Ap4tg Final

4
Araling Panlipunan
Patnubay ng Guro
Ang aklat sa pagtuturong ito ay magkatuwang na inihanda

at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong
paaralan, kolehiyo, at/o unibersidad. Hinihikayat namin ang
mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email
ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa
action@deped.gov.ph.
Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi.
Kagawaran ng Edukasyon
Republika ng Pilipinas
Araling Panlipunan Ikaapat na Baitang

Patnubay ng Guro
Unang Edisyon 2015
ISBN: ___________

Paunawa hinggil sa karapatang-sipi. Isinasaad ng Seksiyon 176 ng Batas Pambansa
Bilang 8293: Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-sipi sa ano mang akda ng Pamahalaan
ng Pilipinas. Gayon pa man, kailangan muna ang pahintulot ng pamahalaan o tanggapan kung
saan ginawa ang isang akda upang magamit sa pagkakakitaan ang nasabing akda. Kabilang sa
mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang patawan ng bayad na royalty
bilang kondisyon.
Ang mga akda/materyales (mga kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng
produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula atbp.) na ginamit
sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay sa isang kasunduan
ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang
FILCOLS ang kumakatawan sa paghiling ng pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram
at ginamit dito. Hindi inaangkin ni kinakatawan ng tagapaglathala (publisher) at mga may-akda
ang karapatang-aring iyon.
Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon
Kalihim: Br. Armin A. Luistro, FSC
Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD
Mga Bumuo ng Patnubay ng Guro

Konsultant: Florisa B. Simeon
Tagasuri at Tagaedit: Aurea Jean A. Abad
Manunulat: Ma.
Corazon
V.
Adriano,
Marian
A.
Caampued,
Charity A. Capunitan, Belen P. Dado, Walter F. Galarosa,
Ruth A. Gozun, Rodante S. Magsino, Maria Lucia L.
Manalo, Noel P. Miranda, Jose B. Nabaza, Evelyn P. Naval,
at Emily R. Quintos
Tagaguhit: Peter D. Peraren
Tagapagtala at Tagaanyo: Florian F. Cauntay
Punong Tagapangasiwa:
Anna Lourdes Abad-Falcon
Inilimbag sa Pilipinas ng ____________

Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS)
Office Address:
5th Floor, Mabini Bldg., DepEd Complex, Meralco Avenue,

Pasig City, Philippines 1600
Telefax:
(02) 634-1054 or 634-1072
E-mail Address:
imcsetd@yahoo.com
ii
Paunang Salita
Ang Patnubay ng Guro 4 ay inihanda upang maging gabay ng guro sa
pagtuturo ng Araling Panlipunan sa ikaapat na baitang. Tulad ng aklat para sa
mga mag-aaral, nahahati ang Patnubay sa apat na yunit. Nakapaloob sa bawat
aralin ng yunit ang layunin, paksang aralin, pamamaraan ng pagtuturo, at
pagtataya. Bawat yunit ay nagtatapos sa lagumang pagsusulit.
Ang nilalaman ng patnubay ay naaayon sa pangangailangan na nakasaad sa
kompetensi. Mahalagang ihanda ng guro nang mas maaga ang mga kagamitang
kailangan sa pagtuturo na nakasaad sa bawat aralin.
Datapwat masasabing buo ang pagtalakay sa mga aralin, ang mga guro ay
may layang magdagdag o magbago ng mga kagamitan, halimbawa, o paraan ng
talakayan, ayon sa pangangailangan ng aralin.
Inaasahang ang Patnubay na ito ay makatutulong sa pagiging lalong
malikhain ng mga guro, at magsilbing gabay nila sa lubusang pagkatuto ng mga
mag-aaral.
Ang mga May-akda
iii
iv
Mga Nilalaman
YUNIT I
ANG AKING BANSA .................................. 1
ARALIN 1
Ang Pilipinas ay Isang Bansa....................................... 1
Ang Kinalalagyan ng Pilipinas..................................... 4
Ang Teritoryo ng Pilipinas............................................ 9
Ang Pilipinas ay Bansang Tropikal.............................. 12
Mga Salik na may Kinalaman sa Klima ng Bansa...... 16
Ang Kinalaman ng Klima sa mga Uri
ng Pananim at Hayop sa Pilipinas............................... 18
Ang Pilipinas bilang Isang Bansang Insular............... 22
Mga Pangunahing Anyong Lupa
at Anyong Tubig sa Bansa ........................................... 24
Mga Pangunahing Likas na Yaman ng Bansa............ 28
10
Magagandang Tanawin at Pook-Pasyalan
bilang Yamang Likas ng Bansa.................................... 31
Ang Topograpiya ng Ibat Ibang Rehiyon
11
ng Bansa......................................................................... 35
12
Ang Populasyon ng Bawat Rehiyon.............................. 38
13
Ang Pilipinas bilang Bahagi
ng Pacific Ring of Fire................................................... 41
Kahalagahan ng Katangiang Pisikal
14
sa Pag-unlad ng Bansa.................................................. 45
Lagumang Pagsusulit.............................................................................. 48
Yunit II
Lipunan, Kultura, at Ekonomiya

ng Aking Bansa...................................... 51
ARALIN 1
Pag-uugnay ng Kapaligiran at Uri ng Hanapbuhay... 52
Mga Produkto at Kalakal sa Ibat Ibang Lokasyon
ng Bansa ........................................................................ 54
Mga Pakinabang na Pang-ekonomiko
ng mga Likas na Yaman .............................................. 56
Mga Isyung Pangkapaligiran ng Bansa....................... 58
Matalino at Di-Matalinong Paraan
ng Pangangasiwa ng mga Likas na Yaman................. 61
Kaugnayan ng Matalinong Pangangasiwa
ng mga Likas na Yaman sa Pag-unlad ng Bansa........ 64
Pananagutan sa Pangangasiwa
at Pangangalaga ng Pinagkukunang-Yaman
ng Bansa......................................................................... 65
Mga Mungkahing Paraan ng Wastong Pangangasiwa
ng Likas na Yaman ng Bansa...................................... 70
Pagtangkilik sa Sariling Produkto
para sa Pag-unlad at Pagsulong ng Bansa.................. 74
Hamon at Oportunidad sa mga Gawaing
10
Pangkabuhayan ng Bansa............................................ 78
11
Likas Kayang Pag-unlad............................................... 81
12
Kulturang Pilipino......................................................... 85
13
Mga Pamanang Pook..................................................... 88
14
Pagsulong at Pag-unlad ng Kultura............................. 89
15
Ang Kultura at Pagbubuo ng Pagkakakilanlang
Pilipino........................................................................... 92

16
Ugnayan ng Heograpiya, Kultura
at Kabuhayan sa Pagkakakilanlang Pilipino ............. 95
Pambansang Awit at Watawat
17
bilang mga Sagisag ng Bansa ...................................... 97
Pagpapahalaga at Pagmamalaki
18
sa Kulturang Pilipino.................................................... 100
Lagumang Pagsusulit........................ 102
vi
YUNIT III
Ang Pamamahala
sa Aking Bansa...................................... 109
Aralin 1
Kahulugan at Kahalagahan ng Pambansang
Pamahalaan................................................................... 109

Kapangyarihan ng Tatlong Sangay ng Pamahalaan... 111
Mga Antas ng Pamahalaan........................................... 113
Ang mga Namumuno sa Bansa.................................... 115
Paraan ng Pagpili at Kapangyarihan
ng mga Namumuno ng Bansa....................................... 118
Paghihiwalay ng Kapangyarihan
at Check and Balance sa mga Sangay
ng Pamahalaan.............................................................. 121
Epekto ng Mabuting Pamumuno
sa Pagtugon sa mga Pangangailangan ng Bansa........ 123
Kahulugan ng mga Simbolo at Sagisag
ng Kapangyarihan ng Pamahalaan.............................. 125
Mga Programang Pangkalusugan................................ 127
10
Mga Pamamaraan ng Pagpapaunlad
ng Edukasyon sa Bansa................................................ 129
11
Mga Programang Pangkapayapaan............................. 131
12
Paraan ng Pagtataguyod sa Ekonomiya ng Bansa...... 132
13
Mga Programang Pang-impraestruktura
ng Pamahalaan.............................................................. 135
Tungkulin ng Pamahalaan sa Karapatan
14
ng Bawat Mamamayan................................................. 137
Iba pang Gawain ng Pamahalaan
15
para sa Kabutihan ng Lahat......................................... 139
Pagtutulungan ng Pamahalaang Lokal
16
at Iba pang Tagapaglingkod ng Pamayanan............... 141
Lagumang Pagsusulit........................ 143
vii
Yunit IV
Ako sa Pag-unlad
ng Aking Bansa ..................................... 147
ARALIN 1
Ang Pagkamamamayang Pilipino................................ 147
Mga Karapatan ng Mamamayang Pilipino.................. 151
Mga Tungkulin ng Mamamayang Pilipino.................. 155
4 Mga Tungkuling Kaakibat ng mga Karapatan
ng Mamamayang Pilipino............................................. 160
Kahulugan at Kahalagahan
ng Gawaing Pansibiko................................................... 164
Mga Gawain at Epekto ng Gawaing Pansibiko........... 165
Pagpapahalaga ng Mamamayan
sa Pagtataguyod ng Pambansang Kaunlaran.............. 167
Pagpapaunlad ng Sarili, Pagpapaunlad ng Bayan...... 171
Mga Katangian ng Produktibong Mamamayan ......... 174
10
Pagpapahalaga sa mga Kontribusyon
ng mga Pilipino sa Daigdig........................................... 176
Pakikilahok sa mga Programa at Proyekto
11
na Nagtataguyod ng mga Karapatan........................... 178
Lagumang Pagsusulit.............................................................................. 182

Talahuluganan ........................................................................................ 187
viii
K to 12 Gabay Pangkurikulum
ARALING PANLIPUNAN
Baitang 4
Marso 25, 2014
ix
MGA KAKAYAHAN
1. Pagsisiyasat
2. Pagsusuri at Interpretasyon ng Datos
3. Pagsusuri at Interpretasyon ng Impormasyon
4. Pagsasaliksik
5. Komunikasyon
6. Pagtupad sa Pamantayang Pang-etika
PANGUNAHING PAMANTAYAN NG YUGTO (46)

Naipamamalas ang mga kakayahan bilang batang produktibo, mapanagutan
at makabansang mamamayang Pilipino gamit ang kasanayan sa pagsasaliksik,
pagsisiyasat, mapanuring pag-iisip, matalinong pagpapasya, pagkamalikhain,
pakikipagkapwa, likas-kayang paggamit ng pinagkukunang-yaman at
pakikipagtalastasan at pag-unawa sa mga batayang konsepto ng heograpiya,
kasaysayan, ekonomiya, pamamahala, sibika at kultura tungo sa pagpapanday
ng maunlad na kinabukasan para sa bansa.
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO
Naipagmamalaki ang pagka-Pilipino at ang bansang Pilipinas nang may
pagpapahalaga sapagkakaiba-iba ng mga kulturang Pilipino batay sa paggamit ng
mga kasanayan sa heograpiya, pag-unawa sa kultura at kabuhayan, pakikilahok
sa pamamahala at pagpapahalaga sa mga mithiin ng bansang Pilipinas.
SAKLAW
ANG BANSANG PILIPINAS
Pagpapahalaga sa pambansang pagkakakilanlan at ang mga kontribusyon ng
bawat rehiyon sa paghubog ng kulturang Pilipino at pambansang pag-unlad
gamit ng mga kasanayan sa heograpiya, pag-unawa sa kultura at kabuhayan,
pakikilahok sa pamamahala at pagpapahalaga sa mga mithiin ng bansang
Pilipinas.
xi
(Content Standard)
PAMANTAYANG
PANGNILALAMAN
Naipamamalas ang pangunawa sa

pagkakakilanlan ng bansa
ayon sa mga katangiang
heograpikal gamit ang
mapa.
K to 12 Araling Panlipunan Gabay Pangkurikulum Disyembre 2013

xii
Uri ng mapa
1. mapa ng Pilipinas sa
mundo
2. mapa ng mga lalawigan
at rehiyon
3. mapa ng populasyon
Batayang heograpiya
1. direksyon
2. relatibong lokasyon
3. distansya
B. Ang Kinalalagyan ng
Aking Bansa
naipamamalas ang pagunawa sa konsepto ng

bansa.
UNANG MARKAHAN - Ang Aking Bansa

A. Pagkilala sa Bansa
Ang mag-aaral ay
(Content )
NILALAMAN
Naipamamalas ang
kasanayan sa paggamit
ng mapa sa pagtukoy ng
ibat ibang lalawigan at
rehiyon ng bansa
naipapaliwanag na ang
Pilipinas ay isang bansa
Ang mag-aaral ay
(Performance Standard)
PAMANTAYAN
SA PAGGANAP
1. Natatalakay ang konsepto ng

bansa
1.1 Nakapagbibigay ng halimbawa
ng bansa
1.2 Naiisa-isa ang mga katangian
ng bansa
2. Nakapagbubuo ng kahulugan ng
bansa
3. Naipapaliwanag na ang Pilipinas ay
isang bansa
4. Natutukoy ang relatibong lokasyon
(relative location) ng Pilipinas
batay sa mga nakapaligid dito
gamit ang pangunahin at
pangalawang direksyon
5. Natutukoy sa mapa ang
kinalalagyan ng bansa sa rehiyong
Asya at mundo
6. Nakapagsasagawa ng
interpretasyon tungkol sa
kinalalagyan ng bansa gamit ang
mga batayang heograpiya tulad ng
iskala, distansya at direksyon
7. Natatalunton ang mga hangganan
at lawak ng teritoryo ng Pilipinas
gamit ang mapa
8. Naiuugnay ang klima at panahon
sa lokasyon ng bansa sa mundo.
8.1 Nakikilala na ang Pilipinas ay
isang bansang tropikal
( Learning Competencies)
AP4AAB-Ie-f-8
AP4AAB-Id-7
AP4AAB-Id-6
AP4AAB-Ic-5
AP4AAB-Ic-4
AP4AAB-Ib-3
AP4AAB-Ib-2
AP4AAB-Ia-1
CODE
Pahina 38 ng 120
MISOSA Lesson #9
(GRADE IV)
MISOSA Lesson #1
(Grade IV)
MISOSA Lesson #1
(Grade IV)
LEARNING
MATERIALS
PAMANTAYAN SA PAGKATUTO: Naipagmamalaki ang pagka-Pilipino at ang bansang Pilipinas na may pagpapahalaga sa pagkakaiba-iba ng mga kulturang Pilipino batay sa
paggamit ng mga kasanayan sa heograpiya, pag-unawa sa kultura at kabuhayan, pakikilahok sa pamamahala at pagpapahalaga sa mga
mithiin ng bansang Pilipinas.
K to 12 BASIC EDUCATION CURRICULUM

BAITANG 4
(Content Standard)
xiii
Uri ng Mapa
1. Mapang pisikal
2. Mapang pangklima
3. Mapang topograpiya
3.1 lokasyon
3.2 klima/ panahon
3.3 anyong tubig/
anyong lupa
C. Ang Katangiang Pisikal ng

Aking Bansa
(Content )
NILALAMAN
PAMANTAYANG
PANGNILALAMAN
8.2 Natutukoy ang iba pang salik

(temperatura, dami ng ulan)
na may kinalaman sa klima
ng bansa
8.3 Nailalarawan ang klima sa ibat
ibang bahagi ng bansa sa
tulong ng mapang pangklima
8.4 Naipapaliwanag na ang klima
ay may kinalaman sa uri
ngmga pananim at hayop sa
Pilipinas
9. Naipaliliwanag ang katangian ng
Pilipinas bilang bansang maritime
o insular
10. Nailalarawan ang bansa ayon sa
mga katangiang pisikal at
pagkakakilanlang heograpikal nito
10.1 Napaghahambing ang ibat
ibang pangunahing anyong
lupa at anyong tubig ng
bansa
10.2 Natutukoy ang mga
pangunahing likas na yaman
ng bansa
10.3 Naiisa-isa ang mga
magagandang tanawin at
lugar pasyalan bilang
yamang likas ng bansa
10.4 Naihahambing ang
topograpiya ng ibat ibang
rehiyon ng bansa gamit ang
mapang topograprapiya
10.5 Naihahambing ang ibat
ibang rehiyon ng bansa ayon
sa populasyon gamit ang
mapa ng populasyon

PAMANTAYAN
SA PAGGANAP
AP4AAB-Igh-10
AP4AAB-Ig-9
CODE
Pahina 39 ng 120
MISOSA Lessons
15-22 (Grade VI)
MISOSA Lesson
#13 (Grade VI)
LEARNING
MATERIALS
(Content Standard)

xiv
1. Nailalarawan ang mga gawaing

pangkabuhayan sa ibat ibang
lokasyon ng bansa
1.1 Naiuugnay ang kapaligiran sa uri
ng hanap buhay
1.2 Naihahambing ang mga
produkto at kalakal na
matatagpuan sa ibat ibang
lokasyon ng bansa (Hal:
pangingisda, paghahabi,
pagdadaing, pagsasaka, atbp.)
1.3 Nabibigyang-katwiran ang pangaangkop na ginawa ng mga tao
sa kapaligiran upang matugunan
ang kanilang pangangailangan
2. Naipaliliwanag ang ibat ibang
pakinabang pang ekonomiko ng
mga likas yaman ng bansa
11. Nailalarawan ang kalagayan ng

Pilipinas na nasa Pacific Ring of
Fire at ang implikasyon nito.
12. Nakagagawa ng mga mungkahi
upang mabawasan ang masamang
epekto dulot ng kalamidad
12.1 Natutukoy ang mga lugar sa
Pilipinas na sensitibo sa
panganib gamit ang hazard
map
12.2 Nakagagawa ng nang
maagap at wastong
pagtugon sa mga panganib
13. Nakapagbibigay ng konlusyon
tungkol sa kahalagahan ng mga
katangiang pisikal sa pag-unlad ng
bansa

PAMANTAYAN
SA PAGGANAP
IKALAWANG MARKAHAN - Lipunan, Kultura at Ekonomiya ng Aking Bansa

A. Gawaing Pangkabuhayan
Ang mag-aaral ay
Ang mag-aaral ay
ng Bansa
nasusuri ang mga ibat
nakapagpapakita ng
1. Likas yaman
ibang mga gawaing
pagpapahalaga sa ibat
2. Kahalagahan at
pangkabuhayan batay sa
ibang hanapbuhay at
pangangalaga
heograpiya at mga
gawaing pangkabuhayan
3. Kabuhayan at
na nakatutulong sa
pinagkukunang yaman oportunidad at hamong
kaakibat nito tungo sa
pagkakakilanlang Pilipino
likas kayang pag-unlad.
at likas kayang pag-unlad
Uri ng Mapa
ng bansa.
1. mapang pisikal
2. mapang pangklima
3. mapa ng mga produkto
(Content )
NILALAMAN
PAMANTAYANG
PANGNILALAMAN
AP4LKE-IIb-2
AP4LKE-IIa-1
AP4AAB-Ij-13
AP4AAB-Ii-j12
AP4AAB-Ii-11
CODE
Pahina 40 ng 120
LEARNING
MATERIALS
naipagmamalaki ang
naipamamalas ang pag-
Uri ng mapang kakailanganin

xv
Ang mag-aaral ay
Ang mag-aaral ay
(Content Standard)
3. Nasusuri ang kahalagahan ng
matalinong pagpapasya sa
pangangasiwa ng mga likas na
yaman ng bansa
3.1 Natatalakay ang ilang mga
isyung pangkapaligiran ng bansa
3.2 Naipaliliwanag ang matalino at
di-matalinong mga paraanng
pangangasiwa ng mga likas
nayaman ng bansa
3.3 Naiuugnay ang matalinong
pangangasiwa ng likas na yaman
sa pag-unlad ng bansa
3.4 Natatalakay ang mga
pananagutan ng bawat kasapi sa
pangangasiwa at pangagalaga
ng pinagkukunang yaman ng
bansa
3.5 Nakapagbibigay ng mungkahing
paraan ng wastong
pangangasiwa ng likas yaman
ng bansa
4. Naiuugnay ang kahalagahan ng
pagtangkilik sa
sariling produkto sa pag-unlad at
pagsulong ng bansa
5. Natatalakay ang mga hamon at
oportunidad sa mga gawaing
pangkabuhayan ng bansa.
6. Nakalalahok sa mga gawaing
lumilinang sa pangangalaga, at
nagsusulong ng likas kayang pagunlad (sustainable development)
ng mga likas yaman ng bansa
7. Nailalarawan ang mga
pagkakakilanlang kultural ng
Pilipinas

PAMANTAYAN
SA PAGGANAP
B. Pagkakilanlang Kultural
(Content )
NILALAMAN
PAMANTAYANG
PANGNILALAMAN
AP4LKE-IIe-f7
AP4LKE-IIe-6
AP4LKE-IId-5
AP4LKE-IId-4
AP4LKE-IIb-d3
CODE
Pahina 41 ng 120
LEARNING
MATERIALS
(Content Standard)
unawa sa pagkakilanlang
Pilipino batay sa
pagpapahalaga sa
pagkakaiba-iba ng mga
pamayanang pangkultural.

xvi
1. relihiyon
2. panahanan
3. Katutubong Pamayanan
(indigenous peoples/
Indigenous Cultural
Community)
4. pangkat etnolinggwistiko
5. Kaugalian, tradisyon,
paniniwala
6. Pamanang Pook
(Content )
NILALAMAN
PAMANTAYANG
PANGNILALAMAN
pagkakakilanlang kultural
ng Pilipino batay sa pagunawa, pagpapahalaga at
pagsusulong ng pangkat
kultural, pangkat etnolinggwistiko at iba pang
pangkat panlipunan na
bunga ng migrasyon at
inter-marriage.
11. Nakabubuo ng plano na

magpapakilala at magpapakita ng
pagmamalaki sa kultura ng mga
rehiyon sa malikhaing paraan.
10. Natatalakay ang kahulugan ng

pambansang awit at watawat
bilang mga sagisag ng bansa
7.1 Natutukoy ang ilang

halimbawa ng kulturang
Pilipino sa ibat ibang rehiyon
ng Pilipinas (tradisyon,
relihiyon, kaugalian,
paniniwala, kagamitan, atbp.)
7.2 Natatalakay ang kontribusyon
ng mga ibat ibang pangkat
(pangkat etniko, pangkat etnolinguistiko at iba pang pangkat
panlipunan na bunga ng
migrasyon at inter-marriage)
sa kulturang Pilipino
7.3 Natutukoy ang mga pamanang
pook bilang bahagi ng
pagkakakilanlang kulturang
Pilipino
7.4 Nakagagawa ng mungkahi sa
pagsusulong at pagpapaunlad
kulturang Pilipino
8. Nasusuri ang papel na
ginagampanan ng kultura sa
pagbuo ng pagkakakilanlang
Pilipino
9. Naipapakita ang kaugnayan ng
heograpiya, kultura at
pangkabuhayang gawain sa
pagbuo ng pagkakilanlang Pilipino

PAMANTAYAN
SA PAGGANAP
AP4LKE-IIi-11
AP4LKE-IIh10
AP4LKE-IIg-9
AP4LKE-IIg-8
CODE
Pahina 42 ng 120
LEARNING
MATERIALS
(Content Standard)

xvii
Nasusuri ang balangkas o

istruktura ng pamahalaan ng
Pilipinas
2.1 Natatalakay ang
kapangyarihan ng tatlong
sangay ng pamahalaan
(ehekutibo, lehislatura at
hudikatura)
2.2 Natatalakay ang antas ng
pamahalaan (pambansa at
lokal)
2.3 Natutukoy ang mga
namumuno ng bansa
2.4 Natatalakay ang paraan ng
pagpili at ang kaakibat na
kapangyarihan ng mga
namumuno ng bansa
Nasusuri ang mga ugnayang
kapangyarihan ng tatlong sangay
ng pamahalaan
3.1 Naipaliliwanag ang
separation of powers ng
tatlong sangay ng
pamahalaan
3.2 Naipaliliwanag ang check
and balance ng
kapangyarihan sa bawat
isang sanga
2.
3.
Natatalakay ang kahulugan at

kahalagahan ng pambansang
pamahalaan
1.
12. Nakasusulat ng sanaysay na

tumatalakay sa pagpapahalaga at
pagmamalaki ng kulturang Pilipino

PAMANTAYAN
SA PAGGANAP
IKATLONG MARKAHAN Ang Pamamahala Sa Aking Bansa

A. Ang Pambansang
Ang mag-aaral ay
Ang mag-aaral ay
Pamahalaan
1. Balangkas
naipamamalas ang pang- nakapagpapakita ng
2. Mga Kapangyarihan ng
unawa sa bahaging
aktibong pakikilahok at
mga Sangay
ginagampanan ng
pakikiisa sa mga proyekto
3. Sagisag ng bansa
pamahalaan sa lipunan,
at gawain ng pamahalaan
mga pinuno at iba pang
at mga pinuno nito tungo
naglilingkod sa
sa kabutihan ng lahat
pagkakaisa, kaayusan at
(common good)
kaunlaran ng bansa
(Content )
NILALAMAN
PAMANTAYANG
PANGNILALAMAN
AP4PAB-IIIc3
AP4PAB-IIIab-2
AP4PAB-IIIa1
AP4LKE-IIj-12
CODE
Pahina 43 ng 120
MISOSA Lesson #28

(Grade VI)
MISOSA Lesson #26

(GRADE VI)
LEARNING
MATERIALS
(Content Standard)
xviii
B. Ang Pamahalaan at
Serbisyong Panlipunan
(Content )
NILALAMAN
PAMANTAYANG
PANGNILALAMAN
Naipapaliwanag ang
tungkulin ng pamahalaan
na itaguyod ang
karapatan ng mga
mamamayan
Natatalakay ang epekto ng

mabuting pamumuno sa pagtugon
ng pangangailangan ng bansa
Natatalakay ang kahulugan ng
ilang simbolo at sagisag ng
kapangyarihan ng pamahalaan
(ei. executive, legislative,
judiciary)
Nasusuri ang mga paglilingkod ng
pamahalaan upang matugunan
ang pangangailangan ng bawat
mamamayan
6.1 Naiisa isa ang mga
programang pangkalusugan
6.2 Nasasabi ang mga
pamamaraan sa
pagpapaunlad ng edukasyon
sa bansa
6.3 Nakakapagbigay halimbawa
ng mga programa
pangkapayapaan
6.4 Nasasabi ang mga paraan ng
pagtataguyod ng ekonomiya
ng bansa
6.5 Nakakapag bigay halimbawa
ng mga programang panginprastraktura atbp ng
pamahalaan
Nasusuri ang tungkulin ng
pamahalaan na itaguyod ang
karapatan ng bawat
mamamayan
4.
5.
6.
7.

PAMANTAYAN
SA PAGGANAP
AP4PAB-IIIh7
AP4PAB-IIIfg-6
AP4PAB-IIId5
AP4PLR-IIId4
CODE
Pahina 44 ng 120
MISOSA Lesson
#29 (Grade VI)
LEARNING
MATERIALS
(Content Standard)

xix
Nasusuri ang mga proyekto at

iba pang gawain ng pamahalaan
sa kabutihan ng lahat o
nakararami
Nasusuri ang ibat ibang paraan
ng pagtutulungan ng
pamahalaang pambayan,
pamahalaang panlalawigan at
iba pang tagapaglingkod ng
pamayanan
Natatalakay ang konsepto ng

pagkamamamayan
1.1. Natutukoy ang batayan ng
pagka mamamayang Pilipino
1.2. Nasasabi kung sino ang mga
mamamayan ng bansa
2. Natatalakay ang konsepto ng
karapatan at tungkulin
2.1 Natatalakay ang mga
karapatan ng mamamayang
Pilipino
2.2 Natatalakay ang tungkulin ng
mamamayang Pilipino
3. Natatalakay ang mga tungkuling
kaakibat ng bawat karapatang
tinatamasa.
4. Natatalakay ang kahalagahan ng
mga gawaing pansibiko ng bawat
isa bilang kabahagi ng bansa
4.1 Naibibigay ang kahulugan ng
kagalingang pansibiko (civic
efficacy)
4.2 Natatalakay ang mga gawaing
nagpapakita ng kagalingan
pansibiko ng isang kabahagi ng
bansa (hal. Pagtangkilik ng
1.
9.
8.

PAMANTAYAN
SA PAGGANAP
IKAAPAT NA MARKAHAN - Kabahagi Ako sa Pag-unlad ng Aking Bansa

Mga Karapatan at Tungkulin ng
Ang mag-aaral ay
Ang mag-aaral ay
Mamamayang Pilipino
naipamamalas ng magnakikilahok sa mga
aaral ang pang-unawa at gawaing pansibiko na
1. Kagalingang pansibiko
pagpapahalaga sa
2. Karapatang Panlipunan
nagpapakita ng pagganap
kanyang mga karapatan
3. Karapatang Pantao
sa kanyang tungkulin
at tungkulin bilang
4. Karapatang pambansa
bilang mamamayan ng
mamamayang Pilipino
bansa at pagsasabuhay
ng kanyang karapatan.
(Content )
NILALAMAN
PAMANTAYANG
PANGNILALAMAN
AP4KPB-IVde-4
AP4KPB-IVc-3
AP4KPB-IVc-2
AP4KPB-IVab-1
AP4PAB-IIIj-9
AP4PAB-IIIi-8
CODE
Pahina 45 ng 120
MISOSA Lessons
44-48 (Grade VI)
LEARNING
MATERIALS
(Content Standard)
xx
(Content )
NILALAMAN
PAMANTAYANG
PANGNILALAMAN
produktong Pilipino, pagsunod

sa mga batas ng bansa,
tumulong sa paglilinis ng
kapaligiran).
4.3 Nahihinuha ang epekto ng
kagalingang pansibiko sa pagunlad ng bansa.
5. Nabibigyang halaga ang bahaging
ginagampanan ng mga
mamamayan sapagtataguyod ng
kaunlaran ng bansa
5.1 Naipaliliwanag kung paano
itinataguyod ng
mgamamamayan ang
kaunlaran ng bansa
5.2 Naipaliliwanag kung paano
makatutulong sa pagunlad at
pagsulong ng bansa ang
pagpapaunlad sa sariling
kakayahan at kasanayan
5.3 Naibibigay ang kahulugan at
katangian ng pagiging
produktibong mamamayan
6. Napahahalagahan ang mga
pangyayari at kontribusyon ng mga
Pilipino sa ibat-ibang panig ng
daigdig tungo sa kaunlaran ng
bansa (hal. OFW)
7. Naipakikita ang pakikilahok sa mga
programa at proyekto ng
pamahalaan na nagtataguyod ng
mga karapatan ng mamamayan
8. Nakapagsusulat ng sanaysay
tungkol sa pagka-Pilipino at sa
Pilipinas bilang bansa

PAMANTAYAN
SA PAGGANAP
AP4KPB-IVj-8
AP4KPB-IVi-7
AP4KPB-IVh-6
AP4KPB-IVfg-5
CODE
Pahina 46 ng 120
LEARNING
MATERIALS
Yunit I
Ang Aking Bansa
Pananaw
Sa simulang aralin ng yunit ay tatalakayin ang pagkilala sa bansa.
Nakapaloob dito ang pagtalakay sa konsepto ng bansa, pagbuo ng kahulugan
nito, at pagpapaliwanag na ang Pilipinas ay isang bansa. Kasunod nito ay ang
pagtatampok sa relatibong lokasyon ng Pilipinas batay sa mga nakapaligid dito
gamit ang mga pangunahin at pangalawang direksiyon. Tutukuyin din sa mapa
ang kinalalagyan ng Pilipinas sa rehiyong Asya at sa mundo. Sa bandang huli
ay ipaliliwanag ang katangian ng Pilipinas bilang isang bansang maritime o
insular, at tatalakayin ang katangiang pisikal ng bansa. Ilalarawan ang bansa
ayon sa mga katangiang pisikal at pagkakakilanlang heograpikal nito. Isusunod
ang paglalarawan sa kalagayan ng Pilipinas na nasa Pacific Ring of Fire at ang
mga implikasyon nito. Itatampok din ang mga mungkahi upang mabawasan
ang masamang epektong dulot ng kalamidad. Sa dakong huli ay ilalahad ang
konklusyon tungkol sa kahalagahan ng mga katangiang pisikal sa pag-unlad ng
bansa.
ARALIN 1
Ang Pilipinas ay Isang Bansa
Takdang Panahon: 13 araw
Layunin
1. Natatalakay ang konsepto ng bansa

2. Nakabubuo ng kahulugan ng bansa
3. Naipaliliwanag na ang Pilipinas ay isang bansa
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Ang Pilipinas ay Isang Bansa

mapa ng Asya at mundo, panulat
Learners Material, p. 27
K to 12 AP4AAB-Ia-1; AP4AAB-Ib-2; AP4AAB-Ib3
Pamamaraan
A. Panimula
1. Ipalaro ang Sakay, Lakbay, Salakay! (likhang laro ni Ynnos Azaban)
a. Sabihin sa mga mag-aaral na kumuha ng ikaapat na bahagi ng
papel. Pasulatan ito ng pangalan ng bansa na alam nila maliban sa
Pilipinas. Tanggapin kung may magkapare-parehong bansa.
b. Sabihan silang bumuo ng malaking bilog na ang bawat isa ay
nakaharap sa loob nito. Ipalapag sa sahig sa tapat nila ang mga
papel na may nakasulat na pangalan ng bansa.
1
c. Pupuwesto ang guro sa loob ng bilog. Sabihan sila na kapag

sinabi ng guro na Sakay! kailangan nilang tumalikod at kapag
sinabing Lakbay! kailangang lumakad paikot sa kanan ang mga
mag-aaral (habang ginagawa ito ng mga mag-aaral, magbabawas
ng isang papel ang guro). Kapag sinabi ng guro ang Salakay!
kailangang huminto ang mga mag-aaral at tatapat sa mga papel na
may nakasulat na bansa. Ang mag-aaral na walang matatapatang
papel ay hindi na kasali sa laro at uupo na.

d. Maaaring gawin ang laro sa loob ng 34 na minuto.

e. Bigyan ng mas mataas na puntos sa pakikilahok at palakpak ang
mga mag-aaral na matitira sa laro.
2. Itanong:

a. Ano-ano ang mayroon sa laro na inyong ginawa?
b. Kung wala ang mga bagay na bumubuo sa laro, magagawa kaya
ang laro?

c. Sa mga natanggal sa laro, ano ang naramdaman ninyo?

d. Sa mga nanatili sa laro, ano ang naramdaman ninyo?
e. Bakit mahalagang makapuwesto ka sa tapat ng papel na may
nakasulat na bansa?
3. Isulat sa pisara ang sagot ng mga mag-aaral.
Mga maaaring sagot

a. Tao o manlalaro, papel na may nakasulat na salitang bansa, sahig
kung saan nakapuwesto ang papel.
b. Maaaring hindi, dahil kailangan ng manlalaro at ng papel na
nakalagay sa sahig.

c. Nalungkot dahil hindi na ako kasali sa laro.
d. Masaya dahil may puwesto ako lagi. Masaya dahil may bansa ako
na napuwestuhan.

e. Kasi hindi ako natatanggal sa laro. Kasi may puwesto ako lagi.
4. Iugnay ang mga sagot sa aralin.
Tulad ng ating nilaro, may mahahalagang bagay na kailangan upang
matawag na bansa ang isang lugar. Iyan ang pag-aaralan natin ngayon.
B. Paglinang
1. Ilahad ang aralin sa pagpapasagot sa mga tanong sa Alamin Mo, LM,
pahina 2.
2. Pakinggan ang mga sagot ng mga mag-aaral. Tanggapin ang lahat ng
sagot nila.
3. Ipabasa ang tekstong nagpapaliwanag sa kahulugan at mga elementong
bumubuo sa isang bansa.
4. Ipasagot ang mga tanong tungkol sa binasang teksto sa LM, p. 4.
5. Ipagawa ang mga sumusunod:
Gawain A
Ipaliwanag ang pamamaraan sa paggawa ng Gawain A sa LM,
pahina 5.
Ipasulat ang kanilang mga sagot sa notbuk.
2
Gawain B
Magpabuo ng pangkat na may tatlong kasapi lamang (triad).
Ipaliwanag ang pamamaraan sa paggawa ng Gawain B sa LM, p. 5.
Ipakopya sa papel ang saranggola at ipasulat ang sagot dito.
Gawain C
Gamitin ang kaparehong pangkat sa Gawain B.
Ipaliwanag ang pamamaraan sa paggawa ng Gawain C sa LM,
pahina 5.
Ipabasa ang tula tungkol sa bansa.
Ipagawa ang isinasaad ng panuto sa gawain.
Sabihin sa mga kasapi ng pangkat na triad na ibahagi sa isat
isa ang ginawang pagbilog sa mga salitang nagpapatunay na ang
Pilipinas ay isang bansa.
Pag-usapan kung ang kanilang sagot ay ayos na bago ipawasto sa
guro.
6. Bigyang-diin ang kaisipan sa Tandaan Mo sa LM, p. 6.
Pagtataya
Pasagutan ang bahaging Natutuhan Ko sa pahina 6 ng LM.
Takdang Gawain
Magdala ng mapa ng Asya at ng mundo na nagpapakita ng kinalalagyan ng

Pilipinas.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
2, 3, 4, 5
Gawain B
14. Tao, Teritoryo, Pamahalaan, at Soberanya. Maaaring hindi sunod-sunod.
Gawain C
Ang mga may bilog ay ang mga salita/pariralang tao, malaya, mayroong
namamahala, at may teritoryo.
Natutuhan Ko
I. Ang mga may tsek ay ang bilang 1, 3, 4, at 5.
II. 1. 2.
3.
4.
5.
J
III. Ang sagot ay maaaring:
Sa itaas na bahagi ng bandila: Ang bansa ay binubuo ng tao, teritoryo, may
pamahalaan, at may kalayaaan.
Sa ibabang bahagi ng bandila: Ang Pilipinas ay isang bansa dahil may mga
taong nakatira dito, may sariling teritoryo, may pamahalaan, at malaya.
Maaaring may ibang sagot ang mga mag-aaral. Tanggapin kung malapit sa
sagot na ibinigay sa itaas.
Culminating Activity
Bumuo ng pangkat na may tatlong kasapi. Magpagawa ng islogan tungkol sa
pagiging isang bansa ng Pilipinas. Sikaping maipakita ang katangian ng pagiging
bansa nito. Gawing gabay ang rubric sa ibaba.
810
Nilalaman
Ang mensahe
10 puntos
ay mabisang
naipakita.
Pagkamalikhain Napakaganda at
8 puntos
napakalinaw ng
pagkakasulat ng
mga titik.
Kaugnayan sa
Paksa
7 puntos
67
May malaking
kaugnayan
sa paksa ang
islogan.
Kalinisan
5 puntos
45
Malinis na
malinis ang
pagkakabuo.
57
Di gaanong
naipakita ang
mensahe.
Maganda at
malinaw ang
pagkakasulat ng
mga titik.
45
Di gaanong
naipakita ang
kaugnayan
sa paksa ang
islogan.
3
Malinis ang
pagkakabuo.
34
Medyo magulo
ang mensahe.
Maganda ngunit
di gaanong
malinaw ang
pagkakasulat ng
mga titik.
23
Kaunti lamang
ang kaugnayan
ng islogan sa
paksa.
2
Di gaanong
malinis ang
pagkakabuo.
12
Walang
mensaheng
naipakita.
Di maganda
at malabo ang
pagkakasulat ng
mga titik.
1
Walang
kaugnayan
sa paksa ang
islogan.
1
Marumi ang
pagkakabuo.
Kabuang Puntos
= 30
Itanghal ang mga nagawang islogan sa likuran ng silid-aralan. Hikayatin
ang mga mag-aaral na magsagawa ng gallery walk.
ARALIN 2
Ang Kinalalagyan ng Pilipinas
Layunin
1. Natutukoy ang relatibong lokasyon ng Pilipinas batay sa mga nakapaligid

dito gamit ang pangunahin at pangalawang direksiyon
2. Natutukoy sa mapa ang kinalalagyan ng bansa sa rehiyong Asya at sa mundo
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Ang Kinalalagyan ng Pilipinas

globo at mga mapa ng Asya at mundo, panulat
Learners Material, pp. 814
K to 12 AP4AAB-Ic-4; AP4AAB-Ic5
4
Pamamaraan
A. Panimula
1. Pangkatin ang mga mag-aaral sa lima. Pasagutan ang worksheet na
naglalaman ng sumusunod:

Kung kayo ay nasa gitna ng silid-aralan, ano-ano ang makikita sa
sumusunod na mga direksyon? Isulat ang sagot sa mga kahon.
2. Itanong:

a. Mula sa gitna ng silid-aralan, ano ang makikita sa gawing hilaga?
Silangan? Timog? Kanluran?
b. Ano ang masasabi ninyo sa puwesto ninyo na isinasaad sa
worksheet?

c. Bakit mahalagang malaman ang mga nakikita sa inyong paligid?
Maaaring sagot:

a. Kisame, dekorasyon, sahig, silya, at bintana.

b. Maganda ang puwesto dahil napapaligiran ito ng ibat ibang bagay.

c. Maaaring makatulong ang mga nasa paligid upang malaman kung
nasaan ang isang lugar.
4. Ipagawa ito sa kaparehong pangkat.
Hanapin sa globo ang kinalalagyan ng Pilipinas. Sagutin ang mga
tanong:

a. Saang bahagi ng mundo matatagpuan ang Pilipinas?

b. Ano-ano ang nakapaligid sa Pilipinas?

c. Ano ang masasabi mo sa kinalalagyan ng Pilipinas?
B. Paglinang
pahina 9.
2. Pakinggan ang mga sagot ng mag-aaral. Tanggapin ang lahat ng
kanilang sagot.
3. Ipabasa ang tekstong naglalahad ng pagtalakay sa lokasyon ng Pilipinas
at sa mga nakapaligid dito.
4. Ipasagot ang mga tanong tungkol sa binasang teksto sa LM, p. 10.
5. Ipagawa ang mga gawain.
Gawain A
pahina 11.
Ipakopya sa notbuk ang mga grapikong pantulong sa LM,
p. 12 at ipasulat dito ang sagot ng mga mag-aaral.
5
Gawain B
Magpabuo ng pangkat na may 10 kasapi.
Ipaliwanag ang pamamaraan sa paggawa ng Gawain B sa LM,
pahina 12.
Ipagawa ang gawain.
Gawain C
Ipagawa ang isinasaad ng panuto sa Gawain C sa LM, p. 13.
Magpaguhit ng chat box at ipasulat dito ang sagot sa Gawain C.
Pagtataya
Pasagutan ang bahaging Natutuhan Ko sa pp. 1314 ng LM.
Takdang Gawain
Magdala ng ruler na may panukat na sentimetro at mapa ng Asya at mundo.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
Mga Pangunahing Direksiyon
Taiwan
Dagat Kanlurang
Pilipinas
Karagatang Pasipiko
Dagat Celebes
Mga Pangalawang Direksiyon
Paracel Islands
Dagat Pilipinas
Malaysia
Palau
Gawain B
Gawing gabay ang rubrik na ito para sa pagbibigay ng puntos para sa MAPATAO.
Rubrik para sa MAPA-TAO
Katumpakan ng
ginawa
20
Kaayusan
15
Kooperasyon
15
20
Tamang-tama
ang pagkakapuwesto ng mga
mag-aaral sa
pagpapakita ng
mga nakapaligid
sa bansa.
15
Naging
napakaayos
at tahimik ng
mga magaaral habang
nagtatanghal.
15
Buong pusong
nakikilahok sa
gawain.
15
Tama ang
pagkakapuwesto ng
mga mag-aaral
bagamat may
ilang hindi
eksakto.
10
Maayos at
tahimik ang
mga magaaral habang
nagtatanghal.
10
May ilang mali
ang pagkakapuwesto ng mga
mag-aaral sa
pagpapakita ng
mga nakapaligid
sa bansa.
5
Maayos ang
pagtatanghal
ngunit may mga
mag-aaral na
nag-iingay.
10
Nakikilahok
ngunit
nagdadalawangisip.
5
Hindi kusang
nakikilahok.
5
Marami ang
nagkamali sa
pagpuwesto sa
pagpapakita ng
tamang
direksiyon.
3
Hindi naging
maayos ang
pagtatanghal
at maingay ang
mga mag-aaral.
3
Hindi nakikilahok
at walang
pakialam.
Gawain C
Sabihin sa kaibigan mo sa Estados Unidos:
Kumuha ka ng mapa ng mundo.
Tingnan mo kung nasaan ang bansang Estados Unidos.
Mula sa Estados Unidos, tumingin ka sa malayong kanan sa gawing silangan.
Madadaanan ng iyong tingin ang kontinente ng Asya.
Sa kontinente ng Asya, hanapin mo ang bansang nasa silangan ng China,
kanluran ng Pacific Ocean, hilaga ng Indonesia, at timog ng Taiwan.
Kapag nasunod mo ang itinuturo ng mga direksiyong nabanggit, at nakita
ang parang babaeng nakaupo sa mapa, iyon na ang Pilipinas.
Natutuhan Ko
I. 1. T
2. K
3. T
4. H
5. T
6. S
7. T
8. H
II. 1. HS Philippine Sea

2. TS Palau Islands
3. HK Paracel Island
4. TK Borneo
III. Ang Pilipinas ay nasa Timog-silangang Asya sa kontinente ng Asya.
Isagawa ang larong Scavengers Hunt.
Panuto:
1. Pangkatin ang mga mag-aaral sa apat.
2. Sabihing may kailangan silang gamit o bagay na dapat makuha.
3. Makukuha nila ang mga gamit o bagay kung matutukoy nila ang direksiyon
ng bagay na ipinahahanap.
4. Sa silid, ikalat ang mga salitang Taiwan, Karagatang Pasipiko, Indonesia,
Vietnam, Dagat Pilipinas, Palau Islands, Paracel Islands, at Borneo ayon sa
mga direksiyong kinalalagyan nito kung ang batayan ay Pilipinas.
5. Ibigay ang task card sa bawat pangkat:
Pangkat 1 Ang mga bagay na hahanapin ninyo ay nasa timog, timogsilangan, at kanluran ng Pilipinas. (Hanapin ang mga bagay sa lugar
na tinukoy.)
Pangkat 2 Ang mga bagay na hahanapin ninyo ay nasa silangan, timogkanluran, at hilaga ng Pilipinas. (Hanapin ang mga bagay sa mga lugar
na tinukoy.)
Pangkat 3 Ang mga bagay na hahanapin ninyo ay nasa hilagang-silangan,
hilagang-kanluran, at kanluran ng Pilipinas. (Hanapin ang mga bagay
sa mga lugar na tinukoy.)
Pangkat 4 Ang mga bagay na hahanapin ninyo ay nasa timog-hilaga, at
timog-silangan ng Pilipinas. (Hanapin ang mga bagay sa mga lugar na
tinukoy.)
6. Sa ilalim ng mga salita ay makikita ang mga bagay na dapat kunin ng bawat
pangkat ayon sa direksiyong ibinigay sa kanila.
Lugar
Taiwan
Karagatang Pasipiko
Indonesia
Vietnam
Dagat Pilipinas
Palau Islands
Paracel Islands
Borneo
Lokasyon
hilaga
silangan
timog
kanluran
hilagang-silangan
timog-silangan
hilagang kanluran
timog-kanluran
Bagay na Hahanapin
lapis
bolpen
papel
tsok
krayola
pantasa
pambura
panyo

Mungkahi
Gawing dalawang piraso lagi ang bilang ng mga bagay. Maaari ding isulat na
lamang sa mga strip ng kartolina ang mga pangalan ng bagay o kayay iguhit
ang mga larawan nito.
7. Ito ang inaasahang makukuhang mga bagay ng bawat pangkat:
Pangkat 1 papel, pantasa, at tsok
Pangkat 2 bolpen, pambura, at lapis
Pangkat 3 pantasa, pambura, at tsok
Pangkat 4 papel, lapis, at pantasa
8
8. Bigyan ng 10 puntos ang mga pangkat na makakukuha ng tatlong tamang

bagay, 5 puntos sa makakakuha ng dalawang tamang bagay, at 3 puntos sa
makakukuha ng isang tamang bagay lamang.
ARALIN 3
Ang Teritoryo ng Pilipinas
Layunin
1. Nakagagawa ng interpretasyon tungkol sa kinalalagyan ng bansa gamit ang

mga batayang heograpiya tulad ng iskala, distansiya, at direksiyon
2. Natatalunton ang mga hangganan at lawak ng teritoryo ng Pilipinas gamit
ang mapa
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Ang Teritoryo ng Pilipinas

lapis, ruler, at mga mapa ng Asya at mundo, panulat
K to 12 AP4AAB-Id-6; AP4AAB-Id-7
Pamamaraan
A. Panimula
1. Ipakita ang ilustrasyon sa mga
bata. Sabihing ipagpalagay nila
na may bata sa gitna ng Pilipinas
at kaniyang mga kamag-anak o
kaibigan sa palibot nito. Sabihin na
karamihan sa mga Pilipino ay may
kamag-anak o kaibigang nakatira
sa ibang bansa. Sa pamamagitan
ng mapa at mga batayang
heograpiya, matutulungan mo
silang malaman o matalunton
ang kinalalagyan ng Pilipinas at
maging ang hangganan at lawak
nito.

a. Pabuuin ang mga mag-aaral ng pangkat na may limang kasapi.

b. Ipalabas ang kanilang mga ruler at lapis.

c. Gamit ang mapa at ruler, ipasulat ang distansiya mula sa Pilipinas
patungo sa mga bansang nakapaligid dito.
2. Itanong:
a. Batay sa inyong ginawa, ano ang napansin ninyo sa distansiya o
layo ng mga kamag-anak at kaibigan ng bata?

b. Taga-saang lugar ang pinakamalapit sa bata?
9
c. Taga-saang lugar naman ang pinakamalayo?

d. Ano ang ginawa ninyo para masukat ang layo o distansiya ng bata
mula sa mga kamag-anak o kaibigan niya sa ibang bansa?
Maaaring sagot:

a. Magkakaiba ang layo ng mga kaibigan o kamag-anak ng bata.

b. Malaysia

c. USA

d. Gumamit ng ruler at lapis sa pagsukat ng linya.
Alam ba ninyo na maaaring sukatin ang layo ng Pilipinas sa ibang
lugar sa mapa na parang ito talaga ang totoong distansiya o layo nila sa
isat isa? Iyan ang aalamin natin sa araling ito.
B. Paglinang
pahina 15.
2. Pakinggan ang mga sagot ng mga mag-aaral. Tanggapin ang mga sagot
nila.
3. Ipabasa ang tekstong naglalahad ng pagtalakay sa teritoryong sakop ng
Pilipinas at ang distansiya ng mga nakapaligid dito.
Gawain A
Sabihan ang mga mag-aaral na kumuha ng kapareha.
pahina 17.
Ipasulat ang mga sagot ng mga mag-aaral sa kanilang notbuk.
Gawain B
Ipagawa sa magkaparehang mag-aaral ang Gawain B sa LM, p. 17.
Ipaliwanag ang pamamaraan sa paggawa ng Gawain B.
Gawain C
Ipaliwanag ang pamamaraan sa paggawa ng Gawain C sa LM,
pahina 18.
Gamit ang dating magkakapareha ipagawa ang isinasaad ng
panuto sa Gawain C.
Ipasulat ang kanilang mga sagot sa notbuk.
5. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo sa LM, p. 18.
Pagtataya
Pasagutan ang bahaging Natutuhan Ko sa LM, p. 19.
Takdang Gawain
Magdala ng mapang pangklima ng Asya o ng mundo.
10
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
Ang sagot ay depende sa mapang gagamitin.
Gumamit ng ruler sa pagwawasto ng sagot ng mga mag-aaral gamit ang
iskalang 1 cm = 5 000 km.
Gawain B
Ang sagot ay depende sa mapang gagamitin at sa bansa o lugar na mapipili
ng mag-aaral.
Gumamit ng ruler sa pagwawasto ng sagot ng mga mag-aaral gamit ang
iskalang 1 cm = 5 000 km.
Gawain C
Maaaring sagot: Napakaganda ng lokasyon at teritoryo ng Pilipinas dahil
napapalibutan ito ng ibat ibang anyong lupa. (Maaaring may ibat ibang sagot
ang mga mag-aaral.)
Natutuhan Ko
I. 1. D
2. C
3. D
4. C
5. B
II. Ang sagot ay depende sa mapang gagamitin ng mag-aaral o ipagagamit ng
guro. Gumamit ng ruler sa pagwawasto ng sagot ng mga mag-aaral gamit
ang iskalang 1 cm = 5 000 km.
III. Ang may tsek (3) ay ang sumusunod:
1. tubig
2. napakalayo sa Pilipinas
3. medyo malayo
4. mas maliit
5. mainam sa kalakalan at mayaman sa yamang likas
1. Pangkatin ang mga mag-aaral sa lima.
2. Bigyan sila ng task card na naglalaman ng sumusunod:
Gamit ang mapa ng Asya at ruler na nakabatay sa iskalang 1 cm = 5 000 km,
ibigay ang mga lugar na tinutukoy sa sukat na distansiya sa iskala.
a. Anong lugar ang nasa 50,000 kilometrong layo sa kanluran ng Pilipinas?
b. Anong lugar ang nasa 20,000 kilometrong layo sa hilaga ng Pilipinas?
c. Anong lugar ang nasa 60,000 kilometrong layo sa silangan ng Pilipinas?
d. Anong lugar ang nasa 10,000 kilometrong layo sa timog ng Pilipinas?
3. Isulat ang sagot sa ika-apat na bahagi ng papel at kapag nasagot na lahat
ng apat na tanong, pumunta ang lahat ng kasapi ng pangkat sa harapan ng
klase. Sabihin ang mga lugar na isinagot.
11
4. Bigyan ng puntos ang mga pangkat batay sa bilang ng kanilang tamang

sagot.
4 na tamang sagot = 20 puntos
3 tamang sagot = 15 puntos
ARALIN 4
Ang Pilipinas ay Bansang Tropikal
Layunin
1. Naiuugnay ang klima at panahon sa lokasyon ng bansa sa mundo

2. Nakikilala na ang Pilipinas ay isang bansang tropikal
Paksang Aralin
Paksa
: Ang Pilipinas ay Isang Bansang Tropikal
Kagamitan : mapang pangklima ng mundo, tsart ng Loop-A-Word sa manila
paper, panulat
Sanggunian : Learners Material, pp. 2126
K to 12 AP4AAB-Ie-f-8
Pamamaraan
A. Panimula
1. Ipaskil ang tsart ng Loop-A-Word sa pisara.
2. Pabilugan sa mga mag-aaral ang salitang inilalarawan sa bawat bilang
sa LM, p. 21.
3. Itanong:
a. Ano-anong klima at panahon ang natukoy sa pagbilog sa mga
salita?

b. Alin sa mga natukoy ang panahong nararanasan sa Pilipinas?

c. Ano kaya ang klimang nararanasan sa Pilipinas?
B. Paglinang
1. Ipabasa ang tekstong naglalahad ng pagtalakay sa pagiging bansang
tropikal ng Pilipinas sa p. 22 ng LM.
Gawain A
Pangkatin ang klase sa lima.
pahina 24.
12
Gawain B
Ipagawa sa magkaparehang mag-aaral ang Gawain B sa LM, p. 24.
Ipaliwanag ang pamamaraan sa paggawa ng gawain.
Ipabahagi sa kapareha ang nagawa.
Gawain C
Bumuo ng pangkat na may 3-5 kasapi.
Ipagawa ang isinasaad ng panuto sa Gawain C sa LM, p. 24.
Ipasulat sa papel ang nalikhang awit.
Ipaawit ito sa klase.
Pagtataya
Pasagutan ang bahaging Natutuhan Ko sa pp. 2526 ng LM.
Takdang Gawain
Magdala ng mapang pangklima.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
Mga maaaring sagot: Pilipinas, India, Yemen, Omman, Malaysia, at Indonesia
Gawain B
Ang sagot ay depende sa pag-unawa ng mga mag-aaral.
Gawain C
Rubric sa Paglikha ng Tula
Kaangkupan sa
Paksa 3
Pagkamalikhain
3
Kooperasyon 3
3
Napalutang o naipakita
nang ganap ang paksa o
tema sa awit.
Naipakita ang pagiging
malikhain sa paglikha ng
awit.
Bawat isa ay nakibahagi
sa paglikha at
pagtatanghal ng awit.
Nilalaman 3
Ang awit ay kawili-wili at

makahulugan.
Paglalapat ng
musika 3
Napakaganda ng himig
ng awit.
Napalutang o naipakita
ang paksa o tema sa
awit.
Nakapagpakita ng
kaunting pagkamalikhain sa awit.
Karamihan ay
nakibahagi sa paglikha
at pagtatanghal ng
awit.
Ang awit ay
makahulugan ngunit
di gaanong kawili-wili.
Maganda ang himig
ng awit.
Hindi lumutang o
naipakita ang paksa
o tema sa awit.
Hindi masyadong
malikhain ang pagkakagawa ng awit.
May mga hindi nakibahagi sa paglikha
at pagtatanghal ng
awit.
Ang awit ay kawiliwili ngunit hindi
makahulugan.
May maayos na
himig ang awit.
13
Natutuhan Ko
I. Ang mga dapat may tsek:
Ang bansa ay bahagi ng Asya.
Kadalasang mainit ang panahon sa bansa.
Malapit na malapit sa ekwador ang bansa,
Nabibilang ang bansa sa mga lugar sa mababang latitud.
Nakararanas ng matinding init ng panahon ang bansa.
Direktang nakatatanggap ng sikat ng araw ang bansa.
II.
I II. May kani-kaniyang sagot ang mga mag-aaral.

Maaaring sagot:
Maganda
Hindi Maganda
Maaaring magkasakit sa sobrang init.
Masarap maligo sa dagat o beach.
1. Pangkatin ang klase sa lima.
2. Ibigay sa bawat pangkat ang papel na may word hunt.
3. Ibigay ang panuto:
a. Hanapin ang mga salita o pahayag sa loob ng kahon na may kaugnayan
sa pagiging tropikal ng isang bansa.
b. Pabilugan ang makikitang mga salita o pahayag.
c. Bibigyan lamang kayo ng limang minuto para gawin ang task.
d. Ang pinakamaraming mabilugang tamang salita o pahayag ang panalo
at tatanggap ng 20 puntos at masigabong palakpakan.
14
e. Ang ibang pangkat naman ay maaaring bigyan ng 5 hanggang 15

puntos ng guro depende sa dami ng kanilang nabilugang tamang salita
o pahayag.
WORD HUNT BOX
adfgqweazvbnmjkalqaranmqfjkloopaeuoqtld
f g a q t e y I a aj a c k e t u y o d e t e p a y o n g e q u y o a s k n n
maninipisnadamitklzaghadtklzacbnkopqat
rsnpaliligosadagataqktwxbzmsnowhasadfg
qweazvbnmjkalqaranmqfjkloopaeuoqtldfgaq
teyIaadepamaypayqyeloaqerwqyraincoatw
lhalohalomaczvbahrtyuazvn mabcdef ghijk
msagoatgulamanazxcvwintesxatagulanaq
aadfgqweazvbnmjkalqaranmqfjkloopaeuoqtl
d f g a a z d g a e q l j s t a g- i n i t a z x v b n a q k b a g y o f u r c
oataqwazvhjasgqaasdafgadfgqweazvbnmjka
lqaranmqfjkloopaeuoqteyIaabahaykuboqea
dfgqweazvbnmjkalqaranmqfjkloopaeuoqtldf
gaqteyIaahaqsdpolarbeardazbjklqpoqryadgj
amainitnapanahonawetqjsklqbklqheryank
argshkalmqeuIaadfgqweazvbnmjkalqaranmq
fjkloopaeuoqtldfgaqte bdaklanqmjkalabaw
kalqaranmqfjkloopaeuoqtldfgaqteadfgqwea
zvbnmjkalqaranmahalumigmigdqagetaqra
etui kloopaeuoqtlkloopaeuoqtlkloopaeuoqtl
15
Aralin 5
Mga Salik na may Kinalaman sa Klima ng Bansa
Layunin
1. Natutukoy ang iba pang salik (temperatura, dami ng ulan) na may kinalaman
sa klima ng bansa
2. Nailalarawan ang klima sa ibat ibang bahagi ng bansa sa tulong ng mapang
pangklima
Paksang Aralin
Paksa
: Mga Salik na may Kinalaman sa Klima ng Bansa
Kagamitan : globo, thermometer, malaking mapang pangklima ng Pilipinas
(ilagay sa manila paper), at larawan ng takbo ng hangin kapag
may bagyo
Kagawaran ng Edukasyon, Kultura at Isports (1994). Pilipinas:
Heograpiya at Kasaysayan 4 (Serye ng Proded). Quezon City:
Instructional Materials Development Center (IMDC).
MISOSA Lesson #9 (Grade IV)
www.gov.ph/crisis-response/the-philippine-public-stormwarning-signals/
Pamamaraan
A. Panimula
1. Pagbalik-aralan ang nakaraang aralin tungkol sa Ang Pilipinas ay
Bansang Tropikal.
a. Sa tulong ng globo ipaturo sa mga bata ang kinalalagyan ng
Pilipinas.
b. Ipasabi sa mga bata ang eksaktong kinalalagyan ng Pilipinas sa
mundo.

c. Papagbigayin ang mga bata ng patunay na ang Pilipinas ay isang
bansang tropikal.

d. Itanong: Bakit sinasabing ang Pilipinas ay isang bansang tropikal?
2. Maghanda ng apat na thermometer na ipagagamit sa bawat pangkat.
Pangkatin sa apat ang klase at ipakuha ang temperatura sa silidaralan. Ipaliwanag sa mga bata ang wastong paggamit ng thermometer
at ang pagsulat ng temperatura nito. Ipalahad sa klase ang ginawa ng
bawat pangkat.
Itanong:

a. Ano ang temperatura ng silid-aralan?

b. Mataas ba ito o mababa?

c. Ano ang nadarama kapag mataas ang temperatura?

d. Ano ang nadarama kapag mababa ang temperatura?
3. Magpabalita sa harapan ng klase tungkol sa klima ng bansa. Iugnay
ang mga kasagutan ng bata sa aralin.
16
B. Paglinang
1. Itanong sa mga bata kung ano sa palagay nila ang iba pang salik na
may kinalaman sa klima ng bansa. Tanggapin ang lahat ng sagot. Isulat
sa pisara. Gamitin ang tanong sa simula ng bahaging Alamin Mo sa
LM sa p. 27.
2. Talakayin at pag-usapan ang mga salik na may kinalaman sa klima ng
bansa:
a. Temperatura

b. Dami ng ulan
3. Ipakita sa mga bata ang malaking mapang pangklima ng Pilipinas.
Talakayin ang mga panandang ginamit sa mapa.
4. Talakayin din ang mga babala ng bagyo sa p. 33 ng LM.
5. Ipaliwanag sa mga bata ang panuto sa bawat gawain sa bahaging
Gawin Mo ng LM, pp. 3435.
6. Bigyang diin ang mga kaisipang natutuhan sa aralin. Ipabasa sa mga
bata ang bahaging Tandaan Mo sa p. 35 upang mapagtibay ang mga
kaisipang dapat nilang malaman.
Pagtataya
Pasagutan sa mga bata ang bahaging Natutuhan Ko sa pp. 3839

ng LM.
Takdang Gawain
1. Gumawa ng isang linggong talaan ng temperatura sa inyong lugar sa tulong

ng tsart sa ibaba.
Lunes
Martes
Miyerkoles Huwebes
Biyernes
Sabado
Linggo

2. Kapanayamin ang ilang opisyal ng inyong barangay tungkol sa ginagawa
nilang kahandaan tuwing may paparating na bagyo.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. I
2. H
3. G
4. F
5. E
6. J
7. A
8. C
9. B
10. D
Gawain B
(Hinahayaan sa guro ang pagpapasiya. Gamitin ang inihandang malaking
mapang pangklima. Ipalit ang kulay sa mga panandang ginamitpula para sa
unang uri, dilaw para sa ikalawang uri, asul para sa ikatlong uri, at berde para
sa ikaapat na uri.)
Gawain C
1. Ang climate change o pagbabago sa klima ay pinaniniwalaang sanhi ng mga
gawain ng tao na maaaring makapagpabago sa komposisyon ng atmospera.
Nakaaapekto ito sa lalo pang pagtaas ng temperatura kung panahon ng tagaraw na hindi pangkaraniwang pangyayari sa ating kalikasan.
17
2. May mga pagkakataon kasi na ang kakaibang pag-ihip ng malakas na hangin

ay nagpapatuloy hanggang sa ito ay maging isang bagyo.
3. May mga lalawigang nakararanas ng maulang klima sa buong taon dahil sa
kalapitan ng mga ito sa baybayin at kawalan ng mga bundok na hahadlang
sa ulang dala ng hanging amihan at habagat.
4. Hihikayatin ko ang aking mga magulang at kasambahay na lumikas na
at pumunta sa ligtas na lugar o evacuation center upang makasiguro sa
aming kaligtasan. (Hinahayaan sa guro ang pagpapasiya dahil maaaring
magkakaiba ang kasagutan ng mga bata.)
Natutuhan Ko
I. 1. D
2. A
3. B
4. B
5. C
6. C
7. A
8. D
9. A
10. C
II.

1. Hanging amihan
2. Hanging habagat
3. Unang Uri kalahating taon ng tag-araw at tag-ulan
4. Ikalawang Uri umuulan sa buong taon
5. Ikatlong Uri maulan at may maikling panahon ng tag-araw
6. Ikaapat na Uri pantay-pantay ang dami at pagkakabahagi ng ulan sa
buong taon
7. Babala Bilang 1 kapag ang bilis ng hangin ay nasa 30 hanggang 60
kilometro bawat oras sa loob ng 36 na oras
kilometro bawat oras sa loob ng 24 na oras
kilometro bawat oras sa loob ng 18 oras
10. Babala Bilang 4 kapag ang bilis ng hangin ay hindi bababa sa 185
kilometro bawat oras sa loob ng 12 oras
Aralin 6
Ang Kinalaman ng Klima sa mga Uri

ng Pananim at Hayop sa Pilipinas
Takdang Panahon: 6 na araw
Layunin
Napapaliwanag na ang klima ay may kinalaman sa uri ng mga pananim at

hayop sa Pilipinas
Paksang Aralin
Paksa
: Ang Kinalaman ng Klima sa Uri ng Pananim at Hayop sa Pilipinas
Kagamitan : mapa ng Pilipinas, malaking larawan ng kagubatan, mga ginupit
na larawan ng mga piling pananim at hayop na nakikita at dinakikita sa bansa, scotch tape o masking tape
18

MISOSA Lesson #9 (Grade IV)
Doblada, E.A. (1998) Pilipinas Perlas ng Silanganan 4 J.C.
Palabay Enterprises, Inc.
Pamamaraan
A. Panimula
1. Bilang pagbabalik-aral muling pag-usapan ang mga salik na may
kinalaman sa klima ng bansa. Magdaos din ng maikling drill sa
pagbibigay-kahulugan sa sumusunod na mga kaisipan at terminolohiya
temperatura, climate change, mga hanging monsoon (hanging amihan,
hanging habagat), apat na uri ng klima, bagyo, at mga babala ng bagyo.
2. Magdaos ng ilang minutong pagbabalitaan hinggil sa mga huling
kaganapan sa bansa.
3. Maghanda ng malaking larawan ng isang kagubatan. Ipaskil ito sa
pisara. Mamigay sa mga bata ng mga ginupit na larawan ng mga piling
pananim at hayop na nakikita at di-nakikita sa bansa. Ibigay ang
larawan ng mga pananim sa mga babae at sa mga lalaki naman ang
mga larawan ng mga hayop. Ipasuri sa mga bata ang larawan. Ipadikit
sa malaking larawan ang mga pananim at hayop na sa Pilipinas lamang
makikita. Iugnay ang pambungad na gawaing ito sa tatalakaying aralin.
B. Paglinang
1. Pukawin ang kawilihan ng mga bata. Itanong: Ano ang kinalaman ng
klima sa uri ng pananim at hayop na mayroon sa bansa?
2. Talakayin at pag-usapan ang nilalaman ng bahaging Alamin Mo
sa mga pp. 3844 ng LM. Bigyang-diin sa pagtatalakay ng aralin
ang kinalaman ng klima sa pagkakaroon ng mga pananim at hayop
na sa Pilipinas lamang makikita. Patunghayan din sa LM ang mga
nakalarawang halimbawa ng tinutukoy na mga pananim at hayop sa
bansa upang madali nilang makilala ang mga ito.
3. Bilang pagpapahalaga sa mga pananim at hayop sa Pilipinas, kunin
ang kanilang mga mungkahi sa pagpapanatili at pangangalaga sa mga
pananim at hayop na mayroon sa ating bansa. Himukin din silang
magbigay ng mungkahi tungkol sa pagkasira at pagkawala ng likas na
kapaligirang matitirahan ng mga hayop na nanganganib nang maubos.
5. Bigyang-diin ang mga kaisipang natutuhan sa aralin. Ipabasa sa mga
bata ang bahaging Tandaan Mo sa LM, p. 46 upang mapagtibay ang
mga kaisipang dapat nilang malaman at isabuhay.
19
Pagtataya
Pasagutan sa mga bata ang bahaging Natutuhan Ko sa p. 47 ng LM.
Takdang Gawain
1. Gumawa ng talaan ng mga pananim at hayop na makikita sa inyong lugar.

(Ipasulat sa tsart gaya ng nasa ibaba.)
Mga Pananim
Mga Hayop
2. Sumulat ng isang talata na may kinalaman sa mga paraan kung paano

masasagip ang mga hayop na unti-unti nang nawawala o nauubos.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
P
A
L
A
Y
W
T
B
1.
2.
3.
4.
5.
palay
niyog
tubo
abaca
bakawan
X
I
Y
Z
Q
A
N
A
K
M
L
R
M
S
I
K
A
A
B
A
C
A
Y
A
L
M
R
U
N
T
O
W
6. talisay
7. tamaraw
8. mamag
9. pilandok
10. kalaw
20
A
A
N
V
Z
D
G
A
W
G
P
T
U
B
O
N
T
A
L
I
S
A
Y
K
Gawain B
1. Kinakailangan ang temperaturang hindi bababa sa 21C at hindi naman
tataas sa 32C.
2. Katamtamang patubig lamang at kailangang mataba ang lupang pagtataniman ng abaka. Kailangan ding nakakubli ito sa hangin dahil may
kababawan lamang ang ugat nito.
3. Kinakailangan ang katamtamang dami ng ulan sa pagpapalaki ng tubo.
Hindi dapat bababa sa 30 ang temperatura upang matiyak ang paglaki nito.
4. Mamasa-masa at makapal na lupa ang kinakailangan upang mabuhay ang
mga punongkahoy. Kinakailangan nito ang maulan at diretsong sikat ng
araw upang lalong yumabong.
Gawain C
1. Mas maiksi ang sungay ng tamaraw kaysa sa kalabaw. Bahagyang matambok
ang gawing itaas ng mukha nito at may kalakihan ang tainga.
2. Ang mukha nito ay inihahambing sa daga kaysa sa itsura ng usa.
Maihahalintulad ang mga paa nito sa baboy at katulad ng sa baboy-ramo ang
mga pangil nito.
3. Inihahambing sa daga ang itsura at laki nito. Ang pagkakaiba nga lamang ay
malaki at bilugan ang mga mata nito. Idagdag pa rito ang kahabaan ng mga
daliri nito sa kamay at paa.
4. Ito ay may malaking tuka, pinagsamang kulay abo at tsokolate ang katawan
nito at kulay asul ang kaniyang mga mata. Mamuti-muti ang leeg at tiyan
nito. Umaabot sa tatlong talampakan hanggang isang metro ang laki nito.
Natutuhan Ko
I. 1. Tama
2. Tama
3. Tama
4. Tama
5. Mali tubo
6. Mali niyog
7. Tama
8. Tama
9. Tama
10. Tama
II. 1. Sapagkat ang palay ay tumutubo sa lahat ng dako ng bansa lalo na sa mga
lupang di-gaanong malagkit kung magputik.
2. Ang maulan at mainit na klima sa bansa ay nakatutulong sa mabilis na
paglaki ng palay.
3. Unti-unting nauubos ang ilang hayop sa bansa dahil sa pagkasira ng
kanilang likas na kapaligiran gaya ng kagubatan na nagsisilbing tirahan
nila.
21
Aralin 7
Ang Pilipinas bilang Isang Bansang Insular
Layunin
Napapaliwanag ang katangian ng Pilipinas bilang isang bansang maritime

o insular
Paksang Aralin
Paksa
: Ang Pilipinas bilang Isang Bansang Insular
Kagamitan : mapa ng Pilipinas, larawan ng mga daungan ng mga sasakyang
pandagat, larawan ng mga turista sa baybay-dagat
K to 12 AP4AAB-Ig-9
Heograpiya Kasaysayan 4 (Serye ng Proded). Quezon City:
MISOSA Lesson #13 (Grade VI)
Pamamaraan
A. Panimula
1. Bilang pagbabalik-aral, muling pag-usapan ang kinalaman ng klima sa
mga uri ng mga pananim at hayop sa bansa.
kaganapan sa bansa.
3. Bilang pangganyak sa pagsisimula ng aralin, pasagutan sa mga bata
ang sumusunod na mga tanong:

a. Ano ang pagkakaunawa ninyo sa salitang maritime o insular?
b. Ano ang dahilan ng pagiging bansang maritime o insular ng
Pilipinas?
Tanggapin ang lahat ng kasagutan ng mga bata at ipasulat ito sa pisara.
Sabihing babalikan ito pagkatapos ng pagtatalakay sa aralin upang
mapagtibay ang kawastuhan ng kanilang mga sagot.
B. Paglinang
1. Itanong sa mga bata kung bakit tinawag na kapuluan ang bansa.
Ipalarawan ang bansa bilang isang kapuluan.
2. Ipaskil ang mapa ng Pilipinas sa pisara. Ipasuri sa mga bata ang mga
katubigang nakapaligid sa bansa bilang isang kapuluan.
3. Talakayin at pag-usapan ang nilalaman ng bahaging Alamin Mo sa
p. 48 ng LM. Bigyang-diin sa pagtatalakay ng aralin ang katangian ng
Pilipinas bilang isang bansang maritime o insular. Pag-usapan din ang
kapakinabangan ng pagiging maritime o insular ng bansa.
4. Bilang pagpapahalaga sa katubigan ng bansa, kunin ang kanilang
mga mungkahi sa pagpapanatili at pangangalaga sa mga katubigan ng
bansa.
22

Gawin Mo ng LM, p. 50.
bata ang bahaging Tandaan Mo upang mapagtibay ang mga kaisipang
dapat nilang malaman.
Pagtataya
Pasagutan sa mga bata ang bahaging Natutuhan Ko sa p. 51 ng LM.
Takdang Gawain
Magsaliksik pa ng mga karagdagang kapakinabangan ng pagiging bansang

maritime o insular ng Pilipinas.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. Ang maritime o insular ay tumutukoy sa mga katubigang nakapaligid sa
isang bansa. Dahil sa pagiging kapuluan ng bansang Pilipinas, asahan itong
napapalibutan ng mga dagat at karagatan.
2. Akmang-akma ang mga baybaying-dagat sa pagpapatayo ng Tanggulang
Pambansa.
Ang kainaman ng mga daungan sa bansa ay nagsisilbi ang mga itong
daanan ng mga sasakyang pandagat.
Nagsisilbi rin itong daanan ng mga kalakal mula sa ibang bansa.
Sa mga dagat na nakapaligid sa bansa nakakukuha ng mga yamang dagat
na nakatutulong sa kabuhayan ng bansa.
Nagsisilbing pang-akit sa mga turista ang kagandahan ng mga dagat at
baybayin nito.
Gawain B
Hinahayaan sa guro ang pagwawasto. Tiyaking nasa iginuhit na mapa ang
tamang kinalalagyan ng Karagatang Pasipiko (gawing silangan), Bashi Channel
(hilaga), West Philippine Sea o Kanlurang Dagat Pilipinas (gawing hilaga at
kanluran), at Dagat Celebes (timog).
Natutuhan Ko
I. 1. F
II. 1. B
2. D
2. A
3. E
3. D
23
4. B
4. B
5. C
5. A
Aralin 8
Mga Pangunahing Anyong Lupa

at Anyong Tubig sa Bansa
Layunin
Napaghahambing ang ibat ibang pangunahing anyong lupa at anyong tubig ng

bansa
Paksang Aralin
Paksa
: Mga Pangunahing Anyong Lupa at Anyong Tubig sa Bansa
Kagamitan : mapang pisikal ng Pilipinas, malaking mapa ng Pilipinas na
blangko, larawan ng mga anyong lupa at anyong tubig ng bansa,
flashcards na may mga pananda ng mga anyong lupa at anyong
tubig ng bansa, scotch tape/masking tape
K to 12 AP4AAB-Ig-h10
Miranda, N.P. (2013). Ang Pamayanang Pilipino. Valenzuela
City: Jo-Es Publishing House, Inc.
MISOSA Lesson #16 & #17 (Grade VI)
Pamamaraan
A. Panimula
1. Bilang pagbabalik-aral, muling pag-usapan ang pagiging bansang
maritime o insular ng Pilipinas. Ipaisa-isa ang mga dagat at karagatang
nakapaligid sa bansa.
kaganapan sa bansa.
3. Bilang pangganyak sa pagsisimula ng aralin, magpakita ng mga
larawan ng mga anyong lupa at anyong tubig sa mga bata. Ipatukoy sa
kanila ang mga larawang ipakikita.
B. Paglinang
1. Talakayin at pag-usapan ang nilalaman ng bahaging Alamin Mo
sa p. 53 ng LM. Bigyang-diin sa pagtatalakay ng aralin ang paghahambing
sa mga anyong lupa at anyong tubig ng bansa.
2. Ipakilala sa mga bata ang mapang pisikal ng bansa upang lubusan
nilang malaman ang kinalalagyan ng mga pangunahing anyong lupa at
anyong tubig ng bansa.
3. Ipaskil ang blangkong mapa ng Pilipinas sa pisara. Ipamahagi sa mga
bata ang mga flashcard ng mga pananda para sa mga anyong lupa at
anyong tubig ng bansa. Magbigay ng halimbawang pangalan ng mga
anyong lupa at anyong tubig. Itanong kung saan ito matatagpuan.
24
Tumawag ng isang bata na magdidikit nito. Ipagpatuloy ang gawain

hanggang sa makabuo ng mapang pisikal.
bata ang bahaging Tandaan Mo sa p. 65 upang mapagtibay ang mga
kaisipang dapat nilang malaman.
Pagtataya
Pasagutan sa mga bata ang bahaging Natutuhan Ko sa pp. 6566

ng LM.
Takdang Gawain
Gumawa ng mapang pisikal ng Pilipinas gamit ang mga panandang natutuhan

para sa mga anyong lupa at anyong tubig ng bansa.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1
9
2
C
E
L
E
B
E
S
Z
H
A
P
A
10 L
I
N
G
A
Y
E
N
25
S
I
E
R
R
3 A
M
4 M
A
D
5 R
E
S
U
L
U
Gawain B
1. Kapatagan at talampas
Pagkakatulad : Parehong may malawak na patag na lupa
Pagkakaiba
: Ang kapatagan ay patag na lupa samantalang ang talampas ay mataas na anyong lupa na patag ang ibabaw.
2. Bundok at burol
Pagkakatulad : Parehong mataas na anyong lupa
Pagkakaiba
: Mas mataas na anyong lupa ang bundok kaysa sa burol.
3. Kipot at tsanel
Pagkakatulad : Parehong nagdurugtong sa dalawang malaking anyong
tubig
Pagkakaiba
: Ang kipot ay isang makipot na anyong tubig samantalang
ang tsanel ay malalim na anyong tubig na bahagi ng isang
kanal o ilog.
4. Look at golpo
Pagkakatulad : Parehong bahaging tubig na naliligid ng lupa.
Pagkakaiba : Ang look ay bahagi ng dagat samantalang ang golpo ay
bahagi ng karagatan.
Gawain C
Punan ang tsart sa ibaba.
Mga Pangunahing Anyong Lupa sa Bansa
Anyong Lupa
1. Kapatagan
2. Bundok
3. Burol
4. Talampas
Paglalarawan
Patag at malawak na lupain
Pinakamataas na anyong lupa
Halimbawa
Gitnang Kapatagan ng Luzon
Bundok Apo, Bundok ng Sierra
Madre, Bundok Arayat, Bundok
Caraballo, Bundok Cordillera,
Bundok Samat, Bundok Mariveles,
Bundok Natib, Bundok Pulog,
Bundok Silay, Bundok Madalangan,
at Bundok Diwata
Mataas na lupa ngunit mas
Chocolate Hills, mga burol sa
mababa sa bundok at pabilog
lalawigan ng Rizal, Batangas,
ang hugis ng itaas nito
Samar, Leyte, at Gitnang Luzon
Mataas na bahaging lupa ngunit Lungsod ng Baguio, Talampas ng
patag ang ibabaw
Lanao, at Bukidnon
26
Mga Pangunahing Anyong Tubig sa Bansa

Anyong Tubig
1. Karagatan
2. Dagat
Paglalarawan
Halimbawa
Pinakamalalim, pinakamalawak,
at pinakamalaki sa lahat ng mga
anyong lupa
Bahagi ng karagatan, ang tubig
dito ay mas mainit kaysa sa
karagatan
3. Tsanel
Nagdurugtong sa dalawang
malaking katawan ng tubig;
malalim na anyong tubig na
bahagi ng isang kanal o ilog
4. Kipot
Makipot na anyong tubig na

nagdurugtong sa dalawang
malalaking anyong tubig
Tulad ng look na halos naliligid
ng lupa at ito ay bahagi rin ng
karagatan na karaniwang nasa
bukana ng dagat.
Isang bahagi ng dagat na
nakapasok sa baybayin nito
5. Golpo
6. Look
Karagatang Pasipiko
West Philippine Sea, Dagat

Celebes, Dagat Pilipinas, Dagat
Visayas, Dagat Mindanao. at Dagat
Sulu
Bashi Channel
Kipot ng San Bernardino, Kipot ng

Iloilo, Kipot ng Biliran, Kipot ng
Basilan, at Kipot ng Sarangani
Golpo ng Lingayen, Golpo ng
Ragay, Golpo ng Albay, Gulpo ng
Leyte, at Golpo ng Sibuneg
Look ng Maynila
Natutuhan Ko
I. 1. Wasto
2. Wasto
3. Hindi wasto Ang bulkan ay tulad din ng bundok, ang pagkakaiba nga
lamang ay ang bunganga ng tuktok nito.
4. Wasto
5. Wasto
6. Hindi wasto Ang tsanel ay bahagi ng isang kanal o ilog.
7. Wasto
8. Wasto
9. Wasto
10. Wasto

II. 1. I
3. J
5. G
7. D
9. E
2. C
4. H
6. B
8. A
10. F
27
ARALIN 9
Mga Pangunahing Likas na Yaman ng Bansa
Layunin
1.
2.
3.
4.
Naiisa-isa ang tatlong pangunahing likas na yaman ng bansa

Nailalarawan ang yamang lupa, yamang tubig, at yamang mineral
Nalalaman ang kahalagahan ng likas na yaman
Nakabubuo ng paraan sa wastong pangangalaga ng likas na yaman
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Mga Pangunahing Likas na Yaman ng Bansa

mga larawan ng anyong lupa at anyong tubig, manila paper
K to 12 competencies
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magpakita ng magagandang larawan ng yamang-tubig tulad ng ilog na
may malinis na dumadaloy na tubig, malinis na baybay-dagat, bundok
na marami pang punong nakatanim at pamayanan na maayos at ang
mga nakatira doon ay masasayang nag-uusap. Maaari ding ipakita sa
mga mag-aaral ang larawan sa ibaba. Pagkatapos, ipalarawan sa kanila
ang tungkol sa nilalaman ng larawan.

http://www.thinkstockphotos.in/image/stock-illustration-summer-day/484669221
2. Itanong:
Ano-ano ang nakita ninyo sa mga larawan?
Paano nakatutulong sa atin ang mga binanggit ninyo tulad ng mga
ilog, karagatan, at bundok?
3. Isulat sa pisara ang mga sagot ng mga mag-aaral.
4. Iugnay ang mga ito sa aralin.
28
B. Paglinang
1. Ilahad ang aralin gamit ang mga susing tanong sa Alamin Mo, LM,
pahina 67.
2. Magkaroon ng brainstorming kaugnay ng mga tanong. Tanggapin lahat
ng sagot ng mga mag-aaral.
3. Talakayin isa-isa ang mga likas na yaman ng bansa sa bahaging ito.

a. Yamang lupa

b. Yamang mineral

c. Yamang tubig
4. Bigyang-diin ang sagot ng mga mag-aaral na angkop sa aralin.

a. Ano ang kahulugan ng likas na yaman?

b. Anong mga likas na yaman ang matatagpuan sa inyong lugar?

c. Paano nakatutulong sa inyo ang mga likas na yamang ito?
d. Ano ang maaaring mangyari kung pababayaan ang mga likas na
yaman sa inyong lugar?
e. Bakit kailangan ang pangangalaga sa mga likas na yaman ng
bansa?
5. Ipaliwanag ang panuto sa pagsasagawa ng bawat gawain.
Gawain A
Bumuo ng limang pangkat.
pahina 69.
Bigyan ng sapat na panahon ang bawat pangkat upang magawa
nang maayos ang gawain.
Pasagutan ang mga tanong 13.
Ipaulat sa mga mag-aaral ang natapos na gawa ng kanilang
pangkat.
Gawain B
Gamitin ang kaparehong pangkat sa naunang gawain.
Ipaliwanag na sasagutin ang Gawain B, p. 70 ng LM.
Ipaliwanag sa mga mag-aaral na magbibigay pa sila ng mga
halimbawa ng likas na yaman na makukuha sa:
1. lupa
2. minahan
3. tubig
Sabihin sa bawat pangkat kung saan nila maaaring ipaskil ang
kanilang natapos na mga gawain.
Magsagawa ng Gallery Walk kung saan ang bawat pangkat ay
maglilibot at titingnan ang ginawa ng ibang pangkat. Isusulat nila
ang kanilang mga puna sa ibaba ng nakapaskil kung mayroon.
29
Gawain C
Gamitin ang parehong pangkat sa mga naunang gawain.
Ipaliwanag ang pamamaraan sa Gawain C.
Ipahanda ang mga kagamitan.
Magbigay ng paalaala sa mga mag-aaral sa pagiging maayos at
malinis sa paggawa ng gawain.
Ipagawa ang Gawain C sa LM, p. 70.
Ipadikit sa bulletin board ang natapos na gawain ng mga pangkat.
7. Bigyang-diin ang kaisipan sa Tandaan Mo sa LM p. 71.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, pp. 7172 ng LM.
Takdang Gawain
Magdala ng mga larawan ng magagandang tanawin na madalas nilang

puntahan. Gagamitin ito sa susunod na aralin.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
Maaaring iba-iba ang sagot ng mga mag-aaral.
Gawain B
Yamang lupa
abaka
goma
kapok
waling-waling
tubo
enerhiyang geothermal
Yamang mineral
bakal
carbon
chromite
sulphur
tanso
enerhiyang geothermal
Gawain C
Maaaring iba-iba ang sagot ng mga mag-aaral.
Natutuhan Ko
I. Tama o Mali
1. Tama
2. Tama
3. Mali
4. Mali
5. Mali
6.
7.
8.
9.
10.
Mali
Tama
Tama
Tama
Tama
II. Maaaring iba-iba ang sagot ng mga mag-aaral.
30
Yamang tubig
korales
sinarapan
perlas
pandaka pygmaea
Pangkatin ang mga mag-aaral sa tatlo. Magpagawa ng mga poster na
nagpapakita ng mga paraan sa wastong pangangalaga ng mga likas na yaman ng
bansa.
Pangkat 1 Yamang lupa
Pangkat 2 Yamang mineral
Pangkat 3 Yamang tubig
Ipaskil sa bulletin board ng paaralan ang ginawang poster upang makita ng
mga kapuwa mag-aaral. Hikayatin ang mga magulang nila na tingnan ang mga
ginawang poster ng kanilang mga anak.
Aralin 10 Magagandang Tanawin at Pook-Pasyalan

bilang Yamang Likas ng Bansa
Takdang Panahon: 1-3 araw
Layunin
1. Naiisa-isa ang magagandang tanawin at pook-pasyalan sa bansa

2. Nailalarawan ang katangian ng magagandang tanawin at pook-pasyalan sa
bansa
3. Nalalaman ang kahalagahan ng magagandang tanawin at pook-pasyalan
bilang bahagi ng likas na yaman ng bansang Pilipinas
4. Nakabubuo ng paraan sa wastong pangangalaga ng magagandang tanawin
at pook-pasyalan bilang bahagi ng likas na yaman ng bansang Pilipinas
Paksang Aralin
Paksa
: Magagandang Tanawin at Pook-Pasyalan bilang Bahagi ng

Yamang Likas ng Bansa
Kagamitan : mapa ng Pilipinas at mga larawan ng magagandang tanawin sa
bansa
K to 12
Pamamaraan
A. Panimula
1. Tanungin ang mga mag-aaral kung ano-anong magagandang tanawin
at pook-pasyalan ang makikita sa kanilang pamayanan. Ipalarawan ito
at itanong kung bakit pinupuntahan nila ito at maging ng mga tagaibang pamayanan.
2. Ipakita isa-isa ang magagandang tanawin at pook-pasyalan sa ating
bansa. Tanungin ang mga mag-aaral kung sino sa kanila ang nakapunta
na sa mga lugar na ito. Ipalarawan at ipasabi kung ano ang mga
naramdaman nila nang makita nila ang magagandang tanawin at pookpasyalang ito.
31
3. Ipaliwanag sa kanila na ang magagandang tanawin at pook-pasyalan

ay bahagi ng likas na yaman ng bansa.
4. Sabihin din sa kanila na karamihan sa magagandang tanawin at pookpasyalang ito ay nakikilala na sa buong mundo kaya maraming Pilipino
at dayuhang turista na ang nagpupunta sa mga lugar na ito.
B. Paglinang
1. Ilahad ang aralin gamit ang maiksing artikulo sa Alamin Mo, LM,
pahina 74.
2. Tanggapin lahat ng sagot ng mga mag-aaral.
3. Talakayin ang mga ibinigay na magagandang tanawin at pook-pasyalan
sa ating bansa.
4. Bigyang-diin ang sagot ng mga mag-aaral na angkop sa aralin.
5. Itanong:

a. Ano ang islogan ng Kagawaran ng Turismo tungkol sa magagandang
tanawin at pook-pasyalan sa ating bansa?

b. Paano inilarawan ang mga tanawin at pook-pasyalan?
6. Ipakita ang mga larawan. Tumawag ng mag-aaral sa bawat tanawin
at magpasabi ng nalalaman nila tungkol sa magagandang tanawin at
pook-pasyalan.

a. Puerto Prinsesa Subterranean River

b. Talon ng Maria Cristina

c. Vinta sa Zamboanga

d. Bundok Apo

e. Philippine Eagle National Center

f. Rizal Shrine

g. Boracay Beach
h. Chocolate Hills

i. Tulay ng San Juanico

j. Hagdan-hagdang Palayan
k. Bangui Windmills

l. Hundred Islands
m. Bulkang Mayon
n. Bulkang Taal
7. Tanungin ang mga mag-aaral ng mga dahilan kung bakit kahangahanga ang mga tanawing ito. Ipasulat ang mga dahilan sa pisara.
Gawain A
Bumuo ng tatlong pangkat. Ipaliwanag ang pamamaraan sa
paggawa ng Gawain A sa p. 77 ng LM.
Pasagutan ang mga inihandang tanong.
Ipaulat sa klase ang nabuong sagot.
32
Hayaang magbigay ng puna ang mga mag-aaral.

Ipasulat sa pisara ang mga puna ng mga bata. Talakayin ang mga
ito.
Gawain B
Gamitin ang kaparehong pangkat sa naunang gawain.
Hatiin ang magagandang tanawin at pook-pasyalan ayon sa
pangkat.
Ipagawa ang isinasaad sa talahanayan.
Magpagupit sa bond paper ng mga pangalan ng magagandang
tanawin at pook-pasyalan.
Ipadikit ang mga ito sa mapa kung saan matatagpuan ang
magagandang tanawin at pook-pasyalan.
Ipaulat sa klase ang kanilang output.
Hayaang magbigay ng puna ang mga mag-aaral. Ipasulat sa pisara
ang kanilang mga puna.
Gawain C
Ipaliwanag ang pamamaraan sa Gawain C, p. 78 ng LM.
Ipahanda ang mga kagamitan.
Paalalahanan ang mga mag-aaral sa pagiging maayos at malinis
sa paggawa ng kanilang produkto.
Ipagawa ang Gawain C.
Ipadikit sa pisara ang mga natapos na output ng mga pangkat.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, p. 79 ng LM.
Takdang Gawain
Magdala ng mapa ng Pilipinas na nagpapakita ng mga rehiyon sa Luzon,

Visayas, at Mindanao.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
Maaaring iba-iba ang sagot.
Gawain B
Magagangdang
Tanawin at Lugar
Pasyalan sa Bansa
Vinta
Bulkang Taal
Lugar kung Saan ito

Matatagpuan
Sa karagatan ng Zamboanga,
Mindanao
Sa Lawa ng Taal sa lalawigan
ng Batangas sa Luzon
33
Natatanging Katangian nito

Isang tradisyunal na bangka na
may makukulay na banderitas.
Magandang bulkan na nasa gitna
ng isang lawa
Bulkang Mayon
Rizal Shrine
Chocolate Hills
Tarsier
Hundred Islands
Sa lalawigan ng Albay sa
rehiyong Bicol sa Luzon
Sa lungsod ng Dapitan,
Zamboanga del Norte sa
Mindanao
Sa lalawigan ng Bohol sa
Kabisayaan
Sa lalawigan ng Bohol sa
Kabisayaan
Sa Golpo ng Lingayen,
Pangasinan sa Luzon
Sa lalawigan ng Aklan sa
Kabisayaan
Sa pagitan ng mga lalawigan ng
Davao at Hilagang Cotabato sa
Mindanao
May hugis perpektong kono ang

bunganga ng bulkang ito.
Tirahan ng bayani na si Jose
Rizal
Tumpok-tumpok na mga burol,
kapag tag-araw, kulay tsokolate
ang mga halaman sa mga burol.
Pinakamaliit na unggoy
Tumpok-tumpok na mga pulo na

nagkalat sa Golpo ng Lingayen
Boracay Beach
Pinong-pino ang maputing
buhangin nito.
Bundok ng Apo
Pinakamataas na bundok sa
bansa at tahanan ng mga
haribon, ang pambansang ibon
ng Pilipinas
Bangui Windmills
Sa Bangui, Ilocos Norte
Malalaking elise na pinagkukunan
sa Luzon
ng lakas-enerhiya mula sa
hangin
Tulay ng San Juanico Mga lalawigan ng Samar at Leyte Pinakamahabang tulay sa bansa
sa Kabisayaan
na pinabibilis ang paglalakbay
ng mga tao at pagdadala ng mga
produkto sa maraming lugar
Talon ng Maria Cristina Sa Lanao del Norte, Mindanao
Isa sa pinakamataas na talon,
ang lakas nito ay nagtutustos sa
malaking bahagi ng Mindanao
Hagdan-hagdang
Sa Banaue, Ifugao sa Luzon
Hinubog ang palayang ito ng
Palayan
ating mga ninuno na isang
patunay ng sipag at tiyaga ng
mga Pilipino. Napasama ito
sa listahan ng UNESCO World
Heritage Sites.
Philippine Eagle
Sa Malagos, lalawigan ng Davao Sentro kung saan kinukupkop at
National Center
pinararami ang nanganganib na
maubos na mga agila sa ating
bansa
Krus ni Magellan
sa Lungsod ng Cebu
Isang pananda ng kasaysaysan
ng Pilipinas
Sto. Nio Shrine
sa Lungsod ng Cebu
Dinarayo ng mga relihiyoso
tuwing kapistahan nito ng Enero
34
Puerto Prinsesa
Subterranean River
Sa Puerto Prinsesa sa Palawan
Mahabang ilog sa ilalim ng

yungib na may mga batong
stalactites at stalagmites.
Napasama ito sa listahan ng
UNESCO World Heritage Sites.
Natutuhan Ko
I. 1. J (Puerto Prinsesa Subterranean River)
2. I (Talon ng Maria Cristina)
3. H (Tulay ng San Juanico)
4. D (Bundok Apo)
5. E (Chocolate Hills)
6. F (Hagdan-hagdang Palayan)
7. B (Bulkang Mayon)
8. C (Bulkang Taal)
9. A (Boracay Beach)

10. G (Vinta)
II. Maaaring iba-iba ang sagot.
Magpagawa ng isang pangako sa wastong pangangalaga sa magagandang
tanawin at pook-pasyalan bilang bahagi ng likas na yaman ng bansa.
Ipaskil ito sa bulletin board ng paaralan na nakikita ng kapuwa mag-aaral,
mga magulang, at bisita.
Aralin 11 Ang Topograpiya ng Ibat Ibang Rehiyon

ng Bansa
Layunin
1. Nasasabi ang kahulugan ng topograpiya

2. Nailalarawan ang topograpiya ng sariling pamayanan at mga karatigpamayanan sa sariling rehiyon
3. Naihahambing ang topograpiya ng ibat ibang rehiyon gamit ang mapa ng
topograpiya
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Ang Topograpiya ng Ibat Ibang Rehiyon ng Bansa

mapa ng Pilipinas
K to 12
35
Pamamaraan
A. Panimula
1. Tumawag ng mga mag-aaral at itanong ang uri ng kapaligiran sa
kanilang pamayanan.
2. Tanggapin lahat ng sagot ng mga mag-aaral. Isulat ang mga ito sa
pisara.
3. Ipangkat ang mga sagot ayon sa sumusunod:

a. malapit sa mga ilog, tabing-dagat o iba pang anyo ng tubig

b. malapit sa mga bundok o iba pang anyong lupa

c. pamayanang urban o mga lungsod
4. Sabihin sa mga mag-aaral na ang mga ibinigay nilang sagot ay bahagi
ng topograpiya at matutuhan nila sa araling ito ang kahulugan at
kahalagahan ng topograpiya ng isang lugar.
B. Paglinang
1. Sa pamamagitan ng mapa ng topograpiya ng Pilipinas, ipagawa ang
isinasaad sa Alamin Mo, LM, p. 81.
2. Maaaring ipaguhit ang hugis ng mapa ng Pilipinas sa kanilang
kuwaderno.
3. Ipalista ang mga anyong tubig at anyong lupa na makikita sa bawat
rehiyon ng bansa.
4. Ipagawa ang sumusunod:
Gawain A
Ipaliwanag ang pamamaraan sa paggawa ng Gawain A sa p. 86
ng LM.
Pasagutan ang mga tanong 13.
Ipaulat ang ginawang output.
Hayaan ang mga mag-aaral na magbigay ng puna.
Ipasulat ang mga puna nila sa pisara.
Gawain B
Gamitin ang kaparehang pangkat sa naunang gawain. Bigyan ng
kani-kaniyang rehiyon ang bawat pangkat.
Ipaliwanag ang pamamaraan sa paggawa ng Gawain B sa p. 86
ng LM.
Ipasagot at ipasulat sa manila paper ang sagot sa talahanayan sa
Gawain B gamit ang mapa ng topograpiya ng bawat rehiyon.
Ipasulat din ang mga tanyag na anyong lupa at anyong tubig na
matatagpuan sa bawat rehiyon.
Ipaulat ang ginawang output.
Hayaan ang mga mag-aaral na magbigay ng puna.
36
Ipasulat ang mga puna nila sa pisara.

Talakayin ang mga puna.
Gawain C
Ipaliwanag ang pamamaraan sa paggawa ng Gawain C.
Paghambingin ang mga ginawang mapa ng topograpiya ng bawat
lugar sa inyong rehiyon.
Ipasulat sa pisara ang mga puna sa ginawang paghahambing ng
topograpiya ng kani-kaniyang rehiyon.
Ipaskil sa nakalaang lugar sa silid-aralan.
Pagtataya
Pasagutan ang bahaging Natutuhan Ko sa LM, pp. 8788.
Takdang Gawain
Itanong sa mga miyembro ng iyong pamilya:

Kung kayo ay papipiliin, saang rehiyon ninyo nais manirahan? Bakit?
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
Maaaring iba-iba ang mga sagot.
Gawain B
Gawain C
Natutuhan Ko
I. 1. Bulkang Taal
2. Talon ng Pagsanjan
3. Bundok Banahaw
4. Golpo ng Lingayen
5. Lawa ng Laguna
6. Hundred Islands
7. Ilog Cagayan
8. Lawa ng Taal
9. Bulkang Mayon
10. Look ng Maynila
Rehiyon IVA
Rehiyon IVA
Rehiyon IVA
Rehiyon I
Rehiyon IVA
Rehiyon I
Rehiyon II
Rehiyon IVA
Rehiyon V
Rehiyon (NCR)
II. 1. Pangasinan
2. Lambak ng Cagayan
3. Rehiyon III
4. Bundok Banahaw
5. Tangway
37
6. Lambak
7. Bundok Apo
8. Rehiyon II
9. Rehiyon XII
10. National Capital Region
Ipagawa ito.
Dugtungan ang sumusunod na pahayag. Isulat sa notbuk ang iyong sagot.
Nalaman ko na _______________________________________________________
______________________________________________________________________
_____________________________________________________________________.
Nakadama ako ng _____________________________________________________
______________________________________________________________________
____________________________________________________________________.
ARALIN 12 Ang Populasyon ng Bawat Rehiyon

Layunin
1. Natutukoy ang mga rehiyon at bilang ng populasyon nito gamit ang

demographic map
2. Naihahambing ang ibat ibang rehiyon ng bansa ayon sa dami ng populasyon
nito
3. Nasasaliksik kung bakit may mga rehiyon na napakarami at napakaliit na
bilang ng populasyon
Paksang Aralin
Paksa
: Ang Populasyon ng Bawat Rehiyon sa Bansa
Kagamitan : demographic map, mga istrip ng kartolina
K to 12 AP4AAB-Ig-h-10
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magpalaro ng Blockbuster. Hatiin ang klase sa apat na pangkat.
Magpaunahan sa paghula sa mga salitang nagsisimula sa mga letrang
LAPOSYOPUN na itatanong ng guro. Gumupit ng tig-1/4 na bond paper
(Maaari ding kartolina) at isulat ang bawat letra, kapag nasagot ang
tanong, ididikit sa pisara ang letra. Pagkatapos, ipabuo ang jumbled
letters. (POPULASYON)
38
Mga tanong:
Anong L ang tawag sa anumang biyaya ng kalikasan? (Likas yaman)
Anong A ang kontinenteng kinabibilangan ng Pilipinas? (Asya)
Anong P ang lalawigang katatagpuan ng Underground River? (Palawan)
Anong O ang bagyong nanalanta sa Kamaynilaan at nagpalubog sa malaking
bahagi nito? (Ondoy)
Anong S ang rehiyong katatagpuan ng Samar, Leyte at Biliran? (Silangang
Visayas)
Anong Y ang pinakahilagang isla ng Pilipinas? (Yami)
Anong O ang lungsod na matatagpuan sa Zambales? (Olonggapo City)
Anong P ang prutas na may isang korona at maraming mata? (Pinya)
Anong U ang isang bayan sa Pangasinan? (Urdaneta)
Anong N ang tinatawag na tree of life? (Niyog)
Itanong kung ano ang nabuong salita? (Populasyon)
B. Paglinang
1. Itanong: Ano ang populasyon?
2. Talakayin ang nilalaman ng Alamin Mo sa LM, p. 89 gamit ang tsart
at demographic map. Mas makabubuti na makapaghanda ng malaking
mapa ng populasyon.
3. Cooperative Learning Technique (CLT). Hatiin ang klase sa apat na
pangkat. Ipagawa ang Gawain A sa LM, p. 91 at ipaulat sa buong klase.
Bigyang-pansin ang mga ginawang paghahambing ng bawat pangkat,
Pagkatapos ng pag-uulat, muli itong balikan.
4. Ipagawa ang Gawain B sa LM, p. 92 (individual). Ipasulat ang sagot
sa notbuk. Pagkatapos, talakayin ito sa klase. Bigyang-pansin ang
sagot ng mga mag-aaral at ipasuri kung bakit ang mga ito ang may
pinakamarami at pinakakaunting bilang ng populasyon. Isulat sa
pisara ang mga sagot.
5. Ipagawa ang Gawain C sa LM, p. 92. Magsaliksik tungkol sa mga dahilan
kung bakit ang mga rehiyon sa Gawain B ang may mga pinakamalalaki
at pinakamaliliit na bilang ng mga naninirahan. Isulat o i-print ang
sagot sa maikling bond paper. Magtakda ng mag-aaral na mag-uulat
sa buong klase. Ipaisa-isang muli ang mga pangunahing rehiyon na
may pinakamalaki at pinakamaliit na populasyon. Habang nag-uulat,
papunuan ang tsart.
Mga rehiyong may
pinakamalaking
populasyon
Mga dahilan o
sanhi ng pagiging
malaking populasyon
Mga rehiyong may

pinakamaliit na
populasyon
Mga dahilan
o sanhi ng
pagiging maliit na
populasyon
6. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo sa p. 92 ng LM.
39
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa pp. 9394 ng LM.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
CALABARZON
12.61 M
LUZON
NCR
CAR
11.86 M
1.52 M
LUZON
CARAGA
2.42 M
Gawain B
Unang Limang
Rehiyon na May
Pinakamalaking
Populasyon
1. CALABARZON
2. NCR
3. Gitnang Luzon
4. Kanlurang
Visayas
5. Gitnang Visayas
Pangkat ng Pulo na
Kabilang Ito
1.
2.
3.
4.
5.
Luzon
Luzon
Luzon
Visayas
Visayas
Unang Limang
Rehiyon na May
Pinakamaliit na
Populasyon
1. CAR
2. CARAGA
3. MIMAROPA
4. Lambak ng
Cagayan
5. Tangway ng
Zamboanga
Pangkat ng Pulo na
Kabilang Ito
1.
2.
3.
4.
5.
Gawain C
Natutuhan Ko
I. 1. CALABARZON
2. CAR
3. Luzon
4. 11.80 milyon
5. Dahil dito matatagpuan ang maraming pagkakakitaan
II. 2 Silangang Visayas
3 Rehiyon ng Ilocos
1 Tangway ng Zamboanga
4 Rehiyon ng Bicol
5 Gitnang Visayas
40
Luzon
Mindanao
Luzon
Luzon
Mindanao
III. Maaaring magkaroon ng iba-ibang sagot. Gawing gabay ang rubrik sa

pagmamarka.
Pamantayan
Nilalaman/
Makatotohanan
(2 puntos)
Punung-puno
ng mga ideya at
makatotohanan
(6)
Maganda ang
ideya ngunit hindi
makatotohanan
(4)
Nagbanggit
ng isang ideya
ngunit hindi
makatotohanan
(2)
Organisasyon
(1 punto)
Napakaayos ng
pagkakalahad
(3)
Maayos ang
pagkakalahad
(2)
Magulo ang
pagkakalahad
(1)
Iskor
Kabuuang
Puntos = 9
Aralin 13 Ang Pilipinas bilang Bahagi

ng Pacific Ring of Fire
Layunin
1. Nailalarawan ang lokasyon o kalagayan ng Pilipinas sa mapa ng mundo

2. Natutukoy ang implikasyon ng pagiging bahagi ng bansa sa Pacific Ring of
Fire
3. Natutukoy ang mga lugar sa bansa na sensitibo sa panganib
4. Nagagawa ang maagap at wastong pagtugon sa mga panganib
Paksang Aralin
Paksa
: Ang Pilipinas bilang Bahagi ng Pacific Ring of Fire at mga

Panganib na Lugar sa Bansa
Kagamitan : mapa ng mundo, ibat ibang uri ng hazard map
K to 12 AP4AAB-Ii-11
http://funny.picsource.biz/63155-world-map-political-map-of-theworld
http://www.worldatlas.com/aatlas/infopage/ringfire.htm
www.pagasa.dost.gov.ph
www.ncsb.gov.ph
http://www.maps.nfo.ph/philippines-tsunami-prone-areas
www.phivolcs.dost.gov.ph
2014. Disaster Risk Reduction Management. Mandaluyong City.
HYDN Publishing Agno, L.N. 1998. Edukasyong Araling
Panlipunan. Quezon City. JMC Press, Inc.
41
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magpakita ng mapa ng mundo. Ipatukoy ang mga makikita sa mapa ng
mundo. Pagkatapos pabigyang-kahulugan ang mapa.
2. Ipahanap sa mapa ng mundo ang lokasyon ng Pilipinas. Ipaturo ito sa
pamamagitan ng arrow strip.
3. Talakayin ang lokasyon ng Pilipinas gamit ang drill board. Ang klase
ay hahatiin sa 45 pangkat, bawat miyembro ay bibigyan A bilang
1, B bilang 2... hanggang mabigyan ang lahat ng takdang bilang.
Ang bawat tanong ng guro ay sasagutin sa drill board ng tatawaging
numero. Ang makakuha ng tamang sagot ang siyang magkakapuntos.
Bigyang-pansin ang pagiging bahagi ng Pilipinas sa Pacific Ring of Fire.
B. Paglinang
1. Itanong: Ano ang Pacific Ring of Fire? Ano ang iba pang tawag dito?
Pabigyang-pansin ang mapa ng Pacific Ring of Fire. Maghanda at
ipakita ang malaking mapa ng Pacific Ring of Fire.
2. Talakayin ang mga impormasyon tungkol sa Pacific Ring of Fire.
Bigyang-pansin ang implikasyon nito sa mga tao, likas na yaman, at
teritoryo.
3. Ibigay bilang Takdang Aralin. Pag-usapan ang sagot sa ginawang
pananaliksik at ilahad sa klase.
Gawain
Cooperative Learning Technique. Hatiin ang klase sa 4-5 pangkat.
Magsaliksik sa maaaring maging implikasyon sa tao/mamamayan,
likas na yaman, at teritoryo ng pagiging bahagi ng Pilipinas sa Pacific
Ring of Fire. Pagkatapos magbigay ng sariling opinyon hinggil dito.
Implikasyon
Pananaliksik
Opinyon
Sa Tao/Mamamayan
Sa Likas na Yaman
Sa Teritoryo
4. Ipagawa ang Gawain A sa p. 104 ng LM.

5. Ipagawa ang Gawain B sa p. 104 ng LM mula sa ibinigay na Takdang
Aralin. Ilahad sa klase at magkaroon ng malayang talakayan.
6. Talakayin ang epekto ng kalagayan ng Pilipinas sa Pasipiko at iba
pang mga panganib na lugar dahil sa kalamidad.
42
7. Ipakita ang hazard map ng lindol, landslide, tsunami, bagyo, storm

surge, at baha. Ipasuri at ipatukoy ang mga lugar na panganib sa mga
kalamidad na ito. Talakayin ang nilalaman ng bawat hazard map at
ang mga paghahanda na dapat gawin gayundin ang mga ahensiya
ng pamahalaan na namamahala o responsable sa mga ganitong
pagkakataon.
8. Sa pamamagitan ng paggamit ng mapa ipatukoy at ipatala sa notbuk
ang mga lugar na panganib sa mga sumusunod:
Lindol
Landslide
Tsunami
Bagyo
Storm
Surge
Baha
9. Ipagawa ang Gawain C sa p. 105 ng LM.

Tandaan ang mga hakbang sa pagsasagawa ng sociodrama:

a. Paglalahad ng suliranin

b. Paghahanda ng pangkat

c. Pagpili sa mga magsisiganap

d. Paglalahad ng mga gawain ng aktor

e. Pagtulong sa mga mag-aaral sa magaling na pakikinig at pagsusuri

f. Pagsasadula ng sitwasyon

g. Pagsusuri at talakayan tungkol sa sitwasyon
10. Ipagawa ang Gawain 4. Pagkatapos, kumuha ng kapareha. Ibahagi
ang sagot (dyad). Tumawag ng 34 na mag-aaral na magbabahagi ng
kanilang sagot sa klase.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa p. 106 ng LM.
Susi sa Pagwawasto
I. 1. Pacific Ring of Fire

2. Phivolcs
3. Signal no. 4
4. coastal
5.
Philippine Atmospheric,
Administration
Geophysical,
43
and
Astronomical
Services
II.
Sitwasyon
Babala ng Bagyo Bilang 3
Tsunami Alert Level 1
Nararapat Gawin
Ang mga nasa mabababang lugar ay kailangang
lumikas sa matataas na lugar.
Lumayo sa tabing-dagat at mga lugar na malapit sa
ilog.
Ang mga komunidad malapit sa tabing dagat ay
kailangang maging alerto sa posibilidad ng paglikas.
Lumilindol sa Paaralan
Duck, cover, at hold

Manatili rito hanggang matapos ang pagyanig.
Pagkatapos, lumabas at pumunta sa ligtas na lugar.
Maging kalmado, huwag mag-panic.
Masyadong Malakas ang Ulan Lumikas patungo sa mataas na lugar. Maghanda ng
na Maaaring magdulot ng
pangunahing pangangailangan tulad ng pagkain, tubig,
Pagbaha
damit, at gamot.
III. Maaaring magkakaiba-iba ang sagot. Tunghayan ang rubrik sa pagmamarka.
Siguraduhing naibigay ang rubrik sa pagmamarka.
Kraytirya
Paksa
Natutupad (3)
Natatangi (4)
Malinaw ang
Magkakaugnay
pahayag at
ang mga
magkakaugnay. pahayag.
Nilalaman
Maganda at
maayos, may
kahulugan at
kaugnayan
ang simula
at katapusan
ng hakbang/
proyektong
ginawa.
Pagkamakatotohanan
Lubhang
makatotohanan
ang mga
hakbang na
binuo.
Nalilinang (2)
Nagsisimula (1)
May kaugnayan
ang ilang
pahayag sa
paksa.
Walang
kaugnayan ang
mga pahayag
sa paksa.
Maayos
ngunit may
ilang pahayag
ang walang
kaugnayan
sa hakbang
o proyektong
ginawa.
Hindi
maliwanag
ang simula
at katapusan
ng nabuong
proyekto.
Hindi
makahulugan
ang mga
detalye sa
proyekto.
Makatotohanan
ang mga
hakbang na
binuo.
Hindi gaanong
makatotohanan
ang mga
hakbang na
binuo.
Walang
katotohanan
ang mga
hakbang na
binuo.
44
Aralin 14 Kahalagahan ng Katangiang Pisikal

sa Pag-unlad ng Bansa
Layunin
1. Naiisa-isa ang katangiang pisikal ng bansa

2. Naiuugnay ang kahalagahan ng katangiang pisikal sa pag-unlad ng bansa
Paksang Aralin
Paksa
: Ang Kahalagahan ng Katangiang Pisikal sa Pag-unlad ng Bansa
Kagamitan : larawan ng mga tanawin/katangiang pisikal, mapa ng Pilipinas,
mga istrip (kartolina kung saan nakasulat ang mga katangiang
pisikal)
K to 12, AAAP4AAB-Ii-j-12; AP4AAB-Ij-13
http://www.tourism.gov.ph/Pages/IndustryPerformance.aspx
http://www.8thingstodo.com/banaue-rice-terraces-philippines
https://www.google.com.ph/search?q=pagsanjan+falls
http://commons.wikimedia.org/wiki/Atlas_of_the_Philippines
https://www.google.com.ph/search?q=underground+river+in+
palawan&client
http://www.trekearth.com/gallery/Asia/Philippines/Central_
Visayas/Bohol/Loboc/photo336245.htm
http://achividaryan.wordpress.com/mayon-volcano-2/
http://traveldelights.wordpress.com/2012/01/18/the-philippines7-107-islands-7-107-adventures/
http://www.fabulousphilippines.com/banaue.html
http://www.boracayrates.net/fridays_boracay.htm
http://reviews.visitpinas.com/203/pagsanjan-falls/
http://www.philippinebeaches.net/2010/05/mount-pinatubo-andits-beauty-after-the-eruption/
http://lucbanhistoricalsociety.blogspot.com/2013/08/history-ofbanahaw-volcano-eruption.html
http://www.philippinen-reisen.com/amainen/index.php/places/
luzon-northern/benguet/baguio-city/
http://worldcometomyhome.blogspot.com/2013/08/0786philippines-visayas-chocolate.html
http://rbs.gtatravel.com/hk/promo/A4A/images/man/Tagaytay.jpg
http://billyjawboiles.wordpress.com/2014/01/20/
https://c2.staticflickr.com/8/7009/6785000709_f5b2122f34_z.jpg
http://www.hotelcaritabanten.com/foto_berita/27banana1.jpg
http://1.bp.blogspot.com/-fbqNtEFEEng/UkwNDW9ROxI/
AAAAAAAAAB4/zxxCg9BaM24/s1600/brp.jpg
45
Pamamaraan
A. Panimula
1. Paint Me A Picture. Hatiin ang klase sa 45 pangkat. Bilang balik-aral,
magpa-Paint Me A Picture tungkol sa kalagayan ng Pilipinas bilang
bahagi ng Pacific Ring of Fire at ibang panganib na lugar sa bansa.
Magbigay ng mga katanungan, halimbawa:
Bilang bahagi ng Pacific Ring of Fire, paano mo ilalarawan ang
mga mamamayan sa mga apektadong lugar?
Magbigay ng isang minutong paghahanda. Pagkatapos ng isang
minuto, kinakailangang lahat ng pangkat ay naka-freeze saka iisaisahin ng guro ang pagkakalarawan ng bawat pangkat. Ang may
pinaka-angkop na paglalarawan ang siyang makakukuha ng puntos.
Bigyang-pansin din ang mga paghahandang dapat gawin ng mga tao
kapag may paparating na kalamidad.
2. Magpakita ng mapa ng Pilipinas (pisikal). Ipasuri ang mapa at itanong:
Ano-ano ang katangiang maaari mong ipagmalaki?
Ipatukoy ang mga katangiang pisikal ng bansa. Maghanda ng
mga istrip kung saan nakasulat ang mga katangiang pisikal tulad ng:
kabundukan, katubiganilog, dagat, lawa, at ibat ibang anyong lupa.
Ipadikit ito malapit sa mga halimbawang lugar kung saan matatagpuan
ang tinutukoy na katangiang pisikal.
Paglinang
1. Itanong: Paano mo ilalarawan ang Pilipinas? Pabigyang-kahulugan ang

salitang arkipelago.
2. Talakayin ang mga katangiang pisikal na binanggit sa panimula
bilang 2. Bigyang-pansin ang mga kilalang anyong lupa at tubig na
nagpapasigla sa turismo ng bansa. Isa-isahin at ipatukoy ang mga
larawan habang ipinakikita o idinidikit sa pisara ang mga ito. Itanong
din ang lugar kung saan ito matatagpuan. Itanong kung gaano kahalaga
ang turismo sa bansa. Pabigyang-pansin ang datos mula sa Kagawaran
ng Turismo. Talakaying mabuti ang mga ito at iugnay sa pag-unlad ng
bansa. Gayundin ang iba pang kapakinabangan na maaaring makuha
sa lupa at tubig. Bigyang-pansin ang mga larawan.
3. Itanong: Maliban sa pagkakakitaan o kabuhayan na napapakinabangan
ng ating bansa dahil sa katangiang pisikal nito, ano naman kayang
katangian ng mga Pilipino ang napaunlad nito? Magpa-role play
tungkol sa mga katangian ng mga Pilipino na napaunlad dahil sa ibat
ibang katangiang pisikal nito. Ipatukoy sa mga mag-aaral ang ugali/
katangiang napaunlad. Halimbawa: Pagiging matatag dahil sa ibat
ibang uri ng kalamidad na dumarating sa bansa.
46
4. Ipagawa ang Gawain A Open Letter, p. 115 ng LM. Indibiduwal na

gawain (Kailangang i-monitor ng guro ang social network ng mag-aaral.)
Kraytirya sa Pagmamarka:
Nilalaman (5)
Mapanghikayat (5)
Makatotohanan (5)
Organisasyon (5)
5. Ipagawa ang Gawain BInterbyu sa p. 115 ng LM. Ibigay bilang
Takdang Aralin. Magkaroon ng talakayan sa klase tungkol sa naging
resulta ng interbyu.
6. Ipaisa-isa ang nilalaman ng Tandaan Mo sa LM, p. 111.
Pagtataya
Susi sa Pagwawasto
I.

1. Underground River
2. Banawe Rice Terraces
3. Pagsanjan Falls
4. Mayon Volcano
5. Windmill
II. Ibigay ang kahalagahan ng sumusunod na mga katangiang pisikal sa pagunlad ng bansa. Isulat ang sagot sa nakalaang espasyo.
Katangiang Pisikal
Bulubundukin
Dalampasigan
Bulkan
Talon
Kapatagan
Kahalagahan
(mga posibleng sagot)
Nagsisilbing pananggalang sa mga parating na bagyo,
pagsasaka at pagmimina, maaari ding sa turismo
Turismo, pangingisda
Turismo, pagsasaka
Turismo, hydropower
Pagsasaka, Pagawaan, at Komersiyo
47
Lagumang Pagsusulit
UNANG YUNIT
Sagutin ang mga tanong ayon sa hinihingi. Isulat ang sagot sa sagutang papel.
I. KAALAMAN (15%)
Tukuyin ang inilalarawan sa bawat bilang. Isulat ang titik ng sagot.
1. Ang ikalawang pinakamalaking kapuluang matatagpuan sa rehiyong
Timog-silangang Asya ay ang ____________.

a. Indonesia
c. Pilipinas

b. Malaysia
d. Thailand
2. Ang samahang politikal na itinataguyod ng tao at may layuning
tugunan ang kanilang mga pangangailangan ay tinatawag na
____________.

a. bansa
c. soberanya

b. teritoryo
d. pamahalaan
3. Ang pangkalahatang kalagayan ng panahon sa isang lugar na may
kinalaman sa atmospera, temperatura, at iba pang nakaaapekto sa
pamumuhay ng mga nilalang dito ay ____________.

a. amihan
c. klima

b. bagyo
d. monsoon
4. Ang pagsasalarawan ng hugis pang-ibabaw ng isang lugar o rehiyon sa
mapa ay tinatawag na ____________.

a. tropikal
c. populasyon

b. arkipelago
d. topograpiya
5. Ang mapa ng populasyon ay tinatawag ding ____________.

a. climate map
c. economic map

b. physical map
d. demographic map
6. Batay sa sensus ng 2010, ang rehiyon na may pinakamalaking sukat at
ang may pinakamalaki ring bilang ng naninirahan ay ang ____________.

a. CAR
c. ARMM

b. NCR
d. CALABARZON
48
II. PROSESO/KASANAYAN (25%)

Iguhit ang masayang mukha J kung ang sinasabi ng pangungusap ay wasto.
Kung hindi, iguhit ang malungkot na mukha L at isulat ang salita o grupo ng
mga salita na nagpamali sa pangungusap.
_____ 7. Ang relatibong lokasyon ng bansa ay ang direksiyon ng isang
lugar na ibinabatay sa kinalalagyan ng mga kalapit nitong lugar.
_____ 8. Ang pambansang teritoryo ng Pilipinas ay batay sa Artikulo 1 ng
Saligang Batas ng 1987 na binubuo ng kapuluan ng Pilipinas.
_____ 9. Ang Pilipinas ay malapit sa ekwador at nasa mababang latitud
kayat klimang temperate ang klimang nararanasan dito.
____ 10. Kadalasang ang mga bagyong nararanasan sa bansa ay
nagsisimula sa Karagatang Atlantiko.
____ 11. Ang Pilipinas ay isang bansang maritime o insular sapagkat ito
ay binubuo ng mga bundok at kapatagan.
____ 12. Ang magagandang tanawin at pook-pasyalan sa ating bansa ay
bahagi ng mga likas na yaman nito.
____ 13. Ang pagiging bahagi ng Pilipinas sa Pacific Ring of Fire ay may
malaking implikasyon sa mga mamamayan ng lugar na ito, sa
likas na yaman, at sa teritoryo.
____ 14. Ang tsunami ay hindi pangkaraniwang pagtaas ng tubig sa dagat
o karagatan dulot ng lakas ng hanging dala ng bagyo.
____ 15. Sa pamamagitan ng paghahati ng bansa sa mga rehiyon,
inaasahan na mapadadali ang ugnayang pampamahalaan ng
bawat rehiyon sa kapuwa rehiyon at sa pambansang pamahalaan.
____ 16. Maraming beach at iba pang magagandang tanawin sa bansa
dulot ng katangiang pisikal nito.
III. PAG-UNAWA (30%)
A. Basahin ang mga pangungusap. Lagyan ng tsek (3) ang bilang ng dapat
na gawin ng isang batang Pilipino batay sa iyong mga natutuhan.
____ 17. Ipagmalaki na ikaw ay naninirahan sa Pilipinas.
____ 18. Ipanalangin na mapasailalim sa United States of America
ang Pilipinas.
____ 19. Ipagpasalamat ang pagiging bansang tropikal ng Pilipinas.
____ 20. Maging masaya kapag walang pasok dahil malakas na
bagyo.
____ 21. Maging handa sa panahon ng tag-ulan kahit walang babala
ng bagyo.
____ 22. Huwag nang makisali sa pag-aalaga ng mga likas na yaman
dahil bata ka pa.
____ 23. Pasyalan ang magagandang tanawin sa bansa upang makita
ang kagandahan nito.
49
B. Tingnan ang sumusunod na mapa. Lagyan ng tsek (3) ang bilang ng

pangungusap na nagsasabi ng totoo tungkol sa bansang Pilipinas batay
sa heograpiya nito.
____ 24. Ang Pilipinas ay isang arkipelago o kapuluan.
____ 25. Nasa timog ng Indonesia ang Pilipinas.
____ 26. Napakalapit ng bansang India sa Pilipinas.
____ 27. Napapaligiran ng mga anyong tubig ang Pilipinas.
____ 28. Ang Pilipinas ay nasa kanluran ng Karagatang Pasipiko.
IV. PRODUKTO/PERFORMANS (30%)

2940. Paggawa ng Leaflet o Brochure
Magkakaroon ng kumbensiyon tungkol sa turismo at kagandahan
ng Asya upang palakasin pa ang turismo sa mga bansa rito. Dadalo sa
kumbensiyong ito ang mga may-ari ng travel agency sa ibat ibang bansa sa
Asya at mga kinatawan ng Kagawaran ng Turismo. Bilang isang advertiser
ng sikat na travel agency sa bansa, layunin mong ipagmalaki ang bansang
Pilipinas kaya hihikayatin mo ang iba pang may-ari ng travel agency na
isama ang Pilipinas sa Asia Tour Package na pinapatalastas nila. Gagawa ka
ng leaflet o brochure na magpapakita ng lokasyon, topograpiya, at iba pang
maipagmamalaki ng Pilipinas kasama ang klima at mga nararapat gawin o
paghandaan sa pagtungo sa bansa.
Sa pagsasagawa mo ng leaflet o brochure, isaalang-alang ang nilalaman
at konsepto, presentasyon at kalinisan, at pagkamalikhain at organisasyon
ng iyong gawa.
50
Yunit II
Lipunan, Kultura, at Ekonomiya
ng Aking Bansa
Tatalakayin ang paglalarawan ng mga gawaing pangkabuhayan sa ibat
ibang lokasyon ng bansa bilang pambungad na aralin ng yunit. Ipababatid sa
mga bata ang kaugnayan ng kapaligiran sa uri ng hanapbuhay, ipahahambing
ang mga produkto at kalakal na matatagpuan sa ibat ibang lokasyon ng bansa, at
pabibigyang-katuwiran ang pag-aangkop na ginagawa ng mga tao sa kapaligiran
upang matugunan ang kanilang pangangailangan. Tatalakayin din ang ibat ibang
kapakinabangang pang-ekonomiko ng mga likas na yaman ng bansa. Ipasusuri
din ang kahalagahan ng matalinong pagpapasiya sa pangangasiwa ng mga likas
na yaman. Kaakibat nito ang pagtatalakay ng ilang mga isyung pangkapaligiran;
pagpapaliwanag sa matalino at di-matalinong mga paraan ng pangangasiwa ng
mga likas na yaman; at pagtatalakay sa matalinong pangangasiwa ng likas na
yaman sa pag-unlad ng bansa. Idagdag pa rito ang pagtalakay sa mga pananagutan
ng bawat kasapi sa pangangasiwa ng likas na yaman sa pag-unlad ng bansa. Sa
dakong huli ay pagbibigayin ang mga bata ng mungkahing paraan sa wastong
pangangasiwa ng likas na yaman. Ipauunawa rin sa mga bata ang kaugnayan ng
pagtangkilik sa sariling produkto sa pag-unlad at pagsulong ng bansa. Ang mga
hamon at oportunidad sa mga gawaing pangkabuhayan sa bansa ay tatalakayin
din. Sa dakong huli ay hihimukin ang mga bata na makilahok sa mga gawaing
lumilinang sa pangangalaga, at magsusulong ng likas kayang pag-unlad ng mga
likas na yaman ng bansa.
Ang ikalawang bahagi ng Yunit II ay tatalakay sa pagkakakilanlang kultural
ng bansa. Sisimulan ito sa paglalarawan ng pagkakakilanlang kultural ng
Pilipinas. Mailalarawan itong mabuti sa pamamagitan ng pagtukoy ng mga ilang
halimbawa ng kulturang Pilipino sa ibat ibang rehiyon ng bansa; pagtalakay sa
kontribusyon ng ibat ibang pangkat sa kulturang Pilipino; at pagtukoy sa ibat
ibang pamanang pook bilang bahagi ng pagkakakilanlang kulturang Pilipino.
Magkakaroon din ng pagsusuri sa papel na ginagampanan ng kultura sa pagbuo ng
pagkakakilanlang Pilipino. Ipakikita rin ang kaugnayan ng heograpiya, kultura,
at pangkabuhayang gawain sa pagbuo ng pagkakakilanlang Pilipino. Tatalakayin
din ang kahulugan ng pambansang awit at watawat bilang mga sagisag ng bansa.
Sa pagtatapos ng yunit ay hihimukin ang mga bata na makabuo ng plano na
magpapakilala at magpapakita ng pagmamalaki sa kultura ng mga rehiyon sa
malikhaing paraan. Pagsusulatin din ang mga bata ng sanaysay na tatalakay sa
pagpapahalaga at pagmamalaki ng kulturang Pilipino.
Sa pangkabuuan, mithiin ng yunit na ito na masuri ng mga mag-aaral ang
ibat ibang gawaing pangkabuhayan batay sa heograpiya at mga oportunidad at
hamong kaakibat nito tungo sa likas kayang pag-unlad.
51
Inaasahan din na maipamamalas ng mga mag-aaral ang pag-unawa sa

pagkakakilanlang Pilipino batay sa pagpapahalaga sa pagkakaiba-iba ng mga
pamayanang kultural. Kaakibat ng mga mithiing ito ang mga kasanayang
inaasahan sa bawat mag-aaral. Inaasahang maipakikita ng mga bata ang
pagpapahalaga sa ibat ibang hanapbuhay at gawaing pangkabuhayan na
nakatutulong sa pagkakakilanlang Pilipino at likas kayang pag-unlad ng bansa.
Gayundin ang pagmamalaki sa pagkakakilanlang kultural ng Pilipino batay
sa pag-unawa, pagpapahalaga. at pagsusulong ng pangkat kultural, pangkat
etnolingguwistiko, at iba pang pangkat panlipunan na bunga ng migrasyon at
inter-marriage.
ARALIN 1
Pag-uugnay ng Kapaligiran at Uri ng Hanapbuhay
Layunin
Nailalarawan ang mga gawaing pangkabuhayan sa ibat ibang lokasyon ng bansa

1. Natutukoy ang mga uri ng hanapbuhay sa kapaligiran
2. Naiuugnay ang kapaligiran sa uri ng hanapbuhay rito
Paksang Aralin
Paksa
: Pag-uugnay ng Kapaligiran at Uri ng Hanapbuhay
Kagamitan : graphic organizer, mga babasahin, mga larawan ng ibat ibang
uri ng hanapbuhay
Sanggunian: Learners Material, pp. 116119
CG AP4LKE IIa-1
Palu-ay, Alvenia P. (2006). Makabayan: Kasaysayang Pilipino,
Batayang Aklat sa Ikalimang Baitang, LG & LM, p. 43
Wikipediang Tagalog, ang malayang ensiklopedya
Integrasyon: Pagpapahalaga sa kapaligiran at kaugnayan nito sa uri ng
hanapbuhay
Pamamaraan
A. Panimula
1. Ganyakin ang mga mag-aaral sa isang paglalakbay gamit ang kanilang
imahinasyon o imaginary field trip. Sabihin ito habang nagpapatugtog
ng musikang instrumental. (Gumawa ang guro ng sariling script kung
paano gagawin ang imaginary field trip.)
2. Maghanda ng larawan ng mga uri ng hanapbuhay upang maipakita
pagkatapos ng gawain.
3. Itanong:

a. Ano ang napansin ninyo sa larawan?

b. Ano-anong uri ng hanapbuhay ang nakikita ninyo sa larawan?
c. May kaugnayan kaya ang kapaligiran sa uri ng hanapbuhay ng
isang rehiyon? Paano mo ito nasabi?
52
4. Isulat ang mga sagot ng mga bata sa pisara.

5. Iugnay ang mga ito sa araling tatalakayin.
B. Paglinang
pahina 116.
2. Magkaroon ng brainstorming ayon sa mga tanong na ukol sa paksa.
Saan kayo nakatira?
Anong hanapbuhay mayroon sa inyong lugar?
May kinalaman ba ang hanapbuhay sa inyong lugar sa kinaroroonan
o lokasyon nito?
3. Tanggapin ang lahat ng mga kasagutan ng mga bata.
4. Ipabasa ang nilalaman ng babasahin sa LM, p. 117.
5. Talakayin ang aralin at bigyang-diin ang angkop na sagot ng mga bata.

a. Ano ang kapaligiran?

b. Bakit may hanapbuhay na noon pa man ang mga unang Pilipino?

c. Ano ang hanapbuhay ng mga unang Pilipino sa kapatagan?
d. Ano ang uri ng hanapbuhay ng mga unang Pilipino na malapit sa
katubigan?

e. Bakit mahalaga ang kapaligiran sa uri ng hanapbuhay ng mga tao?

f. May pagkakaugnay ba ang kapaligiran sa uri ng hanapbuhay ng
isang tao? Ipaliwanag.
7. Ipagawa ang sumusunod:

Gawain A
Bumuo ng apat na pangkat.
Ipaliwanag ang pamamaraan sa Gawain A sa LM, p. 118.
Bigyan ng sapat na panahon ang bawat pangkat upang maisagawa
nang maayos ang mga gawain.
Ipakita sa klase ang natapos na gawain.
Gawain B
Ipagawa ang Gawain B sa LM, p. 118.
Ipaliwanag sa mga bata na ang sagot nila rito ay batay sa ginawa
nila sa Gawain A.
Ipasulat ang kasagutan sa sagutang papel.
Gawain C
Ipaliwanag ang panuto sa Gawain C sa LM, p. 118.
Ipagawa ito sa mga bata.
Bigyan sila ng sapat na oras sa pagsasagawa ng gawain.
Ipasulat ang kanilang sagot sa notbuk.
8. Talakayin isa-isa ang bawat gawain.
53
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa LM, p. 119.
Takdang Gawain
Magsaliksik ng ibat ibang uri ng hanapbuhay na naaangkop sa ibat ibang

lokasyon ng bansa.
Isulat ito sa notbuk sa Araling Panlipunan.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
Pagsusuri sa poster: Iba-iba ang sagot.
Gawain B
Iba-iba ang sagot.
Gawain C
1. pagsasaka
2. pangingisda
3. pagtatanim
4. pagtatanim
5. pangingisda
Natutuhan Ko
1. pagtatanim
2. pagdadaing
3. pagsasaka
4. pag-aalaga ng hayop
5. pangingisda
ARALIN 2
Mga Produkto at Kalakal sa Ibat Ibang Lokasyon

ng Bansa
Layunin
1. Natutukoy ang mga produkto at kalakal na matatagpuan sa ibat ibang

lokasyon ng bansa
2. Naihahambing ang mga produkto at kalakal na matatagpuan sa ibat
ibang lokasyon ng bansa tulad ng pangingisda, paghahabi, pagdadaing, at
pagsasaka
3. Nabibigyang-katuwiran ang pag-aangkop na ginagawa ng mga tao sa
kapaligiran upang matugunan ang kanilang pangangailangan
54
Paksang Aralin
Paksa
: Mga Produkto at Kalakal sa Ibat Ibang Lokasyon ng Bansa
Kagamitan : mga larawan ng ibat ibang uri ng hanapbuhay, mga larawan ng
ibat ibang produkto at kalakal
CG AP4LKE IIa-1
Agbon, Zenaida C. (2002). Pilipino, sa Isip, sa Salita, sa Gawa 3.
Diwa Scholastic Press Inc. pp. 56-66.
Integrasyon : Pagmamalaki sa mga produkto at kalakal ng bansa at mga
gawaing sining
Pamamaraan
A. Panimula
1. Ganyakin ang mga bata sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga
larawan ng mga produkto at kalakal.
2. Iproseso ang gawain sa pamamagitan ng pagtanong ng mga sumusunod:

a. Ano-anong produkto at kalakal ang nakikita ninyo sa larawan?

b. Saang lugar matatagpuan o makikita ang mga produkto at kalakal
na inyong binanggit?

c. May pagkakaiba ba ang mga produkto at kalakal na makikita sa
bawat lugar? Paano ninyo nasabi? Ipaliwanag.
B. Paglinang
1. Pangkatin ang mga mag-aaral sa lima at bigyan ng flashcard na may
nakasulat na uri ng hanapbuhay.
Pangkat I Pangingisda
Pangkat 2 Pagmimina
Pangkat 3 Pagsasaka
Pangkat 4 Pag-aalaga ng hayop
Pangkat 5 Paghahabi
2. Bigyan ang bawat pangkat ng manila paper at panulat. Ipasulat sa
bawat pangkat ang alam nilang mga produkto at kalakal na naaayon sa
hanapbuhay na nakatakda para sa kanila.
3. Ipaulat ang mga gawa ng bawat pangkat. Sabihin sa mga mag-aaral
na unawaing mabuti kung ang kanilang mga sagot ay tumutugma sa
aralin na kanilang gagawin.
4. Ilahad ang aralin gamit ang susing tanong sa Alamin Mo sa LM,
pahina 120.
5. Ipabasa at talakayin sa mga mag-aaral ang babasahin sa Alamin Mo
sa LM, pp 121124 at ipasagot ang sumusunod na mga tanong.
a. Ano-anong produkto at kalakal ang makukuha sa pangingisda?
pagsasaka? pagmimina? paghahabi? pag-aalaga ng hayop?
b. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng mga produkto at kalakal
na matatagpuan sa ibat ibang lokasyon sa bansa?
55
c. Paano iniaangkop ng mga tao ang kanilang gawain sa lugar na

kanilang kinalalagyan?
d. Bakit mahalaga ang lokasyon ng bansa sa mga pangunahing
produkto at kalakal nito?
6. Ipagawa ang Gawain A sa LM p. 125 sa notbuk. Ipaliwanag nang mabuti
ang panuto upang maunawaan ng mga bata. Bigyan ng sapat naa oras
sa pagsasagawa ng gawain.
7. Hatiin ang mag-aaral sa limang pangkat para sa Gawain B sa LM
p. 125. Bigyan ng manila paper at pentel pen ang bawat pangkat. Ibigay
ang sumusunod na panuto sa bawat gawaing isasagawa ng mga magaaral.

a. Gamit ang Venn diagram, pumili ng dalawang lokasyon ng bansa.

b. Itala ang mga produkto at kalakal na makukuha rito.
c. Ihambing ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga produkto at
kalakal.
8. Iuulat ng bawat pangkat ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga
produkto at kalakal na matatagpuan sa dalawang lokasyon.
9. Ipagawa ang Gawain C sa pahina 125 ng LM gamit ang dating mga
pangkat at ang Venn Diagram sa Gawain B. Ipaliwanag nang mabuti
ang panuto. Gabayan ang mga bata sa pagsasagawa ng gawain.
10. Talakayin isa-isa ang mga gawaing isinagawa ng mga mag-aaral.
Bigyang-pansin ang mahahalagang impormasyong dapat matutunan
ng mga bata.
11. Bigyang diin ang kaisipan sa Tandaan Mo, p. 125 ng LM.
Pagtataya
Ipasagot ang gawain sa Natutuhan Ko sa LM, p. 126.
Susi sa Pagwawasto
Natutuhan Ko
I. 1. C
2. F
3. A
4. B
5. E
II. Iba-iba ang maaaring sagot.
Aralin 3
Mga Pakinabang na Pang-ekonomiko

ng mga Likas na Yaman
Layunin
Naipaliliwanag ang ibat ibang pakinabang na pang-ekonomiko ng mga likas na

yaman ng bansa
56
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Mga Pakinabang na Pang-ekonomiko ng mga Likas na Yaman

crossword puzzle, graphic organizer, at tsart
CG AP4LKE IIb 2
Pamamaraan
A. Panimula
1. Pasagutan ang crossword puzzle na nasa LM, p. 128.
2. Maaaring palakihin ang puzzle at ipaskil sa pisara.
3. Itala ang mga kasagutan ng mga bata at iugnay sa aralin.
B. Paglinang
1. Ilahad ang aralin sa pamamagitan ng mga susing tanong sa Alamin
Mo sa LM p. 127.
2. Magkaroon ng pagpapalitan ng kuro-kuro tungkol sa tanong.
3. Itala sa pisara ang mga kasagutan ng mga bata upang gawing batayan
sa paglinang ng aralin.
4. Ipabasa ang babasahin sa LM, pp. 128129.
5. Pasagutan at talakayin sa mga mag-aaral ang mga katanungan sa LM
pp. 129130.
6. Bigyang-diin sa talakayan ang pagpapaliwanag sa mga pakinabang na
pang-ekonomiko ng mga pinagkukunang-yaman.
7. Ipagawa ang mga gawain sa Gawin Mo sa LM p. 130.
Gawain A (Indibiduwal na Gawain)
Ipaliwanag ang gagawin sa Gawain A.
Sabihin sa mga mag-aaal na maaari silang sumangguni sa LM,
pp. 128129.
Gawain B (Pangkatang Gawain)
Hatiin ang klase sa dalawang pangkat para sa pagdedebate.
Ilahad ang paksang pagtatalunan at ang paraan ng pagbibigay ng
opinyon at panig tungkol sa paksa.
Bigyan ng sapat na panahon upang makapaghanda at makapagbuo
ng pangangatuwiran ang bawat panig.
Wakasan ang pagtatalo sa pamamagitan ng pagwawasto sa ilang
ideya na salungat sa paksa.
Gawain C (Indibiduwal na Gawain)
Ipaliwanag sa mga bata kung ano ang poster.
Bigyang-diin kung ano ang dapat na maipahayag at maipakita sa
poster na gagawin.
Bigyan sila ng sapat na panahon upang matapos ang gawain.
Ipakita sa klase ang nagawang poster para sa kanilang pagpapaliwanag tungkol sa nilalaman ng kanilang ginawa.
8. Bigyang-diin at pansin ang mahalagang kaisipan sa Tandaan Mo sa
LM, p. 131.
57
Pagtataya
Basahin at pasagutan sa papel ang Natutuhan Ko sa LM, p. 131.
Takdang Aralin
1. Magsagawa ng pananaliksik sa inyong lugar tungkol sa likas na yaman na

nagdudulot ng kapakinabangan at di-kapakinabangan sa ekonomiya ng
bansa.
2. Magtanong sa mga taong nakakatatanda at may kaalaman tungkol dito.
3. Isulat sa 1/2 manila paper.
4. Iulat sa buong klase ang nasaliksik.
Susi sa Pagwawasto
Alamin Mo
Pababa
1. palay
3. marmol
4. durian
5. langis
Pahalang
2. marmol
6. niyog
7. isda
8. troso
Aralin 4
Mga Isyung Pangkapaligiran ng Bansa
Layunin
1. Natatalakay ang ilang isyung pangkapaligiran sa bansa

2. Napahahalagahan ang pagpapanatili ng malinis na kapaligiran sa bansa
Paksang Aralin
Paksa
: Mga Isyung Pangkapaligiran sa Bansa
Kagamitan : larawan o video ng mga isyung pangkapaligiran ng bansa
CG AP4LKE IIb-d-3

http://tl.answers.com/Q/Ano_ang_mabuti_at_masamang_
epekto_ng_industriyalisasyon_sa_kalikasan
http://tl.answers.com/Q/Ano_ang_dahilan_ng_pagkaubos_ng_
puno_sa_kagubatan
Integrasyon : Sining, pagpapahalaga sa pagpapanatili ng malinis na
kapaligiran
58
Pamamaraan
A. Panimula
1. Pagbalik-aralan ang tungkol sa mga likas na yaman ng bansa.
2. Ipagawa ang panimulang gawain ukol sa mga isyung pangkapaligiran
ng bansa.
Panuto: Pagtapatin ang mga larawan sa hanay A at isyung tinutukoy
nito sa hanay B.
A
1.
a. Pagkakaingin
b. Global warming
2.
3.
c. Industriyalisasyon
4.
d. Reforestation
e. Illegal logging
3. Iwasto ang sinagutang gawain ng mga bata.
59
B. Paglinang
1. Ipakita ang mga larawan o video na nagpapakita ng mga isyung
pangkapaligiran sa kasalukuyan at itanong ang mga tanong sa Alamin
Mo sa LM pp. 132133.
2. Isulat/Itala sa pisara ang mga kasagutan ng mga bata.
3. Iwasto at ulitin sa mga bata ang kahalagahan ng pagpapanatili ng
malinis na kapaligiran.
4. Ipagawa ang Gawain A. Tingnan sa LM, p. 134.
5. Iwasto ang mga kasagutang ibinigay ng mga bata.
6. Pangkatin sa apat ang mga bata.
7. Ipagawa ang Gawain B sa LM, p. 135. Patnubayan ang mga bata habang
ginagawa ang takdang gawain.
8. Ipagawa ang Gawain C sa LM, p. 135. Bigyan sila ng sapat na oras sa
pagsasagawa ng gawain.
9. Gumamit ng rubric sa pagsasadula na nauukol sa mga isyung pangkapaligiran na gagawin ng bawat pangkat.
10. Bigyang pansin at diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo sa LM,
pahina 135.
Pagtataya
Takdang Aralin
Gumupit ng mga larawan o newsclips mula sa pahayagan tungkol sa mga

isyung pangkapaligiran sa kasalukuyan na maaaring nangyayari din sa inyong
lugar. Ipaskil ito sa bulletin board.
Susi sa Pagwawasto
Panimula
1. C
2. E
3. A
4. B
Pamantayan sa Pagbibigay ng Puntos sa Pangkatang Gawain C
BATAYAN
Linaw ng
pagsasalita
50%
Mahusay na Mahusay
(5)
Natalakay nang
napakalinaw ang mga
katanungan
(2.5)
Mahusay
Hindi Mahusay
(4-3)
(2-1)
Natalakay nang malinaw Di-gaanong malinaw
ang mga katanungan
ang pagtalakay sa mga
katanungan
(2.01.5)
(1.00.5)
60
Kaalaman sa
paksa
(30%)
Organisasyon
10%
Impresyon
10%
Nakapagbigay
ng pinakatama at
pinakamaayos na
kasagutan sa isyu
upang maunawaan ang
aralin
(1.5)
Maayos na nakasunod
sa mga panutong
ibinigay upang mabuo
ang isinagawang gawain
Nakapagbigay ng sapat
at maayos na kasagutan
sa isyu upang
maunawaan ang aralin
(0.5)
Nag-iwan ng
napakagandang
impresyon sa mga
kamag-aaral na naging
dahilan ng kanilang
pagkatuto sa aralin
(0.5)
(0.40.3)
Nag-iwan ng
magandang impresyon
sa mga kaklase na
naging dahilan ng
pagkatuto sa ilang
bahagi ng aralin.
(0.40.3)
Di-gaanong sapat ang

kasagutang ibinigay
para maunawaan ang
aralin.
(1.20.9)
Nakasunod sa mga
panutong ibinigay
upang mabuo ang
isinagawang gawain
(0.60.3)
Hindi gaanong
nakasunod sa mga
panutong ibinigay
upang mabuo ang
isinagawang gawain
(0.20.1)
Hindi nag-iwan ng
impresyon sa mga
kaklase
(0.20.1)
TOTAL/Kabuuang Score: ________
Aralin 5
Matalino at Di-Matalinong Paraan

ng Pangangasiwa ng mga Likas na Yaman
Layunin
1. Naipapaliwanag ang matalino at di-matalinong mga paraan ng pangangasiwa

ng mga likas na yaman ng bansa
2. Napakikita ang wastong saloobin sa wastong paraan ng pangangasiwa ng
mga likas na yaman ng bansa
Paksang-Aralin
Paksa
: Matalino at Di-Matalinong Pangangasiwa ng mga Likas na

Yaman ng Bansa
Kagamitan : speech balloons, dayorama, tape recorder, awiting Ilog Pasig
CG AP4LKE IIb-d-3
Integrasyon : Sining, Pagpapahalaga sa pangangalaga sa mga likas na yaman
61
Pamamaraan
A. Panimula
1. Pagbalik-aralan ang tungkol sa mga isyung pangkapaligiran ng bansa.
2. Iparinig at ipaawit ang isang awitin na nauukol sa matalino at dimatalinong pamamaraan ng pangangasiwa ng mga likas na yaman ng
bansa. (Iparinig at ipaawit ang awiting Ilog Pasig.)
3. Itanong ang nilalaman at mensahe ng awitin. Iugnay ito sa aralin.
B. Panimula
1. Sagutin ang mga tanong sa Alamin Mo sa LM, p. 136.
2. Isulat sa pisara ang mga kasagutan ng mga bata.
3. Iwasto at ulitin sa mga bata ang kahalagahan ng matalino at dimatalinong pamamaraan ng pangangasiwa ng mga likas na yaman ng
bansa.
4. Ipagawa ang Gawain A. Tingnan sa LM, p. 138.
5. Iwasto ang mga kasagutan dito.
6. Pangkatin sa apat (4) na grupo ang mga bata.
7. Ipagawa ang Gawain B sa LM, p. 138. Bigyan ng sapat na oras ang
bawat pangkat sa paggawa.
8. Gumamit ng rubric para sa pangkatang gawain.
9. Ipagawa ang Gawain C sa LM, p. 139. Gabayan ang bawat grupo sa
pagsasagawa ng gawain. Bigyan sila ng sapat na panahon para sa
gawain.
10. Gumamit ng rubric sa pagbuo at pagtasa ng dayoramang ginawa ng
mga bata.
11. Bigyang-pansin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo sa LM, p. 139.
Pagtataya
Takdang Aralin
Gumawa ng isang bagay na maaaring i-recycle mula sa mga lumang

kagamitan sa tahanan. Gawing malikhain ang gagawing proyekto.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. 3
2. 7
3. 3
4. 3
5. 3
62
Pamantayan sa Paggawa ng Dayorama

Batayan
Pagkamalikhain
50%
Kaayusan
5
Mahusay na
Mahusay
Sariling
gawa na may
kakaibang
estilo at
angkop sa
paksang
tinalakay
(2.5)
Maayos ang
pagkakaguhit
at
pagkakalagay
ng mga miniyatorang likas
na yaman
(miniature)
30%
(1.5)
Kaugnayan Nakikita sa
sa Leksyon ginawang
dayorama,
ang 9-10
miniyatora
o larawan
na may
kaugnayan
sa araling
natutunan
10%
(0.5)
Kabuuang Nakikita ang
ganda ng
kahusayan sa
dayorama paggawa ng
dayorama,
makulay
at may
disenyong
angkop sa
album
10%
(0.5)
4
Mahusay
3
Medyo
Mahusay
Sariling
Sariling gawa
gawa na may na may kaunkakaibang
ting kakaibang
estilo ngunit
estilo ngunit
di-gaanong
di-gaanong
angkop sa
angkop sa
paksang
paksang
tinalakay
tinalakay
(2.0)
(1.5)
Malinis ang
Maayos ang
pagkakaguhit pagkakaguhit
ngunit dingunit dimaayos ang
malinis ang
pagkakalagay pagkakalagay
ng miniyatora ng miniyatora
ng likas na
ng likas na
yaman
yaman
(1.2)
(0.9)
Nakikita sa
Nakikita sa
ginawang
ginawang
dayorama ang dayorama ang
7-8 miniyatora 5-6 miniyatora
o larawan
o larawan
na may
na may
kaugnayan
kaugnayan
sa araling
sa araling
natutunan
natutunan
(0.4)
Nakikita ang
kahusayan sa
paggawa ng
dayorama,
makulay
ngunit di-gaanong angkop
ang disenyong
ginamit
(0.4)
(0.3)
Nakikita ang
kahusayan sa
paggawa ng
dayorama,
di-gaanong
makulay at
angkop ang
disenyong
ginamit
(0.3)
2
Di-gaanong
Mahusay
Sariling gawa
ngunit walang
masyadong
kakaibang
estilo at di
angkop sa
paksang
tinalakay
(1.0)
Nakagawa
ng proyekto
ngunit di
kakikitaan
ng pinagplanuhang
gawain
1
Hindi
Mahusay
Sariling
gawa ngunit
walang
kakaibang
estilo at
di-angkop
sa paksang
tinalakay
(0.5)
Walang
kaayusan
ang ginawa
makasulit
lamang/
walang
ginawa
(0.6)
Nakikita sa
ginawang
dayorama ang
3-4 miniyatora
o larawan
na may
kaugnayan
sa araling
natutunan
(0.3)
Nakikita sa
ginawang
dayorama
ang 1-2
miniyatora
o larawan
na may
kaugnayan
sa araling
natutunan
(0.1)
Hindi pinagplanuhan
ang pagkakagawang
dayorama,
di-gaanong
makulay
at walang
disenyo
(0.1)
(0.2)
Nakikita ang
kasimplehan
ng paggawa
ng dayorama,
di-gaanong
makulay at
kulang ang
disenyo
(0.2)
TOTAL/Kabuuang Score: _______

63
Aralin 6
Kaugnayan ng Matalinong Pangangasiwa

ng mga Likas na Yaman sa Pag-unlad ng Bansa
Layunin
1. Naiuugnay ang matalinong pangangasiwa ng likas na yaman sa pag-unlad

ng bansa
2. Naipapaliwanag ang kahalagahan ng matalinong pangangasiwa ng mga
likas na yaman
Paksang Aralin
Paksa
: Kaugnayan ng Matalinong Pangangasiwa ng Likas na Yaman sa

Pag-unlad ng Bansa
Kagamitan : larawan na nagpapakita ng matalinong pangangasiwa ng likas
na yaman, tsart at graphic organizer
CG AP4LKE IIb-d-3
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magpakita ng larawan na nagpapakita ng matalinong pangangasiwa ng
likas na yaman ng bansa.
2. Itanong:

a. Ano ang ipinahihiwatig ng larawan?
b. Ano ang kaugnayan ng pangangasiwa sa likas na yaman sa pagunlad ng bansa?
3. Itala o isulat sa pisara ang mga kasagutan ng mga bata upang maging
batayan sa paglulunsad ng bagong aralin.
B. Paglinang
1. Ilahad ang aralin sa pamamagitan ng susing tanong sa Alamin Mo sa
LM, p. 140.
Itanong: Paano nakatutulong ang matalinong pangangasiwa ng likas
na yaman sa pag-unlad ng bansa?
2. Magpalitan ng opinyon o ideya tungkol sa paksa.
3. Itala ang mga kasagutan ng mga bata upang gawing batayan sa
paglinang ng aralin.
4. Ituon ang pansin sa mga larawan na nasa LM, p. 141.
5. Pasagutan at talakayin sa mga mag-aaral ang mga katanungang
nakahanda, LM, p. 141.
6. Ipabasa nang tahimik ang talata o babasahin at pasagutan at talakayin
ang mga katanungan sa huli.
7. Ipagawa ang mga gawain sa Gawin Mo sa LM, pp. 142143.
64
Gawain A (Pangkatang Gawain)

Hatiin sa apat na pangkat ang klase.
Ipaliwanag sa mga bata ang gagawin ng bawat pangkat.
Ipakita sa klase ang nagawa nilang output.
Gawain B
Sa parehong mga pangkat, ipaliwanag sa mga mag-aaral ang ibig
sabihin ng islogan.
Ipagawa ang islogan sa isang sangkapat (1/4) na illustration board.
Paalalahanan na maaari nilang lagyan ng disenyo ang islogan
subalit mas bibigyang diin ay ang islogang ginawa.
Gawain C (Indibiduwal na Gawain)
Pasagutan ang gawain sa isang sagutang papel.
Sumangguni sa LM, p. 143 para sa gagawin.
8. Pag-usapan at bigyang-diin ang mahalagang kaisipan sa Tandaan Mo
sa LM p. 144.
Pagtataya
Pasagutan sa sagutang papel ang nasa Natutuhan Ko sa LM, p. 144.
Susi sa Pagwawasto
Natutunan Ko
1. 3
2. 7
3. 3
4. 3
5. 3
6. 7
7. 3
8. 3
9. 3
10. 3
Aralin 7
Pananagutan sa Pangangasiwa at Pangangalaga

ng Pinagkukunang-Yaman ng Bansa
Layunin
1. Nalalaman ang kahulugan ng pananagutan

2. Naisa-isa ang mga pananagutan ng bawat kasapi sa pangangasiwa at
pangangalaga ng mga pinagkukunang-yaman ng bansa
3. Nahihinuha na ang bawat kasapi ay may mahalagang bahaging ginagampanan para sa higit na ikauunlad ng bansa
65
Paksang Aralin
Paksa
: Pananagutan ng Bawat Kasapi sa Pangangasiwa at Pangangalaga ng Pinagkukunang-Yaman ng Bansa

Kagamitan : kartolina, panulat, pangkulay
Sanggunian : Yunit 2, Aralin 7, LM pp. 145152
K to 12 AP4LKE-IIb-d-3

Aklat
Cruz, Maritz B., Julia T. Gorobat, Norma C. Avelino (2007).
Yaman ng Pilipinas. Makati City: EdCrisch International,
Inc. pahina 54, 62-74.
Divina, Richelda O. et. al. (2009). Pamana ng Lahing Malaya.
Pilipinas: Hope Publishing House. pahina 172, 177 -181.
Macapagal, Ray Ann G, et. al. (2013). Araling Panlipunan
HEKASI, Pilipinas: Ugat ng Lahing Pilipino sa Dulo ng
Panahon 4. Tarlac City: Wizard Publishing House, Inc. pahina
312-313

Internet
Mga Batas Ukol sa Pangangalaga ng Kalikasan (2010, July 10)
Retrieved July 16, 2014 from
http://fil.wikipilipinas.org/index.php?title=Mga_Batas_Ukol_sa_
Pangangalaga_ng_Kalikasan
Mga proyekto ng pamahalaan na nangangalaga ng mga likas
na yaman (n.d.). Retrieved July 16, 2014 from http://
www.maybenow.com/mga-proyekto-ng-pamahalaan-nanangangalaga-ng-mga-likas-na-yaman-q23978128
Modyul 4: Mga Layunin at Tungkulin ng Isang Nagdadalaga at
Nagbibinata (2012, July 24). Retrieved July 16, 2014 from
http://www.zeke7766.blogspot.com/2012/07/modyul-4-mgalayunin-at-tungkulin-ng.html
Porta, Julie Anne (2013, October 8). Aralin Panlipunan I: Mga
Pinagkukunang-yaman ng Pilipinas. Retrieved July 16, 2014
from http://www.slideshare.net/jarl143/araling-panlipunanai-mga-pinagkukunang-yaman-ng-pilipinas
Santiago, Mary Ann (2013, September 2). Likha ng Panginoon,
Dapat Pahalagahan. Online Balita. http://www.balita.net.
ph/2013/09/02/likha-ng-panginoon-dapat-pahalagahan/
Pamamaraan
A. Panimula
1. Maglaro ng isang sikat na laro sa telebisyon, ang Pinoy Henyo.
2. Ang guro ay tatawag ng dalawang mag-aaral na uupo sa harapan.
3. Lalagyan ng guro ng papel na may nakasulat na salita, ang noo ng isa
sa dalawang bata.
66
4. Ang batang may papel sa noo ang nakatalagang manghuhula ng salita

na nakalagay sa kaniyang noo.
5. Ang isa pang bata ang tutulong sa isa pa na mahulaan ang salita gamit
ang pagsagot sa mga tanong nito.
6. Tanging ang mga salitang oo, hindi, at puwede lamang ang maaaring
isagot sa mga tanong ng batang manghuhula.
7. Bibigyan ng guro ng dalawang minuto ang mga batang naglalaro para
mahulaan ang salita. Subalit kapag nahulaan na ang tumpak na salita
kahit wala pang dalawang minuto, idedeklara na ng guro na sila ay
panalo at isusulat sa pisara ang eksaktong minuto at segundo ng
kanilang pangkakahula.
8. Mga salitang gagamitin ng guro para sa palaro: pamahalaan, paaralan,
simbahan, pribadong samahan, pamilya, at mamamayan.
9. Itanong sa klase:
Ano ang pamahalaan? paaralan? simbahan? pribadong samahan?
pamilya? mamamayan?
10. Isulat sa pisara ang mga sagot ng bata sa mga katanungan ng guro.
11. Sabihin sa mga bata: Sa araw na ito ay ating pag-aaralan ang paksang ito:
Ang Pananagutan ng Bawat Kasapi sa Pangangasiwa at Pangangalaga
ng Pinagkukunang-yaman ng Bansa.
12. Himukin ang buong klase na bumuo ng suliranin mula sa paksa.
Suliraning mabubuo: Ano-ano ang pananagutan ng bawat kasapi sa
pangangasiwa at pangangalaga ng pinagkukunang-yaman ng bansa?
B. Paglinang
1. Ipabasa ang bahaging Alamin Mo sa LM, p. 145.
2. Tumawag ng mga mag-aaral upang sagutin ang mga tanong. Tanungin
ang mga mag-aaral hinggil sa kanilang binasa.
3. Pagtuunang-pansin ang mga sagot ng mga bata upang magamit sa
pagtalakay ng aralin.
4. Gawin ang bahaging Gawin Mo.
Gawain A
Ang Gawain A LM, p. 149 ay isang gawaing paupo.
Gamit ang bubble map, ibigay ang mga kasingkahulugan ng
salitang pananagutan.
Gamit ang caterpillar map, sasagutin ng mga bata ang mga tanong
sa LM, p. 150.
Gawain B
Pangklaseng Gawain, LM, p. 150.
Ang lahat ng bata ay patatayuin sa gitna o harap ng silid-aralan.
Laruin ang Lost at Sea scenario.
Magtalaga ng batang gaganap na pamahalaan, paaralan, simbahan,
pribadong samahan, pamilya, at mamamayan.
Ikuwento ang Lost in the Sea sa mga bata.
67
Hayaan ang mga batang pumili ng bangkang sasamahan.

Kapag nakapili na sila ng bangka, tanungin ang mga bata na
sumama sa ibat ibang bangka.
Gawain C
Hatiin ang klase sa anim na pangkat.
Ipagawa ang Gawain C LM p. 151.
Ipabuo ang imahe ng isang pyramid sa mga bata gamit ang
ibat ibang kasapi na may pananagutan sa pangangasiwa at
pangangalaga ng pinagkukunang-yaman ng bansa.
Tiyakin na ang bawat pangkat ay may kulang na isang tatsulok.
Itanong: Bakit hindi mabuo ang pyramid?
5. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo, LM, p. 151.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, LM, p. 152.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. kasingkahulugan: tungkulin, obligasyon, responsibilidad
kahulugan: dapat gawin ng isang tao para sa sarili, kapuwa, lipunan, o bansa
2. Maraming posibleng sagot
Gawain B
Sariling opinyon ng mga bata.
Hayaang magkaroon ng debate sa loob ng klase. Alamin ang opinyon ng mga
bata kung anong kasapi ang may pinakamalaking pananagutan.
Gawain C
Hindi nabuo ang pyramid, kulang ito.
May nawawalang pyramid sa aming grupo.
1. Lahat ay dapat gumawa ng kaniyang tungkulin.
2. Para sa ikauunlad ng bansa
Bigyang-diin ang kaisipan na ang lahat ay may pananagutan na dapat
gampanan para sa ating mga pinagkukunang-yaman. Mahalaga na
magampanan ng lahat ang kanilang pananagutan. Ang pangangasiwa at
pangangalaga sa ating yaman ay higit na maisasakatuparan kung ang lahat
ay makikiisa at gagampanan ang kaniyang pananagutan.
Natutuhan Ko
I. 1. puso
2. araw
3. mukhang nakangiti
4. kidlat
5. bituin
68
II. Maraming posibleng sagot. (Isulat ito sa manila paper.)

Likha ng Panginoon, dapat Pahalagahan
Posted by Online Balita on Setyembre 2, 2013
ni Mary Ann Santiago
Umapela si Manila Archbishop Luis Antonio Cardinal Tagle sa mga Pinoy na

gampanan ang kanilang tungkulin bilang tagapangasiwa ng kalikasan.
Ayon kay Tagle, maiiwasan lamang natin ang matinding hagupit ng
kalamidad kung ang lahat ay magiging mabuting tagapamahala ng kalikasan.
Kasabay nito, hinimok ni Tagle ang mamamayan na maging bahagi ng
katekesis at pagkilos sa ibat ibang parokya, mga paaralan, mga non-governmental
organization at ibat ibang grupo para sa pangangasiwa sa kalikasan na nilikha ng
Panginoon.
Umapela rin ang Cardinal sa lahat na magbigay-puri sa Diyos na lumikha
ng lahat.
Nananawagan po tayo sa ating mga Kapanalig, lalo na dito sa Archdiocese
of Manila, inilunsad po natin sa araw na ito ang panahon ng paglikha o season
of creation. Sana po sa mga programa ng Katekesis at pagkilos para po sa
pangangasiwa ng kalikasan at likha ng Panginoon sa ating mga parokya, paaralan
at ibat ibang grupo ay makiisa po tayo at ito po rin ay panawagan para sa lahat ng
Kapanalig saan mang bahagi ng Pilipinas ng ating bansa tayo po ay magbigay puri
sa Diyos na lumikha ng lahat at gampanan ang ating papel bilang tagapangasiwa
na mapagkatiwalaan niya, sinabi ni Tagle sa panayam ng Radio Veritas.
Nauna rito, pinangunahan ni Tagle ang isang misa sa San Fernando de Dilao
Parish Church sa Paco, Manila kasabay ng paglulunsad ng Archdiocese of Manila
ng season of creation.
Sa kanyang homiliya, hinikayat ng Cardinal ang bawat parokya at komunidad
sa Archdiocese of Manila na makiisa at makibahagi sa layuning mapangalagaan
ang kapaligiran at kalikasan.
Umaapela rin ang Cardinal sa mga magulang na ituro sa kanilang mga anak
ang kahalagahan ng pagiging malinis ng paligid at pagpapahalaga sa kalikasan.
Sanggunian: http://www.balita.net.ph/2013/09/02/
likha-ng-panginoon-dapat-pahalagahan/
Pangkatin ang mga bata sa apat na pangkat. Bigyan ang bawat pangkat ng
na kartolina, panulat, at pangkulay. Pagawain ang bawat pangkat ng poster
gamit ang temang:
Ang Kalikasan ay ating kayamanan
Pangangalaga nito ay ating pananagutan.
Ipaskil ang gawa ng mga pangkat sa isang bahagi ng silid-aralan.
69
Rubric sa Paggawa ng Poster
Mahusay
(3)
Pamantayan
Kawastuhan ng
mensahe
(x2)
Wasto ang detalye

ng mensahe ng
nagawang poster.
Katamtamang Husay
(2)
Nangangailangan
pa ng Dagdag na
Pagsasanay sa
Paggawa ng Poster
(1)
May mga mali sa mga Mali ang mensahe ng

detalye ng mensahe
nagawang poster
ng nagawang poster
Kabuuan ng mensahe Kompleto ang detalye May ilang kulang sa

Maraming kulang sa
(x2)
ng mensahe ng
detalye ng nagawang detalye ng nagawang
nagawang poster.
poster
poster
Kasiningan ng
Pagkakagawa
(x2)
Masining na masining Ordinaryo ang

ang pagkakagawa ng pagkakagawa
poster.
Magulo at hindi
masining ang
pagkakagawa
Kalinisan ng
pagkakagawa (1)
Malinis na malinis
ang pagkakagawa ng
poster.
Marumi ang
pagkakagawa ng
poster.
Medyo malinis ang

pagkakagawa ng
poster.
Kabuuang Puntos
Aralin 8
Mga Mungkahing Paraan ng Wastong

Pangangasiwa ng Likas na Yaman ng Bansa
Layunin
1. Nakapagbibigay ng mga mungkahing paraan ng wastong pangangasiwa ng

mga likas yaman ng bansa
2. Natutukoy ang mga posibleng bunga ng wasto at hindi wastong pangangasiwa
ng likas na yaman ng bansa
3. Naipakikita ang pagmamalaki at pagpapahalaga sa mga
wastong
pangangasiwa ng mga likas na yaman sa pamamagitan ng pagsulat ng
pangako sa sarili
Paksang Aralin
Paksa
: Mga Mungkahing Paraan ng Wastong Pangangasiwa ng Likas na

Yaman ng Bansa
Kagamitan : awit, manila paper
Sanggunian : Yunit 2, Aralin 8, LM, pp. 153158
Aklat : Hiyas ng Lahi 2 (2013). Sampaloc, Manila: St. Augustine
Publication, Inc.
Internet : Mga Likas na Yaman sa Pilipinas (n.d.) Retrieved July
16, 2014 from http://homeworks-edsci.blogspot.com/2011/10/
likas-na-yaman-sa pilipinas-mga-uri.html
70
Pamamaraan
A. Panimula
1. Ipaawit ang awitin: Ang mga Likas Yaman ay Gawa ng Diyos.
Awit:

Ang mga bundok na matataas

Ay yamang lupa
Wag nating patagin

Ulitin
Wag ka nang malungkot

O, Wow Philippines.
Palitan ang mga salitang bundok na matataas, yamang lupa at patagin

ng mga sumusunod:
ilog na umaagos/yamang tubig/dumihan
puno na mayayabong/yamang gubat/putulin
haribon na lumilipad/yamang hayop-gubat/panain
magsasaka na masisipag/yamang tao/maliitin
likas na yaman/gawa ng Diyos/sirain
2. Itanong:

a. Anong mga likas na yaman ang nabanggit sa awit?

b. Ano-anong uri ito ng mga likas na yaman?

c. Ano-ano ang hindi natin dapat gawin sa mga likas na yaman na
nabanggit sa awit?
d. Ano-ano ang maaaring mangyari kapag hindi natin sinunod ang
mga sinasabi sa awit?
3. Isulat sa pisara ang mga sagot ng bata gamit ang talahanayang Joharis
Window.
Mga Likas Yaman
Halimbawa:
bundok
Hindi Dapat Gawin
Uri ng Likas na Yaman
huwag patagin
magkakaroon ng matinding pagbaha

dahil wala nang bundok na sasangga sa
mga bagyo
yamang lupa
Maaaring Mangyari
4. Sabihin sa mga bata na pag-aaralan nila ngayon ang tungkol sa mga

paraan ng wastong pangangasiwa ng mga likas na yaman ng bansa.
5. Hikayatin ang mga mag-aaral na bumuo ng suliranin mula sa paksa.
Suliraning mabubuo: Ano-ano ang mungkahing paraan ng wastong
pangangasiwa ng likas na yaman ng bansa?
71
B. Paglinang
1. Ipabasa ang bahaging Alamin Mo LM, p. 153.
2. Tumawag ng ilang mag-aaral upang sagutin ang mga tanong sa ibaba
ng pahina. Tanggapin lahat ng sagot ng mga bata.
3. Bigyang-pansin ang mga sagot ng mga bata sa mga tanong upang
magamit sa pagtalakay sa aralin.
Gawain A
Hatiin ang klase sa apat na pangkat. Magtalaga ng bata na
magiging lider ng pangkat.
Magbigay ng pamantayan sa paggawa ng pangkatang gawain
upang higit na maging maganda ang produktong malilikha ng
grupo.
Ipakita ang video ng Awit para sa Kalikasan.
Talakayin ang mensahe ng awit gamit ang Tsart na A-N-NA.
Alam Na
Nais Malaman
Nalaman
Ipasagot sa klase ang kahon ng Alam Na at Nais Malaman. Isusulat

ng mga bata sa manila paper ang sagot sa Gawain A LM, p. 156.
Ipasagot sa bawat pangkat ang bahaging Nalaman. Ipasulat ang
kanilang sagot sa manila paper.
Itanong: Mula sa video ng Awit para sa Kalikasan, ano ang inyong
nalaman na mga kasalukuyang pangyayari sa ating kalikasan o
mga likas na yaman?
Bigyan ang mga bata ng sapat na oras upang magawa ang kanilang
output. Sabihan ang kanilang lider na maghanda para sa gagawing
pag-uulat ng kanilang output.
Tawagin ang lider ng bawat pangkat at ipaulat ang likha ng
pangkat.
Itanong sa klase: Ano-ano ang inyong mungkahing paraan ng
wastong pangangasiwa ng mga likas na yaman ng bansa? (Maraming
posibleng sagot.) Isulat ang sagot ng mga bata sa pisara.
Gawain B
Gamit ang parehong pangkat, gawin ang Gawain B sa LM,
pahina 156.
Ipaliwanag sa mga bata ang kanilang pangkatang gawain gamit
ang Fish Bone map.
Ipapaskil ang gawa ng bawat pangkat sa isang bahagi ng silidaralan.
72
Bawat pangkat ay bibigyan ng guro ng sapat na oras para tingnan

at basahin ang mga output ng ibang pangkat.
Sa ibaba ng likhang output ng ibang pangkat, susulat ang pangkat
na tumitingin dito kung sila ay sumasang-ayon o hindi sumasangayon sa gawang Fish Bone map ng pangkat.
Gawain C
Gamit ang parehong pangkat, ipagawa sa mga bata ang
Gawain C sa LM, p. 157.
Ipakopya ang graphic organizer at ipasulat sa mga bata ang
kanilang gawang pangako sa sarili.
Tumawag ng tig-tatlong bata sa bawat pangkat at ipabasa sa harap
ng klase ang kanilang gawang pangako.
5. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo, p. 157 ng LM.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, LM, pp. 157158.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A, B, at C
Maaaring iba-iba ang sagot. (Tingnan kung akma ang mga sagot sa aralin.)
Natutuhan Ko
I. 1. Wasto
2. Wasto
3. Hindi wasto
4. Wasto
5. Hindi wasto
II. Maraming posibleng sagot
Pangkatin ang mga bata sa apat na pangkat. Gamit ang role playing, ipakita
ang sumusunod:
Pangkat 1: Mga mungkahing paraan ng wastong pangangasiwa ng mga likas
na yaman ng bansa
Pangkat 2: Mga posibleng bunga ng wastong pangangasiwa ng mga likas na
yaman ng bansa
Pangkat 3: Mga di wastong paraan ng pangangasiwa ng mga likas na yaman
ng bansa
Pangkat 4: Mga posibleng bunga ng hindi wastong pangangasiwa ng mga
likas na yaman ng bansa
73
Rubric sa Role Playing

Magaling
(3)
Pamantayan
Pagbigkas ng
dayalog
(x2)
Katamtamang Galing
(2)
Malinaw at angkop
ang mga dayalogong
ipinakita
Hindi gaanong
malinaw at angkop
ang mga dayalogong
ipinakita
Kilos ng katawan Angkop at mahusay
Hindi gaanong angkop
at ekspresyon
ang mga kilos ng
at mahusay ang mga
(x2)
katawan at ekspresyon kilos ng katawan at
ng mukha sa eksenang ekspresyon ng mukha
ipinakikita
sa eksenang ipinakikita
Pagpapahayag
Maayos na
Hindi gaanong maayos
ng mensahe at
naipahayag ang
na naipahayag ang
impormasyon
mensahe at tumpak
mensahe at tumpak
(x3)
ang impormasyong
ang impormasyong
pinakita sa mga
pinakita sa mga
tagapanood
tagapanood
Nagpapakita
Lubos na naipakita
Hindi gaanong
ng angkop na
ang angkop na
naipakita ang angkop
katauhan ng papel katauhan ng papel na na katauhan ng papel
na ginagampanan ginagampanan
na ginagampanan
(x3)
Kabuuang Puntos
Aralin 9
Nangangailangan ng
Ibayong pagsasanay
(1)
Hindi malinaw at hindi
rin angkop ang mga
dayalogong ipinakita
Hindi angkop at hindi
mahusay ang mga
kilos ng katawan at
ekspresyon ng mukha
sa eksenang ipinakikita
Hindi maayos na
naipahayag ang
mensahe at tumpak
ang impormasyong
pinakita sa mga
tagapanood
Hindi naipakita
ang angkop na
katauhan ng papel na
ginagampanan
Pagtangkilik sa Sariling Produkto

para sa Pag-unlad at Pagsulong ng Bansa
Layunin
1. Natutukoy ang kahalagahan ng pagtangkilik sa sariling produkto

2. Naiuugnay ang kahalagahan ng pagtangkilik sa sariling produkto sa pagunlad at pagsulong ng bansa
3. Naipakikita ang pagiging makabayan sa pamamagitan ng pagpili ng
produktong gawang Pinoy
Paksang Aralin
Paksa
Pagtangkilik sa Sariling Produkto para sa Pag-unlad at Pagsulong

ng Bansa
Kagamitan : awit, basket o bayong, bilao, alampay, mga larawan ng ibat ibang
produkto, manila paper, panulat
74


Internet
Ako ay Pinoy. Retrieved July 16, 2014 from http://akoaymakabayan.
weebly.com/
(2014) Pagtangkilik sa Sariling Produkto. Answers Corporation
Retrieved July 16, 2014 from http://tl.answers.com/Q/
Pagtangkilik_sa_sariling_produkto
Irawa, Ruth (2012, February 9). Nasyonalismo Pagtangkilik ng
Produktong Pilipino. Retrieved July 16, 2014 from http://
group1nasyonalismo.blogspot.com/2012/02/pagtangkilik-ngproduktong-pilipino.html
Pamamaraan
A. Panimula
Iparinig ang awit ni Regine Velasquez-Alcasid na Tara na, Biyahe Tayo.
1. Itanong sa mga bata ang sumusunod:
Ano-anong lalawigan sa Pilipinas ang nabanggit sa awitin?
Ano-ano ang matatagpuan sa mga lugar na binanggit?
Sumasang-ayon ka ba sa mensahe ng awitin na kayganda ng
Pilipinas? Bakit?
Nahikayat ka ba ng awitin na bumiyahe at libutin ang Pilipinas?
Kung ikaw ay bibigyan ng pagkakataon na makabiyahe, saang
lalawigan sa Pilipinas ang iyong unang pupuntahan?
Bakit iyon ang naisip mong unang puntahan?
2. Tanggapin lahat ng mga sagot ng mga bata. Isulat sa pisara ang kanilang
tugon sa panlimang katanungan.
3. Sabihin na ang paksang tatalakayin ngayon ay tungkol sa kahalagahan
ng pagtangkilik sa sariling produkto sa pag-unlad at pagsulong ng
bansa.
4. Hikayatin ang mga mag-aaral na bumuo ng suliranin mula sa paksa.
Mga suliraning maaaring mabuo:
Ano ang kahalagahan ng pagtangkilik sa sariling produkto sa pagunlad at pagsulong ng bansa?
Paano nakatutulong sa pag-unlad at pagsulong ng bansa ang
pagtangkilik sa sariling produkto?
B. Paglinang
1. Pabuksan ang aklat sa bahaging Alamin Mo sa LM, p. 159.
2. Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga tanong sa bahaging Alamin Mo.
Tanggapin ang lahat ng kasagutan ng mga bata.
3. Talakayin ang aralin gamit ang mga sagot ng mga bata sa mga tanong.
4. Ipagawa ang mga gawain sa bahaging Gawin Mo, LM, pp. 160162.
Gawain A
Hatiin ang klase sa tatlong pangkat.
Patnubayan ang mga bata sa pagbubuo ng mga pamantayan na
dapat sundin sa paggawa ng pangkatang gawain.
75
Laruin ang Mother Goes to Market, isang uri ng relay game.

Ang bawat pangkat ay pipila nang maayos at bibigyan ng guro ng
tig-isang basket o bayong, bilao at alampay.
Ang miyembro ng bawat pangkat na nasa unahan ay magsusuot
ng alampay at bibitbitin ang basket o bayong papunta sa harapan
kung saan nakadikit sa pisara ang ibat ibang produkto, maaaring
imported o gawang Pinoy.
Kukuha ang mga mag-aaral na may hawak ng basket ng isang
produktong ibig nilang bilhin at babalik na sa kanilang mga
kagrupo upang ilagay sa kanilang bilao ang produktong binili at
ipapasa ang basket at alampay sa kasunod sa pila.
Gagawin din ng kasunod na kasapi ang ginawa ng naunang
kamiyembro hanggang ang lahat ng kasapi ng pangkat ay
makapamili na ng kanilang produkto.
Ihihiwalay ng bawat pangkat ang kanilang napamili sa dalawa:
Produktong Imported at Produktong Pinoy.
Ang grupong may pinakamaraming napamili na produktong Pinoy
ang panalo.
Gawain B
Gamit ang parehong pangkat, ipagawa ang Gawain B sa LM,
pahina 161.
Bigyan ang bawat pangkat ng manila paper na may guhit na
Butterfly Map at panulat.
Ipasulat sa Butterfly Map ang mga sagot ng mga bata sa gawain.
Talakayin ang kanilang gagawin gamit ang halimbawa.
Pangkat 1: mga lalawigan sa Luzon at mga produkto nito
Pangkat 2: mga lalawigan sa Visayas at mga produkto nito
Pangkat 3: mga lalawigan sa Mindanao at mga produkto nito
Bigyan ang mga bata ng sapat na panahon para sagutin ang
katanungan.
Ipaulat at ipapaskil ang kanilang mga gawa.
Gawain C
Gamiting muli ang parehong pangkat. Ipaliwanag ang Gawain C
sa LM, p. 161.
Ipakita sa klase ang kanilang gagawin at ipagawa ang Gawain C.
Tiyakin ang mga sumusunod: Batid ng mga bata ang mga
pamantayan sa paggawa nang maayos at may sapat silang oras
upang gawin ang kanilang gawain.
Ipadikit sa pisara ang kanilang output.
Hanapin ang magkakatulad na mga sagot at gamitin ito sa
talakayan.
76
Pagtataya
Susi sa Pagwawasto
Gawain A, B, at C
Iba-iba ang maaaring sagot.
Natutuhan Ko
I. Laguna mga palamuti, tsinelas, barong
Bicol pili, kagamitang yari sa abaka gaya ng bag, tsinelas, basket
Marikina bag, sapatos
Bukidnon pinya, saging
Pangasinan bangus, bagoong
Sulu perlas, palamuting yari sa shells
II. 1. N
2. N
3. N
4. NK
5. NK
Hatiin ang klase sa limang pangkat. Bigyan ang bawat pangkat ng manila
paper at panulat. Bawat pangkat ay lilikha ng kanilang jingle song tungkol sa
pagtangkilik ng sariling produkto at kahalagahan nito sa ating pag-unlad.
Rubric sa Jingle
Pamantayan
Pagkakaawit
Napakahusay
Magandang-maganda
ang pagkakaawit
Mahusay-husay
Maganda ang
pagkakaawit
Hindi Gaanong
Mahusay
Hindi gaanong
maganda ang
pagkakaawit
Dating sa Tagapakinig Malakas ang dating at Medyo malakas ang
Mahina ang dating at
panghikayat sa mga
dating at panghikayat hindi nakahihikayat sa
tagapakinig
sa mga tagapakinig
mga tagapakinig
Kaangkupan
Angkop ang ginamit
Hindi gaanong angkop Hindi angkop ang
na mga salita sa jingle ang ginamit na mga
ginamit na mga salita
salita sa jingle
sa jingle
Kawastuhan
Wasto ang
Hindi gaanong wasto Hindi wasto ang
mensaheng nais
ang mensaheng nais
mensaheng nais
ipahatid ng jingle
ipahatid
ipahatid
Kabuuang puntos
77
Aralin 10 Hamon at Oportunidad sa mga Gawaing

Pangkabuhayan ng Bansa
Layunin
1. Nababatid ang mga hamon ng mga gawaing pangkabuhayan

2. Nababatid ang mga oportunidad kaugnay ng mga gawaing pangkabuhayan
3. Nakagagawa ng isang mungkahing planong pangkabuhayan
Paksang Aralin
Paksa
: Hamon at Oportunidad sa mga Gawaing Pangkabuhayan ng

Bansa
Kagamitan : malaking larawan ng bundok, manila paper, panulat
K to 12 AP4LKE-IIa-1

Aklat
Cruz, Maritez B. et. al (2007) Yaman ng Pilipinas 6. Makati City:
EdCrisch International, Inc. p. 7.

Internet
Calvan, Dennis and Ephraim Batungbacal (n.d.). Roadmap to
Recovery of Philippine Oceans. Retrieved July 16, 2014, from
www. greenpeace.org/seasin/ph/PageFiles/616503/Roadmap_
to_Recovery_July_2013.pdf
Apelacio, Catherine T. (2014, February 19). Tagalog news:
Fishing Industry sa lungsod, palalaguin ng LGU GenSan.
Retrieved July 16, 2014, from http://news.pia.gov.ph/index.
php?article=1671392783662
Pascual, Anton (2014, February 6). Magsasaka, Tuloy-tuloy ang
Pakikibaka. Retrieved July 16, 2014, from veritas846.ph/
magsasaka-tuloy-tuloy-ang-pakikibaka.
Plantilla, Lyndon (2013, July 23) . Tagalog news:
Pamahalaan, mamumuhunan sa pangingisda. Retrieved
July
16,
2014,
from
http://news.pia.gov.ph/index.
php?=article=52137550690#sthash.59NGOLdN.dpuf
Roncesvalles, Carina I. (2012, March 15). Mamuhuan sa
agrikultura ng bansa. Retrieved July 16, 2014 from http://
hongkongnews.com.hk/mamuhunan-sa-agrikultura-ngbansa/
Pamamaraan
A. Panimula
1. Awitin ang Magtanim ay Di Biro.
2. Itanong sa buong klase:

a. Bakit hindi biro ang magtanim?

b. Sino sa ating mga manggagawang Pinoy ang masipag magtanim?

c. Ibig mo rin bang maging magsasaka?
78
d. Kung ang tatay mo ay isang magsasaka, ikararangal mo ba ang

kaniyang hanapbuhay?
3. Tanggapin ng guro ang lahat ng mga sagot ng mga bata.
4. Magpakita ng larawan ng ibat ibang manggagawang Pinoy.
5. Itanong: Saang gawaing pangkabuhayan sila nabibilang?
6. Pabuuin ang klase ng suliranin mula sa paksa.
Ano-ano ang hamon sa mga gawaing pangkabuhayan ng bansa?
Ano-ano ang oportunidad sa mga gawaing pangkabuhayan ng
bansa?
B. Paglinang
1. Ipabasa ang bahaging Alamin Mo sa LM, p. 164.
2. Ipasagot ang mga tanong. Tanggapin ang lahat ng kasagutan.
3. Bigyang-diin ang araling tinatalakay gamit ang mga sagot ng mga bata
sa mga tanong.
4. Ipagawa ang bahaging Gawin Mo, LM, p. 167169.
Gawain A
Ipagawa ang Gawain A sa LM, p. 167.
Hatiin ang klase sa apat na pangkat.
Ibigay ang mga pamantayan na dapat sundin sa paggawa ng
pangkatang gawain.
Bigyan ng manila paper at panulat ang bawat pangkat.
Ipaliwanag sa bawat pangkat ang kanilang gagawin.
Ipaisa-isa ang mga hamon at oportunidad sa ibat ibang gawaing
pangkabuhayan sa bansa.
Pangkat 1 at 3 Pagsasaka
Pangkat 2 at 4 Pangingisda
Ipagamit ang Venn Diagram sa pagsagot nila sa gawain.
Bigyan ang mga bata ng sapat na panahon na matapos ang kanilang
pangkatang gawain.
Ipaulat ang kanilang output sa klase.
Gawain B
Gamit ang parehong pangkat, ipalaro ang Search the Area. Ipagawa
sa klase ang Gawain B sa LM, p. 168.
Itatago ng guro ang inihandang mga istrip ng papel na sinulatan
ng ibat ibang mga hamon at oportunidad ng mga gawaing pangkabuhayan sa ibat ibang lugar sa silid- aralan.
Mag-uunahan ang bawat pangkat na mahanap ang mga istrip ng
papel na ito.
Ilalagay nila sa basket ang lahat ng oportunidad at sa basurahan
ang lahat ng mahahanap nilang hamon.
Ang pangkat na may pinakamaraming nakuhang tamang istrip ng
papel na nailagay sa tamang lalagyan ang panalo.
Talakayin sa klase ang kaibahan ng hamon sa oportunidad.
79
Gawain C
Hatiin ang klase sa dalawang pangkat, mga lalaki laban sa mga
babae.
Ipakita ang malaking larawan ng bundok.
Ilagay ito sa harap ng silid.
Sabihin sa mga bata na ang bawat pangkat ay mag-uunahan sa
pag-akyat sa tuktok ng bundok sa pamamagitan ng pagsagot sa
mga tanong na nakadikit sa larawan ng bundok.
Kapag ang tanong ay mga halimbawa ng oportunidad, sasagutin
nila kung ito ay oportunidad sa pagsasaka o pangingisda.
Kapag ang tanong ay halimbawa ng hamon, sasabihin ng pangkat
na sumasagot ang pass o lalagpasan.
5. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa LM, p. 169.
Pagtataya
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
Gawain B
Mga oportunidad: pagkakaroon ng mga modernong kagamitan tulad ng
underwater sonars at radars, pagpapatayo ng mga bagong pantalan, makabagong
teknolohiya sa pagsasaka, bagong pag-aaaral upang magkaroon ng magandang
ani, programang Blue Revolution at Biyayang Dagat
Mga hamon: mga sakuna sa dagat, problema sa irigasyon, El Nio
phenomenon, pagdami ng mga imported agricultural products, climate change
Gawain C
Hatiin ang klase sa apat na pangkat. Bawat pangkat ay gagawa ng
mungkahing Planong Pangkabuhayan. Sundin ang pormat na ibaba:
Planong Pangkabuhayan
Pamagat ng Planong Pangkabuhayan:
Pokus ng Gawaing Pagkabuhayan:
Mga Hamon:
Mga Oportunidad:
Pamamaraan:
Maaaring maging resulta:
80
Rubric sa Paggawa ng Planong Pangkabuhayan

Pamantayan
Katangi-tangi
(3)
Katamtaman
(2)
Kailangan ng Dagdag
na Pagsasanay
(1)
Kalidad at
Wasto, may kalidad
kabuluhan ng mga at kabuluhan ang
impormasyon
mga impormasyon na
nilagay sa ginawang
plano
PagkakaugnayMalinaw na naipakita
ugnay ng mga
ang pagkakaugnayimpormasyon
ugnay ng mga
impormasyon
Wasto, may kalidad at

kabuluhan ang ilan sa
mga impormasyon na
nilagay sa ginawang
plano
Hindi gaanong
malinaw na naipakita
ang pagkakaugnayugnay ng mga
impormasyon
Pagkakalahad ng
impormasyon
Lubhang maayos at
malinaw na nalahad
ang mga impormasyon
ukol sa plano
Hindi gaanong maayos

at malinaw na nailahad
ang mga impormasyon
ukol sa plano
Hindi maayos
at malabo ang
pagkakalahad ng mga
impormasyon ukol sa
plano
Kompleto
Kompleto ang mga

impormasyon na
inilagay sa plano
May ilang kulang sa

mga impormasyon na
inilagay sa plano.
Maraming kulang sa
mga impormasyon na
inilagay sa plano
Halos lahat ng
impormasyon ay mali
at walang gaanong
kalidad at kabuluhan.
Hindi malinaw
na naipakita ang
pagkakaugnay-ugnay
ng mga impormasyon
Kabuuang Puntos
Aralin 11 Likas Kayang Pag-unlad

Layunin
1. Nasasabi ang kahulugan at kahalagahan ng likas kayang pag-unlad o

sustainable development
2. Nakalalahok sa mga gawaing lumilinang sa pangangalaga at nagsusulong ng
likas kayang pag-unlad ng mga likas yaman ng bansa
3. Naipadarama ang pagmamahal sa kalikasan sa pamamagitan ng paglahok
sa mga gawaing may kinalaman sa likas kayang pag-unlad
Paksang Aralin
Paksa
: Likas Kayang Pag-unlad
Kagamitan : awit, larawan ng umiiyak na puno, tansan, lumang tela, bote ng
1.5 L na soft drink, straw, binhi o punla, pambungkal ng lupa
81

K to 12 AP4LKE-IIe-6
Aklat: Divina, Richelda O. et. al. (2009). Pamana Lahing Malaya.
Pilipinas: Hope Publishing House. pahina 173, 182
Internet: Philippine Strategy for Sustainable Development
(n.d) Retrieved July 16, 2014 from http://www.psdn.org.ph/
agenda21/pssd.htm
Cajes A.S. (2013, April 30) Understanding Sustainable
Development Retrieved July 13, 2014 from http://kalamboan.
blogspot.com/2013/04/understanding-sustainabledevelopment.html
Ang Ekonomiya, Ang Kalikasan at Ang Likas Kayang Kaunlaran
by National Statistics Coordination Board. Retrieved July
16, 2014 from http://www.nscb.gov.ph/peenra/Publications/
Pamphlets/Pamphlet%20Filipino%20Version.PDF
Pamamaraan
A. Panimula
1. Pakinggan ang awiting Kapaligiran ng Asin.
2. Itanong sa mga bata:

a. Ano ang ibig iparating sa atin ng awitin?
b. Sa pagmamasid mo sa ating paligid, masasabi mo bang makatotohanan ang mensahe ng awitin?

c. Ibigay ang iyong opinyon sa mga linya sa awitin na hindi masama
ang pag-unlad kung hindi nakakasira ng kalikasan.
3. Tanggapin lahat ng mga sagot ng mga bata.
4. Magpakita ng larawan ng isang punong umiiyak.
5. Itanong ang mga sumusunod:

a. Bakit kaya umiiyak ang puno?

b. Sa palagay mo, bakit siya nasasaktan?

c. Sino ang dapat sisihin sa ganitong mga pangyayari?

d. Ano ba ang ginagawa ng tao sa mga puno?
e. Ano-ano ang maling ginagawa ng mga tao sa ating mga likas na
yaman?
6. Sabihin na ang paksang tatalakayin ngayon ay tungkol sa likas kayang
pag-unlad.
7. Ang klase ay bubuo ng suliranin mula sa paksa.
Ano ang likas kayang pag-unlad at ang kahalagahan ng pagsulong
nito para sa mga likas na yaman ng bansa?
Paano ka makalalahok sa mga gawaing lumilinang sa pangangalaga
at nagsusulong ng likas kayang pag-unlad ng mga likas na yaman
ng bansa?
82
B. Paglinang
1. Ipabasa sa mga bata ang bahaging Alamin Mo sa LM, p. 171.
2. Ipasagot ang mga tanong. Tanggapin ang lahat ng kasagutan ng mga
bata.
3. Talakayin ang aralin sa pahina 172.
4. Bigyang-linaw ang aralin gamit ang mga sagot ng mga bata sa mga
tanong.
5. Ipagawa ang bahaging Gawin Mo sa LM, pp. 173174.
Gawain A
Gawin ang Gawain A sa LM, p. 173.
Gawain B
Ipagawa sa klase ang Gawain B sa LM, p. 174.
Bigyan ang bawat mag-aaral ng bond paper at ipagaya ang guhit
na puno na nasa Gawain B.
Sa loob ng puno ay ipasulat ang kanilang Kontrata ng Katapatan
sa Kalikasan o KKK.
Tumawag ng piling mag-aaral at ipabasa ang kanilang likhang
kontrata.
Idikit ang mga punong kinalalagyan ng kanilang kontrata sa isang
bahagi ng silid-aralan na may guhit na malaking bundok.
Itanong:
Ano-anong gawain ang iyong lalahukan na lumilinang sa
pangangalaga at pagsulong ng likas kayang pag-unlad ng mga
likas na yaman ng bansa?
Gawain C
Ibigay ang mga pamantayan na dapat sundin sa paggawa ng
pangkatang gawain.
Ipaliwanag ang Gawain C, LM, p. 174.
Ipakita sa bawat pangkat ang halimbawa ng kanilang magiging
output at ipagawa ang Gawain C.
Tiyaking may sapat na oras ang mga bata para matapos ang
kanilang gawain.
I-display ang kanilang gawa sa labas ng klase at ipagbili sa abotkayang presyo. Ang kikitain ng bawat pangkat ay hahati-hatiin ng
bawat kasapi sa kanilang mga sarili.
Itanong sa mga bata ang sumusunod:
1. Talaga bang may pera sa basura?
2. Paano nagiging pera ang basura?
3. Dahil iyong napatunayan na may pera sa basura, ano ang
iyong gagawin sa mga basurang maaari pang
mapakinabangan?
83
Rubric sa Nagawang Recycled na Kagamitan

Pamantayan
Kagandahan,
kalinisan at
katibayan
Orihinalidad
Kapakinabangan
Magandang maganda,
matibay na matibay at
malinis na malinis ang
nagawang recycled na
kagamitan
Orihinal ang disenyo
Maganda at malinis ang

nagawang recycled na
kagamitan ngunit hindi
matibay
Maganda ngunit hindi

gaanong malinis at
matibay ang nagawang
recycled na kagamitan
Nilagyan ng kaunting
pagbabago mula sa
ginayang disenyo
Magagamit paminsanminsan
May pinaggayahang
disenyo
Magagamit sa
pang-araw araw na
pamumuhay
Hindi magagamit
kailanman
Rubric sa Malikhaing Gawain

Mahusay
(3)
Pamantayan
Pagkamasining
Napakamasining ng
pagkakagawa
Orihinalidad
Orihinal ang disenyo at

pagkakagawa
Pagkakagawa
Napakalinis at
makabuluhan ang
pagkakagawa
Angkop na angkop
ang materyales at
magandang maganda
ang estilong ginamit
Materyales at
Estilo
Katamtaman
(2)
Hindi gaanong
masining ang
pagkakagawa
Hindi gaanong orihinal
ang disenyo at
pagkakagawa
Hindi gaanong malinis
at makabuluhan ang
pagkakagawa
Hindi gaanong angkop
ang materyales at
hindi rin gaanong
maganda ang estilong
ginamit
Kabuuang
Puntos
Pagtataya
Susi sa Pagwawasto
Gawain A, B, at C
Maraming posibleng sagot
84
Kailangan ng Ibayong
Pagsasanay
(1)
Hindi masining ang
pagkakagawa
Hindi orihinal
ang disenyo at
pagkakagawa
Hindi malinis at
makabuluhan ang
pagkakagawa
Hindi angkop ang
materyales at hindi rin
maganda ang estilong
ginamit
Natutuhan Ko
I. Maraming posibleng sagot
II. 1. puso
2. puso
3. puso
4. puso
5. puso
Pagtatanim ng punla sa hardin o gulayan ng paaralan. Ang buong klase
ay pupunta sa hardin o gulayan ng paaralan upang magtanim ng mga punla o
binhing dala ng mga mag-aaral.
Aralin 12 Kulturang Pilipino

Layunin
1. Natutukoy ang ilang halimbawa ng kulturang Pilipino sa ibat ibang rehiyon

ng Pilipinas
2. Natatalakay ang kontribusyon ng ibat ibang pangkat sa kulturang Pilipino
Paksang Aralin
Paksa
: Kulturang Pilipino
Kagamitan : mga larawan ng ibat ibang pangkat etniko, mapa ng Pilipinas,
manila paper at panulat
K to 12 AP4LKE-IIf-7
_____. Hiyas ng Lahi 2 (2013). Sampaloc, Manila: St. Augustine
Publication, Inc.
Capia, Estelita at Alvenia P. Palu-ay (2000). Pilipinas: Bansang
Papaunlad. Quezon City: SD Publishing, Inc. pahina 24-35.
Divina, Richelda O. et. al. (2009). Pamana Lahing Malaya 6.
Pilipinas: Hope Publishing House. pahina 40-61.
Santiago, Rosario M. et.a;. (1995). Pilipinas: Perlas ng Silangan
Bayan ng Magiting. Manila: Innovative Educational Material,
Inc. pahina 106-123.
Internet: http://philmuseum.ueuo.com/nm_museum/nmtreasure/
antro_final4.html
Mga Pangkat etniko sa Pilipinas (2014, July 8) Retrieved July 16,
2014 from http://tl.wikipedia.org/wiki/Mga_pangkat_etniko_
sa_Pilipinas
85
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magkaroon ng Walk to a Museum sa loob ng silid-aralan.
2. Ipakikita rito ang mga larawan ng ibat ibang pangkat etniko sa bansa.
3. Itanong sa mga bata:

a. Ano-anong pangkat etniko ang inyong nakita sa Walk to a Museum?
b. Ano ang napansin ninyo sa kanilang mga katangiang pisikal at
mga kasuotan?
4. Tanggapin lahat ng mga sagot ng mga bata. Sabihin na tatalakayin sa
araling ito ang tungkol sa kulturang Pilipino.
5. Ang klase ay bubuo ng suliranin mula sa paksa.
Ano ang kulturang Pilipino?
Ano-ano ang bumubuo sa kulturang Pilipino?
B. Paglinang
1. Ipabasa sa mga bata ang bahaging Alamin Mo sa LM, p. 177.
2. Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga tanong. Tanggapin ang lahat ng
kasagutan ng mga bata.
3. Talakayin ang nilalaman ng aralin, pp. 177187.
4. Ipagawa sa mga bata ang mga gawain sa bahaging Gawin Mo,
LM, pp. 188189.
Gawain A
Gawin ang Gawain A sa LM, p. 188.
Gamit ang mapa ng Pilipinas, ipatukoy sa mga bata kung saang
lalawigan matatagpuan ang ibat ibang pangkat etniko ng bansa.
Gawain B
Ipagawa sa klase ang Gawain B, LM p. 188. Hatiin ang klase sa
tatlong pangkat.
Bigyan ang bawat pangkat ng manila paper at panulat.
Isa-isahin ang mga pamantayan sa paggawa ng pangkatang
gawain.
Bawat pangkat ay pipili ng tatlong pangkat etniko mula sa tatlong
malalaking pulo sa bansa
Gamit ang Organizational Chart, tukuyin ang mga kulturang
Pilipino sa mga napiling pangkat etniko.
Ipakita at ipaulat sa bawat pangkat ang kanilang output.
Gawain C
Gamit ang parehong pangkat, ipagawa aat ipaliwanag ang
Gawain C, LM, p. 189.
Muling pag-usapan ang mga pamantayan sa paggawa nang tahimik
at maayos.
86
Tiyakin na ang mga bata ay may sapat na oras para matapos ang
gawain.
Gamit ang Catch the Falling Stars, tutukuyin ng bawat pangkat
ang ibat ibang kontribusyon sa kulturang Pilipino.
Ipaulat at ipa-display ang kanilang gawa sa isang bahagi ng silidaralan.
Itanong sa mga bata:
1. Ano-ano ang kontribusyon ng ibat ibang pangkat sa ating
kultura?
2. Anong pangkat ang may pinakamaraming kontribusyon?
3. Mahalaga ba ang kanilang mga naging kontribusyon sa
kulturang Pilipino?
5. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa
Pagtataya
Susi sa Pagwawasto
Gawain A, B, at C
Natutuhan Ko
I. A.
1. Ifugao
2. Manobo
3. Bikolano
4. Ilokano
5. Cebuano
II. 1. Arabe
2. Amerikano
3. Intsik
I II. 1. A
2. A
3. C
4. B
5. C
6. Ilonggo
7. Maranao
8. Kapampangan
9. Yakan
10. Ivatan
4. Espanyol
5. Hindu
6. B
7. A
8. C
9. A
10. A
Charade
Hatiin ang klase sa apat na pangkat. Bawat pangkat ay bibigyan ng guro
ng tatlong listahan ng mga pangkat na nakaimpluwensiya sa ating kultura.
Ang klase ay maglalaro ng charade. Hulaan kung sa aling pangkat kabilang ang
mga ipakikitang halimbawa. Ang pangkat na may pinakamaraming mahulaang
tamang sagot ang siyang tatanghaling panalo sa larong charade.
87
ARALIN 13 Mga Pamanang Pook

Bilang ng Araw: 23 araw
Layunin
Natutukoy ang mga pamanang pook bilang bahagi ng pagkakakilanlan ng

kulturang Pilipino
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Mga Pamanang Pook

larawan, laptop, manila paper, speakers, metacards
Modyul, Aralin 13, LM, pp. 192196
K to 12 AP4LKE-IIe-f-7
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magkaroon ng balitaan na may kaugnayan sa paksang tatalakayin.
2. Balik-aral: Ano-anong kultura ng pangkat-etniko ang iyong hinahangaan at bakit?
3. Pagpapakita ng video ng Tubbataha Reef.
http://www.youtube.com/watch?v=2apv2zAL1JA
Gabay na tanong: Ano ang naramdaman mo nang mapanood mo ang isa
sa pinagmamalaking pamanang pook ng ating bansa?
B. Paglinang
1. Pagpapakita ng mga larawan ng mga pamanang pook.
2. Pagkakaroon ng malayang talakayan ukol dito. Iugnay sa aralin.
3. Ipagawa ang mga gawain sa Gawin Mo, LM, pp. 195196.
Gawain A
Ipakuha sa mga mag-aaral ang LM at pasagutan ang Gawain A sa
pahina 195.
Ipasagot sa mga mag-aaral ang Data Retrieval Chart.
Gawain B
Hatiin ang klase sa apat.
Pipili ang mga mag-aaral ng kani-kanilang pinuno at hahayaang
pumili ng kanilang gagawin.
Pagtatanghal ng bawat pangkat
Pagbibigay ng puntos sa bawat pangkat gamit ang rubric.
Gawain C
Ipakuha sa mga mag-aaral ang kanilang reflection journal at
ipasasagot ang tanong na: Sa inyong naging paglalakbay sa
mga pamanang pook sa Pilipinas, alin sa mga ito ang lubusang
nagpahanga sa inyo at bakit?
88
Pagtataya
Takdang Gawain
Gumupit ng limang larawan ng mga Pilipino na naging tanyag sa kanilang

kakayahan. Ilarawan ang kanilang talambuhay.
Rubric para sa Paggawa ng Likhang-Sining
Batayan
Mahusay na Mahusay
(5 puntos)
Pagkamalikhain
50%
Nakagawa ng isang
likhang-sining sa
pinakamalikhaing
paraan
Malinis at maayos ang
ginawang likhangsining
Kalinisan at
kaayusan
30%
Interpretasyon
20%
Naipaliwanag sa
pinakamalinaw at
pinakamaayos na
paraan ang ginawang
likhang- sining
Mahusay
(4-3 puntos)
Hindi Mahusay
(2-1 puntos)
Nakagawa ng isang
likhang- sining sa
malikhaing paraan
Hindi naipakita ang

pagkamalikhain sa
paggawa ng likhangsining
Malinis ngunit hindi
Hindi malinis at walang
gaanong maayos ang kaayusan ang ginawang
pagkagawa ng likhang- likhang-sining
sining
Naipaliwanag sa
Hindi naipaliwanag
maayos na paraan ang nang malinaw at
ginawang likhangmaayos ang ginawang
sining
likhang-sining
Hatiin ang klase sa apat na pangkat. Gumawa ng travel brochure para ipakita
ang ibat ibang pamanang pook sa ating bansa.
ARALIN 14 Pagsulong at Pag-unlad ng Kultura

Layunin
Nakagagawa ng mga mungkahi sa pagsusulong at pagpapaunlad ng kulturang

Pilipino
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Pagsulong at Pag-unlad ng Kultura

larawan, laptop, manila paper, speakers, metacards
LM, Aralin 14, pp. 197203
K to 12 AP4LKE-IIe-f-7
89
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magkaroon ng balitaan na may kaugnayan sa paksang tatalakayin.
2. Balik-aral: Paano ka makatutulong para mapangalaagaan ang ibat
ibang pamanang pook ng ating bansa?
3. Pagpapaawit sa mga mag-aaral ng awiting Journey ni Lea Salonga.
Gabay na tanong: Ano ang naramdaman mo habang inaawit ang kanta
ni Lea Salonga?
Nais mo bang maging katulad niya? Bakit?
B. Paglinang
1. Pagtalakay sa aralin, LM, pp. 197203 at pagpapakita ng mga larawan
ng mga Pilipinong naging sikat sa ibat ibang larangan gaya ng mga
sumusunod:
a. Panitikan
b. Pagpinta

c. Paglilok o eskultura
d. Arkitektura
e. Musika
f. Sayaw

g. Tanghalan at pelikula
h. Pagandahan at palakasan

i. Agham at teknolohiya
Talakayin ang aralin habang ipakikita ang mga larawan.
2. Ipagawa ang mga gawain sa Gawin Mo, LM, pp. 202203.
Gawain A
Ipakuha sa mga mag-aaral ang LM at pasagutan ang Gawain A,
pahina 202.
Gawain B
Pagsulat ng mga mag-aaral ng sanaysay gamit ang gabay na
tanong: Paano mo matutularan ang mga natatanging Pilipino na
nagpaunlad ng ating kultura?
Gamitin ang rubrics sa pagbibigay ng puntos sa gawain.
Susing sagot: magkakaiba ang posibleng sagot
Gawain C
Ipatapos sa mga mag-aaral ang pangungusap
Hayaan ang mga mag-aaral na magkaroon ng sapat na panahon
makapag-isip.
Ipasagot ang di natapos na pangungusap sa metacards na
ipapamahagi ng guro.
90
Pagtataya
Takdang Gawain
Kapanayamin ang mga lolo at lola. Itanong ang mga katangiang taglay ng
isang Pilipino. Isa-isahin at bigyan ng paliwanag.
Susi sa Pagwawasto
Magkakaiba ang sagot batay sa pananaliksik ng mga mag-aaral.

para sa Takdang Gawain
Pamantayan
Nilalaman
Pagtalakay
Organisasyon
Paglalahad
Napakahusay
4
Mahusay
3
Katamtaman
2
Napakahusay
ng pagkabuo ng
talata. Malawak
at marami ang
impormasyon at
elaborasyon.
Masusi ang
pagkatalakay ng
mga paksa.
May mahusay na
organisasyon at
pokus sa paksa.
Mahusay ang
pagkabuo sa
talata. Malinaw
at tiyak ang
impormasyon at
paliwanag.
May ilang tiyak
na pagtalakay sa
paksa
May
organisasyon
May kahusayan
ang pagkakabuo ng talata.
Tiyak ang mga
impormasyon at
paliwanag.
May pagtatangkang talakayin
ang paksa
Hindi gaanong
malinaw ang
organisasyon.
Angkop ang
mga salita at
pangungusap
sa paksa at
mambabasa.
Karamihan sa
mga salita at
pangungusap ay
angkop sa paksa
at mambabasa.
Hindi gaanong
angkop ang
mga salita at
pangungusap
sa paksa at
mambabasa.
Nangangailangan
pa ng Kasanayan
1
Maligoy ang
talata. Nakalilito
at hindi tiyak
ang mga
impormasyon.
Hindi natalakay
ang paksa
Malabo ang
organisasyon
kung mayroon
man.
Hindi gumagamit
ng tiyak na
salitang angkop
sa mga pangungusap, paksa at
mambabasa.
Pangkatin ang mga bata sa tatlo. Hayaan ang mga mag-aaral na bumuo
ng pangkat batay sa kani-kanilang mga talento, interes, o hilig. Magsagawa ng
kakaibang pagtatanghal para ipakita ang natatanging talento ng mga mag-aaral.
91
ARALIN 15 Ang Kultura at Pagbubuo ng Pagkakakilanlang

Pilipino
Layunin
Nasusuri ang bahaging ginagampanan ng kultura sa pagbuo ng pagkakakilanlang Pilipino
Paksang Aralin
Paksa
: Ang Kultura at Pagbubuo n Pagkakakilanlang Pilipino
Ibat Ibang Katangian ng mga Pilipino
Tradisyon
Kagamitan : larawan, laptop, manila paper, speakers, metacards
Sanggunian : LM, Aralin 15, LM, pp. 204211
K to 12 AP4LKE
Pamamaraan
A. Panimula
1. Pagkakaroon ng balitaan na may kaugnayan sa paksang tatalakayin.
2. Balik-aral: Paano nagsumikap ang mga Pilipino upang mapaunlad at
maisulong ang ating kultura?
3. Pagpapakita ng mga larawan ng mga katangian at tradisyon ng mga
Pilipino.
Gabay na tanong:
Ano ang nais ipahiwatig ng mga larawan?
4. Ipatukoy sa mga mag-aaral ang mga katangian at mga tradisyon ng
mga Pilipino.
B. Paglinang
1. Pagpapangkat sa mga mag-aaral sa tatlo.
2. Ipahanap at pabilugan ang mga katangian na makikita sa HANAPSALITA sa pahina 205 ng LM.
3. Tunghayan ang LM pahina 205.
4. Pagtalakay sa aralin.
Talakayin sa mga mag-aaral ang ibat ibang pagdiriwang sa ating bansa.
Pagdiriwang
Pista ng Sinulog
Petsa
Ikatlong Linggo
ng Enero
Lugar ng Pista
Lungsod ng
Cebu
92
Paglalarawan
Panlalawigang patimpalak tungkol
sa kahulugan ng pagdating ng
mga mananakop na Kastila para
mapalaganap ang Kristiyanismo.
Araw ng
Cabanatuan
Pebrero 3
Semana Santa
Marso 2430
(Mahal na Araw)
Pista ng Kalilang Abril 1015
Santa Cruz de
Huling araw ng
Mayo o Santa
Mayo
Cruzan
Pista ng Maskara Oktubre 19
Pista ng Gran
Cordillera
Nobyembre
1725
Pista ng
Disyembre
Higanteng parol
ng San Fernando
Cabanatuan
Binibigyang diin ng parada

ang paglago ng Nueva Ecija at
pag-unlad ng Cabanatuan mula
noong bago dumating ang mga
Espanyol hanggang sa pananakop
ng mga Hapon at hanggang sa
kasalukuyan.
Buong bansa
Pagpapakita ng paghihirap at
pagkamatay ni Kristo
Marawi City
Pista na nagpapaalaala ng
Lanao del Sur
anibersaryo ng charter ng
Lungsod ng Marawi; pagpapakita
ng mga tradisyonal na awit at
sayaw ng Muslim, eksibit ng
kulturang Maranao, mga gamit,
pagkain at mga gawaing ukol sa
relihiyong Muslim.
Lahat ng bahagi Pista na nagtatampok ng
ng bansa
magagandang dalaga ng bansa na
nakasuot ng magagarang tunika.
Bacolod City
Pinakamalaking taunang
Negros
pagdiriwang na nagpapakita ng
Occidental
pagmamahal at kasayahan ng
mga katutubong taga-Bacolod.
Kasabay sa pagdiriwang ng charter
ng lungsod ang mga paligsahan
sa isports, palatuntunang kultural,
at pagsasayaw sa kalye ng mga
nakasuot ng damit at maskara
tulad ng sa Mardi-Gras.
Lungsod ng
Pagdiriwang sa rehiyon na
Baguio
ginaganap sa Benguet taon-taon
na nagtatampok ng pagtitipontipon ng mga tribu na nagpapakita
ng mga sayaw ng tribo at
pagtatanghal ng mga ritwal ng
pasasalamat.
Paskuhan Village Pista ng malahiganteng mga
San Fernando,
parol na may ibat ibang kulay.
Pampanga
Sumusukat ng mula 10 hanggang
15 piye ang diyametro ng mga
parol na ito.
93
Sayaw sa
Ubando
Mayo 1719
Pista ng mga
Pintado
Hunyo 29
Pista ng Sagayan Hulyo 35
Pista ng Palupalo Agosto 4-5
Pista ng
Kaamulan
Setyembre 57
Obando, Bulacan Tatlong araw na pagdiriwang

ng pista ni San Pascual Baylon,
Sta. Clara at Nuestra Seora de
Salambao. Ang mga mag-asawang
walang anak, nagpapasalamat na
mga magulang, nagpapasalamat
na mga magsasaka at mangingisda
ay nagsasayaw sa kalye kasama
ng mga babaeng may kasuotang
makukulay para ipagdasal ang mga
bata at magandang ani.
Tubod, Lanao del Isang kasiyahan sa kalye at
Norte
paligsahan na nakasentro sa
matatandang kaugalian ng
pagta-tattoo na nagpapahiwatig
ng tapang at istatus sa isang
pamayanan
Basco, Batanes
Kakaibang pistang kultural
na nagpapakita ng sayaw ng
pakikidigma ng mga lalaking
katutubo at ang Kasiduratan ng
mga babaeng Muslim na suot ang
kanilang makukulay at kakaibang
kasuotan. Sumasali sa pistang
ito ang lahat ng mga bayan ng
lalawigan.
Malaybalay,
Pagtatanghal kultural ng ibat ibang
Bukidnon
bayan ng Batanes na nagpapakita
ng mga kakayahan ng mga Ivatan.
Bukidnon
Kakaibang pista ng mga awit,
sayaw at sosyo-kultural na gawain
na nagsasama at pinag-iisa ang
mga tribo ng pamayanan at ang iba
pang mga sektor ng lalawigan ng
Bukidnon
5. Pagsagot sa mga Gawain A at B.

6. Bigyang-diin ang kaisipan sa Tandaan Mo sa LM, pp 209210.
Gawain C
Hatiin ang klase sa apat na pangkat. Ipasuri ang ibat ibang
katangian at tradisyon ng mga Pilipino. Isa-isahin ang epekto at
bunga sa pagbuo ng pagkakakilanlan ng Pilipino.
94
Pagtataya
Takdang Gawain
Gumawa ng isang liham na nagpapamalas sa paghanga sa mga katangian at

tradisyon ng mga Pilipino.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. T
2. M
3. T
4. M
5. T
6. T
7. M
8. M
9. T
10. T
Gawain B
1. J
2. I
3. H
4. D
5. C
6. B
7. F
8. E
9. G
10. A
Pagtatanghal ng mga mag-aaral ng isang dula-dulaan na nagpapakita ng
mga katangian at tradisyon na dapat panatilihin ng mga Pilipino.
ARALIN 16 Ugnayan ng Heograpiya, Kultura at Kabuhayan

sa Pagkakakilanlang Pilipino
Layunin
Maipakikita ang kaugnayan ng heograpiya, kultura at pangkabuhayang

gawain sa pagbuo ng pagkakakilanlang Pilipino
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Ugnayan ng Heograpiya, Kultura at Pangkabuhayan

larawan, laptop, projector, metacards
LM, Aralin 17, pp. 212215
K to 12 AP4LKE
Pamamaraan
A. Panimula
2. Balik-aral: Ano-ano ang mga katangian ng mga Pilipino na naglalarawan
at nagpapaiba sa kaniya sa ibang tao sa mundo?
95
3. Paglalaro ng Pinoy Henyo.

Papahulaan sa mga mag-aaral ang mga sumusunod:

pagsasaka

pabrika
lupa
pagligo

isda
4. Ipabasa sa mga mag-aaral ang mga salita at ipapangkat ito ayon sa
konsepto.
B. Paglinang
1. Pagpapangkat ng mga mag-aaral sa tatlo.
2. Hayaan ang bawat pangkat na masagutan ang cluster map.
Heograpiya
Kabuhayan
Kultura
Gabay na tanong:

a. Sa paanong paraan nagkakaugnay ang heograpiya sa kultura? ang
heograpiya sa kabuhayan?
b. Naging salik ba ang uri ng kabuhayan sa uri ng pamumuhay ng
mga Pilipino? Bakit?
3. Pagpapagawa sa bahaging Gawin Mo, LM, p. 213.
Gawain A
Pagkakaroon ng pangkatang gawain.
Pagsasagawa ng mga mag-aaral ng kunwa-kunwariang pakikipanayam sa kani-kanilang barangay hinggil sa suliranin sa
polusyon at programa upang masugpo ang polusyon.
Pag-uulat sa klase
Gawain B
Pagsagot ng mga mag-aaral sa survey commitment
96
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, p. 215.
Takdang Aralin
1. Ano ang kahulugan ng pambansang awit at watawat bilang mga sagisag ng

bansa?
2. Sa paanong paraan higit na maipakikita ang pagmamahal at paggalang sa
ating watawat at sa pambansang awit?
Magtanghal ng isang palabas na nagpapakita ng natatanging awitin,
tradisyon, paniniwala sa inyong lugar.
ARALIN 17 Pambansang Awit at Watawat

bilang mga Sagisag ng Bansa
Layunin
Natatalakay ang kahulugan ng pambansang awit at watawat bilang sagisag

ng bansa
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Pambansang Awit at Watawat bilang mga Sagisag ng Bansa

LM, Aralin 18, LM, pp. 216222
K to 12 AP4LKE
Pamamaraan
A. Panimula
2. Balik-aral: Paano nagkaugnay ang heograpiya, kultura, at kabuhayan
sa pagkakakilanlang Pilipino?
3. Video analysis. Pagpapakita ng video ng Lupang Hinirang https://www.
youtube.com/watch?v=ourtXdYLsjg
Gabay na tanong:
Ano ang iyong nararamdaman tuwing inaawit ang pambansang
awit?
May pagmamalaki ba sa iyong puso habang iniaawit ito?
B. Paglinang
1. Pagtalakay sa aralin. Pagpapaliwanag sa kahalagahan ng watawat at
pambansang awit bilang mga sagisag ng bansa.
97
2. Pagsagawa ng bahaging Gawin Mo, LM, p. 220.

Gawain A
Pagsasagawa ng mga mag-aaral ng Singing Bee.
Iaayos ng bawat mag-aaral ang pagkakasunod-sunod ng liriko ng
Lupang Hinirang.
Gawain B
Pagsagot sa Gawain B, LM, p. 221.
Gawain C
Pagkakaroon ng dula-dulaan.
Gamitin ang rubric para sa dula-dulaan.
Kailangan pa
Katangi-tangi
Mahusay
Katamtaman
ng dagdag na
4
3
2
pagsasanay
1
Napakahusay ng
Mahusay ang
Hindi gaanong
Mahina ang
pagbigkas ng dayalog pagbigkas ng dayalog mahusay ang
pagbigkas ng dayalog
nang may angkop na nang may angkop na pagbigkas ng dayalog nang may angkop na
lakas ng boses
lakas ng boses
nang may angkop na lakas ng boses
lakas ng boses
Ang kilos ng katawan Ang kilos ng katawan Ang kilos ng katawan Ang kilos ng katawan
at ekspresyon sa
at ekspresyon sa
at ekspresyon sa
at ekspresyon sa
mukha ay lubos
mukha ay nakatulong mukha ay hindi
mukha ay hindi
na nakatulong sa
sa pagpapahayag
gaanong makatulong nakatulong sa
pagpapahayag
ng damdamin ng
sa pagpapahayag
pagpapahayag
ng damdamin ng
dayalog
ng damdamin ng
ng damdamin ng
dayalog
dayalog
dayalog
Gumamit ng
Gumamit ng sapat na Gumamit ng kaunting Hindi gumamit ng
maraming materyales materyales para sa
materyales para sa
materyales para sa
para sa ikagaganda
ikagaganda ng dula- ikagaganda ng dula- ikagaganda ng dulang dula-dulaan
dulaan
dulaan
dulaan.
Lubhang malinaw
Malinaw na
Hindi gaanong
Hindi malinaw na
na naipahayag ang
naipahayag ang
malinaw na
naipahayag ang
mensahe ng dulamensahe ng dulanaipahayag ang
mensahe ng duladulaan
dulaan
mensahe ng duladulaan
dulaan
Lubos na wasto
May ilang mali
Maraming mali
Maling lahat ang
ang mga datos at
sa datos at
ang mga datos at
mga datos at
impormasyong
impormasyong
impormasyong
impormasyong
ipinarating ng dula
ipinarating ng dula
ipinarating ng dula
ipinarating ng dula.
3. Bigyang-diin ang kaisipan sa Tandaan Mo sa LM pahina 239.
98
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, pahina 222.
Takdang Aralin
1. Ano-ano ang kultura ng bawat rehiyon sa Pilipinas?

2. Magbigay ng mga katangian ng mga kultura na ipinagmamalaki sa bawat
rehiyon.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. Bayang magiliw
Perlas ng silangan
Alab ng puso
Sa dibdib moy buhay
2. Lupang hinirang
Duyan ka ng magiting
Sa manlulupig
Di ka pasisiil
3. Ang kislap ng watawat moy
Tagumpay na nagniningning
May dilag ang tula
At awit sa paglayang minamahal
4. Ang bituin at araw niya
Kailan pa may di magdidilim
Lupa ng araw ng luwalhatit pagsinta
Buhay ay langit sa piling mo
5. Sa manlulupig
Di ka pasisiil
Sa dagat at bundok
Sa simoy at sa langit mong bughaw
Gawain B
Analohiya
1. kagitingan
2. lusong
3. Luzon, Visayas at Mindanao
4. Emilio Aguinaldo
5. 3
6. watawat
7. balkonahe ni Hen. Emilio Aguinaldo
8. Julian Felipe
9. masaya
10. kaliwanagan ng isipan
99
Gumawa ng video ng mga pamamaraan sa pagpapakita ng pagmamalaki at
paggalang sa watawat at sa pambansang awit.
ARALIN 18 Pagpapahalaga at Pagmamalaki sa Kulturang

Pilipino
Layunin
1. Nakabubuo ng plano na nagpapakilala at nagpapakita ng pagmamalaki sa

kultura ng mga rehiyon sa malikhaing paraan
2. Nakasusulat ng sanaysay na tumatalakay sa pagpapahalaga at pagmamalaki
sa kulturang Pilipino
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Pagpapahalaga at Pagmamalaki sa Kulturang Pilipino

LM, Aralin 19, LM, pp. 223226
K to 12 AP4LKE
Pamamaraan
A. Panimula
2. Balik-aral: Ano ang kahulugan ng pambansang awit at watawat bilang
sagisag ng ating bansa?
3. Ipakita ang mga larawan ng ibat ibang kultura ng bawat rehiyon at
ipatukoy sa mga mag-aaral kung saang rehiyon ito kabilang.
B. Paglinang
1. Talakayin ang aralin, pahina 223226.
2. Ipasagot ang mga Gawain A at B.
Gawain A
Ipasagot sa mga mag-aaral ang inihandang Data Retrieval Chart.
Pagtukoy ng mga mag-aaral sa kultura ng bawat rehiyon.
Gawain B
Hatiin ang klase sa apat na pangkat at ibibigay ang kanilang task
card.
100
Gawain C
Indibiduwal na Gawain.
Pagsulat ng sanaysay tungkol sa pagpapakita ng pagmamalaki at
pagpapahalaga sa ating kultura.
Gamitin ang rubric.
3. Bigyang-diin ang kaisipan sa Tandaan Mo sa LM pahina 226.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, pahina 226.
Takdang Aralin
Gumawa ng scrap book ng mga larawan ng natatanging kultura na iyong

kinabibilangan.
Pagsasagawa ng mga mag-aaral ng poster tungkol sa paraan ng pagpapakita
ng pagmamalaki sa kultura ng rehiyong iyong kinabibilangan.
101
Lagumang Pagsusulit
IKALAWANG YUNIT
I. KAALAMAN (15%)
Basahin at unawaing mabuti ang mga katanungan. Piliin ang titik ng wastong
sagot. Isulat ito sa sagutang papel.
1. Ang magkakaibigang Ramcis, Ronell, Susan, Wilma, at Walter ay
nakatira malapit sa malawak na taniman ng palay. Anong uri ng
hanapbuhay ang naaangkop sa kanilang lugar?
A. Pangingisda
C. Pagmimina
B. Pagsasaka
D. Pangangaso
2. Ito ay mga lugar na kilala at angkop sa pagtatanim ng mga gulay,
prutas, at mga bulaklak.
A. Tagaytay at Baguio
C. Paracale at Davao
B. Batangas at Mindoro
D. Quezon at Batanes
3. Ang mga taga-Marikina ay kilala sa pagiging mahusay sa mga gawaing
pangnegosyo. Anong uri ng mga produkto ang kanilang nililikha o
ginagawa?
A. Damit at pantalon
C. Alak at de lata
B. Alahas at palamuti
D. Bag at sapatos
4. Anong produkto o kalakal ang matatagpuan o makukuha sa mga lugar
na malapit sa baybaying-dagat?
A. palay, abaka, at mais
B. hipon, mani at saging
C. perlas, isda, at alimasag
D. manok, baboy, at kalabaw
5. Ang hagdan-hagdang palayan ay isang pamanang pook. Ito ay
matatagpuan sa Hilagang Luzon. Mahigit 200 taon itong ginawa ng
mga Ifugao. Sa paanong paraan nila ito inukit?
A. Kamay
C. Siko
B. Paa
D. Kahoy
6. Tinagurian siyang National Artist sa larangan ng Arkitektura. Ang mga
kahanga-hangang nagawa niya na lubos na nagpamalas ng kaniyang
galing at talino ay ang Cultural Center of the Philippines, Philippine
Plaza, Catholic Chapel sa Unibersidad ng Pilipinas, at ang palasyo ng
Sultan ng Brunei Darussalam.
A. Leandro Locsin
C. Rene Corcuera
B. Pedro Paterno
D. Gregorio Santiago
102
II. PROSESO/KASANAYAN (25%)

Sagutin at gawin ang mga sumusunod: (10 puntos)
78. Ipabuo sa mga mag-aaral ang graphic organizer upang maipakita ang
matalino at di-matalinong paraan ng pangangasiwa ng likas na yaman.
Pangangalaga sa Likas na Yaman

Matalinong Paraan
ng Pangangasiwa
Di-Matalinong Paraan
ng Pangangasiwa
1.
1.
2.
2.
3.
3.
4.
4.
5.
5.
103
910.
Sabihin at ipaliwanag
larawang ito.
kung
104
ano
ang
nagbago
sa
dalawang
1112. Magpapakita ng limang larawan. Kulayan ang larawan kung

nagpapakita ito ng tama o wastong pangangasiwa ng likas na yaman
na nakatutulong sa pag-unlad ng bansa.
1314. Magpagawa ng isang time line. Mag-isip ng tatlong mahahalagang

pangyayari na iyong naranasan mula pagkabata hanggang sa
kasalukuyan na may kinalaman sa pag-unlad ng bansa. Iguhit ito nang
sunod-sunod ayon sa pangyayari sa loob ng mga kahon.
1516. Sa pamamagitan ng cluster map, iguhit sa loob ng mga bilog ang
mga gawain o hanapbuhay ng iyong pamilya na naaangkop sa uri
ng kapaligiran na mayroon dito na ipinagpapatuloy o ginagawa pa
hanggang sa ngayon.
105

17. Ang iyong kapatid ay mahilig magtapon ng mga bagay na alam mong
maaari pang gamiting muli. Ano ang gagawin mo para maiwasto ang
ginagawa ng kapatid mo?
A. Isusumbong ko siya sa aming mga magulang.
B. Sasabihin ko sa guro niya na turuan ang kapatid ko tungkol sa
3Rs.
C. Kukunin ko ang mga itinatapon niya na puwede ko pang mapakinabangan.
D. Tuturuan ko siya kung paano muling mapakinabangan ang mga
bagay na akala niya ay basura na.
18. Bakit dapat nating tangkilikin ang sariling produkto?
A. Dahil sa ganitong paraan ay makatutulong ka sa pag-unlad ng
sarili mong bansa
B. Dahil mas matibay ang gawang Pinoy kumpara sa gawang imported
C. Dahil mas mura ang mga produkto rito sa Pilipinas
D. Lahat ng nabanggit
19. Nais ng aking ina na bumili ng perlas para sa aming magkakapatid.
Kanino sa mga sumusunod kong tiyahin kami lalapit para magpabili ng
perlas?
A. Sa aking Tiya Maria na taga-Bicol
B. Sa aking Tiya Lucia na taga-Davao
C. Sa aking Tiya Arsenia na taga-Sulu
D. Sa aking Tiya Soledad na taga-Cagayan
20. Kabilang sa mga hamon sa mga gawaing pangkabuhayan sa Pilipinas
tulad ng pangingisda at pagsasaka ang pagbabago ng klima at iba pang
likas na mga pangyayari tulad ng kalamidad at El Nio phenomenon.
Ano ang ibig ipakahulugan nito?
A. Malaki ang epekto ng kalikasan sa mga gawaing pangkabuhayan
ng bansa.
B. Maraming hamon at oportunidad na hinahaharap ang ibat ibang
mga gawaing pangkabuhayan sa bansa.
C.
Sa kabila ng mga hamon, dapat puro oportunidad lamang ang
isipin ng mga magsasaka at mangingisda.
D. Dapat manatiling matatag ang mga magsasaka at mangingisda
dahil marami pang ibang hamon na darating sa kanila.
21. Bilang isang guro, paano ka makatutulong sa pagpapatupad ng likas
kayang pag-unlad o sustainable development?
A. Pagbabawas sa pagpalaki ng mga rural na lugar
B. Pagpapaigting ng edukasyong pangkalikasan
C. Pagkakaroon ng Property Rights Reform
D. Pag-aayos ng mga nasirang ecosystem
106
22. Si VM ay nagmamadali sa kanyang pagpasok sapagkat mahuhuli na

siya sa klase sa Araling Panlipunan. Sa kaniyang pagpasok sa gate ng
paaralan, naabutan niyang inaawit ang Lupang Hinirang. Kung ikaw
si VM, ano ang iyong gagawin?
A. Lalabas ng paaralan at uuwi na lang
B. Magpapatuloy sa pagtakbo para makahabol sa klase
C. Maglalakad nang tuloy-tuloy at magkunwaring walang narinig
D. Titigil, ilalagay ang kanang kamay sa dibdib, at aawitin nang may
damdamin ang pambansang awit
23. Ang kultura ay bahagi na ng ating pang-araw-araw na pamumuhay.
Bilang isang mamamayang Pilipino, sa paanong paraan mo
maipagmamalaki ang kulturang Pilipino?
A. Panonood ng mga cultural dance
B. Pagbili ng mga produkto ng ibat ibang bansa
C. Panonood ng mga pelikulang Pilipino at banyaga
D. Pamamasyal sa ibang bansa kaysa mga pamanang pook o lalawigan
ng bansa
24. Handang damayan ng mga Pilipino ang kababayang nawalan ng mahal
sa buhay. Ano ang ipinapakita nito?
A. Ang Pilipino ay tiwali at hindi mapagkakatiwalaan.
B. Ang Pilipino ay maawain at matulungin.
C. Ang Pilipino ay malupit.
D. Ang Pilipino ay tamad.
25. Si RJ ay pangulo ng Supreme Pupil Government. Nais niyang
makatulong upang patuloy na mapanatiling malinis ang kapaligiran at
makaipon ng pondo sa pagpapaganda ng kanilang paaralan. Ano kaya
ang maaari niyang gawin sa mga plastik na bote na kaniyang makikita
at mapupulot?
A. Ibabaon sa ilalim ng lupa para hindi ito nakakalat.
B. Pupulutin at ibubukod sa mga napulot na mga basura at ibebenta
sa junk shop.

C. Ire-recycle ang mga napulot na bote at ibebenta ang mga nagawang
produkto mula rito.
D.
Pupulutin at gagamiting lalagyan ng tubig na ipandidilig sa
gulayan sa paaralan.
26. Paano ka higit na maging mabuting tao?
A. Hindi ako sasama sa kahit anong kultural na grupo.
B. Pag-aaralan na matutunan ang kultura ng ibang mga grupo.
C. Sasama sa pinakamagaling na grupong kultural sa sariling bayan.
D. Hindi ko pakikialaman ang paniniwala, kaugalian, at pagpapahalaga ng ibang tao.
107
27. Ano ang mabuting gawin ng mga taong magkakaiba ang kultura sa
isang komunidad?
A.
Makipaglaban sa isat isa upang magkaroon ng iisang nangungunang kultura lamang.
B. Magtulungan sa pagpapaunlad ng kanilang komunidad.
C. Mag-iwasan para maging mapayapa ang komunidad.
D. Ipagwalang-bahala na lamang ito.
28. Ano ang palagay mo sa iyong kultura?
A. Pinakamababang kultura sa lahat
B. Mas magaling sa kultura ng ibang tao
C. Pinakamagaling na kultura sa buong mundo
D. Iba sa kultura ng ibang grupo, ngunit ayos lamang ito
IV. PERFORMANS/PRODUKTO (30%)
2934. Gawin ang mga sumusunod. Gumamit ng rubric sa pagtaya ng natapos
na gawain.
a. Gumuhit ng nararapat na anyo ng ating kapaligiran.
b.
Iguhit ang epekto ng hindi magandang pangangalaga sa ating
kapaligiran.
c.
Gumawa ng poster na makahihikayat o makaaakit sa wastong
pangangalaga ng kapaligiran.
d. Iguhit o ilarawan ang uri ng kapaligirang dapat nating panatilihin
ngayon hanggang sa hinaharap.
e. Kumpletuhin/tapusin ang sumusunod na pangungusap:
1) Ako ay tumutulong sa pangangalaga ng ating mga
pinagkukunang-yaman sa pamamagitan ng ______________
____________________.
2) Mapangangalagaan ko ang aking kapaligiran kung ________
_____________________________.
3540. Sumulat ng sanaysay na nagpapahayag ng pagmamalaki sa mga
Pilipinong nagbigay ng karangalan sa ating bansa. Gumamit ng rubric
sa pagtaya ng natapos na gawain.
108
Yunit III
Ang Pamamahala sa Aking Bansa
Isang mahalagang sangkap ng estado ang pamahalaan. Ito ang institusyong
nagpapahayag ng damdamin at mithiin ng mga mamamayan. Ito ang inaasahang
kakatawan sa mga mamamayan at magtataguyod ng kapakanan ng bawat isa.
Sa yunit na ito ay tatalakayin ang kahulugan at kahalagahan ng pambansang
pamahalaan ng Pilipinas.
Nakapaloob dito ang iba-ibang aralin na tumatalakay sa balangkas o
estruktura ng ating bansa, mga ugnayan ng kapangyarihan ng mga pamahalaang
lokal at ang paraan ng kanilang pagtutulungan, kahulugan ng simbolo at sagisag
ng kapangyarihan ng tatlong sangay ng ating pambansang pamahalaan, mga
proyekto, programa, at iba-ibang paglilingkod ng pamahalaan upang matugunan
ang mga pangangailangan ng bawat mamamayan.
Aralin 1
Kahulugan at Kahalagahan ng Pambansang

Pamahalaan
Layunin
1. Natutukoy ang kahulugan ng pambansang pamahalaan

2. Natatalakay ang kahalagahan ng pambansang pamahalaan
Paksang-Aralin
Paksa
: Kahulugan at Kahalagahan ng Pambansang Pamahalaan
Kagamitan : larawan, manila paper, at pentel pen
Pamamaraan
A. Panimula
Ipakita sa mga mag-aaral ang larawan ng Palasyo ng Malacaang.
Itanong kung ano ang sinisimbolo nito. Ipahinuha na ito ay kumakatawan sa
pambansang pamahalaan.
B. Paglinang
1. Itanong ang pakahulugan ng mga mag-aaral sa salitang pamahalaan
o pambansang pamahalaan. Tanggapin lahat ng sagot ng mag-aaral.
Isulat sa pisara. Iugnay ang kanilang mga sagot sa aralin.
2. Ipabasa sa mga mag-aaral ang LM, p. 228. Talakayin ang aralin.
3. Ipagawa ang mga gawain sa LM, pp. 230231.
109
Gawain A
Pangkatin ang mga mag-aaral sa apat. Bigyan ang bawat pangkat
ng manila paper.
Ipagawa sa bawat pangkat ang Gawain A, p. 230 ng LM.
Gawain B
Gabayan ang mga pangkat sa pagbubuo ng dayagram. Sa parehong
pangkat, ipagawa ang Gawain B, p. 230 ng LM.
Gawain C
Ipaliwanag ang bawat hakbang sa gawain. Ipagawa ang Gawain C,
p. 231 ng LM.
Paalaala: Ipabasa sa mga mag-aaral ang rubric sa pangkatang
gawain.
Rubric sa Pangkatang Gawain A-C
Pamantayan
Puntos
Lahat ng kaanib ay nakikilahok sa gawain

Nakakagawa ng graphic organizer
Malinis ang pagkakagawa ng visual aid at
may angkop na disenyo
Katamtaman ang lakas ng boses
Maikhain sa presentasyon ng output
Kabuuan
Natamong Puntos
3
3
3
3
3
15
Pagtataya
Ipasagot sa mga bata ang Natutuhan Ko, p. 232 ng LM.
Susi sa Pagwawasto
Natutuhan Ko
I. 1. Tama
2. Mali, dalawa tatlo
3. Mali, piling hurado senador at mga kinatawan
4. Tama
5. Tama
110
6. Mali, mambabatas hukom/mahistrado

7. Tama
8. Tama
9. Tama
10. Tama

II. 1. Ang pambansang pamahalaan ay isang politikal na samahan na
nagbabalangkas at nagsasakatuparan ng mga gawain para sa kabutihan
ng lahat.
2. Mahalaga ang pambansang pamahalaan dahil ito ang nangangalaga sa
kapakanan ng bansa at mga mamamayan.
Tanggapin ang iba pang sagot.
Aralin 2
Kapangyarihan ng Tatlong Sangay ng Pamahalaan
Layunin
Natatalakay ang kapangyarihan ng tatlong sangay ng pamahalaan
Paksang Aralin
Paksa
: Kapangyarihan ng Tatlong Sangay ng Pamahalaan
Kagamitan : mga larawan ng tanggapan ng tatlong sangay ng pamahalaan
Pamamaraan
A. Panimula
Ipaskil sa pisara ang mga larawan ng tanggapan ng tatlong sangay ng
pamahalaan. Itanong sa klase kung sino-sino ang mga nasa larawan.
B. Paglinang
1. Ipabasa ang aralin sa mga mag-aaral.
2. Pangkatin ang mga mag-aaral ayon sa sumusunod. Sabihing gumamit
sila ng biswal para sa gawain.
Pangkat I Itala ang mga kapangyarihan ng Sangay na Tagapagpatupad.
Pangkat II Itala ang mga kapangyarihan ng Sangay na Tagapagbatas.
Pangkat III Itala ang mga kapangyarihan ng Sangay na Tagapaghukom.
3. Ipatalakay ang kanilang output sa klase.
4. Gamitin ang rubric para sa pamantayan sa pagmamarka ng pangkatang
gawain.
111
Rubric sa Pangkatang Gawain

Seksiyon:
Paksa:
Petsa:
Pangkat:
Batayang
Puntos
Pamantayan
A. Nilalaman
1. Kumpletong kaalaman ang nailahad ng pangkat
sa kanilang gawain/output.
2. May mga ilang detalye na hindi maayos na
naipaliwanag o nailahad ng pangkat.
3. Halos walang naipaliwanag o nagawang output
ang pangkat.
B. Kagamitang Biswal
1. Angkop ang mga kagamitang biswal na ginamit
ayon sa hinihingi ng gawain. Kumpleto itong
naglalarawan o naglalaman ng mga kaalaman
na dapat mailahad sa klase.
2. May kaunting kakulangan sa mga kagamitang
biswal at hindi kumpletong naglalarawan o
naglalahad ng tumpak na katugunan o kaalaman
na dapat makita ng klase.
3. Walang inihandang biswal
C. Pakikiisa ng bawat miyembro sa gawain
1. Lahat ay nakikiisa sa pangkatang gawain at
naglahad ng kanilang kaalaman at kasanayan na
kinailangan sa iniatang na gawain.
2. May dalawa o higit pang miyembro ang hindi
nakikiisa sa gawain.
3. Walang pakikiisa ang bawat miyembro ng
pangkat.
Kabuuang Puntos
Natamong
Puntos
5
3
1
1
5
3
1
15
4. Ipaliwanag sa mga mag-aaral ang mga pamamaraan ng gawain sa LM,

pahina 236.
Gawain A
Gamitin ang parehong pangkat sa naunang pangkatang gawain.
Ipabasa ang rubric sa pangkatang gawain upang mapanatili ang
kaayusan sa klase.
Ipaliwanag ang pamamaraan na gagawin sa Gawain A sa p. 236
ng LM.
Ipasulat ang sagot ng mga bata sa manila paper.
112
Bigyan ng sapat na panahon ang mga pangkat sa paggawa ng

kanilang output.
Ipaulat ang gawa ng mga pangkat.
Gawain B
Gamitin ang parehong pangkat sa naunang gawain.
Ipabasa ang rubric sa pangkatang gawain upang mapanatili ang
kaayusan sa klase.
Ipaliwanag ang pamamaraan na gagawin sa Gawain B sa p. 236
ng LM.
Ipasulat ang sagot ng mga bata sa manila paper.
Bigyan ng sapat na panahon ang mga pangkat sa paggawa ng
kanilang output.
Ipaulat ang gawa ng mga pangkat.
Pagtataya
Takdang Gawain
Ano-anong antas ng pamahalaan mayroon ang ating bansa?
Susi sa Pagwawasto
Gawain A to C
Natutuhan Ko
1. J
2. A
3. C
4. F
5. B
Aralin 3
6. I
7. H
8. G
9. D
10. F
Mga Antas ng Pamahalaan
Layunin
Natatalakay ang mga antas ng pamahalaan
Paksang Aralin
Paksa
: Mga Antas ng Pamahalaan
Kagamitan : manila paper at pentel pen
113
Pamamaraan
A Panimula
1. Ipakita ang larawan ni Jesse Robredo at larawan ng Pangulong Benigno
Aquino.
2. Itanong sa klase kung saan unang nanungkulan sa pamahalaan si Jesse
Robredo bago naging kalihim ng Kagawaran ng Interyor at Lokal na
Pamahalaan.
3. Itanong din kung saan dating nanungkulan ang Pangulong Benigno
Aquino. Itanong kung ano ang katungkulan niya ngayon at ano ang
kaniyang nasasakupan. Dapat lumabas sa mga sagot ng mga bata ang
antas na pinamumunuan ng dalawang pinuno.
4. Iugnay ang kanilang mga sagot sa paksang aralin.
B. Paglinang
1. Ipabasa sa mga mag-aaral ang LM, pp. 239241.
2. Pangkatin ang mga mag-aaral ayon sa mga sumusunod:
Pangkat I Pambansang antas
Pangkat II Lokal na antas
3. Ipatala sa bawat pangkat ang katangian ng bawat antas.
4. Pangkatin ang mga mag-aaral sa limang pangkat.
5. Papunan sa bawat pangkat ang Venn diagram.
Ilagay sa unag bilog ang mga katangian ng lokal na antas.
Ilagay sa ikalawang bilog ang mga katagian ng pambansang antas
Sa overlapping circle ilagay ang pagkakatulad ng gawain ng lokal
at pambansang antas.

6. Ipaulat sa bawat pangkat ang kanilang output.
7. Gamitan ng rubric ang pangkatang gawain ng mga mag-aaral.
Pamantayan
Puntos
1. Lahat ng kaanib ay nakilahok sa gawain
2. Nakakagawa ng graphic organizer
3. Malinis ang pagkakagawa ng visual aid

at may angkop na disenyo
4. Katamtaman ang lakas ng boses
5. Malikhain sa presentasyon ng output

Kabuuang Puntos
3
15
114
Natamong Puntos
Gawain A
Pangkatin ang mga mag-aaral sa limang pangkat.
Ipagawa sa bawat pangkat ang balangkas ng mga antas ng
pamahalaan.
Ipabasa sa bawat pangkat ang rubric ng pangkatang gawain.
Ipaulat ang output ng mga mag-aaral sa klase.
Gawain B
Sa parehong pangkat ipakopya ang tsart sa manila paper.
Bigyan ng panahong magsaliksik ang bawat pangkat.
Ipagawa ang hinihingi ng gawain.
Ipaliwanag at gabayan ang mga mag-aaral sa gawain.
Gawain C
Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga katanungan.
Ipawasto ang kanilang mga sagot.
Pagtataya
Ipasagot sa mga mag-aaral ang Natutuhan Ko, p. 243.
Susi sa Pagwawasto
Gawain AC
Tingnan ang kasagutan ng mga bata. Maaaring iba-iba ang sagot.
Natutuhan Ko
1. B
2. D/E
3. G
4. F
5. A
Aralin 4
6. I
7. C
8. E
9. H
10. J
Ang mga Namumuno sa Bansa
Layunin
Natutukoy ang mga namumuno ng bansa
Paksang Aralin
Paksa
: Ang mga Namumuno sa Bansa
Kagamitan : larawan ng mga pinuno sa bansa, at manila paper
115
Pamamaraan
A. Panimula
1. Ipaskil sa pisara ang larawan ng pangulo, pangalawang pangulo,
punong mahistrado, maaaring kilalang gobernador, alkalde, at kapitan
ng barangay.
2. Itanong:

a. Sino-sino ang mga nakalarawan sa pisara?

b. Ano ang katungkulan nila sa pamahalaan?

c. Ano ang mahalagang gawain nila sa pamahalaan?
B. Paglinang
1. Ipabasa sa mga mag-aaral ang LM, pp. 244248.
2. Pangkatin ang mga mag-aaral ayon sa sumusunod:
Pangkat I Pangulo at Pangalawang Pangulo
Pangkat II Senador at mga Kinatawan
Pangkat III Punong Mahistrado
Pangkat IV Gobernador, bise-gobernador
Pangkat V Alkalde, Bise-alkalde, Kapitan ng barangay
3. Ipatala sa bawat pangkat ang gawain ng mga namumuno na nakatalaga
sa kanilang pangkat. Magpasaliksik ng kailangang impormasyon.
4. Ipabasa sa klase ang rubric ng pangkatang gawain upang mapanatili
ang kaayusan ng klase.
Pamantayan
1. Lahat ng kaanib ay nakikilahok sa gawain
2. Nakakagawa ng graphic organizer
3. Malinis ang pagkakagawa ng visual aid at
may angkop na disenyo
4. May katamtamang lakas ng boses
Kabuuan
Puntos
3
3
Natamong Puntos
3
3
3
15
4. Ipasaliksik sa mga bata ang talambuhay ni Jesse Robredo at ipabahagi

sa klase ang kanilang natuklasan at natutuhan. (Maaari din na ang
guro ay magpakita ng power point presentation tungkol sa buhay ni
Jesse Robredo.)
5. Ipagawa ang mga gawain sa Gawin Mo, p. 249 ng LM.
Gawain A
Ipasagot sa mga bata ang mga tanong sa papel.
Bigyan ng sapat na panahon ang mga bata para magawa ito.
Iwasto ang mga sagot ng mga mag-aaral.

116
Gawain B
Ipasagot sa bawat mag-aaral ang gawain.
Ipasulat ang mga sagot sa notbuk.
Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral para masagot ang
mga tanong.
Ipaulat sa klase ang mga sagot.
Tanggapin lahat ng sagot. Isulat sa pisara. Itama pagkatapos kung
kailangan.
Gawain C
Ipasagot ang mga tanong sa mga mag-aaral.
Ipasulat ang sagot sa sagutang papel.
Bigyan ng sapat na oras ang mga mag-aaral para magawa ito.
Iwasto ang sagot ng mga mag-aaral.
Pagtataya
Ipasagot sa papel ang Natutuhan Ko, p. 250 ng LM.
Takdang Gawain
1. Ano-anong kuwalipikasyon ang ginagamit na pamantayan sa pagpili ng

pangulo, mga mahistrado ng korte suprema, senador, at mga kinatawan ng
mababang kapulungan?
2. Anong mga kapangyarihan ang kaakibat ng pagiging pinuno ng bansa?
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. Pangulo
2. Punong Mahistrado
3. Pangulo ng Senado
4. Ispiker ng Mababang Kapulungan
5. Pangulo
Gawain B
1. pinuno ng Sangay na Tagapagpaganap
2. pinuno ng Sangay na Tagapaghukom
3. pinuno ng Mataas na Kapulungan
4. pinamumunuan ng Ispiker ng Mababang Kapulungan
5. mga piling hukom at puno ng kaniyang gabinete
Gawain C
1. Benigno Simeon Aquino
2. Jejomar Binay
3. Franklin Drilon
4. Feliciano Belmonte, Jr.
5. Maria Lourdes Sereno
117
Natutuhan Ko
1. B
2. D
3. E
4. A
5. C
6. F
Aralin 5
Paraan ng Pagpili at Kapangyarihan

ng mga Namumuno ng Bansa
Layunin
Natatalakay ang paraan ng pagpili at ang kaakibat na kapangyarihan ng

mga namumuno sa bansa
Paksang Aralin
Paksa
: Paraan ng Pagpili at Kapangyarihan ng mga Namumuno ng

Bansa
Kagamitan : manila paper
Pamamaraan
A. Panimula
Itanong sa mga mag-aaral kung sinong kilalang lider sa buong mundo
ang kanilang idolo. Itanong kung bakit nila ito napili. Maaari din na ang guro
ay magpakita ng mga larawan ng kilalang lider tulad nina Nelson Mandela,
Indira Gandhi, Mahatma Gandhi, at Aung San Suu Kyi. Itanong kung paano
sila naging kilala sa buong mundo. Ibigay ito sa mga mag-aaral nang mas
maaga para makasaliksik sila sa internet. Iugnay ito sa aralin.
B. Paglinang
1. Talakayin ang aralin sa pp. 251255 ng LM.
2. Bigyang-diin ang ano mang katanungan ng mga mag-aaral.
3. Ipagawa ang mga gawain sa Gawin Mo, LM pp. 255256.
Gawain A
Ipasagot ang mga tanong sa LM p. 255.
Ipasulat ang mga sagot sa manila paper.
Bigyan ng sapat na panahon ang bawat pangkat sa pagsagot sa
mga tanong.
118
Sabihin sa mga bata na maghanda sa pag-uulat ng kanilang output

pagkatapos sa itinakdang oras.
Ipaulat sa klase ang gawa ng bawat pangkat.
Gawain B
Sa parehong pangkat, ipasagot ang Gawain B, sa p. 256 ng LM.
Ipasulat ang sagot ng mga mag-aaral sa manila paper.
Bigyan sila ng sapat na panahon para sa gawain.
Pagkatapos ng itinakdang oras, ipaulat sa bawat pangkat ang
kanilang output.
Maaaring gumamit ng rubric para sa gawain.
Rubrics sa Pangkatang Gawain
Pamantayan
1. Lahat ng kaanib ay nakilahok sa gawain
Puntos
3
3
2. Nakagawa ng graphic organizer

3. Malinis ang pagkakagawa ng visual aid at may
angkop na disenyo
4. May katamtamang lakas ng boses
Kabuuang Puntos
Natamong Puntos
3
3
3
15
Gawain C
Ipasagot ang gawain sa papel.
Bigyan ng sapat na panahon ang mga mag-aaral sa pagsagot sa
gawain.
Ipawasto ang mga kasagutan.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, pp. 257258.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A-C
Maaaring iba-iba ang sagot. Tingnan ang kasagutan ng mga mag-aaral.
119
Natutuhan Ko
Pangulo/
Pangalawang
Pangulo
Pangulo ng
Senado
Ispiker ng
Mababang
Kapulungan
Punong
Mahistrado
1. Marunong bumasa at
sumulat
2. Katutubong mamamayan
4. Rehistradong botante
5. 40 taong gulang
Kuwalipikasyon
3. 10 taong naninirahan sa
Pilipinas
6. Abogado ng 15 taon
at naging hukom sa
mababang hukuman
7. May malinis na budhi,
may integridad, subok na
kakayahan, at malayang
nakagagawa ng desisyon
8. 35 taong gulang
9. Dalawang taong nanirahan

sa Pilipinas bago ang
halalan
10. 25 taong gulang
II. 1. Mahistrado
2. Pangulo
3. Pangulo
4. Mahistrado
5. Senado
6. Mambabatas
7. Pangulo
8. Pangulo
9. Pangulo
10. Mahistrado
120
Aralin 6
Paghihiwalay ng Kapangyarihan at Check and

Balance sa mga Sangay ng Pamahalaan
Layunin
1. Naipapaliwanag ang paghihiwa-hiwalay ng tatlong sangay ng pamahalaan

2. Naipapaliwanag ang check and balance sa tatlong sangay ng pamahalaan
Paksang Aralin
Paksa
: Paghihiwalay ng Kapangyarihan at Check and Balance sa mga

Sangay ng Pamahalaan
Kagamitan : diyaryo
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magpakita ng larawan ng leon, trono, korona at iba pang katulad nito.
2. Itanong:
Anong mga larawan ang nakikita ninyo?
Ano ang pumapasok sa isipan ninyo kapag nakikita ninyo ang mga
larawang ito?
Ano ang sinisimbolo ng mga larawang ito?
3. Iugnay ang ipinakitang mga larawan sa paksa.
B. Paglinang
1. Ipabasa sa mga mag-aaral ang LM, p. 259.
2. Pangkatin ang mga mag-aaral sa limang pangkat.
3. Bigyan ang bawat pangkat ng diyaryo. Mula sa mga balita sa diyaryo,
papiliin ang mga mag-aaral ng balita na nagpapakita ng kapangyarihan
ng mga sangay ng pamahalaan.
4. Ipasulat ang sagot ng mga mag-aaral sa tsart.
Mga Balita sa Diyaryo na Nagpapakita ng Kapangyarihan
ng Tatlong Sangay ng Pamahalaan
Sangay na Tagapagbatas
Sangay na Tagapaghukom
121
Sangay na Tagapagpatupad
5. Ipaulat ang output ng bawat pangkat.

6. Ipabasa sa mga mag-aaral ang rubric sa pangkatang gawain upang
mapanatili ang kaayusan ng klase.
Pamantayan
Batayang Puntos
A. Nilalaman
1. Kumpletong kaalaman ang nailahad ng pangkat sa kanilang
gawain/output.
2. May mga ilang detalye na hindi maayos na naipaliwanag o
nailahad ng pangkat.
3. Halos walang naipaliwanag o nagawang output ang pangkat.
1. Angkop ang mga kagamitang biswal na ginamit ayon sa hinihingi ng gawain. Kumpleto itong naglalarawan o naglalaman ng
mga kaalaman na dapat mailahad sa klase.
2. May kaunting kakulangan sa mga kagamitang biswal at hindi
kumpletong naglalarawan o naglalahad ng tumpak na katugunan o kaalaman na dapat makita ng klase.
3. Walang handang biswal
C. Pakikiisa ng bawat Miyembro sa Gawain
1. Lahat ay nakiisa sa pangkatang gawain at naglahad ng
kanilang kaalaman at kasanayan na kakailanganin sa gawaing
iniatang.
2. May dalawa o higit pang miyembro ang hindi nakiisa sa
gawain.
3. Walang pakikiisa ang bawat miyembro ng pangkat.
Kabuuang Puntos
5
3
1
1
5
3
1
15
7. Ipagawa sa mga mag-aral ang Gawain A hanggang Gawain C.

Ipaliwanag ang pamamaraan sa paggawa ng bawat isang gawain
sa LM, pp. 260261.
Bigyan ng sapat na panahon sa pagsagot ang bawat pangkat.
Ipaulat sa mga mag-aaral ang kanilang output.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa pp. 262263 ng LM.
122
Aralin 7
Epekto ng Mabuting Pamumuno sa Pagtugon

sa mga Pangangailangan ng Bansa
Layunin
1 Natatalakay ang epekto ng mabuting pamumuno sa pagtugon sa pangangailangan ng bansa

2. Nabibigyang-kahulugan ang epekto ng mabuting pamumuno sa tulong ng
talakayan
3. Nasasabi ang kahalagahan ng isang mabuting pinuno o lider
Paksang Aralin
Paksa
: Epekto ng Mabuting Pamumuno sa Pagtugon sa mga Pangangailangan ng Bansa

Kagamitan : lapis, bond paper, at krayola
K to 12-AP4LR-IIId4
Ang mahusay na pinuno
Ni Rhojani Joy Nasiad 9-St. Hildegard
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magpalaro ng Marching Drill. Hatiin ang klase sa apat na pangkat.
Pipili ang bawat pangkat ng kanilang lider. Tiyakin na pareho ang
bilang ng bawat pangkat. Bibigyan ng pagkakataon ng guro ang bawat
pangkat na makapaghanda sa kanilang presentasyon.
2. Itanong:
Ano-ano ang una ninyong mga ginawa?
Paano kayo nagplano ng inyong gagawin?
Ano ang unang hakbang na ginawa ng inyong napiling lider?
Paano ninyo ito naisakatuparan?
Sa palagay ninyo, bakit naging maayos at maganda ang inyong
presentasyon? Sumunod ba kayo nang maayos sa inyong lider?
Bakit?
3. Isulat sa pisara ang mga kasagutan ng mga bata.
B. Paglinang
pahina 264.
2. Kunin lahat ang mga sagot ng mga bata at isulat sa pisara.
3. Ipabasa ang Alamin Mo LM, pp. 265266. Talakayin ang mga
halimbawang sagot sa bahaging ito.
123
4. Bigyang-diin ang sagot ng mga bata na angkop sa aralin.

Ano-ano ang katangian ng isang mabuting pinuno?

Mahalaga ba na magkaroon ng isang mabuting pinuno? Bakit?

Sa palagay ninyo, paano tumutugon ang isang mabuting pinuno sa
pangangailangan ng bansa?

Paano maipakikita ng isang lider na nakatutugon siya sa pangangailangan ng bansa, lalawigan, bayan, o barangay?
5. Ipaliwanag ang mga naging kasagutan ng mga bata.
6. Ipagawa ang mga sumusunod:
Gawain A
Sagutin ang tanong:
Sa inyo bang barangay ay nagkaroon ng mga programang
pangkabuhayan? Pang-edukasyon? Pangkalusugan? Panlipunan?
Ipaulat sa mga mag-aaral ang kanilang sagot.
Gawain B
Ipaliwanag ang pamamaraan sa paggawa ng Gawain B, LM,
pahina 268.
Bigyan ng sapat na panahon ang mga bata upang magawa nang
maayos ang gawain.
Pagtawag sa ilang piling bata upang ipaliwanag ang kanilang
ginawa.
Gawain C
Pagguhit ng isang epekto bunga ng pagtugon ng namumuno sa
pangangailangan ng kaniyang nasasakupan.
Ipaliwanag ang pamamaraan ng Gawain C.
Paalalahanan ang mga mag-aaral sa pagiging maayos at malinis
sa paggawa.
Ipagawa ang Gawain C.
Pumili ng ilang bata at ipakita ang kanilang mga iginuhit sa klase.
Ipapasa ang mga guhit.
Pagtataya
124
ARALIN 8
Ang Kahulugan ng mga Simbolo at Sagisag

ng Kapangyarihan ng Pamahalaan
Layunin
1. Natatalakay ang kahulugan ng ilang simbolo at sagisag ng kapangyarihan

ng pamahalaan
2. Natutukoy ang mga kahulugan ng ilang simbolo at mga sagisag nito
3. Naisasapuso ang tunay na mga kahulugan ng mga sagisag
Paksang Aralin
Paksa
: Ang Kahulugan ng mga Simbolo at Sagisag ng Kapangyarihan ng

Pamahalaan
Kagamitan : mga simbolo ng bawat ahensiya, lapis, papel, krayola, at bond
paper
Sanggunian : Learners Material, Aralin 8, pp. 270274
K to 12-AP4PAB-IIId-5
Ref. Kayamanan Worktext sa Araling Panlipunan I (Bagong
Edisyon, pp. 396402
Pamamaraan
A. Panimula
1. Ipalaro ang Egg Hunting. Sa larong ito, maghanda ng mga simbolong
gagamitin. Nakasulat sa bawat simbolo ang mga paliwanag kung paano
mo makikita o mapupuntahan ang kinalalagyan ng mga itlog.
2. Itanong:
Paano ninyo nakita ang mga itlog sa kanilang kinalalagyan?
Sinunod ba ninyo nang tama ang mga paliwanag na nakasulat sa
simbolo?
Malaki ba ang naitulong nito sa inyo? Bakit?
B. Paglinang
1. Ilahad ang aralin gamit ang mga tanong sa Alamin Mo, LM,
pahina 270.
2. Magdaos ng kaunting tanungan o palitan ng kuro-kuro kaugnay ng mga
tanong.
3. Talakayin ang mga sagot sa bahaging ito.
4. Bigyang-diin ang mga kasagutan ng mga bata lalo na iyong mga angkop
sa aralin.
Ano ang simbolo?
Ano ang tinatawag na sagisag?
Paano nagkaroon ng ugnayan ang dalawang ito?
Bakit nararapat nating pahalagahan ang mga simbolo at mga
sagisag nito?
125

6. Ipakita ang ilang halimbawa ng simbolo na nagpapakita ng
kapangyarihan ng pamahalaan.
7. Ipagawa ang mga gawain A-C.
Gawain A
pahina 273.
Bigyan ng sapat na panahon ang mga bata sa pagsagot.
Ipasulat ang sagot sa notbuk.
Gawain B
Ipagawa ang Gawain B sa LM, p. 273.
Hayaan ang mga bata sa pagsagot sa mga gawain; bigyan sila ng
sapat na oras.
Talakayin ang mga sagot sa pamamagitan ng pagpapakita ng mga
larawan.
Paano nakatutulong ang kaalaman natin sa kahulugan ng mga
simbolo sa mga sinasagisag nito?
Pagtataya
Ipagawa ang Natutuhan Ko, p. 274 ng LM.
Takdang Gawain
Sumulat ng mga programa sa inyong barangay na may kinalaman sa

kalusugan.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. pagnanais ng kalayaan at kasarinlan
2. Luzon, Visayas, at Mindanao
3. kasaysayan ng impluwensiya ng mga Amerikano
4. impluwensiya ng mga dayuhang Espanyol
5. may kalayaan at soberanya ang bansa
Gawain B
Maaaring magkakaiba ang mga sagot ng mga bata. Muling ipaliwanag kung
kailangan ng pagwawasto.
126
Natutuhan Ko
Rubric para sa Gawain
Pamantayan
Batayang Puntos
A. Nilalaman
1. Kumpletong kaalaman ang nailahad ng mag-aaral sa kaniyang gawain/output
2. May mga ilang detalye na hindi maayos na naipaliwanag o
nailahad ng mag-aaral.
3. Halos walang naipaliwanag o nagawang output ang magaaral.
1. Angkop ang mga kagamitang biswal na ginamit ayon sa hinihingi ng gawain. Kumpleto itong naglalarawan o naglalaman
ng mga kaalaman na dapat mailahad sa klase.
2. May kaunting kakulangan sa mga kagamitang biswal at hindi
kumpletong naglalarawan o naglalahad ng tumpak na katugunan o kaalaman na dapat makita ng klase.
3. Walang handang biswal
ARALIN 9
5
3
1
Mga Programang Pangkalusugan
Layunin
1. Natutukoy ang ahensiyang may kinalaman sa kalusugan

2. Naiisa-isa ang mga programang pangkalusugan
3. Napahahalagahan ang mga programang pangkalusugan
Paksang Aralin
Paksa
: Mga Programang Pangkalusugan
Kagamitan : papel, lapis, krayola, bond paper, mga bote ng gamot, mga
kagamitang pangkalusugan, at manila paper
K to 12

Ang Pilipinas: Heograpiya, Kasaysayan, at Sibika I,
pahina 218220
Pamamaraan
A. Panimula
1. Hatiin ang klase sa dalawang pangkat.
2. Ipakita sa mga bata ang salitang KALUSUGAN.
3. Magpaligsahan sa pagtukoy ng mga programang pangkalusugan na
inilunsad ng pamahalaan.
127
4. Kung maaari, magpakita ang guro ng isang sipi ng mga programang

pangkalusugan upang mapag-usapan ito.
5. Itanong:
a. Anong ahensiya ang tumutulong sa pangangalaga ng ating
kalusugan?
b. Paano naisasakatuparan ng ahensiya ang pangangalaga sa ating
kalusugan?

c. Paano kayo makatutulong sa mga programang pangkalusugan?
d. Ano-ano ang nararapat gawin upang maging kaisa sa mga
programang pangkalusugan ng pamahalaan?
6. Isulat sa pisara ang mga sagot ng mga bata. Iugnay ang mga ito sa
aralin.
B. Paglinang
1. Ipabasa ang aralin sa p. 275 ng LM.
2. Gabayan ang mga bata sa talakayan.
3. Itanong:
Ano ang kalusugan?
Sino-sino ang kadalasang nagsasagawa ng mga programang
pangkalusugan?
Paano sila nakatutulong sa suliraning pangkalusugan?
Ano ang maaaring mangyari kung wala ang mga taong nagsasagawa
nito?
Bilang mag-aaral, paano ka magiging kabalikat sa ganitong uri ng
gawain?
Paano mo magagamit sa iyong pang araw-araw na pamumuhay
ang kahalagahan ng kalusugan?
4. Lapatan ng angkop na pagpapaliwanag ang mga kasagutan ng mga
bata.
5. Bigyang-diin ang mga sagot ng mga bata na angkop sa aralin.
6. Ipagawa ang mga gawain sa Gawin Mo, pp. 278279.
Gawain A
Bumuo ng tatlong pangkat.
Ipaliwanag ang pamamaraan sa paggawa ng Gawain A, LM.
pahina 278.
Bigyan ng sapat na panahon ang bawat pangkat upang makagawa
sila nang maayos.
Iwasto ang kanilang mga naging kasagutan.
Gawain B
Sa parehong pangkat, ipagawa ang Gawain B, LM, p. 279.
Talakayin ang gawain sa pamamagitan ng pagpapakita ng
halimbawa.
Ipapaliwanag sa klase ang kanilang ginawa.
128
Hayaang magbigay ng mga puna ang mga bata.

Itanong:
1. Ano-anong programa sa kalusugan meron sa ating lalawigan?
2. Ano ang naitutulong nito sa ating mga mamamayan?
3. Paano makatutulong ang kaalaman natin sa programang
pangkalusugan?
Gawain C
Ipasagot ang Gawain C (indibidwal na gawain)
Talakayin ang sagot ng mga bata.
7. Bigyang-diin ang Tandaan Mo sa LM, p. 279.
Pagtataya
Aralin 10 Mga Pamamaraan ng Pagpapaunlad

ng Edukasyon sa Bansa
Layunin
1. Nasasabi ang mga pamamaraan ng pagpapaunlad ng edukasyon sa bansa

2. Naitataguyod ang kahalagahan ng edukasyon sa bansa
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Mga Pamamaraan ng Pagpapaunlad ng Edukasyon sa Bansa

lapis, bond paper, krayola, at magazine
Learners Material, Aralin 10, pp. 281285
K to 12-AP4PAB-IIIf-g-6
Hango sa saligang batas ng Republika ng Pilipinas, Artikulo XIVEdukasyon
Pamamaraan
A. Panimula
1. Laro: Word Bank. Bubunot ang mga bata ng isang pahayag mula sa
word bank.
pagpapaunlad ng yamang tao ng bansa

pagpapaunlad ng edukasyon sa ating bansa
ang programa para sa edukasyon
mag-aral nang mabuti
edukasyon at pagsasanay
129
2. Itanong:
Anong salita ang nakuha mo sa loob ng kahon?
Sa iyong sariling pagkakaunawa, ano ang ibig ipahiwatig ng
salitang nabunot mo para sa ating lahat?
B. Paglinang
1. Ilahad ang aralin sa Alamin Mo, LM, p. 281.
2. Itanong:
a. Ano-anong programa sa edukasyon ang pinatutupad ng pamahalaan?

b. Ano ang layunin ng mga programang ito?

c. Paano ka makikibahagi sa mga programang ito?
3. Talakayin ang aralin.

Gawain A
Pangkatin ang klase sa apat.
Ipakopya ang graphic organizer sa manila paper.
Papunuan ito.
Ipalahad sa klase.

Gawain B
Ipaliwanag ang pamamaraan sa paggawa ng Gawain B LM,
pahina 283.
Bigyan ng sapat na panahon ang mga bata upang magawa ng
maayos ang gawain.
Pagtawag sa ilang piling mga bata upang ipaliwanag ang kanilang
ginawa.
Gawain C
Ipagawa ang Gawain C, LM, pp. 283284.
Tumawag ng ilang bata at ipalahad ang kanilang pangako.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa LM, pp. 284285.
130
Aralin 11
Mga Programang Pangkapayapaan
Layunin
1. Natutukoy ang mga programang pangkapayapaan ng pamahalaan

2. Nailalarawan ang mga tungkuling pangkapayapaan
3. Naisasabuhay ang mga tungkuling may kinalaman sa mga programang
pangkapayapaan
Paksang Aralin
Paksa
: Mga Programang Pangkapayapaan
Kagamitan : mga larawan ng ibat ibang uri ng paglilingkod na may kinalaman
sa kapayapaan
Aklat, Masipag na Pilipino 3
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magpakita ng mga larawan ng mga naglilingkod sa ating bansa,
lalawigan, bayan, at barangay.
2. Sagutin ang mga katanungan:

a. Ano-ano ang inyong mga nakita?

b. Sa palagay ninyo, ano ang kanilang mga tungkulin?

c. Sino sa inyo ang malimit na makakita ng nasa larawan?

d. Ano-ano ang kanilang mga ginagawa?

e. Paano sila nakatutulong sa komunidad?
3. Isulat ang sagot ng mga bata sa pisara.
4. Ipaliwanag at iugnay ang mga kasagutan ng bata sa aralin.
B. Paglinang
1. Ilahad ang aralin sa Alamin Mo, LM, p. 286.
2. Magdaos ng palitan ng kuro-kuro, kaugnay ng aralin.
3. Itanong:

a. Ano ang ibig sabihin ng salitang kapayapaan?
b. Sa palagay ninyo, sino-sino ang mga taong nagpapatupad ng
kapayapaan at kaayusan?

c. Ano ang maaaring mangyari kung wala ang mga taong ito?
d. Bilang isang mag-aaral, ano ang magagawa mo para makapagambag sa kapayapaan at katiwasayan ng bayan?
4. Ipaliwanag ang panuto sa pagsasagawa ng bawat gawain sa LM,
pp. 288289.
Gawain A
Ipabasa ang panuto at ipagawa ang Gawain A, LM, pahina 288
sa notbuk.
131
Bigyan ng sapat na panahon ang mga bata para sa gawain.

Iwasto ang mga sagot.
Gawain B
Pangkatin ang klase sa apat.
Ipagawa ang Gawain B, LM p. 288.
Ipasulat ang kanilang sagot sa manila paper at humanda sa palitan
ng mga ideya.
Sumulat din sila ng kanilang mga puna at nakita at pag-usapan sa
harap ng klase.
Gawain C
Ipaliwanag ang pamamaraan sa Gawain C, p. 289 ng LM.
Ipagawa ang gawain.
Tanungin ang mga bata: Anong tulong ang kaya mong gawin para
sa kapayapaan ng inyong barangay?
Ipaliwanag at palawakin ang mga kasagutan ng mga bata na may
kinalaman sa paksa.
Pagtataya
Takdang Gawain
Kumuha ng mga diyaryo. Gumupit ng mga artikulo o balita tungkol sa

mga gawain ng mga ahensiya ng pamahalaan na nangangalaga sa kaligtasan,
katahimikan, at kaayusan ng mga mamamayan.
ARALIN 12 Paraan ng Pagtataguyod sa Ekonomiya ng Bansa

Layunin
1. Nasasabi ang kahulugan ng ekonomiya at ang kaugnayan nito sa pag-unlad

ng bansa
2. Natutukoy ang mga layunin ng pamahalaan sa pagtataguyod ng ekonomiya
3. Naiisa-isa ang mga patakaran ng pamahalaan upang maitaguyod ang
ekonomiya ng bansa
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Integrasyon :
Paraan ng Pagtataguyod sa Ekonomiya ng Bansa

mga larawang may kaugnayan sa ekonomiya
Learners Material, Aralin 12, pp. 292299
K to 12 AP4PAB-IIIf-g-6,
Pakikiisa sa mga Programa ng Pamahalaan
132
Pamamaraan
A. Panimula
1. Balitaan. Pag-usapan ang napapanahong balita na may kaugnayan sa
paksang aralin. Halimbawa: Naniniwala ba kayo na maunlad na ang
Pilipinas kung ihahambing sa nakalipas na mga panahon?
2. Simulan ang aralin gamit ang paglalahad at mga susing tanong sa
Panimula.
3. Ibigay ang kahulugan ng mga salitang illegal logging, total log ban,
selective logging, export market, investment, kalakal, reforestation,
smuggling, importasyon, at kooperatiba.
4. Balikan ang mga tanong sa Panimula bago magdaos ng brainstorming
sa kaugnay na mga tanong.
B. Paglinang
1. Ipabasa ang Alamin Mo sa LM p. 292.
2. Talakayin ang paksa sa pamamagitan ng mga tanong na nakapaloob sa
Sagutin, p. 297 hanggang sa maunawaan nang husto ng mga bata ang
tungkol dito.
Gawain A
Ipabasa ang panuto sa Gawain A, p. 298 ng LM.
Iwasto ang kasagutan ng mga bata.
Gawain B
Pangkatin ang mga bata.
Ipaliwanag ang panuto sa Gawain B, p. 298 ng LM.
Ipalahad ang kanilang mga sagot sa klase.
Gawain C
Sa parehong pangkat, ipagawa ang Gawain C.
Talakayin ang mga sagot ng mga bata.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, LM p. 299.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. Comprehensive Agrarian Reform Program
2. reforestation
3. monopolyo
4. Lingkurang Bayan
5. korporasyon o kooperatiba
133
Gawain B
Programa o Proyekto
Industriyalisasyon
Pangangalaga sa mga
Industriyang lokal
Pagpapaunlad ng Agrikultura
Pagpapaunlad ng Kagubatan
Pagpapaunlad ng Yamang
Tubig
Pagpapaunlad ng Yamang
Mineral
Pagpapaunlad ng Lingkurang
Bayan
Bahaging ginagampanan ng
Pamahalaan
Pinangangalagaan ang
mga manggagawa laban sa
panggagaya ng kanilang mga
produkto
Pinangangalagaan ang mga
mangangalakal laban sa
pagpupuslit ng kanilang mga
produkto
Naglalayong mabigyan ng
makabagong kagamitan ang
mga magsasaka.
Mga Pakinabang
Nahihikayat ang taong bayan
na tangkilikin ang mga
produktong Pilipino
Nakokontrol ang paglabas
at pag-aangkat ng produkto
mula sa ibang bansa.
Pagtaas ng ani at kita mula sa
lupa.
Napipigilan ang illegal logging

at pagtotrosong panluwas
Naiiwasan ang pagkalbo ng
kagubatan
Naglalayong mabigyan ng
Natutulungan ang maliliit na
makabagong kagamitan ang mangingisda sa paggamit ng
mga mangingisda.
yamang tubig at lumaki ang
kanilang kita
Binibigyang-permiso ang
Nabibigyan ang mga Pilipino
ilang dayuhan na magmina at ng tulong teknikal upang
linangin ang yamang mineral mapaunlad ang ating yamang
ng bansa.
mineral
Naggagawad ng prangkisa
Naiiwasan ang pagdami ng
sa mga Pilipinong may
mga negosyanteng walang
kakayahang magpatakbo ng
permiso (colorum)
negosyo ayon sa kanilang
kakayahan
Reforestation
Pagpapatupad ng Selective
logging o Total Log Ban
Gawain C
Mga kontribusyon ng OFWs sa ekonomiya ng ating bansa (Maaaring iba-iba ang
sagot.
1. Ang mga salaping kanilang ipinadadala o remittances dito sa Pilipinas ay
tumutulong sa pagpapatatag ng ating pambansang ekonomiya.
2. Karamihan sa kanilang mga anak ay nakakatapos ng kolehiyo at nakakahanap
ng maayos na trabaho.
3. Naiaangat ang kanilang social development at karamihan sa kanila ay
nagiging magandang ehemplo sa lipunan.
134
Aralin 13
Mga Programang Pang-impraestruktura

ng Pamahalaan
Layunin
1. Naipapaliwanag ang kahulugan ng impraestruktura

2. Nasusuri ang mga proyektong pang-impraestruktura ng pamahalaan
3. Nasasabi ang kahalagahan ng mga programang pang-impraestruktura ng
pamahalaan
Paksang Aralin
Paksa
: Mga Programang Pang-impraestruktura ng Pamahalaan
Kagamitan : larawan ng paaralan, munisipyo, palengke, ospital, at iba
pangpasilidad na itinatayo ng pamahalaan
Sanggunian : Learners Material, Aralin 13, LM pp. 300305
AP4PAB-IIIf-g-6
Integrasyon : Pag-iingat sa mga pampublikong pasilidad
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magbalik-tanaw sa nakaraang aralin tungkol sa paraan ng pagtataguyod
sa ekonomiya ng bansa. Alamin sa mga mag-aaral ang mga konseptong
natutunan tungkol dito.
2. Magpakita ng iba-ibang larawan ng mga lalawigan noon at ngayon na
nagpapakita ng pag-unlad ng kanilang mga pasilidad o impraestruktura.
3. Itanong: Ganito rin ba ang nakikita sa inyong lugar?
Mayroon bang mga pagbabago? Magbigay ng halimbawa.
B. Paglinang
1. Ituon ang pansin ng mga mag-aaral sa mga larawan na nasa bahaging
Panimula ng LM, p. 300.
2. Pag-usapan kung saan karaniwang matatagpuan ang mga pasilidad na
nakalarawan. Ano ang pagkakaiba noon at ngayon?
3. Magkaroon ng talakayan tungkol sa iba pang mga pasilidad na wala sa
larawan.
4. Sabihin sa mga mag-aaral na ang bawat lugar sa bansa ay may
itinatayong mga bagong pasilidad bilang bahagi ng pagliligkod ng
pamahalaan sa mga mamamayang Pilipino.
5. Ipabasa at talakayin ang Alamin Mo. Isa-isahin ang mga proyekto at
programang inilahad para sa mas malalim na pagkaunawa.
6. Gamitin ang mga susing tanong 14 sa pagtalakay.
7. Ipaliwanag ang pamamaraan sa mga gawain.
135
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
Tingnan ang nasa LM, p. 303
Maglaro tayo!
Gawain B
Programang Pang-impraestruktura
Tungkuling Ginagampanan
Department of Public Works and

Highways
Department of Transportation and
Communications
Responsable sa pagpapanatili at pagsasaayos ng

mga daan at mga patubig sa buong Pilipinas
Responsable sa pagpaplano, pakikipag-ugnayan,
paggawa ng mga polisiya para sa pagpapalaganap
ng malawak na network sa sistema ng
komunikasyon at transportasyon.
Nagpapatupad ng mga proyekto para sa malinis
na supply ng tubig at iba pang pangangailangan sa
lokalidad.
Responsable sa pagkukumpuni ng mga silid-aralan
at iba pang pasilidad sa paaralan.
Nangangasiwa sa paggamit ng makabagong
teknolohiya na nagpapabilis ng komunikasyon sa
buong bansa tulad ng cellular at mobile phone,
internet, at iba pa.
Responsable sa pasilidad sa patubig, pagtatayo ng
farm to market roads, at iba pa
Department of the Interior and Local

Government
Department of Education
National Telecommunications
Commission
Department of Agriculture
Gawain C
Programang
Pang-imprastraktura ng
Pamahalaan
1. Department of
Transportation and
Communications
2. Department of Public
Works and Highways
3. National
Telecommunications
Commission
Proyekto
Paglilingkod
paliparan, daungan
mabilis na paglalakbay at
paghahatid ng mga kalakal
Pagawaing Bayan at
Lansangan (Nautical Roads/
Highways, tulay, at iba pa)
Makabagong Komunikasyon
mabilis na paglalakbay at
paghahatid ng mga kalakal
136
mabilis na ugnayang
pangkomunikasyon ng mga
tao
4. Department of Education Silid aralan, pasilidad sa

paaralan
5. Public-Private
Partnership Program
Light Rail Transit (LRT)

Metro Rail Transit (MRT)
mas maraming bata ang

nakapag-aaral dahil halos
lahat ng barangay ay nagkakaroon na ng paaralan
Natutugunan ang
pangangailangan ng bansa sa
transportasyon
8. Magkaroon ng pag-uulat at talakayan tungkol sa kanilang mga ginawa.

9. Pabigyang-pansin sa mga mag-aaral ang nakasulat sa Tandaan Mo.
Pagtataya
Pasagutan ang gawain sa Natutuhan Ko, LM p. 305.
Takdang Gawain
Alamin at itala ang mga karapatan ng bawat mamamayang Pilipino.
ARALIN 14 Tungkulin ng Pamahalaan sa Pagtataguyod

ng Karapatan ng Bawat Mamamayan
Layunin
1. Naipapaliwanag kung paano itinataguyod ng pamahalaan ang mga karapatan

ng bawat mamamayan
2. Napahahalagahan ang tungkulin ng pamahalaan sa pagtataguyod ng mga
karapatang pantao.
Paksang Aralin
Paksa
: Tungkulin ng Pamahalaan sa Pagtataguyod ng mga Karapatan

ng Bawat Mamamayan
Kagamitan : sipi ng Artikulo III ng Saligang Batas 1987, larawan ng iba-ibang
ahensiya ng pamahalaan, sipi o halimbawa ng search warrant o
warrant of arrest, tsart
K to 12 AP4PAB-IIIh-7
Integrasyon : Paggalang sa Karapatan ng Bawat Isa
Pamamaraan
A. Panimula
1. Simulan ang aralin gamit ang paglalahad at mga susing tanong sa
Panimula.
2. Magdaos ng brainstorming kaugnay ng mga tanong.
3. Tanungin ang mga mag-aaral kung alam nila ang kanilang mga
karapatan bilang bata. Pagbigayin sila ng mga halimbawa. Ilista sa
pisara ngunit hindi tatalakayin. Iugnay ito sa aralin.
137
B. Paglinang
1. Ipabasa ang Alamin Mo sa LM, p. 306.
2. Talakayin ang paksa sa pamamagitan ng mga susing tanong na
nakapaloob sa Sagutin.
Gawain A
Ipabasa ang panuto.
Iwasto ang mga sagot ng mga bata.
Gawain B
Ibigay ang takdang gawain ng bawat pangkat.
Bigyan ng sapat na panahon ang mga pangkat.
Ipatupad ang mga ito sa klase.
Gumamit ng rubric.
Gawain C
Ipaliwanag ang panuto.
Ipasagot ang mga tanong.
Ipapaliwanag ang kanilang mga sagot.
4. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo, LM p. 312 sa
pamamagitan ng mga gabay na tanong.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, LM p. 313.

(Essay)
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. T
2. T
3. K
4. K
5. K
6. T
7. T
8. K
9. T
10. K
Gawain B
(Rubric)
Gawain C
(Essay)
138
ARALIN 15 Iba pang Gawain ng Pamahalaan

para sa Kabutihan ng Lahat
Layunin
1. Natutukoy ang mga proyekto at iba pang gawain ng pamahalaan para sa

kabutihan ng bawat mamamayan
2. Nasasabi ang mga epektong dulot ng proyekto o gawaing ito para sa lahat
3. Nakapagbibigay ng opinyon kung dapat o hindi dapat ipagpatuloy ang mga
proyekto o gawaing ito
Paksang Aralin
Paksa
: Iba pang Gawain ng Pamahalaan para sa Kabutihan ng Lahat
Kagamitan : sipi ng Batas Republika 7610 at 7432, larawan na nagpapakita
ng paglilingkod ng pamahalaan sa iba-ibang paraan, larawan ng
mga sitwasyon sa panahon ng kalamidad (baha, sunog, lindol,
at bagyo), pagtulong sa mga taong may kapansanan, at iba pang
may kaugnayan sa aralin
K to 12 AP4PAB-IIIi-8
Integrasyon : Kahalagahan ng Simbolo at mga Pananda Pagpapahalaga sa
mga Paglilingkod ng Pamahalaan
Pamamaraan
A. Panimula
1. Balitaan.
Itanong:
2. May karanasan ba kayo tungkol sa pagdating ng kalamidad, tulad ng
bagyo, baha, sunog o lindol? Hayaang magkuwento ng karanasan at
magpalitan ng kuro-kuro ang mga bata sa klase.
3. Sino ang tumulong sa inyo sa mga panahong iyon? Paano?
4. Iugnay ang ginawang activity sa aralin.
B. Paglinang
1. Ilahad ang mga susing tanong sa Panimula. Pag-usapan.
2. Isa-isahin ang mga programang paglilingkod ng pamahalaan na inilahad
sa Alamin Mo, LM, p. 314 at pasagutan ang mga nakapaloob na tanong
sa Sagutin.
3. Ipaunawa sa mga bata na maraming programa at proyektong ginagawa
ang pamahalaan upang matugunan ang mga pangangailangan ng
mamamayan. Ang mga binanggit sa araling ito ay ilan lamang.
Dagdagan ang mga impormasyong nakatala sa LM.
4. Magbigay ng mga dagdag na impormasyon sa mga ahensiyang katuwang
sa mga proyekto at programang pinag-usapan.
5. Ipagawa ang bawat gawain.
139
Gawain A
Pangkatin ang mga bata sa apat na pangkat.
Ibigay ang mga takdang aralin. Tingnan sa LM, p. 320.
Gawain B
Sa parehong pangkat, ipagawa ang Gawain B, p. 320 ng LM.
Ipalahad sa klase.
Gawain C
Gamit pa rin ang parehong pangkat, ipagawa ang Gawain C, p. 321
ng LM.
Ipapaskil ang mga clippings sa isang bahagi ng silid-aralan.
Gumamit ng rubric para dito.
Gawain D
Ipagawa ang Gawain D, p. 321 ng LM. (indibiduwal na gawain)
6. Bigyang-diin ang kaisipan sa Tandaan Mo, p. 321 ng LM.
Pagtataya
Ipasagot ang Natutuhan Ko, p. 322 ng LM.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A-D
Gawain B
Proyekto o Iba pang
Gawain ng Pamahalaan
Pagtulong sa mga may
kapansanan at matatanda
Pabahay
Pagtulong sa mga biktima

ng Kalamidad
Malinis at maayos na
pagkain
Kinukupkop ang mga batang palaboy o
inabandona at mga matatandang iniwan
ng mga mahal sa buhay
Ibinibigay sa mga mamamayang
nasunugan, manggagawang maliit ang
kita o sahod
Nakikipag-ugnayan sa iba-ibang
ahensiya upang makalikom ng pondo
para sa mga nasalanta
Pagtatayo ng pamilihang bayan o
palengke
140
Ahensiyang
Nangangasiwa
DSWD, CHR
GSIS, PAG-IBIG
Fund, SSS
NDRCMC, DSWD,
MMDA, DILG
NHA, NFA
ARALIN 16 Pagtutulungan ng Pamahalaang Lokal

at Iba pang Tagapaglingkod ng Pamayanan
Layunin
1. Nasusuri ang paraan ng pagtutulungan ng dalawang magkaibang antas ng

pamahalaan
2. Nakapagbibigay ng mga halimbawa o sitwasyong nagpapakita ng pagtutulungan ng pamahalaang panglalawigan at pamahalaang pambayan
3. Napahahalagahan ang mga pagtutulungang ito sa pamamagitan ng pagpapakita ng mabuting saloobin
Paksang Aralin
Paksa
: Pagtutulungan ng Pamahalaang Lokal at Iba pang Tagapaglingkod ng Pamayanan

Kagamitan : mga larawang may kaugnayan sa pagtutulungan ng mga
pamahalaang lokal
K to 12 AP4PAB-IIIj-9
Integrasyon : Pakikiisa sa mga gawaing bayan
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magbalitaan. Iugnay sa aralin.
2. Ilahad ang aralin gamit ang mga susing tanong sa Panimula, p. 323.
3. Ibigay ang kahulugan ng sumusunod: pamahalaang lokal, pamahalaang panlalawigan, pamahalaang pambayan, pamahalaang barangay,
counterpart, at insurance
B. Paglinang
1. Magdaos ng brainstorming kaugnay ng aralin.
3. Talakayin ang paksa sa pamamagitan ng mga susing tanong na
nakapaloob sa Sagutin, p. 326 hanggang sa maunawaan nang husto ng
mga bata.
Gawain A
Pangkatin ang klase sa apat at ipagawa ang Gawain A, p. 326
ng LM.
Ipalahad sa klase.
Gawain BC
Ipagawa ang mga gawain.
Tumawag ng ilang mag-aaral upang magbahagi ng kanilang sagot.
141
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, LM p 328.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
Punan ang hinihinging detalye sa chart.
Paraan ng
Sangguniang Sanggguniang
pagtutulungan
Panlalawigan
Pambayan
sa bayan
Pagkakaloob ng mga pondo
para sa mga gawaing
pangbarangay tulad ng
elektripikasyon, patubig, atbp.

Pagsasaayos ng kalsada
sa mga kalye (barangay road),
pagbibigay ng ayuda sa mga
gawaing pangkabuhayan
ng barangay
Note: Ang mga nakatala ay ilan lamang sa mga inaasahang sagot ng

mga bata. Magdagdag ng iba pang impormasyon.
Ipaalala sa mga mag-aaral na ang mga nakatala sa gawaing
pambayan ay maaari ring gawin ng pamahalaang pambayan. Ito
ang magbubukas ng talakayan na ang dalawang pamahalaang
lokal ay may pagtutulungan.
Gawain B at C
Iba-iba ang sagot.
142
Lagumang Pagsusulit
IKATLONG YUNIT
A. Kaalaman (16)
Sagutin ang sumusunod. Isulat ang sagot sa sagutang papel.
1. Ito ang ahensiyang naatasan na mangasiwa sa mga gawaing pambayan
at lansangan upang maging mas mabilis ang paglalakbay.
A. CARP

C. DOTC
B. DPWH

D. NTC
2. Ito ay sistema ng pangangalakal kung saan iisang korporasyon ang
nagtitinda ng isang produkto.
A. monopolyo

C. monopolisa
B. monologo

D. monarkiya
3. Dito makabibili ng murang gamot sa barangay.
A. Botika ng barangay
B.
Drugstore
C. Sari-sari Store
D. Tindahang Kooperatiba
4. Makikita sila sa mga lansangan at namamahala ng batas-trapiko para
sa mga motorista at mga tumatawid na mga tao, sino sila?
A. bumbero
C. sundalo
B. pulis
D. guro
5. Ito ay programa sa paaralan upang mapanatiling malusog ang mga
mag-aaral.
A.
Feeding Program
C. Pagbabakuna
B.
Deworming D.
Fogging
6. Ano ang tawag sa kapangyarihan ng pangulo na tanggihan ang isang
panukalang-batas?
A. Commander-in-chief
C. Humirang
B. Veto D.
Vote
B. Proseso/Kasanayan (716)
7. Kumuha ng kapareha at magtanungan: Anong mga ahensiya ng
pamahalaan ang nangangasiwa sa paglilingkod sa panahon ng
kalamidad. Itala ang sagot ng bawat isa.
8. Gamit ang tsart, punan ang bawat kolum ayon sa hinihinging detalye.
Iulat sa klase. Sundin ang binigay na halimbawa:
143
Ahensiya
Department of Social
Welfare and Development
Programa/Proyekto
Kumakalinga sa mga bata

Child care centers, feeding
at matatandang inabandona program
910. Magpalabunutan. Pag-aralan ang mga sitwasyong nakasulat sa papel.

Pag-usapan kung paano ito pahahalagahan.
Sitwasyon I
Nagpagawa ang pamahalaan ng pampublikong palikuran, paano ninyo
pahahalagahan ang paglilingkod na ito?
Sitwasyon 2
Nag-aaral ka sa pampublikong paaralan. May itinatayong bagong gusali
at may bagong deliver na mga upuan. Paano mo ito pahahalagahan.
1116. Punan ng sagot ang tsart ayon sa inaakala mong maidudulot ng

mabuting kalusugan at may kalidad na edukasyon.
Mabuting Kalusugan
11.
12.
13.
May Kalidad na Edukasyon

14.
15.
16.
144
C. Pag-unawa (1728)
Ipaliwanag ang iyong saloobin sa sumusunod.
17. Ilan sa ating mga kababayan ay nakikilahok sa mga rally sa
lansangan upang magpahayag ng kanilang saloobin sa pamahalaan.
Sang-ayon ka ba rito? Bakit?
18. Hindi magkapartido sa politika ang gobernador at alkalde ng dalawang
pamahalaan kaya hindi maipatupad ang proyektong patubig na
hinihiling ng mga mamamayan. Ano ang mangyayari kung ganito ang
sitwasyon at bakit?
19. Sino ang higit na maaapektuhan kung hindi magkakasundo ang mga
pinuno sa pamahalaang lokal? Paano?
20. Ipaliwanag sa sariling pananalita ang iyong pagkaunawa sa kahulugan
ng kaarapatan sa pamamahayag.
21. Bakit mahalaga ang pagkakaroon ng check and balance ng tatlong
sangay ng pamahalaan?
22. Kung ikaw ay bibigyan ng kapangyarihan na magtanggal ng
kuwalipikasyon ng pagka-Pangulo, alin ang aalisin mo? Bakit?
23. Ano ang mangyayari kung hindi igagalang ng tatlong sangay ng
pamahalaan ang prinsipyo ng separation of powers?
24. Bakit mahalaga ang pagkakatatag ng pamahalaang lokal?
25. Kung may pagkakataon kang maging pangulo ng bansa, anong
programang pang-edukasyon ang ipatutupad mo? Bakit?
26. Bakit mahalaga ang kahulugan ng simbolo at sagisag?
27. Paano pinahahalagahan ng pamahalaan ang katahimikan at kaayusan
ng ating bansa?
28. Bakit mahalaga ang mga paglilingkod na pangkalusugan?
D. Performance (2940)
29-40. Gamit ang petal web magtala ng mga natatanging karanasan sa panahon
ng kalamidad. Kung wala pang karanasan tungkol dito, maaaring itala
ang mga pangyayaring napanood o napag-aralan.
Mga karanasan
sa panahon ng
kalamidad
145
Batayang
Puntos
Pamantayan
A. Nilalaman
1.
B.
C.
Kumpletong kaalaman ang nailahad ng

pangkat sa kanilang gawain/output.
2. May ilang detalye na hindi maayos na
naipaliwanag o nailahad ng pangkat.
3. Halos walang naipaliwanag o nagawang
output ang pangkat.
Kagamitang Biswal
1.
Angkop ang mga kagamitang biswal na

ginamit ayon sa hinihingi ng gawain.
Kumpleto itong naglalarawan o naglalaman
ng mga kaalaman na dapat mailahad sa
klase.
2. May kaunting kakulangan sa mga
kagamitang biswal at hindi kumpletong
naglalarawan o naglalahad ang mga ito ng
tumpak na katugunan o kaalaman na dapat
makita ng klase.
3. Walang inihandang biswal.
Pakikiisa ng bawat Miyembro sa Gawain
1.
2.
3.
Lahat ay nakikiisa sa pangkatang gawain

at naglalahad ng kanilang kaalaman at
kasanayan na kakailanganin sa gawaing
iniatang.
May dalawa o higit pang miyembro ang
hindi nakikiisa sa gawain.
Walang pakikiisa ang bawat miyembro ng
pangkat.

Kabuuang Puntos
3
1
3
1
25
146
Natamong
Puntos
Yunit IV
Ako sa Pag-unlad ng Aking Bansa
Ang pangunahing yaman ng bansa ay ang tao o mamamayan dahil dito
nakasalalay ang kaniyang kinabukasan at pag-unlad. Kaya, nararapat lamang
na malaman ng bawat isa ang kanilang kahalagahan bilang mamamayan, ang
kanilang mga karapatan, mga tungkulin, at kung paano sila makatutulong sa
pag-unlad ng bansa.
Sa yunit na ito, tatalakayin ang mga batayan ng pagkamamamayang
Pilipino, ang mga karapatan na kailangan nilang matamasa at pangalagaan, at
ang mga tungkuling kaakibat nito.
Kasunod nito ay tatalakayin din ang kahulugan at mga halimbawa ng
gawaing pansibiko at ang kabutihang dulot nito sa mga mamamayan at sa bayan.
Bilang panghuli, pag-uusapan ang mga katangian ng isang produktibong
mamamayan sa loob at labas ng bansa.
Inaasahan na sa yunit na ito ay maipakikita ng mag-aaral ang kahalagahan
ng kaniyang pagiging bahagi ng isang bansa bilang isang mamamayang may
karapatan at tungkuling sumusuporta sa pamahalaan. Dagdag dito, naipamamalas
din niya ang pagiging produktibong mamamayan na makatutulong sa pag-unlad
ng bansa.
ARALIN 1
Ang Pagkamamamayang Pilipino
Layunin
1. Natutukoy ang batayan ng pagkamamamayang Pilipino

2. Nasasabi kung sino ang mga mamamayan ng bansa
Paksang Aralin
Paksa
: Ang Pagkamamamayang Pilipino
Kagamitan : mga larawan ng mamamayang Pilipino at mga dayuhan, flash
cards, CD ng awiting Sabihin Mo ng Smokey Mountain,
cd player
K to 12 AP4KPB-Iva-b-1
Antonio, Eleanor D., Banlaygas & Emilia L. ( ). Kayamanan 6.
Batayan at Sanayang Aklat sa Araling Panlipunan (p.179
182). Rex Book Store.
Chavez, Ronnie O. & Espiridion-Somera, Emelyn E. (Pilipinas
Kong Mahal Grade 6 (p. 62). Anvil Publishing, Inc.
147
Pamamaraan
A. Panimula
1. Iparinig sa mga mag-aaral ang awiting Sabihin Mo ng Smokey
Mountain.

Sabihin Mo

I. Sabi ng tatay ko,
kapag merong nagtanong
Kung nasaan ang bayan mo
isagot mo ay yung totoo
II. Sabi ko sa tatay ko
Di bale nang mahirap
Basta lahat ay pantay-pantay at nagkakaisa.
Koro:

Sabihin mong ikaw ay Pilipino

Kahit saang bansa ikaw ay magpunta
Sabihin mo ikaw ay Pilipino
Pilipino ka, yan ang totoo....
III.

Sabihin man ng lolo mo

Ikay Kastila o Kano
Pagmasdan mo ang kutis mo
Kulay lupa walang kasing ganda. (ulitin ang Koro)
2. Itanong ang sumusunod:

a. Ano ang hinihiling ng awitin?

b. Ayon sa awit, sino raw ba ang Pilipino?

c. Magpakita ng mga larawan ng ibat ibang pangkat etniko at mga
dayuhan. Ipatukoy kung sila ay mamamayang Pilipino at bakit.

d. Ito ba ang mga batayan ng pagiging Pilipino?

e. May katibayan ka ba na ikaw ay Pilipino? (Maaaring sagot: Ito ay
makikita sa katibayan ng kapanganakan (birth certificate)

f. Kung ito ay nakasaad sa inyong birth certificate, anong katanungan
ang sinasagot nito? (Pagkamamamayan o citizenship)

g. Alam ba ninyo ang ibig sabihin ng pagkamamamayan?
3. Sabihin na sa susunod na araw ay pag-aaralan nila ang mga batayan
ng pagkamamamayang Pilipino at kung sino ang mga tinaguriang
mamamayang Pilipino.
B. Paglinang
1. Ilahad ang aralin gamit ang susing tanong sa Alamin Mo LM,
pahina 331.
2. Isulat sa pisara ang salitang pagkamamamayan at itanong kung ano
ang ibig sabihin nito batay sa kanilang kaalaman. Magkaroon ng
brainstorming at tanggapin ang lahat ng sagot.
3. Ipabasa sa LM ang kahulugan ng pagkamamamayan at suriin kung
tama ang kanilang mga naging kasagutan. Talakayin.
148
4. Sabihin na ang pagkamamamayan ay may mga basehan o batayan at ito

ay nakapaloob sa Saligang Batas ng Pilipinas. Ipaliwanag sa mga magaaral ang kahulugan ng Saligang Batas na ito ay ang pinakamataas
na batas ng isang bansa at nakasulat dito ang mahahalagang batas na
dapat sundin ng bawat mamamayan.
5. Sabihin na aalamin nila kung sino nga ba ang mamamayang Pilipino
ayon sa Saligang Batas.
6. Ipabasa sa mga mag-aaral ang nasa aralin. Gumamit ng isang cluster
map sa pagpapaliwanag.
Mamamayan ng Pilipinas
nang pinagtibay
ang Saligang Batas
Ang ama o ina ay

mamamayang Pilipino
Sino ang
mamamayang Pilipino
ayon sa Saligang
Batas?
Mga dayuhang
nagpasyang maging
mamamayang Pilipino
ayon sa batas na
naturalisasyon
Mga mamamayang isinilang bago

sumapit ang Enero 17, 1973 sa
mga inang Pilipino na pinili ng
pagkamamamayang Pilipino pagsapit
ng 21 taong gulang.
7. Itanong kung ang isang Pilipinong nakapangasawa ng isang dayuhan

ay maituturing ding mamamayang Pilipino. Ipaliwanag.
8. Talakayin ang tungkol sa dalawang pagkamamamayan o dual
citizenship at kung paano ito makakamit. Itanong sa mga mag-aaral
kung may mga kakilala silang nasa ganitong sitwasyon. Magbigay ng
halimbawa ng mga kilalang personalidad. Halimbawa: Anne Curtis, at
Sam Milby
9. Pangkatin ang mga mag-aaral at ipasagot ang sumusunod na mga
tanong: Sabihin na pagkatapos nilang mabasa ang mga sagot sa mga
katanungan na ibinigay sa kanila ay iuulat nila ito.
Pangkat A Ano ang dalawang uri ng mamamayang Pilipino?

Ano ang kahulugan ng naturalisasyon?
Pangkat B Ano ang dalawang prinsipyo ng likas na mamamayan?
Pangkat C Ano ang dapat na maging katangian ng dayuhan na nagnanais maging naturalisadong mamamayang Pilipino?
Pangkat D Paano nawawala ang pagkamamamayan?
Pangkat E Paano maaaring makamit muli ang pagkamamamayan?
149
10. Pag-uulat sa paggabay ng guro

11. Pagsusuri at pagtalakay sa mga inulat ng mga mag-aaral
12. Ipagawa ang mga gawain sa Gawin Mo, pp. 336337.
Gawain A
Pasagutan sa mag-aaral ang mga katanungan sa Gawain A kapag
natapos ang aralin tungkol sa Sino Ang Mamamayang Pilipino.
Gawain B
Ipagawa sa mga mag-aaral ang Think-Pair-Share.
Pagparisin ang mga mag-aaral. Sa bawat katanungan, bigyan ng
pagkakataong mag-isip ang isang mag-aaral at pagkatapos ay paguusapan ng magkapareha ang kanilang sagot.
Gawain C at D
Ipasagot sa mga mag-aaral ang mga katanungan.
Pagtataya
Takdang Aralin
Sumulat ng isang maikling talata tungkol sa iyong nararamdaman sa iyong

pagkamamamayan at paano mo ito pahahalagahan.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. J
2. J
3. L
4. L
5. L
Gawain B
1. Mamamayang Pilipino dahil Pilipino ang kaniyang mga magulang.
2. Hindi siya mamamayang Pilipino dahil nagbabakasyon lamang siya sa
Pilipinas.
3. Hindi siya mamamayang Pilipino dahil hindi pa siya naturalisado.
4. Siya ay Pilipino dahil ang kaniyang ama ay Pilipino. Ito ang prinsipyo ng jus
sanguinis at ayon sa Saligang Batas ng 1987.
5. Nawala na ang kaniyang pagkamamamayan dahil sa pagtakas niya sa
kaniyang tungkulin bilang sundalo ng pamahalaan.
Gawain C
1. B jus sanguinis
2. D naturalisasyon
3. C jus soli
4. A dual citizenship
5. E Saligang Batas
150
Gawain D
1. Mamamayan ng Pilipinas nang pinagtibay ang Saligang Batas ng 1987 noong
Pebrero 2, 1987.
Ang ama o ina ay mamamayang Pilipino.
Mga mamamayang isinilang bago sumapit ang Enero 17, 1973 sa mga inang
Pilipino na pinili ang pagkamamamayang Pilipino pagsapit ng 21 taong
gulang.
Mga dayuhang nagpasiyang maging mamamayang Pilipino ayon sa batas na
naturalisasyon.
2. A. Likas o katutubong mamamayan
B. Naturalisadong mamamayan
3. A. Jus soli
B. Jus sanguinis
Natutuhan Ko
1. Si Noel ay mamamayang Pilipino dahil sa prinsipyo ng jus sanguinis at ayon
sa Saligang Batas kung ang iyong ama o ina ay Pilipino, ikaw ay mamamayang
Pilipino.
2. Si Joy ay mamamayang Pilipino dahil ayon sa Saligang Batas, ikaw ay
mamamayang Pilipino kung ikaw ay mamamayan ng Pilipinas nang
pinagtibay ang Saligang Batas ng 1987 noong Pebrero 2, 1987.
3. Si Sarah ay mamamayang Pilipino dahil sa batas na dual citizenship.
4. Siya ay naturalisadong mamamayang Pilipino dahil isa sa mga katangian ng
pagkamamamayan ay kailangang 10 taon nang naninirahan sa bansa nang
tuloy-tuloy.
5. Si Sam ay Pilipino dahil ang kaniyang mga magulang ay Pilipino.
Gumawa ng isang islogan sa bond paper tungkol sa pagpapahalaga mo sa
iyong pagkamamamayan. Ipaskil ito sa bulletin board.
ARALIN 2
Mga Karapatan ng Mamamayang Pilipino
Layunin
Natatalakay ang mga karapatan ng mamamayang Pilipino
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Mga Karapatan ng Mamamayang Pilipino

mga larawan, video, cd player, flash cards, meta cards
K to 12 AP4KPB-IVc-2
Antonio, Eleanor D. & Banlaygas, Emilia D. (n.d.). Kayamanan 6
Batayan at Sanayang Aklat sa Araling Panlipunan. (p. 188).
Rex Book Store.
151
Abella, Lilia Cas L. (n.d.). Ang Pilipinas sa Makabagong

Henerasyon Grade 6. (pp. 160-163). Vicarish Publication and
Trading, Inc. pp.
Pamamaraan
A. Panimula
1. Itanong sa mga mag-aaral kung ano-ano ang naibibigay sa kanila ng
kanilang mga magulang, ng paaralan, at ng pamayanan.
2. Itanong kung bakit ito ibinibigay sa kanila.
3. Ipakita ang larawan sa p. 339 ng LM. Itanong kung ano ang nakikita nila
rito. Ano kaya ang tawag sa mga natatanggap nating mga serbisyo at
pangangailangan na ibinibigay sa atin? Magtanong hanggang makuha
ang salitang KARAPATAN.
4. Sabihin na pagkatapos malaman kung sino ang mamamayang
Pilipino, kailangan ding malaman kung ano ang mga karapatan bilang
mamamayan ng bansa.
B. Paglinang
1. Maglagay ng malaking larawan ng isang tao sa pisara o manila paper.
Itanong sa mga mag-aaral kung ano ang pangangailangan ng taong ito
upang mabuhay at lumaki nang maayos.
2. Pangkatin ang mga mag-aaral at ipasulat sa metacard ang kanilang
mga naisip at kailangang idikit ito sa paligid ng larawan ng tao.
3. Maaaring gabayan ng guro ang bata sa pagpapangkat ng mga salitang
kanilang inilagay. Halimbawa: maaaring pagsama-samahin ang mga
salitang gatas, gulay, at karne bilang pagkain.

a. Bakit kailangan ng tao ang mga nakatala sa pisara?

b. Kailangan din ba ito ng lahat ng tao?
c. Ano ang mangyayari kung hindi maibibigay ang mga pangangailangan niya?
5. Itanong sa mga mag-aaral kung ano ang pumapasok sa kanilang
isipan kapag naririnig nila ang salitang karapatan. Itala sa pisara ang
sagot ng mga mag-aaral. Bigyang-halaga ang kanilang mga kasagutan
at mula rito ay hayaang maibigay nila ang kahulugan ng salitang
KARAPATAN.
6. Ipabasa sa aklat ang kahulugan ng karapatan at magpabigay ng mga
halimbawa. Itanong kung lahat ba ng mga tao ay may mga karapatan
na katulad nating mga Pilipino. Ipaliwanag na hindi lahat ng bansa ay
binibigyang-halaga ang karapatan ng mga tao gaya ng mga mamamayan
sa mga bansang komunista. Hindi sila maaaring pumili ng nais nilang
kurso, hanapbuhay, o bilang ng mga anak. Kaya mapalad tayong mga
Pilipino na nakapaloob ito sa ating Saligang Batas upang makatiyak
ang ating pamahalaan na masunod ito.
7. Sabihin sa mga mag-aaral na may tatlong uri ng karapatan. Ito ay ang
karapatang likas, ayon sa batas, at konstitusyonal. Ano-ano kaya ang
mga ito?
152
8. Ipabasa sa mga mag-aaral ang bahaging Mga Uri ng Karapatan sa LM.

Magkaroon ng brainstorming at talakayan ng bawat uri.
9. Isa-isahin ang mga karapatan na nakapaloob sa ating Saligang Batas
ang karapatang Konstitusyonal na napapangkat sa tatlo: pampulitika,
sibil, panlipunan at pangkabuhayan, at nasasakdal.
10. Ituro ang karapatang pampulitika sa pamamagitan ng cluster map.
bumoto
magsalita,
maglimbag,
magtipon
pagkamamamayan
KARAPATANG
POLITIKAL
gumanap ng
tungkuling
pampubliko
bumuo
ng samahan
alam
ang
alam ang
mahalagang
mahalagang
impormasyon
impormasyon
11. Ipabasa sa mga mag-aaral ang karapatang sibil. Pangkatin ang

mga mag-aaral sa labintatlo at bigyan ang bawat pangkat ng isang
karapatan upang ipaliwanag at magbigay ng halimbawa sa harap ng
klase. Gabayan ang mga mag-aaral at magbigay ng mga halimbawa.
12. Sa pagtuturo ng karapatang panlipunan, maaaring magpakita sa
mga mag-aaral ng mga larawan ng bawat karapatan at ipatukoy ang
mga ito. Pangkatin ang mga mag-aaral at hayaan silang magkaroon
ng brainwriting (ito ay isang paraan ng brainstorming kung saan sa
halip na sabihin nang pasalita ang kanilang naiisip ay isusulat nila ng
sunod-sunod sa papel o manila paper o pisara). Tanggapin ang lahat ng
naisulat ng mga mag-aaral at pagkatapos, ipoproseso isa-isa. Ipabasa
ang nasa aklat pagkatapos nito.
13. Ilahad ang karapatan ng mga nasasakdal sa pamamagitan ng pagtatanong kung ano ang ibig sabihin ng salitang nasasakdal. (Kailangang
bigyang-diin na hindi maaaring tawaging kriminal ang isang akusado
dahil hindi lahat ng naakusahan sa korte ay may kasalanan. Kailangan
muna itong mapatunayan ng korte). Ipabasa ang nasa LM, p. 342
at itanong sa mga mag-aaral kung ano ang pagkakaunawa nila rito.
Iproseso ang mga kasagutan ng mga mag-aaral at magbigay ng mga
kongkretong halimbawa.
14. Simulan ang aralin sa karapatan ng mga bata sa pamamagitan ng
pagpaparinig ng awiting Bawat Bata ng Apo Hiking Society. Talakayin
ang nilalaman ng awitin.
15. Hingan muna ng opinyon ang mga mag-aaral sa nalalaman nila sa
kanilang mga karapatan.
153
16. Talakaying isa-isa ang karapatan ng mga bata na nasa LM, p. 343 sa
pamamagitan ng pangkatang gawain. Bigyan ng isang karapatan ang
bawat pangkat upang ipaliwanag at magbigay ng mga halimbawa.
Gawain A
Ipasagot ang Gawain A sa mga mag-aaral sa pamamagitan ng
pagtawag sa mga mag-aaral na nais sumagot upang maiproseso
ang kasagutan.
Gawain B at C
Pasagutan ang Gawain B at C at talakayin ang kanilang mga
kasagutan upang makasiguro na lubos nilang naunawaan ang
aralin.
Gawain C
Ipagawa sa mga mag-aaral ang mga tanong sa pamamagitan ng
Think-Pair-Share.
Gawain D
Pagkatapos sagutin ng mga mag-aaral ang mga sitwasyon
kailangang iproseso ito ng guro.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa pp. 346347.
Takdang Gawain
Gumupit ng isang artikulo o larawan sa pahayagan tungkol sa paglabag sa

anumang karapatang napag-aralan at sagutin ang sumusunod na mga tanong.
Isulat sa ibaba ng ginupit na artikulo o larawan.
1. Ano ang ipinapakita sa larawan o artikulo?
2. Anong karapatan ang nilabag?
3. Ano ang reaksiyon mo rito?
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. E Karapatan ng nasasakdal
2. C Karapatang politikal
3. B Karapatang sibil
4. D Karapatang panlipunan at pangkabuhayan
5. A Likas na karapatan
Gawain B
1. 7
2. 3
3. 7
4. 3
5. 7
Gawain C
1. Karapatan sa edukasyon
2. Karapatang alagaan at mahalin ng magulang
154
3. Karapatang magpahinga at maglaro

4. Karapatang mabuhay
5. Karapatang maging malusog/karapatan sa sapat na pagkain
Gawain D
1. Karapatan sa lihim na korespondensiya at komunikasyon
2. Karapatan sa di-makatuwirang pagdakip at paghalughog
3. Karapatang hindi mabilanggo dahil sa pagkakautang
4. Karapatang ipahayag ang sarili nang malaya
5. Karapatang mapangalagaan sa pagsasamantalang paghahanapbuhay
Natutuhan Ko
1. D Karapatan sa pagbubuo ng samahan
2. B Karapatan na maalagaan at mahalin ng magulang
3. C Hindi, dahil hindi niya binoto ang karapat-dapat sa tungkulin
4. D Hindi, dahil mapanganib ito at nakasasagabal sa publiko
5. D 1 at 4
Magpagawa ng album sa mga mag-aaral ukol sa karapatan ng mga bata.
Maaari itong sa pamamagitan ng pagguhit o pagdikit ng mga larawan. Kailangang
may paliwanag ang bawat isa.
ARALIN 3
Mga Tungkulin ng Mamamayang Pilipino
Layunin
1. Natatalakay ang tungkulin ng mamamayang Pilipino

2. Nasusunod ang mga tungkuling iniatang ng pamahalaan
Paksang Aralin
Paksa
: Mga Tungkulin ng Mamamayang Pilipino
Kagamitan : mga larawan, cd player, video, at flash cards

Pelingo, Lazelle Rose & Sablaon, Ela Rose. ( ). Ang Lahing Pilipino,
Dakila at Marangal 6. (pp. 4950). Rex Book Store, Inc.
Pamamaraan
A. Panimula
1. Iparinig ang awitin o ipakita ang video ng Akoy Isang Mabuting
Pilipino ni Noel Cabangon. Makikita ito sa www.youtube.com/
watch?v=cTqCtln848g
2. Talakayin ang nilalaman nito.
3. Itanong kung ginagawa ba nila ang ipinakikita sa video. Itanong din
kung ano ang tawag dito.
155
4. Itanong kung ano ang katatapos nilang napag-aralan (Inaasahang sagot

ay karapatan ng mamamayan). Sabihin na ang karapatan ay laging
may kaakibat na tungkulin. Kaya tama lamang na ang susunod nilang
matutuhan ay ang mga tungkulin ng mamamayan.
B. Paglinang
1. Pabuksan ang kanilang LM sa Aralin 3 ng Ikaapat na Markahan LM,
pahina 348.
2. Ipasuri ang mga larawan at itanong kung ano ang nakikita rito.
3. Itanong kung ano ba ang kahulugan ng salitang tungkulin.
4. Hingan ng opinyon ang mga mag-aaral hanggang sila mismo ang
makapagbigay ng kahulugan nito.
5. Sabihin na may mahahalagang tungkulin ang mamamayang Pilipino
na dapat gampanan nang buong puso.
6. Isa-isahin ang mga tungkulin na nakasaad sa LM.

a. Pagmamahal sa Bayan.
Maaaring simulan ito ng pagbigkas ng Panatang Makabayan.
Talakayin ang isinasaad dito. Bigyang-diin ang:
Dahil mahal ko ang Pilipinas,
Diringgin ko ang payo ng aking mga magulang,
Susundin ko ang tuntunin ng aking paaralan,
Tutuparin ko ang tungkulin ng mamamayang makabayan.
Ipabasa ang LM at talakayin.
Magpabigay ng mga halimbawa sa mga mag-aaral kung paano
pa nila maipakikita ang pagmamahal sa bansa.

b. Pagtatanggol sa Bansa
Ipaawit ang Lupang Hinirang.
Bigyang-pansin ang linyang: Aming ligaya, na pag may mangaapi Ang mamatay nang dahil sa iyo. Itanong kung ano ang
isinasaad sa ating pambansang awit at kung ano ang ibig
sabihin ng mga linyang ito.
Ipabasa ang nasa LM p. 349.
Bigyan ng kaunting kaalaman ang mga mag-aaral sa
pagtatanggol ng mga bayani sa kalayaan ng Pilipinas.
Itanong din kung paano natin maipagtatanggol ang ating
bansa sa panahon ngayon.
Hayaang mag-brainstorming ang mga mag-aaral. Isulat sa
pisara ang kanilang mga kasagutan.
Dagdagan ito ng iba pang halimbawa na hindi nila nabanggit.

c. Paggalang sa Watawat
Balik-aralan ang mga simbolong matatagpuan sa ating
watawat at ang kahulugan ng mga ito.
Itanong sa mga mag-aaral kung ano ang kahalagahan ng
watawat.
Magbigay ng kaunting kasaysayan ng pagkakagawa ng
watawat ng Pilipinas na matatagpuan sa http://watawat.
156
blogspot.com/. Nakasulat dito ang mga alituntunin na dapat

sundin sa pagbibigay-galang sa watawat.
Talakayin ang nasa LM, p. 350.
d. Pagsunod sa batas at paggalang sa maykapangyarihan
Itanong kung ano ang batas. Itanong din kung ano ang
mangyayari kung walang batas.
Ipabasa ang nasa LM at talakayin.
Sabihin na may mga batas din tayong dapat sundin sa tahanan,
paaralan, pamayanan, at sa buong bansa.
Pangkatin ang mga mag-aaral at magpatala ng mga halimbawa
ng batas o alituntunin na dapat nilang sundin sa:
Pangkat A tahanan
Pangkat B paaralan
Pangkat C pamayanan
Pangkat D bilang mamamayan ng bansa
Pag-uulat ng bawat pangkat
Pagsusuri ng kanilang inulat
Bigyang-diin din na kaakibat sa pagsunod sa batas ay ang
paggalang sa mga maykapangyarihan.
e. Pakikipagtulungan sa pamahalaan
Simulan ang araling ito sa pamamagitan ng pagtatanong kung
ano ang kahulugan ng salitang pagtutulungan at pamahalaan.
Ipabasa ang nasa LM.
Itanong kung paano tayo makatutulong sa mga programa at
proyekto ng pamahalaan. Mag-brainstorming ukol dito.
Magbigay pa ng mga halimbawa ng mga programa ng
pamahalaan na maaaring makipagtulungan.
Magpabigay din sa mga mag-aaral na bilang bata, ano ang
maitutulong nila.
f. Paggalang sa karapatan ng iba
Balik-aralan ang mga karapatan na napag-aralan.
Basahin ang nasa LM, p. 351.
Itanong sa mga mag-aaral kung ano ang kahulugan ng Kung
ayaw mong gawin sa iyo, huwag mong gawin sa iba.
Magpabigay ng mga halimbawa sa mga mag-aaral.
Gawain A
Ipasagot sa mga mag-aaral ang Gawain A sa pamamagitan ng
pagtawag sa mga mag-aaral. Itanong din ang dahilan sa kanilang
sagot.
Gawain B at C
Maaaring ipasagot ang mga katanungan sa Gawain B at C nang
papangkat.
157
Pagtataya
Takdang Gawain
Punan ang talaan:

Tungkulin sa Tahanan
Tungkulin sa Paaralan
Tungkulin sa
Pamayanan
Pangkatin ang mga mag-aaral at magpagawa ng collage ng sumusunod:
Pangkat A Tungkulin sa Tahanan
Pangkat B Tungkulin sa Paaralan
Pangkat C Tungkulin bilang Mamamayang Pilipino
Akoy Isang Mabuting Pilipino

ni Noel Cabangon
Akoy isang mabuting Pilipino
Minamahal ko ang bayan ko
Tinutupad ko ang aking mga tungkulin
Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin
Tumatawid ako sa tamang tawiran
Sumasakay ako sa tamang sakayan
Pumipila at di nakikipag-unahan
At di ako pasiga-siga sa lansangan
Bumababat nagsasakay ako sa tamang sakayan
(Nagbababa ako sa tamang babaan)
Di nakahambalang parang walang pakiaalam
Pinagbibigyan kong mga tumatawid sa kalsada
Humihinto ako pag ang ilaw ay pula
[chorus]
Pagkat akoy isang mabuting Pilipino
Minamahal ko ang bayan ko
Tinutupad ko ang aking mga tungkulin
Sinusunod ko ang kanyang mga alituntunin
158
Di ako nagongotong o nagbibigay ng lagay

Tiket lamang ang tinatanggap kong ibinibigay
Akoy nakatayo doon mismo sa kanto
At di nagtatago sa ilalim ng puno
Di ako nagkakalat ng basura sa lansangan
Di bumubuga ng usok ang aking sasakyan
Inaayos ko ang mga kalat sa basurahan
Inaalagaan ko ang ating kapaligiran
[repeat chorus]
Lagi akong nakikinig sa aking mga magulang
Kayat pag-aaral ay aking pinagbubutihan
Di ako gumagamit ng bawal na gamot
O kayay tumatambay at sa eskwelay di pumapasok
Ipinagtatanggol ko ang aking karangalan
Pagkat ito lamang ang tangi kong kayamanan
Di ko ibinebenta ang aking kinabukasan
Ang boto koy aking pinahahalagahan
Akoy isang tapat at totoong lingkod ng bayan
Pabor o lagay ay di ko pinapayagan
Tapat ang serbisyo ko sa mamamayan
Di ko ibinubulsa ang pera ng bayan
Ipinagtatanggol ko ang mamamayang Pilipino
Mga karapatan nilay kinikilala ko
Iginagalang ko ang aking kapwa tao
Ipinaglalaban ko ang dangal ng bayan ko.
Pagkat akoy isang mabuting Pilipino
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. J
2. J
3. J
4. J
5. L
Gawain B
1. F Pakikipagtulungan sa pamahalaan
2. D Pagsunod sa batas
3. C Paggalang sa watawat
4. A Pagmamahal sa bayan
5. B Pagtatanggol sa bansa
159
Gawain C
1. C Sasabihan ko siya na hindi tamang magkaroon ng kodigo.
2. B Ipaalam ito sa tanggapan ng punong lungsod
3. D Awatin ang mga nanggugulo at tumawag ng ibang pulis.
4. C Dalhin ang mga basura sa barangay upang i-recycle.
5. C Hihintayin kong magkulay-berde ang ilaw-trapiko
Natutuhan Ko
1. 3
6. 7
2. 7
7. 3
3. 7 8.
3
4. 3 9.
7
5. 3
10. 3
ARALIN 4 Mga Tungkuling Kaakibat ng mga Karapatan

ng Mamamayang Pilipino
Takdang Panahon: 3-4 araw
Layunin
Natatalakay ang tungkuling kaakibat ng bawat karapatang tinatamasa.
Paksang Aralin
Paksa
: Mga Tungkuling Kaakibat ng mga Karapatan ng Mamamayang

Pilipino
Kagamitan : mga larawan, cd player, at meta cards
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magkaroon ng pantomime ng sumusunod:
a. Dalawang mag-aaral na nagkukuwentuhan at hindi nakikinig sa
guro (karapatan sa edukasyon)
b. Batang pinapakain ng gulay ngunit ayaw kumain. (karapatan sa
pagkain o maging malusog)

c. Batang yakap ng magulang ngunit nanghahampas (karapatan sa
pagmamahal ng magulang)

d. Batang naglalaro habang nagsisimba (karapatan sa relihiyon)
e. Tinderang nandaraya sa timbangan (karapatang mamili ng
hanapbuhay)
2. Ipatukoy ang mga karapatang nakita nila sa pantomime. Isulat ito
sa pisara. Itanong kung ano ang napansin nila sa mga ipinakitang
karapatan.
3. Isa-isahin kung ano ang mali sa pantomime. Maaaring sagot ay: a. hindi
nakikinig ang mga bata habang nagtuturo ang guro, b. ayaw kumain ng
bata ng masustansiyang pagkain, c. matigas ang ulo ng anak, d. hindi
nakikinig sa misa, at e. nandaraya ang tindera.
160
4. Itanong:

a. Tama bang karapatan lamang ang mayroon sa isang tao?

b. Ano kaya ang kailangang kaakibat nito?

c. Ano kaya ang mangyayari kung ang karapatan ay walang kasamang
tungkulin?
5. Sabihin na kagaya ng nakita nila sa pantomime, hindi tama kung
walang kaakibat na tungkulin ang mga karapatan.
6. Sabihin na sa araw na ito ay sisimulan nilang matutuhan ang mga
tungkuling kaakibat ng mga karapatan.
B. Paglinang
1. Pabuksan ang kanilang LM sa Aralin 4 ng Ikaapat na Markahan,
pahina 356.
2. Ipabasa at ipasuri ang usapan nina Tengteng at Dodi.
3. Ipasagot ang katanungan pagkatapos ng diyalogo. Talakayin ito.
4. Bigyang-diin ang konseptong Lahat ng karapatan ay may kaakibat
na tungkulin o KARAPATAN=TUNGKULIN. Ipaliwanag ang
dahilan nito.
5. Sabihing mababasa nila ang ilan sa mga karapatan at ang katumbas ng
mga tungkulin nito.
6. Sa pagtalakay nito, kailangang magbigay ng iba pang mga halimbawa
at mga maaaring nakaakibat na tungkulin sa bawat karapatan. Mas
mainam kung sa mga mag-aaral muna kumuha ng mga ideya bago
magdagdag ang guro.
7. Maaaring gumamit ng mga graphic organizer gaya ng halimbawa:
Kumain ng
masustansiyang pagkain
Huwag
kumitil
ng buhay
ng iba
Maghanapbuhay
Alagaan
ang sarili
Bawasan
ang
masasamang
bisyo
Karapatang
mabuhay
Huwag
manakit
ng kapuwa
8. Mula sa nakasulat sa aklat ay marami pang tungkulin ang maaaring

itala sa bawat karapatan. Sumangguni sa Aralin 2 ng yunit na ito para
sa iba pang karapatan.
9. Maaari din itong gawing pangkatang gawain at iuulat ng mga
mag-aaral. Kailangang gabayan ng guro ang mga kasagutan ng mga
mag-aaral sa pag-uulat. Mahalagang maiugnay ang mga ito sa sariling
karanasan ng mga mag-aaral.
161
Gawain A
Maaaring ipasagot ang Gawain A na pasulat dahil inaasahang
natalakay na ito.
Gawain B, C, at D
Mas mainam kung ipoproseso ng guro ang mga sagot ng mga magaaral sa Gawain B at C. Maaari itong pasulat o pasalita.
10. Bigyang-diin ang kaisipan sa Tandaan Mo, p. 360 ng LM.
Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko sa pahina 361 ng LM.
Takdang Gawain
Ipasulat sa notbuk ng mga mag-aaral ang mga karapatang personal na

natatamasa nila at ang katumbas nitong tungkulin.
Karapatang Natatamasa
Tungkuling Dapat Gawin
Hal. Karapatang mag-aaral
Mag-aaral nang mabuti

Gagawa ng mga takdang aralin
Makikinig nang mabuti sa guro
Karapatang magkaroon ng
tahanan
Tumulong sa paglilinis ng bahay
Nagagawa/Minsan/ Hindi Nagagawa
Susi sa Pagwawasto
Gawain A: (Mga posibleng sagot ngunit hindi limitado rito)
1. Alagaan ang sarili, huwag kumitil ng buhay ng ibang tao
2. Kumain ng masustansiyang pagkain.
3. Huwag gumawa ng mga bagay na makasisira ng pangalan ng inyong pamilya
4. Suklian ng pagmamahal ang mga magulang. Sumunod sa mga tagubilin ng
mga magulang.
Gawain B
1. M
2. T
3. T
4. M
5. M
Gawain C
1. KT
2. KT
3. K
4. T
5. K
162
Gawain D
1. B Magsabi ng katotohanan
2. D Gawin ng tapat ang tungkulin
3. E Sinupin nang maayos
4. A Sundin ang mga batas sa lugar
5. C Maging mabuting kasapi
Natutuhan Ko
1. D Hinaan ang kanilang mga boses upang hindi makaabala sa maysakit.
2. C Maghanap ng pagkakakitaan.
3. D Hindi, dahil kailangan niya ring mag-aral at tumulong sa bahay.
4. C Magtrabaho bilang assistant sa silid-aklatan.
5. B Bumili ng sopas at tinapay dahil tungkulin niyang sumunod sa kaniyang
mga magulang.
6. A Magpakabait at sumunod sa mga tagubilin ng nag-ampon sa kaniya.
7. D 1 at 2
8. B Sabihin sa abogado ang totoong nangyari.
9. D Hindi, dahil ipinagbabawal ito at nakasisira sa kalikasan.
10. C Hanapan ng warrant of arrest ang mga pulis bago sumama.
Ipagdiwang ang ating mga karapatan! Pangkatin ang mga mag-aaral at
bigyan ng tig-isang karapatan ang bawat pangkat.
Mga mungkahing gagawin:
Pangkat 1 Karapatang alagaan at mahalin ng isang pamilya
Sumulat ng liham ng pasasalamat sa mga taong nag-aalaga at
nagbibigay ng pagmamahal sa iyo.
Pangkat 2 Karapatan sa paglilibang at pagpapahinga
Iguhit ang larawan ng inyong mga laruan o libangan.
Magpasalamat sa mga taong nagbigay nito.
Pangkat 3 Karapatan sa pangalan at nasyonalidad
Itanong sa inyong mga magulang ang kahulugan ng inyong pangalan
at sino ang nagpangalan sa inyo. Isulat ito nang malaki sa isang magandang
papel at lagyan ng palamuti. Sulatan ng pasasalamat sa ibaba.
Pangkat 4 Karapatang mag-aral
Gumawa ng liham para sa paborito mong guro.

Pangkat 5 Karapatang mabigyan ng proteksiyon sa lahat ng uri

ng pang-aabuso
Gumawa ng maikling pasasalamat sa mga taong nagbibigay ng
proteksiyon sa iyo gaya ng iyong magulang, kamag-anak, kaibigan, pulis,
doktor, at bumbero.
163
Pangkat 6 Karapatang mabuhay

Gumawa ng isang liham para sa iyong sarili at gumawa ng pangako:
paano mo mapagaganda ang iyong buhay. Hal: Mahal kong Che, ..
Nagmamahal, Che
ARALIN 5
Kahulugan at Kahalagahan
ng Gawaing Pansibiko
Layunin
1. Nauunawaan ang kahulugan ng kagalingang pansibiko

2. Naibibigay ang kahulugan ng kagalingang pansibiko sa lipunan
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Kahulugan at Kahalagahan ng Gawaing Pansibiko

panulat at news clips
Yunit 4, Aralin 5
K to 12 AP4KPB-IVd-e-4
Pamamaraan
A. Panimula
1. Tumawag ng mga boluntir. Gamit ang kanilang katawan, ipasulat
ang mga letrang bumubuo sa mga salitang, gawain at sibika. Ipahula
sa pangkat o klase ang nabuong salita. Bigyan ng kredit ang naunang
nakahula.
2. Itanong:
Madali bang hulaan ang mga letra kapag isinusulat gamit ang
katawan?
Alam ba ninyo ang ibig sabihin ng salitang nabuo ninyo?
Sa palagay ninyo, ano ang ibig sabihin ng mga salitang, Gawaing
Pansibika?
3. Isulat sa pisara ang mga sagot ng mga bata.
B. Paglinang
pahina 364.
2. Magdaos ng brainstorming kaugnay ng tanong. Tanggapin lahat ng
sagot ng mag-aaral.
3. Ipabasa ang Alamin Mo, LM, p. 365. Talakayin ang mga halimbawang
sagot sa bahaging ito.
4. Ipagawa ang mga gawain sa pp. 367368.
164
Gawain A-C
Maaaring pangkatang gawain ang Gawain A.
Ipasagot ang mga tanong sa Gawain A, p. 367. Ipasulat ang mga
sagot sa notbuk.
Sundin ang panuto sa Gawain B, p. 367.
Ipagawa ang Gawain C, p. 367 ng LM.
5. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo sa LM, pahina 369.
Pagtataya

Rubric sa Balita
Pamantayan
Paksa at
Pinanggalingan
Organisasyon ng
Diwa
Pananalita at
Pagharap sa Klase
Impormasyong
Ibinahagi
ARALIN 6
Mahusay na
Mahusay
45
Malinaw ang paksa
at ang mga batayang
detalye hinggil dito.
May mga
nakaligtaang detalye
sa paksa.
May kaugnayan at
sunod-sunod ang
paksa.
Maayos at kawili-wili
ang pagbabahagi sa
klase.
Sapat ang mga
detalye pati na ang
mga salitang ginamit.
May ilang diwang

hindi kaugnay sa
paksa.
May kakulangan
sa maayos na
pagbabahagi sa klase.
May kakulangan sa
Magulo, halos walang
mga detalyeng dapat detalyeng ibinahagi.
na ibinahagi.
Mahusay
23
Kailangan pang
Paunlarin
01
Hindi malinaw ang
paksa at halos lahat
ng detalyeng kaugnay
nito.
Hindi magkakaugnay
at di sunod-sunod
ang mga detalye.
Magulo ang
pagbabahagi.
Mga Gawain at Epekto ng Gawaing Pansibiko
Layunin
1. Nakapagbibigay ng mga halimbawa ng gawaing pansibiko.

2. Naipapaliwanag ang kabutihang dulot ng gawaing pansibiko sa isang bansa.
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Mga Gawain at Epekto ng Gawaing Pansibiko

panulat at bond paper na may nakadrawing na pizza
Yunit 4 Aralin 6,
K to 12 AP4KPB-IVd-e-4
165
Pamamaraan
A. Panimula
1. Maghanda ng kopya ng mga civic pie sa bond paper. Hatiin ito sa walo
at sa bawat hati, lagyan ng ibat ibang gampanin o gawaing pansibiko:
Tumatangkilik sa mga produktong Pilipino
Nagtitinda ng mga tiket para sa mga benefit show
Sumusunod sa mga batas pampubliko
Tinatapon sa tamang lalagyan ang mga basura
Tumutulong sa paglilinis ng kapaligiran
Humihinto at nakikiawit kapag narinig ang pagtugtog ng
Pambansang Awit sa paaralan o pampamahalaang tanggapan.
Tumutugon sa kailangang tulong ng mga senior citizen.
Lumalahok sa mga gawain ng komunidad
5. Bigyan ng kopya ang bawat mag-aaral. Sabihin ang panuto:
Pag-aralang mabuti ang civic pie
Sa ilalim ng mga gawaing pansibiko, humanap ng mga kapuwa
mag-aaral na nakagawa na nito at ipalagay ang pangalan.
Ang unang makalikom ng mga pirma sa bawat hati ng pie ang
magwawagi.
6. Iproseso ang gawain. Itanong: Bakit madali ang paglikom ng mga
pirma? Bakit ito mahirap para sa iba? Sino-sino ang mga nakapirma sa
ibat ibang gawain?
B. Paglinang
pahina 370.
2. Magdaos ng brainstorming kaugnay ng mga tanong. Tanggapin lahat
ang sagot ng mag-aaral.
4. Talakayin ang paksa.
5. Ipagawa ang mga Gawain A-C.
Gawain A-C
Maaaring pangkatang gawain ang Gawain A.
Ipasagot ang mga tanong.
Talakayin ang sagot ng mga bata.
Ipagawa ang Gawain B, p. 372. Ipasulat ang sagot sa notbuk.
Ipagawa ang Gawain C. Iwasto ang mga sagot.
Pagtataya
166
Takdang Gawain
Ipagawa ang Natutuhan Ko bilang 2. Ipaalaala na dapat maging orihinal

ang iskit na itatanghal. Pangkatin ang klase sa apat.
Gamitin ang rubric sa pagmamarka ng iskit sa ibaba.
Pamantayan
Pagbibigay ng
Diyalogo
Pinakamahusay
4-5
Malinaw, angkop
ang lakas o hina ng
boses.
Malikhain at
Epektibong Galaw o
Pagkilos
Mahusay-husay
2-3
Hindi gaanong
malinaw at angkop
ang boses.
Malinaw at may
paglalapat ang kilosgalaw, ekspresyon
ng mukha, diyalogo,
atbp.
Kawastuhan ng
Malinaw ang
Diwang nais Ipahayag mensaheng nais
o Pinapagawa
iparating.
Malikhaing Pagbubuo Epektibo ang
at Paggamit ng mga mga materyales,
Materyales
nakadagdag sa
ikahuhusay ng
pagtatanghal.
Nilalaman
Malawak ang
kaalamang ibinahagi.
Hindi gaanong
malinaw at lapat ang
pagkilos-galaw.
Mahusay
0-1
Malabo at hindi
maintindihan ang
pagbibigay ng
dayalogo.
Walang pagkilos.
Hindi gaanong
malinaw ang
mensahe.
Hindi gaanong
epektibo.
Malabo ang mensahe.
Hindi gaanong
malawak ang
Walang bagong
Walang bisa ang

materyales.
ARALIN 7 Pagpapahalaga ng Mamamayan sa Pagtataguyod

ng Pambansang Kaunlaran
Layunin
Naipapaliwanag kung paano itinataguyod ng mga mamamayan ang kaunlaran

ng bansa.
Paksang Aralin
Paksa
: Pagpapahalaga ng Mamamayan sa Pagtataguyod ng Pambansang

Kaunlaran
Kagamitan : panulat at mga larawan
Sanggunian : Yunit 4, Aralin 7
K to 12 AP4KPB-IVd-f-5
167
Pamamaraan
A. Panimula
1. Magpakita ng 10 larawan sa klase.
Nakalbong kalikasan
Nagkalat na kabataan sa ilalim ng tulay
Naglalakihang gusali
Naggagandahang tulay at parke
Masasaya at malulusog na kabataan
Nag-aaral na mga kabataan, magandang pasilidad ng paaralan
Mayabong na kalikasan
Mga pangkat etniko na nag-aaral sa kani-kanilang komunidad
Nakangiting mga pahinante o manggagawa
Nagkakamayan na mga pinuno ng bansa
2. Tanungin ang mga mag-aaral kung ang larawan ay nagpapakita ng
kaunlaran o hindi. Tanungin din kung bakit nila ito nasabi.
3. Magbigay ng pahapyaw na paglalarawan ng ibig sabihin ng salitang
kaunlaran.
B. Paglinang
pahina 375.
2. Magdaos ng brainstorming kaugnay ng mga tanong. Tanggapin lahat
ng sagot ng mag-aaral.
3. Ipabasa ang aralin sa LM, pp. 375377.
4. Talakayin isa-isa ang mga paraan ng pagtataguyod ng isang maunlad
na lipunan.
5. Ipagawa ang mga gawain sa pp. 377378
Gawain A
Ipabasa ang panuto sa Gawain A, p. 378 ng LM.
Maaaring sagutin ang mga tanong nang pasalita o ipasulat sa
notbuk.
Mga tanong:
> Paano mo masasabing ang kagalingang pansibiko ay isang
paraan ng pagpapaunlad ng isang bansa?
> Ano ang mga katangian ng isang maunlad na bansa?
> Ano-ano ang ginagampanan ng mamamayan bilang bahagi
ng isang bansa?
> Bakit mahalaga ang bahaging ginagampanan ng mamamayan sa pag-unlad ng bansa?
> Paano maitataguyod ng mamamayan ang kaunlaran ng
isang bansa?
Talakayin ang mga sagot ng mga bata.
168
Gawain B
Ipabasa ang panuto sa Gawain B, p. 378 ng LM.
Mga pangungusap:

> May mga nakatapos sa pag-aaral na umaalis ng bansa upang
manilbihan sa ibang bansa.
> Marami ang bilang ng hindi nakababasa at nakasusulat.
> Ang mga 15 taong gulang na kabataan pababa ay pinagtatrabaho.
> Masaya ang nakararaming mamamayan sa panunungkulan
sa pamahalaan.
> Sapat at makatuwiran ang kinikita ng mga tao.
> Laganap ang rebelyon at krimen sa mga lalawigan.
> Maraming dayuhan ang dumadalaw at namumuhunan sa
ating bansa.
> Naaabuso ang mga likas na yaman.

> Hindi nakikinig sa Pangulo ng bansa at hindi sinusunod ang
mga batas.
> Walang krimen na naitala sa loob ng isang buwan.
Gawain C
Pangkatin ang mga bata sa apat.
Ipaliwanag ang panuto sa Gawain C, p. 378.
Ibigay bilang halimbawa:
> Ilalagay ito sa mukha ng isda. Piniling pahayag kung paano
makakatulong sa pag-unlad ng bansa: Linangin ang sariling
katalinuhan.
> Ilagay sa mga tinik na bahagi sa itaas ng isda:
Mag-aaral nang mabuti

Hindi lumiliban o nahuhuli sa klase.

Nag-aaral ng ibang kasanayan.

> Ilagay sa mga tinik na bahagi sa ilalim ng isda ang mga
halimbawa ng mga kabaliktarang detalye o dapat iwasan:
Pagsasawalang bahala sa pag-aaral

Hindi lubos na paggamit ng mga kasanayan

Pagpapalampas sa mga oportunidad na mapaunlad ang

sarili
> Ilagay sa buntot ng isda ang titulo: Kabaliktaran ng
paglinang sa sariling katalinuhan o mga dapat iwasan.
Gabayan ang mga pangkat sa pagsagot.
Ipaulat ang kanilang mga sagot sa klase.
Iproseso ang mga sagot.
169
Pagtataya

Gamitin ang rubric sa ibaba para sa gawain.
Pamantayan
Paglalahad
Katumpakan
Paglalapat
Craft
Hikayat
Pinakamahusay
Mahusay-husay
Malinaw ang
pagbibigay ng
mensahe
Hindi gaanong
malinaw ang
pagbibigay ng
mensahe
Wasto ang diwang
Hindi gaanong wasto
nais iparating tungkol ang diwang nais
sa ibinigay na paksa
iparating
Kumpleto, angkop
Hindi gaanong
at tama ang
kumpleto, angkop at
pagkakagamit ng salita tama ang pagkakalapat
at larawan/guhit
ng salita sa larawan/
guhit
Masinop ang
Hindi gaanong pulido
pagkakagawa
ang pagkakagawa
Malinaw at
Hindi gaanong
nakapanghihikayat ang nakakahikayat ang
pahayag
pahayag
Takdang Gawain
Mahusay
Kailangan pang
linawan ang diwang
nais iparating
Kailangan pang
wastuhin ang diwang
nais iparating
Kailangan pa ng
ibayong paglalapat sa
islogan at guhit
Kailangan pang
pakinisin ang likha
Kailangan pang
paunlarin ang
pahayag upang
makapanghikayat
Sumulat ng pagninilay-nilay kung ano ang maaari mong gawin upang maging
bahagi ng pag-unlad ng bansa.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
Iba-iba ang maaaring sagot.
Gawain B
May bilog na mga bilang ng pangungusap: 4, 5, 7, 10
Gawain C
170
ARALIN 8
Pagpapaunlad ng Sarili, Pagpapaunlad ng Bayan
Layunin
Naunawaan kung paano nakakatulong sa pag-unlad ng bansa ang

pagpapaunlad ng sariling kakayahan at kasanayan
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Pagpapaunlad ng Sarili, Pagpapaunlad ng Bayan

panulat at tula, Sa Kabataang Pilipino ni Jose Rizal
Yunit 4 Aralin 8
K to 12 AP4KPB-IVd-f-5
Pamamaraan
A. Panimula
1. Ipabasa nang malakas ang tula. Bigyang-konteksto ito. Sabihin:
Nanalo ang tula ng unang gantimpala sa isang prestihiyosong
paligsahan kung saan mas maraming Kastila ang lumahok.
Nasa 16 na taong gulang pa lamang si Rizal noon.
Sa Kabataang Pilipino
Ni Jose Rizal
Itaas ang iyong noong aliwalas
ngayon, Kabataan ng aking pangarap!
ang aking talino na tanging liwanag
ay pagitawin mo, Pag-asa ng Bukas!
Ikaw ay lumitaw, O Katalinuhan
magiting na diwang puno sa isipan
mga puso namiy sa iyoy naghihintay
at dalhin mo roon sa kaitaasan.
Bumaba kang taglay ang kagiliw-giliw
na mga silahis ng agham at sining
mga Kabataan, hayo nat lagutin
ang gapos ng iyong diwa at damdamin.
Masdan ang putong na lubhang makinang
sa gitna ng dilim ay matitigan
maalam na kamay, may dakilang alay
sa nagdurusa mong bayang minamahal.
171
Ikaw na may bagwis ng pakpak na nais

kagyat na lumipad sa tuktok ng langit
paghanapin mo ang malambing na tinig
doon sa Olimpoy pawang nagsisikap.
Ikaw na ang himig ay lalong mairog
Tulad ni Pilomel na sa luhay gamot
at mabisang lunas sa dusat himuntok
ng puso at diwang sakbibi ng lungkot
Ikaw, na ang diway makapangyarihan
matigas na batoy mabibigyang-buhay
mapagbabago mo alaalang taglay
sa iyoy nagiging walang kamatayan.
Ikaw, na may diwang inibig ni Apeles
sa wika inamo ni Pebong kay rikit
sa isang kaputol na lonang maliit
ginuhit ang ganda at kulay ng langit.
Humayo ka ngayon, papagningasin mo
ang alab ng iyong isip at talino
maganda mong ngalay ikalat sa mundo
at ipagsigawan ang dangal ng tao.
Araw na dakila ng ligayat galak
magsaya ka ngayon, mutyang Pilipinas
purihin ang bayang sa iyoy lumingap
at siyang nag-akay sa mabuting palad.
Source: http://www.seasite.niu.edu/tagalog/Other_Language_Activities_(Intermediate_
Readings)/Jose%20Rizal%20Readings/sa_kabataang_pilipino.htm
Unang ginamit ang salitang Filipino bilang pagtukoy sa ating lahi

dahil indiyo ang paratang sa atin ng mga Kastila noon. Ginagamit
lamang noon ang Filipino sa mga peninsulares at mga mestisa.
Pinapanawagan ni Rizal sa tula na tayo, lalo na ang mga kabataan
ay magpakahusay at ialay ang galing sa kapakanan ng bayan.
2. Lagumin ang talakayan sa isang hamon na kung naisip na ni Rizal ito
ilang daang taon na ang nakakalipas, hindi bat dapat na ginagawa na
natin ito matagal na ang magpahusay at ialay ang galing para sa
kapakanan ng bayan.
B. Paglinang
pahina 380.
172
2. Magdaos ng brainstorming kaugnay ng tanong. Tanggapin lahat ng

sagot ng mag-aaral. Iugnay sa aralin.
3. Ipabasa ang Alamin Mo, LM, pp. 380381.
4. Talakayin ang mahahalagang punto.
Gawain A
Bigyan ng tig-iisang tanong ang bawat pangkat ayon sa nakasaad
sa bilang: Pangkat I bilang 1, at iba pa.
Bigyan ng sapat na panahon ang bawat pangkat sa pagsagot.
Ipaulat ito sa klase. Magbigay ng karagdagang paliwanag kung
kinakailangan.
Gawain B
Ipagawa ito bilang indibidwal na gawain.
Ipasulat ang kanilang sagot sa notbuk.
Papagbigayin sila ng kaunting paliwanag sa kanilang mga sagot.
Gawain C
Sabihin sa mga mag-aaral na pumili ng kapareha.
Ipagawa ang Gawain C, p. 383 ng LM.
Ipapaskil ang mga gawa sa isang bahagi ng silid-aralan.
Iba-iba ang maaaring sagot. Iproseso ito.
Gamitin ang rubric sa ibaba.
Rubric para sa Comic Strips
Pamantayan
Pinakamahusay
Mahusay-husay
Kahalagahan ng
Malinaw at
Hindi gaanong
Diwang Nais Iparating makabuluhan ang
naiparating ang diwa
diwang nais iparating pati na ang layunin
ng komiks
Katumpakan ng
Angkop ang salitang Hindi gaanong
Paglalahad
ginamit sa diyalogo
angkop ang mga
pati na ang daloy ng salitang ginamit pati
diwa
na ang daloy ng diwa
Kakintalan ng Guhit
Wasto at kawili-wili
Hindi gaanong wasto
ang guhit
at kawili-wili ang guhit
Mahusay
Parehong may
kalabuan ang diwa at
layunin ng komiks
Limitado ang salita at
daloy ng diwa
Hindi maunawaan
ang guhit
Pagtataya
Ipagawa ang Natutuhan Ko sa LM, p. 383.
Takdang Gawain
Ilista ang mga katangian ng isang produktibong mamamayan.
173
ARALIN 9
Mga Katangian ng Produktibong Mamamayan
Layunin
Naibibigay ang kahulugan at katangian ng pagiging produktibong

mamamayan
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Mga Katangian ng Produktibong Mamamayan

ibat ibang larawan ng maunlad na mamamayan at pook
Yunit 4 Aralin 9
K to 12 AP4KPB
Pamamaraan
A. Panimula
1. Ipaskil isa-isa ang mga salita sa pisara.
Pagkamasipag

Mapagmahal

May Pakikipagkapuwa

Pumapasok sa takdang oras
Pagkamaka-Diyos
Malakas at Malusog na Mamamayan
Magandang Saloobin sa Paggawa
2. Papagbigayin ang mga mag-aaral ng mga gawaing naglalarawan sa

salita.
3. Iugnay sa aralin ang mga sagot ng mga bata.
B. Paglinang
1. Ilahad ang aralin sa Alamin Mo sa LM, pp. 384387.
2. Magpabuo ng suliranin. Halimbawa:

a. Sino ang produktibong mamamayan?

b. Ano-ano ang katangian ng produktibong mamamayan?
3. Pangkatin ang mga mag-aaral sa apat na pangkat.
Unang Pangkat Mamamayang may Magandang Saloobin sa Paggawa
Magpasagawa ng dula-dulaan.
Ikalawang Pangkat May Pakikipagkapuwa
Sa pamamagitan ng circle map, itala ang mga paraan ng pakikipagkapuwa.
174
Ikatlong Pangkat Pumapasok sa Takdang Oras

Ipaliwanag kung paano nakakatulong sa kaunlaran ng bansa ang
pagpasok sa takdang oras.
Ikaapat na Pangkat Malakas at Malusog na Pangangatawan
Ipaguhit ang halimbawa ng may malalakas at malulusog na
pangangatawan. Sumulat ng paliwanag ukol dito.
4. Ipaulat ang gawa ng mga mag-aaral. Talakayin ang paksa.
5. Ipagawa ang mga gawain sa pp. 387388.
Gawain A
Ipasagot ang mga katanungan sa Gawain A.
Gawain B
Sagutin ang mga katanungan sa Gawain B.
Gawain C
Ipagawa ang Gawain C. Sabihin sa mga mag-aaral ang kahalagahan
ng pagsagot nang tapat sa mga katangian.
6. Bigyang-diin ang mga kaisipan sa Tandaan Mo, p. 388.
Pagtataya
Ipasagot sa mga mag-aaral ang Natutuhan Ko, pp. 389391.
Culminating Activities
Gamit ang parehong pangkat, magpakita ng sayaw o larong kinawiwilihan
ng maraming Pilipino.
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. 3
2. 3
3. 3
4. 3
5. 3
Gawain B
1. Tamang saloobin sa paggawa
2. Pagiging malusog
3. May pinag-aralan at kasanayan sa paggawa
4. Ginagamit nang wasto ang mga kalakal
5. Nagtitipid sa enerhiya
Gawain C
Iba-iba ang sagot.
175
Natutuhan Ko
1. B
2. D
3. C
4. D
5. D
6. A
7. B
8. D
9. D
10. B
Aralin 10 Pagpapahalaga sa mga Kontribusyon

ng mga Pilipino sa Daigdig
Takdang Panahon: 13 Araw
Layunin
Napahahalagahan ang mga pangyayari at kontribusyon ng mga Pilipino sa

ibat ibang panig ng daigdig
Paksang Aralin
Paksa
:
Kagamitan :
Sanggunian :

Pagpapahalaga sa mga Kontribusyon ng mga Pilipino sa Daigdig

larawan o video ng mauunlad na pook/kilalang tao
K to 12 AP4KPB-IVh-6
Pamamaraan
A. Panimula
1. Maglunsad ng balitaan na may kinalaman sa paksa.
2. Balik-aralan ang nakaraang talakayan ukol sa produktibong mamamayan.
3. Itanong: Paano nakatutulong sa pag-unlad ng bansa ang produktibong
mamamayan?
4. Tanggapin ang mga sagot mula sa mga mag-aaral. Bigyan ng papuri
ang may pinakatamang sagot.
B. Paglinang
1. Magpakita ng video o mga larawan ng mga mauunlad na pook at mga
kilalang tao sa ating bansa.
2. Itanong:

a. Bakit kaya tinatamasa ng mga pook at mga tao sa pinakitang video
o mga larawan ang kasaganaan sa kanilang lugar o sa kanilang
sarili?

b. Bakit patuloy na dumarami ang mga Pilipino sa ibayong dagat?
3. Gawing lunsaran ang mga tanong.
4. Magpabuo ng suliranin. Halimbawa:
a. Paano pahahalagahan ang mga pangyayari at kontribusyon ng
Pilipino sa ibat ibang panig ng daigdig?

b. Paano sila nakatutulong sa pag-unlad ng bansa?
176
5. Pangkatin ang klase sa lima. Sabihing magtitipon ng mga datos at

mahahalagang impormasyon ukol sa larangang nakatalaga sa kanilang
pangkat. (Maaari ding magpakita ng mga video o larawan ng mga
Pilipino mula sa ibat ibang panig ng mundo na nagpapakita ng mga
kasanayan at tagumpay).
Unang Pangkat Mga Taong Nagpaunlad sa Larangan ng Musika at
Sayaw
Ikalawang Pangkat Mga Taong Nagpaunlad ng Panitikan, Tanghalan,
at Pelikula
Ikatlong Pangkat Mga Taong Kilala sa Larangan ng Sining, Iskultura,
at Timpalak Kagandahan
Ikaapat na Pangkat Mga Taong Nakikilala sa Larangan ng Agham at
Teknolohiya
Ikalimang Pangkat Mga Pilipino sa Ibayong Dagat (Overseas Filipino
Workers)
6. Ipaulat sa bawat pangkat ang kanilang gawa. Talakayin ang paksa.
Ipasagot: Paano nakatulong sa kaunlaran ng bansa ang mga
kontribusyon ng mga Pilipino sa ibat ibang panig ng daigdig?
7. Ipagawa ang mga gawain sa Gawin Mo, p. 397. Ibigay ang mga panuto
sa Gawain A at B. Ipasulat ang kanilang sagot sa notbuk.
Pagtataya
Ipasagot ang Natutuhan Ko sa LM, pp. 398399.
Susi ng Pagwawasto
Gawain A
1. Panitikan
2. Pagandahan
3. Pagpipinta
4. Agham at Teknolohiya
5. Palakasan
Gawain B
1. Guillermo Tolentino
2. Megan Young
3. Juan Luna
4. Carlos P. Romulo
5. Overseas Filipino Workers
Natutuhan Ko
1. A
2. D
3. A
4. A
5. B
177
Pangkatin ang klase sa apat. Bawat pangkat ay magtatanghal ng isa sa
sumusunod:
1. Katutubong Sayaw
2. Awiting Pilipino
3. Dula-dulaan (Ipakita ang magandang epekto sa kabuhayan ng Pilipino mula
sa ibayong dagat.)
4. Dance Interpretation Pinoy Ako ng Orange & Lemon
ARALIN 11 Pakikilahok sa mga Programa at Proyekto

na Nagtataguyod ng mga Karapatan
Mga Layunin
Naipakikita ang pakikilahok sa mga programa at proyekto ng pamahalaan na

nagtataguyod ng mga karapatan ng mamamayan
Paksang Aralin
Paksa
: Pakikilahok sa mga Programa at Proyekto na Nagtataguyod

ng mga Karapatan
Kagamitan : mga larawan
K to 12 P4KPB-IVi-7
Pamamaraan
A. Panimula
1. Balik-aralan ang napag-aralan na mga karapatan ng mamamayang
Pilipino sa aralin 14.
2. Sabihin na ang pamahalaan ay gumagawa ng mga programa at proyekto
upang matugunan ang mga karapatang ito.
3. Itanong kung may alam silang mga programa ng pamahalaan.
4. Itanong: Paano kaya magiging matagumpay ang mga programang ito?
5. Ipaawit ang awiting Magagawa Natin.
Magagawa Natin

Magagawa natin ang lahat ng bagay

Ang lahat ng bagay sa mundo
Isang bagay hindi magagawa
Hindi magagawang nag-iisa
Malulutas natin ang mga problema

Kung tayoy magkaisa
Ang suliranin dagling mapaparam
Kung tayoy nagkakaisa.
178

a. Ano ang mensahe ng awitin?

b. Bakit mahalaga ang pagkakaisa?
7. Sabihin na sa araling ito ay matututunan nila ang kahalagahan
ng pakikiisa o pakikilahok sa mga programa ng pamahalaan na
nakatutugon sa mga karapatan ng mamamayan upang ang mga ito ay
maging matagumpay.
8. Itanong sa mga mag-aaral kung alam nila ang kahulugan ng pakikilahok.
9. Hingan ang mga mag-aaral ng ideya ukol dito bago ipabasa ang
kahulugan nito sa Panimula ng LM, p. 400.
B. Paglinang
1. Ilahad ang aralin gamit ang mga larawan sa Alamin Mo, p. 400 ng LM.
Kung maaari, gumupit ng malalaking katulad na mga larawan.
2. Itanong kung ano ang nakikita nila rito. Itanong kung anong mga
karapatan ang kailangang tugunan sa mga nakalarawan.
3. Sabihin na may mga programa ang pamahalaan upang maitaguyod ang
mga karapatan ng mga mamamayan ngunit hindi ito magtatagumpay
kung hindi makikilahok at makikiisa ang mga mamamayan.
4. Ipabasa sa LM ang mga halimbawa ng mga programa at proyekto ng
pamahalaan at ang mga paraan ng pakikilahok. Talakayin.
5. Hingan din ang mga mag-aaral ng sarili nilang opinyon kung paano sila
makikilahok dito.
6. Maaaring magpabigay ng iba pang programa ng pamahalaan (maaaring
programang pambansa o simpleng sa kanilang barangay o paaralan) at
kung paano sila makikilahok dito.
7. Pangkatin ang mga mag-aaral at sabihing kailangan nilang umisip ng
isang programa o proyekto at kung paano sila makalalahok dito.
8. Isulat ito sa manila paper sa pamamagitan ng graphic organizer.
Hal: proyektong CGO (Clean, Green and Organized)
Munting basura
ibubulsa ko
Susunod sa
alituntunin
ng paaraln
Clean, Green
and Organized
Titiyaking
maayos ang
gamit
179
Magdidilig
ng halaman
9. Pag-uulat sa paggabay ng guro.

10. Pagsusuri at pagtalakay sa mga inulat ng mga mag-aaral.
11. Ipagawa ang mga gawain sa Gawin Mo, p. 404 ng LM.

Pasagutan sa mag-aaral ang mga katanungan sa Gawain A.

Ipasagot sa mga mag-aaral ang Gawain B sa pamamagitan ng
Think, Pair, and Share.
C. Pagtataya
Pasagutan ang Natutuhan Ko, p. 405407.
Takdang Aralin
I. Magpatala sa mga mag-aaral ng mga proyekto ng pamahalaan na nagtataguyod ng karapatan at kung paano sila makikilahok.
II. Pangwakas na Gawain
1. Magpagawa ng poster sa mga mag-aaral ukol sa pakikilahok sa programa
o proyekto ng pamahalaan na nagtataguyod ng mga karapatan.
2. Sumulat ng isang sanaysay ukol sa:
a. Pagka-Pilipino

b. Bansang Pilipinas
Susi sa Pagwawasto
Gawain A
1. 3
2. 3
3. 7
4. 3
5. 7
Gawain B
Maaaring iba-iba ang sagot. Ang mga kasagutan ay matatagpuan sa LM.
Natutuhan Ko
1. D
2. D
3. B
4. D
5. C
6. A
7. D
8. A
9. D
180
Iba pang mga Sanggunian

Fernando, Robertita. Alternative Delivery Modes.
https://www.boundless.com/political-science/political-participation-andvoting/voting-as-political-participation/
http://www.cwc.gov.ph/index.php/cwc-content-links/49-history-content
https://www.google.com.ph/search?q=Etymology+of+the+word%2C+%22Ci
vic%22&ie=utf-8&oe=utf-8&aq=t&rls=org.mozilla:en-US:official&client=firefoxa&channel=sb&gfe_rd=cr&ei=DqvGU4jpNKOL8QeIxIGoDA
http://plato.stanford.edu/entries/civic-education/
http://en.wikipilipinas.org/index.php/Civic_Welfare_Training_Service
Galston, William A. (2001) Political Knowledge, Political Engagement and
Civic Education. Annual Review Political Science. University of Mary Land.
4:217-34.
https://www.google.com/search?q=tamaraw&oq=tamaraw&aqs=chrome..69i57j0l5.12057j0j1&sourceid=chrome&es_sm=122&ie=UTF-8
https://www.google.com/search?q=lingayen+gulf+pictures&es_sm=122&tbm=isch&imgil=QkmoynW51gJIOM%253A%253BWMVW5nQW4lCZZM%253Bh
ttp%25253A%25252F%25252Fnest.su.se%25252Fmnode%25252FAsia%25252FPhilippines%25252Flingayen%25252FLingayengulf.htm&source=iu&pf=m&fir=QkmoynW51gJIOM%253A%252CWMVW5nQW4lCZZM%252C_&usg=__
R9oGpg_1G-P9rcrT8LkSITuIPs0%3D&biw=1093&bih=514&ved=0CDIQyjc&ei=JMHaVLblKKO2mAXs1oKYBA#imgdii=_&imgrc=QkmoynW51gJIOM%253A%3BWMVW5nQW4lCZZM%3Bhttp%253A%252F%252Fnest.
su.se%252Fmnode%252FAsia%252FPhilippines%252Flingayen%252FLINGAYEN.
gif%3Bhttp%253A%252F%252Fnest.su.se%252Fmnode%252FAsia%252FPhilippines%252Flingayen%252FLingayengulf.htm%3B694%3B474
181
Lagumang Pagsusulit
IKAAPAT NA YUNIT
I. KAALAMAN (15%)
1. Ano ang tawag sa prinsipyo ng pagkamamamayan batay sa lugar ng
kapanganakan?
A. Jus soli
C. Naturalisasyon
B.
Jus sanguinis D.
Dual citizenship
2. Ang dating mamamayang Pilipino na naging naturalisadong
mamamayan ng ibang bansa ay maaaring maging mamamayang
Pilipino muli. Ano ang tawag sa pagkamamamayang ito?
A. Naturalisasyon
B.
Dual citizenship
C. Pagkamamamayan
D. Likas na mamamayan
3. Alin sa sumusunod ang kabilang sa likas na karapatan?
A. Bumoto
C. Mabuhay
B. Maglaro
D. Mag-aral
4. Anong uri ng karapatan ang nauuukol sa ugnayan ng mamamayan at
pamahalaan?
A. Sibil
C. Panlipunan
B. Politikal
D. Pangkabuhayan
5. Binigyang-halaga ang karapatan ng bawat mamamayan sa Saligang
Batas ng 1987 upang mapangalagaan ito at makapamuhay nang
matiwasay ang mga tao sa lipunan. Ano ang dapat na maging kaakibat
nito?
A. Batas
C. Kasunduan
B. Tungkulin
D. Alituntunin
6. Isa sa mga katangian ng isang dayuhan upang maging naturalisadong
Pilipino ay ang paninirahan nang tuloy-tuloy sa Pilipinas sa loob ng
sampung taon. Kailan ito maaaring mapaikli ng limang taon?
A. Kung ang isang dayuhan ay mayaman.
B. Kung ang isang dayuhan ay tanyag sa kaniyang bansa.
C. Kung ang isang dayuhan ay nakapangasawa ng isang Pilipino.
D. Kung ang isang dayuhan ay may kilalang mataas na opisyal sa
Pilipinas.
7. Alin sa sumusunod ang tungkulin ng isang mamamayang Pilipino?
A. Magsimba tuwing Linggo.
B. Sumunod sa utos ng magulang.
C. Magkaroon ng negosyo sa Pilipinas.
D. Sumunod sa batas at sa maykapangyarihan.
182
8. Anong termino ang tumutukoy sa pinakamataas na kabutihang

makakamit at mararanasan ng mga mamamayan?
A. Gawaing pansibiko
B. Kamalayang pansibiko
C. Kagalingang pansibiko
D. Produktibong mamamayan
9. Alin ang sakop ng Kagalingang Pansibiko?
A. Edukasyon, Negosyo, Pagbisita ng Papa, Isports
B. Edukasyon, Kalusugan, Pananakop, Giyera
C. Edukasyon, Kalikasan, Kabuhayan, Kababaihan
D. Edukasyon, Kalikasan, Kabuhayan, Kalusugan
10. Anong mga salita ang maaaring kabahagi ng Kagalingang Pansibiko?
A. Bayanihan, Boluntarismo o Pagkukusang-loob
B. Pagkukusang-loob, Kalakasan
C. Pagkukusang-loob, Kasipagan
D. Bayanihan, Katapatan
11. Anong pahayag ang maaaring itumbas sa kaunlaran?
A. Tapat na mamamayan
B. Masaganang buhay
C. Tiyak na negosyo, walang katiyakan sa serbisyo
D. Mabuting pamamahala
12. Ano ang salitang pinagmulan ng kagalingang pansibiko na ang ibig
sabihin ay pagbuwis ng buhay para sa kababayan?
A.
Civique C.
Civil
B.
Civilian D.
Citizen
II. Proseso/Kasanayan (25%)
1320. Punan ang graphic organizer ng mga katangian ng produktibong
mamamayan at kaakibat na kagalingan na maaaring idulot nito.
Katangian
13.
14.
15.
16.
Produktibong
Mamamayan
Dulot
na Kagalingan
17.
18.
19.
20.
2126. Bilang mag-aaral sa ikaapat na baitang, paano mo pahahalagahan ang

sumusunod na mga karapatan?
2122. Karapatan sa paglalaro
2324. Karapatang makapag-aral
2526. Karapatang mahalin ng magulang
183

27. Si Juan ay isang sundalong Pilipino na naitalaga sa Mindanao. Nang
nagkaroon ng labanan ang Abu Sayaf at mga sundalo ng pamahalaan,
natakot siya at nangibang-bansa. Ano ang maaaring mangyari sa
kaniya? Ano ang dapat niyang ginawa?
28. Ano ang kahalagahan ng paglahok sa gawaing pansibiko? Paano ka
makikilahok dito? Paano mo aanyayahan ang iba na lumahok dito?
29. Bilang isang mag-aaral, paano mo maipakikita ang pagsunod sa batas
at paggalang sa maykapangyarihan? Bakit kailangan mo itong gawin?
30. Nagkaroon ng proyekto sa inyong barangay na: Mumunting basura,
ibulsa mo. Ano ang iyong dapat gawin?
31. Tuwing Lunes nagkakaroon ng pagtataas ng watawat sa inyong
paaralan. Ano ang dapat mong gawin? Gagawin mo ba ito tuwina?
Bakit?
32. Sumali ka sa samahan ng mga Iskawt sa inyong paaralan. Ano ang
pinakamabuti mong gawin? Paano mo pahahalagahan ang pagiging
iskawt?
33. Tuwing Linggo isinasama ka ng iyong magulang sa pagsisimba.
Isang araw, niyaya ka ng kaklase mong iba ang relihiyon sa kanilang
simbahan. Napansin mong iba ang kanilang paraan ng pagsimba. Ano
ang iyong gagawin? Bakit mo ito gagawin?
34. Ibinili ka ng iyong tatay ng bagong ipod. Ano ang iyong dapat gawin?
35. Magiging maunlad ang bansa kung ang mga mamamayan mismo ay
mangangalaga ng kanilang sarili. Tama ba ito? Bakit mo nasabi?
36. Nais mong ipakita sa iyong nakababatang kapatid ang ilang halimbawa
ng pagiging makabayan na kaya niyang gayahin. Ano-ano ang ipakikita
mo? Bakit ito ang mga gagawin mo?
IV. PRODUKTO/PERFORMANCE (30%)
38. Gumuhit ng isang karapatang sibil na may katapat na tungkulin nito.
39. Gumawa ng sariling islogan ukol sa karapatan ng mga bata.
40. Bilang isang anak, paano mo maipakikita ang tungkulin mo sa iyong
mga magulang? Iguhit ito.
41. Ipakita sa pamamagitan ng pagguhit ang paggalang sa watawat.
42. Gumawa ng isang islogan kung paano mo maaaring ipagtanggol ang
ating bansa laban sa mga bumabatikos o naninira dito.
43. Gumawa ng isang album na nagpapakita ng pagiging produktibong
mamamayan.
44. Lumikha ng isang tula na may dalawang saknong hinggil sa maunlad
na Pilipinas.
184
Rubric sa Pagguhit ng Larawan

Mahusay
3
Katamtaman
2
Lubhang
makabuluhan
at wasto ang
mensaheng
binigyan ng
interpretasyon.
Estilo
Angkop na
ang estilo at
materyales na
ginamit.
Pagka-masining Napakamasining ang
pagkaguhit.
Pagka-kagawa
Napakalinis ang
pagkagawa.
Makabuluhan
at wasto ang
mensaheng
binigyan ng
interpretasyon.
Kawastuan
May ilang mali

sa larawan.
Hindi gaanong
makabuluhan
at wasto ang
mensaheng
binigyan ng interpretasyon.
Hindi gaanong
angkop ang estilo
at materyales na
ginamit.
Hindi gaanong
masining ang
pagkaguhit.
Hindi gaanong
malinis ang
pagkagawa.
Maraming mali sa
larawan.
Krayterya
Katangi-tangi
4
Interpretasyon
Wasto ang
ipinakita sa
larawan.
Angkop ang
estilo at
materyales na
ginamit.
Masining
ang pagkaguhit.
Malinis ang
pagkagawa.
185
Kailangan pa
ng Dagdag na
Pagsasanay
1
Mali ang
mensaheng
binigyan ng interpretasyon.
Hindi angkop
ang estilo at
materyales na
ginamit.
Hindi masining
ang pagkaguhit.
Hindi malinis ang
pagkagawa.
Mali ang larawan.
Rubric sa Islogan
Pamantayan
Paglalahad
Kawastuan
Napakahusay
Malinaw na
nailahad ang
mensahe.
Wasto ang
detalye ng
mensahe.
Kompleto
Kompleto ang
detalye ng
mensahe.
Pagkakagawa
Napakamasining ang
pagkakagawa.
Lubhang
nakahihikayat
ang mensahe.
Hikayat
Mahusay
Katamtaman
Hindi gaanong
malinaw ang
mensahe.
May isa o
dalawang mali
sa detalye ng
mensahe.
May isang
kulang sa
detalye ng
mensahe.
Masining ang
pagkakagawa.
May kalabuan
ang mensahe.
Nakahihikayat
ang mensahe.
186
Kailangan pa
ng dagdag na
pagsasanay
Malabo ang
mensahe.
May mga mali sa

mga detalye ng
mensahe.
Mali ang mensahe.
May ilang kulang

sa detalye ng
mensahe.
Maraming kulang
sa detalye ng
mensahe.
Ordinaryo ang
pagkakagawa.
Magulo ang
pagkakagawa.
Di-gaanong
nakahihikayat
ang mensahe.
Hindi nakahihikayat ang

mensahe.
Talahuluganan
A
ahensiya sangay ng pribado at pampublikong tanggapan/opisina.
altitud kataasan ng isang lugar.
arkipelago tumutukoy sa pangkat ng mga pulo, tinatawag din itong kapuluan.
B
batid alam.
bukal anyong tubig na nagmumula sa ilalim ng lupa.
bulkan mataas na bahaging lupa na may bunganga sa tuktok.
bundok mataas na bahagi ng anyong lupa; pinakamataas na anyong lupa.
burol mataas na lupa na mas mababa sa bundok; pabilog ang itaas nito.
C
climate change hindi pangkaraniwang pangyayari sa kalikasan na maaaring
makapagpabago sa komposisyon ng atmospera.
curfew uri ng ordinansa na naglilimita ng oras ng pamamalagi sa lansangan.
187
D
dagat bahagi ng karagatan.
dayuhan banyaga/mga bagong dating sa lugar o bayan; tawag sa mga tao na
hindi Pilipino o may ibang nasyonalidad.
delegasyon pangkat ng mga delegado upang katawanin ang isang pangkat (na
pampolitika o panlipunan) sa isang kalipunan o pagtitipon.
demographic map mapang pampopulasyon.
Department of Environment and Natural Resources isang ahensiya o
departamento ng pamahalaan na nangangasiwa at nag-aalaga sa kapakanan
ng kalikasan at mga likas yaman ng bansa.
di-materyal na kultura ang mga kaugalian, tradisyon, panitikan, musika,
sayaw, paniniwala at relihiyon, pamahalaan at hanapbuhay ay sumasaklaw
sa di-materyal na kultura. Ang mga ito ay nagpasalin-salin sa ibat ibang
panahon.
diskriminasyon pagtatangi, di parehong pakikitungo.
dual citizenship ang mga dating mamamayang Pilipino na naging mamamayan
ng ibang bansa sa pamamagitan ng naturalisasyon ay muling naging
mamamayang Pilipino.
E
ehekutibo tagapagpaganap, tagapangasiwa.
eksplorasyon pagsisiyasat sa mga pook o lugar na hindi pa alam, pagsasaliksik,
at pagtuklas.
epekto naging bunga at sanhi ng mga pangyayari.
estero bahagi ng bunganga ng ilog na tagpuan ng agos at dagat, kanal.
expatriation Itinakwil ang kaniyang pagkamamamayan at nag-angkin ng
pagkamamamayan ng ibang bansa.
188
G
global warming lubhang pag-init ng atmospera dulot ng mga makabagong
makinarya na ginagamit sa mga pabrika na nagbubuga ng mga usok na
nagiging dahilan ng pagkasira ng ozone layer.
golpo bahagi ng karagatan na karaniwang nasa bukana ng dagat.
H
hanging amihan malamig na hanging buhat sa hilagang-silangan.
hanging habagat hanging mainit buhat sa timog-kanluran.
hanging monsoon paiba-ibang direksiyon ng ihip ng hangin batay sa kung
saang lokasyon mas mainit o malamig.
hazard map mapang nagpapakita ng mga lugar na may panganib sa kalamidad
tulad ng lindol, bagyo, baha, tsunami, at pagguho ng lupa.
I
illegal logging bawal at walang habas na pagputol ng mga puno
ilog mahaba at paliko-likong anyong tubig na tumutuloy sa dagat.
impluwensiya pagtulad o paggaya sa mga bagay o gawi ng mga dayuhan.
industriyalisasyon pagbabago at pag-unlad ng lugar at kapaligiran.
informal settler sinumang naninirahan sa isang bahay o pook nang walang
pahintulot o hindi niya dapat tirahan.
irigasyon pagpapalabas ng tubig sa mga lupaing taniman sa pamamagitan ng
mga ginawang kanal o patubig.
J
189
Jus sanguinis pagkamamamayan na naaayon sa dugo o pagkamamamayan ng

kaniyang mga magulang o isa man sa kanila.
Jus soli pagkamamamayan na naaayon sa lugar ng kaniyang kapanganakan
anuman ang pagkamamamayan ng kaniyang mga magulang.
K
kakayahan taglay na abilidad o kagalingan sa pamumuno.
kalakal bagay na ibinibenta, ipinapalit, at iniluluwas sa loob at labas ng bansa.
kalamidad kapahamakan.
kapaligiran kabuuan ng mga kondisyon na pumapaligid at nakaiimpluwensiya
sa isang organismo (Agno).
kapatagan malawak at patag na lupang sakahan; malawak na lupain na patag
at mababa.
kapayapaan pagpapanatili ng katahimikan at kaayusan ng bansa.
karagatan pinakamalalim, pinakamalawak, at pinakamalaki sa lahat ng
anyong tubig.
karapatan anumang bagay o mga paglilingkod na tinatamasa dapat tamasahin
ng isang tao na naaayon sa batas; mga kapakinabangan o pribilehiyo na
tinatamasa ng bawat kasapi.
karapatan ng nasasakdal Ito ang mga karapatang nangangalaga sa nasasakdal
sa anumang kasalanan upang mabigyan ang mga ito ng makatarungang
paglilitis.
karapatang politikal Ito ay mga karapatang nauukol sa ugnayan ng
mamamayan sa pamahalaan.
karapatang panlipunan at pangkabuhayan Ito ay mga karapatang
nakatutulong sa pangangalaga ng kapakanan at kabuhayan ng mga
mamamayan.
190
karapatang sibil mga karapatang nauukol sa pagtamasa ng mga mamamayan

ng kapayapaan at kaligayahan sa buhay.
kipot makipot na anyong tubig na nagdurugtong sa dalawang malaking anyong
tubig.
komentaryo paglalahad ng kuro-kuro, puna, o opinyon.
kooperatiba samahang pangkalakal na itinatag ng lima o higit pang kasapi na
ginagamitan ng puhunan ng bawat kasapi at nagbabalik ng tubo sa puhunan
o pinamili.
kultura paraan ng pamumuhay ng isang pangkat ng mga tao sa isang lugar;
nagbibigay ng pagkakakilanlan ng isang mamamayan.
L
lambak patag na lupa sa pagitan ng mga bundok.
lawa anyong tubig na halos napapaligiran ng lupa.
libelo paninirang-puri.
likas kayang pag-unlad pagtungo sa pangangailangan at aspirasyon ng mga
tao nang hindi kinukompormiso ang abilidad ng susunod na henerasyon na
makamit ang kanilang pangangailangan.
likas na karapatan karapatang ipinagkaloob ng Diyos sa tao upang
makapamuhay nang matiwasay at maligaya.
likas na yaman mga pananim, hayop, halaman, at iba pang pinagkukunangyaman na makikita sa mga anyong-lupa at anyong-tubig.
lipunan binubuo ng ibat ibang kasapi.
liriko pagpapahayag ng damdamin at emosyon.
191
lisensiya kapahintulutan o laya sa paggawa ng anuman na nakukuha sa mga

awtoridad upang maisagawa ang isang negosyo, propesyon, o iba pang
gawain.
look bahagi ng dagat na nakapasok sa baybayin nito.
M
magsasaka isang taong nagsasaka sa bukid o bahagi ng anyong lupa.
makabuluhan may saysay.
mangingisda isang taong nangingisda sa mga bahagi ng anyong tubig.
mapagkawanggawa matulungin sa kapuwa/walang pinipiling tutulungan.
maritime insular; tumutukoy sa mga katubigang nakapaligid sa isang bansa.
masusi matagal na pinag-iisipan ang mga plano o mga gagawin.
materyal na kultura kinabibilangan ng mga bagay na pisikal o nakikita tulad
ng pagkain, kasuotan, tirahan, alahas, gusali, at mga kasangkapan.
medical mission pangkat ng mga doktor, nars at iba pang volunteer na samasamang naglunsad ng tulong medikal lalo sa mahihirap na mamamayan.
minimithi pinapangarap na maabot at mapagtagumpayan.
modernisasyon pagkamakabago.
mouse deer pilandok.
mungkahi isang pag-aanyaya sa taong gusto mong magkaroon ng isang mabuti
at tamang gawain.
192
N
nasasakdal inirereklamo.
natatangi naiiba, nabubukod, o pambihira.
naturalisadong mamamayan mga dayuhan na naging mamamayang Pilipino
dahil sa proseso ng naturalisasyon.
naturalisasyon ay isang legal na paraan kung saan ang isang dayuhan na nais
maging mamamayan ng isang bansa ay sasailalim sa isang proseso sa korte
o hukuman.
negosyante nagbebenta ng iba-ibang produkto o serbisyo.
P
Pacific Ring of Fire lugar o bahagi ng Karagatang Pasipiko kung saan
nakalatag ang mga aktibong bulkan; kilala rin sa tawag na Circum-Pacific
Belt.
pag-aangkat pagbili ng produkto mula sa ibang bansa.
Philippine Atmospheric, Geophysical, Astronomical and Scientific
Administration (PAGASA) ahensiya ng pamahalaan na nangangasiwa
sa mga paparating na bagyo at iba pang kondisyon o kalagayan ng panahon.
pagbaha at pagguho ng lupa epekto ng pagpuputol ng mga malalaking
punongkahoy lalo sa kabundukan.
pagkakaingin paglilinis o paghahawan ng bahagi ng gubat o bundok sa
pamamagitan ng pagsunog.
pagkakakilanlan isang proseso ng pagyari at pagbibigay-kahulugan na
nagmumula sa kagustuhang mapaiba.
pagkamamamayan pagiging kasapi o miyembro ng isang bansa ayon sa
itinatakda ng batas.
193
pagpupuslit lihim na pagpapasok o paglalabas ng mga produkto sa bansa.

pagsulong pag-unlad.
pamanang pook mga antigong estruktura at kagamitan.
pananagutan dapat gawin ng isang sektor o tao para sa kaniyang sarili at para
sa kaniyang bayan.
pandaka pygmaea tabios; isa sa pinakamaliit na isda sa buong mundo.
pangkat etniko grupo ng mga tao na may iisa at sariling kultura na tatak ng
kanilang pagkakakilanlan.
payapa tahimik.
Philippine eagle agila na kulay tsokolate at abo; matatagpuan sa Pilipinas.
PHIVOLCS ahensya ng pamahalaan na namamahala sa mga pagkilos ng mga
bulkan sa bansa.
pigeon luzon heart kalapating may kulay pulang hugis puso sa may dibdib
nito.
polusyon pagdumi ng hangin, tubig, o kapaligiran dahil sa maling paggamit o
pag-aabuso ng mga likas na yaman.
populasyon tumutukoy sa bilang ng mga taong naninirahan sa isang tiyak na
lugar.
produkto bagay na ipinoprodyus o nililikha ng kalikasan, industriya o sining
(Agno).
R
recycle muling paggamit ng mga luma o patapong bagay upang mapakinabangan pa.
reduce pagbabawas ng mga basura sa paligid.
194
rehabilitasyon pagbabagong-tatag, pagbabagong-buhay.

responsibilidad tungkuling nakaatang sa isang tao o pangkat.
reuse muling paggamit o pagkumpuni sa mga patapong bagay na maaari pang
pakinabangan.
S
sagisag nagbibigay ng kahulugan sa mga natatanging mga pananda; simbolo.
Saluag Island pinakadulong pulo sa gawing timog ng bansa.
sanitasyon kalinisan, kalusugan.
sariling produkto mga bagay o kalakal na gawa sa sariling bansa.
seguridad proteksiyon.
simbolo panandang nakikita sa pamamagitan ng paglalarawan.
storm surge hindi pangkaraniwang pagtaas ng tubig sa dagat o karagatan dulot
ng malakas na hanging dala ng bagyo.
T
talampas patag na lupa sa ibabaw o itaas ng bundok.
talon tubig na umaagos mula sa mataas na lugar.
tarsier mamag; matatagpuan sa Bohol.
teknikal may kinalaman sa tama o tiyak na bahagi ng anumang sining o
siyensiya.
temperatura nararanasang init o lamig sa isang lugar.
195
tradisyon kaugalian na naipapasa sa salit-saling lahi.

tsanel anyong tubig na nagdurugtong sa dalawang malaking katawan ng tubig.
tsunami di pangkaraniwang pagtaas ng tubig sa dagat sa normal nitong lebel bunga
ng paglindol.
tungkulin mga gawain o mga bagay na dapat isagawa ng isang tao o mamamayan.
Y
Yami Island pinakadulong pulo sa gawing hilaga ng bansa.
196

Ap4tg Final

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ap4tg Final

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

4

Ang aklat sa pagtuturong ito ay magkatuwang na inihanda

Araling Panlipunan Ikaapat na Baitang

Mga Bumuo ng Patnubay ng Guro

Anna Lourdes Abad-Falcon

Inilimbag sa Pilipinas ng ____________

Ang mga May-akda

ANG AKING BANSA .................................. 1

Ang Pilipinas ay Isang Bansa....................................... 1

Ang Kinalalagyan ng Pilipinas..................................... 4

Ang Teritoryo ng Pilipinas............................................ 9

Ang Pilipinas ay Bansang Tropikal.............................. 12

Mga Salik na may Kinalaman sa Klima ng Bansa...... 16

Ang Kinalaman ng Klima sa mga Uri

ng Pananim at Hayop sa Pilipinas............................... 18

Ang Pilipinas bilang Isang Bansang Insular............... 22

Mga Pangunahing Anyong Lupa

at Anyong Tubig sa Bansa ........................................... 24

Mga Pangunahing Likas na Yaman ng Bansa............ 28

Magagandang Tanawin at Pook-Pasyalan

bilang Yamang Likas ng Bansa.................................... 31

Ang Topograpiya ng Ibat Ibang Rehiyon

Ang Populasyon ng Bawat Rehiyon.............................. 38

Ang Pilipinas bilang Bahagi

ng Pacific Ring of Fire................................................... 41

Kahalagahan ng Katangiang Pisikal

Lipunan, Kultura, at Ekonomiya

Pag-uugnay ng Kapaligiran at Uri ng Hanapbuhay... 52

Mga Produkto at Kalakal sa Ibat Ibang Lokasyon

Mga Pakinabang na Pang-ekonomiko

ng mga Likas na Yaman .............................................. 56

Mga Isyung Pangkapaligiran ng Bansa....................... 58

Matalino at Di-Matalinong Paraan

ng Pangangasiwa ng mga Likas na Yaman................. 61

Kaugnayan ng Matalinong Pangangasiwa

ng mga Likas na Yaman sa Pag-unlad ng Bansa........ 64

Mga Mungkahing Paraan ng Wastong Pangangasiwa

ng Likas na Yaman ng Bansa...................................... 70

Pagtangkilik sa Sariling Produkto

para sa Pag-unlad at Pagsulong ng Bansa.................. 74

Hamon at Oportunidad sa mga Gawaing

Likas Kayang Pag-unlad............................................... 81

Mga Pamanang Pook..................................................... 88

Pagsulong at Pag-unlad ng Kultura............................. 89

Ang Kultura at Pagbubuo ng Pagkakakilanlang

Ugnayan ng Heograpiya, Kultura

at Kabuhayan sa Pagkakakilanlang Pilipino ............. 95

Pambansang Awit at Watawat

bilang mga Sagisag ng Bansa ...................................... 97

sa Kulturang Pilipino.................................................... 100

Lagumang Pagsusulit........................ 102

Kahulugan at Kahalagahan ng Pambansang

Kapangyarihan ng Tatlong Sangay ng Pamahalaan... 111

Mga Antas ng Pamahalaan........................................... 113

Ang mga Namumuno sa Bansa.................................... 115

Paraan ng Pagpili at Kapangyarihan

ng mga Namumuno ng Bansa....................................... 118

at Check and Balance sa mga Sangay

Epekto ng Mabuting Pamumuno

sa Pagtugon sa mga Pangangailangan ng Bansa........ 123

Kahulugan ng mga Simbolo at Sagisag

ng Kapangyarihan ng Pamahalaan.............................. 125

Mga Programang Pangkalusugan................................ 127

Mga Pamamaraan ng Pagpapaunlad