FRIEDRICH NIETZSCHE

AHLAKIN SOYKTG

BiR POLEMiK

KABALCI YA
Felsefe Dizisi: 40

362

Friedrich Nietzsche

Zur Genealogie der Moral - Eine Streitschrift

- Bir Polemik

Istanbul 2004
Birinci

Ekim 2011

Kapak Dzeni: Gken

Ali Nalbant

KABALCI YAYINEVl
Glbahar

Cemal Sahir Sok. elik

Merkezi

D Blok No. 16 Mecidiyeky Tel.: (0212) 347 54451 Faks: (0212) 347 5464
yayinevi@kabalci.com.tr www.kabalci.com.tr
internetten

www.kabalci.com.tr

KTPHANE BlLGl KARTI

Cataloging-in-Publication Data (CiP)
Nietzsche, Friedrich

ISBN 978 975 997 183 o

Ezgi
Sanayi Cad. Altay Sok. No. 14

(0212) 452 2302

Friedrich Nietzsche

AHLAKIN SOYKTG
Bir Polemik
eviren
Zeynep Alangoya

<et

KABALCI YAYINEVI

..................................................................................... 7
Birinci
"lyi ve Kt", "lyi ve Fena" .......................................................... 16
"Su", "Vicdan
nc
ileci ldeallerin

ve Benzeri

............................. 51

Nedir? ................................................... 97

Biz kendimizi bilmiyoruz, biz bilenler, biz kendimiz, kendimizi

bilmiyoruz: iyi bir nedeni var bunun. Hi
olacak da

kendimizi -

kendimizi gnn birinde?

"hazi-

neniz neredeyse,

de

demekle; bizim hazinemiz

bilgimizin
ruz hep,

yerdedir. Oraya
yol
hayvanlar ve tinin balz toplayan

olarak; yrekten

tek bir

getirmek".

var

- "yuvaya bir
denen

- onun iin hangimizin, en

yeterli

yetecek kadar ciddiyeti var? Ya da

hi tam

le

orada

kendi iine

gelince

"vermedik kendimizi" byhatta

bile

ve ilahi

Daha ok,

birinin, tm gcyle

on ikisini vuran

sesiyle bir anda

alan da neydi?" diye

"Bu

gibi, bazen biz de sonradan kulak-

hepten
hepten mahcup soruyoruz, "Ney"kimiz biz
diye; ve
gibi

di
sonradan

va r o l u u muzu n

on iki an sesini - ah!

olarak

da

kendimize,
kendimiz

stelik. .. Zorunlu
kendimizi,
kendine en uzak

sz geerli bizler iin sonsuza dek - kendimizi bilmeye gelince, "bilenler"

biz ...
7

AHLAKIN SOYKTG

2
- Ahlaksal

k k e n i zerine

konusunu bunlar

- ki bu

- ilk, tek tk ve

ifadelerini, bir gezginin mola vermesi gibi durup, zihnimin o ana kadar
kat
bir

ve tehlikeli topraklara bakma

olan Insanca, Pek Insanca.

vakti, Sorrento'da

zgr Tinler lin Bir Kitap

aforizma koleksiyonunda buldu. 1876kendileri ise daha eskiye
Buradaki
77
incelemelerde yeniden ele
temelde o
ki, aradan geen uzun zaman onlara
olsun,
daha
olsunlar! Ne
var ki, bugn bile onlara
olmam, geen zaman iinde
bir biimde
hatta birbirleribirbirlerine gitgide daha
ne
ve i ie
beri iimde
ayve tek tk
de ortak bir kkten, derinlerde hkm
sren, gittike daha kesin
ve daha kesin
isteyen bilginin teme 1 istencinden
mutlu gveni glendiriyor. Bir filozofa da
bylesi
zaolma
yoktur bizim:
ten. Herhangi bir konuda tek
ne tek
ne de tek
hakikati bulabiliriz.
meyve vermesine benzer bir zorunlulukla geliDaha ok, bir
iimizde
evet'lerimiz ve
ve
- hepsi de birbirleriyle akraba, birbirleriyle ilintilidir ve bir istencin, bir
bir
bir
rnleridir. - Siz 1erin
gider mi acaba bizim bu meyvelerimizin
- Ama
ne bundan! Bize, biz filozoflara ne! ..

3
Ahlaka , dnya zerinde
her

dek ahlak

nedeniyle itiraf etmekten

- bu

zg bir

ylesine erken, davetsiz ve

nne geilemez bir biimde evremle,

rimle ylesine bir

iinde

rneklerimle, kkenle-

gsterdi ki, onu "a priori"m diye ad-

yeridir - ok gemeden
zn k a y n a

n n

ve

neresi

Kt nn
dayken

bana

iyi ve kt'm-

sorusunda durmak zorunda

sorunu gerekten de daha on

kurcalamaya
bir
ilk felsefi

ocuk

ve

ilk ocuka

gi-

denememin konusu oydu - sorunun o zaman

"zm"ne gelince, o

gibi,

ve onu kt 'nn

tayin

Byle mi bu-

"a priori"m? O ahlaki olmayan, en

olmayan

yeni "apriori" ve bu "a priori"den seslenen, aradan geen zaman iinde

gitgide daha fazla kulak
ah! o tmyle Kant

ve

kulak vermekle de kalma-

gizemli

ki ok gemeden teolojik

buyruk" ... Neyse

ahlaksal

ve kt nn

te

ve tm psikolojik

maktan vazgetim. Biraz tarih ve filoloji

sorunlar
srede bir

ara-

gelme titiz bir

soruna

sorunumu
hangi

bu iyi ve kt

Ve bu de er

l a r n n k en dil e r i n i n d e e r i n ey d i ?
mesini

dek

miydi, yoksa

Bir

miydi?
be-

lirtisi miydi bunlar? Yoksa tam tersine,

9

gcn,

AHLAKIN SOYKTL\

istencini, gz

umudunu,

Bunun zerine

buldum, dnemleri,

rin toplumsal mevkilerini bir bir

yeni sorular,

sorunumu
tahminler,

sonunda, kimsenin tahmin bile

ait bir toprak, gizli
baheler bulana dek. .. Ah,

mi

ta ki
bana ait bir diyar, bana

byyen ve

bir dnya, adeta

da mu t 1u oluyoruz biz bilenler, ge-

kadar uzun bir sre

4
kkenine

hipotezlerimi

ktk hipotezlerinin 1n g i 1i z 1e r e z g ters ve

ilk olarak, soybir trn

ilk kez

seik gzmn nne seren, beni, tmyle bana

ve

ile

seik, temiz pak, zeki ve bilgi bir kiAhlaki

Kkeni'ydi;
Dr.
Paul Ree,
tarihi ise 1877.
kadar belki de hi byle
her bir cmlesine, her bir
ama buna
ve
bir kitap
Daha nce szn
ve o zamanlar zerinde
yabu kitaptaki cmlelere yeri
ve yersiz, gndermelerde
bulundum;
rtmek iin
- ne
var benim rtmelerle! - daha ziyade,
bir ak 1a
gibi,
yerikimi zaman da bir
yerine bir
ne daha
koymak iin.
gibi o
buradaki incelemelerin konusunu
o kken hipotezlerini ilk kez gn
ama en
az kendimden gizlemek
acemice, zgr olmaktan
henz uzak, bu kendine zg
iin kendine zg bir sylemden
sebep oldu.

10

henz yoksun,
geri
ve yalpalamalarla.
lnsanca, Pek lnsanca, s. 51 'de iyi ve kt nn ifte

iin
zerine sy-

(bir kez asiller, bir kez de kleler cephesinden

lediklerimle
olmak zere);

s. 119'da ileci

ve kkeni

s. 78. 82. Il, 35'te o ok daha eski

zerine sylediklerimle;

ve ok daha ilksel trden bir ahlak olan ve toto c o el o (btnyle)

zgeci

kalan (Dr. Ree bunda, tm

liz ahlak soyktkleri gibi, kendinde ahlaksal

gryor) "grenek

zerine sylediklerimle;

s. 74,

Gezgin, s. 29, Tan

s. 99, birbirlerine
glerin
olarak (tm
da tm hukukun
lu olarak denge) adaletin kkeni zerine sylediklerimle;
Gezgin, s. 25 ve 34'te
kkeni zerine sylediklerimle
Dr. Ree'nin
aksine, ne ceznde ne de kkeninde
- bu
cezaya belirli
sonradan
ve her
da yeri
bir
eklenti olarak).

o zamanlar gnlmde,
da
(daha
ce biri

kkeni zerine kendimin ya

ok daha nemli bir

kkeni ile amaca gtren birok aratan sadenedeniyle ilgileniyordum). Beni

ilgilendiren

d e e r iydi - ve buna

olarak da neredeyse

byk ho-

cam Schopenhauer'la
gerekiyordu; o kitap,
tutde sanki
gibi Schopenhauer'a
kusu ve gizli
(o kitap da bir "polemik"ti nk). Konu zellikle, tam da
bir

11

AHLAKIN SOYKTG

bunlar elinde "kendinde

ve kendisine H

rak

kendini
nusuydu. Ama

olarak kalana dek

ve bunlara dayana"bencil

r d e mi

kendini feda etme igdlerinin

tam da bu igdlere

ko-

iimde gitgide daha

ilksel hale gelen bir kuruntu, gitgide daha derinleri

bir
ku
Tam da burada gryordum
iin byk tehlikeyi,
ve
en yce biimini - neye ama?
mi? - tam da burada gryordum sonun
geriye

ba-

istencin
ve hznle
haber

son

kar

filozoflara bile
hasta eden bu
verir hale
Avrupa kltrnn en
Avrupa kltr bu
dizm'e, bir

cephe
giderek daha da
belirtisi olarak

yol zerinden yeni bir Bu-

Budizmi"ne - nihilizme mi gidiyordu? .. Filo-

bu modern, merhameti
ve yceltme
yeni bir
nk: tam da, merhametin
1
zerinde hemfikirdek. Platon, Spinoza, La Rochefoucauld ve
di filozoflar
saymam yeter: birbirlerinden
ama bir konuda birlik drt beyin:
konusunda. merhameti

6
Bu merhametin ve merhamet

sorunu

bu rezil duygu
bir

kendi

buna bir kez

da benim
nnde, bir

ben) ilk
bir soru

gibi grnyor; ama kim

burada soru
, onun
gelenler gelir: - yeni ve muazzam bir manzara
bir

dnmesi gibi
12

onu, her

trl gvensizlik, kuruntu, korku

ahlaka, tm ahlaka
- ve sonunda yeni bir talep duyurur kendini.
bu
inan
yeni ta 1e p syleyelim haydi: ahlaksal
bir e 1
isi var, b u d e e r 1e r i n d e e r i s o r g u 1a n m a l
ne
her

nce - ve bunu yapmak iin de bu

ve anlam
durum ve
da bir bilgi (sonu, belirti, maske, ikiyzllk,
anlama
zehir olarak ahlak),
olarak ahlak; bir de neden, deva,
dek var

hatta

trden bir bilgi gerek-

li. Bu

tm
gibi

"iyi"nin "kt "den,

ilerlemesi, ya-

de dahil olmak zere) daha

stn
kabul edildi

en ufak bir
dek. Ama ya tersi

leme belirtisi de ieriyorsa,

ve duraksamaYa "iyi" bir geri-

bir tehlike, bir

bir zehir, g e 1e c e i n s r t n d a n bugn

bir

da ieriyorsa? Belki daha rahat, daha tehlikesiz ama

zamanda daha kk
daha seviyesiz bir
.. yle ki, ya insan
tr iin
keme hi

o 1a n en y k s ek k u d r e t e v e g r ve bunun sulusu da ahlak olacak ise? yle ki,

ya ahlak tehlikelerin en tehlikelisi ise? ..

Btn bunlar, bu manzara nmde

bilgili, cesur ve

bu yana, evremde

aramama yetti (bugn bile

rum bunu). Bu muazzam, uzak ve ylesine gizli ahlak

- gerve gerekten
- bir sr yeni
ekten var
soruyla ve sanki yeni bir gzle kat etmek gerekiyor: bu da neredeyse
13

AHLAKIN SOYKTG

bu

demek
mi? .. Bu
geen Dr. Ree'yi de
nedeni,
onu
daha
bir ynteme iteceklerinden hi
Kendimi mi
bu konuda?
gerek ki
bylesine keskin ve
bir
gerek tarihine evirmek ve onu
gz daha iyi bir yne, ah 1
b i 1in m eye n e (in s B 1a u e ) 1 olan lngiliz
Bir ahlak soyktks iin hangi rengin,
renklerden bin kat daha nemli
ortada: gri, diolan, gerekten saptanabilir, gerekten var
olan, yani
tm o uzun ve zlmesi
zor hiyeroglifi! - Dr. Ree b u g e mi i
ama Darwin'i
- bu yzdendir ki hipotezlerinde, Darwin'in
ile zaalakgnll,
yznde sanki btn
- bu ahlak
ciddiye almaya
gibi hafif bir
ve bezginlik
kibar bir
ifadesiyle en
denebilecek
bir biimde,
uslu
Bana ise bu sorunlardan daha fazla
ciddiye
d e e r hibir
gibi geliyor;
belki
ciddiye
dl olarak, onlara
de gnn birinde, bu
ne e y 1e
elde ederiz. Zira
ya da benim dilimde
sylersek
b i 1im - bir dldr: elbette herkesin
olmayan,
derinleri
bir ciddiyetin dl.
uzun sreli, cesur,
Ama yrekten gelerek, "lleri! khne
da komedi 1i km
diye
gn, "ruhun
Dionysosu
iin yeni
bir entrika ve yeni bir olanak
ve o,
byk, eski ve lmsz komedi
bundan
bilecek,
buna bahse girilir!..
1

"Blau" Almancada mavi rengi belirtmekten

de belirtir - yn.
14

uzak

bilinmeyeni

8
- Bu
ve
gelmiyorsa, bunun suu, bana
Bu yeterince
bir
ama beyle geliyor ki, ille de bende
zere, bundan nce
biraz gayret
nim de
sarf edilerek
ki
kolay
onlar gerekten de.
ele
o
her bir
kah derinden
kah derin
kimseyi, onu
biri saymam: nk ancak o zaman,
dingin
o
enginve
ile
hak
Kimi
durumda ise, bir biim olarak aforizma zorluklara yol aar: bunun nedeni, bugn bu biimin yeterince ciddiye
Oysa ustaca
ve
bir
okumak onu
olmak demek
aksine ancak okunduktan sonra y o ve bu, bir yorum
gerektirir. Bu kitar um 1ama
nc incelemesinde, burada "yorum" diye
bir
verdim - o incelemenin
bir aforizma yer
incelemenin kendisi o
bir sanat
edimi olarak
her
evvel, gnmzde tamamen
- ki bu yzden de benim
daha zaman var - bir
ngryor elbet, yapabilmek iin handiyse
inek
ama hibir surette "modern insan" o 1m
n gebir
gev
g e t i r m eyi ...
Sils-Maria,

Engadin,
Temmuz 1887

15

Birinci inceleme
ve Kt",

ve Fena"

dek

tarihine

olan

yegane

gster-

kendileri de pek kolay zlr bir

bilmece

hatta, itiraf ediyorum, tam da

nedeniyle,

k e n d il e r i i 1g i n ! Bu

lkleri var - o n 1a r
- ne istiyorlar ki
yani i
iin belirleyici
en son d i 1

psikologlar

parti e h on t e us e 'sn (utan

ve

etkin

tam da

ynlendirici

zihinsel gururunun bulma-

yerde arama

v is iner ti a e 'sinde [atalet kuvvetinde) ya da

ve

bir stn-

de olsa istemeyerek de olsa hep

n plana

verici

birer bilmece

kitaplara oranla kayda

bir fikirler-rgs ve

ya da kr
ya da tmden

edilgin, otomatik, tepkesel, molekler ve iyiden iyiye ahmaka herhangi bir

- nedir bu

hep bu yne iten? Gizli, sinsi, hain,

bir
kltme igds m?
ilerini kasvet
ve fke-

belki de kendisine itiraf

Ya da hayal

idealistlerin karamsar bir kuruntusu,

den
Ya da
cin

(ve Platon'a)
bile

alttan alta duyulan, henz bilin-

bir

ve garez mi? Yoksa varolu-

verecek denli paradoksal,

ma

mi?

bir tat
16

ve sa-

Ya da en nihayetinde - hepsin-

VE KT'',

den biraz
biraz da

VE FENA"

biraz hainlik, biraz kasvet, biraz

ve tuz-biber
.. Ama bana bu psikologlaevresinde

ilerine kadar

ve orada, sanki kendilerine en uygun yerde, bir

can
sylyorlar. Gnlszce dinliyorum bunu,
ve

yerde dilemeye

buna;
varsa

kalbimle dilerim ki, bunun tersi

o zaman tm

olsun - ruhun bu

yce gnll ve

yaran

yreklerinin

da dizginlemeyi bilen, tm beklentileri hakikate feda

etmek zere kendilerini
hatta basit,

hayvanlar olsunlar; her hakikate,

irkin, aksi,

olmayan,

hakikate ...

Var nk byle hakikatler.-

bu ahlak tarihilerinin iinde hkm sren iyi tinler

varsa, onlara

tam! Ama ne

sinin onlara

ki, tarih tininin kendi-

tarihin tm iyi tin leri

da kesin!

hepsi,

yzst
eski bir filozof adeti

gibi, znde tarihsel olmayan bir biimde

yok.
da, "iyi"

buna

ahlak soyktklerinin
ve

daha en

kkenini belirlemeleri

"Bencil olmayan eylemler," -diye buyuruyorlar- "ilkin, eylemin

yani eylemin y a r a r
iyi olarak

vlp

sonradan vgnn bu kkeni u n u t u 1mu

ve bencil olmayan eylemler, a 1

hep iyi diye vl-

iyi olarak da

- sanki kendi
17

AHLAKIN SOYKT

iyi

gibi." Hemen grlyor ki, bu tretme zaten

log

tm tipik zelliklerini ieriyor, ve sonunda da

daha yce olan

diye dek insana has bir tr

bir

gurur

dizgesinin temelini

Bu gurur

dizgesi

zorunda:

Bir kere bence, bu

yerde

bu
mi buna? ..

"iyi"

ve

yere

ortada: "iyi"

dilerine "iyilik"

ken! "lyi olan-

kendilerinden

bu daha ziyade;

ve avam her
birinci

psiko"unutma",

adi ruhlu,

kendilerini ve eylemlerini "iyi", yani

olarak

ve yle kabul

olan asil, gl, stn

ve yce gnll olanlardan yani. Bu m e s a f e t u t k u s u n d an hareketle

yaratma,

kendilerinde: ne

isimlendirme

var

bak-

mak, zellikle de en mertebe dzenleyici ve mertebe belirleyici nitelikteki

bylesine
acayip ve yersiz

olabil-

duygu tam da burada, her tr

her tr

olan o

- hem de bir kerelik

istisnai bir durum olarak

daimi olarak. Asalet ve mesafe tutkusunun, hkmeden, daha st

bir cinsin

ve

bir cinsle, bir "alt"la

nitelikteki btn temel

-"iyi" ve "fena"

b u d u r . (Efendilerin isim verme

o noktaya

daha
kaynaki, dilin

kkeninin kendisi, hkmedenlerin

bir

grlebilir: "bu

ve olaya bir szle dam-

"iyi"

ve

derler, her

olarak

vurur ve bu yolla onlara sahip olurlar.) Bu kkeni nedeniyle,

o ahlak soyktklerinin
aksine, hi
18

VE KT'',

de

VE FENA"

beri zorunlu olarak "bencil olmayan" eylemlerle ilintili

d e i 1d i r . Daha ziyade bu aristokrat

k yle

birlikte , "bencil" "bencil olmayan"

daha fazla

eder hale

yoluyla en nihayet sz alan (ve sze

uzun zaman

o
hakimiyet

giderek

- benim dilimde sylersem, sr

igdsdr bu
gelen). Ama buna

insan

bu igdnn, ahlaksal

adeta

yol aacak denli

(gnmz

gibi

"ah-

"bencil olmayan", "desinteresse" [cmert]

kavramlar olarak alan

bugn

bir "sabit fikir" ve

has-

hkm sryor).

3
lkinci olarak: "iyi"

kkenine

rihsel

yam

bu hipotez, ta-

kendi iinde psikolojik bir

da mustariptir. Bencil olmayan eylemlerin

on-

vlmelerinin nedeni olacak ve sonra bu neden u n u t u 1mu

-

mmkn olabilir bu unutma? Bu eylemlerin yarar-

gnn birinde sona

erdi ki? Durum bunun tam tersi: bu yarar-

daha ziyade, tm

gndelik

srekli yeniden

olan,

deneyimi
da bilinten silinip unu-

tulmak yerine, giderek artan bir belirginlikle bilince

reken bir

yani. Bu hipotezin tersi olan ve

savunulan kuram ok daha akla
Spencer, "iyi"

ile

geHerbert Spencer

(ama bu yzden daha

"amaca uygun" kav-

kabul ediyor, yle ki "iyi" ve "fena"

uygun,
19

olana

AHLAKIN SOYKTG

tam da u n u t u 1m a m
ve

ve u n u t u 1a m a z deneyimlerini

oluyor. Bu kurama gre "iyi",

teden beri

bylelikle de "son derece

olan

olarak geerlik kazanabiliyor. Bu

gibi, ama hi

"kendi
yntemi de

kendi iinde

ve psikolojik

savunulabilir bir

4
- D o r u yolu bana,

dillerde "iyi"yi imleyen szcklerin

ne anlama
etimolojik
kavram
de

sorusu gsterdi: grdm ki hepsi

- hepsinde de

sal anlamdaki "soylu", "asil"

temel kavram; "asil ruhlu", "soy-

lu", "stn ruhlu", "sekin ruhlu"

"iyi" de zorunlulukla

bu temel kavramdan

bu evrim bir

"avam",

en sonunda "f e n a "

yol aan evrime

d-

gidiyor hep. Sonuncusuna en

rnek Almancadaki "schlecht" (fena)

"schlicht" (basit)

evrime,

ile

kendisi: bu szck
- "schlechtweg"

fazla

uzatmadan), "schlechterdings" (mutlaka) ile

henz

kmseyici bir

- ve
iermezken,

olarak basit,

"asil

Bu anlam,

Otuz

yani olduka ge bir zamanda,

kayar. Bu bana

bir

gibi grnyor; bu denli ge

nedeni ise, modern dnyada hkm sren demokratik

kkene
tm sorular
stelik bu
burada sadece
20

etkide ya-

"iYi VE KT", "iYi VE FENA"

la,

en nesnel alanlar olan

Bu

bilimleri ve fizyolojiye kadar

bir kez nefrete varana dek kontrolden

zellikle de ahlak ve tarih

ise

kt

ne

Buckle

yol aabile-

gsteriyor: modern tinin

p 1e b e i ani z mi 2 bir kez daha kendi anayurdunun

orada; amurlu bir volkan

ve

o fazla tuzlu,

kadar btn
ve adi

dil-

lilikle.-

B iz i m

birka

hitap eden ve

olarak g i z 1i bir
"iyi"yi imleyen

sorun olarak nitelendirilebilecek sorunumuz

szcklerde ve kklerde, asillerin kendilerini daha stn hissetmelerine neden olan o temel

daha hala

saptamak hi de nemsiz

Geri

zaman, kendilerini belki

iktidar stnlklerini temel alarak

("gller",

"efendiler", "hkmedenler" olarak) ya da bu

en belirgin

"zenginler", "malikler" olarak (arya

gstergesini temel alarak,

[Ari] ile kastedilen budur; Farsa ve Slavca'da da

bir karakter ze 11

de temel

diren durum da budur.

rini

en

Ama tipik
burada bizi ilgilen-

olanlar" diye
da,

kendile-

Theognis'in

Yunan aristokrasisi eker. Yunanca'da bu anlamda

f. a e A 6 (esthlos: soylu, iyi), kk

olan, gerek olan, hakiki olan biri
2

Pleb, eski Roma'da

-yn.

halktan, avam

21

o 1an,
gelir; daha sonra, znel
olan

verilen

AHLAKIN SOYKTG

bir manevrayla, "hakiki

olan" olarak niteler: kavram

bu evresinde aristokrasinin
gelir ve Theognis'in

ve

ya 1

haline
adamdan

vurgulamak iin de btnyle "soylu"

- ta ki

en sonunda, aristokrasinin

ruh asaletini
tatlanana dek. K a K 6 (kakos: kt)

hale gelene ve adeta

de, b E LA 6 (deilos: korkak)

(aya 8 6 'un [agathos: iyi, soylu}

olarak pleb) dleklik vurgu-

aya 8 6 (agathos: iyi, soylu) szc-

bu, trl yorumlara

etimolojik

gibi

nerede aramak

bir ipucu

verir belki de. Latince'deki m a 1us (kt) (onu t A a

siyah]

koyuyorum),
diye

yah

adama koyu tenli, zellikle de si-

eder ("h i c n i ger es t -" [siyah biridir o]),

hkmdar olan

yani Ari

en

belirgin biimde koyu tenleri ve siyah

toprak-

Arilerden nceki sakinleri gibi; en

bir rnek sunuyor bana, -

Gal dili buna benzer

Fin-Gal ismindeki) fin, aristokrasi-

yi imleyen bir szck, sonradan iyi, asil,

ise, koyu renkli, siyah
Bu arada
daha

olan

yerli halktan

ta-

da belirteyim ki, Keltler btnyle

bir

etnografik
arazi

aslen koyu renk

hala

[melas:

grlebilen,
Virchow'un

gibi herhangi bir Keltik kkene ve Kelt

lar

ediyor: oralarda daha ziyade

ne
olarak boyun

Ari n c esi

durum neredeyse btn Avrupa iin geerlidir:

sonunda yeniden ste

durum-

hatta belki zihinsel ve sosyal i-

da orada; renkte,

gdlerde bile: modern demokrasinin, ondan daha da modern olan

22

VE KT",

VE FENA"

ve zellikle de,
ortak

olan

tm sosyalistlerinin

"komn"

en ilkel toplum biimuazzam bir k a r

mine olan

- fatihler ve efendiler

s a 1d r demek
, Ari

kim garanti edebilir? .. ) Latince'deki

ynden de alt
b onu s 'u (iyi)

olarak yorumlayabilirim

eski bir szck olan duo n us 'a

la (be 11 um 'u

onu, daha
olmam

d u el 1um

duo n us

d u en -1 um 'la

gibi gzkyor orada bana). Buna gre b onu s

(iyi),

(duo [ikilik])

adam

geliyor: eski Roma'da bir

neyin

nu gryorsunuz.
olan",

fizyolojik

"Gut" (iyi)

soyundan gelen" adam

de,

gelmiyor muydu ve Got

da Got aristokrasisinin)
Bu

temellerini

miydi?

yeri

Politik stnlk

hep bir ruh

iin, en st

ve kendi btnn
bir

zamanda r u h b an
iin ruhbani

(istisnalara yol aacak nedenler olsa da) ilk

henz bir istisna

olmayan"

bu noktada

ilk kez birer

gelir; ama sonradan burada da,

na"ya

bir

ve

gstergesi olarak
ierik

grlr. te yandan, bu

daha en
simgesel

kav-

"iyi"ye ve "feve

olmayan"

fazla ciddiye almaktan,

ve hatta

gibi

gerekir: eski in23

AHLAKIN SOYKTG

tm

bizim

de kaba saba, biimsiz,

l-

dar,

ve zellikle desi m -

g ese 1 o 1mayan bir biimde

beri

deri
alt

yol aan belirli yiyeceklerden

pis

kalkmayan, kan grmekten

- daha

tiksinen

ok daha

olarak ruhban

te yandan,

bir aristokrasinin tm

tutumu gz nne

ve

neden burada

zellikle erken ve tehlikeli bir biimde

ve

gerekten de bu
hayetinde, insan ile insan

yoluyla en ni-

zgr

bile rpermeden

bir Akhilleus'unun

uurumlar

s a l k s z bir

Daha en

bu tr ruhban aristokrasilerinde ve bun-

larda hkm sren, eyleme

de

ieren

lar sonucunda, her

bu

rahiplerin tmne musallat

olan o

neredeyse

ve nevrasteni
deva diye

ama, kendi

peki
zmlerin uzun

vadedeki etkilerinin,

yz kat
ortaya

daha tehlikeli

da sylemek gerekmez mi?

halen, tedavi

bu rahip

etkilerin-

den mustarip! Belirli perhiz biimlerini (etyemezlik)

oru

cinsel

"le"

rne(Weis Mitc-

hell'vari bir tecrit; ama onu izleyen ve ileci idealin

en

etkin panzehir olan semirme tedavisi ve

el-

bet): ek olarak da duyu

beslenme

ve inceltici tm o rahip
kendilerini Fakir ve Brahman

etmelerini - Brahman, cam

ve sabit fikir olarak

24

hipnotize
- ve en

VE KT'',

sondaki, tamamen

olan

hi 1 i k ten

VE FENA"

kendi radikal tedavisinden,

(ya da

bir un i o m y s ti-

c a 'ya [gizemli birlik) erme arzusu, Budist'in

arzusudur -

bir

Nirvana'ya erme

Rahipler sz konusu

e y daha tehlikeli bir hal

tedavi

gurur, ,

her
ve yntemleri

sevgi, hkmetme arzusu, erdem,

da yle; ama

da eklemek gerekir ki,

znde t eh 1ike1 i

ancak bu

biiminin, bu ruhban

zemin zerinde i 1 g in b i r hayvan haline

ancak bu zemin zerinde insan ruhu daha st bir anlamda d e r in 1 i k
ve kt

- ve evet, bunlar da
kadarki

nattan olan

hayva-

iki temel biimidir!

7
aristokrasisinin

- Ruhban
lendirme

ne kadar kolay

ynde

tahmin edilebilir; zellikle de, ruhban

gelip, fiyat
buna yol aabilir.
drt

bir trl

her durum

aristokrasisinin

muazzam bir

mamur, zengin, hatta

ve

bir

serveni,
ve gl, zgr, sevinli bir eylemlilik ieren her
Ruhban aristokrasisinin

temel

biiminin ise - grdk ki

- daha

iinde

vahim onlar iin! Rahipler en kt

gibi - niye peki? nk onlar en aciz

yeteri kadar
1
Onlarda kin, aczden

en muazzam ve en tyler rpertici, en tinsel ve en zehirli biime

25

AHLAKIN SOYKT

Dnya tarihinin en byk kincileri rahipler

man,

zamanda en

(Geist)

hibir

(Geist) sz edilemez.
(Geist)

hi, acizlerin ona

olurdu: en nemli

bir

her za-

(Geistig) kincileri de: - rahip kininin

ele

tari-

fazla ahmaka
hemen. Yeryznde, "asil-

ler"e, "kudretliler"e, "efendiler"e, "g sahipleri"ne

bir

hi-

Ya hu d i 1e r i n onlara

ile

bile edilemez: Yahudiler,

kkten yeniden

yoluyla, yani en

alma edimi yoluyla intikam

en derinlere

byle bir uygun

bir hal-

zaten. Yahudiler

(iyi = asil = iktidar sahibi = gzel = mutlu

aristokrat

rktc bir

edenler ve bu ters
le

11

olan o ruhban halk. Ruh-

ban bir halka, ruhban

ka da

ve efendilerinin

tersine evirmeye cret

dipsiz bir kinin (aczin kininin)

yani

iyi olan'lar, yoksul, gsz,

iyi olan'lar,

talar, irkinlerdir tek

ekenler, yoksunluk iindekiler, hastek cennetlikler, sadece onlar

lar rahmete, - oysa sizler, siz asiller ve kudretliler, sizler sonsuza dek
kt , zalim,

agzl,

sonsuza dek de,

grmeyenler, lanetlenenler ve kahrolanlar

dilerin bu yeniden

... Yahukim

yoruz ...

bu en

safhada felaketli

nayak

bili-

Yahudiler, o korkun ve had

bu

ilgili olarak,

bir vesileyle ("1 y inin ve Ktnn tesinde", 18'inci

paragraD kaleme
birlikte ah 1akta k 1e
3

Almancadaki Geist

cmleyi

-yani Yahudilerle

1
tin ve tinsel

26

o
gelmektedir - yn.

VE KT",

iki bin

VE FENA"

bir

ve bugn gzden

tek sebebi - zafere

..

8
- Ama siz

musunuz bunu? Zafere

bir

iin iki bin

grmyor mu gzleriniz? ..

bunda: tm uzun sren

bir

yok

grmek, kavramak zordur. Olay

dur: o ve kinin, Yahudi kininin -yeryznde bir benzeri daha golan, idealler yaratan,

evirip yeni

yaratan,

gvdesinden,
benzersizlikte
en derin ve en yce kinin bir
yeni bir sevgi, sevgilerin en derini ve en ycesi boy
hangi gvdeden

verdi bu sevgi, ce

ki zaten? .. Ama

gerek bir reddi olarak, Yahudi kininin kar-

olarak boy verdi!

hakikat bunun tam tersidir! O kinden

bu sevgi; onun, en berrak

utkulu
olan her

ki

olarak; ve

ve

daha da serpilip

ki o kin kklerini, derinlikli ve kt

iine giderek daha

ve ihtirasla

ve ykseklik

bu sevgi de

o kinin hedeflerinin, zaferin,

ete

sevgi mjdesi

Isa; yoksullara, hastalara, gnahkarlara selameti ve zaferi getiren

biimi, Yahudi

tam da en rpertici ve en
ve Yahudilerin

bir yol ve

ren

deki

alma

ideallere gt-

miydi? lsrail tam da bu

zerinden, lsrail'in bu szde muhalifi ve

midir yce

konulamaz

zerinden

son hedefine? lsrail'in kendisinin, elin"tm

yani lsrail'in tm muha-

liflerinin duraksamadan, tam da bu yemi

27

iin

AHLAKIN SOYKTC

bir

gibi tm dnya nnde

mesi, gerekten byk bir

ger-

ileriyi gren,

soluklanan, usul usul ve alttan alta

bilen bir cn gizli

midir?

bysnn bir

tm incelikleri seferber edil-

se, bundan daha t eh 1ike1 i bir yem

mi ki? O "kutsal

ha" simgesi kadar, o tyler rpertici

dar, o

almaz, son kerte

ve

met i i n kendini
edici,
ve tm

s e 1a -

germesinin gizemi kadar cezbedici, mest

yoldan

ki, lsrail

paradoksu ka-

bir

olabilir mi? .. Kesin olan

dek su b h o c s i g n o (bu simge

yeniden

cn

yoluyla btn

btn daha asil idealleri her

yeniden alt

idealleri,
--

9
- "Ama ne diye daha asi 1 ideallerden bahsediyorsunuz ki hala?
Gelin gereklere

halk galip geldi - ya da "kleler" ya da "ayak-

ya da "sr",

isterseniz yle

bu, Yahudiler yoluyla

ne ala!

hibir halk, dnya

tarihini bu denli

bir grev stlenmedi. "Efendiler"in

rildi;

galip geldi. Bu zafer

zehirlenmesi olarak da

zamanda bir kan

birbirine

buna; ama hi

a m a c n a u 1a m

bu zehirlenme. lnsan soyunun

yani) yolunda gidiyor; her
ne gerek!)

bitit

("efendiler"den
neredeyse gzle grlr bir

veya

veya

(sze
Bu

zehirlenmenin,

tm bedenini

nne geilemez

gibi grnyor;

ki, temposunun ve

bundan byle gi-

28

VE KT",

derek daha
bile

daha

daha

yok

daha ll

- zaman var

z o r u n 1u bir grev
var

VE FENA"

olsa ... Bu

kiliseye

mu bugn hala, var olmaya dahi

mi yoksa? Q u a erit ur (sorulur). Kilise,

Onsuz da

zehrin

yerine engelliyor ve dizginliyor gibi mi

tam da bunu

grnyor? Belki
bir zihne ve modern bir
kylce bir

... Daha

ters

kilise

dpedz kaba saba ve

Hi

biraz incelik kazanmama-

.. Ayartmaktan ok

bugn ... Kilise

hangimiz zgr t i n 1i olurduk ki? Bizi tiksindiren kilise, onun zehri

i 1... Kiliseyi bir yana

biz de seviyoruz zehri. .. " - Bir

"zgr tin 1i "nin, besbelli drst bir

stne stlk bir de-

benim sylevime sonsz bu; beni buraya kadar

duymaya
sacak ok

Zira bu konuya

ve
olarak su-

var benim. -

10

Ahlakta kle
ler retmesiyle

hale gelmesi ve
bu, gerek tepkiden, eylem tepkisinden yoksun

olan ve kendilerini

kurmaca bir yoluyla zarardan koruyan

Tm asil ahlak, utkulu bir kendini "evetleme" den

kle

en

der

olana", "kendinden olmayana": ve bu

belirleyen
yerine bu zorun 1u
mak iin ilkin hep bir

bu tersine
ynelim ve

onun

edimidir.

- kendine dnmek
zgdr: kle
gereksinir, fizyolojik bir

terim ile sylersek, en ufak bir eylemde bulunabilmek iin bile

29

uya-

AHLAKIN SOYKTG

gereksinim duyar, - eylemi, temelinde bir tepkidir. Asil

lendirme
ise durum bunun tersidir: o
eyleme
geer ve

kendini daha minnetle, daha

bir

sevinle evetlemek iin arar, - onun olumsuzluk

"f e n a ", onun o iyiden iyiye
luluk

"ba-

ve tutkuyla

olum-

"biz asiller", "biz iyi olanlar", "biz gzel olanlar",

"biz mutlu olanlar" ile

sonradan

bir

asil

da gerek-

bu onun yeterince
sert bir

ve soluk

evet gerekten

alanda olur:

alan

ba-

hkm verir kimi

zaman; te yandan, bu
menin

byklen-

resmini

aciz

bile, bu

derinlere

kininin ve duygusunun, has-

- in e f fi g i e (temsili olarak) elbette ok gerisinde

nesini

da dikkate almak gerekir. Gerekten de, nesbir karikatre,

bir canavara

denli savsaklamayla, hafife almayla,

sevin duygusuyla
kendinden
redeyse iyicil nans 1
iin
de
srekli

ve kendi

bu

Yunan aristokrasisinin, alt

iin

szcklere

gz

ne-

etmemek gerekir;

neredeyse tm szcklerin, en nihayetin-

"mutsuz"
gzetme,

hale gelene dek

ile

ve

ol-

(b ELA 6 (deilos: korkak), b dA a L 6 (deilaios: alak),

ov

Q 6 (poneros: adi), o X 8

son ikisi
- ve

Q 6 (mokhtheros:

klesi ve yk
yandan "fena"
30

ile
olarak ta-

"mutsuz" szckleri-

iNCELEME:

nin Yunan

iin
gz

VE KT",

VE FENA"

hep "mutsuz"un

bir

etmemek gerekir: eski, soylu ve aristokrata olan,

bile asil olan

bu (Filo-

loglara ol(, v Q 6 [oizyros: sefil],

i\ tj w v [tlemn:
olmak], E, v <P o Q
lamda

av o i\ [3 o
x E iv

b va v

[anolbos:

[dystykhein:

a [ksymphora: talihsizlik] szcklerinin hangi an"Soylular" kendilerini "mutlu olan-

lar" olarak

ze-

rinden yapay olarak

kendilerini mutlu
1

(tm

insanlarda adet

gibi) gerekmiyordu; bunun yam

yzden de k a
de

gl kuvvetli, bu

1m a z bir biimde etkin insanlar olarak, eylemmutluluktan

zorunlu olarak

- etkin olmak

dahildir onlara gre (EV

[eu prattein: iyi yapmak] kk de buna

lerin,

zehirli ve

1t Q

duygularla

seviskunet, huzur,

ruhu dinlendirme,

olarak,

beliren "mutluluk"a
"samimi"

vurgular),
drst ve
ka

da

edilgin

Asil insan kendisine

(y c: v va i o [gennaios] "asil soy-

yreklilik ve inanla
dan gelme"

E L V 'nin

- tm bunlar, aciz-

yesindeki "mutluluk"a; bir

bir

ve byk bir

insan ne samimidir ne saf ne de kendisine

Ruhu
sever;

bakar ; tini, gizli delikleri, arka yollan, arher

onun

onun gvencesi,

onun merhemi gibi gelir ona; iyi bilir

meyi, geici olarak kendini kltmeyi ve
sanlardan

da

bir

sonunda, herhangi bir asil

maz olarak daha kurnaz olur, nitekim

31

bekleBylesi

in-

oranla,
bsbtn

bir

AHLAKIN SOYKTG

paye de verir, birinci derecede bir var olma

lkse ve
oysa asil insanlar iin
tat

olarak grr onu,

kaan
bir

- burada, b i 1incin e

igdlerin sekmez

bir tr

dzenleyici
bile denebile-

cek, tehlikenin ya da
zerine o
her zaman birbirlerinin
asil
fkenin, sevginin, hrmetin, minnetin ve cn o
hi de

bir yer

veya
olan
birdenbireliZira asil

ortaya
ani bir tepkide gsterir ve tketir kendini, bu
ki, tm
ve acizlerin
yzden de zehir 1eme z:
durumda, asil insan
hi.
talihsizliklerini, kabahat 1erini uzun sreli
ilerinde esnek, yeniden
ciddiye alamamak - gl ve dolgun
kurucu,

ve unutmaya da elveren bir g

gstergesidir bu (modern dnyadan buna iyi bir rnek Mi-

rabeau'dur; kendisine

hakaretler ve

etmiyordu onun ve
iine
zerinden byle bir insan; ve
mmknse
de byle bir
Asil bir

yer

yegane nedeni de bir

kendi

burada mmkndr, yeryzngerekten

sevmek".

ne de ok hrmeti

bir hrmet de sevgiye bir kprdr zaten ...

ister o, kendi
olarak;
ait
mayan, ama
duyulacak o k fa z 1a
katlanamaz! Buna

- bylesi
kendine
hibir yam ololan bir

bir de - tam da
onun edimi,
"kt
o, bir temel kavram olarak "kt o 1an
ve sonra, bu temel kavramdan yola
onun
olarak, bir
de "iyi o 1an

- kendisini! ..
32

"IYt VE KT", "IYt VE FENA"

11

"lyi" temel

ncel olarak ve

den yola

yani kendin-

ve ancak bu temel kavramdan hareket-

le bir "fena" imgesi yaratan asilde

kkten

tam tersi

Asil

bu "fena" ve doymak bilmez nefretin

o "kt" - birincisi sonradan, ilaveten

bir renk,

bir

ise zgn bir

gerek e d im - ne kadar da
"iyi"

tamam-

kle
birbirlerinden,

gibi grnen bu iki szck "fena" ve

"kt"! Ama

"iyi"

bu:

da kimin "kt"
verelim buna:
l olan, hkmedendir,
anlama,

gre

sorulsa ya nce. Tmden kesin bir

"iyi
bu t a m da , asil olan, gzehirli gz,

bir renge,

bir grnme

noktada en az
olarak

onu
isteriz: O "iyi

olanlar kt

bir
Ama bu

sadece
dan

bir

kar-

gelenek-grenekle, hrmet duygusuyla, rf ve adetle,

duygusuyla, daha ok da birbirlerini
ter pare s

kollama ve in -

yoluyla dizginlenenler, te

yandan birbirleri ile olan

gzetme, kendilerine hakim ol-

ma, nezaket, sadakat, vn, dostluk konusunda da ne kadar

yerde, dizginleri

hayvanlardan

lar. Tm toplumsal zorlamalardan zgr

olurora-

da, uzun sre toplum huzuru iine

atarlar stlerinden yabanda, bir dizi rezil cinayet,
tecavz ve
sonra, sanki bunlar
bir
gibi, kibirle ve ruh
33

ekip giden,

AHLAKIN SOYKT

sevinten ileri ilerine

canavarlar olarak

hayvan insaf-

masumiyetine geri dnerler ve ikna

vgler dzecekleri bir

ki ozanlara
gene. Btn bu asil

temelinde o

av ve zafer arzusuyla kol gezen

zaman zaman bo-

o grkemli
ihtiya duyar bu rtk temel,

tekrar

tekrar yabana geri dnmesi gerekir - Roma, Arap, Germen, Japon

Vikingleri - hepsi

asilzadeleri, Homeros'un
de birbirinin

bu gereksinim

yerlerde "barbar"

Asil

gerilerinde

gittikleri
en yksek kltr-

lerinde bile bunun bilinci, hatta bundan duyulan bir

sezilir (Pe-

rikles o nl cenaze

rne-

"Tm karalara ve denizlere yolumuzu

kt

ebedi

gz

iyi ve

dikerek her yerde"). Asil

sama ve kendini aniden gsteren bu "gz peklik"leri,

ve
(rhathymia:

verek vurgular -

rahata

ve

bedene,
her tr

ve zulmn tm
ve

Qa 8 v i. a

- Perikles

zafer

o tyler rpertici

- btn bunlar bir araya gelip, bunlardan zarar grenler

iin,

"kt

"Got"un,

resmi-

iktidara geer gemez

ni

derin,

buz gibi gvensizlik duygusu -ki bugn yeniden szkonusudurlar boyu

Germen

olan

biz Almanlar
Bir keresinde, kltr

iinde
tortusudur hala (oysa eski Germenlerle
bir kan

bir kavram

bir
bronz diye ifade etmek
34

bile yoktur).
da
Hesiodos'un

VE KT'',

dikkat
ama

VE FENA"

Homeros'un o

zamanda da rkn ve zorba

bir

iki

yapmak ve art arda

bir yolla ba-

- ilkin, asil
olan

kendi

yer

haliyle

ve Thebaili kahramanlar ve

sonra da bronz
hali: bronz
bir

olarak,

her

gibi,

zalim, duygusuz ve

ezen ve kana bulayan. Bugn "hakikat"

yin

varsayarsak, yani k 1trn

denen

yaratmak ise, o zaman sayelerinde asil

tm o tepki ve

yenilgiye

ve ideallerin rezil edilip

igdlerini de

a r a 1a r olarak grmek gerekir

ta

y c 1a r n n
bugn bu

ne var ki, bu igdlerin

daha ziyade -

ortada . Ezme ve intikam igdlerinin

bu

ve
ncesi

olmayan tm klelerin, zellikle de

bu

g e r i 1e y i ini tem-

sil ediyor onlar! Bu "kltr

duyulan bir

bir

"kltr"e

belki, btn asil

bir

"kltr"e
daha ok! Tmyle

temelindeki bu

korkmakta ve tetikte durmakta: ama kim,

duyabilecekse

k 1t r

zamanda kltr de temsil ettikleri

gelmiyor bu. Bunun tam tersi

Ari

"insan"

hayvandan evcil ve uygar bir hayvan, bir e v h ayvan

yz kere

canavardan

zamanda

ki

da

k o r km a m ay a

ama buna

zehiro

grntlerinden de kurtulamamaya? Bizim kara

mi bu da? Bizim "insan"a

ne bugn? - insan bize

tiksinmemize yol aan

veriyor nk, buna

35

yok. Korku

AHLAKIN SOYKT

i 1 ; insanda korkulacak hibir

daha ok; n

planda "insan" denen

iflah olmaz vasat-

yrek

"evcil

def ve doruk

kendisini

olarak, tarihin

he-

olarak, daha "stn insan"

olarak

- pis

sarmak zere olan o kusurlular,

bugn
bitkinler, ii

lde, bu yzden de en
kusursuz

hi

hala bir

hi

grece

becerisine sahip

lde

bir

by-

le duyumsamaya ...

12

-Bu noktada bir i

ve son bir umudu

Ne-

dir benim en

yegane

ve mahveden

Pis hava! Pis hava! Bir kusurlunun

gelmesi; kusurlu bir ruhun

koklamak zorunda kalmam!..

Sefalet, yoksunluk, kt hava, mzmin

zahmet,

germez ki insan bunun

nelere
her

gibi
bunun

mi ki bir

bir

herkesin ara

herkes kendi

zafer

yle dururuz,
olana

beni

- ve

saolur, ara

o zaman

gergin, yeni olana, daha zorlu olana, daha uzak

tm

daha fazla germeye

bir

yay gibi. - Ne ki zaman zaman - "iyi"nin ve "kt"nn tesinde kutsal

varsayarsak - bir

bana, m-

mutlu, kudretli, utkulu ve hala korku salabilen bir

tek bir

36

VE KT",

bir insana, onun

ve

VE FENA"

olacak,

o 1an

in s a na

bir talih eserine bir

nk durum

klmesi ve

iin en byk tehlikeyi

iinde, yoruyor nk bu man-

zara ... Daha byk olmak isteyen hibir

betere, daha betere
daha

bizim

grmyoruz bugn; hep

seziyoruz, daha

daha iyi huyluya,

daha rahata, daha vasata, daha

daha inliye,

daha

- insan,
kara

srekli "daha iyi" oluyor... Avru-

da burada

- insana duyulan korku ile birlikte,

ona olan sevgiyi, hrmeti, umudu, ve evet, ona olan istenci de yitirdik.
lnsana bakmak yoruyor

- bugn nihilizm b u

nedir

ki? .. 1n san yorgunuyuz ...

13
- Ama geriye dnelim

"iyi"nin teki

sorunu,

"iyi" sorunu bir sona erdirilmeyi bekliyor.

-

byk

fke

bu, kk
neden

diye
Ve kuzular kendi

kt; kim onlara

az benzerse,

kuzuysa, - onun da 'iyi'

diyecek bir

ancak
gcenmek iin bir
"bu
aksiyse, yani

gerekmez mi?" derlerse, byle bir ideal

yoktur,

buna biraz

bakacak olsalar ve belki de kendi kendilerine "b i z hi de fkeli

bu iyi kuzulara, seviyoruz
daha lezzetli
rak
efendi

hatta: hibir

bir kuzudan

diyecek olsalar bile. - G'ten kendisini g olabir stn

engele ve zafere bir susuzluk
37

AHLAKIN SOYKTG

beklemek,
mek kadar

kendisini gllk olarak

bekleBir miktar kuvvet,
miktarda bir itki, isten,
bu

etkimedir -

etme'den, isteme'den, etkime' den

bir

ve ancak, her etkimenin bir etkiyeni, bir zneyi

ve

olan dilin (ve onun iinde

temel

daha

gibi gsterebilir onu.

sonuncuyu

bir

ki halk,

ve bu

denen bir znenin e y 1e mi , etkisi olarak grr,

ahlak da gc, gcn

gc

- sanki glnn

vurup vurmama konusunda zgr o 1an

bir alt katman

gibi. Yok ama byle bir alt katman; eylemin, etki-

menin,

bir

yok; "eylemci", eyleme sonradan

bir

- eylem her
sz ederken eylemi ikiler

Halk,

bu bir eylem eylem'dir:

bir keresinde neden, sonra bir de o nedenin sonucu olarak

de, "kuvvet devindiriyor, kuvvet neden oluyor" ya
da bunun gibi

dediklerinde daha iyi bir

bilimimiz, btn
dilin

- tm

ve duygudan
etkisi

hala ve "zneler"den,

me hilkat garibelerinden
besidir

(atom byle bir hilkat gari-

"kendinde

iin yanan ve nefret

de yle): gerilere
bu

iin
g 1 -

nn e 1inde o 1d u u , kuzu

elinde

kendileri
inanca

sonradan gel-

ve

hibir inanca, bu

denli

s o r u m 1u t u t m a

bylece nk ...

elde ediyorlar
zulme

aczin

kendilerini: "kt38

VE KT",

lerden
yan,
gizlide

VE FENA"

biz, iyi
Ve zulmetmeyen, kimseyi yaralamamisillemeyen,
bizler gibi
tm kt
uzak duran ve
fazla bir

beklemeyen herkes iyidir;

lar gibi." - bu

biz

alakgnll, adil olan-

ve

"biz za-

ya p maya g c m z n ye t m e d
hibir
yapmamakla iyi ediyoruz." demekten
bir
- ama
gerek, byk bir tehlike
"ok fazla" bir
yapmamak
bu
iin kendilerini

gibi gsteren bceklerde bile bulunan bu en

adi trden
aczin
el etek
her
brnd, sanki
ve ondan
bir

ve kendini
sayesinde
iindeki erdemin

sessiz,

- ki bu
biricik ve tm

bir

onun z, etkimesi, ka- iradeye

bir eylem , bir

gibi. Bu tr insan, hayatta kalma ve kendini evetleme igdsnden,

bu her tr
daha

kutsayan igdden hareketle,

ve seme zsahip "zne"ye inanma gereksinimi duyar. zne (ya da
bir
ruh) belki de, her tr lml,

insan

kendini aldatma

disini zgrlk, byle ya da

iin
ma
belirleyen en

de

ken-

olarak yorumlakadar yeryznde bir

ifade

14

tild

bir gz
da yeryznde idea 11 erin
re in
grmek isteyen var
Kimin cesareti var buna? ..

Haydi yleyse! O
bekleyin Bay

atlyeler buradan grlebilir. Bir dakika

ve Gz kara: gznz bu
39

ve sahte

AHLAKIN SOYKT

nce ... Tamam! Yeter!

Sizin

Neler dnyor

en tehlikelisidir
- dinleyen b e n i m

- "Hibir

haydi syleyin ne grd-

grmyorum ama bir sr

cak her yerden temkinli,

duyuyorum.

ve usuldan bir laflama,

geliyor. Yalan sylyorlar gibi geliyor bana;

her bir sese.
yarar 1
yok - durum

bu-

bir
hi

sizin

gibi." -

- Devam!
- "Misillemede bulunmayan acz, "iyilik"e; dlek
nlllk"e; nefret

boyun

yun

syledikleri birine

"alakg"itaat"e (bu bo-

bir itaat bu, -

yorlar ona)

di-

hatta onda bol bulunan

bile, onun ezilip

hali iyi bir n

ve

kendisi

beklemede olma

diye geiyor burada ve erdemin ta

" alamamak"a " almak istememek", hatta belki

de

deniyor. ("nk on 1ar ne

lar -

biz biliyoruz on 1

bilmiyor-

ne

sev-

mek"ten de sz ediyorlar - ve ter dkyorlar bu arada."

- Devam!
- 'Tm bu fiskosular,
haldeler, buna

yle birbirlerine sokulup

- ama bana, bu

bir seimi ve

sylyorlar;

kpekler en ok sevilen k-

bu
belki daha da
izle

bu kalpazanlar peyok,

olarak,

belki de bir

bir

bir
ve muazzam bir fa-

- ileride

mutluluk olarak geri denecek bir

byk mutluluk" diyorlar buna."

40

"En

"iYi VE KT", "iYi VE FENA"

- Devam!
- 'Tkrklerini yalamak zorunda

(korkudan

kesinlikle korkudan
mesini

i 1,

her tr iktidara hrmet edil-

iin) kudretlilerden, bu yeryz efendilerinden da-

ha iyi

bir yana, onlardan "daha iyi durumda"

ya da

anda

bile en

durumda

gelecekte onlardan daha iyi bir

ima ediyorlar

fazla

de. Ama yeter! Yeter! Daha

Pis hava! Pis hava! 1dea11 erin ret i 1d i -

i bu atlyeler -

gibi yalan kokuyor bana

Bir dakika daha! Her

aka, ste, masumiyete

tren bu byclerin
nin doruk

sz etmediniz henz: - inceliklerine

fark etmediniz mi;

en ustaca, en zekice, en bol

en cesur,

usta dalaverelerini? Dikkatinizi ve-

rin! Bu ve kin dolu bodrum

- ne

yznden? Bu szckleri

o ve kin
duydunuz mu hi? Bir

sr
szlerine

gelir miydi
..

tekrardan

(pf! pf! pf! ve k a -

paya y m burnumu). Ancak

duyuyorum

ana dek

sy-

"Biz iyi'ler - b i z a d i 1 o 1an1 a r z " - talep

ettiklerine

"a d a 1e t i n zaferi" diyorlar; nefret ettikleri

"tan,

lar;

ve

almak

de ("baldan daha

nefret ediyoro

cn

Homeros iin)

adi 1

zaferi; yeryz zerinde sevdikleri ise

kendi

"sevgi

ri", yeryznn tm iyi ve adil

-

tm

ne ad veriyorlar pe41

AHLAKIN SOYKTG

ki -

grdkleri o gelecekteki en byk mutluluk

mu duyuyorum?

kendi lkelerinin,

gn" diyorlar buna,

devleti"nin gelip

diyorlar - o

zamana kadar ise "inan iinde", "sevgi iinde", "umut iinde"

- Yeter! Yeter!

15

Neye inan? Neye sevgi? Ne iin umut? - Bu

- gnn birinde

on 1ar da kuvvetli olmak istiyorlar nk, buna

rinde

"devleti" de gelip

na basite,

yok, gnn bi-

devleti" diyorlar bu-

gibi: her

pek bir alakgnlller

ya! Ama bunu grebilmek iin bile uzun

gerekiyor, lm-

- hatta sonsuz bir

den sonra da

gereksinim duyuluyor

ki, o "inan iinde, sevgi iinde, umut iinde" geen yeryz

sonsuza dek
Neyle

"Tann'mn devleti"nde. Neyin

.. Dante, cehenneminin

stne, tyler

"beni de sonsuz sevgi

rpertici bir
vahim bir

bana

onun "sonsuz
yerinde olurdu

cennetinin ve

zerinde

daha

"beni de sonsuz ne f re t

zerinde bir hakikatin

Ne d i r nk o cennetin

koy-

- bir yalana
varsayarsak elbet.

.. Belki tahmin edebiliriz bunu

ama bu konularda kmsenmeyecek bir yetkenin

Thomas Aquinas'tan, o usta
ve azizden
seik duymak
gksel
diyor
daha iyi. "Beati in regno coelesti" (Kutlu
42

VE KT'',

bir kuzu

VE FENA"

"videbunt poenas damnatorum, ut be ati -

t u d o i 11 i s m a g i s c o m p 1a c e a t "
grecekler, bylece

Daha

duymak istersiniz yoksa,

gl bir ses tonundan

halka

ektikleri

daha ok tatmin edecek

tiyatro

veren hazlardan uzak durma-

veren utkulu bir kilise

"lman bize ok daha

- neden ama?

sunuyor nk, - diyor, De S p e c -

taculis (Gsteriler zerine), c. 29 ss. - ok daha kuvvetli

bir

ey ;

sayesinde

sevinler duruyor nmz-

var bizim; kan

de; atletler yerine

istiyoruz, o zaman da

var bizim iin ... Ama neler beklemiyor ki bizi onun geri
gnnde, onun zaferinin gnnde!" - ve sonra devam ediyor
kendinden

bu hayalci: "At enim supersunt aha spectacula, ille

ultimus et perpetuus judicii dies, ille nationibus insperatus, ille derisus,

cum tanta saeculi vetustas et tot ejus nativitates uno igne haurientur.
Quae tunc spectaculi latitudo! Q u i d ad mire r ! Q u i d r ide a m ! U b i g a u d e a m ! U b i e x u l t e m , spectans tot et tantos
re g es , qui in coelum recepti nuntiabantur, cum ipso jove et ipsis
suis testibus in imis tenebris congemescentes! Item praesides." (Ama
gsteriler de var; o nihai ve ebedi karar gn,
alay

btn o

ve

beklemebtn

bir

o gn. Ne ferah bir manzara olacak o zaman!

Neye hayret edeyim ! Neye gleyim ! Neye sevineyim ! N e heyecan
ve onun
yenleri, cennete kabul

b ende ,
birlikte en derin

Iuppiter
inle-

mjdelenen btn o byk k r a 11

yneticileri [blge valileri].) "persecutores

dominici nominis saevioribus quam ipsi flammis saevierunt insultan43

AHLAKIN SOYKTG

tibus contra Christianos liquescentes! Quos prae-terea sapientes illos

philosophos coram discipulis suis una conflagrantibus erubescentes,
quibus nihil ad deum pertinere suadebant, quibus animas aut nullas
aut non in pristina corpora redituras affirmabant! Etiam poetas non ad
Rhadamanti nec ad Minois, sed ad inopinati Christi tribunal palpitantes! Tunc magis tragoedi audiendi, magis scilicet vocales" (ve
kara

ynelttikleri bu

dan daha

alevlerde erirken

hibir
da

sulamalar-

ilgisi

ya

bedene geri dnmeyeceklerini onlara kabul ettiren

ge

nnde utantan

kl

Ve
de hi beklemedikleri

kesilerek

Minos'un, Rhadamantus'un demahkemesi nnde titreyen

O zaman daha iyi duyulacak

sesleri,

atacaklar nk kendi
ktcl

bil-

daha tiz

[yksek sesle ve daha da

olursa daha iyi]) "in sua propria calamitate; tunc

historiens cognoscendi, solutiores multo per ignem; tunc spectandus

auriga in flammea rota totus rubens, tunc xystici contemplandi non
in gymnasiis, sed in igne jaculati, nisi quod ne tunc quidem illos velim vivos, ut qui malim ad eos potius conspectum i n s a t i a b i 1e m
conferre, qui in dominum desaevierunt. 'Hic est ille,' dicam, 'fahri aut
quaestuariae filius' "

iindeyken her zamankinden daha rahat ola-

iin daha kolay

oyuncular; alevler iinde

daha iyi grnecek

gymasium'da

iinde cirit atan atletler seyredilecek.

grmek istemem

lsa'ya

de

o zamana dek

kprenlere doymak b i 1-

m ez
marangozun ya da bir

daha ok.
bu o' derim, 'bir
" [takip eden blmn, zellikle
44

"iYi VE KT", "iYi VE FENA"

de Talmud'da yer alan,

annesinin bu betimleniminin gsterdi-

gibi, Tertullianus buradan itibaren Yahudileri kastediyor]) "'sabbati destructor, Samarites et daemonium habens. Hic est, quem a ]uda
redemistis, hic est ille arundine et colaphis diverberatus, sputamentis
dedecoratus, felle et aceto potatus. Hic est, quem elam discentes subripuerunt, ut resurrexisse dicatur vel hortulanus detraxit, ne lactucae
suae frequentia commeantium laederentur.' Ut taba spectes, ut ta 1i bu s e x u 1t es , quis tibi praetor aut consul aut quaestor aut sacerdos
de sua liberalitate praestabit? Et tamen haec jam habemus quodammodo p e r fi d e m spiritu imaginante repraesentata. Ceterum qualia illa
sunt, quae nec oculus vidit nec auris audivit nec in cor hominis ascenderunt."

bozan, bir Samarites ve iine iblis

juda'dan

odur

biri. Odur

sillelerle dvlen; tkrkler-

le kirletilen; safra ve sirke iirilen. Odur havarilerinin gizlice

ve bylece tekrar
geen

sylenen ya da

zarar grmesin diye

heyecan

gelip

ekip
bu gibi

hangi pra-

etor, hangi consul, hangi quaestor ya da rahip cmerte

size? Ama biz

1a,

ruhumuzda

rak bir lde sahip oluruz bunlara.

ve insan

gzn

filizlenmeyen bu

ne tr

dir?) (l. Korintoslulara Mektup 2, 9) "Credo circo et utraque cavea"

ki bunlar sirkten, her iki izleyici
drdnc balkon, ya da

(birinci ve

gre, komik ve trajik sahne) "et

omni stadio gratiora." (ve her trl

edicidir) - P er fidem (inanla): byle

45

oyunundan daha memnun

AHLAKIN SOYKTC

16

B i r b i rl e r i n in k a r

Bitirelim
"iyi ve kt"

1an "iyi ve fena"

yeryz zerinde binlerce

kun bir

ve her ne kadar ikinci

elinde

henz

uzun zaman-

kesinse de,

ve

yerler bugn de yok

Hatta denebilir ki,

geen zaman iinde srekli daha

rekli daha

kor-

ve bylelikle s-

daha

bu

ha yksek bir

yle ki, "da -

daha tinsel bir

gn belki de bu anlamda bir

bu-

ve o

gerekten bir

iin hala

daha belirleyici bir gstergesi

yoktur. Bu

tm
bir

tarihi boyunca ko-

olan simgesinin ismi "Roma Yahudiye'ye

Yahudiye Roma'ya

- bu

bu

bu

daha byk bir olay

ma Yahudi'de,
bir

dek. Ro-

ta kendisini, adeta kendi

olan

duyumsuyordu; Roma'da Yahudi "insan soyuna

nef-

ret beslemek suundan h k m g i y m i " olarak grlrd:

olarak, insan soyunun selametini ve
lde. Yahudiler Roma'ya

aristokrat ve

ne

peki? Var olan binlerce

gstergeden tahmin edilebilir bu; ama Yuhanna Incili'ni, sorumlusu

duygusu olan ve

en

ha akla getirmek yeter.

igdsnn, tam da bu nefret kita-

sevgi havarisinin, o

olan o
Incil'e uygun

ismini koymaktaki derin

bir kez dahavarinin

da kmsemeyelim bu arada - :

bunu yapabilmek iin ne kadar

olursa
46

VE KT",

olsun, bir para hakikat

asil

VE FENA"

burada yine de.)

kuvvetli ve

yle ki daha kuvvetlisi ve asili gelmedi yeryzne

ye dek, hatta

bile;

her

duyumsayabilmek

her

oradan e

nefes keser. Yahudiler ise tersine,

par e x c e 11 ence

ruhbaniyeti

ve ken-

dine zg, benzersiz bir ahlaksal dehaya sahipti: neyin birinci, neyin
varmak iin Yahudileri,
benzer yeteneklere sahip halklarla,

inlilerle ya da Almanlar-

yeter. Bunlardan hangisi

la
peki, Roma

Yahudiye mi? Ama

yen mi

durumda

edecek ne var: bugn, hem

kimin nnde

de Roma'da, en yce
- stelik

Roma'da da

neredeyse

ya da

iste-

her yerde, - Y a hu d i a d a m ve b i r Y ahu d i k a d

nnde

Petrus'un,

lus'un ve ismi

dokuyucusu Pau-

Meryem denilen

Bu ok garip: Roma, hi

yok ki, alt

nnde).

durumda. Gelgelelim

asil bir

Rnesans'ta, klasik ideal ve her

biimi, r-

pertici ve grkemli bir yeniden

kendisi bile,
"Kilise" denen bir evrensel

zerine

sinagogu grnmndeki yeni

bir l gibi

ama hemen yeniden

geirdi Yahudiye; o iyiden iyiye

nen

(Alman ve

ele

Reformasyon dehareketi ve bu hareketin zorunlu so- ve klasik

nucu olan, Kilise'nin yeniden

zar

de yeniden

can

ve derin bir anlamda zafere

o eski me-

sayesinde. Yahudiye klasik ideal

Devrimi'yle bir kez daha, o zamankinden daha da

47

Avrupa'daki son siyasal aris-

AHLAKIN SOYKTG

tokrasi, on yedinci ve on sekizinci

igdleri
rasisi,

siyasal aristokkt, - daha byk bir tezahrat,

yeryznde! Geri bunun

daha grltl bir

en muazzam, en beklenmedik olan

antik idealin kendi, ete

o 1arak ve
gzleri ve

nne

bir grkemle in-

o yalan

u n 1u u n a y r c a 1

o-

alalma, alaltma,

betere ve

alaca

o korkun ve byleyici

ynelme istencine

slogan,

bir kez daha, her zamankinden daha gl, daha

daha

delici bir biimde duyurdu sesini! teki yolu gsteren son bir
gibi belirdi Napolyon, tm

o en biricik ve en ge

ve onunla da, ete

idea 1 sorunu - bu

kendi

asi 1

1 bir sorundur iyi

Napolyon, bu

c a n a v a r ve s t i n s a n

17

- Bununla son mu

ldeal

suza dek ad acta (rafa)

di, uzunca bir sre iin

o en
bylece? Yoksa

miydi sadece? .. O eski

daha korkun ve ok daha uzun sre

konusu

herhangi bir tarihte?

bir

sonmiyok
sz

tm gcmzle tam

da bunu dilememeli miyiz? hatta istememeli miyiz? hatta desteklememeli miyiz? .. Kim benim

gibi, bu noktada

ve de-

kolay kolay sonunu getiremez bunun, - bu

da benim sz kesmem iin iyi bir sebep, yeter ki ne
son
gvdesine
o tehlikeli sloganla, "l y i n in v e K -

48

iNCELEME: "iYi VE KT", "iYi VE FENA"

t n n t e sin d e " ile ne

"lyinin ve
tesinde" demek

iyice
bu en

N ot: Bu incelemenin bana

kadar

olsun
--

..

yararlanarak,

bilginlerle arada bir

bir

ve resmen dile getiriyorum:

hangi bir felsefe fakltesinin, bir dizi bilimsel

ta r i h i

her-

yoluyla a h 1a k

destekleme

bu kitap, o yne

- belki de

gl bir itki

Byle bir

duru-

soruyu neririm: bu soru, meslekten felsefeci

munda
kadar,

ve tarihileri de ilgilendiriyor.

"D i 1b i 1im , z e 11 i k 1e d e e t i m o 1o j i k ar a t r m a ,
ahlaksal
gibi

evrim tarihine

ne

vermektedir?"

- te yandan, bu sorunlar

kadarki

biimle-

sorunlar) iin,

rinin

ve

adamla-

da gerekiyor elbette: felsefe, fizyoloji ve

ve

gvenden yoksun

en dosta ve verimli

sonra,

bu konuda da sz ve

uzman felsefecilere

ye-

ortaya

tm

rinde olur. Tarihin ya da etnolojik

iyilik

tm "...

psikolojik

dan ok, ilkin fi z y o 1o j i k

ve yorumlanmaya

gerekten de; keza tm de

beklemektedir. Bu ya da

iyilik

bilimi
ve

dir? sorusunun olabildigince

bir
d e g e r i ne-

gz nne

gerekir; szgelimi "ne iin

Bir

so-

blm ne denli titizce

(ya da belirli bir

49

AHLAKIN SOYKTG

iklime uyum

gcnn

hayatta

ya da en ok

belirgin bir
sz konusu

bir cinsin

olan
hi de

ve

birbirlerine

ilkini, 'kendi
liz

grmeyi
... Btn bilimler, filozofun gele-

cekteki devi iin gerekli

yapmak durumunda bundan

byle: bu devse, filozofun de e r s o r u n s a 1 n

er 1er h iye r

daha kuvvetli

isini belirlemesi olarak

50

zmesi ve d e -

ikinci inceleme
"Su", "Vicdan

ve Benzeri

Vaatte bu 1unabi1 i r bir hayvan

disinin insanlara

olarak

mi bu tam da? bu, insana i 1

kendisi

ken-

o paradoksal devin ta
kin

Bu sorunun byk lde

sorun

mi? ..

ynde etkiyen kuvve-

ti, u n u t kan l

n kuvvetini btnyle takdir etmeyi bilen biri iin

bsbtn

olsa gerek.

yzeysel

gibi, basit bir v i s in e r t i a e (atalet)

"gvdeye indirmek" denen o
denli az

sre bilin dzeyine ne

tecrbe

da

bedensel besinimizin
iimize

(ki "ruha indirmek" denebilir buna) bilin dze-

yine o denli az

etkin ve kelimenin tam

da pozitif bir engelleme yetisidir daha ziyade. Bilincin

ve pence-

relerini geici bir sre iin kapatmak;

hizmetkar

birbirleri iin ve birbirlerine

ve srdrdkleri

kalmak; bir para ses-

sizlik, bir para bilin tabu 1a r asa

levha), ki "yeni"ye, her

nce de daha asil grevlere ve grevlilere, ynetmeye,

ye, nceden belirlemeye (nk
yer

biimde d-

yeniden - budur, ruhun dzeninin, huzu-

run, grgnn koruyucusu, adeta bekisi olan,

51

gibi, etkin

AHLAKIN SOYKT<i

buradan da hemen grlyor ki,

madan ne mutluluk, ne

ne umut, ne

olurdu. Bu engelleme

hasara

insan

eken birini

hibir

"halledemez" ...

k u v ve t 1i
kan hayvan, bir

ol-

ne de

mmkn

ve

bir

(sadece

da kalmaz),

tam da

onda bir kuvveti,

bir biimini temsil

bu zorunlu olarak unut-

yeti,

belirli durumlar iin

yarayan bir bellek

kendinde, - vaatlerde bu-

zorunlu olan durumlar iin:

izlenim-

den edilgin bir bir-daha-kurtulamama, bir kez

geri

bir szn

etkin bir

ve sonradan
kesinlikle, aksine

, bir kere

srekli-isteme, gerek biri sten be 11

isten zincirini koparmadan,
istencin

srekli-vei bu: ki bylece, bu uzun

"istiyorum,"

ey 1em i

ile

yeni ve

olu-

bir dnya, durum ve hatta istenli eylem ekinmeden sokulabilsin.

Ama neler ngrmyor ki bu! lnsan,
yebilmek iin,
nedensel

bu denli nceden belirle-

da ilkin zorunlu
uzaktakini sanki

olandan
gibi grp onu

nceleyebilmeyi, neyin ama, neyin ara

bir biimde

zetle hesap etmeyi, lp bimeyi

- her

nce kendisi, kendi gznde bile, ne denli hesap 1anabi1 i r , dzenli, zorun 1u bir hale

olsa gerektir ki, en sonunda,

va-

atte bulunan biri gibi, g e 1ece k o 1arak kendine kefil

2
bu, sorum 1u1
bulunabilen bir hayvan

kkeninin uzun hikayesidir. Vaatte

devi,
52

bulunuyoruz ki, bir

ve n
benzerler

"SU",

RAHATSIZLI<il" VE

olarak,

ilkin belirli lde zorunlu, tek tip,

benzer,

ve

da hesaplanabilir k 1-

m a devini ieriyor. Benim "grenek

oldu-

, sayfa 7, 13, 16 ile

(T a n K z 11
o muazzam

diye

kendisi zerinde soyunun en uzun dnemi

onun tm tarih ncesi

boyunca
kadar

znde ne

despotluk,
ve en gl gerekesini buluyor burada: insan, grenek
ve

deli

gerekten de hesapla-

nabilir k 1 n d . Ne var ki kendimizi bir de bu muazzam srecin soen nihayet meyvelerini

nuna, oraya,
grenek

toplumun ve onun

n eyin

ara

yere koyarsak; bu
men bireyi buluruz

kendine benzeyeni, gre-

elinden yeniden

nek

"trest" zerk

bireyi ("zerk" ve "trel" birbirlerini

ait, uzun ve

nk);

kendine

bir istencin va a t t e b u 1u n a b i 1e n

- ve n e y in en nihayet elde
o

gn

en olgun meyvesi olarak e g e -

ve onda ete

ve bedenin her

kendini duyuran bilincini buluruz,

gerek bir g ve zgrlk bilincini,

nun ta kendisini. Bu azat

duygusu-

ve gerekten vaatte bu 1u n a b i 1e n

zgr istencin bu efendisi, bu egemen

ol-

ki, vaatte bulunamayan ve kendi kendilerinin kefili olamayanlar

ne denli gven, ne denli korku, ne denli
hrmet

kendisi zerinde
ten
da

n birden "hak eder" o - ve

bu hakimiyet

ve kaypak tm

iszerinde hakimiyet

zorunlu olarak ona

"zgr" insan, uzun ve

53

AHLAKIN SOYKTG

maz bir istencin sahibi olan insan, kendi

bi

1 tn de sahi-

bu istenle bulur: kendinden yola

byle sayar ya da

bakar

ve kendi benzerlerine, kuvvetlilere ve

gvenilirlere (vaatte bulunma ha k

bor

a s a h i p o 1a n 1a r a )

gibi, - bir egemen gibi zorlukla, nadiren ve

vaatte bulunan, gvenini

kendisini,

gveniyle o n u r 1a n d r a n ,

sz felaketler

hatta

dahi tutacak kadar kuvvetli

iin sz de gvenilir olan herkese

sahip

yani-: vaatte bulunma

elimsiz ahmaklara tekmeyi

halde vaatte bulunan

ve daha sylerken sznden cayan

da bor bilir.
bir biimde
bilinci, bu kendine ve
ve igdye,

olma, ender rastlanan bu zgrlhkmetme gc en derinlerine

bir igdye

onda: - ne ad verecektir

igdye, onu imleyen bir

buna, bu

Ama buna ne

gereksinim duyarsa

bu egemen insan,

diyor ona ...

3
.. Burada en yce ve neredeyse
ile

"vicdan"
ve bir biim

uzun bir

hemen tahmin edilebilir. Kendi-

ne, hem de gururla kefil olma

deme

biimlenimi

yani

- olgun bir meyve bu

ge bir meyve: - ne de uzun bir sre,

zamanda kendine Evet

gibi, ama
ve

zamanda
kal-

bu meyvenin! Ve ok daha uzun bir sre boyunca da

bu meyveden eser bile yoktu, - kimse onu vaat etme
kendinde, oysa

her

ve ona gebeydi! - "lnsan hay54

"SU",

RAHATSIZLIGI" VE

bir bellek
uucu zihne, bu ete

Bu
bir

meli ki onda yer etsin?" ... Bu kadim sorun,

zere hi

ve yollarla zlmedi;

de

ki

tm tarih

ncesi dneminde, onun "b e 11 e k g e l i t i r m e t e k n i i "nden

daha korkun ve daha tekinsiz

bir

yoktur belki de. "Bir

bellekte yer etmesi iin o

yen

dinme-

bellekte yer eder." - bu, yeryzndeki en eski (ne

ki en

uzun sreli de) psikolojinin temel bir ilkesidir. Hatta denebilir ki, bugn yeryznde insan ve halk
kasvetli renkler

trensellik, ciddiyet, gizem,

her yerde, bir zamanlar yeryznn drt bir

szler verilirken, antlar iilirken, vgler dzlrken sregelo

e t kileri

en uzun, en deduyurur ve ykseliverir iimizde "ciddi"

rin, en

kendine bir bellek

hibir seferde kan,

gerekli

kurban eksik

rpertici kurbanlar ve kefaletler (ilk

sakatlamalar
de buraya girer), en

en tyler
kurban edilmesi
etme), tm di-

ki tm dinler en temelde birer

ni kltlerin en zalimce trenleri

zalimlik dizgesidirler) - btn bunlar, bellek

lunun
ilecilik
mek, her daim

en etkin yo-

olan o igdden

Tm

de bir anlamda buraya dahildir: birka fikrin silinmekalmak, unutulmamak zere

ve

bu "sabit fikirler" yoluyla tm sinirsel ve zihinsel sistemin hipnotize

edilmesi gerekmektedir - ileci yntemler ve
kirleri tm

biimleri de bu fi-

fikirlerle rekabetten uzak tutan,

yarayan
ne denli
rf ve adetlerinde de o denli korkun bir yan
55

"unutulmaz"
zellikle de

AHLAKIN SOYKT

ceza

yenmek ve toplumsal
birka ilkel
c

bu

duygu ve ihtiras klesinin kafa-

t u t a b i 1m e k iin ne denli aba

bir ltdr. Biz Almanlar, zellikle zalim ve

bir halk ola-

rak grmyoruz kendimizi elbet; hele de, havai ve gnn gn eden

bir halk olarak hi grmyoruz; gelgelelim, eski ceza tzklerimize bir
gz atmak, yeryznde bir
metlere katlanmak
en fazla

yaratmak iin ne zahanlamaya yeter

ciddiyete,

bu nitelikleri

da

hak kazanan yegane

bugn hala

ve

sahip olan ve

her tr

diyesim geliyor). Bu Almanlar,

has temel igdlerinin ve bu igdlerin

stesin-

den gelebilmek iin, korkun yntemlerle bir bellek

bir;

dilerine: eski Alman

bile,

ezilir sulunun
ceza

da

ya da

iinde

(efsanede

tekerlekle

en zgn

larla paralara

ken(Alman

ve

at-

("drde blme"), suluyu

(on drdnc ve on

ok

gren deri yzme

s yararak etleri

ya
hala

halinde kesme"),

bir de, ktlk

bala

sineklere terk etme. Byle imgeler ve olayen nihayet

lar
toplumun
re

"istemem" yer eder

faydalanarak

szn verir, - ve gerekten de! bu tr bir bellek

en sonunda! - ah,

hakim olma,
tm "iyi

iin de bu "istemem"le-

denen btn bu kasvetli

ciddiyet, duygulara
tm bu

ne de
mal oldular! ne de ok kan ve
temelinde!..
56

ve
var

"SU", "vlCDAN RAHATSIZLII" VE

Peki ama

diger "kasvetli mesele'',

su bilinci, tm

"vicdan

geldi dnyaya? - Ve bununla da ahlak soyktklerimize geri dnyoruz. Bir kez daha sylyorum - henz sylemedim mi
yoksa? - hibir

yaramaz onlar.

"modern" bir deneyim

kendilerine has,

bilgileri,

bilme istenleri

yok; hele tarih igdleri, burada zellikle gerekli olan bir "kehanet"
gleri hi mi hi yok - ve buna ragmen ahlak tarihine soyunmak: elbette hakikatten

uzak sonulara

ktkleri,

temel bir

bu. Bu ahlak soy-

olan "S c hu 1d" un (su), ok

maddi bir kavram olan "S c hu 1den" (bor)

oldugunu hayallerinden dahi
bir m i s i 11 e m e olarak

midir rnegin? Ya da,

her tr istencin zgr olup

tmyle
receye

kaynak-

olarak

oldugunu? - ve bu o de-

ki, "insan"

"ihmalkar", "rastlan-

"sorumlu tutulabilir" gibi ok daha ilkel

ve

ve

belirlerken gz nne almaya

iin, hep daha yksek dzeyde bir

nin o pek ehven,

pek dogal ve pek

let duygusunun yeryznde

stlenmek zorunda

olan, ada-

oldugunun

olan "sulu

da

hak eder, n k

trl davranabilirdi"

ve sonu

etkinliginin epeyce ge

ve

bir biimidir gerekten

de; bu

koyan, eski

fena halde

tarihinin en uzun dnemi boyunca, eyle-

minden sorumlu tutuldugu i in , yani

gerektigi

psikolojisi
sulu

hareketle c e z a 1a n d r 1m a m

mcrim: - daha ziyade halen ana

57

t r

AHLAKIN SOYKTG

lan gibi, zarara

fkesini

verenden

iin ce-

- ama bu fke dizginlendi ve her

byle bir e d e e r i n in
n

ve

yle ya da

zarar verenin c a n -

yakmak yoluyla da olsa, gerekten

hareketle

Bu kadim, kkl ve belki de

kurutulamaz
reden mi

kk

zarar ile can

ne-

gcn? Bunu

1u

zaten: a 1a c

"hak sahibi"

ve borkadar eski olan

ve kk de

temel biimlerine dayanan

Bu

bu
ya da uygun grp

olan eski

kadar

kar-

zere epeyce bir

ve diren

iimizde. Tam da burada vaatte bu 1u -

n u 1m a k t a d r ; tam da burada vaatte bulunana bir bellek o 1u tur m ak sz konusudur; tam da

olarak-

-diye

gaddar, can yakan

rektir. Borlu, geri

bolca

dair

szn gven

szn ciddiyetine ve
mek, kendi

gc yoluyla, borcunu dememe

durumu iin, "sahibi

ebedi

gvence ver-

da geri demeyi bir dev, bir ykmllk olarak

belletmek iin,
bir

yer olsa ge-

hala tahakkm

bedenini, ya da

ya da

bulunan
hatta ya-

(veya belirli dinsel

geerli
durumlarda, kendi
ruh selametini, hatta mezardaki huzurunu bile: r58

"SU",

RAHATSIZLIGI" VE

borlunun cesedi mezarda bile

-

nnde huzura

ki bu mezar huzuru meselesi, zellikle

iin

rehin olarak gsterir. Ama

epeyce nemliydi)

nce borlunun bedeni zerinde her tr

yi uygulayabilirdi,

borcun

her
ve

uygun grlen kadar bir

borlunun bedeninden kesip alabilirdi: - ve bu

hareketle ok gemeden her yerde, organ ve uzuvlara, kimi zaman tyyararak, ya s a 1 olan

ler rpertecek denli

Bununla

biilmeye

Oniki Levha kanunbyle bir durumda ne kadar az ya da ok

nin nemi

karara

zgr, daha

ben bir ilerleme, daha

daha

olarak

bir hukuk

delili

"si p 1us mi n us ve s e c u er un t , ne f r a u -

de es t o" (ister ok, ister az kessinler su

me biiminin

kavramaya

Bu
gelin: yeterince tuhaf bir

bu.

bir yarar yerine

(yani para, toprak, mal-mlk yoluyla tazmin edilmek yerine), alacakgeri deme ve telafi olarak sunulan bir tr t a t m in d u y g u su
ile

- gcn bir gsz zerinde

tatmin duygusu,

"de fa i re 1e m a 1 p o ur 1e p 1a -

isi r de 1a fa i re , " (Ktlk

li alt, ne denli

zevk iin ktlk

zevki ile: bu zevk,

yapmak) zor

gsterebilmenin

bir

toplumun ne den-

gelirse, o kadar

daha da leziz bir lokma, hatta daha st

gibi gelir ona.

bir n

borluya verilen "ceza" sayesinde bire fendi -

1er - hukukundan pay

grerek
yceltici duyguya

ve

nihayet o da bir kez, bir

ve
- ya da en
59

"kendi

sahip
ceza verme ve uygula-

AHLAKIN SOYKT

ma yetkisinin

eline
ve

durumlarda, borlunun
grmenin

duyguya.

tazminat, bir zulm gvencesinden ve

6
Bu alan, yani

hukuku alam, ahlaksal kavramlar dn-

"su", "vicdan", "dev", "devin

-

be-

yeryzndeki tm byk

gibi, iyice ve uzun bir sre kanla

belirli bir kan ve

Bu kavramlar

kokusunu bir daha hibir zaman

eklememeli miyiz buna? (hatta

Kant'ta bile

buyruk zalimlik kokar...) O tekin-

siz ve belki de

zlemez hale

olarak burada

"su ve

"bor"un telafisi olabilir?

ve buna ek olarak zara-

ra

bir

haz ile takas

ektirme , - gerek bir

gibi,

ve daha nce de sy-

ait

oranda da
nk bylesi

ne lde

ektirmenin son kerte bir

lde, zarara
lde: a c

fikir rgs ilk

birbirine. Bir daha

ve toplumsal konumuna ters

artan bir

Tahminen sylyorum bun-

meselelerinin temelini grmek,

bir yana, zordur da; ve bu noktada, araya hoyrata

bu

ok

soruna geri gtrr:

ve

olur da

Bana yle geliyor ki, eski

li k

ve hatta

sokan,

(nitekim de

ektirmek bir doyum

sevincinin ne lde zalim -

ne lde

vinlerinin

neredeyse btn se-

yandan da,
60

bu zalimlik

"SU",

RAHATSIZLII" VE BENZERi

gereksinimlerinin
da saf ve masumane bir biimde ortaya
ktcllk" (ya da
sym p a th ia
mal ev olen s 'i [kt niyetli
da

o l a an bir

da temel bir anlamve

yrekten Eve t

bir
olarak
uysal ev
sim geliyor)

tm
(modern
daha ok da

keskin bir gz,

bu en eski ve temel

izlerini bile
belki;
117 vd'nda (ondan da nce "Tan

zihinlerde canlanyani bizlerin diyeters

Daha
sevincinin bugnk

ve Ktnn tesinde" s.
s. 17. 68. 102) tm yksek

kltr tarihi boyunca sregelen, (hatta daha nemli bir anlamda ele
onu
giderek artan
ve
dikkat
liyet
da

Ama

ve
halk
bir engizisyonsuz,

muhakkak ki, kra-

ya
bir asilzade evinin, ev hal-

hainliklerini ve

ekinmeden

bir

zamanlar pek de geride

Don

Don

bir tatla, neredeyse bir tr

bugn, oysa ki onun

pek acayip, pek

okuyoruz
ve

gelirdik bu halimizle, - onlar tam bir vicdan

en
olarak
onu, glmekten
okurken.)
grmek iyi gelir,
ektirmek
daha da iyi gelir - sert bir cmle bu; ama eski, kudretli, insanca-pek
insanca bir temel ilke, hatta belki maymunlar bile bu cmlenin
den iyiye

nk acayip zalimlikler
habercisi ve adeta insana bir
Zulmsz

uzun tarihi - ve cezada da

olmaz: byle
1i ok
61

konusunda iyien eski, en

var! -

AHLAKIN SOYKTC

- Bu

ktmserlerimizin ahenksiz ve
kesinlikle su

niyetinde ol-

da belirteyim; aksine,

henz utan

o zamanlarda yeryznde
gnmze oranla daha

bu

zerindeki gkyznn
san d an

olarak

karamsar

hep. Yorgun ve

bilmecesine duyulan gvensizlik,

- insan neslinin e n k t

tisinin buzdan
leri

in -

bunlar: bunlar, bu

bitkileri, ait

sonra gn

ancak, - "insan"

en ni-

hayetinde tm igdlerinden
madan ve

sz ediyorum.

"melek" (daha sert

iin bu

bir szckten

tiksingsterge-

olma yolunda

ilerlerken, sadece hayvansal sevinci ve masumiyeti

sinilecek bir

gznde tik-

kendisini de insan iin

olan o bozuk mideyi ve

ki kimi zaman, kendi

dili edindi kendine: - yle

burnunu kapayarak durdu ve Papa Ill.

beraber rezilliklerinin listesini

("saf-

kan olmama, ana rahminde kt beslenme,

hammaddesinin

gibi kokma, tkrk, idrar,

nin,

ekme-

a 1e y h i ne ileri srlen savlar iinde,

en vahim soru

olarak hep en

ekmek zorunda

bir de bunun tersi bir

olan

t e n yoksun

onda birinci

maya ayartan gerek bir yem

olur. Belki de o zamanlar

bugn,
vermek -

bir sihir, y a a iyi

avuntu olsun diye

62

"SU",

sylyorum -

kadar can

zencileri
tedavi

RAHATSIZLIGI" VE

i iltihaplanma vaka-

tarihncesi

temsilcileri olarak

olan bir doktor byle bir sonuca varabilir en

bnyeli

bile neredeyse

zencilerde

en

srkleyen bu has-

etkiyi yapmaz.

dayanma

risi gerekten de, stkltrn ilk on bini ya da on milyonu hesaba kave neredeyse ani bir
grnyor; ben kendi
bir

gibi

tek bir isterik, okullu

gecenin

geir-

kadar bilimsel

almak

tm
bir hi

toplam

eminim.)

ki, zalimlikten

da

bile yer verilebilir belki:

bugn daha fazla can

olarak,

celtilmesi ve inceltilmesi

bu

haliyle ortaya

bir sr isimle bezenmesi gerek-

("trajik merhamet" byle bir isim

ta 1g i es de 1a c r o i x"
isyan ettiren,
ama, ne

bir

zlemleri]).

ekmenin kendisi

ekmeyi gizemli bir selamet

iin, ne de her

olarak
seyirciler ya da
ve

olumsuzlayabilmek iin,

yksekliklerde ve

lide de gezinen,
oyunu kolay kolay
o zamanlar. nk

verenler

iin, byle an 1a m s z

ekme sz konusu

dnya yznden silebilmek ve

ve

"le s n o s ekmeye

ekmenin

kavrayabilen eskinin o naif

bir

y-

imgelem ve ruh

ve en narin ve ikiyzl vicdanda bile

denli

olan

o haz-

ara
da gren ve iinde
bir

icat etmek zorunda

o her zaman sahip

63

gizolan ilgin bir

hnerini,

AHLAKIN SOYKTC

kendini

kendi

hnerini bu icatlar

gstermekteydi o zamanlar; bugn belki de

icatlara gereksinimi var bunun iin

bilmece olarak

gi sorunu olarak

bir

eden her
-

byle

yce duygular ilham

tarihncesinin duygu

tarihncesinin

ne

bu gerekten?
olarak kurgulanan
bile

eski imge! Buna

Kesin olan

bil-

1i sah- ah! bizim Avru-

da ilerine kadar

bu en

olarak Calvin ve Luther'e

ki,

rne-

da zulmn

bir

daha cazip
Homeros,

ne gzle

Troia Sa-

ve benzeri trajik
konuda

en son

duymak

t e r is i olarak

neydi

iin birer

Bu
1i k g s -

onlar: ve onlarla ozan

olana

insanlardan ne kadar ok benzerse, ozanlar iin de o kadar

gsterisi olurlar ...

ahlak felsefecileri de bundan

daha

zihinlerinde, erdemli

rp giden

onun

seyreden

kendine eziyet

da bunun;
tmyle

olan o cesur, o
tde

yu-

gzlerini: "grevlerin Herakles'i" bir sahne

zerindeydi,
iin

ahlakla s-

erdem bu oyuncu-halk
bir

filozof

mutlak

llkin Avrupa iin

"zgr isten"in, iyide ve kzellikle de

insana, insani erdeme olan ilgilerinin as 1a tkenemez o 1d u u

hak kazanmak iin
ni, gerekten

Gerekten ye-

heyecanlar, entrikalar, felaketler hi eksik

bu yeryz sahnesinden: btnyle belirlenimci biimde

64

"SU'',

RAHATSIZLIGI" VE

bir dnya,
bir sre sonra da

iin tahmin edilebilir ve

olurdu, - bu

ylesi
uygun grmemeleri iin yeterli bir

belirlenimci bir
nedendi bu da! znde kamusal ve

olan, oyunsuz ve

bir mutluluk

"seyirciyi" gzeten bylesi

antik

inceliklerle doludur
z ada da

- Ve, daha nce de

gibi, byk c e -

ok

8
lncelememize geri dnersek, sululuk ve
gusu,

ykmllk duy-

ki, var olan en eski ve en asli

ilk kez burada
ilk kez burada
herhangi bir iz

b oy 1 t . Bu
denli

henz. Bedel belirlemek,

mak, takas etmek - bunlar,

dzeyde bir
lmek,

bul-

ilk

etti ki,

o derece

kendisi oldular bir anlamda:

nn en eski tr burada

vnc olan

hay-

vanlardan stn olma duygusunun da ilk burada

nlebilir. Bizim "Mensch" (insan) (manas)

dile gelmektedir: insan kendini,

da b u zgvenden bir
len,

belki hala tam

bien ve len bir

si" olarak

ve

kenditm psikolojik eklentileriyle birlikte,

herhangi bir toplumsal rgtlenme biiminin ve

daha eskiye
filizlenen takas,
bilin nce en ilkel ve

hukukun en kabataslak biiminden

su, hak, ykmllk ve tazminata
topluluk dizgelerine (ve
65

ben-

AHLAKIN SOYKTG

zer dizgelerle

kendini daha ziyade, ve ay-

zamanda gc gle

lme ve hesaplama

da. Gz, bu

bir kez: ve eski

zor harekete geirilen, ama harekete geirildikten sonra da

ilerleyen

ynde

zg o hoyrat

la, byk bir genellemeye, "her nesnenin bir bedeli

her

geri denebilir" - ada 1etin en eski ve naif ahlak

yeryzn-

deki her tr "iyi

"hakkaniyetin", "iyi niyetin", "nesnelliok gemeden. Adalet bu ilk

rine

gte

birbirleriyle

bir tazminat

iin gsterdikleri iyi niyettir - daha az g-

yoluyla yeniden
l

birbirle-

ise kendi

bir

z o r 1a m a k t r . -

9
ki o tarihncesi, tm zaman-

Hep tarihncesini lt
larda

ya da yeniden var
temel

de,

ile
grrz.

temel
yor,

(ah ne yararlar!

oluyor kimi zaman

iinde,

"hu-

zarar ziyandan ve

uzakilk zamanlarda

bilir - tam da bu zarar ziyan ve

neyi dile
lara

huzur ve gven

ve emniyette,
maruz

- bir Alman, "Elend", elend4

ta

o nemli
bir topluluk iinde

yararlardan

bugn hafife
zursuz

toplulukla yeleri

olarak

sz

ve ona

Almancada bugn "sefalet"

"srgn"

ykmllk
bu szck, Orgeliyordu -n.

66

"SU",

RAHATSIZLIGI" VE

durumda ne
elinden

Topluluk, bu
bundan emin

olabilirsiniz. Burada en az sz konusu olan, zarar verenin

yol

zarar bir yana, sulu

nce bir

her

o gne dek kendisinin de pay

topluluk

yararlar ve

ve

sz btn a 1ey hine

yarar ve

geri

Sulu, ona

gibi,

bir borludur: bu yzden de o andan itibaren,

bu yarar ve

yoksun

da salolarak, tm
kalmaz, - daha

ziyade b u n 1ar n ne k a d a r ne m 1i o 1d u u d a
ona. Zarara

yani

dek

derir: onu

ve

bu

fkesi, onu
konuma yeniden geri gn-

her tr

maruz

her tr haktan ve korunmadan

alt
gibi her tr

dan da yoksun

bir sureti, bir

tak 1idi d i r; tm

ve

lar olsun kaybedenlere !)

kanunu ve zafer

da

Uy-

"ceza'', nefret edilen,

ki,

va e v i c ti s 'in

kendisi

yani: - bundan

kurban-klt de dahil olmak

zere), tarihteki tm ceza b i i m 1e r i n e

10

Bir topluluk, gc

tek tek

fazla nemsemez olur; nk

kadar tehlikeli ve
edilip"

btnn

gelenleri
eskisi

grmez
kabahati
"huzurundan
genel fke eskiden
lde dizginsiz
67

AHLAKIN SOYKTG

veremez kendini onun zerine - kabahatli olan daha ziyade, bu fkeye,

zarar
fkesine
btn tarazellikle de
zenle savunulur ve koruma
kabahat
varma;

ve daha
ve

hatta belki de genel bir ka-

nn alma
sona erdirme
(c om pos iti o

bulma ve
zellikle

her suu herhangi bir anlamda

de, gitgide daha

1

bundan byle.

zarar grenin fkesi ile

dene b i 1i r olarak grme, yani sulu ile sulunun edimini

birbirinden hi

belirli bir lde

hep daha belirgin biimde

hukukunun ilerdeki
zelliklerdir. Bir
kanununun

ve zbilinci

cezalar da hafifler hep; her gten

tehlike

ciddi

istenci - bunlar, ceza

ceza kanununun daha

lerini yeniden gn

hep

ceza
her
biimlde

zarar grmeden

mikta-

1 s d r en nihayetinde. Bir toplumun kendisine

en asil lks - ona zarar verenleri c e z as z
lksn

bir toplumsal i k t i d a r b i 1i n c i hi de dbir

"Bana ne benim bu

diyebilir toplum bylece,

bunu
her

serpilip

gteyim

olsa!" ... "Her

geri denmelidir" ile

ben
geri denebilir,

olan adalet, geri deyemeyecek

gz yummakla ve - yeryzndeki her iyi

kendi kendini ortadan

son bulur. Ada-

letin bu kendini ortadan

bilinir daha

gibi

kendini

da gzel bir adla

1ama ; besbellidir ki bu, en gl

onun hukuk tesi
68

olarak

"SU'',

RAHATSIZLII" VE

11

- Burada, adaletin

bir zeminde -

reddeden bir sz.

de aramak iin, son zamanlarda

olur da

nce
dileri

zeminin-

bir kez de ken-

incelemeye heves ederler: bu bitki en gzel ieklerini

ve antisemitistler
olsa da, hep

veriyor

iek

ki benzer

hem de kokusu

yle,

misali. Ve

zorunlu olarak benzer

adalet te-

duygusunun ileriki bir

melde
c , a d a 1e t

gibi

kutsama ve tm t e p ki s e 1

ra zerinden sonradan
nce de

- daha
bu

birinci inceleme, 14.

blm - gene byle evrelerden

ki, bu sonuncuya benim bile fazla
biyolojik sorunsal

yok: hatta bu

(o

diye

bu
bir ya r a r l km

Benim dikkati

tm

gibi geliyor bana.

tek nokta, bilimsel hakkaniyetin (nefret, haset,

fesat, kuruntu, garez, lehine olan) bu yeni

Nitekim bu "bilimsel hakkaniyet", bana

kendisinden boy
gre tepkisel

ok daha yksek bir biyolojik

sahip olan ve

da b i 1i m s e 1 olarak
gerekten hak eden

mesi sz konusu olur olmaz,

sergilemeye
zerleri gibi, yani

durur ve
hkmetme

e t kin olan

(E. Dhring,
Bu

tininin

ve

bir

kbir

ve

sahip olma

ve ben-

sz konusu oldu"Felsefe Dersi";

hepsi.)

genel olarak syleyeceklerim bu kadar: Dhring'in

adaletin anayurdunu tepkisel duygular

69

aramak

be-

AHLAKIN SOYKTC

lirten bir tmcesine gelince, bu tmcenin

na, onun

hakikat

bir ters evrimi olan

rekir: adalet tininin en son

Adil

alan, tepkisel duygular

kendisine zarar verene

bile adil

oluyorsa gerekten (ve

ll,

da

adil-olmak o 1um1 u bir

g 1

c gzn o

derin

tmceyi koymak ge-

kalmak
her zaman), adil veya r -

seik,

kadar

de olan
tahriki

alaya
bile

hatta

bu o zaman, yerve en st dzeyde bir

yzndeki bir

beklememesi, en

gereken bir

pek kolay

Genel olarak

olansa, kck dozda bir salen haksever

kan brmesi ve hakkaniyeti gz

dur. Etkin,

bile gzn

etmesi iin yeterli

insan, tepkisel insandan yz kere daha

adalete gene de; nk onun, tepkisel

gibi, nesnesini
ve
bir biimde
zorunda
meye hi

yoktur. Gerekten de

yapmak

insan, daha gl,

daha gz pek, daha asil olarak hep daha zgr bir gze, daha
temiz bir vicdana da sahip
dan

bu yzden: buna

kimin

"vic-

tahmin edilebilir

Son olarak tarihe de

bir gz

hukukun tm

idaresi, yeryznde hukuka duyulan gerek gereksinim hangi cepheyi

yer yurt

kendine

dersiniz? Kesinlikle

dek? Tepkisel

etkin, gl,

cephesini mi
ve

cephesini daha ok. Tarihsel

ola-

yeryznde huiin sylenmeli bu

kuk - sz edilen
da bir keresinde kendisi

itirafta
70

"

ki o

"SU",

bir adalet ana

RAHATSIZLIC!" VE

olarak

ve

tmnde

gsteriyor kendini") - tam da tepkisel duygulara k a r

bir

kuvvetlerinin bir

dizginlemek

ve bir

tepkisel tutkunun

zorlamak iin

olan etkin ve

rin bu duygulara

gle-

temsil eder. Adaletin uyguher yerde, daha byk bir gcn, kendi

(ister insan

ister tek tek

olsun) h-

bir son vermek iin,

km sren
aan nesneyi cn elinden ekip alarak,
yerine kendi

koyarak,

yollan buolarak

larak, nererek, kimi zaman da dayatarak,

belirli

kural dzeyine

bu kurallara havale ederek yollar

garez ve kin

bundan byle

grlr. En yksek kudretin,

gc

en nemli
- yasa

ve kabul ettir-

ise - yeterli gc

hep yapar bunu

kendi gznde neyin izin verilebilir ve

yasak ve
ve keyfi eylemlerini

ya da

ihlal, en yksek kudrete

yorumlamakla emri
yol
gusunun

olarak

bu ihlallerin

hasardan

bir yne eker ve bylelikle uzun va-

zarara

gren ve geerli
tam tersini elde

duy-

olur - : bundan byle eyle-

min, gitgide daha ki i s e 11 i k t e n u z a k bir

tilir gze; hatta zarara

belle-

kendi gzne bile (geri, daha nce de

gibi, en sonda olacak bir

andan itibaren
ring'in

neyin

dair buyurucu bir

koyduktan sonra, tek tek

dede,

yol

ve dzenin

bu). ve

ancak
(Dh-

gibi, ihlal ediminden itibaren d e i 1) . K en d i b a

71

AHLAKIN SOYKTG

na bir

ve

sz etmek tmyle

znde , yani temel

smrc,

yok edici

ve bu

lama,

smrme, yok etme de kendi

olamaz elbet.

yara-

ki daha da

bir
bir

itiraf etmeliyiz

kendimize: en st dzeyde biyolojik bir

gce gdml

istencinin

metinde, onu

gtren bir ara olarak, yani daha byk g

ve bu istencin hiz-

birimleri yaratmak iin bir ara olarak hukuksal

ancak is -

ti sn a i durum 1ar olarak var olma

geleri

lktidar dizbir ara olarak

kar
men ve genel bir hukuk dzeni
tencin

de,

bir ara olarak

ege-

Dhring'in, her is-

bir istenci kendine

grmesi

mnist

syleyen ko-

bir ilke,
onun

ve par-

bir suikast, bir bitkinlik belirtisi,

gtren gizli bir yol olurdu. -

12

kkeni ve
ya da

zerine bir sz daha - birbirlerinden aygereken iki sorun: ne

gibi grlyor

bu konuya? Her zaman

gibi safa-:

bir "ama" buluyorlar cezada, szgelimi ya da

bu

ki ikisi

Bugne kadarki ahlak soyktkleri

c a usa fi endi 'si

oturtuyorlar ve - mesele halloluyor. Oysa "hukukun

tarihi

en son
72

sonra saf saf

neden) olarak
hukukun
her trden tarih

"SU",

iin,

RAHATSIZL!GI" VE

bin bir glkle

o 1mas

olan, ama

gerekten de

gereken nermeden daha nemli bir

nedeni ile o

tur: - bir

nerme yok-

son

fiili

ve bir amalar dizgesi iindeki konumu birbirlerinden t o t o c o e 1o

mevcut olan, bir

(btnyle)

olan bir
kendinden stn bir g
tusunda srekli olarak yeniden

yeni amalar
yeniden ele geirilir, yeni

yeniden

bir yarar

olagelen her

ve ynlendirilir;

bir b oyu n e d i r m e , bir e fen d i

o 1m a d r ; te yandan tm boyun
zamana kadarki

meydana

ve efendi olmalar da o

ve

zorunlu olarak

ya da btnyle silecek birer yeniden yorumlama, yeniden dzenlemedir. Herhangi bir fizyolojik

(ya da hukuksal bir kurumun,

siyasal bir

toplumsal bir

sanatta bir biimin veya

dinsel bir

ne denli iyi

sa olsun, bu onun

olur-

herhangi bir

gelmez: eskilere ne kadar

verici ve

gelirse

gelsin, - teden beri bir nesnenin, bir biimin, bir kurumun

ve

onun
zira gz grmek iin, el tutmak iin

da

iin

lar, tm

nedenini de
Nitekim
Oysa tm ama-

bir iktidar istencinin, daha az gl bir

ve ona, kendinden hareketle, bir
g ster g e 1eridir

bir

bir
bile bir

egeanla-

ve bir

tm tarihi de, srekli yenilenen, nedenleri

bulunmayabilen, daha ziyade

bir biimde birbirlerini takip eden ve birbirlerinin yerini alan yorumlardan ve dzenlemelerden

bylesi
73

bir gstergeler zin-

AHLAKIN SOYKT

cirinden

Buna gre bir

bir grenegin, bir

"ev-

rimi" hi de onun bir erege dogru ilerlemesi degildir, hele, en

ve

yoldan, en zahmetsizce ve en az g sarf edilerek elde

bir ilerleme hi degildir, - tersine, o

da ok derine

zerinde cereyan eden, az ya

birbirlerinden az ya da ok

yun egdirme srelerinin birbiri

bu srelere

her

buna ek olarak da,

gsterilen direnler, savunma ve tepki

biim

eylemlerin
kan ...

ve

Biim

"anlam" ise daha da

ki her bir

kendi iinde de

btnn her

yok

ortadan

bir kuvvet

sonucunda rnegin) kimi durumlarda

ve yetkinligin gstergesi olabilir. Diyecegim

gerek ilerlemenin
ve

degildir bu:

ile birlikte tek tek

da kaymalara ugrar (ara

olan bo-

ki:

bir ya r a r s z 1a m a , krelme
ve

yitimi,

lm de dahildir:

ki hep daha byk gce ynelen bir isten ve yol

linde belirir ve her zaman

daha kk gce mal olur.

ki

bir "ilerleme"nin byklg, ugruna feda edilmesi

1 1 r ;
trnn

bir

olarak d a ha k u v v e t 1i tek bir insan

feda edilmesi - bu bir ilerleme o 1urdu ... - Tarih

yntembiliminin bu temel

her olagelende cereyan eden

bir iktidar istenci

lak

kabullenmektense,

evet mekanik
begenisine ve gnmzn

mutyegleyen

igdsne temelde

iin zellikle daha ok vurguluyorum. Hkmeden, hkmetmek istegsterilen demokratik

yen her
m i s a r i z m (ynetim nefreti) (kt bir
74

iin

bu modern
kt bir

"SU",

VE

szck) giderek kendini o denli

o denli tinsellik

brnd ki, bugn en kesin,

iine
liyor ki, tm

en nesnel bilimlerin bile

hak

; hatta bana yle ge-

fizyolojisi ve

de, bu

etkin 1i k
elbette bu

bir hokkabaz gibi yok ederek

olacak

Bu temel kavrama

temel bir

hakimiyeti

ar-

sz edilen o

"uyma" (adaptasyon) n plana

ikinci

bir etkinlik yani,

kendisi de,

basit bir tepkisellikten te olmayan bir

etkenlere gsterilen, giderek daha amaca uygun hale gelen bir i

uyum olarak

(Herbert Spencer). Ama bylelikle

z, onun iktidar istenci

oluyor; kendi-

yeniden yorumlayan, yeniden yn veren ve

biimlendiren kuvvetlerin sahip

temel ncelik gz

edil-

oluyor - "uyum" bu kuvvetlerin etkimesinden sonra sz konusu

olabilir ancak;

istencinin etkin ve biimlendirici olarak

st dzey grevlilerinin hkmedici rolleri de

bylece. Huxley, Spencer'da neyi

- onun "ynet-

sel nihilizmi"ni: oysa mesele "ynetmek"ten da ha fa z 1a s ...

13
- Konuya, yani c e z aya geri dnersek, onda iki

etmemiz

gerekiyor: bir yanda, cezada grece srek 1i o 1an

grenek,

edim, "dram", belirli bir kesinlik iinde birbirlerini takip eden bir dizi

te yanda ondaki

anlam, ama,

olan beklenti. Bu noktada hi

an a 1o g i a m ( a n a 1o j i k o 1a r ak ) , biraz nce
75

p er
tarih

AHLAKIN SOYKTC

yntembiliminin temel

uygun olarak,

ceza

daha eski ve daha evvel bir

bu sonuncusunun (teden beri var olan ama

olan)

bir anlamda

yk 1en mi

bir

durumun,

eskiden, elin tutma

gibi
mi

kendisinin,

o 1d u u n u

de ceza

ile i c a t e d i 1-

safdil ahlak ve hukuk soyktklerinin

zannettikleri gibi o 1m a d

n
gelince, "ceza"

bir

kltrn ok ileri

bugnn
tm bir "anlamlar"

bir

de-

temsil eder:

tarihi, onun her trden amaca alet

zmlemesi zor,

iin icat

kadarki
tarihi,

ve -

vurgulamak gerekir ki, asla

bir tr btnlkte

1anamaz

en sonunda. (N e d e n

kesin olarak syleyebilmek bugn

btn bir srecin gs-

tergesel zetini kapsayan hibir kavram

olan

tarihi

o "anlamlar"

Buna

daha erken bir

daha hala
her

ve esnek bir haldedir;

durum iin

diklerini ve kendilerini buna gre

yeniden dzenlediklerini, by-

lece kah o kah

geride

duruma

hatta kimi zaman tek bir

tm

izlenimi

hala mmkndr.

ne denli belirsiz, ne denli sonradan konulma, ne

ve

denli

temelden

gayeler
uyarlanabile-

olarak en

bir fikir vermek iin, stelik olduka

da az ve rast gele bir kaynaktan

dizelge
76

"SU",

RAHATSJZLII" VE

daha fazla zarar verilmesini nleme olarak ceza. Zarar

grenin

herhangi bir biimde (duygusal tatmin de dahil ol-

mak zere) geri denmesi olarak ceza. Bir denge

nlemek

olarak ceza.

belirleyenler ve

uygulayanlar

korku salmak olarak ceza. Sulunun o zamana

dek nasibini

nimetlerin bir tr bedelini demesi olarak

ceza (maden
ya yz

kle olarak
bir

elenmesi olarak ceza (in hukukunda grl-

gibi,

korumak veya bir sosyal modelin

kimi zaman tm bir kolun elenmesi olarak ceza).

olarak, yani en nihayet alt

onu

bir

olarak ceza. Bellek

eken iin olsun - yani

denen

iin olsun. Ktlk

zulmetme ve
olarak ceza, ister

ister ceza

cn

koruyan iktidar

cretin denmesi olarak ceza. Gl

hala ayakta
rece, cn

ve bir

hali ile bir

olarak

olarak ceza. Toplum

tehlike olarak ve toplum

bir asi, hain ve

bir
biri,

bozucu olarak grlen ve

mcadele edilen bir

yasa, dzen, iktidar

ve

nlemi olarak ceza. -

bir

s-

bir

aralar

14

Eksiksiz bir liste

bu

belli ki bir sr

Bu yzden bir s z d e
listeden; ne ki

hi ekinmeden

gre

en

inan bugn birok nedenden tr

77

var cebu
o, - cezaya

da onda en kuvvetli daya-

AHLAKIN SOYKT(;

buluyor hala. Ceza, suluda su 1u1 u k duygusu

acak

sahip

diye

insan, "vicdan

"vicdan aza-

o ruhsal tepkinin

cezada

Oysa

bylelikle, gereklik ve psikoloji

en uzun

tarihini, onun tarihncesi

bugn iin bile

lyor. Gerek vicdan

zellikle de sulular ve mahkumlar

da son derece az rastlanan bir

cezaevleri, bu kemirgen solucan

serpilip

trnn

kuluka yerleri d e i 1d i r : - tm

gzlemciler,

durumda bylesi bir

kendi isteklerine ters

gnlszce ve

verseler de, bu konuda hemfikirdir. Ge-

nel olarak

ve

ceza; yodirenme gcn

duygusunu
bir
alaltmaya yol

oluyorsa

kapanmaya ve kendini

bu sonu onun ortalamadaki et-

kisinden - kuru, kasvetli bir ciddiyettir bu etkinin

- daha da az sevindiricidir
deki bin

ki

dnemini

edici
tarih n c esin -

sululuk duygusunun

minin en etkili biimde tam da ceza yoluyla e n g e 11 e n mi

varabiliriz

- en

kuvvetin

kurbanlar dikkate

ve infaz

suluyu, kendi edimini, kendi

ba

na

bir

olarak duyumsamaktan ne lde

kmsemeyelim: nk o,

biiminin, adaletin
vicdan

hizmetinde
grr: yani
dolu tm polis ve

biimini b a l

tuzak
hnerini,

hile ve kurda, trl ceza bi-

imlerinde grlen, duygusal tatmin yoluyla dahi mazur

bir soygunu, boyun

svmeyi, hapsetmeyi,
78

"SU",

katletmeyi - ve
de,

RAHATSIZLIGI" VE

tm de, onun
belirli bir

ba l

ba

na

ve belirli bir ama iin

ve cezaya

"Vicdan

yeryz bitki rtsnn bu en tekinsiz ve en ilgin bitkisi,

bu toprakta

,-

ve

ok uzun bir sre,

bilinlerinde bile

"sulu"

bir

onlar iin. te yan-

rumlusu olmayan bir para

dan,

bir
Bir zarar-veren, so-

yine bir bela gibi stne

ve hesaba

devrilip
ezici bir kaya ktlesi

ise,

bir

korkun bir do-

ve
duyulandan daha

bir "i

15
Bunun bilincine Spinoza, bir keresinde
noktada

(onu bu

anlamak iin epey g ay r e t s a r f e d e n

Kuno Fischer'i, bezdirircesine), bir

hangi
(vicdan

nl mors us c ons c i en ti a e 'den

geriye kendisi iin ne

sorusuna

- Spinoza ki, iyi ve kty insan

havale

kim bilir

ve kendi "zgr"

imgeler

onurunu,

her

s u b r a ti o ne b o n i (iyi bir ama iin)

("ama bu
ten de
keyle

ileri sren
gelirdi ve gerek-

en

olurdu") kafirlere

bir f-

Spinoza iin dnya yeniden, vicdan

evvelki o masumiyet haline geri
79

peki mors us

AHLAKIN SOYKTG

c ons c i en ti a e 'ya (vizdan

um 'un (sevin)
bir

imgesi

ne
bu arada? "G a udi en sonunda Spinoza kendi kendine,

tm beklentilerin aksine yeniden

bir hzn." (Ethica III, nerme XVIII, yo-

rum I.Il.)

musallat

"ktlk

da binlerce
boyunca, "kabahatlerine"
S p in o z a ' n n kin d e n fa r k l
"bir

beklenmedik

ters gitti burada" diye

"bunu
diye d e g i 1 - , bir
da lme boyun egercesine, rnegin
biz

olarak dud e g il d i :

bir talihsizlige ya
bugn bile

oranla daha stn

yol aan o yrekboyun egdiler cezaya. O dnemler-

li ve

de su ediminin bir
oldugu
zerinde
etkisini , her

o da
edimin kendisi
muhakkak ki,

nce bir zeka

bundan byle daha dikkatli, daha

davranma istencinde,
bir ok
nun idrakinde, kendi kendini daha iyi

bir bellek gedaha gizli

iin yetersiz olduguCe-

za yoluyla, insanda ve hayvanda genel olarak elde edilebilecek olan,

ve arzulara hakim
korkuyu
bylece eh 1i1
i r ceza
ama "daha iyi" yapmaz, daha
olarak bunun tersi de ileri srlebilir. ("Zarar
denir halk
neyse ki.)

lde

ki

da. okluk

16

Bu noktada

"vicdan

benim

kendi hipotezime ilk ve geici bir

80

oluyor:

"SU",

RAHATSIZLIGI" VE

kolay olmayan ve uzun sre

gzetilmeyi, zm-

senmeyi gerektiren bir hipotez bu. Vicdan

hepsinden daha
ve

oldu-

bir

kendini, toplum

bysnn iine kesin olarak

olarak

bir
olarak gryorum ben. Deniz
olmaya, aksi halde yok olup gitmek zorunda
na gelenden

yabana,

mutlulukla uyum

kara hayva-

gezip

maceraya

bu

gelen, - tm

igdleri bir anda

ve

suyun

O ana

bu hayvanlar, bundan byle

zerinde

yrmek ve "kendi kendilerini

korkun bir

zerlerine. En basit

iin bile beceriksiz gryor-

kendilerini, bu yeni ve bilinmeyen dnyada,

eski yol gs-

tericilerine, o dzenleyici ve bilinsizce

yer yoktu

drtlere

sonu

lerle

hesaplamaya, nedenbu talihsizler, "bilin"lerine

o en

ve en ok

Zannetmi-

yorum ki yeryznde bylesi bir keder duygusu,

lesi bir

daha

gibi

by-

olsun, - o eski igdler bir kez olsun

taleplerini duyurmaktan vazgemediler gene de! Ne ki bu igdleri

tatmin etmek zor ve nadiren
tatmin
aramak

genel olarak yeni ve adeta

kendilerine.

mayan tm igdleri e yne 1ir1 er - benim,

m esi diye
diye

olan
iki zar

ise 11

budur: insanda, sonradan onun "ruhu"

ancak bylelikle
gerilecek kadar ince olan i dnya, insadiz g i n 1e n d i i lde
81

ve

AHLAKIN SOYKTG

lde derinlik,

ve ykseklik

Devlet rgtnn,

eski zgrlk igdlerinden korunmak iin

o korkun
zgrce

kaleler, - cezalar zellikle bylesi kalelerdir tm igdlerinin geriye,

kendisine

ynelmesine yol

zulm, takipten,
dkmekten

gdlere sahip olan insana

haz -

de-

tmnn, bylesi i-

cephe

budur "vicdan rahatve

ve direnlerin
paralayan, kendi

kendini

kendini kemiren, kurcalayan,

yan insan, kendini kafesinin

vura vura yaralayan, bu

istenilen hayvan, bu yoksun olan ve le

zleminin yiyip

kendi kendinden bir serven, bir

ri, gvenliksiz ve tehlikeli bir

ye-

yaratmak zorunda

olan

insan - bu deli, bu zlem eken ve umutsuz tutsak "vicdan

mucidi oldu. Ama bununla,
en vahim ve en
d a n , k e n din d e n
zorla

bugn bile
yolu

insan -

ekmesi: hayvan olarak

yeni durumlar ve

ve adeta

iine

o ana kadar kuvvetinin,

temellerini

olan igdlere

sonucu olarak. te yandan bu kendine

cephe

kendine

hayvan ruhu olgusunun beraberinde yeryzne ne denli

yeni, derinlikli,
a t e d e n bir
lde

korkun-

ve g e l e c e k va ve bylece yeryznn
da hemen ekleyelim. Bylece

nemli
ve

sonu da henz grnmeyen bu oyunun

takdir edilebilmesi
seyirciler
gerekten de - herhangi gln bir
iin
82

"SU",

gezegende,

RAHATSIZLIGI" VE

ve dikkat ekmeksizin

gz yumu-

lamayacak denli ince, harikulade ve paradoksal bir oyun! O zamandan

beri, Herakleitos'un "koca

ister Zeus ister

ol-

en beklenmedik ve heyecan verici

sun, oynarken
ar a s n d a yer

insan, - sanki onunla birlikte bir

insan sanki ama

bildiriyor ve

de

bir yol, bir ara durum, bir kpr, bir byk

bir

kendisini
bir ilgi, he-

bir umut, handiyse bir kesinlik

disi

ken-

...

17
"Vicdan

bu hipotezin
ilki, sz edilen
yeni

ve istemli bir

organik bir uyum

bir kesinti, bir

bir zorlama,

hatta

bir bela
lkinci
bir

o ana
belirli bir

bir

ve

yoluyla bir sona

en eski "devlet"in korkun bir despotluk, ezici ve

olarak ortaya

maddeyi

ve halk ve
itaatkar

direne dek

hayvan
dek

bu hamonu b i i m 1e n -

"Devlet"

bununla kimi
rsn,

ol-

sokma srecinin, bir

yine
-

kendini

bile

- herhangi bir
iin

hayvan s-

olan ve rgtleme becerisiyle de, belki

ok daha stn, ama daha hala

zerine o korkun penelerini gzn
83

gebe bir halk kitlesinin

koyan bir fatihler ve

AHLAKIN SOYK'fG

efendiler
ile

"Devlet" byle
yeryznde: onu bir "szhayallerin sona

Buyurabilen,

"efendi" olan, edimlerinde ve

sergileyen

- ne

var byle birinin

Byle-

si

hesaba kitaba gelmezler,

gibi geliverirler, nedensiz,
ftursuz, zrsz,
gibi beliriverirler, nefbiimde.
ret bile duyulamayacak denli korkun, ani,
igdsel bir biim-yaratma, biime- sokma'dan

olan en isten

en bilinsiz

var

onlar: - belirdikleri yerde

yeni bir
ve
tutulup birbirleriyle
olan hi bir

kendi
btn
iinde yer

egemenlik

hemen. Su, sorumluluk,

birbirlerinden
bir "anlam"la
ya aya n bir

gzetme nedir bilmez bu

rgtler; bir annenin kendisini
olarak grmesi gibi, kendini
sonsuza dek

olarak gren o tun

hkm srer ilerinde. On 1ar,

insanlardan
en
on 1
da byyemezdi bu
ve
darbelerinin

len ve

ben-

"vicdan
bellidir bu, - ne ki

ot, eksik olurdu,

eki
muazzam miktarda

zgrlk dnya yznden ya da en

gizi 1
1 k i g d s ierilere
sonunda

korkun

gzden
gizil

ve adeta
bu zgr -

bunu - , bu
geri
kendi zerinden

zgrlk igds: bu, sadece ve sadece budur v i c -

d an r ah a ts z1

84

"SU",

RAHATSIZLIGI" VE

18
Tm bu olguyu,

en

irkin ve

verici

nedeniy-

le nemsiz grmemeli. Zira burada, isel, daha kk

daha dar
labirentinde"

ufuklu, geriye ynelerek, Goethe'nin

kendisine vicdan

yaratan ve olumsuz idealler kuran kuvve rgtlerde daha grkemli bir

vet,

olan ve devletler kuran o etkin kuvvetle temelde

oz-

gr 1 k igdsdr yani (benim dilimde sylersek: g istencidir): ancak burada, bu kuvvetin biim
kendini zerinde

ve zorba

malzeme

kendisi, o hay-

vansal eski kendi'dir - daha heybetli ve daha gz

olan

olguda

gibi t e ki insan, t e ki insanlar d e i 1 . Kendine

iten ie zor kullanma, bu

bu

direngen,

bir

malzeme olarak kendine biim vermekten, kendine bir isten, bir

tiri, bir

bir

bir

vermekten zevk
bir

haz,

iin kendine

ektiren, kendi kendiyle istemli

olan bir ruhun tyler rpertici ve

tm bu e t k in "vicdan

ideal ve imgesel

en sonunda - tahmin

gibi - bir sr yeni,

ve evetlemeyi de gn
onun

hatta belki

ilk olarak gn

... Neye "gzel" denirdi ki, ilkin

kendinin bilincine

irkin olan kendine

"ben irkinim"
d ini

bu

.. Kendini hie sayma,ken, kendini feda e t m e gibi

olup da bir ideali, bir

ipucundan sonra en
bundan byle,

kavrambilmecesi, bu

bir
yok bu konuda - , kendini hie

kendini feda edenin

en
85

biliyoruz
kendini
bu yana

AHLAKIN SOYKTG

ne tr bir h a z
bir

biliyoruz: zulme girer bu haz. - Ah 1a k s a 1

olarak "bencil

kkenine ve bu

zeminin

olarak

boy

bu kadar: vicdan

ve kendine hor davranma istenci bencil

d e e r inin

19

Bir

"vicdan

bir

buna

o da yle bir

en yce

yok, ne ki, hamilelik

Bu

hangi

en korkun ve
onu

bu sayede dnyaya ilk

olan

- ve

nedir onu grelim. Derin

bir nefes almak gerekiyor bunun iin, - ve de nce, bir kez daha, daha
nceki bir

geri dnmemiz gerekiyor. Borlu ile

nceden uzun

sz

bir kez daha, hem de tarihsel

bir

son derece tuhaf ve

biz modern insanlar iin belki de en

bir

olan

ya aya n n e s 1i n a t a 1a r y 1a olan

llk soy
her

olan medeni hukuksal

iinde, daha nceki

sz ediyoruz zellikle de soy-kurucu ilk

hukuksal bir
bir duygu borcu da

kabul eder (ve bu kesinlikle

ki bu sonuncunun

rnn en uzun dnemi gz nne

bile,

Soyun tamamen ve
sayesinde s r e g e 1d

olan

insan tkonusu
veba-

, - ve bunun onlara

yoluyla geri denmesi g e re k ti i

ve
hkm s-

rer burada: bir bor kabullenilir bylece, gl tinler olarak var olmaya
devam eden atalar, kuvvetlerine dayanarak soya yeni yararlar ve nde-

86

"SU",

likler

RAHATSIZLIGI" VE

srdrdkleri iin srekli artan bir bortur bu stelik.

Bedavaya

peki? Ama o kaba ve "ruh

bilmezler. Ne verilebilir onlara

aglar "bedava" nedir

Kurbanlar

besin olarak),

kaba bir

en

hrmetin gster-

nce de itaat - tm grenekler,

gesi armaganlar, her

rer eseri olarak,

ynergeleri ve

da

- : yeterince verildi mi onlara acaba? Bu

man zaman toptan bir demeye,

zamanda

geriye ve artar: zabir geri deme olarak her-

zorlar

hangi korkun bir

bi-

kt

edilmesi" rnegin, kan, elbette insan

"ilk

kurban

Soy kurucu atalar ve

duyulan korku ve onlara olan borcun bilinci, bu

erevesinde zorunlu olarak, soyun kendi gc art-

trden bir

soy daha utkulu, daha

daha

daha korkutucu hale

geldigi lde artar. Budur durum, bunun tersi degil! Soyun krelmesi
tm talihsiz

ynndeki her

tm

belirtileri ise, kurucusunun tini

hep ve onun

ve zlme

duyulan korkuyu az a l t r

ngrsne, gcnn bugnk etkinligine

kin gitgide daha kmseyici bir imgenin

sonuna dek

yol aar. Bu kaba

en g l

en nihayetinde, artan korkunun imgelemi yoluyla muazzam

boyutlara

ilahi bir tekinsizligin ve akla hayale

ka-

gerekir: - soy kurucu en sonunda zorunlu

olarak bir

'ya

kkeni

de, yani korkuda olan bir kken!.. Ve "ama

belki

zamanda hrmet-

te de" diye eklemeyi gerek grenin, insan trnn o en uzun

en

eski

ki

asil
o kadar

oldugu pek sylenemez.

o r t a dnem

de bir

elbet: - o asil soylar, geen zaman iinde kendilerinde

87

AHLAKIN SOYKTG

de

olan tm o nitelikleri, o a s i 1 nitelikleri,

faiziyle geri

atagerek-

ve

ten de.

konusuna

(ki bu elbette

demek
ama

daha gz

tm

ileride bir kez

bor bilinci

geici ola-

rak bir sona

20

borlu

bilinci, tarihin

gibi, kan

"topluluk" rgtlenme biiminin

sona

sonra da hibir

soyunun asillerinden "iyi ve fena"

(asillerin

belirlemeye olan psikolojik

lkleri de dahil olmak zere)

miras

soyunun ve

miras almakla,

ve bu
da

arzusunun

kltne, zorla ya da boyun

olan
kle ve serf kitleleri
her bir yana
ka bin

efendilerinin
ve yknme yoluyla uyum
sonra bunlar yoluyla da

bu miras.)

boyunca artarak
ve duygusu

borluluk duygusu birve hep de, yeryznde

ve

oranda

zaferlerin,

(Etnik sa-

tm tarihi, halklara zg

her byk

grlen o nihai

ncesinde olagelen her

soy

zaferlerine ve

ve

dair sylencelere
evrensel

her zaman, despotluk,

la, herhangi bir

deme

soylu
da zemin

88

saevrensel

da
almakdaima.)

"SU",

RAHATSIZLIGI" VE

olarak ortaya
bu yzden yeryznde son kerte bir borluluk duygusunun da belirmesine yol

bunun t e r si bir devinim iine

varsayarsak,

olan
yola

durdurulamaz ge-

hi de

bir

borluluk bilincinde de

bir gerileme

ki, ateizmin mkemmel ve nihai zaferinin, inc a usa prim a

duygusundan azat

(ilk neden) borcu

da gz

edemeyiz. Ateizm

ve bir tr i kin c i m a su m i y e t birbirlerine aittir. -

21
Dinsel ncll "bor" ve "dev"
zerine

ve kaba

syleyeceklerim

bu

bu kadar:
vicdana itilmesine,

daha

vicdan

sarmal-

dek kasten

ve hatta bir nceki bl-

mn sonunda, bu
la bu

sanki hi
nclnn,

ortadan
son

gibi,
olan

sanki o kavramlar da zorunlu olarak

gibi

Gereklik bundan korkun bir

gsteriyor. "Bor" ve "dev"

vicdan

itilmeleri

tmyle, biraz nce betim-

ynn tersine evirme , en

devinimini durdurma

borcu deyip

kapatma umu-

dunun sonsuza dek ve karamsarca yitmesi g e r e ki y o r d u r

bir

geri tep89

AHLAKIN SOYKTG

mesi gerekiyordur

o "bor" ve "dev"

ynelmeleri gerekiyordur
vicdan

geriye

- kime

peki?

yok:

bundan byle, borcun

yola

en sonunda kefaretin de
cesi ("ebedi ceza")

dek iine

ve polip misali enine boyuna

"borlu"ya

nce -; ama bu kavramlar sonunda

bu

da dn-

c a usa prim a

nn bir, insan trnn

olan

her

(ilk neden)

bundan byle bir lanetle ykl

("Adem", "ilk gnah" "istencin

bundan byle

koynundan

kt ilkeyi

lanetlenmesi") kendi

bir

olarak arta kalan

nihiliste bir

ya da kendi

virme,

Budizm ve benzeri

trl olmaya duyulan arzu,

- ta ki, azap iindeki

r i s t i ya n l

yolunu,

n o dahiyane hilesini

deyen

bulana dek:

borcu iin kendini kurban eden

tek

bir sre iin

olan o paradoksal ve tyler rpertici

rahata

e-

kendi

kendi

hale
olarak

- borlusu iin kendini kurban eden

gi yznden

buna?),

sev-

olan sevgisi yznden! ..

22
Btn bunlarla ve btn
nedir, bunu tahmin
kendi iine geri
"devlet" iine

a r d n da

e y as-

o kendine

verme istenci, i-

bu
90

verme

"SU",

RAHATSIZLIGI" VE

daha d o a 1 yolun

kendine

mek iin "vicdan

vicdan

icat

insan, kendine

ve

ektir - bu

en tyler rpertici ka-

iin, dinsel ncl ele

r 'ya

bir su: bu

onun

aleti olur.

hayvansal igdlerinin,
nur

T an ve sklp

en son

tutu-

bu igdlerin kendilerini de

bir

su olarak yeniden yorumlar ("kutsal efendi"ye, "Baba"ya,

bir

kine,
olarak),

ve

ayaklanma
gerer kendini; kendine, znn

ve

her

olarak, var olan, elle tutulur, gerek olan olarak,

olarak,

bir "Evet"
olarak,

olarak,

olarak,

br dnya olarak, bengilik olarak, sonsuz bir

ve suun

nem olarak,
zulm

olarak

olarak, cehenvurur. Ruhsal

benzeri kesinlikle olmayan bir tr isten

kendini, kefareti olamayacak denli sulu ve

delirmesidir bu:

rezil grme istenci; kendini,

sua hibir zaman denk

bile bile, cezaya

olarak

"sabit fikirler" labirentinden

istenci , bu

yolunu daimi olarak kapatmak ama-

en temeline ceza ve su
temeli zehirleme istenci, bir ideal - "kutsal
ve bu ideal nnde kendi mutlak
olma istenci . Ah bu
ki

en il-

ne

canavar

ve bu
idealini - dikme
somut olarak emin

ve kederli insan

nbetleri, ne
patlak vermiyor ki ey 1em

Neler gelmiyor
ne
olmak-

Btn bunlar son derece ilgin ama

tan biraz olsun
zamanda kara, kasvetli, sinir bozucu bir keder de ieriyor, yle ki
91

AHLAKIN SOYKTGO

bu dipsiz uurumlara uzun

kendine. H a s t a l

insan

var burada, buna

yok,

dek

en korkuncu: - ve kimse v g i
zlemli
ve

sevgid ek i

en
bu

gecesinde

hala duyabilirse (ama

bunu duyacak kulak bugn

bir

kimsede yok!), stesinden gelinemez

verici ne de ok
var insan-

da! .. Yeryz fazla uzun sre bir

..

23
"Kutsal

kkeni zerine buraya kadar sylenenler yeterli.

k en d i b

ille de, gzmzde canlan-

bir an bile vazgemememiz gereken byle bir

zulumuna yol

gc boson birka

kendini

bin
sinden ve kendini

daha asil

- bunlar, in-

iindeki h ayva n n kendi kendini

kendini

germekendine

asil ve

buyruk

olan o Y u na n t a n r 1a r na her gz
neyse ki! Bu
"vicdan

hala

ok uzun bir sre, tam da

uzak durabilmek, ruh zgrlklerinin

iin

kendi

tersine bir

yani. Grkemli ve aslanlar kadar

cesur bu ocuk ruhlular, o k i 1e r i gittiler bu konuda; Homeros'un

Zeus'u gibi bir yetke bile ok kolaya

ima ediyor onlara za-

man zaman. "Hayret!", diyor bir keresinde - sz konusu mesele Aigisthos'un meselesidir ve o k vahim bir meseledir 92

"SU'',

RAHATSIZLICI" VE

"Hayret, ne de ok

lmller

s a d e c e b i z d e n g e 1i y o r m u

k t 1 k 1e r ; oysa onlar

kendileri
stelik

da ters

kendi-

lerine felaketi."
"Ne diye insanlar

bilir birok

btn belalar bizden gelir,

oysa kaderin
kendi kendileri, kendi

(ev. Azra Erhat / A. Kadir)

Ama hem duyuluyor hem de grlyor ki, Olimposlu bu seyirci ve

da bu yzden onlara fkelenmekten ve onlar

kt d-

ok uzak: "ne de a p ta 11 ar!" diye

crmleri

bu

bir para "kafadan sa-

bir sr

ve felaketin nedeni olarak, en

gl ve en cesur
de: -

lmllerin

da k abu 11 e n d i 1e r kendilerin-

gnah de i 1 !
bir sorundu geri - "sahi,

musunuz bunu siz? .. Bu kafadan

mmkn oluyor bu? nereden

olabilir b i z 1e r in , biz soylu kkn, talihin,

en

nezih evrenin, asaletin, erdemin

- asil

benzerlerinden birinin
her

ve kendisinin

ve crm

byle

kendine

yu. En sonunda da: "onu bir

kendi kendine

olsa gerek," de-

iki yana sallayarak. ..

bir zm yoludur bu ... Bylece

bir dereceye kadar ktde de aklamaya
rak
zere suu

bo-

- o zamanlarda
..

93

iin ti p i k

o zamanlarda,

belirli

ktnn

ola-

daha asi 1

AHLAKIN SOYKTG

24
- soru

ile

herhalde grlyordur. "Bir ide-

al dikiliyor mu, yoksa

mu burada?" diye soruyorsunuz belki

bana ... Ama siz, her ideal dikiminin yeryznde ne

patla-

yeterince sordunuz mu kendinize? Bunun iin ne ok

kara almak, ne ok

anlamak, ne ok ya-

lan kutsamak, ne ok vicdan korkutmak, her

kurban etmek zorunda

Bir

b i r k u t sa 11 k
yerine

ne ok
dikmek iin

m a k g e r e k i r : yasa budur - bana bunun

bir durum gsterin gsterebilirseniz!.. Biz modern

insanlar, bizler binlerce

bir vicdan-didiklemesinin ve
bu
en uzun

bir

hatta belki de

ama her halkarda

lnsan

ok uzun bir sre "kt gzle"

yle ki bu

sonunda "vicdan

iinde. Tersine bir aba da kendi

onun
mmkn olabilirdi -

ama kimin bunun iin yeterli gc var ki?-, yani

br dnyaya

duyulara

hayvansala

olana

ye kadarki, tm

1 o 1mayan
igdye

do-

emellerini,
karalayan idealleri vicdan

B y 1e

ve beklentileri olan

yzn kime dnebilir ki bugn? .. Tam da iyi

bylelikle; ve elbette
hayalci, yorgun
ni ve

yerinde,

...

kendisine

biraz da olsa

onu
te yandan - bize

kendini

daha

daha gcendirici olan,

biimde

da

ne olabilir? Ama
da sevecen bir grnme

brnverir tm dnya, biz de tm

94

gibi yapar "ka-

"SU",

RAHATSIZLII" VE

koyuverirsek" kendimizi!.. O hedef,

trde tinler gerektirir:
thin,

tehlikenin,

nim haline

nlerinden
ve zaferle

tinler, fe-

onlar iin neredeyse bir gereksi-

tinler gerektirir; yksekteki sert havaya,

en

buza ve

gerektirir,

bir
yce bir tr hainlik, bilginin en kendinden emin, byk
olan o son
da gerektirir,
ve vahim olarak
- o byk

gerektirir

Bu

bi-

le sz edilebilir mi bugn? .. Ama gene de gnn birinde, bu rk ve

kendinden

duyan

zamandan daha kuvvetli bir zamanda,

gelmeli bize byk sevginin ve

iin-

deki gdc kuvvetin onu her trl br dnyadan ve beri dnyadan

srekli uzak

halk
gibi

eklikten bir

bir

gero

tin - : oysa ki onun

bir gmlme,

derinine

ki ileride tekrar gn

o gereklikten hareketle

kurt u 1u

getirsin yuvaya:

idealin lanetinden
idealden

de, o byk tiksintiden, hilik istencin-

den, nihilizmden de kurtaracak olan

olan,

sre-

gibi, o idea 1den zorun 1u1uk1 a

o 1an
den zgr

dek

Bizi, bugne

yeryzne
ve byk

ve antinihilist, bu

bu

habercisi bu an
ve

istenci yeni-

insana da umudunu geri verecek

bu Antichrist

alt edecek olan - gnn birin -

de gelmeli o ...

95

AHLAKIN SOYKTG

25
- Ama neden bahsediyorum ki ben? Yeter! Yeter! Bu noktada bana
tek

var, susmak: aksi takdirde,

daha gen birine,

benden daha "gelecekte" olan, daha gl olan birine ait bir

olurum -

'e ait bir

t 'e ...

96

sahipZer -

nc inceleme
ileci ideallerin

Nedir?

zorba - byle ister bizi bilgelik:

o, bir

bir

sevmez.

Byle Dedi

ileci ideallerin

nedir? -

iin ya hibir anlama gel-

mez ya da bir sr anlama gelir; filozoflar ve bilginler iin, yksek bir

en

dair bir tr nsezi ve ig-

iin, en iyi ihtimalle, bir

d;

cana

da -

ha, gzel bir ten zerinde bir para mor bide z z a

sevimli ve tombul bir

fizyolojik

zrller

ve mutsuzlar iin (lmllerin

kendilerini bu dnya iin

gibi grme

kutsal bir biimi, usul

usul etkiyen

ve can

yol; rahipler iin

rahip

zamanda glerine

glerinin en etkili
"en yce" izin; azizler iin,

yatmak iin en nihayet bir bahane,

cup i do 'su (en yeni
lara has bir
ifade

ve
uykusuna

n ov issi m a g 1o r i a e

tutkusu), hilikteki

on-

biimi. Ne ki, ileci idealin insan iin bu denli ok

o 1mas n da , insan istencinin bir temel olgusu, onun

hor r o r va c u i 'si

korkusu) dile gelmektedir: bir e re e

i h t i y a d uya r o , - ve hi i s t eme m e k t e n s e h i 1i i iste97

AHLAKIN SOYKTG

meyi

musunuz beni? ..

1ik1 e

beni? .. "Kesin o halde.

!" -

2
ileci ideallerin
zel bir

ele

nedir? - Ya da, bana

olan

Richard Wagner gibi bir

gn-

lerinde iffeti ululuyorsa, bunun

nedir

Geri Wagner,

bunu; ama

belirli bir anlamda her zaman

en son

Bu

olarak ileci bir anlamda

kkten

bu ani ve

nedir? - nk budur burada gerWagner bu yolla,

kendi

kendi

Bir

dnveriyorsa bu ne anlama gelir? .. Bu noktada

hemen, bu soru zerinde bir sre

varsayarsak,

belki de en iyi, en gl, en

Wagner'in

dnemi geliyor: Luther'in

den

en yrek 1i

onu iten ve derindnem bu. Bugn elimizde o

mzi-

yerine Meistersinger'in (Usta

hangi

ve bu mzikte o
belki hala

kim bilebilir? Ama hi

de iffete bir vg sz konusu

bir vg de sz konusu

ne
yok ki "Luther'in
Ne ki,

- tam da bylesi yerli yerinde olurdu

bence ve tam da bylesi "Wagnerce" olurdu. lffet ve

da zorunlu bir

yoktur nk; her iyi evlilik, her gnl

bu

Wagner, sevimli ve cesur bir Luther komedisi

yoluyla bu h o
bana

olguyu

yeniden

nk Almanlar

tur, her zaman da ok

iyi ederdi
kara alanlar ok-

Luther'in belki de en byk

98

NC

d u y u s a 11
(o zamanlar

ANLAMI

kabullenme
pek bir kibar bir

diye

"Evanjelik zgrlk"

Hem iffet ile

gerekten var

durumlarda bile hi de trajik bir

gerekmez bunun neyse ki. "Hayvan ile melek"

hassas den-

neden olarak grmekten ok uzak olan

gelerini, var olmaya bir

nasipli ve sevinli tm lmller iin geerli bu en

kemmel ve en

olanlar, Goethe gibiler,

- en mgibiler, bunda bir

cazibesi daha grdler hatta. Tam da byle

var olmaya ... te yandan
kez

- ki

iffete
byle domuzlar! -

kendi

iffette

domuzun

da

bir

grp ona

- ah! hem ne trajik bir homurtu ve heyecanla tahmin

edersiniz! - Richard Wagner'in

hala

trmez bir
ve lzumsuz

son dneminde

g-

ve sahneye koymak

Ne iin ama? diye soruyoruz

olarak.

Wagner'e neydi ki domuzlardan, bize ne ki onlardan? -

Bu noktada

soru, onun o erkek (erkeke olmaktan ah

da uzak)

alavere dalavereyle en sonunda Katolik

ve

sorusu da gz
di yoksa?

Parsifal

edilemez elbette -

ne
Parsifal'de ciddi miy-

bunun tersini tahmin etmeye, hatta dilemeye hevesle-

nebilir zira, - Wagner'in Parsifal'inin

bir

olarak

Wagner'in bize ve kendine, her

5

bir

-n.

99

nce de

AHLAKIN SOYKTG

tragedyaya, tam da Wagner'e uygun ve

oyunu ve Satir
ile veda etmek
kendisi zerine, bir

biimde, adeta bir

'trajik

tyler rpertici tm yeryz

ciddiyeti ve yeryz sefaleti zerine, ileci idealin

en nihayet

olan e n k a b a b i im i zerine en mkemmel ve

en muzip trden

bir parodiyle veda etmek

Dedim ya, byk bir tragedya

her

yani.

bu

gibi,

o tragedya

en son

kendi a 1

kendini ve

- kendine g 1ebi1 d

de

ancak. Wagner'in "Parsifal"i, onun kendine ynelik gizli stnlk glmdr,

son yce

utkusu mudur?
ne gibi bir

gibi, dileriz yledir: ciddi bir Parsifal'in

olurdu ki nk? Onda, (bana

dile

gibi) "bilgiye, tine,

bir nefretin r-

n"n m grmeliyiz mutlaka?

ve tinin, tek bir solukta ve

tek bir nefretten

mi? Bir inan

ve obskrantist
hatta sonunda, bir

ideallere bir
o zamana

tersinin, yani

istencinin tm gcyle

s o n k e r t e ti n s e 11 e t i r m e n i n

v e d u y u s a 11 a t r m a n n

olan bir

kendi-kendini-reddini,
tm
den

m? Ve

mi grmeliyiz? Ve sadece
da. Wagner'in, filozof

izin-

da

Feuersz - bu sz, otuzlu

ner'e, bir ok Alman'a

kendilerini,
bir fikir mi
bir
konuda

Wag-

gibi -"Gen Almanlar" diye

sz gibi
en nihayetinde? nk
yaymak
100

Bu konuda b

bu
en sonunda ... Ve

NC

ANLAMI

sadece sahneden seslenen Parsifal trompetleri ile de

kasvetli, hr olmaktan uzak
kadar

- onun son
da olan ya-

gizli bir arzuyu ve istenci,

bir istenci, dpedz tersine dnmeyi,

dnmeyi, reddi,

telkin etme ve mritlerine "her

yerde

kurtu-

deme istencini ele veren yzlerce yer

Hatta

bile

bulunulur bir keresinde ...

Bir sr

ieren byle bir durumla ilgili olarak - ki tip i k

bir durumdur - kendi fikrimi syleyeyim:

onu

en iyi

kadar ciddiye

Eninde sonunda
dur o,

zerinde

Bir

dl

kendisinin keyfine varmak isteniyorsa,

reken bir

bir

ve iinden boy

duruma gre de gbresi ve

bir salde

durumda

kkenine

ge-

gr,

ve

tin didikleyicilerini ilgilendirir: asla ve hibir zaman estetleri, artistleri

Parsifal'in
derinlemesine,

ve biimlendiricisi,

ruh

ve hatta korkun bir biimde

ve bu

zeminine inmekten, her tr zihinsel

ve disiplinin

kalmaktan, bir tr

tan

sapgebe bir

ve fevkaladeliklerinden
gibi: ama

gibi,

u n u t m a k gerekir. Bir
le, psikolojik

keyfine

isteniyorsa

kendisinin de,
ok kolayca
101

bir

AHLAKIN SOYKTG

kendisini, onun
dile

tasarlaya-

gibi grme

te durum

Gerek-

kendisi o

onu kesin-

tasarlamaz, dile getirmezdi; bir Homeros Akhilleus'u,

likle

Homeros bir Akhilleus, Goethe de bir

bir Goethe Faust'u

Faust

Yetkin ve tam bir

olandan sonsuza dek

"reel olan"dan, gerek

te yandan, en isel

bu sonsuz

ve

onu

denli

- ve byle bir durum

kimi zaman, ona en yasak olan

o 1maya

anlamak da zor

Bu tahmin edilebilir...

el atmaya, gerek
Ne derece

t i p i k h ev e s i d i r bu;

Wagner'in de

ve ona ylesi

ylesi feci
(en

zaman zaman

mal

demek zorunda

hevesin

yitirdi bunun yznden). Ama yine de, bu hevesi

de bir yana

kim istemezdi ki Wagner'in, kendi

ze ve

trl veda

iin bi-

bir Parsifal'le

de, daha utkulu, daha zgvenli, daha Wagnerce, - daha az

niyetinin btnne

olarak daha az

daha az Schopenha-

uer'ca, daha az nihiliste? ..

- ileci ideallerin

nedir yleyse? Bir

sz konusu ise,

bulunuyoruz: hibir an 1a m la r
bir

ifade etmeyecek kadar ok

yok! .. Ya da hivar! .. llkin

eleyelim: bunlar dnyada ve dnyaya k a r

ki,
konumda
102

yeterince
ve bu

bir

NC

ANLAMI

k e n d i b a 1a r na ilgiye
ya bir felsefenin ya da bir dinin

rin
zaman ya bir
onlar; stelik ve ne

ki

uyumlu

ve hamilerinin fazla-

ve eski ya da yeni ykselmekte olan kudret-

lerin burnu iyi koku alan

bir yana. En

bir

nceden

sipere gerek duyarlar hep, bir

keye:

olsun! Her

asla kendi

bir yet-

durmazlar,

en derin igdlerine

durmak

Nitekim Richard Wagner de,

filozof

kendine nc

- kim

felsefesinin

siper

dayanak olma-

Avrupa' da iyiden iyiye

dan,
l

yetkesi olmadan, Wagner'in ileci bir ideali benimseme

geirebilir ki? (stelik, yeni

Almanya' da sofuca,
bir

zg sofuca

nasibini al-

mmkn olabilir miydi hesaba

Ve bylece daha ciddi olan soruya

henz). -

bulunuyoruz:

fi 1o z o f, Schopenhauer gibi gerekten kendi

bir kafa, kendine

yreklilik gsteren, kendi

ncler ve yol gsterici yksek

kek ve

bilen,

beklemeyen tun

ileci ideali ululuyorsa bunun

sanat

hemen,

ele

gibi, Herwegh
tam bir kuramsal

bir er-

nedir? Bu noktada
tuhaf, ama belirli trden

insanlar iin de byleyici olan

ner i 1kin belli ki bu yzden
o derece

gerek bir
zerinde duran

ki,

nk Richard Wag(bir
ikna

hem de

nceki ve sonraki
uurumu

- nceki

"Opera ve Dram"da, sonraki ise 1870'den

dile getirilir. O tarihten itibaren Wagner, zellikle, ki belki en
103

AHLAKIN SOYKTG

olan da budur,

kendisinin

hoyrata
zikten, serpilip

ne

dek m-

iin mutlak olarak bir

- gereksinen bir ara, bir

ni

bir

- ya-

bir

ki,

Bir anda

ve bu

yenilikle

in m a j o rem mu si c a e g 1o r i a m
runa) daha faz 1a
biimiyle,

ve konumu

daha byk onu-

- yani

geme n 1

tesine ve

kullanarak: tm
mzik;

sanatlar gibi

kendisi; di-

suretlerini

daha ziyade istencin

kendi dilini, istencin en kendine zg, en ilksel, en

vurumu olarak ve

"uurum"un derinliklerinden gelerek ko-

sanat.

felsefesinden

bu

gibi grnen

ile birlikte, mzisyen de bir

bir kahindir o

anda grlmedik biimde

"kendi

rahip, hatta bir rahipten de

szcs, bir te taraf telefonu, de

bir tr

bu

- metafizik

bir
mzik

en nihayet gnn birinde ile-

ci ideallerden dem

ne

..

6
ifadesinden

Schopenhauer estetik
buna

bir gzle

gzel'in
n plana

bu sorunsala. Kant,

bilgiye
sanata bir

ki-

olmama ve genelgeerlik. Bunun esas itibariyle bir

yeri

benim
104

izmek

olup

NC

ANLAMI

tek

deneyimlerinden yola

estetik

hedeflemek yerine, tm

"seyirci" den yola

gibi salt

sanat ve gzel olan zerine

lelikle,

ve by-

"seyirci"nin kendisini "gzel"

Gzel'in filozofu, bu "seyirci"yi yeterince

bari! - byk bir

ol-

s e 1 olgu ve deneyim, gzel

daki bir sr kuvvetli ve en kendine zg cinsten

esrime olarak yani! Ama

arzu, srpriz,

durum her zaman bunun tersiydi: ve

bu yzdendir ki filozoflar bize daha en

o nl Gzel

gibi, incelikli bir zdeneyim

besili solucan

olarak ilerine

biiminde temel bir

sunageliyorlar. "Gzel olan," dedi Kant, "i 1g i o 1m

nilendir." llgi

Bu

gerek bir "seyirci" ve artist tara-

- Stendhal
- 'gzel

olan o

bir keresinde une promesse de bonheur (bir mutluluk

vaadi) diye niteler Stendhal. Ne olursa olsun,

yegane

konusu
ve silinip

estetik durum sz

burada r e d d e d i 1m ek t e

1e desin teres semen t (ilgisizlik). Kim

hakli, Kant

Stendhal mi? - Bizim estetikilerimiz,

bys

heykellerinin b i 1e "ilgi

seyredilebi-

syleyerek terazinin kesesini Kant lehine doldurmaktan

biraz alaya
bu hassas noktaya

da hak ediyorlar demektir: - sadeneyimleri "daha ilgin"tir, ve ne

olursa olsun Pygmalion'un "estetik olmayan bir insan"

mez. Biz de estetikilerimizin bylesi argmanlara
ilgili daha iyi

masumluk-

dokunma duyusunun kendine

zerine bir
hanesine

sylene-

de onun
- Bu noktada sanat
105

Kant'tan ok daha

AHLAKIN SOYKTC

bir lde

ama gene de
sihrinden kenolan Schopenhauer'a geri dnyoruz:

dini

bu? Durum yeterince garip: Schopenhauer "ilgi

bir tarzda, kendi deneyimleri

szn en

en dzenli

bir deneyimden hareketle

hauer ok az

estetik

kadar kesin

etkisi zerine

onun c i n s e 1 "ilgilenim"in panzehiri oldu-

ileri srer,

otu ve kafurdan elde edilen maddeler gibi ya-

ni, "isten"ten bu
ve

Schopen-

estetik durumun en byk stn-

olarak yceltmekten asla

onun "isten ve

ki,

temel

"isten"ten

yoluyla mmkn

o cinsel de-

neyimin bir

diye de sormak

geliyor

iinden. (Bu arada

felsefesine

da belirtelim ki, Schopenhau-

tm sorularda, bu felsefenin yirmi

bir gencin

zgllo dneminin

de

hibir zaman gzden

gerekir.) Schopen-

estetik durumu vmek iin kaleme

iinde en

ifade

bu szler

bir tonla,

pasaj

birine kulak verelim

mutlulukla,

ona

kulak verelim (Welt als Wille und Vorstellung [lstem ve

Ola-

rak Dnya], I 231): "Bu, Epikuros'un 'en yce iyi' ve

durum' olarak

iinde

durumdur;

iskrek

ten drtsnden o an iin azat oluruz; 'isteme'nin bizi

Iksion'un tekeri
szckler! Ne imgeler;

ve uzun bir

se patolojik bir zaman

"o an" ile

106

... Ne
imgeleri! Neredey"Ixion'un

NC

ANLAMI

tekeri"nin, "istemenin bizi

krek

drts"nn

isten

- Ama diyelim ki Schopenhauer

kendi

yz kere

'gzel

zn kavramak

dan neye yarar ki bu? Gzel'in etkilerinden birini

Schopen-

etkisini, - ama dzenli olarak grlen bir etki mi

hauer, isten
ki bu? Daha nce de

gibi Schopenhauer'dan daha az duyusal

olmamakla beraber, mutluluktan daha ok

olan Stendhal gzel'in bir

bir

etkisini vurguluyor: "gzel olan mut-

luluk vaat eder", ona gre 'gzel olan' yoluyla tam da istencin
("ilgi"nin)

sz konusu olan. Ve en nihayetinde, Schokendisine

bir itiraz da ileri srlemez mi; kendisini

bu konuda pek
hi

bir

'gzel'
ele

- 'gzel

de bir "ilgi"den, hem de en kuvvetli, en

kurtulan bir

hi mi
kendisinin

ilgiden,

ilgisinden yola

ileri

srlemez mi? .. Tekrar ilk sorumuza, "bir filozof ileci idealleri ululuyorsa bunun

nedir?" sorusuna dnersek, bu soruya

bir ilk ipucu elde ediyoruz burada en

b i r i k e n c e d en

kurtulmak istemektedir o! -

yzmz
likle de bu mesele iin bundan
glnesi bir

hemen: zelyeterli neden var, - hatta

bile var. zellikle

olan

da dahil olmak zere,

li"

aleti]) gerekten de

(onun gereci
"in s t r um en t um d i a b o bir

ve keyifli kalabilmek iin

107

gibi

olan
mu h t a

AHLAKIN SOYKTG

hiddet dolu,
kusuyla, fkelenmek iin

ktcl szckleri

fke tutHegel ol-

ve tm o var olma, hayatta kalma istenci olhasta

pesimist

(ne kadar arzu

nk)

da pesimist

hafife

Schopenhauer, buna bahse girilir,

orada k a 1m
ama

tuttu onu,
onu, fkesi,

antik

Kiniklerinde

gibi, ona can

mut 1u1 u uy-

d u . Schopenhauer meselesinin en
taraftan, tipik bir

giderdi:

her seferinde var olmaya

dinlencesi, dl, tiksintiye

veren

olsa

Aksi takdirde

ile ilgili olarak bu kadar;

da var bu meselenin, - ve ancak bu nok-

tada tekrar sorunumuza dnyoruz. Yeryznde filozoflar var

srece ve
birine

her yerde (felsefi

iki kutbunu

bir-

Hindistan'dan lngiltere'ye kadar), duyu-

gerek bir filozof asabiyetinin ve garezinin de var

inkar edilemez - Schopenhauer bunun en belagatli ve anlayabilenler iin de en etkileyici ve en nefes kesici patlak
- : keza, ileci idealin tmne
de var
gibi, her iki

gerek bir filozof

ve

kimse bu konuda kendini

de trn zellikleridir; bir filozofta

her ikisi de eksikse, o - emin olun ki -

bir "szde"

filozoftur. Ne an 1ama geliyor bu? Bu olguyu ilkin yorumlamak gerekir nk: kendi
"kendinde
(felsefe

sonsuza dek

durur orada, her

1a b e t e p h i 1o s o p h e

gibi. Her hayvan,

da, igdsel olarak, kuvvetini tamamen

ve kendi g duygusunun son kertesine

en uygun
elde etmeye abalar; her hayvan, yine
lde
ok daha stn" keskin bir sezigdsel olarak ve "btn
108

NC

ANLAMI

giyle, en uygun olana giden bu yol zerinde duran veya durabilecek

olan her tr huzur bozucuyu ve engeli tiksintiyle iter (onu
gtren yol d e i 1 bu szn

onu gce gtren yol, edime, en

kudretli eyleme, ve gerekte

durumda onu

ev 1i1

yol). Filozof

gtren

- onun en uygun olana giden yolu

zerinde bir engel ve felaket olan

hepsiyle birlikte tiksinerek geri evirir.

ayartacak
kadarki byk filozof-

hangisi evliydi? Herakleitos, Platon, Descartes, Spinoza, Leibniz,

Kant, Schopenhauer - evli
m ek bile mmkn

evli olarak

Evli bir filozof kom e diye zgdr,

budur: ve Sokrates,
istisna,
fesat Sokrates, yle
benim
bu
grnyor ki, i r o n i k b i r e ki 1de
iin

Her filozof, bir zamanlar

ona

munu haber verdiklerinde

gibi

"Rahula

ben zincire vuruldum" (Rahula burada "kk iblis"

geliyor); her "zgr tin", daha nce
saati gelir

dalar,

bir saat

bir zamanlar Buda'nm

dal-

gibi - "cendere iinde bir hayat," diye

dine, "bir pislik
byle

terk etti evi". ileci idealde b a

yle ok kpr

"ve madem ki
ms zl

a uzanan

ki, bir filozofun, gnn birinde tm zve

tm

1n birine

olan

yklerini, iinden sevin

dinlemesi

lerdi bu

stelik

gl bir tinin tmyle

filozof sz konusu

gl
ileci ideal, bir

ne anlama geliyor o halde? Benim

- ki oktan tahmin
en gz pek

kendi ken-

zgrlk evi terketmekte

en uygun
109

filozof, en yksek ve
grp glmser

AHLAKIN SOYKTG

ona

- onunla

d e c e kendi

reddetmez ; kendi , ama sa evetler daha ziyade ve bunu belki o lde

haddini bilmez

yapar ki ,

de pek

kalmaz: p e r e a t

mundus, fiat philosophia, fiat philosophus, fiam

dnya, ama felsefe

filozof

ben

8
Gryorsunuz, ileci idealin d e e r i konusunda
ve

bunlar, bu filozoflar! Kendi 1erini

nyorlar, - "aziz olan"dan onlara ne! Kendileri iin tam da en vazgeilmez olan

gz nnde bulunduruyorlar: zorlamadan, tacizden,

gten, ykmllklerden, tasalardan

grltden,
bir kafa;

ve

iyi hava, hafif, berrak,

kuru, doruklardaki, hayvansal tm

kanat-

o hava gibi; tm bodrumlarda skunet; gzelce zincire

kpekler;

ve

son; sekteye

garezin

kemirgen

itaatkar i organlar,

gibi

son;

ve

ama uzak; yrek

te-

de, gelecekte, lmden sonra, - zetle,

ve

zerinde dingin durmaktan ok onun zerinde kol gezen bir

gryor onlar ileci idealde. ileci idealin
byk
fet: ve

neler

malum: yoksulluk, alakgnlllk, if-

bir kez de btn byk, verimli,

tinlerin

- bu n, belirli bir dereceye kadar hepsinde

"erdemleri" olarak
tr

erdemlerle! -,

en iyi

g z e 1 retkenliklerinin en gerek ve en
110

i 1 elbette - ne

var bu

biimlerinin ve en
olarak. Geri

NC

ANLAMI

tinsellikleri ilk olarak,

da havai bir

ve kolay

bir gurura ya

gem vurmak durumunda

"l"e

belki ya da

istenlerini, lkse ve en sekin

knlk

duyulan

keza savurgan bir liberallik

vi glkle ayakta tutabildi. Ama

maddi mane-

tm

kendi istemlerini kabul

igdlerin ya-

b as

hala da

bir igd olarak -

da

zaten.

"Erdem"le hibir ilgisi yok bunun. Az nce szn

tinlerin

1 ; gl,

ve iinde giderek

l - ah! ne kadar da

lden! - beyani bu

lirli durumlarda,

kendileri l.

kesindir ki, tinin aktrleri mutlak olarak dayanamazlar o le - onlar

yeterin-

iin hi de yeterince romantik, yeterince Suriyeli

ce sahne l hi

Gelgelelim orada da develer yok

bir

tm benzerlik bundan ibaret.

grltden,

belki; bir kendigazeteden, etkiden ekin-

me; kk bir memuriyet, gndelik bir

gn

ok gizleyen bir

ve

hayvanata ara

ama

seyri dinlendiren,
gsterilen bir ilgi;

olarak bir

olmayan, gzleri (yani glleri) olan bir

ama l

belirli durumlarda,

emin olunan ve herkesle

labilecek,

bir otelde bir oda, - "l" bu

yeterince

Herakleitos'un,

lu

ve

Artemis
kendini

ah!

bana o
stun-

o "l" daha say-

elbet, kabul ediyorum: neden yoksunuz biz ylesi

naklardan? (belki de yoksun

en gzel

birden, Piazza di San Marco, ilkbahar elbet ve

oniki
o zaman.) Ne ki Herakleitos'un
111

nce, on ile

AHLAKIN SOYKTG

bugn bizim uzak

ve demokrat

hala: Efeslilerin
"imparatorluk" (Iran,

sunuz elbet)

havadisleri, "bugn"n pazar yeri

nk biz filozoflar, ncelikle bir

gereksinimi

her tr "Bugn"den. Dingin olana,

olana, sekin olana, uzak ola-

biz; ruhun,

na,

kendini savunmak ve kendini kapamak zorunda

her

sesi y k s e 1t m e d e n
tinin

Bir

kulak verin yeter: her tinin

her tin

sever.

kafa, bir
yor

bir

ve

oradaki bir tahriki olsa gerek, bir

tencere diyesim geliyor: iine ne girerse, kt ve

o byk

redeyse hep

olarak.
sesle

kendini

sesle mi d n -

m t acaba? Mmkndr - fizyologlara

bir

olarak

za

olarak

meselelere

olarak

(bu
me-

kendini ve dinleyicilerini
fazlaca

seleler
gsterir).

ama szcklerle

bir

onun temel olarak meseleleri

ne-

nc

yzmzde

ister

istemez, oysa bir kitaptan sesleniyor bize: slubunun

nedenini - vakti
bugn

kendine
ya da bir daha asla

riyor. Kendinden emin bir tin usulca

geciktirir. Bir filozof,
prenslerden ve
mek

drst

ve

ya
ele ve-

oysa;

arar, geli-

uzak

edilir: ama bu de-

ki bunlar onun

gelmez. Bir filozof fazla parlak

bu yzden de,

zamandan ve onun "gndz"n-

den kaar. Bir glge gibidir onun gndz iinde:

112

NC

ANLAMI

byr.

gelince,

bir

ve

gibi, belirli

da

zerine

tacizin-

kaprisini, her kaprisin de kt

den korkar; her kt

iyiden iyiye tecrit

ve her tr etkiye maruz

bir

rker.

s, iinde

olana

gizli sevgi, kendi kendini d-

zahmetinden

durumlara yneltir onu;

daki ana l k igdsnn,

konumunun bugne dek

sregelmesine yol

gibi. Fazla bir

olan

bu filozoflar,

igd-

de talep etmez onlar,

esiri olur", budur

-; ve tekrar

bir yetingenlik ve
tekrar belirtmeliyim ki, bir erdemden, vgye
niyetiyle d e i l , en yksek efendileri onlardan b y le talep
zekice ve

talep

anlar ve her
tirir, sadece o

iin: o efendi ki sadece bir

kuvveti, sevgiyi, ilgiyi sadece o

iin saklar.

iin birik-

edilmekten

lanmaz bu tr insan, dostluklarla

kolayca unutur veya kolayca

edilmekten de
Bir zevksizlik gibi gelir ona

"hakikat

ekmek" - o, bu

ve sahne

bir de o

olanlara (onlarsa, filozoflarsa, hakikat iin bir

tinin

iin yeterli zayapmak du-

Byk laflar kullanmazlar gerekmedike; "hakikat"

bile direndikleri sylenir: byklenir bir

... Fi-

"iffeti"ne gelince, bu tr tinlerin retkenlikleri ocuk yapmaktan

bir alanda besbelli; isimlerinin sregelmesi,

k lmszlkleri de

bir alanda belki (daha da az

ifadeyi, eski Hindistan'da filozoflar kendi

hu dnya olana dl

ne gerek?").

kbir
"ru-

ki bir atletin ya da jokeyin

iffetle bir ilgisi yoktur, burada da her113

AHLAKIN SOYKT<i

hangi bir ileci

ve duyu

konusu

bir iffet sz

igdleri daha ok, en

byk tinsel gerilim

gebelik dnemlerinde byle ister. Cinsel

ve

dnemlerinde ne kadar

bir etkisi

bilir; ilerinden en kudretli ve

o berbat deneyime dahi

igdl

deneyime,

kuvvet ve hayvansal

(vigor) birikimlerini ve

g c

olan

alan: daha byk kuvvet, daha kk

sonunda. rum

her artist

yoktur bunu anlamak iin, -

igdleridir bu noktada, tm
denetimi

byk

t ketir

sz edilen durumu da bu yo-

grlmelidir: gzel'i grmek,

kuvve tini
ve derini grme kuvvetini) harekete
olarak etkiyordu besbelli: yle ki bu kuvvet sonra-

geiren bir

dan infilak etti ve bir anda bilincin efendisi oluverdi. Ama bununla,
estetik duruma zg o garip

ve

unsurundan

tam da

evlilik

"idealizm"in

zg

kaynaktan gelmesi gibi)-,

her estetik durum

gibi orve bilince

tadan
bir
(Bu

olarak

da hibir
bir

sefer,

dek hi

olan e s t e ti k fi z y o 1o j i s i
geri

cinsel
olmuyor.
ve ay-

daha da hassas

Grdk ki, belirli bir ilecilik, en iyi niyetlerle

ve

bir el etek ekme, en yksek

114

etin
da-

NC

ANLAMI

hildir, keza onun en

da biridir:

idealin, zellikle filozoflar

bir

ileci

hi bir zaman tmyle

ele

hi de

ki ciddi

bir tarihsel inceleme, ileci ideal ile felsefe

ha

ve

ok da-

gsterir. Denebilir ki felsefe, yeryzndeki

tam da bu idealin d e n e t i m i n d e k i i p 1e r e

ilk
tutunarak

- ah henz ne beceriksizce, ah ne

bir edayla, ah

da her an yzst kapaklanmaya

bu

kk, utanga, sakar

lerin

gelenler

tm iyi
felsefenin
biri

kendileri olmaya cesaret

rafa

da, - uzunca bir sre

srekli,

gelir mi diye et-

kendilerine bakan herkesten

Bir filozofun drtlerini ve erdemlerini

den geirin - onun

gz-

drtsn, reddeden drtsn, kesin bir

varmadan nce sonuna dek bekleme drtsn, zmleyici

drtsn, onun

drtsn, onun
drtsn, onun

ve nesnellik isten-

cini, onun her "sine i r a et s t udi o" (fkesiz ve sevgisiz) istencini

ok uzun bir sre,

- : tm

ve

tersine

ilk gereklerinin

(stelik, Luther'in "Bayan

Sinsi,

yosma" diye

dik daha).

szn bile etmebir filozofun,

kendisinin bilincine

kendini zorunlulukla, adeta ete

m u r in ve t i t u m "
duyumsamak zorunda

bir
-

tan", kendisinin bilincine varmaktan s a

ha nce de
da

gibi, bugn
eski
115

"n iti iin

olarak

"kendini duyumsamakaca

n ?.. Durum, datm iyi

ltleriyle ll-

AHLAKIN SOYKT()

bile tm modern
bilinci

de g ve g

oranda,

kibir ve

gibi grn-

yor: nk bugn

tam

olan

kendilerinden yana,

uzun bir sre,

ok

da kendi koruyu-

olarak

tmyle kibir bu-

gn, makineler ve o

teknisyen ve mhendis

tecavzmz;
koskoca bir nedensellik

sayesinde

yle diyesim geliyor ki,

rs

ve ahlak

herhangi bir szde erek

kibir - Cesur

Onbirinci

gibi '1e c om bat s 1' un ive r selle

Ludwig'le

ara i g ne e " (evrensel rmcekle

-; kendimize

kibir, - kendi zerimizde deney

nk, hi bir hay-

izin

van zerinde

cinsten deneyler;

ruhumuzu keyifle ve merakla: ruhun

niye ilgilendirsin ki daha! Kendi kendimizi
ta olmak

bundan

sonradan: has-

yok,

olmaktan daha

- hatta hasta eden 1er , kim

da

hekimlerden ve

gsteriyoruz, buna

(Nussknacker) ruhun, biz

gibi;

yok, biz cevval

duyanlar ve

bilmece zmekten (Nsseknacken) te bir

de-

bu yzden her geen gn daha

duymaya daha 1
da daha

zorunlulukla; ve bu yzden

belki? .. Tm iyi
gnahtan bir

sre topluluk

belirsiz byc-

daha gerekli grnyor bugn bize.

kendi kendimize
ranlar, sanki

bizi

erdem

vaktiyle kt

her

Szgelimi evlilik, uzun bir

ihlali olarak grld; bir

kendine

mal edecek denli kibirli olanlar ceza derdi bir zamanlar (buna rnek
olarak j us prim a e n o c ti s [ilk gece
116

bugn hala Kambo-

NC

ANLAMI

ya'da rahiplerin, bu "eski ve iyi greneklerin"

iyicil, uysal, merhametli duygular - ki
ylesine

ki, neredeyse "kendi

- ok uzun zaman boyunca

bir ayoldular

stelik sahipleri

olmaktan
bugn sert olmaktan
(bkz. "lyinin ve Ktnn tesinde", s. 232). Hukuka boyun

gibi
-

ah, yeryznn her yerindeki tm asil soylar kendi kan

da
direnerek vazgetiler ve hukukun kendileri zerlerinde tahakkm

izin verdiler! "Hukuk" uzunca bir sre bir

ve ti t um

bir

ve
o 1a r ak
yarak boyun

gsterdi;
bir

bir

bir yenilikti; zorlayarak

ancak kendinden utan duYeryznde
en ufak

bile, tinsel ve bedensel eziyetlere

bu
"ileriye
atmak iin
devinmek,

iin

gerek

zellikle bugn ne kadar

bu

geliyor

s. 17 vd'nda ortaya koydum bu

19 vd'nda,
vncmz olan
sundan daha
'grenek

o zamanlar: tm
atmak,

mal
hkm

insan

- "Tan
"Hibir
denir s.
ve zgrlk duygu-

Ama bu vn yzndendir ki,

ve belirleyici bir temel

tarih olarak 'dnya tarihi'nin ncesinde yer

ve

karak-

terini
olan o muazzam zaman dilimlerini
bugn
ekmenin erdem olarak, zalimneredeyse
erdem olarak,
erdem olarak, cn erdem olarak,
erdem olarak, buna

tehlike olarak, bilme

tutkusunun tehlike olarak,

tehlike olarak, merhametin tehlike

olarak, merhamet grmenin hakaret olarak,

olarak, de i i m i n
gebe olarak yrrlkte
117

yerdi!" -

hakaret olarak,
ahlak
ve

AHLAKIN SOYKTG

10
39'uncu

en eski

insan soyunun
zorunda

hangi itibarla, hangi itibar

- ve korku

lde de

bir biimde, iki

ve

bir grnmle, kt bir yrek

da tedirgin bir kafa ile belirdi yeryznde: buna

yok.

igdlerindeki etkin olmayan, kara kara dduran,

lerine yol

olmayan yan derin bir gvensizlikle evrelenmeuzun zaman: bununla

kendilerine

korku

bir yolu yoktu.

Brahmanlar ok iyi
ortaya

bu

eski

En eski filozoflar,

ve

insanlara onlardan k o r k m ay

olan bir

anlam, bir dayanak ve bir arka plan vermeyi iyi bilirlerdi: daha
su, daha da temel bir gereksinimden yola
ri

yani kendi kendile-

korku ve hrmet edinmek iin

bunu. nk

kendilerine k a r

kendi ilerindeki tm

"ilerindeki filozof'a
trden

ve direnci
olarak

bir

yntemlerle

zulmederek, kendi kendilerine

nce kendi ilerinde zor
mnzevilerin ve
ven

in-

bunu: kendi kendilerine

bir

eziyet ederek - ken-

dilerini yenilediklerine i nan a b i 1m e k iin,

lerce

her

ve geleneklere

gereken, bu gce

yenileyicilerinin

yntemi buydu. Bin-

kendine eziyetin sonunda ylesine bir g duygusu ve zgve bylece yeni bir cennet kurmaya

Kral

nl hikayesini

ve en yeni filozof
"yeni bir cennet"

olan

yeryzndeki en eski
simgesi, - kim gnn birinde

gerekli gc kendi cehenneminde

118

NC

ANLAMI

... Tm olguyu
formller halinde zetleyelim: felsefi tin
insan tipine bnce hep, daha nceden sap
rnmek, o

girmek zorunda

kahin

rahip

byc

genel olarak dindar bir insan

olursa olsun o 1ana k l

ki ne lde

o 1abi1 sin : i 1e c i idea 1 uzun sre,

olarak
filozobir tezahr biimi ve var olma
fun, - filozof olabilmek iin ileci ideali temsi 1 etmek , onu temsil
edebilmek iinse ona inanmak zorunda
zamana

elden

ve bylelikle neredeyse k e n d i

fi 1o z o f

olarak geerlik kazanan, kendine zg bi-

reddeden,

imde

duyulara gvenmez, duyu-

kendini-soyutlama
felsefenin

Filozofun, en ya-

Bu

her

nce,

ve

bir so-

nucudur: nk felsefe ileci bir

ve giysi, ileci bir

anlama

yeryznde ok uzun bir sre o 1ana k l

o 1a m a z d .

seik bir ifadeyle sylersek: i 1e c i r a h i p ,

zamana kadar, sevimsiz ve kasvetli bir

felsefe de
ylece

... Bu durum
iinde

sonunda gene de, daha

daha

sayesinde rahip kisvesinden

ten? Bugn

en

biiminde tezahr

o biim iinde

ve tehlikeli kelebek, bu

dahi

hak
mi gerekten? O renkli
o "tin" her
daha

bir dnya
mi gerek-

yeteri kadar

yreklilik, zgven,

tinsel isten, sorumluluk istenci, isten z g r 1 mevcut mu

ki, bundan byle yeryznde "filozof'' gerekten - o 1ana k l olsun? ..

119

AHLAKIN SOYKT

11

Ancak

i 1e c i r a h i p

girdikten sonra so-

runumuzun, "ileci idealin

sorununun zerine ciddi olarak

- ancak

gitmeye
tin

"ciddiyet"e biniyor

temsi 1c isi ile

bundan byle. "Ciddiyetin

nedir?" - daha da

olan bu soru daha

ucunda belki: fizyologlara

dilimizin

uygun

bir soru, ama biz

bu soruyu. ileci rahibin

isten-

ilgisi de o idealde yatar. Var olma

ci,

ciddiye -

o ideale

o idealin muhalifleri

varsayarsak, ne de korkun bir has-

ma

gerekir. O ideali

kendi

iin

bir

veren bir

bizim sorunumuz

daha

pek

alinin en

fazla bir

ve

savunucusu

"kendi

bir yana - kendi idedahi pek

savunmak

- bir

bunu neden

nedenden tr.

bizi

korkmak yerine, kendisini bize

drst savunabilmesi iin

etmemiz gerekecek - bu

daha ok bizim ona

da ... Burada

konusu olan
"dnya"yla, tm

her
bir-

trde bir

olan ve onun
o 1a ki

kendine

kendi kendini reddediyor olsun: byle bir du-

rumda, bir
grlr

(ait
ve

kalan bir
cephe

ortaileci rahipler

biilen d e e r d i r : onlar
likte) tmden

da

gzkmemektedir; ileci rahibin burada

en nesnel

sa,

.. te yandan, bylesi

durumunda, o
ileci

ama
120

bir kpr olarak

nerede

oraya

NC

ANLAMI NEDiR?

dek geri katedilmesi gereken bir

olarak ele

eylem yoluyla

zoru n -

olarak: ileci kendisine

d a olan bir
nk,

t a 1e p e d e r

yerde zorla kabul ettirir kendi

dirimini. Nedir bunun

biimi,

Bylesi

almaz bir

tarihine istisnai bir durum ve bir acayiplik olarak gevar olan en

ve en srekli olgulardan biridir o. Yeryz

byk harfli
znn

ya da

uzak bir

okunsa, yery-

i 1e c i gezegen

kibirli ve sevimsiz,
derin tiksintiden

kendilerine, yeryzne, tm
ve eziyet etmekten zevk

iin kendilerine olabil-

eziyet eden - byk bir

da yegane zevkleridir bu - ya-

bir

sonucuna

ileci rahibin ne kadar dzenli, ne kadar

belki de.
ve

iyice

her dnemde ortaya

neredeyse
tek bir

o; her yerde serpilir byr; her sosyal

iinden

yoluyla retip

atar.

has
boy
bu-

nun tersinedir durum, - derin bir igd, genel olarak ele

remeyi yasaklar ona daha ok. Bu ya a m d m

trn tekrar

tekrar boy verip serpilmesine yol aan, birinci dereceden bir gereklilik olsa gerektir, - bylesi bir
ya a

n ken di

tipinin soyunun tkenmemesi

a r n a olsa gerektir. nk ileci

benzeri bulunmaz bir

de

kendisi zerinde,

bir

bir
zerin-

en kkl, en kuvvetli, en

zerinde hakimiyet kurmak isteyen doymak bilmez bir

temel

igdnn ve g istencinin

hkm srmektedir burada; kuv-

veti, kuvvetin
burada;

iin kullanma
hasetle ve sinsice, fizyolojik
121

bulu-

AHLAKIN SOYKTG

zellikle de onun
ve bir yandan da nasipsizlikten, krelmeden,

talihsizlikten,

irkin olandan, kendi kendini zarara

kendini

kendini feda etmekten zevk

ve bunlarda

zevk a r a n r . Tm bunlar son derece paradoksal: ikilikli olmak is t eye n , bu

yolojik

zevk a 1an ve hatta kendi

yetisi z

f 1a d

lde daha da kendinden emin ve

utkulu olagelen bir ikilikle

utku": bu

olan fiz-

burada. "Son kerte azaptaki

simge

ileci ideal teden beri;

bilmecede, bu byleyici eziyet imgesinde

bu
tr en

selametini, en nihayetindeki zaferini. C r u x ,

n u x , 1u x

birdir onda. -

12

Ete

bylesi bir

ve

isten-

cinin f e 1s e f e yapar duruma

ne

neyin zeri-

en isel

gerek olarak duyumsanan

En kesin biimde hakiki olarak,

zerine:

tam da

igdsnn, hakikati en mutlak biimde

yerde

Szgelimi, Vedanta felsefesinin ilecilerinin

gibi,

indirgeyecektir,

"zne" ve "nesne" kavram

bir

oldukda yle, e-

tmn - hepsi

Kendi 'Ben'ine

kendinden esirge-

- ne zafer! - stelik

mek, kendi
duyulara

ya-

grnr olana

trden bir zafer, ak 1a

haz ki bu, ileci

bir zafer de

ok daha stn

bir
ve
yle bir
ve kendini-kmseme akla
122

NC

ANLAMI

"bir hakikat ve

v a r , ama

aklaya sak bu diyar!" ...

bilirlik karakteri"
bu

bile,

akla

evirmeye

ileci

karakteri"

nk
bir trden

betimler Kant'ta; yle ki zihin bu

ile ilgili olarak, onun zihin iin - h i m i h i k a v r a n a m a z

oldugunu kavrayabilir ancak.) - Ama biz gene de, zellikle de bilenler
olarak,

ve

ters evrimlerine

bylesi ka-

(ki bunlar yoluyla tin fazla uzun bir sre

ve

ve

kendi kendine

nankrlk etmeyelim: bir kez olsun bylesine

mek,

gr-

grmeyi istemek, zihnin ileriki

ve

de nemsiz bir zihin

"ilgisiz gr" olarak

- "nesnellik" burada

(ki bu bir kavram

lehte ve aleyhte

a a 1m a ve

yetisi olarak

tam da bu

ve

yorum far k l -

bilgi
lerim,

ki-

de n e ti m a 1

bir araya getirmek ve birbirinden

yle ki

hi

bilsin.

kendimizi bundan byle

bir bilgi znesi"

mi filozof bey-

istensiz,

za-

olan o eski, tehlikeli kavram uydur"saf

gibi

"mutlak tinsellik" "kendi

ahtapot

olmayan bir gzn

bilgi"
mmkn

talep edilir burada hep, yle bir gz ki

yn olmayacak, etkin ve

kuvvetlerinin n

ola-

cak, bu kuvvetlerden yoksun olacak, oysa ancak bu kuvvetler sayesinde

grmek 'bir

grmek olur, hep bir

talep edilir burada

me, ya 1n z c a bir

ve olmayan bir gz kav-

Ya 1n z c a bir
"bilme"
123

grve bir konuya

AHLAKIN SOYKTG

kin n e d e n 1i o k

sz

d e n 1i o k ve

gzle

verirsek, bir konuya ne

becerirsek, o konu
o denli eksiksiz olur.

topyekun

mek,
zihni

nu:

tmden ele-

almak; diyelim ki yapabildik bu-

etmek demek olmaz

bu? ..

13
Ama geriye dnelim.

; ileci insanda temsil

gibi grnen bylesi bir

bu

pedz bir

da, d-

Olsa olsa

uzun sre
bir

bir
uzun sre kendi b

bir tr geici dile

psikolojik bir

yorumu, forml, ayarolsa gerektir; - bir sz sadece,

bilgisindeki eski bir

bir sz.

bunun

i 1e c i idea 1 , tm

lanarak ayakta kalmaya

ve

maya yz

iin

bir

derin, en

kul-

veren yoz 1

koruma ve

m a i g d 1e r i n d e n kay n a k 1a n

; ileci ideal,

igdlerinin yeni aralar ve

mcadele
tersinedir

mcadele verir onun

iinde ve onu kullanarak da lmle ve lme

korumak iin

ve bitkin-

durum bu ideale
bir

mcadele verir,
Onun insan-

ve

lar zerinde, zellikle de

her yerde, tarihin bize

124

en
yoluyla

bir fizyolojik

eder. ileci ideal bylesi bir

ileci ideal

ortada

fizyolojik olarak

- psikolojik olarak

lde hkm

NC

ANLAMI

ve kudretli hale
diye kadarki insan trnn, en
l

nemli bir olgunun ifadesidir:

hasta -

lmle (daha

duyulan

usanla, bitkinlikle, "son"a duyulan arzuyla) olan fizyolojik mcadelesinin ifadesidir. ileci rahip, ete
arzusudur, bu arzunun en yksek derecesidir stelik, onun

ve tutkusudur: ne var ki tam da

bu gcdr onu buraya

zincir; tam da bu yzden bura-

da olmak ve insan-olmak iin daha

mak zorunda olan bir alete

yaratmaya
- tam da bu g yoluyla tm bir

talihsizler, kazazedeler, her trden kendinden-

nasipsizler,

mustaripler srsn, igdsel olarak

stlenerek

beni

bu ileci rahip,

bu reddeden , -

szde
Evet -

en byk

ve

kudretlerindendir tam da ... Neye

o, o hasta-

Zira insan, herhangi bir

gvensiz, daha

hayvana oranla daha hasta, daha

daha belirsizdir, buna

kendisidir o:

yok, - hasta hay-

oluyor bu? Geri tm

oranla daha ok
ok

bu

top-

daha ok

kafa

daha

daha ok meydan

o, kendi kendinin byk deneycisi, o tatminsiz, o doymak bilmez, o en

son
hala zapt

iin hayvanla,

mcadele eden, - o,

olan, ebediyen gelecekte olan, kendi itici kuvvetinher

den huzur bulamayan, yle ki

gibi
hayvan

da bylesi yrekli ve zengin bir

zamanda tehlikeye en ok maruz olan, tm hasta hayvan-

lar iinde en uzun sreli ve en derinden hasta olan

lnsan

etini bir mahmuz

hem de

bu

ki? ..
da var (1348

125

AHLAKIN SOYKTG

lm

ama bu tiksinti bile, bu yorgun-

luk, bu kendinden

bile - ylesine gl bir

hemen. Onun

onda, tekrar yeni bir zincire

adeta bir byyle bir sr
yle ki yara 1

ki

"evet"i gn

sa bu

kendisi

zorlar sonradan onu y a a m aya ...

14
lnsanda

ne derece

- ki bu

-, ruhsal-bedensel

nadir rneklerine,

mutlu rast 1ant la r na o derece hrmet etmek, nasipli

bu en pis havadan,

o derece

mu bu? ..

korumak gerekir.

iin en byk tehlike

kuvvetlilere en kuvvetlilerden d e i 1 en
bu? .. Genel olarak

felaket
gelir. Biliniyor mu

dilenecek olan

duyulan korku

insana kar-

nk bu korku kuvvetlileri kuvvetli, kimi

zaman da korkun olmaya zorlar - nasipli insan tipini ayakta tutar.

gereken ve
olan

insana

hibir felaketin

duyulan byk korku

kadar feci
ona

duyulan

byk tiksinti , keza byk m er ham ettir . Bu ikisi gnn biolarak en rktcsnden bir

rinde

geliverirdi

dnyaya hemen,

"son istenci", onun hilik istenci, nihilizm. Ve

nitekim ok da

var bunun iin. Kim

gzleri ve

burnuyla

da koklarsa, bugn

yerde bir tr

hastane

tr blgelerinden sz ediyorum elbette,

olan her tr "Avrupa" dan.

neredeyse her
sezinler, -

kl-

yeryznde var
insan iin en byk

126

NC

ANLAMI

tehlike: ktler
i 1,
kazaya
olanlar,
o 1an1

hayvanlar"

insanlar

i 1 . Daha en
e n z ay

en fazla baltalayanlar,

insana, kendimize gvenimizi en tehlikeli biimde zehirleyenler ve sorondan, insana derin bir hzn

gulayanlar. Nerede

kusurlu

kaamak
bylesi bir
- bir i
diye i eker o

o geriye dnk

kendi kendine ne
olan o

ele veren o

"Herhangi

biri olsam!"

"ama mit yok. Neysem oyum: kendi kendimden

kurtulurum? Ama ne

ki -

Bylesi bir kendini

kendimden !" ...

zemininde, bu gerek

her tr yabani ot, her tr zehirli bitki

zemininde

ve hepsi de pek kk, pek

pek sahtekar, pek

Burada intikam ve kuyruk

kaynar; gizli

ler

ve itiraf edilemez

gibi kokutur; burada en ktcl komplo durmadan

rer, -

ekenin, nasipli ve utkulu olana

rada utkulu

komplo; bu-

ne f r e t edilir. stelik bu nefreti

nefret olarak itiraf etmemek iin de ne yalanlar atmak! Byk laflar,

byk edalar iin ne zahmetlere girmek,

da bir "drst" iftira sa-

Bu nasipsizler: ne de asil bir belagat akar

ok

sahte, teslimiyeti bir boyun

Ne de
yzer gzle-

Adaleti, sevgiyi,
stnlrinde! Ne isterler ki bunlar
en
temsi 1 etmek - budur, bu "en alttakiler"in, bu hasVe ne de maharetli
hatta erdemin
ki

bu ihtiras! Erdemin

erdemin
becerisine

dahi taklit etmededuymamak elde

lar erdemi iyiden iyiye sahiplendiler

buna

yok:

bu

zira. Bunve mitsizce has-

biziz iyi olanlar, adil olanlar" di127

AHLAKIN SOYKT

yarlar,

biziz h om ine s b ona e v o 1un tat is" (iyi niyet-

li insanlar). Bize

ithamlar, ihtarlar olarak geziniyorlar

- sanki

nasiplilik, kuvvet,

iktidar duygusu

gibi, ileride kefareti denmesi,

kendi
denmesi gereken

hem de
da

gibi: ah, kendileri

detmeye

da can atarlar c e 11 at olmaya!

"adalet"

zehirli bir tkrk gibi

her keyfi yerinde grnen ve

srekli

nutlukla kendi yolunda gidene tkrmeye

tikam

biimde

bolca bulunur onlar

tr, o

mek

in-

O en

kendini-

sakatlar, "gzel ruhlar" temsil et-

olan ve kepazeye
bebek bezlerine

dizelere ve

sarmalayarak "yrek

diye pazara

srenler de eksik

onanistleri ve "kendi ken-

dilerini doyuma

herhangi bir stnlk

zerinde despotluk kurmaya

biimini temsil etme istenleri,

gtren gizli

sezme igdleri, - bunun, en

istencinin

yer var

ki! zellikle de hasta

hkmetmenin, ezmenin,
kimse yoktur. Ne

inceliklerinde onun stne

ne l hibir

rinde gml

bu g

hasta

yeniden

der). Her ailenin, her kurumun, her

bir gz

hepsinde

zaman kk dozda zehirlerle,

Bilimin

peklerin

fke

arka
sinsi bir

gr 1t1

sessiz bir

bir

yrttkleri

yz ifadesi ile srdrlen, ama kimi zaman da

o

en de-

(Bogo'lar,

grr

fke"yi
ile srdrlen

kadar gelir
bu "asilane"
128

kkudurgan

NC

ANLAMI

ve hiddeti (anlayabilen okurlara bir kez daha, bugnn Alahlaki sprnty en irkin ve en

kullanan

Berlinli intikam havarisi Eugen Dhring'i

Dhring, gn-

kendi benzerleri, Yahudi

mzn ilk ahlak

da bile ilk). Hepsi

bu fizyolojik ynden kazaya

ve

intikam kaynayan,

bir toprak, mutlu olanlara

duran

bitip tkenmeyen, doymak

bilmeyen ve intikam iin brndkleri

bitimsiz olan:

intikam bahaneleri de

en son, en ince, en yce zaferine

ki bunlar? Kendi sefilliklerini, var olan tm

ne zaman

v i c d a n n a k a km
ki gn gelip de

yle
utanmaya

lar ve belki de kendi

bu mutlu-

birbirlerine "mutlu olmak

sefa 1et var!" dediklerinde ... Oysa

nen ve ruhen gllerin mu t 1u 1u a h a k 1a r
duymaya

sunda bu
feci bir

o 1d u u konudaha byk ve daha

anlama olamaz. Defolsun bu "ters

dnya"! Defolhasta e t m e m e s i

sun bu rezil duygu

- ve bu ylesi bir duygu
en

ok

nasiplilerin, bede-

olurdu - bu

- ama bunun iin her

talardan ay r

yeryzndeki
nce

has-

grmekten bile

kir ki, hastalarla

kendilerini.

gereya da doktor

grevi yoksa? .. Ne kike n d i grevlerini bundan

olmak
daha vahim bir

anlayamaz ve

sek olan, daha alak

- daha yk-

aleti olmaya indirgememe 1idi r ken-

dini, mesafe tutkusu grevleri de sonsuza dek birbirlerinden

var olma
bin kat daha

gr sesli
stelik:
129

ahenksiz,

tutandan
g -

AHLAKIN SOYKTG

ven c e l e r i ,

onlar y k m l d r

yapabileceklerini,
hastalar asla
ca kendilerinin
lerse

yapmak zorunda

ve yapmak zorunda

gerekeni yapabilecek duruma gelecek-

hala mmkn mdr ki

..

ama
doktoru,

"kurta-

bu yzden temiz hava! temiz hava! Ve ne olursa

olsun uzak durmak tm kltr

ve hastanelerinin civa-

bu yzden nezih evre, bizim evremiz! Ya da

ille de

gerekiyorsa! Ama ne olursa olsun ie dnk rmenin

ve iten ie
Ki,

gibi

uzak durmak! ..

zellikle de bizler iin

iki

en

benzeyen en beterinden

bir sre daha

sana duyulan byk tiksintiye

lan byk merhamete

kendimizi, - in insana duyu -

..

15
Hastalara

kesinlikle

grevi

tm

- ki zellikle

burada d e r in e i n il m e sini , bu konunun derinlemesine kavranistiyorum - bununla beraber bir

zorunluluk daha kav-

demektir, - kendileri de hasta olan

ve
mizle

ve

ileci rahibin

nceden

etki

iki eli-

bulunuyoruz. ileci rahibi, hasta srnn

ve savunucusu olarak grme-

miz gerekiyor: ancak bu yolla

nunu. A c

ve

onun o muazzam tarihi misyo-

e k e n le r z e r in d e h k m d a r

k t r onun

buna yneltir igds onu, bunda gsterir en kendine zg

130

NC

hnerini,
nin de hasta
gerekir

ANLAMI

bunda bulur kendine has

Kendisihastalarla ve talihsizlerle temelden akraba
anlayabilmesi, - onlarla

iin; ama kuvvetli

da gerekir,
metmesi, her

daha da ok kendine hknce de g istencinin

gerekir, ki

hastalarda gven ve korku

onlara tutunacak bir dal, di-

ren, destek,

despot,

eli

korumak

olabilsin.

srsn - kime

yok, ve

buna

duyulan hasede

tm kaba,

ve
laya n

az-

muhalifi ve

gerekir onun. Rahip, nefret

o daha hassas

daha kolay

ilk biimidir.

la

a-

hayvanlar-

ok

("tinin")

elbette; - bu yzden belirli durumlar iin, kendinde adeta

yeni bir

hayvan tipi

hi

ylesi bir hayvan ti-

pine de 1a1 et etmesi gerekecektir, - kutup

pusuya

panterin ve

lde de tilkinin, korku

kadar ekici de olan bir

gibi grnen yeni bir h ay -

va n k o r k u n 1u u .

gibi ciddi,

stn

kurnaz,

esrarengiz glerin habercisi ve

szcs olarak

trden

rak zerinde

bu top-

her yere

kendi hnerinden
bir hakimiyet kurmaya
samlar getirir, buna

ikilik,

emin, a c

ekmeye ve

e k e n 1e r zerinde srekli

olarak. Beraberinde merhemler ve balyok; ama ilkin

olsun; sonradan,
zehir 1er de

evik,

gerekir ki doktor

dindirirken ayn
- en iyi bu

anlar zira, evresindeki tm

zorunlu olarak hasta, tm hasta

131

z a m an da
de zorunlu

AHLAKIN SOYKTG

olarak evcil

bu byc ve

hayvan terbiyecisi.

hasta srsn olduka iyi korur bu tuhaf oban, - kendilerine

da korur

sr iinde kor gibi yanan

k-

ve mptelalara ve hastalara has daha ne varsa tmne

kurnazca, sert ve gizliden gizliye
maddenin,

ve o en tehlikeli

c n srekli

sr iinde her an

gsterebilecek zlmeyle. Bu

sry ve

etmeyecek
ve

parala-

budur onun

rahiplerin

formlle ifade edilmek istenseydi,

yn

di: rahip
olarak

bir
sylenebilir-

d i r . Her

bir neden arar nk; daha

belirlersek,

hneri

en

eken, igdsel
bir fail, daha da

su 1u bir fail, -

herhangi bir bahane zerinden, fiilen ya da

herhangi bir

ekenin en byk rank, her tr

hatlama- yani
elinde

intikam ve bun-

lara akraba

lir

gerek fizyolojik nedeni ancak burada bulunabist

d u y g u 1a n m y o 1uy 1a u y u t u r m a

ab

yani: -

nedeni genellikle, bana

olarak, savunma

bir

basit bir tepkisel korunma

bir zarar ve tehlike durumunda gsterilen,

nleminde, aniden
bir

bile

bir asitten korunmak iin

trden bir "tepkesel harekette"

Oysa fark temel bir fark: bir

durumda, daha fazla zarar grmenin n

rumda,

gizli

herhangi trden, daha

ve hi

ok da

isteniyor,
olmaya

bir duygu yoluyla

dubir
u 1m ak

o an iin bilinten silinmek isteniyor, - bunun iin bir

132

NC

ANLAMI

gerek

bir

ve onu

harekete geirecek, uygun olan ilk bahaneye. "Kendimi kt

hissetmem birinin suu

- tm

zg bir

biimidir bu ve kendilerini kt hissetmelerinin gerek nedeninden,

fizyolojik nedeninden, ne denli bihaberlerse, o denli onlara zgdr
(bu neden, szgelimi bir ne r v us s y m pat h i c us [sinir sistemi]
yatabilir ya da

bir safra kesesi

veya kan-

daki slfrik ve fosforik asit ieren potasyum

da kan

engelleyen

ya da

ve benzeri
veren

ya

ekenlerin hepsi de,

bahane bulmak konusunda

gsterirler:

ktlkler ve grnrdeki

zerine kara kara

bir

bir heves ve

bile zevk

istedikleri gibi heyecana

ve kendi ktlk zehikayeler

hirleriyle kendilerinden geebilecekleri

ve bugnlerinin

bulmak iin
- en eski

oktan

dostu,
par

izlerini

en

daha ne varsa hepsini fail ya-

ekiyorum: bu birinin suu

her

koyun. Ama

koyunum! birinin suu

talan ederler

- byle

ileci rahip ona der ki:

bu: ama sen kendinsin o biri,

sensin bunda sulu olan, - s e n k e n d i n s in y a 1n z c a k e n d i n in su 1usu!" ... Yeterince cretkar bu, yeterince
elde edildi bununla en
gibi,

bununla, daha nce de

yn - d e i tiri 1d i .

133

ama bir

AHLAKIN SOYKTM

16
hekimlik igdsnn benim
rahip yoluyla neye en

gre, ileci

gayr e t e t mi

"ahlaki

ve "su", "gnah",

"lanet" gibi bylesi paradoksal ve

geici despotizmini neyi elde etmek iin

tahmin edersiniz
ceye kadar z a r a r s z

belirli bir dere-

iin,

kendilerini yok etmelerini

kendi
iin,

hasta

dos-

kendi kendilerinin zerine yneltmek,

sine evirmek iin ('Tek bir

ynn ter-

gerektir") ve tm

ekenlerin kt

igdlerini zdisiplin, zdenetim ve kendini

olarak bylece s m r m e k iin.

ynelik
de

bu trden bir "ila"la, basit bir

gibi,
fizyolojik anlam-

da gerek bir hasta-t e d av i s i n i n sz konusu

ki

igdsnn bununla herhangi bir tedavi

dahi ileri srlemez. Bir yanda,
ve rgtlemenin bir tr ("kilise"

tulan

yanda,

eksiksiz

ve
bunun en tu-

yana daha ok

daha

bir tr geici emniyet

ve bylelikle

ile hasta

uzunca bir sre

almak

bir u u r u m amak - buydu

Ve

ok faz 1

gibi bu incelemede, benim

!. .

olan trden

gz nne

gerekelendirmeme lzum dahi olmayan bir

yola

insanda bir olgu

olgunun, fizyolojik bir

bizler iin

hibir
ele

daha ok bir

olgusunun yorumudur - bu yorum da,

olmayan ahlaksal-dinsel bir
Bir

s e t m esi , kesinlikle onun

kendini "sulu" "gnahkar" his olarak byle

134

NC iNCELEME: iLECi

ANLAMI

kendini

iin

nl

gibi.

o zamanlar, en keskin
bile, ortada bir su

ve induymuyorlar-

kendileri dahi

duymuyor 1

bundan , - yine de su yoktu ortada. - O

imiyle dile getirirsem: "ruhsal

bi-

benim iin kesinlikle bir olgu

dek tam olarak formle

(neden-

sellik erevesi iinde) bir yorumudur

da henz

tmyle havada kalan ve bilimsel

-

bir soru

olmayan bir

yerine

tombul bir szcktr

Bir
bir "ruhsal
edemiyorsa
bunun sebebi, kaba
i 1 daha byk bir
karbir ifadeyle sylersek, "ruhunda"
(kaba bir ifade
kabaca

gibi: ama

gibi bir arzuyu da dile getirmiyor asla ... ) Kuv-

vetli ve nasipli bir insan,

olmak zere) hazmeder,

(eylemleri ve kabahatleri de dahil

yediklerini

gibi, kimi zaman

zorlu lokmalar yutmak zorunda kalsa da. Bir

yorsa"

bu tr bir

edemi-

ne denli fizyolojikse o denli

fizyolojiktir - ve gerekte
- Laf

kabaca

o
bylesi bir

biridir
her tr materyalizmin en

muhalifi olunabilir yine de ...

17

Ama

bir doktor mudur ki bu ileci rahip? - Kendini

olarak hissetmekten,

ne denli
lkle kabul

olarak hrmet grmekten

da onun bir doktor

bulunuyoruz.
135

ne derece gekmenin

AHLAKIN SOYKTC

kendisi ile,

ekenin

d e i 1,

hasta

ile

o, bunun nedeni ile

ile de i 1 , - rahibin

temel itiraz bu

Gelgelelim,

en
rahibin

ve sahip

mi kendimizi bir kez, onun buradan

ve

bakarak neler

hay-

sonu gelmeyecektir.
ma", -

h a fi f 1e t i 1m e s i , her tr "avut-

bu

ortaya:

culuk grevini

da

da

avutu-

ve cretle

zellikle de

grev iin
avutma

olarak

o denli ok

o denli ok

en

iinde en

bir hazine

ferahlatan, rahatlatan,
de; bu ama

bu

tehlikeye

zellikle fizyolojik

iinen tehlikeli ve

zrllerin derin kn-

bitkinliklerinin, kapkara kederlerinin

tlerinin,
hangi

hi
o denli incelikle,

belirli srelerle stesinden

gneyli

nk, genel olarak sylersek: btn byk dinlerde sz

konusu olan

mesele,

haline

belirli bir yorgunluk ve

mcadele etmek

daha en

dan kabul edilebilir ki, yeryznn belirli yerlerinde zaman zaman,

neredeyse zorunlu olarak, fi z y o 1o j i k bir t u t u k 1u k d u y g u sunun

kitleleri hakimiyeti

ne ki fizyolojik konulardaki bilgi

luk duygusu

bunun fizyolojik bir tutuk-

bilincine

deni" ve aresi

yol

psikolojik-ahlaksal alanda

"neve

(nitekim bu benim, genel olarak "din" diye

iin
gusunun ok

en

formlmdr). Byle bir tutukluk duyolabilir: ok

melezlenmele136

NC

ANLAMI

ri sonucunda

(ya da sosyal

da - sosyal

zamanda bir soy ve

zaman:

"dnya

melezlenmeleri sonucunda dile getirir her

on dokuzuncu

mi" byk lde,

ani

nucudur); ya da

bir ge

ye gcnn

bir iklime

tan'daki

ve

et-

Paris pesimizmi); veya

alkolizmi; vejetaryen

zadesi Christoph'un

uyum gsterme(Hintlilerin Hindis-

ya da

so-

olarak - bir

kisi (1850'den itibaren

hiz

"pesimiz-

bir

bir per-

Shakespeare'in gen asil-

onlardan yana elbet); ya da bir kan bozuk-

frengi ve benzerleri

feci

ve bylelikle Alman
zemin

ve dlek-

olan Otuz

knt). Her bylesi durumda, kkn 1 k duygusu

bir m c a d e 1eye

ile byk
nemli

gelin bu mcadelenin en

ve biimleri

knlk duygusuna
olma

bilgilenelim. (k-

fi 1o z o f u n

mcadeleyle hep

mcadeleyi

gibi, burada tm-

- yeterince ilgintir geri, ama

den bir kenara

sama, pratik
ve

rmcek

kenarda

benzeri

nce
da giderek yok olmak z o r unda k a 1a -

ca

gibi naif bir

hareketle
- ama

... ) O
6

bir

ki yok olmaya

kknlkle mcadelede nce ,

duygusunu

Nietzsche'nin
Shakespeare evirisinde (Schlegel!rieck), ok fazla et
iin
zarar
Sir Andrew Aguecheek (Onikinci
Gece), ''.Junker Christoph von Bleichwang" olarak
-yn.
137

AHLAKIN SOYKTG

iyiden iyiye en alt noktaya eken aralar

istememek, dilememek;

Mmknse

hi

yol aan, "kan" yapan her

(tuz yememek: Fakir'in

sevmemek; nefret et-

almamak;

dilen-

memek;
mek; mmknse
ynden

ya da

az

olmak: tinsel

ilkesi "i 1 fa ut s' a beti r "

kendini

Sonu, psikolojik-ahlaksal ifadeyle:

"kutsan-

fizyolojik ifadeyle: hipnotize olma, uykusu ,

iklimlerin

hayvanlar iin

bitkisi iin de yaz uykusu ne ise,

insanlar iin de ona benzer bir

olarak elde etme

bilinte dahi belirmeksizin,

asgari bir enerji tketimi ve metabolik etkinlik. Bu ama
miktarda insan enerjisi

.. Her

neredeyse tm halklarda bolca bulunan bu

bu kadar

sportmenlerinin,

bir antrenman yoluyla mcadele ettikleri

yolu

bir

ve

hipnotizma

fizyolojik kntden,
sayesinde

gerek

duyulamaz, - o derin
sistemleri

durumda gerekten s y r 1m

rinin, en genel etnolojik olgular

yer

1a r d r : yntemlebu yzdendir.

ve arzuyu byle ldresiye a

menin

bir

kastet-

belirtisi olarak grlmesine de izin veri-

lemez (hoyrata et yiyenlerin "zgr tinliler"e ve asilzade Christophlar'a

yapmaya meyilli

gibi). Ne var ki bunun, her trden zihinsel

bozukluklara gtren y o 1

de bir o kadar kesindir,

Hesykhastes'lerde

Athos
ses ve grnt
7

On drdnc

duyusal
Athos
-n.

gibi "i

rve esrime-

ortaya

138

bir

NC

ANLAMI

lere (azize Theresa hikayesi). Bu tr durumlara, bu durumlara

olanlar

getirilen yorumun, hep

bellidir: daha bylesi bir yorum

ya

o en ikna

istencinde

minnettar ses tonunu

En yksek konum, k u r t u 1u

etmeyin.

n kendi, en nihayet

topyekun hipnoz ve dinginlik onlar iin hep, dile getirmeye en yce

simgelerin dahi

gizin kendisi

ve

tm

temeline bir
azat olma, "bilme", "hakikat'',

"var olma", her amatan, her dilekten, her eylemden kopup kurtulma,
iyinin ve ktnn de tesinde bir "tedelik". "lyi ve Kt," der Budist,
- "her ikisi de birer zincirdir: yetkin

her ikisinin de stesinden gel-

ve

der Vedanta'ya inanan,

vermez ona; bir bilge olarak iyiyi ve kty silkeler atar zerinden;
sekte vuramaz

hibir eylem onun

ikisini de

iyiyi ve kty, her

o": - tmyle Hintli bir

yani, Brahmanca ol-

kadar Budiste de. (Ne Hint ne de

erde-

me bir hipnotizma yolu olarak byk

erdem yoluyla, ahlaki
bunu

biilse de,

yoluyla

kabul edilmez:

ki bu gereklerle de

hakikate

her

Bu noktada
iyiden iyiye ahlak-

olan en byk dindeki belki de en iyi gerekilik rne"Bilen iin ykmllk yoktur" ... "Erdemler edinmek 1e kurnk

hibir yetkinlik edinmesi sz konusu

olmayan Brahman'la bir olmakta yatar;

nk

b r a km a k 1a da
ki onunla bir olmak

ncesiz ve
Avrupa' da Hint felsefesinin ilk gerek
Deussen

olan

- bu blmler ankadostum Paul

Byk dinler-

139

AHLAKIN SOYKTG

deki

demek ki; buna

iin bile fazla yorgun

bu

rya grmek

bezginlerinin d e r i n u y k u ciddiyetimizi korumak biraz g-

y a dahi atfettikleri
- Brahman'la

olarak,

un i o m y s ti -

olarak derin uyku. "Sonra iyice uykuya

c a (gizem
- der en eski ve

"kitap" bununla ilgili olarak - "ve hibir rya

imgesi grmemecesine tamamen huzura

kendi kendinin iine

azizim, var olan'la

idrake

o zaman, ah
-

evrili olarak, ne ierdekinin ne de

bilincinde

Gn ve gece,

kpry, ne

ne de

lm,

gemez bu

geer". "Derin uykuda," derler

keza en byk dinden bu en derininin mminleri, "ruh bu bedenen yce

den

girer ve bylelikle kendi biimi iinde belirir:

oynayarak ve ister

en yce tinin kendisidir orada,

larla, ister arabalarla, ister dostlarla

etrafta gezinen en yce

orada beden denen o ek-

tinin kendisidir, geriye

lentiyi, o beden ki bir

arabaya

"p r ana"
selesinde

gibi

ona." Buna

me-

gibi burada da dile getirilen

her ne kadar

ile dile getiriliyor olsa da, o

ama

seik, so-

eken Epikuros'unkiyle temelde

de-

gzden
hipnotize edici hilik-duygusu,
en derin uykunun skuneti, a c s z l k szn
ekenler ve
iyiden iyiye kknler bunu pekala en yce lyi olarak,
ri olarak grebilirler,
lu
duygu

buna olumlu

ta kendisi olarak

bimeleri, bunu olumk a n 1m az d r .

gre, tm pesimist dinlerde

140

NC

ANLAMI

18
knt hallerine

daha nadir

gleri, her

nce cesareti, genelgeer

Stoisizm"i

ve
topyekun

duyma yetisinin hipnoz yoluyla byle

ok daha

daha kolay olan

uygulanan ve mutlaka

bir antrenman

m e k a n i k e t kin 1i k .

eken bir

Bunun,
likle

lde

kesin-

duyulamaz: bugn bu olgu biraz ikiyzlce,

nimeti" diye

Rahatlama,

bsbtn

ekenin ilgisinin

bir yne evrilmesiyle

- bilinte srekli

olarak bir eylem, sonra bir eylem daha beliriyor ve bunun sonucunda
yer

nk

bu insan bilincinin

Meka-

nik etkinlik ve onun beraberinde getirdikleri - szgelimi mutlak dbir itaat,

zenlilik, kr krne
man doldurma,

za-

kendini-unutmaya, "in c ur i a su i "ye

(kendine zen gstermeme)

ileci rahip

bir

izin, evet bir talim - :

da

da mkemmel bir

bunlardan! zellikle de alt

ekenleriyle,

veya tutsaklarla

la: onlar ki

zaman hem

nefret edilecek

ve hem de

bundan byle bir

grmelerini

iin, kk bir isim

ok da

(ya da

gerek

grece bir mutluluk

ve

bir vaftiz

: - klenin kendi

memnuniyetsizlik ise rahipler

bir
li bir

i 1d i r. - kntyle

tutulan daha

yol, her yerde bulunabilir ve usul haline getirilebilir bir

k k s evin reetesi
edilen

icat

ilala beraber

bu ila
Sevincin, byle tedavi
141

demin sz
olarak

AHLAKIN SOYKT

reetelerde

en

s e v indi r m en i n se-

vincidir

vermek, rahatlatmak,

etmek,

cesaretlendirmek, avutmak, vmek, dllendirmek); ileci rahip bu

bu "en

sevme"

yazmakla en kuvvetli, en ya-

drtnn, en tedbirli dozda da olsa bir

vermektedir

- i k ti d a r is t e n c inin

Her
dllendirmenin

beraberinde

"en kk bir stnlk"

fizyolojik

zrllerin en bolca
olmak

tor nezareti

avunma yoludur, iyi bir dokaksi halde elbette

temel igd-

ye itaat ederek incitirler birbirlerini. Roma

izi srlrse, o zamanki toplumun en alt
olan ve kntnn o

kk sevincin, kar-

sevincinin bilinli olarak

destek

rine

hastalar
bir

birbirledernekler, yoksullar

l gmme dernekleri grlr, - yoksa yeni

miydi bu kk sevin o zamanlar, gerek bir

lece ortaya

bir

miydi? By-

istenci", sr

"toplanma" istenci, yine ok hafife de olsa,

"cemiyet",
olan o iktidar

istencinin yeni ve ok daha eksiksiz bir

r o 1u turumu kntye
ve

s -

yrtlen

bir

bir zaferdir. Cemiyetin bymesi, birey iin de, onu

en

kendine

tiksinti-

den (Geulinx'in "de s p e c ti o su i "si [kendini hor grme]) bir hayli

yeni bir ilgi
lar o

olur. Tm hastalar ve

ve gszlk duygusunu zerlerinden silkip

atmak arzusuyla, igdsel olarak bir sr rgtlenimine ynelirler:

ileci rahip bu igdy sezer ve

eder; sr olan her yerde g142

NC

ANLAM!

szlk igds sry

tir. nk

ve rahip

da onu

gzden

b i r 1e meye

ynelirlerse, gller de

zorunlulukla birbirlerinden ay -

r l maya gayret ederler; gller, iktidar istenlerinin

bir

toplu eylemi ve toplu tatmini sz konusu

nemli lde

bireysel

ancak,
ile

ise

bir araya toplanmaktan haz duyarak gelirler bir araya, - bylelikle

igdleri tatmin edilirken,

gelen "efendilik" (yani,

ba-

hayvan tr olarak insan) igds

lenme yoluyla tahrik ve tedirgin edilir. Her

- hep bir de s p ot 1u k arzusu gizlidir; her oligar-

tarih bunu

iinde bulunan bireylerin, bu

denetim

tutabilmele-

durur.

ri iin gereksindikleri gerilimle

byleydi: Platon yzlerce yerde
kendini

rgt- tm bir

Y u nan c

bunu, kendi gibileri - ve

Platon ... )

19

ileci rahibin
temler -

ana kadar

yn-

duygusunun topyekun hafifletilmesi, mekanik etkin-

lik, kk sevinler, zellikle de "en

sevme"nin

kk sevin, sr rgtlenimi, cemiyet gc duygusu

bunun sonucunda bireyin kendine
yetin byyp

onun cemizevk yoluyla

yntemlere
herhangi bir duygu

- bunlar

modern llere gre

ileci rahibin
masumane yntemler:

ve

bir de daha ilgin olanlara, "sulu"

tmnde sz konusu olan bir tek
, - bunun o
fel edici,
143

AHLAKIN SOYKTG

uzun
en etkili
bu yzdendir ki rahip

yolu olarak
bir soruyu bulurken neredeyhangi y o 11 a elde

se tkenmez

"bir duygu

edilir?" ... Bu,

geliyor: "ileci rahip her zaman, tm gl

daha

gelirdi

Ama modern
neden daha da

ki? Neden kendi

laf-ikiyzllkleri

ki? Biz psikologlar iin, bizi tiksindirecek

geri
bir ey 1em

bile olsa
bir yana,

demek olurdu bu. Nitekim bugn bir psiko-

iyi

sahibi

onun

gsterir bir

varsa, - kimileri

de diyebilir buna - o da insan ve nesneye

neredeyse tm modern
1

bir

olan o rezilce a h 1a k s a 1-

direnmesidir. nk
modern

danmaya gelmez: modern

yalan

konuda al-

en

dek

olan m a su mi ye t -

t i r . Bu "masumiyet"i her yerde tekrar tekrar ortaya

olmak - bizim

bugn bir

zorunda

stlenmek durumunda

kendi de pek

budur belki de; bizim byk tehlikemizin bir

en
- belki tam

da bizi byk tiksintiye gtren bir yoldur ... Modern kitaplar (diyelim ki

oldular, ki bu konuda

gerek yok elbet ve

yine diyelim ki gnn birinde daha kesin, daha

bir

daha s a l

sahip bir nesil geldi) - t m modernlik bu neslin ne

yarayabilirdi bundan hi

yok:

- bunu da ahlaki

ve

kusturmaya yasayesinde ve kendini

"idealizm" diye
ve mutlaka kendini idealizm
sanan en isel feminizmi sayesinde becerirdi. Gnmzn
144

NC

ANLAMI

"lyi"lerimiz yalan sylemezler yetmez !

bunun

ama bu onlara

yalan, sahici,

"drst" yalan (ki

Platon'a kulak verilmelidir)

kuvvetli bir

olurdu onlar iin; onlardan beklemeye h a k k -

m z o 1maya n bir

gzlerini

kendi zerlerine evirmele-

ve

rini, kendilerinde
Onlara

edebilmelerini gerektirirdi.

drst o 1mayan ya 1an

"iyi insan" olarak duyumsayan

sahtekar - ya 1
bir

faz-

bugn kendini

hepsi herhangi bir mesele kar, usuz

ama masumbir

fark-

almaktan tmyle acizdir. Bu "iyi insanlar", -

topu

drstlk konusunda da sonsuza dek rezil

ve kepaze

ilerinden hangisi "insan

bir hakikate dayanabilir ki

.. Ya da daha elle tutulur biimde

sorarsak: ilerinden hangisi gerek bir

katlanabi-

lir ki!.. Birka gsterge: Lord Byron kendisi

kaleme

en

ama Thomas Moore bunlar iin "fazla iyi"ydi:

Dr. Gwinner'in de

nir,

syle-

vasiyetinin sorumlusu: Schopenhauer da kendisi

ve belki de kendi aleyhinde

kendisi

birka

kaleme

Thayer, Beethoven'in biyografisinin

bu
ona ...

(a i

f_

a i

zira.

[eis heauton,
ehli

bir anda kesiverdi

ve safa

bir yerinde daha fazla

ders: hangi

adam oturur da kendisi

drst bir laf yazar ki bugn? - Kutsal Gz Karalar

ol-

gerekir bylesinin. Richard Wagner'in bir

va-

at ediyorlar bize: bunun kurnazca bir

kim
duyabilir? .. Katolik rahip Janssen'in Alman Reformasyon
145

AHLAKIN SOYKT

Hareketi'ni

derecede sade ve

la Almanya'da

biimde

o glnesi
biri

ne

kim bilir

da bize bu hareketi bir kere de fa r k l

bir kere de gerek bir psikolog gerek bir Luther

bir

rahibinin

protestan tarihilerin

ekingenlikleri ile

ve

de, Ta ine 'ce bir korkusuzlukla rne-

bir ruh kuvvetinden hareketle, kuvvete gsterilen kurnazca

.. (Bu arada

bir endljanstan hareketle

da belirtelim ki, Al-

manlar sz geen protestan tarihi tipinin en klasik

sonunda,
- ken-

gayet de mkemmel bir biimde kendi ilerinden

dilerine mal edip gurur duyabilirler onunla: Leopold Ranke'yle
lerdir bu

o her c a usa f o r ti o r 'un [daha gl neden) klasik

olanla, tm kurnaz

savunucusu olmak iin

en

20
Ama beni

k en d im ize k ar

bugn

beslemekten kurtulmama-

iin yeterli bir sebep, yle

"fazla iyi"yiz

biz

bir

mi? .. Byk bir

iin, byk bir

biz de bu

zamane zevkinin

- ne denli onu
- byk bir

o. Neye
"Her

biz de

o diplomat

b i z e de

nce baylar, ilk hislerimize gvenmeyelim!"

"onlar, neredeyse her zaman iyidir" ... Bir psikologun da

8

byle sylemesi gerekir bugn ... Ve byle-

C. M. Herzog von Talleyrand -n.

146

NC

ANlAMI

ce, gerekten de biraz

ve zellikle "ilk hisler"e gvenmememizi

gerektiren sorunumuza geri dnyoruz. Bi r duygu

g a y e s i n i n h i z m e t i n d e k i i 1e c i i d e a 1 : - bundan nceki
incelemeyi

daha

da

bu yedi

olan

ve

tahmin edeceklerdir.

ruhunu bsbtn

onu

kor

don

yle bir

ki

kurtulsun kknlgn,
pftenlikleri ve

tm eften
hangi yollar bu amaca gtrr? Ve

bu yollar iinde hangileri en gvenilirleridir? ..

tm

birdenbire
bunu yapma gleri
fke, korku,
intikam, umut, utku, mitsizlik,
nitekim ileci rahip tereddt etmeksizin
srsnn t a m a m n hizmeti
hep

iindeki

kpek

ve kah birini kah

ama iin,

sregelen sefaletini hi

kederden
bir sre

uzak-

iin ve hep de dinsel bir yorum ve "gereke" ne srerek.

Bu trden her duygu
-

sonradan b e de 1ini d e ti r , bu

daha da hasta yapar - ; bu yzdendir ki,

bu

tr areleri modern llere gre "sulu" trden arelerdir. Gelgelelim,

hakkaniyeti elden

iin

da vurgulamak gerekir ki, bu

areye vicdan

y 1a

ileci rahip, bu-

nun

hatta zaruretine derinden inanarak

- yol

reetesini,

ogu zaman kendi

de

paralanarak stelik; keza vurgulamak gerekir ki, byle

fizyolojik
ilalara

hatta belki de zihinsel bozukluklar, bu tr

maksatla

ki,

zira bu ila,

tedavisine de i 1 knt
147

m-

AHLAKIN SOYKTG

cadeleye, onu

ynelikti. Bu amaca

bu y o 11 a . ileci rahip, insan ruhundan her trl i

bedici

ykselmesini

ynelik

de
ve cez-

hamlesini - ki her-

kes bilir bunu - su 1u 1u k duygu su n d an yararlanmakla

Bu duygunun kkenine bundan nceki incelemede
- bir para hayvan psikolojisi olarak, bundan te bir

sulu-

luk duygusu adeta en ham haliyle

olarak

rahibin elleri
elleri

orada

sululuk

biim

bu

bu duygu - ah hem de ne biim! "Gnah", -

budur zira hayvansal "vicdan

ileci rahip
de

(geriye dnk
yeniden yorumu - hasta ruhun tarihin-

kadar

en byk

ve en felaketli

dinsel yorumun en tehlikeli

lnsan, kendi kendinden mustarip olan, yle

ya da byle ama en

fizyolojik olarak mustarip olan insan; ne-

den, niin kafese

anlayamayan bir

insan; sebeplere a olan - sebepler

- ilaca,

da a

en nihayetinde - ve

olan insan, gizlidekini de bilen birine

ki bir ipucu bulur; bycsnden, ileci rahipten

ni"ne

1k ipucunu

suta, bir para

kendinde
birce z a 1

...

"nedebu nedeni, bir

olarak

bedbaht olan: kmese

bir tavuk gibidir bundan byle. Bu kmesten

tadan "gnahkar"

Ve bu yeni

rntsnden birka bin

boyunca

hasg- gnn birin-

de kurtulunur mu bundan? - nereye baksak her yerde, srekli tek bir

yne

yegane nedeni olarak "su"a

hareket eden

hipnotize
her yerde kt vicdan, Luther'in
hayvan"; her yerde
getirmek, edimi
148

NC

ANLAMI

tm

haset; her yerde

haline

olan

su, korku ve ceza

duygusu olarak

her yerde
beden,

ve

tvbekar gm-

her yerde

huzursuz

bir

kendi-ken-

her yerde sessiz bir azap, son kerte korku,

bir

can ekmesi, bilmedik bir saadetin

zusu

Bu

ar-

dizgesi sayesinde, o eski kntnn,

ve

iyiden iyiye s t e s in d e n g e 1in d i gerekten

de;

yeniden ok ilgin oluverdi;

uykusuz

kor gibi

sonsuza dek

kmre

bitkin ama yorgun

- bylesi bir grnmdeydi insan, bu gizemlere ortak

olan "gnahkar". kknlkle
- belli ki galip

bu

onun

ulu byc, ileci rahip

gelip

, doymuyor 1
faz 1a

daha faz 1a
arzusu

"daha

byle

mezlerinin ve

boyu. Can yakan her duygu

ezen, esriten, kendinden geiren ne varsa hepsi,

gizemi, cehennemin kendi
sezinlendi, hepsinden

bile - hepsi

hepsi bycnn hizmetindeydi,

hepsi onun idealinin, ileci idealin zaferine hizmet etti bundan byle ...
"Benim

b u dnyada

byle

var

tane trajik durum

ki,

hala

- dedi, eskiden
ki gerekten? .. Goethe
ileri

bir ileci rahip

bilir ...

149

gibi: hala
otuz

bundan da
Goethe. O - bundan

AHLAKIN SOYKT

21

Bu trden, bu "sulu" trden rahip

ri fuzulidir. ileci rahibin,

yneltilecek her

bu durumlar iin

byle bir duygu

(en kutsal isim

elbette ve

ile dopdolu olarak) herhangi bir hastaya gerekten y a ram

gibi bir

savunmaya kim heveslenir ki? Ama en

"yaramak"

zerinde

Bunun-

la, byle bir hasta bakma sisteminin

iyi 1e ti r mi

dile getirilmek isteniyorsa, buna bir

yok:

benim iin ne anlama geliyor onu ekleyeyim

"er-

bir anlama gelmiyor (neredeyse zarar

veri 1mi

gibi bir

yani ... ). Ama

sz konusu olan hastalar, ke-

yifsizler, kknler ise, o zaman bu sistem

onu daha "iyi" yap-

bile, mutlaka d a h a ha s t a yapar: tvbe

yntemli bir
beraberinde her zaman neyi

deli

sorun yeter.

tarihe sorun: ileci rahibin bu hasta bakma yntemini kabul

her yerde,
enine boyuna

her

tekinsiz bir

Bununla elde edilen

bir sinir sistemi;

seferinde? Zaten hasta olana ek olarak harap

stelik de yediden

tek tek

gibi kitlelerde de.

Tvbe ve

muazzam epilepsi salgryoruz; tarihin

Aziz Vitus ve Aziz John

lepsi
bu
lerde bir
tersine eviren

neydi her

sonradan ortaya
veya bir

bir

(Cenevre, Basel)

en byk epigibi;
etkisini, kimi haldaimi olarak

ktrmlklerde ve kronik kntlerde gr150

NC

yoruz; -

ANLAMI

isterisi de bu etkilerdendir;
1564-1605

akraba bir

sekiz byk

patlak

tir bu isterinin) - ; yine bu

o lme

kitle cinnetlerini gryoruz, tyler rpertici "ev v iv a 1a mor t e"

(ok

lm)

tm Avrupa'da

cinnetleri ve bu

kitle

ara ara kesen kah

kah

sap-

zaman
ile bugn de hala her yerde, ileci gnah
byk

ve
bir kez daha

her durumda gzlemlenmesi gibi. (Dinsel nev-

roz "kt tz"n bir

gibi grnyor; buna

Ne midir o? Q u a erit ur [sorulur].) Genel olarak

ideal ve onun yce ahlaksal kltr, duygu

ileci
gtren tm

kutsal

olan bu en

dahice, en

ve en tehlikeli biimde sistematize

kun ve unutulamayacak bir

kendini; ve ne
kadar
mmkn

yok.

tm

ki sadece tarihine de
ve
bir etki

kor-

tarihine
i 1 ... zellikle Avru-

zerinde bu idealin
bir
daha ileri srmem

hi

f e 1ak et diye

o. Etkisi, zgl Germen etkisi ile

bir tutulabilir olsa olsa: bugne dek Germenlerin siyasal ve

olarak

olan

zehirlenmesini kastediyorum
zerk

- nc

zerk ettikleri yere

alkol
da

frengi gelir, - m a g n o s e d p r o -

x ima in ter va 11 o (uzun bir aradan sonra, ama hemen

151

AHLAKIN SOYKT<'.i

22

ileci rahip nerede hakimiyet kurduysa orada ruh

boz-

art i bu s et 1itte r is (sanat ve edebiyat) alade

la"

- hala da

- Bu

kabul

kendi
cu vereyim:

onu

istemiyorum en
temel
ile, o

ile, onun "kendi

antik bir

gz nne

zamanda bir kitap

daha

iken,

da olan Yunan-Roma
o kitaplara sahip olabilmek iin tm bir

feda

okunmaya

bir dnemde,
yorlar bunlara cret

Tek bir ipumodeli

ile ilgili bir ipucu. Henz

ve yerle bir
sa,

ben

birka

hala

tahrikilerin - kilise

di-

ve kendini

buyurmaya

"bizim de klasik bir

kine

var, Yunan -

yok", - ve byle deyip efsanelere,

havari

ve

savunur

ettiler

gururla; bugn lngiliz "Selamet Ordusu"nun buna benzer bir edebiyat yoluyla Shakespeare'e ve

"kafirler"e

gibi

"Yeni Ahit"i sevmiyorum ben, bunu

en

verilen ve

nimde bu derece
bin

en

eser konusundaki

kalmak neredeyse tedirgin ediyor beni (iki

banak

ama ne are! "Burada duruyorum

trls gelmiyor elimden", 9 - kt

var. Eski Ahit - o
9

bu

bir

stlenme cesaretim

Eski Ahit'e hrmetim tam! Yce

Luther'in Worms'taki Reichstag nnde

rada duruyorum
trls gelmiyor elimden.
sun. Amin" -n.
152

szden

"Buol-

NC

ANLAMI

insanlar buluyorum onda,

bulunan cinsten bir
rum,

bir

ve yeryznde en nadir

g 1

buluyo-

bir halk buluyorum. Yeni'sinde ise bir sr kk mezhep

ekonomisi, bir sr ruh rokokosu, bir sr ssl psl, girdili

mucizevi

hep bir gizli dinsel

(ve Roma

arada bir esen,

zg ve Yahudice

pastoral

da

ok Helenistik olan

Alakgnlllk ile

yana; neredeyse

bir duygu

yan
tutku

tut-

kululuk; utan verici bir jest oyunu; belli ki her tr terbiyeden yoksun
burada.

kk erdemsizliklerini bu sofu

kadar bytmeye
kimsenin umurunda

olur!

hi

ki bunlar. Bu kk

en sonunda "ebedi

tm,

da sahip olmak istiyorlar stelik: ne

diye ki? ne iin ki? -

daha ileriye gtrmek mmkn

dir. "lmsz" bir Petrus: kim dayanabilir ki ona ! Bir

glnesi: en

var ki

kederlerini, eften pften

yeniden ne srerler bun 1ar , sanki

bunlarla

gibi;

madan iine
Bir de

en ufak
srekli senli benli olma

Yahudice

Yahudice de

utanmazca laubalilik! ..

kk "gayri
ristiyanlar kayda

halklar"

bir

hrmet gsterme ince 1

gibi,

usanbile

ilk

onlardan: bir para

;

misyonerlerin de

ismini

bile

on-

lar kendilerine. Bana epeyce incelikli grnyor bu; kesin olan

bu

!'ilk"
sezmek iin Luther'i,
153

sahip

ki,

incelikli
bu "en

AHLAKIN SOYKTC

belagatli" ve en haddini bilmez kyly

ma

Luther'in

ve Lutherce

ikili

den o

en ok

Luther'in, kilisenin

(zellikle de

domuzu Papa'ya")

bir

gi-

ruhban
muhalefeti en temelde

kilisenin iyi etiketine, "en

kut-

ve daha suskun olanlara aan, hdklere ise

ruhban

hrmet grgsne

bir

tutan
muhale-

fetidir. Hdklere, zellikle de orada kesinkes sz

- ama o kyl Luther bunun bsbtn
onun iin:

bylesi yeterince A 1m a n c a
istiyordu o her

diliyordu;

evvel, kendi

istiyordu, "uta-

istiyordu
ideal, ki herhalde

... Ve

- ileci

hibir zaman ve hibir yerde bir iyi

okulu

hele iyi grg okulu hi

ihtimalde bir ruhban grgs okulu

- en iyi

- : bu da kendi iinde,
bir

tm iyi
szlk, lye
(son derece

ko-

var demektir, - l-

tiksinti, o, kendi de bir "n on p 1us u 1t r a

23

ileci ideal,

ve

bozmakla

ncy, drdncy,
1er

da

sylemekten

bir
- daha ne -

(yoksa sonunu

getirirdim ki!). Bu idealin y o 1

burada
olan; daha ziyade ve

benim
idealin ne an 1ama g e 1d
iinde nelerin gizli

, neye

bir ipucu

neyin geici, belirsiz, soru

154

bu

NC

leri ve

ANLAMI

anlamalarla ykl ifadesi

Ve

bu ama

rultusunda, bu idealin etkilerinin

ile birlikte

etkilerinin
esirgemedim:

bu idealin

sorunun benim iin en son ve en korkun olan ynne

iin. Bu idealin i k t i d a r n n ,
1

n n

mu a z z a m -

nedir? Neden bu lde izin

daha iyi

ona? Neden

ileci ideal bir istenci dile getirmektedir:

ne r e d e d i r ona

b i r i d e a li dile getirecek

isten - kar

isten? ileci idealin birere i

olan

tm

bir erektir ki, insan

- bu o kadar genel
ilgileri onun

tefek ve dar grnr;

hep bu tek bir

temel alarak yorumlar,

hibir yoruma, hibir

kendi yorumu

bundan daha

mudur ki

dek?); hibir

girmez, her iktidar

iktidarla

kendi

mutlak m e r t e b e m e s a fes in e

ok, - yeryznde iktidar

... Nerede bu

gtren bir yol ve ara

isten-erek-yorum dizgesinin

Neden yok bu

.. teki "bir Erek" nerede? ..

Ama bana dediklerine

yok de i 1mi
bir

bu

o ideale

vermekle

esas mese-

tm modern b i 1i m i m i z

lelerin tmnde de o ideali alt

bunun

daha

bir

onun eseri iin bir alet, onun

uzun ve

boher

ne varsa hepsinin nce kendisinden ha-

reketle bir anlam, bir var olma

olarak, o bir

geerlik ta-

geri evirir, reddeder,

evetler, onaylar (bu kadar sonuna dek

bir yorum dizgesi

ufak

- o modern bilim,

bir gereklik-felsefesi olarak,

kendine
kendine

cesareti, kendine

istenci
155

ve

kadar

AHLAKIN SOYKT

da

ahiret ve olumsuzlayan erdemler

pekala idare et-

Ne var ki beni, byle grlt

ve

ikna edemezler: kt mzisyen bu gereklik

sesleri, du-

gibi, derinlerden g e 1m i y o r , bilimsel

dile g e 1mi yor onlarla - bilimsel vicdan bugn bir uurumdur nk - "bilim"

bu

dpedz bir edepsizlik,

bir suiistimal, bir

Hakikat, burada ileri srlenin tam

bilimin bugn, kendi stnde bir ideali

tersidir:
kendine

mutlak olarak yoktur , - ve bilim nerede hala tutku,

sevgi, kor,

demekse, orada ileci idealin

onun en

yeni ve asi 1 biimini

liyor sizlerin

daha ok. Tuhaf

bu? .. Bugnn bilginleri

kendi

olan ve bu yzden, kendi

yznden, kimi zaman hi de
talebiyle sesini duyuran

milletinden yeterli miktarda

pek ok

bilim

yok; en son yapmak

lerin

bugn

beni sevindiriyor nk. Ne var

biimde

bir istenci, bir

i 1d i r kesin-

likle. Durum, daha nce de

gibi, bunun tersidir:

bugn bilimin, ileci idealin en yeni tezahr

kin

ve

bugn bilimin bir btn olarak bir

ideali, bir byk inan tutkusu

- ki genel

Buna itira-

bu namuslu

keyfi bozmak:
ki bilim

olmayan bir bi-

btnyle memnun

imde 'bugn zellikle de bilim

var, -

ge-

da uslu ve m-

ynn

durumlarda
kadar nadir, asil ve se-

bunlar-, her tr

kemirgen

de s p e c ti o su i 'nin (kendini hor grme), vicdan rahatg i z 1e n d i i yerdir, -

h u z u r s u z 1u u d u r
156

NC

ANLAMI

tam da, byk sevginin e k si

in

is t e m d

bir ye-

tingenlikten duyulan yetersizliktir. Ah neler gizlemiyor ki bilim bugn!

Ne kadar ok

gizlemek zorunda en

zin

En iyi bilginlerimi-

gece gndz durmadan tten

hatta

ne de

- btn
herhangi bir

kendi gzleri nnden

Bir

yolu olarak bilim: b i 1i r misiniz

bunu? .. Kimi zaman - ki bilginlerle

-

olan herkes

bir szckle en derinden

bunu

onlara iltifat et-

bir anda kendinize

bilgin

kplere bindiriverirsiniz

kiminle
iin:

ne

kendilerine itiraf etmek istemeyen a c

tek bir

korkan

e k e n l e r 1e ;

ve

bi-

lince varmaktan ...

24

- Ve

bir de szn

nadir durumlara baka-

bugn filozoflar ve bilginler

sa bunlar

bulunan son idealistlere: yok-

ileci idealin

m u h a l i f 1e r i , onun k a r

in a n y o rl ar , bu

i d e ali s t 1e r i ? Nitekim onlar yle

topu
mak,

zira); bu idealin muhalifi olen son inan

ylesine ciddiler

bu noktada, ylesine tutkulu oluverir szleri,

gerek

gerekiyor

- bu yzden

.. Biz "bilenler", her tr

dpedz

bize giderek, vaktiyle

bir sonucun tersine bir sonuca

157

bir

AHLAKIN SOYKT

kuvvetinin ok belirgin

her yerde,

belirli lde
metmeyi

kamtlanabilir-

hatta o 1ana k
Biz de

"mutlu

tam d a bu y zden
ruz, - mutlu

hk-

bir

k a n t 1a d

bir inan,

"haki-

kat''i temellendirmez, belirli bir

- temel-

lendirir. Peki burada durum neyi gstermektedir? - Bugnn bu reddedenleri ve

bu

temizlik taleplerinde

mutlak olanlar,

olan bu sert, kesin, ll, kah-

raman tinler, tm bu soluk benizli ateistler, Deccaller,

listler; zihnin (Geist) bu

didinen -

1eri (ki bu sonuncusu, hangi

olursa olsun,

iin geerlidir),
ve

nihi-

bugn

hepsi

onlarda

bu son bilgi idealistleri, - bunlar, bu "hr, ok hr tin-

ler" ileci idealden

gerek-

ten de: ama ben

onlara kendilerinin

leri onun fazla

duruyorlar nk - bu ideal on 1a r n da

idealidir, onlar kendileri, belki de

onlar temsil ediyor o ideali

rnleri, onlar; onun en n saftaki sa-

bugn, o idealin en
ve

- kendi-

onun en sinsi, en nazik, en akla hayale gelmez

tan

biimidir onlar: -

man onu

ben bir bilmece zc isem, o za-

cmleyle olmak isterim! .. z g r tinler olmaktan daha

ok uzak bunlar: ha 1a ha ki k a t e in a n y o r 1ar n k ...

o yenilmez

ile, en alt seviyedekile-

rinin, hibir
par excellence
10

seferleri

kadar itaat iinde

zgr tinliler
ortaya

ile
bir gizli mslman

-n.
158

NC

her

ANLAMI

olduysa,

en st seviyedekilerin ortak

tutulan o simgeyi ve

olarak sak-

sz de sezinlediler: "Hibir

her

gerek

... Zihin (Geist) z g r 1 b uydu

te, hakikate olan inanca bile s o n ve r i 1mi t i bu n u n 1a ... Bir

bir zgr kafa (Freigeist) bu cmlenin ve onun labirenti

sonu 1

dir ki hi

iine

d en eyim i y 1e ?..
- hibir

da yolunu

mi-

Minotauros'unu 11 bilir mi kendi

dek? Bu

bundan,

bu

biliyorum ki yle de-

mutlak olanlara, bu szde "zgr

tinliler"e bu anlamda bir zgrlkten ve serbestiden daha

hibir

bu

de-

kadar

tam da hakikate inan konusunda,

kadar

ve

btn
bir

Ben, belki fazla

bylesi bir

filozof

sonunda

da "Evet"i

(benim

11
12

bir tr

o "p eti t fa it s" (kk olguc e p eti t fa ita 1isme [bu kdzeltmek-

gemekten, iini doldurmaktan, uydurmakve tm

z n e ait daha

varsa hepsinden) tmden

gi bir

hareketsiz kalma a r -

yorumdan (zor kullanmaktan,

ten,

da o kadar

kadar

biliminin Alman bilimi

ahlaksal stnlk elde etmeye

tan,

kendine yasaklayan o zihinsel Stoisizm'i, olgusal

z usu n u , bugn

ta-

zorunlu

fa c t u m b r u t u m 'un (kaba olgu)

lar)

kimsenin

- genel olarak ele

reddi ne kadar erdemin

ifadesidir

herhanbir ifadesi ise bu

reddetmenin

Yunan mitolojisinde
insan,
bir
-n.
Burada bir kelime oyunu olabilir: "fatalisme", "faitalisme" -yn.
159

ne

AHLAKIN SOYKTM

bir

biimidir

Ona, o mutlak hakikat istencine zor 1a -

ya n ise, i 1e c i i d e a 1i n k e n d i s i n e d u y u 1an i na n t r ,
bu

bilincine

olarak da olsa,

konuda

gerekir, - bu, metafizik bir

ba

na h ak i k a t i n

duyulan

bu ideal ile garantilenir ve

sin bir

kendi

ki,

(bu idealle ykselir ve

sylenirse:

Ke-

bilim yoktur, bylesi bir bilim

nce hep bir felsefe, bir

"inan" var

ki, ondan hareketle bilim bir yn, bir anlam, bir

bir yntem, bir var olma

(Bunun tersi

olan,

felsefeyi "kesin bilimsel temeller zerine" oturtmaya kal-

kan,

felsefeyi

m ek

hakikatin kendisini de b a a

nce: bylesine

bilecek en byk hakaret!) Evet, buna

Bilim"e

bkz.

bilime

yok - ve bu vesileyle sz
kitap, sayfa 263 -

olan

o cretkar ve sonul anlamda

olan
de,

et13

iki bayana

ve tarihin

ba ka bir dn-

e ve t 1e r b y 1e c e ; ve bu

lde

bu

detmek zorunda kalmaz

.. Bilime

bizim

- red-

metafizik bir

i na n temellendiriyor daha hala, - biz bugnn bilenleri, biz

lar ve anti-metafizikiler, bizler de
Platon'un da
hakikatin
ya
13

olan

hala bin

bir

olan o

hakikat oldu-

sa 1

yan-

... Ama ya

gitgide daha ok yitiriyorsa bu,

tmnn de

Almancada felsefe ve hakikat szckleri

rak
-n.
160

krlkten, yalandan
iin

ola-

NC

ANLAMI

bir

ortaya, - ya

kendisinin,

bizim en uzun

ortaya?" - - Bu-

rada durmak ve uzun uzun

gerekir. Bilimin kendisinin bir

gerekeye i h t i ya c var bundan byle (bununla, bilim iin byle bir

olmuyor elbet). Bu

gerekenin var

en eski

ve en yeni felsefeleri gzden geirin: hepsinde, nce hakikat istencinin

kendisini gerekelendirmeye ne lde ihtiya
her felsefenin bu noktada bir

bilinci eksiktir,

- neden byle bu? nk

tm felsefe ileci idealin ha ki mi ye t i

hakikat

olarak,

dek, nk

olarak, en yksek merci olarak koyutlan-

nk hakikatin

izin yoktu.

nuz bu "izni"? - ileci idealin

olan

an-

ye n i b i r s o r u n ortaya

dan

sorunu. - Hakikat istencinin bir

hakikatin d e e r i

gereksinimi var - biz de ken-

oluyoruz bylece -, hakikatin

di devimizi

musu-

bir kere sorgu 1anacak ... (Bu sylenenlerin fazla

deneme
tu-

en B i 1im "in "Biz de ne lde hala

blmn

sofuyuz"

neririm; sayfa 260 vd'nda, da-

ha da iyisi sz edilen eserin

"Tan

11

tmn,

nszn

neririm.)

25
Ben ileci idealin

antagonistini

idea 1ini dile getiren

"onun

isten nerede ?" diye sordu-

bilimi srmesinler benim nme. Bilim bu

iin kendi ayakla-

zerinde durmaktan ok uzak, hangi

nce
gereksinir bilim, hizmetinde kendine inan bir
161

AHLAKIN SOYKTG

ma

e 1de

yaratan bir

reksinir - bilimin kendisi

idealle

ge-

hibir zaman. ileci

znde, hi

bir

henz;

ki

esas olarak, onun i dzenlenimindeki itici gc temsil eder daha ok.

ve

- daha dikkatlice incelenirse grlr- idealin kendihi de,

sine ynelik

onun

dnk edimlerine,

maskeli oyuna, zaman zaman

yneliktir - onun

reddet-

azat eder. Bu ikisi, bilim ve ileci ideal,

mekle onun iindeki

zemin zerinde dururlar - daha evvel

(daha

buna -: hakikate-

hakikatin

olan inan) zemini zerinde dururlar, tam da bu

yzden zorun 1u o 1arak birbirlerinin mttefikidirler, - yle ki onlardan biriyle

durumunda, hep her ikisiyle de

ikisini de sorgulamak gerekir. ileci ideale bir

de

olarak bilime bir

bime, beraberin-

bimeyi de getirir: bu yzden

olsun! (S ana t , -

vaktiyle gznz
syleyeyim, ileride uzun
k, - tam da ya 1

bundan n-

onda kendini

1t m a istencinden yana
daha

biimde

kadar

onda
sanat, bilime oranla ok

ileci ideale: Platon'un,

bu en byk sanat

byle

ve her

Platon Homeros'a

igds de
: tm antagonizm,

antagonizm budur - bir yanda en iyi niyetli

yanda,

byk kara
a1

istemi

Bu yzdendir ki, ileci idealin hizmetindeki bir

olabilecek en

en

en

y o z 1a m a s d r ve ne
hibir

bir
162

daha

ki

NC

ANLAMI

nk.) Bilim, fizyolojik

da, ileci idealle

zemin zerinde durur: belirli bir ya a m y o k s u 11 a m a s

orada

gibi burada da

tempo, igdnn yerine diyalektik, yzlerde ve hareketlerde ifade edilen ciddiyet (ciddiyet: daha zahmetli bir metabolizmadebelenen, glkle

bir

bu en

bilginlerin n plana
bitkinlik,

da gece ve
gven,

vet,

belirtisi). Bir
dnemlere

dnemleridir, - dolup

g e 1e c e e

kuv-

gven yok

hibir zaman hayra alamet

demokrasinin,

yerine hakem mahkemelerinin,

nin, merhamet dininin

ve alalan
gibi. (Bilimin

varsa hibirinin hayra alamet

bilimin

belirtisi daha ne

nedir? - bununla ilgili olarak bkz.

"nun nsz.) -

bu "modern bilim" - gznz drt

bu konuda! - ileci idealin en iyi mttefiki

onun en bilinsiz, en
ki

en gizli

nedeniyle!

oyunu

zellikle de

ve en

mttefi-

bunlar

dek, bu "tin

ve o idealin bilimsel muhalifleri (bu muhaliflerin,

nin

szgelimi tin zengini

ten

de belirtelim bu arada: - yle d e i 1d i r on-

lar, tinin didinenleri diye

nl z a fer 1eri :

ben

Bu

zaferdir onlar - ama neye

ideal hi de yenilgiye

onlarla, daha ziyade, o ideale bi-

ve onun grnmn k a b a 1a t r an her

bilim

ileci

bir bir ve

sklp

her ilave
ile da-

ha kuvvetli, yani daha kavranamaz, daha soyut, daha sinsi

Teolojik astronominin

hezimetin, o idealin hezimeti

163

AHLAKIN SOYKTC

mi

gerekten? ..

ten bu yana,
kenarda

o hezimet-

grnr dzeni iinde daha rast gele, daha

daha fuzuli bir konum

bilme-

bir zmn daha

cesinin

du insan bylece? zellikle de

az gereksinir ol-

kendini kltmesi, kendini k-

ltme i s t e n c i Kopernik'ten bu yana durdurulamaz bir ilerleme

iinde

mi ki? Ah,

onun

yeri

biri-

olan inan yok oldu gitti, - hayvan

oldu o; tastamam hayvan, eksiksiz ve

o ki daha evvelki

da neredeyse

... Grnen o
gidiyor, - merkez nokta-

ki insan, Copernicus'tan bu yana

dan gittike daha

yuvarlanarak

- nereye?

mi? "kendi hiinin y r e k d e 1i c i duygusu "na

- eski ideale gtrmez mi? .. Btn bilim

tam da bu yol
(ve asla

.. Haydi yleyse!

astronomi

onun kltc ve

kin olarak Kant dikkate

bir itirafta

mimi hie indiriyor" .. .); btn bilim,

da - bilginin

"o benim negibi

1 o 1m a -

byle

kadar kendisine
de bugn, sanki o

etkisine

ben -,
vazgeirmek

tuhaf bir kibirlilikten

bir

gibi; hatta denebilir ki bilimin kendi vnc, stoik

bilime zg
d in i a a

1a m

biimi, onun, bu glkle elde

,

en son ve en ciddi talebi olarak ayakta

da olarak: nk

k en -

kendine
ne olursa olsun,

biridir gene de ... ). Bununla ileci ideale

yatar

ki

gstermeyi unutkoyu 1-

m ak t a d r
teolojik kavram
"ruh", "zgrlk", "lmszlk")
zaferinin , o ideale
164

NC

ANLAMI

sekte

bir sre iin

gibi) hala ciddi olarak

ki

ol-

midir gerekten? -

kendisinin byle bir niyeti dahi var

bizi

ilgilendirmiyor. Kesin olan

ki, her

Kant'tan bu yana gene

- teologlardan kurtuldular: ne mutlu-

transandantalistin

luk! - Kant, bundan byle kendi bileklerinin gcyle ve en iyi bilimsel

"yreklerinin

gidebilecekleri o gizli yolu gs-

terdi onlara. Keza: bilinmeyenin ve gizemli

de soru

olarak

kendisine

iin agnostikleri kim

de d'admirer

ki

diye

(Xaver Doudan, "l 'ha bit u -

l'inintelligible au

lieu

de

rester

t o ut sim p leme n t dans l 'in c on n u "nn

onu

linmeyen olarak
yol

hasardan sz ediyor bir keresinde;

eskiler byle bir

her

diye
dileklerini tatmin etmekten uzak

bu dileklerle

ve

unu "dileme"de

de "bilme"de arama

hi bir

bi-

duyulacak bir nesneye

daha ok

varsayarsak, bunun su-

"Bilinemez: do

sahip olmak ne ilaa -

bir e 1e g e n t i a s y 11 o g i s m i ! (gzel

ne yeni
ne byk bir

ileci ideal z a f e r i ! -

26

- Tm modern tarih
emin bir tutum

daha

emin, daha idealden

midir peki? Onun bugn en asilane

ayna olmak; tm teleolojiyi reddediyor; hibir

istekmseyerek geri eviriyor ve
miyor bundan byle;
165

AHLAKIN SOYKTG

bununla da zevk sahibi

gsteriyor, - ne denli az reddediyorsa

o denli az evetliyor,

o, "betimliyor" ... Tm bunlar byk lzamanda daha da byk lde n i h i 1i s t e ,

de ileci; ama
bu noktada hataya

Kederli, sert ama

bir

a r ya b a k a n bir gz,

snz onda, - d
Kutbu yolcusunun

grrbir Kuzey

gibi (yoksa ieriye bakmamak iin

mi? geriye bakmamak iin mi? .. ) Burada kar var, burada

burada ten son

"Niin?", "Nafile!", "Nada ! " (Hibir

- hibir

bymyor burada

burg'un siyaset
tarihiye,

ve Tolstoyca "merhamet". Ama

belki daha modern olan, ehlikeyif,

kadar

da gz szen, "artist"

kullanan ve bugn
tarihiye gelince: ah bu

bir eldiven olarak

trden

cin fikirliler, ilecileri ve

Bu

milletinin cam cehenneme! O tarih

siste yrmeyi bunlara defalarca

nihilistleriyle en kasvetli, gri,

ki, seim yapmak zorunda

tarihsel olmayan birine, tarihe

ekingen

trden
ileci ideale ol-

dzlen tm vgleri

bile

mem

olsa olsa Peters-

Dhring'e

en znde

birine kulak vermekten bile ekin-

ki bugnn

ve

bir "gzel ruh" cinsi -

kesimi iindeki s p e c i es anar c histi c a

onun
beterdir

kendinden geiyor).

tr) yz kere daha

bylesi bir "nesnel" koltuk, tarih nnde yan-papaz,

Satir, Renan parfml, bylesi bir kokulu sefa pezevengi kadar tiksinti
bir
daha

ele verir onda neyin eksik ve nerede eksik

zalim

14

bilmiyorum ben;
ah pek de cerraha bir

Roma mitolojisindeki

-n.
166

nere-

NC

ANLAMI

de
zorluyor:

Benim zevkime ters

bu,
da
olmayanlar sabretsin bylesi grn- beni fkeden kudurtuyor byle bir grnt, byle

tler

"seyirciler", "oyun"un kendisinden (tarihin kendisi,

daha ok kinlendiriyor beni oyuna
veriyorum birdenbire.

boynuzu, aslana

x a o o v"[ w v

(khasm' odontn,

(J

olan bu

bana

neden

ki? .. Ezmek iin, aziz

iin

Anakreon
e

ya)

Anakreonca 15 bir havaya giri-

tarih

rk

dlek-

harem

ileci idealle-

adalet

re gz szmeceyi,

iin!

ileci ideale hrmetim tam, d r s t o 1d u u s re c e ! Kendine

ve bize

srece! Ne var ki tm bu
sevmiyorum, sonunda 'sonsuz' tahtakurusu kokana

dek, 'sonsuz'u koklama

sevmiyorum;

doymak bilmeyen bu

tiyatrosunu oynayan

yorum; bilgelik kisvesine

sevmi-

ve "nesnel" bakan

ve

grnmez

bir ideal

sevmiyorum; saman

kahraman grnm

tahriki-

leri sevmiyorum; ileci ve rahip olmaya soyunan, ama

birer palyaodan
rum;
lerini

bir

olmayan

en yeni idealizm speklatrlerini de sevmiyorum, bugn gzdeviren ve en bariz tahrik yolunu,

her

tketecek kadar ktye kullanarak

tm

Antisemitistleri (bug-

ahmaka
nn

her t r
Alman tininin

15

sevmiyo-

I 582-485

ve
olan
167

elle tutulur hale

lirik

-n.

AHLAKIN SOYKTC

olan

g ile ilintilidir; ben bu

nedenini salt

gazete, politika, bira ve Wagner mziginden

bir beslenmede

ve bu perhizin

nce, millete

bir daralma ve kendini

manya, her

kuvvetli ama dar bir ilke olan "Al-

stnde Almanya" [Deutschland, Deutschland ber

alles] ilkesi; sonra da, "modern fikirler"in para 1y sis a git an s

[titreyerek zlme, Parkinson

Avrupa bugn zellikle de

konusunda zengin ve

ve alkolden daha ok

gibi grnyor: ideallerdeki (ki tinin en

gereksindigi bir

alkoldr) o muazzam

bu yzden, heryerdeki

igren, pis kokulu, yalan ykl, sahte alkoll hava da bu yzden. Hayeniden daha temiz

iin bugn Avrupa'dan ka gemi

yk idealizm taklidi, kahraman kostm ve teneke

laf, ka ton

byk

ispirtolu "halden

re 1i g i on de 1a s o u ff r an c e
destek ka tane

1a

ekme dini]); zihinsel dzta-

fke" takma

ka tane

ahlak ideali k o m e d ye n i ihra etmek gerekir bilmek isterdim ... Bu

retim

olarak yeni bir t i c a r e t

besbelli, kk ideal

ve

ortaya

idealistlerle yeni bir

evrilebilir besbelli - bu ipucunu gz

etmeyin! Kimin yeterli cesa-

reti var buna? - tm yeryzn "idealize" etmek elimizde! .. Ama ne

diye cesaretten sz ediyorum ki ben:
da: ele; ekinmeyen, hibir

bir

ihtiya var bura-

ekinmeyen bir ele ...

27
- Yeter! Yeter!
glnesi

en modern tinin bu can

da ok olan acayipliklerini ve

168

kadar
zellikle

NC

ANLAMI

de b izim sorunumuzla, ileci idealin a n

- ne
daha

sorunuyla ilgisi yok

var onun dnle, bugnle!

ve sert bir

ele

hi zerine"

bir
("Avrupa Nihilizminin Tari-

bu

iin,

bir

gndermede bulunuyorum: lhtidar lstenci, T m D e e r l e r i

Yeniden
mek

Burada dikkati ektek

hala tek bir

ileci idealin, en tinsel alanda dahi,

gerek

ve z a r a r ve r eni var: bu idealin

komedyenleri, - gvensizlik

nk. Bunun

kudretle ve

bugn

tin

yapmadan

her yerde tmden bu ideal

gryor - bu

popler tabiri "ateizm" - : a t e i z mi n h a k i k a t i s t e n c i h a r i

t u t u l a r a k . Ama bu isten, bu ideal k a l n t s ,

ki,

o idealin en kesin, en tinsel formlasyonudur, -tmyle irek, tm

bylelikle de onun

olmaktan ok onun

Mutlak ve drst ateizm (ve

soluyoruz biz; biz daha tinsel
gibi

onun

bu

d e i l d i r o ideale; onun son

evrelerinden biridir

daha ok; onun son biimlerinden ve i

nunda T a n r 'ya inan m a y a l
iki bin

biridir, - sokendine

olan

bir hakikat terbiyesinin

felaketidir.
tamamiyle

evrim sreci Hindistan'da gzleniyor, stelik

olarak

sonuca zorlayan

ideal;

nemli yani;
noktaya

evvel

takviminin

Buda'yla, daha

daha da

evvel, Sankhya felsefesi ile, bu felsefe sonradan Buda

pop-

din

Tam bir kesinlikle soracak olursak; nedir

olan
B i 1im"
169

AHLAKIN SOYKTG

kendisi, hep daha

kktenci bir biimde
gnah

papaz

ve bu

bilimsel vicdana,
yceltilmesi.

inayetinin ve himayesinin

bir

gibi bakmak; tarihi, ilahi bir

payelendirerek yorumlamak, ahlaksal bir dnya dzeninin ve ahlaksal

srekli bir belgelenimi olarak yorumlamak;
sofu

ya-

yeteri kadar uzunca bir zaman

gibi, sanki her

ilahi bir

selameti

gibi, her

ve

ruhun

gibi yorumlamak: bundan

byle bitti bu, vicdan

suz ve sahtekarca bir

olduk-

buna, tm incelikli vicdanlar uygunolarak,

feminizm,

dleklik

ve

en uzun,

bir

varsa o da bu ka-

olarak gryor bunu, - bizi iyi

en yrekli
... Tm byk

kendi kendileri yznden telef olurlar, bir

edimi yoluyla:

bunu buyurur,

zndeki z o r u n 1u "kendini
koyucunun kendisi

- son olarak da yasa

hep: "pat ere 1egem, q u a m ip -

s e t u 1isti" (Kendi

yasaya itaat et.). D o g m a o 1arak

byle telef

kendi

1ak o 1arak

yoluyla;

byle telef

de a h -

gerekmektedir, - bu

bulunuyoruz.

birbiri

sonra, en g 1
yor sonunda, kendine
i s t e n c in i n a n 1a m

olan

bu ise "tm hakikat

n e d i r ? " sorusunu

cektir... Ve burada tekrar benim sorunuma, bizim sorunumuza doku(yok nk henz b i 1d

o hakikat istencinin iimiz-

nuyorum, benim me hu 1
bir dost): bizim tm
170

NC

ANLAMI

de bir s o r u n o 1a r a k kendi kendinin bilincine

nedir? .. Hakikat istencinin bu
buna

de
ile birlikte ahlak, -

yok - t e 1e f o 1m a yoluna girer:

nmzdeki

kalan yz perdelik byk oyundur bu; tm

iki

en

korkuncu, en belirsizi ve belki de en mit vaat edeni ...

28
ileci ideali hesaba katmazsak,
yoktu

insan hay va n n n bir

kadar. Yeryz zerindeki

iermiyordu; "neden insan?" - sorusu

bir ama

bir soruydu; insan ve

yeryz iin isten yoktu; her byk insan

da-

ha da byk bir

Bu anlama gelir

ileci ideal: bir

eksik o 1d u u

muaz-

zam bir b o 1u u n

gelir - insan kendi

kendini gerekelendiremiyor,

evetleyemiyordu; kendini

sorunundan de r t 1i y d i .
ha s t a l k l
kendisi

bir

dertleri de

ama onun sorunu

i 1 , "ne

ekiyorum?" sorusunun

lnsan, bu en yrekli ve en

hayvan,

reddetmez kendinde; ister onu; kendi arar

iin bir an 1a m ,
de i 1 ,

ekmenin

bir

yeter ki ona bunun

u n u n i i n 'i gsterilsin.

ekmenin

kadar

ekmek
zerine

olan lanet, - ve i 1e c i i d e a 1 b i r an 1a m s u n d u
ona !

kadarki yegane

lam

o; herhangi bir anlam hi an-

daha iyidir; ileci ideal her ynden

kadar

"fa ut e de mi e u x" par excellence ("hi yoktan iyidir"in

bir

idi.

ekmek yorum 1
171

onda; o

AHLAKIN SOYKTM

muazzam

benziyordu; tm
Yorum, - hi

nihilizme

yok ki -yeni

bera-

berinde, daha derin, daha isel, daha zehirli, daha

kemirici: tm

su

.. Ama tm bunlara

- insan

bununla; bir an 1a

rulan bir yaprak

bir

gitmek

istencin kendisi

t . ileci idealin yn

neyi dile getiriyor

kn

oyun-

isteye b i 1i r d i bundan byle, - nceleri umur-

samadan nereye, niin,

ku rtar l

rzgarda sav-

"anlam

tm o 'isteme'nin
kendimizden gizlememiz mm-

insanca olana duyulan bu nefret, hayvanca olana duyulan

daha byk nefret, maddesel olana duyulan daha da byk nefret, duyulara, hatta akla

duyulan bu tiksinti, mutluluk ve gzellik kar-

duyulan bu korku, tm
lmden, dilekten, arzunun kendisinden bu
bunlar, - gelin bunu kavrama
tenci ,
bir

arzusu - btn

gsterelim - bir h i 1i k i s -

bir isteksizlik,

en temel

demektir, ama bir istentir o ve bir isten olarak da

.. Ve insan -

sonda bir kez daha syleye-

yim - h i istememektense h i 1i i istemeyi

172