Ikt 311 U

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2544

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1515
ULUSLARARASI
KTSAT TEORS
Yazarlar
Prof.Dr. Erol YBOZKURT (nite 1, 4)
Do.Dr. zgr TONUS (nite 2, 3)
Prof.Dr. Gzin ERLAT (nite 5, 6)
Prof.Dr. S. Rdvan KARLUK (nite 7)
Prof.Dr. Emin ERTRK (nite 8)
Editrler
Prof.Dr. S. Rdvan KARLUK
Do.Dr. zgr TONUS
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2012 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Genel Koordinatr Yardmcs
Yrd.Do.Dr. rem Erdem Aydn
retim Tasarmclar
Prof.Dr. Cengiz Hakan Aydn
Yrd.Do.Dr. Evrim Gen Kumtepe
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Dil Yazm Danflman
Okt. Gnl Yksel
Grafikerler
Ayflegl Dibek
Hilal Kkdaaflan
Aysun fiavl
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Uluslararas ktisat Teorisi
ISBN
978-975-06-1213-8
3. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 14.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Nisan 2014
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
vii
Erken Ticaret Teorileri...........................................................
GRfi ..............................................................................................................
MERKANTLSTLERDE VE FZYOKRATLARDA DIfi TCARET ...................
Merkantilizm ..................................................................................................
Fizyokratlar ....................................................................................................
KLASK TEORNN VARSAYIMLARI.............................................................
MUTLAK STNLKLER TEORS...............................................................
KARfiILAfiTIRMALI STNLKLER TEORS...............................................
flgc Verimlilii ve Karfllafltrmal stnlkler: Ricardo Modeli .............
Karfllafltrmal stnlkler Teorisinin Geniflletilmesi .................................
Karfllafltrmal stnlklerin Parasal cretlerle Aklanmas ...............
Karfllafltrmal stnlkler Teorisinin kiden ok Mala Uygulanfl....
Karfllafltrmal stnln kiden ok lke ile Aklanfl...................
Dinamik Karfllafltrmal stnlkler ......................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
3
4
4
6
8
10
11
11
13
13
14
15
16
17
18
19
19
20
20
21
Neoklasik Dfl Ticaret Teorisi Aralar ................................. 22

GRfi ..............................................................................................................
FIRSAT MALYET VE KARfiILAfiTIRMALI STNLKLER ........................
RETM MALYET VE RETM MKNLARI ERS.................................
retim mknlar Erisi ve Frsat Maliyeti ...................................................
Sabit Maliyetler ve retim mknlar .....................................................
Artan Maliyetler ve retim mknlar ....................................................
Azalan Maliyetler ve retim mknlar ..................................................
TOPLUMSAL FARKSIZLIK ERLER ...........................................................
Toplumsal Farkszlk Erilerinin zellikleri ................................................
KARfiILIKLI TALEP KANUNU: TEKLF ERLER .......................................
Teklif Erilerinin Elde Edilmesi....................................................................
Teklif Erilerinin Esneklikleri .......................................................................
Denge Ticaret Haddinin Oluflumu ...............................................................
Teklif Erilerinde Kaymalar ve Ticaret Hadleri...........................................
TCARET HADLER - KK LKENN AVANTAJI ...................................
zet................................................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
23
24
25
26
27
28
29
30
32
33
34
35
36
38
40
41
43
44
45
45
46
1. NTE
2. NTE
iv
indekiler
3. NTE
Neoklasik Dfl Ticaret Teorisi: Denge Analizi ...................... 48

GRfi ..............................................................................................................
DIfi TCARETN OLMADII BR EKONOMDE DENGE ............................
AIK EKONOMDE DENGE.........................................................................
Dfl Ticaret ve retim-Tketim Kazanlar...................................................
retim Koflullarnn Farkl Olmas Durumunda Dfl Ticaret .......................
Talep Koflullarnn Farkl Olmas Durumunda Dfl Ticaret .........................
retimde ve Tketimde Dengeden Teklif Erilerine..................................
KISM DENGE ANALZNDE DIfi TCARET.................................................
Dfl Ticaretin Olmad Durumda Denge.....................................................
Dnya Fiyatlar ve Karfllafltrmal stnlkler ............................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
4. NTE
Faktr Donatm Teorisi: Heckscher-Ohlin Modeli ............. 72

GRfi ..............................................................................................................
HECKSCHER-OHLN MODEL......................................................................
Modelin fiekille Aklanmas.........................................................................
Serbest Ticaret ve Yurt i Gelir Dalm....................................................
Modelin Elefltirisi ...........................................................................................
Model zerine Yaplan Uygulamal alflmalar...........................................
HECKSCHER-OHLN MODELNN GENfiLETLMES .................................
Stolper-Samuelson Teoremi..........................................................................
Rybczinsky Teoremi......................................................................................
KISA DNEML ANALZ: SPESFK FAKTR MODEL ..............................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
5. NTE
49
50
52
54
55
58
59
61
61
62
65
67
68
69
69
70
73
74
75
80
81
82
84
84
86
88
89
91
92
93
94
94
95
Yeni Dfl Ticaret Teorileri....................................................... 96

GRfi ..............................................................................................................
YEN DIfi TCARET TEORLER....................................................................
Gecikmeli Taklit ya da Teknolojik Ak Teorisi..........................................
rn Dngs Teorisi ..................................................................................
Tercihlerde Benzerlik Teorisi .......................................................................
LEK EKONOMLER .................................................................................
Dflsal lek Ekonomileri .............................................................................
Dflsal lek Ekonomileri: Kemp Modeli ....................................................
SONU...........................................................................................................
97
98
98
99
102
104
104
107
110
indekiler
zet ...............................................................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
111
112
113
113
114
sel Ekonomiler, Firmalar ve Tekelci Rekabet.....................116

GRfi ..............................................................................................................
SEL EKONOMLER, FRMALAR VE TEKELC REKABET .........................
Tekel (Monopol) ve Tekelci Firma ..............................................................
Tekelci Rekabet Piyasas ve Firma Davranfllar ..........................................
Tekelci Rekabette Dfl Ticaret: Firma Asndan..........................................
Tekelci Rekabette Dfl Ticaret : Sektr Asndan .......................................
Ticaret Maliyetleri Firmalarn hracatn Nasl Etkiler?...........................
Damping: Yurt i ve Yurt Dfl Fiyat Farkllafltrlmas.........................
ENDSTR TCARET ...............................................................................
zet................................................................................................................
Byme ve Uluslararas Faktr Hareketleri ........................ 136

GRfi ..............................................................................................................
SERBEST DIfi TCARET VE EKONOMK BYME ....................................
Teknolojik Geliflme ve Byme...................................................................
Teknolojik Geliflme ve Rekabet Gc ........................................................
Yoksullafltrc Byme: Dfl Ticarette nemli Bir lkenin Ekonomik
Bymeden Etkilenmesi ...............................................................................
Ekonomik Byme ve Tketici Zevklerinde Deiflmeler...........................
ULUSLARARASI FAKTR HAREKETLER ....................................................
Uluslararas Faktr Hareketleri Kapsamnda Uluslararas G .................
Uluslararas G ve flgc Piyasas.......................................................
Uluslararas flgc Hareketlerinin Ekonomik Analizi ..........................
Uluslararas Sermaye Hareketlerinin Ekonomik Analizi .......................
Faktr Hareketliliinden Faktr Fiyatlar Eflitliine...............................
zet................................................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Ahahtar ............................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
7. NTE
137
137
138
140
142
145
146
146
148
150
152
155
157
159
160
162
162
163
Ekonomik Entegrasyon ........................................................... 166

GRfi ..............................................................................................................
Ekonomik Entegrasyon - Ekonomik flbirlii ..............................................
Ekonomik Entegrasyonun Aflamalar ...........................................................
ENTEGRASYONUN EKONOMK ETKLER.................................................
Ekonomik Entegrasyonun Statik Etkileri .....................................................
6. NTE
117
118
119
120
120
121
123
124
124
130
132
133
134
135
167
168
169
170
170
8. NTE
vi
indekiler
Ksmi Denge Analizi ...............................................................................

Genel Denge Analizi...............................................................................
Ticaret Sapmas ve Refah........................................................................
Ekonomik Entegrasyonun Dinamik Etkileri ................................................
Kalknma, Byme ve Sanayileflme .......................................................
Entegrasyonun Kalknmay Etkileme Yollar .........................................
Geliflme Yolunda Olan lkeler ve Entegrasyon .........................................
ENTEGRASYONUN BAfiARI fiARTLARI .......................................................
Geliflmifllik ve Kaynak Donanm.................................................................
Altyap mknlar ...........................................................................................
demeler Dengesi ve Dviz Kuru...............................................................
Ulusal Egemenlik Anlayfl ............................................................................
Blgesel Yatrm Politikas ............................................................................
Blgesel Dengesizlikler ve Tazmin Mekanizmas .......................................
Tamamlayclk ve Rakiplik Tartflmas.........................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
171
172
174
176
176
177
179
182
182
183
184
184
185
186
186
188
189
191
192
193
193
194
Szlk ................................................................................... 195

Dizin ...................................................................................... 199
nsz
nsz
Anadolu niversitesi Ak retim Sisteminde 2012-2013 retim ylndan itibaren kredili sisteme geilecektir. Her eitim dnemi gz ve bahar fleklinde iki
dnem olacak, Bologna sreci ak ve uzaktan retime adapte edilecektir. Bu
kapsamda rencilere verilen tm ders kitaplar yenilenecek ve e-kitap hayata geirilecektir. ki dnem olarak uygulanacak sistemde her dnem 2 snav ve ylda 4
snav olacak, btnleme snavlar ise kalkacaktr.
Bu kapsamda daha nce ktisat Fakltesi 3nc snfnda verilen Uluslararas
ktisat dersi ikiye blnerek Uluslararas ktisat Teorisi ve Uluslararas ktisat Politikas olarak 5 ve 6nc yarylda okutulacaktr. Hem rgn retime uyum salanacak ve hem de rencilerin konular daha ayrntl olarak renmeleri salanacaktr. Bylece rekabetin giderek artt bir ortamda bu dersleri gren rencilerin mezuniyet sonras baflar oranlar artacaktr.
Uluslararas ktisat Teorisi kitab, uluslararas iktisat teorisinin temel konularn
kapsamfltr. ki ve daha fazla ekonomilerin dfla alma konular sistematik bir flekilde ele alnmfl, daha sonra insan ihtiyalar tatmin etmek amacyla kt kaynaklarn tahsis edilmesine karar verme srecinde birden ok ekonominin birbirlerini
nasl etkiledikleri belirlenmeye alfllmfltr.
Dfl ticaretin olmad bir dnya gnmzn ekonomik gerekleri ile badaflmamaktadr. Kreselleflen bir dnya ekonomisinde dfla ak ekonomilerin kresel krizlerden daha fazla etkilenmelerine ramen, dfla kapal ekonomilere gre
refah seviyeleri ok daha fazla artmaktadr.
Mal, sermaye ve iflgc piyasalarnda son 30 ylda meydana gelen kresel entegrasyon, kt dnya kaynaklarnn daha etkin kullanmn salamfl ve dnya refahnn artmasna katkda bulunmufltur. Kreselleflme, dnya lkeleri arasnda
karfllkl bamll arttrmfl, bu ise ekonomi dflnda da lkeler arasnda siyasi ve
sosyal entegrasyonu hzlandrmfltr.
Uluslararas ktisat Teorisi kitab bahar dneminde yer alan Uluslararas ktisat
Politikas kitab ile birlikte rencilerin uluslararas ekonomik iliflkileri daha iyi
kavramasna ve yorumlamasna katk salayacaktr. rencilerimiz bylece dnya
ekonomisindeki geliflmeleri ve gelecein uluslararas ekonomik sorunlarn daha
kolay anlayabileceklerdir.
Kitap, uluslararas iktisat teorisi konularn ak ve sade bir dil ile ortaya koymas asndan sadece bu dersi alan renciler asndan deil, uluslararas ekonomik
iliflkiler konusunda bilgisini arttrma, hzla deiflen dnyamzdaki ekonomik olaylar daha yakndan izleyebilme abasnda bulunanlara kaynak, ierik bakmndan rgn retimde ders kitab olabilecek niteliktedir. Kitap yazlrken rgn renciler
ile seviye farknn olmamasna zellikle dikkat edilmifltir.
Uluslararas ktisat Teorisi kitabnn ktisat Fakltesinde okuyan rencilere ve
konu ile ilgilenen tm dier renci ve okurlara yararl olaca dflncesindeyiz.
Bu kapsamda kitaba katk salayan deerli yazarlara ve yaynlanmasnda emei
geen herkese teflekkr ederiz. Tm katklara ramen gzden kaan hata ve eksiklikler varsa, bunlarn sorumluluunu editrler olarak stlenir, rencilerimize
baflarlar dileriz.
Editrler
Prof.Dr. S. Rdvan KARLUK
Do.Dr. zgr TONUS
vii
ULUSLARARASI KTSAT TEORS
Amalarmz

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Uluslararas ticaretin Orta ada geliflim srecini aklayabilecek,
Merkantilist dflncenin temel zelliklerini ve devletin roln aklayabilecek,
Fizyokratlarn serbest uluslararas ticaret fikrine katklarn ifade edebilecek,
Mutlak stnlkler Teorisinin anlamn, uzmanlaflma ve uluslararas ticaretin
hangi kriterlere gre yapldn aklayabilecek,
Karfllafltrmal stnlkler Teorisine gre lkelerin uzmanlaflmalarn ve
uluslararas ticaretten kazanlarn nasl olufltuunu belirleyebilecek bilgi ve
becerilere sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Doal Dzen
Merkantilizm
Fizyokratlar
Klasik Dflnce
Mutlak stnlkler
Karfllafltrmal stnlkler
Uluslararas Serbest Ticaret
Dinamik Karfllafltrmal stnlkler
Uzmanlaflma
Emek-Deer Teorisi
retim Fonksiyonu
Takas
Dfl Ticaret Dengesi
Dfl Ticaret Fazlas
Dfl Ticaret A
indekiler
Uluslararas ktisat
Teorisi
Erken Ticaret
Teorileri
GRfi
MERKANTLSTLERDE VE
FZYOKRATLARDA DIfi TCARET
KLASK TEORNN VARSAYIMLARI
MUTLAK STNLKLER TEORS
KARfiILAfiTIRMALI STNLKLER
TEORS
Erken Ticaret Teorileri

GRfi
Uluslararas ticaret, tarihin ok eski devirlerinden bu yana yaplmaktadr. Antik
ada Sofistler, insanlar arasndaki iliflkileri gelifltirdii iin uluslararas ticareti savunuyorlard. Roma mparatorluu dneminde Roma, byk ticaret flirketlerinin
kurulduu, btn Akdeniz lkelerinin mallarn kapsayan bir piyasa durumunda
idi. Cengiz Han mparatorluunu ve kalntlarn ayakta tutan ve sreklilik kazandran etken uluslararas ticaret olmufltu. Dier byk imparatorluklarda da uluslararas ticaret halklar kaynafltrmada nemliydi.
Resim 1.1
Venedikli tccar ve gezgin Marko Polo (12541324) Asyada 24 yl kaldktan sonra 1295 ylnda
Venedike dnd. pek, pamuk, sandal aac, tafta,
inci, yanan tafllar (kmr), asbest (yanmaz kt),
baharat, parfm, ila ve benzeri mallar
hakkndaki hikyeleri Avrupann gznde
uluslararas ticaretin yararlarn canlandrd.
zleyen yllarda Uzak Dou ile Avrupa arasndaki
bu mallarn ticareti, uluslararas ticarete befl
nemli motivasyon (gd) getirdi: Yeni pazarlar,
yeni fikirler, ucuz iflgc, ucuz doal kaynaklar ve
gze arpc rnler. Yedi yz yldan beri bu
motivasyonlar, uluslararas ticaret alannda hl
nem arz etmektedir.
Orta ada genel durum zetle flu flekildedir: Orta an V.yy.-X.yy.lar arasnda retimin tamamna yakn bir ksm tarm kesimine dayanmaktayd. Dnemin
dier nemli zellikleri; mbadele ekonomisinin geliflmemifl olmas ile klelik sisteminin bulunmas idi. X.yy.dan itibaren imalat sanayi retimleri grlmeye baflland. X.yy.- XV.yy. arasnda sanayide el sanatlar hakimdi. XV. yy. bafllarnda ise
baz Avrupa lkelerinde tccar snf ortaya kmfl, sanayi (zellikle dokuma) el sanatlarndan ayrlmaya bafllamflt. Bu dnemde uluslararas ticaret yaygn olmasa
bile, ynl dokuma, krk, silah vb. mallarda blgeler aras ticaret yaygn idi.
Orta a dflnce sistemine hkim olan grfl ilahi gcn varlna inanlmasyd.
Bu inanfl baz sonular douruyordu. lk olarak; dnyann iindeki her fleyi saf bir
Adil fiyat: O gnn sosyal ve

ekonomik koflullarna gre
toplumun benimsedii,
maliyetler ile belirli bir kr
marjn kapsayan fiyattr.
Buradaki kr marj, tam
rekabet piyasasndaki
normal kr kavram ile ayn
dflnlebilir.
Orta a: V. yydaki
Kavimler G ile bafllayp
1453de F. S. Mehmetin
stanbulu almas arasnda
geen dnemdir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
Merkantilizmde kefliflerle
birlikte ticaret faaliyetleri
hz Skazanmfltr.
Ticaret
O R U
yoluyla dfl ticaret fazlas
elde etmek ve smrgecilik
lkelerin zenginliini
DKKAT
artrmaktadr.
dzen iinde Tanrnn yarattna; her fleyin Tanrnn arzusuna gre olduuna; dzende grlen hatalarn insanlarn yorum hatalarndan kaynaklandna inanlyordu.
kinci olarak, dnyadaki hayatn gerek amacnn manevi ve din inan olduu,
dnyadaki dier fleylerin bunlardan sonra geldii benimsenip kabul ediliyordu.
nc olarak, befleri davranfllarn blnemezlii dflnce sisteminin gerei
olarak ortaya knca, iktisadi faaliyetlerin insan davranfllarn bir btn olarak yneten din ve ahlaki normlara gre olaca benimsenmiflti. Orta an bu temel
dflncelerinin fl altnda, dnyadaki her fert ya da sosyal birimin yeri Tanrnn
arzusuna gre belirlenmifltir. Birisinin ekonomik ve sosyal statsn deifltirmek
sadece baflarszla yol amaz, ayn zamanda gnahtr. Yine bu dflnceye gre,
bir maln satcs mflterisinden adil fiyattan fazlasn istemeyecek ve alc da adil fiyattan daha azn teklif etmeyecektir. Adil fiyat, o gnn sosyal ve ekonomik koflullarna gre toplumun benimsedii, maliyetler ile belirli bir kr marjn (yzde 5
- yzde 10 gibi) kapsayan fiyattr.
Ancak adil fiyat, gnmz ekonomilerinin ticaret, kr ve ekonomik geliflme
kavramlaryla eliflmektedir. Dier taraftan, Orta ada Aristodan bu yana geerli olan parann para douramayaca fikri ile faiz de yoktu ve bylece yatrmlara kaynak bulmak zordu.
Bu nedenlerle Orta a dflncesinde ekonomik geliflme ve uluslararas ticareti engelleyici unsurlar vard. Orta an sonuna doru birok olay, dnemin ekonomik dflncesini deifltirmeye zorlad.
Siyasal alanda ayr derebeylikler, geniflleyen merkez devlet politik birimlerine
(ngiltere, Fransa, spanya vb.) dnflt. Kiliselerin evrensel gc azald. Din
inanlara meyletme yerini ulus-devlet gcne ynelmeye brakt. Devlete yararl
olduu srece, bir kimseye ekonomik yarar salamak amacyla dierlerine ekonomik zarar vermek ahlakszlk saylmyordu.
Kltr ve bilim alannda byk corafya keflifleri ve Rnesans ile patlama olmufl;
bilimsel metot dnyann bilinmeyenlerini ve doal gerekleri zmekte kullanlmaya bafllanmflt. Ekonomik alanda ise, nfus bymesi, kleliin kaldrlmaya bafllanmas, flehirlere gler, yatrm frsatlarn ortaya karan dier faktrlerin filizlenmesi
ekonomik faaliyetler ve uluslararas ticaretin yaylfl sonucunu dourmufltur.
Sonuta; btn bu faktrlerin etkisi ile Orta a ekonomik dflncesi kayboldu, dnya iindeki her fleyin dinamik olduu ve potansiyel olarak deiflebilecei
dflncesi yaygnlaflt. Fakat yine de bu dnemlerde blgeler iinde byk lde
kendi kendine yeterlilik sz konusu idi. Uluslararas ticaret, gerek anlamda XVI.
yy.dan itibaren Merkantilist dflnce sistemiyle birlikte ortaya kt. Bu nedenle,
uluslararas ticaretin altnda yatan dflnceleri daha iyi anlayabilmemiz asndan
merkantilist dflnce sistemi zerinde ksaca durmakta yarar vardr.
Orta aa egemen
olan ekonomik dflnce ve uygulamalarda neler nemliydi?
SIRA SZDE
MERKANTLSTLERDE VE FZYOKRATLARDA DIfi

D fi N E L M
TCARET
S O R U
Merkantilizm
Merkantilizm asr boyunca (XVI. yy.-XVIII. yy.) dank iktisadi kavramlar ve

birok devletin
aklayan genel bir terimdir. Merkantilist dnemde ikD K politikalarn
KAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE

AMALARIMIZ
1. nite - Erken Ticaret Teorileri
tisadi mekanizmay aklamak iin analitik abalar bafllad ve iktisat politikasnn

bafll baflna ele alnmasnn gereklilii anlaflld. Ortaya kmfl ulus-devletlerin gerekli ve amalarna gre yeni ekonomik kavramlar ve uygulamalar gelifltirildi. Merkantilist dflncede devlet gcnn devam ve kuvvetlendirilmesi, zorunlu olarak
dier lkelerin zararna olabilirdi. Uluslar politikalarnda yeteri kadar akll, gl
ve insafsz olurlarsa, dnya ekonomik pastasndaki paylarn artrabilirler, dier lkelerde kendileri iin daha kk bir paya raz olurlarsa kuvvetli lkelerle birlik
iinde yaflayabilirlerdi.
Merkantilist politikalar, lkelerin uygulamalarnda byk farkllklar gstermektedir. Ancak tm uygulamalarda grlen devlet glerinin baflnda, asker gcn
gelmesidir. Fakat bunun yannda devlet gc ve prestijinin nemli llerinden biri de lkenin ekonomik zenginliidir. lkenin ekonomik zenginlii de sahip olduu kymetli madenlerle llr. Bylece altn ve gmfl, paral asker ve savafl malzemeleri temin etmekte kullanlarak lkenin asker gc salanr. Bu nedenle, lkede yeteri kadar altn ve gmfl varsa sorun yoktur, ancak eer lkenin altn ve
gmfl yetersizse, dier lkelerden salanmas zorunludur. lke altn ve gmfl
genel olarak dfl ticaret fazlas vererek salar, ancak gerekirse kuvvet kullanarak dier lkelerden temin edebilir. spanya ve dier baz lkeler kuvvet kullanma yolunu tercih etmifltir. Ancak normal olarak ekonomik faaliyetlerde devlet dzenlemelerinin temel amac; dfl ticaret dengesinde fazla yaratmak ve srdrmektir. lkeler
amalarna ulaflmak iin yurt ii ve dfln kapsayan dzenlemelere gitmifllerdir.
Yurt ii dzenlemeler; tarmn teflvik edilmesi, sanayi retiminin yksek kaliteli olmasn garanti eden dzenleme ve teflvikler, retimde dflk fiyatlar salama
(zellikle ihracat potansiyeli olan mallar iin kesinlikle yaplmfltr) gibi aralar
iermektedir. Sonuta dflk fiyatlarn, dflk cretleri gerektirecei ortaya kar.
cretlerin dflk tutulmas nfus artfln hzlandrarak salanmfltr. Yksek nfus
oran, doum oranlarnn artfln ve dflardan lkeye g teflvikle elde edilmifltir.
te yandan nfusun fazla olmasnn bir yarar da lkenin asker gcne dorudan
doruya katks olan askerlerin kolaylkla bulunmasdr.
Dfl dzenlemelerin amac, ithalata harcanacak deerli madenleri en az dzeyde tutmak, ihracat yoluyla altn ve gmfl giriflini en yksek dzeye karmaktr.
Bylece, Merkantilist dnemde yksek derecede ifllenmifl mallarn ihracatn teflvik
etmek, buna karfllk ithalatlarn yasaklamak gerekli olmufltur. Hammaddelerin ithal edilerek ifllenmesi ve yeniden ihracat teflvik edilmekte, buna karfllk hammaddelerin satfl ise engellenmekte idi. Ayrca, ulafltrma hizmetlerinin mal ticareti kadar nemli olduu ortaya kmfl, birok ulus (zellikle ngiltere) deniz ticaret filolarn gelifltirerek ulafltrma hizmetlerinden en byk pay almaya ynelmifltir. Dier taraftan deniz ticaret filolarnn gvenliklerini salamak iin lkeler donanmalarn da (dolaysyla asker glerini) takviye etmifltir.
Merkantilist dnemin politika zelliklerinden bir dieri de birok devletin smrgelere sahip olmasdr. Smrgeler, lkelerin stratejik durumlar bakmndan
nemli olmufltur. Smrgeler, bir yandan lkenin ticaret yollarnn gvenliini salamfl, te yandan hammadde deposu grevini grerek dier rakip lkelere bamll azaltmfltr. Bunlara ek olarak smrgeler, ulusal prestij kayna olmufltur.
Merkantilizmin zetlemeye alfltmz zelliklerini afladaki fiekil 1.1de grmek
mmkndr.
Merkantilizmin iktisadi
analizlerinde dfl ticaret
bilanosu nemli bir
kavramdr. Buna gre
lkenin ticaret bilanosu dfl
ticaret fazlas vermeli, bir
baflka ifadeyle ihracat
ithalattan fazla olmaldr.
Merkantilistlere gre
zenginliin kayna
smrgeler ve dfl ticaret
olduuna gre, dfl
ticaretten baz lkeler
kazanl kacaklar, bazlar
ise kaybedeceklerdir. Bu
nedenle dnya genelinde dfl
ticaret sfr toplaml bir
faaliyettir.
fiekil 1.1
DEVLET GC
Merkantilizm
Kaynak:
SCHIAVOCAMPO, S.
(1978).
International
Economics.
Cambridge:
Winthrop
Pub., s. 22.
Askeri G
Ekonomik G
Paral Asker ve
Savafl Malzemesi
Kymetli Maden
Stoku
Ordunun Bykl
Smrge Ele Geirme
(spanya)
Dfl Mevzuat
Mevzuat
Dflk Fiyatlar
Dflk cretler
Dfl Ticaret Fazlas
Tarm
malat Sanayi
Verimliliini Mevzuat ve
Teflvik
Teflvikleri
Nfus Bymesi
(Yksek Doum
Oran ve G Teflvikle)
Milli Denizcilik
Filosunu Himaye
Hammadde ve Makine
hracatn Kstlama;
Lks ve Mamul Mallar
thalatn Kstlama
Hammadde ve Makine
thalatn Teflvik;
Lks ve Mamul Mallar
hracatn Teflvik
Tekelci Byk
Ticaret Firmalarn
Teflvik
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
SZDE temel zellikleri nelerdir? Gnmzde merkantilist eilimler var

MerkantilistSIRA
dnemin
mdr?
D fi N E L M
Fizyokratlar
XVIII.yy.da Merkantilist uygulamalarn politik ve ekonomik temellerine birok

ynden elefltiriler
S O R Ubafllad. Sonuta Merkantilizm, yerini ksa bir sre Fizyokratlara daha sonra da gnmze kadar kk baz deiflikliklerle gelen laissez faire,
laissez passer ideoloji ve uygulamalarna brakt. Bunlar serbest piyasa ve serbest
DKKAT
uluslararas ticaret dflncelerine arlk veren liberal kapitalist sistemdir.
Fizyokratlar, XVIII.yy.da yaflamfl bir grup Fransz yazardr. Quesnay, Mirabeau,
SZDE La Trosne, Dupont de Nemours bunlardan birkadr. FizyokMercier de SIRA
la Rivieve,
rat dflnceye gre, gerek zenginlik sadece topraktan elde edilir. Sanayi, mevcut
olan nesneleri birlefltirmekten te bir fley yapmadndan verimsizdir. Ticaret, nesAMALARIMIZ
neleri evrede hareket ettirmekten baflka bir fley deildir. Bylece fizyokratlara gre izlenecek doru politika, toprak verimini arttrc nlemler almaktan ibarettir. Sadece tarm retken olduuna gre, topran yaratt tmyle toprak sahibine rant
K T A P
olarak gider. Bu nedenle tek vergi olmal ve o da toprak sahiplerinden alnmaldr.

TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Fizyokratlar doal dzene inanmfllardr. Onlara gre, i ve dfl ticaret ser- Laissez faire, laissez passer:
Braknz yapsnlar,
best olmal, uluslararas ticarette korumaclktan kanmaldr. Bu yzden braknz gesinler fleklinde
Fransada tahl ihracatnn yasaklanp, ithalatn serbest olmasna karfl kmfllardr. evrilen Franszca bu deyifl,
serbest piyasa ekonomisi
hracatn kstlanmas; tketici lehine, retici aleyhinedir. Bu da tarma byk l- iinde piyasalara
de zarar verecektir. Hlbuki kstlamalar kaldrlsa ihracat artacak ve tarm reti- mdahalenin olmamas
gerekliliini savunur.
cilerinin eline yksek gelirler geecektir. Fizyokratlarn istedii de budur.
Dolaysyla bireylerin
Bylece fizyokratlar sayesinde kifli haklar konusunda yeni fikirler geliflti. Dev- ekonomik faaliyetlerine
devletin karflmamas ilkesi
let glerine snrlamann getirilmesi dflncesi yaygnlaflt ve bu arada laissez fai- zerine kuruludur. lk olarak
re, laissez passer dflncesi tek dflnce olma yoluna girdi. Ulus-devletlerin olufl- Fizyokrasi dflncesinde
ortaya kmfltr.
mas ve uluslararas g kazanma mcadelelerinde belirli bir dengenin kurulmas
ile de ekonomik faaliyetlerde devlet dzenleResim 1.2
melerinin gereksizlii genifl lde benimsenFranois Quesnay: (1694di. Dflnce alanndaki yeni geliflmeler de mer1774): Fizyokrat
kantilist politikalarn kendi kendini ortadan
dflncenin kurucusu
kaldrc olduu grfllerini getirdi. Bu durum,
saylan Fransz iktisat.
Yaynlad Tableau
zellikle ekonomideki para miktar ve fiyatlar
Economique ekonomiye
genel seviyesi arasndaki balant ile fiyatlar
ilk analiz yapma
yaklaflmdr. laisses faire,
genel seviyesi ve dfl ticaret dengesi arasndaki
laisses passer szn ilk
baa yeni bir anlayfl getirilmesinde grld.
kullanan da Quesnaydir.
David Humeun otomatik fiyat ayarlama mekanizmas (gold-specie flow doctrin) flyle idi:
Eer bir lke ticaret dengesinde fazla yaratmada baflarl olursa, lkesine altn ve
gmfl girer. Bununla beraber, parann miktar teorisine gre, kymetli madenler para arznn bir paras olduundan, altn ve gmfl giriflleri dolaflmdaki para miktarnn artflna yol aar. Para arzndaki bir artflta, ceteris paribus, yurt ii fiyatlar ykseltecek, bylece ihracat pahal hle gelecek ve lkenin ithalat nceki duruma gre nispi olarak ucuzlayacaktr. Sonuta ihracatn azalmas ve ithalatn artmas ile ticaret fazlalar kaybolarak Merkantilistlerin bekledii sonu elde edilemeyecektir.
Merkantilist dflnceye darbe vuran geliflmelerden biri de laissez faire, laissez
passer dflncesini zirveye taflyan 1776daki Adam Smithin Uluslarn Zenginlii
(Wealth of Nations) adl eseridir. A. Smithin getirdii dflnceye gre; eer dnyann ekonomik pastas bymeye msaitse, bir lkenin ekonomik yararn dier
lkelerin zararna gelifltirmesi zorunlu deildir. Uluslararas ticaret kanalyla ifl blmne gidilerek dnya ekonomik pastasn bytmek mmkndr. Bu ifllem ticarete giren uluslarn hepsine yarar salar ve bylece lkelerin ticarete girerek
kendilerine bir kazan salamasna imkn yaratr.
A. Smithin Uluslarn Zenginliini izleyen gnlerde ekonomik liberalizm ve la- David Hume (1711- 1776):
filozof, iktisat,
issez faire, laissez passer bakfl uluslararas ticarette de egemen duruma geldi. G- skoyal
tarihi ve yazar.
nmze kadar gelen uluslararas ticaret teorilerinin altnda yatan temel dflncelerde bunlardr; yani tek tek lkeler zenginliklerini artrrken, dnya ekonomisi genifllemeye msaittir. Bir lkenin kazanc dier lkelerin zararna olmak zorunda deildir. Bundan sonra ele alacamz uluslararas ticaret teorileri bu dflncelerin ayrntlarn ele almaktadr.
Fizyokratlarn dflncelerinin z nedir? Uluslararas ticarete bakfllar
SIRA nasldr?
SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
Resim 1.3
Adam Smith
(1723-1790):
skoyal sosyal
filozof ve politik
iktisat.
KLASK TEORNN VARSAYIMLARI

skoyal Adam Smith 1776 ylnda Uluslarn Zenginliinin
Doas ve Nedenleri zerine Bir Arafltrma (An Inquiry into the
Nature and Causes of the Wealth of Nations) adl kitabn yaynlad. Kitap yaynlandktan sonra liberal ekonominin baflyapt oldu. Bylece klasik iktisat dflncesi dnemi bafllad. A. Smith
kitabnda serbest piyasay savunmakta, bireyin ekonomik zgrlne mdahale edilmemesini istemekteydi. Devletin ekonomiye mdahalesi ekonomideki kaynaklarn etkin kullanmn
engellemektedir. Oysaki serbest piyasann aktrleri tketici ve
reticiler kendi menfaatleri ynnde hareket ederek hem kendi
asndan hem de toplum asndan maksimuma ulaflr. lke
iindeki ticaretin yaygnlaflmas ifl blm ve uzmanlaflmay artrarak toplam retimin (gelirin) artmasna yol aar ve sonuta
lkenin maddi refah seviyesi ykselir.
A. Smith bu dflncelerini uluslararas ticaret iin de kulland. Ona gre uluslararas ticaret de serbest olmaldr. Uluslararas ticarete snrlama getirilmemelidir.
Bylece serbest uluslararas ticaret lkeler arasnda ifl blm ve uzmanlaflmaya
yol aarak dnya retimini (dnya pastasn) artrr. Uluslararas ticaret sonucunda
lkeler artan retimden daha ok pay alr.
A. Smithe gre lkelerin ifl blm ancak retimdeki verimliliklerine bal olarak ortaya kan mutlak stnlklere gre gerekleflir. A. Smithin, liberal ekonomi ve serbest piyasay savunan dflncelerini uluslararas ticarete uygulayarak
Mutlak stnlkler Teorisini ileri srmesi XVIII. yy. daki ngilterenin durumuna
ok uygundur. O dnemde ngiltere dnyann tek sanayileflmifl ve mamul mal reticisi lkesi durumundadr. Bu yzden ngiltere mamul mal retiminde mutlak stnlklere, buna karfllk smrgeleri ise hammaddelerde (tarm ve maden rnleri) mutlak stnlklere sahiptir. Mamul mallarn katma deeri hammaddelere gre daha fazla olduundan serbest uluslararas ticaret (smrgeler de ticaretten kazanmfl olsa bile) ngilterenin daha fazla kazanmasna yol aar.
A. Smithin bu dflncelerine rlandal Robert Torrens 1815 ve ngiliz David Ricardo, 1817 yllarnda Karfllafltrmal stnlkler Teorisi ile katk yapmfllardr. D.
Ricardoya gre bir lke her iki malda da mutlak stnle sahip olsa bile mutlak
stnlklerini karfllafltrarak karfllafltrmal stnlkleri ortaya kar. Bylece lkeler karfllafltrmal stnlklere gre uzmanlaflr ve uluslararas ticaretten kazan elde eder.
Mutlak ve karfllafltrmal stnlkler teorilerini aklayan A. Smith, R. Torrens,
D. Ricardo ve izleyicileri ak veya sakl birok varsaymdan hareket etmifllerdir.
Varsaymlardan bafllcalar flunlardr:
1) lke iinde ve lkeler arasnda ticaret, takas usulyle yaplmaktadr. Bu
varsaymn nedeni, karfllafltrmal stnlklerin getirdii kazanc (ya da kayb) daha kolay ve ak grebilmektedir. Ancak varsaym klasik iktisatlarn
ekonomide paray yansz (ntr) grmeleri ve ekonomik byklkleri reel
olarak ele almalaryla da uyumludur. Bu nedenle analizlerde parasal fiyat
yerine nispi (oransal, greli) fiyatlar kullanlmaktadr.
2) Ticarete giren mallar iki tanedir. Ticaret iki lke arasnda yaplmaktadr.
kinci varsaym aklamalar basitlefltirmek iin yaplmfltr. Ancak dnya
ekonomilerini sanayi mallar reten lkeler ve tarm (maden ve benzeri dahil) mallar reten lkeler diye kabaca ikiye ayrrsak varsaymn gerek hayattan ok uzak olmad anlafllr.
3) Ulaflm, sigorta vb. maliyetler sfrdr. Bu varsaym da uluslararas ticaret sonucunda oluflan kazanc (ya da kayb) net olarak elde edebilmek iin yaplmfltr.
4) Emek-deer teorisi geerlidir. Bir maln retiminde sadece iflgc kullanlmaktadr ve o maln deeri de kullanlan iflgc miktarnca tayin edilir. Ayrca, iflgcnn homojen olduu kabul edilmektedir.
Bu varsaym, Klasik iktisatlarn o dneminde (A. Smith, D. Ricardo) benimsedikleri tek retim faktr emektir dflncesiyle de uyumludur. Ancak daha sonra
ele alacamz zere G. Haberler karfllafltrmal stnlkleri iflgc verimlilii (veya iflgc maliyeti yerine) frsat maliyetiyle aklayarak klasik iktisatlarn bu kstlayc varsaymnn yerini almfltr.
5) retimde sabit maliyetler geerlidir. Maliyetler retim miktarna bal olarak deiflmemekte, sabit kalmaktadr. Bu varsaym da basitlefltiricidir. Ancak daha sonraki analizlerde retimde artan ve azalan maliyetler de ele alnacaktr.
6) retim faktrleri gerek lke iinde, gerekse blgeler itibariyle hareketlilie
sahiptir. retim faktrlerinin lkeler arasnda hareketlilii (mobilitesi) yoktur. Bu yzden mallarn iflgc maliyetleri ve bunlar arasndaki oranlar lkeler arasnda deiflmektedir. Ksaca mallarn retim fonksiyonlar, lkelerde farkl olabilmektedir.
Bu da ayn mallarn farkl lkelerde farkl teknolojilerle (iflgc verimlilii ya da
iflgc maliyeti farkllklaryla ortaya kan) retildii anlamna gelmektedir. Fakat
(daha sonraki nitelerde ele alacamz zere) Eli Heckser ve Bertil Ohlin ayn
mallarn farkl lkelerde ayn teknolojilerle retiliyor olsa bile (ele aldmz bu
varsaymn tersi), nispi retim faktr donanmna gre yine de ayn mallarn farkl lkelerde farkl maliyetlerle retilebileceini belirtmifltir.
7) Mal ve retim faktr piyasalarnda tam rekabet koflullar geerlidir. Bu
varsaym da aksak rekabet piyasalarnn (monopol, oligopol vb.) uluslararas ticarete etkilerini bir an iin grmezden gelmeyi ve rekabetin tam ve
mkemmel olduu bir ortamda uluslararas ticaretten kazan (ya da kayplar) gzleme imkan vermesi nedeniyle yaplmfltr. Daha sonraki nitelerinizde gnmz dfl ticaret teorileri ele alnrken uluslararas ticarete monopol, oligopol, monopolc rekabet vb. gibi aksak rekabet piyasalarnn
etkileri de analiz edilecektir.
8) Ticaret, gelir dalmna etki etmemektedir. lkelerin ticaretten kazanl kmalar (gelir dalmn etkilemeyerek), lkelerin toplam refahn arttracaktr.
Bu varsaymn nedeni, uluslararas ticaret sonucunda gelir dalm etkilenirse ticaretin salad kazancn toplam refah artrmama olaslnn bulunmasdr
ya da vice versa. rnein, uluslararas ticaretin gelir dalmn etkiledii dflnlrse, gelir dalmndan dolay ortaya kacak ekonomik deiflikliklerle; karfllafltrmal stnlklere gre oluflmas gereken uzmanlaflma farkl olabilir. Nitekim gelir dalmnn deiflmesiyle lkedeki talep yaps da deiflirse, zevkler deiflecek karfllafltrmal stnlklere gre ortaya kmas gereken uzmanlaflmann
yn deiflik olacaktr.
fiimdi bu varsaymlar altnda nce A. Smithin Mutlak stnlkler Teorisini
sonrada R. Torrens ve D. Ricardonun Karfllafltrmal stnlkler Teorisini ele
alalm.
Emek-Deer Teorisi: Deeri

sadece iflgcnn
oluflturduunu benimseyen
teoridir. A. Smith Milletlerin
zenginlii, onlarn sahip
olduu alflma gcdr.
demifltir. D. Ricardo da
benzer dflncededir.
retim fonksiyonu:
Kullanlan retim faktrleri
ile elde edilen rn
miktarlar arasndaki
iliflkinin matematiksel
ifadesidir.
Vice Versa: Sylenenlerin

tam tersi de dorudur.
anlamnda Latince sz.
10
MUTLAK STNLKLER TEORS

lkeler arasnda serbest ticaret yaplmasnn her iki lkenin de yararna olacann
savunulduu Mutlak stnlkler Teorisi A. Smith tarafndan 1776da yaynlad
Uluslarn Zenginlii kitabnda ortaya atlmfltr. Teorinin amac uluslararas ifl blm ve ticaretin nedenini aklamaktr. Mutlak stnlkler Teorisine Doal Yeteneklere Gre fl Blm Kanunu da denir. Teori, statik uluslararas ticaret teorisini arz ynnden ele alan teorilerden biridir. Teoriyi bir rnekle aklayalm:
Tablo 1.1
A ve B lkeleri iin
bir iflinin gnlk
verimi
X Mal
Y Mal
A lkesi
12 birim
4 birim
B lkesi
4 birim
12 birim
Tablo 1.1de grld zere A lkesi X, B lkesi ise Y mal retiminde mutlak stnlklere sahiptir. nk A lkesinde bir ifli gnde 12 birim Y retebilirken, B lkesinde 4 birim retebilmektedir. Fakat B lkesinde bir ifli gnde 12 birim Y retebilirken, A lkesi de 4 birim retebilmektedir. Bu yzden, A. Smithe
gre A lkesi X mal, B lkesi ise Y retiminde uzmanlaflacak ve birbirleriyle ticarete girerek kazanl kacaklardr. nk A lkesindeki nispi fiyatlara baktmzda 1 birim Y =12/4= 3 birim X mal yapmakta; B lkesinde ise, 1 birim Y =4/12=1/3
birim X malyla deifltirilmektedir. Deiflim oranlarn Y mal cinsinden de ifade etmek mmkndr: A lkesinde 1 birim X = 4/12=1/3 birim Y ve B lkesinde ise 1
birim X=12/4=3 birim Y ile deifltirilmektedir.
A lkesinin Ynin X cinsinden fiyatn (ticaret haddini) dikkate alarak B lkesine flyle bir teklifte bulunduunu dflnelim:
Size 1/3 birim X verelim bize 1 birim Y verin bu teklif B lkesi iin uygun bir
tekliftir. nk Onun yurt ii fiyat (ticaret haddi) 1 birim Y = 1/3 birim Xdir. B lkesi bu ticaretten hibir fley kazanmasa da kayb yoktur. Ancak A lkesinin bu fiyattan gerekleflecek bir ticaretten olduka iyi kazanc olacaktr. nk A lkesi
kendi yurt ii fiyat (ticaret haddi) 1 birim Y = 3 birim X olduundan, 1 birim Y retmek iin ektii kaynaklar X retimine tahsis ederse 3 birim X retecektir. Bu rettii 3 birim Xin 1 biriminin 1/3 n B lkesine verirse 1 birim Y sahibi olacaktr.
2
Bylece 2
birim daha fazla X malna sahip olacak, uzmanlaflma ve uluslararas
3
ticaret A lkesinin refahn artracaktr.
A lkesinin bu teklifine karfllk B lkesi de karfl bir teklifle gelebilir. O da A
lkesinin yurt ii fiyatn (ticaret haddini) dikkate alarak flyle diyebilir:
Bana 3 birim X verin, size 1 birim Y vereyim. Bu teklif A lkesi iin uyumludur. nk Onun yurt ii fiyat zaten budur. Ancak A lkesinin bu teklif sonucu bir
kazanc yoktur, fakat kayba da uramaz. Oysaki B lkesi 1/3 birim rettii X malndan vazgeer ve o kaynaklarla (iflgcyle) Y retir. B rettii bu Y maln A lkesine verirse karfllnda 3 birim X alacaktr. Bylece uzmanlaflma ve ticaretten elde
2
edilen kazanlarn tm (rneimizde 2
X) B lkesine gidecektir.
3
11
Sonu her iki lke yurt ii fiyatlar, (A lkesinin 1 birim Y = 3 birim X fiyat ile
B lkesinin 1 birim Y = 1/3 X fiyat) arasnda uzlaflabilir ve uluslararas ticarete girerlerse her ikisi de kazanl kabilir.
Mutlak stnlk: Bir mal

retiminde iflgc
verimliliinin yksek olmas.
Mutlak stnlkler Teorisini aklamak iin verdiimiz rnek Ynin SIRA

X cinsinden
SZDE fiyat fleklinde olmufltu. Sizde ayn analizi Xin Y cinsinden fiyat fleklinde yapnz.
D fi N E L M
KARfiILAfiTIRMALI STNLKLER TEORS
D fi N E L M
S O R URicardo
flgc Verimlilii ve Karfllafltrmal stnlkler:
Modeli
S O R U
Karfllafltrmal stnlkler Teorisi de statik uluslararas ticaret teorisinin arz yanl

DKKAT
teorilerinden biridir ve en nemlisidir. Teoriyi aklamak iin flimdi flyle bir rnek
ele alalm: Bir iflinin bir gnlk verimi Tablo 1.2de sunulmufltur.
DKKAT
SIRA SZDE
X Mal
Y Mal
A lkesi
12 birim
20 birim
AMALARIMIZ
B lkesi
4 birim
12 birim
K T A P
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Tablo 1.2
A ve B lkelerinin
karfllafltrmal
AMALARIMIZ
stnlkleri

K T A P
Tablo 1.2de verilen birim iflgc verimliliine gre A lkesi hem X hem de
Ynin retiminde, B lkesine gre mutlak olarak stndr. nk A lkesinde bir
ifli gnde 12 birim X ya da 20 birim Y retebilmektedir. B Tlkesinde
E L E V Z Y O Nise bir ifli
TELEVZYON
bir gnde 4 birim X ya da 12 birim Y mal retebilmektedir. A. Smithin ortaya
koyduu mutlak stnlkler teorisine bal kalrsak, burada A lkesi iki maln
retiminde mutlak olarak stnle sahip olduu iin B lkesiyle ticaret yapmaNTERNET
NTERNET
sna gerek yoktur.
Resim 1.4
1815 ylnda R. Torrens ve 1817 ylnda
David Ricardo (1772D. Ricardo, Karfllafltrmal stnlkler Te1823) Ricardo'ya gre bir
orisi ile bir lkenin iki mal retiminde de
maln (meta) deerini, o
mutlak stnle sahip olmamas durumunmetann retiminde
kullanlan emek miktar
da da yani karfllafltrmal olarak dezavantabelirler. Bir maln deiflim
ja sahipse, lkeler arasnda ticaret yaplabideeri ile kullanm deeri
leceini ve lkelerin bu serbest ticaretten
arasndaki fark ortaya
krl kabileceini ileri srmfllerdir. Karflkoyan Ricardo'nun bu
teorisi iktisat literatrnde
lafltrmal stnlkler Teorisine gre; iki
Emek Deer Teorisi olarak
malda da mutlak stnle sahip olmayan
adlandrlr ve Karl
lke, daha az dezavantaja sahip olduu maMarx'n art deer
kavram da bu teori
ln retiminde uzmanlaflmal ve bylece bu
zerine kurulmufltur.
maln retiminde karfllafltrmal stnle
sahip olmaldr.
A lkesinin B lkesine gre X malndaki retim durumu 12/4=3tr. Y retimindeki durum ise, 20/12=5/3 olmaktadr. A lkesinin bu mutlak stnlk katsaylarn karfllafltrrsak, 3>5/3 olduundan A lkesi, B lkesiyle karfllafltrldnda, X
malnda karfllafltrmal stnle sahiptir.
B lkesinin ise A lkesine gre, X malndaki retim durumu 4/12= 1/3tr. Y
malnda ise durumu 12/20=3/5 olmaktadr. B lkesinin bu dezavantaj katsaylarn
karfllafltrrsak, 3/5>1/3 olduuna gre B lkesinin Y malnda karfllafltrmal stnl sz konusudur.
12
Bylece karfllafltrmal stnlkler teorisine gre, A lkesinin X, B lkesinin de

Y mal retiminde uzmanlaflmalar ve ticarete girmeleri gerekmektedir. Bunun sonucunda her iki lke de ticaretten kazanl kacaktr. nk A lkesinde 1 birim
Y 12/20=3/5 birim X etmektedir. Buna karfllk B lkesinde Ynin X cinsinden fiyat, 1 birim Y 4/12=1/3 birim Xdir. Yani, nispi olarak A lkesinde X, B lkesinde ise
Y ucuzdur. Bu yzden, A lkesi Xin, B lkesi ise Y malnn retiminde uzmanlaflmaldr. Bylece, rnein, A lkesi B lkesinden 1/3 birim X karfllnda 1 birim
Y alabilir. Bylece kendisi 1 birim Y retimi iin kullanaca kaynaklar X retiminde kullanrsa kazanc 3/5 birim X olacaktr. Grld zere, 3/5>1/3tr; yani A
lkesi ticaretten kazanl kacaktr.
Ayn flekilde, B lkesi de ticaretten kazanl kacaktr. nk B lkesi de 1 birim Y karfllnda A lkesinden 3/5 birim X elde etme olanana sahiptir. A lkesiyle ticaret yapmayp, kendisi 1/3 birim X retimi iin kulland iflgcn Y retimine ayrdnda 1 birim Y retebilecektir. flte 1/3 birim X retmekten vazgeip
1 birim Y retip bunu A lkesine satarsa 3/5 birim X alabilir. Yani B lkesi de ticaretten kazanldr.
Ayn durumu Xin fiyatn Y mal cinsinden gstererek de bulmak mmkndr.
Bu takdirde, A lkesinde 1 birim X=20/12 =5/3 birim Y, B lkesinde de 1 birim X
12/4=3 birim Y etmektedir.
Ticaret bafllad zaman fiyat nerede oluflacaktr? lerleyen nitelerde (talep
analizlerinde) greceiniz gibi fiyat, her iki lkedeki talebin fliddetine gre, iki fiyat arasnda oluflacaktr (Yani 1 birim Y=3/5 birim X ile 1 birim Y=1/3 birim X ya
da 1 birim X = 5/3 birim Y ile 1 birim X=3 birim Y arasnda). Bu sorunlara deinenler J.S. Mill ve A. Marshall olmufltur.
Karfllafltrmal stnlkler teorisini maliyetler asndan da aklamak mmkndr. Bunu bir rnekle ele alalm. retimdeki iflgc maliyetleri Tablo 1.3teki gibi
olsun.
Tablo 1.3
A ve B lkelerinde
karfllafltrmal
stnlk yaratan
retim maliyeti
X Mal
Y Mal
A lkesi
40 iflgc birimi (saat)
B lkesi
Tablo 1.3ten grld zere; her iki maln (X ve Y) maliyeti, A lkesinde daha dflktr. Yani, her iki maln retiminde A lkesi mutlak stnle sahiptir. Fakat karfllafltrmal stnlkler dikkate alnrsa, A lkesinin X malnda, B lkesinin
ise Y malnn retiminde uzmanlaflmas ve ticarete bafllamalar gerekmektedir.
nk A lkesi lkesinde 45 iflgc birimi ile elde edebilecei Y maln, 40 iflgc birimiyle elde ettii X ile deifltirecek ve kazanl kacaktr. B lkesi de lkede 60 iflgc ile elde edebilecei X maln, 50 iflgcyle elde ettii Y ile deifltirecek ve kazanl kacaktr.
Birim maliyetler ile de analiz yapabiliriz;
A lkesinde X mal retiminde kullanlan 1 birim iflgcne, 45/40 = 1,12 birim Y mal retiminde kullanlan iflgc karfllk gelmektedir. B lkesinde ise X
malnda kullanlan 1 birim iflgc, 50/60 = 0,83 birim Y malnda kullanlan iflgcne karfllktr.
13
Grld zere A lkesi her iki mal daha dflk maliyetle retip her iki malda mutlak stnlklere sahipken, karfllafltrmal olarak ele aldmzda A lkesinin
X malnda karfllafltrmal stnl vardr. B lkesi ise her iki mal mutlak anlamda daha yksek maliyetle retmesine ramen, karfllafltrmal olarak Y maln daha
dflk maliyetle retmektedir ve karfllafltrmal stnl o maldadr.
Her iki lkenin karfllafltrmal stnlklerini, mutlak maliyet avantaj katsaylar
ile karfllafltrarak da grebiliriz.
Tablo 1.3 e gre A lkesi B lkesi ile karfllafltrldnda X malndaki maliyet
durumu 40/60 = 2/3 iken, Y malndaki maliyet durumu 45/50 = 9/10dur. 2/3 katsays 9/10 katsaysndan kk olduundan A lkesinin karfllafltrmal dflk maliyet avantaj (karfllafltrmal stnl) X malndadr.
B lkesi ise A lkesine gre her iki mal retiminde mutlak anlamda maliyet dezavantajna sahiptir. Bu dezavantajlar X malnda 60/40 = 3/2 iken, Y malnda
50/45 = 10/9dur. 10/9 katsays 3/2 katsaysndan kk olduundan, B lkesinin
karfllafltrmal olarak daha az dezavantajl olduu mal Y maldr ve karfllafltrmal
stnl de bu maldadr.
SIRA SZDE
Karfllafltrmal stnlkler Teorisini aklamak iin verilen rnek Ynin
X cinsinden fiyat fleklinde oldu. fiimdi siz de benzer analizi Xin Y cinsinden fiyatn dikkate alarak yapnz.
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Karfllafltrmal stnlkler Teorisinin Geniflletilmesi

S O R U
S O R U
Karfllafltrmal stnlklerin Parasal cretlerle Aklanmas

Parasal cretlerin karfllafltrmal stnlkler analiDKKAT
zine sokulmas parasal maliyetler ve parasal fiyatlarn arkasnda sakl olan reel maliyetleri de yanSIRA SZDE
str. Yalnz bunun iin lkelerde fiyat ve cret esnekliinin olmas flarttr. Durumu F. W. Taussigin
AMALARIMIZ
kulland rnei iki lke ve iki mall (B lkesi ve
A lkesi ile Y ve X rnleri) modellerimize evirerek aklamaya alflalm.
K T A P
A lkesinde bir iflgcnn 10 gnlk retimi 10
birim Y
A lkesinde bir iflgcnn 10 gnlk retimi 15
TELEVZYON
birim X
B lkesinde bir iflgcnn 10 gnlk retimi 20
birim Y
NTERNET
B lkesinde bir iflgcnn 10 gnlk retimi 20
birim X
Grld zere, B lkesi hem Y hem de X retiminde mutlak stnle, fakat sadece Y retiminde karfllafltrmal stnle sahiptir. A lkesi de X retiminde karfllafltrmal olarak stndr. fiimdi gnlk cretler ve parasal maliyetlerle
karfllafltrmal stnlklerin nasl ortaya ktn rneimizden hareketle aklamaya alflalm:
KKAT
Resim D1.5
Frank William
Taussig (1859SIRA SZDE
1940) Dfl ticaret
teorilerine nemli
katks olan ABDli
AMALARIMIZ
iktisat.

K T A P
TELEVZYON
NTERNET
14
Tablo 1.4
Parasal cretler ve
iflgc maliyetleri
Gnlk
cret (r)
Toplam cret
(10 gn iin)
Bir iflinin 10
gnlk retimi
Parasal maliyet
(arz) Birim fiyat (f)
A lkesi
1,0
10
10 birim Y
1,00
A lkesi
1,0
10
15 birim X
0,66
B lkesi
1,5
15
20 birim Y
0,75
B lkesi
1,5
15
20 birim X
0,75
B lkesinde Ynin, A lkesinde Xin fiyat dflk olduundan, yukarda sz konusu ettiimiz reel maliyetlerle oluflan uzmanlaflmaya uygunluk vardr. fiimdi, rnein, B lkesinde gnlk cretin 2 r olduunu dflnelim. Bylece B lkesinde
hem Y hem de Xin fiyat 1 f olacaktr. Bu yzden B lkesinin Y malnda karfllafltrmal stnl kalkacaktr. Bu durumda B lkesi Y ihra edemeyecek, fakat X
ithaline devam edecektir. Bu da B lkesinde demeler bilanosunun aleyhe dnmesine neden olacak; altn kfl ile fiyatlar ve dolaysyla cretler dflecektir.
A lkesinde ise durum tam tersine geliflecek, demeler bilanosu fazla verdiinden altn girifli olacak, fiyatlar ve cretler ykselecektir. Sonu olarak; yine reel
maliyetlere gre Karfllafltrmal stnlkler Teorisi erevesinde uzmanlaflma sz
konusudur.
Ayn flekilde B lkesinde gnlk cretin 1,33 r olduunu dflnrsek; A lkesinin Xte karfllafltrmal stnln kaybettii sonucu ortaya kacaktr. Bylece A
lkesi X ihra edemezken, Y ithal etmek zorunda kalacak, demeler bilnosu ak
verecek, lkeden altn kacak, fiyatlar ve cretler dflecektir. B lkesinde ise demeler bilnosu fazla verdiinden, fiyatlar ve cretler ykselecektir. Bylece yine reel maliyetlere gre Karfllafltrmal stnlkler Teorisi iinde uzmanlaflma olacaktr.
Dikkat edilirse st snr olarak alnan B lkesindeki gnlk cretin 2 r olarak
tespiti, B lkesinin Ydeki maliyet avantajna (20/10) gre bulunmufltur. Alt snr
olarak alnan B lkesinin gnlk cretin 1,33 r oluflu ise, B lkesinin X malndaki
maliyet avantaj (20/15) tarafndan tayin edilecektir; fakat kesin olarak hangi seviyede belirlenecekleri talep flartlarnn analize sokulmasyla zmlenebilecektir.
Karfllafltrmal stnlkler Teorisinin kiden ok Mala Uygulanfl

Karfllafltrmal stnln ikiden ok mala uygulanfln J. Viner ve G. Haberlerin
analizlerinden yararlanarak aklamaya alflalm.
ki lke ele alalm. lkeler yine B lkesi ve A lkesi olsun.
Ticarete giren mallar,
, J, K, L,.............,Ndir.
B lkesinde mallarn iflgc maliyetleri, i1, j1, k1, l1,.............n1;
A lkesinde mallarn iflgc maliyetleri, i2, j2, k2, d2,.............n2;
Parasal maliyetler ise;
B lkesinde
Pi1, Pj1, Pk1.............Pn1;
A lkesinde
Pi2, Pj2, Pk2.............Pn2; olsun
flgcnn cretinin ise B lkesinde W1, A lkesinde W2 olduunu kabul edelim.
Bylece, B lkesinde parasal maliyetler;
Pi1=i1. W1
Pj1=j1. W1
Pk1=k1. W1
...................
...................
15
Pn1=n1. W1
A lkesinde parasal maliyetler;
Pi2=i2. W2
Pj2=j2. W2
Pk2=k2. W2
...................
...................
Pn2=n2. W2
Ayrca, her iki lkede nispi maliyetleri iflgc
miktar tayin ettiinden B lkesinde:
Pi1=Pj1: Pk1: Pl1................Pn1=
i1: j1: k1: l1:.........................n1
A lkesinde;
Pi2=Pj2: Pk2: Pl2..............Pn2=i2: j2: k2: l2 :.........................n2
Dier taraftan A lkesinin dviz kuruna R dersek;
B lkesinin A lkesine gre A malnda ayn para birimleri cinsinden karfllafltrmal stnlnn olabilmesi iin,
i1W1R<i2W2 olmas flarttr.
A lkesinin B malnda B lkesine gre karfllafltrmal stnle sahip olabilmesi iin de
j1W1 R>j2W2 olmas gerekir.
Bundan dolay;
i1/i2<(W2/W1) R v e
A lkesinin B malnda karfllafltrmal stnle sahip olup, o mal ihra etmesi
iin,
j1/j2>(W2 /W1) R olmaldr.
Bu son iki denklemden
i1/i2<j1/j2 olduu grlr.
Btn mallar dikkate alnrsa,
i1/i2<j1/j2<k1/k2<l1/l2 .................... <n1/n2 olacaktr.
Aslnda bu ifade mallarn iflgc maliyetlerine oranndan baflka bir fley deildir.
yleyse bu durumda ticareti belirleyecek olan her iki lkedeki cret orann gsteren W/WR ifadesidir. rnein, W/WR = 1 ise, her iki lkede cret seviyesi eflit
demektir. Bu durumda B lkesinin ihra mallarn A lkesine gre iflgc maliyetleri daha dflk olan mallar teflkil edecektir; ithalatn ise iflgc maliyetleri daha
yksek olan mallar oluflturacaktr.
Karfllafltrmal stnln kiden ok lke ile Aklanfl

Karfllafltrmal stnlkler Teorisi ikiden ok lke sz konusu olduu zamanda
aynen iki lke hlindeki duruma benzer flekilde ortaya kacaktr. rnein n sayda mal, m sayda lke sz konusu ise,
1. lkenin i1/i2<j1/j2<k1/k2<l1/l2......................<n1/n2
2. lkenin i2/i3<j2/j3<k2/k3<l2/l3......................<n2/n3
...............................................................................................
Resim 1.6
Jacop Viner (18921970): Chicago
niversitesinde
liberal ekol
oluflturan Kanadal
ktisat. Milton
Friedman en ok
etkileyen kifli ve
ayn zamanda
hocasdr.
16
m. lkenin im-1/im<jm-1/jm<km-1/km<lm-1/lm..........<nm-1/nm olacaktr. Eer nispi

iflgc maliyetlerine gre herhangi bir malda uzmanlaflan lke, dnya talebinin tmn karfllayamazsa, nispi iflgc maliyetlerine gre bu mal ikinci (ve nc
vs) derecede etkinlikle retmesi gereken lkeler retecek ve dnya talebinin geri
kalan ksmn karfllamak iin ihra edeceklerdir.
Dinamik Karfllafltrmal stnlkler
Dinamik karfllafltrmal
stnlkler, zaman iinde
teknolojinin ya da nispi
retim faktr donanmnn
deiflmesi sonucu lkelerin
karfllafltrmal stnlkleri
olan maln (ya da sektrn)
deiflebileceini ileri sren
dflncedir.
Karfllafltrmal stnlkler teorisi yaps itibariyle statiktir. Statik olmas dolaysyla

srekli elefltiri konusu olmufltur. nk lkeler eer karfllafltrmal stnlklere
gre uzmanlaflrsa hep ayn malda (ya da sektrde) uzmanlaflmfl olarak kalacaktr. Bu da gnmzde mamul mal retip satan sanayileflmifl lkelerin hep sanayi
mal ihracats, dier lkelerin de hammadde (tarm ve maden) ihracats olarak
kalmalar anlamna gelir. Oysa Karfllafltrmal stnlkler Teorisinde (D. Ricardonun grflne gre), verimlilik farkllna neden olan lkelerdeki teknoloji
farkll zaman iinde deiflir. Teknolojide geri durumda olan lkeler zamanla ileri teknolojiye geebilir. Byle bir deiflim olursa, lkeler eskisine gre farkl malda (veya sektrde) karfllafltrmal stnle sahip olabilir.
Daha sonra ele alacamz (nite 4te) karfllafltrmal stnlklerin HeckscherOhlin Modelinde de benzer flekilde lkelerde mallarn verimlilik farkllklarna neden olan, nispi retim faktr donanm zamanla deiflerek benzer sonucu ortaya
karr. Bu yzden, dinamik karfllafltrmal stnlkler kavram gelifltirilmifltir.
Dinamik karfllafltrmal stnlkler, zaman iinde teknolojinin ya da nispi retim
faktr donanmnn deiflmesi sonucu lkelerin karfllafltrmal stnlkleri olan
maln (ya da sektrn) deiflebileceini ileri srer. Gnmzde dinamik karfllafltrmal stnlkler iin in ve Hindistan rnei verilir. nk bu iki lke eitime
ok byk yatrmlar yaparak nitelikli iflgc yetifltirmifl ve teknoloji de ileri admlar atmfltr. Bylece bu lkeler; daha nce ihracatlarnda yer almayan ileri teknoloji gerektiren mallarla, nitelikli iflgc gerektiren rnleri de ihra edebilir duruma gelmifltir.
17
zet

A M A

A M A

A M A
Uluslararas ticaretin Orta ada geliflim srecini aklayabilmek

Orta ada retimde tarm hkimdi, sanayi el
sanatlar dzeyindeydi, uzmanlaflma ve ticaret
yeteri kadar yoktu. Adil fiyat dflncesiyle kr
kavram aflr kra yer brakmyordu, Arsitodan
beri faize karfl durufl bu dnemde de geerliydi.
Btn bu nedenlerle Orta a dflncesinde ekonomik geliflme ve uluslararas ticareti engelleyici
unsurlar vard.
Merkantilist dflncenin temel zelliklerini ve
devlet roln aklayabilmek
XVI yy.-XVIII yy. aras sren Merkantilist dnem
devletin piyasaya mdahalesiyle kymetli madenleri (altn ve gmfl) artrarak lkenin zenginliini fazlalafltrmay hedeflemifltir. Kymetli madenleri artrma yolu iin uluslararas ticaret n plana
karlmfl ve dfl ticaret fazlas vermek lkelerin
hedefi olmufltur. Ayrca Merkantilistlere gre kymetli madenlerin oalmasyla asker gcn artrlmas gl devletin de temelidir.
Gnmzde de baz lkelerin (in, Japonya, petrol reten lkelerden bazlar vb.) dfl deme fazlalar vererek merkantilist uygulamalara benzer
uygulamalar yaptklar grlmektedir.
Fizyokratlarn serbest uluslararas ticareti fikrine katklarn ifade edebilmek
Merkantilistleri izleyen Fizyokratlar ise serbest
uluslararas ticaretin ve ekonominin ncs olmufltur. Fizyokrat dflnceye gre gerek zenginlik sadece topraktan elde edilir. Onlara gre
i ve dfl ticaret serbest olmal, uluslararas ticarette korumaclktan kanmaldr.

A M A

A M A
Mutlak stnlkler Teorisinin anlamn ve Teoriye gre uzmanlaflma ve uluslararas ticaretin

hangi kriterlere gre yapldn aklayabilmek
A. Smith 1776 ylnda Uluslarn Zenginlii kitabn yaynlayarak serbest piyasa ekonomisinin
temelini oluflturdu. Ona gre bireye karfllmamalyd. Tketici ve retici olarak birey kendi
menfaatleri maksimuma ulafltrrken, toplumun
menfaatleri de maksimuma kar. Benzer dflnceler dnya ekonomisi iin de geerlidir. Uluslararas serbest ticaret uzmanlaflmay artrarak dnya retimini artrr ve ticaret sonucunda ticarete
giren taraflar kazanl kar. A. Smithe gre uzmanlaflma mutlak stnlklere gre olmaldr.
Mutlak stnlkler iflgcnn verimliliinin yksek olmasyla ortaya kar. nk klasik iktisatlar (A. Smith nclerinden biridir) deeri iflgcnn oluflturduunu benimseyen Emek-Deer
Teorisine inanyordu.
Karfllafltrmal stnlkler Teorisine gre lkelerin uzmanlaflmalarn ve uluslararas ticaretten kazanlarn neye gre olufltuu belirleyebilmek
D. Ricardo, A. Smithin dflncelerini paylaflmfltr. Ricardo da uluslararas serbest ticaretten ve
uzmanlaflmadan yanadr. Ancak D. Ricardo, A.
Smithin Mutlak stnlkler Teorisini bir adm
daha ileri gtren Karfllafltrmal stnlkler Teorisini aklamfltr. Karfllafltrmal stnlkler iflgc verimlilikleri bakmndan mutlak stnlklerin karfllafltrmas ile ortaya kar.
18
Kendimizi Snayalm
1. Merkantilist dflncede lkenin ekonomik zenginlii neye baldr?
a. Ordunun gl olmasna
b. lke iinde kymetli madenlerin okluuna
c. Hammadde ihra etmesine
d. Mamul madde ithalatna
e. lkenin yabanc lkelere bor vermesine
2. Fizyokratlarn inand temel dflnce afladakilerden hangisidir?
a. Gerek zenginlik topraktan gelir, ekonominin
iflleyifli doal dzene braklmaldr.
b. ve dfl ticarette devlet mdahale etmelidir.
c. hracat snrlandrlmaldr.
d. Toprak sahibinden vergi alnmamaldr.
e. Uluslararas ticarete korumaclk getirilmelidir.
3. Afladakilerden hangisi Fizyokrat dflncenin kurucularndandr?
a. Adam Smith
b. David Ricardo
c. Franois Quesnay
d. J. Maynard Keynes
e. David Hume
4. Mutlak stnlkler Teorisini ilk ileri sren iktisat
kimdir?
a. R. Torrens
b. A. Smith
c. D. Ricardo
d. A. Marshall
e. J. S. Mill
5. Afladaki tabloya gre B lkesinin (A lkesine gre) Y malndaki durumu nedir?
Bir flinin Bir Gnlk retimi
X mal
Y mal
A lkesi
50 birim
25 birim
B lkesi
100 birim
75 birim
a.
b.
c.
d.
e.
5 kat mutlak stnl vardr.

7.5 kat mutlak stnl vardr.
2 kat dezavantajldr.
3 kat dezavantajldr.
3 kat mutlak stnl vardr.
6. Afladaki tabloya gre A lkesinin yurt ii fiyat nedir?

X mal
Y mal
A lkesi
50 birim
25 birim
B lkesi
100 birim
75 birim
a.
b.
c.
d.
e.
1
1
1
1
1
birim
birim
birim
birim
birim
X
X
X
X
X
mal
mal
mal
mal
mal
=
=
=
=
=
2 birim Y mal
3 birim Y mal
1/2 birim Y mal
1/3 birim Y mal
25 birim Y mal
7. Afladaki tabloya gre hangi lke hangi malda karfllafltrmal stnle sahiptir?
X mal
Y mal
A lkesi
50 birim
25 birim
B lkesi
100 birim
75 birim
a.
b.
c.
d.
e.
A
A
A
A
A
lkesi
lkesi
lkesi
lkesi
lkesi
X, B lkesi Y
X, B lkesi X
Y, B lkesi Y
X ve Y, B lkesi hibirinde
Y, B lkesi X
8. Karfllafltrmal stnlkler teorisini ortaya atan iktisat kimdir?

a. A. Smith
b. D. Ricardo
c. A. Marshall
d. F. Quesnay
e. J. B. Say
9. Mutlak ve karfllafltrmal stnlkleri aklayan iktisatlarn varsaymlarnn iinde afladakilerden hangisi yer almaz?
a. Uluslararas ticaret takas usulyle yaplmaktadr.
b. Emek-Deer Teorisi geerlidir.
c. retimde sabit maliyetler vardr.
d. retimde monopol piyasas bulunmaktadr.
e. retim faktrleri lke iinde hareketli, lkelerarasnda hareketsizdir.
10. D. Ricardoya gre lkelerde mallarn maliyet farkll neye gre oluflur?
a. flgc fazla olduundan
b. Toprak fazla olduundan
c. retim fonksiyonlar (teknoloji) farklarndan
d. retim, tam rekabet piyasasnda yapldndan
e. Uluslararas ticaret takas fleklinde yapldndan
19
Yaflamn inden
Okuma Paras
PASFKTE SERBEST TCARET

Trans-Atlantik ekonomilerinde frtna bulutlar grnrken, Pasifik dolaylarnda dnya ticareti ile ilgili
zorlu bir deneyin gzel haberini geen hafta gzden
karmak kolay olacakt. Barack Obamann Asya-Pasifik Liderler Zirvesine ev sahiplii yapt Honoluluda Kanada, Japonya ve Meksika serbest ticaret anlaflmas yapmak zere dokuz lkeye (ABD, Avusturalya, Brunei, fiili, Malezya, Yeni Zelanda, Peru, Singapur
ve Vietnam) katlma dflncelerini akladlar. TransPasifik Ortakl (Trans Pacific Partnership- TPP) olas
yelerinin hepsi birden dnya gayrisafi yurt ii hslasnn %40n retmektedir. Bu rakam Avrupa Birliininkinden ok fazladr.
Blgesel ticaret grflmeleri her zaman iyi bir fikir deildir. Bu tip grflmeler kresel ticaret serbestisini kstlayc olursa, teflvik edilemez. Fakat Doha Turundaki
kresel ticaret grflmelerinden olumlu bir flk belirmezken, TPPnin gerekleflmesi daha genifl apl bir anlaflmay engelleme tehlikesinden uzaktr. Hlbuki TPP
ticaret engellerini azaltrsa, fikri-mlkiyet haklarn korumay glendirirse ve mevcut ticaret grflmelerinden teye giderse, dnya ticaretini artracaktr.
TPPyi geniflletmek iin daha uzun bir yol almak gerekir. Onun mimarlar olan- Baflkan Obama, gelecek iin
ok etin bir seime girecektir ve Japonya Baflbakan
Yoshihiko Noda, alfllmfl korumac politikalarla yz
yze gelecektir- kiflilerin daha fazla liderlik gstermelerine gereksinim vardr.
Baflbakan Nodann 11 Kasmda (2011) Japonyann TPP
grflmelerine katlma kararn aklamas ok cesur bir
harekettir. Byle bir anlaflmay imzalamak Japonyada
dramatik deifliklikler anlamna gelecektir. Japonyada
pirin (ithalat) stndeki gmrk vergisi oran yzde
800dr. hracatta ise ABDden gelen her bir araca karfllk 65 ara gnderilmektedir. Japonya Baflbakannn
bu hareketi TPPnin geleceini de deifltirecektir. Bu ortaklk dnyann lider ekonomisinden 2 sini btnlefltirirken dier ye lkeler de yararlanmfl olacaktr. Noda TPPye ilgisini aklayana kadar Kanada ve Meksika
saha kenarnda durmay tercih etti. Bilerek ya da bilmeyerek Noda merkantilist Japonyay iflgc dflnda
her fleyin serbeste hareket edecei bir uluslararas ticaret anlaflmasnda merkez duruma getirmifltir.
GELR DAILIMI VE ULUSLARARASI TCARET TEORSNN BAfiLANGICI

Modern uluslararas ticaret teorisinin bafllamas 1817
ylnda David Ricardonun yazlaryla olmufltur. David
Ricardo bu yazlarnda uluslararas ticaretin lkelere
karfllkl yararn gstermifltir. Ricardo modelini kurarken, zellikle ngilterenin gda ithalatn kstlayan
gmrk tarifelerinin kaldrlmas iin serbest uluslararas ticareti savunmufltur.
Durumu deerlendirmek iin biraz tarihi bilgi gerekir.
zellikle 1789 Fransz Devriminden 1815teki Napolyonun Waterloodaki yenilgisine kadar. Bu dnem boyunca ngiltere, Fransa ile srekli savafl halinde bulunmaktadr. Bu savafl ngilterenin dfl ticaretini alt st etmifltir. nk bir taraftan korsanlar ticaret gemilerine
saldrmfl, te yandan Fransa ngiliz mallarnn ticaretine ambargo uygulamfltr. ngiltere mamul mal ihracats, tarm mallar ithalats olduundan, dfl ticaretinin
bu flekilde kstlanmas ngilterede nispi olarak gda fiyatlarn ykseltmifltir. Bunun sonucunda savafl sresince ngilterede mamul mal reticilerinin krlar ve mamul mal retiminde alflan iflilerin cretleri dflmfl,
buna karfllk toprak sahiplerinin (tarm mallar reticileri) gelirleri byk lde artmfltr.
Savafl sonunda gda mallar fiyatlar dflmfltr. Durumu
dzeltmek zere politik olarak gl olan toprak sahipleri harekete gemifl, Buday yasalar (Corn Laws) diye
adlandrlan yasal dzenlemeyi yaptrmfllardr. Bu dzenlemeyle getirilen gmrk vergileriyle tahl ithalat zorlafltrlmfltr. flte Ricardonun getirdii dflnceler Buday Yasalar ile getirilen yasal dzenlemelere karfldr.
Ricardo, Buday Yasalar dzenlemeleri kaldrlrsa sermaye sahiplerinin (kapitalistlerin) daha iyi duruma geleceini, hlbuki toprak sahiplerinin durumunun ktlefleceini biliyordu. Kendisi Londral bir ifladamyd.
Kendi durumunu korumak iin genel bir model gelifltirdi. Bu model uzmanlaflmann karfllafltrmal stnlklere dayanmasn ne sryordu ve kendi zel (gelir dalm) durumunu gstermiyordu.
Ricardo bunu niin yapmflt? Cevab byk bir olaslkla
politikti: Ricardo gerekte bir grubun menfaatlerini savunuyordu, ancak modelinde bir ulusun bir btn olarak
kazanlarn vurguluyordu. Bu akll ve tamamyla modern bir stratejiydi. Buday yasalar yrrlkten kaldrlal
bir buuk asrdan fazla oluyor, fakat Ricardonun uluslararas ticaret modeli iktisat biliminin ufuk aan nemli
dflncelerinden biri olarak hl nemini korunmaktadr.
Kaynak: Economist, 19 Kasm 2011
Kaynak: KRUGMAN, Paul R- OBSTFELD, Maurice

(2009). International Economics. 8 th Edition. s.76.
20
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. b
2. a
3. c
4. b
5. e
6. c
7. a
8. b
9. d
10. c
Yantnz yanlfl ise Merkantilizm bafllkl konuyu gzden geiriniz.

Yantnz yanlfl ise Fizyokratlar bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Fizyokratlar bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Mutlak stnlkler bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Karfllafltrmal stnlkler
bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
Orta a dflnce sistemine egemen olan grfl, ilahi
gcn varlna inanlmas ve ekonomiyle ilgili davranfllarn ve uygulamalarn buna gre yaplmasyd. Befleri davranfllarn blnmezlii kabul edilince ekonomik faaliyetlerin bir btn olarak ahlaki normlara gre
belirlenecei kabul edilmiflti. Alc ve satc asndan
adil fiyat uygulanmalyd. Aflr kr olmamalyd. Para,
para dourmayacana gre faiz olmamalyd. Orta a
dflnce sistemi bu nedenlerle lkelerin ekonomik geliflmelerini ve dnyadaki ticareti engelleyici nitelikteydi.
Derebeyliklerin ortadan kalkmas, ulus-devletin ortaya
kmas, kiliselerin evrensel gcnn krlmas Orta a
dflnce sisteminin sonunu getirdi. Rnesans ve birok
yeni ktann keflfi, dflnceleri altst etti. Ekonomik faaliyetlerin yaylmas ve uluslararas ticaretin artmas, yatrmlar artrd, kr motifini ateflledi. Sonuta merkantilist dflnceler filizlendi.
Sra Sizde 2
Merkantilist dnem XVI. yy da bafllad ve yaklaflk
yzyl srd. Bu dnemin en nemli zellii ekonomik
iflleyifli aklamak zere analiz yaplmaya bafllanmasdr. Bunun sonucunda devletin ekonomi politikalarn
ynlendirmesi ama edinilmifltir.
Merkantilist dflncede devletin gl olabilmesi ve halkn refahnn yksek olmas lkenin ekonomik zenginliine baldr. lkenin ekonomik zenginlii de lkenin
kymetli maden stokunun (altn ve gmfl stoku) artflyla
llr. lkenin kymetli maden stokunu artrmann esas
yolu dfl ticaret fazlas vermesidir. Dier bir ifadeyle ihracat ithalat aflmaldr. Devlet bunun iin dzenlemeler
yapmak zorundadr. zellikle mamul mal ihracat baflta
olmak zere ihracat teflvik etmelidir. Buna karfllk hammadde ve yatrm mallar dflndaki ithalat kstlanmaldr.
Merkantilist dflncede devlet gcnn devam ve kuvvetlendirilmesi dier uluslarn zararna olabilir. lkeler smrge elde ederek ticaret yollarnn gvenliini salad
gibi, birok hammaddeyi smrgelerden salamfllardr.
Gnmzde dfl ticaret fazlalar yaratarak dviz rezervleri yksek seviye tutan birok lke bulunmaktadr. rnein in, Japonya ve petrol reten ve ihra eden lkelerin bazlar buna rnek verilebilir. Birok lke ise gizli bir flekilde, ihracat teflvik edip, ithalatn dolayl yollardan ksmaya alflmaktadr. Bu bakmdan merkantilist dflncenin kalntlar gnmzde de vardr.
Sra Sizde 3
Fizyokratlar XVIII. yy.da yaflamfl bir grup Fransz iktisat ve yazarlardr. Aralarnda en nls Franois Quesnaydir. Fizyokratlar doal dzene inanrlar. Fizyokratlarn dneminde devlet mdahalesine kstlama getirilmesi ve birey haklarna nem verilmesi benimsendi.
Bylece liberal kapitalist sistemin n ald.
Fizyokratlara gre gerek zenginlik topraktan elde edilir. Sanayi mevcut nesneleri sadece birlefltirir, ticaret ise
yalnz hareket ettirir. Fizyokratlara gre bu yzden sanayi ve ticaret deer yaratamaz.
Fizyokratlara gre yurt ii olsun, yurt dfl olsun ticaret
tmyle serbest olmaldr. Uluslararas ticarete korumaclk uygulanmamaldr.
Ekonomide tek vergi olmal, o da tarmdan alnmaldr.
nk tarmdan baflka verimli alan yoktur.
21
Yararlanlan Kaynaklar
Sra Sizde 4
Verdiimiz rnei dikkate aldmzda yurt ii fiyatlar A
lkesinde 1 birim X =1/3 birim Y, B lkesinde ise 1 birim X = 3 birim Ydir.
A lkesinin Bye ilk teklifi Bnin yurt ii fiyat olan 1 birim X verip 3 birim Y istemektir. Bylece A lkesi Xte
uzmanlaflp 1/3 birim Y retiminden vazgeerse, B lkesine 1 birim X verip 3 Y alacaktr. A lkesinin uzmanlaflmadan kazanc 2 2 Ydir. B lkesinin ise kazan ya
da kayb yoktur.
B lkesinin A lkesine ilk teklifi ise A lkesinin yurt

ii fiyat olan 1 birim X karfllnda 1/3 birim Y vermektir. Bylece O da 1 birim X yerine 3 birim Y reteceinden uzmanlaflma ve uluslararas ticaret sonu2
cunda 2
Y kazanc olacaktr. A lkesinin ise kazan3
c ve kayb yoktur.
Ancak sonuta her iki lke kendi yurt ii fiyatlar (A
lkesinin 1 birim X = 1/3 birim Y ile B lkesinin 1 birim X = 3 birim Y) arasnda uzlaflrsa kazanc paylaflacaklardr.
Sra Sizde 5
A lkesinde 1 birim X = 5/3 birim Y, B lkesinde 1 birim X = 3 birim Ydir.
A lkesinin B lkesine ilk teklifi B lkesinin yurt ii fiyat olur. A lkesi 1 birim X verip 3 birim Y ister. B lkesi kabul ederse kazanc ya da kayb olmaz. A lkesi ise 5/3 birim Yden vazgeip 1 birim X retip B l1
kesine verirse 3 Y alacandan 1
kazanl kar.
3
B lkesinin A lkesine ilk teklifi A lkesinin yurt ii fiyatdr. B lkesi 1 birim X karfllnda 5/3 Y nerecektir. A lkesi kabul ederse kazanc ve kayb olmayacaktr. B lkesi ise 1 birim X reteceine kaynaklar (iflgcn) Y retimine kaydrrsa, 3 birim Y elde eder. 5/3
1
Y A lkesine verir. Elinde 1 birim fazla Y kalr. Bu da
3
B lkesinin uluslararas ticaretten kazancn yanstr.
Elbette uluslararas ticarette geerli olacak fiyat (dnya
fiyat) her iki lkenin ilk tekliflerini yanstan iki lkenin
yurt ii fiyatlar arasnda belirlenecektir.
Ertrk, E. (1996). Uluslararas ktisat. Bursa: Ekin Kitabevi.

yibozkurt, E. (2001). Uluslararas ktisat. Bursa: Ezgi
Kitabevi Yaynlar.
Karluk, R. (2011). Uluslararas Ekonomi (9. Bask). stanbul: Beta Basm Yaym Datm A.fi.
Krugman, P. R. & Obstfeld, M. (2009). International
Economics- Theory and Policy. Pearson Addison
Wesley.
Salvatore, D. (2009). International Economics. New
Jersey: John Wiley and Sons, Inc.
nsal, E. M. (2005). Uluslararas ktisat, Teori, Politika
ve Ak Ekonomi Makro ktisad. Ankara: Sekin Yaynclk.
Amalarmz


Frsat maliyeti kavramn tanmlayabilecek,
Neoklasik modelde lkenin retim maliyetlerinin nasl gsterildiini aklayabilecek,
Talep koflullarn temsil etmek zere toplumsal farkszlk erilerini kullanabilecek,
Karfllkl talep kanuna bal olarak iki lke arasnda ticaret dengesinin nasl
kurulacan aklayabilecek,
Denge ticaret haddini etkileyebilecek faktrleri yorumlayabilecek bilgi ve
Anahtar Kavramlar
Marjinal Dnflm Oran

Marjinal kame Oran
Nispi Fiyat
Frsat Maliyeti,
Uzmanlaflma
retim mknlar Erisi
Standart Ticaret Modeli
Farkszlk Erileri
retici Dengesi
Tketici Dengesi
Tam Uzmanlaflma
Ticaret Hadleri
Teklif Erisi
Karfllkl Talep
indekiler
Uluslararas ktisat
Teorisi
Neoklasik Dfl
Ticaret Teorisi
Aralar
GRfi
FIRSAT MALYET VE
KARfiILAfiTIRMALI STNLKLER
RETM MALYET VE RETM
MKNLARI ERS
TOPLUMSAL FARKSIZLIK ERLER
KARfiILIKLI TALEP KANUNU:
TEKLF ERLER
Neoklasik Dfl Ticaret

Teorisi Aralar
GRfi
Birinci nitede, klasik uluslararas iktisat teorisi kapsamnda lkeler arasnda serbest ticaret yaplmasnn yararlar zerine getirilen teorik aklamalar grmfl bulunuyoruz. Hatrlayacanz zere verdiimiz rneklerde lkelerin serbest ticaret
yapmas iin hangi mallarn retiminde mutlak/karfllafltrmal stnle sahip olduunu belirlenirken, mallarn retim maliyetlerine bakyorduk. retim maliyetini
de emek-deer teorisine gre retimde kullanlan emein maliyeti belirlemekteydi. stelik retim maliyetleri, retim miktar deiflse bile sabit kalmaktayd.
Klasik iktisatlarn temellerini att bu teorik yaklaflma sonralar birok iktisat katkda bulunmufltur. Bu katklar, klasiklerin koyduklar bafllang varsaymlarn deifltirerek, daha gereki hle getirebilmek amacn gtmfltr. Bu nedenle bir
nceki niteye dnerek A. Smith ve D. Ricardonun teorilerinin dayand varsaymlar hatrlamanzda yarar vardr.
Klasik teorinin ortaya koyduu temel varsaymlar koruyarak neoklasik iktisatlar da serbest ticaretin her lkenin yararna olduunu, refah artrdn ve piyasalarn kendiliinden dengeye geldiini ispatlamaya alflmfllardr. Bylece Marksist teorinin iddia ettii serbest ticaretin emperyalizmi yaygnlafltraca ve smry artraca argmanlarna karfl da savunma gelifltirilmifltir.
Soyut uluslararas iktisat teorisinin ortaya koyduu varsaymlarn gnmzde
geerli olduunu iddia etmek olduka gtr. Bir rnek vermek gerekirse, hepimiz biliyoruz ki mallarn retim maliyetlerini belirleyen emek faktrnn yannda sermaye, doal kaynaklar, mteflebbis gibi faktrler de etkili olmaktadr. Yine
retim maliyetlerinin retim miktarna bal olarak deiflebileceini de bilmekteyiz. Bu nedenle lkeler birbirleriyle hangi koflullarda ticaret yaparlar? Fiyat nasl oluflur? Ticaretten kazanlar nasl belirlenir? gibi sorulara neoklasik iktisat teorisinin verdii yantlar anlayabilmemiz iin mikroekonomide kullandmz baz
aralar yeniden hatrlamamz gerekmektedir. Ardndan sabit maliyet varsaymn
kaldracaz, dier taraftan analize tketici zevk ve tercihlerini, yani talep koflullarn da katacaz.
24
Neoklasik iktisat okulu

liberal perspektiften klasik
iktisat okulunu elefltiren ve
ayn zamanda bu okula
katkda bulunan iktisatlar
ve bu iktisatlarn
oluflturduu ekolleri kapsar.
Bafllca neoklasik iktisat
okullar arasnda Lozan
Okulu, Cambridge Okulu,
sve Okulu saylabilir.
Avusturya Okulunun ilk
temsilcilerini de neoklasik
iktisat okuluna dhil etmek
mmkndr.
FIRSAT MALYET VE KARfiILAfiTIRMALI

STNLKLER
Emek deer teorisi: Bu

teoriye gre tek bir retim
faktr olarak alnan emek
ekonomideki tm mallarn
fiyatnn belirlenmesinde
temel faktrdr. Mallarn
nispi fiyatlar, ierdii emek
deeriyle llmektedir.
Resim 2.1
Gottfried Haberler
(1901-1995):
Avusturya
Okulunun nemli
iktisatlarndand.
Serbest ticaretin
geliflme yolundaki
lkeler iin en etkili
politika olduunu
savunmufltur.
Neoklasik iktisatlar, birinci nitede aklanan varsaymlardan emek-deer teorisinin geerliliini savunmann g olduunu grmfllerdir. Gerekten de bir maln retiminde emein yannda dier retim faktrlerinin de (sermaye, doal kaynaklar ve giriflim) nemi aktr. Ayrca, iflgcnn tm lkelerde ayn niteliklere
sahip olmadn da syleyebiliriz.
Gottfried Haberler, emek dflndaki retim faktrlerinin de modele katlmas
durumunda, karfllafltrmal stnlkler teorisinin emek-deer teorisine dayanmadan da ifllediini ortaya koymufltur. Burada yeni bir kavram karflmza kmaktadr:
frsat (alternatif) maliyeti.
G. Haberler emek-deer teorisi yerine Friedrich von Wieserin tanmlad alternatif maliyet kavramn kullanmfltr. Bu yaklaflma gre maliyet, belirli bir girdi veya girdilerden retimde kullanlan mutlak miktarlaryla deil de vazgeilen alternatiflerle llmektedir. Bu nedenle de frsat maliyeti olarak adlandrlr.
En basit ifadeyle X maln retmenin frsat maliyeti, X maln retmek iin vazgeilen en iyi alternatif retimdir. Bir ekonomide sadece X ve Y
mallarnn retildiini varsayalm. Daha fazla X
mal retebilmek iin Y mal retiminde kullanlan
retim faktrlerini (doal kaynaklar-toprak, iflgc, sermaye) X mal retimine kaydrmamz gerekecektir. Bu durumda ilave (marjinal) X mal retmenin karfllnda Y mal retiminden vazgemek
durumunda kalnacaktr. ktisada Girifl derslerinden de hatrlayacanz frsat (vazgeme-alternatif) maliyet kavram; X malnn retimi iin Y maln retmek iin vazgeilen retim faktrlerinin
maliyetlerinin toplamndan oluflacaktr.
Bu yaklaflm sayesinde lkeler arasnda karfllafltrmal stnlklere baklrken
sadece emek-deer teorisinin ngrd gibi mallarn retiminde kullanlan emein maliyeti dikkate alnmaz. Frsat maliyetleri yaklaflmna gre retim maliyeti,
bir birim mal retmek iin gerekli olan kaynaklarn toplam maliyetine eflittir. Bylece maliyet, retimde kullanlan belirli girdilerin mutlak miktarlaryla deil, vazgeilen alternatifle ifade edilmektedir.
rnein, eer bir lkenin ilave X maln retmek iin Y mal cinsinden frsat
maliyeti dier lkeye gre daha dflkse, bu lkenin X malnda karfllafltrmal stnle sahip olduunu syleyebiliriz. Frsat maliyeti kavram ile lkeler arasnda
retim faktrlerinin (emein) homojen olduu varsaymn ve retimin sabit maliyetlerle yapld varsaymn da terk edebiliriz.
Frsat maliyeti teorisine gre, iki lkedeki frsat maliyetlerinin farkl olduu takdirde karfllafltrmal stnlkler teorisi, emek-deer teorisine dayanan flekilde olduu gibi ayn sonular verecektir. Bir lke dier lkelerden daha dflk frsat maliyeti (alternatif maliyeti) ile yurt iinde rettii mallar ihra edecek, buna karfllk
daha yksek frsat maliyeti ile yurt iinde retebilecei mallar ise ithal edecektir.
O halde iki lkenin (A ve B) ve iki maln (X ve Y) olduu bir dnya varsaymna devam edersek; lkelerin hangi mal daha ucuza rettiini ve buna bal olarak
karfllafltrmal stnlkleri nasl gsterebiliriz? Bu soruya yant verebilmek iin lkelerin bu iki maldan ne kadar retebileceklerini ve retim maliyetlerini grebileceimiz retim imknlar erilerini kullanmamz gerekecektir.
25
2. nite - Neoklasik Dfl Ticaret Teorisi Aralar
HP Yazlma odaklanmak iin bilgisayar retmekten vazgemeyi planlyor.

Biliflim dnyasnn en nl isimlerinden biri olan HP, tarihi bir karar alarak
yazlma odaklanmak iin kiflisel bilgisayar, tablet bilgisayar ve telefon retmekten
vazgemeyi planladn duyurdu.
HP bundan sonra tpk IBM gibi yazlma odaklanacak.
Kaynak: http://www.bbc.co.uk
Frsat maliyeti ile karfllafltrmal stnlkler nasl aklanmaktadr?SIRA SZDE
RETM MALYET VE RETM MKNLARI ERS
D fi N E L M
lkeler arasnda retim maliyetlerinin farklln ortaya koyarak
hangi lkenin
hangi malda karfllafltrmal stnle sahip olacan belirleyebiliriz. Mallarn nispi (greli) fiyatlarn da frsat maliyetleri belirlediine gre frsatS maliyetlerini
nasl
O R U
belirleyebiliriz sorusunu cevaplandrmamz gerekmektedir.
retim imknlar erisi (dnflm erisi), bir lkenin sahip olduu retim
DKKAT
faktrlerine bal olarak retebilecei mal ve hizmet miktarlarn gstermektedir.
retim imknlar erisini hatrlayabilmek iin A lkesinde sadece X ve Y mallarSIRA SZDE
nn retiminin yapldn varsayalm. Ekonomideki doal kaynaklar,
toprak, iflgc ve sermayenin X mal retiminde kullanlmas hlinde X kadar retim yaplacak, buna karfllk Y malnn retimi gerekleflmeyecektir. Benzer flekilde tm reAMALARIMIZ
tim faktrleri Y mal retimine kaydrldnda ise Y kadar retim
yaplacak, X mal retimi gerekleflmeyecektir. retim faktrlerinin bu iki maln retimi iin farkl
oranlarda dalarak eflitli retim miktarlar elde etmek mmkndr. rnein c
K T A P
noktasnda x1 kadar X mal, y1 kadar Y mal retimi gerekleflmifltir.
retim imknlar erisi, retim faktrlerinin miktar ve teknoloji sabitken, bir toplumun retebilecei ve retemeyecei mal bileflimlerini ayran snr gstermektedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
retim imknlar
D Kteknoloji
KAT
(olanaklar) erisi
ve kaynaklar veri iken, btn
mevcut kaynaklar etkin bir
flekilde retimeSIRA SZDE
ynlendirildiinde (tam
istihdam) retilebilen iki
maln olas eflitli
bileflimlerini AMALARIMIZ
gsteren retim
snrn ifade etmektedir.

K T A P
TELEVZYON
SIRA SZDE
retim imknlar erisi neyi gstermektedir?
D NTfiERNNE LETM
Y mal
S O R U
TELEVZYON
SIRA SZDE
fiekilD2.1
NTfiE RN NE LETM
retim imknlar
erisi
S O R U
c
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T AX mal
P

AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
26
Bir ekonominin retken kapasitesi, retim imknlar snr ile zetlenebilir ve

bu snrlardaki farklar ticaretin domasna yol aar. Bu durumda lkenin rettii
mallarn deiflim oranlar (nispi fiyatlar) retim imknlar erisi zerinde iki mal
arasndaki Marjinal Dnflm Oran (MDO)na eflittir.
y
formul ile ifade edilen marjinal dnflm oran, bir baflka ifaMDO =
x
deyle mallarn marjinal frsat maliyetlerinin oranna eflittir. retim imknlar erisi
zerinde hangi noktada retimin gerekleflecei ise daha sonra greceimiz talep
koflullaryla ilgilidir.
fiekil 2.2
Bir eri zerindeki her bir noktada eim
farkldr. Bu nedenle eri zerinde bir
noktann eiminden bahsedilebilir. rnein
fiekil 2.2deki c noktasnn eimi
hesaplanrken, bu noktaya teet bir doru
izilir. Ardndan a ve b noktalar arasnda c
noktasndan geen teetin eimi hesaplanr.
Bu noktadaki eim ise;
Eim =
y y2 y1 50 20
=1
=
=
x x 2 x1 60 30
50
c
20
olacaktr.
retim imknlar erisi

zerinde bulunan noktalar
mevcut kt kaynaklarla
retilebilecek maksimum
retim miktarlarn
gstermektedir. retim
imknlar snr zerinde yer
alan sz konusu etkin
noktalara ulaflldnda,
mallardan birisini daha
fazla retmek iin dierini
daha az retmek
gerekmektedir.
30
60
Teorinin varsayd gibi tam istihdam koflullarnda retim retim, imknlar erisinin belirledii snr zerinde gerekleflir. Bu snrn altndaki bir retim bileflimi
eksik istihdama neden olacaktr. Neoklasik teori, lkelerin sahip olduklar retim
faktr miktarnn sabit olduunu, mallarn retiminde kullanlan teknolojinin her
lkede ayn olduunu ve uluslararas faktr hareketliliinin olmadn varsayd
iin retim snr deiflmemektedir. Gnmz koflullarndan olduka uzak bu varsaymlar lkenin retim snrnn deiflmemesine neden olur. Oysaki lkelerin retebilecei mal ve hizmet miktar deiflmekte, lke bymektedir. Eflrn erisi,
eflmaliyet dorusu ve bat (mukavele) erileri yardmyla retim imknlar erisinin
nasl belirlendiini ilerleyen konularda greceksiniz.
retim mknlar Erisi ve Frsat Maliyeti

Birinci nitede klasik iktisatlarn, mal ve retim faktr piyasalarnda tam rekabet koflullarnn geerli olduu varsaymndan hareket ettiklerini belirtmifltik.
Neoklasikler bu varsaym glendirmek iin eksik rekabet piyasalarnn (monopol, oligopol vb.) uluslararas ticarete etkilerini ortadan kaldracak almlar gelifltirmifllerdir. Hatrlayacanz zere A. Smith ve D. Ricardonun analizlerinde retimde sabit maliyetler koflulu kullanlmfltr. Oysaki sabit veya azalan maliyetler koflulunda retim yapan firmalar tekelleflecek bylece tam rekabet bozulacaktr. Neoklasiklere gre retimde artan maliyet koflullarnn yer almas, hibir lkenin tam
uzmanlaflmay gereklefltiremiyecei anlamna gelmektedir.
27
Neoklasik dfl ticaret teorisinde frsat maliyetlerini ifade etmenin en kolay yolu
retim imknlar erisini kullanmaktr. retim imknlar erisi bir lkenin sahip olduu retim faktrlerinin tamamn etkin bir flekilde kullanarak (tam istihdam) iki
farkl maldan retebilecei alternatif retim bileflimlerini gstermektedir. Dolaysyla bu retim snr zerinde hareket edildike, rnein X malnn retimini artrmak istediimizde Y mal retiminden ne kadar vazgemek durumunda kalacamz gstermektedir. Bu da bize ilave X mal retmenin frsat maliyetini verecektir.
Bir lkenin retim imknlar erisinin fleklini belirleyen temel etken mallarn
retim fonksiyonudur. Dolaysyla, bir maln retiminde artfl gereklefltiinde retim maliyetleri sabit kalabilir, artabilir veya azalabilir. Bir baflka ifadeyle MDO sabit kalabilir, artabilir veya azalabilir.
Konuyu maliyet yerine verimlilik (getiri) kavramn kullanarak da aklayabiliriz. Ayn miktarda girdi ile daha fazla kt elde etmeyi basit anlamda verimlilik olarak tanmlarsak yukarda retim artflna karfllk maliyetlerdeki deiflime iliflkin
yaklaflmmz tersine evirmemiz gerekecektir: retim artflna karfllk verimlilik
sabit kalabilir, verimlilik artabilir (artan getiri) veya verimlilik azalabilir (azalan getiri). fiimdi bu farkl durumu, bir baflka ifadeyle retim artflna karfllk frsat maliyetlerindeki deiflimi aklamaya alflalm.
Sabit Maliyetler ve retim mknlar

retim leini ayn miktarda artrdmzda (azalttmzda), kt miktarnn veya
maliyetlerin ayn oranda artmas (azalmas) durumuna sabit maliyetlerle retim denilmektedir. Byle bir durumda bir retim dalndan kaynaklar baflka bir sektre
kaydrdmzda retime yaplan katkda bir deiflim olmamaktadr.
retim
noktalar
X Mal
X mal retim
deiflimi
Y mal retim
deiflimi
20
20
50
-10
40
20
40
-10
60
20
30
-10
80
20
20
-10
100
20
10
-10
120
20
-10
Y Mal
60
Tablo 2.1
Sabit Frsat
Maliyetlerinde
retim Miktar
Bileflimleri
fiekil 2.3
Sabit Frsat
Maliyetleri ve
retim mknlar
Erisi
Y Mal
80
A
60
B
C
40
20
0
0
20
40
60
80
100
G
120
X Mal
28
Eer her bir retim artflna

karfllk maliyetlerde bir
deiflim olmuyorsa bu maln
retiminde tam uzmanlaflma
gerekleflebilir.
Tablo 2.1de sunulan verilere gre, lke elindeki tm retim faktrlerini X mal retimine ynlendirdiinde retilebilecek azami X mal miktar 120 birim (G
noktas), Y malna ynlendirdiinde ise 60 birimdir (A noktas). fiimdi A noktasndan itibaren X mal retimini sabit miktarlarda (20 birim) artrdmz varsayalm.
B noktasnda 20 birim, C noktasnda 40 birim, D noktasnda 60 ve nihayet G noktasnda 120 birim X mal retilecektir. X mal retimini artrmak iin Y mal retiminden vazgememiz gerektiini biliyoruz. flte burada her 20 birimlik X mal retim artflna karfllk sabit miktarlarda Y mal (10 birim) retiminden vazgeilmektedir. Frsat maliyetlerinin sabit olmas, retim imknlar erisinin flekil 2.3ten grlecei zere bir doru olmasna neden olacaktr.
SIRA SZDE
fiekil 2. 3teki
E veSZDE
D noktalar iin frsat maliyetlerinin ayn olduunu gsteriniz.
SIRA
Artan Maliyetler ve retim mknlar
D fi N E L M
D fi N E L M
retim miktarn 1 birim artrdmzda artan frsat maliyetini (azalan getiri) anlayabilmemiz iin azalan verimler kanununu hatrlamakta yarar vardr. Artan maS O R Udier retim faktrleri sabitken bir retim faktrnn retimde
liyet, koflullarnda
kullanlan miktar artrlrsa ilave her bir retim faktrnn salad rn miktar
azalmaktadr.D K K A T
S O R U
DKKAT
Tablo 2.2
SIRA SZDE
Artan
frsat
maliyetlerinde
retim miktar
bileflimleri
AMALARIMIZ
retimSIRA SZDE
X Mal
noktalar

K T A P
TELEVZYON
Artan frsat ve
maliyetleri retim
imknlar erisi
Y Mal
Y mal
retiminde
deiflim
A AMALARIMIZ
250
20
20
240
-10
40
20
220
-20
60
20
200
-20
K T A P
80
20
150
-50
F T E L E V Z Y O N 100
20
80
-70
20
-80
120
fiekil 2.4
NTERNET
X mal
retiminde
deiflim
NTERNET
Y Mal
300
200
100
0
0
20
40
60
80
100
G
120
X Mal
140
Tablo 2.2de sunulan verilere bal olarak, lke elindeki tm retim faktrlerini X mal retimine ynlendirdiinde retilebilecek azami X mal miktar 120 birim
(G noktas), Y malna ynlendirdiinde ise 250 birimdir (A noktas). fiimdi A noktasndan itibaren X mal retimini sabit miktarlarda (20 birim) artrarak, Y mal re-
29
tim miktarlarndan vazgetiimiz miktarlar bir baflka ifadeyle frsat maliyetlerini

deerlendirelim: B noktasnda 240 birim, C noktasnda 220 birim, D noktasnda
200 ve nihayet G noktasnda 0 birim Y mal retilecektir. A noktasndan G noktasna doru ilerlediimizde her seferinde daha fazla miktarda Y mal retiminden
vazgetiimiz dikkatinizi ekmifltir. flte burada her 20 birimlik X mal retim artflna karfllk artan miktarlarda Y mal retiminden vazgeilmesi, flekil 2.4ten de grlecei zere retim imknlar erisinin orijine gre ibkey (konkav) olmasna
neden olacaktr.
retimde artan maliyetler konusunu tarmsal retimden bir rnek vererek aklamaya alflalm.
i. Trkiyenin sahip olduu tm tarmsal arazilerde sadece flekerpancar ve
budayn retilebileceini,
ii. Baz tarm arazilerinin flekerpancar iin uygun olduunu, baz arazilerinin
ise flekerpancar yerine buday retimi iin uygun olduunu,
iii. Bafllangta lkenin tm kaynaklaryla buday rettiini varsayalm.
Eer Trkiye flekerpancar retmeye karar verirse, buday ekilen tarlalarn bir
ksmn bu retim iin ayrmas gerekecektir. Bu durumda flekerpancarndan yksek verim elde etmek ve buday retiminden de mmkn olan en az miktarda
vazgemek iin buday retimine uygun olmayan arazilere flekerpancar ekmeye
karar verecektir. Bylece bafllangta az miktarda buday retiminden vazgeerek
yksek miktarda flekerpancar retecektir. Eer Trkiyede daha fazla flekerpancar retilmek istenirse, flekerpancar iin uygun olmayan fakat buday retimine uygun araziler kullanlmaya bafllanacaktr. Sonuta bir l vermek gerekirse ilave
ekilen her bir dnm flekerpancar tarlasna dflen hasat miktar azalacaktr. Bu
durumu flekerpancar retiminin buday retimi cinsinden frsat maliyetinin artmas olarak ifade edebiliriz.
Azalan Maliyetler ve retim mknlar

Azalan maliyetler durumunda ise dier retim faktrleri sabitken bir retim faktrnn retimde kullanlan miktar artrlrsa ilave her bir retim faktrnn salad rn miktar artmaktadr. Bir baflka ifadeyle retim artflna karfllk frsat
maliyetleri azalmaktadr. Bylece retim imknlar erisi orijine gre dflbkey
(konveks) bir flekil alr.
retim
noktalar
X Mal
X mal
retiminde
deiflim
Y Mal
Y mal
retiminde
deiflim
280
20
20
200
-80
40
20
140
-60
60
20
90
-50
80
20
50
-40
100
20
20
-30
120
20
-20
Tablo 2.3
Azalan frsat
maliyetlerinde
retim miktar
bileflimleri
30
fiekil 2.5
Azalan frsat
maliyetleri ve
imknlar erisi
Y Mal
300
A
250
200
150
100
50
0
0
Uzmanlaflma: Serbest
ticaret yoluyla uzmanlaflma
karfllafltrmal stnlklere
bal olarak oluflabilecei
gibi bir lkede tarihsel,
kltrel nedenlerle veya
doal kaynaklara bal
olarak da gerekleflebilir.
Sabit frsat maliyeti ve
azalan frsat maliyeti
halinde ticaret baflladktan
sonra retimde tam
uzmanlaflmaya gitmek
mmkn olduu halde,
artan frsat maliyeti halinde
tam uzmanlaflmaya gitme
imkn yoktur, ancak belirli
lde uzmanlaflmaya
gidilecektir.
lek ekonomisi, daha
byk miktarlarda mal veya
hizmet retmenin
sonucunda retim
maliyetlerinin azalmasna
neden olur.
20
40
60
80
100
G
120
X Mal
140
Tablo 2.3te sunulan verilere bal olarak, lke elindeki tm retim faktrlerini
Y mal retimine ynlendirdiinde retilebilecek azami Y mal miktar 280 birim (A
noktas), X malna ynlendirdiinde ise 120 birimdir (G noktas). A noktasndan itibaren X mal retimini sabit miktarlarda (20 birim) artrarak, Y mal retim miktarlarndan vazgetiimiz miktarlar, bir baflka ifadeyle frsat maliyetlerini deerlendirelim: B noktasnda 200 birim, C noktasnda 140 birim, D noktasnda 100 ve nihayet G noktasnda 0 birim Y mal retilecektir. A noktasndan B noktasna doru
ilerlediimizde 80 birim Y mal retiminden vazgeilirken, E noktasndan Fye ilerlemenin frsat maliyeti 20 birim Y malna gerilemifltir. flte burada her 20 birimlik X
mal retim artflna karfllk azalan miktarlarda Y mal retiminden vazgeilmesi,
flekil 2.5ten de grlecei zere retim imknlar erisinin orijine gre dflbkey
(konkav) olmasna neden olacaktr.
Bu eri zerinde tersine Y mal retimini sabit miktarlarda artrdnzda, azalan miktarlarda X mal retiminden vazgeildiini greceksiniz. Mallarn retiminde azalan frsat maliyetleri sz konusu ise lkenin bu retim dallarndan birinde
tam uzmanlaflmay (ihtisaslaflma) gereklefltireceini sylemek gerekir. lkenin her iki malda da azalan frsat maliyetlerine sahip olmas durumunda dfl ticarete aldktan sonra uzmanlaflma alann belirleyecektir.
lee gre azalan maliyetler durumu uzun dnemde sektrler iin geerli olabilir. Bu ders kapsamnda 5. nitede greceiniz lek ekonomileri kavram bu
durumu aklamak iin kullanlr. rnein, retim faaliyetine yeni bafllayan bir firmann kapasitesini eksik kullanmas ve neticesinde retim maliyeti yksek olacaktr. retim miktarnn artmasyla, ortalama maliyeti azalacaktr. Bunun yannda, lkede bu sektr gelifltike, sektre ynelik hammadde, ara mal ve nitelikli iflgcne daha kolay ve ucuza sahip olmak mmkn olacaktr. Bu da retim maliyetlerinin azalmasna neden olur.
TOPLUMSAL FARKSIZLIK ERLER

Neoklasik deer teorisine gre mallarn deeri, toplam faydalarna gre deil, marjinal faydasna gre llr. Bir maldan elde edilen miktar arttka, o maln marjinal faydas azalr. Her maln marjinal faydas, yalnz o maldan elde edilen miktarnn bir fonksiyonudur. Bir kiflinin tkettii mallardan salad toplam fayda, bu
mallarn her biriminin faydalarnn toplamna eflittir.
31
Faydann llebilir olduu varsaymna dayanan

marjinal teoriye gre, tketiciye en fazla toplam fayda
(tatmin) salayan mal ve hizmet bileflimi (demeti) mal
ve hizmetlerin marjinal faydalarnn fiyatlarna oran
ayn olan bileflimdir.
Neoklasik dflnceye gre, piyasada mallarn deiflim deeri marjinal fayda tarafndan belirlenir. Eer
maln deiflim deeri yksekse bu mala ynelik talebin
fliddetini gstermektedir. Toplumdaki btn fertlerin
en yksek toplam fayday (tatmini) salamas ile toplum da en yksek fayday salamfl olur. Bu durumda
oluflan fiyat reticiler iin de veri olacaktr. Bilindii gibi A. Marshalln devam ettirdii bu analizde faydann
llebilir olduu, toplanabildii, azalan marjinal fayda kuralnn geerli olduu ve
tketici davranfllarnn rasyonel olduu, elde ettii fayday en yksek seviyeye karmay hedefledii gibi varsaymlar yaplmfltr. Azalan marjinal fayda ilkesinden hareketle, tketicinin geliri kst olarak alnp zevk ve tercihler veri iken negatif eimli talep erisi tretilmifltir. Bu erilerin toplamndan ise piyasa talep erisine ulafllmfltr.
Hatrlayacanz gibi mikroiktisat teorisi derslerinizde tketici tercihlerini tketici farkszlk erilerini
kullanarak ifade etmifltik. Bu arac ilk kullanan iktisat F. Y. Edgeworthtr. Tketici farkszlk (kaytszlk) erileri, iki maln bulunduu bir dnyada, tketiciye ayn tatmin dzeylerini veren tketim bileflimlerinin geometrik yeridir.
Bir tketici iin kullandmz bu arac bir toplum
(lke) iin kullanacaz. Burada toplumun ok sayda
bireyden olufltuunu ve her bireyin kendine zg zevk
ve tercihlerini yanstan farkszlk erilerine sahip olduunu ve bunu da bireylerin ait olduklar toplumsal snf (grup) ve o lkedeki gelir dalm tarafndan belirlendiini unutmamak gerekir. Bu adan bakldnda bir lkedeki belirli bir andaki talep koflullarn gsterdiini varsaydmz toplumsal farkszlk erileri, dier taraftan o lkedeki gelir dalmn da gsterecektir. Yine unutmamak gerekir ki izlenen her ekonomi politikas o toplumdaki gelir dalmn deifltirecektir.
Resim 2.2
Alfred Marshall
(1842 - 1924)
Cambridge
Okulunun
kurucusudur.
ngiliz ktisat
Neoklasik ktisatn
nclerindendir.
Resim 2.3
Francis Ysidro
Edgeworth
(1845-1926)
Fayda-maliyet
iliflkisini
matematiksel
yntemlerle
aklayan
Edgeworth
faydann
sralanabileceini
farkszlk erileriyle
gstermifltir.
fiekil 2.6
Y Mal
Toplumsal
farkszlk erileri
h
y
I
1
I
X Mal
32
Toplumsal farkszlk erilerini kullanarak klasiklerin lkeler arasnda zevk ve

tercihlerin deiflmedii varsaymn da terk etmek mmkn olacaktr. Bu eriler
araclyla dfl ticarete konu olan mallarn ticaret miktarlarna, fiyatna zevk ve tercihlerdeki deiflmenin etkisini de gsterebilmek mmkn olacaktr.
Toplumsal Farkszlk Erilerinin zellikleri
ki maln ifade edildii

dzlemin her noktasndan
bir farkszlk erisi
gemektedir. Farkszlk
erileri orijinden
uzaklafltka daha yksek
toplam fayday
gstermektedir.
Farkszlk erileri tketicilerin tercihlerini gsterdiine gre, her bir eri bu tercihi
ortaya koyacak zelliklere sahiptir. Bu analizi yaparken kullandmz iki maln
birbirleri yerine ikame edilebildiini unutmamz gerekmektedir. Aflada erilerin
temel zellikleri aklanmfltr.
Tketiciler daha yksek fayda (refah) dzeyini temsil eden toplumsal farkszlk
erisini tercih ederler: Toplumsal farkszlk erileri orjinden uzaklafltka daha yksek fayda dzeyini temsil ederler. Bir toplumdaki tketici davranfllarn temsil
eden farkszlk paftasnda ok sayda fayda dzeyini temsil eden farkszlk erisi
bulunmaktadr. rnein I1 farkszlk erisi I0a gre daha yksek fayda dzeyini
temsil ettii iin tketici eer kstlar elveriyorsa bu erinin temsil ettii fayda dzeyinde dengeye gelmeyi tercih edecektir (fiekil 2.7).
Farkszlk erileri orijinden uzaklafltka daha yksek fayda dzenini temsil
ederler: I0 ve I1 farkszlk erilerinin temsil ettii fayda dzeylerinde farkllk yaratan ise tketilen mal miktarlarnn farkl olmasdr. I0 ve I1 farkszlk erileri iin ayn miktarda y0 kadar Y mal tketilmesine ramen X mal tketim miktarlar farkldr. Dikkat edilecei zere, I1 farkszlk erisi zerinde daha fazla miktarda X mal tketilmektedir. x0x1 kadar daha fazla tketilen X mal elde edilen toplam faydada farkllk yaratacaktr. Bu nedenle I1 farkszlk erisi daha yksek fayda dzeyini temsil etmektedir (I2>I1>I0).
Toplumsal farkszlk erileri kesiflmezler: Toplumsal farkszlk erilerinin her biri ayr toplam fayda dzeylerini temsil ettikleri iin birbirlerini kesmezler. Ayn fayda dzeyini temsil eden mal tketimi bileflimleri sadece bir farkszlk erisi zerinde gsterilir.
Toplumsal farkszlk erileri negatif eimlidir: Tanmndan da anlafllaca zere farkszlk erisi zerindeki her noktada tketicilerin elde ettii fayda dzeyi ayndr. Toplam fayda, tketilen mallarn artan ve srekli fonksiyonu olduuna gre,
ayn farkszlk erisi zerinde hareket edildiinde bir maln tketimini artrdmzda dier maln tketimini azaltmak zorundayz. Bir baflka ifadeyle tketimi azalan
mal dier malla ikame etmekteyiz. Tketicilerin toplam fayda seviyesini koruyabilmek iin farkszlk erileri negatif (azalan) eimlidirler.
Tketicilerin ayn fayda dzeyinde kalabilmesi iin, bir maln tketimini ilave
bir birim artrdmzda elde edilen fayda dier maln azalan tketimi karflsnda
urad fayda kaybna eflitlenir. lave tketimdeki artfl ve dier maln tketimindeki azalfl bize marjinal ikame oran (MO) verecektir.
Marjinal ikame oran, bireyin farkszln (kaytszln) deifltirmeden, ayn
farkszlk erisi zerinde, bir maldan daha fazla tkettiinde, dier maldan ne kadar vazgemeye istekli olduunu gstermektedir. Dolaysyla MO mutlaka negatif
iflaretli olacaktr.
MO =
y y0
y
= 1
x
x1 x 0
33
fiekil 2.7
Toplumsal
farkszlk erileri
0
y
Toplumsal farkszlk erileri orjine gre dflbkeydir: Hatrlayacanz gibi bir

maln dieri yerine kullanlmasna ikame etmesi denilmekteydi. Yukarda verdiimiz rneklerde de farkszlk erisi zerinde hareket edildike mallar birbirleri yerine ikame edilmekteydi. Dolaysyla farkszlk erisi zerindeki bir noktada tketicinin bir mal dierine tercih ettii deiflim orann gstermek mmkndr.
Bu deiflimde rnein X mal tketimini artrdmzda giderek azalan oranlarda Y mal tketiminden vazgeilecektir. Azalan marjinal ikame oran ilkesi denilen bu durum, azalan marjinal fayda yasasyla balantldr. Bu deiflimin negatif
iflaretli olduunu, farkszlk erilerinin negatif eimli olufllaryla aklamfltk.
Toplumsal farkszlk erileri sonsuz bir aile olufltururlar: Bir topluma ait farkszlk erileri, farkszlk paftasnda (indifference map) sonsuz miktarda yer alrlar.
Bu erilerin flekli birbirine benzer ve daha nceki aklamalarmzda da vurguladmz gibi o topluma ait zevk-tercih ve gelir dalmn temsil ederler.
Toplumsal farkszlk erilerinin temel zellikleri nelerdir?
SIRA SZDE
KARfiILIKLI TALEP KANUNU: TEKLF ERLER

Klasiklerin dfl ticareti aklarken ortaya koyduklar
lkelerin i fiyatlarnn farkl olmas koflulu arz ynl bir analizdir. Burada ticaret yaplabilmesinin temel koflulu lkelerin i fiyatlarnn farkl olmasdr.
Ancak klasikler, hangi fiyattan ticaret yaplaca sorusuna cevap vermemifllerdir. Fiyatn oluflabilmesi
iin arz ve talebin karfllaflmas gerekmektedir.
Dfl ticarette talep koflullarn da analize katan ilk
iktisatlar J. S. Mill ve A. Marshall olmufltur. Mill,
iki mal ve iki lkenin olduu modelde bir lkenin
dier lkenin malna ynelik talebinin bilinmesi durumunda dfl ticaret yaplacak fiyatn ve miktarn bulunabileceini sylemifltir. Bu analizde yine nispi fiyatlar kullanld iin bir lkenin dier lkeden al-
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Farkszlk erisi zerindeki

herhangi bir noktadaki
Marjinal kame Oran (MO),
bir maln ilave tketimi ile
ayn fayda dzeyini korumak
iin dier maln
tketiminden vazgeilen
miktar gstermektedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
Resim 2.4
John Stuart Mill

S O R U
(1806-1873)
19. yzylda
liberalizmin
DKKAT
felsefesi zerine
eserler vermifl
ngiliz iktisat,
filozoftur. SIRA SZDE

AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
34
Mahreler kanunu: Bir mal

retildiinde, retimde
kullanlan faktrlere yaplan
demelerle baflka bir mal
satn alnma olana yaratr.
Her arz kendi talebini
yaratr deyifliyle
zdeflleflmifltir.
mak istedii 1 birim mal iin kendi rettii maldan ka birim vereceini (teklif ettiini) gstermek gerekecektir. lkelerin karfllkl mal teklifleri, teklif erileri araclyla ifade edilebilir.
Bir lkenin teklif erisi, eflitli ticaret hadleri zerinden ithal edecei mal balyalar karfllnda, ihra etmeyi teklif edecei mal balyalar miktarn gsteren noktalarn geometrik yeridir.
Teklif Erilerinin Elde Edilmesi

Teklif erisi (karfllkl talep erisi) mmkn olan tm ticaret hadlerinde lkenin almak ve satmak istedii ihra ve ithal mal miktarlarn gstermektedir. Bir baflka ifadeyle teklif erilerinin ithalat talep ve ihracat arz erileri olduunu da syleyebiliriz.
Bir lkenin ticaret yapmaya istekli olmas iin yurt ii fiyatlardan daha ucuza
mal elde edebilmeli veya yurt ii fiyatlardan daha yksek bir fiyata retttii mal
ihra etmelidir. O halde teklif erileri ile ilgili birinci koflulumuzu belirlemifl oluyoruz: Teklif erileri lkenin i fiyat dorusunun zerinde bafllar.
SIRA SZDE
Teklif erileri
neden
lkelerin i fiyat (maliyet) dorularnn zerinden bafllar?
SIRA
SZDE
fiekil 2.8
D fi N E L M
Bir lkenin teklif

erisi
D fi N E L M
Y mal ithalat
S O R U
S O R U
TE
DKKAT
DKKAT
T
4
SIRA SZDE
SIRA SZDE
T
3
AMALARIMIZ

AMALARIMIZ
3
K T A P
K T A P
TELEVZYON
y TELEVZYON
1
0
NTERNET
Teklif erisi zerinde, ithalat
sabit miktarlarda
artrldnda bu ilave
ithalat karfllnda ihra
mal teklifinin giderek
azald hatta belirli bir
noktada sfra dflecei
grlmektedir.
x x
4 5
X mal ihracat
NTERNET
fiekil 2.8de A lkesinin X mal ihracat teklif erisi (Y mal talebi) TE ile gsterilmifltir. Tanmndan da hatrlayacanz zere bu eri bize belirli miktardaki X
mal karfllnda eflitli fiyatlardan deiflimi kabul edilecek Y mal miktarlarn vermektedir. Burada verilen T1, T2, ...,T5 fiyatlar diklefltike Xin Y cinsinden fiyatnn
arttn gstermektedir. Xin fiyat arttka tketiciler daha ok Y maln tketimde
Xin yerine ikame etmektedir. A lkesinde X malnn retimi, lkenin retim imknlarnn belirledii snrlar iinde gerekleflecektir. Yurt ii talebin ithal malna
doru kaymas, daha fazla miktarda ihra edilebilecek X malnn bulunmas demektir. Bu duruma ikame etkisi denilmektedir. kame etkisi teklif erisinin yukar
doru eimli olmasn aklamaktadr.
35
Xin Y cinsinden fiyatnn artmas A lkesindeki yurt ii reticilerin daha krl

olan X maln retmeyi istemelerine neden olacaktr. Bu durum yukarda akladmz ikame etkisini glendirecek bir retim etkisidir. Bu iki etki sonucunda A lkesinin yksek fiyattan X ihra etmesi ve daha ucuza Y maln ithal etmesi reel gelirinin artmas anlamna gelecektir. Geliri artan tketiciler daha fazla X ve Y mal
tketeceklerdir. Dier koflullar sabitken, artan gelir nedeniyle yurt ii tketicilerin
daha fazla X satn almay istemeleri, ihra edilebilecek X miktarnn azalmasna neden olur. Bu etkiye de gelir etkisi veya ticaret hadleri etkisi ad verilmektedir. Gelir etkisi retim ve ikame etkilerinin tersi yndedir.
Teklif erileri, i fiyat dorusundan ayrldktan sonra giderek dikleflmeye bafllar. Dfl ticaret hacmi belirli bir noktaya ulafltktan sonra teklif erisi tersine dnmektedir (eimi negatif olmaktadr). Elbette lkenin teklif edecei ihra mal miktarn snrlandran faktr arz miktardr. Dolaysyla lkenin retim imknlar erisi ihra mal arzn belirleyecektir. 3. nitede eflitli fiyatlarda bir lkede retici ve
tketici dengelerini kurarak, teklif edecei mal miktarlarnn nasl bulunduunu
greceiz. Bu konuda esneklik kavramn kullanarak, teklif erilerinin neden
kvrldn aklayabiliriz.
Gelir arttka mallarn

tketimlerinin de artyor
olmas gerekmektedir. Aksi
durumda dflk (Giffen)
mallardan sz edilmektedir.
Teklif Erilerinin Esneklikleri

Teklif erileri hem arz, hem de talep erilerinin zelliklerini taflmaktadr. Ticaret
hacmi bydke, lkenin retim koflullar, sahip olduu teknolojik seviye ve retim faktr kstlarna bal olarak daha fazla ithal mal karfllnda ayn miktarda
ihra mal arz edilmektedir. Konuya ihracat yaplan maln yurt ii talebi asndan
bakarsak, ticaret hacmi arttka teklif edilen ilave ihra rnnn marjinal fayda
kayb da artacaktr.
fiekil 2.9
Y ithalat
Y ithalat
TE1
TE1
Teklif erileri
zerinde ithalat
talep esneklikleri
Y ithalat
TE1
C
C
C
0 x1 x0
(a)
X ihracat
x0
x1
(b)
X ihracat 0
x0
x1 X ihracat
(c)
Teklif erileri zerinde ithalat talep esneklii, teklif erisi zerindeki noktaya
(C) izilen teetin, ihra rn olan X mal ekseniyle yapt a dikkate alnarak
belirlenir. Eer C noktasnda teklif edilen ihra mal miktar (x0), x1den bykse
(xo>x1) teklif erisinin eimi 1den byk ve pozitiftir (fiekil 2.9 (a)). Eer tersi durum geerliyse, x1>xo ise esneklik negatif deer alacaktr. Dikkat edilirse esnekliin negatif olduu blmde teklif erisi geriye doru kvrlmaktadr. Dier bir zel
0x0
durum ise esnekliin 1 olmasdr. Burada
= 1 olacaktr.
0 x1
36
Aklamaya alfltmz esneklik kavram talep analiziyle rtflmektedir. Eer

bir lke teklif erisi zerinde pozitif esneklie sahip bir nokta zerindeyse, ithal
mal nispi fiyatlarndaki 1 birimlik deiflime karfllk daha yksek oranda ithalat
miktarnda deiflim yaratacaktr. Teklif erisi zerinde inelastik (esnekliin 1den
kk olduu) bir noktadaysa, ithal mal nispi fiyatlarndaki deiflime karfllk daha az miktarda ithalat talebi deiflecektir. Fiyattaki deiflimle ayn oranda ithalat
miktarnda deiflim oluyorsa birim esneklik sz konusudur.
Denge Ticaret Haddinin Oluflumu

ki lkenin teklif erilerini ayn dzlemde gsterdiimizde karfllkl tekliflerin nerede bulufltuunu bulabiliriz. Teklif erilerinin zelliklerinden hatrlayacamz
zere, her lkenin dfl ticaret iin teklifleri i fiyat dorusunun zerinden bafllayacaktr. Yani, her lke kendi rettiinden daha ucuza teklif edilen bir mal iin deiflim teklifinde bulunacaktr. Bu nedenle flekil 2.10da iki lke iin ticaret her lkenin i fiyat dorularnn arasnda kalan blgede oluflacak bir fiyattan yaplabilir.
Bu nedenle rnein A lkesi iin kendi i fiyatndan (PA) ne kadar uzak, yani ithal edecei mal ucuza, ihra edecei mal da pahalya satabilecei bir fiyattan ticaret yapabilirse o lde ticaretten kazanl kacaktr. Bunun anlam ticaret yaplacak fiyatn B lkesinin i fiyatlarna mmkn olduunca yakn olmasdr.
fiekil 2.10
ki lke iin dfl
ticaret yaplabilecek
fiyat blgesi
Ann Y mal ithalat,

Bnin Y ihracat
B lkesi iin
ticaretin krl
olmad alan
T2 (PB)
ki lke iinde
ticaretin krl olduu alan
T1 (PA)
A lkesi iin ticaretin

krl olmad alan
Ann X mal ihracat,
Bnin X ithalat
B lkesi de benzer flekilde ticaret yapaca fiyatn Ann i fiyatlarna yakn olmasn tercih edecektir. Bu sayede X mal ithalatn ucuza gereklefltirmifl olacaktr. Fiyatn nerede oluflaca ise karfllkl taleplerin kesifltii noktada belirlenecektir. Bu fiyat denge ticaret haddi olarak tanmlanr.
37
fiekil 2.11
Ann Y mal ithalat,
Bnin Y ihracat
Denge ticaret haddi

T2 (PB)
TEA
T0
T3
y
2
y
0
y
TEB
x x
1 0
Ann X mal ihracat,

Bnin X ithalat
fiekil 2.11de A ve B lkelerine iliflkin teklif erileri D noktasnda kesiflmektedir. D noktasn orjinle birlefltiren To ticaret haddi de bize denge ticaret haddini
verecektir.
D noktasnda A lkesinin TEA teklif erisine bal olarak ihra etmek istedii
0xo kadar X mal, B lkesinin TEB teklif erisine gre almak istedii X mal miktarna (0xo) eflittir. Benzer flekilde B lkesinin ihra etmek istedii oyo kadar Y mal, A lkesinin talep ettii oyo miktarna eflittir. To fiyat iki mala iliflkin iki lkedeki arz talep miktarlarn eflitlemifltir.
To ticaret haddinin dflnda baflka bir fiyatn denge fiyat olamayacan bir rnekle aklayalm. X ve Y mallarnn deiflim oranna iliflkin Xin daha ucuz olduu T3 fiyatnn geerli olduunu varsayalm. Bu fiyatta A lkesi TEA teklif erisi
zerinde F noktasnda, 0x1 kadar X mal ile 0y1 kadar Y maln deiflmek isteyecektir. Xin nispi olarak ucuz olduu bu fiyattan B lkesi de G noktas zerinde ticaret yapmak isteyecektir. Ox2 kadar X almak isteyecek, oy2 kadar da Y mal satacaktr. B lkesinin X malna ynelik x1x2 kadar bir talep fazlas ile karfllafllacaktr. Buna karfllk y1y2 kadar da Y mal arz fazlas bulunmaktadr. Talep fazlal X
malnn fiyatn yukar ekerken, arz fazlal da Y malnn fiyatnn dflmesine yol
aacaktr. Piyasada, arz ve talepteki fazlalklar ortadan kalkncaya kadar fiyat deiflecektir. Bu nedenle D noktas dflnda lkelerin ithalat ve ihracatlarn birbirine
eflitleyen baflka bir ticaret haddi (dfl ticaret fiyat) bulunmamaktadr.
SIRA SZDE
lkelerin dfl ticaret yapacaklar fiyat belirleyen faktrleri aklaynz.
Denge ticaret haddi: ki

lkeli modelde, lkelerin
teklif erilerinin kesifltii
noktadan geen fiyat
dorusu (ticaret haddi)
denge ticaret haddini
gsterir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
38
Neoklasikler, laisser-faire deyifliyle ifade edilen serbest piyasa dzeninin iflleyifli

iin nemli varsaymlar yapmfllardr. Klasiklerin serbest dfl ticaretin her lkenin
yararna olaca, ticarete mdahale edilmemesi gerektii ve dfl ticaret dengesinin
piyasada kendiliinden oluflaca nerileri neoklasikler tarafndan da
savunulmufltur. Serbest ticaret ile tam istihdam hedefi uyumludur. Dfl ticarette tam
rekabet, hibir lkenin daha gl olmasna ortam salamayacaktr. Eer ticaret
hadleri bir lkenin aleyhine dnmflse ya o lke halknn satn alma gc
ykselmifltir ya da tercihlerinde bir deiflim yaflanmfltr.
Btn bu varsaymlara ramen teorinin gelifltirildii dnemlerde ngilterenin
ardndan Bat Avrupa lkelerinde ve ABDde serbest piyasa dzeni glenmifltir.
Ancak lkelerin dfl ticaret aklarnn bymesi, iflsizlik, rekabet gcndeki
farkllklar ve dfl ticaret hadlerinin geliflmekte olan lkelerin aleyhine dnmesi gibi
sonular teorinin gerekle olan bann sorgulanmasna neden olmufltur.
Teklif Erilerinde Kaymalar ve Ticaret Hadleri

lkeler arasndaki arz ve talep koflullarndaki deifliklikler teklif erilerinin de deiflmesine neden olacaktr. Bu durumun sonucunda lkeler arasnda ticaret hacmi
artacak veya azalacaktr. Statik analiz yntemini kullanarak farkl etkiler yaratacak
bu durumlar aklamaya alflalm:
fiekil 2.12
Teklif erilerindeki
kaymalar ve ticaret
haddi
Ann Y mal ithalat,

Bnin Y ihracat
TEA
TEA1
T0
D
y
thal malna olan talebin

artmas, ticaret hacminin
artmasna ve ticaret
hadlerinin ihracat lke
aleyhine dnmesine neden
olur.
T1
H
x
0
x
1
TEB
Ann X mal ihracat,

Bnin X ithalat
fiekil 2.12de grld gibi A lkesine ait teklif erisinin TEAdan saa kayarak TEA1 durumuna geldiini varsayalm. Bu durumda yeni denge noktas H olacak ve denge ticaret haddi T1e kayacaktr. Dikkat edilirse T1 ticaret haddi lkenin
i fiyat dorusuna yaknlaflmfl, bir baflka ifadeyle ticaret hadleri lkenin aleyhine
dnmfltr. Bu yeni ticaret haddinde ayn miktarda ithal malna (yo ) karfllk, teklif edilen ihra mal miktar x0dan x1e ykselmifltir. Zaten T1 fiyat da bize nispi
fiyatlardaki deiflimi iflaret etmektedir. T1 fiyat Toa gre X malnn Yye gre
ucuzlad deiflimi gstermektedir.
yle ise A lkesi teklif erisinin saa kaymasna ve neticede ticaret hadlerinin
A lkesinin aleyhine dnmesine hangi faktrler etkili olacaktr? A lkesinin teklif
erisinin saa doru kaymas daha fazla ticaret yapmaya istekli olduu anlamna
39
gelecektir. Bu durumda mmkn olan her ticaret haddinde A lkesi daha fazla ihra mal arz edecek, buna karfllk daha fazla ithal mal talep edecektir. A lkesinde ithal malna (Y mal) ynelik talepte bir artfl Y malnn fiyatnn ykselmesine
neden olacaktr. Bu talep artfl Y malna ynelik zevk ve tercihlerdeki bir kaymadan veya A lkesinde tketicilerin gelir artflndan kaynaklanabilir. Konuya arz ynnden bakarsak, A lkesinin ihra mal X retiminde yaflanan verimlilik artfl veya Y malnn yurt iindeki retiminde (ithal ikameci retim) bir azalma olmas benzer etkileri yaratacaktr.
fiekil 2.13
A lkesi teklif
erisinde kayma
Ann Y mal ithalat,

Bnin Y ihracat
TEA2
TEA
T1
T0
TEB
Ann X mal ihracat,

Bnin X ithalat
fiekil 2.13te ise tersi durum aklanmaya alfllmfltr. Burada A lkesindeki tketicilerin, daha fazla ihracat rn olan X mal talep ettiklerini varsayalm. X talebindeki bu artfl Xin daha az miktarda ihra edilmesine yol aar. Dolaysyla daha
az X ihracat, daha az Y ithalatna sebep olur. Teklif erisinin TEA2 konumuna kaymas dfl ticaret hacmindeki daralmay gstermektedir. Nitekim ayn miktardaki Y
mal talebine karfllk (yo) X mal teklifi x0dan x1e gerilemifltir. Deiflim oranlarndaki X mal lehine bu durum ticaret hadlerinin T1e kaymasna neden olur. Yeni ticaret haddinin lkenin i fiyat dorusundan uzaklaflmas, ticaret hadlerinin lkenin lehine gelifltii fleklinde yorumlanr.
yle ise bir lkede ihra malna ynelik yurt ii talep artarsa veya talep ithal
mallardan yurt ii retime kayarsa ve nihayet retim asndan bakarsak ithal mal talebinin daha byk bir ksm yurt ii retimle (ithal ikameci retim) karfllanrsa teklif erisi sola kayar ve ticaret hadleri lke lehine geliflir.
Yukarda aklamaya alfltmz bu iki durumda oluflacak etkiler de geneldir.
fiphesiz burada ticaret hadlerinin nasl deiflecei teklif erilerinin esnekliklerine
baldr.
Ticaret hadleri basit olarak

ihracat fiyat endeksinin, (Px)
ithalat fiyat endeksine (Pm)
oranlamasyla llr.
N=
Px
Pm
Ticaret hadlerinin
aleyhe dnmesi ithalat

fiyatlarnn ihracat
fiyatlarndan hzl
artmasyla gerekleflir.
40
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Kk lke: Dnya
fiyatlarn etkileyemeyecek
lkedir.
D Klkenin
K A T corafi
bykl kastedilmez.
Fiyata etki eden talebin
bykl nem
SIRA SZDE
taflmaktadr.
AMALARIMIZ
Trkiyenin SIRA
Rusyadan
SZDE doal gaz satn aldn karfllnda ise tekstil rnleri sattn
varsayalm. Dier koflullar sabitken, Trkiyenin arama faaliyetleri sonucunda yeni doalgaz rezervleri bulmas ve yurt ii retimini artrmas sonucunda doal gazda dfla bamD fi Bu
N E Ldurumda
M
ll azalmfltr.
iki lke arasnda ticaret haddi ve ticaret miktar nasl deiflecektir?
S O R U
TCARET HADLER - KK LKENN AVANTAJI

Bir nceki konuda grdmz zere teklif erilerindeki kayma sonucunda ticaDKKAT
ret hadleri de deiflmekteydi. Bu durum A ve B lkelerinin ticaret hadlerini belirleme olanana sahip byk lke olduklar varsaymna baldr. Eer bir lke ticaSZDE
ret hacminiSIRA
deifltiriyor
fakat ticaret hadlerini etkileme olanana sahip deilse buna da kk lke varsaym denir.
Eer ticaret ortaklarndan biri ok kk, dieri ok byk bir lke ise karfllkAMALARIMIZ
l talep kanunun zel bir durumu ortaya kar ve uluslararas ticaret byk lkenin
i fiyatlarna yakn bir fiyattan yaplabilir. Bu durumda dfl ticaret kazanlarndan
kk lkeKnemli
T A Pbir pay alr (nemsiz olmann nemi).

K T A P
fiekil 2.14
nemsiz olmann
T Enemi
LEVZYON
Ann Y mal ithalat,
T E L Bnin
E V Z YYO ihracat
N
NTERNET
NTERNET
T0
TEA2
T1
E
TEA1
D
Dnya fiyatlarn
etkileyemeyecek kadar kk
lke varsaym ile tam
rekabet piyasasnda fiyat
veri olarak kabul eden firma
yaklaflm uyumludur.
x
1
Ann X mal ihracat,

Bnin X ithalat
fiekil 2.14te dnya fiyatlarn etkileyemeyecek kk lke Ann teklif erisi

TEA1 fleklinde izilmifltir. A lkesi, T0 ticaret haddinde 0y0 kadar ithal mal karfllnda 0x0 kadar X mal teklif etmektedir. nceki analizlerimizde grdmz gibi
eer A lkesi daha fazla X ihracat gereklefltirirse veya ithal malna olan talep artarsa teklif erisi saa kayacak ve ticaret hadleri T1 konumuna gelerek, Ann aleyhine dnecektir. Oysaki kk lke A, byk lkenin i fiyatlarna yakn bir fiyatla ticaret yapabilmektedir. Bu nedenle teklif erisi TEA2 konumuna kaysa bile To
ticaret haddinden A lkesi iin deiflim gerekleflecektir. Dolaysyla E noktasnda
0y1 kadar Y mal ithalatna karfllk, 0x1 kadar X mal teklif edilecektir.
41
zet

A M A

A M A
Frsat maliyeti kavramn tanmlayabilmek

Neoklasik iktisatlar, emek dflndaki retim faktrlerinin de modele katlmas durumunda, karfllafltrmal stnlkler teorisinin emek-deer teorisine dayanmadan da ifllediini ortaya koymufltur. Bu yaklaflma gre maliyet, belirli bir girdi
veya girdilerden retimde kullanlan mutlak miktarlarla deil de vazgeilen alternatiflerle llmektedir. Bu nedenle de frsat maliyeti olarak
adlandrlr. X maln retmenin frsat maliyeti, X
maln retmek iin vazgeilen en iyi alternatif
retimdir.
Bu yaklaflm sayesinde lkeler arasnda karfllafltrmal stnlkler frsat maliyetlerine bal olarak belirlenir. Eer bir lkenin ilave X maln retmek iin Y mal cinsinden frsat maliyeti dier lkeye gre daha dflkse, bu lkenin karfllafltrmal stnle sahip olduunu syleyebiliriz.
Neoklasik modelde lkenin retim maliyetlerinin
nasl gsterildiini aklayabilmek
retim imknlar erisi bir lkenin sahip olduu
retim faktrlerinin tamamn etkin bir flekilde
kullanarak (tam istihdam) iki farkl maldan retebilecei alternatif retim bileflimlerini gstermektedir. Dolaysyla bu retim snr zerinde
hareket edildike, rnein X malnn retimini
artrmak istediimizde Y mal retiminden ne kadar vazgemek durumunda kalacamz gstermektedir. Bu da bize X mal retmenin frsat maliyetini verecektir.
Bir lkenin retim imknlar erisinin fleklini belirleyen temel etken o sektrn retim fonksiyonudur. Dolaysyla, bu sektrde retim artfl gereklefltirdiinizde retim maliyetleri sabit kalabilir, artabilir veya azalabilir. Bir baflka ifadeyle
MDO sabit kalabilir, artabilir veya azalabilir.
Buna bal olarak frsat maliyetleri sabitse retim imknlar erisi bir doru olacaktr. Artan
maliyet koflullarnda retim imknlar erisi ibkey; azalan maliyet koflullarnda ise retim
imknlar erisi orjine gre dflbkey (konveks)
bir flekil alr.

A M A
Talep koflullarn temsil etmek zere teoride toplumsal farkszlk erilerini kullanabilecek, zelliklerini tanyabilecek
A. Smith ve D. Ricardonun yaptklar analizlerde
lkeler arasnda zevk ve tercihlerin deiflmedii
varsaylmfl, talep dfl ticareti etkileyen faktrler
arasna katlmamfltr. Neoklasiklerin kullandklar toplumsal farkszlk (kaytszlk) erileri iki maln bulunduu bir dnyada, tketiciye ayn tatmin dzeylerini veren tketim bileflimlerinin geometrik yerini gstermektedir. Dolaysyla tketici
tercihlerini, o toplumdaki gelir dalm koflullarn ksaca talep yapsn gstermek iin kullanlrlar. Toplumsal farkszlk erilerinin genel zelliklerini zetlersek;
Toplumsal farkszlk erileri sonsuz bir aile olufltururlar: Bir topluma ait farkszlk erileri, farkszlk paftasnda sonsuz miktarda yer alrlar. Bu
erilerin flekli birbirine benzer ve daha nceki
aklamalarmzda da vurguladmz gibi o topluma ait zevk-tercih ve gelir dalmn temsil
ederler.
Tketiciler daha yksek fayda (refah) dzeyini
temsil eden toplumsal farkszlk erisini tercih
ederler: Toplumsal farkszlk erileri orjinden
uzaklafltka daha yksek fayda dzeyini temsil
ederler.
Toplumsal farkszlk erileri kesiflmezler: Toplumsal farkszlk erilerinin her biri ayr toplam
fayda dzeylerini temsil ettikleri iin birbirlerini
kesmezler.
Toplumsal farkszlk erileri negatif eimlidir:
Toplam fayda, tketilen mallarn artan ve srekli fonksiyonu olduuna gre, ayn farkszlk erisi zerinde hareket edildiinde bir maln tketimini artrdmzda dier maln tketimini azaltmak zorundayz. Bir baflka ifadeyle tketimi azalan mal dier malla ikame etmekteyiz. Tketicilerin toplam fayda seviyesini koruyabilmek iin
farkszlk erileri negatif (azalan) eimlidirler.
Marjinal ikame oran, bireyin farkszln (kaytszln) deifltirmeden, ayn farkszlk erisi zerinde, bir maldan daha fazla tkettiinde, dier
maldan ne kadar vazgemeye istekli olduunu
gstermektedir. Dolaysyla MO mutlaka negatif
iflaretli olacaktr.
42
y y0
y
= 1
MO =
x1 x 0
x
Toplumsal farkszlk erileri orjine gre dflbkeydir: Bir maln dieri yerine kullanlmasna
ikame etmesi denilmektedir. Farkszlk erisi
zerindeki bir noktada tketicinin bir mal dierine tercih ettii deiflim orann gstermek
mmkndr.

A M A
Karfllkl talep kanuna bal olarak iki lke arasnda ticaret dengesinin nasl kurulacan aklayabilmek
Dfl ticarette talep koflullarn da analize katan
ilk iktisatlar J. S. Mill ve A. Marshall olmufltur.
Mill, iki mal ve iki lkenin olduu modelde bir
lkenin dier lkenin malna ynelik talebinin
bilinmesi durumunda dfl ticaret yaplacak fiyat
ve miktarn bulunabileceini sylemifltir. Bu analizde yine nispi fiyatlar kullanld iin bir lkenin dier lkeden almak istedii 1 birim mal iin
kendi rettii maldan ka birim vereceini (teklif ettiini) gstermek gerekecektir. lkelerin
karfllkl mal teklifleri, teklif erileri araclyla
ifade dedilebilir.
ki lkenin teklif erilerini ayn dzlemde gsterdiimizde karfllkl tekliflerin nerede bulufltuunu
bulabiliriz. Teklif erilerinin zelliklerinden hatrlayacamz zere her lkenin dfl ticaret iin teklifleri i fiyat dorusunun zerinden bafllayacaktr.

A M A
Denge ticaret haddini etkileyebilecek faktrleri

yorumlayabilmek
lkeler arasndaki arz ve talep koflullarndaki deifliklikler teklif erilerinin de deiflmesine neden olacaktr. Bu durumun neticesinde lkeler
arasnda ticaret hacmi artacak veya azalacaktr.
lkenin ihracat artar, yurtiinde gerekleflen ithal
edilen maln retiminde azalma gerekleflir veya
ithal mallarna ynelik talepte bir artfl olursa digger flartlar very iken ticaret hacmi artar ve ticaret
hadleri bu lkenin aleyhine dner. Tersi durumda
lkenin ihra mal arz azalr, yurtii talep yerli
retim mallara kayar veya ithal maln yurtii retimi artar ise lkenin ticaret haddi dzelir.
43
Kendimizi Snayalm
1. Toplumsal farkszlk erileri afladakilerden hangisini ifade etmektedir?
a. Uluslararas ticarete kaytsz kalan insanlar
b. Bir lkedeki tketicilerin talep tercihlerini
c. lkeler aras retim maliyeti farkllklarn
d. lkenin sahip olduu retim faktrleri miktarn
e. lkenin retim koflullarn
2. Aflada yer alan toplumsal farkszlk erileri ile ilgili ifadelerden hangisi dorudur?
a. Yukar doru eimlidirler
b. Negatif eimli ve orijine gre dflbkeydirler
c. retim imknlar erisine benzerler
d. Eri zerinde her noktada eim sabittir
e. Bir noktadan geen ok sayda farkszlk erisi
mevcuttur
3. Toplumsal farkszlk erisi haritas (paftas) afladakilerden hangisini temsil etmektedir?
a. Bir lkedeki snf farkllklarn
b. Belirli bir toplumsal grup iinde yaflayan kaytsz insanlar
c. Bir toplumdaki zevk ve tercihleri
d. Ayn lkede retilen farkl mal gruplarn
e. lkenin nfusunu
4. Marjinal kame Oran (MO) ile afladakilerden hangisi ifade edilmektedir?
a. Bir lkenin yllk byme orann
b. Bir firmann, bir maln retimini artrmak iin dier maln retiminden vazgetii miktar
c. retimdeki sabit maliyetleri
d. Tketicinin ayn fayda dzeyinde kalabilmesi
iin bir mal dier mal ile ikame etmeye istekli
olduu miktar
e. Dfl ticarete kapal bir ekonomide gerekleflen
tketim miktarn
5. Marjinal Dnflm Oran (MDO) neyi ifade etmektedir?

a. Tketicinin ayn fayda dzeyinde kalabilmesi
iin bir mal dier mal ile hangi oranda ikame
etmeye istekli olduunu
b. Bir maln retimini artrmak iin dier maln retiminden vazgeilen miktar
c. Bir maln retiminde kullanlan iflgc/sermaye
orann
d. Dfl ticarete kapal bir ekonomide gerekleflen
retim miktarn gsterir.
e. lkelerin dfl ticaret yaptklar fiyat
6. Denge ticaret durumunda bir lkede ithal malna
olan talebin artmas ne gibi etki yaratacaktr?
a. Sadece ihracat artar
b. Sadece ithalat artar
c. Ticaret hacmini daralr ve ticaret hadleri ihracat lke lehine dner
d. Ticaret hacmini artar ve ticaret hadleri lke aleyhine dner
e. Denge bozulmayacaktr
Ann Y mal ithalat,
Bnin Y ihracat
T5(PB)
T4
T3
T2
T1(PA)
Ann X mal ihracat,

Bnin X ithalat
7. fiekilde sunulan ticaret hadleri iinde A lkesi asndan ticaretten en ok kazanl kabilecei fiyat hangisidir?
a. T1
b. T2
c. T3
d. T4
e. T5
44
8. Karfllkl Talep Kanunu hangi iktisat tarafndan

gelifltirilmifltir?
a. Adam Smith
b. David Ricardo
c. David Hume
d. John Stuart Mill
e. Gottfried Haberler
9. Frsat maliyeti (alternatif maliyet) afladakilerden
hangisini gstermektedir?
a. Mallarn nispi fiyatlarn
b. Dviz kurlarn
c. Dfl ticaret hadlerini
d. retim miktarlarn
e. Bir mal retmek iin vazgeilen btn retim
faktrlerinin toplam maliyetini
10. Ticaret haddi ne demektir?
a. lkenin ithalat bedelinin ihracat bedeline oran
b. hracat fiyatlarnn ithalat fiyatlarna oran
c. lkenin ticaret yapmaya raz olduu fiyat
d. Piyasadaki en dflk fiyat
e. Gmrk vergisi ve taflma giderlerinin dahil olduu fiyat
olumsuz etkilenmesi bir baflka ifadeyle bir birim ithal

mal elde edebilmek iin eskisinden daha fazla miktarda ihra mal vermesi sz konusudur.
Tablo 2.4te Trkiyenin 2004-2010 dneminde dfl ticaret hadlerinin geliflimi grlmektedir. thalat ve ihracat
fiyat endeksleri hesaplanrken 2003 yl fiyatlar 100 olarak kabul edilmifltir. 2010 ylna gelindiinde genel olarak ihra ettiimiz renlerin fiyatndaki artfl, ithalat fiyatlarndaki artfln altnda kalmfltr. Buna bal olarak
ticaret hadleri 2010 ylnda 94.7ye gerilemifltir. Yani ticaret hadleri aleyhimize dnmfltr. 2004-2010 dnemine iliflkin dfl ticaret miktarlarna da bakarsanz Trkiyenin dfl ticaret ann arttn grmek mmkndr.
Tablo 2.4
Ekonomik faaliyetlere gre yllk ve dnemsel dfl ticaret hadleri
(2003=100)
thalat
Genel
Tarm
Madencilik
malat
2004
115.1
114.3
120.0
113.0
2005
123.3
105.4
168.3
116.8
2006
134.1
113.9
209.3
124.0
2007
147.2
128.9
224.9
135.7
2008
177.5
169.7
329.0
154.4
2009
141.9
141.3
224.7
129.9
2010
154.6
170.0
256.6
138.4
hracat
Yaflamn inden
Uygulamada Ticaret Hadleri
Dfl ticaret hadleri kavram en basit olarak ihracat fiyat endeksinin ithalat fiyat endeksine oran olarak tanmlanmaktadr. Buna net deiflim ticaret hadleri ad verilmektedir. Bir lkenin ihra ettii mallarn fiyatlarndaki deiflim ile ithal ettii mallarn fiyatlarndaki deiflimi oranlayarak bulunur. rnein 2011 ylna iliflkin net deiflim ticaret haddi 2011 ylnda hesaplanan ihracat fiyat endeksinin, ithalat fiyat endeksine oranlanmasyla bulunacaktr.
N 2011 =
Px2011
Pm2011
* 100 formul ile hesaplanmaktadr.
TK tarafndan 2003 yl baz alnarak ihracat ve ithalat

fiyat endeksleri yaynlanmaktadr. Net deiflim ticaret
hadlerini yorumlarken, formlden aka grlecei gibi, ithalat fiyatlar sabitken ihracat fiyatlarnn dflmesi
veya ihracat fiyatlarnda bir deiflme olmakszn ithalat
fiyatlarnn ykselmesi gibi durumlarda net deiflim ticaret hadleri (N) lkenin aleyhine dnecektir. Eer dfl
ticaret haddi 100n zerinde ise dfl ticaret fiyat hareketlerinden lke olumlu etkilenmifl, 100n altnda ise
Genel
Tarm
Madencilik
malat
2004
116.3
131.7
116.4
115.6
2005
122.9
168.3
128.0
121.0
2006
127.7
145.0
146.5
126.6
2007
144.5
174.6
171.1
142.8
2008
167.5
171.1
189.5
166.8
2009
139.7
176.0
144.2
138.3
2010
146.5
189.1
168.6
144.4
Dfl ticaret hadleri

Genel
Tarm
Madencilik
malat
2004
101.0
115.2
97.0
102.3
2005
99.7
159.7
76.1
103.6
2006
95.2
127.2
70.0
102.2
2007
98.1
135.4
76.1
105.2
2008
94.4
100.8
57.6
108.0
2009
98.5
124.6
64.2
106.5
2010
94.7
111.2
65.2
104.3
Kaynak: TUK, Dfl ticaret endeksleri.
45

1. b
2. b
3. c
4. d
5. b
6. d
7. e
8. d
9. e
10. b
Yantnz yanlfl ise Frsat Maliyeti ve Karfllafltrmal stnlkler bafllkl konuyu gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Toplumsal Farkszlk Erileri bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Toplumsal Farkszlk Erilerinin zellikleri bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Toplumsal Farkszlk Erilerinin zellikleri bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise retim mknlar Erisi ve
Frsat Maliyeti bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Teklif Erilerinde Kaymalar
ve Ticaret Hadleri bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Denge Ticaret Haddinin
Oluflumu bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Karfllkl Talep Kanunu:
Teklif Erileri bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise retim mknlar Erisi ve
Frsat Maliyeti bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Denge Ticaret Haddinin
Oluflumu bafllkl konuyu gzden geiriniz.

Sra Sizde 1
Frsat maliyeti teorisine gre, iki lkedeki frsat maliyetlerinin farkl olduu takdirde karfllafltrmal stnlkler
teorisi, emek-deer teorisine dayanan flekilde olduu
gibi ayn sonular verecektir. Bir lke dier lkelerden
daha dflk frsat maliyeti (alternatif maliyeti) ile yurt
iinde rettii mallar ihra edecek, buna karfllk daha
yksek frsat maliyeti ile yurt iinde retebilecei mallar ise ithal edecektir.
Sra Sizde 2
retim imknlar erisi teknoloji ve kaynaklar veri iken,
bir lkenin sahip olduu retim faktrleri etkin bir flekilde retime ynlendirildiinde (tam istihdam) retilebilen iki maln olas eflitli bileflimlerini gsteren retim
snrn ifade etmektedir. Dolaysyla bu retim snr
zerinde hareket edildike, rnein X malnn retimini
artrmak istediimizde Y mal retiminden ne kadar vazgemek durumunda kalacamz gstermektedir. Bu
da bize X mal retmenin frsat maliyetini verecektir.
Mallarn frsat maliyetleri biliniyorsa, karfllafltrmal stnlkler belirlenerek lkelerin hangi mallarn retiminde uzmanlaflaca ve hangi mallarn ticaretinin yaplaca emek-deer teorisi kullanmadan belirlenebilir.
Sra Sizde 3
A lkesinde C noktasnda 40 birim X mal; 40 birim Y
mal retilmektedir. X retimini 20 birim artrarak D
noktasna geldiimizde Frsat Maliyeti
y
y1 y0
30 40 1
=
olacaktr. E noktasnda
60 40 2
y
y y0
20 30 1
= 1
=
=
ise Frsat Maliyeti
x1 x 0
80 60 2
x
x1 x 0
olarak hesaplanr. Grld gibi doru zerinde her

noktada eim sabit, 1/2dir. lave 1 x retmenin maliyeti
1/2 y retiminden vazgemektir.
Sra Sizde 4
Tketiciler daha yksek fayda (refah) dzeyini temsil
eden toplumsal farkszlk erisini tercih ederler: Toplumsal farkszlk erileri orjinden uzaklafltka daha yksek fayda dzeyini temsil ederler. Toplumsal farkszlk
erileri kesiflmezler: Toplumsal farkszlk erilerinin her
biri ayr toplam fayda dzeylerini temsil ettikleri iin
birbirlerini kesmezler. Ayn fayda dzeyini temsil eden
mal tketimi bileflimleri sadece bir farkszlk erisi zerinde gsterilir. Toplumsal farkszlk erileri negatif
eimlidir: Tanmndan da anlafllaca zere farkszlk
erisi zerindeki her noktada tketicilerin elde ettii
fayda dzeyi ayndr. Toplam fayda, tketilen mallarn
artan ve srekli fonksiyonu olduuna gre, ayn farkszlk erisi zerinde hareket edildiinde bir maln tketimini artrdmzda dier maln tketimini azaltmak
zorundayz. Marjinal ikame oran, bireyin farkszln
(kaytszln) deifltirmeden, ayn farkszlk erisi zerinde, bir maldan daha fazla tkettiinde, dier maldan
ne kadar vazgemeye istekli olduunu gstermektedir.
Toplumsal farkszlk erileri orjine gre dflbkeydir:
Farkszlk erisi zerinde hareket edildike mallar birbirleri yerine ikame edilmektedir. Azalan marjinal ikame oran ilkesine gre bu deiflimin negatif iflaretidir.
Toplumsal farkszlk erileri sonsuz bir aile olufltururlar: Bir topluma ait farkszlk erileri, farkszlk paftasnda sonsuz miktarda yer alrlar.
46
Sra Sizde 5
Bir lkenin ticaret yapmaya istekli olmas iin yurtii fiyatlardan daha ucuza mal elde edebilmeli veya yurtii
fiyatlardan daha yksek bir fiyata retttii mal ihra etmelidir. Bir baflka ifadeyle her lke kendi rettiinden
daha ucuza teklif edilen bir mal iin deiflim teklifinde
bulunacaktr. O nedenle teklif erileri lkenin i fiyat
dorusunun zerinde bafllar.
Sra Sizde 6
Denge ticaret haddi, her iki lkede iki mal iin geerli
olan arz ve talep koflullar tarafndan belirlenir. thal
malna karfl talebi fliddetli olan lke ticaretten daha az
kazan salar. Karfllkl talep kanunu olarak bilinen bu
yaklaflm J. S. Mill, F.Y. Edgeworth ve A. Marshall gibi
iktisatlar tarafndan gelifltirilmifltir.
Sra Sizde 7
Trkiyede ithalat yaplan maln retiminin artmas, ithal malna ynelik talebin azalmas anlamna gelecektir. Bu durumda ayn miktarda ithal mal karfllnda
daha az miktarda tekstil rn teklif edecektir. Bu geliflmeyi Trkiyenin teklif erisini sola kaydrarak gstermekteyiz. Bu durumda mmkn olan her ticaret haddinde Trkiye daha az ithal mal talep edecek, buna
karfllk daha az ihra mal arz edecektir. Ticaret haddindeki deiflim Trkiyenin lehine olacaktr.
rneimizde Trkiyenin doal gazda Rusyaya bamllnn azalmas ticaret hacminin de daralmasna yol
aacaktr.
yibozkurt E. (2001) Uluslararas ktisat. Bursa: Ezgi Kitabevi Yaynlar.

Karluk R. (2011). Uluslararas Ekonomi. stanbul: Beta
Basm Yaym Datm A.fi.
Appleyard D., Field A., Cobb S. (2010). International
Economics. 7th Edition. New York: McGraw-Hill
Pub.
Dunn R. M., Mutti, J.H. (2004). International Economics.
London: Routledge.
Seyidolu H. (2003). Uluslararas ktisat. stanbul: Gzem Can yaynlar.
nsal E. M. (2005). Uluslararas ktisat, Teori, Politika
ve Ak Ekonomi Makro ktisad. Ankara: maj Yaynclk.
Amalarmz


Dfl ticaretin olmad bir ekonomide retimde ve tketimde dengeyi belirleyebilecek,
Artan frsat maliyetleri koflullarnda dfl ticaretin ve dengenin nasl gereklefltiini gsterebilecek,
Dfl ticaret yapan lkelerde retim-tketim kazanlarn ayrfltrabilecek,
Arz ve talep yapsndaki farkllklarn lkeler arasnda ticarete nasl yol atn gsterebilecek,
Ksmi denge analizinde dfl ticareti aklayabilecek bilgi ve becerilere sahip
olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Ticaret Kazanlar
Uzmanlaflma
Dfl Ticaret geni
Otarfli
Kapal Ekonomi
Marjinal kame Oran
Marjinal Dnflm Oran

Tam stihdam
Tketici Rant
retici Rant
Eksik Uzmanlaflma
Ksmi Denge
indekiler
Uluslararas ktisat
Teorisi
Neoklasik Dfl
Ticaret Teorisi:
Denge Analizi
GRfi
DIfi TCARETN OLMADII BR
EKONOMDE DENGE
AIK EKONOMDE DENGE
KISM DENGE ANALZNDE DIfi
TCARET
Neoklasik Dfl Ticaret

Teorisi: Denge Analizi
GRfi
Klasik teoriyle bafllayan uluslararas ticaret teorisine Neoklasiklerin katklarn ve
kullanlan aralar grmfl bulunuyoruz. Kullandmz mikroekonomi temelli bu
aralarla ekonominin arz (retim) ve talep (tketici tercihleri, gelir, vb.) boyutunu
bir araya getirerek bir denge analizi yapma imknna kavufltuk.
ktisatta teorik analizlerde genel denge ve ksmi denge analizleri kullanlmaktadr. Ekonomideki tm aktrler ve faktrler asndan efl zamanl arz-talep eflitlii
durumu ise genel denge olarak tanmlanr. Genel denge ekonominin tm sektrleri arasndaki iliflkileri dikkate alan, ekonominin tamamn gz nnde bulunduran,
resmin tmne bakan bir analiz trdr. Genel olarak karfllafltrmal statik analiz
yntemi kullanlr.
Genel denge analizi iki lkeiki mal modeli kullanlarak

uluslararas piyasada
dengeye ulafllmasn
inceler, yani her iki maldan
da iki lke tarafndan ne
kadar retileceini,
tketileceini, dfl ticaret
hadlerinin nerede
oluflacan ve ihracat ve
ithalat miktarlarnn
belirlenmesini salar.
Resim 3.1
Vilfredo Pareto (1848-1923)
Leon Walras (1848-1923)
Neoklasik iktisat teorisi genel denge modeline ok nem vermifltir. Buna gre piyasalar tam rekabet koflullarnda ifller ve retilen mal ve hizmetlerin piyasada deiflimi varsaym gerei adeta otomatik bir flekilde olur. Genel denge modeli iin ilk giriflim Lozan Okulunun kurucular olarak bilinen Lon Walras ve Vilfiredo Pareto
tarafndan gereklefltirilmifltir. Ksmi denge analizinde ise belirli bir rnn piyasasnda reticilerin, tketicilerin veya izlenecek ekonomi politikalarnn etkileri ortaya
konulmaya alfllr. A. Marshalln ncln yapt bu analizde negatif eimli ta-
Lozan Okulunun
kurucular olan
iktisatlardr
Ksmi denge analizi, tek bir

mal piyasas ele alnarak, o
piyasadaki denge fiyat ve
denge retim miktarnn
nasl olufltuunu arafltrr.
50
Resim 3.2
Alfred Marshall
(1842-1924)
Tketicilerin,
tketimlerini
maln marjinal
faydasnn
fiyatna eflit olana
kadar
ayarladklarn
savunmufltur.
Tablo 3.1
Ricardo ve Neoklasik modellerin
benzerlikleri ve
farkllklar
lep erisi ile pozitif eimli arz erilerini kullanmfltr. A. Marshall, piyasa fiyatnn oluflumunda fayda ve maliyetin birlikte rol olduunu aklamfl; fertlerin belli gelir dzeyi ve gereksinme yapsnda talep erisini azalan fayda ilkesinin belirlediini; arzn
ise, maliyete bal olduunu gstermifltir. Marshalla gre piyasada oluflan fiyat ksa
dnemde daha ok talebe, uzun dnemde daha ok maliyetlere baldr.
Marjinal teoriye gre, tketiciye en fazla
toplam fayda (tatmin) salayan mal ve hizmet
bileflimi (demeti), mal ve hizmetlerin marjinal
faydalarnn fiyatlarna oran ayn olan bileflimdir. Leon Walras piyasa fiyat, alclar arasnda bir mal satn alma olana olan en son
alc (marjinal alc) ile satfla katlabilen en
son satcnn (marjinal satc) ileri srdkleri
fiyata eflittir. Oluflan fiyat baz alclarn tketici rant, baz satclarn ise, retici rant salamalarna neden olur. Marshalla gre, karfllafltrmal stnlkler kuralna gre flekillenen serbest ticaret, karfl lkenin mallarn daha ucuza alma olana yaratmakta, dolaysyla bir rant elde edilmektedir.
Ricardo Modeli
Neo-klasik Model
lke
Mal
Teknoloji
2 lkede de ayn
2 lkede de ayn
Taflma maliyetleri
retim faktrleri
1 (iflgc)
2 ve daha fazla (doal kaynaklar, iflgc, sermaye)
Frsat maliyetleri
Sabit
Artan
retimde uzmanlaflma
Tam uzmanlaflma
Ksmi uzmanlaflma
Toplam tketim (refah)
Artfl
Artfl
Varsaymlarda benzerlik
Temel Varsaymlar
Serbest Ticaret Sonras

Etkiler
DIfi TCARETN OLMADII BR EKONOMDE DENGE

fiu ana kadar kullandmz iki lke ve iki maln bulunduu model yardmyla, dfl
ticaretin yaplmad bir ekonomide mallarn retim miktarlarn, tketimini ve
mallarn nispi fiyatlarn bulmamz mmkndr. Bu analizlerde ekonominin arz
ynn retim imknlar erisiyle, talebi ise toplumsal farkszlk erileri ile gsterdiimizi belirtmeliyiz.
51
3. nite - Neoklasik Dfl Ticaret Teorisi: Denge Analizi
ktisadi analizlerde dfl ticaretin yaplmad durumu tanmlamak iin Otarfli

kavram kullanlr. Bu durumda ekonomide;
Ekonomide retilen tm mallar tketilecek,
Tketiciler fayda maksimizasyonunu salayacaklar,
Tam istihdam koflullar geerli olacak,
retim faktrlerinin lke iinde hareketli, fakat lkeler arasnda faktr hareketlilii olmayacak,
Tam rekabet koflullar geerli olacaktr.
fiekil 3.1
Kapal ekonomide
denge
Y mal
P1
y1
c
d
I2
I1
e
I0
b
0
P0
X1
P1
X mal
Otarfli durumunda retim XY retim imknlar erisi zerinde gerekleflecektir.

Bu eri zerinde hangi noktada retimin gerekleflecei ise retim maliyetlerinin piyasa fiyatna eflitlenmesiyle bulunacaktr. nite 2deki aklamalardan hatrlanaca zere, piyasa fiyatnn P1 olmas halinde d noktasnda X ve Y mallarnn marjinal dnflm oranlar (frsat maliyetleri), nispi fiyata (Py/Px) eflit olacaktr. d noktasnda reticiler piyasa fiyatn veri aldklarnda, her bir maln marjinal faydas bu mallarn frsat
Py MCy
=
= MDO). Ancak fiyatn deiflmesi duruPx MCx
munda retim miktarlar deiflecektir.
Genel denge analizinde toplumsal refah, bireylerin faydalarnn toplamna eflittir.
Dolaysyla refah belirleyen, tketicilerin ne kadar mal tkettikleridir. Tketicilerin
eriflebilecekleri maksimum mal miktar ise ekonominin retebilecei mal miktar ile
snrldr. Bildiiniz gibi bu snr da retim imknlar erileri ile gstermekteyiz.
Bu aklamalardan da anlafllaca zere retim imknlar erisinin belirledii
snra teet olan, en yksek fayda (refah) dzeyini temsil eden toplumsal farkszlk erisi ekonominin genel dengesini verecektir. Bu noktadan geen dorunun
eimi iki mal arasnda yurt ii deiflim orann (nispi fiyat) verecektir. Bu durumu
aklamaya alflalm.
fiekil 3.1de denge retim imkanlar erisinin (YX) orijinden en uzak farkszlk
erisine (I1) teet olduu noktada (d) oluflur. Tketicinin I1 farkszlk erisinin
temsil ettii fayda dzeyine ulafllabilmesi iin gerekli x1y1 kadar mal P1 fiyatndan
retilmektedir. D noktas retim imknlar snr zerinde bulunduu iin tam is-
Bir ekonomide genel denge,

retimde ve tketimde
etkinliin ayn anda
salanmas durumunda
salanr.
maliyetlerine eflit olacaktr (
Otarfli durumunda bir lkede

ancak retilebilen mallar
tketilmektedir. Buna
karfllk ekonomi dfl ticarete
aldnda tketiciler
ekonomide retilen
mallardan daha fazlasn
tketebilme imkanna
kavuflurlar.
52
tihdam koflulu da salanmfl bulunmaktadr. O halde denge koflulunu flu flekilde

zetleyebiliriz: D noktasnda I1 farkszlk erisine teet olan P1 fiyat dorusunun
eimi marjinal ikame oran (MO)n verecektir. P1 dorusu ayn zamanda YX retim imknlar erisine d noktasnda teettir, bu da bize marjinal dnflm oran
(MDO)n verecektir. Dolaysyla P1 fiyat kapal bir ekonomide retilen tm mallarn tketildii ve maksimum fayda ve retimin saland denge fiyat olacaktr.
Bir baflka ifadeyle MO=MDO=P1 olacaktr.
Tablo 3.2
Kapal ekonomide genel

denge noktasnda retim
imkanlar ve toplumsal
farkszlk erisine teet
olarak izilen dorunun
eimi yurt ii nispi (greli)
fiyat verecektir.
Kararl denge noktasndan
ayrlfl olsa bile eski denge
noktasna dnlmektedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Fiyat
Tketim
MDO
P1= y/x
MO
2. nitedeki aklamalardan da hatrlanaca zere dengenin c noktasnda kurulmas, dfl ticarete kapal bir ekonomide mmkn deildir. nk tketicilere bu
refah dzeyini salayabilecek retim, fiyat ne olursa olsun gerekleflmeyecektir.
Ancak fiekil 3.1de gsterilen a ve b noktalar, lkenin retebilecei mal bileflimlerini temsil ettiinden, bu noktalarda denge kurulamaz m sorusu akllara gelebilir.
B noktas iin P0 fiyatnda retim dengesinin kurulabileceini syleyebiliriz. Bu
noktadan geen I0 farkszlk erisi ise tketiciler iin daha dflk bir fayda dzeyini temsil eder. Uzun dnemde b noktasnda kalc ve istikrarl bir denge kurulamaz. nk P0 fiyatnda daha fazla X mal retilmekte, ancak tketiciler de fayda
maksimizasyonu iin daha fazla Y mal talep etmektedir. yle ise mevcut durumda Y kt, X ise fazla retilen bir mal olacaktr. Tketici talebi Y malnn fiyatnn artmasna, X mal retimi fazlal da Xin Yye gre ucuzlamasna neden olacaktr. X
malnn ucuzlamas, Ynin de pahallaflmas fiyat dorusunun X eksenine daha yatk hle gelmesi anlamna gelecektir. Fiyattaki bu deiflim retim ve tketimin d
noktasna doru kaymasna neden olacaktr.
SIRA SZDE
fiekil 3.1 zerinde
a noktasnda neden kararl bir denge kurulamayacan aklaynz.
D fi N E L M
AIK EKONOMDE DENGE
retimde denge, retim

imknlar
eiminin
S O R erisinin
U
lke ii nispi fiyatlara eflit
olduu noktada, tketimde
denge ise retim imknlar
D K Kteet
A T olan
erisine
toplumsal farkszlk
erisinin eiminin yurt ii
SIRAfiyatlara
SZDEeflit olduu
nispi
noktada gerekleflecektir.
AMALARIMIZ
retim
Dfla kapal bir ekonomide tketicilerin fayda maksimizasyonunu salarken en

R U
nemli kst,S oO ekonomide
retilebilecek mal ve hizmet miktardr. fiimdi bu lkenin serbest ticaret yapabildiini varsayarak, tketicilerin dier lkede retilen mallar da talepD edip
K K A Ttketebileceini dflnelim. Dolaysyla artk retici ve tketici
dengesinin ayn noktada kurulmas zorunluluunu ortadan kaldrmfl oluyoruz.
fiekil 3.2deki
d noktas bize kapal ekonomide denge noktasn vermektedir.
SIRA SZDE
fiimdi bu lkenin Pu fiyatyla dier lkeyle ticaret yapabildiini varsayalm. Ticaret
yaplrken fiyatn nasl belirlendii konusunu 2. nitede grmfltk. Pu fiyatn lAMALARIMIZ
kenin ticaret
yapmadan nceki i fiyat olan P0 fiyatyla karfllafltrrsak, X malnn
Yye gre daha pahal olduunu grebiliriz. Bu yeni fiyat, reticiler ve tketiciler
iin yeni dengelerin kurulmasna neden olacaktr. retim dengesi yeni fiyat doK retim
T A P imknlar erisine teet olduu b noktasnda kurulacaktr. Darusunun YX
ha fazla X mal retmenin Y mal cinsinden frsat maliyeti dflt iin X mal retimi x0dan x2ye kacaktr. Buna karfllk Y mal retimi yodan y2ye dflecektir.
E L E V Z Y Ofiyat
N bu lkenin X mal retimini artrmasna, bir baflka ifadeyle
Dfl ticaretTyaplan
X mal retiminde uzmanlaflmasna neden olacaktr.

NTERNET
53
fiekil 3.2
Pu
Y mal
Dfla ak
ekonomide denge
P0
c
y1
Y
y0
d
I1
y2
0
I0
b
Pu
x0 x 1 x 2
P0
X mal
Pu fiyatnda tketiciler ise X malnn Yye gre pahallaflmas sonucunda tketim bileflimlerini ve fayda dzeylerini deifltireceklerdir. Tketimde denge ise
Punun eiminin I1 farkszlk erisi zerindeki c noktasnda, MOya eflit olduu
noktada gerekleflecektir. Dikkat edilirse, c noktas, lkenin retim imknlar erisinin belirledii snrlarn dflndadr. lke Pu fiyatnda, y2 kadar Y mal retirken
tketiciler y1 kadar tketmektedirler. Bu durumun aklamas; artk y1y2 kadar Y
maln ticaret yoluyla elde edebilmektedirler.
Grld zere tketiciler nispi olarak ucuzlayan Y malndan tketimlerini
SIRA SZDE
artrmakta, ayn zamanda kapal ekonomi durumuna gre daha fazla X mal tketmektedirler. Nispi fiyatlarn deiflmesi tketicilerin adeta gelirlerinin artmas gibi
bir etki yaratmfltr. Tketimlerin artmas, daha yksek bir fayda
D fi (refah)
N E L M dzeyini
temsil eden I1 farkszlk erisi zerinde tketim dengesinin kurulmasna neden olmufltur. Bylece her iki lkede ve her iki piyasada da tatmin edilmeyen retici ya
S O R U
da tketici kalmamfltr.
lkeler arasnda mallarn

retim ve tketimindeki
farkllklar, bu mallara
ynelik talep olmas
kofluluyla dfl ticarete neden
olmaktadr.
Tketici Denge Koflulu Fayda Maksimizasyonu

SIRA SZDE
Koflulu: Denge noktasnda
mallarn marjinal
faydalarnn birbirine oran,
D fi Noranna
ELM
fiyatlarnn birbirine
(nispi fiyat) eflit olmaldr.
S O R U
K K A T talep taraTketici dengesinin neden I1 farkszlk erisi zerinde gereklefltii, Dkarfllkl

fndan belirlenir. Bu konu iin 2. nitede yer alan karfllkl talep ve teklif erileri konusunu gzden geiriniz.
SIRA SZDE
Dfl ticaret yapan lke b noktasnda retim yapacak, buna karfllk c noktasnda
AMALARIMIZ
tketimi gereklefltirecektir. Yurt iinde retilen Y mal (y2) tketimi
karfllamayacak (y1), buna karfllk yurt ii tketimden (x1) daha fazla X mal retilecektir (x2).
Genel dengenin salanabilmesi iin MO = P = MDO koflulunun salanmas gerekK Tihra
A P edip karfltiini biliyoruz. Bu nedenle lke Pu fiyatndan x1x2 kadar X mal
lnda y1y2 kadar Y mal ithal edecektir. c ve b noktalarn dikkate alarak Punun
eimini hesapladmzda;
DKKAT
SIRA SZDE
ki lkenin teklif erilerinin
birbirlerini kestikleri
AMALARIMIZ
noktada lkelerin ihracat
arzlar ve ithalat talepleri
birbirlerine eflit olmakta ve
bu noktada genel denge
K T A P
kurulmaktadr.

Py MDOy MOy
0 y 0 y1
=
=
= 2
Px MDOx MOx
0 x 2 0 x1
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
54
Bu durumda lke; Py*0x2 - Py*0x1 kadar ihracat yapacak bunun karfllnda

Px*0y2 - Px*0y1 kadar ithalat yapacaktr. Bir baflka ifadeyle Pu fiyatndan |ac|
uzunluu ithalat, |ab| ise ihracat verecektir. ABC geni bize lkenin dfl ticaret
genini gsterecektir.
Dfl Ticaret ve retim-Tketim Kazanlar

Bu aklamalar bize gstermektedir ki lkeler arasnda serbest ticaretin olmas iin
iki lkenin yurt ii fiyatlarnn farkl olmas yeterli olacaktr. Bunun sonucunda her
iki lke de ticaretten kazanl kacak ve daha yksek bir refah dzeyi yakalayabilecektir. Burada serbest ticaret kazanlar, tketim (deiflim) kazanlar ve retim (uzmanlaflma) kazanlarndan oluflmaktadr.
Dfl ticaretin tketim kazanlar, oluflan dfl ticaret fiyatnn (Pu) retimde herhangi bir deifliklik olmasa bile tketicilerin fayda dzeylerini artrmas durumudur. fiekil 3.3 araclyla bu etkiyi aklamaya alflalm. P0 yurt ii fiyatnda, otarfli durumunda denge d noktasnda salanmfltr. Bu noktadaki retim miktarlarn
deifltirmeden tketicilerin dfl ticaret fiyatndan (Pu) tketimlerini gereklefltirdiklerini varsayalm. Tketim dengesinin nerede oluflacan belirlemek iin d noktasndan geen (retim miktarlarn ayn tutmak amacyla) Puya paralel izilmifl fiyat
dorusunun farkszlk erisine teet olduu noktay bulmamz gerekecektir. Dikkat edilirse Puya paralel izilen fiyat dorular ayn eimi (deiflim orann) verecektir. Tketimde dengenin kurulduu c noktasnda, Y malnn daha ucuz olduu
Pu fiyatnda tketiciler daha fazla Y mal, daha az X mal tketeceklerdir. Tketimde denge orijinden daha uzakta olan I1 farkszlk erisi zerinde kurulacaktr. retim miktarn deifltirmeden, dfl ticaret nedeniyle tketimde dengenin d noktasndan c noktasna kaymas ve daha yksek fayda dzeyine geilmesi tketim (deiflim) kazanlar olarak ifade edilir.
fiekil 3.3
Dfl ticaret
kazanlar
Pu
Y mal
Pu
P0
y1
Y
y0
I2
y2
I0
b
Pu
I1
x0 x1 x2 X
P0
X mal
Serbest ticaret yoluyla oluflan fiyatn retim zerine de etkileri olacaktr. Pu fiyatnn lkenin yurt ii fiyatna gre Y malnn daha ucuz ya da X malnn daha pahal olduu deiflim orann temsil ettiini belirtmifltik. Dolaysyla X mal retme-
nin daha krl olaca sylenebilir. Dolaysyla yurt ii reticiler kaynaklarn daha
fazla X retimi iin kullanacaklar, Y mal retimi azalacaktr. Bu durumu lkenin
X mal retiminde uzmanlaflmas olarak ifade edebiliriz. retimde denge d noktasndan b noktasna kayacaktr. Pu fiyatnda A lkesinde X mal retimi ox2ye
ykselecektir. retimdeki artfl yurt ii maliyetlerle, P u fiyat eflitleninceye kadar
devam edecektir. Dikkat ederseniz burada artan frsat maliyetleri nedeniyle eksik
uzmanlaflma sz konusudur.
rneimizde de grld zere ticaret yapan lkenin I0 toplumsal farkszlk
erisinin temsil ettii refah dzeyinden I1 farkszlk erisine ykselmesi ticaret kazancn oluflturmaktadr. Bu serbest ticaretin refah etkisidir. Bylece serbest ticaret, lkenin retim imknlar erisinin belirledii snrlarn dflnda bir mal bilefliminin tketilmesine olanak salamaktadr.
ki lke iin yurt ii fiyatlarn farkll retimden, talepten veya her ikisinden
kaynaklanabilir. fiimdi farkl bir durumu, artan frsat maliyetleri koflullarnda retim yapan iki lkede retim maliyetlerinin (arz) ve tketici zevk ve tercihlerinin
(talep) farkl olmas durumunda ticaretin nasl gereklefleceini ve ticaretten doan
kazanlar aklamaya alflalm.
retim Koflullarnn Farkl Olmas Durumunda Dfl Ticaret

fiu ana kadar yaptmz aklamalar, Karfllafltrmal stnlkler Teorisinin lkeler
arasnda retim fonksiyonlarnn (teknolojinin) farkll varsaymna dayanmaktadr. Eer mallarn retim fonksiyonlarnn iki lkede de ayn olduu kabul edilirse, retimde uzmanlaflma ve ticaret sadece talep koflullarndaki farkllktan kaynaklanacaktr. lerleyen nitelerde ayrntlarn greceiniz Faktr Donatm Teorisi ile uluslararas ticaret, mallarn lkelerdeki retim fonksiyonlarnn farkll ile
deil de lkelerdeki nispi retim faktr zenginlii ile aklanmfltr.
Arz koflullarnn farklln ortaya koyabilmek iin iki lkenin de artan maliyet
koflullarnda retim yaptn, ancak birinin X mal, dierinin de Y mal retiminde
karfllafltrmal stnle sahip olduunu varsayalm. Bu durumu temsil etmesi iin
A lkesinin retim imknlar erisini XY, Bnin retim imknlar erisini de Y mal retiminde karfllafltrmal stnle sahip olduunu gsteren XY fleklinde izelim. retim maliyetlerindeki farklln sonularn ortaya koyabilmek iin ise,
her iki lkede de tketici zevk ve tercihlerinin, bir baflka ifadeyle talep koflullarnn ayn olduunu varsayalm. Gerekleflmesi olduka g olan bu durumu her
iki lke iin ayn toplumsal farkszlk erilerini kullanarak ifade edebiliriz.
fiekil 3.5te sunulduu gibi A lkesi kapal ekonomi durumundayken denge d1
noktasnda, B lkesinde ise d2 noktasnda oluflacaktr. Talep yaplar ayn olsa da
iki lkedeki arz koflullarnn farkll nedeniyle A lkesinde yurt ii nispi fiyatlar
PA, B lkesinde ise PB olarak oluflmufltur.
55
Eksik uzmanlaflma, iki lke
ve iki mall modelde eer
artan frsat maliyetleri
koflulu varsa geerli
olacaktr. A lkesi X mal
retiminde uzmanlafltka,
frsat maliyetleri artacak,
uzmanlaflma frsat
maliyetleri iki lkede eflit
oluncaya kadar devam
edecektir.
Ticaret kazanc, lkenin
retim imkanlar erisinin
dflnda bir mal bileflimini
tketebilmesiyle oluflur.
56
fiekil 3.4
Yurt ii fiyatlarn farkll
Y mal Nispi olarak
Y mal ucuz p
B
y1
Y mal
y1
pB
pu
Nispi olarak
X mal ucuz
pu
y0
pA
y0
pA
pA
pu
pB
x0 X mal
x1
x0 X mal
x1
fiekil 3.5
retim koflullarnn farkl, talep koflullarnn ayn olmas durumunda dfl ticaret ve denge
A lkesi
B lkesi
Y mal
Y mal
pu
pu
y3
y2
y1
y3
I1
d1
C
x3
Ricardoya gre yurt ii

maliyetler denge ticaret
haddinin dfl snrn
oluflturmaktadr. Buna gre
A lkesi iin PA fiyat
ticaretin olmayaca snr
gstermektedir. Ticaret
haddi iki lkenin yurt ii
retim maliyetleri arasnda
oluflur. Denge ticaret haddi
ise karfllkl talep kanununa
gre, lkelerdeki ithal mal
talebinin fliddetine gre
belirlenir.
x1
d2
G
I1
I0
pu
0
A
pA
Y
y1
y2
pB
x2
pu
pA
X mal
I0
pB
0
x2
x1
x3
X mal
ki lke arasnda i fiyat dorularnn eimleri arasndaki farkllk flekil 3.4te aky 0 y0
=
a grlmektedir. PA fiyat dorusunun eimi
olacaktr. Burada yapacax 0x 0
mz karfllafltrmalarda PA fiyatnda Xin, PB fiyatnda da nispi olarak Ynin ucuz
y 0 y1
=
mal olduu grlecektir (PB fiyat dorusunun eimi
). O halde A lkesi,
x 0 x1
X mal; B lkesi de Y mal retiminde karfllafltrmal stnle sahiptir. Bu iki lkenin
yurt ii fiyatlarnn arasnda Pu gibi bir fiyattan serbest ticaret yapmaya baflladklarn varsayalm. Ticarete aldklarnda iki lkede de yurt ii retim ve tketim miktarlar deiflecektir.
A lkesi iin Pu fiyat X malnn yurtii fiyatna (PA) gre daha pahal olduu bir
fiyattr. Bu durumda retimde denge flekil 3.5ten grld gibi d1 noktasndan C
noktasna doru hareket edecektir. Xin fiyatnn artmas, X retimini krl hle getirecektir. Pu fiyatnda tketimde denge ise A noktasnda kurulacaktr. Yeni dengede tketiciler pahallaflan X malnn tketimini azaltmfllar, x2den x3 e gerilemifl,
buna karfllk ucuzlayan Y mal tketimini y1den y3e ykseltmifllerdir. A lkesinde tketicilerin arlkl olarak tkettikleri Y malnn ucuzlamas, tketicilerin Y
mal tketimlerini daha da artrarak I1 farkszlk erisi zerinde daha yksek fayda
dzeyine ulaflmalarn salamfltr.
B lkesi iin ise Pu fiyat Y malnn Xe gre daha pahal olduu bir fiyattr. Bu
durumda retim dengesi d2den E noktasna doru hareket edecektir (fiekil 3.5).
Ynin daha pahal olduu bu fiyatta Y malnn yurt ii retimi artmfltr. Pu fiyatnda tketim dengesi ise G noktasnda kurulacaktr. Tketiciler pahallaflan Y mal
tketimini azaltacak, y2den y3e gerilemifl, buna karfllk ucuzlayan X mal tketimini x2den x3e ykselteceklerdir.
Bu yeni retici ve tketici dengelerine bakarak; A lkesinin rettii x3x2 kadar
X maln B lkesine ihra edecek, karfllnda y2y3 kadar Y mal ithalat gereklefltirecektir. ABC dfl ticaret geninin |AB| kenar ithalat, |BC| kenar ise ihracat gstermektedir.
B lkesi ise dfl ticaret fiyatnda y2y3 kadar Y maln ihra edecektir. Yurt ii retimin karfllayamad x2x3 kadar X maln ise A lkesinden ithal edecektir. B lkesinin dfl ticaret geni EFG olacaktr. Burada |EF| kenar ihracat, |FG| kenar ise
ithalat gstermektedir.
Sonuta, her lke nispi olarak daha ucuza rettii maln retiminde uzmanlaflmfltr. Serbest ticaret, iki lkenin tketicilerinin de ayn zevk ve tercihlere sahip olmalarna ramen daha ucuza X veya Y mal tketmelerine olanak salamfltr. Bylece serbest ticaret araclyla iki lkedeki tketiciler de daha yksek refah dzeyini temsil eden I1 farkszlk erisi zerinde dengeye gelmifllerdir. Neoklasikler bu
yolla serbest ticaretin, iki lkeye de yarar saladn ispat etmifllerdir.
Kapal Ekonomi
A lkesi
Serbest Ticaret
retim
OX1
OY1
OX2
OY2
Tketim
OX1
OY1
OX3
OY3
X2X3
retim
OX1
OY1
OX2
OY2
Tketim
OX1
OY1
OX3
OY3
hracat
thalat
Y2Y3
B lkesi
hracat
Y2Y3
thalat
X3X2
Toplam
retim
OX1+ OX1
OY1+ OY1
OX2+ OX2
OY2+ OY2
Tketim
OX1+ OX1
OY1+ OY1
OX3+ OX3
OY3+ OY3
57
Varsaymlarmz gerei A
lkesinin ihracat, B
lkesinin ithalatna eflit
olmak zorundadr. Dfl
ticaret genleri lkeler
arasndaki dfl ticaret
hacmini gstermektedir.
genlerin alanlar birbirine
eflittir.
Oluflan uluslararas fiyat

(ticaret haddi) ticaret ncesi
yurt ii fiyatndan ne kadar
farkl olursa, lke ticaretten
o lde kazanl kacaktr.
Tablo 3.3
Otarfli ve serbest
ticaret koflullarnda
etkiler
58
SIRA SZDE
fiekil 3.5i gz
SIRAnne
SZDE alarak Pu fiyatnda A ve B lkeleri iin retimde uzmanlaflmann
nasl gereklefltiini belirleyiniz.
D fi N E L M
Talep Koflullarnn
Farkl Olmas Durumunda Dfl Ticaret
D fi N E L M
lkelerin rneimizde yer alan iki mala ynelik talep koflullarnn farkl olmas da
ticarete yol aacaktr.
Bu durumu daha kolay aklayabilmek iin flekil 3.6da A ve
S O R U
B lkeleri iin ayn retim koflullarn temsil eden XY retim imknlar erileri
kullanlmfltr.
S O R U
DKKAT
DKKAT
fiekil 3.6
retim
koflullarnn ayn, talep koflullarnn
SIRA
SZDE
SIRA SZDEfarkl olmas durumunda dfl ticaret ve denge
Y mal
AMALARIMIZ
pu
A lkesi

TELEVZYON
y2
C
pA
NTERNET
NTERNET
x3
x1
x2
y1
y3
pu
0
ki lke arasndaki i fiyat farkllklar
Y mal
pB
pu
pA
Y
d1
pA
d2
pB
X
1*0 *
I 1
E
d2
F
pu
X mal
fiekil 3.7
pB
I0
d1
T E LyE V Z Y O N
B lkesi
KI T A P
1
Y
y1
2
pu
K y T A P
3
Y mal
AMALARIMIZ
pu
X mal
x2
x1 X x3
X mal
Bu iki lke arasndaki talep yaplarndaki

farkll vurgulayabilmek iin A lkesindeki
tketici tercihlerinin Y malnda younlafltn (I0, I1), buna karfllk B lkesi tketicilerinin tketim bileflimlerinde X malnn arlk
tafldn (I*0, I*1) varsayalm. Talep yaplarndaki bu farkllk, lkelerin i fiyatlarnn
farkl olmasna neden olacaktr. A lkesinde,
kapal ekonomide denge PA fiyatnda d1 noktasnda oluflacak, B lkesinde ise yurt ii fiyatlar PB seviyesinde ve retim ve tketimde
denge de d2de oluflacaktr.
Analizimizde iki lke arasnda ticaretin
bafllayabilmesi iin nkoflullardan birisi i fiyatlarn farkl olmasdr. A lkesi yurt ii fiyat PA ile B lkesi yurt ii fiyat PB karfllafltrldnda PA fiyatnda Y, Xe gre daha pahal
bir maldr. PB iin ise Xin Yye gre daha pahal olduunu syleyebiliriz. Her lke kendi-
sinde ucuz olan maln retiminde uzmanlaflp ticarete bafllayabilir. O hlde A lkesi X mal, B lkesi de Y malnda karfllafltrmal stnle sahip olacaktr.
ki lkenin yurt ii fiyat dorularnn arasndan geen bir Pu gibi fiyattan dfl ticarete aldklarn varsayarak iki lkede oluflacak retim ve tketim etkilerini inceleyelim. A lkesi iin Pu fiyat X malnn Yye gre daha pahal olduu bir fiyattr. Bu durumda retim dengesi d1den C noktasna doru hareket edecektir. nk Xin daha pahal olduu bu fiyattan daha ok retim gerekleflecektir. Yeni fiyat (Pu) tketiciler iin de veri olduuna gre, yeni tketimde denge A noktasnda kurulacaktr. Dikkat edilirse yeni dengede tketiciler pahallaflan X malnn tketimini azaltmfllar, x2den x3 e gerilemifl, buna karfllk ucuzlayan Y mal tketimini y2den y3e artrmfllardr. A lkesinde tketicilerin arlkl olarak tkettikleri
Y malnn ucuzlamas, tketicilerin Y mal tketimlerini daha da artrarak I1 farkszlk erisi zerinde, daha yksek fayda dzeyine ulaflmalarn salamfltr.
B lkesi iin ise Pu fiyat Y malnn Xe gre daha pahal olduu bir fiyattr. Bu
durumda retim dengesi d2den C noktasna doru hareket edecektir. nk Ynin
daha pahal olduu bu fiyattan daha ok Y mal retimi gerekleflecektir. Pu fiyatnda tketiciler G noktasnda dengeye gelecektir. Tketiciler pahallaflan Y mal
tketimini azaltmfllar, y2den y3e gerilemifl, buna karfllk ucuzlayan X mal tketimini x2den x3e artrmfllardr. A lkesinde tketicilerin arlkl olarak tkettikleri X malnn ucuzlamas, tketicilerin X mal tketimlerini daha da artrarak I*1 farkszlk erisi zerinde daha yksek fayda dzeyine ulaflmalarn salamfltr.
retimde ve Tketimde Dengeden Teklif Erilerine

fiekil 3.8de verilen rnek yardmyla eflitli fiyatlarda A lkesinde retimde ve tketimde dengenin nasl kurulduunu bir kez daha grelim. Otarfli durumunda A
lkesinde tketicilerin I1 farkszlk erisinin temsil ettii fayda dzeyinde d1 noktasnda dengeye geldiini gryoruz. d1 noktas ayn zamanda retimde dengenin
saland noktadr. Bylece 60 X, 50 Y mal retilmekte ve tketilmektedir. Peki,
acaba d1 noktasnda hem MO, hem de MDOsn hesaplayabilir miyiz? Bu ayn zamanda d1 noktasndan geen P1 dorusunun eimine eflit olacaktr. P1 dorusu
zerinde iki noktay (d1 ve F noktalar) alarak eimi hesaplayabiliriz.
Eim=
y
40 50
1
=
=
x
120 60 6
P1 fiyat dorusunun eimi bize kapal ekonomi durumunda A lkesinde 1 Y

malnn 6 X malyla deifltirildiini ifade etmektedir.
fiimdi bir varsaym daha yapalm. A lkesinin B lkesi ile ticaret yaptn ve ticaret fiyatnn 1 Y ile 1 X deifltirildii fiyat olduunu kabul edelim. Bu fiyat elbette ki A lkesi iin Ynin daha ucuz olduu bir fiyattr.
Py/Pxin 1 olduu P3 fiyatnda retici dengesi d3 noktasnda kurulacaktr. Bu
noktada 130 birim X mal, 20 birim Y mal retilecektir. Dikkat edilirse P1 fiyatna
gre X retimini artrmann frsat maliyetinin dflk olduu P3 fiyatnda X mal retimi artmfltr. P3 fiyatnda tketimde denge c3 noktasnda salanacak, 80 birim X
mal ile 70 birim Y mal tketilecektir. P3 fiyatnda tketicilerin ulaflabilecei en
yksek farkszlk erisi I3tr. c3Hd3 dfl ticaret geninin belirledii alana gre A
lkesi 130-80=50 birim X mal karfllnda 70-20=50 birim Y mal ithalat gereklefltirecektir. Ticaret haddi aka grebildiiniz gibi Py/Px =50/50=1 olacaktr.
59
Her iki lke de ayn retim

imknlar erisine sahip
olsa da serbest ticaret iki
lkenin de yararna
olacaktr.
60
fiekil 3.8
eflitli fiyatlarda retimde ve tketimde denge
Y Mal
110
100
P3
90
P2
80
I3
I2
c3
70
60
P1
I1
50
c2
d1
40
F
G
30
20
10
0
P1
d2
d3
P2
P3
X Mal
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180
Peki, dfl ticaret fiyat 1/2 (P2 fiyat) olursa retim ve tketim miktarlar nasl deiflecektir? P2 fiyatnda retimde denge d2de kurulacaktr. P2 fiyat yine kapal
ekonomideki yurt ii fiyata gre Xin pahal olduu bir fiyattr (P2>P1). Bu nedenle A lkesi X mal retiminde uzmanlaflmfl (60tan 110 birime ykselmifl); buna
karfllk Y retiminden vazgemifltir (50den 35e gerilemifl). Tketimde denge ise
P2 fiyat dorusunun I2 farkszlk erisine teet olduu c2 noktasnda salanmfltr.
Bu noktada tketiciler 70 X; 60Y tketeceklerdir. Oluflan c2Hd2 dfl ticaret genine gre 110 -70= 40 birim X mal ihracatna karfllk 55-35=20 birim Y mal ithalat
gerekleflecektir. Ticaret haddi Py/ Px=20/40 = 1/2 olacaktr.
Tablo 3.4
eflitli fiyatlarda
retim, tketim ve
dfl ticaret miktarlar
A lkesi
Kapal Ekonomi
(P1 fiyat)
Serbest ticaret
(P2 fiyat)
(P3 fiyat)
retim
60
50
110
35
130
20
Tketim
60
50
70
55
80
70
hracat
40
thalat
50
20
50
Toplam retim
60X+60Y
110X+35Y
130X+20Y
Toplam Tketim
60X+60Y
70X+55Y
80X+70Y
61
fiekil 3.9
Teklif erisinin belirlenmesi
Y Mal
Neoklasiklerin serbest ticaretin toplam dnya

haslasn artraca grfln de bu rnek zerinden aklayabiliriz. Kapal ekonomi durumunda A
lkesinin toplam retimi 60X+60Y iken, P2 fiyatnda 110X+35Yye, P3 fiyatnda ise 130X+20Yye
ykselmektedir. Her iki koflulda da tketimde
denge I1e gre daha yksek fayda dzeylerini
temsil eden I2 ve I3 gibi farkszlk erileri zerinde
kurulmufltur. Bir baflka ifadeyle refah artmfltr.
Yukardaki verilere bal olarak; yurt ii fiyattan (P1) bafllamak zere eflitli fiyatlarda A lkesinin Y mal ithalat karfllnda teklif ettii X
mallarn gstermemiz mmkn olacaktr. Benzer bir analiz B lkesi iin de yapldnda o lkenin de teklif erisi elde edilebilecek ve karfllkl talep kanununa gre denge ticaret haddi bulunacaktr. Burada altnn izilmesi gereken nokta lkelerin birbirlerinin mallarna olan talebinin
fliddeti dfl ticaret fiyatn ve dfl ticaret miktarlarn belirleyecektir.
100
90
80
P2
70
60
50
P3
40
30
20
P1
10
A lkesinin teklif erisini flekil 3.9 zerinde iziniz.
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
SIRA SZDE
KISM DENGE ANALZNDE DIfi TCARET
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Ksmi denge analizi araclyla belirli bir piyasada, retim sektrnde dfl ticareti
etkileyebilecek faktrlerin neler olduu aklanmaya alfllmaktadr. Ksmi denge
S Ove
R deifltii
U
analizinde rnein; piyasada otomobil fiyatnn nasl belirlendii
incelenmektedir. Analizde sadece otomobil piyasas zerinde durulur ve dolaysyla da
dier piyasalarn, otomobil piyasas zerindeki etkileri ihmal edilir
paribus
D K K(ceteris
AT
varsaym). Bu nedenle de ncelikle ilgilendiimiz piyasaya ynelik arz-talep erilerini kullanmamz gerekecektir.
SIRA SZDE
Dfl Ticaretin Olmad Durumda Denge
X Mal
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE

AMALARIMIZ
fiekil 3.10da A lkesinde X malna ynelik ksmi denge analizi
sunulmaktadr. X
mal piyasasnn tam rekabet koflullarnda alflt, reticilerin krlarn tketicilerin de faydalarn maksimize edecekleri varsaylmaktadr. A lkesinde X mal ihraK reticilerin
T A P
cat veya ithalat yaplmamakta, dolaysyla yurt ii fiyat yurt ii
arz ile
yurt ii talebi dengelemektedir. Tketici teorisinden hatrlayacanz zere, tketicinin X mal tketimini etkileyen temel faktrler Xin fiyat, zevk ve tercihler, Xi
TELEVZYON
ikame edecek rnlerin fiyatlar ve tketicinin geliridir.
fiekil 3.10 X mal piyasasnda toplam retici (b alan) ve tketici rantlarn (a
alan) gstermektedir. Ksmi denge analizi flu sorulara yant bulmamza yardmc
olacaktr:
NTERNET
Eer A lkesinde X malnn ticaretine izin verilirse, X malnn fiyatnda ve
yurt ii piyasada satlan X mal miktarnda nasl bir deifliklik olacaktr?
X malnn serbest ticaretinden kim kazanl kacaktr?
Ticaret yaplacak fiyat hangi politikalar etkileyecektir?
X malnn retildii sektr

AMALARIMIZ
dfl ticarete ak
deilse
piyasada denge yurt ii arz
ve talebin kesifltii piyasa
fiyatnda oluflacaktr.
K T A P
Tketici rant: Piyasa

fiyatnn zerindeki
fiyatlarda sz konusu mal
E L Eolan
VZYON
satn almayaT raz
tketicilerin, bu mal piyasa
fiyatndan elde etmeleriyle
oluflan kazantr.
N T Erekabet
RNET
retici rant: Tam
piyasasnda oluflan fiyatn
altnda bir fiyatla da
retmeye raz olan
reticilerin, daha yksek
piyasa fiyatndan
rettiklerini satmalaryla
oluflan kazantr.
62
fiekil 3.10
Kapal ekonomide X mal piyasasnda denge
X fiyat
X yurtii arz
a
PA Tketici rant
d0
retici rant
b
X yurtii talep
0
Ox
Bunun iin A lkesini X malnn ticaretine amamz ve oluflacak etkileri ayrfltrmamz gerekecektir. Talebi belirleyen temel faktrn X malnn
fiyat olduunu varsayalm. Eer A lkesinin yurt
ii fiyat (PA) dier lkelerin fiyatndan kkse
(Pu) A lkesi X maln dfl piyasalara ihra edecektir. Yurt ii reticiler daha yksek olan fiyattan, dier lkelerdeki tketicilere X maln satmak
isteyeceklerdir. Tersi durumda PA>Pu ise A lkesi
X mal ithalats olacak, A lkesindeki X mal tketicileri daha dflk fiyattan dier lkelerden X
mal almak isteyecektir.
Dnya Fiyatlar ve Karfllafltrmal

stnlkler
Yukarda yaptmz yurt ii fiyatla dnya fiyatlarnn karfllafltrlmas, aslnda A lkesinin X malnda karfllafltrmal stnlnn olup olmadnn belirlenmesidir. Yurt ii fiyatlar aslnda frsat maliyetini yanstmaktadr. Daha
nce yaptmz varsaymlardan hatrlayacanz zere karfllafltrmal stnlkler
esasna gre belirlenen dfl ticaret tm lkelerin yararna olacaktr.
Serbest ticaretin yarataca etkileri analiz etmeye bafllamadan nce A lkesinin
dnya X mal piyasasn etkileyemeyecek kk bir lke olduunu belirtelim. Dolaysyla A, dnya X mal piyasasnda oluflan fiyat kabul edecektir. Pu fiyatndan A
lkesinde snrsz miktarda X mal retileceini veya talep edileceini gsterebilmek iin tam esnek, yatay bir doru olarak izilmifltir.
X miktar
fiekil 3.11
hracat lke ve
dfl ticaret
X fiyat
X yurtii arz
hracat
a
PU
PU
PA
c
X yurtii talep
0
Talep edilen
miktar
Qx
Arz edilen
miktar
X miktar
63
A lkesi dfl ticarete aldnda yurt ii fiyatla (PA) dnya fiyat (PU) birbirine
eflit olacaktr. Hibir alc dnya fiyatndan fazla demek istemeyecek, hibir satc
da PUnun altnda bir fiyat kabul etmeyecektir. PA= PU olunca, yurt ii arz ile talep arasnda farkllk oluflacaktr. fiekil 3.11de gsterildii gibi PU fiyatnda A lkesinde X mal arz X talebinden fazla olmaktadr.
A lkesindeki X mal arz ve talebi arasndaki farka ramen, denge salanmaktadr. nk arz fazlal dier lkeler tarafndan talep edilmektedir. Dolaysyla bu
miktar Ann ihracat olacaktr. Peki, bu durumda A lkesinde ticaretten doan kazanlar nasl deiflecektir?
ncelikle daha yksek olan PU fiyat reticilerin lehine olacaktr. Buna karfllk
tketiciler fiyatlarn PAdan PUya ykselmesi sonucunda kayba urayacaklardr.
Kazan ve kayplar ayrfltrabilmemiz iin retici ve tketici rantlarna bakmamz
gerekecektir. Fiyatn ykselmesi retici rantnn cden c+b+d alanna artmasna neden olacaktr. Tketici rant ise a+b alanndan aya gerileyecektir. Ticaretten net
kazanc d alan gstermektedir.
Dfl ticaret durumunda fiyat

etkileyecek taflma
maliyetleri gibi faktrlerin
etkisini yok varsayarak,
lkeler arasnda fiyat
farkll ortadan kalkacak,
X malnn tek bir fiyat
olacaktr.
Tablo 3.5
Ticaratten nce Dfl ticaret sonras

a+b
c
Tketici rant
retici rant
Toplam
a
b+c+d
a+b+c
a+b+c+d
Deiflim
-b
+(b+d)
Dfl ticaretten sonra

ihracat lke
refahnda deiflim
+d
fiimdi ise PAnn ticaret ncesi dnya fiyatlarndan (PU) yksek olduunu varsayalm. Yine ticarete aldktan sonra tek fiyat geerli olacak A lkesinde X malnn fiyat PU olacaktr. fiekil 3.12de grlebilecei gibi yurt ii talep PU fiyatnda A lkesinde gerekleflen retimden fazladr. Arz ve talep arasndaki bu farkllk ithalat yoluyla karfllanacaktr. Yatay izilmifl PU fiyat dorusu X mal dnya arzn temsil etmektedir. A lkesini kk lke olarak varsaymfltk. Dolaysyla A lkesinin X mal
ithalat talebi PU fiyatn etkileyemeyecek, A istedii kadar X mal ithal edebilecektir.
fiekil 3.12
X fiyat
thalat lke ve dfl

ticaret
X yurtii arz
a
PA
PU
d
PU
thalat
X yurtii talep
Arz edilen
miktar
Talep edilen
miktar
Xmiktar
64
Yurt ii fiyatlarn daha dflk olan dnya fiyatlarna eflitlenmesiyle tketici rant adan a+b+dye ykselecektir. Buna karfllk fiyatn dflmesi retici rantnn azalmasna, b+c alanndan cye gerilemesine neden olacaktr.
Tablo 3.6
Dfl ticaretten
sonra ithalat
lke refahnda
deiflim
Ticaratten nce Dfl ticaret sonras

Tketici rant
retici rant
Toplam
Deiflim
a+b+d
+(b+d)
b+c
-b
a+b+c+d
+d
a+b+c
Btn bu soyut varsaymlarn tesinde, gerek hayatta ticarete konu olan mallarn fiyatlar sadece arz ve talep tarafndan belirlenmemektedir. rnein lkeler
arasnda retim maliyeti farkllnn yannda mallarn taflma maliyetleri de nemlidir. Dfl ticareti yaplan mallarn fiyatlar karfllafltrlrken dviz kuru belirleyici bir
faktr olmaktadr. Eer lkeler arasnda fiyat farklln ortadan kaldracak uygulamalar bulunursa, o mallarn ticareti yaplmayacaktr.
Ksmi denge analizi araclyla ticarete konu olan mallarn fiyatlarna etki eden
faktrlerin etkilerini inceleyebilmek mmkn olmaktadr. rnein gmrk tarifeleri, maln fiyatn tarife oran kadar artrmaktadr. Dolaysyla tarife oranlarndaki
bir deifliklik yurt ii retimi, tketimi ve ticaret yaplacak miktar dorudan etkilemektedir. Benzer bir flekilde ihracat amacyla retimi artrabilmek iin verilen
sbvansiyonlar ihra malnn fiyatn deifltirecektir. Miktar kstlamalar- kota gibi
uygulamalar da piyasadaki mal miktarn snrlamakta dolaysyla fiyatna etki etmektedir. Bu nedenle ksmi ve genel denge modelleri izlenen ticaret politikalarnn ekonomik etkilerini anlamamza yardmc olacaktr.
65
zet

A M A

A M A
Dfl ticaretin olmad bir ekonomide retici ve

tketici dengesini belirleyebilmek.
Otarfli durumunda bir lkede ancak retilebilen
mallar tketilmektedir. Bu nedenle retim imknlar erisinin belirledii snra teet olan, en
yksek fayda (refah) dzeyini temsil eden toplumsal farkszlk erisi ekonominin genel dengesini verecektir. Bu noktadan geen dorunun
eimi iki mal arasnda yurt ii deiflim orann
(nispi fiyat) verecektir.
retici dengesi, retim imknlar erisinin eiminin lke ii nispi fiyatlara eflit olduu noktada,
tketici dengesi ise retim imknlar erisine
teet olan toplumsal farkszlk erisinin eiminin
yurt ii nispi fiyatlara eflit olduu noktada gerekleflecektir.
Baflka bir ifadeyle denge noktasnda mallarn deiflim oranlar ile marjinal dnflm oran ve marjinal ikame oran birbirine eflit olacaktr.
Artan frsat maliyetleri koflullarnda dfl ticaretin
ve dengenin nasl salandn gsterebilmek.
Klasik dfl ticaret teorisinde retim maliyetlerinin
deiflmedii varsaylmfltr. Buna gre lkeler karfllafltrmal stnlklere sahip olduklar maln retiminde uzmanlaflabilmektedir. Oysa retimde sabit maliyetler koflulunu savunabilmek olduka
gtr. Neoklasikler artan frsat maliyetleri (azalan getiri) durumunda da dfl ticaretin iki lkeye
de kazan saladn ispat etmeye alflmfllardr.
Buna gre artan maliyet-azalan getiri koflulunu
ifade edebilmek iin orijine gre ibkey retim
imkanlar erisini kullanmaktayz. lkeler arasnda mallarn retim ve tketimindeki farkllklar,
bu mallara ynelik talep olmas kofluluyla dfl ticarete neden olmaktadr. ki lkenin i fiyatlarnn
arasnda bir fiyattan dfl ticaret yaplmaya bafllandnda iki lke de kazanl kacaktr. Oluflan
uluslararas fiyat (ticaret haddi) ticaret ncesi fiyattan ne kadar farkl olursa, yurt ii fiyatndan farkl
olan lke ticaretten o lde kazanl kacaktr.
Artan frsat maliyetlerinde retimde tam uzmanlaflma gerekleflmeyecektir. hra malnn yurt ii
retim maliyeti (frsat maliyeti) dfl ticaret fiyatndan kk olduu srece maln retimi gerekleflecektir. Artan maliyetler tam uzmanlaflmay engelleyecektir.

A M A

A M A
Dfl ticaret yapan lkelerde retim-tketim kazanlarn ayrfltrabilmek.

Otarfli durumunda bir lkede ancak retilebilen
mallar tketilmektedir. Buna karfllk ekonomi
dfl ticarete aldnda tketiciler ekonomide retilen mallardan daha fazlasn tketebilme imkanna kavuflurlar. lkeler arasnda serbest ticaretin olmas iin farkl fiyatn oluflmas yeterli olacaktr. Bunun sonucunda ticaretten kazanl klacak ve daha yksek bir refah dzeyi yakalanabilecektir. Burada kazanlar tketim (deiflim)
kazanlar ve retim (uzmanlaflma) kazanlarndan oluflmaktadr.
Tketiciler dfl ticaret yoluyla daha fazla mal tketme imkanna kavufltuklar iin orijinden daha
uzakta olan bir toplumsal farkszlk erisi zerinde tketim dengesine ulaflacaklardr. Yurt ii retim miktarn deifltirmeden, dfl ticaretin tketici
dengesinin daha yksek fayda dzeyine salanmas tketim (deiflim) kazanlar olarak ifade
edilir. Serbest ticaret yoluyla oluflan fiyatn, lkede ihra mal retimini artrmas ise retimde uzmanlaflma etkisi ad verilir.
Oluflan uluslararas fiyat (ticaret haddi) ticaret
ncesi fiyattan ne kadar farkl olursa, yurt ii fiyatndan farkl olan lke ticaretten o lde kazanl kacaktr.
Arz ve talep yapsndaki farkllklarn lkeler arasnda ticarete nasl yol atn gsterebilmek.
ki lke ve iki maln olduu bir modelde lkeler arasnda retim yaplarndaki farkllklar
farkl retim imknlar erileriyle gsterebiliriz.
Buna karfllk talep yaplarndaki farkllk ise
farkl toplumsal farkszlk erileri paftalaryla ifade edilmektedir.
Arz ve talep yaplarndaki bu farkllklar lkelerin yurt ii fiyatlarnn farkl olmasna neden olacaktr. Yurt ii fiyatlardaki farkllklar ise karfllafltrmal stnlklerin belirlenmesini salar. Buna
gre her lke karfllafltrmal olarak stnle sahip olduu maln retiminde uzmanlaflmal ve
ihracatn yapmaldr. lkeler arasnda dfl ticaret
fiyatnn nasl belirlendii sorusuna cevap verebilmek iin ise karfllkl talep kavramn kullanyoruz. hra edilen mal karfllnda ithal maldan
ne kadar talep edildii nem kazanmaktadr. Bil-
66
diiniz gibi, karfllkl talep teklif erileri araclyla gsterilmektedir. thal malna olan talebin
fliddeti dfl ticaret fiyatnn oluflmasnda etkili olmaktadr.
Bu sayede klasiklerin lkeler arasnda zevk-ve
tercihlerin ayn olduu varsaym da terk edilmektedir.

A M A
Ksmi denge analizinde dfl ticareti aklayabilmek.

Ksmi denge analizi, belirli bir piyasada piyasa
dengesini etkileyebilecek tm hareketlerin, politikalarn dfl ticareti nasl etkilediini grmemizi
salar. Bu analizler yaplrken dier piyasalardaki koflullarn deiflmedii kabul edilir. rnein
otomobil piyasasna iliflkin arz ve talep erileri
kullanlarak, rnein dfl ticarette taflmaclk maliyetleri, dviz kurlarndaki deiflmeler gibi faktrlerin dfl ticaret zerine etkileri ortaya koyulmaya alfllr. Ksmi denge analizinde dfl ticaret
durumunda fiyat etkileyecek taflma maliyetleri
gibi faktrlerin etkisini yok varsaylarak, lkeler
arasnda fiyat farkll ortadan kalkacak, maln
tek bir fiyat olacaktr. Fiyattaki bu deiflime bal olarak refahtaki deiflimi retici ve tketici rantlarndaki deiflim belirleyecektir.
67
Kendimizi Snayalm
1. ki lke arasnda denge ticaret haddi (uluslararas ticaret fiyat) ile ilgili olarak afladaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. ki lke arasndaki corafi yaknla baldr.
b. Kk lkenin i fiyat dorusuna eflittir.
c. ki lkenin yurt ii fiyat dorular arasnda oluflur.
d. Byk lkenin yurt ii fiyatnn yarsna eflittir.
e. ki lkenin fiyatlarnn oranlanmasyla bulunur.
2. Artan maliyetler (azalan getiri) flartlarna gre izilmifl bir retim imknlar erisi zerinde serbest ticaret
araclyla tam uzmanlaflmann (ihtisaslaflma) gerekleflmemesinin nedeni afladakilerden hangisidir?
a. Yurt ii fiyatlarn artan maliyetler nedeniyle ykselmesi
b. Azalan marjinal fayda kanunun ifllemesi
c. retim faktr stokunun azalyor olmas
d. Daha yksek fayda dzeyini temsil eden farkszlk erisine geiliyor olmas
e. Dfl ticareti kstlayan uygulamalarn bulunmas
5. Yukardaki tablodaki verilere bal kalarak dnya fiyatlarnn 3T olmas durumunda A lkesi;
a. 10000 retecek, 7000 tketecek, 3000 ihra edecektir.
b. 9000 retecek, 8000 tketecek, 1000 ihra edecektir.
c. 8000 retecek, 9000 tketecek, 1000 ithal edecektir.
d. 10000 retecek, 10000 tketecek, ticaret yapmayacaktr.
e. 10000 retecek, 7000 tketecek, 3000 ithal edecektir.
Y
Y
y1
P1
c
d
I2
3. Eer ticaret haddi iki lkenin frsat maliyetlerinin

arasnda olufluyorsa afladakilerden hangisi dorudur?
a. ki lke de ticaretten kazanl kmaz
b. ki lke de kazanl kar
c. Sadece bir lke kazanl kar
d. Bir lke kazanl karken dieri kaybeder
e. Bu fiyattan dfl ticaret gerekleflmez
Fiyat (T)
Arz miktar
Talep miktar
7000
10000
8000
8000
9000
8000
11000
7000
4. Yukardaki tablodaki verilere bal kalarak ticaretin

olmad durumda ka birim X mal tketilmektedir?
a. 7000
b. 8000
c. 9000
d. 10000
e. 10000
I1
e
I0
b
P0
X1
P1
6. fiekile gre kapal ekonomide kararl denge hangi

noktada kurulacaktr?
a. a
b. b
c. c
d. d
e. e
7. fiekle gre c noktasnda tketici dengesinin kurulamamasnn nedeni afladakilerden hangisidir?
a. Tketim dengesi orijine en yakn toplumsal farkszlk erisi zerinde kurulur.
b. Tketiciler I2 farkszlk erisini tercih etmemektedirler.
c. I2 farkszlk erisinin temsil ettii fayda dzeyine ulaflabilecek mal retimini lke gereklefltirememektedir.
d. Yurtii fiyatlar uygun deildir.
e. Tketicilerin geliri yeterli deildir.
68
8. fiekle gre P0 fiyatndan dfl ticarete aldnda retimin d noktasndan b noktasna kaymas hangi etkiyle
aklanmaktadr?
a. Uzmanlaflma
b. Tketim
c. Ticaret haddi
d. Refah
e. Byme
9. ki lke arasnda ticaret kazanlarnn dalm afladakilerden hangisine baldr?
a. Her bir lkede kullanlan retim faktr miktarna
b. Her lkenin mutlak stnlklerine
c. retim imknlar erisinin belirledii snrna
d. Ticaret haddinin yurtii fiyatlardan farkllna
e. Ulusal paralarnn deerine
10. Ksmi denge analizinde X malnn serbest ticareti
yapldnda, daha dflk olan uluslararas fiyatn zerindeki fiyatlarda sz konusu mal satn almaya raz
olan tketiciler hangi kazanc elde ederler?
a. Tketici rant
b. retici rant
c. Dfl ticaret rant
d. Faiz geliri
e. Arbitraj geliri
Yaflamn inden
TURKISH.com
30/08/2006
ABnin ayakkab kmaz

Avrupa Komisyonu in ile Vietnamdan ithal edilen deri ayakkablara yksek gmrk vergileri konulmasn
talep ediyor. in ile Vietnamn ithalat ata Brkselde
endifle yaratyor
Bu ay baflnda her iki lkeden ithal edilen ayakkablara geici kstlamalar getirilmiflti. Fakat Avrupa Komisyonu, bunlarn yerine daha ar ve daimi gmrk duvarlar ekilmesini neriyor.
in ile Vietnamn ithalat ata Brkselde endifle

yaratyor
Avrupann ayakkab imalatlar, nlem alnmazsa Uzak
Doudan gelen ucuz rnlerin kendilerini piyasadan
sileceini sylyor.
Fakat ayakkab satclar ayn fikirde deil; gmrk vergilerinin tketiciye olumsuz ynde yansyacana dikkat ekiyorlar.
Avrupa Birliine ye lkelerin hkmetleri ise bu tartflmada ikiye blnmfl durumda. Bir grup lke Avrupa Komisyonunun nerisine arka karken, karflt grup
ise byle bir adma gerek olmadn savunuyor.
in ile Vietnam, Avrupa Birliine her yl yz milyonlarca ift deri ayakkab satyor. Btn iflaretler, bu ticaretin nmzdeki yllarda daha da byyecei ynnde.
Fakat Avrupa Komisyonu, her iki lkenin de ayakkab
imalatlarnn byk devlet teflvikleri aldnn kantlanabileceini ve ancak bu sayede gerein tesinde ucuz
fiyatlarda ayakkab ihra ettiklerini sylyor.
Brksel merkezli Komisyon, inden ithal edilen ayakkablara yzde 16 buuk, Vietnamdan gelenlere ise
yzde 10 orannda vergi yklenmesini neriyor.
69

Bu neriye en ok destek veren iki Avrupa lkesi, ayakkab sanayiinin gl olduu talya ile Portekiz. Her iki
lke de imalat sektrn ayakta tutmann tek aresinin
bu olduunu savunuyor.
te yandan ngiltere ve Danimarka gibi birlik yeleri
ise in ile Vietnamn bu sertlikte bir gmrk duvarn
hak etmediini sylyor.
Ayakkab satclar ve tketici gruplar da bu tartflmada
byk apta in ve Vietnamn yannda duruyor.
Kaynak: BBC. ABnin ayakkab kmaz. Ocak 18, 2012

BBC Turkish.com: http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2006/08/060830_eu-shoes.shtml

1. c
2. a
3. b
4. b
5. b
6. d
7. c
8. a
9. d
10. a
Yantnz yanlfl ise Dfl Ticaret ve retim-Tketim Kazanlar bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise retim Koflullarnn Farkl
Olmas Durumunda Bal Dfl Ticaret bafllkl
konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Dfl Ticaretin Olmad Bir
Ekonomide Denge bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Dfl Ticaretin Olmad Durumda Denge bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise retim Koflullarnn Farkl
Olmas Durumunda Bal Dfl Ticaret bafllkl
konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Ksmi Denge Analizinde
Dfl Ticaret bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Sra Sizde 1
fiekil 3.1de a noktasnda Po fiyat dorusu Io farkszlk
erisine teettir. Bu noktada MO fiyat dorusunun eimine eflittir ve tketimde denge salanmfltr. Ancak genel denge koflulu retimde ve tketimde dengenin ayn anda salanmasn gerektirmektedir. Oysa retim
dengesine baktmzda Po fiyat dorusuna paralel izdiimiz Po fiyat dorusu retim imkanlar erisine b
noktasnda teet olmufltur. Bu fiyattan ekonomi ox3 kadar X mal; oy3 kadar da Y mal retecektir. Buna karfllk tketim dengesi iin oy2 kadar Y mal; ox2 kadar
da X mal tketilmesi gerekmektedir. O hlde yurt ii
piyasada Y malnda y2y3 kadar karfllanmamfl bir talep,
X malnda da x2x3 kadar arz fazlal oluflacaktr. Piyasada Y malna gre daha fazla retilen X malnn fiyat
dflerken, Ynin fiyat ykselecektir. Yurt ii fiyattaki bu
deiflim retilen tm mallarn tketildii d noktasna
gelinceye kadar devam edecektir. Bu nedenle kalc ve
istikrarl denge ancak d noktasnda kurulabilir.
Y mal
P1
Y
y2
y1
y3
0
P0
P0
x2
x1
I1
I0
b
x3 X
P1
X mal
Sra Sizde 2
fiekil 3.5e gre A lkesi iin Pu fiyat X malnn PAya
gre daha pahal olduu bir fiyattr. Bu durumda retim dengesi d1 noktasndan C noktasna doru hareket
edecektir. Xin fiyatnn artmas, X retimini krl hle
getirecektir. B lkesi iin ise Pu fiyat Y malnn Xe gre daha pahal olduu bir fiyattr. Bu durumda retim
dengesi d2den E noktasna doru hareket edecektir.
Ynin daha pahal olduu bu fiyatta Y malnn yurt ii
retimi artmfltr. O hlde A lkesinde X malnda, B
lkesinde ise Y malnda retiminde eksik uzmanlaflma
gerekleflmifltir.
70
Sra Sizde 3
A lkesinin teklif erisi zerinde yurt ii fiyattan (P1)
bafllamak zere eflitli fiyatlarda A lkesinin Y mal ithalat karfllnda teklif ettii X mallarn gstermemiz
mmkn olacaktr. Buna gre dfl ticaret fiyat P1 olduunda A lkesinin i fiyatna eflit olduundan ticaret
gerekleflmeyecektir. Fiyat P2 olduunda 20 birim Y
mal karfllnda 40 birim X mal teklif edilmektedir.
Dfl ticaret fiyat P3 olduunda ise 50 birim Y mal karfllnda 50 birim X mal teklif edilmektedir.
110
100
90
80
TE A
P2
Y Mal
70
60
50
P3
40
30
20
P1
10
0
0
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 140 150 160 170 180

X Mal
Appleyard, D., Field A. & Cobb, S. (2010). International Economics. New York: McGraw-Hill Pub.
Carbaugh, R. J. (2012). International Economics, 12th
Edition. Cincinnati, OH: South-Western College
Publishing.
Kitabevi Yaynlar.
Karluk, R. (2011). Uluslararas Ekonomi. stanbul: Beta
Seyidolu, H. (2003). Uluslararas ktisat. stanbul: Gzem Can yaynlar.
Amalarmz


Bir lkenin, sahip olduu retim faktr donanmnn uzmanlaflma ve uluslararas ticaretteki roln anlatabilecek,
Bir lkenin nispi retim faktr donanmnn anlamn belirleyebilecek ve
mallarn retim faktr younluklar ile birlikte uluslararas ticaretteki etkisini tanmlayabilecek,
Uzmanlaflma ve uluslararas serbest ticaret sonucunda lkeler arasnda mal
fiyatlar yannda retim faktr fiyatlarnn da eflitleneceini gsterebilecek,
Uygulamada Heckscher-Ohlin Modelinin geerliliini tartflabilecek ve modele ynelik elefltirileri tanyabilecek,
Bir lkenin retim faktr yapsnda sadece bir faktrn artmas sonucu retim yapsnn nasl deifleceini karfllafltrabilecek,
Heckshcer-Ohlin Modelinin ksa dnemde geerlilik durumunu aklayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Heckscher-Ohlin Modeli
Nispi retim Faktr Donanm
retim Faktr Youn Mal
Kt retim Faktr
Eflrn Erisi
Leontieff Paradoksu
Edgeworth-Bowley Kutu
Diyagram
Stolper Samuelson Teoremi
Rybczinsky Teoremi
Spesifik Faktr
indekiler
Uluslararas ktisat
Teorisi
Faktr Donatm
Teorisi: HeckscherOhlin Modeli
GRfi
HECKSCHER-OHLN MODEL
HECKSCHER-OHLN MODELNN
GENfiLETLMES
KISA DNEML ANALZ: SPESFK
FAKTR MODEL
Faktr Donatm Teorisi:

Heckscher-Ohlin Modeli
GRfi
Birinci nitede belirttiimiz zere, klasik iktisatlara gre bir mal iin retim fonksiyonu btn lkelerde farkl idi. Bir lke, dier lkelere gre, ayn oranlarda retim
faktrlerine sahip olsa bile, ayn maldan ayn miktarda retmeyecektir. Bu da onlara gre ticaretin esasn teflkil etmektedir. Fakat klasik iktisatlar hibir zaman retim fonksiyonlarnn lkelerde neden farkl olduunu yeterince aklayamamfllardr.
Klasik iktisatlara gre ayn maln retim fonksiyonlarnn lkelerde farkl olmas, 1. nitede bahsettiimiz 6. varsayma dayanmaktadr. (Bu varsaym retim
faktrlerini lke iinde hareketli fakat lkeler arasnda hareketsiz olduunu belirtmiflti.) nk retim faktrlerinin lke iinde hareket etmesi, fakat lkeler arasnda etmemesi, retim faktrlerinin lke iinde kalarak iflgc maliyetleri en dflk
mallarn retimine kaymasna sebep olacaktr. Bu yzden de lke, en dflk iflgc maliyetleriyle elde edebilecei mallar retecektir. retim faktrlerinin lkeler
arasnda hareketliliinin kabul edilmesi hlinde, btn lkelerde ayn mal iin retim fonksiyonlarnn da ayn olmas gerekecektir. Zaten zerinde durulmas gereken de bu nokta olmaktadr.
Resim 4.1
Eli Filip Heckscher
(1879- 1952),
sveli iktisat,
iktisat tarihisi ve
politikac.
retim fonksiyonlarnn (teknolojinin) lkelerde farkl olmas ve bunun ticaretin esasn oluflturmas, klasiklerden sonra gelen iktisatlar arasnda genifl lde
tartfllmfltr. Bunlar arasnda Eli Heckscher ve Bertil Ohlin, lkelerde ayn mal-
Resim 4.2
Bertil Gotthard
Ohlin (18991979),
sveli iktisat ve
politikac. Nobel
iktisat dln
1977 ylnda
kazanmfltr.
74
lar iin retim fonksiyonlarnn ayn olduunu kabul ederek, ana kaynan lkelerin sahip olduu nispi retim faktr donanmnn olduunu belirtmifllerdir. Onlara gre ayn mal iin lkeler arasnda retim fonksiyonu ayndr. Bir lke, dier bir
lkeye gre nispi olarak ayn miktarda retim faktrlerine sahipse ayn mallar retecektir. Fakat lkelerde farkl mallarn retimi iin farkl retim faktrleri bilefliminin kullanm sz konusudur. rnein, A mal retiminde sermaye, B mal retiminde ise iflgc, dier retim faktrlerine gre nispi olarak bol kullanlabilir. Bu
durumda A mal sermaye youn, B mal ise iflgc youn bir maldr.
Bir lke dier bir lkeyle karfllafltrldnda nispi olarak bir retim faktrne
daha fazla sahipse, daha fazla donanml olduu bu retim faktrnn nispi olarak daha fazla kullanld mal retiminde dflk maliyet ya da yksek verim avantajna sahip olur. lkeler arasnda uzmanlaflma ve uluslararas ticaret de bu duruma gre oluflur. Bylece Heckscker-Ohlin Modeli, Karfllafltrmal stnlkleri
(klasik iktisatlardan farkl olarak) lkelerdeki nispi retim faktr donanm ile
mallarn retim faktr younluklarna dayanarak aklar.
HECKSCHER-OHLN MODEL
lee gre sabit verim:
Girdilerdeki artfl oran ile
rn miktarndaki artfl
orannn ayn olmas.
lee gre artan verim:
Girdilerdeki artfl oranndan
rn artfl orannn fazla
olmas.
lee gre azalan verim:
rn artfl orannn
girdilerdeki artfl orannn
altnda kalmas.
fl gc: Mal ve hizmet
retmek iin gerekli fiziksel
ve zihinsel alflmalar;
emek.
Sermaye: Mal ve hizmetleri
retmek iin kullanlan
makine, ara, fabrika vb;
kapital.
flgc Youn Mal:
Sermayeye gre daha fazla
iflgc kullanlarak retilen
mal.
Sermaye Youn Mal:
flgcne oranla daha fazla
sermaye kullanlarak
retilen mal.
Kt retim faktrnn fiyat

tanm: Bir lkenin retim
faktr, yabanc lkeye gre
nispi olarak fiyat yksek
olandr.
Heckscher-Ohlin Modeli ak veya sakl birok varsayma dayanmaktadr. Bu varsaymlardan bir ksm Karfllafltrmal stnlkler Teorisinde de kabul edilen varsaymlardr.
1. ki mal, iki lke, iki retim faktr olduu varsaylmaktadr.
2. lkelerin mal ve retim faktr piyasasnda tam rekabet flartlar geerlidir.
3. lkelerin kendi iinde retim faktr hareketlilii tamdr fakat lkeler arasnda retim faktrlerinin hareket etmedii varsaylmaktadr.
4. lkelerdeki retim faktrleri ayn vasftadr (homojendir).
5. lkelerde retim faktr arz sabittir ve tam olarak istihdam edilmektedir.
6. lkeler arasnda serbest ticaret vardr, uluslararas ticarete konan herhangi
bir engel yoktur ve ulafltrma maliyetleri sfrdr.
7. Mallar, retim faktr younluklarna gre snflandrlabilmektedir (iflgc
youn, sermaye youn).
8. lkelerdeki mal retimlerinde ayn teknik uygulanmaktadr. Ayn retim
faktr girdileri, ayn miktarda mal retmektedir. Bu varsaymdan kan bir
sonu da lkeler iin daha sonra ele alacamz eflrn erilerinin her mal
iin ayn olacadr.
9. lkelerde lee gre sabit verim sz konusudur.
10. Bir mal iin retim faktr younluunun, btn faktr fiyat oranlarnda ayn olmas, deiflmemesidir. Bunun anlam, daha sonra da deineceimiz zere, iki farkl maln eflrn erilerinin birbirini sadece bir defa kesmeleridir.
Bu varsaymlar altnda, uluslararasnda ayn mal iin ayn retim fonksiyonlarnn geerli olmasna ramen, farkl mallarn farkl retim fonksiyonlarna sahip olmas ve lkelerin de nispi faktr donanmlarnn farkllk gstermesi sebebiyle
uluslararasnda karfllafltrmal stnlkler ortaya kar ve uzmanlaflma ile birlikte
uluslararas ticaret lkelere bir kazan salar.
Ksaca bir lke, nispi olarak daha fazla donanml olduu retim faktrnn (dier retim faktrlerine gre) youn olarak kullanld mallarda uzmanlaflmal ve o
mallar ihra etmelidir. Bu durumda lke uluslararas ticaretten kazanl kacaktr.
fiimdi, lkelerde nispi retim faktr donanmndan ne anlaflld zerinde duralm. E. Heckscher ve B. Ohline gre, bir lkenin kt retim faktr kendine yeterlilik varsaym altnda, yabanc lkeye gre nispi fiyat yksek olandr. Bu tanm
fiyat tanmdr.
75
4. nite - Faktr Donatm Teorisi: Heckscher-Ohlin Modeli
kinci tanm fiziksel tanmdr. Bir lkenin kt retim faktr yabanc lkeye gre, dier retim faktr biriminin baflna daha az fiziksel birim dflenidir. lk defa
W. Leontieff tarafndan tanmlanmfltr.
ktisat literatrnde genellikle bu iki tanm ele alnmaktadr. Belirttiimiz zere, hangi lkede bir retim faktrnn dierine oran, nispi olarak yabanc lkelerdekinden bykse, o retim faktrnn nispi olarak bol kullanan maln maliyeti, karfllafltrmal olarak dflk olacaktr. Bu yzden, fiziksel tanm yannda, fiyat
tanm da kullanlmaktadr. Bir lkede bir retim faktrne yaplan demelerin (o
faktrn fiyat anlamnda) dier retim faktrlerine yaplan demelere oran, yabanc lkelerindekinden kkse, o retim faktr ad geen lkede nispi olarak
daha bol bulunmaktadr.
Bu tanmlar iki ayr flekilde gsterilebilir.
KA : A lkesindeki sermaye miktar,
LA : A lkesindeki iflgc miktar,
KB : B lkesindeki sermaye miktar,
LB : B lkesindeki iflgc miktar,
RKA : A lkesindeki sermayeye yaplan demeler,
RLA : A lkesindeki iflgcne yaplan demeler,
RKB : B lkesindeki sermayeye yaplan demeler,
RLB : B lkesindeki iflgcne yaplan demeler,
olarak alnrsa, fiziksel tanma gre;
KA / LA > KB / LB ise,
A lkesinde sermaye nispi olarak daha boldur.
Fiyat tanmna gre ise,
RKA / RLA < RKB / RLB iken
yine A lkesinde sermayenin nispi olarak daha bol olduunu anlarz.
A lkesinde 100 birim sermaye 200 birim iflgc; B lkesinde 300 birim
sermaye 400 biSIRA SZDE
rim iflgc varsa, fiziksel tanma gre hangi lkede hangi retim faktr kttr?
Eflrn erileri, ayn toplam

retim miktarn salayan
iflgc ve sermaye girdileri
bilefliminin geometrik
yerlerini gstermektedir.
D fi N E L M
Modelin fiekille Aklanmas

Heckscher-Ohlin Modelini geometrik olarak da gstermek mmkndr. Modeli ilk defa geometrik olarak sunan R. Robinson ve K. Lancesterdir. R. Robinson ve K. Lancester Modeli aklamak iin eflrn erileri ve Edgeworth-Bowley
kutu diyagramn kullanmfltr. Yaklaflmlar daha ok fiziksel tanma
dayanmaktadr.
Eflrn erileri, retim faktrlerinin deiflik oranlarda kullanlmasyla elde edilen sabit rn miktarlarn
gstermektedir (fiekil 4.1). Her mal
iin farkl eflrn haritas sz konusudur.
Kt retim faktrnn
fiziksel tanm: Bir lkenin
kt retim faktr yabanc
lkeye gre dier retim
faktr biriminin baflna
daha az fiziksel birim
dflenidir.
flgc
SIRA SZDE
D fi N E L M
fiekil 4.1
S O R U
S O R U
Eflrn erileri
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ

K T A P
AMALARIMIZ
K T A P
3
2
TELEVZYON
0
NTERNET
1
Sermaye
TELEVZYON
NTERNET
76
fiekil 4.2
Heckscher-Ohlin
Teoreminin
geometrik
aklamas
Emek ve sermayenin fiyatlar

veri iken, her iki faktrn
eflitli bileflimlerine gre
yaplacak demeleri, eflmaliyet dorusu gsterir.
Pareto Optimumu: Mallarn
retimlerinde (ya da
tketiminde) varlan
optimum dalm. Bu
optimumda reticiler (ya da
tketiciler) en etkin retime
(ya da tketime) ulafllmfl
olur. Buradan sapldnda
retimde (ya da tketimde)
etkinlik bozulur. Bir
ekonomide retim ve
tketimde ayn anda pareto
optimumuna ulafllmas
Genel Pareto Optimumu
durumunu yanstr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O Pareto
R U (1848-1923).
Vilfedo
Pareto Optimumu kavramn
ilk bulan talyan
iktisatsdr.
DKKAT
Efl-maliyet dorusu: Bir
firmann (reticinin) verili
SIRA
bir
bteSZDE
ile retim faktr
fiyatlar sabitken
(deiflmezken) her iki retim
faktrnden (ifl gc ve
AMALARIMIZ
sermaye)satn alabilecei
miktarlarn eflitli
bileflimlerini veren doru.
fiekil 4.2de mallarn faktr

younluklarn eflrn erileri
flgc
yardmyla grmek mmkndr. fiekilde x1x1 ve y1y1; X v e
Y mallarnn eflrn erileriR
F2
dir. X ve Ynin retimleri eflx
2
rn erilerinin herhangi bir
I
noktasnda yer alabilir. Ancak
E
x
retim noktasn belirleyecek
2
y
S
olan efl maliyet (masraf)
2
E
dorulardr; eer efl maliyet
I
D
dorusu F1F1 fleklinde ise X
y
ve Y mal retimleri E ve D
2
D
E2
noktalarnn koordinatlarnn
belirledikleri miktarlar kadar
Sermaye
0
S2
F2
olacaktr. nk bu noktalarda her iki mal iin, marjinal
teknik ikame oranlarnn, faktr fiyatlar oranna eflitlii
(MTOES=FE/FS) gerekleflmifltir. Bu eflitliin bulunduu durumda Pareto Optimumu salanmfltr ve kaynaklarn yeniden dalm ancak bir maln retiminin azaltlmas sonucunda baflka bir maln retiminin arttrlmasyla mmkn klnabilir.
Dier bir ifadeyle E ve D noktalarnda, iflgc ve sermayenin dalm ve fiyatlar
veri iken, X ve Y mallarnn maksimum retimleri gerekleflmifltir. Ancak flekilden
de grld zere X ve Y mallarnn iflgc ve sermaye gereksinimleri farkldr.
Nitekim E noktasnda E1 birim iflgc ve S1 birim sermaye kullanlarak retim
gerekleflmifltir. D noktasnda ise E2 birim iflgc ve S2 birim sermaye kullanlmfltr. Grld zere X ve Y mal iin iflgc ve sermaye gereksinimleri farkldr.
Bunun anlam, X ve Y mal iin faktr younluklarnn farkl olduudur. OE ve
OD, X ve Y mallarnn faktr younluk hattn (dorusunu) gstermektedir. Farkl
faktr younluk hatlar bize, bu mallarn retimlerinde iflgc ve sermayenin deiflik oranlarda kullanldn gsterir. Nispi faktr fiyatlar deiflmedii srece faktrlerin iki kat artmas, retimi de ayn oranda artracaktr.
A lkesinde SIRA
sermayenin
SZDE fiyat (sermayeye yaplan demeler) 20, iflgcnn fiyat (iflgcne yaplan demeler) 50, buna karfllk B lkesinde sermayenin fiyat (sermayeye yaplan
demeler) 80, iflgcnn fiyat (iflgcne yaplan demeler) 60 ise fiyat tanmna gre
D hangi
fi N E Lretim
M
hangi lkede
faktr nispi olarak boldur?
S O R U
Faktr ihtiyalarnn
farkll veya farkl faktr younluklar retim noktalar E ve
Dnin orjinle birlefltirilmelerinden elde edilen hatlarla gsterilebilir. Bylece OE ve
OD, X ve Y mallarnn faktr younluk hatlardr. Faktr younluk hatlarnn X ve Y
DKKAT
mallar iin farkl olmas, bu mallarn retimlerinde iflgc ve sermayenin farkl oranlarda kullanldn gstermektedir. fiekilde X mal iflgc, Y mal sermaye youn
SIRA
SZDEfiyatlar deiflmedii srece, faktrlerin (iflgc ve sermaye) iki
maldr. Nispi
faktr
kat artfl, X ve Y mallar retimlerini de iki kat arttracak; x1x1 ve y1y1 eflrn eri'
'
lerden x2xAMALARIMIZ
2 ve y2y2 nin zerindeki noktalara (E ve D ) hareketi salayacaktr. Faktrlerin artfllar dikkate alndnda faktr younluk hatlarnn akflmas ise, A ve B
mallar retimlerinin faktr younluklarnn ayn olduunu gsterecektir.

K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
77
fiekil 4.3te X mal eflitli faktr fiyat oranlarnda Y malna gre iflgflgc
c youndur. Y mal ise, sermaye youndur. Eer bir lkede nispi olarak
F3
iflgc bolsa, lke X malnda, sermaX
ye bolsa Y malnda uzmanlaflmal ve
F1
o mal ihra etmelidir. fiekilden de
F3
aka grlmektedir ki, F1F1, F2F2
Y
ve F3F3 faktr fiyat oranlarnn hepsinde X mal iflgc youn, Y mal
X
ise sermaye youn olarak retilebilF2
mektedir.
Eflrn erileri yardmyla, EdgeY
worth-Bowley kutu diyagram izip,
F2
bat (mukavele) erisini elde etmek
0
mmkndr. Bat erileri yardmyF1
la da Heckscher-Ohlin Modeli aklanabilir.
Herhangi bir lkenin sabit miktarda iflgc (L) ve sermaye (K) stoku olduunu
kabul edelim. Bu iki retim faktrn kullanarak X ve Y mal elde ediliyorsa, lkenin iki rnden elde edecei miktar Edgeworh-Bowley kutu diyagramnda gsterilen bat erisi zerinde olacaktr (fiekil 4.4).
XY bat erisi, X ve Y malnn eflrn erilerinin teet olduklar noktalarn birlefltirilmesinden meydana gelmifltir. Bat erisine maksimum retim erisi demek
de mmkndr. nk bu erinin zerinde olmayan bir noktada yaplacak retim
maksimum rn (X ve Y mal cinsinden) vermeyecektir. Ancak bu erinin zerindeki bir noktada rn (X ve Y mal), verili faktr donanm ile maksimum olacaktr. Eer bat erisi iki orijini birlefltiren bir doru fleklinde olsa idi, X ve Y mal retimlerinde faktr younluklar ayn olmas gerekirdi. Eer eri (fiekil 4.4deki
gibi) iki orijini birlefltiren apraz izginin altnda kalyorsa X mal sermaye youn,
Y mal iflgc youn olarak retiliyor demektir. Eer bat erisi apraz izginin
stnde kalsa idi, X ve Y malnn faktr younluklar tersine olacakt.
fiekil 4.3
X mal iflgc,
Y mal ise
sermaye
youndur
Sermaye
retici denge noktalarn

birlefltirilmesiyle oluflturulan
erinin geometrik yerine
bat erisi denir.
fiekil 4.4
Sermaye (K)
flgc (L)
x3
y2
x2
y2
x3
x2
y3
Sermaye (K)
flgc (L)
y3
Edgeworth-Bowley
kutu diyagram
78
fiekil 4.5
fiekil 4.6
A lkesinde sermaye youn retim
B lkesinde emek youn retim

K
K (Sermaye)
flgc (L)
flgc (L)
Sermaye (K)
A lkesi
X
B lkesi
fiekil 4.5 ve fiekil 4.6da grld gibi, X ve Y mal retiminde A lkesi sermaye youn, B lkesi iflgc youn olarak retimde bulunmaktadr.
Bu iki lkenin kutu diyagramlarn fiekil 4.7de gsterildii gibi birlefltirebiliriz.
fiekil 4.7
Sermaye (K)
flgc (L)
A ve B lkelerinin
birlikte ele alnfl
Y
x2
y1
S
y1
x2
y2
C
X
y2
Sermaye (K)
ki lkenin bat erisinde, eimlerin ortak olduu ksmlar vardr. Dolaysyla,

sermaye de nispi olarak donanml olan A lkesi; sermaye youn X malndan XS
kadar retirken, iflgc youn Y malndan YS kadar retecektir. flgcnde nispi
olarak daha donanml olan B lkesi ise; Y1 C kadar iflgc youn Y malndan retirken, XC kadar sermaye youn X malndan retecektir.
79
Bu durumda her iki lkede hem X ve hem de Y malnn sermaye ve iflgc bakmndan marjinal fiziksel rnleri birbirine eflit olacaktr. nk C ve S noktalar
afla yukar ayn doru zerindedir (yani XC ve YS ayn doru zerindedir). Y' C
ve YS de birbirine paraleldir. Sonuta nispi retim faktr donanmna gre lkelerden biri sermaye youn malda dieri de iflgc youn malda uzmanlaflmfltr ve
uluslararas ticaret her ikisine de yarar salar.
Bat erisinden hareketle retim imknlar erisine varmak ve teoriyi bu erilerle aklamak da mmkndr.
Marjinal teknik ikame oran

(MTO): Bir retim
faktrnn (rnein
sermaye) dier bir retim
faktr (rnein iflgc)
yerine kullanlabilirliini
(ikame edilebilirliini)
gsteren oran.
fiekil 4.8
Sermaye (K)
Bat erisinden
retim imknlar
erisine
flgc (L)
x3
C
y2
x3
flgc (L)
y3
x2
x2
y2
y3
Sermaye (K)
Y Mal
y3
y2
X Mal
x2
x3
fiekil 4.9
fiekil 4.8de, Edgeworth-Bowley

kutu diyagram ile retim imknlar
erisinin balantsn grebiliriz. Bat erisinin her noktas retilecek
X ve Y malnn bileflimini gsterir.
Bat erisi zerindeki, rnein C,
G ve F noktalarnn belirledii X ve
Y mallar retim miktarlarnn, fleklin altnda dikey ve yatay eksenlerde X ve Y mallarn gstererek elde
edilen retim imknlar erisinin C',
G' ve F' noktalarna karfllk olduu
aktr.
Y Mal
(flgc Youn)
Sermaye ve iflgc
younluklarn
yanstan retim
imknlar erileri
yI
xI
X Mal
(Sermaye Youn)
80
fiekil 4.9da bu suretle elde edilen bir retim imkanlar erisinin flekli XY erisi
gibi ise, iflgc donanm nispi olarak fazla olan lkenin, XX erisi gibi ise, sermaye donanm nispi olarak fazla olan lkenin retim imkanlar erisini gstermektedir. retim imknlar erilerinin farkll, lkelerin nispi retim faktr donanmlarnn farkl olmasndan kaynaklanmaktadr.
Serbest Ticaret ve Yurt i Gelir Dalm
Serbest ticaret ve
yurt ii gelir
dalm
flgc
fiekil 4.10
Uluslararas ticaretin bir lkeye kazan salad anlafllmfl bulunmaktadr. Acaba

bu kazan kimlere gider? Toplumdaki btn yelere eflit olarak m datlr? Yoksa bazlar dierlerinden daha fazla m alr? Ya da bazlar dierlerinin pahasna daha ok mu kazanr?
rneimizi somutlafltrmak iin lkeyi Trkiye, iflgc youn mal buday, sermaye youn mal bilgisayar olarak ele alalm. Trkiye nispi retim faktr younluu bakmndan iflgc bol bir lke olsun. Uluslararas ticaret bafllad zaman Trkiye buday retiminde uzmanlaflmfltr. fiimdi Edgeworth-Bowley kutu diyagram yardmyla Trkiyedeki gelir dalmnn deiflimini inceleyebiliriz (fiekil 4.10).
Trkiye otarfli durumundaki A noktasnda (verili sermaye ve iflgcnn nispi
faktr fiyatlar F1F1de) b1b1 kadar buday ve m1m1 kadar bilgisayar retmektedir.
Ticaret baflladnda bilgisayar retimi azalr, buday retimi genifller ve ticaret
sonras denge bat erisi zerindeki B noktasnda kurulur. Toplam rn, yeni durumda b2b2 kadar buday ve m2m2 kadar bilgisayar fleklindedir. Yani yeni denge
durumunda faktr fiyat dorusu F2F2 hlini almfl, F1F1e gre daha yatklaflmfltr.
Bu da iflgcnn kazancnn sermayeye gre nispi olarak arttn gstermektedir.
Faktr kazanlarndaki bu trl bir deiflmeye, nasl bir ayarlama neden olmufltur?
Bir kere, ticaretin bafllamas ile mal
fiyatlar eflitlenmeye doru ynelir.
O
rneimizde, otarfli durumu ile karflb
lafltrlnca ticaret sonras buday fiyat yksek, bilgisayar fiyat ise dflktr. Bilgisayar retimi yabanc rekabeti sonras kslacak, buna karfllk
buday retimi yabanc talebi tatmin
etmek iin geniflleyecektir. GeniflleA
meyi kolaylafltrmak iin buday reticileri ek sermaye ve iflgc talep
ederler. Ticaret ncesinde tam istihm
damn olduu kabul edilirse, ek serF2 2
maye ve iflgc ihtiyacnn ancak kb
B
2
m
2
slan bilgisayar retiminden temin
F2
edilecei aktr. Fakat sermaye ve iflb
2
gc, bilgisayar retiminden eflit olO
Sermaye
m
mayan oranlarda serbest braklr. Bilgisayar sermaye youn bir mal olduundan, sermaye iflgcne kyasla daha fazla serbest braklmfltr. Oysa buday retimi ise iflgc youndur. Bylece
bafllangtaki faktr younluunda iflgc azl, sermaye okluu sz konusu olur.
Bu da sermayenin fiyatn afla doru iter. Ancak her iki maln reticileri de fiyat
ykselen iflgcnden tasarrufa yneleceklerinden, her iki mal retiminin de daha
fazla sermaye youn olma durumu sz konusu olacaktr. Bu eilim fiekil 4.10da
faktr younluk hatlarnn bilgisayar iin OmAnn OmB oluflu, buday iin ObAnn
ObB oluflu ve eimlerin deiflmesinden izlenebilir. Faktr younluklarnn deiflmesi, sermaye ve iflgcnn nispi verimliliklerinin durumunu da etkiler. Her iki
mal retiminde sermayenin daha az iflgc ile alflr duruma gelmesi, sermayenin
verimliliini dflrecektir. Dier yandan, her iflgc birimi baflna daha fazla sermayenin dflmesi iflgcnn marjinal verimliliini ykseltecektir. Tam rekabetin geerli olmas durumunda verimliliklerdeki bu deiflmeler, kazanlardaki deiflmeleri yanstacaktr. Bylece sermayenin kazancnn azalmas, buna karfllk, iflgcnn
kazancnn artmas sz konusudur.
Analizden kan sonu fludur: Bir lkenin karfllafltrmal stnlklere sahip olduu maln retiminde youn olarak kullanlan retim faktr serbest ticaret sonucunda kazanl kar. Dier taraftan, ithal ikame sektrnde youn olarak kullanlan retim faktrnn kazanc ise azalr. Bylece serbest ticaretten elde edilen
kazancn eflit olarak dalmad anlafllr. Genel bir ifadeyle, nispi olarak bol olan
faktrn kt olan faktre gre serbest ticaret sonucunda kazanc daha fazladr.
Modelin Elefltirisi
Heckscher-Ohlin Modeli olduka basitlefltirilmifl varsaymlara dayanmaktadr. Bu
varsaymlar da genellikle elefltiri konusu olmufltur.
1. Modelin iki mal, iki lke, iki retim faktrne dayanmas gerek hayat yanstmamaktadr. Mal ve retim faktr piyasalarnda tam rekabetin geerlilii
ve retim faktrlerinin lkeler arasnda hareketsizlii varsaymlar da son
derece geersiz varsaymlardr.
2. lkelerde retim faktrlerinin ayn nitelikte olmayacaklar da aktr. Ayrca,
retim faktrlerinin llebilirliinin kabul edilmesi de (retim faktrleri younluk orann hesaplayabilmek iin) ok gtr. Aktr ki, farkl nitelikteki retim faktrlerinin bulunmas, uluslararasnda farkl retim maliyetlerine
neden oluflturacak ve Model dfl ticaret imknlar yaratlacaktr.
3. Model, retim faktrlerinin nispi fiyatlarnn (Heckscher ve Ohlinin tanmlarna gre), nispi retim faktr donanmn yansttn aklamaktadr. Bu
aklama arza nem veren bir aklamadr. Eer, talep dikkate alnrsa sonu
ters ynde kabilir. rnein, iflgc bakmndan nispi olarak donanm fazla olan bir lkede iflgcne talep de fazla ise, iflgcnn fiyat dflk olmayacaktr (dier retim faktrlerinin fiyatlarna gre, nispi olarak yksek bulunabilecektir).
Bu sonu, nispi olarak ayn retim faktr donanmna sahip olan lkelerde, talep farkl ise, ticaretin bafllayabileceini aklamaktadr.
4. Mallarn talep tercihlerinin farkl olmas sonucu mal fiyatlar, maliyet oranlarn yanstmayabilir. Bylece ana modelden farkl bir uluslararas ticaret yaps ortaya kabilir.
5. Model, lkelerde ayn mal iin ayn retim tekniinin uygulandn varsaymaktadr. Oysa retim teknikleri lkelerde farkl olabilir. Bu durumda Heckscher-Ohlin modelinin geerliliine set ekilebilir.
6. Heckscher-Ohlin Modeli lee gre sabit verimler zerine kurulmufltur.
Ancak, uluslararas ticaret bafllaynca, piyasa geniflleyecek, isel ve dflsal
ekonomiler yardmyla maliyetler dflecektir. Bylece, lkeler arasnda farkl karfllafltrmal stnlkler oluflabilir. Uluslararas ticaret de bu farkl karfllafltrmal stnlkler yznden ortaya kabilir.
81
82
Nitekim bu varsaymlarn bir ksmnn (lee gre sabit verim, talep yapsnn dikkate alnmamas gibi) deifltirilmesi ile yeni dfl ticaret teorilerinden
bazlar (endstri ii ticaret gibi) retilmifltir.
7. lkeler arasnda ayn retim teknikleri kabul edilse bile, bir maln faktr younluu, lkelerdeki faktr fiyat yapsyla balantl deilse, teorem geerliliini kaybedecektir. Byle bir durum fiekil 4.11 ve 4.12de grlmektedir.
fiekil 4.11
fiekil 4.12
Maln faktr younluunun lke faktr fiyat yaps

ile balantszl hlinde Heckscher-Ohlin
Modelinin geersizlii I
Sermaye
Maln faktr younluunun lke faktr fiyat yaps

ile balantszl hlinde Heckscher-Ohlin
Modelinin geersizlii II
Sermaye
Pa
F1
Pb
F1
Pa
F1
F1
Pb
F2
Pb
F2
Pa
a
F2
Pb
F2
flgc
Pa
flgc
F1 fiyat geerli iken, a mal retimindeki sermaye/iflgc oran, b malna gre yksek, F2 fiyat geerli iken a mal retimindeki sermaye/iflgc oran, b malna gre dflktr. Yani; faktr fiyatlar oran F1 iken a mal bye gre sermaye
younluu fazla bir mal, F2 fiyat orannda ise iflgc younluu yksek bir mal
olmaktadr.
Model zerine Yaplan Uygulamal alflmalar

Heckscher- Ohlin Modelini test etmek zere eflitli uygulamal alflmalar yaplmfltr. Bu alflmalarn ilki 1951 ylndaki G. D. A. Mac Dougalln ABD ve ngilterenin
ihracatlaryla ilgili alflmasdr. Bu alflma Ricardo tipi karfllafltrmal stnlkleri
desteklerken, Heckscher- Ohlin Modeline aykr sonular bulmufltur. Daha sonralar R. M. Stern, B. Balassa, R. Bharadwaj, M. Tatemota, D.F. Wahl, W.R. Stolper, L.
Tarshis, H.P. Bowen et al, J. Romalis gibi iktisatlar ABD, ngiltere, Kanada, Japonya, Dou Almanya, Bangladefl, Almanya vb. lkeler iin eflitli alflmalar yapmfl ve sonulardan bazlar Heckscher- Ohlin Modelini desteklerken bazlar eliflkili sonular vermifltir.
Salt Heckscher-Ohlin Modeli zerine yaplan en nl alflma ise, 1954 ylndaki W. W. Leontieffin alflmasdr. W.W. Leontieff bu alflmasnda ABDnin ithal
ikamesi (ABD girdi- kt tablosunu kullandndan) ve ihracatn inceleyerek,
ABDnin ithal ikame sanayilerinin sermaye youn, ihracatnn ise iflgc youn olduunu bulmufltur. Tablo 4.1de alflmann sonularn grmek mmkndr.
hracat
Sermaye (dolar)
flgc (adam yl)
Sermaye /flgc (adam ylna dflen dolar)
thal kamesi
2.550.780
3.091.339
182.313
170.004
14.010
18.180
83
Tablo 4.1
Leontieffin Ulaflt
Sonular
W.W. Leontieffin elde ettii bu sonu Heckscher-Ohlin Modelinin tam tersini Girdi-kt tablosu: Bir
gsterdiinden Leontieff Paradoksu adn almaktadr. Fakat bu paradoksa birok ekonomide nihai mallarn
(kt) retiminde kullanlan
elefltiri yneltilmektedir. Bunlardan biri, arafltrmada mutlak ithalatn ele alnmad- ara mallarn ve girdilerin
, ithal ikamesi retiminin ele alnddr. Bu da gayet normaldir. nk ithal et- birbiriyle balant
katsaylarn gsteren tablo.
mek istedii bir mal retmek zorunda kalacak lke, hangi faktrde daha fazla donanmlysa, o faktr youn olarak kullanacaktr. Byle bir durumda da Heckscher-Ohlin Modeline karfl paradoksal bir durumdan bahsedilmeyecektir.
Ayrca, ABDde iflgc dier lkelerin iflgResim 4.3
cne gre daha etkindir. nk ABDde iflgWassily Leontieff
cne byk lde sermaye yatrlarak eitil(1905- 1999),
mektedir. Bu dikkate alnrsa paradoks yine
Nobel kazanan
ortadan kalkabilir denmektedir. Bu durumdan
(1973 ylnda) Rus
asll Amerikal
Leontieff de sz etmektedir. Leontieffe gre,
iktisat.
Amerikan iflgc, dier lkelerin iflgcne gre ortalama misli verimlidir. Dier taraftan,
E. Hoffmeyerde Leontieffin alflmasnda doal kaynaklar dikkate almadn belirtmifltir.
Hoffmeyere gre, Amerikann ithalatn teflkil
eden mallarn byk bir ksmnda doal kaynak kullanm hayli fazladr. Eer ithalattaki
bu mallarn hesaplanmasnda doal kaynaklar
dikkate alnrsa (hesap dfl braklarak) paradoks ortadan kalkacaktr. Ayrca ABDde ve
dier lkelerde farkl zevk ve tercihlerin bufiekil 4.13
lunmas, talep koflullarn deifltirerek ABDyi
Sermaye
Leontieff Paradoksu
iflgc youn mallarn ihracatna, sermaye youn mallarn ithalatna ynlendirmifl olabilir.
F1 a
Ancak birok arafltrma lkelerin zevk ve tercihlerinin byk farkllklar olmadn gsb
termifltir.
A1
Leontieff paradoksu faktr younluklarnn tersine dnmesi ile de aklanabilir. Eer
A ve B mallarnn eflrn erileri aa ve bb (fieX
F0
kil 4.13deki gibi) akflyor ise, FoFo faktr fiB1
yatlarnda A ve B malnn faktr younluklar
F1
ayndr; faktr younluk hatt da OXdr. Eer
F0
sermaye nispi olarak ucuzlarsa, faktr fiyat
F0
b
F2 B
dorusu F1F1 fleklinde daha dike olur. Bu
2
A2
F0
a
faktr fiyatlarnda her iki maln reticileri serF2
flgc
mayeyi iflgcnn yerine ikame ederler. An0
cak yeni faktr fiyatlar ile A mal sermaye yo-
84
un (OA1) ve B mal ise iflgc youndur (OB1). Dier taraftan, iflgcnn sermayeye gre nispi olarak ucuzlamas durumunda iflgc sermaye yerine ikame edilecektir. Faktr fiyat dorusu ise F2F2 olmufltur. Yeni fiyatlarda A mal iflgc youn,
B mal sermaye youndur. Bu deerlendirmelerin flnda, eer ABD faktr fiyat
oran F1F1, dier lkelerin F2F2 ise, ABD yurtiinde sermaye youn tekniklerle retilen mallar (Leontieffin ithal ikame mallar) ithal ediyor, buna karfllk ayn mallar dier lkelerde iflgc youn tekniklerle retiliyor olabilir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Sizce Leontieffin
bulduu sonu gerek bir paradoksu yanstmakta mdr?
SIRA SZDE
te yandan Daniel Trefler 1995 ylnda yaynlad alflmasnda (Krugman ve
D fi N E L M
Obstfeld, 2009,
s.79) Heckscher-Ohlin modeline gre lkelerde olmas gerekenden ok daha az ticaret hacminin bulunduunu aklamfltr. Ona gre modelde,
S O R U ticareti dolayl olarak retim faktrlerinin de ticaretini yanstmallarn uluslararas
mas gerekir. lkeler arasndaki ticaret hacmi bu yzden lkelerin nispi retim faktr donanmn
yanstacak flekilde olmaldr. Fakat alflma aykr sonular vermiflDKKAT
tir. rnein ABD dnya gelirinin yaklaflk %25ine sahiptir, buna karfllk dnya iflilerinin sadece %5i ABDdedir. Nispi faktr donanm Modeli ABDnin ithalatnda
SIRA SZDE
iflgc youn
mallarn ABDdeki iflgcnn 4 kat kadar iflgc iermesi gerektiini gstermektedir. Ancak yaplan alflmalara gre ABD ithalatnn iflgc ierii
ok azdr. AMALARIMIZ
inde ise durum tersinedir. in dnya gelirinin %3ne sahiptir, hlbuki dnya iflilerinin yaklaflk yzde 15i inde yaflamaktadr. in ihracat da olmas gereken kadar iflgc
K T A iermemektedir.
P
Trefler bunu teknoloji farkllklarna dayandrmaktadr. Treflerin hesaplad
teknolojik etkinlii gsteren katsaylar Tablo 4.2 de grmek mmkndr. nite
1de deindiimiz
teknoloji farkllna dayanan uluslararas ticaret modeli
T E L E V Z Y Ozere
N
Ricardo tipi Karfllafltrmal stnlkler Teorisiyle uyuflmaktadr.

K T A P
TELEVZYON
Tablo 4.2
Tahmin
N T E R N EEdilen
T
Teknolojik Etkinlik,
1983 (ABD = 1)
lkeler
Katsay
Bangladefl
0.03
Kaynak: Daniel
Trefler, American
Economic Review
(December 1995),
s. 1037
Tayland
0.17
Hong Kong
0.40
Japonya
0.70
Bat Almanya
0.78
NTERNET
HECKSCHER-OHLN MODELNN GENfiLETLMES

Stolper-Samuelson Teoremi
Heckscher- Ohlin modelinden flyle bir durum ortaya kar: lkelerde nispi retim
faktr donanmna dayanarak uluslararas ticaret bafllarsa, lkeler arasnda retim
faktr hareketlilii olmasa bile lkelerde retim faktr fiyatlarnn da eflitlenmesi
gerekir. nk bol olan retim faktrnn nispi olarak bol kullanld rnlerin ihracat, bu retim faktrne olan talebi arttrr. Bylece, lkede bu retim faktr nispi olarak ktlaflr ve sz konusu retim faktrnn fiyat ykselir. Dier taraftan, lke-
85
de kt olan retim faktrnn retimlerinde nispi

olarak bol kullanlan rnlerin ithalat da kt olan
retim faktrnn bollaflmas sonucunu dourur.
Bu nedenle, bu retim faktrnn fiyat dfler.
Neticede, ticaret bol olan retim faktrnn fiyatn ykselterek, kt olan retim faktrnn ise fiyatn dflrerek, retim faktr fiyatlarn eflitlemeye yneltir. Ayn varsaymlar altnda, ticaret lkelerdeki nispi mal fiyatlarn da eflitleyecektir.
Bu aklamalar ilk defa W. R. Stolper ve P.A.
Samuelson tarafndan yapldndan Stolper-Samuelson Teoremi diye adlandrlr. retim faktrleri miktarlar, mal fiyat oranlar ve retim
faktr fiyat oranlar arasndaki iliflkiyi fiekil 4.14
yardmyla gstermek mmkndr.
fiekilden grld zere faktr fiyat oran ile fiziksel faktr oran arasndaki
balanty LL, faktr fiyat oran ile mal fiyat oran arasndaki balanty KK erileri
gstermektedir. Eriler dikkate alndnda sermaye maliyeti (faiz ve dier maliyetler) /cret ile, sermaye/iflgc ve iflgc youn mal fiyat/ sermaye youn mal fiyat arasnda ters bir balant olduu grlecektir. Sermaye maliyeti/cret ykseldiinde (0Fden 0F1e), sermaye / iflgc oran dflmekte (0Lden 0L1e) ve iflgc
youn mal fiyat/sermaye youn mal fiyat oran da (0Kdan 0K1e) azalmaktadr.
Bylece, fiziki sermayenin iflgcne gre nispi azalfl, sermaye maliyetinin crete
gre ykselmesini ve sermaye youn mal fiyatnn iflgc youn mala gre artfln yanstmaktadr (ya da vice versa).
Resim 4.4
Antony Samuelson
(1915-2009), Nobel
iktisat dln
(1970) ilk kazanan
iktisatdr.
Wolgang R. Stolper (19132002): Stolper- Samuelson

teoremini birlikte yazmay
P.A. Samuelsona 1941
ylnda neren iktisat.
fiekil 4.14
Faktr Fiyat Oran

sermaye maliyeti
cret
Faktr oran, faktr

fiyat oran ve mal
fiyat oran iliflkisi
L
F1
F
L
Mal Fiyat Oran

flgc youn maln fiyat
sermaye youn maln fiyat
K1
L1
Faktr Oran
sermaye
iflgc
Nispi olarak sermaye donanm fazla olan A lkesi ile nispi olarak SIRA
iflgc
donanm fazla
SZDE
olan B lkesi uluslararas serbest ticarete girseler retim faktr fiyatlarnda ne gibi deiflme olur?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
86
Rybczinsky Teoremi
Rybczinsky Teoremi: retim
faktrlerinden birinin
miktarnn artmas
sonucunda o faktr youn
olarak kullanan mal ya da
sektr retiminin
geniflleyeceini, dier retim
faktrn youn olarak
kullanan mal veya sektr
retiminin daralacan
belirten teorem.
Tadeusz M. Rybczynsky
(1923- 1998), Polonya asll
ngiliz ktisat.
lkenin retim faktr yapsndaki deiflmelerin lkenin retim yapsn deifltireceini aklayan teoremdir. T.M. Rybczinsky, dnya ticaretinde pay kk bir lkenin retim faktrlerinden birinin artmas durumunda o faktr youn olarak
kullanan mal retiminin (sektrn) geniflleyeceini, buna karfllk artan faktr daha az kullanan mal retiminin (sektrn) daralacan gstermifltir. fiekil 4.15, Edgeworth-Bowley kutusu ile retim imknlar erisini gstermektedir.
rnek olarak yine Trkiye, buday ve bilgisayar alalm. fiekilde Trkiyenin
nfus artflndan nceki faktr donanm ObBOmAdr. Verili faktr younluklaryla D noktasnda buday ve bilgisayar retimi belirlenmifltir. Denge noktasnda bilindii zere:
MTYO ES (buday) =
FE
FS
= MTYO ES (bilgisayar)
Bylece bat erisi zerinde denge kurulmufl, faktrler hem buday hem de
bilgisayar retimine en etkin flekilde datlmfltr.
fiekil 4.15
A
Om
Om
Sermaye
Rybczinsky teoremi
b2
m2
b2
m2
C
Ob
flgc
Bilgisayar
m2
F
F
0
b2
Buday
87
retim imknlar erisinde ise, Edgeworth-Bowley kutusundaki D noktasna

karfllk D1 retim noktas vardr. Nfus artfl sonucunda iflgcnn artmas, Edge
worth-Bowley kutusunu ObCOm
A flekline dnfltrmfl, retim imknlar erisi de

A1B1den A 1B 1 fleklini almfltr. Yeni durumda retim imknlar erisi daha fazla
buday (iflgc youn mal) retebilme durumunu yanstmaktadr.
Ticaret haddinin deiflmediini varsayarsak (bu nedenle FF ile FF birbirine paralel izilmifltir), buday retiminin arttn, bilgisayar retiminin azaldn syleyebiliriz. fiekilde buday retimindeki artfl sonucu; b1b1 eflrn erisinden, b2b2
eflrn erisine, bilgisayar retimindeki azalfl sonucu ise; m1m1 eflrn erisinden, m2m2 eflrn erisine geilmifltir.
Hem buday hem de bilgisayar retiminde nfus artflndan nce ve sonraki
denge noktalarnn eimleri faktr younluklarnn ayn kalmas iin deiflmemelidir. Bu nedenle D noktas Ob (buday) orjininden Dye kan faktr younluk hatt zerinde olmaldr.Ayn flekilde bilgisayar orjinin Omden kan OmD ve OmD
faktr younluk hatlar birbirine paralel olmaldr (nfus artflndan nce ve sonraki D ve D denge noktalarnn eimi ayn olacandan).
retim imkanlar erisinde de ayn deiflmeleri grmek mmkndr, buday reutimi Ob1den Ob2ye ykselmifl, bilgisayar retimi ise Om1den Om2ye dflmfltr.
Grld zere, Rybczinsky teoremine gre; retim faktrlerinden birinin miktarnn artmas (rneimizde iflgcnn) sonucunda o faktr youn olarak kullanan
mal ya da sektr retimi (rneimizde buday) genifller, dier faktr (sermaye) youn olarak kullanan mal ya da sektr retimi ise daralr. Buna neden iflgcnn
ucuzlamas ve iflgcnn daha ok kullanld mal ya da sektrde, krlarn, sermaye youn mala (veya sektre) gre artmasdr. Bylece buday retimi iflgc fazlasn emerken, gerekli sermaye ihtiyacn da bilgisayar retiminden temin edecektir.
Bunun sonucunda buday retimi artarken, bilgisayar retimi kslacaktr.
flgc Kst Dorusu: Verili

teknoloji ve verili retim
faktr (iflgc ve sermaye)
miktaryla iflgc kst
alnarak elde edilecek
iflgc youn maln
(buday) ve sermaye youn
maln (bilgisayar) eflitli
retim miktarn gsteren
doru.
Sermaye Kst Dorusu:
Verili teknoloji ve verili
retim faktr (iflgc ve
sermaye) miktaryla sermaye
kst alnarak elde edilecek
iflgc youn maln (buday) ve sermaye youn maln (bilgisayar) eflitli retim
miktarn gsteren doru.
Bir lkeye srekli yabanc sermaye girmesi durumunda Rybczinsky SIRA

Teoremine
SZDE gre, o lkenin mal retiminde nasl bir deiflim beklenir?
Rybczynsky Teoremini iflgc ve sermaye kst dorularndan yararlanarak da aklamak
mmkndr. fiekil 4.16da AB
iflgc kst, DC ise sermaye kst dorusunu gstermektedir.
flgc kst dorusu, verili teknoloji ve verili retim faktr
(iflgc ve sermaye) miktarlaryla iflgc kst alnarak elde
edilecek iflgc youn maln
(rneimizde buday) ve sermaye youn maln (rneimizde bilgisayar) eflitli retim miktar bileflimini gsteren dorudur. Benzer flekilde sermaye kst olarak alnrsa sermaye kst
dorusu elde edilir.
D fi N E L M
Buday
fi N E L M
fiekil D4.16
Rybczinsky teoremi
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
Sermaye Kst Dorusu

SIRA SZDE
I
N2
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
SIRA SZDE

AMALARIMIZ
A
X
N1
K T A P
flgc Kst Dorusu
TELEVZYON
M2
M1 C
B
NTERNET
K T A P
TELEVZYON
Bilgisayar
NTERNET
88
Her iki retim faktrnn miktar veri alndndan (belli miktarda olduundan), verili teknoloji ile en uygun retim noktas Xtir. X noktasna gre M1 kadar
bilgisayar, N1 kadar buday retilir. Eer iflgc miktar artarsa iflgc kst dorusu ABden ABye kayar. Uygun retim noktas da Xten Yye hareket eder. Bu durumda iflgc youn mal (buday) N1den N2ye artmfl, buna karfllk sermaye youn mal (bilgisayar) M1den M2ye azalmfltr
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
DKKAT
KISA DNEML ANALZ: SPESFK FAKTR MODEL
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Bir ekonomide
birim iflgc ve 20 birim sermaye bulunmaktadr. Buday ve bilgisayaSIRA20
SZDE
rn teknolojilerini yanstan basit retim fonksiyonlarnda; 10 birim buday elde etmek iin
10 birim iflgc ve 5 birim sermaye kullanrken, bilgisayarn 10 birimi iin 5 birim iflgc
fi N E L M
ve 10 birim Dsermaye
kullanlmaktadr. Bu verileri kullanarak iflgc ve sermaye kst dorularn iziniz. Daha sonra (Rybczynsky Teoremi paralelinde) iflgcnn 30 birime ktS O R Uiflgc youn maln (buday) artfln ve sermaye youn maln (bilgisan dikkate alarak
yar) azalfln flekilde gsteriniz.
Daha nce verdiimiz rneklerde bir retim faktrnn bir mal retiminden (rSIRA SZDE
nein budaydan)
dier mal retimine (rnein bilgisayar retimine) kolaylkla
hareket ettiini varsaydk. Hlbuki gerek hayatta hi de byle deildir. Bir faktrn bir mal
(sektr) retiminden dier bir mal (sektr) retimine hareketi kolay
AMALARIMIZ
deildir. Belki uzun bir dnemde byle bir imkn ortaya kar. Bazen byle bir imkn bulunmayabilir de.
rneinK budaya
T A P olan talebin azalmas ve bilgisayara talep artfl sz konusu
ise buday retimi dfler bilgisayar retimi artar. Bu srete bir iflinin buday retiminden bilgisayar retimine kaymas uzun bir zamanda mmkndr. Ancak buday retiminde
bir makinenin (sermaye), bilgisayar retimine kaymas
T E L E V kullanlan
ZYON
sz konusu deildir. Bu makine byk bir ihtimalle hurdaya kar.
Uluslararas iktisatta retim faktrlerinden biri bir mal retimine (en azndan ksa dnem iin) bu flekilde yapflksa, o faktre spesifik faktr denir. Spesifik
N T E R N E T bir mal retiminden (sektrden) dier bir mal retimine (sekfaktr ksa dnemde
tre) hareket edemez. Sektrlerin ve mal retimlerinin yaplar incelendiinde ksa dnem iin birok retim faktrnn spesifik olduu grlr. Ancak uzun dnemde retim faktrleri (belki az ksm dflnda) spesifik olmaktan kar.
Uygulamada ksa ve uzun dnemli analiz nemlidir. rnein uluslararas ticaret sonucunda bilgisayar fiyatlarnda (budaya gre nispi olarak) bir dflme olsa
bu durum uzun dnemde sermayenin aleyhine iflgcnn lehine olur. Ancak ksa dnemde (faktrlerin spesifik olduunu dflnrsek) bilgisayar retiminde alflan ifliler kaybeder, buna karfllk buday retiminde kullanlan sermaye kazanr. Genel olarak spesifik faktrlerle ilgili tartflmalar ksa dnem iindir. Spesifik
faktr kavramn iktisatta ilk kullanan Avusturyal iktisat Friedrich Freiherr
von Wieserdir.

K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Friedrich Freiherr von

Wieser (1851-1926):
Avusturya Okulunun nemli
bir iktisats. Gnmz de
etkileyen Friedrich Hayek ve
Joseph Schumpeter gibi nl
iktisatlar da grflleriyle
byk lde etkilemifltir.
89
zet

A M A

A M A

A M A
Bir lkenin, sahip olduu retim faktr (iflgc, sermaye, doal kaynak) donanmnn uzmanlaflmasn ve uluslararas ticaretteki roln
anlatabilmek,
lkeler farkl retim faktr donanmna sahiptir.
Bu yzden bir lke bol miktarda pirin retirken,
baflka bir lke krom retir, dier bir lke elik
retir. nk pirin reten lkede toprak boldur
ve iklim koflullar uygun olduu iin arlkl olarak pirin retilir. teki lkenin krom retmesinin nedeni topranda bol miktarda krom madeninin olmasdr. Dier lkenin elik retmesinin
nedeni sermaye faktrne yeteri kadar sahip olmasndandr. Sermaye yannda bilgi ve nitelikli
elemana sahipse bilgisayar da retebilir.
Bir lkenin nispi retim faktr donanmnn
anlamn belirleyebilmek ve mallarn retim faktr younluklar ile birlikte uluslararas ticaretteki etkisini tanmlayabilmek,
Buradaki retim faktrne sahip olmay nispi
retim faktr donanm olarak alglamak gerekir. Bu durumu ncelikle vurgulayan Eli Heckscher ve Bertil Ohlin olmufltur. Onlara gre lkelerin uluslararas ticarete uzmanlaflmalar, nispi
olarak daha fazla sahip olduklar retim faktrnn nispi olarak daha fazla kullanld mal retimde olur. nk bu mal retiminde dflk maliyet ya da yksek verim avantajlar vardr. Bu
grfl Heckscher- Ohlin Modeli diye anlr.
Uzmanlaflma ve uluslararas serbest ticaret sonucunda lkeler arasnda mal fiyatlar yannda
retim faktr fiyatlarnn da eflitleneceini gsterebilmek
Stolper- Samuelson Teoremi, serbest uluslararas
ticaret sonucu retim faktr fiyatlarnn eflitleneceini flu flekilde aklamaktadr:
Bir lkede nispi olarak bol olan retim faktrnn daha fazla kullanld mallarn ihracat bu
retim faktrne olan talebi artrr. Bylece lkede bu retim faktr nispi olarak ktlaflr ve sz
konusu retim faktrnn fiyat ykselir. te
yandan lkede kt olan retim faktrnn retimlerinde nispi olarak bol kullanlan rnlerin
ithalat da kt olan retim faktrlerinin bollaflma-
s sonucunu dourur. Bu nedenle bu retim faktrnn fiyat dfler. Neticede uluslararas ticaret,
bol olan retim faktrnn fiyatn ykselterek,
kt olan retim faktrnn ise fiyatn dflrerek
retim faktr fiyatlarn eflitlemeye ynelir.

A M A
Uygulamada Heckscher-Ohlin Modelinin geerliliini tartflabilmek ve Modele ynelik elefltirileri

tanyabilecek
Heckser-Ohlin Modeli basitlefltirici birok varsayma dayandndan elefltirilere konu olmufltur.
En ok elefltirilen noktalardan biri talebi dikkate
almamasdr. rnein nispi olarak iflgc donanm fazla olan bir lkede iflgcne talep fazla
ise iflgcnn fiyat dflk olmayacaktr. Ya da
mallarn talep tercihlerinin farkl olmas sonucu
mal fiyatlar, maliyet oranlarn yanstmaz. Bylece ana modelden farkl bir uluslararas ticaret yaps ortaya kar.
Modele yneltilen bir dier elefltiri lee gre sabit verim varsaymnadr. nk uluslararas ticaret
bafllaynca piyasa geniflleyecek, isel ve dflsal ekonomiler yardmyla maliyetler dflecektir. Bylece
lkeler arasnda farkl karfllafltrmal stnlkler
ortaya kacaktr. Nitekim bu varsaymlarn deifltirilmesi sonucu yeni dfl ticaret teorilerinden endstri ii (intra industry) ticaret ortaya kmfltr.
Heckser-Ohlin Modelini test eden alflmalarn
bazlar modeli desteklerken bazlar da aykr
sonular vermifltir. Aykr sonu verenlerin en
nls W. W. Leontieffin 1954 ylndaki alflmasdr. Ancak Leontieff bu alflmasnda ithal ikamesini ele ald, iflgc verimliliklerini ABD ve
dier lkelerde ayn kabul ettii, doal kaynaklara (toprak) alflmasnda yer vermedii iin, talep koflullarn dflnmedii, retim faktr younluklarnn faktr fiyat yapsyla balantsn
kurmad vb gerekelerle elefltirilmifltir.
D. Trefler ise 1995 ylnda yapt alflmasnda
Heckscher- Ohlin Modeline gre lkelerde olmas gereken ticaret hacminin, lkelerin nispi
retim faktr donanmnn yapsn yanstmaktan ok uzak bulmufltur. Ona gre bu durum, lkelerdeki teknolojik yap farkllklarndandr. Buda Heckscher- Ohlin Modelinden ok Ricardo tipi Karfllafltrmal stnlklerle uyumludur.
90

A M A
Bir lkenin retim faktr yapsnda sadece bir

faktrn artmas (rnein iflgcnn g yda
hzl nfus artfl) sonucu retim yapsnn nasl
deifleceini karfllafltrabilmek
Bir lkenin retim faktrlerinden birinin artmas
sonucu retimin nasl deifleceini Rybczinsky
Teoremi aklamaktadr. Teoreme gre retim
faktrlerinden birinin artmas (rnein iflgcnn) o faktr youn olarak kullanan mal ya da
sektr retimi genifller, buna karfllk dier retim
faktrn (rnein sermaye) youn olarak kullanan mal ya da sektr retimi ise daralr. Bunun
sebebi iflgcnn ucuzlamas ve iflgcnn daha
ok kullanld mal ya da sektrde krlarn sermaye youn mala (veya sektre) gre artmasdr.

A M A
Heckshcer-Ohlin Modelinin ksa dnemde geerlilik durumunu aklayabilmek

Bir faktrn bir mala ya da sektr retiminden
dier bir mala ya da sektr retimine kaymas
uzun bir dnemde mmkndr. Ksa dnemde
bu olduka zor olur. retim faktrlerinden biri
bir mal yada sektr retime bu flekilde yapflksa bu faktre spesifik faktr denir. Ancak uzun
dnemde retim faktrleri spesifik olmaktan kar. Bu yzden Heckscher- Ohlin modeli ile ilgili analizleri uzun dnemli olarak dikkate almak gerekir.
91
Kendimizi Snayalm
1. Uzmanlaflma ve uluslararas ticareti, lkelerin nispi
faktr donanm ile aklayan model afladakilerden
hangisidir?
a. Mutlak stnlk
b. Karfllafltrmal stnlk
c. Heckscher-Ohlin
d. Monetarist
e. Keynesyen
2. Afladakilerden hangisi Heckscher-Ohlin Modeli
varsaymlarndan deildir?
a. ki mal, iki lke, iki retim faktr
b. Uluslararas ticaret kstlanmfltr.
c. lee gre sabit verim
d. Mal retimlerinde ayn teknik (teknoloji) uygulanmaktadr.
e. Bir maln faktr younluu btn faktr fiyat
oranlarnda ayndr.
5. A lkesi nispi faktr donanm bakmndan sermaye

bol ve sermaye youn mal ihra etmektedir. B lkesi
ise nispi faktr donanm bakmndan iflgc bol ve iflgc youn mal ihra etmektedir. Mallarn uluslararas
serbest ticareti durumunda sermayenin fiyat (faiz) ve
iflgcnn fiyat (cret) iin A ve B lkesinde hangi bileflim dorudur?
a. A lkesinde cret artar, B lkesinde faiz artar
b. A lkesinde faiz dfler, B lkesinde cret dfler
c. A lkesinde cret artar, B lkesinde cret artar
d. A lkesinde cret dfler, B lkesinde faiz dfler
e. A lkesinde faiz artar, B lkesinde faiz artar
6. Afladaki flekilde grlen faktr younluk dorularndan (hatlarndan) hangisi en ok sermaye youn teknolojiyi temsil etmektedir?
flgc
A
3. lkelerde nispi retim faktr donanmna dayanarak uluslararas serbest ticaret bafllarsa, lkeler arasnda
retim faktr hareketlilii olmasa bile, lkelerde retim faktr fiyatlarnn eflitlenmesi gerekir. ifadesi hangi teori, model ya da teoremi aklar?
a. Frsat maliyeti
b. Merkantilizm
c. Ricardonun karfllafltrmal stnl
d. Mutlak stnlkler
e. Stolper- Samuelson
4. Afladaki retim faktr miktarlarna gre B lkesinin nispi retim faktr donanmn hangisi en doru
aklamaktadr?
A lkesinde sermaye miktar, KA = 500 birim
A lkesinde iflgc miktar, LA = 250 birim
B lkesinde sermaye miktar, KB= 1000 birim
B lkesinde iflgc miktar, LB = 400 birim
a. B lkesinde iflgc kt
b. B lkesinde iflgc bol
c. B lkesinde sermaye kt
d. B lkesinde hem iflgc hem sermaye kt
e. B lkesinde hem iflgc hem sermaye bol
B
C
D
E
a.
b.
c.
d.
e.
Sermaye
OA hatt
OB hatt
OC hatt
OD hatt
OE hatt
7. Heckscher-Ohlin Modeli, klasik iktisatlarn kabul

ettii hangi varsaym temelde kaldrarak kendi modelini aklar?
a. ki mal, iki lke
b. Uluslararas ticaretin takas fleklinde yaplmas
c. Mallarn retim fonksiyonlarnn (teknolojilerinin) farkl olmas
d. retimin lee gre sabit maliyetlere gre yaplmas
e. Mal ve retim faktrleri piyasalarnda tam rekabet koflullar.
92
8. Afladaki flekilde A ve B mallarnn efl rn erileri

grlmektedir. F1 faktr fiyatnda A ve B mallarnn faktr younluklar hangisidir?
Sermaye
A
F1
F1
F2
F2
flgc
a.
b.
c.
d.
e.
A mal iflgc youn, B mal sermaye youn

A mal iflgc youn, B mal iflgc youn
A mal sermaye youn, B mal sermaye youn
A mal sermaye youn, B mal iflgc youn
Hibiri
9. Leontieffin alflmasnda bulduu sonulara Leontieff paradoksu (eliflkisi) denmesinin nedeni nedir?
a. ABDnin ihracatnn iflgc youn, ithalatnn
sermaye youn olarak kmas
b. ABDnin ihracatnn sermaye youn, ithalatnn
sermaye youn olarak kmas
c. ABDnin ihracatnn iflgc youn, ithalatnn iflgc youn olarak kmas
d. ABDnin ihracatnn sermaye youn, ithalatnn
iflgc youn olarak kmas
e. ABDnin ihracatnn sermaye youn, ngiltere ihracatnn iflgc youn olarak kmas
10. Dnya ticaretinde pay kk bir lkenin retim
faktrlerinden birinin artmas durumunda o faktr youn olarak kullanan mal retiminin (sektrn) geniflleyeceini, buna karfllk artan faktr daha az kullanan
mal retiminin (sektrn) daralacan belirten teorem
hangisidir?
a. Heckscher-Ohlin
b. Stolper-Samuelson
c. Mutlak stnlk
d. Rybczinsky
e. Leontieff paradoksu
Yaflamn inden
Amerika Birleflik Devletleri, Avrupa Birlii ve
Japonyann Karfllafltrmal Avantaj
Amerika Birleflik Devletleri, Avrupa Birlii ve Japonyann aklamfl karfllafltrmal avantaj (stnl), bir
lke ya da blgedeki her bir mal ya da mal grubu iin
toplam ihracatn iindeki yzde paynn toplam ithalat
iindeki yzde payndan ne kadar fazla olduuna gre
llr. ABnin 15 yesi (2011 itibariyle bu yeler 27dir)
Almanya, Fransa, ngiltere, talya, spanya, Hollanda,
Belika, Danimarka, Portekiz, Yunanistan, rlanda, Lksemburg, Avusturya, Finlandiya ve svetir.
Uluslararas ticaret birok lke iin (zellikle ABD ve
Japonya iin) dengede olmamasna ve uluslararas ticarete getirilen kstlamalarn karfllafltrmal avantajlar
saptrmasna ramen, aklanmfl karfllafltrmal avantajlar lmek yine de bir anlam ifade eder.
Tablo 4.3
ABD, AB ve Japonyada hracat ve thalatn 2001 Yl
Kompozisyonu ve Aklanmfl Karfllafltrmal Avantajlar
ABD
AB
Japonya
Toplamdaki
Toplamdaki
Toplamdaki
pay (%)
pay (%)
pay (%)
hracat thalat hracat thalat hracat thalat

Birincil Mallar
13.2
18.9
15.1
21.2
3.0
41.5
Gda
7.4
4.4
7.8
8.2
0.8
13.1
Yakt
1.8
10.9
3.6
8.0
0.4
20.1
82.4
76.7
82.1
75.4
92.8
56.7
8.7
14.0
11.8
9.8
19.9
2.6
(Petrol Tr)
Mamul Mallar
Otomotiv
rnleri
Kimyasallar
11.3
6.9
13.8
11.1
7.6
7.2
Ofis ve Tele-
17.3
14.6
10.8
12.2
20.5
15.1
2.4
6.9
4.3
5.3
1.7
6.9
komnikasyon
Malzemeleri
Tekstil ve
Konfeksiyon
Kaynak: WTO, International Trade Statistics (Genova, 2002),

Appendix tables A12, A14, and A19
93
Okuma Paras
Tablo 4.3te ABDnin gda sektrnde aklanmfl karfllafltrmal stnle sahip olduu (ABD toplam ihracat
iinde gda sektrnn yzde paynn ABD toplam ithalat iinde gda sektrnn yzde payn aflmasndan
tr), buna karfllk yaktta (petrol tr) ise ok byk
lde aklanmfl karfllafltrmal dezavantaja sahip olduu grlr. Mamul mallarda ABD, kimyasallar ile telekomnikasyonla ilgili tehizat sektrlerinde aklamfl
karfllafltrmal avantajlara sahiptir, fakat otomotiv rnleri ve tekstil ve konfeksiyonda aklanmfl karfllafltrmal dezavantajlar bulunmaktadr. Avrupa Birliinin
otomotiv rnleri ve kimya sektrnde aklanmfl karfllafltrmal avantaj vardr; buna karfllk dier btn
mal gruplarnda karfllafltrmal dezavantajl durumdadr. Japonya ise tekstil ve konfeksiyon dflndaki btn
mamul mallarda ok gl bir karfllafltrmal avantajlara sahiptir ve ayn derece gl bir flekilde de birincil
mallarda karfllafltrmal dezavantajlar bulunmaktadr.
rn farkllafltrmak endstri ii ticaretin bir nedenidir.
Endstri ii ticarete daha sonra deinilecektir.
Kaynak: Salvotore, D. (2009). International Economics. John Wiley and Sons Inc., s.67.
SPESFK FAKTR NEDR? *

stihdam edilirken ekonominin zel baz sektrlerine
srekli bir flekilde bal kalan toprak ve sermayeyi rnek iki retim faktr olarak ele alalm. Unutmayalm ki
geliflmifl ekonomilerde tarm retiminde kullanlan toprak milli gelirden sadece kk bir pay alr. ktisatlar
ABD ve Fransa gibi lkelere spesifik faktr modelini uygularsa, spesifik faktr srekli bir durum olarak deil
bir zaman meselesi olarak dflnr. rnein f bira
mayalamak iin kullanlr ve pres makinesi oto kaportas yapmak iin kullanlr. Bunlar birbiri yerine geemez
(ikame edilemez) ve bu yzden bu tr farkl aletler sektr spesifiktir. Bununla beraber zaman uzarsa yatrmlar otomobil fabrikalarndan bira retimine ynlendirmek
mmkn olur ya da vice versa. Bylece uzun dnemde
f ve pres makinesi tek ve hareketli (mobil) retim faktr olarak sermaye kavram iinde tanmlanr.
Uygulamada spesifik ve mobil (hareketli) faktr kesin
izgilerle birbirinden ayrlmaz. Bu durum ayarlamann
hzyla ilgili bir sorundur: retim faktrleri ne kadar
ok spesifikse, sektrler arasnda yeniden istihdam da
o kadar uzun sre ister.
Gerek dnyada retim faktrleri ne lde spesifiktir?
Normal nitelikli ifliler zel eitim almfl uzman nitelikli iflilere gre hareketli (mobil)dir. Bu duruma iyi bir
rnek olarak, corafik blgeler arasndaki iflgc hareketlerinin ald zaman sresi verilebilir. Bu konudaki
arafltrmalarn en etkinlerinden biri (Oliver Blanchard
ve Lawrence Katz, Regional Evolutions, Brookings Papers on Economic Activity, 1991), ABDde ekonomik
sknt ortaya knca iflilerin blgeler arasnda kolaylkla hareket ettiini ve iflsizlik orannn 6 yl iinde tekrar ulusal iflsizlik ortalamas oranna dfltn bulmufltur. Hlbuki bu sre uzman bir makine iin 15 ya
da 20 yl ve belkide bir alflverifl merkezi yahut bir ifl han iin 50 yldr.
Bylece iflgcnn, sermayenin birok eflidine gre daha az spesifik faktr olduu anlafllr. te yandan aflr
uzman ifliler iflleriyle son derece ayrlmaz (yapflk) durumdadr: rnein bir beyin cerrah olduka iyi bir kemanc olabilir fakat orta yafllarda kariyerini deifltirmez.
Kaynak: P.R. Krugman&M. Obstfeld, International
Economics, Fifth Edition, 2000, s.39
94

1. c
2. b
3. e
4. a
5. d
6. e
7. c
8. d
9. a
10. d
Yantnz yanlfl ise Heckscher-Ohlin Modeli

Yantnz yanlfl ise Heckscher-Ohlin Modelibafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Stolper-Samuelson Teoremi bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Stolper-Samuelson Teoremi bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Heckscher-Ohlin Teoremi
Varsaymlar bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Uygulamal alflmalar; Leontieff Paradoksu bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Rybczinsky Teoremi bafllkl konuyu gzden geiriniz.

Sra Sizde 1
KA / LA ve KB / LB de verileri yerine koyarsak;
100/200, 300/400 den
1 3
bulunur.
2 4
Bu da bize nispi olarak B lkesinde sermayenin, A lkesinde iflgcnn kt retim faktr olduunu gsterir.
mifl; retim faktr olarak doal kaynaklar (toprak) dikkate almamfl; faktr fiyatlarnn farkl olmas sonucu faktr younluklarnn deiflebileceini dflnmemifltir.
Sra Sizde 4
A lkesi sermaye youn malda uzmanlaflp onu ihra
edecektir. B lkesi ise iflgc youn malda uzmanlaflp
o mal ihra edecektir. Stolper- Samuelson teoremine
gre de uluslararas ticaret bafllamadan nce A lkesinde sermayenin maliyeti (faiz vb) crete gre dflktr.
Buna karfllk B lkesinde cret yksek sermayenin maliyeti (faiz) dflktr.
ki lke arasnda serbest ticaret bafllaynca A lkesinde
sermayenin maliyeti ykselirken cret seviyesi azalr, B
lkesinde ise tersi olur, cret ykselirken sermayenin
maliyeti dfler. Sonuta her iki lkede faktr fiyatlar
eflitlenmeye ynelir.
Sra Sizde 5
Bir lkede iki retim faktr (sermaye ve iflgc) bulunduunu dflnelim. Bu lkeye srekli yabanc sermaye girse Rybczinsky teoremine gre sermayeyi youn olarak kullanan mal ya da sektr (rnein bilgisayar) retimi geniflleyecektir. Buna karfllk, iflgcn
youn olarak kullanan mal ya da sektr (rnein buday) retimi ise daralacaktr.
Sra Sizde 6
Buday
40
Sermaye Kst Dorusu
Sra Sizde 2
RKA / RLA ve RKB / RLB de verileri yerine koyarsak
2
20
80
2 8
ve
den < = 1 bulunur.
50
60
5 6
6
Bu sonuta A lkesinde nispi olarak sermayenin, B lkesinde ise iflgcnn bol olduunu gsterir.
30
Y
N2
20
N1
0
Sra Sizde 3
Leontieffin bulduu sonu gerek bir paradoksu yanstmayabilir. nk Leontieff alflmasnda ABD girdi- kt
tablolarn kullandndan ithalatn gerek faktr younluunu deil ithal ikame rnlerin faktr younluunu
bulmufltur. Ayrca alflmasnda iflgc verimliliklerini
ABD ve ABDnin ticaret yapt lkelerde ayn kabul et-
M2
M1 20
flgc Kst Dorusu
40
60
Bilgisayar
fiekil 4.17
Verilere gre iflgc kst dorusu flekildeki gibi 40 birim
bilgisayar ve 20 birim buday retimini birlefltiren dorudur. Sermaye kst dorusuda 20 birim bilgisayar, 40 birim
buday birlefltiren dorudur. Uygun retim noktas X olduundan M1 kadar bilgisayar ve N1 kadar buday retilir.
flgc miktar 30 birime knca iflgc kst dorusu 30

birim bilgisayar, 60 birim buday retimini gsteren
doru hline gelir. Bylece uygun retim noktas Y
olur. Bilgisayar retimi M1den M2ye daralrken, buday retimi N1den N2ye genifller.
Caves, R. E. & Johnson, H. G. (ed.) (1968). Readings in
International Economics. Homewood, Illinois: Richard D. Irwin, Inc.
Kitabevi Yaynlar.
Karluk, R. (2011). Uluslararas Ekonomi. stanbul: Beta
Krugman, P. R. & Obstfeld, M. (2009). International
Economics: Theory and Policy. Pearson Addison
Wesley.
95
Amalarmz


lkeler arasnda teknoloji dzeyinin farkl olduunu belirtebilecek,
Teknolojik geliflmenin temel alnd dinamik karfllafltrmal stnlklerin
hangi teorilerde ele alndn renebilecek,
Tercihlerde benzerlik ya da rtflen talebin lkeler arasnda dfl ticaretin yapsn nasl etkilediini anlayabilecek,
Dflsal ve isel lek ekonomilerinin retim maliyetlerini nasl etkilediini
aklayabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
rn Dnemleri
Dinamik Karfllafltrmal stnlk
Ksmi Denge
Genel Denge
lek Ekonomileri
rtflen Talep
Kararl-Kararsz Denge
Yeni rn
Kemp Modeli
Leontief Paradoksu
Dorudan Yatrm
indekiler
Uluslararas ktisat
Teorisi
Yeni Dfl Ticaret

Teorileri
GRfi
YEN DIfi TCARET TEORLER
LEK EKONOMLER
SONU
Yeni Dfl Ticaret Teorileri

GRfi
nceki blmlerde lkeler arasndaki dfl ticaretin nedeni aklanrken Mutlak
stnlk, Karfllafltrmal stnlk ve Faktr Donatm kavramlarndan yararlanld ve gerek klasik, gerekse neoklasik teorilerde bazen aka, bazen de pek
ak olmayan bir yolla birbirinden farkl olan lkeler arasndaki ticaret ele alnd.
Analiz yaplrken de olduka kstlayc bir varsaymlar seti erevesinde, ticaret orta olan iki lkenin de ayn teknolojiyi kulland, lee gre sabit getirinin var
olduu, her iki lkede de hem mal hem faktr piyasasnda tam rekabet koflullarnn geerli olduu varsaymlarnn balaycl altnda iki lkeli-iki mall bir dnyada lkeler neden ticaret yaparlar? sorusunun yant verilmeye alflld. Ancak
zellikle nispi olarak emein bol olduu lkede, emek youn mallarn retiminde uzmanlaflmaya gidilip, emek youn mallarn ihra edilecei; te yandan nispi
olarak sermayenin bol olduu lkede, sermaye youn mallarn retiminde uzmanlaflmaya gidilip, sermaye youn mallarn ihra edileceine dayanan Faktr Donatm Teorisinin ngrlerinin W. Leontief tarafndan yaplan ve 1953te baslan alflmayla Amerika Birleflik Devletleri (ABD) iin tersine kmas bir dnm noktas
oldu. Gerek Leontief Paradoksu, gerekse zellikle yukarda iflaret ettiimiz varsaymlarn snrlayc olmas, ayrca iinde yafladmz dnyann ok basit bir biimde ele alnmas dfl ticareti aklamaya alflan yeni teorilerin doufluna yol at.
Dnyamzdaki bamsz devletlerin 200 civarnda, lkeler arasnda ticarete konu olan mallarn ise, kullanlan ticaret ya da sanayi snflandrmasna bal olarak
kabaca 2000 ile 7000 mal arasnda gereklefltiini dflnrsek, iki lke ve iki mal
yardmyla dnya ticaretini aklamaya alflmann pek gereki olamayaca aktr. Ayrca zellikle geliflmifl lkelerde Arafltrma ve Gelifltirme (AR-GE) faaliyetlerine verilen nemi, bunlara bteden ayrlan pay ve bunun sonucu olarak ortaya
kan teknolojik geliflmeleri dflnrsek, icat lkenin bunu teki lkelerle paylaflmayaca aktr. Dolaysyla her lkenin teknolojiden kolayca ve benzer biimde yararlanacan sylemek mmkn deildir. flte Leontief Paradoksunu izleyerek, zellikle 1960lardan bafllayarak dnya ticaretini aklamaya alflan yeni teorilerin ortaya kmasna bu tip dflnceler ve nceki teorilerin eksiklikleri yol amfltr. Bu nedenle yeni dfl ticaret teorilerine teknolojiyi daha dinamik biimde analize sokan teorilerle ifle bafllayacaz.
Yeni Dfl Ticaret Teorilerinin ortaya kfl nedenleri neler olabilir? SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
98
YEN DIfi TCARET TEORLER

Gecikmeli Taklit ya da Teknolojik Ak Teorisi
Teknolojik Ak Teorisine
gre teknoloji dfl ticareti
belirleyen en nemli retim
faktrdr. Teknolojik yenilik
sayesinde lkeler
karfllafltrmal stnlk elde
etmektedir.
Bu teori Michael V. Posner tarafndan 1961 ylnda dfl ticaret yaznna kazandrlmfltr. Bu teorinin dayand ana dflnce teknolojinin her yerde ayn olmad
ya da tm lkelerin teknolojiye ayn flekilde ya da ayn anda sahip olamayacadr (Posner, 1961). Teknolojinin yaygnlaflmas ya da teknolojik geliflmenin gereklefltirildii lkeden teki lkelere yaylmas iin zamana ihtiya vardr. Teknolojik yenilikler iin gerekli AR-GE harcamalarn, ayrca bu yeniliklerin gerekleflmesi iin ayrlan emek ve zaman dflnldnde, yeni mallarn yaratld lkenin bu
yenilikleri teki lkelerle hemen paylaflmayaca, yaratlan rnden kazanlacak
kr, en azndan belli bir sre, kendisine ayrmak isteyecei aktr. Zaten Teknolojik Ak Teorisini, rnein Faktr Donatm Teorisinden ayran en nemli fark, teknolojiye ve yeniliklere verilen nem nedeniyle, lkeler arasnda dinamik bir karfllafltrmal stnlk kavramn benimsemesinde yatmaktadr. Teknolojik Ak Teorisinde, rn taklit edilirken, 3 deiflik gecikme ya da zaman sz konusudur:
1. Yeni rn taklit edebilmek iin gereken zaman: taklit zaman (imitation
lag),
2. Taklit edecek lkede, bu rne talep yaratlmas iin oluflan gecikme: talep
zaman (demand lag)
3. Szn ettiimiz bu iki gecikme arasndaki zaman farkn gsteren net zaman fark (net lag).
fiimdi A ve B gibi iki lke alarak bu teoriyi aklayalm. A lkesinin teknolojik
geliflmeleri desteklediini, bteden AR-GEye nemli bir destek saladn ve yeni rnlerin yaratlabilmesi iin de bunlarn yan sra nitelikli iflgc kullandn
dflnelim ve tm bu urafllarn sonucu yeni bir rn yaratlsn. Bu yeni rn fark
edildii anda B lkesinde taklit edilmek istenecektir. Dolaysyla yeni rnn A lkesinde piyasaya kmasyla, B lkesinde taklidinin yaplmas arasnda geen zamana, diyelim bu sre 12 ay olsun, taklit gecikmesi diyoruz. Taklit iin gereken
bu sre, B lkesindeki reticiler iin bir renme ve teknolojiyi elde edebilme srecini ierir.
Talep gecikmesi diye adlandrdmz sre ise, bu yeni maln A lkesinde piyasaya kt zamanla, bu rnn B lkesi tketicileri tarafndan daha nce kullandklar benzer (ikame) mallarla karfllafltrldnda, iyi bir ikame mal olarak kabul edilmesine kadar geen sreyi ierir. Diyelim ki bu sre de rneimizde 5 ay
olsun. flte net gecikme diye adlandrdmz zaman bu iki sre arasndaki farktr, yani net gecikme, bu rnekte 12 ay-5 ay = 7 aydr. Bu 7 ay boyunca A lkesi
Bye bu rn ihra eder, bu sre iinde B lkesinde henz bu rn iin gl bir
talep geliflmez ama bu sreden sonra B lkesindeki reticiler de bu rn retmeye bafllarlar ve dolaysyla bu rn iin A lkesine olan talep azalr. A lkesi tekelci konumda, bu mal rettii sre iinde ticaretten kazan salar ama bu rn B
lkesi reticileri tarafndan retilmeye bafllanmadan yeni teknolojik geliflmeleri
desteklemek ve yeni rnlerin pefline dflmek durumundadr. flte krllk azalmaya bafllarken, bir yandan bu rn iin retimin yer deifltirmesi, hatta icat lkenin bu maln ithalats durumuna gelirken, bir yandan da teknolojik geliflme sonucu yeni rnlerin ortaya kmas, bu teorinin getirdii dinamik karfllafltrmal
stnl gstermektedir.
Bu model teknolojik aklarn bykln ve bu aklarn nasl ortadan kaldrlacan aklamakta yetersiz kalmaktadr.
99
5. nite - Yeni Dfl Ticaret Teorileri
rn Dngs Teorisi
1966 ylnda Raymond Vernon tarafndan gelifltirilen rn Dngs Teorisi (Product Cycle) Teknolojik Ak Teorisinin ok daha geliflmifl ve genellefltirilmifl bir
hlidir (Vernon, 1966). Vernon bu teoriyi aklarken yine yeni rn ele almakta ve onun dfl ticareti nasl etkiledii zerinde durmaktadr. Leontief paradoksunun ABD iin Faktr Donatm Teorisiyle eliflkili bir sonu vermesi nedeniyle,
Vernon durumu ABD asndan ele almakta ve bu yeni rnn bir imalat sanayi
rn olduunu vurgulayarak, ABDde retilmeye bafllanan bu yeni rnn iki
nemli zelliine iflaret etmektedir. Bunlardan ilki, bu yeni rnn zellikle geliflmifl lkeler iin, yani ABD gibi ortalama gelirleri yksek lkeler iin retilmesi,
ikincisi ise bu rnn retimi iin kullanlacak teknolojinin emekten tasarruf edici
yani sermaye youn bir teknoloji olmasdr. ABDnin genelde sermaye youn bir
lke olarak kabul edildii dikkate alnrsa, yeni rne iliflkin olarak istenen ikinci
zelliin nemi daha rahat anlafllr.
fiekil 5.1
rn dngs
Tketim
Yeni rnn
retim ve
tketimi
hracat
thalat
retim
t2
t1
t0
Yeni rn
aflamas
Olgunlaflmfl rn
aflamas
Zaman
Standartlaflmfl rn
aflamas
rn Dngs Teorisine gre, fiekil 5.1den de grlebilecei gibi, her rnn

belli bir yaflam sresi vardr ve bu sre iinde de her yeni rn aflamadan geer: lk aflamada, ki bu yeni rn aflamas diye adlandrlr, rn ABDde retilip ABDli tketicilerin beenisine sunulur. Bu yeni rn reten firma ya da firmalar bu yeni rne karfl tketicinin tepkisini, talebini grmeye alflrlar. flte bu
aflamada, yukarda belirtilen ve yeni rnden beklenen zelliklerin nemi de kolayca anlafllr. ABD ve benzeri yksek ortalama geliri olan lkelere ynelik olarak
bu maln retilmesi, mala karfl olan tketici tepkisini grmeyi ve gerekirse rn
zerinde deifliklik yapma frsatn kolaylafltrr. Bu ilk aflamada hem retici hem
de i tketici malla tanflma, yaknlaflma sreci iindedir, yani bu ilk aflamada ihracat hedefi yoktur, olursa rastlantsaldr, ABDyi deiflik nedenlerle ziyaret edenler
bu yeni rn grmfl ve almfl olabilirler.
100
Resim 5.1
Gnmzde yeni
rnler ok uluslu
flirketler tarafndan
baflka lkelerde
retilmektedir. Mac
bilgisayarlarn, os x
iflletim sisteminin,
phonenun ve padin
tasarmcs ve
yaratcs olan Apple
flirketi ABD orijinli
olmasna ramen bu
rnlerin retimi
inde
gerekleflmektedir.
Kaynak: Apple 2012
kinci aflama rnn olgunlaflma aflamasdr, bu aflamada rn karakterini

kazanr, daha byk leklerde retilmeye bafllanr, lee gre sabit getiriyi varsayan Klasik ve Neo-klasik teoriden farkl olarak, lee gre artan getirinin avantajlarndan yararlanlr ve bu arada, teki geliflmifl lkelerden mala nemli lde
bir dfl talep de oluflur. Bylece bu aflamada ABD bir yandan bu yeni mal hem i
piyasaya, hem de teki geliflmifl lkelere ihra ederken, bir yandan da daha ucuz
maliyetlerle retimi yapabilecei, kaydrabilecei yerler, lkeler arar. Byle bir yer
sz konusu olduunda da retimi Avrupadaki geliflmifl lkelerden birine, rnein
Almanyaya kaydrr. Doaldr ki bu geliflme hem ABDli yatrmclarn artk Almanyaya yatrm yapmalarn gerektirir hem de retimin yer deifltirmesiyle birlikte ticaretin yaps da deiflmeye bafllar. Artk teki geliflmifl Avrupa lkeleri bu mal
ABDden almak yerine Almanyadan almay tercih edeceklerdir. Bylece ulaflm
masraflarndan da kurtulmufl olunacaktr. Sonu olarak ABDnin ihracat azalacaktr. Yani ABDdeki o ilk ihracat patlamas, yerini, retimin yer deifltirmesiyle birlikte ihracatn da yer deifltirmesine brakacak ve bu da i retimde azalmaya yol
aarak, dfl ticaret yapsnda deifliklik iin zemin hazrlayacaktr. Yatrmn, dolaysyla retimin yer deifltirmesi, daha nceki teorilerde ele alnmayan ok nemli bir noktann aklanmasna olanak verecektir. rnein ne Ricardonun Karfllafltrmal stnlk Teorisinde ne de Faktr Donatm Teorisinde faktrlerin lkeler
arasnda hareketi sz konusudur ama Vernonun rn Dngs Teorisi faktrlerin, zellikle sermaye ve mteflebbisin lkeler arasndaki hareketliliini retimin
yer deifltirmesi ile kolayca aklayabilmektedir. Ayrca sermayenin lkeler arasnda kolayca hareket etmesi nedeniyle, sermayenin fiyatnda lkeler arasnda daha
az farklla yol aacan ve bu nedenle maliyet farklarnn emein fiyatndan yani cretlerden kaynaklanacan ngrmekte ve teorinin kt 1960l yllarda Avrupada emein ABDdekine gre daha ucuz olduu da gz nne alndnda,
retimin yer deifltirme nedenlerinden biri daha kolayca anlafllmaktadr.
nc aflama standart rn dnemidir. Artk rne iliflkin retim sreci deneme yanlmaya dayanan bir renme sreci olmaktan kmfl, standartlaflmfl, retim teknikleri ve rnn karakteri iyice belirginleflmifl ve rnn bu hli hem reticiler hem de tketiciler asndan kabul edilmifltir. rnn standartlaflma sreci
doaldr ki tekelci rantlarn da ortadan kalkmasn salayacaktr. Vernona gre, ol-
101
gunluk dneminde artk retim teki geliflmekte olan lkelere de braklabilir. retimin yeniden yer deifliminde yine, bu kez geliflmekte olan lkelerdeki ucuz emein rol byktr. Artk ABD ve teki geliflmifl lkeler bu rn geliflmekte olan
lkelerden ithal etmeye bafllayacaklardr.
Grld gibi rn Dngs Teorisi, yeni bir rnn, rn yaflam ierisinde
nasl ayr yerde retildiini ve ihra edildiini anlatrken karflmza ok ak bir
flekilde ifade edilen ve uzun dnemi kapsayan dinamik karfllafltrmal stnlkler kavramn da getirmektedir. fiekil 5.1den de grlebilecei gibi, rn nce
ABDde ortaya kp retilmekte, ardndan teki geliflmifl lkeye/lkelere devredilmekte, daha sonra da flekilde grlmemekle birlikte, kafamzda kolayca canlandracamz gibi onlar da retimi geliflmekte olan lkelere devretmektedirler.
fiekil 5.2
rn dngs:
retimin yer
deifltirmesi
Miktar
Aflama 1
Aflama 3
Aflama 2
Aflama 4
Aflama 5
Tketim
hracat
thalat
retim
retim
hracat
Tketim
thalat
Yeniliki
lke
Geliflmifl
Takliti
lke
Zaman
rn Dngs Teorisi baz kaynaklarda, rnein Salvatore (2011: s.186)da 5

aflamal olarak anlatlmaktadr. fiekil 5.2den de grlebilecei gibi ilk aflama yeni rnn yalnzca yeniliki lkede retilip, byk lde de orada tketildiini
gsterir. kinci aflama rnn geliflme aflamasdr, burada retim hzlca artarken,
hem i hem de dfl tketim artmakta ve tketimdeki bu artfl yalnzca yeniliki lkedeki tekelci gce sahip firma tarafndan karfllanmaktadr. nc aflamada rn
standartlaflr, icat firma rnn patentini lke iinde ve dflnda baflka firmalarla
paylaflmak isteyebilir. Bylece takliti lke i retime ynelik retime bafllar. Drdnc aflamada, takliti lkedeki ucuz iflilik, maln bu lkede daha ucuz retilmesine yol aaca iin hem yeniliki hem de teki lkelere bu rn satmaya bafllar.
5. aflamada artk yeniliki lkede rnn retimi iyice azalr ve bu rn ortaya kt bu lkede mrn tamamlamfl olur ve yeniliki lke srekli devam eden ARGE faaliyetleri sonucu yeni bir rnle pazara kar ve sre yeniden bafllar.
SIRA SZDE
Bir mala iliflkin olarak da yaflam evrelerinden sz edilebilir mi? Yantnz
evetse bu hangi teoride yaplmaktadr?
D fi N E L M
rn Dngs Teorisine iliflkin pek ok rnek gerek hayattan bulunabilir.

rnein, II. Dnya Savafl sonrasndaki radyo retimi bu rneklerden biridir. VaO R U bulunduran
kumlu tp teknolojisine sahip olan ve bu yolla radyo retimini Selinde
ABD birka yl iinde bu teknolojiyi taklit eden ve daha ucuz emee sahip olan Ja-
Dinamik karfllafltrmal
stnlkler yaklaflm
lkenin, bafllangtaki faktr
donatm ve teknoloji
seviyesine gre flekillenen
retim ve dfl ticaretteki
karfllafltrmal stnlklerin
zaman iinde yine faktr
donatm ve teknolojik
geliflmeye bal olarak
deifleceini ileri
srmektedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
102
ponyaya retimi ve dolaysyla ihracat kaptrmfltr. ABDnin tekrar liderlii eline

geirmesi ve pazar payn arttrmas ancak teknolojik geliflme sonucu transistrlerin keflfedilmesi ve bunun radyolara uygulanarak transistrl radyolarn uluslararas piyasaya sunulmas sonucu olmufltur ama tahmin edebileceiniz gibi bu yk
burada bitmemifl Japonyann bu teknolojiyi yeniden taklit edip piyasay eline geirmesi radyo retiminde ABDnin yeni teknolojik geliflmeleri yaratmasyla devam
etmifl ancak daha ucuz iflgcne sahip Gney Kore, Singapur gibi iyi taklit yapabilecek rakiplerin ortaya kmas retimin ve ihracatn, dolaysyla dfl ticaretin ynn yeniden deifltirmifltir.
rnekleri daha da arttrmak ok kolaydr. Televizyon retimi dflnldnde
de hemen benzer aflamalar dikkati ekmektedir. Siyah -beyaz televizyondan bugn kullandmz renkli, yksek donanml televizyonlara gelene dek, retim yerleri de rn Dngs Teorisine uygun bir flekilde ABD, Japonya, Gney Kore,
Singapur gibi yerlerde gerekleflmifltir. Hatta retimde benzer yansmalar Trkiyede de rnein beyaz eflya ya da TV retiminde yaflanmfltr.
Tekstil, paslanmaz elik rnleri, eflitli elektronik eflya, beyaz eflya gibi ok
deiflik alanlardan bu teoriye uygun rnekleri verebiliriz. Yakn zamanlarda rnn yaygnlaflmas, retimin yer deifltirmesi ve dfl ticaret yapsndaki deifliklikler srecine baktmz ve bunu 1960larla karfllafltrdmzda bu aflamalarn ok
daha da ksa bir zaman iinde gereklefltiini gzlemlemekteyiz. Bu da yeniliki
lkenin daha da ksa zamanda ve yeni rnlerle piyasaya kmasn gerektirir. Yeniliki lkenin uzunca bir zaman srecinde ABD olduu anmsandnda, bu durum, Salvatore (2011: s. 187)da belirtildii gibi ABDnin geride kalmamak iin
daha da hzl koflmasn gerektirir.
Son sz olarak, rn Dngs Teorisi, uzun dnemi iermesi, dinamik karfllafltrmal stnlklere yer vermesi, faktrlerin lkeler arasnda da hareketli olmasn ve lek ekonomilerinden yararlanmay da salayabilmesi nedeniyle dnya
dfl ticaretinin yapsn anlayabilmemiz asndan, Faktr Donatm Teorisi iin iyi
bir alternatif oluflturur. Tabii bu arada farkl dflncelerin varlna da hemen iflaret etmekte yarar var: Yeni rnleri keflfetmenin ancak uzmanlaflmfl iflgcyle gerekleflebileceini ve bu anlamda rn Dngs Teorisinin, statik Faktr Donatm teorisinin dinamik bir uzants olduunu belirten grfller de vardr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
SZDEteknolojik geliflmeye balayarak aklayan teoriler hangileridir?

Dfl TicaretinSIRA
yapsn
Tercihlerde Benzerlik Teorisi

D fi N E L M
Staffan Burenstam Linder adnda sveli bir iktisat tarafndan gelifltirilen bu teori,
bazen de bu teoriyi ortaya atan ve gelifltiren bu iktisatnn adyla Linder Teorisi
S OTicaretin
R U
diye de anlr.
yapsn aklamaya younlaflan bu teori, Faktr Donatm
Teorisinden ok farkl bir grfl yanstmaktadr. nk Linder Teorisi ticaretin
yapsn ya da
aklamaya alflrken iflin tmyle talep ynne
D Kkompozisyonunu
KAT
eilmektedir (Linder, 1961). Daha nceki blmlerde grdnz Faktr Donatm Teorisi, hatrlayacanz gibi ticaret teorisini iflin arz ynne arlk vererek, fakSIRA SZDE
tr donatm ve faktr younluu gibi kavramlar kullanarak aklamaktayd. Linder Teorisi ise, tketici beenilerinin esas olarak tketici gelirleri tarafndan belirlendiini ya
da koflullandn sylemekle ifle bafllar, nk lkelerin kifli baflna
AMALARIMIZ
dflen reel gelirleri belli tketici beeni kalplarn da belirler. Doaldr ki ele ald lkeler grubu gelir dzeyi yksek ve genellikle sanayi rnleri reten lkelerdir. Byle bir
da sz konusu bu tip bir yksek gelirli lke, i pazarda geK durumda
T A P

TELEVZYON
nifl ya da gl talebi olan mallar ihra edecektir. Bunun nedeni, i pazarda gl talebi olan mallarn retimini gereklefltiren firmalar lee gre artan getiriden
yararlanarak, ortalama maliyetlerin dflmesini salayacak ve bylece dfl pazarlara
alma ve rekabet etme flansn elde edeceklerdir. Bylece bu lkenin bu mallar
ihra edebilecei pazarlar da benzer gelir dzeyine ve dolaysyla benzer beenilere sahip lkelerden oluflacaktr. flte bu nedenlerdendir ki bu teorinin ad Tercihlerde Benzerlik Teorisidir. Bylece sanayi rnleri ticareti genifl lde benzer
gelir grubunda ve benzer beenilere sahip lkeler arasnda gerekleflecektir.
Tercihlerde Benzerlik Teorisi ticarete konu olan sanayi rnlerinin benzer olduunu sylerken ayn zamanda bu rnlerin farkl yanlarnn olduuna da iflaret
etmekte yani benzer ama farkllafltrlmfl rnler olduunu vurgulamaktadr. rnein, temizlik asndan ok gerekli olan bir mal, sabunu dflnecek olursak, i
ve dfl piyasada ok deiflik sabun markalar vardr ve tketiciler deiflik nedenlerle, diyelim kokusu, diyelim yumuflatma zellii ya da daha az kimyasal maddeler
iermesi nedeniyle bunlardan birini tercih ederler. Linder Teorisi ticarete konu
olan mallarn benzer ama farkllafltrlmfl olan mallar olacan ngrmektedir, bu
da dnya ticaretinin neden daha byk bir yzdesinin, geliflmifl ve gelir dzeyi
yksek lkeler arasnda ve farkl ama benzer rnlerden olufltuunu kolayca anlamamza yardm eder.
Linder Teorisini bir rnek vererek daha iyi anlatabiliriz. Varsayalm ki benzer
yapda ama kifli baflna dflen gelirleri giderek artan lkemiz var: A, B ve C lkeleri. Geliri Y ile lkeleri de alt indislerle gsterdiimizde, bu durumu YC > YB >
YA biiminde ifade edebiliriz. A lkesinde retilen rnleri de artan rn kalitesini gsterecek biimde 1, 2, 3, 4, 5 diye yazalm, yani 1 nolu rn grece daha dflk bir kaliteyi gsterirken, 5 nolu rn bu lkede retilen en yksek kalitedeki
rn gstermektedir. Ayn flekilde yine rn kalitesini gzetecek biimde Adan
daha yksek kifli baflna dflen gelire sahip B lkesinde retilen rnleri 3, 4, 5, 6,
ve 7 ve her iki lkeden de daha yksek kifli bafl gelire sahip C lkesinde retilen
rnleri de 5, 6, 7, 8 ve 9 olarak belirleyelim. lkeler hakkndaki bu bilgiler acaba
bize nasl bir ticaret yapsnn varln gsteriyor? Hangi mallar, hangi lkeler arasnda ticarete konu olacak? flte bu sorularn yantlarn, bu teoriye verilen baflka bir
ad sayesinde daha kolay bulabiliriz: rtflen talep. Yani her lkedeki tketiciler
belli nitelikteki mallar talep edeceklerdir; rnein A ve B lkeleri tketicileri, her
iki lkede de retilen yani rtflen 3, 4 ve 5 nolu mallar, B ve C lkeleri yine benzer flekilde 5, 6 ve 7 nolu mallar, A ve C lkeleri ise yalnzca 5 nolu maln ticaretini yapmak isteyeceklerdir. A, B ve C lkeleri arasndaki ticaretin bu yaps gelir
ve ticaret arasndaki bu zel iliflkiye dikkatimizi ekmektedir: Sanayi mallarnn
uluslararas piyasada deiflimine baktmzda, ticaretin daha youn olarak, kifli baflna dflen gelir durumu benzer lkeler arasnda gereklefltiini grrz. Daha nce de belirttiimiz gibi, Linder sanayi mallar ticaretini aklamaya alflmaktadr,
nk ona gre tarmsal mallar ya da hammadde ticareti geleneksel teoriler tarafndan, iflin arz yn vurgulanarak olduka iyi bir biimde aklanmaktadr.
Linder teorisine iliflkin bir baflka noktay da belirtmekte yarar vardr. Yukardaki rnekten kolayca grebildiimiz gibi, bu teori hangi mallarn hangi lkeler arasnda ticarete konu olacan aka sylemektedir ama neden o rnlerin o lkede retildiini, neden belli baz firmalarn o sanayiye girdiini aklayamamaktadr. rnein neden porselen ve seramik retiminin Almanyada Bavyerada, Trkiyede stanbul, Ktahya ve znikte yapldn aklamamakta, pek ak olmasa da
bunlar rastlantsal faktrlere balamaktadr. Ancak hangi mal sz konusu olursa
103
Faktr Donatm Teorisi
ticaretin faktr zenginlikleri
ve ekonomik yaplar farkl
olan lkeler arasnda
gereklefleceini aklarken
Linder Teorisi lkeler
arasnda gelir ve
tercihlerdeki benzerlie
vurgu yapmaktadr.
Gnmz dnya ticaretinin

ok byk bir yzdesi ABD,
Japonya, Avrupa Birlii
lkeleri ve Kanada gibi gelir
dzeyi yksek lkeler
arasnda ve benzer ama
farkl mallarn ticareti
biiminde
gerekleflmektedir. rnein
Fransa Peugeot
otomobillerini hem bu
yukarda saylan ve baflka
lkelere de ihra ederken
hem de talyadan Fiat,
sveten Volvo,
Almanyadan BMW gibi
otomobilleri ithal
etmektedir.
Nispi faktr zenginlikleri ve

tketici gelirlerinin birbirine
benzedii lkelerde talep
rtflmektedir.
Linder Teorisine gre lkeler
arasnda ticaret hacmini,
gelir farkllklarnn az
olmas ve tketici
tercihlerindeki benzerlikler
artracaktr.
104
olsun, retim blgesi lek ekonomilerinden yararlanacak olan en az bir byk

firmay destekleyecek kadar bykse, dnya piyasasnda rekabet edebilecek bir
ihracat sz konusu olabilecektir. Bunun gerisinde hem tketicilerin rn eflitliliini tercih etmesi hem de reticilerin byle bir durumda, yani rn eflitlilii sz
konusu olduunda, retim faktrlerini o mallarn retimi iin en uygun ve dolaysyla daha az maliyetle gereklefltirecek biimde kullanmas sonucu, krl kmas
yatmaktadr. Doaldr ki tm bunlarn gerekleflmesi iin gerekli koflullar eksik rekabet piyasalarnn ve lek ekonomilerinin varldr.
LEK EKONOMLER
Hem bu blmdeki hem de izleyen blmdeki dfl ticaret teorilerinin nemli bir
ksm lek ekonomilerinin varln gerektirmektedir. Bu nedenle ifle lek ekonomilerini tanmlayarak bafllayalm. Heckscher-Ohlin modelinde firmalarn retiminde lee gre sabit getiri varsaym yaplmflt. Yani, girdilerin miktar, rnein,
iki katna karlrsa, retimin de iki katna kaca varsaylyordu. Bu varsaymdan
vazgeilip lee gre artan getiri varsaym yaplrsa, o zaman girdi miktarlarnn
iki katna karlmas, retimin iki katndan daha ok artmasna yol aacaktr. Bu
da bir birim rn elde etmek iin gereken girdi miktarnn azalmas ve girdi fiyatlar veri alndnda, ortalama maliyetin dflmesi anlamna gelir.
Sz konusu retim artfl iki trl olabilir. lkinde, retim artfl sektrn btnnden kaynaklanabilir. Bunun sonucunda ortalama maliyette oluflan azalmaya
dflsal lek ekonomileri diyoruz. te yandan, ortalama maliyetteki azalma sektrn bymesinden deil de firmann bymesinden kaynaklanyorsa, o zaman isel lek ekonomilerinin varlndan sz etmifl oluruz. Eer bir sektrde lek ekonomileri tmyle dflsalsa, o sektr tam rekabetin geerli olduu birok kk firmadan olufluyor demektir. sel lek ekonomileri byk firmalarn oluflmasna
imkan verdikleri iin sektrde eksik rekabet koflullar hkim olacaktr. Bu da izleyen blmde tartflacamz konular iermektedir.
Dflsal lek Ekonomileri
fiekil 5.3
Ortalama maliyet
ve denge
Yukarda dflsal ve isel lek ekonomilerini tanmlamfltk. fiimdi bu blmde, dflsal lek ekonomilerinin hkim olduu durumun uluslararas ticarete nasl yansdn fiekil 5.3 yardmyla ele alacaz. Burada P fiyat, Q retimi, D talebi, C maliyeti, AC ortalama maliyeti gstermektedir.
nce dflsal ekonomilere
sahip bir sektrP1C
de piyasa dengesinin
nasl olufltuunu aklayalm. Sabit getiri koflullar sz konusu olduunda, hepimizin bildii gibi, fiyat dfltke
E
PE
artan talebi gsteren,
negatif eimli bir talep
AC
erisi ile fiyat arttka
D
arzn arttn gsteren,
pozitif eimli bir arz erisinin kesifltii noktada
QE
Q
denge fiyat ve miktar
105
oluflur. Dflsal ekonomilerin varl talebi deil, arz etkileyecektir ve arz ortalama
maliyet tarafndan belirlendiine ve lek ekonomileri sz konusu olduunda da
ortalama maliyet, yukarda belirtildii gibi, azalacana gre, bu kez artan deil
azalan bir arz erisi ile karfl karflya geleceiz demektir. flte byle bir denge noktasn fiekil 5.3teki E noktas gstermektedir. Grld gibi denge yine arz ve talep erilerinin kesifltii noktada oluflmufltur ancak bu kez arz erimiz negatif eimli ortalama maliyet (AC) erisi tarafndan temsil edilmektedir.
fiekil 5.4
Dflsal lek
ekonomileri
P,C
PH
EH
EW
PW
DH
QH
ACH
DW
QW
fiimdi, iki lke (Hindistan ve ABD) ve tek rnl (yazlm paketi-software) bir
dnya dflnelim. fiekil 5.4te, DH ve DW, srasyla Hindistan ve dnyann (Hindistan ve ABD) yazlm paketi taleplerini gstermektedir. Her iki lkede de dflsal
ekonomilerin olduunu varsayalm. Dfl ticarete almadan nce Hindistann yazlm paketi denge fiyat, PHnin, ABDnin denge fiyatndan (fiekil 5.3teki PE fiyat.)
dflk olduunu dflnelim. Byle bir durumda, iki lke arasnda ticaret baflladnda Hindistann retimi artacak, retim arttka Hindistanda maliyetler azalacak, te yandan ABDnin retimi daralacak, retim daraldka ABDde maliyetler
artacaktr, ta ki sz konusu maln retimi yalnzca Hindistanda younlaflana kadar.
Bu nedenle, ticaret sonrasnda Hindistann ve dnyann piyasa dengesi fiekil 5.4te
gsterildii gibi oluflacaktr. Artk Hindistan yalnzca kendi talebini deil, ABDnin
de (yani dnyann) talebini karfllayacaktr. Bunun sonucunda da fiyatlar yalnzca
ABD iin deil Hindistan iin de azalmfl olacaktr. Ticaret sonras fiyat gsteren
PW, fiekil 5.4ten kolayca grlebilecei gibi, ticaret ncesinde, Hindistann,
ABDninkinden de dflk olan fiyat PHden de dflktr. Bu, tabii, flu ana kadar
tartfltmz sabit getiriye dayanan modelin ngrdnden ok farkl bir durumdur. Eer her iki lkede de sabit getiri hkim olsayd, rnein Faktr Donatm Teorisinden sz ediyor olsaydk, Hindistanda ticaret sonras yazlm paketinin fiyat
106
artacak, ABDde ise azalacakt. Dflsal ekonomiler modelinde ise fiyat hem ABDde
hem de Hindistanda, yani her yerde dflmektedir.
Dflsal ekonomiler belli sektrlerin, belli lke ya da bir lkenin belli blgelerinde younlaflmasna yol aar. Bu younlaflmann avantajlar, ara mal ve hammadde reten firmalar bir araya getirmesi, yksek nitelikli iflgc havuzu oluflturmas ve bilgi aktarm salamasdr. Bunun en iyi rneklerinden biri, bilgisayar
teknolojisinin merkezi olan, Kaliforniyadaki Silikon Vadisidir. Peki, bu sektr neden ABDnin baflka bir blgesinde deil de Silikon Vadisinde geliflmifltir? Bunun,
maliyetlerin dflk olmasyla ilgili bir aklamas yoktur. Burada, daha ok, bir
rastlant sz konusudur. (Anmsarsanz, Tercihlerde Benzerlik Teorisinde de bu
noktaya iflaret etmifltik.) Kaliforniyada bulunan Stanford niversitesi mezunu
Hewlett ve Packardn, ayn yrede ifllerini kurmufl olmalar buna bir bafllang
olarak alnabilir. Ancak Silikon Vadisi neden baflka bir lkede deil de ABD gerekleflti? diye soracak olursak, bunun yant eitimin ve bu retimlerin yaplabilmesi iin gerekli yksek teknolojinin, ayrca bunlar gereklefltirecek (ABD iinden ve dflndan salanan) beyin gcnn ABDde younlaflmasndan kaynaklandn rahata syleyebiliriz.
SIRA SZDE
Tekstil, deriSIRA
gibiSZDE
sektrlerin lkemizin belli flehir ya da blgelerinde, rnein stanbul,
Denizli, zmir, Kahramanmarafl gibi, yer almasnn nedeni sizce ne olabilir?
D fi Nfiekil
E L M 5.5
Dflsal lek
Sekonomileri
O R U
ve
D fi N E L M
P,C
S O R U
rekabet
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
C0
SIRA SZDE
EW
PW
AMALARIMIZ

AMALARIMIZ
K T A P
ACH
AC
K T A P
D
TELEVZYON
TELEVZYON
Q
NTERNET
NTERNET
Tabii, sz konusu younlaflmalarn rastlantya ya da birtakm tarihsel nedenlere dayanmas, sektrlerin, maliyetler asndan doru yerlerde kurulduklar anlamna gelmeyebilir. Yukardaki modele 3. bir lke, rnein ini ekleyelim ve bu lkede ortalama maliyetin Hindistannkinden de dflk olduunu dflnelim. Bu
durumda dengeler fiekil 5.5te verildii gibi olacaktr; yani ACH Hindistann, AC
ise inin ortalama maliyetlerini gstersin. Dnya dengesi, daha nce olduu gibi,
EWda oluflmufltur. inin sz konusu mal daha dflk maliyetle retiyor olmas
107
uluslararas dengenin E noktasnda oluflmasna yol amayacaktr nk retimin

bafllayabilmesi iin gereken maliyet, C0, dnya denge fiyat PWdan daha yksektir. Bu da daha dflk maliyete sahip olan inin, Hindistan yerine dnya retimini ele geirmesini olanaksz klacaktr.
fiekil 5.6
Dflsal lek
ekonomileri
P,C
C0
EW
PW
ACH
E
P
AC
D
DW
Q
Dflsal ekonomiler lkelerin daha az rnde uzmanlaflmalarn salad, ortalama maliyetleri dflrd ve ticaret yoluyla btn lkelerin bundan yararlanmasn salad iin refah arttrc zellie sahiptir. Ancak bunun istisnalar da olabilir.
rnein, Hindistan yazlm paketini dflsal ekonomi koflullar altnda retmeye
inden daha nce bafllamfl ve dnya talebini karfllyor olsun. Ancak, yine inin
bu rn Hindistandan daha dflk maliyetle rettiini varsayalm. fiekil 5.6 dan
grlecei gibi, bu durumda inin dfl ticarete alp sz konusu mal ithal etmesi
lke yararna olmayacaktr. nk kendisi rettii takdirde, inin ulaflaca denge fiyat, P, dnya denge fiyat PWdan dflktr. Bu rnek de dflsal ekonomilerin varlnn her zaman ve her lke iin refah artflna yol amayacan gstermesi asndan ilgin bir rnektir.
Genel denge analizi iki lkeiki mal modeli kullanlarak

uluslararas piyasada
dengeye ulafllmasn
inceler, yani her iki maldan
da iki lke tarafndan ne
kadar retileceini,
tketileceini, dfl ticaret
hadlerinin nerede
oluflacan ve ihracat ve
ithalat miktarlarnn
belirlenmesini salar.
Yafladnz flehirde Organize Sanayi Blgesi (OSB) var m? OSBler firmalara

gibi katk salar?
SIRAneSZDE
SIRA SZDE
Dflsal lek Ekonomileri: Kemp Modeli
D fi ve
N E L ksmi
M
lek ekonomileri ya yukarda ele aldmz biimiyle ele alnr
denge
analizi yardmyla, yani bir mal piyasas ele alnarak, o piyasadaki denge fiyat ve
denge retim miktarnn nasl olufltuu arafltrlr ya da flimdi Kemp
anS O R modelini
U
latmak iin kullanacamz genel denge analizinden yararlanlr (Kemp, 1964). Genel denge analizinde iki lke-iki mal modeli kullanlarak uluslararas dengenin naDKKAT
sl olufltuu incelenir.
D fi N E L M
Ksmi denge analizi, tek bir
mal piyasas ele alnarak, o
piyasadaki denge fiyat ve
S O R U
denge retim miktarnn
nasl olufltuunu arafltrr.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
DKKAT
SIRA SZDE

AMALARIMIZ
108
Resim 5.2
Murray C. Kemp
Uluslararas iktisat
teorisine ve doal
kaynaklar
ekonomisine
yapt katklarla
tannan
Avustralyal
iktisatdr.
Bu modelin ana hatlarn, basite, fiekil 5.7

yardmyla anlamaya alflalm. Ele alnan iki lke Trkiye ve Almanya, sz konusu iki mal da
seramik ve otomobil olsun. Her iki lkede de
hem retim olanaklar erisi hem de talep koflullar zdefl olsun. flimizi kolaylafltrmak iin her
iki lkede, her iki maln retiminde de lee
gre artan getiri olduunu ve retimde azalan
maliyetlerin de orijine dflbkey izilen Q AQ S
retim imknlar erisinin eimince verildiini,
her iki lkede ticaret ncesi dengenin E0 noktasnda gereklefltiini varsayalm.
fiekil 5.7deki E0 noktas alflageldiimiz geleneksel teorilerde karfllafltmz denge noktalarndan farkldr, nk anmsayacak olursanz
gerek klasik teoride gerekse Faktr Donatm Teorisinde ticaret ncesi ve sonras karfllafltmz denge noktalar kararl denge
noktalarn gstermektedir, yani bu noktalardan ufak bir ayrlfl olsa bile eski
denge noktasna dneriz; rnein bir an iin fiyatn, denge fiyatnn altna dfltn varsayalm, kararl denge var ise bu durum, talep edilen miktarn arz edilenden fazla olmasna yol aarak fiyatn artmasna ve ilk denge noktasna dnlmesine yol aacaktr. Fiyatn denge fiyatnn stne kmas durumunda ise bunun tam tersi geliflmeler sonucunda yine ilk denge noktasna dnlecektir. Oysa fiekil 5.7deki E0 noktas bu anlattmz durumlardan farkl olarak, kararsz bir
denge durumunu gstermektedir; yani ufak bir mdahale ile dengeden ayrlnca
bir daha geriye dnfl yoktur.
fiekil 5.7
Kemp Modeli
Otomobil
QA
CG
Ps / Pa
Ps / Pa
E0
Ps / Pa
CT
Ps / Pa
O
QS
Seramik
fiimdi bunun neden byle olduunu aklayalm. Biliyoruz ki Eo noktas ticaret

ncesi denge durumunu (otarfli) gsterdiine gre bu noktada hem retimde, hem
de tketimde denge vardr. retimde denge, retim imkanlar erisinin eiminin lke ii nispi fiyatlara eflit olduu yani seramiin marjinal frsat maliyetinin, otomobilin
marjinal frsat maliyetine orannn (MOCs / MOCa); nispi i fiyatlara (Ps / Pa) eflit olduu durumda gerekleflir. Tketimde denge ise Eoa teet olan toplumsal farkszlk erisinin eiminin lke ii nispi fiyatlara eflit olduu noktada (yani seramiin marjinal faydasnn, otomobilin marjinal faydasna orannn i fiyat oranna
eflit olduu noktada) gerekleflecektir (MUs/ MUa = Ps / Pa). zetlersek, ticaret
ncesi retimde ve tketimde dengeyi MOCs / MOCa = Ps / Pa= MUs / MUa olarak gsterebiliriz.
flte byle bir durumda, sisteme bir flok sokalm, rnein Trkiye hkmetinin
seramik retimine sbvansiyon vererek teflvik ettiini dflnelim. nispi i fiyat dorusu Ps / Panin E0 noktasnn soluna doru R noktasna kaydralm. Bu noktada
nispi i fiyatlarn eimi, retim imkanlar erisinin eiminden daha byktr, yani
Ps / Pa > MOCs / MOCs dr. Daha ak bir deyiflle seramiin nispi fiyat, seramiin
nispi marjinal maliyetinden daha yksektir. Byle bir durumda da kr maksimizasyonunu hedefleyen reticiler, seramik retimini arttrrlar ve bu, retimin S noktasna dek genifllemesiyle devam eder ve S noktasnda Trkiyenin seramik retiminde tam uzmanlaflmasyla durur. Benzer ama ters ynde bir deiflim Almanya iin
geerli olacaktr, Alman hkmetinin otomobil retimini bir miktar teflvik etmesiyle nispi fiyat dorusu E0 noktasnn solunda (flekilde grnmeyen) T gibi bir noktaya gelecektir. Burada Ps / Pa < MOCs / MOCa olacaktr ki bu da Pa/ Ps> MOCa/
MOCs ifadesinden baflka bir fley deildir, yani Almanya iin de otomobil retimini
arttrmak krl olacaktr ve bu nedenle retim A noktasna kadar genifller ve tam
uzmanlaflma ile son bulur. Trkiye seramik retiminde uzmanlaflarak lke iinde
rettii OQS kadar seramik retiminin i piyasada tketilmeyen ksmn, yani SQs
kadar seramii Almanyaya ihra eder, karfllnda CTS kadar otomobil ithal eder.
Almanyadaki duruma bakacak olursak, benzer flekilde geliflmeleri greceiz: Almanyann toplam otomobil retimi OQA kadardr, bunun OA kadar ierde tketilir, kalan AQA kadar da Trkiyeye ihra edilir, karfllnda ACG kadar seramik ithal edilir. Burada Almanyann otomobil ihracatnn Trkiyenin otomobil ithalatna, ayn flekilde Trkiyenin seramik ihracatnn Almanyann seramik ithalatna eflit
olduuna dikkat etmeliyiz, yani her iki lkede ve her iki piyasada da tatmin edilmeyen retici ya da tketici kalmamfltr. Bir baflka deyiflle ticaret sonras retim
dengesi, Trkiye ve Almanya iin srasyla QS ve QA noktalarnda, tketim dengeleri ise ayn srayla CT ve CG noktalarnda oluflacaktr. fiekil 5.7den, her iki lkede
de dolaysyla dnyada refahn arttn grmek ok kolaydr, artk her iki lke de
retim imkanlar erisinin dflnda tketmektedirler ve Almanya ve Trkiye iin ticaret sonras tketim noktalarn gsteren hem CG, hem de CT noktalar, ticaret ncesi ortak tketim noktas olan E0dan ok daha yksek tketim miktarlarn gstermektedir.
Kemp modeli klasik ve neoklasik modellerden ok farkl durumlarda ticaret yaplabileceinin gzel bir rneidir. Sz edilen nceki modellerde ticaretin bafllamas iin ya klasik teoride olduu gibi ticaret ncesi lke ii nispi fiyatlarn iki lkede farkl olmas, dfl ticaret hadlerinin (TOT), bu iki lke ii fiyat arasnda yer almas ya da neoklasik teoride olduu gibi, ticaretin gerekleflebilmesi iin her iki lkede retim imknlar zdefl olsa bile bu kez talep koflullarnn farkl olmas gerekir. Oysa Kemp modeli her iki lkenin retim imknlar ve talep koflullarnn ve
109
Murray C. Kempin ortaya
koyduu Kemp modeli her
iki lkenin retim imknlar
ve talep koflullarnn zdefl
olduu, hatta nispi i
fiyatlarn ayn zamanda dfl
ticaret haddine eflit olduu
durumda bile ticaret
yaplabileceini ve dfl
ticaretten kazanlar
salanabileceini
gstermektedir.
110
dolaysyla her iki lkedeki ticaret ncesi nispi i fiyatlarn zdefl olduu, hatta
nispi i fiyatlarn ayn zamanda dfl ticaret haddine eflit olduu durumda bile ticaret yaplabileceini ve dfl ticaretten kazanlar salanabileceini gstermesi asndan dfl ticaret teorisine yaplan ok nemli bir katkdr. Ancak bu model de hangi lkenin hangi malda uzmanlaflaca konusunda bilgi vermemekte, ayrca ilk
dengeden ayrlmay salayacak flokun ne olaca konusunu da belirsiz brakmaktadr. Her iki lkenin de belli bir sanayii teflvik etmeleri konusunun karfllkl anlaflarak m, yoksa bamsz kararlar sonucu mu olduu konusu ak braklmfltr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
SZDE imkanlar, talep koflullar, lke ii nispi fiyatlarnn zdefl olmas

ki lkenin SIRA
de retim
durumunda ticaret gerekleflebilir mi? Hangi model bunu aklar?
SONUD fi N E L M
Leontief Paradoksu nedeniyle Faktr Donatm Teorisinin uluslararas ticareti akS O R kalaca
U
lamakta yetersiz
dflncesi, ortaya yeni teorilerin kmasna, geliflmesine
yol amfltr. Bu blmde bunlardan Teknolojik Ak, rn Dngs, Tercihlerde
Benzerlik, lek
ve Dflsal Ekonomiler ve dflsal ekonomilere dayaD K K AEkonomileri
T
nan ksmi denge modelleri ve genel dengeye dayanan Kemp Modelini akladk.
Bu blmde daha nceki teorilerde gz ard edilen kavramlardan zellikle teknoSIRA SZDE
lojik geliflmeyi ve talep koflullarnn etkisini vurgulayan, geliflmifl lkeler arasndaki ticaretin niteliini ve sonularn gsteren teoriler yer ald. Geliflen gnmz
dnyasnda
teknolojik geliflmelerin etkilerini her an grmekte ve yararlanmaktaAMALARIMIZ
yz. rnein, eskiden yalnzca sesli bir iletiflim arac olan telefonun gnmzde
geldii yere bakacak olursak, telefonun sesli ve grsel iletiflimin yan sra tm sosyal medyaya
K ulaflma
T A P kolayln ve baflka zelliklerini dflndmzde, bu yeni
teorilerin, nemli lde uluslararas ticarete konu olmalarnn yan sra gnlk yaflammzdaki yeni alflkanlklar da aklamakta ok yardmc olduklarn grebiliriz

TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
111
zet

A M A

A M A

A M A
lkeler arasnda teknoloji seviyesinin farkl olduunu belirtebilmek.

Daha nceki blmlerde Faktr Donatm Teorisi, karfllafltrmal statik bir biimde anlatlrken,
belli bir grup varsaymn geerli olduu, rnein
teknolojinin ayn olduu, tm lkelerin teknolojik geliflmelerden yararlanabilecekleri ve temel
olarak da iflin arz ynne arlk verilen bir yaklaflm sergilenmekteydi. Bu blmde anlatlan teoriler ise bu varsaymlarn bazlar yerine gerek
dnyada daha ok karfllaflabileceimiz durumlar yanstan varsaymlar ele alarak analiz yapmaktadrlar. rnein ok deiflken bir dnyada yaflyoruz, neredeyse her gn salk, savunma, kimya ve ila sanayilerindeki geliflmelerden sz eden
gazete ya da televizyon haberleriyle karfllaflyoruz. Bu haberlerde dikkatimizi eken noktalardan biri, bu geliflmelerin, bu bulufllarn arafltrma
ve gelifltirme (AR-GE) btelerinden nemli lde pay ayran geliflmifl lkelerde gereklefltirilmesidir. Demek ki bu gndelik yaflam bilgisinden de karlabilecei gibi teknoloji her yerde
ayn deil, ayrca bu teknolojik geliflmelere ulaflmak kolay ya da bedava da deil.
Teknolojik geliflmenin temel alnd dinamik
karfllafltrmal stnlklerin hangi teorilerde ele
alndn renebilmek.
Teknolojik Ak ve rn Dngs modelleri
zellikle bu noktay vurgulamaktadr. Her iki teoride de dinamik bir yap var, yeni rnden elde
edilebilecek tekelci krlar azaldnda o maln
retiminin bir baflka lkeye devredilip, yeni bir
rnn keflfedilmesi, yaratlmas gerekiyor, bu
da AR-GE faaliyetlerinin srekli olmasn ve bu
nedenle bu alanlara srekli kaynak aktarmn
gerektiriyor. Bunun da geliflmifl, gelir dzeyi yksek lkelerde gerekleflmesi pek flaflrtc olmasa
gerek.
Tercihlerde benzerlik ya da rtflen talebin lkeler arasnda dfl ticaretin yapsn nasl etkilediini anlayabilmek.
Tercihlerde Benzerlik Teorisi yine Faktr Donatm Teorisinin ihmal ettii bir baflka noktay ele
almakta ve uluslararas ticaretin byk bir blmnn zellikle geliflmifl ve gelir dzeyleri yksek lkeler arasnda ve sanayi rnleri deiflimiy-
le gerekleflmesinden yola karak, aslnda lkelerin ihracatlarnn i piyasa iin rettiklerinin bir
uzants olduunu vurguluyor.
Uluslararas ticarete konu olan rnler de ayn
ama farkllafltrlmfl mal gruplar ierisinden gereklefltiriliyor. Bunu biraz daha aacak olursak
diyelim otomobil ticareti yaplyor, ifllev asndan
ayn mal, ancak hepimizin bildii ve tketicilerin
tercihlerini gayet ak bir biimde satn alma gleriyle belirttikleri gibi Chrysler, Jaguar, Volvo,
BMW, Fiat ve benzeri teki markalar ayn ifllevi
grmelerine ramen birbirlerinden farkl rnlerdir. Bu nedenle ABD, ngiltere, sve, Almanya ve
talya hem otomobil retmekte ve ihra etmekte
hem de teki lkelerden otomobil ithal etmektedirler. Tercihlerde Benzerlik Teorisinin farkllafltrlmfl rnlerin nemini vurgulayan bu yn, bir
sonraki blmde aklayacamz endstri ii ticaretle de ortak noktalarn gstermektedir.

A M A
Dflsal ve isel lek ekonomilerinin retim maliyetlerini nasl etkilediini aklayabilmek.

Faktr Donatm Teorisinin Klasik Teoriye bir
stnl sabit maliyetler yerine artan frsat maliyetlerinin modele girmesidir ama bu teoride hl lee gre sabit getiri koflullar geerlidir. Bu
varsaymdan vazgeilip, lee gre artan getiri
varsaym yaplrsa, o zaman girdi miktarlarnn
iki katna karlmas, retimin iki katndan daha
ok artmasna yol aacaktr. Bu da bir birim rn
elde etmek iin gereken girdi miktarnn azalmas ve girdi fiyatlar veri alndnda, ortalama maliyetin dflmesi anlamna gelir.
Sz konusu retim artfl iki trl olabilir. lkinde, retim artfl sektrn btnnden kaynaklanabilir. Bunun sonucunda ortalama maliyette oluflan azalmaya dflsal lek ekonomileri diyoruz.
te yandan, ortalama maliyetteki azalma sektrn bymesinden deil de firmann bymesinden kaynaklanyorsa, o zaman isel lek ekonomilerinin varlndan sz etmifl oluruz. sel
lek ekonomilerini izleyen blmde tartflacaz. Dflsal lek ekonomilerini ise bu blmde
hem ksmi denge hem de genel denge (Kemp
modeli) erevesinde ele aldk ve bu model yardmyla, klasik ve neoklasik teoriden ok daha
farkl zmlerin olabilecei denge durumlarn
tartfltk.
112
Kendimizi Snayalm
1. Sanayi mallar iin uluslararas ticareti belirleyen faktrn daha ok talep koflullar olduunu savunan dfl ticaret teorisi afladakilerden hangisidir?
a. lek Ekonomileri Teorisi
b. Nitelikli iflgc Teorisi
c. Teknoloji A Teorisi
d. rn Dngs Teorisi
e. Tercihlerde Benzerlik Teorisi
2. Teknoloji a hipotezini ortaya atan iktisat afladakilerden hangisidir?
a. J. Viner
b. M. Posner
c. D. Ricardo
d. R. Vernon
e. S. B. Linder
3. Sanayileflmifl lkeler tarafndan bir mal ilk icat edildiinde standart deildir. Zamanla standartlaflr ve o
durumda az geliflmifl lkeler tarafndan da ihra edilir,
grfl hangi teoriye aittir?
a. Tercihlerde benzerlik teorisi
b. Monopolc rekabet teorisi
c. Nitelikli iflgc teorisi
d. lek ekonomileri teorisi
e. rn Dngs teorisi
4. rn Dngs Teorisine gre rnn nemli lde standart hale gelmesiyle maliyet unsurunun nemli
bir silah haline geldii, retim tesislerinin kapasitelerinin artrlmasyla birlikte lek ekonomileri sayesinde
birim maliyetlerin azald ve birim maliyetlerin dflmesiyle geliflmekte olan lkelerde rne olan talebin artt rn dnemi afladakilerden hangisidir?
a. Olgunluk dnemi
b. Piyasaya girifl dnemi
c. Byme dnemi
d. Dflfl dnemi
e. Piyasada ekilme dnemi
5. Tercihlerde Benzerlik Teorisi ne tr lkelerde yaflayanlarn zevk ve tercihlerini aklamaya alflr?
a. Sanayi mallar ticareti yapan yksek gelirli lkeleri
b. Tarm rn reten azgeliflmifl lkeleri
c. Tarm rn ihra eden lkeleri
d. Standart retim yapan lkeleri
e. Yukardakilerden herhangi biri
6. Homojen nitelikte olmayan rnlerin ticareti, retim maliyetlerinden ok, lkeler arasndaki zevk ve tercihlerin benzerliine baldr. ifadesi afladaki teorilerden hangisi aklamaktadr?
a. lke benzerlii teorisi
b. Tercihlerde benzerlik teorisi
c. lek ekonomileri teorisi
d. Monopolc rekabet teorisi
e. rn farkllaflmas teorisi
7. Afladakilerden hangisi/hangileri faktr donatm
teorisinden tretilmemifltir?
a. Teknolojik ak teorisi
b. Faktr fiyatlarnn eflitlenmesi teoremi
c. rn Dngs teorisi
d. Yalnzca c
e. a ve c
8. Afladakilerden hangisi rn Dngs Teorisi iin
uygun olmayacak bir rnektir?
a. Hesap makineleri
b. amaflr makineleri
c. Kmr ve ifllenmemifl petrol
d. Televizyon
e. Bilgisayarlar
9. Afladakilerden hangisinde, lkeler ticarete aldktan sonra, denge dnya fiyat, ticaret ncesi dflk fiyatl lke dahil, her yerde dfler?
a. Dflsal (lek ) ekonomileri varsa
b. lee gre sabit getiri varsa
c. Faktr Donatm Teorisinde
d. Sabit maliyetler varsaylrsa
e. Karfllafltrmal stnlk varsa
10. rn Dngs Teorisinin temel zelliklerini afladakilerden hangisi aklar?
a. Statik olmas ve ksa dnemi iermesi
b. Dinamik ve uzun dnemli olmas
c. Ticaretten yalnzca icat lkenin kazanl kmas
d. Ticaretten en byk kazanc retimin yer deifltirdii lkelerin salamas
e. Yeni teknolojinin serbeste tm lkeler tarafndan kullanlabilmesi
113
1. e
Sra Sizde 1
Leontief Paradoksunun Faktr Donatm Teorisinin
dnya ticaretini aklama konusunda yetersiz kalabileceini ortaya karmas, ayrca bu teorinin dnya ticaretinin byk bir ksmnn neden benzer ya da geliflmifl
lkeler arasnda olduunu aklamakta yetersiz kalmas, baz varsaymlarn deiflen dnya koflullarn yanstmamas nedeniyle bu eksiklikleri gideren yeni teoriler
ortaya kmfltr.
2. b
3. e
4. a
5. a
6. b
7. e
8. c
9. a
10. b
Yantnz yanlfl ise Tercihlerde Benzerlik Teorisi bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Gecikmeli Taklit ya da Teknolojik Ak Teorisi bafllkl konuyu gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise rn Dngs Teorisi bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yeni Dfl Ticaret Teorileri
Yantnz yanlfl ise Dflsal lek Ekonomileri
Sra Sizde 2
Mallarn da canllarda olduu gibi doum, geliflme ve
lm gibi dnemler geirdii rn Dngs Teorisinde ortaya konulmufltur. Teoriye gre her rnn
belli bir yaflam sresi vardr ve bu sre iinde de her
yeni rn aflamadan geer: lk aflama yeni rn
aflamas diye adlandrlr. Bu aflamada geliflmifl lkelerde retilen yeni rn, ihracat hedefi olmadan i piyasaya sunulur. kinci aflama rnn olgunlaflma aflamasdr, bu aflamada rn karakterini kazanr, daha
byk leklerde retilmeye bafllanr, lee gre sabit
getiriyi varsayan Klasik ve Neoklasik Teoriden farkl
olarak, lee gre artan getirinin avantajlarndan yararlanlr ve bu arada, teki geliflmifl lkelerden mala
nemli lde bir dfl talep de oluflur. nc aflama
standart rn dnemidir. Artk rne iliflkin retim
sreci deneme yanlmaya dayanan bir renme sreci
olmaktan kmfl, standartlaflmfl, retim teknikleri ve
rnn karakteri iyice belirginleflmifl ve rnn bu hali hem reticiler hem de tketiciler asndan kabul edilmifltir. rnn standartlaflma sreci doaldr ki tekelci
rantlarn da ortadan kalkmasna yol aacaktr. Vernona
gre, olgunluk dneminde artk retim teki geliflmekte olan lkelere de braklabilir. retimin yeniden yer
deifliminde yine, bu kez geliflmekte olan lkelerdeki
ucuz emein rol byktr. Artk ABD ve teki geliflmifl lkeler bu rn geliflmekte olan lkelerden ithal
etmeye bafllayacaklardr.
Sra Sizde 3
Teknolojik Ak ve rn Dngs Teorileri teknolojik
deiflmenin nemini vurgulayan teorilerdir. Teori, yeni
rnlerin AR-GE alflmalar sonucunda ortaya kacan, AR-GE iin nemli byklkte arafltrma fonlarnn
gerekeceini ve bu nedenle yeni rnlerin geliflmifl lkelerce retileceini vurgulamaktadr.
114
Sra Sizde 4
Dflsal ekonomilerin varlnn ortalama maliyetlerde
azalmaya yol amas ve bu nedenle hem teknoloji ve
bilgi havuzunun hem de uzmanlaflmfl emein bu blgelerde younlaflmfl olmas ve ulaflmn nispi daha kolay olmas tekstil, deri ve benzeri sektrlerin bu flehirler
ya da blgelerde younlaflmasna yol aar.
Sra Sizde 5
Organize Sanayi Blgeleri saladklar alt yap hizmetleri, lojistik, enerji, firmalarn birbirlerinin retimlerine
olan bamllklar gibi faktrler nedeniyle dflsal ekonomi yaratr, bu sayede retim maliyetlerinin dflmesine katkda bulunur.
Sra Sizde 6
Kemp modeli klasik ve neoklasik modellerden ok farkl durumlarda ticaret yaplabileceinin gzel bir rneidir. Sz edilen nceki modellerde ticaretin bafllamas
iin ya klasik teoride olduu gibi ticaret ncesi lke ii
nispi fiyatlarn iki lkede farkl olmas, dfl ticaret hadlerinin (TOT), bu iki lke ii fiyat arasnda yer almas ya
da Neoklasik Teoride olduu gibi, ticaretin gerekleflebilmesi iin her iki lkede retim imknlar zdefl olsa
bile bu kez talep koflullarnn farkl olmas gerekir.
Kemp modeli her iki lkenin retim imknlar ve talep
koflullarnn ve dolaysyla her iki lkedeki ticaret ncesi nispi i fiyatlarn zdefl olduu, hatta nispi i fiyatlarn ayn zamanda dfl ticaret haddine eflit olduu durumda bile ticaret yaplabileceini ve dfl ticaretten kazanlar salanabileceini gstermesi asndan dfl ticaret teorisine yaplan ok nemli bir katkdr.
Appleyard, D. R., Field, A. J., & Cobb, S. L. (2010).

International Economics (7th ed.). New York:
McGraw-Hill/Irwin.
Chacoliades, M. (1978). International Trade Theory and
Policy. McGraw-Hill.
Dunn, R.M. & Mutti, J.H. (2004). International
Economics, 6th Ed., London: Routledge.
Kemp, M.S. (1964). The Pure Theory of International
Trade, Prentice-Hall.
Krugman, P., Obstfeld, M. & Melitz, M.J. (2012).
International Economics: Theory and Policy, 9th Ed.,
Addison-Wesley.
Leontief, W., (1953) Domestic Production and Foreign
Trade: The American Capital Position Re-Examined,
Proceeding of the American Philosophical Society,
97, ss. 332-349.
Linder, S.B. (1961). An Essay on Trade and
Transformation. New York: John Wiley and Sons.
Posner, M.V. (1961). International Trade and Technical
Change, Oxford Economic Papers, New Series 13,
no. 3, ss. 323-341.
Salvatore, D. (2011). International Economics: Trade
and Finance, 10th Ed., John Wiley and Sons.
Vernon, R. (1966). International Investment and
International Trade in the Product Cycle, Quarterly
Journal of Economics, 80, no. 2, ss. 190-207.
6
Amalarmz


sel ekonomiler ve farkllafltrlmfl rn kavramlarn tanmlayabilecek,
sel ekonomiler ve farkllafltrlmfl rn sz konusu olduunda oluflan yeni piyasa yapsn; eksik rekabet piyasalarndan biri olan tekelci rekabeti belirleyebilecek,
Tekelci rekabet piyasasnda byk firmalarn hem retimde hem de ticarette paylarn daha ok bytebildiklerini, kk firmalarn ise iflasa ya da yok
olmaya gidebileceklerini fark edebilecek,
lke ii ve lke dfl fiyat farkllafltrmasnn nedenlerini, ticarete nasl yol aacan aklayabilecek,
Endstri ii ticaretin varlnn da genelde isel ekonomiler ve farkllafltrlmfl
rn kavramlarna bal olduunu, nedenlerini, llmesini, renecek, bunlarla ilgili analiz yapabilecek bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
lek Ekonomileri
sel Ekonomiler
Tam Rekabet
Tekelci Rekabet
Damping
Endstri i Ticaret
Yatay Endstri i Ticaret
Dikey Endstri i Ticaret
indekiler
Uluslararas ktisat
Teorisi
sel Ekonomiler,
Firmalar ve Tekelci
Rekabet
GRfi
SEL EKONOMLER, FRMALAR VE
TEKELC REKABET
ENDSTR TCARET
sel Ekonomiler, Firmalar

ve Tekelci Rekabet
GRfi
Bir nceki blmde, hem o blmde anlatlan hem de bu blmde anlatlacak olan
yeni dfl ticaret teorilerinin ounluunun lek ekonomileri kavramna dayandna iflaret etmifl ve lek ekonomilerinin tanmn da retim ve retim faktrleri arasndaki iliflkiye dayandrarak aklamfltk. Eer daha nce sylediklerimizi biraz daha formel biimde yazarsak, retim (Q) ve emek (L) ve sermayeden (K), olufltuunu varsaydmz retim faktrleri arasndaki iliflki en basit biimde flyle yazlabilir: Q=f(L, K). Sermayenin ksa dnemde deiflmeyeceini, diyelim hep 5 birim sermaye kullanlacan ve yalnzca emein deiflken faktr olduu durumda, 10 birim
emekle 50 birim retim yapabileceimizi varsayalm. Daha nceki aklamalarmzdan da kolayca karabileceimiz gibi, eer emei iki katna kardmzda (L=20),
retim de iki katna kyorsa (Q=100), bu lee gre sabit getiriyi gstermekteydi ve Klasik ve Neoklasik Teorilerin kulland temel varsaymlardan biriydi. te
yandan emei iki katna kardmzda, retim iki kattan daha fazla artyorsa, rnein 125 oluyorsa o zaman lee gre artan getiriden ya da lek ekonomilerinden,
sz edilebileceini belirtmifltik. Bunun da bir birim rn elde etmek iin gereken
girdi miktarnn azalmasna yol aacana ve girdi fiyatlar veri alndnda da ortalama maliyetin dflmesi anlamna geleceine iflaret etmifltik.
Ayrca lek ekonomilerinin dflsal (endstri retiminin artmas sonucu ortalama
maliyetlerde azalma) ya da isel (ortalama maliyetteki azalma, firmann kendisinin
bymesinden kaynaklanrsa) olabileceini de syleyerek isel ekonomilerin ve
bundan kaynaklanan ticaretin nasl olacann aklanmasn bu blme brakmfltk. sel lek ekonomileri byk firmalarn oluflmasna imkn verdikleri iin piyasada artk tam rekabet yerine eksik rekabet koflullar hkim olacaktr.
sel lek ekonomileri iin bir rnek vererek ifle bafllayalm: Henry Fordun
otomobil retimine getirdii yenilik, lek ekonomileri iin iyi bir rnek olabilir. 20.
yzyl bafllarnda ABDde otomobil retimi genelde kk iflyerlerinde yaplmaktayd. Henry Ford ise otomobil retimi iin, retim hatt boyunca srekli tekrar
eden, basitlefltirilmifl, belli bir ifl yapmay ieren retim srecini devreye sokarak,
ok daha byk iflyerlerinde retim yapmaya bafllad. Bu byk lekli iflyerlerinde, iflblm ve Fordun gelifltirdii retim hatt sayesinde, girdilerdeki artfltan ok
daha byk lde retim artfl gereklefltirildi ve bylelikle Henry Ford, rettii
otomobillerin ortalama maliyetinin rakiplerininkinden daha dflk olmasn salamfl oldu.
118
fiimdi isel ekonomi, tekelci rekabet kavramlarn, firma davranfllarn ele

alarak aklamaya, uluslararas uzmanlaflma ve dfl ticarette dengenin nasl oluflacan gstermeye alflalm.
SEL EKONOMLER, FRMALAR VE TEKELC

REKABET
sel lek ekonomilerinin

varl kk firmalarn,
byk firmalarla rekabet
edememesi sonucunda,
piyasadan elenmesine
neden olur ve bu nedenle
piyasada rekabet edecek
firma says azalr. sel
lek ekonomisi zellii olan
mallar, tam rekabet
piyasasnn ngrdnn
tersine, az saydaki byk
firmalar tarafndan retilir.
SIRA SZDE
Eksik rekabet ya da tekelci rekabet piyasalarn az nce de belirttiimiz gibi, bireysel firma davranfllarn ele alarak anlatabiliriz. Bu nedenle, firmalarn, gerek dnyada da gzlemlenebilen bir zelliini bir kez daha anmsamamzda yarar olacaktr: Firmalar ou sektrlerde benzer ama farkllafltrlmfl mallar retmektedirler.
Sabun, flampuan gibi baz mallar birbirlerinden greli olarak daha az farkllklar
gsterirken, otomobil, bilgisayar gibi baz mallarda ise bu farkllklar bunlar reten firmaya, lkeye bal olarak daha byk deifliklikler gstermektedir.
Hatrlayacaksnz, ok sayda alc ve satc firmann bulunduu tam rekabet piyasasnda, firmalarn hibiri piyasa retiminin ok byk bir ksmn retebilme
flansna sahip deildi, piyasada belirlenen fiyat kabul edip, bu fiyattan istedikleri
kadar satabilirlerdi ama hibir zaman piyasa fiyatn etkileme ya da belirleme gibi
bir gleri yoktu.
Ancak az sayda firmalardan oluflan eksik rekabet piyasalarnda durum bundan
ok farkldr. Eksik rekabet piyasalarndaki firmalar, rettikleri rnn fiyatn etkileyebileceklerini ama ancak fiyat dflrrlerse daha fazla satabileceklerini bilirler.
Byle bir piyasada ya belli bir rn satan ok az sayda firma vardr ya da firma, en azndan tketicilerin farkl diye dflnd bir mal retmektedir. Firmalarn isel ekonomilerden yararlandklar byle bir durumda, firmalar aras rekabet
kanlmaz olacaktr. Bunun sonucu olarak da karflmza flu iki sonutan biri ya da
ikisi birden kacaktr:
i) Rekabet edebilecek firma saysnda azalma
ii) Firmalarn rnlerini teki firma rnlerinden kesinlikle farkllafltrmalar
Bu durumlardan hangisi olursa olsun, artk bu piyasadaki firmalar fiyat belirleyebileceklerdir ve her biri bu durumun bilincindedirler. Burada zellikle flu noktaya iflaret etmekte yarar vardr: Firmalarn fiyat belirleyebileceklerinin farknda olmalar, bunu gelifligzel deifltireceklerini gstermez, tam tersine, biraz sonra da
aklayacamz gibi, fiyatlarn, krlarn maksimize edecek biimde belirlerler.
SIRA SZDE
Firmalarn ortalama
maliyetleri isel ekonomiler nedeniyle azaldnda oluflacak rekabet
ne gibi sonulara yol aar?
D fi Resim
N E L M 6.1
D fi N E L M
Uluslararas iktisat alannda, zellikle Eksik Rekabet

Teorisine
S O R U birok nemli katkda bulunmufl
S O R U gnmz
iktisatlarndan Paul Krugman doktorasn
Massachusetts Teknoloji Enstitsnde yapmfltr ve halen
Princeton
D K K Aalflmaktadr.
T
D K K A T niversitesinde profesr olarak
Uluslararas ktisat yaznna yapt bu katklar iin hem
1991 ylnda Amerikan ktisat Dernei tarafndan 40
yaflnSZDE
altndaki baflarl iktisatlara
verilen
SIRA
SIRA
SZDEJohn Bates
Clark madalyasn hem de 2008 ylnda Nobel dln
almfltr. Krugman, yazd ve derledii kitaplar ile
yzlerce akademik makale yannda, New York Times
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
gazetesinde haftada iki defa kfle yazlar
yazmaktadr.

K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
119
6. nite - sel Ekonomiler, Firmalar ve Tekelci Rekabet
Firmalarn fiyat belirleyici olduu durumlarda, denge fiyat ve retiminin nasl

belirlendiini aklayabilmek iin eksik rekabet piyasalarn anlatabileceimiz modellere ihtiya vardr. Eksik rekabet piyasalarn anlatmaya bu modelin en basit ya
da u rnei diyebileceimiz tekel ve tekelci firma ile bafllayacaz. sel ekonomiler nedeniyle azalan maliyetlerle karfllaflan firmalar, eer retim artfllarn engelleyecek baflka durumlarla karfllaflmazlarsa, potansiyel olarak piyasadaki tm retimi
kendileri yaparlar yani tekelci konuma geerler ya da zellikle farkllafltrlmfl rnler sz konusu olduunda, farkl talep koflullar az sayda firmann piyasadaki retimi paylaflmasn getirir ki bu da tekelci rekabet dediimiz piyasa yapsn ortaya karr. nce tekelci firmann davranfllarna bakmak, tekelci rekabet koflullar altnda
alflan firmalarn davranfllarn anlamamzda ok yararl olacaktr.
Tekel (Monopol) ve Tekelci Firma

rettii mal asndan kendini tekelci gren bir firma ne kadar satacan ve bunu
nasl fiyatlandracan nasl belirler? nce byle bir firmann karfllaflt talep
denklemi ve maliyetlerle ilgili baz basitlefltirici varsaymlar yapalm.
fiekil 6.1den de grebileceimiz gibi, tekelci firmann talep erisinin (D) aflaya doru eimli ve dorusal olduunu anmsayalm. Bu durumda firma her bir yeni birim rn satabilmek iin fiyatn (P) dflrmek zorunda kalacaktr, ancak
bundan elde edecei marjinal gelir (MR),
fiyattan daha dflk olacaktr nk bu
dflk fiyat yalnzca o ek birim iin de
P,C
deil, nceki tm birimler iin geerlidir.
Dolaysyla, marjinal gelir dorusu (MR),
MC0
fiekil 6.1den de grlebilecei gibi, hep
talep dorusunun altnda seyredecektir.
kinci olarak, bir ek birim retmek
iin gereken maliyet artflnn, yani marPM
jinal maliyetin (MC) sabit olduunu, reAC
tim deiflikliinden etkilenmediini varsayalm. Bu nedenle, marjinal maliyeti
MC
fiekil 6.1de yatay bir doru olarak izelim. Bu durumda ortalama maliyet (AC),
birim baflna dflen sabit maliyet art marjinal maliyet olacaktr. Ortalama maliyet,
marjinal maliyetten hep daha yksek olaQM
0
caktr ancak lee gre artan getiri neMR
deniyle, retim arttka ortalama maliyet
de giderek azalacaktr. Bu durum fiekil
6.1de AC erisiyle gsterilmektedir.
Krn maksimize eden bu tekelci firma retecei QM denge miktarn, marjinal
maliyetin, marjinal gelire eflit olduu nokta yardmyla, yani MC dorusu ile MR erisinin kesifltii noktadan yatay eksene izilecek dikme tarafndan belirleyecektir.
Denge fiyat PMde yine bu dikmenin talep erisine kadar uzatlp, talep erisini
kestii noktadan bu kez de dikey eksene bir dikme izilmesiyle bulunur. Burada
fiyatn ayn zamanda ortalama gelire (AR) de eflit olduunu anmsamamzda yarar
var. fiekil 6.1den de grlebilecei gibi, tekelci firma, tam rekabeti bir firmadan
farkl olarak, denge miktar QMnin fiyatn marjinal maliyetin stnde koymakta-
fiekil 6.1
Tekelci firma
dengesi
AC
D
Q
120
dr. Bu ikisi arasndaki farka, yani PM-MCye, kr marj denir. Bunun da tesinde,
tekelci firma denge fiyat olan PMyi ortalama maliyet ACnin de stnde koyabilmektedir. Byle olunca denge durumunda PM .Q kadar gelir elde etmekte ve maliyeti de AC.Q kadar olmaktadr. Elde edilen bu gelirle maliyet arasndaki fark,
PMQ-AC.Q tekelci krn gstermektedir. Tekelci firma, konumu gerei, herhangi
bir rekabetle karfllaflmad iin, bu kr uzun vadede de devam edecektir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Tekelci firmann
marjinal gelir erisi neden hep talep erisinin altnda kalmaktadr?
Tekelci DRekabet
Piyasas ve Firma Davranfllar
fi N E L M
D fi N E L M
fiekil 6.2
Tekelci
S O R U
rekabet
piyasasndaki
bir firmann
DKKAT
uzun dnem
dengesi
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
P,C
MC0
PM

MC
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
Yukarda anlattmz firma

tekelci rekabet (monopoS O R U
listic competition) piyasasnda yer alsn. Yani, tekelci davranfl gerek bir teDKKAT
kel olmasndan deil, ayn
sektrde ayn mal dier firSIRA SZDE
malardan farkllafltrarak
A
retmesinden kaynaklansn. Buna en iyi rnek moAMALARIMIZ
AC
torlu taflt aralardr. Her
firma ayn ifllevi yerine geK T A P
tiren bir mal retmesine
karfllk kendi rettii maD
ln rakiplerinkinden farkl
olduunu kabul etmekte,
TQE L E V Z Y O N
Q
M
tekelci gibi davranmakta,
MR
ancak yine de teki firmalarla rekabet etmek zorunNTERNET
da kalmaktadr. Daha nce de szn ettiimiz gibi Chrysler, BMW, Fiat, Mercedes gibi deiflik marka arabalar ayn ifllevi grmekle birlikte kalite, tasarm ve baflka zelliklerinden tr ya da en azndan tketicinin gznde birbirlerinden farkMAKALE
l rnlerdir.
Tekelci rekabet ortamndaki byle bir firma, iki yeni durumla karfl karflya kalacaktr:
1. Bir firmann piyasada kalabilmesi iin kr marjnn hep sfrdan byk olmas gerekir; yani PM>MC olmaldr. Eer tersi olursa, firma zarar edecek ve piyasadan ekilmek zorunda kalacaktr.
2. lgili firma, fiekil 6.1de grlen tekelci krn ancak ksa dnemde elde edebilecek, piyasaya yeni firmalarn girmesiyle, bu kr sfrlanacaktr. Yani,
denge fiyat PM ortalama maliyete eflit olacak, bu da fiekil 6.2den grlebilecei gibi, talep dorusunun ortalama maliyet erisine teet olduu noktada gerekleflecektir.
Tekelci Rekabette Dfl Ticaret: Firma Asndan

fiimdi tekelci rekabet piyasasndaki bir firmann, diyelim Toyota firmasnn bulunduu otomotiv sektrnn, dfl ticarete aldn dflnelim. Bu durumda
1. Toyota firmas kendi rnn talep eden lkelere Toyota marka otomobil ihra edecek,
121
2. Kendi lkesinde yabanc marka otomobilleri tercih edenleP,C

rin oluflturduu talep dorultusunda Opel, Ford gibi marMC0
kalarn ithal edilmesi nedeniyle daha ok rekabetle karfl
MC1
karflya kalacaktr.
Bu yeni koflullar altnda ToyoA
P1
tann uzun dnem dengesi fiekil
6.3te gsterildii gibi oluflacaktr. D1
B
P2
dfl ticaret ncesi Toyota talebini,
D2de ticaret sonras yurt ii art yurt
MC
E
dfl talebi gstermektedir. Piyasa,
hem rn miktarnn hem de firma
saysnn artmasyla byd iin
yeni talep erisi daha esnek olacaktr. Yeni marjinal gelir erisi de MR2
0
Q1
Q2
tarafndan verilmektedir. Yeni denge miktar (Q2) ve denge fiyat (P2),
MCnin MR2yi kestii E noktasndan,
srasyla, yatay eksene, talep dorusundan ise fiyat eksenine izilen dikmeler yardmyla bulunur. Uzun dnem denge noktas ise D2nin ACye teet olduu B noktasndadr. Grld gibi sektr dfl ticarete alnca, Toyota firmasnn hem retimi
artmfl (Q2>Q1) hem de fiyat dflmfltr (P2<P1).
Tekelci rekabet piyasasndaki bir firmann dfl ticarete almas retimini
ve fiyatn nasl
SIRA SZDE
etkiler?
fiekil 6.3
Tekelci rekabeti
firmann dfl
ticarete almas
AC
D2
D1
Q
MR2
D fi N E L M
Tekelci Rekabette Dfl Ticaret : Sektr Asndan
D fi N E L M
Acaba tm otomotiv sektr dfl ticarete almaktan nasl etkilenecektir? Bunun

S O R U
iin piyasadaki durumu zetleyecek iki iliflkiye ihtiyacmz olacaktr.
1. Bunlardan ilki, fiyat P ile firma says ya da rn eflidi says N ile olan iliflkidir. fiekil 6.3te gsterdiimiz gibi, firma saysnn artmas
her firmann taDKKAT
lep dorusunun daha esnek olmasna ve fiyatn dflmesine yol aacaktr.
Dolaysyla fiekil 6.4te gsterilen ve fiyat ile firma says arasndaki iliflkiyi
SIRA SZDE
veren PP erisi aflaya doru eimli olacaktr.
2. kinci iliflki, ortalama maliyet AC ile firma says N arasnda kurulacaktr. Piyasann toplam retimi veri alnrsa, firma saysnn artmas
firmalarn bu
AMALARIMIZ
retimdeki paylarnn azalmasna ve ortalama birim maliyetlerin artmasna
yol aacaktr. Bu nedenle bu iliflki de fiekil 6.4te yukar doru eimli olan
CC1 ve CC2 dorular tarafndan verilmektedir.
K T A P
Piyasann ticaret ncesi dengesi PP erisiyle CC1 dorusunun kesifltii noktada,
E1de oluflacaktr. Bu nokta uzun dnem denge noktasdr, nk fiyatn ortalama
maliyete eflit olduu noktadr. Eer firma says N, denge firma
T E L E Vsays
Z Y O N N1den az
olursa firmalar tekelci krlar elde edecekler, o da yeni firmalarn piyasaya girmesine yol aacaktr. Tersi durumda, yani piyasadaki firma saysn gsteren Nnin,
denge firma saysn gsteren N1den byk olmas durumunda ise, firmalar zarar
NTERNET
etmeye bafllayacak ve bunlarn bir ksm piyasadan ekilecektir.

MAKALE
SIRA SZDE
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
MAKALE
122
Sektr uluslararas ticarete alnca piyasadaki toplam retim artacak ve eer

firma says veri alnrsa, firmalarn retim iindeki paylar artacaktr. Bu da ortalama maliyetlerin dflmesine yol aacaktr. Dolaysyla, fiekil 6.4ten de grlebilecei gibi, geniflleyen piyasann dorusunu gsteren CC2, CC1in altnda yer alacaktr.
PP erisi ise piyasa retiminin artmasndan etkilenmeyecei iin yer deifltirmeyecektir. Yeni denge noktas ile CC2 ile PP nin kesifltii E2de oluflacaktr. Bu noktada hem fiyatlar dflmfl hem de firma says, dolaysyla rn eflidi artmfltr. Yani, E2 noktasnda daha ok rn eflidi, daha ucuza satlmaktadr. Bu N2 rn eflidinin bir ksm yurt iinde retilecek, bir ksm da ithal edilecektir. Tabii, yurt ii
retimin bir ksm da ihra edilecektir. Bu zellik yani piyasada daha ok rnn
olmas ve daha ucuza satlmas, eksik rekabet piyasalarnn tketici refahna olumlu etkisi olarak yorumlanmaktadr.
fiekil 6.4
Tekelci Rekabet
Piyasasnda Denge
P,C
CC1
CC2
P1
E1
P2
E2
PP
N1
N2
fiimdi de iki nemli sorunun cevabn arayalm:

1. Bir sektr dfl ticarete aldnda, o sektrde yer alan tm firmalar bundan
yararlanabilecekler midir?
2. flin iine ulafltrma masraflar gibi ticaret maliyetleri girdii zaman firmalar
ihracat kararlarn nasl vereceklerdir?
Bu sorularn yantlarna gelince:
1. Yine Toyota rneimize dnelim. Toyota firmasnn dfl ticarete almaktan
nasl etkilendiini fiekil 6.3 kullanarak aklamfltk. Burada vardmz sonu, Toyotann talebini arttraca ancak rnn daha ucuza sataca ynndeydi. fiekil 6.3ten Toyotann kr marjnn azaldn ancak hl pozitif
olduunu gryoruz; P1-MC>P2-MC>0.
Bir firmann piyasada faaliyete devam edebilmesi iin kr marjnn sfrdan byk olmas gerektiini sylemifltik. Bu marjn negatife dnflmesi, marjinal maliyetin sfr retimde karfllafllan maliyetten yksek olmas durumunda gerekleflir. fiekil 6.3te bu noktalar MC0 ve MC1dir. Eer firma, ticarete almadan nceki mali-
123
yet eflii MC0dan daha dflk bir marjinal maliyete sahip ise, yurt ii piyasada faaliyet gsterebilecektir. Sektr dfl ticarete alp, piyasa bydnde bu eflik de
MC1e inecektir. Eer firmann marjinal maliyeti hl bu dflk efliin altnda ise,
faaliyete devam edecektir. Ama marjinal maliyeti bu efliin, yani MC1in stnde
kalrsa, o zaman piyasadan kacaktr. Bu da flu noktaya iflaret etmektedir: Ticarete almadan nce dflk maliyette retim yapan firmalar, ticarete aldktan sonra
hem faaliyete devam edecekler hem de retimlerini arttrabileceklerdir. te yandan yksek maliyetle alflan firmalar, ticarete aldktan sonra, byk olaslkla piyasadan ekilmek ya da retimlerini azaltmak zorunda kalacaklardr. Yani, tekelci
rekabet koflullarnda, bir sektrn dfl ticarete almas, rn eflitlerini arttracak
ama bunlarn retiminin daha az sayda fakat dflk maliyetle alflan firmalar tarafndan gereklefltirilmesine yol aacaktr.
2. kinci sorunun yantna gelince, diyelim ki o sektrde faaliyet gsteren tm firmalarn marjinal maliyetleri yeni maliyet efliinin altnda kald. Bu, tm firmalarn ihracat yapabilmeleri iin yeterli midir? Ulafltrma ve benzeri ticaret maliyetlerini hesaba katmadmz srece bu sorunun yant evettir. Ancak, bu
maliyetleri hesaba kattmz zaman, bu sorunun yant deiflebilecektir.
Ticaret Maliyetleri Firmalarn hracatn Nasl Etkiler?

Ticaret maliyetleri, byk lde, ulafltrma maliyetlerinden oluflur. Bu masraflarn
bykl de taflmann yaplaca uzakla, taflnan maln hacmine, arlna, deerine ve taflmann yaplaca iki lke arasndaki ticaretin hacmine gre deiflir.
Bu konuda Uluslararas Para Fonu tarafndan hazrlanan taflma ve sigorta rehberi endeksi saysal bir fikir edinmemize yardmc olabilir. Bu endeks bir lkenin ithalatnn taflma ve sigorta masraflarn ieren maliyetinin (CF deeri), bu
masraflar iermeyen deerine (FOB deeri) oran fleklinde bulunur. rnein, bu
endeksin sanayileflmifl lkeler iin 1995de deeri 1.044 olarak hesaplanmfltr. Bu,
ithal maliyetinin taflma ve sigorta masraflar nedeniyle % 0.44 orannda arttn
gstermektedir. Bu miktar, ayn ylda, geliflmekte olan lkeler iin ise ok daha
yksek, % 1.14 dzeyindedir. (Appleyard, Field ve Cobb, 2010: 51) Bu da geliflmekte olan lkelerde, greli olarak, ithal maliyetinin daha yksek olduunu aka gstermektedir.
Mallarn CF ve FOB deerleri arasnda fark var mdr? Varsa bu fark(lar)
nelerden kaySIRA SZDE
naklanmaktadr?
fi N E L M
fiimdi, ticaret maliyetlerini rn baflna T ile gsterirsek, oD zaman
Toyotann
kendi lkesindeki marjinal maliyeti MC ise ihracat yapt lkedeki marjinal maliS Oaltnda,
R U
yeti MC+T olur. Talebin her iki lkede de ayn olduu varsaym
firmann
her iki lkedeki piyasada kalabilme maliyet eflii, MC0 , ayn olacaktr. O zaman,
eer Toyotann hem lkesindeki hem de ihra ettii lkedeki marjinal maliyetleri
DKKAT
MC0n altnda kalrsa, yani MC<MC+T<MC0 olursa, firma hem kendi lkesinde satfl yapacak, hem de baflka lkelere ihracat yapacaktr. Ancak, ihracat yapt lkeSZDEMC, MC n
deki marjinal maliyeti MC+T, MC0 aflar ama kendi lkesindekiSIRA
maliyeti
0
altnda kalrsa, o zaman Toyota ihracat yapamayacak, yalnzca kendi lkesinde
rnn satacaktr.
AMALARIMIZ
Yukardaki analiz bir sektrde faaliyet gsteren tm firmalarn ihracat yapamayabileceklerini gstermektedir. Gsterdii ikinci bir nokta da 1 soruda varlan sonucu destekler niteliktedir: hracat yapan firmalar, ticaret maliyetlerinin
getirdii
K T A P
Bir maln CF
(cost+insurance+freight)
deeri, maliyetine ek olarak
sigorta ve ulaflm deerlerini
ierir. FOB (free on board)
deeri ise yalnzca maln
maliyetini gsterir. Trkiye
demeler Dengesinde hem
ihracat hem ithalat FOB
deerleriyle verilmektedir.

TELEVZYON
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
124
ek yk kaldrabilecek kadar dflk marjinal maliyetlere sahip firmalardr. Byle

firmalar verimlilii yksek, byk firmalardr. Bu da tekelci rekabet yaklaflmnn
nemli bir sonucunu yani, byle bir ortamda faaliyet gsteren ihracat firmalarn
genelde byk firmalar olduu gereini vurgulamaktadr.
Damping: Yurt i ve Yurt Dfl Fiyat Farkllafltrlmas

Ticaret maliyetlerini gz nne almak damping dediimiz olguyu da aklamamza yardmc olacaktr. Damping, firmann ihra ettii rn kendi lkesindeki
fiyattan daha dflk bir fiyata yurt dflnda satmasdr. Bunun nedeni ihracatn yapld lkede talebin daha esnek olmasdr. Firmann ihra ettii lkede koyduu fiyata Px, kendi lkesinde koyduu fiyata Pd diyelim. Kendi lkesindeki kr
marj PdMC dir. Eer yurt iindeki fiyat ihra ettii lkede de koyarsa, o zaman
kr marj PdMCT olacak, yani kr marj, ticaret maliyeti kadar azalacaktr. fiimdi,
ihra ettii lkedeki bir firmann marjinal maliyetinin MCF=MC+T olduunu varsayalm ve kr marj Pf-MC-T olsun. Eer Pd>Pf ise, ihracat firma rekabet edebilmek
iin rnnn ihra ettii lkedeki fiyatn Px<Pf olarak seebilecektir. Yani, rekabet edebilmek iin PdMC den daha dflk bir kr marjna raz olabilecektir.
Yukarda anlatlan durum, ihracat firmann ihra ettii lkede benzer mal reten firmalarla rekabet edebilmek iin uygulad bir fiyat politikasdr. Ancak bu
politikann haksz rekabete y ol at iddialar, hkmetleri eflitli nlemler almaya gtrmfltr. Bu tip nlemler sz konusu olsa bile yine de deiflik damping
(yurt dflnda fiyat farkllafltrmalar) rnekleri uluslararas ticarette gzlemlenmektedir. Bu deiflik rnekler srasyla, yurt dflnda srekli ucuzluk (persistent dumping), ara ara yaplan ucuzluk (sporadic dumping) ve rakibi ortadan kaldrmaya
ynelik olan ve bu amaca ulaflana dek fiyat daha ucuz tutarak, rakip firmay piyasadan sildikten sonra yine fiyat arttrmaya ve bu flekilde uluslararas piyasada oluflan tekelci krn toplamaya ynelik olarak yaplan fiyat krmasdr (predatory
dumping). Doaldr ki bu en son szn ettiimiz eflit en tehlikeli olandr ve hkmetleri, karfl nlem almas iin yeterli geerli nedeni de oluflturmaktadr. Haksz rekabet flikyetleri gz nne alndnda damping iin yaplan baflvurular, rnein sbvansiyonlardan ok fazladr. 2001 ylnda dnyada dampinge karfl 347
tane flikyet yaplmflken bu say sbvansiyonlar iin yalnzca 27 tanedir. (Dunn ve
Mutti, 2004: 154)
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Damping eflitlerini
saynz, Bunlardan en tehlikeli olan hangisidir? Nedenini de belirtiniz.
SIRA SZDE
ENDSTR TCARET
D fi N E L M
Heckscher-Ohlin Teorisi endstriler aras ticareti aklamaya yneliktir. Ancak,

gerek dnyada ticaretin byk bir yzdesi, zellikle gelir dzeyi yksek ve fakS O Rbenzer
U
tr donanmlar
olan lkeler arasnda olmaktadr. Yani, bu lkeler karfllafltrmal stnle sahip olduklar benzer mallar birbirlerine satmaktadrlar. Bu durumu aklamakta
D K K A TFaktr Donatm Teorisinin yetersiz kaldn daha nceki blmde de belirtmifltik. Benzer lkeler arasndaki ticaretin, arz asndan bir aklamas tekelci rekabet ortamnda uluslararas ticaret konusunda yatmaktadr. Bu lSIRA SZDE
keler birbirleriyle, ayn sektrde retilen fakat firmalarn tekelci yaplar gerei
farkl bir mal gibi alglanan rnlerin ticaretini yapmaktadrlar. Bu eflit ticarete talep asndan
bir gereke de Blm 5te anlatlan tercihlerde benzerlik teorisinden
AMALARIMIZ
gelmektedir. Benzer gelir dzeyindeki lkelerin benzer tketici kalplarna sahip

K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
125
olmalar birbirlerinden, ayn sektrde retilen fakat tekelci firmalar tarafndan farkllafltrlmfl rnleri talep etmelerine yol amaktadr.
Bu eflit ticarete endstri ii ticaret (ET) denir. Endstri ii ticaretin ortaya
kma nedenlerinden en nemlileri arasnda bu blmn ana kavramlar olan rn
farkllaflmas, lek ekonomileri, ulaflm masraflar, daha sonra bir rnek vererek
aklayacamz rn toplulafltrlmas (product aggregation) ve ayrca lkeler arasndaki gelir dalmlarnn farkl olmas gibi nedenler saylabilir. Saydmz nedenlerin bir blm zaten bu blmde genifl olarak ele alnd. Burada bir iki ufak
fleye daha iflaret edelim: rnein, biliyoruz ki ABD ok genifl bir lke. Bu lkenin
kuzeyi ile gneyi arasnda ticaret yapldnda karfllafllacak ticaret masraflar, ayn mallarn ticaretinin ABDnin gneyi ve Meksika arasnda yapld duruma gre
ok daha yksek olabilir. Bu durumda, bu mallarn ticaretinin ABD ve Meksika
arasnda olmas daha tercih edilir bir durum olacak ve bylece ET bu iki lke arasnda gerekleflecektir. Ayrca ticaret yapacak lkeler benzer olsa bile bu iki lkedeki gelir dalmnn farkl olmas yine endstri ii ticarete yol aacaktr nk
kendi lkelerinde istediklerini bulamayan tketiciler bu mallar teki lkeden almay tercih edeceklerdir.
Endstri ii ticaretin nedenleri neler olabilir? En az iki tanesini saynz.
SIRA SZDE
Endstri ii ticaret zellikle 1960l yllardan itibaren nem kazanmfl ve ET nin

D fi N E L M
llmesi ncelikle geliflmifl lkeler asndan ele alnmfltr. ET nin llmesi, o
lkenin ticaret yaps hakknda bilgi vermesi asndan nemlidir. Bunun iin, geS O R U
nelde, bu konudaki ilk katklar yapan iki kiflinin Herbert G. Grubel ve Peter
Lloydun soyadlarnn bafl harfleriyle gsterilen GL endeksi (Grubel ve Lloyd,1971)
DKKAT
kullanlr. Bu endeksi, i sektr iin afladaki gibi ifade edebiliriz:
GL i = 1 -
| X - Mi |
i
Xi + Mi
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
(1)
AMALARIMIZ

Burada Xi, i sektrnn ihracatn, Mi ise ithalatn gstermektedir. GLi endeksi 0 ile 1 arasnda yer alr. Xi ile Mi birbirlerine ne denli yakn deerler
K T A Palrlarsa, GLi
endeksi o denli 1e yakn olur. Yani, i sektrnn toplam ticareti iinde endstri
ii ticaretin pay o denli yksek olur. Xi ile Mi arasndaki fark byk olduu duT E L E V Z YkarfllafltrmaON
rumlarda ise GLi endeksi 0a yakn olur. Bu, i sektrnn ticaretinin,
l stnlklere uygun olarak endstriler aras bir nitelik tafld anlamna gelir.
Endstri ii ticaret endeksinin 1e yakn kmas neyi gsterir?
SIRA SZDE
SIRA
N T E RSZDE
NET
K T A P
TELEVZYON
Endstri ii ticaret lmlerinde elde edilen sonular, sektre iliflkin dfl ticaret
D fi N E L M
verilerinin snflandrma dzeyine gre deiflir. Ticaret verilerinin
snflanM A K deiflik
ALE
drmalar vardr. En ok kullanlanlardan birisi Standart Uluslararas Ticaret Snflandrmasdr (Standard International Trade Classification-SITC).S OBuR Usnflandrmada, bir sektrn kapsam asndan en genifl hli 1 basamakl snf tarafndan, en
dar hli ise 5 basamakl snf tarafndan verilir. Bunu flyle daha
D ak
K K A Tanlatabiliriz:
1 basamakl snfa rnek olarak alnan 7 nolu kategori Makine ve Ulafltrma AraSIRA SZDE
AMALARIMIZ
AMALARIMIZ
SIRA
N T E RSZDE
NET
D fi N E L M
MAKALE
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE

AMALARIMIZ
126
larn kapsarken, bunun alt grubu olan ve iki basamakl snfa rnek olarak alnan
78, Kara Tafltlarn ve daha alt grubu temsil eden basamakl gruplardan 781
de Motorlu Yolcu Tafltlarn kapsamaktadr. Eer 5 basamakldan daha yksek
snflandrlmfl veriler kullanlrsa, yukarya sapmal GL deerleri elde etme olasl artar ve gerek durumu yanstmayabilirler. (Eer 5 basamakl sektr ihracat ya
da ithalat deerlerini kullanarak, st basamaklara, diyelim 3 basamakl verilere ulaflyorsak, verileri toplulafltryoruz (aggregation) demektir.)
Resim 6.2
Herbert G. Grubel 1969da Yale
niversitesinden doktorasn aldktan sonra
Stanford, Chicago ve Pennsylvania
niversitelerinde retim yelii yapmfl, son
olarak da Kanadann Simon Fraser
niversitesinden profesr olarak emekliye
ayrlmfltr. 1993 tarihinde Reform Partisinden
Kanada Parlamentosuna seilmifl ve 1997ye
kadar grev yapmfltr. Uluslararas ktisat
alannda yaynlanmfl 27 kitab ve 130un
zerinde makalesi vardr.
Resim 6.3
Profesr Peter Lloyd 1962de Duke
niversitesinden doktora derecesini aldktan
sonra, srasyla, Wellington Victoria
niversitesinde, Michigan Eyalet
niversitesinde, Avustralya Ulusal
niversitesinde ve son olarak da Melbourne
niversitesinde retim yelii yapt ve 2003
ylnda emekli oldu. Uzmanlk alan
uluslararas iktisat ve mikro iktisat teorisidir.
fiimdi, diyelim ki Trkiyenin endstri ii ticaretinin, Trkiyenin toplam dfl ticareti iindeki payn hesaplamak istedik. O zaman kullanacamz forml afladaki gibi olacaktr:
GL = 1 -
N
| Xi - M i |
i=1
N
(X i + M i )
i=1
(2)
Burada N, 5 basamakl snf saysn gstermektedir.

Endstri ii ticaretin bafllangta zellikle geliflmifl lkeler asndan ele alndn ve lldn daha nce belirtmifltik. Ancak daha sonra bu endeks geliflmekte olan lkeler ve Trkiye iin de hesaplanld. Buna bir rnek olarak Trkiye
iin yaplan baz hesaplamalar Erlat ve Erlat (2012)den yararlanarak verelim.
127
Tablo 6.1de Trkiye iin, 1987-2001 dnemine iliflkin GL endeksi deerleri

gsterilmektedir. Bunlar, yukarda anlatlan biimde, 5 basamakl sektrlerin GL
endekslerinin arlkl ortalamalar olarak hesaplanmfllardr. lk stun Trkiyenin
tm dfl ticareti iinde ET nin payn vermektedir. Buradan grld gibi, bu pay
zaman iinde dalgalanmal bir artfl gstermekle birlikte % 28i gememektedir. Bu
say birok geliflmifl Avrupa lkesi iin (rnein, Fransa, Almanya, svire gibi) %
70 civarndadr.
Yllar
Trkiye
HYM
EYM
SYM
TKAYM
TZAYM
1987
0.209
0.155
0.137
0.209
0.232
0.248
1988
0.202
0.117
0.156
0.308
0.212
0.237
1989
0.194
0.160
0.145
0.347
0.208
0.152
1990
0.180
0.108
0.215
0.233
0.179
0.145
1991
0.175
0.087
0.201
0.259
0.153
0.159
1992
0.178
0.090
0.186
0.261
0.145
0.180
1993
0.180
0.096
0.211
0.242
0.152
0.163
1994
0.212
0.105
0.242
0.281
0.163
0.214
1995
0.193
0.087
0.243
0.269
0.143
0.174
1996
0.208
0.082
0.295
0.283
0.160
0.165
1997
0.214
0.112
0.285
0.253
0.153
0.189
1998
0.234
0.149
0.284
0.274
0.157
0.230
1999
0.255
0.158
0.283
0.372
0.131
0.265
2000
0.255
0.160
0.282
0.326
0.139
0.288
2001
0.279
0.157
0.276
0.431
0.191
0.294
HYM=Hammadde Youn Mallar, EYM=Emek Youn Mallar,

SYM=Sermaye Youn Mallar, TKAYM=Taklidi Kolay Arafltrma
Youn Mallar, TZAYM=Taklidi Zor Arafltrma Youn Mallar
Tablo 6.1 in geri kalan stunlar ele alnan sektrlerin teknolojik zelliklerine
gre snflandrlmalarna dayanmaktadr. Bu snflandrma, hammadde youn mallar (HYM), emek youn mallar (EYM), sermaye youn mallar (SYM), taklidi kolay
arafltrma youn mallar (TKAYM) ve taklidi zor arafltrma youn mallardan (TZAYM)
oluflmaktadr. Burada ilk gzlemimiz tm kategorilerde endstri ii ticarette artfl
olduudur. Ancak, hammadde youn mallar ile taklidi kolay arafltrma youn mallarda ET nin dzeyi Trkiye ortalamasndan daha dflktr. HYMde bu fark her
yl iin geerlidir. TKAYMde ise ETnin pay ilk ylda Trkiye dzeyinin stne kmakta ancak 1990dan itibaren Trkiye dzeyinin altnda seyretmektedir.
TZAYMde ise ilk iki yl benzer bir durum gzlenmekte, sonra Trkiye dzeyinin
altna inen ET, 1999dan itibaren Trkiye dzeyinin stne kmaktadr.
Dnemin ounluunda ya da tmnde Trkiye dzeyinin stne kan iki kategori vardr. Emek youn mallar 1990 dan itibaren, sermaye youn mallar ise tm
dnem iin Trkiye ortalamasnn stnde ET payna sahiptirler. Ancak bu saylar, en ok, SYM iin % 43e ulaflabilmifltir. Tabii, bu kategorileri oluflturan alt sektrlere baktmzda dnem ortalamas % 50yi geen 3 basamakl sektrler grmek mmkndr. rnein, EYM iinde yer alan Prefabrik Yaplar sektrnn d-
Tablo 6.1
Tm Trkiye ve
Teknolojik Gruplara
Gre GL Endeksi,
1987-2001
Kaynak: Erlat ve Erlat
(2012)
128
nem ortalamas % 57.4, son yl ortalamas ise % 95.4tr. Yine ayn kategorideki Mobilya sektrnde dnem ortalamas % 51.9, son yl ortalamas ise % 57.8dir.
SYMye gelince, Kara Taflt Vasta Lastiklerinin dnem ortalamas % 58.8, son
yl ortalamas ise % 63.9dur. (Erlat ve Erlat, 2012, Tablo 1).
Bu noktaya kadar anlattmz ET lmlerinde ayn sektr iinde ihra ve ithal edilen mallarn kalite farkll gsterebilecei gz nne alnmamflt. Bu farklar gz nne alnnca Yatay Endstri i Ticaret (Yatay ET) ve Dikey Endstri i Ticaret (Dikey ET) kavramlaryla karfllaflyoruz. Yatay ET dediimizde
benzer kalitedeki mallarn ihra ve ithal edilmesini, Dikey ET dediimizde ise
farkl kalitede mallarn ihra ve ithal edilmesini anlatmak istiyoruz. Byle olunca
nce kaliteyi nasl leceimizi sonra da bir maln yatay m dikey mi endstri ii
ticarete konu olduuna nasl karar vereceimizi saptamamz gerekir.
Tablo 6.2
Tm Trkiye in GL
Endeksinin Yatay ve
Dikey Olarak
Blntlenmesi,
1987-2001
Kaynak: Erlat ve Erlat
(2012)
Yllar
ET
YET
DET
DKDET
YKDET
1987
0.209
0.054
0.155
0.083
0.072
1988
0.202
0.055
0.147
0.090
0.057
1989
0.194
0.060
0.135
0.104
0.031
1990
0.180
0.057
0.123
0.082
0.041
1991
0.175
0.055
0.121
0.085
0.036
1992
0.178
0.046
0.132
0.081
0.051
1993
0.180
0.055
0.124
0.083
0.041
1994
0.212
0.069
0.143
0.107
0.036
1995
0.193
0.049
0.144
0.108
0.036
1996
0.208
0.046
0.163
0.129
0.034
1997
0.214
0.045
0.170
0.132
0.038
1998
0.234
0.051
0.183
0.149
0.035
1999
0.255
0.072
0.183
0.155
0.027
2000
0.255
0.066
0.189
0.157
0.033
2001
0.279
0.051
0.228
0.184
0.044
ET=Endstri i Ticaret, YET=Yatay Endstri i Ticaret, Dflk Kaliteli Dikey Endstri i

Ticaret, YKDET=Yksek Kaliteli Dikey Endstri i Ticaret
DET=Dikey Endstri i Ticaret, DKDET=Dflk Kaliteli Dikey Endstri i Ticaret,
YKDET=Yksek Kaliteli Dikey Endstri i Ticaret
Bu konuda yaplan tm alflmalarda kalite gstergesi olarak maln ihracat ve

ithalat birim fiyatlar kullanlyor. Birim fiyat maln ihracat ya da ithalat deerinin,
ihracat ya da ithalat miktarna blnmesiyle elde edilir. Baz alflmalar ihracat birim fiyatnn ithalat birim fiyatna orann, bazlar ise ikisi arasndaki fark lt olarak alyorlar. Burada ayrntsna girmeyeceimiz bu yntemlerden biriyle mallar
Dflk Kaliteli Dikey Endstri i Ticaret (DET) ve Yksek Kaliteli Dikey
Endstri i Ticaret (YET) olarak ikiye ayrabilir ve yine GL endeksinden yararlanarak Dflk Kaliteli Dikey Endstri-i Ticaret ve Yksek Kaliteli Dikey Endstri i Ticareti lebiliriz. Bu ayrfltrmann ve lme iflleminin nasl yapldna Erlat ve Erlat (2012) den baklabilir.
Tablo 6.2 Trkiyenin Endstri i Ticaretinin yukarda anlatlan ayrfltrlfln veriyor. Burada ilk gzmze arpan nokta, tm dnemde YETnin DETden ok
daha dflk dzeyde olduudur. Yani, Trkiyenin endstri ii ticareti benzer kalitedeki mallardan ok farkl kalitedeki mallardan oluflmaktadr. kinci olarak dikkatimizi eken nokta ise dflk kaliteli dikey ETnin paynn yksek kaliteliden
ok olmas ve bu payn dnem iinde artfl gstermifl olmasdr. Yani, Trkiye, genelde, benzer mallarn dflk kaliteli olanlarn ihra etmekte, yksek kaliteli olanlarn ithal etmektedir. Bu sonu da bize dfl ticaret ve ihracat politikamz zerinde
dflnmemiz ve gerekli deifliklikleri yaparak dnya ticaretindeki paymz hem
yzde hem de kalite olarak arttrmamz gereine iflaret etmektedir.
129
130
zet

A M A

A M A
(MR) hep talep dorusunun altnda seyredecektir. Ortalama maliyet (AC), birim baflna dflen
sabit maliyet art marjinal maliyet (MC) olacaktr.
Ortalama maliyet, marjinal maliyetten hep daha
yksek olacaktr ancak lee gre artan getiri
nedeniyle, retim arttka ortalama maliyet de
giderek azalacaktr. Denge miktar ve denge fiyat marjinal gelir ve marjinal maliyetin kesifltii
noktalardan, srasyla yatay eksene, talep erisine ve oradan da fiyat eksenine izilen dikmeler
yardmyla bulunacaktr. Tekelci firma, tam rekabeti bir firmadan farkl olarak, denge fiyatn
marjinal maliyetin stnde koymaktadr. Fiyat ve
marjinal maliyet arasndaki farka kr marj denir.
Tekelci firma, konumu gerei, herhangi bir rekabetle karfllaflmad iin, bu kr uzun vadede de
devam edecektir.
sel ekonomiler ve farkllafltrlmfl rn kavramlarn tanmlayabilmek

lek ekonomileri dflsal (endstri retiminin artmas sonucu ortalama maliyetlerde azalmaya yol
at durum) ya da isel (ortalama maliyetteki
azalmann, firmann kendisinin bymesinden
kaynakland durum) olabilir. sel lek ekonomileri byk firmalarn oluflmasna imkn verdikleri iin piyasada artk tam rekabet yerine eksik rekabet koflullar hkim olacaktr.
sel ekonomiler ve farkllafltrlmfl rn sz konusu olduunda oluflan yeni piyasa yapsn; eksik rekabet piyasalarndan biri olan tekelci rekabeti belirleyebilmek
Bu piyasaya tekelci rekabet adnn verilifl nedeni, buradaki firmalarn hem tekelin baz zelliklerine, rnein, rn fiyatn belirleme ayrcalna sahip olmalar hem de piyasada birden fazla firma olduu iin aralarnda rekabet olmas
nedeniyledir. Tekelci rekabet piyasasndaki firmalar, ou sektrlerde benzer ama farkllafltrlmfl mallar retmektedirler. Firmalarn isel ekonomilerden yararlandklar byle bir durumda,
firmalar aras rekabet kanlmaz olacaktr. Bunun sonucu olarak da karflmza flu iki sonutan
biri ya da ikisi birden kacaktr:
ii) Firmalarn rnlerini teki firma rnlerinden
kesinlikle farkllafltrmalar
Tekelci rekabette bir firmann denge retim ve
fiyatn nasl belirlediini anmsarsak ve bunun
iin de bu piyasann en basit rnei olarak tekelci firmay ele alrsak, tekelci firmann talep erisi, tam rekabet piyasasndaki bir firmadan farkl
olarak, aflaya doru eimlidir. Bu durumda firma her bir yeni birim rn satabilmek iin fiyatn (P) dflrmek zorunda kalacaktr, ancak bundan elde edecei marjinal gelir (MR), fiyattan daha dflk olacaktr nk bu dflk fiyat yalnzca o ek birim iin deil, nceki tm birimler iin
geerlidir. Dolaysyla, marjinal gelir dorusu

A M A
Tekelci rekabet piyasasnda byk firmalarn hem

retimde hem de ticarette paylarn daha ok bytebildiklerini, kk firmalarn ise iflasa ya da
yok olmaya gidebileceklerini fark edebilmek
Tekelci rekabet piyasasnda alflan bir firma dfl
ticarete aldnda;
1. bu firma kendi rnn talep eden lkelere
rnn ihra edebilecek,
2. kendi lkesinde yabanc rnleri tercih edenlerin oluflturduu talep dorultusunda ve yabanc markalarn ithal edilmesi nedeniyle daha
ok rekabetle karfl karflya kalacak ve bunlarn
sonucunda, sektr dfl ticarete aldnda, tekelci rekabet piyasasnda alflan bu firmann
hem retimi artacak hem de fiyat dflecektir.
hracat yapan firmalar, ticaret maliyetlerinin getirdii ek yk kaldrabilecek kadar dflk marjinal maliyetlere sahip firmalar olacaktr. Bu tip
firmalar verimlilii yksek, byk firmalardr. Bu
da tekelci rekabet yaklaflmnn nemli bir sonucunu yani, byle bir ortamda faaliyet gsteren
ihracat firmalarn genelde byk firmalar olduunu ve kk firmalarn piyasadan silinecei
gereini vurgulamaktadr.

A M A
lke ii ve lke dfl fiyat farkllafltrmasnn nedenlerini, ticarete nasl yol aacan aklayabilmek
Tekelci rekabet piyasasna en iyi rnek motorlu
taflt aralardr. Her firma ayn ifllevi yerine getiren bir mal retmesine karfllk kendi rettii maln rakiplerinkinden farkl olduunu kabul etmekte, tekelci gibi davranmakta, ancak yine de
teki firmalarla rekabet etmek zorunda kalmaktadr. Daha nce de szn ettiimiz gibi
Chrysler, BMW, Fiat, Mercedes gibi deiflik marka arabalar ayn ifllevi grmekle birlikte kalite,
tasarm ve baflka zelliklerinden tr ya da en
azndan tketicinin gznde birbirlerinden farkl rnlerdir.
Tekelci rekabet ortamndaki byle bir firma, iki
yeni durumla karfl karflya kalacaktr:
1. Bir firmann piyasada kalabilmesi iin kr marjnn hep sfrdan byk olmas gerekir. Eer
tersi olursa, firma zarar edecek ve piyasadan
ekilmek zorunda kalacaktr.
2. lgili firma tekelci krn ancak ksa dnemde
elde edebilecek, piyasaya yeni firmalarn girmesiyle, uzun dnemde bu kr sfrlanacaktr.
Gerek dnyada, ulafltrma masraflarnn iflin iine girmesi sonucunda, tekelci rekabet piyasasnda alflan bir firmann uluslararas ticarete alp,
ihracat yapabilme flans bu ticaret maliyetlerinin
byklne bal olacaktr.
Ticaret maliyetlerini gz nne almak damping
dediimiz olguyu da aklamamza yardmc olacaktr. Damping, firmann ihra ettii rn kendi lkesindeki fiyattan daha dflk bir fiyata yurt
dflnda satmasdr. Bunun nedeni ihracatn yapld lkede talebin daha esnek olmasdr. Damping, ihracat firmann ihra ettii lkede benzer mal reten firmalarla rekabet edebilmek iin
uygulad bir fiyat politikasdr. Ancak bu politikann haksz rekabete yol at iddialar, hkmetleri eflitli nlemler almaya gtrmfltr.

A M A
131
Endstri ii ticaretin varlnn da genelde isel

ekonomiler ve farkllafltrlmfl rn kavramlarna bal olduunu, nedenlerini, llmesini, renmek, bunlarla ilgili analiz yapabilmek
Dnyadaki ticaretin ok byk bir yzdesinin geliflmifl ve birbirine benzer lkeler arasnda olmas, iktisatlar bu konu zerinde dflnmeye yneltmifltir. Ayn ifllevi gren farkllafltrlmfl mallarn bu lkeler arasnda alnp satldnn fark edilmesi, endstri ii ticaret (ET) dediimiz olgunun
ortaya kmasna yol amfltr. Otomotiv piyasas
bunun gzel bir rneidir. lkeler hem kendi
rettikleri otomobilleri uluslararas piyasada satmakta hem de baflka lkelerde retilen otomobilleri almaktadrlar. ETin llmesi, bu konudaki
katky yapan iki iktisatnn soyadlarnn bafl harfiyle sz edilen GL endeksi ile llmektedir.
132
Kendimizi Snayalm
1. Tekelci rekabette, deiflik firmalarn sattklar rnler
a. Benzer ama birbirinden biraz farkldr.
b. zdefltir.
c. zdefl ya da farkl olabilirler
d. Yerine geebilecek ikame mallar olmayan eflsiz
rnlerdir.
e. Yukardakilerin hibiri doru deil.
2. Afladakilerden hangisi tekelci rekabet piyasas iin
rnek olabilir?
a. Buday reticileri
b. zel niversite ya da yksekokullar
c. Yerel elektrik kurumu (rnein Trkiye Elektrik
Kurumu)
d. Sebze reticileri
e. Meyve reticileri
3. Eksik rekabet piyasalarnda ya da tekelci rekabet piyasalarnda talep erisi
a. Yataydr
b. Dikeydir
c. Aflaya doru eimlidir
d. Yukarya doru eimlidir
e. Yukardakilerden herhangi biri olabilir
4. Eer tekelci rekabeti bir firma, tketicileri, rettii
rnn rakiplerinin rettii mallardan ok daha iyi olduuna inandrr ya da ikna ederse, afladakilerden
hangisi ya da hangileri gerekleflir?
a. retim maliyeti dfler.
b. Talep artar.
c. Talebin esneklii azalr.
d. Firma, rn fiyatn daha rahat belirler ya da
kontrol eder.
e. Yukardakilerin hepsi gerekleflir.
5. Tekelci rekabet piyasasndaki firma yapsn afladakilerden hangisi yanstr?
a. Deiflik rnler satan bir firma
b. Tek rn satan bir firma
c. ok sayda firmann ayn ya da zdefl rn satmas
d. ok sayda firmann benzer ama farkllafltrlmfl
rn satmas
e. Yukardakilerden herhangi biri olabilir.
6. Tekelci rekabeti bir firmann fiyat (P), ortalama gelir (AR) ve marjinal gelir (MR) arasndaki iliflkilerini afladakilerden hangisi yanstr?
a. P=AR=MR
b. P>AR=MR
c. P=AR>MR
d. P>AR>MR
e. P=AR<MR
7. A lkesinin, ticarete konu olan mallardan, 2010 ve 2011
yllarnda ihra ve ithal ettii mallar aflada verilmifltir.
2010
2010
2011
2011
hracat thalat hracat thalat

Tekstil
30
100
50
75
Temizlik Malzemesi
60
20
150
50
Yafl sebze
60
80
75
150
2010 ve 2011 yllarndaki endstri ii-ticaret endeksi

(ET), srasyla _____ ve ______ dr ve bu sonulara gre, bu iki yl arasnda ET ____ . Eer ticarete konu olan
sektrleri daha ayrntl verseydik, rnein tekstil yerine pamuklu dokuma ve ynl dokuma, temizlik malzemesi yerine sabun, sv temizleyiciler, yafl sebze yerine
de portakal, incir ve zm deseydik, endstri ii-ticaret
endeksi ncekine gre daha ______ olacaktr.
a. 0.38/0.37/azalmfltr/yksek
b. 0.39/0.32/azalmfltr/yksek
c. 0.62/0.63/artmfltr/dflk
d. 0.63/062/azalmfltr/yksek
e. 0.68/0.77/artmfltr/dflk
8. Yatay endstri ii ticaret neyi gsterir?
a. Benzer kalitedeki mallarn ihra ve ithal edilmesi durumundaki endstri ii ticareti
b. Farkl kalitedeki mallarn ihra ve ithal edilmesi
durumundaki endstri ii ticareti
c. hra ve ithal edilen tm mallar ele alarak hesaplanan endstri ii ticareti
d. hra edilen tm mallar ele alarak hesaplanan
endstri ii ticareti
e. thal edilen tm mallar ele alarak hesaplanan
endstri ii ticareti
133

9. Dikey endstri ii ticaret neyi gsterir?
a. Benzer kalitedeki mallarn ihra ve ithal edilmesi durumundaki endstri ii ticareti
b. Farkl kalitedeki mallarn ihra ve ithal edilmesi
durumundaki endstri ii ticareti
c. hra ve ithal edilen tm mallar ele alarak hesaplanan endstri ii ticareti
d. hra edilen tm mallar ele alarak hesaplanan
endstri ii ticareti
e. thal edilen tm mallar ele alarak hesaplanan
endstri ii ticareti
1. a
2. b
3. c
4. e
5. d
10. Srekli (persistent) dampingi nasl tanmlarsnz?
a. Arada bir eldeki fazla rnlerin yurt dflnda ucuza satlmas
b. Rakipleri ortadan kaldracak biimde kyasya fiyat savaflna girilmesi
c. rnn, yurt dflnda yurt iinden daha pahalya
satlmas
d. rnn, yurt iinde ve yurt dflnda ayn fiyata
satlmas
e. rnn, devaml olarak yurt dflnda yurt iinden daha ucuza satlmas
6. c
7. c
8. a
9. b
10. e
Yantnz yanlfl ise Tekelci Rekabet Piyasas ve

Firma Davranfllar bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Tekelci Rekabet Piyasas ve
Firma Davranfllar bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Tekel (Monopol) ve Tekelci Firma bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise sel Ekonomiler, Firmalar
ve Tekelci Rekabet bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Endstri i Ticaret bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Damping: Yurt ii ve yurt
dfl fiyat farkllafltrlmas bafllkl konuyu gzden geiriniz.
134

Sra Sizde 1
Firmalarn isel ekonomilerden yararlandklar byle
bir durumda, firmalar aras rekabet kanlmaz olacaktr. Bunun sonucu olarak da karflmza flu iki sonutan
biri ya da ikisi birden kacaktr:
ii) Firmalarn rnlerini teki firma rnlerinden kesinlikle farkllafltrmalar
Sra Sizde 2
Aflaya doru eimli bir talep erisine sahip olan tekelci firma her bir yeni birim rn satabilmek iin fiyatn (P) dflrmek zorunda kalacaktr, ancak bundan
elde edecei marjinal gelir (MR) fiyattan daha dflk
olacaktr nk bu dflk fiyat yalnzca o ek birim iin
deil, nceki tm birimler iin geerlidir. Dolaysyla,
marjinal gelir dorusu (MR) hep talep dorusunun altnda seyredecektir.
Sra Sizde 3
Tekelci rekabet piyasasndaki bir firmann dfl ticarete
almas retimini ve fiyatn nasl etkiler?
Tekelci rekabet piyasasndaki bir firmann dfl ticarete
almas blmnde grdnz gibi, bu firmann retimi artarken, fiyat dflmektedir.
Sra Sizde 4
Mallarn CF ve FOB deerleri arasnda fark var mdr?
Varsa bu fark(lar) nerden kaynaklanmaktadr?
Bir maln CF (cost+insurance+freight) deeri, maliyetine ek olarak sigorta ve ulaflm deerlerini ierir. FOB
(free on board) deeri ise yalnzca maln maliyetini gsterir.
Sra Sizde 5
Srekli, ara sra ve rakip firmay yok etmek iin yaplan
damping eflitleri vardr. En tehlikelisi sonuncudur. nk rakip firmay piyasadan silmeye, sonra da fiyat arttrarak tekelci krlarn toplamaya yneliktir.
Sra Sizde 6
Endstri ii ticaretin nedenleri arasnda rn farkllafltrlmas, lek ekonomileri, ulaflm masraflar, rn toplulafltrlmas ve ayrca lkeler arasndaki gelir dalmlarnn farkl olmas gibi nedenler saylabilir.
Sra Sizde 7
GL endeksi 0 ile 1 arasnda yer alr. hracat ile ithalat
birbirlerine ne denli yakn deerler alrlarsa, GL endeksi o denli 1e yakn olur. Yani endstri ii ticaretin pay
o denli yksek olur.
Appleyard, D.R., Field, A.J. & Cobb, S.L. (2010). International Economics (7th ed.). New York: McGrawHill/Irwin.
Dunn, R.M. & Muti, J.H. (2004). International Economics (6th ed.). London: Routledge.
Erlat, G. & Erlat, H. (2012). Measuring Vertical and Horizontal Intra-Industry Trade: The Case for Turkey,
International Journal of Economics and Business
Research, 4, no.1-2, ss. 149-165.
Grubel, H. & Lloyd, P.J. (1971). The Empirical Measurement of Intra-Industry Trade, Economic Record,
no. 470, ss. 494-517.
Helpman, E. & Krugman, P.R. (1985). Market Structure
and Foreign Trade. Cambridge, MS: MIT Press.
Krugman, P.R. (1979). Increasing Returns, Monopolistic Competition, and International Trade, Journal
of International Economics, 9, ss. 469-479.
Krugman, P.R., Obstfeld, M. & Melitz, M. (2012). International Economics: Theory and Policy (9th ed.).
Addison-Wesley.
Pugel, T.A. (2007). International Economics (13th ed.).
New York: McGraw-Hill.
135
Amalarmz


Serbest dfl ticaret ve ekonomik byme arasndaki iliflkiyi aklayabilecek,
Yoksullafltrc byme ve tketici zevklerinde deiflmeleri ifade edebilecek,
Uluslararas faktr hareketlilii kapsamnda uluslararas g kavramn
tanmlayabilecek,
Uluslararas g ve iflgc piyasasnn nemini belirtebilecek,
Uluslararas iflgc ve sermaye hareketlerinin ekonomik analizini aklayabilecek,
Faktr hareketliliinden faktr fiyatlar eflitliini belirtebilecek bilgi ve
Anahtar Kavramlar
Ekonomik Byme
Yoksullafltrc Byme
Teknolojik Geliflme
Gsterifl Tketimi
Ticaret Arttrc Ynl Byme
Dfla Aklk
GATT, WTO, GATS

Uluslararas G
Uluslararas Faktr Hareketlilii
Portfy Yatrmlar
Dorudan Yatrm
Gmen fli
indekiler
Uluslararas ktisat
Teorisi
Byme ve
Uluslararas Faktr
Hareketleri
GRfi
SERBEST DIfi TCARET VE
EKONOMK BYME
ULUSLARARASI FAKTR
HAREKETLER
Byme ve Uluslararas
Faktr Hareketleri
GRfi
Gnmzde retim faktrlerinin zaman iinde artmad, retim fonksiyonlarnn
(teknoloji) deiflmedii ve tketici tercihlerinin (zevkler) sabit kald statik bir
dnyadan sz etmek mmkn deildir. Bir taraftan ekonomide emek (iflgc)
miktar nfus artfl sebebiyle ykselirken, dier taraftan ekonomik byme ile birlikte sermaye birikimi meydana gelmekte, daha etkin retim metotlar etkin olmayan metotlarn yerine gemektedir. lkelerin tketim, retim, ithal mallar talepleri ve faktr fiyatlar bu geliflmelerden etkilenmektedir. Bu durum zellikle Trkiye
gibi geliflme yolunda olan lkeler asndan byk neme sahiptir. Dfl ticaret ile
ekonomik byme arasnda iki ynl dinamik bir iliflki vardr. Dfl ticaret ekonomide etkinlii arttrarak ve tketicilere daha genifl, kaliteli ve ucuz tketim imkan
sunarak ekonomik bymeyi ve tketici refahn arttrrken, dier yandan rekabet
gcn ve/veya retim kapasitesini gelifltirerek ekonominin uluslararas piyasalardaki paynn ykselmesine katkda bulunmaktadr.
Kresel dnyada mal ve hizmetlerin serbest dolaflm ve ekonomik byme kadar nem taflyan dier bir konu, emek ve sermayenin hareketliliidir. Gnmzde mallarn ve hizmetlerin serbest dolaflmna getirilen kstlamalar GATT/WTO ve
GATS kurallar kapsamnda nemli lde azalmfl olmasna ramen retim faktrlerinin hareketlilii uluslararasnda kstlanmaya devam etmektedir. Uluslararas
g, yzyln en nemli ekonomik olaylarndan biridir. Bugn dnyada 200 milyondan fazla insan, gmen statsnde yaflamakta ve bu say giderek artmaktadr.
Yoksulluk, iklim deiflimi, silahl atflmalar ve baskc rejimler, kresel gn artmasna sebep olmaktadr. retim faktrlerinden emein serbest dolaflmna getirilen kstlamalar nemini korumaktadr. Emein hareketliliinin aksine sermaye hareketliliine getirilen kstlamalar zaman iinde nemli lde azalmfltr. Bu nitede byme ve iki temel retim faktr hareketliliinin ekonomi zerindeki etkileri analiz edilecektir.
SERBEST DIfi TCARET VE EKONOMK BYME

Gerek ekonomik hayatta zaman iinde lkelerin faktr donanmlar, teknolojik
yaplar ve toplumsal zevkler deiflime uramaktadr. Klasik ve neoklasik iktisatlar ekonomik byme konusu ile ilgilenmemifllerdir. Ancak 1960lardan sonra
ekonomik byme ve kalknma konular n plana ktka ekonomik byme ve
dfl ticaret arasndaki iliflkiler nem kazanmaya bafllamfltr.
138
Ticaret politikas ile

ekonomik byme
arasndaki iliflkileri analiz
eden alflmalarda dfla
aklk, (trade openness)
ancak yksek byme hzlar
ile mmkn olabilmektedir.
Klasik dfl ticaret teorisi ekonomik geliflmeyi yok saymfltr. Klasik teori, lkelerin ticaret yaptklarn ancak ticari iliflkiler ile teknoloji transferi ve bilgi aktarmnn
olmadn kabul etmektedir. Oysa dnya ekonomisi zaman iinde bymekte ve
ticaret GSMH artflndan daha hzl geliflmektedir. Veriler, GSMH artfl ile ticaretin
geliflimi arasnda ok yakn bir iliflkinin varln ortaya koymufltur. Buradaki kritik
soru, ticaretin serbestlefltirilmesinin ekonomik byme (retim imkanlar erisinin
ileriye doru kaymas) zerinde etkili olup olmaddr. Bu konuda yaplmfl arafltrmalar ekonomik byme ile dfl ticaret hacmi arasnda pozitif bir iliflkinin varlna iflaret etmifltir.
Frankel ve Romer yksek miktarlardaki ticaret hacminin bymeyi tetiklediine dikkat ekmifllerdir. Bununla beraber bu konuda zerinde anlafllmfl bir sonuca henz ulafllamamfltr. Buna karfllk Rodriguez ve Trk kkenli iktisat Rodrik
lkenin corafi ve dier karakteristiklerinin bymeyi ok farkl kanallardan etkilediine iflaret etmifllerdir.
Ticaret politikasna iliflkin uygun aralarn neler olduunun belirlenmesinde sorunlarla karfllafllmaktadr. ok saydaki ticaret kstlamalar (tarifeler, kotalar, ambargolar, ihracat ve ithalat lisanslar) lkeler arasnda farkllk gstermektedir. Bundan dolay ticaret politikalarnn byme zerindeki etkisini lmede sistematik
sorunlarla karfllafllmaktadr.
Teknolojik Geliflme ve Byme
Ekonomide mal veya hizmet

retimi, emek ve sermaye
gibi geleneksel retim
faktrleri yannda, bilgiye
veya teknolojiye de ihtiya
duymaktadr.
Yksek ve orta-yksek
teknoloji grubundaki
sektrlerin toplam, bilgiye
dayal imalat sanayi
sektrleri olarak
tanmlanmaktadr.
Ekonomik byme, (retim imknlar erisinin ileriye kaymas) ya lkede retim

faktrleri miktarnda meydana gelen artfllardan ya da teknolojide meydana gelen
geliflmelerden kaynaklanr. Aslnda bu iki durumun kesin olarak birbirinden ayrlmas gerekir. nk retim faktrleri miktarlarndaki artfl ile retim fonksiyonlarndaki deiflme, iki faktrl basit model zerinde farkl sonular yaratr.
Dnya zerindeki hibir ekonomi statik bir flekilde mevcut durumunu koruyamaz. Bir lkede nfus ve sermaye, byme ile birlikte artan iki nemli retim faktrdr. Sermaye faktrnde bir artfl teknolojik geliflmeyi de uyarmaktadr.
lkede zaman iinde ortaya kan faktr artfllar, lkenin karfllafltrmal stnlnn deiflebileceini gsterir. 1875 ylnda ABD daha ok maden rnleri ihra eden bir lke niteliinde idi. Gnmzde ABD madenleri ithal eder duruma
gelmifltir. Dier bir deyiflle toprak faktrndeki artfl ok yavafl olurken, emek-sermaye faktrndeki artfl ok hzl bir geliflim gstermifltir.
Bilgi ve teknoloji tm sektrler iin byk nem taflmakla birlikte, bilginin/teknolojinin farkl sektrlerce farkl younlukta ve biimlerde kullanlmasndan hareketle, eflitli sektrel snflamalar nerilmektedir.
lkenin bilgi ekonomisine geifl srecindeki konumunu belirlemek amacyla sektrlerdeki AR-GE younluklar esas alnarak afladaki 4 farkl grup tanmlanmaktadr:
Yksek teknoloji
Orta yksek teknoloji
Orta dflk teknoloji
Dflk teknoloji
OECD tarafndan yaplan imalat sanayi sektrlerinin teknoloji younluuna gre snflandrmasnda yksek teknoloji sektrleri grubunda havaclk ve uzay, bilgisayar ve bro makineleri, elektronik-haberleflme ve ila, orta-yksek teknoloji
grubunda mesleki, bilim ve lm cihazlar, taflt aralar, elektrikli ve elektriksiz
makineler ve ila hari kimyasallar yer almaktadr.
7. nite - Byme ve Uluslararas Faktr Hareketleri
Lastik ve plastik rnleri, demir-elik, metal eflya, metalik olmayan mineraller,

petrol rafinerileri, vb. sektrler orta-dflk teknoloji grubunu, dflk teknoloji
grubunu ise dokuma ve giyim, gda-iki-ttn gibi geleneksel sanayi rnleri
oluflturmaktadr.
Yksek teknoloji ve orta-yksek teknoloji sektrleri bilgiye dayal ekonomi sektrleri olarak deerlendirilmektedir. Hizmetler sektrnde yer alan bilgi youn faaliyetler de (iletiflim, bankaclk, sigortaclk, mflavirlik, eitim, salk, vb.) kapsanarak lke ekonomisindeki bilgiye dayal ekonominin kapsam belirlenmektedir.
1990l yllarn ortasnda OECD lkelerinde bilgiye dayal ekonominin zel sektr katma deeri ierisindeki paynn yzde 50yi aflt, bu orann ABD, Japonya
ve Almanyada srasyla yzde 55, 59 ve 52 dolaylarnda olduu tahmin edilmektedir. OECD lkelerinde ortalama olarak bilgi youn hizmet sektrlerinin bilgi ekonomisi ierisindeki pay 2012 ylnda yzde 85 dolayndadr. Bu oran, ABD, Almanya ve ngiltere gibi byk ekonomilerde yksek dzeydedir.
OECD lkelerinde bilgiye dayal sektrler son yllarda dier sektrlerden daha
hzl bymfltr. 1989-1996 dneminde OECD lkelerinde GSYH bymesi yllk yzde 2.2 iken, 1985-2010 dneminde bilgiye dayal sektrlerdeki byme oran yzde 3.5 olarak gerekleflmifltir.
Teknolojik geliflme, retim fonksiyonlarnda deifliklik gerektirir ve lkenin
karfllafltrmal stnlk durumunu etkiler. nk teknolojik geliflme faktr kullanm oranlarna etki ederek faktr miktarlarnn deiflmesinde olduu gibi benzer
etkiler yaratr. Teknolojik geliflmeler temel bafllk altnda incelenebilir:
Yansz
Sermaye-youn, emek tasarruf edici
Emek-youn, sermaye tasarruf edici
Yansz teknolojik geliflme meydana geldiinde, her iki retim faktrnn (emek
ve sermaye) kullanm miktarlar ayn oranda azalr, emek ve sermayenin marjinal
verimlilii ayn oranda artar. Faktr bileflimi oran deiflmez ve belli bir retim daha az emek ve sermaye faktr kullanlarak gereklefltirilir. Yansz teknolojik geliflme emek-youn sektrde ortaya karsa, retim artar ve maliyetler dfler. Dnya fiyatlar deiflmedii varsaym altnda teknolojik geliflmenin meydana geldii sektrde kr marjlar ykselir. Dier sektrdeki kr marjlar ise eski seviyelerindedir.
Byle bir durumda sektrdeki faktrlerin hem marjinal verimleri ve hem de fiyatlar ykselecei iin dier sektrden emek youn sektre faktr akfl olur. Bunun sonucunda emek fiyat ykselirken sermaye fiyat dfler. nk emek youn
sektrde emek/sermaye oran artar. Sonu olarak, bir sektrde ortaya kan yansz
teknolojik geliflme retimi arttrrken, sermaye youn retimi azaltr.
Teknolojik geliflme, emek tasarruf edici veya sermaye tasarruf edici olmak zere bafllca iki ynl (biased) olabilir. Eer teknolojik geliflme ynl ise, durum yansz teknolojik geliflmeden farkl olur. Ynl szc, teknolojik geliflmede kullanlan faktrlerde farkl oranlarda tasarruf salandn ifade etmektedir.
Sermaye-youn teknolojik geliflme, faktr fiyatlar sabit iken emek/sermaye orann kltr. Emek tasarrufu salayan bu tr geliflmede sermayenin marjinal verimlilii emeinkinden daha fazla artar ve sermaye, emek faktr yerine ikame
edilmifl olur. Dolaysyla retimde kullanlan emek miktar dfler ve tasarruf edilen
emek sebebiyle retim maliyeti azalr.
139
Teknolojik geliflme, belli

miktarda mal ve hizmetten
daha fazla elde etmeye
ynelik retim
tekniklerindeki deiflmedir.
trdeki teknolojik
geliflmenin ne tr retim
etkisi yarattklar, emekyoun ihracat sektrnde mi
yoksa sermaye-youn ithal
ikamesi sektrnde mi
ortaya ktna baldr.
Ayrca, iki farkl durumu
birbirinden ayrmak gerekir.
Bunlar, teknolojik
geliflmenin her iki retim
dalnda veya sadece bir
dalda ortaya kmasdr.
140
Emek-youn teknolojik geliflmede ise, yine faktr fiyatlar sabit iken bu defa sermaye/emek oran klr ya da emek/sermaye oran byr. Emein marjinal verimlilii sermayeye gre daha fazla ykselir. retimde kullanlan sermaye miktar
azalaca iin retim maliyetlerinde dflme salanr. Bu sebeple bu tr teknolojik
geliflmeye sermaye tasarrufu salayan teknolojik geliflme ad da verilir.
Teknolojik Geliflme ve Rekabet Gc

Serbest ticaretin ekonomik
bymeye katksnn sebebi,
dfl ticarete alma
sonrasnda lkeler arasnda
iflblm ve uzlaflma
imkannn ortaya kmasdr.
Bir lke veya firmann uluslararas piyasalardaki rekabet gc, gnmz ekonomilerinde artan lde teknolojiye baml hle gelmifltir. ktisat teorisindeki ok sayda alflmann bulgusu bunu desteklemektedir. (Soete 1981, Dosi ve Soete 1983,
Magnier ve Toujas-Bernate 1994, Amable ve Verspagen1995, Greenhalgh 1988,
Dosi,Pavitt, Soete 1990, Wolff 1997, Gustavsson, Hansson ve Ludberg 1997 ve Fagerberg 1996-1997)
Dfl ticaret, lkelere retiminde etkin olduklar alanlarda uzmanlaflmalarna
imkan salar. Dfl ticaretin ekonomik bymeye katks afladaki flekilde ortaya
kar.
hracat boyutunda:
hracat firmalar, yurt dfl piyasalarda rekabet basks altnda olduundan
retimlerini daha da etkinlefltirmek zorundadrlar.
hracat, firmann rnlerine talebi arttracandan, firmann daha byk lekte retim yapmasna imkan salayarak lek ekonomilerinden yararlanmasn mmkn klar.
hracat dolaysyla firmann rnlerine ynelik talebin genifllemesi ve artan
rekabet basks, firmalarn AR-GE projeleri gibi uzun dnemde ciddi verimlilik artfl salayacak projelere girmesine katkda bulunur.
hracat, firmann yurt dfl kurum ve kurulufllarla etkileflimini gndeme getireceinden firmann renme srecini hzlandrr.
thalat boyutunda:
Mal ve hizmet ithalat yerli firmalar zerindeki rekabeti basky arttrarak
daha etkin alflmalarna katk yapar.
Makine-tehizat ithalat yerli firmalara dnyadaki yeni teknolojiye ulaflma
imkan getirerek bu teknolojilerin yerli firmalarda kullanlmasn salar ve
firmalarn etkinliini arttrr.
Bir maln rekabet gc iki farkl unsurdan oluflur: Fiyat ve fiyat-dfl rekabet unsurlar. Fiyat rekabetinde, bir maln piyasadaki fiyatnn benzeri mallara gre durumu nemlidir. zellikle geleneksel-standartlaflmfl mallarda piyasadaki baflar, dorudan bu maln benzeri mallara nispi fiyatna baldr. Bu kapsamda mallarn fiyatn belirleyen unsurlar, fiyata dayal rekabet gcnn kaynan oluflturur.
Uluslararas rekabet gc kapsamnda bir maln fiyat, o mal reten firmann
iinde bulunduu piyasa yapsna (rekabeti, tekel, oligopol vb. piyasa yaplar),
dviz kuruna, ihracat teflviklerine, ulafltrma (pazara yaknlk), iflgc (cret seviyesi, istihdam vergileri, vb.), hammadde, yardmc malzeme vb. girdi maliyetlerine, retim leine, retim srecinin rgtlenmesine ve retim teknolojisinin niteliine baldr.
retimde tekelci yapdan rekabeti yapya geilmesi, kr marjnda dflfle yol
aarak maln fiyata dayal rekabet gcn arttrabilir. Rekabet gcnn arttrlmas,
kr marjnda yeni azalfllar gerektireceinden, rekabeti piyasa yapsna geildikten
141
sonra byle bir geliflmeyi sadece piyasa yapsndaki deiflime bal olarak ele almak
yeterli deildir. Bu kapsamda, rekabeti piyasa yapsnn firmalarn teknolojik yeteneklerini glendirici politikalarla desteklenmesi byk nem taflmaktadr.
SZDEykseltmeDviz kuru ve ihracat teflvikleri, maln fiyata dayal rekabetSIRA
gcn
de ksa dnemde etkilidir. lke mallarna uluslararas piyasalarda fiyat avantaj
salamak amacyla yaplacak devalasyon veya ihracat teflviki fiyat avantaj salaD fi N E L M
yabilir. Rekabet gcnn daha da artrlmas, yeni devalasyon ve teflvikleri gerektirir. Bu sebeple uzun dnemli rekabet gc salama asndan yararl politika
S O R U
aralar olarak deerlendirilemezler.
SZDE
Devalasyon veSIRA
ihracat
teflvik uygulamalar sonucu
ortaya kacak fiyat
avantajlarnn uzun dnemli
D fi N E L M
klnmas, teknolojik
yetenei gelifltirmeye ynelik
politikalarn uygulanmasna
baldr.
S O R U
Devalasyon: Ulusal parann deerinin ani ve iradi olarak dflmesidir.

soD K Devalasyon
KAT
nucunda ithal mallar pahal hle gelirken, ihracat yaplan mallar dfl piyasalarda ucuzlamaktadr.
DKKAT
SIRA SZDE
Pazara yaknlk ile iliflkili olan ulafltrma maliyetleri, rekabet gc iin nemlidir. Fakat rekabet gcn arttrma ynnden dviz kuru ve ihracat
teflviki gibi poAMALARIMIZ
litikalar bir defa etkili olur. Bunun rekabet gc zerine etkisini oaltmak, ancak
ulafltrma altyaps ve aralarnda iyilefltirmeler yapmakla mmkndr. Bu iyilefltirK T A P
meler de corafi konumdan bamsz bir nitelik taflr.
Politika uygulamalar asndan zerinde nemle durulan iflgc maliyeti, uzun
dnemli rekabet gcn arttrma asndan nemli bir faktr deildir. cret maliT E Lama
E V Zrekabet
YON
yetini dflrerek uluslararas piyasalarda pazar pay korunabilir
gcnn srekli biimde oaltlmas iflgc maliyetlerini srekli olarak dflmeye ynelteceinden, bunun uygulamada uzun dnemli baflar flans yoktur.
retim srecinde iflgc yerine makine-tehizatn kullanlmas, srecin hatasz
NTERNET
ve kesintisiz olarak yrtlmesine yardmc olur. Buna bal olarak retim maliyetleri ve rn fiyatnda dflfller meydana gelir. Srecin mekanizasyonu, fiziki yatrm yannda eitimli iflgc gibi fiziki olmayan yatrm da gerektirir.
Kreselleflme sreci, firmaya dnyadaki en yeni makine ve tehizata ulaflma
imkan sunmaktadr. Bir lkenin salt mekanizasyon dolaysyla rekabet gc kazanmas snrl dzeydedir. Fiziki yatrmlara kaynak ayrmann yannda, bu makine ve tehizat en iyi flekilde kullanacak insan gc kapasitesinin (befleri sermayenin) yaratlmas ve yeni teknolojilerle uyumlu firma rgtlenme biimlerinin uygulamaya konulmas ok nemlidir.
retim leindeki artfllar lek ekonomilerinden yararlanlarak birim retim
maliyetinin dflmesine, dolaysyla fiyata dayal rekabet gcnn artmasna yol
aabilir. retim leini srekli arttrarak birim maliyetleri dflrmenin gl ve
retimin organizasyonunda ve tketici tercihlerinde yaflanan deiflmeler, retim
leinin rekabet gc salama zerindeki etkisini zayflatmfltr.
Gnmzde nemli olan, firmann fiziki retim leinden ok piyasa talebinin ve talepteki deiflimlerin iyi izlenmesi ve piyasa talebi ile piyasa talebindeki
deiflimlere hzl cevap verebilmesidir. Son yllarda yaygnlk kazanan a tarz rgtlenmeler, geleneksel lek kavramnn nemini olduka zayflatmfltr. Etkin alflmak, firmann byk veya kk olmas ile ilgili olmayp farkl lekteki firmalarn arafltrma, retim, pazarlama gibi alanlarda ortaklk veya iflbirlii faaliyetlerinde bulunmasyla yakndan ilgilidir.
Gemiflte olduu gibi gelecekte de fiyat faktr, maln i ve dfl piyasalarda baflar flansn etkilemeye devam edecektir. Bu noktada, sorgulanmas gereken husus,
SIRA SZDE

AMALARIMIZ
K T A P
Srekli olarak dflk cret
politikas uygulamak veya
cret seviyesini dflrmeye
TELEVZYON
alflmak, ortaya
karabilecei sosyal
sorunlar sebebiyle uygun bir
politika arac deildir.
NTERNET
Gnmzde nemli olan,

firmalarn byk veya kk
lekte kurulmas deil,
farkl leklerdeki firmalarn
birbirleriyle ve bu firmalarla
niversite, arafltrma
kurumlar gibi eflitli kurum
ve kurulufllar arasnda
iflbirlii ve etkileflimin
kurulmasdr.
142
Dfl rekabet, tm sektr

gruplarnda nemli olmakla
birlikte, yksek ve ortayksek teknoloji sektrleri
iin daha belirleyicidir.
SIRA SZDE
Resim 7.1
Jagdish Bhagwati
(1934- ..) Geliflme
yolunda olan
DKKAT
lkelerin kalknma
sorunlar zerine
alflmalaryla
SIRA SZDE
tannan Hint asll
iktisatdr.
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SZDE ekonomik byme konusundaki yaklaflm nasldr?

Klasik iktisatSIRA
teorisinin
Yoksullafltrc Byme: Dfl Ticarette nemli Bir lkenin

D fi N E L M
Ekonomik
Bymeden Etkilenmesi
D fi N E L M
S O R U
fiyata dayal rekabet gcnn dayand kaynan niteliidir. Yeni retim yntemi,
yeni malzeme kullanm, yeni tasarm, pazarlama ve stok kontrol yntemleri gibi
teknolojik yetenee bal olarak ortaya konulacak fiyat avantajlar, rekabet gcnn kazanlmas ve srdrlmesinde byk nem taflr.
Devalasyon, teflvik, fiziki yatrm, iflgc maliyeti gibi faktrler ksa dnemde
rekabet gc asndan nemli olsa da rekabet gcnn uzun dnemde korunmas ve gelifltirilmesi iin bu faktrlerin teknoloji yeteneini gelifltirici politikalarla
desteklenmesi byk nem taflr.
Gnmz ekonomilerinde bir rnn uluslararas piyasalardaki rekabet gc,
fiyata dayal rekabetten ok fiyat-dfl rekabete baml hle gelmifltir. rnn kalitesi, marka, pazarlama alarnn varl ve nitelii, satfl sonras hizmetler, reklam
vb. fiyatdfl unsurlar uluslararas rekabetin temel belirleyicileridir. Tketici gelirlerinin artmasna ve buna bal olarak tketici tercihlerinde yaflanan deiflim, fiyatdfl rekabeti fiyat rekabetinin nne getirmifltir.
Yksek ve orta-yksek teknoloji sektrlerinde retim faaliyetinin doas gerei
daha yksek dzeyde teknolojiye ihtiya duyulmas, bu sektrlerde fiyat yannda
fiyat-dfl rekabette daha hzl geliflmeler salanmasn, dolaysyla rekabet gcnn
dinamik olarak arttrlmasn mmkn klmaktadr. Fiyata dayal rekabet ve fiyatdfl rekabet gcn srekli arttrmada teknolojik yetenek, en nemli faktrdr.
Teknolojik yetenei fiyat ve fiyat-dfl rekabette kritik faktr konumuna getiren olgu ise, teknolojinin temelini oluflturan bilgidir.
lkelerin uluslararas ticaret hadlerine etki edemeyecek derecede kk olmas

durumunda lke veri dnya fiyatlarndan
istedii kadar mal alabilmekte, fakat bu
DKKAT
durum ticaret hadlerini etkilememektedir. lkenin bir malda dnya ticaretine
SIRA SZDE
etki edebilecek byklkte lke olmas
durumunda ekonomik byme farkl etkiler yaratmaktadr.
AMALARIMIZ
Ticaret arttrc ynl bymede,
GSMHnin daha byk bir ksm dfl ticaret sektrnden kaynaklanr. Ticaret hacK T A P
mi genifllerken ihracat fiyatlar dfler. Dolaysyla ticaret hadleri lke aleyhine dner. nk bu durumda daha az miktarTELEVZYON
da ithal mal, daha fazla miktarda ihracat
ile salanr.
Ticaret azaltc ynl bymede ise, ticaret haddi ya lke lehine dner veya lke
N T E RBurada
NET
aleyhine geliflir.
kriter, dfl ticaretin mutlak miktarnn ekonomik bymeye
paralel olarak artp azalmasdr. Sonu, i ve dfl arz ve talep esnekliklerine baldr.
Yansz bymede ticaret hadleri, byyen lke aleyhine olmak zere deiflir.
lke, bymeden sonra ticaret haddinin fliddetle aleyhe dnmesi zerine daha dflk toplumsal farkszlk erisine kayar. Bu duruma Jagdish Bhagwati, Yoksullaflt-

S O R U
143
rc-Fakirlefltirici- Byme (immerisering growth) adn vermifltir. Dfl ticaret hadleri aleyhe dnd iin byme sonucunda retim artflndan daha byk bir gelir kayb ortaya kmaktadr.
lkenin ticarete istekli olup olmamas, ticaret hadleri zerinde farkl etkiler
yaratr. Eer lkenin dfl ticaret hacmi bykse, uluslararas fiyatlar (ticaret hadlerini) etkilemesi mmkndr. Ticaret haddinin etkilenmesi lkenin bymeden
salayaca kazanc belirleyecektir. lke eer ticaret haddini etkilemeyecek kadar kk ise, kendisinin dflnda oluflan ticaret haddinden (uluslararas fiyat) ticaret yapar. lke uluslararas fiyat etkileyecek kadar bykse, bu durum lkenin refahn etkiler.
Kk ya da byk lke, lkenin uluslararas fiyatlar etkilemesiyle belirlenir. lke gelir asndan kk bir lke olabilir ama uluslararas fiyatlar etkileyebilir. Gana, dnya ekonomisinde byk bir lke deildir ama nemli bir kakao reticisidir.
Bu sebeple Ganann aflr kakao ihracat dnya kakao fiyatlarn dorudan etkiler.
Kk lke, dnya fiyatlarn etkileyecek derecede retim yapamayan lkedir
ve fiyat alc durumundadr. Bu sebeple uluslararas fiyat (ticaret haddi) deiflmemektedir. lke belli bir rn retiminde byk bir lke ise, bu lkenin ticaret arzusu, uluslararas fiyatlar etkileyecektir. Byme sonucunda A lkesinde ithal
rnlere ynelik talep azalmfl olsun. Bunun sonucunda ithal mallarn nispi fiyatlarnda bir dflme gzlenir. Bunun tersi de dorudur.
fiekil: 7.1de uluslararas fiyatn lke lehine dzeldii, 1 metre kumafl = 2/3 kg
buday fiyat ile (daha yatk fiyat dorusu) gsterilmifltir. P2 fiyat, ithal mal kumafln eskisine gre ucuzlad anlamna gelmektedir. Yeni fiyat dorusu retim imkanlar erisine D6 noktasnda teet olduu iin 91 kg buday, 26.7 metre kumafl
retilir. Tketim denge noktas da C6ya kayar. Ticaret haddindeki dzelme sonucunda yeni tketici denge noktas C6da oluflmufltur. Bu yeni denge noktasnda ise
54 kg buday ve 82 kg metre kumafl tketilmektedir.
Byme dfl ticaret isteini azaltp kumafl talebini dflrnce, kumafln dnya
piyasasndaki talebi dfler ve kumafl fiyatlar buday cinsinden ucuzlar. Bunun sonucunda Trkiye kumafl daha ucuza ithal eder ve tketim denge noktas C1den
C6ya kar. C6 bir st farkszlk erisi zerinde olduu iin Trkiyedeki tketicilerin toplam tketimi artar: (54 + 82 = 136) > (60 + 40 = 100)
fiekil 7.1
BUDAY
Yoksullafltrc
Byme
D6
91
80
D1
C6
54
C1
40
P2 (2/3 kg buday=1 metre kuma)
P1 (1kg budaya=1 metre kuma)

0
20 26.7
60
82
KUMA
144
Ekonomik byme lkenin ticaret isteini arttrmfl ise, bu durumda ithal malnn fiyat ykselir (ya da ihra malnn fiyat dfler), lkenin ticaret haddini ktlefltirir. Burada refah seviyesinde artfl konusu tartflmaldr. Byme retimde artfl
yaratr ama byme ticaret hadlerini ktlefltirdii iin lke bundan zarar grr.
Eer ticaret haddi lke aleyhine ok fazla bozulmamfl ise, lke bymeden olumsuz etkilenmez. Fakat ticaret haddinde aflr bir ktleflme olursa, lke bundan
olumsuz ynde etkilenir.
fiekil: 7.2de yoksullafltrc byme daha ayrntl aklanmfltr. Trkiye eer
buday retiminde nemli bir lke ise, artan buday retimi uluslararasnda buday fiyatlarnn dflmesine yol aar. P2 Yeni buday fiyat 1 metre kumafl = 3 kg
buday olursa, retim D1den D7ye kar. Budayda retim 10 kg, kumaflta ise 17
metre artar. Fakat yeni uluslararas fiyat eski fiyata gre buday cinsinden ucuzlad iin yeni tketici denge noktas C7 olur. C7, C1e gre daha alt farkszlk erisi zerindedir. C1de 40 kg buday 60 metre kumafl tketilirken C7de 36 kg buday (-4 kg) ve 55 metre kumafl (-5 metre) tketilmektedir.
fiekil 7.2
Yoksullafltrc
Byme
BUDAY
P2 (3 kg buday=1 metre kuma)
D7
90
80
D1
C1
40
36
P1(1 kg buday=1 metre kuma)

C7
20
37
55 60
KUMA
Ekonomik byme lkenin ihra mal retimini arttrrsa, bunun sonucunda

dfl ticaret haddi ktleflir ve refah seviyesi dfler. Bunun olabilmesi iin
nemli flart gerekir:
Byme, ihra rn ynnde kuvvetli olmal ve lkenin ihra rn retimini arttrmaldr. hra rnlerindeki artfl dnya fiyatlarn etkileyecek lde olmaldr.
hra rnn talep esneklii sert olmaldr. Bylece artan ihracat rn fiyatlarn dflrr.
Bymeden nce de lke ticaret yapan lke olmaldr. Artan ihracat sebebiyle ticaret haddinin ktleflmesi, lkenin refah seviyesi zerinde olumsuz
bir etki yaratr.
Dnya ekonomisinde snrl sayda rn retip, bunu piyasalara sren lkeler,
daima yoksullafltrc byme olgusu ile karfllaflabilirler. Zambiya, nemli bir bakr reticisidir ve ihracat gelirlerinin tamamn bakrdan salar. Bu lke daha ok
bakr madeni retip bakr ihracatn arttrrsa, uluslararas bakr fiyatlarnn dflmesine yol aar. (Brezilya iin kahve) Fiyatlar, ihra edilen bakr miktarndan daha
hzla dflerse, Zambiyann ihracat gelirleri azalr. Bu durumda lkelerin ihracatlarn arttrmalarnn bir anlam yoktur.
145
Kresel dnyada retimi firmalar gereklefltirirler. Her firma, kendi baflna karar alr. Dolaysyla bazen firmann (eer okuluslu flirket ise) ald karar, lkenin
karlar ile her zaman rtflmeyebilir. lke, baz durumlarda ithal ikamesi sanayisinde uzmanlaflarak ticaret haddini kendi lehine evirebilir.
Yoksullafltrc byme sonucunda lkenin ihra edilebilir mal retimi artmfl,
ithal edilebilir mal retimi ise azalmfltr. Faktr arzndaki artfl sonucunda artan
faktrler tekrar ihracat sektrne yneleceinden faktr artfl ekonomik bymeye olumlu katkda bulunmayacaktr. Bu geliflmeye engel olmak mmkndr. lke
byle bir durumla karfllaflmamak iin uygun bir vergi politikas ile refah kaybnn
ortaya kmasna engel olabilir, miktar kstlamalarna gidebilir, ihra mallarn imha edebilir.
Ragner Nurkse, yoksullafltrc bymeyi gereki varsaymlara dayanmad
iin elefltirmifltir. lkenin dfl ticaret hadleri aleyhe geliflirken retim faktrlerinin
ihracat sektrne ynelmesi iin herhangi bir sebep yoktur. Ayrca, Bhagwatinin
belirtmifl olduu gibi bu flekilde bir geliflmenin ortaya kabilmesi iin, bymenin
mutlaka ihracat sektrnde meydana gelmesi, lkenin ihra mallarna ynelik dfl
talebin fiyat esnekliinin sert olmas, dolaysyla ihracat artflnn fiyatlar dflrmesi ve lkenin nemli lde dfl ticarete baml bulunmas gerekir.
Yoksullafltrc byme lke ekonomisi zerinde nasl bir etki yaratr?
SIRA SZDE
Ekonomik Byme ve Tketici Zevklerinde Deiflmeler
D fi Nde
E L Mdeiflmeler
Ekonomik byme ile birlikte toplumun zevk ve tercihlerinde
meydana gelir. Dfl ticaret, toplumsal zevklerde deifliklik yaratr. Byme ile birO R ticarete
U
likte talep yaps deiflir ve bu durum ticaret kalbn etkiler. SDfl
alan
lkeler, daha nce hi karfllaflmadklar mallar ile yz yze gelir, bunlar tanmaya ve tketmeye bafllar.
DKKAT
fieker, pamuk, ttn, patates gibi rnlerin dfl ticaret yoluyla Avrupada tannmas yeni ihtiyalarn domasna yol amfltr. zellikle geliflme yolunda olan lSIRA SZDE
kelerde gsterifl amacyla tketim (demonstration effect) dfl ticaret yoluyla modern tketim kalplarnn bu lkelerde hzla yaylmasna yol aar. Dolaysyla, geliflme yolunda olan lkelerde tketim tercihlerinde bir kayma
meydana gelir. FaAMALARIMIZ
kat bu etki sebebiyle tketimin mutlaka gsterifl amacyla artmfl olabileceini sylemek mmkn deildir.
lkeler, amzn modern haberleflme imkanlar sayesinde
retiK birbirlerinde
T A P
len ve tketilen mallar konusunda ok ksa srede bilgi sahibi olabilmekte ve bylece o zamana kadar duyulmayan, bilinmeyen yeni ihtiyalar ortaya kmaktadr.
T E Lgibi
E V Ziecekler
YON
HD televizyonlar, iPhone, iPod, iPadlar, Coca-Cola, Pepsi-Cola
artk
btn dnyann tand mallar hlinde gelmifltir.
Dfl ticarete alan lkede ihracat ile birlikte ihra mallarnn fiyatlarnn ykselmesi buna karfllk ithal rnlerinin fiyatlarnn dflmesi, toplumda tketim kalplaNTERNET
rnn deiflmesine ve retim yapsnda kaymalara yol aar. thal mallarna ynelik
tketim kalbnn deiflmesi, dfl ticaret hacminin artmasna, tersine ihra mal ynnde deiflme ise ticaret hacminin daralmasna sebep olur.
zellikle ihra malna ynelik talepte meydana gelen aflr artfl, bu maln dfl
satfln durdurabilir. thalatna ynelik tketici tercihlerinde meydana gelen kaymalar ise lke ii fiyatlarn deiflmesine yol aarak uluslararas ticaret hacmini ve
Brezilya, 1930lardan nce

dnya kahve retiminin
nemli bir ksmn
gereklefltiren ve kahve
ihracatnda sert bir dfl talep
ile karfl karflya bulunan bir
lke idi. Bu durumda
Brezilya, kahve retimini ve
ihracatn arttrmfl, fakat
ihracattan salad gelirde
nemli bir artfl elde
edememifltir.
SIRA SZDE
D ihtiyalar
fi N E L M
Dfl ticaret yeni
yaratr ve bunlarn tatmin
edilmesi gerei ortaya kar.
S O R U
DKKAT
Gsterifl amacyla tketim
genelde geliflme yolunda
olan lkelerdeSIRA
nemliSZDE
ise de
bu etki geliflmifl lkelerde de
talebi etkilemektedir.
ABDde Avrupa yapm
otomobillere,AMALARIMIZ
zellikle
Mercedes marka
otomobillere talep buna
rnek olarak gsterilebilir.

K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Ekonomik byme, tketici

zevklerinde deiflmelere yol
aarak uluslararas ticareti
etkileyebilmektedir.
146
ticaret hadlerini etkiler. hra malna ynelik talep kaymas, maln i fiyatn arttrarak lkeler arasndaki fiyat farklln azaltr ve dfl ticaret hacminin klmesine sebep olur. Eer bu ynelme lkenin ihra fiyatlarn dnya fiyatlar seviyesine
kadar ykseltirse, dfl ticaret hacmi sfra kadar dflebilir.
SIRA SZDE
Ekonomik byme
ile birlikte toplumun zevk ve tercihlerinde nasl bir deiflim meydana
SIRA SZDE
gelir?
D fi N E L M
D fi N E L M
ULUSLARARASI
FAKTR HAREKETLER
S O R U
S O R UFaktr Hareketleri Kapsamnda

Uluslararas
Uluslararas G
1960l yllarda Bat Avrupa

DKKAT
lkeleri ve Almanya,
Trkiyeden nemli miktarda
g almfltr. Almanya,
SIRA SZDE
dnyada
gmen nfusu en
fazla olan nc lkedir.
Dnya zerindeki
gmenlerin % 5i dier bir
AMALARIMIZ
deyiflle 191 milyon gmenin
10 milyonu ( nfusunun %
12si) Almanyada
yaflamaktadr. Merkezi
K T A kentinde
P
Wiesbaden
bulunan Federal statistik
Dairesine gre Almanyada
31 Aralk 2010 tarihinde
1.629.480
T E L E V ZTrk
Y O Nvatandafl
(776.847 kadn, 852.633
erkek) vardr. 830.397 Trk
vatandafl ise Alman
vatandafllna gemifltir.
2000
N Tylndan
E R N E Tsonra
Almanyada Trk anne ve
babadan olma Trk
ocuklarn da dikkate
alrsak, (330 bin) bu lkede
3 milyona yakn Trk
kkenlinin varlndan sz
etmek mmkndr. Gmen
Trkler, Almanya nfusunun
% 3.6sn oluflturmaktadr.
UluslararasDg,
dier bir deyiflle emein bir lkeden (gnderici lke)
K K Ainsanlarn
T
dier bir lkeye (alc lke) belli bir sre ikamet etmek amacyla g etmesidir. Bu
durum, g alan lkeler asndan gemiflte nemli etkiler yaratmfltr. Emek-yoSIRA SZDE
un, arazi-kt Avrupa ile Afrikadan emek-kt ve arazi-bol Bat Yarmkreye 1500li
yllardan gnmze kadar nemli miktarda g gerekleflmifltir.
Bu dnemde
75 milyon Avrupal lkelerini terk ederek Kanada, ABD, Arjantin,
AMALARIMIZ
Brezilya, Latin Amerika lkeleri ile Karayiplere g etmifllerdir. 10 milyon Afrikal
ise Bat Yarmkreye 1450-1800li yllarda kle olarak gtrlmfltr. Uluslararas
T A Pyavafllamfl, kinci Dnya Savafl sonrasnda yeniden hzlanmflg 1930luKyllarda
tr. 1960 ylnda ABDnin nfusunun % 5i yabanc doumlu iken, 2000de oran %
10a kmfltr.
T E L E V zengin
Z Y O N lkelere, geliflme yolunda olan lkelerden nemli lde
Gnmzde
g olmaktadr. Bunun sebebi, geliflmifl lkelerdeki cretlerin yksekliidir. Geliflmifl lkeler g hareketlerini kstlamaya alflmakta fakat kaak gmenlere de engel olamamaktadr.
N T E R N E T2012 ylnda ABDde 9.5 milyon kaak iflinin bulunduu tahmin
edilmektedir. Avrupada 15 milyondan fazla insan yabanc statsnde yaflamaktadr.
Gmenlerin sosyal haklar snrldr ve siyasi haklardan yoksunlardr. Avrupada toplam nfus iinde gmenlerin youn olduu lkeler Lksemburg (%
35.6) ile sviredir. (% 19) flgc iinde yabanc gmen iflilerin en youn olduu lke % 58 oran ile yine Lksemburgdur. Bu lkeyi % 17 ile svire izlemektedir. Yksek gelirli lkeler arasnda Japonya, toplam nfus iinde yabanc nfus
oran en dflk lkedir.
fiekil: 7.3te 1960-2000 dneminde dnyada meydana gelen uluslararas g hareketleri gsterilmifltir. Bu dnemde gney lkelerinden (geliflme yolunda olan lkeler) Kuzeye (geliflmifl lkeler) byk g yaflanmfl ve g eden nfus 14 milyondan 60 milyona kmfltr. Dnyada 1960a kadar gmenler daha ok erkek
idi. Fakat bu yldan sonra Gney Asya hari durum deiflmifl ve kadn gmen
miktarnda nemli artfl olmufltur. 2000 ylnda Ukrayna, Singapur ve Filipinler kaynakl glerdeki kadn oran % 60 seviyesindedir.

147
80
Kaynak: World
Bank
20
Milyon
40
Blgelere Gre
Uluslararas G
Hareketleri
60
fiekil 7.3
1960
1970
1980
Yllar
1990
Kuzey-Kuzey
Kuzey-Gney
2000
Gney-Kuzey
Gney-Gney
fiekil 7.4
Blgelere Gre
Uluslararas G
Oranlar
1960
Kaynak: Ozden C.,

Parsons C. R.,
Schiff M., Walmsley
T. L. (2011). Where
on Earth is
Everybody? The
Evolution of Global
Bilateral Migration
1960-2000. World
Bank Economic
Review, 1, 12-56.
1970
1980
1990
2000
0
20
40
Yzde
Sovyetler i
Kuzey-Gney
Gney-Kuzey
60
80
100
Kuzey-Kuzey
Dier
Gney-Gney
Son yllarda ABD ve Bat Avrupa lkelerine ynelik gl g etme istei vardr. Gney-Gney arasndaki gn dnya yzdesi iindeki pay 1960 ylnda %
61den 2000 ylnda % 48e inmifl buna karfllk Gneyden Kuzeye gn oran %
16dan % 37ye kmfltr. 1960-2000 dneminde ABDde toplam gmen says
24.3 milyona, Bat Avrupada ise 22 milyona ulaflarak 2000 ylnda dnya toplamnn % 42ye ykselmifltir.
ABDye dnyann tm
blgelerinden zellikle
Meksika ve Filipinlerden
gmen gelmektedir. Bu iki
lkeden gelen gmen says
10.8 milyon olup ABDnin
toplam stok gmen
miktarnn % 31ine,
dnyadaki tm gmenlerin
ise % 7sine denktir. Oysa
Bat Avrupada 2000 ylnda
gmenlerin beflte ikisi Bat
Avrupa kkenlidir.
148
G dalgasna engel olmak iin geliflmifl lkelerin yasal g engelleyici nlemler almas, kaak ge ortam hazrlamfl ve kaak gmenlerin hayatlarn kaybetmelerine yol amfltr. Buna ramen 2012 ylnda Avrupada 6.5 milyondan fazla kaak gmen iflinin bulunduu tahmin edilmektedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
Uluslararas G ve flgc Piyasas
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Uluslararas g geici deil, devamldr. Geici ifli (temporary worker) misafir iflS O R U olarak anlr. G alan lkeye gelen ifli, bu lkenin iflileri gibi
i (guest worker)
ayn haklardan yararlanr, ayn creti alr. Uluslararas alflma rgt (ILO) kurallar ve g alan
mevzuat, gmen ifli ile yerli ifli arasnda ayrm yaplD K Klkelerin
AT
masn yasaklar. Bu sebeple g alan lkede ikili cret yaps sz konusu deildir.
Fakat bu kurallar misafir ifliler ile mevsimlik ifliler iin geerli deildir. EmeSIRA SZDE
in dier bir deyiflle iflgcnn homojen olduu varsaym gnmzde gereki
deildir. yi eitimli ve nitelikli iflgc ile niteliksiz iflgc bir deildir. Bu sebeple
her lkeninAMALARIMIZ
iki tip iflgcne sahip olduunu varsaymak daha doru olur:
G eden iflgcnn nitelii, g alan ve veren lkeler zerindeki etkileri asndan farkldr. Uluslararasnda iflgc g kapmasna girenler genelde dflk niK insanlar
T A P kendi lkelerinde de iflsizdirler. Bunlar, emein kt olduu
teliklidir. Bu
lkelere daha iyi bir yaflam umuduyla g etmek isterler. G edenler g ettikleri lkenin retimine katkda bulunurlar ama lkeye maliyetleri de vardr. flsizlik siT E L E V barnma
ZYON
gortas, eitim,
ve salk giderleri vb. Maliyeti karfllamak iin arttrlan
vergiler sermaye sahiplerinin gelirlerinin azalmasna yol aabilir.
Kresel dnyada uluslararas g hareketleri, lkelerin emek piyasas zerinde
nemli etkiler
N T Eyaratr.
R N E T Bu etkileri aklayabilmek iin flimdi dnyada sadece iki lkenin (Almanya ve Trkiye) ve bu iki lkede de Euronun geerli olduunu varsayalm. Gten nce Almanyada saat baflna cretler 6 Euro (A) Trkiyede ise 2
Euro (A) olsun. Almanya ve Trkiye g snrlayan engelleri kaldrrsa, Almanyada saat cretleri daha yksek olduu iin lkeye iflgc g bafllar. Bu durumda Almanyada cretler dflerken Trkiyede ykselir. Trkiyeden Almanyaya 20
bin iflinin g ettiini kabul edelim. Bunun sonucunda Almanyada saat cretleri
(emek arz ve talep erileri sabit) 5 Euroya dflecek, Trkiyede 3.20 Euroya ykselecek ve denge noktas (B) olacaktr.
Net kazan, Trkiyenin yeni ve eski emek arz erilerinin yeni ve eski cret seviyelerinin altnda kalan (e ve f) alanlarna gre bulunur. Trkiyede kalan ifliler,
Almanyaya gidenler sebebiyle saat cretleri 2 Eurodan 3.20 Euroya kt iin
kazanldrlar. Bu kazan flekilde (d) alan ile gsterilmifltir. Trkiyede ifli istihdam eden iflverenler cretler ykseldii iin (d + e) alan kadar kayba urarlar. Almanyadaki iflverenler ise gmen ifliler saat cretlerini dflrd iin (a + b) kazan salarlar. Almanyada alflanlar ise (a) alan kadar kayba urarlar. nk saat cretleri 6 Eurodan 5 Euroya inmifltir.
Uluslararas g, Almanya ve Trkiyede kazan ve kayplara yol aar. Almanya uluslararas g sonucunda net olarak (b) alan kadar kazan salar. G veren
Trkiye, gten dolay kayba urar. Trkiyedeki iflverenlerin kayb ise (d + e) alan kadardr.

Uluslararas g,
gnmzde hem g alan
sanayileflmifl lkelerde ve
K deTgA veren
P geliflme
hem
yolunda olan lkelerde
sorunlara yol amaktadr.
zellikle yasal olmayan
yollarla
T E L E Vgeliflmifl
Z Y O N lkelere
ynelik g, g yolu
zerinde en nemli geit
lkesi olan Trkiyeyi de
olumsuz etkilemektedir.
NTERNET
Gnmzde SIRA
zengin
lkelere geliflme yolunda olan lkelerden gn sebebi nedir? Son ylSZDE
larda uluslararas gn ynnde nasl bir deiflim olmufltur?
149
fiekil 7.5
CRET (W)
(Euro, saat ba)
flgc
hareketliliinin
etkileri
CRET (W)
(Euro, saat ba)
SA
6.00
a
5.00
B
DA
ST +S g
ST
3.20
D
2.00
A
D
90
100 110
20 bin ii
ALMANYA
ALIAN
SAYISI
82 90
70
ALIAN
SAYISI
20 bin ii
TRKYE
Gruplar
Ekonomik Kayp ve Kazanlar
Gmenler
Kazan alan (e + f)
Trkiyede ifliler
Kazan alan (d)
Trkiyede iflverenler
Kayp alan (d + e) } Kayp alan (e)
Almanyada ifliler
Kayp alan (a)
Almanyada iflverenler
Kazan alan (a + b) } Kazan alan (b)
Dnya
Kazan alan (b + f)
Tablo 7.1de Trkiye ve Almanyada uluslararas g hareketlerinden doan

kazan ve kayplar gsterilmifltir.
Uluslararas g hareketleri sonucunda lkeler arasnda cret seviyeleri arasndaki farkllklar azalr. Gmenler, g ettikleri lkelerde daha yksek hayat seviyesine ulaflrlar. Dnya geliri serbest g hareketleri sonucunda artar. G veren
lkeler ekonomik olarak kaybeden lkeler olmakla beraber gmenler lkelerine
nemli miktarlarda dviz transfer ederler. Gnmzde gmen ifliler ylda 100
milyar dolar civarnda dvizi lkelerine gndermektedirler.
Geliflmifl lkelere g eer beyin g niteliinde ise, kayp ok fazladr. Son
yllarda beyin g veren lkeler g tersine evirmek iin giriflimlerde bulunmaktadrlar. Gney Kore ve Tayvan, mhendis ve bilim insanlarn kendi yksek
teknoloji sektrlerinde istihdam etmek istemekte ve tersine g teflvik etmektedir.
Kresel dnyada uluslararas g hareketleri, lkelerin emek piyasas
nasl bir
SIRAzerinde
SZDE
etki yaratr?
Tablo 7.1
Uluslararas G
Hareketlerinin
Ekonomik Etkileri
G alan lke ile gmenler

faktr hareketliliinden krl
karlar. G veren lkeler
hareketliliin kaybeden
tarafdr. Bununla beraber
dnya ekonomisi asndan
deerlendirildiinde kazan
sz konusudur. nk ge
konulan yasaklarn
kalkmasyla insanlar dnya
retimine daha fazla katk
salayacaklar lkelere
giderler ve dnya refahnn
artmasna katkda
bulunurlar.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
150
Uluslararas flgc Hareketlerinin Ekonomik Analizi

kinci Dnya Savafl sonrasnda emek (iflgc) faktrnn hareketliliine nemli kstlamalar getirilmifltir. Emek, sermayenin aksine daha az hareketli retim faktrdr.
Bunun ekonomik ve politik sebepleri vardr. fiimdi, iki lkeli, (Trkiye ve Almanya)
iki retim faktrl bir modelde (emek ve tabiat) iflgc hareketliliinin ekonomik etkilerini grelim. Almanya ve Trkiyenin sadece bir mal rettiklerini ve gelirlerinin
sadece rettikleri bu maldan olufltuunu, iki lkenin dfl ticaret yapmadn fakat
emek (iflgc) hareketliliine koyduklar kstlamalar kaldrdklarn varsayalm.
Her iki lkede retim fonksiyonu Q (T, L) ise, lkelerin retimi, tabiat sabit olduu iin emek faktrne bal olacaktr. Ekonomide toplam retim, emein marjinal verimliliine baldr. Daha ok emek istihdamnda, emein marjinal verimlilii retim artflyla birlikte dflt iin retim azalmaktadr.
fiekil 7.6da emein marjinal verimlilii (MPL), istihdam edilen emek miktar artka dfler. MPL erisinin altnda kalan ksm toplam gelirdir. (Rant + cret = ulusal gelir) Veri istihdam seviyesinde marjinal retimi reel cret seviyesi belirler. Bu
durumda emee yaplan toplam demeler, reel cretin istihdam miktaryla arpm sonucunda belirlenir ve flekildeki dikdrtgen alan (OENM) temsil eder. MNK
alan ise, toprak sahiplerinin elde ettikleri rant geliridir. lkede toprak sabit tutularak arttrlan emek, emein marjinal verimini dflrr.
fiekil 7.6
flgc hareketliliinin etkileri
HASILA
MPL
K
Q (T.L)
Rant
Reel
cret
N
MPL
cret
O
EMEK
EMEK
Almanya ve Trkiye ayn teknolojiye sahip fakat farkl toprak verimlilii olan
lkeler ise (Trkiyede toprak verimlilii az) Trkiyedeki ifliler Almanyadaki iflilerden daha az kazanrlar. Bu durum, Trkiyedeki iflilerin Almanyaya alflmak
iin gitmelerini teflvik eder. Almanyadaki toprak sahipleri topraklarn Trkiyeye
gnderemeyecekleri iin, lkelerin emein hareketliliine konulan kstlamalar
kaldrdn kabul edelim.
Bu durum, Trkiyeden iflgc kflna ve cretlerin artmasna yol aar. Eer
iflgcnn hareketliliine konulan kstlamalar tmden kaldrlrsa, Trkiyeden Almanyaya iflgc g her iki lkede de emein marjinal verimlilii eflitlenene kadar devam eder.
151
fiimdi fiekil 7.7de yatay eksenin dnya toplam emek fakMPL

MPL
T
A
trn gsterdiini varsayalm.
Emein marjinal
Trkiyede istihdam edilen
verimlilii
emek miktar Odan, AlmanB
yada istihdam edilen emek ise
O1den bafllayarak gsterilmifltir. Soldaki dik eksen TrkiA
yede istihdam edilen emein
marjinal verimliliini, sadaki
dik eksen ise Almanyadaki
C
MPL
A
emein marjinal verimliliini
gstermektedir. Bafllangta
MPL
T
OL1 kadar emek Trkiyede
L1O1 kadar emek ise Alman2
1
O1
O
L
L
yada istihdam edilmektedir.
Bu durumda Trkiyedeki cTrkiyede
Trkiyeden
retler C, Almanyadaki cretleristihdam
Almanyaya g
den B daha dflktr.
TRKYE
ALMANYA
flgcnn hareketliliine
Toplam Emek Arz
konan kstlamalarn kaldrlmas durumunda iflgc, kendisine daha yksek cret veren lkeye gitmek isteyecektir. Trkiyeden Almanyaya iflgc g, her iki lkede de cretler eflitlenene kadar devam edecek ve
eflitlik her iki lkenin marjinal verimlilik erilerinin kesifltii yer olan A noktasnda
oluflacaktr. Dolaysyla Trkiyede OL2, Almanyada ise O1L2 kadar iflgc istihdam edilecektir.
Trkiyede cretler ykselirken, Almanyada dflecektir. flgcnn her iki lkedeki hareketlilii A noktasnda duracak ve L1L2 kadar iflgc, Trkiyeden Almanyaya g edecektir. Bunun sonucunda dnya retimi (geliri) ABC alan kadar
artacaktr. Almanyann iflgc dolaflmna koyduu kstlamalar kaldrmas sonucu dnya geliri oalacaktr.
Almanyada cretlerin dflmesinden, Trkiyede ise ykselmesinden dolay baz geliflmeler de olacaktr. Almanyadaki toprak sahipleri lkeye daha fazla iflgc
giriflinden memnun olurken, Trkiyedeki toprak sahipleri bu durumu pek hofl
karfllamayacaklardr.
Dnya ekonomisinde tam bir faktr hareketlilii yoktur. lkelerin gerek ticarete ve gerekse faktr hareketliliine getirdikleri kstlamalar, teknolojik farkllklar
ve kaynaklarn lkeler arasndaki dalmndaki dengesizlikler emek (iflgc) faktrnn fiyatnn (cret) tam olarak eflitlenmesine engel olmaktadr.
flgcnn hareketliliine getirilen kstlamalar devam ettii srece ekonomide
tam bir faktr-fiyat eflitlii salanamaz. Ayrca, iflgc dflndaki baz retim faktrleri de yan yana getirilemez. svein ormanlarn Trkiyenin limon bahelerinin
yanna getirmemiz mmkn deildir. G alan lkelerdeki (AB, ABD gibi) sendikalar, gn snrlandrlmasn ister. nk g cret seviyesini dflrr ve g
alan lkelerde iflsizliin de artmasna yol aar.
fiekil 7.7
flgc
hareketliliinin
etkileri
Uluslararasnda emek
(iflgc) faktrnn serbest
dolaflmna getirilen
kstlamalarn kaldrlmas,
tm taraflara yarar
salayacak ve dnya
retimini arttracaktr.
152
fiekil 7.8
OECD lkelerinde
2011 lk eyreinde
Gen (15-24) ve
Yetiflkinlerde (2554) flsizlik
Oranlar
Gen
25
Yetikin
% isizlik oran
20
15
Kaynak: OECD
Employment
Outlook 2011
10
5
0
Almanya ve dier Bat

Avrupa lkelerindeki Trk
iflilerin Trkiyeye
gnderdii dviz miktar
2006 ylnda 1 milyar 111
milyon dolar, 2007de 1
milyar 209 milyon dolar,
2008de 1 milyar 431 milyon
dolar, 2009da 934 milyon
dolar, 2010da 948 milyon
dolar, 2011 Ocak-Austos
dneminde ise 642 milyon
dolar olmufltur.
SIRA SZDE
Avrupa Birlii
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Japonya
Uluslararas g sonucunda sermayenin getirisi artacandan sermaye sahipleri

gten yanadr. G veren lkelerdeki sermaye sahipleri ise ge karfl karlar.
G sonunda gmen ifliler kazandklar gelirin bir ksmn lkelerine transfer
ederler. Bylece, lkede g dolaysyla dflen ulusal gelirin bir ksm bu transferler sebebiyle telafi edilir. Filipinli ifliler 2011 ylnda lkelerine 15 milyar dolar
gndermifllerdir. Bu, lkenin GSMHnin % 13ne denktir.
Trkiyeden 1960l yllarn baflndan itibaren baflta Almanya olmak zere Bat
Avrupa lkelerine g eden Trk iflilerinin Trkiyeye gndermifl olduklar dvizler, lkenin dviz darboaznn giderilmesini salayarak ekonomik kalknmaya
nemli katkda bulunmufltur..
UluslararasSIRA
g hareketlerinin
lkeler zerinde ne gibi etkileri olmaktadr?
SZDE
D fi N E L M
Kresel dnyada
uluslararas sermaye hareketleri nemli bir yere sahiptir. Sermayenin liberalleflmesi sonucunda sermaye akflnn nndeki engeller byk lde
S O R Userbestleflme politikalarnn etkisiyle dnya ekonomilerinin bkalkmfl, finansal
tnleflmesinde nemli geliflmeler salanmfltr. Piyasalardaki btnleflme sonucunda tasarruf ve yatrmlar daha etkin dalmfltr.
DKKAT
Serbestleflen sermaye, lkelerdeki yatrmlar arttrarak bymeyi olumlu ynde
etkilerken ani sermaye girifl ve kfllar ekonomilerde istikrarszla da yol amfltr.
SIRA SZDEnce ABDde bafllayan ve sonra tm dnyaya yaylan finansal
2008 sonbaharnda
kriz 1929 ekonomik krizinden ok daha fazla dnya ekonomisini etkilemifltir.
Uluslararas
sermaye hareketleri, ulusal snrlar aflarak lkeye giren ve kan
AMALARIMIZ
fonlar kapsar. lkeler sermaye hareketlerinin olumlu ynnden yararlanmak isterken, olumsuzluklarn da uygun ekonomi politikalaryla en aza indirmek durumundadrlar.
K T A P
Sermaye hareketlerine uygulanan kstlamalar gerekeyle kaldrlr. lk olarak sermaye hareketlerinde serbestleflmenin getirdii rekabet sebebiyle sermaye
piyasasnnT Euzmanlaflmay
teflvik etmesi amalanr. kinci olarak tasarruflarn veLEVZYON
rimli alanlarda kullanm arzu edilir. Bireylerin portfy eflitlendirmesine giderek
yurt ii floklardan etkilenmeyen istikrarl bir gelir elde etme imkanna sahip olabilmeleri ise nc gerekedir.

Kresel dnyada sermaye
AMALARIMIZ
hareketlerini snrlamaya
ynelik politikalar ksa
dnemde etkilidir. Uzun
dnemde sermaye
K T A Pkstlamak
hareketlerini
imkanszdr.
NTERNET
OECD
Uluslararas Sermaye Hareketlerinin Ekonomik Analizi
D fi N E L M
TELEVZYON
ABD
NTERNET
153
Uluslararas sermaye hareketleri genelde iki bafllkta incelenebilir: Banka kredileri (borlar) ve yatrmlar. Bor fleklinde gerekleflen sermaye hareketlerinde belirli
bir para ile ifade edilen bir kaynak dier bir lkenin kullanmna sunulur ve belirli
bir vade sonunda anapara ve faizinin geri denmesi flartna balanr. Borlanan taraf, devlet, kurumlar ya da bireylerdir. Dfl bor olarak adlandrlan sermaye hareketliliinde bir lkede yerleflik kifli veya kurulufllarn, lke dflndaki kifli veya kurulufllardan saladklar kaynaklar belirli bir vade sonunda geri denmeleri gereklidir.
Uluslararas alandaki sermaye hareketliliinin ikinci grubunu yatrmlar oluflturur. Yatrm fleklindeki yabanc sermaye; yabanc portfy yatrmlar ve dorudan
yabanc yatrmlar olmak zere ikiye ayrlr. Yabanc portfy yatrmlar; riske uygun en yksek getirinin salanabilmesi iin yabanc bir lkede hisse senedi, tahvil, bono fleklinde yaplan ve genelde ksa vadeli yabanc finansal deerlerdir.
Dorudan yabanc yatrm, lkesi dflnda bir lkede retim yapmak zere bir
firmay satn almak, yeni kurulan bir firma iin kurulufl sermayesini salamak,
mevcut bir firmann sermayesini arttrarak sermayesini, teflebbsn, teknolojisini,
iflletmecilik bilgisini ve yatrmcnn kontrol yetkisini de beraberinde getiren yatrmlardr. fiimdi fiekil 7.9 zerinde uluslararas sermaye hareketlerinin ekonomik
etkilerini grelim.
fiekil 7.9
MPC
MPC
A
MPC
MPC
r1
r2
F
B
O
B
k1
Trkiyede Sermaye Stoku
r 2
r 1
O
Almanyadaki Sermaye Stoku
Toplam Sermaye
Arz
fiekilde sermayenin marjinal verimlilii dnyada sadece iki lkenin bulunduu

varsaymna gre MPC olarak gsterilmifltir. ki retim faktr (emek ve sermaye)
ile lkede tek bir homojen mal retilmektedir. Sermayede meydana gelen artfl
retimde bir birim artfltan daha fazla kt salyorsa (dier flartlar veri) sermaye
getiri elde ediyor demektir. fiekilde Trkiyenin MPC erisi (sermayeye talep) soldan sa aflaya, Almanyada ise sadan sol aflaya izilmifltir. ki lkedeki toplam
sermaye miktar yatay eksende gsterilmifltir. (OO)
Eer ekonomide piyasalar tam rekabet flartlarnda retim yapyorlarsa, sermayenin her iki lkede de verimlilikleri (dolaysyla gelirleri) eflit olacaktr. Kstlama
olmaz ise sermaye bir lkeden dierine akacaktr. Akfl, sermayenin daha fazla gelir elde ettii dier bir deyiflle verimlilii daha yksek lkeye doru olacaktr.
Sermaye
hareketliinin
etkileri
154
(CCE) alan, sermayenin

serbest dolaflm sonucunda
ortaya kan refah artfln
gstermektedir. Dolaysyla,
tpk mal ve hizmetlerin
serbest dolaflmnda olduu
gibi sermayenin serbest
dolaflm da dnya refahn
oaltmfltr. Serbest dfl
ticaret lkeler arasnda
nasl faktr fiyatlarnn
eflitliine imkn salyorsa,
retim faktrlerinin serbest
dolaflm da her iki lkede
faktr ktlarnn eflitliine
ortam hazrlamaktadr. Dfl
ticaret ve serbest faktr
hareketleri dnya
kaynaklarnn daha etkin
kullanlmas iin gereklidir.
fiekilde her iki lkedeki sermaye talebi E noktasnda kesiflmektedir. Bu noktada denge oluflmakta ve her iki lkedeki sermayenin marjinal verimlilii birbirine
eflitlenmekte 0r2 = 0r2 ve 0k2 kadar sermaye Trkiyede 0k2 kadar sermaye ise
Almanyada kullanlmaktadr. (E) noktasnda kullanlmayan sermaye yoktur.
fiekilde AB dorusu Trkiyede sermaye stokunun eflitli seviyelerdeki marjinal
verimliliini gstermektedir. AB ise Almanyada sermayenin marjinal verimlilik
dorusudur. Trkiyedeki sermaye stoku 0k1, Almanyadaki sermaye stoku ise
0k1dir. Dnyadaki toplam sermaye stoku 00 kadardr. Tam rekabet piyasas varsaymnda Trkiyede sermayeye marjinal verimine gre deme yaplr. 0r1 AB
dorusu zerinde C noktasnda denge oluflur.
Benzer flekilde Almanyada da sermaye marjinal verimi kadar gelir elde eder.
0r1 ve AB dorusu zerindeki C noktasndan denge oluflur. Trkiyede toplam
kt, MPCT dorusunun mevcut sermaye stokunun altnda kalan ksmdr. 0ACk1
Almanyada kt miktar 0ACk1, dnya kt miktar ise bu iki alann toplam kadardr. Trkiyede toplam kt, sermayenin kr 0r1Ck1 ile emein gelirinden oluflur. r1AC Almanyada da sermaye 0r1Ck1 kadar kr elde eder. Toplam ktdan
geriye kalan miktar emein paydr. (r1AC)
Bu durum, sermaye zerine konan kstlamalar kaldrlrsa deiflir. nk Trkiyede sermayenin getirisi 0r1 Almanyadaki sermayenin getirisinden daha fazladr. (0r1) ki lke sermayeye koyduklar kstlamalar kaldrrlarsa, sermaye Almanyadan Trkiyeye gelir. nk sermayenin getirisi Trkiyede Almanyaya gre daha oktur. Bunun iin iflgcnn lkeler arasnda hareketliliinin olmamas
gerekir. Almanyadan k1k2 miktar kadar sermaye, Trkiyede daha fazla kar elde
etmek iin Trkiyeye gider. Bunun sonucunda Trkiyedeki sermayenin getirisi
0r2ye dfler.
Dier taraftan Almanyadan sermaye kfl, sermayenin getirisinin 0r1 den
0r2ye ykselmesine yol aar. Sonunda her iki lkedeki MPC dorular E noktasnda kesiflir ve denge oluflur. Bylece her iki lkede de sermayenin marjinal verimi eflitlenmifl olur. (0r2 = 0r2) Dolaysyla lkeler arasnda sermayenin hareketlilii iin bir sebep kalmaz.
Acaba k1k2 kadar sermayenin Almanyadan Trkiyeye gitmesi sonucunda her
iki lkenin ve toplam dnya ktsnn miktarnda bir deifliklik olmufl mudur? Ek
sermaye retimde kullanld iin Trkiyede toplam kt artar. Sermaye akflndan nce Trkiyenin toplam kts 0ACk1 alanna eflittir. Ek sermaye girifli sonucunda lkenin kts 0AEk2 kadardr. Dolaysyla lkenin kt miktar (k1CEk2) kadar artar.
Almanyann ktsnda ise azalma meydana gelmifltir. Sermaye kflndan nce
0ACk1 olan kt miktar, sermaye kflndan sonra k1CEk2 kadar azalarak
0AEk2ye gerilemifltir. Bununla beraber dnya ktsnda, kaynaklarn etkin kullanm sonucunda bir artfl olmufltur. Sermayeye konan kstlamalar kalkt iin sermaye marjinal veriminin daha yksek olduu Trkiyeye akmfl, bunun sonucunda Trkiyedeki gelir artfl (k1CEk2) Almanyadaki gelir azalflndan daha fazla olmufltur. (k1CEk2)
fiimdi, her iki lkede de retim faktrlerinin elde etmifl olduklar kazanlar grelim. Trkiyede sermaye sahiplerinin sermaye girifli olmadan nceki kazanlar
0r1Ck1dir. Fakat bu kazan sermaye hareketi sonucunda 0r2Fk1e dfler. (r2r1CF
kadar azalr) Almanyada sermaye sahiplerinin kazanlar 0r1Ck1den 0r2Fk1e kar. (r1r2FC kadar artar).
155
Bu kayp ve kazanlarn toplamnn dnya refahn arttrp arttrmad konusunda kesin bir yargya ulaflmamz mmkn deildir. Bunun iin MPC erilerinin
eimlerini ve hareket eden sermaye miktarn bulmak gerekir. Sermaye hareketinden doan refah artflndan her iki lke de yararlanr. Benzer bir analiz emek faktr iin de geerlidir. Trkiyede emek sahipleri sermaye hareketinden nce r1AC
alan kadar gelir elde ederlerken sermaye hareketinden sonra r2AE alan kadar gelir salarlar. cretlerde r2r1CE kadar artfl olur.
Almanyada ise cretler dfler. nk emek daha az sermaye ile retim yapmaya bafllar. Sermaye hareketinden nce cretler r1AC kadardr. Sermaye kflndan
sonra r2AE alanna gerileme olur. (r1r2EC kadar azalma) Fakat daha ayrntl bilgiye sahip olmadan sermaye hareketliliinin dnyadaki toplam cret seviyesi zerindeki etkisini lmek mmkn deildir. Bununla beraber cretler artt iin gelir
dalm politikalarna bal olarak artfltan tm emek sahipleri yararlanrlar.
Son olarak sermaye hareketliliinin her iki lkenin ulusal gelir seviyeleri zerindeki etkilerini grelim. Trkiyenin geliri, toplam cretler ve toplam krlardan
oluflur. Yukarda da gsterildii gibi sermaye akfl toplam cretleri Trkiyede
r2r1CE alan kadar arttrmfl, sermayenin gelirini ise r2r1CE kadar azaltmfltr. Her iki
alann karfllafltrmasndan kan sonu fludur: Sermaye sahiplerinin kayplarndan
ok daha fazlasn emek sahipleri kazanmfllardr.
Dolaysyla bu lkede ulusal gelir (retim faktrleri gelirleri toplam) lkeye
sermaye girifli sebebiyle FCE alan kadar artmfltr. Bunun tersine Almanyada sermaye kfl olduu iin toplam cretler r1r2EC alanna gerilemifl ve sermaye sahiplerinin kazanlar r1r2FC alanna ulaflmfltr. Almanyada bu durumda ulusal
gelir CFE alan kadar oalmfltr.
Sonu olarak her iki lkede sermaye hareketliliinden kazanl kmfllardr. lkeler arasnda sermaye hareketlerine (yabanc dorudan yatrmlar dahil) getirilen
kstlamalarn bir maliyeti vardr. Kstlamalar, iki lkenin gelirinde azalmaya yol
amfltr.
Uluslararas sermaye hareketlerinin liberalleflmesinin nemini aklaynz.
SIRA SZDE
Faktr Hareketliliinden Faktr Fiyatlar Eflitliine
D fi N E L M
Hecksher-Ohlin (H.O.) Teorisine gre serbest dfl ticaret yoluyla
lkeler arasnda
uluslararas faktr hareketlilii olmadan da faktr fiyatlarnda eflitlie doru bir haS O R U gerekleflereketin ortaya kabilecei, fakat sadece mal hareketleri ile bu eflitliin
meyecei nceki nitelerde aklanmflt. Faktr fiyatlarnda eflitlik ancak faktrler
zerine konan kstlamalarn tam olarak ortadan kalkmasyla mmkn olabilir.
DKKAT
fiimdi bu durumu bir rnek vererek aklayalm.
H.O. Teorisine gre lkeler faktr younluklarn esas alarak uzmanlaflacaklar
SIRA SZDE
iin, dfl ticaret lkelerin retim yaplarn etkiler. hracatn artmas,
sektrde bol
bulunan faktrn youn kullanmna yol aar. thal ikamesi sektr retimi ksacandan, sektrdeki retim faktrlerine ynelik talep azalr. AMALARIMIZ
Bu geliflmeler, retim
faktrlerinin ksa ve uzun dnem gelirlerinde farkl etkiler yaratr. Ksa dnemde
emek, toprak sahipleri ve retim sreci iindeki dier tm faktrler, retimde meydana gelecek yapsal deiflikliklerden etkilenir. Faktrlere ynelik
meydaK T talepte
A P
na gelecek deifliklikler, faktr paylarn dorudan etkiler.
Ticarete aldktan sonra diyelim ki emek youn bir lke olan Trkiyede buday, sermaye youn bir lke olan ngilterede ise kumafl retimi
T E L Eartsn.
V Z Y O NTrkiyede
buday retimi iin topraa ynelik talep oalaca iin toprak sahipleri rant sa-
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
Faktrlere ynelik talepte
meydana gelecek
SIRA SZDE
deifliklikler, gelirden
alacaklar paylar dorudan
etkiler. Serbest dfl ticaret
AMALARIMIZ
belli flartlar altnda
faktr
fiyatlarnda eflitlii salar
ama faktr oranlarnda
paradoksa da yol aar.

NTERNET
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
156
Dfl ticaret toplumlarda baz

kesimleri dfl ticaretten
nceki duruma gre daha
iyi, dier bazlarn ise daha
kt duruma getirecektir.
Ksa dnem ile uzun
dnemde kazananlar ve
kaybedenler farkl olacaktr.
nk uzun dnemde
ekonomide yapsal uyum
gerekleflecektir.
SIRA SZDE
larlar. ngilterede ise kumafl retiminde alflan iflilerin cretleri ykselir ve pamuk retimine uygun olan toprak sahiplerinin gelirleri de bu srete artar. Trkiyede kumafl retimi dflecei iin bu sektrde alflanlara ynelik talep dolaysyla gelirler azalr.
Uzun dnemde ngilterede kumafl sektrnde cretler ve rantlar ykselirken
buday sektrnde tersi olur, cretler ve rantlar dfler. Trkiyede ise buday retiminin artmas topraa ynelik talebi ykseltir. Uzun dnemde Trkiyede toprak
sahiplerinin kazanlar artar. Toprak rantnn ykselmesi ve cretlerin dflmesi daha az toprak, daha ok emek kullanmay teflvik eder.
Uluslararas ticaret, Trkiyede toprak/emek orann dflrr. ngilterede ise
bunun tersi olur. ngilterede ticaret toprak/emek orann ykseltir. Bunun aklamas flyledir: Trkiyede faktr fiyatlarndaki deifliklik buday retimini teflvik
eder ve kumafl reticileri daha dflk toprak/emek oranlarn ihtiva eden retim
metotlarn kullanmaya bafllar.
Faktr hareketlilii
faktr fiyatlarn nasl etkiler?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ

AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
157
zet

A M A

A M A
Serbest dfl ticaret ve ekonomik byme arasndaki iliflkiyi aklayabilmek

Klasik dfl ticaret teorisi ekonomik geliflmeyi yok
saymfltr. Teori, lkelerin ticaret yaptklarn ancak, ticari iliflkiler ile teknoloji transferi ve bilgi
aktarmnn olmadn kabul etmektedir. Oysa
dnya ekonomisi zaman iinde bymekte ve ticaret GSMH artflndan daha hzl geliflmektedir.
Veriler, GSMH artfl ile ticaretin geliflimi arasnda
ok yakn bir iliflkinin varln ortaya koymufltur. Buradaki kritik soru, ticaretin serbestlefltirilmesinin ekonomik byme zerinde etkili olup
olmaddr. Bu konudaki arafltrmalar, ekonomik byme ile dfl ticaret hacmi arasnda pozitif
bir iliflkinin varlna iflaret etmifltir.
Yoksullafltrc byme ve tketici zevklerinde deiflmeleri ifade edebilmek
Yoksullafltrc bymede dfl ticaret hadleri aleyhe dnd iin byme sonucunda retim artflndan daha byk bir gelir kayb ortaya kmaktadr. lkenin ticarete istekli olup olmamas, ticaret hadleri zerinde farkl etkiler yaratr. Eer lkenin dfl ticaret hacmi bykse, uluslararas fiyatlar (ticaret hadlerini) etkileyecektir. Ticaret
haddinin etkilenmesi lkenin bymeden salayaca kazanc belirleyecektir. lke eer ticaret
haddini etkilemeyecek kadar kk ise, kendisinin dflnda oluflan ticaret haddinden (uluslararas fiyat) ticaret yapar. lke uluslararas fiyat etkileyecek kadar bykse, bu durum lkenin refah zerinde olumsuz etkiler yaratabilir. Ekonomik byme ile birlikte toplumun zevk ve tercihlerinde byk deiflmeler meydana gelir. Byme ile birlikte talep yaps deiflir ve bu durum ticaret kalbna etki eder. Dfl ticarete alan
lkeler, daha nce hi karfllaflmadklar mallar
ile yz yze gelir, bunlar tketmeye bafllarlar.

A M A

A M A
Uluslararas emek hareketlilii kapsamnda uluslararas g kavramn tanmlayabilmek

Uluslararas g, bir lkeden (gnderici lke) dier bir lkeye (alc lke) belli bir sre ikamet etmek amacyla insanlarn g etmesidir. Bu durum, g alan lkeler asndan gemiflte nemli
etkiler yaratmfltr. Emek-youn, arazi-kt Avrupa
ile Afrikadan emek-kt ve arazi-bol Bat Yarmkreye 1500li yllardan gnmze kadar nemli
miktarda g gerekleflmifltir. Zengin lkelere
geliflme yolunda olan lkelerden g devam etmektedir. Bunun sebebi, geliflmifl lkelerdeki refah seviyesindeki ve cretlerdeki yksekliktir.
Geliflmifl lkeler g hareketlerini kstlamaya alflmakla birlikte, kaak gmenlere de engel
olamamaktadrlar. 1960-2000 yllar arasnda gney lkelerinden Kuzeye byk bir g yaflanmfl ve g eden nfus 14 milyondan 60 milyona
kmfltr. Gney-Gney arasndaki gn dnya
yzdesi iindeki pay 1960 ylnda % 61den 2000
ylnda 48e inmifl buna karfllk Gneyden Kuzeye gn oran % 16dan % 37ye kmfltr.
G dalgasna engel olmak iin geliflmifl lkelerin yasal g engelleyici nlemler almas, kaak
ge ortam hazrlamfl ve kaak gmenlerin hayatlarn kaybetmelerine yol amfltr.
Uluslararas g ve emek piyasasnn nemini
belirtebilmek
Uluslararas g devaml niteliktedir. G alan
lkeye gelen ifli, bu lkenin iflileri gibi ayn
haklardan yararlanr, ayn creti alr. Dier bir
deyiflle g ettikleri lkenin iflileri ile ayn ifl kolunda ayn nitelikte olduklar varsaylr. Uluslararas alflma rgt kurallar ve g alan lkelerin mevzuat, gmen ifli ile yerli ifli arasnda
ayrm yaplmasn yasaklar. Kresel dnyada
uluslararas g hareketleri, lkelerin emek piyasas zerinde nemli etkiler yaratr. Uluslararas
g hareketleri sonucunda lkeler arasnda cret
seviyeleri arasndaki farkllklar azalr, gmenler, g ettikleri lkelerde daha yksek hayat seviyesine ulaflrlar, dnya geliri serbest g hareketleri sonucunda artar. G veren lkeler ekonomik olarak kaybeden lkelerdir. Gmen ifliler ylda ortalama 100 milyar dolar civarnda dvizi lkelerine gndermektedirler.
158

A M A
Uluslararas iflgc ve sermaye hareketlerinin

ekonomik analizini aklayabilmek
Uluslararas g hareketlerinin lkeler zerinde
nemli etkileri olur. G alan lkelerdeki sendikalar gn snrlandrlmasn ister. G, cret
seviyesini dflrr. Sermaye sahipleri gten yanadr. nk g ile sermayenin getirisi artar.
G veren lkelerdeki sermaye sahipleri ise ge karfl karlar. G alan ve veren lkelerin
ekonomileri zerinde gn etkileri farkl olur.
Gmen ifliler kazandklar gelirin bir ksmn
lkelerine transfer ettikleri iin ortaya kan
olumsuzluklarn bir ksm telafi edilir. Kreselleflen dnyada uluslararas sermaye hareketleri
nemli bir yere sahiptir. Sermayenin liberalleflmesi sonucunda sermaye akflnn nndeki engeller byk lde kalkmfl, finansal serbestleflme politikalarnn etkisiyle dnya ekonomilerinin btnleflmesinde nemli geliflmeler salanmfltr. Piyasalardaki btnleflme sonucunda tasarruf ve yatrmlar daha etkin dalmfltr. Serbestleflen sermaye, yatrmlar arttrarak bymeyi olumlu ynde etkiler. lkelere ani sermaye girifl ve kfllar ise ekonomilerde istikrarszla da
yol aabilir.

A M A
Faktr hareketliliinden faktr fiyatlar eflitliini

belirtebilmek
Hecksher-Ohlin Teorisine gre serbest dfl ticaret yoluyla lkeler arasnda uluslararas faktr
hareketlilii olmadan da faktr fiyatlarnda eflitlie doru bir hareket ortaya kabilir. Faktr fiyatlarnda eflitlik ancak faktrler zerine konan
kstlamalarn tam olarak ortadan kalkmasyla
mmkn olabilir. Teoriye gre lkeler faktr younluklarn esas alarak uzmanlaflacaklar iin,
dfl ticaret lkelerin retim yaplarn etkiler. hracatn artmas, bu sektrde bol bulunan faktrn youn kullanmna yol aar. thal ikamesi
sektr retimi ksacandan, sektrdeki retim
faktrlerine ynelik talep azalr. Bu geliflmeler,
retim faktrlerinin ksa ve uzun dnem gelirlerinde farkl etkiler yaratr. Ksa dnemde emek,
toprak sahipleri ve retim sreci iindeki dier
tm faktrler, retimde meydana gelecek yapsal
deiflikliklerden etkilenir.
159
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi tek baflna bymeyi aklayabilecek bir deiflkendir?
a. Ticaret hacmi
b. hracat miktar
c. thalat miktar
d. Teknoloji
e. Kamu harcamalar
2. Afladaki mal ve hizmetlerden hangisi yksek teknoloji rn saylmaktadr?
a. lm cihazlar
b. Tafltlar
c. Elektrikli - elektriksiz makineler
d. la hari kimyasallar
e. lalar
3. Dfl ticaretin ekonomik bymeye katks aflada saylan hangi durumda ihracat boyutunda ortaya kmaz?
a. hracat firmalar, yurt dfl piyasalarda rekabet
basks altnda olduundan retimlerini daha da
etkinlefltirmek zorundadrlar
b. hracat, firmann rnlerine talebi arttracandan, firmann daha byk lekte retim yapmasna imkan salayarak lek ekonomilerinden yararlanmasn mmkn klar
c. hracat dolaysyla firmann rnlerine ynelik
talebin genifllemesi ve artan rekabet basks, firmalarn AR-GE projeleri gibi uzun dnemde ciddi verimlilik artfl salayacak projelere girmesine katkda bulunur
d. hracat, firmann yurt dfl kurum ve kurulufllarla
etkileflimini gndeme getireceinden firmann
renme srecini hzlandrr
e. Ekonomik byme ihracat azaltr
4. Ekonomik byme ile birlikte toplumun zevk ve tercihlerinde aflada saylanlardan hangisi ortaya kmaz?
a. Dfl ticaret toplumsal zevklerde deifliklik yaratr.
b. Talep yapsnn deiflmesi ticaret kalbn etkiler.
c. Dfl ticarete alan lkeler daha nce hi karfllaflmadklar mallar ile yz yze gelir.
d. Yeni mallar ile karfllaflan toplum bireyleri bunlar tanmaya ve tketmeye bafllar.
e. Lks mallar karflsnda bireyler tketimi ksarak
daha ok tasarruf etmeye bafllarlar.
5. Ticaret hadlerinin lke aleyhine deiflmesi afladakilerden hangisinde doru tanmlanmfltr?

a. lkenin daha az miktarda ithalat yapmak istemesi
b. lkenin daha az miktarda ihracat yapmak istemesi
c. lkenin ayn birim ithal maln daha fazla ihra
malyla karfllayabilmesi
d. lkenin ayn birim ihra maln daha fazla ithal
malyla karfllayabilmesi
e. lkenin tketim tercihlerinin ithalat aleyhinde
deiflmesi
6. Gn ekonomik etkileri konusunda afladakilerden hangisi yanlfl bir yargdr?
a. G alan ve g veren lkelerin ekonomilerinde benzer etkiler ortaya kar.
b. G alan lkede sermaye sahipleri gten olumlu etkilenir.
c. G alan lkede iflgc gten olumlu etkilenir.
d. G veren lkede iflgcnn marjinal verimlilii artar.
e. G veren lkede sermaye sahipleri gten
olumsuz etkilenir.
7. Gn ekonomik sonular hakknda afladakilerden hangisi sylenemez?
a. G veren lke, ounlukla kaybeden lke olur.
b. G veren lke, g eden vatandafllar araclyla dviz transferi salayabilir.
c. G alan lke, cretlerde dflfl salar.
d. G alan lke, daima nitelikli iflgc kazanr.
e. G alan lke altyap sorunlar yaflayabilir.
8. Afladakilerden hangisi sermaye hareketlerine uygulanan kstlamalarn kaldrlma sebeplerinden biri deildir?
a. Serbestleflmenin getirdii rekabet ortamn salamak
b. Sermaye piyasasnn serbestleflmenin uzmanlaflmay teflvik etmesi
c. Tasarruflarn verimli alanlarda kullanmn salamak
d. Yurt ii floklardan etkilenmeyen istikrarl bir gelir elde etmek
e. Ani sermaye kfllarnn yaratt istikrarszl
nlemek
160
9. Sermaye faktrnn hareketlilii ile ilgili afladaki

verilenlerden hangisi dorudur?
a. Sermaye faktrndeki hareketin kstlanmas
dnya ekonomisi iin daima yararl olur.
b. Sermaye faktrnde grlen hareketlilik genelde sadece bir taraf iin yararl olur.
c. Sermaye faktrndeki hareketlilik giderek daha
fazla kontrol altna alnmaktadr.
d. Sermaye faktrnn hareketlilii kaynaklarn etkin dalmnda nemli yere sahiptir.
e. Sermaye faktrndeki hareketlilii Uluslararas
Para Fonu kstlamfltr.
10. H.O. Teorisine gre lkeler faktr younluklarn
esas alarak uzmanlaflacaklar iin, dfl ticaret lkelerin
retim yaplarn etkiler. Bunun sonucunda afla saylanlardan hangisi gerekleflmez?
a. hracatn artmas, sektrde bol bulunan faktrn youn kullanmna yol aar.
b. thal ikamesi sektr retimi ksacandan, sektrdeki retim faktrlerine ynelik talep azalr.
c. Bu geliflmeler, retim faktrlerinin ksa ve uzun
dnem gelirlerinde farkl etkiler yaratr.
d. Ksa dnemde emek, toprak sahipleri ve retim
sreci iindeki dier tm faktrler, retimde
meydana gelecek yapsal deiflikliklerden etkilenir.
e. Faktrlere ynelik talepte meydana gelecek deifliklikler, faktr paylarn dorudan etkilemez.
Yaflamn inden
31.10.2011
Almanyadaki Trk Varl: Yarm Asrlk Byk
G
T.C. Baflbakanlk Yurtdfl Trkler ve Akraba Topluluklar Baflkanl Berlinde 1-2 Kasm tarihlerinde Almanya ve G: 50. Ylnda Almanyadaki Trkler konulu
bir Sempozyum dzenlemifltir. Sempozyumun tantm
kitapnda flu ifade yer almfltr: 30 Ekim 1961 Almanyadaki Trk toplumunun g hikyesinin bafllangcdr. 2011 ylnda yarm asrlk bir gemifli geride brakan
bu olguyu, kimi zaman hznl, kimi zaman trajik, kimi zaman da baflar dolu hikyeler sslemifltir.
G eden vatandafllarmzn birou ayn hedefi paylaflmaktayd; birka yl alflp, para biriktirmek ve o parayla memleketlerinde daha iyi bir dzen kurmay dflnmekteydiler. stanbul Sirkeci Tren Garndan davul
zurnayla yolcu ettiimiz ilk vatandafllarmz Almanyada bandolarla karflladlar. Ellerinde tahta bavullarla
Almanyaya ayak basan ilk Trk iflilerin samimi bir flekilde karfllanmalar, ayn zamanda meflakkatli bir srecin bafllangcnn da habercisiydi.
Daha ok krsal blgelerden g eden vatandafllarmzn eitim seviyelerinin dflk olmas, aslnda daha ilk
gnden itibaren birok sorunu da beraberinde getirmifltir. Baflta dil sorunu olmak zere, haklarn arayamamalar, dertlerini tam olarak ifade edememeleri gnlk yaflamlarnda byk problemlere yol amaktayd.
Birka yl alflp sonra dnerim diye yola kan Trkler, 50 yldr Almanyada yaflamakta ve bu lkeye byk katk salamaktadrlar. lk yllarda Almanclar olarak tanmlanmfl, daha sonra gurbetiler ya da misafir
ifli (gastarbeiter) olarak adlandrlmfllardr. Gnmzde ise yabanc vatandafllar (auslndische mitbrger)
olarak sfatlandrlmaktadrlar.
kinci Dnya Savaflndan sonra Alman ekonomisinin
hzla bymesi sebebiyle lkede iflgc a ortaya knca, Almanya bu an yabanc ifli ile kapatmaya
karar vermifltir. nce talya (1955), sonra spanya ve
Yunanistan (1960) ile iflgc anlaflmalar yapmfltr. flgc a kapatlamaynca ve Dou Almanyann 13
Austos 1961 de Berlin Duvarnn inflaatna bafllamas
zerine Almanya Trkiye (1961), Fas (1963), Portekiz
(1964), Tunus (1965) ve Yugoslavya (1968) ile de bu tip
anlaflmalar imzalamfltr. Trkiye 1964 ylnda Hollanda,

Belika ve Avusturya, 1965te Fransa ve 1967de sve
ile bu tip anlaflmalar imzalamfltr.
Almanyada 1964 ylnda gmen ifli says 100 bini
bulmufl, 30 Nisan 1964te Trkiye ile Almanya arasnda
Sosyal Gvenlik Anlaflmas imzalanmfltr. Artan iflsizlik,
ekonomik bunalm ve petrol krizinin de etkisiyle 23
Kasm 1973 tarihinde Almanya iflgc gn durdurmufltur. (anwerbestopp)
Blnmfl aileler tekrar birleflmeye bafllamfl ve Trklerin lkede daha uzun kalacaklarnn ilk sinyalleri verilmifltir. 1974 ylnda o zamanki ismiyle Avrupa Topluluu (bugnk Avrupa Birlii) lkelerinde yaflayan Trk
ifli says 711.302 iken nfus efl ve ocuklarn gelmesiyle 1.765.788e kmfltr.
Almanya yeni g hareketlerini durdurmak iin radikal
nlemler almfl ve AB lkeleri arasnda ilk defa 5 Ekim
1980 tarihinde Trklere ynelik vize uygulamaya bafllamfltr. Ayrca aile birlefliminde yafl snr 16ya indirilmifltir. 1981 ylnda Almanyadaki Trk nfusu
1.998.534e ulaflmfl ve bu nfusun yzde 37si Almanyada domufltur.
Saylarnn her yl artmasna ramen, teflvik yasasndan
dolay 1983 ylnda Trklerin saysnda azalma grlmfl, 1984 ylnda geri dnen ailelerin ocuklarna Trkiyeye uyum salamalar iin destek verileceine iliflkin kltr anlaflmas imzalanmfltr.
1 Ocak 1991de yrrle giren Yabanclar Yasas gen
kuflan Alman vatandafllna geiflini kolaylafltrrken,
uzayan iflsizlik durumunda oturma hakkn kstlayan
hkmler getirmifltir. Almanyada son yllarda yabanc
dflmanlnn artmasna ramen Almanyadaki Trklerin saysnda nemli bir azalma olmamfltr.
Almanyada istatistiki verilerde vatandafllk esas alnd
iin kkene gre ayrm yaplmamaktadr. Bu sebeple
eflitli kaynaklar Trk kkenlilerin saysnda doru olmayan saylar vermektedir. Merkezi Wiesbaden kentinde bulunan Federal statistik Dairesine gre Almanyada 31 Aralk 2010 tarihinde 1.629.480 Trk vatandafl (776.847 kadn, 852.633 erkek) yaflamaktadr. 830.397
Trk vatandafl ise Alman vatandafllna gemifltir.
Trk ile evli Alman vatandafln ocuu Alman vatandafl sayldndan Trk vatandafl saysnda yer almamaktadr. 1 Ocak 2000de yrrle giren Alman anne veya
babasndan birinin Almanyada en az 8 yl ikametinin
bulunmas halinde doan ocuk hem Alman hem de
Trk vatandafl sayldndan bunlar statistik Dairesinin
verilerinde Trk vatandafl olarak yer almamaktadr. Vatandafllk Yasasna gre 8 yl Almanyada ikameti olan
161
Trk anne ve babadan birisinin 1 Ocak 1990dan sonra

doan Trk ocuklar 1 yl ierisinde baflvurmalar durumunda Alman vatandaflln alabilmektedir.
Almanyadaki Trk kkenlilerin says, 2000 ylndan
sonra Almanyada Trk anne ve babadan olma Trk
ocuklarn da yukardaki rakama eklersek (yaklaflk
330.000) bu lkede 3 milyona yakn Trk kkenlinin
varlndan sz etmek mmkndr. Gmen Trkler,
Almanya nfusunun yzde 3.2ni oluflturmaktadr. Almanlardan sonra en byk etnik gruptur. Trklerin yars Almanyada domufl olup misafir ifli statsnden
yerleflik konuma gemifllerdir.
Alman vatandafllna geifllerin artmas sonucunda Baden-Wrttemberg Eyaleti ayrmc ve aflalayc nitelikteki Vicdani Test Yasasn 1 Ocak 2006da yrrle
koymufltur. Berlin, Frankfurt, Kln, Hamburg, Dsseldorf ve Mnih Trklerin youn olarak yaflad Alman
kentleridir. Berlin-Brandenburg statistik Kurumu tarafndan yaplan aklamada 3,4 milyon nfusu olan Berlinde nfusun yzde 25,7sine denk gelen 872 bin kifli
gmen kkenlidir. Bunlar iinde yzde 20,2 oran ile
(175.913 kifli) Trkler ilk sradadr. Almanyada yaflayan
yabanclarn says 16 milyon civarndadr. Bu, Alman
nfusunun yzde 19,6sna denktir.
Bununla beraber Almanyadaki Trk toplumunun sorunlarn yok saymamz mmkn deildir. 50 yl sonra
Alman okullarnda Trk ocuklarnn okul bahelerinde Trke konuflmasna yasak getiriliyorsa, liseye giden
Trk ocuklarnn says yzde 10 civarnda iken Trk
okulu arflm olan Hauptschulelerde oran 50 ise,
OECD gmenlerin Almanyada dfllanmaya maruz kaldna dikkat ekiyorsa, Trk olduklar iin Solingen,
Mlln ve Ludwigshafen kentlerinde kundaklama olaylarnda Trkler can veriyorsa, Avrupa Birlii Adalet Divannn kararlarna ve Nisan 2011de Mnih dari Mahkemesinin Trk vatandafllarnn Almanyaya turistik seyahatlerde vizeden muaf olduu kararna ramen Trklere ynelik Alman vize ilesi devam ediyorsa, Trkler
arasnda iflsizlik oran yzde 21,6 gibi byk bir oran
ise, daha 50 yl beklemeden Alman ve Trk yetkililerin
masaya oturarak bu sorunlar zmesi gerekmektedir.
Kaynak: Karluk S. R. Almanyadaki Trk Varl: Yarm Asrlk Byk G, Sakarya Gazetesi, 31.10.2011.
162
Kendimizi Snayalm Yant Ahahtar
1. d
Sra Sizde 1
Klasik dfl ticaret teorisi ekonomik geliflmeyi yok saymfltr. Klasik teori, lkelerin ticaret yaptklarn ancak,
ticari iliflkiler ile teknoloji transferi ve bilgi aktarmnn
olmadn kabul etmektedir. Oysa dnya ekonomisi
zaman iinde bymekte ve ticaret GSMH artflndan
daha hzl geliflmektedir. Veriler, GSMH artfl ile ticaretin geliflimi arasnda ok yakn bir iliflkinin varln ortaya koymufltur.
2. e
3. e
4. e
5. c
6. d
7. d
8. e
9. d
10. e
Yantnz yanlfl ise Teknolojik Geliflme ve Byme bafllkl konuyu gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Teknolojik Geliflme ve Byme bafllkl konuyu gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Teknolojik Geliflme ve Rekabet Gc bafllkl konuyu gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Ekonomik Byme ve Tketici Zevklerinde Deiflmeler bafllkl konuyu
gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Yoksullafltrc Byme:
Dfl Ticarette nemli Bir lkenin Ekonomik
Bymeden Etkilenmesi bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Uluslararas flgc Hareketlerinin Ekonomik Analizi bafllkl konuyu
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Uluslararas flgc Hareketlerinin Ekonomik Analizi bafllkl konuyu
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Uluslararas Sermaye Hareketlerinin Ekonomik Analizi bafllkl konuyu
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Uluslararas Sermaye Hareketlerinin Ekonomik Analizi bafllkl konuyu
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Faktr Hareketliliinden
Faktr Fiyatlar Eflitliine bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Sra Sizde 2
lke, bymeden sonra ticaret haddinin aleyhe dnmesi zerine daha dflk toplumsal farkszlk erisine
kayar. Bu duruma Jagdish Bhagwati, Yoksullafltrc Byme (immerisering growth) adn vermifltir. Dfl ticaret
hadleri aleyhe dnd iin byme sonucunda retim artflndan daha byk bir gelir kayb ortaya kar.
Sra Sizde 3
Ekonomik byme ile birlikte toplumun zevk ve tercihlerinde de byk deiflmeler meydana gelir. Dfl ticaret, toplumsal zevklerde deifliklik yaratr. Byme
ile birlikte talep yaps deiflir ve bu durum ticaret kalbna etki eder. Dfl ticarete alan lkeler, daha nce hi
karfllaflmadklar mallar ile yz yze gelir, bunlar tanmaya ve tketmeye bafllarlar. Dfl ticaret yeni ihtiyalar
yaratr ve bunlarn tatmin edilmesi gerei ortaya kar.
Sra Sizde 4
Geliflmifl zengin lkelerden geliflme yolunda olan lkelere gn sebebi, geliflmifl lkelerdeki refah seviyesindeki ve cretlerdeki yksekliktir. Gmenler g ettikleri lkelerin refahna byk katkda bulunurlar. Buna
karfllk gmenlerin sosyal haklar snrldr ve siyasi
haklardan yoksunlardr. Gnmzde ABDye ve Bat
Avrupa lkelerine ynelik g etme istei vardr. Gney-Gney arasndaki gn dnya yzdesi iindeki
pay 1960 ylnda % 61den 2000 ylnda %48e inmifl
buna karfllk Gneyden Kuzeye gn oran % 16dan
% 37ye kmfltr. 1960-2000 yllar arasnda ABDde
toplam gmen says 24.3 milyona, Bat Avrupada ise
22 milyona ulaflarak 2000 ylnda dnya toplamnn %
42sine ykselmifltir.
163
Sra Sizde 5
Uluslararas g hareketleri sonucunda lkeler arasnda
cret seviyeleri arasndaki farkllklar azalr, gmenler
g ettikleri lkelerde daha yksek bir hayat seviyesine
ulaflrlar. Dnya geliri serbest g hareketleri sonucunda artar. G veren lkeler ekonomik olarak genelde
kaybeden lkelerdir. Geliflmifl lkelere g eer beyin
g niteliinde ise, g veren lkelerin kayb ok daha fazla olur.
Sra Sizde 6
Uluslararas g hareketlerinin lkeler zerinde nemli etkileri vardr. G alan lkelerdeki emek kesimi gn snrlandrlmasn ister. G, cret seviyesini dflrr. Sermaye sahipleri gten yanadr. G veren lkelerdeki sermaye sahipleri ge karfl karlar. G
sonunda gmen ifliler kazandklar gelirin bir ksmn lkelerine transfer ederler. Bylece, lkede g dolaysyla dflen ulusal gelirin bir ksm bu transferler sebebiyle ksmen telafi edilir. Gnmzde gmen ifliler ylda 100 milyar dolar civarnda dvizi lkelerine
gndermektedirler.
Sra Sizde 7
Sermayenin liberalleflmesi sonucunda sermaye akflnn
nndeki engeller byk lde kalkmfl, finansal serbestleflme politikalarnn etkisiyle dnya ekonomilerinin btnleflmesinde nemli geliflmeler salanmfltr.
Piyasalardaki btnleflme sonucunda tasarruf ve yatrmlar daha etkin dalmfltr. Serbestleflen sermaye, lkelerdeki yatrmlar arttrarak bymeyi olumlu ynde
etkilerken ani sermaye girifl ve kfllar ekonomilerde
istikrarszla da yol amfltr. 2008 sonbaharnda nce
ABDde bafllayan ve sonra tm dnyaya yaylan finansal kriz 1929 ekonomik krizinden ok daha fazla dnya
ekonomisini etkilemifltir.
Sra Sizde 8
H.O. Teorisine gre lkeler faktr younluklarn esas
alarak uzmanlaflacaklar iin, dfl ticaret lkelerin retim
yaplarn etkiler. hracatn artmas, bu sektrde bol bulunan faktrn youn kullanmna yol aar. thal ikamesi sektr retimi ksacandan, sektrdeki retim
faktrlerine ynelik talep azalr. Bu geliflmeler, retim
faktrlerinin ksa ve uzun dnem gelirlerinde farkl etkiler yaratr.
Atik H., Trker O. (2011). Modern Dfl Ticaret Kuramlar. stanbul: Nobel Yaynlar.
elik K. (2008). Uluslararas ktisat. Trabzon: Murathan
Yaynevi.
Chacholiades M. (1981). Principles of International
Economics. New York: McGraw-Hill Book
Company.
Ertrk E. (1996). Uluslararas ktisat. Bursa: Ekin Kitabevi.
yibozkurt E. (2001). Uluslararas ktisat. Bursa: Ezgi
Kitabevi.
Ethier W. (1985). International Trade and Labor
Migration. The American Economic Review. 75, 691707.
Friedburg R., Jennifer H. (1995). The Impact of
Immigrants on Host Country Wages, Employment
and Growth. Journal of Economic Perspectives, 9,
23-44.
Jones R. (2005). Immigration vs. Outsourcing: Effects
on Labor Markets. International Review of
Economics and Finance. 14, 105-114.
Karluk S. R. (2007). Avrupa Birlii ve Trkiye. stanbul:
Beta Basm A.fi.
Karluk S. R. (2009). Uluslararas Ekonomi. stanbul: Beta Basm A. fi.
Karluk S. R. (2011). Avrupa Birlii: Kuruluflu, Geliflmesi,
Genifllemesi, Kurumlar. stanbul: Beta Basm A.fi.
Karluk S. R. (2011). Almanyadaki Trk Varl: Yarm
Asrlk Byk G. Sakarya, 7.
Krugman R. P., Obstfeld M. (2009). International
Economics: Theory and Policy, New York:
Pearson/Addison Wesley.
Mundell R. A. (1957). International Trade and Factor
Mobility. American Economic Review, 47, 321-335.
OECD (2002). Trends in International Migration 2002
Edition, Paris.
OECD (2008). A Profile of Immigrant Populations in the
21st Century: Data from OECD Countries. Paris.
OECD (2011). Employment Outlook. Paris.
Ortega F., Peri G. (2009). The Causes and Effects Of
International Migrations: Evidence From OECD
Countries 1980-2005. Cambridge: NBER Working
Paper Series Working Paper, National Bureau Of
Economic Research.
164
Ozden C., Parsons C. R., Schiff M., Walmsley T. L. (2011).

Where on Earth is Everybody? The Evolution of
Global Bilateral Migration 1960-2000. World Bank
Economic Review, 1, 12-56.
Pischke J. S., Velling J. (1994). Wage and Employment
Effects of Immigration to Germany: An Analysis
Based on Local Markets. MIT: Working Paper.
Ratha D., Shaw W. (2007). South-South Migration and
Remittances. Washington: World Bank Working
Paper.
UNITED NATIONS (2002). International Migration.
New York: Population Division, Department of
Economic and Social Affairs.
UNITED NATIONS (2006). Trends in Total Migrant Stock
1960-2000, 2005 Revision. New York: Department
of Economic and Social Affairs.
Pugel T. A. (2004). International Economics. New York:
McGraw Hill Company.
Salvatore D. (2009). International Economics. New
York: John Wiley and Sons, Inc.
Seyidolu H. (2009). Uluslararas ktisat. stanbul: Gzem Yaynlar.
nsal E. M. (2005). Uluslararas ktisat: Teori, Politika
Ylmaz fi. E. (2010). Dfl Ticaret Kuramlarnn Evrimi.
stanbul: Eflatun Yaynevi.
Amalarmz


Ekonomik entegrasyon kavramn anlayacak ve yakn olduu kavramlarla
iliflkisini tanmlayabilecek,
Ekonomik entegrasyonun statik ve dinamik etkilerini tanyacak ve entegras
yona dahil olan lkelerin refahndaki artfl veya azalfllarla ilgili sonulara ulaflabilecek,
zellikle geliflmekte olan lkelerin entegrasyon blgesi oluflturmalar ve bu
oluflumlarn kalknmaya katksn ifade edebilecek,
Geliflmekte olan lkeler arasndaki entegrasyon hareketlerini incelemekle
entegrasyonun baflar flartlarn ortaya koyabilecek,
Ekonomik entegrasyonlarn hangi flartlarda baflarl olacan aklayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Ticaret Sapmas
Ticaret Yaratlmas
Gmrk Birlii
Ortak Pazar
Rakip-Tamamlayc lke
Ekonomik flbirlii
thal kamesi
Ekonomik Birlik
Kutuplaflma
Doal Koruma
kinci En yi
indekiler
Uluslararas ktisat
Teorisi
Ekonomik
Entegrasyon
GRfi
ENTEGRASYONUN EKONOMK
ETKLER
ENTEGRASYONUN BAfiARI
fiARTLARI
Ekonomik Entegrasyon
GRfi
Bir ekonominin geliflmesinde ve kalknmasnda, o lke reticilerinin sahip olduu
pazarn bykl ok nemli bir ifllev grr. Canl bir pazar talebi, retilen maln satlmas iin gereklidir. Talep pazarn motorudur. Byk pazar km2de kifli baflna gelir dzeyi yksek, nfusu youn olan pazar olarak tanmlayabiliriz. Ancak
yanlgya yol amamak iin bir noktann zellikle vurgulanmas gerekir. Ne tek baflna az sayda zengin insan, ne de tek baflna genifl lke byk pazardr; ikisi bir
arada olmaldr. Pazar bu zelliklerle byrken, pazarn bymesi de ekonominin
hzl geliflmesini ve kifli baflna gelirin artmasn salar. Pazar byk deilse, lkelerin birleflerek byk pazar elde etmeleri mmkndr. Ekonomik entegrasyon teorisi, pazarlarn, lkeler aras ekonomik akmlara konulan engellerin kaldrlmasyla nasl bytldn ve bu bymenin sonularn analiz etmeye alflmaktadr.
Bu blmde yapmak istediimiz de budur. nce kavram olarak entegrasyon zerinde duracaz. Sonra tanm ve analiz ile hem geliflmifl hem de geliflmekte olan lkeler asndan konuyu ele alacaz.
ktisatta kullandmz birok kavram gibi entegrasyon kavramn da Latinceye borluyuz. Bu kelime (integratio), Latincede yenilemek anlamnda kullanlrd.
Oxford English Dictionary, paralar btnn iinde birlefltirme anlamnda kelimenin ilk kullanld yl olarak 1620yi vermektedir.
ktisat literatrnde ise kelime ilk defa sanayi alannda, iflletmelerin dikey ve
yatay olarak (agreement, kartel, concern, trst, merger gibi) tketicilere arz ettikleri mallarda entegrasyonlarn ifade amacyla kullanlmfltr. Ayr lke ekonomilerini bir ekonomik blge oluflturacak flekilde birlefltirmek anlamnda kelimenin kullanlmas ok ksa bir gemifle sahiptir; ekonomik entegrasyon zerine literatr sz
konusu olduunda ne Alman Gmrk Birlii (Zollverein) dahil gmrk birliklerine iliflkin olarak ne de 1940lardan nce uluslararas ticaret zerine yazlan kitaplarda, bugnk anlamda kullanlmfltr. Kelime ekonomik anlamda ilk defa 1947
ylnda Avrupada kullanlmfl, bundan iki yl sonra da ABDde kullanlmaya bafllanmfltr.
Ekonomik entegrasyon kavram ile ilgili ok eflitli tanmlamalarn yapld grlmektedir. rnein Kindleberger: Kapsam aklanmadka hibir anlam ifade
etmeyen entegrasyon kelimesi iflbirlii, dzenleme ve rgtlenme gibi ok heceli
bir kelimedir. demekte ve ekonomik entegrasyonu retim faktrleri fiyatnn eflitlenmesi fleklinde tanmlamaktadr. Tinbergene gre ise ekonomik entegrasyon,
Entegrasyon: Paralar
btnn iinde birlefltirme
Trke literatrde ekonomik
entegrasyon yerine sklkla
ekonomik btnleflme
kavram kullanlmaktadr.
168
Piyasa Entegrasyonu:
lkelerin birbirlerinin
satfllarna engel olmama
hli.
Geliflme Entegrasyonu:
Geliflmemifl endstrilerin
geliflerek uluslararas
dzeyde rekabet edebilir
hle gelmesi.
Faktr Entegrasyonu: ye
lkeler arasnda emek ve
sermayenin lke iindeki
gibi hareket edebilmesi
Kendiliinden Entegrasyon:
Ulafltrma ve haberleflmedeki geliflmelerin ortaya koyduu entegrasyon
uluslararas ekonomik iflbirliinin en st dzeye karlmasdr. Ancak hemen belirtelim ki ekonomik entegrasyon ile ekonomik iflbirlii arasnda nemli farklar bulunmaktadr. Bu konuya ilerleyen sayfalarda tekrar deinilecektir.
B. Balassa, ekonomik entegrasyonu blerek tanmlama yoluna gitmifltir. En zayfndan en glsne kadar bunlar; ticareti engelleyen unsurlarn ortadan kaldrlmas (ticaretin entegrasyonu), lkeler arasnda faktr hareketlerine serbestlik tannmas (faktr entegrasyonu), ulusal ekonomik politikalarn uluslararas iliflkiler
lehine uyumlafltrlmas (politika entegrasyonu) ve nihayet bunlarn birleflmesi sonucu oluflan tam entegrasyon tipleridir.
Imre Vajda ise ticaret entegrasyonu zerinde durmufl; ayrca, piyasa entegrasyonu ve geliflme entegrasyonu arasndaki farka dikkat ekmifltir. Yazar, piyasa
entegrasyonundan yelerin birbirinin satfllarna engel olmama hlini, geliflme
entegrasyonundan da, buna ilave olarak, retimini istenilen dzeye karacak kadar geliflmemifl endstrileri uluslararas dzeye karmay anlamak gerektiini belirtmektedir.
Lipseye gre, bu konuda bir tanmlama yapmak g olmakla birlikte; piyasa
ekonomilerinde ticaret ve faktr entegrasyonu esas amaken (ABD ve Kanada
gibi), ngiltere ve Fransa gibi ekonomiler iin politika entegrasyonuna da yer verilmelidir.
Sonu olarak, tam bir ekonomik entegrasyondan sz edebilmek iin, ticarete,
seyahate, sermaye hareketlerine herhangi bir snrlama getirilmemelidir. Parasal
entegrasyon ve vergilerin harmonizasyonunun da tam bir ekonomik entegrasyon
iin gerekli olduu belirtilmelidir. Tam ve genel bir entegrasyonun esas grnts, ayn mal ve hizmetlerin fiyatlarnn her yerde ayn olmasdr.
Ekonomik entegrasyon sadece lkeler arasnda bir anlaflmaya dayal olmak zorunda deildir. Anlaflmaya dayal olmasa bile dnyada yaflanmakta olan hzl kreselleflme de bir entegrasyondur. lkeler aras i bamllklarda ulafltrma ve haberleflmedeki geliflmelerin ortaya koyduu bu entegrasyona kendiliinden entegrasyon diyoruz.
Ekonomik Entegrasyon - Ekonomik flbirlii

Yukarda da belirtildii gibi ekonomik entegrasyon ile ekonomik iflbirlii kavramlar arasnda ok yakn bir iliflki bulunmakla birlikte iki kavram arasnda baz farklar vardr.
Entegrasyon sreci, genellikle bir blgenin oluflumuna yol amaktadr. Ekonomik iflbirlii ise corafi olarak bir blgeye dayanmak zorunda deildir.
Entegrasyonun ekonomik yaplarda nemli lde deiflikliklere neden olmasna ve yeni ekonomik yaplar oluflturulmasn ama edinmesine ramen, ekonomik iflbirliinin byle deifliklikler ortaya koymas zorunlu deildir.
flbirlii farkllaflmay azaltma, entegrasyon ise farkllaflmay kaldrma olarak anlafllmaldr. Ticaret politikas zerine uluslararas anlaflmalar birinciye, ticarete konulan engellerin kaldrlmas ikinciye rnek olarak verilebilir.
Entegrasyon, sosyal ve ekonomik alt yaplar birbirine yakn olan lkeler arasnda oluflturulabilirken, iflbirliinde byle bir zorunluluk yoktur.
Entegrasyonda uluslar st bir otorite lkeler adna karar alma durumunda
iken ve bunu toplumsal fayday maksimize etmek, ekonomik kaynaklar karfllkl
harekete geirmek amacyla yaparken, ekonomik iflbirliinde ulusal hkimiyet korunarak daha snrl ekonomik iliflkiler kurulmaktadr.
169
8. nite - Ekonomik Entegrasyon
Bu farklara ramen, her entegrasyonun temelinde ekonomik iflbirliinin yatt

da akldan karlmamaldr.
Ekonomik entegrasyon ile ekonomik iflbirlii kavramlar arasnda
fark vardr?
SIRAneSZDE
Ekonomik Entegrasyonun Aflamalar
D fi N E L M
Uygulanma biimine gre ekonomik entegrasyon tipleri en basitinden
en kompleksine kadar flu aflamalardan oluflmaktadr:
S O R U
Serbest Ticaret Blgesi
Gmrk Birlii
Ortak Pazar
DKKAT
Tam Ekonomik Birlik
Siyasi Birlik
SIRA SZDE
Bu aflamalar, bir blgesel entegrasyonun geliflme aflamalar
olarak grmek
mmkn olduu gibi, farkl blgesel oluflumlarn bulunduu aflamalar olarak da
grmek mmkndr. fiimdi bu aflamalar biraz daha aalm:
AMALARIMIZ
Serbest Ticaret Blgesi: Ekonomik entegrasyonun bu aflamas, yeleri arasnda mal mbadelesine konan tarife ve kota gibi engelleri kaldrarak mallarn serbeste dolaflmn salayan bir anlaflmaya dayanr. Serbest ticaret
yeleK blgesinin
T A P
ri, nc lkelerle iliflkilerinde tamamen kendi ulusal karlar dorultusunda hareket edebilirler. Entegrasyonun bu aflamasnda uyulmas zorunlu ortak bir dfl tarife sistemi de yoktur.
TELEVZYON
Gmrk birlii aflamasnda, birlii oluflturan ye lkeler, kendi aralarnda ticarete konan btn engelleri kaldrdklar gibi; nc lkelere karfl da ortak bir
gmrk tarifesi uygularlar. Entegrasyonun bugn iin uygulama durumunda olan
NTERNET
en yaygn aflamas da bu aflama olmaktadr.
Ortak Pazar aflamas buraya kadar belirtilen entegrasyon tiplerinin zelliklerini taflmas yannda, bu aflamada retim faktrlerinin serbeste dolaflm da salanr. Bunun en gzel rnei Avrupa Birliidir.
Ekonomik Birlik aflamas, gmrk birlii ve ortak pazardan daha ileri bir aflama olan bu aflamada ulusal politikalar da uyumlafltrlmaktadr. Bu politikalarn bir
ksm birlie giren lkelerin yapsal sorunlarn zecek, bir ksm makroekonomik
politikalarn uyumlaflmasn salayacak, bir ksm ise btn birlik yeleri tarafndan uygulanmas gereken hususlarla ilgili olacaktr. Taflma sorunlar, monopollerin ortaya kard problemler ve ticarete konan engellerin kaldrlmas birincilere; mali, parasal ve demeler dengesi sorunlar ise ikincilere rnek olarak verilebilir. Btn bir ekonomik yapda, lkelerin farkl boyutlarn daha yeknesak hle getirecek bir dizi yasal dzenlemenin oluflumunu da son kategoriye sokabiliriz. Bunlar, lke iinde vatandafl olmaktan doan birtakm haklar birlik yesi lkelerde de
geerli klan uygulamalar olarak karflmza kmaktadr; yerleflme hakk bunlardandr. Bu politikalarn tek tek lkeler tarafndan uygulanmas mmkn olmakla beraber, uluslar st bir otorite tarafndan belirlenmesi ve denetimi, birlik sorunlarnn ortaya kmasna engel teflkil edebilir.
Entegrasyon hareketlerinin temel amac olmasa bile siyasi yaknlaflma ekonomik entegrasyonun can alc noktalarnn baflnda gelir. Fakat iyi bir siyasi birlik
iin siyasi yaknlaflmayla beraber bunu dnya apnda ortak karlara oturtmak ve
ortak tarihi ideallerden destek almak da nemlidir.

SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
170
25 Mart 1957 tarihinde

imzalanan 1958de
yrrle giren Roma
Antlaflmasyla bafllangta
6 Avrupa lkesi (Fransa,
Almanya, talya, Belika,
Hollanda ve Lksemburg)
Avrupa Ekonomik
Topluluunu kurmufllardr.
Bugn yaflayan entegrasyonlarda, siyasi bir birlie ulaflmak henz mmkn olmamflsa da gemiflte, Alman Gmrk Birlii (Zollverein)nin Birleflik Almanyaya
dnflmesi tarihe mal olmufl iyi bir rnektir.
Roma Antlaflmasnn tarihi bir hedef olarak ortaya koyduu Avrupa Birleflik
Devletleri dflncesi, ok homojen olmasalar da Avrupal lkelerin ortak ideali
olarak gerekleflme eilimindedir.
Buraya kadar entegrasyon aflamalaryla ilgili olarak ortaya koyduumuz zellikler Tablo 8.1de zetlenmifltir.
Tablo 8.1
Ekonomik
Entegrasyonun
Aflamalar
Ortak Dfl
Politikalar Ticaretin
nndeki
Ticaret
Engellerin
Politikas
Kaldrlmas
Aflamalar
SIRA SZDE
D fi N E L M
TELEVZYON
NTERNET
Gmrk
Birlii
Ortak
Pazar
Ekonomik
ve Parasal
Birlik
Aklanan ekonomik
SIRA SZDEentegrasyonun aflamalarna uygun olarak dnya zerindeki uygulamalardan rnekler bulunuz.
S O R U
Ekonomik
Entegrasyonun Statik Etkileri
Resim 8.1
K T A P
D fi N E L M
DKKAT
AMALARIMIZ
Serbest
Ticaret
Blgesi
ENTEGRASYONUN EKONOMK ETKLER
S O R U
SIRA SZDE
retim
Ekonomi
Ortak
Faktrlerinin Politikalarnn Ekonomi
Serbest
Uyumu
Politikas
Dolaflm
Tek bir mal ve onun mutlak fiyat kullanlarak yaplan analize ksmi denge analiD K K A Tmimar J. Vinern bafllatt bu analizin gelifltirilmifl biimi uluszi denir. Teorinin
lararas literatrde yaygn olarak kullanlmaktadr.
lke ve tek mal bu analizin aracdr.
SIRA SZDE
Ticaret yaratlmas ve ticaret sapmas etkileri ViJacop Viner
nerdan beri bilinmektedir. Ticaret yaratlmas, birlik ku(1892-1970)
AMALARIMIZ
rulduktan sonra, ticaretin daha dflk maliyetli kaynakGmrk
tan (ye lkeden) yaplmas, yani ithalat fiyat yurt ii fibirliklerinin
ticaret yaratc
yattan dflk olduundan lke ii arz kaynann yerini
ve Ksaptrc
T A P
birlie ye baflka bir lke arz kaynann almasdr. Tietkilerini
caret sapmas ise birlik kurulmadan nce daha dflk
ortaya koyan
Kanadal
maliyetli arz kaynandan yaplan ticaretin sz konusu
iktisatdr.
TELEVZYON
kaynan birlik dflnda kalmasndan dolay, birlik iinde
daha yksek maliyetli bir arz kaynandan yaplmas sonucu ortaya kmaktadr. Bu durumu aflada vereceimiz
lkeli, tek mall bir rnekle aklayalm:
NTERNET

171
Tablo 8.2
Ticaret Yaratlmas ve Ticaret Sapmas

lke
retim Maliyeti
25
20
15
T15 tarifeli
35
30
T7 tarifeli
27
22
Eer A lkesi entegrasyondan nce T15lik ayrmc olmayan tarife uyguluyorsa

(yani Bye ve Cye ayn tarifeyi uyguluyor) bu durumda mal sadece kendisi retecektir. nk tarife dikkate alnd zaman mal en ucuz kendisi retmektedir. fiimdi A ile Bnin, aralarnda anlaflarak bir gmrk birlii oluflturduklarn ve birliin
dflarya yani Cye uygulad tarifenin de T15 olduunu dflnelim. A lkesi bu
durumda mal Bden satn alacaktr. Eer A, B ile deil de C ile gmrk birlii uygulasa ve yine dflarya T15lik tarife koysa idi o zaman mal daha dflk fiyattan
(Bden T20 yerine Cden T15ye) alma imkn bulacakt. Fiyatlar farkl da olsa bu
iki durum da ticaret yaratlmasna birer rnek teflkil etmektedir.
Aksine eer bafllangtaki tarife T7 olursa bu durumda A lkesi mal birlik kurulmadan nce C lkesinden alacaktr. nk C lkesinin tarifeli fiyat 15+7=22, A
lkesindeki i fiyat olan 25ten dflktr. Eer A ve B birlik oluflturup dflarya karfl T7lik tarife uygularlarsa A lkesi, mal Bden T20ye satn alacaktr. Oysaki A, B
lkesi ile deil de C ile birlik kursa veya tarifeyi sfrlasa idi ondan mal T15ye alabilecekti. Sonuta, B ile kurulan birlik sonras retim ve ticaret etkin olmayan, daha yksek maliyetli kaynaa, Cden Bye kaymfltr, yani ticaret sapmas etkisi meydana gelmifltir.
Ticaret yaratlmas, lke refahn arttrrken, ticaret sapmas azaltr. Birlik kurulduktan sonra lkenin durumu bu iki etkiden hangisinin ar bastna bal olacaktr.
Ksmi Denge Analizi

Gmrk birlii teorisi zerine ilk eser veren Jacob Viner, analizini temel olarak
gmrk birliklerinin retim etkisi zerine bina etmifltir. Viner mallarn talep esnekliini sfr, arz esnekliini sonsuz kabul ederek tam uzmanlaflma varsaymlar ile
alflmfltr; dolaysyla Vinern ilk analizinde mallar aras ikameye imkn verilmemekte, sadece lkeler ikame edilmektedir. Yani sadece retim etkileri zerinde
durulmaktadr. Meade, tketimi de analize katarak tartflmay biraz daha gelifltirmifltir ve doru tabirle, rayna oturtmufltur. fiekil 8.1de gmrk birliinin etkilerini
ksmi denge aletleriyle (tek maln arz ve talep erileriyle) aflada analiz edeceiz.
SA, A lkesinin arz erisi, DA ise A lkesinin talep erisidir. SB ve SC ise srasyla B ve C lkesinin sabit maliyet flartlarnda arz erileridir. A lkesi dfla kapal iken
P0 fiyatndan denge salar. Ticarete kstlama koymadan dfla alrsa denge fiyat
PBdir. nk en dflk ithal fiyat dzeyi budur. fiimdi A lkesi ithalatna t orannda (PB-PB') kadar ad-valorem gmrk vergisi koymas hlinde, yine sadece B lkesinden ithalat yapacaktr. OM kadar kendisi retecek, MN kadar X maln ise
Bden ithal edecektir. Bu durumda A lkesi f+h alanlarnn toplam kadar gmrk
vergi geliri elde eder. A lkesi ile C lkesi arasnda bir gmrk birliinin oluflmas
ve Ann daha nce uygulad tarifenin bir dfl ortak tarifeye dnflmesi hem ticaret yaratlmas hem de ticaret sapmas etkilerini douracaktr. Bu tahlile gre Xin
fiyat PCye dflecektir. A lkesinde yerli retim OL, tketim ise OK kadar olacaktr. Fiyat, gmrk birliinde dflt iin yerli reticilerin bir ksm retimden vaz-
Ticaret Yaratlmas: Birlik

kurulduktan sonra, ticaretin
daha dflk maliyetli
kaynaktan (ye lkeden)
yaplmas.
Ticaret Sapmas: Birlik
kurulmadan nce daha
dflk maliyetli arz
kaynandan yaplan
ticaretin sz konusu
kaynan birlik dflnda
kalmasndan dolay, birlik
iinde daha yksek maliyetli
bir arz kaynandan
yaplmas.
172
fiekil 8.1
Ksmi denge
analizinde,
entegrasyonun
(bu flekilde
gmrk
birliinin) iyi
sonu vermesi ve
refahn artmasn
salamas iin
g+k>h olmaldr.
Bunun iin SC, SB
mesafesinin dar, A
lkesinin gmrk
birlii ncesi
tarifesinin yksek
olmas gerekir.
P
DA
SA
P0
PC
SC
PB
SB
e
PC
Nispi Fiyat: Bir maln dier

mal cinsinden fiyat.
Ad-Valorem Gmrk
Vergisi: thal edilen maln
deeri zerinden alnan
gmrk vergisidir.
SC
PB
SB
geecek, retim dflecektir. Aksine, fiyatn dflmesi talebi arttrd iin tketim artacaktr. fiekilden de grlebilecei gibi ithalat MNden LKye kmfl ve MN kadar
ithalat Bden Cye kaymfltr. LM ve NK, A lkesinin ithalatndaki artfl gstermektedir. Bu durumda ortaya kan etkileri, tketici ve retici rant kavramlarndan hareketle ele alabiliriz: Fiyatlarda P'Bden PCye dflme tketici rantn veya fazlasn
(e+f+g+k) alan kadar arttrr. Buna karfllk retici fazlas (e) alan kadar azalmaktadr.
Gmrk birliinin net refah etkisi bu durumda (e+f+g+k)-(e+f+h) ya da (g+k-h)
kadardr. g alan retim kazanc, k alan ise yaratlan ticaretin tketim kazancdr. h
alan daha yksek maliyetli kaynaa sapan ithalat dolaysyla retim kayb saylabilir. Baflka bir deyiflle h, Bden ziyade Cden yaplan ithalatn ilave kaynak maliyetini temsil eder. Eer h>g+k ise sapan ticaret yaratlan ticaretten byk demektir; bu da gmrk birliinin refah azaltaca anlamna gelir. Eer h<g+k ise, o zaman gmrk birlii refah arttrr.
h alannn g+k alanndan byk, kk ya da eflit olmas, bafllangta uygulanan tarifenin byklne ve lkeler arasndaki maliyet farklarna olduu kadar,
arz ve talep erilerinin esnekliklerine de baldr. fiekilde maliyet farklar kk olduundan h<g+kdir. Yani ticaret yaratlmas etkisi ticaret sapmas etkisinden byk olduundan refah artmfltr. Eer B ile C arasndaki maliyet fark erilerin esneklii sabit iken flekildekinin iki kat olsayd, h>g+k olacak yani refah azalacakt.
Genel Denge Analizi

Ksmi denge analizinde refah bakmndan ulafltmz sonuca genel denge analiziyle de ulaflabiliriz. Ksmi denge analizi bir mal ve o maln mutlak fiyat ile yaptmz bir analizdi. Orada tketici rantnn artmasyla lkenin entegrasyondan sonra
refahnn arttna hkmediyorduk. Genel denge analizinde tek mal yerine iki malla ve mutlak fiyat yerine de nispi fiyatla analiz yapyoruz. Analizde alet olarak re-
173
fiekil 8.2
Genel Denge Analizinde
refahn artmas daha
yksek bir toplumsal
farkszlk erisine
kmakla gsterilir.
fiekilde I0, serbest ticaret,
I1 ise ayrmc olmayan
tarife uygulayarak
gelinen refah dzeyidir.
Entegrasyonla gelinen
refah dzeyi ise I3 ile
gsterilmifltir. Bu refah
dzeyi serbest ticarete
gre dflk; entegrasyon
ncesine gre ise yksek
bir refah dzeyidir.
Qf
I0
Qe
Cf
K
Qt
Pw
I2
Ce
Ce
Ct
M
0
Pd
Pe
I1
Pd
I3
Pe
tim imknlar erisini ve bundan nceki blmlerde de kullandmz toplumsal

farkszlk erisini kullanacaz. fiekil 8.2 bu amaca uygun olarak izilmifltir.
fiekilde X ve Y mallar gsterilmektedir. A, entegrasyona giren lkeyi, B de entegrasyon blgesini gsteriyor olsun. YX retim imknlar erisi, I0, I1,I2 ve I3 de
sosyal farkszlk erileridir.
Bafllangta ticaret serbesttir. Qf retim, Cf de serbest ticaret flartlarnda tketim noktasdr. Bu durum lkeler bakmndan en iyi durumdur. A lkesi bu durumda X maln ithal, Y maln ihra etmektedir. A lkesi ithal ettii X malna t
orannda bir gmrk tarifesi koyarsa, Pw dnya fiyat, i fiyat bakmndan Pd konumuna gelecek, yani tarife ile X mal A lkesine pahal hle geldii iin, lke
iinde X malnn retimi artacak, Y malnn retimi ise azalacak, yeni retim dengesi Qtde kurulacaktr. Tketim dengesini oluflturmak iin, A lkesinin toplad
gmrk vergi gelirlerini tketim kesimine transfer ettiini varsayarak Pdye paralel Pd n iziyoruz. Pd nn teet olduu I1 toplumsal farkszlk erisi zerindeki Ct noktas A lkesinin ayrmc olmayan t orannda tarife ile geldii denge tketim noktasdr. Grld gibi bu tketim ve refah dzeyi serbest ticaret refah dzeyinin ok altndadr.
fiimdi A lkesi B lkesi ile gmrk birliine girerse ve dfl dnyaya tarife uygulamaya devam ederse, yeni nispi fiyat Pe olacak; retim noktas Qeye, tketim
noktas ise Ceye kayacaktr. Refah Ctye kyasla artmfl ve daha st bir sosyal farkszlk erisine klmfltr. Ancak burada Ct noktas iin sylediimizi entegrasyon
iin de syleyeceiz: Entegrasyon blgesinin blge dflndan yapt ithalata uygulad ortak gmrk tarifesinden elde ettii gelirler tketim kesimine transfer edilirse Pe nispi fiyat Pe olur. Refah da Ceye kar.
fiimdi A lkesinin entegrasyona girmesiyle ortaya kan ticaret yaratlmas ve ticaret sapmas etkilerini gstermeye alflalm. KCf kadar X ithalat, serbest ticarette
dnyadan yaplrken, t oranndaki tarife Xin ithialatn MCtye dflrmfltr. Entegrasyon Xin ithalatn LCeye karmaktadr. (LCe- MCt) ticaret yaratlmas etkisiyle,
artan X ithalatn gstermektedir. MCt ise ticaret sapmasn gstermektedir. A lkesi gmrk birliinden nce MCt kadar X ithalatn dfl dnyadan yapyordu, flimdi
ise entegrasyon blgesinden yapmaktadr. LCe- MCt> MCt olduundan ticaret ya-
174
Partner lke: Ticaret

yaplan lkeler.
Yasaklayc Tarife: thalat

miktarn sfra indiren tarife
dzeyi.
Ayrmc Olmayan Tarife:
Btn partner lkeler iin
dzeyi ayn olan tarife
ratlmas etkisi ticaret sapmas etkisini aflmfltr, buna bal olarak da refah dzeyi
Ctden Ce ne kmfltr.
Entegrasyonun lke refahn arttrmasnn da flartlar vardr. Afladaki on flart
tamamen veya ksmen karfllanmadka ticaret yaratlmas refah arttrc olamamaktadr:
1. Partner lkelerin rettikleri mallara talep ne kadar byk ve nc lkenin ihracatna talep ne kadar dflkse, ticaret yaratlmasnn refah arttrma
ihtimali o kadar byktr.
2. nc lkelerde ticaret engelleri ne kadar yksekse, ticaret yaratlmas
gmrk birliinde o kadar yksek olur.
3. Bafllangta yasaklayc tarife varsa, birlikten sonra uygulanan ortak dfl tarife de yksekse birlik ii ticaret ve refah da o kadar yksek olur. Birlik ncesi ayrmc olmayan tarife ne kadar dflkse birliin ticaret yaratlma potansiyeli de o kadar dflk olur.
4. Talep ve arz esnekliklerinin A lkesinde birden byk olmas da ticaret yaratlmas etkisinin byk olmasn salar.
5. Birliin genifllemesi ve ok fazla lkeyi iine almas, mesela tm dnyann
bir birlik oluflturmas ticaret sapmas oluflturmaz. Ticaret yaratlmas ve refah
bu durumda maksimum olur.
6. Komflu olan lkelerin entegrasyonu, maliyetlerin dflrlmesini mmkn
klar. Birbirine uzak olan lkelerin, mesela ABD ile srail (1985) veya Kanada ile srail (1997) arasnda bir gmrk birliinin ok yarar olmaz.
7. nc lkelerin arz ne kadar inelastikse, birliin kazanc o kadar yksek
olur.
8. Maliyet yaplarnn, ayn mallar iin birbirine yakn olmas da ticaret yaratlmas etkisini arttrr. Farkl maliyet yaplarnn varl ise ticaret sapmasna
sebep olur, refah azalr.
9. Kk firmalarn fazlal entegrasyona intibak zorlafltrr. Byk firmalarn
intibak daha kolaydr. nk Pazar bydke gller direnme gc ile
ayakta kalr; rekabet kkleri hrpalar.
10. lke kkse ve entegrasyon ncesi doru uzmanlaflmamflsa, entegrasyon
sonras zarar o lde azalr.
Ticaret Sapmas ve Refah

Vinerin kt dedii ticaretin sapmas durumu; kendisinden sonra birok iktisat tarafndan tartfllmfltr. Bunlarn en nemlisi Lipsey ve Gehrelsin ulafltklar ortak sonularla ilgilidir.
Lipsey ve Gehrels ticaret sapmas etkisinin zorunlu olarak kt olmadn ortaya koymaya alfltlar. Hatta onlara gre ticaret sapmas, refah artrabilir de. Bu
paradoksun ortaya kmas, Vinerin tketim etkisini analize dahil etmemesinden
kaynaklanmfltr.
Lipsey-Gehrelsin grflleri fiekil 8.3te ortaya konulmufltur. lkeli iki mall
bir model dflnelim. Bunlar A (esas lke), B (partner lke), C (dnya) olsun. B
ve C lkeleri byk lkelerdir; bu lkeler X ve Y gibi iki mal retmektedir. Sabit
marjinal dnflm oran varsaymyla bu lkelerin retim imkanlar erileri srasyla BP ve CP olsun. A lkesinin kk olduu ve X mal retiminde tamamen uzmanlaflt kabul edilmekte ve Ann toplam X retimi OP olmaktadr. B ve Cnin
yasaklayc tarifeler koyduklar ve ticaret yapmadklar varsaylmaktadr.
175
fiekil 8.3
Ann Y thalat
C
B
R
E1
Pd
E0
I1
I0
Pd
Lipsey-Gehrels
Argman: Baz zel
flartlar altnda ticaret
sapmas refah
arttrabilir; bunun iin
lkelerin entegrasyon
ncesi tam
uzmanlaflmas ve R
hatt gibi bir sabit
tketim hattnn olmas
gerekir. Bu durumda,
B ile Ann
entegrasyonu Ann
refah I0dan I1e kar.
Ann X hracat
Gmrk birliinden nce A lkesi Y malna ayrmc olmayan bir tarife uygulamaktadr ve tarife gelirlerini kendi tketicilerine datmaktadr. Sonuta A, E0 denge noktasna ulaflr.
OC
OB
C
>
Bu durumda A, sadece en dflk maliyetli retici olduu iin
OP
OP
ile ticaret yapar nk varsaym olarak Cden yaplan ithalat Bden daha ucuzdur.
Ann dengesi, Ann tketim imknlar erisi zerinde grlmelidir ki bu nokta
E0dr. nk tketimde marjinal ikame oran PdPdnin eimi ile gsterilen i fiyat
oranna (tarifeli) bu noktada eflit olmaktadr. Ann C ile birlik ncesi ticareti PE0
vektryle, refah da E0dan geen I0la gsterilmifltir.
A ve B gmrk birliine gittikten sonra, Ann Bden ithalatna koyduu tarife
kalkacak, Ann ithalat PB fiyat oranndan ve Cden Bye kayacaktr. Ann dengesi E0dan E1e kayacak ve daha yksek bir toplumsal farkszlk erisine kt iin
de Ann refah artacaktr.
Yukardaki sonu BP dorusu I0 kestii mddete zorunlu bir sonutur. Eer
BP, I0n altnda olursa o zaman Ann durumunun ktleflmesi makul bir sonu
olacaktr.
Lipsey, Ann refahnn niin arttn iki etkiyi ayrarak flyle izah etmektedir.
Birinci olarak Ann Bden ithalat ok pahal olmaktadr. BP hatt CPden daha dzdr. Bu demektir ki daha ok X miktar, belli bir miktar Y elde etmek iin, birlik
kurulduktan sonra ihra edilmek zorundadr. kinci olarak, Ann yurt ii fiyat
oran ile deiflim ticaret haddi arasndaki sapma birlik kurulduktan sonra ortadan kalkar. Bundan dolay Ann tketicileri, marjinal ikame orannn (yani
toplumsal farkszlk erisinin eimi) net deiflim ticaret haddine (BPnin eimi) eflit
olduu noktaya satn almlarn intibak ettirirler. O noktada X, uluslararas ticarette Yye dnfltrlebilir. Birinci etki aleyhedir. nk daha dflk maliyetli kaynaktan daha yksek maliyetli kaynaa kaylmfltr. kinci etki ise (tketim etkisi)
Bnin lehinedir. Sonucu, bu iki etkiden hangisinin kuvvetli olduu tayin edecektir.
Ticaret sapmasnn refah artrmas ya da azaltmas zerine yaplan tartflmalar,
Johnsonun da belirttii gibi semantik olmaktan te bir anlam taflmaz. nk
lkeli (veya tarafl) bir dnyada ayrmc olmayan tarife uygulanmasnda en dflk
maliyetli reticiyle zaten ticaret yaplmaktayd. Buradaki analizde sz konusu lke
Marjinal ikame Oran:

Mallardan birinden bir birim
daha az alndnda ayn
fayda dzeyinde kalabilmek
iin dier maldan alnmas
gereken miktarn oransal
ifadesi.
Pr Ticaret Sapmas: En
dflk maliyetli arz
kaynandan ikinci en dflk
maliyetli arz kaynana
ticaretin sapmas.
176
Serbest dfl ticaret koflullar

en iyi iken, gmrk birlii
nedeniyle ikinci en dflk
maliyetli arz kaynana
ticaretin sapmas ikinci en
iyi durum olarak tanmlanr.
Cdir. Gmrk birlii A ile B arasnda kurulduktan sonra, daha yksek maliyetli
retici olmasna ramen, ticaret Cden Bye sapmaktadr. nk ortak gmrk tarifesi Bnin arz fiyatnn zerindedir. En dflk maliyetli arz kaynandan ikinci en
dflk maliyetli arz kaynana ticaretin sapmas pr ticaret sapmasdr. Fakat A ile
B arasnda yeni ticaret de yaratlmfl olduundan, bunu ticaret yaratlmas hesabna olumlu kaydetmek gerekir. Bu yapld takdirde ticaret sapmasna iyi yani refah artran unsur olarak bakmak doru deildir. Sonu refah artran ticaret yaratlmas ile refah azaltan ticaret sapmasndan hangisinin daha kuvvetli olduuna baldr. Daha nce ksmi denge analizinde akladmz gibi, ticaret yaratlmas etkisi basknsa refah artar, tersi durumda ise refah azalr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
Ekonomik
Entegrasyonun Dinamik Etkileri
lkeleri entegrasyona gtren sebeplerden biri, zellikle geliflmekte olan lkeler

S O Rde
U en nemlisi, kalknma iin entegrasyondan beklentilerdir. Bu
asndan belki
nedenle geliflmekte olan lkelerin uluslararas entegrasyon hareketleri dorultusunda younD aba
iinde bulunduklar ve 1950lerden sonra bu faaliyetlerin flu veKKAT
ya bu dzeyde meyvesini verdiini gryoruz.
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
SZDE
Kalknma,SIRA
Byme
ve Sanayileflme
Byme: Daha fazla hasla

elde etmek.
AMALARIMIZ
NTERNET
Belirtmek gerekir ki, kalknma ve byme kavramlarnn net bir ayrm iktisat literatrnde AMALARIMIZ
yaplmamfltr. ktisatlar eflitli flekilde konuyu ele almaktadrlar. Bu iki
kavram ayn anlamda kullanan iktisatlar olduu gibi, ayr kavramlar biiminde
deerlendiren ya da aralarnda derece fark bulunduunu ifade eden iktisatlar da
vardr.
K T A P
Bizim de benimsediimiz Kindlebergerin tanmna gre: Ekonomik byme
daha fazla hasla elde etmek, ekonomik kalknma ise, hem daha fazla hasla elde
etmek hemT Ede
elde edilmesinde kullanlan teknik ve kurumsal dzenL E Vbu
Z Yhaslann
ON
lemelerin deiflmesidir. Bymeyi sadece elde edilen hasla ile snrlamamz doru olmaz. O ayn zamanda etkinlii, bir baflka deyimle girdi baflna daha fazla kt elde edebilmeyi de iine alr. Buna girdi yapsndaki deiflmelerle, girdilerin sekNTERNET
trler arasnda
tahsisini de katmalyz. nsanla bir benzetme yaparsak diyebiliriz ki,
byme boyca uzama ve arlka artma ise, kalknma fonksiyonel kapasitedeki
deiflmeyi ifade eder, mesela renme kapasitesi gibi.
Kalknma reel ulusal gelirin uzun dnemde artma gsterdii bir sretir. Buradaki sre belli glerin faaliyetlerini ve harekete geirilmesini ifade eder. Bu gler uzun dnemde faaliyette bulunur ve belli deiflkenlerin vcut yapsnda deiflime sebep olurlar. Dolaysyla ekonomik kalknma tm olarak toplumun kalknmas anlamna gelmez; onun sadece bir boyutudur.
Kalknma bir ka sebepten dolay sanayileflme ile de bir tutulmamaldr. Bunlardan ilki retimin byk bir ksmnn tarm sektrnden salanmasnn tek baflna fakirliin sebebi olmayfldr. Sebep ancak tarmdaki dflk verimlilie balanabilir. kincisi, sanayideki geliflme byk lde tarmdaki geliflmeye baldr. nc olarak da ekonomik kalknma, sektrlerin basit kazanlarndan ibaret deildir.
Btn bu aklamalardan sonra ekonomik kalknmann bir lsnn olmas
gerektii konusu da nem taflmaktadr. Kalknmay uzun bir zaman srecinde, yl-

Kalknma: Daha fazla hasla

elde ederken teknik ve
kurumsal yapnn da
K T A P
geliflmesi.
TELEVZYON
SIRA sonra
SZDE bir lkenin refahnn artmas veya azalmas hangi etkilere baldr
Entegrasyondan
ve bu etkiler nasl ortaya kar?
177
dan yla reel GSYHda artfl olarak ifade edebiliriz. Eer az geliflmifl bir lkenin kalknmasyla ilgileniyorsak, o zaman, bir btn olarak GSYHdaki artfl yerine, kifli
baflna gelirdeki artfl dikkate almak zorundayz. Reel gelirdeki artfl kendi baflna
fazla bir anlam ifade edemez. nk nfus artfl bazen gelirdeki artfl orannn
zerinde olabilir. Nfus artflndan soyutlamak iin reel gelirdeki artfl oranndan
nfus artfl orann karmamz gerekir. Eer Y/Y nominal gelirdeki artfl oran ise,
P
kiflinin refahnda net bir geliflmeden bahsedebilmek iin (Y/Y)>(N/N) +
p
olmaldr. Bunun anlam kifli baflna gelirin artt, kalknmann aflamal olarak gerekleflme yolunda olduudur.
Reel artfl dikkate almamz fiyat deiflmelerinin gzden kamamasn salayacaktr: Eer kifli baflna gelir artfllar bir fliflkinlik ise, bir baflka ifadeyle fiyat artfllarndan baflka bir fley deilse, bunun da kalknma bakmndan bir anlam ifade etmeyecei aktr. O hlde fiyat artfllar da yaplan hesaplamalarda gz nnde
Y
N
P
olmaldr (P/P fiyat artfl orandr).
>
+
bulundurulmaldr. yle ise
N
P
Y
Burada zerinde durmamz gereken bir nokta da az geliflmifllik ve dflk gelirlilik kavramlar olmaktadr. Bilindii gibi doal kaynaklar bu konuda nemli bir
belirleyicidir. Amerika 1850de az geliflmifl bir lke olmasna ramen fakir deildi.
Buna karfllk bugn Kuveyt kifli baflna gelir seviyesi itibariyle ilk sralarda bulunmasna ramen geliflmifl bir lke saylmaz.
Entegrasyonun Kalknmay Etkileme Yollar

Ekonomik entegrasyon hareketlerinin, gereklefltirildii blgenin kalknmasnda
nemli bir role sahip olduu kabul edilmektedir. Ekonomik entegrasyon hareketlerinden biri olan gmrk birliklerinin, birlii oluflturan blge iin flu yararlar salayaca beklenmektedir.
i. ncelikle, gmrk birlikleri ticaretin artmasn saladndan, ticaretten salanan kazanc da artracaktr.
ii. Etkin olarak faaliyette bulunmayan endstrileri daha etkin alflmaya zorlayacaktr.
iii. Dflsal tarifeler hem blge iinde yeni endstrilerin oluflumunu salayacak,
hem de yabanc sermaye blge iine akacaktr. nk blge iinde yatrm,
yabanc sermaye iin daha avantajldr. Bunun ortaya koyduu sonu blge
iinde tarife fabrikalarnn oluflmasdr.
iv. Blgenin ticaret hadlerini iyilefltirme yoluyla da entegrasyon kalknmay hzlandrabilir. nk ticaret hadlerinin iyileflmesi dflardan kaynak transferidir.
Belirtmeye alfltmz noktalardan bazlarn fiekil 8.4 ile aklamaya alflalm:
A ve B gibi iki lke dflnelim. Bu lkeler X ve Y gibi iki mal retiyor olsunlar.
retim imknlar erilerini kolaylk olsun diye dorusal (sabit vazgeme maliyeti) izme yolunu setik. AA maksimum X-Y bilefliminin belirli teknoloji ve kaynaklarla A lkesinde retildiini, BB de belli teknoloji ve kaynaklarla X-Y bilefliminin B lkesinde retildiini gsteriyor olsun. Talep flartlaryla birlikte tketim
noktas A lkesi iin Pde, B lkesi iin de Rde olsun. fiekil 8.4ten de grld
gibi tketim kalplar her iki lkede de sabit kabul edilmifltir. Her iki lkedeki tketim noktalar orijinden geen bir doru zerindedir.
Tarife Fabrikalar: Yksek

tarifeler nedeniyle yabanc
sermayenin lkeye mal
satmak yerine mal lke
iinde retmeyi tercih
etmesi sonucu kurduu
fabrikalar.
178
fiekil 8.4
retim imknlarnn
toplanmas: Geliflmekte
olan lkelerin retim
imknlarnn toplanmas
ve birlefltirilmesi bu
lkelerin ayr ayr elde
ettikleri imknlardan
daha fazlasn elde
etmelerini salar. AA
retim imknlar dorusu
ile BB retim
imknlarnn toplanmas
iki lkeye daha fazla mal
bileflimini retmek ve
tketmek imkan verir.
OP+OR+RM=OT de RM
birleflmeden sonra elde
edilen fazlalktr.
Y
C
D
A
B
P
A
Tam Uzmanlaflma: lkenin

ticarete konu olan
mallardan sadece birini
retmesi.
thal kamesi: thalat

yoluyla karfllanmakta olan
yurtii talebin teflvik edici ve
koruyucu nlemler sayesinde
yurtii retimle
karfllanmas.
i) Eer A ve B aralarnda bir gmrk birlii oluflturulursa, bu lkelerin retim

imkanlar yeni bir retim imkanlar bileflkesi ortaya karacaktr. fiekil 8.4te
de grld gibi bu eri CDE krk izgisiyle gsterilmifltir. (Burada AC=OB,
BE=OAdr). Orijinden geen ve sabit tketim kalb varsaymyla izdiimiz doru, CDEyi T noktasnda kesmektedir. Bu nokta, birlikten nce ayr
ayr hareket eden A ve B lkesinin birlik sonras X ve Y mal tketiminin arttn gstermektedir. nk T noktasnn koordinatlar P ve R noktalarnn
koordinatlarndaki mal toplamndan daha fazla X-Y bileflimine tekabl etmektedir. Yine mal ikame oranlarnn A ve Bde farkl olduu, birlikten nce de tam uzmanlaflma olmad takdirde, birlik kurmak ve blge ii ticaretten kazan salamak mmkn olacaktr. Bylece blge iinde daha yksek ve etkin retim, daha fazla reel gelire imkn verecektir.
ou az geliflmifl lkede ihracat, ithalat karfllamaya yetmemektedir. thalat
ihtiyac ise hzla artmaktadr. Bunu ksmen nlemek iin sz konusu lkeler tketim mallarnda ithal ikamesine ynelmifllerdir. thal ikamesine ynelme ise ekonomik alflmayan endstrilerin oalmasna neden olmufltur.
Az geliflmifl lkeler piyasalarn birlefltirirlerse iflletmelerini daha uygun ekonomik lee ulafltrabilirler. Uzmanlaflmaya gidilirse, maliyetli retilen ithalat gerekleri birlik yesi lkelerden daha ekonomik olarak elde edilebilir.
Daha rasyonel ekonomik lek ve daha rasyonel ticaret kalb, entegrasyonla ulafllan en nemli sonutur.
ii) Entegrasyonun kalknmaya ikinci bir katks da her lkenin ayr olarak baflaramad optimal kaynak dalm ve tam istihdamn birlikte salanmasdr. lkelerde entegrasyondan nce kaynaklar tam kullanlmamfl olabilir.
Genellikle az geliflmifl lkeler iin durum byledir. Sermaye yetersizlii ve
dflk talep eksik kullanmn esas nedenlerinden biridir. Eksik kullanma
hlinde hem retim tam istihdam retimi altnda olacak, hem de tketim bulunmas gereken dzeyde bulunmayacaktr. retim ve tketim Ada Pnin
solunda Bde Rnin solunda bir yerde olacaktr. Birleflmeden sonra kaynak
179
dalm etkinlie yneleceinden retim ve tketim noktas Tde bulunacaktr. T ise nispi olarak daha iyi bir durumu ifade eder. Kaynaklar, etkin
olarak retmeyen firmalardan etkin reten firmalara kayacak ve entegrasyon sayesinde rekabet de yaratlarak teknik etkinlik artacaktr. [(OP+OR)OT=RM] bunu gstermektedir.
iii) Birliin, bir dflsal tarife ile birlie ye olmayan lkelerin ihracatlarna karfl
yurt ii retimi korumas durumunda birlik iinde ithalata rakip endstriler
domaya bafllar. Yurt ii tasarruflarn yatrma dnflmesi ya da yabanc sermaye yatrmlar fleklinde olabilecek olan bu yeni yatrm akmlar sayesinde, retim imknlar erisi kuzeydou istikametinde saa doru kayacaktr.
Keza, eer Y, Bnin ithal mal ise, Yyi reten yeni endstriler Bde kuruluyorsa Bnin retim imknlar erisi Y ekseni istikametinde dfla doru kayacaktr.
Burada belirtilmesi gereken bir husus da yabanc sermaye yatrmlarnn rekabet etkinlii olan endstriler oluflturmalar veya bu tr endstrilere yatrm yaplmas; ayrca birlik dfl lkelere ihracat yapabilmeleri hlinde sz
konusu yatrmlardan elde edilen yararn artacadr. Bu ise yeterli lde
byk lee dayanan, imalat endstrilerinde faaliyet gsterebilen firmalarn genifl bir piyasa iinde bulunmalarna baldr. Bunun sonular ise (a)
retimin artmas ve maliyetlerin dflmesi, (b) piyasann bymesi ile byk
firma saysnn artmasdr.
iv) Burada zerinde durulmas gereken bir nokta da birlik kurulduktan sonraki
ticaret hadlerinin alaca durumdur. lke grubunun dfla karfl birlikte hareket etmesi, grubun pazarlk gcn artracaktr. Eer birliin dnya ticaretindeki yeri nemli ise veya monopol durumunda bir ya da birka maln satcs yahut da monopson durumunda bir ya da birka maln alcs ise, fiyatlar zerinde etkili olabilecek, ticaret hadlerini birlii oluflturan lkeler lehine evirebilecektir. Eer birliin dfl lke rnlerine karfl talebi daha elastikse ve birliin ihracatna ynelen dfl talep inelastikse, pazarlk gcndeki
artma ticaret hadlerini daha iyi bir duruma getirecektir. Yine birlik ii ticaret
kafi derecede bykse ve bu ticaretin kompozisyonu birliin dflardan ithal
edilen mallara karfl talebini azaltyorsa ticaret hadleri daha iyi olacaktr.
James Ingrama gre zetlersek, ekonomik entegrasyonun ye lkeler zerine
etkisi serbest ticaretin etkileri gibidir. Kaynaklarn etkin dalm ile retim maliyetlerinin, iflgcnn serbest hareketiyle cretlerin, sermaye hareketleriyle faiz oranlarnn eflitlenmesi salanacak ve btn bunlarn sonucu olarak refah artacaktr.
Geliflme Yolunda Olan lkeler ve Entegrasyon

Son yllara kadar dnya lkelerinin kalknmak amacyla eflitli yollar denediklerini gryoruz. Bunlardan biri sosyalist lkelerin uygulamfl olduklar otarflidir. Ancak zamanla bu politika deiflmeye ve sz konusu lkeler dfla almaya bafllamfllar, kalknma felsefeleri toptan deiflmifltir.
kincisi baz kapitalist lkelerin denedikleri dfla ak (ihracata ynelik) kalknma modelidir; gnmzde de bu uygulama devam etmektedir.
nc olarak, baz geliflmekte olan lkelerin denedikleri ithalat ikameye dayal kalknma modelidir. Bu modelin birtakm mahzurlar grlmfltr; bunlar flu
flekilde sralamak mmkndr.
i) thalat yapsnda meydana gelen deiflmeler ithal ikamesine bal ekonomilerin esnekliini azaltmaktadr.
Otarfli: lkenin btn

ihtiyacn kendi i retimi ile
karfllamaya alflmas
durumudur.
180
ii) Kalknma iin gerekli girdilerin fiyatn artrarak sektrlerde (tarm, sanayi)
ihra ynl geliflmeye engel olmaktadr.
iii) Tarifeler olduka koruyucu olduundan, bu uygulama yabanc sermayeyi
tarife fabrikalar fleklinde lkeye ekmifltir. Bu geliflme sanayide ikili bir yapnn oluflmasna neden olmufltur.
iv) Yabanc firmalar daha ok sermaye youn teknoloji kullandndan, geliflmekte olan lkelerin iflsizlik sorununu zmede yardmc olmamfltr. Btn
bunlar gsteriyor ki, geliflmekte olan lkelerin entegrasyonu kalknma yolunda alternatif bir model grmeleri gerekesiz deildir. Sz konusu lkeler
arasndaki entegrasyon hareketlerinin altnda yatan temel motifin kalknma
midi olduu sylenebilir.
Entegrasyon hem otarfliden hem de dfla ak kalknmadan farkldr. Entegrasyonu otarfliden ayran zellik, nc lkelere karfl ortak dflsal tarife ile blgenin
korunmas; dfla ak kalknmadan ayran zellik ise ye lkelerin her birinin ulusal piyasalarnn blgesel rekabete almasdr. Ticaret yaratlmas ve ticaret sapmas etkilerinin geliflmekte olan lkeler asndan deerlendirilmesi pek yaplmamfltr. Ama bu etkiler onlar iin de geerlidir. Fakat nemli olan husus entegrasyonun
bu lkelerin kalknmasna yardm edip edemeyecei ve sz konusu ekonomilerin
eflitlenmesi noktasnda toplanmaktadr. Burada da karflmza sanayileflme kmaktadr. Sanayileflme geliflmekte olan lkelerin esas amac olmaktadr. nk ancak
bu sayede ihracatlarn eflitlendirebilir ve ticaretten kazan salayabilirler. Buna
ilave olarak, tarm ve hammadde ihracatn da uluslararas fiyat dalgalanmalarnn
verdii zarar da bu yolla nleyebilir veya azaltabilirler. nk bilindii gibi sz
konusu rnlerin uluslararas piyasalarda sanayi rnlerine nazaran, riskleri daha
byktr, fiyatlar daha fazla dalgalanmaktadr
Geliflmekte olan lkeler iin gerek alternatifler serbest ticaretle blgesel koruyuculuk arasnda deiflir. Entegrasyon bu lkelere otarfliden daha az maliyetle sanayileflme imkan saladndan nc lkelerle aralarndaki pazarlk glerini
de artrr.
Melvin B. Kraussa gre sanayileflmeyi teflvik iin az geliflmifl lkelerin entegrasyona gitmesi gerekmez, ihracat sbvansiyonlarla desteklemek daha dorudur.
Yazara gre ihracat sbvansiyonlarnn maliyeti blgesel korumaclktan dflktr.
Bu grfl birka mhim noktay ihmal ettii iin elefltirilebilir. Bunlar:
i) Az geliflmifl lkeler sadece ihracatlarn gelifltirmek deil, ayn zamanda ithalatlarn da kontrol etmeyi istemektedirler.
ii) hracat sbvansiyonlar, blgesel ortak dflsal tarifenin koruyuculuunun
yaptn yapamayacaktr. hracatn sbvansiyonla destekleyen lke bu
alanda rekabet ve misillemeyle karfl karflya kalacaktr. Dahas geliflmekte
olan lkelerin kaynaklar bu yarfl sonuna kadar gtremez. Ortak dflsal tarife durumunda ise bu, sz konusu deildir.
iii) hracat sbvansiyonlar az geliflmifl lkelerin pazarlk glerini de artramaz.
Bu lkelerin, dier lkeler karflsnda gl olmak iin aralarnda iflbirliine
gitmeleri daha iyidir.
Btn bunlar ihracat sbvansiyonlarnn entegrasyon iin bir alternatif olamayacan gstermektedir. Bundan dolay entegrasyon geliflmekte olan lkelerin sanayileflmeleri ve pazarlk glerini artrmalar bakmndan geerli bir yol olarak
kalmaktadr.
Geliflmekte olan lkeler entegrasyonu sanayileflmenin bafllamas iin bir ara
181
olarak grrken, geliflmifl lkeler onu, mevcut endstriyel geliflmeyi artrmak kadar ulafllan dzeyi koruma arac olarak da grmektedirler. Ekonomik entegrasyon geliflmekte olan lkelerin geliflmifl lkelerle
iliflkilerinde ekonomik durumlarn iyilefltirmek iin
bir vasta olarak da rol oynamaktadr.
Geliflmekte olan lkeler arasndaki entegrasyon,
entegrasyonu oluflturan lkeler iinde ekonomik aktivitelerin younlaflt lkeler veya lke iinde blgeler ortaya karabilecektir. Piyasadaki eilimler bu tr
alt blgelerin oluflmasna az geliflmifl lkelerde elverifllidir. Bu da entegrasyondan baz blgelerin veya lkelerin daha kazanl kmasna yol aacaktr. Buna
G. Myrdal, geri brakma etkisi (backward effect)
demektedir.
Bu etkinin ortaya kmas flu flekilde olmaktadr. Piyasa gleri ekonomik bakmdan cazip blgelere ynelerek buralarda kaynaklarn birikimini salayacaktr.
Bir bafllang, arkasndan dierlerini de eker, bylece blge btnyle bir geliflme srecine girer; dier blgelerin nitelikli iflgc ve sermayesi sz konusu blgeye akar. Blge ticarette ve kalknmada dierlerine gre daha fazla geliflir. Sz konusu lke az geliflmifl bir lke ise, bu lkenin ticareti ve kalknmas dierlerinin aksine daha az geliflme gsterir. Btn bunlar entegrasyon blgesinde eflitsizlikleri
gittike artrr. Yaplan gzlemler blgeler aras eflitsizliklerin geliflmifl lkelerde
geliflme ilerledike azalrken, az geliflmifl lkelerde kalknma ilerledike arttn
gstermektedir.
Kaynaklarn birka merkezde toplanmasnn ortaya kard geri brakma etkisi karflsnda yaylma etkisi (spread effect) sz konusu olabilir. Geliflen blgenin
hammadde ihtiyac, blgeyi dier blgelerle ticari iliflkiler iine sokar ve blgelerde yeterli iflgc varsa, tketim mallar sanayilerinin bu blgelerde kurulmas salanr. Yaylma etkisi tarmsal alanlarn da geliflmesine katkda bulunur.
Geliflmekte olan lkeler aras entegrasyonun ortaya kard eflitsizlik bir btn olarak blgenin yararna ise ve blgenin hzl kalknmasna katkda bulunuyorsa, ksa zamanda ortaya kan bu eflitsizlii faydal bulmak gerekir. Bunu geliflmekte olan lkeler aras entegrasyonun tabiat tayin edecektir. Eflitsizlik uzun sre devam edemez. Tarih belli zamanlarda oluflan mali, ticari, retim kutuplarnn zaman
iinde fliddetini yitirdiini gstermifltir. Fakat bu sre geliflmekte olan lkelerde daha uzundur. Eflitsizlik durumu ye lkeden almama, hatta ona karfl tarife koyma
gibi tedbirler almaya da sebep olabilir. Sanayileflmemifl birlik yesi lkelerin flikyetleri daha fazla olacaktr. Bu dengesiz kalknmadan dolay meydana gelen i gerilmeler birlii korumay son derece glefltirebilir.
Ortaya kan eflitsizlikler eflitli tedbirler alnarak zlebilir. Bunlardan biri entegrasyonu oluflturan lkeler arasnda bir kamu maliyesi sistemi oluflturmaktr.
zellikle kamusal mallar retiminde kullanmak iin bu kaynaa ihtiya duyulacaktr. nk kamusal mal retimi dflsal tarifeden fazla etkilenmez.
kincisi blgesel kalknma bankalardr. Geri kalmfl lkeler veya blgelere bu
bankann fonlarndan aktarma yoluyla o blgelerde kalknma teflvik edilebilir.
nc olarak, faktrlerin geri kalmfl yrelere akmalarn cazip hle getirmek iin
teflvik vastalarndan yararlanlabilir. Nihayet endstri kurulufl yeri seimi eflitli
teflvik aralaryla az geliflmifl yrelere kaydrlabilir. Vergi muafiyeti ya da dflk
Resim 8.2
Gunnar Myrdal
(1898-1987)
Nobel dll,
sveli iktisat.
Geri Brakma Etkisi:

Entegrasyon sonrasnda,
ekonomik aktivitenin belirli
blgelerde younlaflmas
sonucu dier blgelerin
nispi geri kalmas
Yaylma Etkisi: Entegrasyon

sonras geliflen blgelerin
talepleriyle dier blgelerin
de geliflmesini hzlandrmas
182
Kutuplaflma: Geri brakma

etkisinden
kaynaklanmaktadr.
Entegrasyon sonras
kaynaklar daha geliflmifl
lkelere kaymaktadr.
Blge i Ticaret Sapmas:
Ulusal politikalarn birlik
iinde ekonomik sapmalar
meydana getirmesi.
SIRA SZDE
oranda vergi, krediyle destekleme gibi aralar bu konuda yararl olacaktr. Eflitsizlii ortadan kaldrma ya da hafifletmenin yolu kalknma politikalar koordinasyonunun salanmasndan geer.
Ancak geliflmekte olan lkelerde entegrasyon hareketlerinin karfllaflaca baz
sorunlar da mevcuttur. Bu sorunlarn kayna geliflmekte olan lkelerin gen veya
yeni bamszlk kazanmfl lkeler olmalardr. Fransz htilalinin 1789dan sonra
ulus-devlet fikrini yaymas, imparatorluklarn dalmasnn en nemli sebeplerinden biridir. Yirminci yzyln ikinci yarsna kadar bu dalma devam etmifl, Sovyetler Birliinin 1991de dalmasyla son bulmufltur. Geliflmekte olan lkelerin
entegrasyon sorunlar da iflte henz kurumsal dzenlerini bu lkelerin tam olarak
kuramamfl olmalarndan kaynaklanr. Bu sorunlar genel bafllk altnda toplayabilir ve kutuplaflma, blge ii ticaret sapmas ve sorunlarn politizasyonu
olarak snflandrabiliriz.
Kutuplaflma, temel olarak yukarda da bahsedilen geri brakma etkisinden kaynaklanmaktadr. Entegrasyon sonras kaynaklar daha geliflmifl lkelere kaymaktadr. Eer uygun bir tazmin mekanizmas oluflturulmazsa entegrasyon yeleri bundan rahatsz olmakta, sonuta entegrasyonun dalmasna kadar gidilebilmektedir.
kinci temel sorun, ulusal politikalarn birlik iinde ekonomik sapmalar meydana
getirmesidir. Bunun nne geebilmek iin uluslarst (supranational) bir otoritenin oluflturulmas gerekir. nc sorun ise entegrasyonda ortaya kan sorunlarn ok abuk politize edilmesidir. Hemen hemen btn geliflmekte olan lkeler
milli hkimiyetlerine dflkn olduklarndan ekonomik alanda salkl deerlendirme imkanndan mahrumdurlar. Bamszlklarn yeni kazandklar iin uluslarst
bir otoriteye teslim olmalar zor olmaktadr. Kararlarnda bamszla ok titizlenmektedirler.
SIRA SZDE
thalat ikameye dayal kalknma modelini nasl deerlendirebiliriz, bu modelin baz sakncalar var mdr?
D fi N E L M
D fi N E L M
ENTEGRASYONUN BAfiARI fiARTLARI

S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Entegrasyona
lkeler, daima fayda-maliyet analizi yaparlar. Baflarl bir enS Okatlan
R U
tegrasyon iin bu da yeterli deildir; ayrca entegrasyonun yararlarn, tm blge
lkeleri asndan gz nnde bulundurmak gerekir. Piyasann btnleflmesi iin
DKKAT
blge lkelerini birbirine balayan bir taflma a kurmak ve yine demeler dengesinde karfllafltklar zorluklarn, bafllangta olmasa bile, ilerdeki evrelerde stesinSZDE
den gelme SIRA
abas
iinde olmak gerekir. fiimdi baflarl bir entegrasyonun genel
flartlar zerinde sra ile durmaya alflalm.

AMALARIMIZ
Geliflmifllik
ve Kaynak Donanm
Entegrasyona ye lkeler, entegrasyonun baflarl olmas iin, kalknma dzeyleri

itibariyle birbirine
yakn olmaldrlar. Baz lkeler ok geri kalmfl, dierleri nispeK T A P
ten ileri bir kalknma dzeyinde bulunuyorlarsa, entegrasyon baflarl olmak iin
kendisini zorlamak durumunda kalacaktr.
Kalknma dzeyi farkllklar geimlik tarm sektrnn dflnda sanayi sektr
TELEVZYON
farkllklaryla kendini gstermektedir. Sanayileflme politikalar, kaynak donatm
farkllklar, lkeleri farkl dzeyde kalknma aflamasna gtrmektedir. Baz lkelerin sanayileflmek iin takip ettikleri politikalar (tarifelerin ykseklii veya dflk N T ve
E R Nrekabeti
ET
l, kotalar
nleyen baflka unsurlar), dier lkelerde entegrasyona
kadar takip edilmemifl olabilecei gibi, dflk dzeyde de takip edilmifl olabilir.
Sanayi sektr birbirine yakn bykle ulaflmfl ekonomiler aras entegrasyon,

daha baflarl olabilir. Tarife yaplarndaki farkllklar, lkelerin sanayi maliyetleri
hakknda da bize bilgi verebilir. Yksek koruma duvarlarna alflmfl sanayi yaplar, yksek maliyetlerden dolay, entegrasyonun baflarsn nleyecektir. yle lkeler sz konusu olabilir ki, bu lkelerde tarife yaplar, sanayinin entegrasyonda da
zorluk ekmeyecei dzeydedir. Byle lkelerin oluflturduu entegrasyon baflarl
olabilecektir. Kifli baflna verimlilik farkllaflt zaman entegrasyonda skntlar ve
gerilmeler ortaya kar.
Entegrasyonun bafllangcnda, endstriyel karlar birbirinden byk farkllklar
arz ediyorsa, bu da baflar flansn azaltacaktr. Entegrasyonun baflarl olabilmesi
iin kar farkllklar minimize edilmelidir. Bu ise lek ekonomilerinden yararlanmay ve yeni endstrilerde uzmanlaflmay salayacaktr.
Entegrasyonda, daha ileri dzeyde sanayileflmifl bir veya birka ye bulunabilir. Bu lkelerin, entegrasyon alan iin rettii rnlerden bir ksmnn retimi dier lkelere devredilebilir. Bylece rekabet flartlar eflitlenmeye ynelebilir ve tezatlar azaltlabilir.
Geimlik tarm sektrnn bykl, her fleyden nce ak ve byk bir pazar salamaz, nk doal koruma bu lkelerin dfla almasn nler; ayrca bu
sektrn bykl taflma ve eitim bakmndan gerilii simgelediinden, entegrasyonun baflarsnn aleyhine durumlara yol aar.
Emek ve sermaye donatm itibariyle lkeleraras farkllklara deinmekte de
yarar gryoruz. Baz lkelerde emek bol olduundan fiyat dflk olabilir. Bazlarnda ise sermaye ucuz faktr durumunda bulunabilir. Serbest ticaret blgesi
oluflturulan bir blgede bu durum, uzmanlaflma asndan yarar salayabilecektir.
Fakat byle durumlar emek ya da sermaye youn tekniklerin kullanlmas sonucunu dourabilecektir. Ancak deiflikliklerin arzu edilmemesi, entegrasyona girifli engelleyebilir. Geliflmekte olan lkeler arasnda emek ve sermayede fiyat farkllklarnn nemli olmamas bu lkeler aras entegrasyonda uzmanlaflmann yararlarn
azaltmaktadr. Bu yzden faktr hareketi de genellikle snrl kalacaktr.
Emekle toprak arasndaki durum da byledir. Eer emek-toprak oran lkeler
arasnda emek akfln hzlandracak dzeyde deilse, lkeler entegrasyondan nce uzmanlaflmfl demektir ve g sorunu olmayacaktr. Fakat iklim ve corafi flartlar farkl olan lkeler arasnda bu akfl her zaman sz konusu olabilir. Maden kaynaklarndaki farkllklar da ticaretin artmasn teflvik eder. Tarifeler kalkt takdirde bu maddelerin kullanm blge iinde artar. Ancak sz konusu mallarn arz
elastik deilse ve nc lkelerin talebi de inelastik deilse, blgeden dfla yaplan ihracatn deeri dflecektir. Fakat blgenin bir ya da bir ka lkesi, baz mallarda tekel gcne sahipse o takdirde bu lkeler, ortak politika ile ticaret hadlerini lehe evirebilirler.
Altyap mknlar
Bu daha ziyade geliflen lkelerin problemidir. Geliflmekte olan lkeler, aralarnda
kurulmamfl altyap iliflkilerinden dolay, ulafltrma ve haberleflme skntlar ekmektedirler. Bu durum piyasalar arasnda geifli engellemektedir.
Geliflmekte olan lkelerde demir yolu balantlarnn bulunmayfl nedeniyle ticari faaliyet lkelerin byk limanlar arasnda yrtlmeye alfllmaktadr. Ky
merkezlerinin i ksmlarla demir ve kara yolu balantlar yok denecek kadar azdr. Geliflmifl lkelerde bu byle olmayp limanlarla, demir ve kara yolu balantlar youndur. Bu lkeler arasnda entegrasyonun altyap sorunu yok denecek ka-
183
Doal Koruma: Bir lkenin

corafi flartlarnn o lkeyi
hem dnyadan hem de i
blgelerini birbirinden
soyutlamas durumu.
184
dar azdr.
Geliflmekte olan lkelerin yol flebekesi youn olarak kullanlmadndan, kaynaklar atl kalmakta, maliyetler ykselmektedir. Blge lkelerinin aralarndaki yol
sorunu bir ya da birka lkenin deil, entegrasyonu oluflturan lkelerin birlikte zebilecekleri bir sorundur.
Haberleflme de ulaflm a kadar nemli grlmektedir. Geliflmekte olan lkeler arasnda, altyap kolaylklar entegrasyonun baflarl olabilmesi iin gereklidir.
Geliflmekte olan lkeler asndan nemi, kaynaklar daha rasyonel kullanma imkn vermesi yannda, kaynaklara ulaflma imkn da salamasndan gelmektedir.
Altyap yetersizliinin ortaya koyduu doal koruma flartlar yumuflatlmazsa entegrasyonun baflarl olmas mmkn olamayabilecektir.
demeler Dengesi ve Dviz Kuru

Baflarl bir entegrasyon iin kabul edilmifl demeler dengesi ve dviz kuru politikas, blge iin nem arz eder. Blge iinde yanlfl ynlendirilmifl dviz kuru politikas, tarifeler kadar i ticarete engel olabilir. Aflr deerlenmifl kurlar blge lkelerini blge dflndan ithalata zorlayabilir. Entegrasyondan sonra rekabet flartlar
deifleceinden, ticaret sapmas hem blge iinde hem de blge dflnda, yeni ticaret kalplarnn oluflumuna sebep olacaktr. Bundan dolay dviz kurunu piyasann
istedii dzeyde tutmak kolay deildir. Aralarnda i bamllk artarken blge lkelerinin, kendi dviz kurlarnn ticarette iflbirliine ve yabanc yatrma engel olacak flekilde deerlenmesine izin vermemelidirler.
Ticaret sapmasnn ye lkelerin demeler dengesine etkisi, ticarete konu olan
mallarn CIF (cost-insurance-freight: maliyet, sigorta, navlun) fiyatlarnn artmasdr. Bu durumda ortaya kazan salayan ve zarar gren lkeler kacaktr. Entegrasyondan beklenen, ithal eden lkenin zararnn tazmininin salanmasdr. Blge
iinde ticarette bulunmak ve fazla veren lkelerin, ak veren lkelerden mal satn
almasn salamak bir nevi tazmin anlamna gelir. Byle durumlarda, devalasyona da msaade edilebilir. Fakat bu devalasyon ortaklara ynelen bir devalasyon
olmayp genel bir devalasyon olmaldr.
fiunu belirtmek gerekir ki, blgede ticaret ve deme sorunlarn zmenin en
kestirme yolu, blge lkeleri arasnda finansal kurulufllarn oluflturulmasdr. Bylece bir yandan dfl ticareti ak veren lkelerin, ksa vadeli finansmanlar salanabilecek; te yandan ortak politikalarn kredilendirilmesi mmkn olacaktr. Bunun
bir dier katks da artan ticaretin, ticaret finansmanndan ve merkez bankalar aras iflbirliinden teknik anlamda yararlanmasdr.
Bir baflka husus da bu noktada bir demeler birlii mekanizmas oluflturulmasdr. Bu mekanizma ile ak veren lkelere kredi vermek fazla veren lkelerden
de kaynaklar kanalize etmek mmkn olacaktr. Mekanizma, bugn faaliyette bulunan IMF yahut Avrupa demeler Birlii hviyetinde olabilir. Krediler otomatik
olarak devreye sokulabilecei gibi, geri deyen lkelere, bu deme srasnda ulusal paralarn kullanma imkn verilebilir. Bylece entegrasyonunun mali cephesindeki sorunlar zlme imkn bulabilecektir.
Ulusal Egemenlik Anlayfl

Entegrasyonun baflarl olma flartlarndan biri de ulusal ekonomik politikalarn
uyumlafltrlmasna alfllmasdr. Bir anlamda ekonomik politikalar zerinde, entegrasyonu oluflturan lkelerin stnde yeni oluflturulmufl otoriteler karar alma durumunda olacaktr. Az geliflmifl lkeler aras entegrasyonun en nemli sorunlarn-
dan biri egemenlik anlayflndan kaynaklanmaktadr.

Ekonomik entegrasyon ile lkenin zerinden kontrolnn kalkt ilk alan, tarife politikas olacaktr. Serbest ticaret sz konusu ise, sadece blge lkeleri karflsnda, ortak pazar sz konusu ise hem blge lkeleri kendi aralarnda hem dfla
karfl ortak bir tarife politikas gtmek durumunda kalacaklar; dolaysyla nc
lkelerle ticari iliflkilerinde ulusal egemenlik alanlar daralacaktr.
Entegrasyonu oluflturan lkeler, kalknma politikalarnda da kendi bafllarna
davranamazlar. Blgenin btnyle kalknmas sz konusu olduundan, herhangi
bir lkenin kendi politikas asndan entegrasyondan ayr dflmesi, entegrasyonu
baflarszla gtrr. nk entegrasyonu oluflturan lkeler ou zaman homojen
deildir.
Faktr hareketlerinde de ayn durum sz konusudur. Bilindii gibi ortak pazar
aflamasnda faktrlerin hareketi serbesttir. cret ve faiz oranlarndaki farkllklar
entegrasyonun blgeleri arasnda sermaye ve emein akflna yol aacaktr. Geri
tam serbestlik salansa bile bu faktrlerin blgeler ve lkeler arasnda hareketlilii snrl dzeyde kalmaktadr. Faktr hareketi blgeler aras faktr fiyatlarnn
dengelenmesine katkda bulunmakta, emek ve sermaye ktln nleyerek kalknmay hzlandrmaktadr ama bu ye lkeler arasnda geliflme farkllklarna sebep
olabilir ve politik adan kabul edilmeyebilir.
Bir lkenin uygulad ve dierlerini dolayl yoldan etkileyebilecek bir i ekonomik politika, ya da dorudan etkilemeye ynelik bir dfl ekonomik politikann
olumsuzluklarna tepkiye sevk etmesi mmkndr. Entegrasyonda bu tr atflmalar nlemek iin uluslararas kurumlarn, yavafl ama belirsizliklere daha az teslim
anlamnda bir politika takip etmesi baflary artrma imkn verecektir.
Blgesel Yatrm Politikas

Entegrasyonun ticarete ve sanayide kapasite kullanmna etkisi hemen ortaya kmakla birlikte, ou yararlar ancak uzun vadede grlebilir. Bundan dolay, hem
lek ekonomilerinden hem de uzmanlaflmadan yararlanmak iin yeni yatrm kararlarnda da uyum salamak gerekir. Bunun iki temel nedeni vardr: Birincisi, lkelerin tek bafllarna uyguladklar politikalarla yatrmlardan yeterli lde yararlanamamas ihtimali, ikincisi de daha sonra tazmin sorununun ortaya kmasnn
nlenmesini salamaktr.
Yatrm kararlarnn blgesel olarak uygulanmas, kaynaklarn blge iinde daha iyi deerlendirilmesini salayacaktr. Ayn alana, kaynak yneltmekle ortaya kacak kaynak israfnn nne, kaynaklarn koordinasyonu yoluyla gemek mmkndr. Bunun bir dier faydas da lkelerdeki kalknma farkllklarndan dolay
ortaya kabilecek sorunlara zm bulmak, kalknma srecinde faydalar eflit olarak datmak ve ayn byme hzn salamaktr. Endstrilerin yerlefliminden doabilecek ekiflmelerin de nne geilebilecek olan bu ortak yatrm politikasyla,
blge ii ticaret dengelerinin korunmasna da yardm edilecektir.
Yatrm politikas, taflma maliyetlerinin azaltlmasn da salayabilir. Taflma
problemi nemli bir maliyet unsurudur ve bundan nceki altyap bafll altnda,
konu zerinde durulmufltur. Yatrmlar merkez olarak planlanrsa, birbirinden girdi kullanan firmalarn rn maliyetlerinde azalma olacaktr. Fakat mallarn tketiciye ucuz ulaflm da nemlidir. Yatrm politikasn koordine ederken bu tr amalara ters dflen kararlar alnmamaldr.
Yatrmlarn dalmnda temel kriterler de bulunabilir. Bunlardan birincisi,
aka karfllafltrmal avantajn olup olmadna; ikinci olarak bu endstrilerin sz
185
186
konusu lke veya blgede rneklerinin var olup olmadna; nc olarak da lkede bu endstriyi kurma arzusunun bulunup bulunmadna bakmak gerekir. Bu
temel kriterlerden hareket edildii takdirde entegrasyonun baflarszlk nedenleri
azaltlabilir.
Blgesel Dengesizlikler ve Tazmin Mekanizmas

Blgesel yatrm politikasyla btn sorunlar zmek mmkn deildir. Baz lkeler ilerleyen dnemlerde geri brakma etkisinden flikyet edebilecei gibi, bazlar
da bu durumdan memnun olabilirler.
Kalknmay btn lkelere eflit flartlarda yaymak her fleye ramen mmkn olmayabilir. demeler bilanosunda srekli ve srarl ktleflmeler olmas, yksek ithalat fiyatlar nedeniyle yurt ii fiyatlarn ykselmesi, blgesel rekabetten dolay istihdam ve ekonomik aktivite dzeyi zerine ters etki; ithalattan vergi almama sonucu kamu gelirlerindeki azalmann yerini dolduramama, sanayileflme iin gelecekten mitli olunmamas gibi durumlarda tazmin prensibini devreye sokmak gerekecektir. Bu prensibe gre, herhangi bir nedenle ortaya farkllk karsa bu farkllk, farklla sebep olan lke ya da birlik yeleri tarafndan tazmin edilmelidir.
Avrupa Birlii bu konuda baflarl bir rnek vermifltir. spanya, Portekiz, Yunanistan, rlanda, talya ve son katlan Dou Avrupa lkeleri bu tazmin mekanizmasndan byk kaynaklar elde etmifllerdir.
Tamamlayclk ve Rakiplik Tartflmas

lke iinde tarifelerin arkasnda yksek maliyetle alflan endstrilerin rnlerinin
yerini, birlie ye lkelerin daha dflk maliyetle rettikleri rnlerin alacandan
daha nce bahsetmifltik. Bu, etkinliin artmasn ve ticaret yaratlmasn salar. Aksine eer retim daha dflk maliyetli reticiden daha yksek maliyetli reticiye
kayarsa bu da kaynak israfna ve etkinliin ve refahn azalmasna sebep olacaktr.
Ticaret yaratlmas etkisinin ticaret sapmas etkisinden byk ya da kk olmas
ticaret hacmine olduu kadar maliyetler arasndaki farka da baldr. yleyse hangi grup lkeler ekonomik entegrasyona gitmelidir?
lkeler birbirlerine karfl flu drt durumda bulunabilirler:
Aktel rakip-potansiyel rakip
Aktel tamamlayc-potansiyel tamamlayc
Aktel rakip-potansiyel tamamlayc
Aktel tamamlayc-potansiyel rakip
Bu durumlardan ilk ikisi gnmz entegrasyon hareketlerini aklayabilecek
ereveler sunmaktadr. Aflada yapacamz aklamalar bu anlamda deerlendirilmelidir.
Eer birlii oluflturan ekonomiler rakip ekonomilerse (byk lde benzer
mallar retme veya maliyet yaplar itibariyle birbirine yakn olma durumu) bu durum, rnler arasnda ikame frsatlar yaratacandan ticaret yaratlmas etkisi byk olacaktr. Fakat o maln en dflk maliyetli reticisi birlik dflnda kalyorsa bu
istisnai olarak ticaret sapmas etkisine yol aacaktr. Tamamlayc (birbirinden farkl mallar reten veya maliyet yaplar arasndaki fark byk) ekonomiler arasnda
oluflturulacak entegrasyonda kaynaklarn yeniden dalm fazla etkilenmeyecei
iin ticaret yaratlmas ok byk olamayacaktr.
Bu geleneksel rekabeti-tamamlayc grfln aksine tamamlayc ekonomilerin
kurduu bir gmrk birliinin rakip ekonomilerin kurduu bir gmrk birliine
gre ticaret yaratlmas bakmndan daha fazla kazan salar diyen iktisatlar da
187
vardr. nk birlik iinde ticaretin genifllemesi, yelerin yurt ii retimlerini esas

olarak etkilemeyecektir. Bu bizi kalknma bakmndan ayn dzeyde olan ekonomilerin birleflmesi gerektii sonucuna gtrr. Fakat eer gmrk birliini oluflturan ekonomilerin genifl piyasasndan yararlanma imkn olur ve de kalknma iin
gerekli fonu temin etmek mmkn olursa, yukardaki grfle paralel olarak, geliflmifl lkelerin oluflturaca birlie bir az geliflmifl lke girebilir, tamamlayc lkelerin entegrasyonu da yararl olabilir. Bu bakfl as gmrk birliine ye lkelerin
potansiyel tercih fonksiyonlarna sadece sanayileflme ve istihdam yaratlmas deil,
ayn zamanda dviz tasarrufu salama, sermaye yaratlmas gibi hususlar da dahil
ederek geleneksel teoriden ayrlr. Bu adan yaklaflldnda ticaret yaratlmas ve
ticaret sapmas tabirleri yerini kalknma yaratlmas ve kalknma sapmas tabirlerine brakacaktr. Geliflmekte olan lkeler konusuna ilk eilen yazarlar olarak
Cooper ve Masselin grflleri tamamlayc ekonomilerin daha baflarl bir entegrasyon oluflturacaklar ynndedir.
Rekabet ve tamamlayclk unsurlar, rekabetin etkinliine baldr ki bu da ayn kalknma aflamasnda bulunan ekonomiler arasndaki birlikten salanabilir. Bunu da en iyi flekilde geliflmifl lkelerin aralarnda oluflturduklar birlik temin eder.
Eer geliflmekte olan bir lke bu birlie girecekse ocuk sanayilerinin korunmasn salamak iin bir intibak devresine ihtiya duyabilir.
Birlik ncesinde maliyetler arasndaki fark byk olduu takdirde birlik kurulduktan sonra elde edilecek yarar da byk olacaktr. nk bu sayede kaynaklar
daha etkin olarak dalacaktr.
Birliin, birlik dflna uygulad tarife seviyesini de bu arada belirtmek gerekir.
Eer birlik kurulduktan sonra ortak dfl tarife dflk bir oranda tutulursa bu, en dflk maliyetli reticinin birlik dflnda kalmas ihtimalini azaltaca iin retim etkisi ve ticaret yaratlmas etkisi byk olacaktr.
Oluflturulan birliin genifl bir piyasasnn olmas da ticaret sapmas etkisini azaltacaktr. Fakat ok genifl piyasalarda taflma maliyetleri sorun yaratabilir. nk ticarete en byk engellerden biri de taflma maliyetleridir.
Ama, ticaret olduu takdirde bize gre de geliflmifl lkeler aras entegrasyon
daha yararldr. Fakat geliflmekte olan lkelerin temel sorunu kalknma olduundan, bu lkeler aras entegrasyon eksikleri tamamlama ve ekonomik kalknmay
gereklefltirme amacna ynelik bulunmakta bu nedenle byk lde tamamlaycla ihtiya gstermektedirler.
SIRA SZDE
Geliflmekte olan lkeler, entegrasyon yolunda ne tr zorluklarla karfllaflabilirler ve bu

zorluklar nasl aflabilirler?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ

AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
188
zet

A M A

A M A
Entegrasyon kavramn anlamak ve yakn olduu kavramlarla iliflkisini tanmlayabilmek

Entegrasyonun eflitli tanmlar yaplmakla birlikte tam ve genel bir entegrasyonun esas kriteri,
ayn mal ve hizmetlerin fiyatlarnn her yerde ayn veya birbirine yakn olmasdr. Ekonomik entegrasyon ve ekonomik iflbirlii birbirine yakn
kavramlardr. Ancak aralarnda nemli farklar da
bulunmaktadr. Bu farklara ramen, her entegrasyonun temelinde ekonomik iflbirliinin yatt
da akldan karlmamaldr.
Entegrasyonlar hem kurulufllarnda hem de geliflme srelerinde deiflik aflamalardan geer.
Serbest ticaret blgesi, gmrk birlii, ortak pazar, tam ekonomik birlik, siyasal btnlk entegrasyonun aflamalarn ve deiflik entegrasyon
tiplerini oluflturmaktadr.
Ekonomik entegrasyonun statik ve dinamik etkilerini tanmak ve entegrasyona dahil olan lkelerin refahndaki artfl veya azalfllarla ilgili sonulara ulaflabilmek
Entegrasyonun ticaret yaratlmas ve ticaret sapmas olmak zere iki temel ekonomik etkisi olmaktadr. lkeler entegrasyona gittikten sonra
refahlarnn artp artmayaca bu etkilere baldr. Genel olarak ticaret yaratlmas etkisi, ticaret
sapmas etkisinden byk olduunda entegrasyonun lke refahn arttraca sylenir. Entegrasyonun statik etkileri ksmi denge analizi ve
genel denge analizi aletleri ile incelenmektedir.
Entegrasyonun dinamik etkileri ise kalknma zerindeki etkileridir. Bu etkiler ise pazarn bymesinin salad kalknmay da arttran sonular
dourur; ticaret haddinin birlik lehine olmas, lek ekonomileri, dflsal yararlar bunlardandr.

A M A

A M A

A M A
zellikle geliflmekte olan lkelerin entegrasyon

blgesi oluflturmalar ve bu oluflumlarn kalknmaya katksn ifade edebilmek
Geliflmekte olan lkelerin entegrasyondan amac kalknmalarn piyasa mekanizmasndan kopmadan gereklefltirmektir. Bunun iin imkanlarn birlefltirerek sanayilerini gelifltirmeyi, ticaret
hadlerini iyilefltirmeyi, ortak dflsal yararlar elde
etmeyi amalamaktadrlar.
Geliflmekte olan lkeler arasndaki entegrasyon
hareketlerini incelemek ve entegrasyonun baflar
flartlarn ortaya koyabilmek
Geliflmekte olan lke entegrasyonlar hem ihracatlarn gelifltirmeyi hem de zorunlu olmayan ithalatlarn ksmay amalamaktadr. Sbvansiyonlar maliyetli olduundan ie kapanarak ithalat
ikame de pazardan kopma anlam tafldndan
entegrasyon makul bir ara yol gibi grnmektedir. Ancak, bu lke entegrasyonlar ulusal egemenlik, kutuplaflma ve politizasyon sorunlaryla
sknt ekmekte ve baflarsz olmaktadr.
Ekonomik entegrasyonlarn baflarl olacan
aklayabilmek
Yaflanan deneyimlerle kurulan btn entegrasyonlarn baflarl olamadklarn biliyoruz. Entegrasyonlarn baflars altyapnn iyi alflmasna,
farkllklarn iyilefltirilmesine, haksz geliflmelerin
tazmin mekanizmasyla dzeltilmesine, kaynak
tamamlayclna ve piyasa etkinliine baldr.
Sorunlarn politize edilmemesi, kutuplaflmalara
meydan verilmemesi gerekir.
189
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi entegrasyonun aflamalarndan deildir?
a. Gmrk Birlii
b. Ortak Pazar
c. Siyasi Birlik
d. Snr Ticareti
e. Tam Ekonomik Birlik
2. Afladaki nermelerden hangisi doru deildir?
a. Btn entegrasyon hareketlerinin arkasndaki
temel ama siyasi btnle ulaflmaktr.
b. Geliflmekte olan lkelerin entegrasyondan temel beklentisi kalknmay hzlandrmasdr.
c. Serbest ticaret blgesinin yeleri, nc lkelerle iliflkilerinde tamamen kendi ulusal karlar dorultusunda hareket edebilirler.
d. Ortak Pazar aflamasnda retim faktrlerinin serbeste dolaflm da salanr.
e. Gmrk birlii aflamasnda, birlii oluflturan ye
lkeler, kendi aralarnda ticarete konan btn
engelleri kaldrdklar gibi; nc lkelere karfl da ortak bir gmrk tarifesi uygularlar
3. Ticaret yaratlmasnn lke refah zerindeki etkisi
ile ilgili olarak aflada verilenlerden hangisi doru deildir?
a. Refahn artmas iin ticaret yaratlmas etkisi ticaret sapmas etkisinden byk olmaldr.
b. Partner lkelerin rettikleri mallara talep byk
ve nc lkenin ihracatna talep dflk olmaldr.
c. nc lkelerde ticaret engelleri ne kadar yksekse, ticaret yaratlmas gmrk birliinde o kadar yksek olur
d. nc lkelerin arz ne kadar inelastikse, birliin kazanc o kadar yksek olur.
e. Maliyet yaplarnn, ayn mallar iin birbirine yakn olmas ticaret sapmas etkisini arttrr. Farkl
maliyet yaplarnn varl ise ticaret yaratlmas
lehinedir.
4. Afladakilerden hangisi ekonomik entegrasyon ile

ekonomik iflbirlii arasndaki farklardan deildir?
a. Entegrasyonda uluslar st bir otorite lkeler
adna karar alma durumunda iken ekonomik iflbirliinde ulusal hkimiyet korunarak daha snrl ekonomik iliflkiler kurulmaktadr.
b. Entegrasyon sreci, genellikle bir blgenin oluflumuna yol amaktadr. Ekonomik iflbirlii ise
corafi olarak bir blgeye dayanmak zorunda
deildir.
c. Entegrasyon, sosyal ve ekonomik alt yaplar birbirine yakn olan lkeler arasnda oluflturulabilirken, iflbirliinde byle bir zorunluluk yoktur.
d. Ekonomik iflbirlii, ekonomik entegrasyon olmadan anlam kazanmaz.
e. flbirlii farkllaflmay azaltma, entegrasyon ise
farkllaflmay kaldrma olarak anlafllabilir.
5.
P
DA
SA
P0
PC
PB
PC
PB
0
SC
SB
k
SC
SB
h
L
A lkesi ithalatna PB-PB kadar ad-valorem gmrk vergisi uygulad ve C ile gmrk birlii kurmufl olduu
durumu gsteren yukardaki flekle gre, afladakilerden hangisi dorudur?
a. Eer h>g+k ise sapan ticaret yaratlan ticaretten
byk demektir, bu da gmrk birliinin refah
azaltaca anlamna gelir.
b. Eer h<g+k ise, sapan ticaret yaratlan ticaretten
byk demektir, bu da gmrk birliinin refah
azaltaca anlamna gelir.
c. MN kadar ithalat Cden Bye kaymfltr.
d. Fiyatlarda PB den Pcye dflme A lkesinde retici rantn veya fazlasn (e+f+g+k) alan kadar
arttrr.
e. LM ve NK B lkesinin ithalatndaki artfl gstermektedir.
190
6. Afladakilerden hangisi entegrasyonun baflar flartlar arasnda deildir?

a. Entegrasyona ye lkeler, entegrasyonun baflarl olmas iin, kalknma dzeyleri itibariyle birbirine yakn olmaldrlar.
b. Entegrasyonu oluflturan lkeler mutlaka tamamlayclk iliflkisi ierisinde bulunmaldr.
c. Entegrasyona giden lkeler arasndaki altyap
flebekesi kurulmufl olmaldr.
d. lkeler arasndaki demeler bilanosu dengesizliklerini giderecek bir demeler birlii mekanizmas ifller durumda olmaldr.
e. Kutuplaflmadan kaynaklanacak sorunlarn nne gemek iin birlik baznda bir blgesel yatrm politikas belirlenmelidir.
7. Afladakilerden hangisi ithalat ikameye dayal modelin mahzurlarndan biri deildir?
a. Kalknma iin gerekli girdilerin fiyatn artrarak
sektrlerde (tarm, sanayi) ihra ynl geliflmeye engel olmaktadr.
b. thalat yapsnda meydana gelen deiflmeler ithal ikamesine bal ekonomilerin esnekliini
azaltmaktadr
c. Yabanc sermaye tarife fabrikalar fleklinde lkeye ekilmektedir. Bu geliflme sanayide ikili bir
yapnn oluflmasna neden olmaktadr
d. Tarife fabrikalar fleklinde gelen yabanc sermayenin getirdii teknoloji, lkenin kendi teknolojisini retmesini zorlafltrmaktadr.
e. Yabanc firmalar daha ok sermaye youn teknoloji kullandndan, geliflmekte olan lkelerin
iflsizlik sorununu zmede yardmc olamamaktadr.
8. Afladakilerden hangisi, gmrk birliklerinin, birlii
oluflturan blge iin salayaca yararlar arasnda saylamaz?
a. Dflsal tarifeler blge iinde yeni endstrilerin
oluflumunu salayacaktr.
b. Gmrk birlikleri ticaretin artmasn saladndan, ticaretten salanan kazanc da artracaktr
c. Etkin olarak faaliyette bulunmayan endstrileri
daha etkin alflmaya zorlayacaktr
d. Blgenin ticaret hadlerini iyilefltirme yoluyla kalknmay hzlandrabilir
e. Birlii oluflturan lkeler arasnda gelir dalm
farklar azalacaktr.
9.
lke
retim Maliyeti
20
15
10
Tablodaki bilgilere gre A lkesi bafllangta T8lik ayrmc olmayan tarife uygulamaktayken, B lkesi ile gmrk birlii kurar ve birlik Cye karfl ayn tarife dzeyini
korursa afladaki etkilerden hangisi oluflur?
a. Birlik kurulduktan sonra mal sadece A retir.
b. C daha ucuza rettiinden mal Cden almaya
devam eder.
c. Ticaret Cden B ye kayar, ticaret sapmas etkisi
ortaya kar.
d. lke daha nce kendisi rettii mal Bden almaya bafllar, ticaret yaratlmas etkisi ortaya kar.
e. A lkesinin refahnn artt kesin olarak sylenebilir.
10. Tablo 8.3teki bilgilere gre A lkesi bafllangta
T12lik ayrmc olmayan tarife uygulamaktayken, B lkesi ile gmrk birlii kurar ve birlik Cye karfl ayn tarife dzeyini korursa afladaki etkilerden hangisi oluflur?
a. Birlik kurulmadan nce A lkesi mal Cden almaktadr.
b. Birlik kurulmadan nce A lkesi mal Bden almaktadr.
c. Ticaret Cden Bye kaymfl, ticaret sapmas etkisi
ortaya kmfltr.
d. Birlikten nce A lkesi mal kendisi retirken,
flimdi Bden almaktadr, ticaret yaratlmas etkisi
ortaya kmfltr.
e. A lkesi C lkesi ile birlik kursa idi ticaret sapmas etkisi daha byk olacakt.
191
Yaflamn inden
EKONOMK ENTEGRASYON RNEKLER
Dnya haritasn gz nne aldmzda, flyle veya
byle bir entegrasyon aflamas iinde bulunmayan lke
olmadn grrz. Doudan Batya, Kuzeyden Gneye; geliflmiflten az geliflmifle btn lkeler pazarlarn bytme gayreti iindedir. Bu gayretin sadece bir
ekonomik gayret olmadn, siyasi amalar da ierdiini bu arada belirtelim. Ortak din, dil, rk, medeniyet ve
siyasal (politik) hedefler, entegrasyon oluflturmada ortak zemin oluflturur. Biz buradaki ayrm lkelerin ekonomik olarak geliflmifl ve geliflmekte olan lke olmalarna gre yapmfl bulunuyoruz.
Geliflmifl lkeler Arasndaki Ekonomik
Entegrasyonlar
1. Avrupa Birlii (European Union, EU) 25 Mart
1957de imzalanan Roma Antlaflmasyla kurulmufltur. Tamam Avrupa lkesi olan 28 tam yesi vardr. Trkiye AB ile yelik grflmelerini yrten
bir lkedir..
2. Kuzey Amerika Serbest Ticaret Birlii (Northern
America Free Trade Association: NAFTA) 3 Ocak
1987de kurulmufltur. yeleri Amerika Birleflik Devletleri Kanada ve Meksikadr. 1993 baflndan itibaren Meksikada birlie dahil edilmifltir.
3. Avrupa Serbest Ticaret Blgesi:(European Free Trade Association: EFTA) 1959da Stockholm Antlaflmasyla kurulmufltur. Gittike dalmaktadr. Son
olarak Portekiz, Avusturya, sve ve Finlandiyann
Avrupa Birliine katlmasyla ye says Norve, svire, zlanda olarak e dflmfltr. Bu lkelerin
de AB ile serbest ticaret anlaflmalar vardr. 1991de
AB lkeleriyle bu lkeler arasnda bir ekonomik
alan oluflturulmufltur.
Geliflmekte Olan lkeler Arasndaki
Entegrasyonlar
1. Mano River Birlii (Mano River Union:MRU) Ocak
1973 ylnda kurulmufltur. yeleri Guinea, Sierra
Leona ve Liberyadr.
2. Dou ve Gney Afrika lkeleri Tercihli Ticaret Blgesi (Preferential Trade Area of Eastern and Southern African States: PTA), Aralk 1981de kurulmufltur. yeleri: Komor, Cibuti, Somali, Uganda, Botswana, Burundi, Etyopya, Kenya, Lesotodur.
3. Merkezi Afrika Gmrk ve Ekonomik Birlii (Central African Customs And Economic Union: UDE-
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
AC) 8 Aralk 1964de kurulmufltur. yeleri Gabon,

Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Kongodur.
Gney-Dou Asya Milletleri Birlii (Associaton of
South-East Asian Nations:ASEAN) Austos 1967de
kurulmufltur. yeleri:Endonezya, Malezya, Filipinler, Singapur ve Taylanddr. Bu lkeler 1992de
aralarnda gmrk birliine geme karar almfltr.
1997de Vietnam, Maynmar, Bruney, Laos, Kamboya ile genifllemifltir.
Arap Ortak Pazar: (Arab Common Market: ACM)
Arap Ekonomik Birlik Konseyinin kararyla 13
Austos 1964te kurulmufltur. yeleri: Msr, Irak,
rdn, Suriye, Libya, Moritanyadr. 1997 Haziranndan itibaren yeniden canlandrlmas istenilerek
harekete geilmifltir.
Krfez flbirlii Konseyi: (Gulf Cooperation Consil:
GCC) Mays 1981de Riyadda imzalanan anlaflmayla kurulmufltur. yeleri: Bahreyn, Kuveyt, Umman,
Katar, Suudi Arabistan, Birleflik Arap Emirlikleridir.
Amac ekonomik olmaktan ok siyasidir ve rann
slam devriminin Krfezde yaylmasnn nn kesmektir.
Kalknma in Blgesel flbirlii: (Regional Cooperation for Development:RCD) 1964 ylnda kurulmufltur. yeleri ran, Pakistan ve Trkiyedir.
1985ten itibaren ad Ekonomik flbirlii rgt
(ECO) olarak deiflmifltir. 1992den itibaren de iine Trk Cumhuriyetleri ve Afganistan alnmfl ve
ye adedi 10a kmfltr.
And Pakt: 1969 ylnda kurulmufltur. yeleri: Peru,
Ekvator, Bolivya, Kolombiya, Venezuelladr.
Orta Amerika Ortak Pazar (Caribbean Common
Market: CARICOM) 1968 ylnda CARFTA (Caribbean Serbest Ticaret Blgesi)adyla kurulmufl, 1973
ylnda CARCOM adn almfltr. yeleri: Guyana,
Jamaika, Trinidad ve Tobago, Antiqua, Belize, Dominik, Grenada, Montserrat, St. Kitts Nevis, St Lucia ve St. Vincenttir.
Latin Amerika Serbest Ticaret Blgesi: (Latin American Free Trade Area:LAFTA) 1960 ylnda kurulmufltur. yeleri:Arjantin, Brezilya, fiili, Meksika, Paraguay, Peru, Uruguay, Kolombiya, Ekvator, Venezuella ve Bolivyadr.
Karadeniz Ekonomik flbirlii Blgesi (KEB):
1991de kurulma alflmalar bafllamfltr. yeleri
Karadenize snr ve yaknl olan lkeler Trkiye,
192
Okuma Paras
Rusya, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya, Grcistan, Ermenistan, Azerbaycan, Arnavutluk, Moldavya, Ukraynadr.
12. Magrep Birlii: 1988 ylnda Kuzeybat Afrika lkeleri arasnda kurulmufl bir serbest ticaret blgesidr. yeleri Fas, Tunus, Cezayir, Libya, Moritanyadr.
13. Asya Pasifik Ekonomik flbirlii (APEC): lkelerinin aralarnda serbest ticaretin oluflturulmasn
amaladklar bir topluluktur. 1989 ylnda kurulmufltur. yeler Amerikadan ABD, fiili, Meksika,
Kanada, Asyadan Japonya, in, Bruney, Endonezya, Filipinler, Malezya, Gney Kore, Yeni Zelanda,
Singapur, Tayland, Avustralya, Papua Yeni Gine,
Hong Kong, Taylanddr. Gereklefltii taktirde
dnyann en byk pazar olacaktr.
14. MERCOSUR, Arjantin, Brezilya, Uruguay, Paraguay
arasnda 1992de kurulmufltur. Gmrk Birliini
amalamaktadr.
15. Geliflen 8ler: D-8 Haziran 1997de, stanbulda Trkiye, ran, Malezya, Msr, Nijerya, Pakistan, Bangladefl, Endonezya arasnda kurulmufl bir kalknma
birliidir.
Dnya Ticaret rgt (WTO)
160a yakn lkenin ye olduu bir kresel ekonomik
entegrasyon hareketidir. Dnya ticaretini ve ekonomik
iliflki kurallarn gelifltirmeyi amalayan bu teflkilatn temeli 1944 ylnda atlmfl, 1947 ylnda Tarife ve Ticaret
Anlaflmasnn (GATT) imzalanmasyla kurulmufl, 1994
ylnda GATT da iine alan bir st flemsiye kuruma dnflmfltr. 12 adet alt anlaflmay barndran rgt, tarifelerden iktisat politikalarna, fikri haklardan hizmet ticaretine her konuda dzenlemeler yapmaktadr.
Hemen hemen btn dnya lkelerinin pazarlarn bytme gayretiyle ekonomik entegrasyona gitmeye alfltklar entegrasyon anda, Avrupa Birliinin geliflim srecinin ayr bir yeri olduu inkar edilemez. Trkiye de Batya ynelme servenini bu birlie tam ye
olma arzusuyla srdrmektedir. Halen devam eden tam
yelik mzakerelerinin nnde ekonomik engellerden
ok siyasi engeller vardr. ABye ye olup daha sonra
yelikten ayrlan lke yoktur. Yani AB bafllangta ifli
ok sk tutmaktadr.
Baflka entegrasyon hareketleri byle deildir. Mesel
Avrupa Serbest Ticaret Blgesi yelerini Avrupa Birliine kaptrmfltr. Latin Amerika Serbest Ticaret Blgesi ikiye blnmfl, yani paralanmfltr. Afrikada oluflturulan entegrasyonlar ya dalmfl yahut geliflmeden kalmfltr. Trkiyenin iinde bulunduu entegrasyon hareketleri iinde de, en ok arlk verdiimiz sre AB srecidir. Trkiye bu srece nemli fedakrlklarda bulunarak devam etmektedir. Sre 1959 ylnda Yunanistann arkasndan Avrupa Ekonomik Topluluuna yelik baflvurusuyla bafllamfltr. Arkasndan 1963 ylnda
Ankara Anlaflmas imzalanmfl; 1971 ylnda imzalanan
Katma protokolle sre devam etmifltir. AB ile aramzdaki ticaret engellerine 1995 Martnda imzalanan Gmrk Birlii protokolyle son verdik. Siyasi endiflelerle
tam yelik hakkmz bir sre engellense de Trkiye,
tam yelik mzakerelerine 2005te bafllamfltr. Mzakereler 35 bafllk altnda srdrlmektedir. Trkiye bu srece ne kadar nem verdiini bu iflle grevli bir bakanlk kurarak gstermifltir. Ancak AB, Kbrs engeliyle sreci fiilen yavafllatmakta, tam yelii geciktirmektedir.
193

1. d
2. a
3. e
4. d
5. a
6. b
7. d
8. e
9. c
10. d
Yantnz yanlfl ise Ekonomik Entegrasyonun

Aflamalar bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Aflamalar bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Statik Etkileri bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Ekonomik Entegrasyon Ekonomik flbirlii bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Entegrasyonun Baflar fiartlar bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Geliflmekte Olan lkeler ve
Entegrasyon bafllkl konuyu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Entegrasyonun Kalknmay
Etkileme Yollar bafllkl konuyu gzden geiriniz.

Sra Sizde 1
Ekonomik entegrasyon ile ekonomik iflbirlii kavramlar arasnda ok yakn bir iliflki bulunmakla birlikte iki
kavram arasnda baz farklar vardr. Entegrasyon sreci,
genellikle bir blgenin oluflumuna yol amaktadr. Ekonomik iflbirlii ise corafi olarak bir blgeye dayanmak
zorunda deildir.
Entegrasyonun ekonomik yaplarda nemli lde deiflikliklere neden olmasna ve yeni ekonomik yaplar
oluflturulmasn ama edinmesine ramen, ekonomik
iflbirliinin byle deifliklikler ortaya koymas zorunlu
deildir. flbirlii farkllaflmay azaltma, entegrasyon ise
farkllaflmay kaldrma olarak anlafllmaldr. Ticaret politikas zerine uluslararas anlaflmalar birinciye, ticarete konulan engellerin kaldrlmas ikinciye rnek olarak
verilebilir.
Entegrasyon, sosyal ve ekonomik altyaplar birbirine
yakn olan lkeler arasnda oluflturulabilirken, iflbirliinde byle bir zorunluluk yoktur. Entegrasyonda uluslarst bir otorite lkeler adna karar alma durumunda
iken ve bunu toplumsal fayday maksimize etmek, ekonomik kaynaklar karfllkl harekete geirmek amacyla
yaparken, ekonomik iflbirliinde ulusal hkimiyet korunarak daha snrl ekonomik iliflkiler kurulmaktadr.
Sra Sizde 2
Serbest Ticaret Blgesi: EFTA: Avrupa Serbest Ticaret
Gmrk Birlii: Trkiye-AB Gmrk Birlii
Ortak Pazar: MERCOSUR Gney Amerika Ortak Pazar.
Tam Ekonomik Birlik: AB lkeleri ortak pazar gereklefltirmifller, hatta gnmzde 17 AB lkesi ortak
para Euro alanna dahil olmufltur.
Siyasal Birlik: Henz bu aflamada bir entegrasyon
bulunmamaktadr.
Sra Sizde 3
Entegrasyondan sonra refahn artmas ticaret yaratlmas etkisinin ticaret sapmas etkisinden byk olmasna
baldr. Ticaret yaratlmas, birlik kurulduktan sonra,
ticaretin daha dflk maliyetli kaynaktan (ye lkeden)
yaplmas, yani ithalat fiyat yurt ii fiyattan dflk olduundan lke ii arz kaynann yerini birlie ye baflka
bir lke arz kaynann almasdr. Ticaret sapmas ise
birlik kurulmadan nce daha dflk maliyetli arz kaynandan yaplan ticaretin sz konusu kaynan birlik
dflnda kalmasndan dolay, birlik iinde daha yksek
maliyetli bir arz kaynandan yaplmas sonucu ortaya
kmaktadr.
Sra Sizde 4
thalat ikameye dayal modelin birtakm mahzurlar grlmfltr; bunlar flu flekilde sralamak mmkndr.
i) thalat yapsnda meydana gelen deiflmeler ithal
ikamesine bal ekonomilerin esnekliini azaltmaktadr.
ii) Kalknma iin gerekli girdilerin fiyatn artrarak sektrlerde (tarm, sanayi) ihra ynl geliflmeye engel
olmaktadr.
iii) Tarifeler olduka koruyucu olduundan, bu uygulama yabanc sermayeyi tarife fabrikalar fleklinde
lkeye ekmifltir. Bu geliflme sanayide ikili bir yapnn oluflmasna neden olmufltur.
iv) Yabanc firmalar daha ok sermaye youn teknoloji kullandndan, geliflmekte olan lkelerin iflsizlik
sorununu zmede yardmc olmamfltr. Btn bunlar gsteriyor ki, geliflmekte olan lkelerin entegrasyonu kalknma yolunda alternatif bir model grmeleri gerekesiz deildir. Sz konusu lkeler arasndaki entegrasyon hareketlerinin altnda yatan temel motifin kalknma midi olduu sylenebilir.
194
Sra Sizde 5
Geliflmekte olan lkelerin entegrasyon sorunlar da iflte
henz kurumsal dzenlerini bu lkelerin tam olarak
kuramamfl olmalarndan kaynaklanr. Bu sorunlar
genel bafllk altnda toplayabilir ve kutuplaflma, blge
ii ticaret sapmas ve sorunlarn politizasyonu olarak snflandrabiliriz. Kutuplaflma, temel olarak yukarda da
bahsedilen geri brakma etkisinden kaynaklanmaktadr.
Entegrasyon sonras kaynaklar daha geliflmifl lkelere
kaymaktadr. Eer uygun bir tazmin mekanizmas oluflturulmazsa entegrasyon yeleri bundan rahatsz olmakta, sonuta entegrasyonun dalmasna kadar gidilebilmektedir. kinci temel sorun, ulusal politikalarn birlik
iinde ekonomik sapmalar meydana getirmesidir. Bunun nne geebilmek iin uluslarst (supranational)
bir otoritenin oluflturulmas gerekir. nc sorun ise
entegrasyonda ortaya kan sorunlarn ok abuk politize edilmesidir. Hemen hemen btn geliflmekte olan
lkeler milli hkimiyetlerine dflkn olduklarndan ekonomik alanda salkl deerlendirme imkanndan mahrumdurlar. Bamszlklarn yeni kazandklar iin uluslarst bir otoriteye teslim olmalar zor olmaktadr. Kararlarnda bamszla ok titizlenmektedirler.
Berglas, E. (1979). Preferential Trading Theory: The

nxn Commodity Case Journal of Political Economy,
87, 1979, s. 315-331.
Bhambri, R. S. (1961). Customs Unions and
Underdeveloped
Countries,
Economia
Internationale, Vol.; 15, s. 235-258.
Cordon, N.M. (1972). Economies of Scale and Customs
Unions Theory, Journal of Political Economy, 80,
No.: 3.
Ertrk, E. (2006). Uluslararas ktisadi Birleflmeler.
Bursa: Alfa-Aktel Yaynlar.
Johann, H. (1977). Economic Integration Among
Developing Countries, Economics, Vol.: 15, s. 141157.
Karluk, R. (2007). Uluslararas Ekonomik Kurulufllar. 6.
Bask, stanbul: Beta Yaynlar.
Kenen, P. B. (1969). The Theory of Optimum Currency
Areas: An Eclectic View, In Monetary Problems of
the International Economy, Eds: R. Mundell, A.K.
Swoboda, University of Chicago Press, s. 41-60.
Lipsey, R.G. (1957). The Theory of Customs Unions:
Trade Diversion and Welfare, Economic Journal.
Vol. 24, ss. 40-46.
Tinbergen, J. (1954). International Economic
Integration. Amsterdam: North-Holland.
Viner, J. (1950). The Customs Unions Issues, New York:
Carnegie Endowment for International Peace.
Chou Yu-MIn (1967). Economic Integration in Less
Developed Countries, The Case of Small Countries,
Journal of Development Studies, No.: 3.
Szlk
195
Szlk
A
Ad-valorem gmrk vergisi: thal edilen maln deeri ze-
Genel denge analizi: ki lke-iki mal modeli kullanlarak
rinden alnan gmrk vergisi.
uluslararas piyasada dengeye ulafllmasn inceler. Dier

bir deyiflle her iki maldan da iki lke tarafndan ne ka-
dar retileceini, tketileceini, dfl ticaret hadlerinin ne-
Bat (mukavele) erisi: Maksimum retim erisi ad da ve-
rede oluflacan ve ihracat ve ithalat miktarlarnn belir-
rilir. retici denge noktalarn birlefltirilmesiyle oluflturu-
lenmesini salar. Genel denge retimde ve tketimde
lan erinin geometrik yerine bat erisi denilmektedir.
etkinliin ayn anda salanmas durumu.

Geri brakma etkisi: Entegrasyon sonrasnda, ekonomik ak-
tivitenin belirli blgelerde younlaflmas sonucu dier
Damping: hracat pazarnda yurtiinden farkl fiyat uygulanmas.
blgelerin greli geri kalmas.

Girdi-kt tablosu: Bir ekonomide nihai mallarn (kt) re-
Denge ticaret haddi: ki lkeli modelde lkelerin teklif eri-
timinde kullanlan ara mallarn ve girdilerin birbiriyle
lerinin kesifltii noktadan geen fiyat dorusunun (ticaret haddi) denge ticaret haddi.
balant katsaylarn gsteren tablo.

Grubel-Lloyd endeksi: Endstri-ii ticareti lmekte kullan-
Devalasyon: Ulusal parann dfl deerinin ani ve iradi ola-
lan endeks. Endeks deeri 1e yaklafltka endstri-ii ti-
rak hkmete dflnlmesidir. Devalasyon sonucun-
caretin, 0a yaklafltka endstriler aras ticaretin youn
da ithal mallar pahal hale gelirken, ihracat yaplan mal-
olduunu gsterir.
larn dfl piyasalarda ucuzlamas.
Gmrk birlii: Birlii oluflturan ye lkeler, kendi aralarn-
Dikey endstri-ii ticaret: Farkl kalitede mallarn ihra ve
da ticarete konan btn engelleri kaldrdklar gibi; n-
ithal edilmesi.
Dinamik karfllafltrmal stnlkler: Zaman iinde tekno-
c lkelere karfl da ortak bir gmrk tarifesi uygular.
lojinin ya da nispi retim faktr donanmnn deiflme-
si sonucu lkelerin karfllafltrmal stnlkleri olan maln
Heckscker - Ohlin Teorisi: Karfllafltrmal stnlkleri lke-
(ya da sektrn) deiflebileceini ileri sren yaklaflm.
lerdeki nispi retim faktr donanm ile mallarn retim
Dorudan yabanc yatrm: lkesi dflnda bir lkede re-
faktr younluklarna dayanarak aklar. Bir lke, nispi
tim yapmak zere bir firmay satn almak, yeni kurulan
olarak daha fazla donanml olduu retim faktrnn
bir firma iin kurulufl sermayesini salamak, mevcut bir
(dier retim faktrlerine gre) youn olarak kullanld-
firmann sermayesini arttrarak sermayesini, teflebbs-
mallarda uzmanlaflmal ve o mallar ihra etmelidir. Bu
n, teknolojisini, iflletmecilik bilgisini ve yatrmcnn
durumda lke uluslararas ticaretten kazanl kacaktr.
kontrol yetkisini de beraberinde getiren yatrmlar.
kinci en iyi teoremi: Serbest dfl ticaret koflullar en iyi
Ekonomik byme: Bir lkede retim faktrleri miktarnda
iken, gmrk birlii nedeniyle ikinci en dflk maliyetli
meydana gelen artfllardan ya da teknolojide meydana
arz kaynana ticaretin sapmas ikinci en iyi durumdur.
gelen geliflmelerden dolay retim imkanlar erisinin
flgc Kst Dorusu: Verili teknoloji ve verili retim fakt-
ileriye doru kaymas durumu.
r (iflgc ve sermaye) miktaryla iflgc kst alnarak
Emek-Deer Teorisi: Deeri sadece iflgcnn oluflturduu-
elde edilecek iflgc youn maln (buday) ve sermaye
nu benimseyen teori. A. Smith Milletlerin zenginlii,
youn maln (bilgisayar) eflitli retim miktarn gste-
onlarn sahip olduu alflma gcdr. D. Ricardo da

benzer dflncededir.
Efl-maliyet dorusu: Bir firmann (reticinin) verili bir bte
ile retim faktr fiyatlar sabitken (deiflmezken) her
iki retim faktrnden (ifl gc ve sermaye) satn alabilecei miktarlarn eflitli bileflimlerini veren doru.
ren doru.
thal ikamesi: thalat yoluyla karfllanmakta olan yurtii talebin teflvik edici ve koruyucu nlemler sayesinde yurtii
retimle karfllanmas.
196
O-
Kemp modeli: ki lkenin retim imknlar ve talep koflulla-
Ortak Pazar: Pazar oluflturan lkeler kendi aralarnda ticare-
rnn zdefl olduu, hatta nispi i fiyatlarn ayn zaman-
te konan btn engelleri kaldrdklar gibi; nc lke-
da dfl ticaret haddine eflit olduu durumda bile ticaret
lere karfl da ortak bir gmrk tarifesi uygularlar. Ortak
yaplabileceini ve dfl ticaretten kazanlar salanabile-
Pazar retim faktrlerinin serbeste dolaflmdr.
ceini gsteren model.
Otarfli: Kapal ekonomi durumunda retim ve tketimde den-
Ksmi denge analizi: Belirli bir rnn piyasasnda reticile-
ge gsterilir. Bu lkede ancak retilebilen mallar tketil-
rin, tketicilerin veya izlenecek ekonomi politikalarnn

etkileri ortaya konulmas.
mektedir.
rtflen Talep: Nisbi faktr zenginlikleri ve tketici gelirleri-
Kutuplaflma: Geri brakma etkisinden kaynaklanmaktadr.

Ekonomik entegrasyon sonras kaynaklar daha geliflmifl
lkelere kaymaktadr.
nin birbirine benzedii lkelerde talep rtflmektedir.
Kk lke varsaym: Dnya fiyatlarn etkileyemeyecek
Pareto Optimumu: Kaynaklarn yeniden dalm ancak bir
lde rn arz eden lkedir. lkenin corafi bykl-
maln retiminin azaltlmas sonucunda baflka bir maln
kastedilmez. Fiyata etki eden talebin bykl nem
retiminin arttrlmasyla mmkn klnabilecei nokta-
taflmaktadr.
da kurulur.
Laissez faire, laissez passer: Braknz yapsnlar, braknz

gesinler fleklinde evrilen Franszca bu deyifl, serbest pi-
Rakip ekonomi: Byk lde benzer mallar reten veya maliyet yaplar itibariyle birbirine yakn olan ekonomiler.
yasa ekonomisi iinde piyasalara mdahalenin olmamas
Rybczinsky Teoremi: Dnya ticaretinde pay kk bir lke-
gerekliliini savunur. Dolaysyla bireylerin ekonomik fa-
nin retim faktrlerinden birinin artmas durumunda o
aliyetlerine devletin karflmamas ilkesi zerine kuruludur.
faktr youn olarak kullanan mal retiminin (sektrn)
lk olarak Fizyokrasi dflncesinde ortaya kmfltr.
geniflleyeceini, buna karfllk artan faktr daha az kulla-
Linder Teorisi: Sanayi rnleri ticareti genifl lde benzer

gelir grubunda ve benzer beenilere sahip lkeler ara-
nan mal retiminin (sektrn) daralacan gstermifltir.
snda gereklefleceini ortaya koyan teoridir. Linder Te-
S-fi
orisine gre lkeler arasnda ticaret hacmini gelir farkl-
Serbest Ticaret Blgesi: yeleri arasnda mal mbadelesine
lklarnn az olmas ve tketici tercihlerdeki benzerlikler
konan tarife ve kota gibi engelleri kaldrarak mallarn
artracaktr.
serbeste dolaflmn salayan bir anlaflmaya dayanr.
M-N
Mahreler kanunu: Bir mal retildiinde, retimde kullan-
Serbest ticaret blgesinin yeleri, nc lkelerle iliflkilerinde tamamen kendi ulusal karlar dorultusunda
hareket edebilirler.
lan faktrlere yaplan demelerle baflka bir mal satn
Sermaye Kst Dorusu: Verili teknoloji ve verili retim fak-
alnma olana yaratr. Her arz kendi talebini yaratr
tr (iflgc ve sermaye) miktaryla sermaye kst alna-
deyifliyle zdeflleflmifltir.
rak elde edilecek iflgc youn maln (buday) ve ser-
Marjinal ikame oran: Mallardan birinden bir birim daha az

alndnda ayn fayda dzeyinde kalabilmek iin dier
maldan alnmas gereken miktarn oransal ifadesi.
Marjinal teknik ikame oran: Bir retim faktrnn (rnein
sermaye) dier bir retim faktr (rnein iflgc) yerine
kullanlabilirliini (ikame edilebilirliini) gsteren oran.
Merkantilizm: Merkantilizm orta an sonlar ile sanayi dev-
maye youn maln (bilgisayar) eflitli retim miktarn

gsteren doru.
Sermaye Youn Mal: flgcne oranla daha fazla sermaye kullanlarak retilen mallar tanmlamak iin kullanlan kavram.
Spesifik faktr: Ksa dnemde bir mal (sektr) retiminden
dier bir mal (sektr) retimine hareket edemeyen retim faktrleri.
rimi arasnda kalan Dnemdir (1500-1800). Deerli ma-
Stolper-Samuelson Teoremi: Serbest ticaretin iki lke ara-
denleri lkede tutmak ve bu madenlerin dflarya kma-
snda bol olan retim faktrnn fiyatn ykselteceini,
sn engellemek merkantilizmin ana amac olmufltur. S-
kt olan retim faktrnn ise fiyatn dflreceini ve
mrgeciliin ve ticari faaliyetlerin artt dnem.
bu sayede retim faktr fiyatlarn eflitlemeye ynelte-
Nispi fiyat: Greli fiyat. Bir maln dier mal cinsinden fiyat.
ceini gsteren teorem.
Szlk
197
Tamamlayc ekonomi: Birbirinden farkl mallar reten veya maliyet yaplar arasndaki fark byk olan lke ekonomileri.
Teklif erisi: eflitli ticaret hadleri zerinden ithal edecei
mal balyalar karfllnda, ihra etmeyi teklif edecei mal
balyalar miktarn gsteren noktalarn geometrik yeri.
Teknolojik Ak Teorisi: Teknoloji dfl ticareti belirleyen en
nemli retim faktrdr. Teknolojik yenilik sayesinde
lkeler karfllafltrmal stnlk elde etmek.
Tercihlerde Benzerlik Teorisi: Linder Teorisi
Ticaret sapmas: Gmrk birlii kurulmadan nce daha dflk maliyetli arz kaynandan yaplan ticaretin sz konusu kaynan birlik dflnda kalmasndan dolay, birlik
iinde daha yksek maliyetli bir arz kaynandan yaplmas sonucu ortaya kmaktadr.
Ticaret yaratlmas: Gmrk birlii sonrasnda ticaretin daha dflk maliyetli kaynaktan (ye lkeden) yaplmas,
yani ithalat fiyat yurt ii fiyattan dflk olduundan lke ii arz kaynann yerini birlie ye baflka bir lke arz
kaynann almas.
Tketici farkszlk (kaytszlk) erileri: Tketiciye ayn
tatmin dzeylerini veren tketim bileflimlerinin geometrik yeri.
Tketici rant: Piyasa fiyatnn zerindeki fiyatlarda sz konusu mal satn almaya raz olan tketicilerin, bu mal piyasa fiyatndan elde etmeleriyle oluflan kazan.
U-
Uluslararas sermaye hareketleri: Ulusal snrlar aflarak lkeye giren ve kan fonlar.
retici rant: Tam rekabet piyasasnda oluflan fiyatn altnda
bir fiyatla da retmeye raz olan reticilerin, daha yksek piyasa fiyatndan rettiklerini satmalaryla oluflan kazan.
retim fonksiyonu: Kullanlan retim faktrleri ile elde edilen
rn miktarlar arasndaki iliflkinin matematiksel ifadesi.
retim imknlar erisi (dnflm erisi): Bir lkenin sahip olduu retim faktrlerine bal olarak retebilecei
mal ve hizmet miktarlarn gstermektedir. Teknoloji ve
kaynaklar veri iken, btn mevcut kaynaklar etkin bir
flekilde retime ynlendirildiinde (tam istihdam) retilebilen iki maln olas eflitli bileflimlerini gsteren retim snr.
Yatay endstri-ii ticaret: Benzer kalitedeki mallarn ihra

ve ithal edilmesi.
Yaylma etkisi: Entegrasyon sonras geliflen blgelerin talepleriyle dier blgelerin de geliflmesini hzlandrmas.
Yoksullafltrc Byme: Bir lkenin ekonomik byme sonrasnda ticaret haddinin fliddetle aleyhe dnmesi zerine
daha dflk toplumsal farkszlk erisi zerinde dengeye
gelmesi (refahnn azalmas).
Dizin
199
Dizin
B
O-
Bat erisi 77-80, 86

Balassa, Bela 82, 168
Bhagwati, Jagdish 142
Ohlin, Bertil 9, 73, 89

Ortak pazar 166, 169, 185, 188
lek ekonomileri 30, 96, 102, 104-107, 110, 111, 116-118,
125, 130, 140, 141, 183, 185, 188
rtflen talep 96, 103
D
Damping 116, 124, 131
Dinamik Karfllafltrmal stnlkler 2, 16, 96, 101, 102,
111
Dorudan Yatrm 96, 136, 155
E-F
Edgeworth, Francis, Ysidro 31
Edgeworth-Bowley Kutu Diyagram 75, 77, 79, 80
Emek-Deer Teorisi 2, 9, 17, 23, 24, 41
Endstri i Ticaret 82, 111, 116, 125-129, 131
Faktr Donatm Teorisi 55, 97, 98, 100, 102, 108, 110, 111,
124
Fizyokratlar 6, 7, 17
P-R
Pareto Vilfedo 49, 76
Posner, Michael V. 98
Quesnay, Franois 7
Ricardo, David 8, 11
Rodrik, Dani 138
Rybczinsky Teoremi 72, 86, 87, 90
Rybczinsky, T.M. 86
Samuelson, P.A. 85
Smith, Adam 7, 8
Spesifik faktr 72, 88, 90
Stolper-Samuelson Teoremi 84, 85
Grubel, Herbert 125, 126

Gmrk birlii 167, 169-75, 178, 186-188
H
Haberler, Gottfried 9, 14, 24
Heckscher, Eli, Filip 73-75, 77, 81-84, 89, 90, 104, 124
kinci En yi 166
K
Karfllkl talep 34, 40, 53, 61, 65, 66
Kemp Modeli 107, 109, 110, 111
Kemp, Murray, C. 31, 50
Krauss, Melvin, B. 180
Kruman, Paul 118
Kutuplaflma 182, 188
L
Leontieff Paradoksu 72, 83
Leontieff, Wassily 83
Linder, Staffan, Burenstam 102
Lloyd, Peter 125, 126
M
Marshall, Alfred 31, 50
Merkantilizm 2, 4-6
Mill, John, Stuart 33
Myrdal, Gunnar 181
Tarife 64, 169, 171, 173-175, 179-181, 183, 185, 187

Taussig, Frank William 13
Tekelci Rekabet 116, 118-121, 123, 124, 130, 131
Teknolojik Ak Teorisi 98, 99
Tercihlerde Benzerlik Teorisi 102, 103, 106, 111, 124
Torrens, Robert 8
U-
Uluslararas G 136, 137, 146, 148, 149, 152, 157, 158
Uzmanlaflma 2, 8-12, 14, 17, 22, 26, 30, 48, 52, 54, 55, 65, 72,
74, 77, 89, 97, 107, 109, 118, 140, 152, 171, 174, 178, 183,
185
rn Dnemleri 96
rn Dngs 99-102, 110, 111
V
Vernon, Raymond 99
Viner, Jacop 15, 170, 171
Von Wieser, Friedrich Freiherr 24, 88
W
Walras, Leon 49, 50
Y
Yoksullafltrc Byme 136, 142, 144, 145, 157?

Ikt 311 U

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ikt 311 U

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2544

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Erken Ticaret Teorileri...........................................................

Neoklasik Dfl Ticaret Teorisi Aralar ................................. 22

Neoklasik Dfl Ticaret Teorisi: Denge Analizi ...................... 48

Faktr Donatm Teorisi: Heckscher-Ohlin Modeli ............. 72

Yeni Dfl Ticaret Teorileri....................................................... 96

sel Ekonomiler, Firmalar ve Tekelci Rekabet.....................116

Byme ve Uluslararas Faktr Hareketleri ........................ 136

Ekonomik Entegrasyon ........................................................... 166

Ksmi Denge Analizi ...............................................................................

Szlk ................................................................................... 195

ULUSLARARASI KTSAT TEORS

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Erken Ticaret Teorileri

Uluslararas ktisat Teorisi

Adil fiyat: O gnn sosyal ve

MERKANTLSTLERDE VE FZYOKRATLARDA DIfi

Merkantilizm asr boyunca (XVI. yy.-XVIII. yy.) dank iktisadi kavramlar ve

1. nite - Erken Ticaret Teorileri

tisadi mekanizmay aklamak iin analitik abalar bafllad ve iktisat politikasnn

Uluslararas ktisat Teorisi

Dfl Ticaret Fazlas

SZDE temel zellikleri nelerdir? Gnmzde merkantilist eilimler var

XVIII.yy.da Merkantilist uygulamalarn politik ve ekonomik temellerine birok

1. nite - Erken Ticaret Teorileri

Uluslararas ktisat Teorisi

KLASK TEORNN VARSAYIMLARI

1. nite - Erken Ticaret Teorileri

Emek-Deer Teorisi: Deeri

Vice Versa: Sylenenlerin

Uluslararas ktisat Teorisi

MUTLAK STNLKLER TEORS

1. nite - Erken Ticaret Teorileri

Mutlak stnlk: Bir mal

Mutlak stnlkler Teorisini aklamak iin verdiimiz rnek Ynin SIRA

Karfllafltrmal stnlkler Teorisi de statik uluslararas ticaret teorisinin arz yanl

Uluslararas ktisat Teorisi

Bylece karfllafltrmal stnlkler teorisine gre, A lkesinin X, B lkesinin de

40 iflgc birimi (saat)

45 iflgc birimi (saat)

60 iflgc birimi (saat)

60 iflgc birimi (saat)

1. nite - Erken Ticaret Teorileri

Karfllafltrmal stnlkler Teorisinin Geniflletilmesi

Karfllafltrmal stnlklerin Parasal cretlerle Aklanmas

Uluslararas ktisat Teorisi

Karfllafltrmal stnlkler Teorisinin kiden ok Mala Uygulanfl

1. nite - Erken Ticaret Teorileri

Karfllafltrmal stnln kiden ok lke ile Aklanfl

Uluslararas ktisat Teorisi

m. lkenin im-1/im<jm-1/jm<km-1/km<lm-1/lm..........<nm-1/nm olacaktr. Eer nispi

Dinamik Karfllafltrmal stnlkler

Karfllafltrmal stnlkler teorisi yaps itibariyle statiktir. Statik olmas dolaysyla

1. nite - Erken Ticaret Teorileri

Uluslararas ticaretin Orta ada geliflim srecini aklayabilmek

Mutlak stnlkler Teorisinin anlamn ve Teoriye gre uzmanlaflma ve uluslararas ticaretin

Uluslararas ktisat Teorisi

5 kat mutlak stnl vardr.

6. Afladaki tabloya gre A lkesinin yurt ii fiyat nedir?

8. Karfllafltrmal stnlkler teorisini ortaya atan iktisat kimdir?