundnklanru, )'01 da(gcr~ekbir bOUllIlIn parcatan olarak) baika 1cylc:rlc uasd birarada bulunabildikl(!likonusundaki b~)'Ie bir b<\gluHllhhDa iIi~kin en ufak bir

lkinci BoWm.. Sal Doga 8mm; NaSl1 OlanQIHlCf,,?

63

ttnOpfung dec VOI'$(ellungen in unserrn Versttnde, un:d ~ jn Ureeilen {1hed~upt, einen d.ergleichen Begriff, nunUdu d&.6 Vorsc~!'~ngen .in ~jner Art UrteiJe als Su~jekt. ~ Bcnthung auf Pr;adl?ce, . In etR.c.r :lnduen. aIs ~rund In 'Bwehung .uf FoIge. ~nd In emer ~ntten:lls Tcdc, eli; zus:amme.n cin .~ moglichcs Erkenntnu :lufmacheo, gehoren. Ferner emcnnen wit a. priori: daG ohne die yonteUong cines Objekm in Amchung el11ei oder des mdem dl!.Str Momente 31, butimmt amwchm, wit gin ke:ine.Erkenntni~ d,le v,on dem Gegen.sta.ndc gelte, habeQ k'onnten, un4, \Venn \vir uns mit dem Ge-acnstMde:m rich u1h!t besdtafdgten, so wi-re, kein eilUigG Mcrltn:t moglich, \Vorm lch erkcnnen Konnte, d2.6 er in Amehung eint! oder des attrkm ged:lI~hter Mome.nte bestimmc sei, d. i. unter den negri.1f det SUbftlnz, oder del:' Ursachc.oder (im \' erhaltnis gegm :mdt-re Subrt2n%c?) ~rer. den Degrilf der GClIlcinsilift gchorc; dccn von der M6gbe:hltclt einer so1ch.en Ver.kn(Jpflmg del DUcirlJ babe ich ~e1nen Begrilf. ~ bt aber auch die .Fngc nltbt:, wic Dingc an $l~ sendem, Wl.C 1!rf:lhrungstdttnntrus der Dlng,c in AnschW1g g~dacbttr Momente der Urteile Uberbaupt bestimmr sci, d. i. wie Dlnge, ah GegCllStande der Erf.1h.rung. uDter [ene VCfSb.t1des~gx:ilft honnen und sollen snbromiert werdee, Und ell iJt CJ kl~: dna jell nicht nlIcin die Moglichkcit,sondem such die N0::V-'endi8ke~t:, ~le Erschcinu~D unte..r dlese Bcgri£fe m subsunuerea, d. i. SIC ru GrundJatrm der·Moglidlkcit der Erfabrun,g lU breuchen, vcllkommen einsehe,

flkrlrn YOkSD da, hana bundan da Ol,e gOrUnllsler olara!:: 80rUnU~Jerdc bOyle Ozelliklcri dU~tlnemiy-orsam da(~Onkll bu kavramlar, gOrOnU~lcr-

de bulunan bir ~eyi de~iJ, ancak anlamn yclisinin dU-$Onmek zorunda oldu(u bir $cyi icerirler); rasanmlann anlamn yetlrnizdek] -senel 0101- rak yargllardaki- bOyle bir bn~lanuhh~rna iIi$kjn sOyle bir fikrimiz ~ vardir ; tasanmlar blr tur yargllarda yuklemlerlc ilgisinde .Ozne olarnk, ba,:ka 'bit tnr yargllarda sonucln ilsisinde neden olarak, UCllnc(\ bir IlIr Y3rgllarda da hepsi birlikte btr olanakh bilSi bOlllnOnll olusturan part;a-

lar olarak blraradadrrlar. Bundan baska, a priori olarak ~unu biliyoruz

ki. blr nesnenln tasanmrm bu nokralardan biri yn da diAeri bakmundan betirtenmls olarak gOrmcden. nesnede geccrli hi~bir bilsimiz olarnazdr;

ve e~,cr kendl baana $cyle u~ra$saydlk, bunun bu dU$tlntllen nnkralardan biri ya da diled bakrmmdan belirlenrni~ oldu~unu -ynni 10z kavra-

rm alunda rm, neden kavrann ahmda rm, (ba$ka IOzlerle i1iJkisinde de) birliik.le olmn kavrarr» ahmd,3, rm bulunduAun'u- bllebllmeml sa~layncak bit tek isaret bile olamazdr; ~Onkll varohrsun bu rur bir baAlanllhllSm.'" olanagma iIi~kin bir kavramrm yokluf. Ne var ki, sorun clan, ken-

dj basina ~eylcrin de~iI, genet olarak yargll:mn bu dUsOntllen noktalan bakrmmdan $eylerin deney bilgiSinin nnsrl belirlendiAidir; yani dent}' nesneleri olarak ~cykrin anlamn yerisinin bu kavramlan a 11111 a lIasll konnbildiAi ve nilSll konabilc:ce~idjl'. Ve burada acrkur ki, ben blilOn gOrOnU~Ie_ri bu kavramlar 311m" koymamn, yanl cnlan deneyin OIJlla~I' nm \IItcleri olaeak kullanrnarun yalmz.ca 01"""1\11'11 de!il, :lynr znmand3 zorunluluAunu da lam elarak kavnyorum.

§ 19

Um elnen Venucb an HUMES problernatischcm Btgrilf (diesem seinern msxmd4pbytUcrllm), nimlich dem Begriffe der Um(h~lU ltU~en, so ist. miT erttlic:h vermittds-t der Logik die form em.es bcclingt,en Urteils Ububmpt, nRmlith, eln gtgebmes Erkc."n~ls :115 Grund, .und das :n~cre als ~olgc mgebrauehen, a pnon gegcbtn. Es 1St aber moglich. d~ lin der Wmnebmung cine ~~gd de: Verhiltn~es 3ng.ttrotf-en wird, die dll. 'Ugt: cWl auf eme ge\VU1e Encbemong lOUIe :mdcre. (ab<7leich nicht umgekehrt) best~dig foJgt, und diest.S ist einFall, D micb des hypotbttisch;:n Urteili lU bcdiCtl~ un<l 1. B. zU nvcn, wenn tin l<i:irper 1nnze gnug Yon de> SOMe besch.ic:nen i~ so wird er

§ 29

HUME'un serunlu kavrarmru onun (cru.\, mt.'lopll)'.firorllm'unu), )'.alli neden kavramim smamam icin, banallkin, Manllk araclh§lYla. gene] clarak kO$ullu ynrg1tlln bieimi -)'ani verilmi$ bir bilgiyi neden olarak, baska bir hilgiyi de sonuc olarak kullanma 1013n3M- a priori \'I!rilmisrir. Ne VaT ki, alglda. belirli bh gorllnD$lln blr baskasuu (tersi 01.· masa da) surekll izlcdiAini !.Oylcycn bir iIi$ki kurah bulunabllir; bu da, benim kosulln yarglyl kullanacagim v e "bir clsrne yererince uzun bir sUre gOnC$ I~mlau vurursa. lllrur" d\yt.cc~im durumdur. Ourada clbenc

.... ,arm. rlic.t ist nun freilich neeh nicht cine. Not\',enwgh:it der VcrkniIpfung, mithin der Degriff der Ursa.che. Alldn ich nhre fort, und ~ge: wean obiger S2tt, dec blo.6 .erne subjcktive VerImtlpfung der Wa_hmchmW1gcn ist, ein .Br&htungml:1 sela sell, so muB er als Ilotwendjg Dod allgem.cingnltig :uagachcn '\',udc.n. Ein solcher Satl aber wUrdc scin: SOlU\.e in clued ihr Licht die Una.cbc dec Wlinnt. Die obige empirischc R~gcI \vird nunmcbr llls Gc-sct% anpehcn, und ZW:l%' nicht als gcltcndblo6 von EnchdnWlgen_ sondem von ihnen rum Dcbuf einer nlCigUchcn Erfahnmg. wdchc durchgijngig WId also notwtJldig gilltigc Regeln bed4r:f: Ith sehe also den Degtiff der Unac1le,. al.s einen ~ur blaBen Form du Erfahrung nO,twenwg geborigc-n. BcgrilF, u:nd dunn Moglithkeit w eiaer syntlJC~tischen Vutinigung der WlIhrnchmungcn in einem nC\·ro.C~in ubc:rhaupt, ;eM wahl e1n; die Moglichkeit cines Dinges Ubc:.rhaupt abcT,als elner Ursacbc., stbe ich gu nicht tin. und %W'U d:anJlD, weil dcr Dcgrilf du Una,cbe IfoU1Z Wld gar kcine den Di:ngcn, seadem nur der Erfalu:ung anhingendc 13CdlnguDg andeuttt, namlkb~ daG diese nur eine ob Jcktiv-guJt:igc Erkcuntnisvon. EnchQinungen un"dihr:l!f Zcltfo1g,c t;dn. kaMe, softm dle vorhergthende mit. der rul.chfolgcndc.n ruch der Regd hypotbtthther Urteile verbunden waden kann,

I;i kurulan bnfil3r1tlda, dolaYlsl),la neden kavranunda henUt zorunluluk yoktur. Ancak ben daha Oleye gider ve sunu soylcrirn: nlSllorttl sirf 0lind baAIanilhhAI olan yuknrdilki onormc, bit denc), enermcst olacaksa .• bunun zorunlu ve genel gccer bir enenne olerak cOrUlmcsi gerekir. 80)'le blr onerme lse $o),lc olucdu: stln~, 1~lgl araclll~lyla slC~akhAIII ncdclliuir.Yukardakl uencysel kural arllk yasa ohirak gorlllUyor =-hern

de suf sOrUnu~lcr ic;in gc~erli ucAli, lstisnnsrz \'C dolaYlslyla zoruulu blr §ekUdc gCt'CT Ii k u ralla rgcrck rlren olana kIl bi r Jelley hesabmn gOrOnU§-

ler iein gceerli bit yasa, Demck ki ben. neden kavrarmm dCftcyhl ynlruzca bic;iminc acruntu olurak ail olen bir kavram olarak, bunun olana- 101 gllu da algrlarm genel olarak bir bilinr;lc sintetik birlestirilru, .. si olalal: pekfila kavnyorum; :lnUI genel olarak bir ~cyin bir neden olarak olanagllu kavrayamlyorum. ~unku aeden kavrarm hir;bir ~ekilde ~cylc:re dcgil. slrf deneye ekleaenkosula i$arCl eder; yani ancak deney, gOrOnU~lerin

ve -Once gelen SOrUnU$Un arkadan gelenle kosullu yargdann kurallan-

na gOre ba~JanabiliccAinc bakrhrsa-« gOrOnU$lcrin zarnnndakl ardardaI,J(jrnm nc,sncl-gcr;crli bilgisi olabllir,

S 30

_ Dmc:r haben Iluch die rcln.e VClScandt1bcgri1fc gml nn.d gar kcl.llc Bcd~utwl~ wc:nn sie von Gegcrufi.ndcn der. Erfiilitung IIbgch-cn uncI auf Dingc: an sieh 5c1bst (rlfJ:unnU1) bC10gcn weld.cn wollen, SleJic:nenglckhnJD. nur, Eucheinungcnzll buchr~bieren, urn sle a1s Erf.Wrung ben IU . .konncn; we:, Grundsatlc,. die. :IUS dec Bnithun-g dcnelbc:n, auf die Silln~Vlclt entspringen. dienen nur ~rm. Verstmdc nil" Etfahrnngsgcbnuchi weitc't hlnnus sind es •. '.'?1lkn:~lchc Verbindungen, ohne objclttivc :R.c.:a.UIit, deren Moghcbhcttrnan wcd~r a ,priori erk~nnen, nod, Ihre Baitbung auf .~~~rulililde durch irg:ndcin Dei&piel bestatigcn oder nur ve.?~dJich IlUcbc:n bnn, wei! alle Beispielc .nur :IUS iIgcndeiner mog~chen ~rf.ahtung entlcl1nt, mithin auch die Gegerutindc jener D·~rlffc nugend. andc-n~ :il, in. ciner mogllcllenEtfuhrung ~ngcttoffen werden kiion;eD.

Di=c vollstiindigc;. obnvar ''liJ:r db Vctmutung ,des Uthcbc.rs

§ 30

Bu nedenle, anlama l'clisinin saf kavramlan da, deney nesnelerinden uUlkla~IIAI ve kendi baana ~eykrle (noutnena ire) ilgi icine sokulduklan zaman, anlamlanru tam,imlyla Yilirirlcr. Anc.,k gOrUnU;leri denty olarak okuyabjlmek ie-in. bu gOrUn(1~Ij)rin adcla harncdnistll.meyc yararlar; bunlann duyular dUnynslyla iJgl icine sokulmasrndan C;lkan ilkelcr, ),alruz QCM)'de kullamlmak uzere anlama yelimitin islne yamrlar; bunun otesinde nesnel gcrc;ckligi elmayan, kcyIi ba!lanllhllk· Iardir ve olanauan ne a priori bilinehilir lIC de nesnelerle kurulan ilgileri herhang] bir Ornekle dolrulanabirr veya hie olmazsa anla~lhr kJltnabilir; ~Unl:O bOliln 6rncltlcr ancah herhangl bir clanakh dcncy_dcn ahnabiIIr. dolayrsryla bu kavramlanu.nesneleri, olanakh deneyden bas Ita hiclJir yerde bulunnmazlar.

Ddylcce, HUME'un problemhrin bu l:Im COzDIlIU. cuun belden- WI

,

6y Z"Wliui' Tiil. Wkist;'f;NU NlJftm.uitltm'dur/1 mlJglkbl

ausfaUen.dc AufI5nmg de.s 'Humi$chen Problems "~ttet also den rcin.en VCl$ta'nde!begriffcnihten. Ur"prung:a pri.ori, und den lllJ.gemcincn N4turgcscneJJ .i.brc 'GUltigit.cir, 3lsGesctz,cn des V:cr--

,stwdes, doc.h~, da6sic: ibrcDGebl'llueh nut 3uf Er6hnmg cill$winkr, . duum"ww ihre Mog.liehkcic bloB jn dcr BcdchWlg des Vcrsl3ndcs a.uf Erf:tlultog ihrtnGrund hu; nicht :lbc.rsci, daG sic Sih:,hv.on. Etflhrung,so,"dcrn d:t6 Erf~hrungsi(h Yon ihnen. able:itet. wclc:hega:tu umge.kehrtc lut der Vctknupfung HUME sitb flicmals cinfaUcn lien.

Hicnu$ BieBt nUll fofgendcsResultat. aUu bisberi.gen Na.clr forsebung: tAUe .SYllthetiseh.e GruncUa.tr..e ;\. p:rio.ri sind niebts 'W(lt.cr, :Us PritWpitn mGglicher Erf-iluun..g" und. !toM.cn niemw ·;uf Dingc an deb. stlbsl:, $ondem our zllf l!neheinungcn, dJ Gcgerut:indecfer Er&hru:ng. bClogen werden. Dmerl1uth reine Mathcmati!~$owo.hl I'j$ rdnc Natul'\.vWc,l\schUr: nic.mah aufirgcndctwu mchrw blaJ3c Eac.hcinungengch.en ,kQtmt~ uncI zrur d:l:$val$tcUcn~ was eneweder Efiabnmg uh«hau:ptmoglith rnaebc, odc:: 'vas. i:ndc.m t., .am diesen .Pt'iluipj~11 ahgeleitet in. j~dmiitiQ: itgendzi.ntt mog;lichen E.t&hrungmuJl vo:rgostcllt '·,'o.cd:en kaMen.

/It/net Bt}lJlrfl. Sa/Dola BllIml NasI! Ohrnattlldil"?

65

(ilerint ters dO~mesin.e ;ragmen .• saf :mlama yelisikavramlan I~in, :1. pri. eri kayna:k13rlnl: genel doA.a yasal~T.1 i~in dc, anlama),ctisinin yasal.3n olarak S¢(:cerlik lerini kUrlarlr. Bunu. kuUant.h;larml)'almz.ca deneyle slnlrl.andltilrak yapar. ~.llnkO bunlannol3m@ anlama Yelisinin deneyle ilaj iI,ine liokulmasmda remelinl bulur; onlar t.lcncyde.n dciAn. deney on. Inrdan l,'lkacak ~ckilde yapar bunu;ki UII hun leTS YOnde ba.lllanil kurma )'olu HUME'un Ili~akhnagelmcmi$li ..

Bundan da.,imdi, buraya k.:ular Y3pllml~ arasnrrnalarm $U sonueu ~Lk:lT: ., DUlUn sinlelik a. priori mecler .olanakh deneyjh ilkelcrinden ba~ka bir $cy degildir" ve hi~bir zaman kcndi basrna Styledc j)gji¢ine sokulamatlar. anenk den!:'),in nesnelerl olara-It gOrOnU}'ledc HBii~inc so.kulabillrlcr .• Du nedenle • .sat Matem.ulk. de SaC DOAn DiUml de hicbir zaman Slrf gorOnU}lerden Ole birseye gidcmezlerve ancakgenel olarak denc.yin oltmakll klldlgl ~cyI, ya da btl ilkeleriJen ~Ikanhp her zaman !lerha"!;! birolanakh deneyde tasanmlanabillr olmasl.s.crekeni IIlS3T1m • larlar,

§ 3 I

Uod :50 lDt man dcnn emma! eMlU Dcuimmte:s:,. und ""Otan man si.ch he'! aUen mempbyrischtn Untemcbmuagtn, cUe bisher, h.Uhn. gnug,. ahu jedcn.c:it bImd, Uma:UJJ ohnc. Un~.t'fcllicd g~ng.dl tind, haI~. ktM. Dogmttmbe De.nkCf bah en !kb es niem.tis ciufaIlen wfcn,d;;;Q dGSZicl ih.m. Bem.llhu:ngc:n se !tun; ~lt~:awgesteekt \VcfdCSl, undo $elbn. diejenigt .nicln •. ··cfie.. trobiS olofm.re vcrm:inm gemnd~ Vcmunft,mit ZWQX redln:M1Sigm una :~~fi.c:&()n, .~bcr~n:m blo:8cn. ~fWun~~brnu_eb. ~enimmtcn ""egJiffi:n nnd.Grul1dsai:Z.en dcr rem·:n Vcrnun!lt ~uf .Einnehttn::ru:s .. ginge:n.. VOl die: iic kcine hesti:mmtc GrcnIcn knnnten,. .noch ~etIn~ k?lmtCll,.wcil u.~ Ubtr' dicW~,tur o.nd $clbst die Magllchkclt emes soIchcn temtfl Vc.ntlI:nde.$ nlCllUl.s c:ntwed'ttnswM

g:eda:cllt bat'tl..'n oder naduudcnh:e:n vermtlchttn. -

M:m.eher N:.turalht <k!-' rclne.n V:emu:nft (dw:nter idJ den v~mehe, we.iclJcr !ieb rutrn.ut,. olmc iillc: W!s,,;I;l1schUi in Suh.~ der Met3pl~ymk ;'IlCllb.dlclMn) m.6chtc ,'{oli[ vorgeben,. U ~hc &$, \'r.lS luer mlt 50 viel Zurtlsm.ngl (laCr, vl,cnn c:r Ueher will"

leul. $clo.ln.", E4, IV. . ~

§ 31

Ve boyleceilk kez bdidi bir ~ey" -·simdiye dek YClcrince cOrelli amQ, hep I:(ir bir ~ekilde.a)'lrtm..y.apmakSliM he(~e)lC: YODelmi$ elan-« MelafTziklc Hgm bUtUn n:iri(imlc:rd.e.lumnacal:. birsey elde edllmis oJi.'lr. 10J ~a~alanndaki hedefln bUlICl yall:ul konmus olaca~r. dosmaHk dU$UnOr:. I~i" hi~bir Ulman akJnta getmedh $O'zOm ona sa~ duyulanylllO.vUnUp, safalthn me$ru VI! dQ4alttma sirf de ne),dc:' ,"ullalu1.:1.oa,): kavram'I'L'Inve ilkeleri),le. -bOyle bit saf anlama. )'elbinitl yapl$lnl ve olnnaglnl ya hi~ dtl~Unmemi~ )'3. da.dl1~Unem:emis o!dukJan i~in- belirlismuJanm bil~ m.edikleri ve bUemc,..eceldeJikavta)'I~lar pe,ille d03mtl$ olanlann bile ak.hnaccimedl.

I

Safakhn Idmi naturalist. (kl bunden ben, kendine gQ\!tne.rel( Metafixikkonulanndot bUimsil.. karar vereni anhyorum). burada bu denU dayamkh, ya 00 -bu dC)l$i yc!liyorsa.- fazJa: .ayrmuh.biIBit;lik la$,13.·

" .

66

66

nUt wcitschwei1igml pc:dand~c:hen lampe 'iorgetngcn worden. schon tangst dorch dell Wahrugergeitt semu gesunden VemWlft nicht blon vc.rmutct, sondem .;luch gcwuGt und cingc.scll.en: "dall wir nam1ich mit :iller. unserer Vemunft a'lrer da:iFeld der Erfahrungc:n nie hin:aw kommen kannen. iC Allcln cU er doch, wenn man ibm seine VemWlftprinupicn :1UmliWich abfriigt, gestehen muB, daB cktuntc:~ viele sind, die er nicht l1usErfahrung gesc.hopft b2t, die ilio von ditl$cr unabhlngig una a priori gUb:ig simi. wie und mitw~tcben GrUnden wiIJ er denn den Dogmatiker WId 5ith sdbst in Schranken hAlteD, der 5ith dieser Degriffc und Gnmd~ abct nlJe moglithc. £r(Q}lrung hlnaw bcdl.cnt,. duum. ehl!D. weil ftc un:a.:b.hangigvon dieser erk:mnt werden? Und selbJt er, dieset Adept der guund:en VcmWlft, in so sleher nicht, ungcg,chtc:t aller seluer :ngenufiten ~oWfeil errrerbenen Weisheit, unvennclkt D~r Gr;genstiln,de der Er&.hruog hin:m. in da Felt! de~ Himg~piMte IQ gcrate,n. Auch i~t er ge~cinigHch lief gnuS' drin vervncltc1t, ob er 1war durch die poputate Spr:achc, da er alJ~ blo.S YOl' Walmchcin.lic:hltcit, vemunftigc Vcrmut.ung oder ArWogie Q..l.I.j:gibt, seinen grundJoscn Ansprilchcn cinigcn An. strich gibt.

yan bir l:llllanayia sunulam, sagduyu5unun rule, lini silycs..inde, "blzirn, 11m akhnm.la, dent)' alammn dl~lna hie ~lkalJ1;jyacaglmlll". coktan, y.1I. nuea l~hmin etmekle k"llTIaml~, ayna zamandn bunu bilmis ve kavrarms old u~unu pek lim ilerl sUrebili r. Ne vil.rk i. git~idc, kendiakil ilkelerl sorustnrrna konus_u yaplldlglllda, onun bu ilkClc:r arasmda deneyden ~1k3rmadIAI, dolaYlslyla deneyden bagmisil ve a priori g~erli pek~ok IIkenin bulundugunu kabul etmesl gerekligi icin; deneyden baAIln5ll 010.rak bifindiAi it;inbukavram ve llkeler] olanak]] IUm cleM),in Utesinde kullanan dogmatik ki$i)'i ve kendisin], nasrl ve hangi nedenlere dayatm. 101 rak slmrlar iclnde tutabllecektir? Ve kendisl bile, bu sagduyu usrasi, ucuz elde Clli!i tUm sOzllm ona bil.geligi blr )'ana, Iarkrna varmadan dency nesnelerinin drsma ",lklP hayaletler bt)lgcsinc girmcycccAillden pek emrn olamaz, Hem, her.scyi olaslllk, "a:lil dayanan tahrnln veya analoji olarak Win edlp populer dlllyle lcmclsiz savlanna biraz renh l:alsa bile. fjotu zaman o, bu b<Ugcoin i",inciyidcn iyi)'c dalrTU:$ bu]unuyor.

§31

Schon von den wtesten Zciten der Philosophic her, habcn sich Foncher der reinen Vcmunli, :lder den Sinn.cnwc.sen oder !rscl1cinungcn, (pb4mQ;1'JttUI) die die oS_hme-Dwelt a:wmldl.~ notU baondcrc VCJmn.d-awescn (ao:''ffJnJlI), welehe cine VcmandQ. 'Welt a~cbcn s-oUten. gcd:tcht, und cla lie,. (wekbe.s einen bOch unawgcbildcten Zej't::Uter wahl IU .... eacihen war) EBdi~inung und Schein vor einerlei welten, den VCl'S.tl.I1dtv.vescn allein Wi.rklichkcit zug-C$tandcn.

In der Tat, wean wir die G~genttiinclc deer'Sinne, wie billig, Us blonc Enchdnungen :I.luchen, so g'tstehen wit hiedunh docJ1 mglcich, c:b.6 ihnen eln Ding M sich Gclb:t rum Giunde Ijege, ob wir tWsdbc gleich nicht, 'wie es aD skh bCJch.a:Bi:n t~.i, SOlld.em nur ,cine .Ersch.cIDtUlg,d. i. die Art, mc Ilmr:c Sinnen Yon dic.ttm Wlbekannttn Etw:u aflWert w~den, kennea, Dcr Ve:ntand also, ebendadurch, daB er ErKbeinungen ~t, gestcht :.luch du Da.s'Cin Yon Dingcn an sith selbst za, undsoferrt !.::onnen \vir SlIgcn, da.6 die VorrtcUung solcher Wc-sen, we de:n

§ 32

Felsefcnin en cski donernlerindcn beri, saJ nklJ ara~(lrQnlar, duyular dUnyaSlnJ otusturan du)'u varhklan y3 da gOrUI1()$lerden (phaillomena'dan) baska, blr :l.nJarTUl YCllsi dtlnyaslOl olu~turdukhlrl dU~'UI'IOlen bir de Oul anJama yetisi varhklan (noumtrilu) t10,tlndUJe-r; VI: ZOrtlllll~ ile kurunluyu bir saydlk1311 i~in (ki. bu, daha geJi$llIemi$ bir ~aAdn pelciiltl bagl~13Ilabilir); ancak anlarna yetisi varhklanmn 8Wjckligini ltabul eniler.

Gercekten de, c~CJ bi'Z dUYIl nesnelerini, uY8un oldugu gibi,slrC glirUnQfler $jIyafsak, bunu yapmaklll, bunlann temelinde -hernehadar !tend; ba$I03 nesnel oldugunu blhnesek, yolnlze3 gOrllnU$Unll. yani bu bilinmeycn "bir sey" in duyulanmm uyarma ~eklini bilsek dc- kendl 101 basma bir {eyin bulundulunu da ayru zamnnda kabul clmi$ oluruz. Dcmek IIi anlama yelisi, gOrtlnU$ler di},c bir ~ey varsaymakla, <lym Z.1- manda kcndi basma ~e1lerjn vnrbAlnt da kabul elmi$ olur. Ve bOylece

67 Z~~i1u T~i!.~ViI UI VDnt NIJI'!Jf'tiJUlmschqft m6gtiw.l u"chtintmecn rum. Grundc li~gcn, mithin ~loGer V~ntandemt.'Sen

niebt tilcin ~ig,.so.ndcm aueh unvermtld1Ichs~., ' .

Uru:erc kriwtbc De:dRktion schlieGt deTgh~lc:hc.n Dmgc (NI1IJM.'SlIf) :web ktin.~ aU!, sonJap' sc.hnnltt vielm.ehr die GrunMoibe dllr '!sthecik dilWn.ein,da6 .ic rich jl niche: auf aile Dingeenttecken sollen, Vlodo..rcb:1lles in. bloBe Etteheinlltig: va~delt werden wOJ:dc,. sondcmd1'6si~ nur vtlllGegenrtadcn ein~ m6gJkhen Erfihrul1g ~Iten soli en. .Abo werden hied;urdl Vmund.e.s:WiC!Cn %u.sela$s~o,. ,nurmit Eirucblitfung .. diem RcgeJ, die ~ ktinc AUlnahme leidct: doll wir vo.n diesea rdnen Vcrttande5Wc:sein gaol und. pr nic.h.ts Bestimmtg 'winen, poch wi1$etl kONlen, wen 'wucrc fcine VomandesbcgrifF'c .aowobIaIs reiDt A.Iue~uungtnluf .niehu ab'Ge8~tiindcm6glither &fW1lng. mithin ;1uf bloBo Sinnchwe,:engeben" und" $ohlld m~n.. VOIl diestn Qbgebt, jencn Begri£fcn nidit die rnindettc Bcdtu.tu.ng .meh.r ubrig bleibl.

lhincllJ.oHlm. So! DotaBUlml NasIr OJannkhdlf?

67

Wyehiliriz.ki, gOrun06h:dn temelirrde buhrnnn butur varhklann, dob,}'I. slyla srrfnalarna ),clisi varll~danmn tasamm y.almz kabul edilebilir dcAU, kacmrlrnazd: r dn.

Elcflirell OreliOlimll. bu Sibi ~C}'ICTi (rtomnena'yl) hj~bir sekllde ola.naksIZKllmaz.;. dab:'! QOJ.:. AneliliQin Hkelcrinil'Jyle smulandrnr kit bu ilkeler, hcqo)'in Slff gOrUnUse dOnU~me:sine yol aC~1.bU'ecek$tknde bUlOn ~tyltre yaYllmaylP. yalm2:ca olaaakh bil' deneyin nesneleri j~in se~crU olsunlar, DO<ylecc: anlarna )lclisi varhklnn kabul tdilebillr. aneak iSlisna kabul clmeyc~n N kurnhnaHlcizilerek: biz bu nnlama ye .• lsi varhklilTi hakkmda belirli hicbi.r~c.y bi.lmh'oruz, ne de blleblliriz. cUnlal Silt anlnma ydisi. kav,camtanmlz olduQu kadar sa r SOrOler de,anoa}: \'canc3k olannkh deneyin .nesnel.edyle., dola)llslyla duyu v:uhklanyln ilgllidil'le:1 \'1:. bu gOrUlerden Insan uroklil~lr lIz:.akla~maz.. 0 kaVfamlann en u:rak bil anlam, bile kalrnaz,

§ 33

&ist jndtr Tnt mit uweten reinen Vefltandc;5begriH"en ctwns Verfingliehes, in .. Anschungcler Anlockung !lU tinemtr;t.nJ,. sundentenGebt3ucb: dean so nenne icbdenjenigen,. <letCher nile moglicbe E.r&ahrung: Wn"amgebt. ,NichtalLein".dIlGunserc: l3egriffc . del' Subswu. d(r Kraft, ,.der Handlung,. der R~lilit. et~ ganz.von del' Erfahnmg UIlllbhangjg sind" imgIekhtn oar. keine l3ndleluung der Si:nne enthahen" tho in del' T:t liar Ding: an 5ith stlbn(nc.lt:11ma) zu gebe:nJehdnen, sondetn, wudiete Vcrmutung lloeb be.stirkt, sit enth.:aIte.n C'me NotwendigKclt du D.estimmu.ng in sieh,. del' die Erfahtung .nicmal.s ~iiichkom.mt. PCI' Bcsri1F ,clci· Umehe entWilt·cine negc~mc.b dee ;uscinem Zwtnnrli cin. andcrer notw:endige:rWtisc folgtjwcrdit Erf:t!u:ung bnn u:u ,our teigen. dU\oft. und wenn es both .kollUtlt, gemeiniglichlluf cinen 7lustand d.er Dlnge tin ,anderitl' folge,. nnd ka:nn a1soweder.sttenge A1lg~mtinhelt, nocbNotl"Tcndig!ccitvc:r-

sdtaff"enetc.. '"

Daher $cllci:nen Vemande.shegri1Fc viel mcht Dc:devtungund tnlult 'Ill ll.~b.f.ll, als daG, d.lu' h!o6e Et'r~htungsgcb:r:311ch ihre gl1nl~e NC3cimmung:ersc.h6pft~ undso b!lll1.t sic.h detVcl"1to.ncl Ul'lvermc,rkt an das 'Harts derErfilitmg noc.be:in vid VJcitlltuffigelf.$ Nchcngebaud.c lin. wcJclm: e.t mit lauter Q·tdankenwe.!t1l mfl1Ur., ohne



Gercekten de, anlama )'elimi'zi.n sar k3.vramlanndn, ins am onlan 3~klllk:ldlanmaya .;::cken ::IyaruCI blr ~cy vardrr; nilckim,olanakh Hlm dencyin dl~1na ~Ikn.n kuUam~a '~km kullanlh:$' diyorurn. TOt, kuvvet, '(:0. c)'.lern. ger~cknk \I .• b .. i:awramlanmlz •. yahul dencydenltlmamen baihmSIZ olrnaldn, aym~ekildc hicbir duyu gt).rOnll~Unll I~efmcmelde. dola),lSlylu gc:r~c.kien de kcndi ba$ma ~eylerle (no.ltmena 'y13) Ugjli g:Oronmcklc .kairlll)'orl:lr. kenditerinde =-butahmlni d:lho: au. gOclendiren-,deney.in hh;:birzaman bo}· ()IQll~cmeycceSi bir belirlemezarunluitlgu dili.;::crkler.. Neden kavrarm bit kura] i~crir; bu kurn13 gi).re bir durnmdan zorunlu ohmdt bi11ka blr durom ~Ikar; dene)' ise, bize :Inca];., birdurumu sik sll~ -ve bu sltslk OIUYOlsn. geneUlllc- b~~a bit durumun I zlcdiAlni gOsle. [cbBiT.; d olaYlsi.yla ne lambirgeneUii-r ,nl!' de zorunl uluk sl1:gtnyablUr v, b.

. ' ,

Du nedenle anlama )'eLisinin k3vraml::m.\'nrolu~lannmbnIUn arnaCI sur deneydeki ktiUlmh$la.l'lnd3. Ulkendi~i tnkditdc snhi.D olncaklanndan ~ok dilha. Caztn 3nlllm ve iccrriAe sahip gOrtlnUyorln.r •. Ve bOylece, kimse farkmilvnrmndnn, anlama yelisi dcncyinev.ine eok daha geni~ bir bOlllle ekler, bunu sire dllS'Unc.c varhklarlyln dnldurur VI: bn~I;3c.'l donru

63 ,Proirgol1U'1111 ZJ.I n'lln' Jrtien m;rftigm Muophysik

Gelcctlatlci Her Melaj1:.fBe I'tult'8om:na

Ga

es e:inlll4l lU markc.n, ebB er sich mit seinen sonn rkhtig¢n Bc.gTilfen tiber die Grenzen ihrcs Gcb(~uchs vcrsticgcn babe.

elan kavrnmlanyla kullaruhsuun suurlanm a~llgmlll. blr (l<:(aclk bile olsun, rarkmll varmaz,

§ 34

.Es waren also z,wci wicbrlge,. ja g.aru unentbehrliehe, obzwl1r ;JuA1:n:t trnckene UntersuchWWln notig, welche Krit. Seite 137 etc, und 13' etc.·) ungutcllt worden. durch deren erseere ~C:lejgt wurde, dllG die Sinne nicht die: relne Vcnt2m.lesbcgriffc in m'ltrrllJ. sondern nur <1;5 Schema zum Gebraucbc derselben an die Hand gcbcn, und der ibm gcmaGc:Gegczutand nur in der ErfaJuung (w dem Produkfc des Venbndcs ItW M:ueridlcn der Sinnlichkeit) :1l1gctroff'Cn werde, In der zwc;itcll Untcnuchung (Krit. S. 1) ,) wird gC1dgt: cWS ung.c:achtet der Unabhlngigkcit unsrer rein en VcrsrranJe3bc:griffi: und GnmdJiac von Erfahrung. ja sdl»t ihrcm scb.cinbarlich grol!el'cn Urufang:c des Gebr.mchs, dennoeh dureb dieselbe IIUGU dun Fddcdcr ,Ed~nUlg S'lr nicllt$' gedilcht werden kOMe, well sic niehu tun ~dinnCll, als bIon die logischc Form des Uiteili in Ansc:bW18 gegehencr Amchlluungen bestirnmen; dO!. es am ub-er das FaM del Sirudkhk.eit hinaw gam: und gar keinc Aruc.bAUUng gibe:, jenl!Jl rein en Bcgd.ffcn es gan:z und gu an Bedeutung fehle, iadem sic dureh ktin :h..fittd in conmfO konnen &argatc:Ut werden, folgllch alle solche Noumnul. zus.unt dcm lnbcgriJf' dcrsdben, emer intcl.llgihcIn I) Welt, nichn us Vor-Jtidlungen c::iner Aufg:t.be sind, dCml Gcgenstmd all sich wahl m6gtich; derm Au:fJ.a.sun_g abet. nach der Natur unseres Vcrstandc.s, giaillch unmo.gJlcb i$t,inuem UNU V'cnb.nd kcin Vcnnogcn dct Ansch:1uDng. sondc.m bloD clef Vcdtnllpfung geg~bencT An-

') Nichr (wic IJWI sic:b gemcinlgUch ausdnlcla) inu:llcktuellcn Welt. DeM intellel:.rucU sind die Erkcl1rnniuc dlU'c:h d.cn Vcn~nd. und dcrgltichcn gchell IUeb luf unseR S'tnnetlwdh imdLlKibel aber htrc.ell Gegc'nnllncl'e. I-oti:m tie blo~ durdJ den Vcnund .orgurellr wudQ kl5lUlU1 Wlll auf die kcinc wuc:rllt • .i"'IlIichm An. Khautulsen gehen lwm. D, LOtt doeh jed-em Gegl!lPtmde ~deinc: ~Illidtt Ansc.bu"Wl&, Ei11Ipr«hen mun, so w\ird man _ tinCD V CdWI-d dr::tl:!tcn. mG.r;en, du unmirtclhu .Dl.nge I1UW.a.U!!tc; '1'00 d.Aem colcMn abtr habeo lrir nicht dCIl minddtCJ\ Bep, ml.tIWJ. sth niche 1'00 den Verstl.ndcs1Yelcn, lIuf di.e et l:t~hc.a5011.

, - .t\, S. J ,6 u. 111f fi.

Du nedenle, SOli derece kuru olsa da onlamz OIUllaUlQ.yacak illi OutlOli arasunna gerekliydi; burilar do Elc$liri'nin 137 .ilc 2JS.sayfalnn

\'c devamlarrnda ,amldl. Bunlann bhisiylc du)'ulann somut olarak saf UlI anlama yefisi kavramlaruu dCQiI. Sautee bu kavramlann lilillallllt$ semaSIOI sagladlklarl \'C bu ~cmaya uygull nesncnin (dU),llsalhgm malzemesinden cikan anlnJl1a Yelisi l1rllnU olarak) .",ieak deneyde bulunacagl 80S. terlldl, Ikinci arastmnada (me~tjrj, s. 235) gtisltrUdi kit anlama yctimi·

zln saf kavramlan ve llkelerinln deneyden baQlmSlZilQI bir yana, haua gOrnntl~c gOre dahagenh olan kullaOl$ alanlan da bir yana, bunlar nraclhAlyla deney alarnmn dl~lOclil hi~bir sey dO$OnOlemcz; \UnkU buntar vcrilllli~ gOrlller'lc ilgili olarak yargmm srr]' manuksal bi~il11ini belirle-

. lIIcktcJI ba~ka bir ~c)' )!IlP~IJU'IZhH. Anenl;, tluyusalhk .1I<1IunmOlcsinde hh;btf sekilde hcrhanl:i birgOrli ohlmdl{l.md:lIl. bu saf anlama yelisi kavramlanmn hcrhang] bir anlanu yoktur: ~rlllkll onlar hicbir sekilde somut olarak serlmlenemezler, dolnYlslyla butun bu lOr 1I01WI(!I/tI ve bunlann IOmll, yani bir d{~$UnQlnr [intelligibel] dnn),n I), bir sorunun rasarunlanndan ba$ka bir Sty dc~ildir. Bu sorunun nesnesi, kcndi b~Hln olanak- !Ill; lid", ama (OzUmO, anlamu ),clill1iz.in yap!$lI)il bakihrsa, tamnmen olanaksrzdir: ~[ln_kO antama yctimia bir cOrti yetisi deil,il. sadece vcrilmis

II lC;cl\l:l~klr dile 1~lir;!lIial ;ibil in I e II C''' I. II C' I dOny.a dc]il. Nlrckim lUI e I· I I: k 1 \1 e I, :ularn .. y':li)illi~ }iI,Alad'~1 b i I" i I e r dir, vc bu lilt bil,ilcr duyulu dlln)'Ol' nllll:lil8i1idilltf:OYS~ i"lrllisibelldO~unillll. $uf a n l a m a )'cli~ ric 1:1 ;UIII1I;anlbilm '"I: duruul hicbir gorumlll 1:I'3fj1ll1,0 ula)lbnl1'1)""c;lk ol~n "I: S II (. l e r I: deuir. lim: de! h~ IIC1Mlljn "':II~II 1 he'h:!.o;1 Illr ol.mal.1! 1;01 olll1;m 1l<'11:l.liAin. den, I1cuu:lui dola)'1.IZ ItOlt'n billlnl:ll1lll Jtlitinill di.l$lllliiirilt.l1 gt'rcl.h: nma bO)lt bir ydi 1';'lUI"d~, dol!)'f\f}"lli onen !idlwgi n 1113 IiI ~ )' e II i v i! r II Lin r I hukl.md~ tn ur:l.k bir IILri'rOt bile yul.l1Jr.

69 Zmriu7' T~jl. Wir lsr rrine Nt1hJf".Wiuntschl1ft moglieh? JCMuungen in einer Etfahnmg b~ und d:d5 diese daher alle Gegensilinde vor unsere Degriffe enthalten m{ls;.."C; aulier. ihr aber aile Bcgriffe, da. ibnen heine Amcluuung ~nterJegt \venIen kann, obne Bedeutung sein werden,

lkincl Bolum. Sa! Dolo Blllmi NasI! Olanaklultr?

69

gOrOlcrin bir deneyde baAlanllhhklannlO yctisidj[, Bu nedenle deneyin, kavrarnlanmum bmun nesnelerini i~crmcsi gereklr; onun dismda ise bUllln kavramlar, temellne bit gOrU konamayacaJ,1 i9in, nnlamnz kalacaklardir,

§ 35

Es kann der Einbildungskraft vielleicht venieben werden, wenn sic binvcHcn !chwarmc, d. i. lith n1c.ht behutsam. innerhalb den Sc.bn.n.kea d.er Erfabrung hliIc, denn wcnigst~ns wirdric durch einen solchen {rdcn Schwung belebr und gcsrSirkt, und es wird immcr leiehter scin. ibre KUhnbeit 1U mlBigcn, :Ulihrer M3t:ti.gkeit :lUnubclflln. DaB aber dee Vcnund, dc.r dcnken soll, an dcss~n st:att schwarmt, das kann ibm ni.emals vcrzic.h~n werden; denn auf ibm beruht ::IUtin alle HaIre, urn der Schwiirmc-rci der finbildungskraft. wo es notig itt, Grenlen %11 setzen,

Er fangt es aber hiemitsehr uncschuldig und sitt!am an.

ZUent bringt er die E1emmh .. rerkenntni1se, die ihm var iller Erfi1hrung beiwobnen, aber dennoch in der Erfnhrung immer ibrc Anwendung hD..bcn mtWen, ins reine, AlImiihlich last er diese Schn:nkcn weg. und wus sallte ihn ;lltch damn hindern, d:a der Verstsnd gam: frei nine: Grundsat%c aus sic:h st:lbst genommen hilt? and nM gebt C$ zuerst auf neu cr@cbre Kriifieil1 der N:Lmr, bald hemaclt.lIuf WC$en :mBerh:db der Nattlr, mit einem Wort auf cine Wcl~ IU d1:f;tn Einrichrung es uns :10 Banloug nicbt: feWcn kann, weil C$ dureh {nlchtbuc Erdic.htung reiehlieh herbeig~jchdft. und durch Erfuhrung nnr niche besf.icigt,. aber Quth niemals widcrlegt wird, Du .istauch die Urs::Iwe, weswegen j\lngc Denker Meupby,ik in echter dogoutischer Mllnier so lieben, und ihr oft ih.rc Zeit und ihr SORst br2uchb:IT~$ Talent ~nfopfcm.

E.s kann aber gllf niehu helfen, jefle fruchtlosc Vcnuche der ninen Vcmunft dureh allerlei Erinncrongcn wegeR der Sehwitrigkeit der Auflosung so tieE verborg~ner fongen, Klagen aber die Sdmnken. lm!Crer Vcrnunft, und Hen1bs~tzung del' nehJl]ptung~n Iluf bloBe MutnuBungcn, mlf.6igeh ZI,J wellen, Denn "",cnn die Unmoglic.hkcit derselben Dieht deurlich dargCt:l.R worden, und die Sclbstc:rkenntnis der Vernu.nft nieht wahrc Witscmch:tft wird, '",orin d\U Feld ibrl!S richtigen von dem ihrcs nichtigcn

HayalgOcQ aradasrrada havalardn dola~lrsa, yani ol~(JIU davramp kendlnl deneyin srmrlan i~inde turmazsa, belkl ba~lllanabilir; ~URkO 0 bOyle bit OlgUr atrhmla canlamr, gUclenlr; onun buatlls.anh~lm dlzginlernek, gcYsemesini gidcrmekten her zaman dahil ""Iaydle. Ama j~i d U sUn m e k ohm anlama yetisi, bunun yerine h a val a r dad 0- I a $ Irs a, hi~bir zarnan baAlfjlanamaz; cU-hku h3yaigUcunun havalarda dolasmalanna, -gcrcklln:inde, smrr koyma)'a yardrm ctlccek elan ancak odur.

Ne val' ki, anlama yelisi bu dolasmalara pek l.'1rarSIZ VI: .aI9ak80· nUIIU bir sekllde b<l$lar. IIkin tum deneyden Once onda bulunan ama her zaman dencyc uygulanrnak. zorunda alan OAder bilsLsini saf hale gelidr. Soma, ya\'3$ )'a\'a,s bu smtrlamalan blr yana btrakrr -anlama yetlsl kendl llkelerini ramamen OzgUr olarak kendlnden aldl~1 i9in, onu bun- 1* dan ne ahkoyabilir kI1-; ve ilk dela ~imdi dogayla ilgUi yenl uydurulmus gU91erc, bundan hemen sonra da dogadl$1 varhklara, lek kelimeyle ami dayamnk dO$cmek ic1n blade rnalzemenln eksik olmadlAI bir dunyaya gider; yUnku verimll blr uydurrnayla bu malzeme bol bol saSlamr

ve deneyle dogruJnnmasil bile. hi9bir zaman reddedllemez de. Gcn9 du· sunnrtertn, hOllis dogm:nik rarzdaki Meulfizj~1 bunca sevmelertnln ve ona srk uk zarnanlanm \'0 baskayerlerdekullanabtlecekleri yereneklerini fetla etmelerinin nedcni de budur,

Bunca dcr'inleule slJklanrn,~ sorunlan 90zrnenin gU910AUnc lliskfn hcrllhlil haurlatrnalar, akhrnmn suurlarnalan konusunda $ik!iycllcrle ve savlan mf tahrninlere indlrgernekle, aklm bu \'crimsiz siri~imkrinin lunm k~mek hlebir iSt: ynram3'z .• C;Un.kil bunlarrn 0 I a n 3 k s I Z II , I aClkca onaya konmassa VI! aklm ken din i b i I m eo s i hnkiki bilhn clmazsa -ynni aklln do~ru kull:lOlh~ nlammn bO$ ve vcrimsiz kullalllh$

Gtlectkte/{/ tier Mtlq!i.JA,c ProlegollwHI

70

und fruchtloscn G~brauchs. so xu =gen, mit gcometri:cbet Gtwi61u:it: unterschicden wird. so werdea [eae dtle BC3trcbungen niem:l. "IoUig abgc.stollt werden.

aJ:w1ndall, adera gcornetrik bir kesinliklc aynJrlll$ oldueu bir bilim haliIll: gel iril m ezse-«, bu bO$UJHl ca ba 13 r hi~bi r zarnan 13 III bir son bul m aYil' cakur.

§ J6

Wit' itl NiJlU,. .re/~Jf fJ10glicbl

Diuc Frage;, welehe del' hoclutc Punkt ist, den m.nsSKndattaLc Philosophic nut immer berUhrcn mag. und w welchem sic :luCh, als ilu:cr GreJl1C und Volkndung. gcfUhrt werden. mui,

cnthilt eigen.t1ich :wei Frugen. .

.E.rstli~h: Wic ist N2.cul' in matcriellcr Bedeutung, niinlich det Anscm.llung nach, als del' Inbcgrilf der Enchcinungcn, wie ist Rn:um,. Zeit, undda.s, Will belde crfuJlI:, det Geg~st:and der Emp6ndung, Ubcrhaupt moglicb? Die Antwort in: vcrmittwt del' Bw:ha.flinbeit umerer Sinnllchkeit, n:tch welcher sic, auf die ihr cigenHlmlicbc Art, von Gegcmtinden, die ihr :tn s:ich sdbn unheltannt und von jenen Encb.einWlgcll g2l\~ untcnclUeden sind. gCftlhrt wi~d. Diesc ~twonung isr; in dcm Buche selbift in der tr.tnsnendenWen .A&thcti~ wet ab"r in den Prole go-' Merten durch die Auf16sung del' enteR Hauptfngc: gcgcbm worden.

Z wei ten s: \Vie ist Natur in fonne.lJer Bcdeut\lJlg, aLs del' Inbegri1f da Regeln, unc,cr dencn aUe Ers,chcinungcn nchtn mfl:mn., \W;IlIl sic iu cineI' Er&1uung ds verknUpft ged;~ht werdea , sollen, IJ1Dglichl Die Antwort bnn nieht :mdcts awfa.l1cn :Us: sic at nut' moglich vc:rmitte1st del' Jlcschdf~eit UllSCoTtJ Ve'l$tmdets. nac:h wckhcr aIle [ene Vors:teJlungen del' Sinnlithkei.t auf ein BcwuB.ucin notwenclig hexogon werden, und wodurch :lllclUlt die eigl;ntnmlkhc Art unseres Dc.nkens, nlml.ich durch Regdn, und vcnnittc1st dieser die ErfiLhnmg, welche von del' EilUicht du Objckrc:tJ1 lich selbs:t gmz lU untcrscheidc:n ist, moglich in. Dim: D~twortu-ng ut'ill dcm Duche u:lb3t in del' tranmcndcntalcn Logik. hier aber in den Prolcg.omcnen ill dem VerIauf' dc:r .AUflOSUllg der lweitcn Hauptfngc gegwcn

~~~ ,

Wie aber diese cigenC'Umliehc EigclOSchltft unmr Sinlilichkcit ,clbst, cder die: unSCI¢S Vet$t:andcJ untl tier' ibm und :aHern .Denk.e:n

§ 36

/JoAalllll Kclt(liJi Nasll Olollo'klllllr?

Transsendental felscfenln ancak dcgilllllcklc: kalabilccC:il.i, hem de IIU onun snnn \'C tamamlamnas: olnrak [; lad h,lcsi gercken en yObel, nokta ohm bu soru, ashnda iki soru icermekrcdlr.

1 I kin: I ~ e r i k I i anlamda, yanl gOI Dyc gore, g()rOIlU~lcrill IUmU olarak doAa; 11ZIlIn, zamau vc her ikisinl dolduran ~c)'. yani duyumlarnanm nesnesi, scnC'lliklc na~11 olanakhdrr? Bunun yamll: du)'u· salllglmizm Old yaplSI araclhglyladlr; bu Ozel yapismil &(frc: 0, kendi baslatina bilemcdi~1 ve 0 sOrllnil~lcrdclI bOsbutlu\ farkl! olan nesneler rarafrndan, kendlne OzgU bir rarzda erkilentr. Du ),aml kitabin I endisiudc Transsendental cst'clik 'te; burada Prclegomcna'da isc, biriru:l ana SOl u· nun ~()zUmU)'lc verllmi.~lir.

I kin e i 0 l a r a k: Ui~imsd anlamda dogn; yani bir dencyde baAlanll i~inesokulmll~ olarak dfl~l1nOh:ccksc, btHlln g(jrunu~lerin ba~h oldugu kurallann Willi! olarak dOA" 110m I olanakhdrr? Bunun yaruu sundan ba~lmsl olamaz: ancak anlama YClimizill ozel y3111~1 araclh~lyln olanakhdrr; bu Ozel,yupisma gl)rc dIlJUS:lIll~l1Im,1I1 bllll n 0 tasanmlar]

bir bilin~lc zorunlu 0lar3k Hgi kine sokulur ve bu Oze! y.tlllSI araclgJhyla herseyden enee dD~Ullnll!mjzin kendlne OZgll tanl. )'ani kurallarla dO· ~Unmc; bunun araclhnlyla da, kendi basma nesncleri kavrarnadan tamamen ayirdedilmesl gereken deney olanakh olur. Uu yanu kitabm kendislnde Transscndenra! M!l.l1Ilk'ln; burada Prolegoml!n:l'da ise, iklnci ana .III sorunun ~Ol.{lmU sirusmda verilrnistir.

Anm "duyusalhglmll.m bu keudinc ozgO ozcUigi. ya da anlama yetlrnlzfn ve onun ile bllilln dlhOIlO1cllin temclinde buluuan zonmlu

7 r ' ZVJ:1U'I' Tnl. Wi! i.rt rn;u NlJfUl"'UJumudulft mlJg/i.d,/ 2.um Gnmdc liegen.dtn norwendigcll Appmeption, maglich sei, llUlt rich nicht weiter auflosen und bemrworten, well wir lhrer tu Liller Bc:mtwortung. W1d 7.U nUcm D~kcn del' Gegeruandc lnuncr wieder notig haben.

~ sind vide Gelette der Natw', die: ,nr nut vermittdn, d.cr Erhhrung wissen konnen, abel' die GescnmiiJ1igke.it in VerknUpfung del' ,Encheinungen, d. l, die Nanu abetb.t.upt, kannen wir dutch kelne Erfahrong kennen lemen, weU Etfahnmg tclbs:t solcher Gc:sen-c bed.arf, die wet Mogl1chke.it a priori JWD Grunde liegen,

Die Miiglkhkeit der Erf~ng l.Ibcl'hAupt itt also tugldch dlls allgemeine Gesctz. der Natur, und die Gnmdslitte dct erswn sind selbst die Gestae der Jetztcm. Denn wit !tennen Natur nicht ancien, w den Inbegrlff der EnchcinWlge,n d. i. der VOl'ste1lungen in uns, und konnen daher du GeuU ih.r:cr VerkhDpfUng

. nitgend anders, als von den Grundutt.en der VcrItnUpfUng der .. selben in ens, d. L den nedingung~n dee notwendigcn Vcrc:Wgun-g in eiaem DC'iw(3tsein, welche die Moglicbkeit dct Etfahrung ~UJoo macht, heraehmen.

SeJbn der Haupt~~ der durch ween ganl-cn Abschnitt msgeftlhrt worden. d:ill ~Ig-c.mtin-e Nilturguctz,t :I priori c:t~t werden konncn,_ fl.I.hrtschon vonsdhsl auf den S::!t1:: d~j$, die oberste Ge:sctlgehung der Natur ill uns selbst, d. L in unscrn:t VenbDde 1iegc:n mtine" und da6 wit die cllgemeinen Gc:Set1C denclbc:n niclu: von der N:ltur tfcrmirteJrt dcr Erhhrung, sondcm umge.kchrt. ill: Nattlr ih~.r.. • alJg.t~e.inm GcsetlmaJ3jgk~it n~ch bloB aus den m unaetet Sinnlichkat nnd dem Versta.lld.e hc:gc:ndcn Bedingungcn der Moglichkeit dot Er&hrun:g ruchen mUssen; denn ... rie '\tf.irces sorut moglkh, diese Gesetze,d.2. sie nicht etwa Rcgdn del" nn:llytillchen E.rlttnntnis, sondem "I'l'llhrbafte synthetifche Enre:itcrungen derselbea sind, a. priori 1U kmnen? Eine solche nnd %VIM' notwendige Obc.reirutimmu_og der Prinlipicn mBglicher Erfilinmg mit den Gesetren del' .Moglichkcit. det Natur Iunn ,1)11r aU$ zwciulei U.rSAc.hen, su.tthndm; entwe-dcr dlese Gentle ... verden von der Notttr vcmlittdst der .Erfnhnmg entlehnt, ada umgekebrt die N::turvitd von Utll Ge!enm der Mogl1chl:..cit der Erfahtung Uberh:1lpt cbgeleitet 1.tnd in mit del' blol1en alIgemeincn, Gc:setun!.i6igkeit dcr lettterc:n vollig c:incrl:ei. Das emue mdcrspridlt lith $clhst, denn die aUgttne.inen NaturgC$t%:C kannm unci mUs-sen :: priori Cd. i Ulltb!mc,gig v{)n~er Brf-ab.runlJ)

lUnd Solum. SD/ DORa Blllmi NOSII Otannk/ld,T."

71

bilin~ YClcneAinin bu O.zellini n:1SI1 olanakluhr?" sorusu daha f:ul:! ~ozUlemez. daha Iazla yanillannmaz da; ~ilnkO her yamllama icin ve nesneler! dU~Unmek icin, hep yine onlara ihli)'aclIluz var,

Yalmzca delle)' arIlCJII~.)'la bilebileceAimiz p.:kl(ok dog" yaS.1SI vardlr; ama gorOnfl~lerdeki ba!lantllthAm yasaya uygunhllllnu, yani genel olarak doAa),1 deneyle bilemeylz; ~Unkll deneyin kendlst, olanaAlmn rerneltnde a priori bulunan bOyle rasalan gereklifir.

Demek ki genel olarak deneyin olana'kllhSI aynrzarnanda doganlO de gene! ynsnmhr ve dene), llkelerinin kendilerl doQamn yasalandir. Nile. kim doAnYI ancak gorlln(l~lerin HlruD. ynni bizdeki tasanmlann WrnU olnrak biliyoruz; bu nedenle de baglanuhhklanmn yasasuu ancak bu baAJanllhh!m bizdeki ilkelerinden, yani deney olannAml clustumn bit bilinete zorunlu olarnk birlcstlrilrnelerinin kosultanndan ~Ikarabiliriz..

BOllIn bu bolurnde geli~lirilcn ana enerme -gene! doAa yasalanrnn

a priori olarak blllnebtlecegl oncrrncsl- bile. kendili~inde.n $11 flner- III meye: en (lSI yasakoyucullun bilde:. yani :u111\l110 yelimizde bulunmasi gere.kllgi; bizim de, dQ~nm genel yasalanm deney arae.hAn'la doA:ldli deAH. terslne gend yasaya uygunJuAuna gbrc daMYI kendl dUYUSOllli!I'. rruzda ve anlama yctimizde bulunan deney olanagmm kosullarmda am. mannz ge-rtlai~i onermestne gOlllr{lr. Yoksn, analitlk bilsinin kurallan oimayan, onun hakiki sinleli,k seni~lemesi clan bu yn alan a priori olamk nasrl bilcbilirdik? Olanakh delley ilkelerinln do~anlJl olanakhhAtnm ynsalan),la bOyle bit uyu~milsl. hem de zorunlu uyutmasl, .meal, iki IUrW nedenden olablllr: )':l bu yasnlar dency araclh!lyla doll.adan OdOll~ ahmyor, ya dn terslne doga gene! olarak deneyin ol:mnkhhilmn )t3s.olnnndan ~lk<lrJhyor Ve SJr( c.Jeneyin genel ya.~ya I1),SllnluAu),la ayru ~eydir.

JIId kendisiyle 9tli~ir. ~Ul1kO genel dO~:l }'a.salau a priori (yanl bUlUn

72

crhnnt, und allem cmpirhc.hcn Gebrallche des Vcrst;wd~ illm Grunde gdegt ,verden,. else bJeibtnur tbs %Weitc Ubrig. a)

Wit mils:Kll abet cmpiriKhe Gcse-tle dec .NID1r~ die jedmcit besondere Wahmeh.mung~ VO,r:1usutttn, von den rcin~nodet :l.!Jgemcincn N~Nl:6escaen, welche., ohne ebB bC!sondere Wllh~ nehmungcn WIll, Grundc Iiegen, blon die Bedingungen ihrer not"W'endigcn Vcrcinigung in ci.a.er Erfahrung c.ntb:l.!tcn, unterscbeiden, und in Ansc4ung det lctttml i.lt Nator und m6gliche Erfahrung gm.l und gal cinerh:.i, und, deO. in dicstJ' die Gcset"'l.ril.ltlSlgkcit auf der notwendigcn VcrknUpf'ung UA' Ersc.hcinllDgcn in eincr Erf2hrung (obne welche wlr g:1.01 und gar keinen G-egtnst:md der Sinnenwe.lt erkennen konnen) mitbin auf den unprO..llgIlcben Gactzen des Vcrst2l1dc.s bereht, so ~Jingt es nvar anranges bcfRmdlic.h, ist .. ber nic.htsdutowcnigcr gewill. wcnn ich in . Anschung der lctUcm ~c: der Versund schopft seine Gcsetze (a priori) nicht aus der Natur~ sendern sehrelbe sie diuer vor.

dcneyden bnAlnlSrz) olarak bilinebilir VI! bilinmoJidir. aynca da anlama yclisinln bUwn dencysel kullnmbSJnIU tcmclinc .onmnIH .. hr; demek ki yahm,ca ikineisi kahyor.l)

Oysa hep Ozel ::dglbm sartkosan deneysel dogn yasalanru, ternelle- II) rinde Oz.cl algrlar bulunmaksmn :llgIJ:mll bir deneyde zorunlu birlestiritmesinin yalruzca kosullaruu ieeren saf ya da genel doAa yasalanndan aYlrdclrnc:miz gerekir, Uu sonunculnn baklmm(:lan doga VI! 0 I a n a k II denc)' ramamen a.ym ~eydir; ve burada yasayu lIygunluk g(lrllnu$krin

bir deneyde zorunl u baAhmtll ~hgl ua (ki onsuz duyular dllnyaslllda hicbir nes.ncyj bilemeyiz), doluYlslyla anlama yetisinin asli yasalarma daynndlgl i~.in, bu yasalarla ilgil! olarak: a n I a m OJ y eli s i en priori)

y a s a l a r r n i d.oga.dan a l m a z, on l a r i dogayu b u y u r u r, dc:diAimdc, bu ger~i bn~hIll81~la kulaAn glnip gclir, ama herseye ragmen kesindir,

§ 37

Wjr wollen dlC!l:n dun Anschcmc nl:l.ch gewagtm S~tz dutch ein B.eispid cr);;iutcUl, l7dchC$ zcigen soll: dill Guttle, die wit an Gegc:n.stinden der sinnlichen AmthaUW1g entdc.cken, vomchmJicb wenn sie :Its not'lrendig ubnnt worden, von 1111$ Klbft sc.hon vor solche . gchaltcn werden, die dill' Vcntmd hincingdcgt, ob sie gJdch den N:lturgesc.tzm, die ui.r der Emh.rung msclttd.ben., sonst in allen SUlcken ahnlich lind.

Du, gOrOn05c tOre curetli unermeyi blr omekle aerklamak i$li),o. ruz. Du Ornek gOslcn'ccklir kit duyusnl1l0rO nesnelerinde -o~eUil:lc tic

bu nesneler zorunlu olerak bilindiklerindc:- buldullufJllIZ yasalar, her- III nc,kadar deneye atfcttiAimiz doAa yasalanna discr bUWn bakunlardr II benzeseler de, bizim tarafimrzdan, coktan anlamu yetisinin nesnclere koyduA,u yasalardan snYlilYQf_

*) Crulius .Ucln wulltc dAcn Mlttelurcg:.W ni!mlkh eln Gdu, c1u n1cht lreen noch lu:triigc:n!cum, uns wl:Je N~~s;:tt..c anpriiaglic.h oingepllanu lUlbe. AUtin, cb. .1ic1a \loch ofc a.uch trdzllc.b.e Gtundsace c:inmhchen, \yOTon cb.s SyfC'C1D die"'..a l'fwm.es wbit nicht wenig Bei· spielt gibr, so sicllr es bei dan M40gel sich~ Krltena1, den echtc:n ~r1pru:ng VOIl dcm Wlechten Zl1 uat'I!nc:h:eid~ mit dcm Gclmuche CUlU solthcn Grw:ulnncs seN: miOlich cw. ina~ m:m Jtiemals slcht!:r ~U5c~brut. ""u del' Gdn der Wllhtbe:1t od~dm: Vater cl« Lilg= u.ns cUI,!!;cllllDt ~ mVge.

I) Ylllmz c r U J ius bit 0111 )'01 b'li)'ordu: yani'II)'lltlUSclllt)·m:1:. Litni~)'i de :llda· ulmaYllcat bir Irn. bu doll yaniarnll bllllanj"':1 i~ill\j_u !tormu,. Ne vat ),:i. y:uutuCl il~.c-

let de sik Ilk Ire k::anJIIQud.:m -U bur~la bu atlaman siitemi bol bol ornek YCrnlC;~IC· III dir-. h:!.Iil hynlli. b:llis O:m1Il:lnd~n :lJ'trdelmck kin emfn bir dieUI olmllym~. boylc lIit Ute),i kulbllm:l~ p(k lchl.hli Iil)runU)or; (unk kar~mlL3 nryi h:lJ;ihlill lini. IIcyi de ~I:lnln "prj" koymu~ otQbilc«tini tin' bil $etihlc I:i~ bikmryiz.

lktnc! Biiliim. Sal Dola Biliml NOSiI Olannl'/Id" '!

73

§ 38

W enn nwl clie Egtnscluften des Zirhls betrachter, dadurch diese Figur so msnehe willkUrlichc: Dc.ttinunungen des JUums in ihr sofort in tinct' :illgcmcincn Regel vcr,c:i.nigf. 50 kann man nicht umhin, diesem g:comct:rUcben Dinge tine Namr bcinllege.n. So teilen sich n3Jnllch:t\7ct Linien, die sich einander und. %ugltich den Zirkel schneideR,. nacb welchcm Ohngef"abr sie auch ge.zBgen werden., doth jede.rztit so tegdmillig: d.a6 du Rekt:mgel aus den Sttlcken einer [eden Linie dem dcr andem gleich ht. NWl fngc ic:h, "liege dieS'cs Gum im Zirkel, eder licgt es im Vcrst3Jlde," d. i. enthtlt diese Figur. ul1l1bblnglg vem Vel"St:U1dC'. den Grund dieses GtsetlC$ in sich, oder lege der Vcrstlnd, indem er nAth selnen Begrilfen (nlm.l.ich der Gleichheit del' H:J.lbmcstl!'r) die Flgur sclbst konJtruicn har, mglc:ich d,..! Gesea del' einander in gc{)metrischl:r P·ropordon sdmeidtntlc:n Sc.bnen in dieselbe hindn? Man wird bald gcw:ahr. wena man den Beweiscn diesel G't:~et:Ic.s nllchgeht,. dllll es :illein von dtr Ucdingl.lng, die der Vt.r~tM1d der Konstruktioll dimr .Figu.r zum Gnmdc: legte, riiirtili.ch der Glc:ichhcit der FWbmeuer IdiMe :tbgeldtet werden. Erwcittm wir dieser Scgliff nun, die Einhcit O".<I1llligfa.ltigcr Eigcnschdic.n gcometri.sch."C:r Figuun Wlter ~mein.,chdtlichen Gesc:tzen noch weirer tU Vctfol,cn.. und bm:chtcn den Zirkel Q]s einen Kcge1schnict, der allO mit andern l(c.gdJthnitrcn unter ebendenselben Gnmdbedingungen der lConstruhtion steht, so linden wir~ da5 alit Schnell, die sich innerhalb der letuc:m, der Ellipse, der P:lrnbel und Hype.r:bel schneidI'll" es jedc:ncit eo tun, d~ die: Rdct3ngd AU! ihren Teilen Z\v::LJ' nicht. gleidl lind, ~bu d:oc.bimmer in gteichen Vc.rbiltnimn gegcncinander steben. Gellen ,ru von dl noch vl'eitcr, nMUlch tU den Grundlehren der phyJischen Astronomit; so zeigt sith ein nber die go,rue: materielle N.:atur verbreiteees physiscbC$ GC$tt1 d~r wecluelseicigen Attr:2ktion., deren Regel ht, d_a13 sie umgekebrt nut dem Q_uadnt de.~ En!fern .. un. gen ~ von j~dcm. :m~eheil~cn Punlt ebenso 3bncluncn., wie die h.ugdflacben,. In die ncb diese Kraft. "'c:rbreitet, runehraen, welches 'lIs notwcnclig in det Natllr der Dinge sdbn zn liegen scheint. und daher auch aU ~ priori e.~kcnnbn vorgem.gen %U werden pflegt.So dnfach nUll ;web die ~eUen dietEl Gaettes sind, indem aic bloB nuf dem VerIUltni.!..'"'e d~ ICugdEUicben von versc1tiedencn fblbOl~5lem betuh.:.n.

I~indeki uzarmn bircok rastgele belirleuimlerini hernen genel bir Jaml.! halinde birlc$lircn dairenin ozelliklerinc balillglmlz:dn, bu geornetrik seye bir dogal yapi yOk!e~edc:n edcmeyiz, hie b:u sekilde birbirini, 3)'111 zamnnda da.daireyi kesen ikl .;lzgi ne sekilde ~i.7jlirse .;izllsin, birbirini hepO),IC3ine d!lzcnli bOlerlc:r ki .• birtizginln her paf.;aSII1I tamamlayara!c tizilebilecck dikdj)r~gc:n (Slcki .;iZ:s,inin her p:u.;aSII1I ramamleyarak .;izilecc:k dikdoTlgtne eslnlr, $imdi sunu soruyorumr "bu )'3Sn dalrede midir, YOkS.3 3n13m3. yetislnde rni?" Yan; bu $ckil. anlama yeti. sinden ballmslz olarak, bu yasamn temelinl kendjndcla$lyor mu, yoksa nn1ama ),tlisi. kavt;lml:lnna gOre (y~nl yaneapm c1i11iji kavrarmna gore) bu ~ekli kurarken, aym zarnanda, gcomelrilc orannyla k~sl~(n kiri$lc:r YilS3SIRI onun icine koyu),or mu? Du yasanm ispallan izlenirse, hemen gOrOlec,ekrir ki, 0, yalmz ve yalmz enlarna yetisl bu $ckli kurarken ternele koyduAu kosuldan, )'3ni Y3r1~rapll1 c~illitinden ~lknTltabilir. Simdi tAcr bu kavrarm genislelirsc:k ve ortak ynsillarn ba~h geomclrik III $ekiUcrin -;cfillilik gOS[(:(en Ozelllklc:finin birli~ini biraz daha Olcyc gOIO· rup dajrc),ikonlk bir kesit -dO!tIYlslyla bask a konik kesitlerle kurmarun aym remel kQ.iullafm:t baAh- sayarsak: bunun i.;inde, yani ellips, parabol VI!' hiperbol i~inde ktsj~cn bOlOn kiri$ler Oyle kesisirler kit bunlann parcalan tarnamlanarak ~ililc:n dikdorrgenrcrin. esit olmamakla birlikte, birbirleri)ile hep tlym Ilgiler ieinde olduAunu buluruz. Daha da Oteyt, )'ani Flziksel Asrronominin ternel Ogrclilc:rinc gidersek. burun madddel doAada yaygm kar$lltkh ceklrn yasasl kendini goslcri'r. Du yasanm kurah lse sudur: bu kar$lhkh cekim her ~Il'ken noktadan uzakllAm," karesiyle rers erannh alMa"c, lclerlne )'BYlldlgl kDresel yUzeyler art-

lin. bl.r;Udcazaltr.: bu Ise, $cy'lerin. kelldilerinin doAnl yaplsmda zorunlu olarak bulunuyor gibi gOrOnUyor; bu nedenle de genellikle 3 priori bllinebilir olarak sunulur. C;c~illi yantas;h kuresel ),Ozeylc:.rin yalmzca aralanndal:.i ilsiye dayannn bu yasamn kaynaklan ne kadar yahnsa, ondan

74

so itt doch. die falge cfAvon. so vortrclflic:h inAIU¢h'ung d.er MlInnig.filtigkcit .. ihreI'ZlUuamtmti~ungWld Ilcgclmifiig:keit dcndbM,. d.al1. wtht a.UWl aUcm6gUcbe D,aaen dcrHimmclJc .. korper in K~gehclmitt:en.. ~ondcm am:.b.e.insolthu Vc:.tlW:tnis du ... rellKn untcrc.inan.d.er cr:f'olgt, d.t6~.ein and.et Guet% det Attr<tlttion. W-... cbIdes wngdtehrcefl~n~.dtatvetJi.al~ d ... c.r En_tic. roJlngetl zu Icmem Wdtsyrmn gJ, sthic:1dic.h c.rdacht werdcnbnn:.

Hief ist abo Natut, die ::uf GCtenm beru:ht.welchc der Vcmmd aprion Clt.:tWlt, und .:tWal" y:omt:.hmlieb alU aU .. gcmeincn Prinxipitndcr D.¢StimmWlg dc.sR.a:llQl.I. Nun mge i.ell: liegen ditlt: Naturguctle Un Raumc, und Iernt ,ie dcr VersWl~ indcm cr d,cn rticbb:altigen. Sinn, dtr. in jtntm. li'tgt bloQ,JU; erFonchensucbt, cd« iicg:c::n .sic ira Vc:ntmdc una in dct Art:. ,Vie wescrdcn ltawn nidi den Bc:dlngungcn d.ersynthcmthea. Einheit, darauf uia.c:Bcgriffc .i.wgcsnntaw.l.aufen, benimmU Du I\lIUIll u.t ctwasso. Glcic.bf6l'migCJ u.nd in Iw:bung aUe: bc.tondcm Ei.~crudW'tcn '0 UQb~timmtes, daS mOLll.in ibm gC"o"'i'i1l keinell SWI:i y·on . Naturgresetunaachca . wud.Da.gep1 i.st .d.u,. ''W&S dtn.RAIWlIIlt ZidtcJgC$taI~. der Figtil' d.l:$ KegeJs .1U1d del Kugel b¢tl:lJnmt, dc:r VcrStlnd, 1.Qf'~m. cr den. Gttln.d der Ei..aheic du Ko:z:utruktiondcts-dben ·en·tba!t. Die blo.ll:: allgemWt.e p·otm. dIU' Ansc:.bAu\U:l.,g, die Rlllun. hctat, Ut ahowohlda .Suhstr'2"tum c.Uu auf bC$ODdm Obj~kt.ebtttiaunbu~ An.Kh.aUWlge.n, un.d in le.nem. liegt. ttcllicl1dSc ned.in~ng der Moglicb.kut und Mannisfaltigkeit dc.r lotzlcmiaber die Ein.heit der Objek.tcwird dDch JedIglich dutch den Vetrt:lhd .be£timmt, und maT Ditch Bedi:Dgungen,dic ill$ein.ucig;cnen Na'tur 1i'CS.:m,und $0 i.U: der VCfGSnd d.tr UrfProng der :ill8em.einenOtd:ntlJ]~l. dcr Natur" ·utdtm. er aUc El!S'cbcinungc::n untcr:tlnc cig.llneGt::ftt:£c htlt, und dadurch aUt~em:

E1fabrung: Clllter Formmcb) npriod:mttandc bJingc. veJ'mOgc deren ~Ies. wa$ .nur d.UKb. Erfahrun,g. crbnnt werden toU..se:inUi GC$tuennotw'endi.g .untcrworfen vlird.. Donn wirb;;bcn OJ· nicllt. mitd¢NailUt der Dinge an Jich,clb.,t su tun,. dic4t sowobl YOn Btdlnganscn unsClcr Sinnliehke1t. als dc", Vcnhlndes Uo.1Ohiltgig. sonclemrnit der ~atur~ alscin_em Gt:g¢wtandc maglicbcr ErfiM:wgj. und da.ma.c:ht: .. 1:$. der VenWld, 'indcm.cr di~·c moglim macbr,lugleicll, dan Sinncnwclt tntwcdcr gQTkcinGcgc.rutmd du ErIa:hrUng cdeeeine Natur Nt.

~Ikan sonue; dra. r;ok r;CJjilli durumlara dllz.c(lli bit ~ckHdelJY8Un dU~mesi baklmmdnno kadar eksiksitdir; oylc ki bundan. >'alrur: go!<sel cisiinlcrin olab.ilccek bLltUn ),OtUngelerinin konik kesitleroldugu!;lkma.t, aym zamarrdaarnlnnndakl ilginin Oyleolduau C;lkar ki, uzakhklann. karesi-

nin ters oranllhhk y.nsasmdan b3.$ka.kosmik bir sislem it:in u~'gun olan m bir ~ckim yas3Sllasar'lanamaz.

Demekk] burnda, .,nlama )!(tisinin a priori olarak, hem deen

_ _ -. . J

ba,ta uzamm belirlcmC:S'inin genel ilkclcrindon biidiAi ~cY. ynsahna

day,man dogadlr. Simdisunu soruyorum: bu doiayasalan u;uunda nndrr ve anlama yelisi bunlan sadeee uzarnda bulunen teng.i" anlanu nr.~lIrmaya r;.ah,~lrken mi ogrcniyor? Yoksa. bunlar anlama yclisinck ve onun, Ulm k:avramlatlllln yOneldlii simellk birliD:i.n k.oiullannn gOre uzaml beUrlodigitarzda mH,hr?Uzam lJylesinc lckbi~imn ve kendislne ozgU ·Olellikler bakmllndanoylesine bt:Ursi~dif ki, onda bir doga Yllsa· Inn lIaltncsi aramak, 'k.u~kusUI. ,sOziconusu degUdir, UUnll.karslhlt,U'tll.· nu dalre, koni \'ekQrc $t:klInut bolirle,ycn $0)',. bunlankurmamn bidjni~ liin I.em~lini 1:a$lyananlalfiD. yetisidir. Dcmekki,kendisine UUlm 3th v'erllengtlrUnon yalmzca genet blc;imi. herh!tldc: lelt: tek nesneleede bellr[cnebUetekbUlUn gOrfllerint~I)'lcISldl r veg6r UkrinoJanakhhAnnn ve ~e$itlilt~inin ko~ulu hie kuskusuz uzarnda bulunur; ama uesnelerin bir· HAl ancak \'C ;;mc~.kanlama)'cliS'i tararmda.n. hem de onun do~al Yap" smda bulunan kosullara gorebclirlenif, £R)ylece, butnn gortlnUsleri kendi yas'alan alunda loplayan, bunu yapmakJil da en ba~la denty! (bi~imi bakimmdan) a priori olarak nJc),dllnagctircn anla.ma yelisi, II clo.li:amn genel dllZC1lltdn kaynaAldlf • .D1l dllzen ,sayesintle nntalt deneyle bilinabilc.cek her;cy •• zorunlu olar .. k onun )Iasa Ian alt lila. gi.rcr, ~Unk 11 biti ilgHendiren, duyusa.lhglmu:m olduA:u Kadar anlama yelimizin de kCt$ulhmndan bOglOlSJZ olan k e l:! di b II $ , n iii $ e y le r i n dogal yapisl dcgn, olanakh dene>,in bir nesnesi olarak dogadu; burnda doaa)~.1 olannkh kllananlarna YellsJ, aym zamanda du)'uhud UnyasmlD )'3 deney nesnesi olmurnruam, ya. da doA:a elmasrnr sOIglar,

7S ZWl1ur Teil, Wi« ist rem« N(Jrm"WiuettJcha/1 m6glicbl

lktnc! IJlJliim. Sal Dota Dlllrni Nas,t Olano.kl,d"l

75

§ 39

Anhang z ur r ein e n Ne ru rwis s e n sc haft : von dem System der Kategorien.

§ 39

Saf DOg:1 Bilimine Ek:

Kat e go r 'i 1 e r Sis I e m i 0 z c r inc

Es . kmn . eincm PhUosopbcn niehlS, erwtlnschter seln, :ds wenn er dQl Mannig.fahige der Bcgdlfe, ode: Grundslitte. die sich ihm vorcher durch den Gebrsucb, den er von Ihnen in NlfrrttD gCJIUcbt h!ltte. zerstreut dargcstellt' h3ttcn, aus einem Prinz.ip a priori ableiren, und allcs auf solehe Weise in cine Erkcnntnis ycreimgcn kann, Vorher gb.ubte er nur, tWS, was ibrr nach einer gcwi.ucn Abltmtioll Ubrig blieb, und, dUtch. Vcrgltichung uDtcrcinandcr, cine besondere Art von Erl(cnntrusscn aumrmachen schien, vollst5ndig gcummler sci. aber • es '~iU nur dn. Agg,reg~t; jcr::t wuG er, d36 gcradc nur so viel, nieht mehr, nscht wcrugcr, die Erkcnntninrt ausmachen kannc, uod sieht die NOf:\vendigkeit lemer Eint.eilung dn welches cin Begreifcn ist, un.d. nun ,h:ncr ellererse ein System.

AIlS dem gemeincn Erkcnntnissc we BegrHfc her.muuchen, wekhe gar keine besondere ETf2brung lum Grunde liegen haben, und gleichwohl in a!kr Erf.:lhnmgserkcnntnis . vorkommcn. von del' rie glcicM<i1m die bloBt: Form der VcrknU.pf~ng ausmachen, sc.ttte kein grofiercs Nachdenken. oder mehr Eiasiche VO(3W, als nus einer Sp.r:acbc: Regeln des wlrklichen Gebraucle der Worfer Qbeduul't heraussuchen, und :so EI~mcntc lU einer Gra?,matik ZWl1mmu:ntr.lgen (in dor Tat slnd beide Un'~rruchungcn einander ~uch sehr n:!he vern'J.ndt,.) ohne doth eben Grund angeben 1.U konn.en, warum cine [ede Spntene ge:lll.de dicse und kcine ::andere form3ie BefChalfenheit habe, noeh weniger aber, dill) gef3d:eso ,jel, nicht mchr nca weniger, selcher fonnalen Bestimmungea dersd'hc:n llberb:aupt angetrofien werden konnen.

Aristotde.s harte zehn so1c.bcr relnen Elc:mcntubcgriffc unrer dem Namen del' Kategoric:n') rusemmengerragen, Diesen, welehe auch Pf,idikamente genennt wurden, s'4hc er sieh hernach gcnotigt, noch .ftlnf Postpriidik3mc:nte bcil.ufUg~n·), die doch :rum Teil schon in jenen lkgC!n Cab prius, simul, mONS); .ulein di.ese Rhapsodic

.) I. Submntiil.. e , Q.u:Llit~. ). (lu:Lntin.s. +. Relaeie, 1. Ac(io. 6. Pudo. ,. Quando. B.' Ubj, 9. Sinn, 10, Hlbinu.

I) Oppotirum, Pr,it15, Simul. Motu,_ Habere,

Bir filozof i~in_ daha once kendilerini daAlmk bit $ckilde -onlan somut olarak kullamrken- ana gOsll:rmi~ kavrarn ve ilkelerlu ~e~iilili. Aini bir tek a priori llkeden tDrctcbilmeklcn, bO),lece de herse)'i bir bllgide, birleSlire.bilrneklen dahn Iazla arzulanabilecek bit sey olamaz, Daha Once a sirf. bellr]] birsoyutlamadan soma kalanm ve birbiriylc kar~1I3.~IIr1ldlg,"da O~el bit bllgller IIIrUnU olusturur Sibi gOrtlncnin lam III olarak loplandlAtn3 lnamrdr; oysa bu yallllZ~3 bir y 1 g rn I I ydl. $imdi ise, ancak $U kadarimn -ne daha 32. ne daha Iazlasuun-« bu bilSi tlIrllnn olu$tUrabilecegini biliyor ve bolumlemeslnin rcrunlulugunu gOrOyori bu da bir kavramadir ve bOylelikle ilk defa $itndi bir sis-

I e m e sahip oluyor,

Temellerinde azel bir deney bulunmndla,1 halde bOlOn deney bilgisinde bulunan ve b:lslanllhh~101O sirf blcimlnl adeta meydana getiren kavramlan srradan bilgiden bulup crkarmck i9in; bit dilde" genellikle sOzcUklerin gCfgek kllllamh~IOIn kurallanm 9lkarmamn. bO),lece de her dUin neden baska blr blelmsel yapida de!il de bu ynplda olduAunu sOyleyemeden =hete ondan neden bu kadar, ne dalia 90k ne daha az, bu Hlr bellrlenlrnlcr buJundu~un\1 hi~ sOylc),cmeden-. bir gramrner kurmak i~in Og:elcr toplatm'l1'!ln gercJairdiginden dahn 90k dU~llnlIlck y3 dn dalul raua ka\'Tn)'I~3 sahip olmak Serckmez (ashnrla her lkiarasnrrna blrblrine ~ok yakmdlr).

Arisloleles bu tur on sar temel kavrarm kategorller l) ad. alunda toplarmsu, YUklemler diye de adlandmlan bu kategerilere, krsmcn onlann i~indc bulunan (prius. simul, motus gibi) besartyuklem daha eklemek 2) geregini duydu; nc var kit bu rapsodl, dllzenll bir sekltde II?

I) Sulllunl'3. :!. Qu~.1i13S. J, Qu;vUIIAJ •. ". Rel:l:io. S. Aelio. 6. Pauio. 7, QU:lndo. 8. Ubi. 9. SIt.s •. 10. H~billll,

2) Op])C<lh !lID. Pfilu. Simlil, M(lull. I t3bfre,

Grllet/aeM Flet MeJt1/l.vCe Pro/r8umrm.a

76

konruc mehr vor cinco WUlk vor dm kanftigcn. Nac.hfof"Schcr~ ats vor eW.c rCCJ'clmWSig ausgcfOhrtc Idc,c gdten uad Bc:if:tll v~rdienen, d:ilic:r ric auch, bel mcbrerc:r Aufkl~ng der Philosophic,

aU g:mz annUt%. vcrworfc:n wordcn.. •.. .•

Dei einer Untenuc:huog der retnen (ntchts EmplOsches ent-

h.:a.hc.nden) Elemente der mltnschUchen. E[k~nntnis gelling CJ ~~r alltrc.nt f.I;lch bngcm N~c:hdenken, dLC~ .rcIOCn. Elc~tntatbcgrdf.c dcr SinnJichkeit (Rllum uDd Zeit) von denen des Vcr:ttandc.s mit Zuyed!issigkeit ~u unrerschelden uad 2bnuondcm. D_adurch warden nun aas [enern Rc:gjsttr die 7 ~ 8 te, 9 te lutegone IlUS~ gesc.hlossen.Die ubrigen konneen mir %U nichts nuU<-Ot ~v~il bin PdnDp vorhandell w.u·, aach welehem del Vet'S~nd vollig rusgcmeucn und alle Funkrioncn deudben, duaw seine reine Begri.fre c.ntspdngen, volb.ablig und mit PriziJion be.stimmt welden k.onntcn,

U,n Clbcr ein soIcbes Priruip aumdinc.lcn, sahe iell mich n~ch einer Ver.:t:Uldc:s112ndlt:lhg urn, die alle ublige enthil~ und 51Ch nur durch versehledene .ModiEikationen eder Momente unreescheidet, das M:mnigfiLltige der Vor$tclluo5 unter die EillAeit des Dtnkcns Ubc:rh:lupt 1U bringen, und d~ £and ieh, diese Vers~~eshAndlung bcslcbeim Urteilea, Hier lag nun scbon leroge. obglcich each nicl\t ganl von. 1-o1ingeln freIc Arbcit deI', Logiker VOl' mir, d.adllrch ieh in den Stllnd gescttt 'Wur~e, cine vollst.iindig~ Tafel reiner Verttande.sfu.nktionen. die liber in Ansehung :illc,s Obje.k-ts unbcscimmt waren, d3nus.tcllcn. 1ch bezog endl_ic:h diese Funl:;.tioncn %U urteilen auf Objekre Ubcrhnupt. oder vielmCM 3uf die Bedingung, Dreeile als objcktiv-giHtig zu bMtinuncn, und cs entsprangcn reine Verstandcsbegrilfe, bei denen i.eh au~er Zweifel sein konntc., dd3 ger.1de nur diese, una lhrer nursovlel, nic.bt mch.r fIOeh weniger, unser ganKS Erkcnntnis der Dinge :Lln b)o6cm Vcrstande llusmachen kOhnen. 1ell nannte sic, "it billig, oach mrtro ah.cn N:unen Kat'cgorien; wobel leh rnir \"orb~hjel~ aU~ VOIl diesen abrulcitcnde BcgrilFe, es sei durch Verkntlpfung nnJ(!l'C,inandc:r, oder mit der relnen Form der Encheinung (Raum und Zeit) oder mit ihrer Materie,. sefem sie noth nkht tmpirisch b!1~jmmt ist, (Geg.~nsbJld der Emplindull8 ube.rh~upt) unler d.e.r Bcntnnung der Prlidjkabilicn yollit£ndig hillWlu.Algta, sDb~d e:in System dcr trl1ruucndenulen Philosophic,. m dc:tcll Bchuf ich c.s jaat: nor mit der KLitik der Vr:rnumt sdbn N tun batlc, twtandc kommcn soUte.

gdi$lirilmi~ bir ide sayrlmaktau ~ok. gel~l!klcki arasuncuara ble uyan saYllml$ ve takdlr kazanabilmlstir; bu nedenle de, fclscrc daha ~ok aydrnlarunea, hi~bir i$c yaramu dirc, reddedilmi;lir.

lnsan bilsisinin saf (i~indc deneysel hi~bir ~ey 13$lmayan) OAeh:rini ararunrken, aneak uzun sure tekrar tekrar dll.~UlldOklen soma, duyusn(hglll saf temel kavramlanm (uz..1rn ile zarnam) anlama ),clisinin sa! kavramlanndan g(lvcnilir bir ~ckildc aYlrd elm 'yi ve birbirindcn 3yum:l.YI basardrrn, hie btlylccc, 7., 8. ve 9. k:ucgorilct a llsrenln dl~ma ~Iknnldl. Geri kalanlar ise i~ime yar:sY.Hnalth. yUnkU anlarna yetlsinin alarum tam olarak Olcmcyi ve sar kavramlanmn kaynaklandlAI bUIUn i~lcvJerilli eksiksiz olarak ve aClkhkln belirlemeyt sagla)'acak bir ilke yoktu,

Doyle bir ilke bulabilmek icin. tUm digc:rlcrini lceren VI: tasanrrun c~illiliAini genelllkte dU$Unmenin birliti elunda roplamek i~in ancah ¢~il.li dcgi~kliklerya da cLkenlcrlc Iarklrlasan bir anlama yc.lisi edirui aradim ve bu edlmi )'arglda bulunmada buldum. Manukcllann ~111Tml' Inn. ban ekslkleri olmakla birlikte, onumde hazlr duruyordu; bOylec!! ben, herlU.rlU nesne bakrrmndan bcllrlenmemi$ elan anlama yclisininS:tif t~ i~lcYIc:doln lam cizelgc,sini ci1:ccc:k dururna geldirn. Sonunda bu yarZldo. bulunrna i$lcvlerinl gcncllikle nesneyle, veya daha co).: yargaJan Dcsnel geccrli olarak belirlemcnin kojuluyla ilgi i~inc: sokunca, anlama yetlsinin saf kavramlan Orlaya ,,1).:11; oyle kavramlar ki<.aJlcal( bunumn, bun- 13«1:," do ancak bu kadanrun -ne daha coAu ne daha 321010- $I!)'ll:rin srrf anlama )'elisindeu alan tum bilgimili olusturduklan konusunda em in olabilirdim. Bunlam, yakl~lk aldl~J Sibi, eski adlanm vererek

k ale gar i dcdlrn: ama bunu yaparken, bu kategortterden, Isler kcndi aralannca ister onlar de g()rUnU$Un sar bi~imlcri (uzam ve zaman)

ya da henuz deneysel olarak bellrlenmemi] i~crlklcri (gcnelliJdc duyuinIamnmn ncsncsi) nrasinda baiJantllar kurmakla \"Ikabilccek \'C y U k· len e b iIi r 0 I a n I a r adrm alabllecek bDtUn kavramlan tarn bir $ekilde eklemckten kendirnl alrkoydum, ta kif benlm simdl akhn kendtsinin cle~liri$iylc ilgllc.nmcnin lei; amaCl olan transscndenial fclscfenin

bir sislCImi ger~cklc~oin.

77 ZtlJnUT Tei], Wit iSI r~in( NnlunoiufflS(hafi moglich?

lklnct Boli1m. Sn! V'ola Blliml Nasll Olana/t/ldlr?

71

D31 W~entliche aber in diesem System der K..2,tcgorien, dadurch es sich von jener Illrcn Rh:lpsodie, die: ohne alles Priruip fonging, unterscheidet, und W;1ruOl es auch sllein lor Philosopbic: (lCl'z:i.hlt IU wCirdcnvcrdh:.nt, besteht dann: da.a vcrmiueut dIUselben die wshre Bedeotung der reinen Vcrsta.ndesbegrlffi: und die Dcdingllng ibres Ge:br:luclu genau bestimrm werden kennte, Dean dJ, ttigte rieh, dt6 sic vor sic.h selbst nichts als logischc Funktionen s:ind, w solche Aber nkhI: denmindetten Uc:gri.lf von einem Objdttc :10 sich seJbst 3usID3.chen, sondern es bGdurfen, da6 sinnliche Anschmung %Um Grande liege und alsdenn nlU dam dienen, .empirisehe Un-eile, i1iesolUt in Ansebung aUc.r FunktioDtn zu urteilc:n unbcstimmt und glc:icbgOhig sind, in Ansehung derselben zu bestimmen:. ihnen dadurch AliganeingIlltigke.it Itl ,.ersduffen, nnd vc:rmittcut ihrer Erf:lb rungsurteile Ubtrh2upt mi::iglich zumachen,

Von elner solchen Eiruicht in dle Natllr der lUtegoritn, die de zuglcich- auf dt:n bJoficn Erfahnmgsgebrauch eiruchriinktc; lie6 .skh wedet Ihr entec Urhcber, nac.h irgendcin-cr mlcn ihm ctvla:s .einhllen; aber ohnc diese Einsicht (die g;tJlI gcnllu von der Ableinmg eder Deduktion dtnelben 2~hingt) sind sic gilnJ1ic.h unnUtt und ein dUld~ Namcnrc_gistcr, ohne Erklirung und Regel i:hres Gchf3udu. 'Vare derglei.dten. jemals den MUD in den Sinn gckornmeh, chne Zweif-tl cW ganle Studium dec reinen Vemurlftetkenntnis, welches nnter dem Namen Metaphysik viele Ja:hrhWldmehindurch to lD.,'mchcn guten Korf verdorben hat. ".;.ire in ~l smdctc.r Gesnlt :tU UnJ gckomm(!'n~ und b1trz: den Vcrsttnd dee Mcruaen aufgck1:irt. anmtt ibn. wie witklich geschehen isr, in. dustem und vergeblichen GriJbcIcicn N c:ncbopfeo, und vor wahce Wi$~nschllft unb;rauchb:a.r Iu·mch_cn_.

Dleses System der l<-au:gorien macht nun alle BemndJung eines [eden Gcgcnst:lndes der reinen Vcmunft selbst widuum. synem:nhch, und gibt eine ungezwcifdtc Anwcimng oder IMtFadm ab, wie und duro. welche Punkte der UntersuchU!lg jed.: nlct2physisclte Betncllhmg. wenn sic volbtandig werdm$OlJ,' mOtile gefuhrr wcrden: denn es er:schopft alle Momente des Verst':!.ndu, unterwelche jc:dCT :mdc:rc DegrHF gebn\cht ,verden muD. So in ."uch dic Tafel der Grund~tzc: entstandcn, von clenn VoUstSndigktit mo.n nur durch du System dcr K3fcgorien gewiB sem kann, nnd sc:.lbst in cler Einte:ilung der Begriffe, wdc.beum den physiologiscilen Verstande5gebl11uch hilUusgehen sollen, {IUitik

Uu kntegerller slsternlnde :1$11 i.)ncmli ohm ve bu siS-lemi, hlebir ilke-

ye dayanmadan geli$en eskl rapsodiden ayrrd eden \'1: ancak bunu rd. sefe sayllmaya lilYlk kllan $cy sudur: ancak bunun ara(lIhgl}'la saf anlarna yetlsi kavramlanmn hakiki anlarm ve kullamh~lannm kO$ulu tam olarak belirteueblur. C;UnkU orada glSrnlmu$IUI kl, bunlann kendilcri mantrksal lslevlerden b3$ka bir $cy deAHdir. bOyle olunca da en ufak bir kendl ba~lOa nesne kavrarrnm olusturamazlar, ternelde duyusal gOroJc· III rin bulunrnasrm gcrekf'irirler: ve aneak 0 z:amanbUHI'n yarglda bulunrna i$levJeri baklmindan baskaca bclirsiz ve farkSII olan deneysel yargilan

bu i$levler bakimmdan belltlerneye, bOylcce de enlara genel scccflik sag. lamaya ve onlar araclh~I)'la gcnelliklc. d C n e Y 'i a r S I III. rim olanakh kilrnaya yararlar.

Aym zamanda kullamhslanm yalmzca deneyle nrurlandrrnn kategorilerin dogal Y'lprsI03 iIi~kin bOric bir kavr3YI~, ne kategorilerin ilk yarallcl5Inm ne de ondan soma baska bitin!n akhna gelrnistir: ne var ki (kategorilerln Clkarum \'cya turerimtne tami rarmna baAh 01:10) bu kavraYI-$ olmadan, kategcriler hlcbir i.$c yaramazlar: aClklanmasl ve.kullamhtlarnun kurah olmayan zavalll bir adlar listesi olarak kahrlar. BOyle bir kavraYl$ herhangi bir aamandaeskilerin akhna gelmi~ olsaydr, kuskusuz, MctaOlik ad. alnnda yUzyillar boyu blreok iyi kafaYI bozrnus alan saf :1101 bilsislnc i1i~kin Incelemelerin iumu, bOsbUtUn farkh bir bleimde bize ulasrms oJurdu; ve insanlsnn anlama yetisini, gtr~ekle oldugu gibl karanll!.: ve boS kuruntularla IOkoilP laakiki bilirn i~jn iie yaramaz hale CClirmek yerine, aydmlatmts clurdu,

I;IC bu kategnriler sislI:mi slrnslylo, saf aklm her nesnesinin fUm ele allm~lanOl da Sis(cmatik kilar ve, lam olacaksa, her mClarilJk dUsoncc arasurmasinm nasil ve hangi noklnlaramclhA;lylu yapllma.sl gcrckliAi IU konusunda, kcndisindcn ~lJphc cdilcmcycce.k btr talirnar yn da ipucu verlr: 9(JnkU di~er her kavrfimu'i altlarmdn yer alaeak alan anlarna yeti· sinin blUOn etkenlerini IUkeUr. TamhAmdan :lncale Imlcgorilerin Sisl.C'· mlyl.e cmin olunahilecck ilkcler ~itclgesi de nym sckildt: orlaya ~.kn:u~lrr

VI! anlama yelisinin fiziolojik kullamhSln (liesinc: gidcc.ek kavrnmlann

'Jo::. __

70 • Pro/tgomfflJl ZU ein,.r jt4111 hrmfiigm M4fOphyli/:

78

S. 3ft imglcichen S . .fr• sY) ist es immcr deraelbe Lejt6den. der, weil er immer durch dieseLbe fcste, im menschllehen VeNtmde a priori benimmtc Punkte gc:fbbrt werden muJl. jedernit einen guchloS$cnen Kreis blldet, der kcinen Zweifel Ubrig ntlSt, JaG det Gegc:nsund eincs rein en Vc:nta.ndes~ oder Vc:rnunft.begrlJfs., sofern cr pbilosopbiscb und mach Grundsi.it~en a priori e.wogcn werden soU, auf seiche Wc!.se volht1indig erkliMt 'Werden kOMe. Id1 babe sogar rucht unterlassen konnen. von dieser Leuung in An.schung tiner def abstraktesten ontologischc:n EuttciIunge1\ namlich der nunnigf.Urigen Untc:rschcidung der Begciffc von lit\'ns unci Nichts Gcbrauch lU macheD, unci d:amacll cine r'Cgdmli6ige und notwendige Tafel (Kritik S. 191)"') z\JStlndc lU bdngen.')

EGendlcscs System zcigt scmcn nicht goug antuprcisendm Gebrauch, sowic jedes auf ein n1Jgemeinc,s PrirWp geg.riludeccs ,,:,wes System,.. aucili ~.in, ~ es alle fi:'emd3'~~e ~cgri1f~ die S1ch sonst zwischen Jcnc reme Vent:mdesbcgnftc elnschleiehen

bOIUmlenmesinde bile (EIe$ciri. s, 344 vc s. 41S) .). kapah bir cember olusturan hep bu aym ipucudur; ~Uflkll ona hcp insanm anlama ),clisi tarafmdan a priori bellrlenen aym sabit noktalar yol gOslc:rir. Bu cember de -sar bir anlarna ),clisi \'C)'3 3kll kavrarmrun ncsncsinin rclsefc taraIrndan vc a priori ilkelere sOre dU~UnllleceAine gOrc- bu nesnentn bu ~c:kildc tamamen bi1incbilirligine ~lIphe birakrnaz .. Bu ipucunu en SOYUI onloloji.k bolumtemelerln birindc, yani b i r $ e y v ehi.~ k a vr .0. m I a r I n I Y:C$iLli $ekillcrdc ayird eimek' i~in kullanmaktan ve buna gore dllz.enli ve zorunlu bir ~izclgc cizmekten (Ele$liri.s. 292) •• )

bile vazgecmedim I). .

Bu aym sistem, genel bir ilke nzerlnde kurulmus her haklki siuem IlJ gibi, ycterlnce Ovnlemiyccek olan yaranm sundan da belli. ediyor ki, baskaea sar anlama yeLisi kavramlannm arasma srzabilecek hiltUn yabnnc!

') Ober cine vorgc:ie~e Tafel det lU:eego.rienluJcn sid .. CLlIe:dei ntige Anmcrkungen m:r.chcn als: I) dlG die driltiC aw der ,mtoen und %.tI'ciuUl in oinen ·Begt:i.lf vcrbundcrn cntspringe. :I) da~ in denc..n von der Grii.lk WId QuaUtaC bloC. eln Fortschrirr von dcr Einheit ZW" AUhclr, oJc:r VOIl de.m Erwu %.wrt Ni:ehts ~ dlcsem lle1u,{mwscn die, ICategoriea du QuaRtit so S[ehcn: Re-alir.:l.r, Einscbrinkuni. Ylillige Nepriofi) fortgehc. ohne (OlTtltu" oder ,p/Nit", dagegen die der Relarion urrd Modalitit diCit l;tq_tr;re bei slch filJunt ) cb», sowie im Lugischcn btc.gorische Uneile iillcn andam %.um Grond.e liegen, so oiic Kat.egorie d~r SUbJtUl1 aUen Bcgriifcn von wirtdieItcn Dillgen, 1) dd, sowie wo Moda:1ititim· VitellI: kcin be10ndcrccs Pri~t iu, so IIoUclJ die: !\tOdlll,. bcgdfFe:keIne DtStimmung "zu Ditlgenhinzutun, W'w., d.trglci.cbcn BetradlCungen JJlc Wen gro.c.cn NUlUn imben. Z~hlt maniibud.c·tli aUe l'ddilu.bilien 3Uf, die m~n 2.itmlich voUnjnwg GUS jedc: guttn Ontologie (z. E. .Baumgarten.) zl.ehLm kann WId ordner. sic Ida$SC.llwche Uluer die Kat,egoricn, ,,·obei. man nicllt YCl'dumen muO, tine so yollsran~ge ZctgUedc:nUlg :aUer dieser Begritrc:, :als mliglich, l-.lnzuzufiieen. :0 waN d.n bloD analyrischel' Tell cler Met2phytik enui'ringen, del' nodi p.r kemen syrulterucben S~a emhilt una VOl' dtm urcitCD (clem SJ"therl$Chcn) vorhergehen klinnrc:. und durch seine: Btnilnmthcit Wld yollitand.ig:ktir nlcht alle10 NutuD, sondern, nrm6g:e des S)1trc:mawchen lit Ihm, noth iib'f::l'dem cine gewlS.le ScJd.inheir ertthdu:D "wde.

1 .1\ .. s. Jt+ (s. die Danrellung del' P:u'illog~$men in den- eJ"Jtc 11 Auflal}e del' Hr. d. r. VC'm. [Bd. Ill, Anh:tnglh A.. S .. oJ I r- A. S. 4i) • •• ) - A, S. HO.

• .1) Ollily.~,konmu,; blr kil'fi(!llIcr(lu.l,edkonll.~un(Ja llulll rtJrlU ~cYimll fikill" )'OlllllJldJilir, sOl,rli!i d.:ncbiUT kit") IJ,Dorlhll, blrinciJi ile ikillcirinln bir k~yrallil.h biro r~lirilmctinlkn olllya (11:.'1u.r: 2) b~yO~IUk ve nilclfk ":.Icsorile/inde. den k I e r I yn

II.. k G r $ I I I , r I olmahlZln. mr birll~lcn ,OmlOic vt)'lI bi!')c)'lkn hl~( .idill) Of Iliu amit; l~n llilciik hl~iOln~·ri 10ylc: Qlm~h: Icr~tI:.ll~. $1.OI,I:l.n". !:1m olumlu,Ua.m:I). ()'I.~ IU bllClanu ~ kipl1k kat~lorl1trl d~Mltril1l ve h'~llIamll birlrkte ,.c:liriyorl~r; ) II'! IIlIk .JanlOd:\ lOlurl.h,Uu p'llla( dilC1' )'~rllillfm lellld! old\lklilll.ibi. 101; kJ.lqorhi de IIcr~ch ~rrlt.fin bOltrn !:iIvlIunl.aumn itlllc1idir; 4, YUSllard. Idplik ol~1 bit yultlcm obnadltl.ibi.

kip kilyram!..,1 d.ll. Jeylet(' bir bdhlciim kalftlUIZIV.b. Ou rO, I1kll yOIUtmclc:rln hcpsf(ok )"jIrarhch r, Bunbfll. h", iyi Onloloj dm (Orner-n Daumg;ulcn'llI OnlolojiJln!llln) oldukf3

11m blr lCUldc: tlkallll1bi1c:ccli:. y U k I e ncb iii r k a v r J. rn III r I rklcllIIl; \'C bun.

ten Ilnlflar Iclolindc hlt'.orric.in &lunda dlt«nleuc!: -ki bun3 buiun b1,l krl\·rAmlatin ol~bir(c:('k en nun ~.o1:DINfnmfJinl de d.lcmcyi ihmal ehncmck acnk:r-, Mc,arirliin ynl. nU.Q. ,mdilik olan, simctik Ollnmclcr hp;sarnlyan \1: ndnei (sinldik., .lInlln Online gclcbi· tc«k bit kllml only" 'ilhr U, bu killm bclhlWli ve l'Qmhgiylil y:a1nr~ Ylnrh olma~la kul. In:Ipenk, b:ucJik ,iuem~tjJdili saytiinde bdli bit IIU,lcllik de I~~,)'at~kllr.

.) As. 344 (SIlri\khn Elqlhhi'nill i I): bl).mmdaki PllTllloghmlcrc b:l.k.): A ,. oilS .. l1lA43.

.., ,. 8 s. 348.

79

Drlmr TtiJ. Wit in Mm/thy/iff iibrilllJpt 11Joglieh1

Oriincii B(jfljm. Genel Olwah Me/aft:;k NasI/ Olqnah/lCftr l 79

moc111cn, ~wstont, und jedemErkenntnis seine Seelle henimmt. Diejenige 1legrilfe. welcbe ich unlet dem NameD der RcfJexion·.begriffc glekh&ILs "::Icn dem Leirfllden der Kategorim in eiae T:tfel gebracht h:r.ttc, mengen sichin det Ontolo~e, obne VcrgUnstigung und rechtmitfiige AntprlIche. unter die reinen Vcr!Md~bcgriffc, obgleich diese BigriJfc der Verknapfung, und dodurch des Objckts sclbst,jcnc:lbcr nllr der bloBcn Vcrgleichung schon gcgebenerBcgrilfe sind, und dahor elrre gm! ~dere Natur und Gebrauch lubell; durch meine geseami6ige Einteilung (lCritik S. :60)") werden sic :IUS diesem Gcmenge gerch.iedenr Nod vicl belier aber leuchtet del Nutzcn jener 3bgcsonderten Tafel der lCategorien in die Augen, wenn wir, wie es gleich jen'!: geschehen wird, die Tafel trarun~DdentaJer VemunftbegriH"c, die, von ga:Dl =ndercl Natur und Unpcung,ind. ~ [ene Verstandesbegri1f~ (daller muth cine andote Form n2be:n muG), yon jmen trennen, welche so notwendige Absondentng dam nienuh in irgend~incm System der Metaphysik geschehen i~t, daher [ene Vemunfi:ide·en mil Venbndubcgriffen.als gU1o~tcn sic, ,.tie Gesc.&wister. zn einer Familie, ehne Ulltersdued durcheinander Wen.. w::1chc Vcnnengung. in Ermmgclung eines besondern Sy$tenu der ltategorien, 2Uth n.ienwI vermieden werden kcante,

kavramlan cl~;HI alar ve her bilgiyc uygun ohm yeri belirler, DU-

~ II nee k a v ram I a r I adl alunda aym ~ekilde k3cegor'ilerin lpucunu izleyerek blr c;ilelge haline gClirdigim kavramlar, Ontolojlde, kcmdilerine itin vcrnmeksizjo ve IUlkh bir iddialan elmaksum, sar aula-

rna yetisi kavramlanmn arasina kafl~lflar. 0)'53 bu kavramlar batla,llllhhk kavramlan, dohlYJSlyla nesnenin kcodisinin kavramlnndir; dU~Unce kavrarnlan isi: yalmzcn daha Once verilmis kavramlarm slrr kar~lla,~II1II· rnasmm kavrarnlandrr, bu nedenle de bunlann bosbUl'Un rillkh bir doAal yaJllsl ve kull:lnlh.$1 vardir; Yilsaya uygun bOIUmJemc:mle (EI~lifi, s. 2.60)') bu kansrmdan aynhrlar. Blrazdan yapaentlm,z gibi, anlama yetisi kavmmlanmnkinden cok r:nkh bir donal yapisl ve kaynaAI olan r::t. (bu nedenle de Iarkh bir bicime sahip olmalan gereken) transsendentn] akl. kavrarnlan ~i.~e.gesini kategoriler Cizdgc:sinden aymnca, kategorlle-

rin bu ayT! cize.lgesinin yaran daha gUC;IU bit 1$lk alunda gOzJer OnOne serilecekrir. Bunca zorunlu ohm bu ayrrrrra bugDne dek hic;:bir MClanzik slsreminde yapllmaml~lIr; aklln Ideleri anlama yelisinin kavramlanyla birlikte, karde$ glbl aym aileye nit jmi~qe.sine fark gOz:elmeksizin icicc bulunurlar; bu kansurma da, ayll bi.r kalcgoriler sislemi olmaymca, hie.

bir Ulman enlenemee.

Ocr rransszendenealen Hauptfrage Driteer T ciL

Transsendental Ana Sorunun OC;OncO B(jlUrnli

Wic ist Metaphysik iiberhaupt mHgIich?

Gchel Olarak Mcrafizik Nasli Olanaklldlr?

§ 40

§' 10

Reine Mathematik und reine Natum1.ssenschttt bitten tum Dchuf ihrcr eigenen Sicherbcit und Gcwffihcit kein~r dergleicben Deduktion bcdur~ :Us wir huber von heiden mstande gebncht haben; denn die CBtere stUtIt lich. auf ibte eigene Evidenl. die nveite.:lbcr, obgleic.b 3UJ reinen Quellen des Ver..$t.tndes entsptungcn. deQJloth :lUf Erf.thrung und deren durcll~ g:ihgise 8estitigung:, welcher letttern Zeugnb sic d:l.rum niclJt

') - A. S. ]16.

Saf Malt'malik ve Doga Biliml, k e tl dig () v e nil i r I i k •

I e r i ve kesinlikleri iein, bilim burada yapllalml1. Hlrden bir turetiml sercklirmez.di; ~UnkU ilki kendi apaClkh~,"3 dayamr: ikincisi ise, hernekadar anlama YClisinin S3r kaynaklarrndan dogsa da, deneye ve deneyin lam dOArulamasma dayamT, bundan dolaYI en sonda deneyin I.:ullkh~.nl reddedernez, onsuz da olarruz; CllnkO Do!a Dilimi, butun m

'1 '" II v, 316 .

• 'I

lIo

co

,~clJl.iJ.s..~c:nWld embehren 1~1Inn,. wtil sic: mlt::"uc.r wet GcwiJlhci.tdennocb, als, Philosophic. es del' MatheD12till; nit:mili gJd.ch tun kann, Betide Wimrucbaften hQttCD .0000o djcgcdacllt~ Untmuchung nIcht fUr sith. sondem fUr einc:m.dere Wimn- 1cW:ft" mli.mlich MetllpjlyUk,notig.

Mebpby5ik .hat' es, autlcrmit Na.tu1ibcgrifftn" die, in ,del' Erf'ab.nmg jc:dc:w:it ibn: ,AmvendWlg fin.dc:n, uocll mit ,tcinen Vcmunftb~gritfc:n tU tun, die niemilh in irgendQinernut imm« mogljchcn Er&hrMg gc:gc:bc:n wc:rdeo., mithin mitB\~grilf~ ,dc:ml objc:krivc. Rc:aUtiit (cIa.!J sie nicht. blQl$eaimgC$pin!tc: $lnd) unci mh Dc:hauptungen" duclI Wahrhcit. odc.r E'ibchhc:it dutch kcinc Er&hrung besutigt odcraufgc:dedtt werden Iwtn, und dieser Tc:il dec Mct1pby,ili: ist Qberdc:m&C:Adc:,d,C:fjc:nig~ wdthc:tdtll we5.(:o-tlichen Zwc:ck dc:rweJben., 'W01U ,aUC$ anche nur Mittel ut, ausmac:bt, und .10 be,dnE dic:sc:W..uemcba:fi: tiner :Jolcben Deduktion Utll ihrer $,clbu willen. Die wu jew votg,dc:gtc: dfinc: F:t2g¢1 bcuilft wo glci.r.:h:mm den K.ern und <1M Eigentnmlithc dcr Metapbyult, n5mIleh dicB~tigunz du Vemunft bIo.S mit Sc.b sdbs;. und, indCln ale uber ,ih.re eig.enc Dcgrilfc: btlltet', di.e unmittclbudAraus vennc:intlich cnepringende .Dc!Htn.ntttbaft mit Oblcltcc:.I1,. ohnewu dtr VCraUttclcin§ der .Btfi:hruo:g nodg ;u haben., nom Obc:rh2uptd.u.re. di.e.selbc: duu gehu:lgCQ zukonncn,")

Ohnc:, A!lfI6mn3dic:s~r FTilg'Cw.t ncb Vcm.u.nft rUenWs ,c:lbn gnug. Der EthhrungtgGbra.uc.h,auf welc:hen die Vc.munft dtn Yemen Vcntand: c:inscluardtt,. cttuU, niclrt: iluc c:igcnc gMU BatilllnnUig. Jc:.dc c:imd.n~ &fnh.rung »t nut em Teil. von dct . ganun .SplM: llires Gcbicte.s, &', ab soiu,tc . 'Ga n~eaUc:r maglicben Brtcbrung ist abet ~Ibn' ({cine m6.htw:Jg, und dcnao.th eln i'lotvrtndigc:s. Problem VQr die, Vernunft,:tU demn .blo:l3er

1/ O.R. :tclLung $i~.~. nn,d erer n,· .egriffe ,n6.6.&, . h,;.ltt, w)trw ~in, en Vmta:rulC:$begriJf.t, daea Gc:bl'Oluw_ nur Immanent 1St,. d. I. Illlf

ErflUuung gtht, $owcit. sic g:cgcben werden b:nn,.indtssc.n ~

'J WeM rmn. Agen bnn., d3A c:lnc,"V""usCl'Udla(c wcn1ptctl$ in dill' Id.ec;tlcr ntcsmh.o.n widdk:h lej~ lolnld es' awg.em:u:luut> CWl die .A\I:~gab~, clie ·4u;uf £ii!um,d:urch d.i.e Ni'tut cler m~eh_ VcmWlft j:edcmw:tn vorgelegt, \lJ]d d~~ and!. jcc1Crlitit d.1I.f'uler Ti~l~, ob-gloelth fchlerlaru~, Vasuc:he WJ,vermtldJ.ieh :sind, so wiN $n :aud! RQumm:rc:n: MC:hphYllit sei swjtmvt (un.ilzWll"tl.otD'endi,t'lVwe) w'iibUch, uno. ~ fraStn wir ;,ltomit nce'bt, wit sie (~itt:.iw) ml.igli.t;h ,d,.

kosinliAinc (o,gmen,. fclse£e elarak, hi"bir zarnnn Malcrnillildc bir olamaz, Boylce(!. herllrl biHm.kc:ndilerinlien dolaYI cleg.n. ba/ika bir billmdon, 'funi Mo!afiz.ilaen t1ola.YI,sOz konusu :lra,lumnYlgerciairdilcr.

M!l:laflzik, he,p dencyde uygulamalanm bulan doga kavramlanndOlO ba'~ka, olanllkh hif.bir dcncyde ,'etIIFmi~. (JolaYlSlylil ncsncl gcr~ekHklerini (su(hayal OrUnll olm:uJJklaniH)"hi~~jr dene:yind~ rulayamayaeall ,kav(amlarln, dogruluklan.y.mh~llklanm ,I':£bir dencyiu OOFuffiY'amayaca.gI si;\\,larla, IIgilicjif. MClaliziCln bu bdUmU,.a)'tlc;l, buun .3$11 3rnaCJOI -dlicr hcr~cyin enun i9in aacakarae oldul;u arnaClnl- olu~luran blJlUmdUr; bunua i9in bu biHm boyle bir I:£irclimi - ken d is i i ~i n gcrcklirir. Dola..),lslylli ~hndi cl~ alac:.aSlmlZ [I911nc:0 s?r~, ~ciafiiii\inl)4ijYJc Vii: onnoiji.iolinla" yani ?kIlnslrrkcndil\l:nd~. sJyle uQras,1tJ!)Slyla VI! bunun ,sonue" olnrak. keneJ,kavramiarllu dU§UIJnu:ict.diilihAI-SI rada, de:n.eyin ar3ClhAJJ10 gcre:kslnim(h.lymadan, Ilnllil :deneyle hi~uhl'~anl_a~aca!11 . do!rucJan dO!ruyakCiiiii$iiiaCiilta)7naJdan-

ai.~ml sandl~1 ncsncl.erle la:l1I$tnMI),la uilIlcHi" . ' , ,

... ---._ "'---.-l1li_.--....1_ ~.,_"",

Bu sorunuQ.ozmcdelJ akll. hi~bir zaman kendini till min cdernez, Sar I~ anlMlOo.ystisinil'l ,alal.ca.ancak dcm:y...smulafl i.cind~ IUlulanJm\lam I,il, illil tUro belirh:ntmi.ni.X9rjnc g~lire:!TItE-~ Her Ick dent)', b{1 kulhHIIII~

Oil ~llI.n!!L bJllUIlIl nUrt.ancak -,biL~Jjlm .. OJlllr;t Om 0 13 nn I~ II d e-

~D S.Y i D_m uti i\ k .. _ Q I U n [I nUn kcndlsi ise bir dtnct dc4ildir , ~1 )~n~dc~ll.thn lonmlu biuoJ.l,InM_d...Y;r. Du sorunu )';1 nlzYlUil~~ondal ilk '-igin akrl, Iwllanl~lauh.ep i ,~kin , olan, "ctiJcbildini OI~Udc dencylc.

Ua.iU alan saTaolama clis' , 0. rnrnlanndan bUsbOWn (arIel! knvramIara_

DritltrTtil. Wi~ iJl MrttJpbJti~ iihml1tJpr ftl6glkbl V~munfthegriEFe ~.uf die Vollst:indigkti.t; do L die koUekti.ve .Einheit c1~ct ~= moglieb.e:n E.r1'iliru1Jg und d~duuh Uber jtde geg_ebne

E.rfithrung h.i.naw:g~b.en, und t.l' :mss%clld en t -~/t:rden. -

Sa wie also derVetstand del' Ka:tegorien tut E.rf.mrong bedurEc·e,socnthli:lt die Vemunft in ,sith den Gnmdm Idoen, worantcr ieh notwend.igcBegritfc ver:rt!cb,c, deren Gegcn:.tt:uld g.lcichwohl in keinet Erf.1hrunggcgcben ,verdenkann. Die Ietltcm dndcbensowohl in der Na·tur ,lerVcmunfc, W: die c:rst'c.rc in der NlNt desVcnWldes~lcw:n.und, wenn jenc einen Schein beisic.h rUMen, der .lckhtvcdcitcll k;nn.,JO ut (UCfCr Scheln unvctmcidllc.h, obt\V\U' ."daB Ct .niclUV:clftJhCle"'gq.r

wohl YcrbUt'Ct werdenkana, _

D<l.aller Schein dar.in bc.stcbt, da_1l del' subJcktive.Gtunddu UrttH$vor objektlv. gch1lten wird,. so ,,,,ird ein sd.bsterkennw, del' rcine" Ver.nuM jn ihrcmtmuuendc.iucn (Ubctubwenglic:bcn) Gebrauc:h das eintige Verwahruns'rtUttclgegc:n die V,erinungen scin, in welehe die Vernunfc gef.it, wenn sieihre Be.stimmung miJldc,utet, und dUjenigttnnsslcndentcr lVoiscau:6 Objch an dell sclbst. bcuche, \Vol! 'nurih! cigcnes Subjekt und die Lciwng desselben Jn all.t-m immanenten Gcbcauchc angeh.t.

O,Oncii 8oliim.Gend Olarak M~tofi':.tk Nasl1 OJanalduJlr? 8 I

,licreksinlm gUY:lr~Oysa illchnkavramla!1 tnmh~. yani olanakh !Urn ~ d~n!t}!jjLlopl.!LP'rUme, bo.ylc.ce de verilmi$ her dent-yin Ol.esine yOnelir.

Ie-rYe a $ Ie I II oIurhu. . .

-. Arilama: yelis!, . ae'"~>,edinmcki2i!l_~ruC80tU~gcrc}(sedI!i gib!, ax", scI< II de.aij! jijj it1clcrinlemdinikendinde law. 'I dc' clerke,n, nesneleriJti~l dcMYdL- C'.r 'I_ee~ck olan zorunlu hvramlan ann:-

_).'orum. BlJlit'a~mlm akl!!Ldo~al )'aplslncl3." di~rle_rrisc a:nlalfl3 Yclisi7 nin doal yaplsmda buluntlrlar: ·e*c~t'rbu,-idtle ... , kolnyc.a ya.nll~yOUiiii sUrUkleyebilecek bl'r 'J.;.·urunt uyu birlik I e gel iriyorsa~bu ·kuiuililtka~ml. mazdJr •. '"iffia' buruinyanh~ yonarn sUrllf(lffiesindcn'" ·pck51d sa Ullin· bllir.

Her Imruntll, ynrgmmO.me. ter ·elinin nesnelaYLlma$tn~an Orl;l.Y3 !11

~ --_. ~~--- - :--.....__

c;LknDma gOre,3.$lan (3$111) kul13mhilnd" sar "kim kendLo.e iliski· bH·

81si, akllkCiidi beli! .eliTmini. yanh~ :3nI3dIAI'vc: yalmzCfl kcndiOz.oesiylc:

"Vei!fkinkunamh~l3. bu Ozn.eye )'01 nOs1crmekle ilgili elan seyi a$lan bir $cldlde Kendi baSIOn I1csntyc bnglochAI zamnngirdiAi yanh~ yold:m IIi.oruyn bileccklek $cydir.

§ 41

Die Untenclu::i.d,.mg der Idee n, d. i, der relnen vemllnft .. bcgriffe, von. den lUlegoritn, oder [aincn Vectanddbegrilfen, :Us Erkenntninen vonga.n2. ... cathiedener .Ar,t. Ursprung und. Gebrauc.h, istein sow'ichtigu StUck tur GrundJeg:u_ng clller' Wi~m.sehaft; welche das System aller. dic5er Erkc::nntnwe a . priori entlwt(!.1t. soli, d:la oboe cine solche /i.bsondemng Metlp:byrlk. scble~tet· dlng$unmoglieh .oder hoduten.sc:in .. reg:eUo.,'Ct stlJmpe.rbaIter VeN'U.ch ist,. ohne Kcnn.tni.s der MAteriilien., \Vomit nun sid, bestbiftigt. und ihrer Tauglitbkcit. 111 diCier odcr . jcner Abskht tin K:lrecngebaudc zU.f;ammeruu£Udc..cn. Wenn Krid&.. d.r. V. auch nUt. d.uallein _g.eJeiJtce. halte. dimen UntersclJ.iedr.ucm ver Augen zu legen,$O bltte sie da.durch sehen mehr Jur Aufklwng UI1.scrc::s Begritli und det Leitung. der N3c.hfonchuog im Fc.ldc. dcc Met.\p,h)f;si:k bl!igetragon, als alle fnlchtlose Bemllhungcn, den mmHend~nten Aufgibcn derr~ V. tin GnUgc%u tun, die m3n von leber untemotnmen. hat., ohne Jerr.nhtu ,V:.tbnen, d:t.lltta:A "kh

"~I\I'! Sc .. rir ........ 114. 'IV. 6

.1 d"c.:..Lu:.. in y,3pl_sa.ra.kILt9yrnmlanmn..kal:cg91ilerden"JLda sat -!nlama.'yeIi5Lk~all-Ulr. kaynak ve kuUaruh~ bakmlmdan bUsbUtlln rarkh bilgHe.r olarak-~ aytrdedUmcsi; ltiUllnJ'lu.a.pdor'tillsk. Icci·n sislemini .ka~'lca:k btl bilimin ItmeJendi'· mesinde t}ylesine: onerriHbirO.Ae olu~lurur ki. _Q)'JS~ lalrlm yapllma7.,s3; 'fo,~tlIZIt· . i:

. bDII]" oJan3kslZ(hr: elsa olsa, kullanrlan malzemeyi ve $11 y3. da bu amaca yaraYlp ytuama.dIA·IOI. bil'meden,K.Ulalsl:Z: VC bece1:iksizce yanyana gelirilcn IskambU kl1glUanndan blr yapi kutrna denemesiolur, Sa! aklm de$Urisl bu . .£3 r 1-;". ilk defa .80tIer Ontlne sermekten ba~ka bitsey basarem(l5"aydl bile, sirf bunu ),3.pmakla kav'ilYI"mIZlnaydmlanmaslila. ve MelaJizik alarudnki ara nrm3.1ara )'On gOslermekonusuaa;anlnma I!t.

- ~_ - .'_ '. ..~

)'clisinirddndcn _b_Ilg,.1ltU~ . I nla.nd·. I!1J.1rHJURl.t1Ll_lWrul.t KLl~ku:

Innmlldan. dolaYlslyla ;_anlama )~e.lisinjnYc akhnkavramlanm. §:mkl~Y_!lL

J_ •..

Proltg()i1muJ ZiJ tinn jltle1l flmlligm Mfll1pbyJik

Ctlecektehi Jltr fl'ft:ur/idlt Prolegamen«

82

ill einem {;2:nl :mdcnl Felde beflinde, ah ,lC01 des Verstandes. und daber Versmndc.s- und Vernunftbcgriffe, gIcich :au ob lie von. einerlei Art \rucn, in einem Strichc hcmm'?tc.

IUrdemni~ gibi. bit fVlrplda saynrak, sa! akhn askln gorcvini yuine gelir· mek~jn bugUnc ddt gid~ilcn bOIOn verimsiz ~abalQrdiln daJlll bOyOk bir katkisl olurdu.

§ .p

Ane reine Verst:l.Odc:setktnnto.is:se lubenlbs an sich: daJl sich ihre n~grilfc in dec Erfahrung gebcn. uqd ihrc Grunds;it1e dutch Erf:1h.rung bestlitigen bucn; dagegcn die transsundcnten VCfnunfcerkenntnisse sich, weder wa.. ihre 1 dee n betrilft. in dec Ertwrung geben, noeb ihre Slit % c jem:als dureh Erfahrung bcsl:iitigc:n, 00.(11 widerlegen lusen; dmer der daboi vidleichr. einschlekhende Irrtum durch niehu anders, als reinc Ve:rnunft selbst, aufg:edcckt werden ksnn, welch os abel' SCM scbwer iJt, weil ebendiese Vcrnunft VeTmittelst ihrc:r Ideen n:nllrJichcrwcisc: dialektiscb wird, und die:'Scr unvcnncidliclu: Schein durch kelne objektivc und dogm~tjs"tbc:

Untcn'uchungcD der Sachen. sond.crn bloB dutch subjektivc, tier Vcrnunft ~'Clbst, lib einc.s ~cllJ der Ideen, in Sdmmkcn ge.b4.hcn 'Werden hen.

§ 42

§ 43

Es in jcdeneit in del' Kritik rnein giofiru Allgcnmerk gtwcsen, wit ich nicht allein die Erkcnntnisnt,en sorgflildg unterscheiden, sondcrn auch alle tu [eder derselben gchor:ige Begriffe aus ihre:m geme:iruchaftlicbcn ~cll ableite:n k6nnre, lamit ich nicht allein dadurc:h, tla:6 kh untcrrichtc,t wirc1 woher de absbmmen, ihrcn Gebtiluch mit Sicherhele bc.stimmcn konntc., sond.cm aucb den nceh uie vcrmutctcn, abel' uns.c,u:iubartn Vorr-eil hliuc, we: VoUslind.igk.cit in der AuftaWullg. KJ.aSlHizietung und Spcufiuuung der B'Cgriffc .1 priod, mithin nath PriJlupiC'n 2U eekeanen, Obne dieses iJt in del Mmphysik. aJ1u l:lulU Rhapsodic; wo man niemW wein. ob dessen, WiIS nun bulttt. gnug in, odcr' ob, und woo noeb etwas fchltn mog,e. Freilich kann man diesen Vortcil :Luch nut in der reinen Philosophic h:aben, von diescr Abc.r milcht derselbe :luch. du WC!scn aUf.

O.:a ichdcn Ursprung der K:tte:goriel1 in den vier logisdltn lfunktioncn .:aller Utlc.Hc des Vcntandes gefuncl'Cn h.ttc, so war u gunl n2lUrlich. den Un:prung del' Ideen, ill den d.rc:i FL:.Ilkli(Jnen du Vcrnunftjch.lussc .IU $Uchen~ denn wenn ci'nmalsolwe reine

EIc.~liride hep en ,"ok gOzetliA,im ~ey, yahuz bilg.i lUrlerlni dikkatle ayirrnek dcgll, ayflca bu tllrltcin herbirine ail blitUn kavramlan ortak kaynakhmlldan IOrelc:bilmekli; oyle ki, nereden I;aynakland.lklannl bit- Irl mck!s-b~u_ka ramlan_t.!11illJ>ir e!dlde 'Itulhiiiin~lruz6c (fleye. ~f. mcklc kahJlaYIP. 8Y.nI z.:lmanda bu a fioci kavramlaru _~ay'I!Il1 slmnllmaSlnl vc ozclli~ini [am olarak, ),ani il clere gOre, bllme ayncahSulI

- u hi~beklenmed}k: ama paha 6icihncl ayncall§j- $-.1 0 cbl1e)~IJP.. Bunsuz, 111!:lal1zUae her~.ey mf rapsodi =-sablp oldugu ~e)'in ),elip )'el~ mcdi~lini bilmedi~i ve her zaman eksik bir ~eyin bulunabllecegi bir rapsodi- olur. Kuskusuzbu ayncah~1 aneak saf felsefedc: elde edebiliriz, 8m3 onun neligi bu ayrrcahktan olusur.

".

Drift" Teil: Wit iii MtIt1pb:JI;'~ J;i$erbntJpt mogl;,h?

Ofllnc:li Bli/iim. G~neJ OIarah Mttafitlk. NMll OltJllaJcltdlr?

83

Vemunftbtgrilfe (trans.flcndentaJc Idem) gegeben sind.. 50 kanDten sie, wenn mlln sic: nicht ctvJ'avor angeborc.n helten wiU, wob! nirgend1 lInders, als in dersdben Vanunfl.blndlung mgetroEfen werden, welche, 50Eem sic bJo6 die Form beiriflt. ~s Logisthc dcr VernunftschlUsse, sofcm sic aber die Vcmllndesurtcilc in Anschung £incloder der sndern Form a priori .11 bestimmt '(omeUt, tr2lW1end.e.nt3ic B~grUfc der rcinentTcmunft ausmacht.

Dcr formate Untcrschicd de: Vemunfnch.lUs!sc macht die Emteilung derrelben in lategorische, bypotbetischc \.Ind disjunktivc notwendig. Die darauf gegrUndetc Vemunftb:gril:fc enthalten wo entlich die Idee .des volJstXndige.n Subjckts (SublfIlSJllaJt), meiten. die Idee der ,oU&tandige.n .R.eibc der 'BedingungCllt dtiKtM die BemmtrUltlg aller Begri.fT-c in der Idee eines ·,oU· Btiindigen Inbtgri:S des MogUchen. I) Die cnt( Idee· 'VU' plYchol()gisch, die %\ .. tit~ kosmologisch, die drine thcologisth und. cit alle drei zu einer Dialektik. AnI.aG geben, doeh jede auf we eig-ene Au) so fF1lndetc:. rlcb d.rauf die E.nteilung dt:r 8~nJen Dialektik der reinm V.cmunft: in den ParoogismIlJ., die Antiliomh;, u:nd c.ndUch' du ldw d'wclbcn, durcn weicht Ableitnng nun vallig .fic,her gestellt wird, CWS alle An pracht derrcinen Vetnu.r:Ut bier ~, voUstindig vorgeJtdJt slnd, und !cain einz:ig:er fthIcn bnn, wei! du Vcmunftvcrmogen selbtt_ als wonw d'O allen Ihren Ursprung nehmen, dlldD.tch gfuulich "'w~messen mrd.

Akd t;lk:mmlanmn bir;imlerindeki fark, bu t;lk:3r1ml:mkesin, kO.$uUu ve aymci olarak bOIUmlemeyi gerckiirir. Do)~lece. bun lara daya- 110 nan akrl kavramlan ilkln tam tszne idesini (rozsel olam),ikinci olarnk kosullann lam dizisi idesini, ur;OncO olarak da bhtun kavramlann 013- nakh olamn eksiksiz tumunun idesinde belirlenmeslnl ir;erirl). IJk ide. psikoloJik, i!iLncjti-knsnu.lliillk, qr;UncUsU leolojiktir; ~1W1c. herbiri

kcndi tantnda olmakla birl~ dialekli in Orla ,lkm3SmtUleden_

olduklarindan sar akl bUIOn dialekli~illin -: par:lIogismlere. aminomc~ !t lim.undOLSar akhn idea me- - . mlenme~LbuDa..d.ayanii.IiU bOlOmlemeyle lam emin bir biclmde enaya konuyor ki, saf aklm bmun lied IlUrdukJerJ burada lam eksU:S1Z 01ar31: serimlenmi§lirj hi~biri eksik olmasa gerek, t;L1nkU bunlarrn tel: kayna~lm olu~luran aktl yelislnin kendisi bunlar araclhglyla lam olarak OI~OImU~Lllr.

§·H

Es in bei diu!t Bet:rachblng im alIgemeincR noch mctk· V1UJdig: dtll &01 Vc:rnunftideen, nicht etwa so wie die ICat~gorien,

') 1m di.ljunl:nvUl Uncile b:17Uc.hren WLr 211 II'! M8gIicb!u:itt Kspd:ri, auf elnen gC\I'ifRn BegrifF, Ills eingettilt. Du ontoIOJi'ICh~ Ptinzip der _ dutchgln.sigcn Benimmu:ng cines Din.ges I1be~upt (von sllen moglich:n enTgcgenguemca Pridlbten kommr icdem Dinge eincs 'lu) velehts %ugleIc:b d.u Ptintip &lIer disJunhriven Uneill! in, lest den Inbegrift' aller MoaJiebJu:ir. '%.WlI GNnde, in we.ldtCIl\ die M6glith!:ejt jede. Dinges iibethlupt all tH:sti.aunbu :ingcs.ehen uird.. Diuc.s dienr: tu eieer h1e.intn Er\iurl!:EW'Ig des obis:.n S1nU! dt.6 die Venunfc .. h:ndJung In diljun!l,tivm Vtmunfnchlihsen d.tr Fonn nJ.ch mir der-ien3ecn dne.rlei IcI, \TOd.urth rie die Idol! e cInes lnbcgtHfs alle.r Rralil'it %mUD de bringt. weicht: au Posid:'o't aUe-, einJ.l)dl!r mrgcg~nileuttt!tI P rlld:l:!l.J;.t:e inlich en rh ~It.

§44

Ayrica burada g.end olarak $11 da dilrkate deAer 1Ii,..,:11:lmJdeleri, kntcgorilcr a,ibi dcncylc ilSlli ola'ra~ anlama yelisinjn kllll:lIl1!!~~ III

I) Aym('J )"~18u:l" b 0 I Q n 0 I i2 n :. k II II ~" belirli bir h~r:r.mD Gore bOlDm· ItnmL, OI13IUIt lorLl),oru.l. Ayl'u t.1Inanda bOIOn aYll1c-')'lIlgIIUm ilktsi oliln, ,(nc.mllie. bit It)'i lam bcJirl:menjn ontolojilr iUl~inln ("b(llUfI ola~alt" 1:.:.",1 ),Q};kmkrden bir Ilne:li 0113 UY811n dill"" Ilka!nin) temelinde, hrr1c)'in olan:llmln gtndlikle bdillcncbili' 01 ralt dU10nllJdutO cllJUlti:mn IUmO h",oml bulunur. "\I. yul'3rdaki \u onrrmcyi: aym('J :akll ~brrmlannd4 <lklm yapu!1 i¢)'. bifbitine kal~1I bin )'ukl~mkrin 0luml1l1.unu leeren, gcr~kllAln IDmU [dnini ohl~lururkclI)'3Phllylli biQm h3klmmd3n bildir. oncrma;ni bitat. a~lDlr)'l1 )313r,



UlU mm Gebl1uclu:dC!l Ventmdes .in Anatbun.g det Erfilirull;S iftpd clWU nutten"J,ondtm i.nAruebung. denelben '. v~mg .entt>ch.rlieh" ja TrOW p den Ml1XJm~n. des V c:rnunftcrkCnlltllUses derNuur . c:ntgegc:n und hlndc:rlieh, gleichwobl abcrdothin IUlduc:rnoch xu bemmmcllclc:r Absi.cht notw'clldig sind. Ob die Se.dc elm: einf.:u;he Substa:m. sci, eder nicht,. da.s kaMUJU ZUt &Id}irung der Enclu:inunga1 dcnelbm ganz gleichgOldg . $~n; denn wit konn~o iJcn b~.(f eine.s einfa·then W~cru dUf'chkeme miS~1iebe £tfah~g. $in~lkh.. mhhin .m(()novr..qv'c..rs~ndji~ macllCfl;.und $0 l:Jter, In AruebWlg :iller vethofFten Eirl$Jcllt 10 die Un~ehe d.cr Encheinun~en. ,g,ant. Ieer, un.d kann. :w. k¢illtm Prinllpdc:r ErkUi.rung dessen, w:.u inncre oderl;iu6er;c Er,&brung o.n dle H,.nd gibt, dieaen, Ebcruowcrug konn.cn \Ins die kos~ mologiscben ld!;!al vQmWc'ltmfange oder. dec .Weltc\'i'igkc:it (d pllltf IIn#) duu nl1t~~'t um irgc:ndc:inc Bcg.c.benhcit in der Welt selb$td.a'r.1w"%u c:r.k.Uiren. Endlich mU!sm wir, m.chc.iner riebtigen MWrnc dtr Naturphilosophie, uns aller Erldaruog def N;atQr~ ewici1tWl.g, die ,,"UJ dem WlilenclntJ 'hochseten Wl:Sensgaogen '·10rdenl,cnth;}tc.n, weil diem nicht .melu· Naturphilosopbie ist. se.ndcrneinGesUindni.f.dILl d dumit bei UIl'S.%U End'e gebco .Es . habenwo llie$e Ideen cmegmz;L.ldcrc S~timmW1g .ihre..s Gebmuehs, ;dJ. jene KlIolcgor.ie:n.. dU.tch dicJ.u.nd die dar;agf gcb:l.utcn GnlllclUttC'~ Erfah'lUngsc.lhst .;alIe:rc.r5t nlogHch ''Iud.. In.deucn wurdc doch unsee .mUluamt Anliydk dies Ven12ndt,f.wtntl unsn:

Absicht l1uf niehts :1UderJw blo.Be Natul'crktnntnh. so wit sit in

- - .. _. - - - ~

dec Erfabrung g.eg.ebc~. werden kann,g:crichtet ware" ouch gan:

UbctHUs.sig sein; dcnu Vc.munfcvc:.mdl~tiht G~elowobl in du Matbtnati.k. .w N:tt.unvistmsdmftauchobncaUc dit.Je subtile Dtduktiongml siohel undgut.:mo ve:rleinig:tnwunsn Krit:ik d.es V¢t~tandC1mit den ldten der r41nen Vernunft iU tin.et Absidn, wclc:be Obet dm EdiahtuDgSg~bt;,udl de" Vctstllndc.s bbu"us-gesctlt in. \lIon wekbcm wir: d:och eben geagt haben, daB C~t in dle:sem .B.etnrot giruJichullmogUch., undobne .G'Cgcnst:md odet Bedeutung ,ci.:Es mu6:abtr denno·eh zwischen d.ent, was ;'111' Natur der Vemunft 11th! da Vc'M:andes gelOn, Einstimm.ung soin:, und jenc mull lur VoU.kQmm:cnhclt del' Ictttcrn bdtra;Fn. und kan:n.5ieunrnoglichverwintm.

Die Aufl6stmg di~r FRSC jst .folgcnde: Dic:reinc, vcmunft: hit unter .ilUl::nld~en aiebr btsondcrcGcgettSt3nde.. die. ~btr du reId dcrEtfahrunghimIU11l'igcn,z;W' .Ab,itht, $omiem foim nLlr

. ~an:Ulla~lar; bu kullamhi lam'amcn onlarSIz. olur. hallnalul bilgisiDin maksimlcri dOl}aya ka-r~ldlrIQr 'ole cn,geroilij'lufurlar, ama Utride beliIlene:cekbaika bit ba kundan znrunludurlar. Rullun)lahn bit mz 0lu2 olmndlila. onun g,orUl1(l§I~:r!nialli.lamamlzda hil rol onall!P.!it;UllkU. yahn biT vnrhgjJI ka:vramlm olan.aklilll~. irene),c du)!usal.dolaYlsl),ln somllt bitlfs:irnde iilila$ilirI6aro~Yli; bOylecc;o., il1tunusiFrio ~nedeni:ni kavramayajlis-kin.bU1UnmnU:llala63.klllrS<l,.lam olarak bO$lur: ve i~.y;l,

.~ delle 'in sailad1k IQ~la~lkn"iaK 19inll!(e ijlID . iorcmez.- Aim. §e::kildt (a parle ante) dUnyanm ba;lnngLCI ,3 da -crllnyanin 6nccsitli.~iJiOllli15J.lhAl-kounolojik.:iCleliii-aTlllii1la1i]{jll('ara ~Q... riyanm ~cndisirnlc olan . bilell herbansi bit sc.)'l a I klamanuza yaramaz. Son oJarak, DoAa Fclsefesinin do~ru bir mal:siminegOre, doAa. dOzeni"in en yUk.sekbir varh!1h islemc.sinde:n kall:arak Yilpilan her a~lkl:Ulmasmdan u~k durmallYlz:cOnkU bu aruk Do~ Felsefcsi olmaa, aneek VOgil Fclsdesinin sonuna gcldigimizin iliraflolur .Demekk], bl) i.delcdnJtullruulU.belltlt::; !!imi .. d~j oolar Ulerine kurtilu ilkelerlc bi!_Uklt oliJn~kh luran k~le8£' rih:rinkinden t;o:!;. fa rl:hdlr. Vine de, amaemnz an ca. k vcaneak de.nl:yde. tl: verildig.i gibi aoga biislsi o($:1)I(h, :l.n.lama yelisinluzun uzun(Oz:Omleme. -miz bUsbU.tUngerel:siz. olurdu: t;D n.kUa k II Matcmnlikte oldugukadar DoAa Biljminde de, bu lull kirk )'Ilnm turetim olmndan da. ernln ve iyi

bir ~ekildc i~inigOrttl'; bO)'lce~ "nlama yctisiilC iIi§kin elglirilniz"anla.ma y~tisi~j~Jlc1gek~l~a .tli§.!E,n~!csind~.eJa.1l ~jr ,arm1~ a ;l1!Ijn._icttJc1~'iI:r. IfJC:il~oh.anli'mn ,j'~lIsm," bu ~ullaiUil~!l:'.sa, yukarL !1S0),iC"cIlglm Z slbl,

"'Wt.bakulW!I;n...tltlsblUOn .olaoa.kSlzdIf "~e n~snesi .. ' dn. a !.!!!m I )'El!t~ Yinc de althn ve anlama ),elisinin deAal ,o.pJlaunll .(jzsooianiar arasu\da bir uygun[uk oImah ve iUti diAc.rininyclkllil~$lnesinc x'aUuda b:ulunmnh· (IIr; onu )~mllmasl olilnailsil dlsa gerek •.

au sOlunui1C~z.tunll~udut:.$at ol(l1n, ide'lcri)'lc amaci. dem:)' alarunm -Otesinde buJummozeLoc,niTir(lcgildirj .lckiSlcdJgJ.a olama.,)!:fl~. . nin d~ni!yk baB"lai:lllhofa.rakkullamh~lOm lam olmasLdlr.llu lamllf. ise,

- ~

Urii.ncu Boliim. Gen't.1 O}arl1/t Me.lnjil1k Nanl OlamJklldlr? 8S

Von,llindigkdt des Ve.F'3unde'gcbrancru im ZU$~.mmcn1un8Ie clu E.rfahrung. Diose Vollstiind,igkcit :ahcJ'kaon nut cine VoUJt.andigkcit det Ptintipicn. :I'be.r nicl1t der .A:mc.h(luung.cn und Gcg'Cnnande SM.. GlckhwohJ, tlmsic.h jene besti.mmtvontat:eJlcn, dl.lJl:kt sic .aich .ro1d'lc, :'lts die Er:kenntnbe,in~ Objt:ktt, dtJ!en. ErkenntIW in·An.s.c!hung jtIW" R.egdn voHsotandig bcsdmmt .itt,. v/c:lch~" Obji!kt aber nurdne ldce in, um die Vets tand escri: en ntnis . der VolIsmdig,k,eit. die [ene Idee bC1CitMC'4 so nahe '\";cmoglieh .%1:1

brin,gm. .

itSrUlcrin vcne:sntlcrin dcAiltancnk Ilkclerin t:1mIJAI olnhiUr. Nc v.arki. bu I'amhgl belitlcnmi~ dlnrak: tas 3 nrn I amak i~in,bunu bir nesnenin 0 kuraHnra gorc lam bir~ekndc bcli[lenmi, bilgl~i olarak dU~Untlr. On ne5ne isc bir idcdjt; bpnuy<:!.pmaktasaf akJl, anlamn YClisininbilgisini blJido)'c OzgillamJj~a elden gc"ld@nccyakl.:l$llrmaYI ~in~lar:- ---

- _-- -

§ 45

§ 'H

V6r:tliujig.( Bem.er.mi1g .%SIr D:iIlJ4:/(rik dtrrtinm P"mttmft.

Wir .baben ohcn§ l h H 8ucigt; tUG die ReiniSckeit de': 1utcgorien volliller BcimicSchungsi.nnfi.c:.bcJ' Destimmungcn dit Vcmunft verlcitcn 'k6nnc, ihren Gebnueb glindidl nbCT .:oiJlt EJ'-o faDrung bin:1uJ, QUf Dinge an sieh scJbn :lunud.ehncn) '\oo1ewohl, da . siesclbs,t .kcine An~cll~lmngfillden, welche . ihnen. Bedtuhmg and. S:1nnin (onm::J(J' veachafft.n, konnte. sic ids ble.a logis:<hc F1lllktIot\en~t ein 1,ing Uh~fh3.Upt vorsecllc~n. "bcl'vot skh aIltin kcillcn bcstimmten D'cgrlffvon irgcndeinem Dingc gcben kihtnen. DetgIC1chen hy£,c:rbolhche Objebc sind nu,"diie,so m::m~ oume n :aoder reine V e.ruand.eswesc n (bC;.$ser Ged'mkcn~ ,YcSen)neMt,. aI!, .%+ B. Substzn.l., w~lc:,be aber ohne neh"tJl~ lichkeit in der Zeit gedacht wird, oefer. cine Ursachtdie abet nicht in der Zei·t wlI:kte.tuw. dOl mill] .ih.ncn. denn: Pi.:idikate b:eUcGt. die bloil. d3;IU I dienen, . die G~s'et'lmiiligkeit der Edihrung: moglich lU mechen, und Slcicbwohl.,Jle nedingut'l~n der Im~ $C._MIllIng, tlnt.or denen antin Erfahrung mogJkb i~t;, vonihnen '''''e.gfllmmt, woduech jene Ilc:sntfe ,viederum aile' D'cdouwng verlicrcn.

.& hat abctkcine-Gcf .. hr. d~1l der Vcnta,nd yon selb$!, 'ohnc du~b fCl!ffldt Gestl:tt gedrungen lU 5'c:in. nhc'l'" ~cine Gtemcn sO &~nl mUI:\YilHg in dll~ Fdd von blollen. Geda.nkienwes'ea.au.s" Icbwcifcn werde, Wenn olbtt die Vcmullt't.,. die mit hin.cm Er[ahning~g,eh.raucbe dcrVCftt:mdcS1cgcln" ;'lIs dcc immcf n.och hcdill,gt ht, voHig bcfricdjg.t .$cin k"nn. VoUcndung diem Kcl:te vonflcdingungen fod~ 's.o wird der Vtat::tnd aus sciacm Krthc gctritbcn,um t,eib: Gcg't,n~tlir!.d.c def Erf.lhrung in cine.rro weir

Sal Aklm Diatekrlgif1t' Itlikin 0/1 Not/or

nl

Yukardn 33 ',C 34.partigron:lrda gOstudlk kl: k.ucgorilere du)'usal hi~bir btli.r.lcnJmlnkarl$marnasl, akll yanll~ yola. bu kal.cgorileiin .kulla· mll$lnl. deneyia bU!bUUtn dl~lnaro yanikcndi ba~lna~eylcre kadaF scuur. mcye sllrnJdeycbilir; bu katcso.rilcr isc,o.nlnra sormu olarak 6nemve anlam .s~A:layabilccek gOrflicri olmadlAl'n.dan •. manuksal i$levler olnrak 8er~i genen!)de biqcyi. tasanrnlarlaramakenditeri hi~bir~eyin belirli bir knVftlffi.lnl vCIcme.zJer. $imdi bu jilt asm nesn.eler.n 0 u me no 11" lar ya da safant..1ma yeiis! Y:lJJJldan (daha doArus\1 dll$Uncc "arhkl:lrI) dencn ~c)!lcrdir •. $o.z gciiSiz a man d a k a I I C I 0 I m a k s I 1.1 D dilsUnnlen t 6 z, fa daz a man d a etk ide bill LI n m a • )' ann cdc n \'C bu Uibi ~eylcr; ~UnkU bunlam.a(lcak denc),ln Y3.s:nla. fa uy,gunlugunu olanakh kllma)'n y.nray.anyUldcmlor yOklenit •. ama aym '2Umanda Q.llJru:d:rn de]lc" olanakb.ki.tan.g<lll!nQ(lbUllln ko ;illrrJ;1 SO.)~lIJ.· ]mnr; ° zaman do ):inc. bu ll:3yraml:lrhtr lUrlU alilaml yitidrltr.

.J\nlnma yctisinin ktndm~indcn -kendislne y.nbanci Y!1Saiarca zorlanmadan, t3mnmlylakendiisleili.ylc-. yalrntc(l dO".llnce varhklanmn olu~lurdulu alana dalmasl tehl ikesi yokl.ur. Am:l@;.nJamn )'clisi kuraU}!" I II nDIII deneydeki hCll~.qHdln .. g1pJ!.k:!lllM!b@dtmlamlalmiJU)lruJl..!!l!fI nkll~ bu kOiullnr tincirjniOlam~mla.tll'lliJ!lm istc.rsc •. o .zamnnan!!mllC· lisikc nCi i nlanl9mtll§lnasll rilk lenerl;k. blu'll.ndan buncauzaklara siden ..... bu djzid .. htlf:blr dctIer.ink,;\~'mYarnny"acnA.1 dellC1.1lc~ncIc:f· . sanmlar.

86 . ProJegomms za tintl" jrt!m Ir:ihiftigtil Mllaphyrilt W"..tNckt:en. RUbe vonwtdJen., derg,leicben g;u:lttIn.e Erfahrung Men katm" tiib sagar Cum. $ie zu voUcodt.n) gml1ic:haulkrhalb dersdbw. Noumtna.w suthCllt Q.lJ \vcJme ,it Jen.t Kettt knU'pfe.n un.d dadurch. von .. EiI'&h.rungJbcdin;gu.ngcllcndllch Ci.nrnalunabhlingig, we Haltungg!eichwohl. volb.6indjg ma.chen. konne; 1),),$ sind nun d1ct.ml1Uendcntlllcn ldtcn, welcb~ sIe mogen nun nach dcm Wllfuc'n, abc.r verbo.rgcnen. Zwcdcc dec NatW'b~li_mmJJng UJllf:fCf Vemunft, nieht iluf Ubtrscbwenglithe Beg.rilfe, sondcrnbloll 2uf unbegremttEf\vcilerung des Etfilbrun8Jgcbnutm;ngclegtsein, dcn.noch dutch 'cinenunve.rmcidlichen Sc:h.tlndcm Ventandc tinea t.rilloluc,nd.cnten Gtbrauchablou.,tn,. der. ob:%WU bctrtlg.li.cb., d'CMoch dl1rcb kein~ Vom.a iM:cdulb den GreJU/en dc.r .Brtibung xu b.leibcn, ,on,dem nur durcll wUsensduftlithe BcUluung uml mit MUhe jn Sclttankcngcbr::ebt:wcrden k;nn.

G:ltceklekl tier Mt-U~/i:.II~ Prolegomena

86

.' bit )lallclnn. dol (buc!izil'I.lamaml~lllat!£!!,), '!_:neyin.!!!!.SbO m~j~lnH.la Jl2 ... 'L.m c~n.9 _n' l::Ir". amt; O'yle b bit .UIICIn onrar3 baglayabHsin, bOy.

Ieee de en sommua ::lrUk.Jl~n....!i:PMl!lo,n)1dalJ ba&1.msuolnr3~lIIiun· dU.Au 1cyi line de LamlasUrabU:ril), hlcbunlar Ir:tlnss,c_ndcnt.alidelerdir. Bu idcler akhmrem dog.ai belirlc'iilrnininhakiki ama 8illiama'tlnrinn

~reJ ~nnl f, mtua ggile SIr ~cle!JeYln J: Hnmi'iiiiso ·suzn dd: . ~Ii$lirmeye etUimli elsalar bile, )'ine de Onlenemeyen birkurumuy.la anlama_yellsmca slITii' 1rnlfim I~Ln }!9lunua9i'Ofii'ii'CT.' .bil"kun~ ~Itl, lamlueloldugu hattle. dCfu:yin slmrlan i£indekalrnasl -bunda nekadar karmh olunursaoisull-: s~a~lan3ma7..j aneak biUrnin oRreuU:!c. riyle v·e bllyuk calla harcayarak SI n.1 riarifindelu tula6Uit.·

§ 46

.~ 46

L PJjebologi/cbr 14tll1. ([(rilil: 8; 14l .u. f.)*)

.. M:an hat. stho.nlan;;s.t Q.lJgemed~t". cWl uns an aJ1tn Subftmzen ch,sdg.mtiliche.Su.bJc~kt,nirn1Ich d~ Wal ·Ubrig blelbt, naclu.lc:m dl.~ AcC'Menu.n (ats Prii.dikate) abge.son.dcn worden, mithinchs Substan.,tide :clb$t, unbtkmnt su .. unci fJber dieu.Stbrank,tn umrct Einsitbtviclfaltig KI~gengcfUhrt. Es jstabcer hiebeiwobl :.u:metken, dil.G dec .mentchliche Vcn't1nd dmlbcr rucbtin An$proch %u nehmen. .sci: da6 or cia Submntilte der Oln.ge wcht kCMt" d.i, vorsichaUeinbestil11men k~ $ondcm vldm.c.hr darUher, (bller .e$;. :UI cine blofit Idce,g,lcichclnem gcgebcoen Gegembndebutimmt, ru crk.enncnverl:wgt Die reine Veruullft fad.ert r . dan wir zu jedc:m. pndika'tec.ines Dinges $ein ibm zugehorigcsSubjckc. 1.U dies1:mabu. wdehe.s n.otwcndigc.r.7ci.Jt: wiedcrutn . nurPradikn in, feme.r.binsein SLlbltkt und. so (orthin ins Untndtithc (oder uJ\vdtwirrceithen) su.c.bta. solJen. Aber h,lQ'iJUS fol~ da6 wit njc:hu.,,,o~u . wir gdangtnk;onncn,¥ar em 1ctuu Subjc.kt Julun soUen, und da.l3cLu Substi;1lhlescJb,t uie.mili: v:«nuruam noch so tief eindringcnAtn ¥tntludC;.sdbst '\VCl:In ibm die g.mt.cNaturaufgedeckt wa.re, g,cd::tht werden };.On" . .:; well cUt: $ptlifuchc Na:turumc.res VCrttan.dcs ,chrinbesteht,

0) Von AI. (vgI.Bd.1U,Anba.ng).

I. Psik%jik' /deler (Ef(!~ri'is. 14J \'1.' tIC)I(I/IIl)')

DoLUo tOzlcmleaSiI OUlcnin. yani bUIlln ilinekler (yUklcmlcr ohuak) soyun;mdlktan soma kalanm, dolaYlsl),la I 0 z S e I 0 I a n In kendJ· I)') einln bilinmedigi~okum far.k.cdilmih· bu dak;'tvr.a¥I~lmlZln slmrhbjh konuiSupdn 'tq:itli $iI:dyetlcrcyol a'tml~llr. Antale bukonuda $unu bellrlmc.J: ge:rliikir kl, Irmml.n :inlo,!11a yclisilli seylcrde 101;$_el clam bil eclilli. YB~iOllu~k~ndib.aSll\abcJidc)'cmediglliLn:g~i!;tEhils:.ck bu I.Oz.sci ela_!!!slrC bir idcoldu,.u haltle, \'crilmi~ bir ncs,nc gibi beUrlenmj~ bir scklf·

. de bilniek iSlcdiiiL~in ~ma!l. Sala~lI. blr Sc),hj'heryU cmlicfno'nil

ail. oz.neyi~ yine zorunlu b~deancak )'Uldem olan bu Owe iQin de dahasonraonun Oznesini. gilgidc sonsuza dek h'cya ula~bileclcgimit yen: k:adar).atamamIO!i ister. Ama bundan ~u so.nu9'tlknr: ula~abilccci.:j· miz. hi~bir ~cyison tlzne olarak s.aymrutI3hy.lz ve anlama )'climiz -nco kadnr derin kavraYI~lolsa. hatla bUlUn do~a ona a'tlls3 bile- lozsol olamnkcndisini. dQ~(Jneme2: 9(1nk'U anlnma YC!lirniz., do.gnl )'3PISI gercgi,

87

alles diskut&jv d, i. durch Dcgriff¢J mltbin :lIlCh. ,dut;(h IauJer Prlidiktt.¢ :zudenken, ,.,.otu aho d:u absolute SubJekt Jcdl!n~lt fchlen. mull. D:tbcr slnd:lll.c rc3:lc .Ejgtn,,~aAen, diil.du:l'cbwir: ]Corpercrk.enncJl, lauter Accidc'nxcn, sogar die Undll1clidd,nglichkcit, dIe. m:tn skb lrnmer nur alstlle Whkung eincr Kraft vontclltn muiJ. dazu UN du S'ubjekt .fchlt.

Nun scheine c$,ab' oQ\virin.d'em Bc\yW3ucin urucrcr ScJbH: (&em. deakenden 5'ubjek.t) diesel Subrt:2nriale .MbeR, andzw21' in c.iner unrnitt!c.lharcn Anschallung;, denn alJcPrildi.katc du inncm Sinnes beeiehen &ch auf d.u lch, ab Subjekt, und diesel kUVl nieht "wehcr als Priidlkat irg-endejnu .:lOde.rnS.obje:kugeda:dit werden. . Also ~cheint bier die V-ollstiindigkeitin der Ddicbong der gcgebenenDcgrilf-c .ul 'Priidikatc auf cin Subjekt rucbe bl06 Jdc¢t .sondernder Gcgentu.nd, nimHch d.a.s:l.bsolurc Subjekt. i$elbu,. in dee Erfih.ru:ng gegebcn 'z:useill. .AUtin dies.eErwartuog 'wirA vercitdt. Denn, diu Ieh i,tg::tr kein Begriff,),.fondcm nur Sez,eichnung del Gegcn5!:lndc$ . des jnnerll Sinnet, sofem \vI,rtJ du,tcb kci.n Pri\dik.:It· '1veic'cr erkennMt michin fwtne.t lwa.r an. .sichke.in. Pr~dibt vontin.e.m ande.m Dingt seln, libel' cben10 wenig lIu.cb ein bccstimmt'er Begritf eines :abeolutcn.Sabjekt; sondc.rn nut, wicinaUcn IUldem F'auc~,. dle .Dctlchung def inncm Eucbtinungcn:luf da:s unbek~nntcSu1:;ie,ktdersc.lben •. 'GJeiehwohl vtranl.Bt diese Jd'el:, (die SIlt wohJda.lUdicnt,,~lsrcgWativ~ PrindpaUe m:itcrialisnschc ErkHifUngcn del' innem ;Spcl!einungcn \lnterer Seele !pollick fuv:c·r.nichten) dUfcb cincn gam natlldicl!cn MiB.,.cNt:tnd cin uh.r seheinbares Argument, urn:tus dicslOl Y·Cr"o' meintcn Er~enntn:b von dcm Subn;lll.ti:tlcu'nse.res dc.r.kendcn WestlU seine NalU.r, .$oC'emdi~ Kenntnis deue.lben gwauJler den lnbcgr.iff derErfah,rung: h.inaw£1i:Ut" ru scl1lid5en •.

hcncyi c,~,anmsal olarnk, yani kavramlnrla, dolaYI5I)'ln dasadeee yllk. lemlerle du.~UllU.r, bunlarm mutlak Ozncsioin ise hepeksik Imimll.Sl gerekir. Du nedenle,cisimleri bilmcmizisaAI.,yan bUUlo. ger£S.(lzeJlLer ~ rnzca .ilittektirlcr ·iiep Olne$rek1:ik~3n bIT knv'"Vel.rn. ancak clkisi ola-

7:ikl~arlmlanmaslger,eken nllfuz edilrnezllk bUe.

$imdi, bulO.zscd olnrn kendirnizin bllineinde (dlliUnenOznode)., hem il~ de dolaysn: bir gOrtlde, buluyoruzgibi sorllllIlS~or:t;UnkU ie duyunun bUtun yUklemlcr.i.ozne olarak De n Ie UgHid]rler. bu Ben lse arilk batka birOznenin yUklemioIarak dU~UnUlcmez. 0013),151),13 buradn yU.kle:molarak verilmi~ kavramrn blr O.lJlt.yle ilgisinin raml'AI, srrf ide gibi goron'rna: nesne, y:tni m 11 II a k 0: z n e deneyde verUm.i$Sibi gorUnt)r. Yalmz btl beklenti bo~a ,.Ikar. C:;Unku Ben bir kavmm ') dcgil. -onu ba~ka bir)'U\dem arac.lhglyla bHmediAimite gore- Ie du)'u nesnesini'!:l adrdir; dolnylSlyla kendi b~ma 0, bir .~e)'jn yUklemi olamadlgl gibi., muUak bir oznenln belirh:nmi$ bir kavraml da OlllnlilZi aneak di~er bOIUn durumlarda. oldugu gi.bj, ifj:gOrUntl~lerin kendi bilinme)'en.O.znele~ tTyle. ilgiletidir. Vine de (dUzenleYici bir like olara);: ,ruhumuzun ifj: gbrU· nuslcrinltl·bul.Un madded 3t;ll;lamalntlnt bUsbUIOn yokclmeAe ynrayan) buide,eol; dcigal olan bir yanhs anlama lltacliIA~yla.sozde blr kcmnn nedeni olut: bu kanlt,dU$llnen varhDlmrzda tljzsc! olanm sOl.llm ona bu 1" bilgisinden harekel. ederek, enun, bilgisi dene),!n UJmUnUn dlsmda olan do:~al yaplSlnt sonuc ol:u,a.k~l.karmaya gOHlrtlr.

§ .. 7

Dics'es denkende Selbst (die Se.ele)mag . nun IDcr:.uch. tIs d.ulenlC! $objc.kt del Denh:tos., was Je.lbst nkat wei.tet ds Pra.-

I) \!Iil'r!ldiQ VOl:'SteHuns def Appencprio.n. du. Jell. eln Begri(f', wodurch ir.g:-nd.cllvalgc4Jchr· warde.. so. w~nl.e e;:ruc.n :lhPridibr von a.nllc,rn. Din:ge" sebr.tuchr werden I¢tlnncn. od~rfolche l'riJ!bte in sich cnl'haJI.cn. . Nun irt es nicllnmehr. Ills G efil hi cines Duc-hs ohne den mindesum. D'{:lltiff. 'und nuT' Vornclh:rng dCljenigen, w~"uf 1Ue.s Denlctn In Dc;iehung (r"J,uicnt#mJm:t;,) trent .

§ 47

~irndi" ba~ka bir ~eyin yUkJcmi olarak arllk lasnrnnlanamnyacak olen, dll~ijnmcmin en son Oznesi ohuali bu dOillnen'kcndi'nin «whun)

n Bilir~li Olll1lbmanm, rAni ll~n'in las:!ntllI. l!h Iffi dtililnm~lIli'i HSI~). n bir kilo'" ram oba.)'dl. balk:ilc,ltfin):Oklemi olar~1; d3. kUllnml:lllllinli. y,l. ell b'lIdlm!.e bOyle yill:. Lemler t:I,~III!i. Simdi he 0, en ufll~ hvram. Olrn:l-k$lTIi'I. bil V31 olul'lln dll.~£utllnd~!I b:L~k.n bil.tc'y detcil .1; brilOn dUlonmcnin lI~i ki'ndc (r:IIJI.'1l1t Dttidt./lliJJ oldliAu ,le)'in. 1lI1;1,unl' d'tltflC;I'k.

. ,

Pro/egfJ'mma ZJ/ CnUT jtdm lriii1ftigm h~/apbynlt

Gtltt:tklthl Htr Mtloflt.11t Proltg.omena

88

diht eines mUCIn Dinges vorge.s.tellt werden k:an~ Substanl hcil1en: so bleiht diesel' BegriJf doth ginzlic.h leer, und ohne aUt Felgen, wenn nieht von ihm die DelwTlithke1t ills das, was den Dcgriff dec Substan:u:n in der &fabrung fruchtb:lf 'muht, bC\vieten werden k~

Die Bebarrlkhkeit kann :lher niemlls II.LlS deal Bcgri1fc. einer Substanl, als tina. Dinges an sich,sondern' nur tum Schur det Erf"'hrunt; bewien:n werden, Dieses ill bei du c.nten Analogic dcr Erhb.rung hiareichend dugcWl worden, (Kritik S. 181)') unci, will man sich diesem Beweise nicht ergebea, so duf nun nur den Vcrsucb stlbJt anstellen, ob a geJjngcn werde, 3W dcm Begrifl'e dna Subjckts, W",S sclbst nieht als Pridikat cines andem Dinges cxistiert, IU bcwd:scn, d.:a6 .scin Dasein durch::tus beharrlich sci. and da6 es, weder an sich scJbJt,. noel. durch irgendeine Na~rursacl.e entstehen, oder vcrgehcn konne. Dergleiehen synthcwc.hc Sitze it priori konnen niemals an sich selbsr, sondem j~deneit nur jn Dc:ue.bung :Juf Dinge als Gegenst.ande elner m.oglichen Erfahnmg bc:wicsen werden.

ad.' IOz 0lS3 bile, bu l:avralTl ramamen bo§ kalir ve lozl~r kavranum deneydc verimli kslan ka.hClhgl kanulanamazsa, ondan hi~bir sonue ~Ikafllamaz.

Kahcihk ise, kendi basrna ~cy olarak IOz kavrarmndan hi~ I;lkaflla~ rnaz, ancak dcney i~in kamtlanablllr. Du, deneyln ilk analojislndc (Eles:tlri, s, 182)·) YCI~rincc gOslcrilmi$lir: vebu !tanH I kabul ctmeyen olursa kendisi, b~ka bir ~eyill yUklcmi olarak V:Ir olmayan blr Ozne k3,'r31111n: dan. varolusunun basran sona dek kahct olduAUllU ve ne kendj kcndhlc

ne dc hcrhangl bir doga.1 neden araclhglyla orlaya ~lkabileteAini )'3 da ortadan knlkabilecc&ini k<llllllamaYI b~aflp ba.saramaY3caglOl deneme-

)"C glrisebillr. Bu tUT sintetik a priori onermeler hlcblr zaman kendl tm~lanna karurlanamazlar; hep, ancak olanakh bir deneyi" nesneler] olarak I,. ~cylerle ilgilcTinde kanulanablllrler.

§ 48

W'cnn wir also aus dem BcgritTc der Seele :lIs Snb$tanz ;auf Beh:l.rrlichkeit derselben schJieGell woUen: 50 karm diues von ihr doth nur ;tum Behufmoglic.her Erfahrung, end nieht yon ihr ah ~OJh Dinge an sieh selbst end Ubcr aile moglichc Erf.ahtung hillJ[u.s gelten. Nun at die subjektive Bcdingung allC.f' unscre.r moghcbc:n Erbbrung, dIU Leben: foJgllch k:lnn nur Iluf die B;bmlkhkeit der Secleim Leben gcJdUo.mn werden, denn dec Ted. des MclUchcn. ist das .Ende :tIlu Erfahrung. wu die Seele ~s emen GegtnitiU1d derselben betrifft, wofcm niche du Gegentei1 d.ugcbi1 ,Vird, aIs woven eben die Fr:age iu. Also kann die nelurtlicbkeit der Stele nut im Leben dcs MCllschcn (dercn Bewels man uns wehl schenken wird) abet niche oach dcm Tode (als WOQJ1 uns dgcntlich gcJegen ist) darg:etan werden, und nvu ;tW cl~m allgc:mcincn Grunde, 'weil der Begtiff' dct Subst~ sofcm. c.trDlt dcm BegnE der Bchurlicbkclt a1s norrlendig tubundcn ;J'I.gc$(bcn wmlm soll, dieses our n:.ch ei:nem Grundsttzc mag.

8()'lece zOz olarak ruhkavramindan IOzO.n kahclhglnl sOnu~ olarak ~Ikarmak i.slersek. bu onun hakklOda ancak olaJlllkh denty i~in gecerli olur] kendi basma ve olanakh bUIUn deneyin oteslnde bir $.cy olarak tOz: ~akkmda ise ge~ersildlr. Simdi, bUl~~ ~,!akh~OI!1e1ls..o~ulu

_~aam;c;I,u, d:»!:y;l!'yla ancak ya~ama runun ~1IClhAI sonu _olarak ~. a. nl~ ilIG,ItUnKU I?srgun QlUmll Icr_li!.fl~ d~l!$Yin sonudu~, Bu. (cui g1)5' ~e~lIm.edlk,..e-I(I buradasnrun elan odur-, defier. nC5nesi ol,uak ruil . 1~1n de sDz 'k~nu~~du~. Demek kLtubun...kahcl1JAuln~ak illsamn )Ii! a; mmda g(l~lenl.eblhr (~I b ll.un.!~1!lllanm_i15lOa ain verilebllir), ,jjIUmdto ~!-- L kl aslJnda. Mz bum.inla ilgilc:niriz); bunun gene! nedenl de, tOz kavramrmn kahclhk kavramina zoruntu ofarak baAh e~rOlmcsi

.) - AI S. :Hi.

.) .. DI.l24.

Dritter T~il. Wit ilt Mnopbyli-l iiotrbtl1ipr mog/;cbl

Oriincd Boliim. Gent! OIarak MeHlji:.lk Nasi! O[nnaklldlf?

89

Jither Er&hnmg und also such nur zum Bebuf derselben seln bnn.')

gerektiAindcn, bunun ise ancak olanakt, deneyin bir llkesine gOre ve 3nC3k deney i~in olabilecc~indendir .).

,

§ 49

11')

DaB unreren iillfierc-n Wahmehmungen eN.oas Wirldichts :lUller un.S' nieht bloB korrt~spondicre,. sondem lIuch k.olTtspondicren mUne~ kann glciehfaJJs nicmdr aJs Vtrknllp.fung del Dinge an .sic.b 'seJbst, wobl aber surn Bebuf der Erfahrong bewiesen werden, Dieses will soviel ugen: dllfi ctWlU auf cmpirisehc Art, mithin otis Erschdnung im R:mme auBer uns sei, kann man g:tr wohl beweisen; denn mit andern Gcgcnstanden. aIs denen, die ru cincr moglichcn Erfahrung gchoren. habea wir es nichtitu tun, ebendarum, weil lie uns in keiner Erfahrung gegcben werden «onnen, uad also .... or uns niehu sind. Empirisch :rouGcr mi.r ill du, was im Raume angescbaut wird, und d.a dieser silmt allen Ersch.einungen,

01$ algilanml'zin bizirn dt$lmlzdaki ger9ck bir SC),i yalmz ~nf$lladlk· lan deAiJ, karsrlnmalen gerekliAi. aymsekilde kend! basin a $eylerin bir baglanllSt olarak kannlanamaz, ama deney h;in pek§la kanllla.nabi.lir .

Bu da $Udeme~lir:_bizim dl§lmlzda uzamd3, gOrUnll$ olurak bir $~ oldu~u dency'sel oldan knmtJannbilir: ~lInkO ol::maJih 'iFtJeii'Cyc: ail nesnc:lcrdcn baska nesnelerle i1gimiz yoktur;L8ImjzIiiQ_lIlamasl_~a.-bu ntsneler1n en-eyae-vmJ~m(fenileri gelir~ dol aYl5lyi n bunlnr biz:lm i~I!L~ ~tur. Uzamd3 OrOlcn her~.e 'beiiiJ;i dl$11ll. a_den~ysel oliuak buJunur ve uzam, knpsadl~1 bUlUn 80rUI1Il$lcrlc_birlikle, -i~ duyu 10

._ ... '''_'''- .. --

I) Es, in in der Tn $chr mcrkwurdls, dan dieMtaphYfike:rjcderzeit so sorgloJ iiberdtn Grundsu'l dn Bchlrrlithkcit der Subsl'Qn2cen u·cggclchliipfr sind, ohne jemllJs einen Bewdsd1von :zu venuthenl ohne Zwei(c:I, weU sie sw" sob1ld sic tI mir dern Degriffe SuhiWtt. lntingen, von allen DewthriiQle.rn gi'nt.lich vcrl~sJen =hen. Der gcmeinc Venfl1nd, der gar wohl inne w:ard, d:aO ohne Jien: Vonuuenung kelno Ve.rdnlgung der Wah mthmungm in ciner E.rfahnlng m6glkh sci, erstrut dieren Mangel durch rin PoStulu; denn aUI der Er&hnmg telbn konnte er dieten Grundutt lIio:tmermehr zienen, ~ells weil sic dle Mit,criel'l. (Subs,nnten) bel 111m jlnen Verinderungen und Auf1Gnlngcn niOhr sowell' verfolgl:cn hnn, urn den Stolf' immer unverminden UlZlurelfcn, ttils "tell dot G.rundQ1'Z. N otwendi ghit, enth~lt, die jedtrz.cit du Zticnen ,eJlIc$rrintlps '~priori isr. NUr1 ,"ndun lie. ditscnGrundntz getron auf den Begrilf der Setle ds ciner Subsnnz an. und 1chlouen :auf eine nonvendige Fortdauer detsclbfn nuh clcm Tede des MenuhlM, (vomehmllch da die ,Ei.nf.chhcir dieser Subsranz, welche :lUJ dcr Unrellbukdr des :Uewu6uehu gtfolgcrt wc2Jd .• sle wcg'Cq del Urnerg:anges durch AufWsung sic.hmc:). Harten sie die eehre Quelle: dieses Grunds;tns gerunden, wtlches IIber weir oefere Untersuchungen erforderte, :lIs sic jemals Inlufangcn Lun harten, so wlirden sic gesehen lubcn~ dd~ jenes Genl'l der Dehlrrlichblt dCT Substanun nur z:um Behuf der Erfabrung mrdinJ!e, und daher nur auf Dinge, sefem lie in der Erfalu'Ung erli:t.nTIt und mh ~ndcm y·erbunden wcrd.en sollen, nicm3]J Qber von ihnen IUlCh unangtu:bm aller maglithcn irfahrung, milhin lIuch rUcht von del' SctJc~ .nuh dcm Tode gehen !tlSnne.

.) .MC13firlk.~~lu. h~p IOlluinkaliC'lhl. ilkeslnl oytt,llneblrhrglllrilklJ. .~e~illhivcr· direr kl, hl,blr uman onu hml13m3YI d~nemtdil~: ~'llk.U$uZ ~,Oll\1I10' hvul.M,ni de ahr alm.\Z, bOlCin hnlll>lrm onlilll InNclilaini sOrdlUcr. Bu onkowU;lr olmal:lIlJn. 111,81111111 ~nc)'lk birltlilriltme)'tcctinin rarklRd~ ol;1n mid~n' anL:am3 ·icrui. bu tkslkliain 1'111 )'(,lln( bir[oyulllcuru~OIl.I.:u bu Ilkeyl dent),in kcndi1inden hl~ ~lk.n.:lmMd" (un~Q bir

llkim3 mUlifc" (OlIFfi). mlIll.cme)'[ hcp azalm3ml' bulllc.,k kiliUl bDIOn Mti,lnclcr ve (t%Ulmeklinde Izleytme'L. bir baltlma d'.l bu Ilke'. h b·,· e' in 11 priori oldutltnulIl llcli obn z 9' u n I u I u It i~lir. 111£ onlu bll ilk~yi. hi\! ~ninnledc11. 'f r 0 L Ol3{ak ruh k3vrar:'I1IID. UYlulllililif;'trunalln da ruhun iruanm Ol(imondcn son,~·d3 I~Ofl1nhl olnn dc\"a.m cuUi sonU~1l1l ~,hrdtlu (ozclJl)llc c~ni:.u llilincinboUJnrmulitindrn Clbubn bu l.olB :lhohllt t2!!u «Il.D!erck )'(l~ o!mU1I10\ E.V~I s!lvcnct :ill n~€f.llu iI~in h:alls h)'faj1nl bulmul :o!nl.lti!r:- I U. onlulnru annm luilmtk; ulrditlndcn ~ok d:ahll derlebir alat"rm~y, ,ctd:rhi,-, $unu SOrllllerdi: lo.~lclln kihahll YU.ll1 1.1lnl%C3 dene), l(inllU konuludur. dO!~)'III)'11 yMnllC'l dc,nerdc blltndlklelj."c balk~I~")'I~ b3th,n. mnla II f,cl:tklili OI,Ude }C)'ler I,illll~crii oillbili,.; 11111:\ l1i~bir Mm~n ol'.nI~1I bUlu" denc), BOzardl c61crck. dol.t)'ulyIGoIUmdcn sonl<l ruh I~Jnde &e,~,cIH olamu.

Gc/~·,eku'd H~r I'Iftla/idtt! PrOltgomma

dieer cnthi'lt, III d'cnVornellungen . gehii~ deren VcrknUpfung 112tb Erfo.bl"Ung~gcsetle.n cbenJowohl.imc objek.tivc W""hrhch bcwci$~t., 0.1$ die V cd{nUpFung dtrEl;StheinungclI des innerlt Swnet die WitJdichkcit meiner Seale Cab einCl Gcg¢rut2ndes des mne-tn Sinnu). so bin '. ichrnif ve.rmi.ltelsc der aWlem Erfa.brun-tr cbmtowobl det \lVlrklichkch dec' Korpcr, ~I,. ;iu:Berer Erscbcinung;c_n im lU\lm~. wicvcflnitteht dct inll'c.[Il Erfahrung des D.;sdlU. meinee Sc:ele in der Zeit bcwu.6't:,. diei(':b.auch nur, :J.ls cineo Geg.enstand des lnncm Sin.ocs. dutch .El1clte:inungen, die cineninnemZwt;'lod autmaehen,. erkenne. und ,,",ovon mit d.:u Wescn an .sIch. scUm. dar dIes en Encll.e.ioungcn 1um Grunde liegt, .. unbekannt . itt.. Dc.r Cartc.sianhc;hc Ide,d.ismuntcrscheidet .a150 nu.rl:iuJlcr1c Er.fahrung vom Tt:Q.ullle,und die Gc:.sct:tmiBIgkeit ah ,em Krit:erIum de;r Wabtheit der er$tern. von de.r 1t.egeUOligk.eitua.d dern fahc:hen Sthein de.s letltern. Er~etu in beiden Roum und Zeit d's Bc .. dingungen de.s P,ueimder Gegennandcvonus, und fr:agt JUlI, ob d_ic Gegemtiindc aulkc:c-r SinllcwitkJic.h im R~umilntiltre£fen sci.cllt dic wj'r darin im W.tchen 5Cnen, so\vie der Geg'cnstQnd dCJ umem, Sinn;e.s, die Seele, wirkliC:h in der Zcit ist, d. i. ob Srfthrung sieber·e . Kri teri en '. dicr Unters'thei.dung von Enbl1dung: bei neb .fahtc. Bier I;JUt skb der Z\vcifel nun l.eichtbeben. unci 'Wir heben ibn 811:h jedtruh im g,cmdnen Le.bendadurc_b~d~n ",i.r die. Vcrkntl'pfung der Er:sebe.inungco in belden. nath. :allgemeinen Ge.sct2ca dct irf;hruns: untenucaen., uwJ kontten.wcnn die Vo.r" i:teUlln& 1iIullcrer Dinge d,lUnit d:U,ttbgcbendJ Ubc.tci:nstimmt,. niche ~,:vcifdn.d'alS sicllii:ht: wahtbdic Er&hrung:msma.chen sonten. De.r mat;edalclde.Uism, d.tErsoocinungc.n w Encltclnunge.n nu-r ¥lath. ~ttr Vuicntlrfu"8 in der: Erfahtun~ b~u:ehtct werdc'f~liiL\t allO sleh ~c.br Jeltht bebeo, undes utelll,cebcruo flchere ~tfthrung. da6 l<:orpctauGtr uns (im Raumc)ex:istierco •. alsdalS :Ich s,clb.ft,. nath. der. Vorndlung des inncrcnSinncs (in dcr Zeit) ~. bID. Oenn def Dcgri1f;auJler: UDS, bcdcntct nurdic Exincnl tm Raumc. DOl, abet dn leh, in dem Sa.ttc: Iell b.ill, nichtblcll den Gcgcnstand dCf inncm lmsehauwlS' (in' d,er Zeit), sondem duSubjcb des DcwuJltscin.l,.scwicl{orpcr: nkbt. bl,,11 die auficre Awchauu:ng (im Raum.e),so:ndcmauch .cb:s Ding :In sic.b.sclbst be,deu.tct, . ,vas . dicscr El1'ebclnu:ng tum Grund,c liegt',. $0 k':lI1o die Frage: ob . die Korpn (als Enchcinungc.n de" au!!crn Sinrlt'S) aul3c.rmeinen Ge,danken: als Korper in det N.~r cistitmt, ohne:alle.s Btdenken vc.meinct w,c:rdcl'ljaber dllrintt.tb~t¢'s 1i.tb

gijrOnOslc:rinin bashmllh]t~lmn (bit ,i.;: duyu neSllesi olarak) ruhun :SCt~cklisiJ\i .kan.llladlgi gibi. de lit)' ynsnlanna gOre baijlanllllhidanyla nesncl dogrulukiankanlllallon la~anmlnra-ail oldu&_uuclall: ben, diS deney afilclhglyla., uzamda d.1~ s.OrunDslc:r olarak cisimlerin sen;ekli~.ininoldtJ.· l1ukndar iSJl~1..¢ ar:tclhA! La ~lJl!an.fla.ltllffil_n.!!!!' varolusulmn ... da bUin. :£_hldcvjIII • !lJ !'Q.1nmlU a ncakl bir i~ dnrll m olu"~luran sorilnU~lcrnrn<.:lhAt),I:. bJr i du u nesnesl olnrnk· ilcbiliyonnni onuntemchn e bu U'iiail ·ke~df ba~ma ndf'tintase"'liilmiyorum:nOylece Dcscarles'~i idealism )'alnuca dl~ den:cyi hnyaldcn. dJ~ dene),jn dogrulukOI~(H[I olaJak yasa.y.a uY8unlugu da ha)'alin aldallcl kuruolus'undan vc yasaS1ZJtQlndnn aylm. Ncsllelcrin varolusunun ko~uLlanolarak uzarm ve zamaru var:sayilt ve ancak, ie duyunuu rresnesi olan ruhun zamandaoldugu nibi, uyamk

old ulu muzzaman uzama yc-rl.c$li1diSilllil.. dl~ duyu nesnelcrinin uaamda bulunup bul.unamil)'aC<l&lIll. YMi denl'lyin.,kendinikurunludan a)'uncak emin l:lIt;IlUcri blrliklc gClirip 1l,etirmcdijJini sornr. Uuradn $Uphe ko"l<u'ca orladaJl k.aldlnl:ibilir; bu ~Uphe.)'i bizgUnlQk )'a~alTlda hep, her ikisin.de

de ortay.a ~lkansbrUntl~!.trin boglanllhll~'m deneyin genel yasalanna gtlre ara~lIrmca VI! dl~ ~cyltr in bu )'asalarln lam uygun luk i~i nde oldugll I~I zaman ol1lanngen~ek bir dent), olusturduklan koousundn~Uphe}'e ycr k:llmaY.I.tlc<J". ortadan kaldmnz. Btj)'lecei~ertkH idca!lSli1.C,OrU. nO~lori aneak deneydcki bagtanllhhSma.g,ore&(jrilnU~ saycJJ~lndan, k.ola)'caonndan kaldltllabiUr; cisimlerin bizim dls.mada (u"Utmda) valoldu~u da, i~ uuyu lacSarumna gOre (13mand~) bealrn varolmamkad:tr kcsiJl bit delleydir: ~lInkU biz i ,1'1 <II S 1 I z...sLa kavl'~ml.,_~n9lli. utam.da varolmaanlamUla gclir;,.Ama.nasli cisimyalmzca (lWlmda) (lis gtlCUanlamu!l dmiLdc.-bu gOroniiiiiiiterilcliflde~-bulunank-,rnd i

~,~ ... ,,_-. - .. - - . -.'-- - "'....-...

ba :;1 na~:)'....:"n ·M d~l:or~ be n Y Q. rim O:ller..;mesm~

(leki Den. yalmzcil (zamanda.) bir i~SOT:unUn n¢snesi olmaYlpbi.hncin . ijzocsi dl; ,o;au-und~; u ~~g~; (1$ .. \!~~Il. g. rlnl~ilerl olitrak) cisimler acaba b t: 'n i III d U.:; U n c e mi n d I ~. I n d. a do~ada Y.'ar ·ml~Jrlil.r? sorusumi h'i"'(">tkinmedc~;'lrtr amlt'VerTte'biiTr:

___ .. ~ .. ---~y.., - - J.,..-iI _~

9t

Dritur Tep. Wit .ill Me/apbyt;!: iiD~rhaup.1 mtlg2khl

tJriintfii Blililm. Gentl Olarak Mt.lf~filJk MUll Ol4nakhdlr? 91

s~r nichtandeu mit der}orag:~ob ieb selbrt . als Eucbeinung des inn:rn. Sinnts (S:ele. ~,ch de.r .. cmri~ischen Psy~hologie) auGer melner VonteIJu·r:tgsluaft In dcr ZeltexlJtu:~~ d.ennd.ic.s.e mutS cbcnsowoblvecrneinet w:erden.Auf' lolche Weise itt :dl~ wenn o.s·auf $.einew3,hre Bedeutung gchNelle win!, cl\t.schiede.n nod gcwill. Der f;o.rmal~ Ideali.un (sOntE VOIl mir tnnsuenl'it.ntal.e gcnmnt:) hebe. wirklkb. den nutcriell~.n. adet (Artesianucbenauf:

Denn w:cnnder Rallm niehuab eine Form me ine r Si'nnlicbkeit irtt.oist tC:l.11 VotsteUungin mit ebcoJolv!rklkh, als icb "dbn. nnd

:.s kO .... mint .. nuc. noc.h: aUfdi. e, cm ... p.iriscb.eWahr. bei. t .. d,erErscli. c.' inullg. ,en., In dcmsc.lbcn lin. 1st &u:l.ber n1thE, sondern dec lCa.um IlOa.

ErlScbcinungen in ibm sind eMu au6er UN l!!'Iisticrcnd:e.s)sok5rmm aU" K.rih~.riell dcr Erfa:brungau.Gct. u.1Uct¢rW.lbmchmungniemab die. WirkHcbkeit diescr Gtgenst:indc auGer un, hewe.iscn..

Ie d \I 'I us 0 r tI n 0 ~ U (dcnc)'s(1 Psi'kolojiye. gl:l.re ruh) ohuak ben. kendtm, acababcnim tnsanmlarna gueamUn dlsmda zamanda Vat mrYlm?sorusuyla do. durum aymdlt; ona d,a ·'h.n:)'Ir" demek gerckir. Bu ~ckilde hcr;ey, doA:nl anlamlyla alrmnea, karara baglanml$ Ve kesln olin .~i~imselidcali$m (ben! m IransSCIl~enta[ dedi~im idea.l!sm)jsstikJi

ya dq_Djlseancs'ci. ideallimJ gl!:.r~;eklen orladan hldl.nr. '"Ilk" UUlm .n .duyusalhAm birfm;lmlnd_cn oa$~abIJ·i9 (1CAil'sc, oz.aIJJ;Ul~. b..£.QJ1t .lasnum..()I~ra.k. ke}iaimR3"dar ser.ge~lir; ve aru.k'3ncak. uzamdaki [0.r1lnU~ler~n . deni:is~l do~r.ulIJlLJ .~,Orunukahr. J\ma 0),1(' dc!irst. . ~ ondalu gOrllnllJlc.r--b.zlm d~~lmlZ(la varola" ~eyler:se, 0 zaman a.Jglmlz dlsrn·a denein bUltln~t~utJeh mcbir z.1man btl bizim d!:.t!.!"'iirnlaR'~.

mlerin gerQckli'gini kanillay.amatiar. - -

--........,_,..-

.§ So

lL KOlmQl6:g)lrbt IJ~m. (Krit~ .£ 40J U~ 1=t)

§ 50

ll. KOSII/O/Oj;/.: ldele« (EI(>$ ... s. 40S vc.(/cwlIJ.lIJ"1

Diem Produl-...t: der reintll Vernunft in. i.hremtrantfzco.dente.n Ge.brcaucb ut .d;u mer.kwurdig$tc Phanomen d.trceIbal, welches auch unter allen ern khfcigsten wirk~ diePbi1o:sopbie :IUS ib.tvn dogm>l.tiscbcnSc:blllmmerluerwec.kenund 'le tU deem schweRn

GeKh11fte der Kritik:.der Vemunft selbs~xu bewegcn. .

leh. ncnne di.esc Idee d.e!wcgenkolmolo~ will sie au Objck,t Jedcneitnur in act Sinnenwdt mmmt"allc:hftclne andere :lis· die, deren Gege.nnancl einObjckt dec Sinnc in, .b.rautht, mlthin sofemeinheimifcb und .. nkht .tnnmcndent,. folgtkb tib dahln. oaeh. keine Idee ittj ddlingcgcn,dit Seclesicb ahcl:nc cinfachc Sllbstan·t dcnk:en,stbonso •. iel beifit, ~s nchcinm. Gcgenu)1.nd den:ken (dasEinfacbe).. de.rgleithen . den S:innenp nitht vor;g(;Stellt werdtnkonncn. . Oem.ung"chtct crwcitrcrt dotS die. ko.smologi!chc Idee dh: Verk:n.Upfung des Bedin,gttn .mit .seiner:

Bcdlngung (diesc magmlth.em~bsch odcr dyrumbthscin) ,0 sehr,.dta ErI;tbNng Ihr nicmiLIs gIeicbkommcnkann,und is.t abo. in Ansehungdi.uu Punkt.s: immer cine Idee, deren Gegtn:t:md ni{lm~ls ad.aquat in l.rgen.dejncr Brfahnmg g,cgebtl1 werden k:t.nn.

A$kln kuUamllSlndasaf aklm bu OrU"nU, enun endikkate dOger fcnomenidfr; saAladlklanarasmcla. en onc-mli $cy dc, fc:lsefeyi dogmadk u)'ukI3n1almndan Ityandlrmak VI:! onu eor bir ise, aklm kendi5ini cJc~. tirrne istRe ·kosmakur.

Bu idcyc kosmolojik ide' diyorum, cankll 0, nesnesinl hc", aneak d~)'ular dunynsmdan ahr venesnesi duyu nesnesiolanlardan-dolaYIslyla, Kendi snnrlan i~indc kallpa~kmolmadl~1 i~in henUz .ide olmay:m. larda.n- bllSk ... 1: hiC·binni gercksemcz; bunakar~lhk ruhu y.alm bir I.OZ olnrak dUsUnmek. duyularalo:s3nm olBrak vcritemeyecek. bir nesncyi {Yalm o 12.m}. gozler tlnUne gelirmek demek olur. Du blr yann, kosmelo-

jik id~.kojUnu olanm kO~1I1uyla (bu mat.em~tiksGI 'i'e)'tl dinamik olabi- !oJ !ir) baSl:anllhhRml oytesiae geni§lelirki, denty ona bi~bir zaman dtUk. du.$.emet; veo, bu not'la haklm.ndan hc:p, ncsneslhi~bir zarnan hi¢bir deneydc kmdisine lam uygun bir bicimde vcrilcm.c:yecek. biridedir ..

Zuent zeigt ,ic.h bier der Nullen cines Systcou der Ka.t.cgorien '0 deut1ich und wn:crkennbilf. d.tJl~ went. U :luch niche mehrere Bowcis:t'Umer desselben gllbe, di.em' sllein ihn Unentbehrlichkdt im System del reinen V.elllunft hinrelchend dartun wUrde.. EJ siod ~oh:her tnnss:Jendcnlen Ideen niche mc,br :lIs vier, 10 lid all lUwcn del' Katc:.80rien;· in jeder derselben aber geheo sic nut auf die absolute VoUstlindlgke.it der Rcihe del" Bedingungen xu einem gegebenen Bcdingtcn. Diu:cn .kosmologisthcn Idec:n ~ gibt es aud nUl vicrcrJei dWektischc Dehauptungen det relnen Vcrnunft, die, da sic dial cktis cb sind, dadurch sdbst bc'Vltucn, cW3 cincr jctlcn, Mch t'oeMo scheinbnen Grundsatzcn dc~ :r-:e:n Vcmunft, cin ihm'widcrsprccl1cndet entgegemtthr, welehen Wider-streit kcine mc~physische Kunst der subduten DhtinktiOD verhUtc.n kanD, sonclem we den Philosopben notigt, t'u den entcn ~.eUcn der rcinm VcmunftleJblt l111ttcluuge.hcn. Dlese nicllt erwa btlitbig crdachte. sondem in dcr Nlltur det mCNcl1lichen Vcr:nunft gegrUnde-te, outhin unvumejdJicbe und nicmm ein Ende aehmende Antinomie, enthalt, DUD folgcndc vier &.itzc sm1t ihren Gegenri.ttcn.

§p

§ 51

Ilk olaruk burada, bir kategorller slsterninin yarnn O)'les.inc llt;lk ve BOzardl edifemeyecek bicimde kendinl gOslcriyor kit bunun b~ka biro ~ok l,:llllil clmasaydi bile, tek basina, sur aklm sisteminde onsuz olunamayacagnn gOslerrncgc YC:lcrdi. Du lUr askm ideler doruen fazla dcAildir, kategorlletinsrrnllan kadar; ancak .• herblrlnde vcrUml$ bir kosullu ola- 1110 ko~ullar dillsrnin mutlak lamhg,103 dogru yOl1clirler. Bu kosmoloiik idelere uygun olarak, saf akhn yalmz:c.01 dort IOrl dialc.klik savlan vardir; bunlar, dialeklik olmakla, herbirinin -saJ akhn aym derecede gOrllnO~le elan ilkelerine gOrc- bir t;cli~iAi oldugunu l~cndiliAindeo kanularlar, Uu \:III~maYI Mc:tafizigin krlr krrk ra.ran hi\bir sanau onleyenun; aneak, Illczofu sur akhn kendisinln ilk kaynaklanna Bcri gilme]. zorunda brraku, nu rastgele dU~OnIUmcmi~. Icmclini insnn akhnda bu[an, dohlYISI),hl ka~lOllmaz olup hi~ son bulamnyacak antincmi, karsu)a'byla blrllkte, JU dOrt Onermcyi ieerir :

I. '"

Onerme

Dllnyanlll, zaman ve uzam bakrmmdan blr ba~langlel (SIIlIlj) ... ardir.

r.

Sat_z

Die 'Welt hat der Zeit und. dem R:lUm !Uch einen Anfang (Grenu)

GCgC:IU:atz

Die Wdc ist der Ze.ituod dc:m :Rzum .D1Ich unmd1ieb

'1.

Sat:z,

Alles in dcr Welt bcstcla aus dc;n Einfllchcn

Gcgcnl4t%

'Es ht niches Ein&dI~ tandem :dIes bt ;usillm.mcn~csc~zt

Ka r s I II

DUn),3, zaman ve uzam bakinundan snnsuzdur,

J.

San

£$ gibt in clcr Welt 'Oruchcn durch

Freiheit

2. bncrmc OllnYllda her~ey

y ali a olandan olusur,

Ka r s r ] j Yahnolan hir;bir$cy yotEur. herse.,

k a r III a ~ I k ur,

3.

Onerrne DUnyadQ

o zg 0 r I U H len gelen nedenler vardrr ,

Kaqlll OzgllrlOkyol(lur. her~e}'

do & a du.

Es iit kcine Frcillcit, sond.cm ilies itt

Nuur

93 DriiU,. Teil: Wit ill Mtll1pbyrilr iibfrJJJ.1IIp.r mog/ieb!

Or-fincii Biiliim, Gtn~1 Olarat: M~tllfltlk Nastl O/anaklldlr? 93

of· Sat::

In der Reihe der Wcltu.rsachen i~t irgendein notwendig Wesen

Gcgenun

£s itt in ihr nichts notwendig. rondern In dieter Reihe ist aHes 1U f".ill ig

4"

{)ncrmc

Dunynmn nedenler dizlsinde

z_ 0 run I ubi r v a r t I k vardrr,

Kaqlll

Zorunlu 013n hir;bir ;cy yoktur, bu diii.de her; e y r 3. s I I a n I I S a I drr,

§ 52

:Hier Ul nun du .c1tsamstc. Pnanomen. der . men.schllcben Vernunft, wovon sonst kein Beispiel in lrgendelnern andern Gebruuch derscJben getcigt werden kann. Wenn \Vir. wie es gewUhnlich 8eJChjeh~t,. uns die Ets:chcinungen der Sinnenwele alt Dinge VI ,ich selbse denken, wenn wir die Grunduue ihrer Verbind.u~ng all aUgcmein von Dingen an sichsclbst und nic:htbloB von de.t Erfaltrung geltende Gnmdslne annehmen, wie denn di-eses ebenso gewohnlich. j~ ohne unsre Krick Wlvermeidlich ut: so t\1t tich tin niche vermureree Widerstreit hervor, der nkmw auf dem gcwohnlichen degmatlschen Wege: belgcle:gt werden Unn, weil .owahl San :!.Is Gc.gcnutt dutch gleicb e:inleucht'cnde: !dare und unwidcntehliclte Bcwekc: dargc:ta:n werdell ki:inntn, - dc.nn vor die: Rithrigkdt aller ditJerBeweuc vubUrge idl mich, - und die Vcrnunft sich also mit sicb selbse cnttweit sic:ltt, eln Zwt:md. Ub-er d~o der Ske:priker frohlccke, der k:riciJcb.e PbIlosoph aber in Nachdmkcn und Unruhe verseerr wcrclen muG.

I$(c burada ins:m akhnrn en garip fenomenlyle karsJln~tnz: burrun baska bir Orne~i akhn baska hicbir kullamhsmda gOslc:rile:mez. Biz duyular dOnyasmm gOrllnU$lerini, ah$llageldiAi gibi. kendl basma ~eylc:r olarak dU$UnOnce, bu gOrOntlJlerin baAlanrllanmn ilkelerini yalruzca III deneyde g~erli llkeler olarak dC:Ail.ah$tlaseldigj .sibi ·-vc c:1~(irimiz olmadan hcp yapilmasl ka~lnllmaz 013n-- gene.lolarak kendl baSlna seyler I¢'in de geQc:rli diye kabul edlnce, 0 zaman beklenmedlk birr;all$rna ortaya cikar, Du causma ab$llml$ dogm31ik yoldan hie giderilemez, IjUnkU gerek ttL Oncrrnc:si gerekse kar~ltl aym $.c:kilde 8qlk. k.ar$1 ~Ikltmat bit bi~imde ksrutlannbilirler -ki bntun bu kannlamalarm dOSTUlulunugoSle.rmc:yi USIUme ahyolum. BOylece alnl bir ikilerne du~c:r; bir durum ki. skeptik kiSiyl rnemnun eder, ama clC:~lirel nJolofu dUsftnmeye gOrllrcrck tedirgin etmesi gereldr.

§51b

Mm kann in der Mct:1ph)'sik auf mi1nchcdci Weise bcrumpfuschcn, chne eben .. lU besorgeo~ d~B milO, auf Unw02hrheit werde betreren werden, Dean wcnn mlln 5ich nur nichr sc!bsr widenpric.hr:, welches in synthctischcn, obgleicb gimlich. erdiehteten S!itzen g;tr wohl moglich ht: so k6nncn wir in allen solthen Fille~ wo die Be-griffe, die wir vuknUpfen, blollt Ideen sind, die gu nicht (Thrun g::mzell Inhalte oaeh) in der Erfl1brung gege~lI werden konncn, ni~mds durch Er&hrung widerlegt w£tdeJl. DCM wie woUtc:n wir

§ 52 b

I

Yaml~lya d[l~mekleJl korkmadan, Melafizilin c:trarmda Ije<;illi

seklllerde dolaSllabiUr. Nlrekim, 'ic:H~mc:ye dfismememiz kosuluyla -ki bu, Laman1\C'n uydurmn simetik6nermc:lc:rdc peldUa olablllr-«, birbirinc balladlAI11'JZ kavramlar (ilOcrik!crinin IOml) bakumndan) verilerneyecek elan slrr Uclcr olduAu dururnda, deney bizi hi~ yanhslamaz, ~OnkO

91 Pf',,}tgqputlt1 ZJI antr jrdnJ It1mftigm .Mtl4pbyliit

Cj. dutch Erf'a.hrun8' awm"chrn:ob ~ie ?,d~ ~on~wigkcj! her K!I odtr cinm hnnng ba,bc, ob Malcnc tn$ UgcndJ"hetcilb.ar sa, ode.r aus ci:n&chcn TcUen,buu:bc. Dctg1cicl1tn. D'cgr.Ufc l.1tscn rich in .keincr, aucb der g,roLStroogJiehen Erfab-nms ge:lH:n. roithin die UririchtIgkcit d.e.s behauptcndcnodtr vcmtincndtn S~tu.s dutch diMcn Probientci.n niehtcn'tdc,c;k,e:n.

Der cinti,gc mogl.icbe FaU •. dild_j~ _Vcmunft ihr~, gc~dnu:

Pia'iektik, die sic Fibcblid,vor Doglllmk. AQ,:gtbt) 'WIder ihrro WilIcn oifcnbuele, Wlinder, wenn sic a.ur oUie.naUgtmcil! IIIG«U.Bdntn GtLlnds:au; ci~c Deba~ptung Ilru~dtte, \l~d .a~ .tmcm an.dttn cb,~so bCgI6Ub.IIICl1. rmf del' gt~flctJl .Ri~gk~lt ~cr Sc!hIu.Gart gcndc d;sGcgclllul folsUtc. DI~ Fall ut blc~. nun wirkllch,. ood zwarin. Anschung vi\ll' nalOdlcbcr Vcmxmfudccn. woraus vicr Bcb.auphmg:en .clncneit~und . cbensovi-ctGegtn .. bt.haupwnge.nandclcncilJ,. jedc mit riehtir.r Konscq.uenl aUI dl~ S~ein.zuguttndne.n G:nmdsltlen .entspriQge~ and . dadurc:h4:den diaIektuthen Scbein del reinen VcmunCt un Gebrauth diCier G~dl5:uc o.lt'enb:trl:ll; de.&' son4tauf ewjg vubl)rgcn scin mu.Dteo

Hitt irtaho einl!l1tfcheidendcr V.cuucli, d.eruns notwtndig ein.e Unrlc;hd,g,kcit: erudcckcn m\,1lll. die in den VOnlumllWlgtn" deE' V cmunft 'Yc::rborgcn ficgtl) Von llvc.i tin~dct widcupreruend(,lJ. S'ititn kaMcn meLt alle bcide faJsth ~tuI, auiltr,. WeDn def .Dcgri:fFldbst widC-llprcc;bcJld ist, der belden mat G'rundc .liegt; 2.·11 .• die lWti S':i.ac; cin v,ie:rcch.ic:hlcr Zirkel ist. ruhO .• und ~n "itt-e:cltic:htet Zitkdutruc:ht runu.,lml bcicle (ilieb. Penn was d~ e.rst~ btui:fft,. '0 ht ". fabth., cWS .. dcr .gcnmnte Zirkel. rund $C~ well ct victcddcht in; CcS istahetauth .fabw, dallet .nicht lUnd" d. i, cckidtt sci; weil C'l tin Zirkel itt.Dmn duin bestc:ht eben du Jogi_scli:e Me.rk:maJ: dtr Vnmoglicbk.c.it cine!: Bcg.ri1f~ cW3. unt~r

I) Tefl ltiinJebcd:ahct, d~du kridS.che tmr $icbmir diesel' Ami· l:I.Qmichaupn~cbll.,h. bcscll!ffu&t,weUdie Notllf ulbu ,ie .lufgutcU: !l11 h'b.cn l~beiJlt, u.mdle 'Vc,nl,lnf:t in ibrraGttiJlcnAt!maDunltll uultlS ulm~cbel1l1nd %1It Stlblt'p:rOfung '1u, 'lltidgen. Jedcn Dc.wtil, elcn l~ 'f'Urdit 7bcliliO wokl all Aniit.htlifgegcbcn babe, muf.r:I Ich mien IftM:i,.chig 1:\1 'ef1ntwor(cn, \mel dJdutCn die Ccwi~heit du 1ll\nrmciaUchrn Antinomic dcr Vcmunfc'Ganuru:n. V.~cnn.dcrLcur nun .4llreh dic.sc fdrume iudl\~ioW'!s: dLbia gclrRc_ht wird, t.LI der I'rilfung4crd,bdtum Grunde licgcnde:n Vorl!usC'ttUllI; 'lurUt!bugchcn, so wild ... t sith get1tuofl.en fiihltiri, die etncGNn41ll!J'I) aUtr El'kenntnis. der ~inCnVtmWl:ff mit mit defer t.u. Wlm'IUclt.c:n,

Gtlectk,ftkl fler .MtlajivA·t ProltgomenrJ

94

dUnyanm ezelden ber! olup olm:uh#lfU, madclt:niil SOIlSUZ olar<!K bOW· • nllp bOlUncme),oocgioi )la. da yalm parttaClkla.rdanoluilusunu d~n.cYlc tlasJi bulnbiliriz.? nu Ulrica v.ramlaJ hii;bir deney(.lc, olanakh en gen 1~1 not: I ... bile, verUcmczlcr: dolaYlslylakabul y.ada reddcdilen On.crmcnin y.mh~· Itgl bu mihcnk 13.$I)'Ja bulunarnaz..

Aklm. !tendi Sidi dlah!klig,ini, istcmediAi '\;tlde, yanh; bir ~eknde dogma o.lamka~lnaYurdugulekolaliakh aUrum,. bir ka.blllllnUgenal

·oiarak on!l.ylanan hi,. ilke,jyie. tcmellcndirdigi v e ba~ka bir bu Kadar ona)'lanml~Onermedcn, ~ika.nmm en dogrLlsuyla,. kar$lllnlQlkardlgl dururn elurdu, Burada bu durum gerQokl~iyor. hem deal;hn dtkldo~:al idesiylc, Ugillohuak; bu Idelerden, her hi rl gondolara!: onaylanmlS IlkeI.erden doil,ru. olaral< ~lkanlQn dOrtOm:nne ve bir bu kadarkar~lltari 'tlkar. boylece de akhn, bu Ukc:lcr.i kullamrkc:n kurdugu., ba$kaca hep gizli kalacak elankuruntu apg,a ~Ik;l.r.

Ourada bize akhncnkosullarrndu s.akh buluaan blr )'llnh~hAI buldu:mcak ~okOncmli bir dcnemt:sOzkonu5udurl). <;:'eli§cu'iki Onermc:nin In her ikisi birden yanll~ ol.amaz: buancak, herikisinin de l~mcnnde bulu· nan kaVfam ~.u~km lse ola.bilir: :sOz gelfsi ~u ikJ Onc.rmc: "bir dOrlkOscJi dair,c Yllvarhkln" 'Ie "bit dOrfk(i~cli daire yu~'adak deAiWir" ,Oncrmelc.tinin ikisi de yanh~ilr. NltC'kim, ilki},le Hgiliolarok, stszUcdllcn dairenin

Yu .... arlak oImnsl yanll$UT. r;O.nkU d~1tko~elidir.; ama yuvarlakQlmadl'~I, yani dOtlkO$cli oldugu da yanh$hr. NilckJrtl, blr kav.ramlOolanaks)tlIAI· mnrnaauksal belirlisi. bu!:avtamvarsaYlhnca, r;cli~en ikl onermenin

• .I) tl.Inun I~n .elt~tlrtl o!Cuyu:unulI. aS11 hu aAllnomi~lc!J."4imalLm dHcdlT!; ylJllkU

bu IIntincmlyi~oa.llnm lendili, Ilh tn nllttU idi.ll~bhllna~1\ koru~uk.\~.kcndmIJ.lruI' mil.)," 'lol:.amllk .i~n orlay.:.ko)'m1CA btnti),or. GCl·ck lel.lcldac ~l\tll~:U;11\ H!?,I.',oh\IJ' tum hel hn!ttnlOllll1lluluAunll 111117111),1, tXi)leccde ,,)(Ion k!l(II!,hnu ;t,ntlnomlllnm ke· JlnUalnl ~fU'y.llroynm)'.I. lI'£~rime 31fyo.rufl1. §imel ~&ef bu 83! jp,OfijnD~ .~k~yy~u):u. l.cm~linlil bulunan onkolulu !Inanayol ,olllllinc'. oku)'Ucu Ullllltlm bOlO!! blli~mm Ilk. 1.11 Ic:mdinI,benlc birliklc, d'~bl drlin,uallllm~k z,Qru:.Mul.uilIl dU;)'lI~knl',

Ot·iincli B~/fim. Gent! O/arale Mtlaj1:.ik Nasil OfanQlIIt((lf? 9.5

,

desselben VOct'alusc,nung 2wei. widerspremende sauc:wgleich fllbc:h sein wUtde.nt mithi'n. well kdn DdneJ%wlScne.n ihnen gedacht werden kan"~ dUl'eh' jenm. 8egrilfg:u ni~hu gedatht 'witd~

aym zamnnda ),a:nhsolmasl, doJaYlslyla, bu ikisi arasrnda U~UncO bir secy dU,lInOlcmcyccetindcn, 0 kavramla II I Ii b i r $ C Y in dO~lInllhnc. mesidir.

§ 52 c

Nun licgt den lwei . cIneTeR An ri nomi en, clic jch m~thematisch.e nenae, weil sic lichmH det Hinl',utkUtlg oder Tcdu:ng des Gkich.utigen bC$chifligen ein.solther\YidcrsprechendcI"8cgrHf ,um Grunde; und daronn erkmrc icb.,\\'ie U lugtlte: dall Thesis sowohl :1.1& Ant:itbcsi~ bcibeidcn fll15cb sind.

Wen.n. jell von Gegennanden in.Zcirulld R:m.m rede1.so rede idl niche ven Dinge." an ,sit;lh selbtt.darurn,weil ich. von di"c~ ,1icbu ",cill.. sondcm n\lf von Dingen .in der E'rschelnllng,d. I. .... en deer Erfabrung •. Qh elner b¢sondtm .ErkClllll4iurt dCl Ohjdtr:.e, die dem Menschen . allein vergannct ht.. Wu 100 aun im R~ame odcr in der Zeit dcnkc"vcil dem mullich nicht s~en,: da.B f1 an sleh selb$f,. :luchohne diC'5en meincn Gcd:lnkcn, im Ibume und der Zeit sei;dcM: da warde ich roir felbst wideuprccbtn; wei! Raum und Zeit, 5lm.tdcn £nchei.n.ungcn in Ihnen, Diehl. :In,ith Jclbst und .auBer rneinen Vo.rsteUungtnElisticrWldu~ sondem ~clb .. t nur Vor5tcJlung~~m$ind. undes' olfcnb:tr '\'viderspredlenn Ist,1U ugcn. d:t6einc bJofic' V'orucUuns.nrt :tu.ch:w6c.r umcrc.r Vorstdlungexiltic(e. "Die Ge,g~nsliindcalso der Sinn~eJ:irtiettn nul' in dc.:r fufabrung; d:lg:1:ge-n audi. clloc diesdbe,od.er Y'or ihr:, i:llncncinc eigenevo.rskb hestehendcExistent lUgcben. .beiBt so"le1, ~.ls 51ch vorstelIen,. Erfabnmg: sci :l,u(h ohm: Erfllbl\Ul:g, oder vo.r deeselben widdkb.

WenD ieh nun n~ch der Wdtg.t6Ge,. demR2Dme und de, zeit nQtbJ fnge. I'D ht es vcr :illc: meme Ikgriffccbcn$O unm6g· IithlU s'3gel1, sic' sci unencUicll, lls. s.ic: sci endlich. DCM kUneJ vcn be.iden ktnn in. derErfllhron:g ·en(bdten .fc1n.. weil wcdu von eincm unendlic:h.cn ~umc, odcrunendlic:hcrvcdlol11mU Zeit,n.oc.h der Begrcn,z:ung der Welt dutdlemcn leeren bum. odcr elne vo:rhergchendc !cetcZeit. E.rfabtung mSglich .. itt; diU lind nur Ideen, .Aho mU.lltc diesc, Quf die cine odtr die a.ndrc' Art bestimmtc 'Groth: der Wt.1l in ihr s~lbn liege.n, :lbge:sondm von aller . E.rfihnmg ", Dic$u widcapridlt sber dCDl DegriI£cc1nU Sirmen:welt, elie nUl" <in .lnbc:griff der Encheinung "to, aeren Daein

$imdl IOtd~ olamneklenmesi ya. da bOIOn'mesi),le Ham oldilklnn i~in mQlemOliksc:1 dcdlSim ilk iki aminom.ilrin temelindc bOyle' bir Qeli~~ klll kavram vardir] bununla da her ikisinde hem IC2;in hem dellnlilciill

naal yanl.I' olduklanrn a.QI.khyorum. ..,.

Zamanda~'c uzamda bulunan nesnderde.n sozelli~lmz.1man •. kendi ba~m3 ~eYlerdensl1z e(mi~ olmu)'orunl, t;UnkU onlar konusllndn hiQbir ~ey bilmiyorum: gOrllnUjleld~eylerin. rani yalnl2ca insane bnA:l~lanmJ~ III ncsnclcri hir bifme l'otuolarak denc),deki scyt.erin sOz:Unll edlyorurn, Uzamda vezamanda dUs11ndugUm seyin,kendi basrna, benirn bu dll~O"n~ cclerimol maksrnn da, uzamda ve zamanda olduAunu stlyle}'cmem ;sO'y~ lersern •. celi~meye dUscrlmj. ~l1nkU u_zam vezarnanorrlnrdaki &OrUnll$~ 'Ierle birlikte, kendi ba:$Jn:rma ve benlm tasartmlanmm dl~mda varolan se.yler deAtI, yalmzc.a tasarimlamn yollnndlr; sur bir IGSaTlmll1mayolu olan bit ~eyjn 'ta5Snmliinmizm dlSlnd3 d:\varolduso.nu soylen:tek de aClkca celi~I:Uidir.· p{lYlece dU),lliac dUnYil.slfU n nesnch:ri,ancak dcneyd:e. vardnlar; buna.tat$lhk.. drrncy olmakSlul'I. ya dn deneydenoncc, nesneIere kendi.leiinc&2gU. kendi b~lna blr varolu,yOlllcmck. dene)'in dene)'~ :siz),a da dcncydcOOncc g;c.rQck oldugunulasanmlamnk demek olar,

$imdi, uzarn ve zaman bakrmrndan dUnyan I n boyudnrlnL $Ornrsam, SOnsu,; oldugun'u .sOylcmck Kadar sonlu oldu:gunu sO,)'lcmd: dc, bUlOn knvramlnrma~lHndan aym dctcccdc olilnakslzdl.r. COnk ilne birin i ne de di~erirJ dcney i~crcblnr, QUnkU ne bir ! on s U zUUlmlO "C),;;) sonsuz olarak aknu~ birsamunm, ne de dUn)iUnm bO$ blr Ul.o:nlla srn I r·~ 13 n n a s ,II vtYa daha OncegcQrni$ bo~ birsamemn deneyi olanol~h· dlr: bunlar ynlmzca idcdide.r. DOylcce dOny-a run SU \'cya bu~ekitdc bcHr· lenmi$ boyuUan. hc.rUlr.lu dcneytlcnayrl olarak. onun kcndJsindc bu· lunmnhdlr.. Bu d'a, gOrDnO~lcrin IDmOnlln kavrarm olen, \'iltclu,s:u ve loti

Ctlecelcttkl Her MelQjitige Prolegomen»

und VcrknUpfung nur ill der Vomc.Uung, nlimlich dec Erfahtung, statdindet, weil sic. nicht Sache an sich, sondern scJbst nichls als Vontdlungurt in •. Hietaus folgt, d:aG, cla der BcgrilF ciner 'Vor sich exhticrcndcn Slnnenwc!t in sith l(Jb~t widcrJprechcnd kt, die Aufiosung des Problems we,gen ihrer GraGe ;&ltch jedmcit falseb sein werde, man mag sic nun bcjahcnd ode! vemeinend vermthen.

Ebcndicses gile vO'n der zwelten A,n·t:inomie, die die Tci.lWtg del Encheinut.lgcn bctrUtt. Denn dine sind blo.Gc VontdlUllgcn, unddle Teile .exi$ticren bloB in der VorsteJJung dendben, mithln in der Tei1ung~ d. i. in cincr moglichcn Erf.7.brung, d.a.rin sit gcgcben werden, und [ene geht daber nur lowcit, ~ diese rdc:ht. Anzunchmcn, daB cine Ersehcinung, t. B. die des Koz:pcrs. alle Telle ver a1lcr Erfahrung 20 lich selblt cntbaltc. zu dcncnnur immer mag.Iithc Etf:ahru.ng' gclangen karin, hci6t: elner bloB-en Erschcinung, die nut in der .Erfahrung cxistie.ren kann, doth zuglcith eine eigenc vor Erfahrung vorhcrgehcndc Existcnz geben, oder ru ugen, daG bloGe VontdJungtn d~ sind, ehe sic in der Vorncllungsknft anget:ro.ff'en werden, welcbes sich ... videffpricht, und rnithin auch jede Auflorung der mi6vc.nlandnen Aufgabe,. man m:ag dari:nnc hehauptcll, die Karper butch en an skh 1IU1 uncndlkh vic! Ttilc.n odcr einer etldlithcn lahI cinfacher Teile,

lmglanlllih[:1 yabuz.ca rasarunda, yanl uencydc bulunan duyular dUnyasmm kavranllyla ~cli~ir; ~ilnkU 0, kendi basina bir ~cy dcAildir, IUlIIa bir tasanrnlama yolundan b~ka biqcy dcAildir. Bundan su sonu~ C;lkar ki, kc:ndi basma varolan bir duyular dUnyasl kavrarm c;el~kili bir kavram oldugundalli boyultarma iIi~kin sorunun COzumU -iSle! olumlu ister olumsuz yt)nde doncllsin-lu:p yanhi olacaknr,

. Aym ~c)' ikinci antincml ic;in de, yani gOrOnO~lcrin bOlUnmesi antincmisi icin de geeerlidlr, C;UnkU gorUnO~h:r yalnLlea tasanmdular, bOlUnder d.c ancak onlann tasarirmnda, dolaYlslyla bOlOlcde. yani verltdikleri olanakh dcncydc vardirlar; bu bttirnt de aneak deneyin ulasl@ yere kadar ulasrr, Blr gorUn(l~Un. orneA:in blr cisrnin gorllnUsUntln, Il1Il1 dCllcydcn onee -hep ancak olanakh deneyln ulasabileccgi- butOn parcalanm kendinde la~LdlAml kabul etmek; aneak deneyde varolabllen sirf bir gOrunU~ olaru, deneyden tinct: kendine Ozgll bir \'aroIIlS yUl:lcmcJ:, }'3 do. sur tasanm elanlann, tasanmlama YClisi onlaru rastlamadan Once de varoldugunu Ueri surmck anlamrna gelir. Du da C;cliskilidir, dolaYI' slyia bu yanh~ :1Ola$113n soruaun her 90z0rnu de 9cli~kilidir -isler cisimierin kendi baslanna sonsua ~oldukia paJ~aelklardan. lster sonlu sayula yahn p3.T~ilClklardan OIU$IUklan sOylcnsin.

Sn

In d:r criten ~U1e dec Antinomie· (der matb.em;the:bon) b~st~d dlc Fwehhelt der VQl"llussctlung wrin: daB, was sich wld~nprich;t (~kh Etschcmung als Sathe an sidl sdbst) ab v:crtlnb:l( III tln-em Begtiff'C vorgestdlt wtlrdc. Was.abet we .nveite, rWnlleh dynamisch:e Klasse dcr .tUttlnomit betrilft lO ~tsu:llt eli.t Fabchhelt der Votllusscttung datU!: daB, w;u vcrelnbar ut, als Wldtnprechend vorgtscdlt wird, folglich, ch im ersteren faJ1e aU~ bei~c cinander tl1t~e:gensuC:ttteBebaurtungen fusc:h WHen, hier Wledcrum solehe, die durch bJo6en Mi13vcntund tinander e.ntgcgengacat wud'cn, alle beide wl;hr sein konnen.

.• Die . ma~hcmatiJche VerknOpfimg n.lmfieh :sd1t nutwcndig ~1C1charbg~el.t des VcdmUpften (un Ikgriffc der Grone) vor:a\U, die _ dy1WTU.Schc erfordett dlacs kc.incswega. Wenn es am dle ~riiI3t des Awgedebntcn :ankommt, '0 m~1Cn alIt "feue unter 41th., Wld mit clem Gamen g.lcich:artig SiUli dllgegcn in der Ver-

§ 53

no

Anlinom.inin ilk SIOI rlnda (rnalemntU,scl olanda) oukosulun yanhshAl, ... tli~kili olnmn 'C)'ani tcndi ba~Jna ~ey olarak gOrllnllsUn) bir kavramda bagda~ a bilir olarak tasanmlanmastnda bulunuyordu, lklnciye, yanl alllillominin dinarnik simfma gclinee, (inko$uLun yanll~hll, ba~da$3bilir olanm ~eJi~kili olarak tasanmlanmasmda bulunur; dolnYlSly)a blrincldururnda fJir6irinin karsuina konan her iki SII.\' yanh~ iken, buradOl sirf yanh$ blr anlarnadan kaql kaCSI)'3 konan s:i ... larm her ikisi de doAru olabilir.

Malemaliksd buglanll, (boyullar kavrammda) baglann i~inc 501111- larun mrd~1iAini zorunlu olarak ~a(l kO~aI; dinamik anunomlyse bunu hi~ gstktinncz. Egcr stlz. ~onl!SU clan, )'c.r kaplayamn boyutlanysa, 0 zaman bUIOn pa~.alilr J(emii aralannda \'C bUIUnic lUrdc~ olmah; buna

You might also like