Ocak 2012 Say 1

bursada zaman
Bursa Bykehir Belediyesinin kltr hizmetidir.

BR YOL
HKYES
cumhuriyet caddesi

BURSANIN
TRAMVAY
RYASI

600 yllk hasret - dan misafir odas - k saan tarih - klliyeler emin ellerde - balkanlardaki bursa izleri
500 yllk dervi eyizi - zamanda 8 bin 500 yl - ipekten bir gemi - SULTAN ARILARI - hayalimizdeki bursa

bursada zaman

Yl: 1 Say: 1 / Ocak 2012

Yerel Sresiz Yayn
MTYAZ SAHB
Bursa Bykehir Belediyesi adna
Recep ALTEPE

GENEL KOORDNATR
Aziz ELBAS

YAYIN YNETMEN
Saffet YILMAZ
FOTORAFLAR
Ahmet ALAR, Ali ATMACA,
Aysun YEDKARDE,
Cengiz BTN,Demet Argun GNGR,
Hakan AYDIN, Mustafa PEK,
Mcahit Pehlivan, Nilay AHNKANAT,

yapmc

bask

mer BAKAN, Hseyin YAVUZ,

Yunus Hakan GLER,
Yusuf ASLAN(Atlas Dergisi),
Bursa Kent Mzesi Arivi,
Philips Trk A..

www.photographica.com.tr

www.koseleciler.com.tr

* Yaymlanan yaz, fotoraf ve konularn tm sorumluluu eser sahiplerine aittir.

zin alnarak ya da kaynak gsterilerek alnt yaplabilir.

...Bursay ve Bursallar seven ilk Trk,

ben deilim. Tarihte ve dnyada en byk
imparatorluk kurmu olan Trkler de
evvel ilgilerini Bursaya, bu deerli ehre
yneltmilerdir. Onun deerini anlam ve ifade
etmisem ok mutluyum.
02 ubat 1938 - Bursa
MUSTAFA KEMAL ATATRK

bursada zaman

SUNU

bursada zaman
Bursada eski bir cami avlusu,
Kk adrvanda akrdayan su.
Orhan zamanndan kalma bir duvar...
Onunla bir yata ihtiyar nar
Eliyor drt yana sakin bir gn.
Bir ryadan arta kalmann hzn
inden glyor bana derinden.
Yzlerce emenin serinliinden
Ovann yeili gn mavisi
Ve mimarilerin en ilahisi.
Bir zafer mjdesi burda her isim:
Sanki tek bir anda gn, saat, mevsim
Yayor sihrini gemi zamann
Hala bu talarda glen ryann
Gvercin bakl sessizlik bile
nlyor bir sonsuz devam vehmiyle.
Gml bir fecrin zafer aynas,
Muradiye, sabrn ac meyvas,
mrnn timsali beyaz Nilfer,
Trbeler, camileri eski baheler,
anl hikayesi binlerce erin
Sesi nabzm olmu hengamelerin
Nakleder yadn gelen geene.

Ahmet Hamdi TANPINAR

bursada zaman

Bu hayalde uyur Bursa her gece,

Her afak onunla uyanr, gler
Gm aydnlkta serviler, gller
Serin hlyasyla emelerinin.
Bandaym sanki bir mucizenin,
Su sesi ve kanat akrtsndan
Billur bir avize Bursada zaman,
Yeil Trbesini gezdik dn akam,
Duyduk Bir musik gibi zamandan
inilere sinmi Kuran sesini.
Fetih gnlerinin saf neesini
Aydnlanm buldum tebessmnle.
sterdim bu eski yerde seninle
Babaa uyumak son uykumuzu,
Bu hayal iinde... ve ufkumuzu
epevre kaplasn bu ziya, bu renk,
Havay dolduran uhrevi ahenk.
Bir ilah uykusu olur elbette
lm bu tlsml ebediyette
Belki de ryas byk cetlerin,
Beyaz bahesinde su seslerinin.

TARHYLE
YAAYAN EHR
Tanpnarn; cami avlularnda,
adrvanlarda, tarihten szlp gelen
duvarlarda, ihtiyar narlarda, ovann
yeilinde, isimlerde, mevsimlerde,
trbelerde inilerde, Gmlde
Muradiyede; bir hayalin iinde olduunu
itiraf ettii yerdir Bursa. Ne zaman
Bursadan, ne Bursa zamandan ayr
dnlmedi ondan sonra. Billur bir avize
gibi aydnlatr mrmz.
Bursayla zaman i ie. Bir bakta
anlalacak bir ehir gibi dursa da
zamanla derinliine eker insan.
lkemizin toplumsal hafzasnda,
kadim ehircilik gelenei olan, kendine
zgl ile adeta ke ta hviyetinde
bir ehirdir. Kuruluundan bu yana
daima rnek ve nc olma erdemliliini
gsteren, kltrlerin ve medeniyetlerin
filizlenip boy verdii bir ehirdir.
Bursa dendiinde akla ilk gelen phesiz
ki, tarihi mirasn youn bir ehir
imgesidir. Tarihilerin, edebiyatlarn,
seyyahlarn dilinden Bursay dinleyen
her insann bu ehri bir ak hava mzesi,
kltrlerin ve medeniyetlerin buluma ve
kaynama noktas olarak alglamamas
mmkn deildir.
Bugn bu ehirde yaayanlarn vakf
olduu bir gerek var ki tarihi mirasmza
sahip kma noktasnda gereken
vefa teden beri gsterilemedi. Evet
Bursa tarihi boyunca bir ok ykmlar,
yangnlar, istilalar sebebiyle ykld ama
ecdadmzn ehircilik bilinci ile ince

ince ilenerek her defasnda gelecee

miras braklmak iin yeniden ina edildi.
Bamz ne yana evirsek tarih kokan
bu ehir zld her dnem sonrasnda
yeniden gld, yeniden gldrld.
Bursa Bykehir Belediyesi olarak,
bu dnemin Bursann yeniden
yznn gld dnem olarak tarihe
gemesini umut ediyoruz. Bu yzden
telamz, heyecanmz, gayretlerimiz,
almalarmz hep bu ynde
younlatrlmtr. Sadece tarihi miras
koruma ve gelecee tama almalar
kapsamnda 250yi akn somut tarihi
ve kltrel mirasmzn yannda onlarca
somut olmayan tarihi ve kltrel
miras yeniden gn yzne karma
projesiyle Bursada tarihi enlendirmeye
alyoruz.

Recep ALTEPE
Bursa Bykehir
Belediye Bakan

Sadece tarihi ve kltrel mirasmz

noktasnda deil, Bursann her adan
gelimi olmas iin altyapdan ulama,
turizmden spora, kentsel dnmden
sosyal projelere kadar hemen her alanda
yatrmlarla Yaayan Bursa hedefimizi
gerekletirmeye alyoruz. nk biz
inanyoruz ki; Bursada zaman tarihe
akyor, Bursada zaman gelecee bakyor.
Bursa, gemiten yarn dokuyor.
Tarihiyle yaayan ehir hedefinde
birikimlerimizi paylaacamz
Bursada Zaman araclyla tm
Bursa sevdallarn sevgi ve saygyla
selamlyorum.

bursada zaman

NDEKLER

10 KAPAK KONUSU
Bir yol hikayesi... - Cumhuriyet Caddesi

AYRINTI 18
Bursann tramvay ryas - Bir asrlk ackl hikaye

30 GECE GR
Ik saan tarihi mekanlar

KLTR MRASI 36
Ipekten bir gemiin ldayan izleri...
Merinos Tekstil ve Sanayi Mzesi

44 KLTR MRASI
Zamanda 8 bin 500 yl... - Arkeopark

BURSA KALES 58
Bursa surlar kald yerden devam ediyor...

bursada zaman

bursada zaman

62 SULTAN ARILARI
Sultan arlar dnya vitrininde...

SULTAN ARILARI 68
600 yllk hasrete son... - Ktahya Han

76 TARH MRAS
Sandklardaki 500 yllk dervi eyizi - ftade Hazretleri Dergah

TARH MRAS 80
Sabrn ac meyvesi, mimarilerin en gzeli - Muradiye Klliyesi

84 TARH MRAS
Da yresinin kltr miras - Da Der Kltr Evi

KLTR MRASI 92
Balkanlardaki Bursa izleri...
skp ki; ar Danda devamyd Bursann...

R
bursada zaman

ZAMAN TNEL

HAYATIMIZDAK BURSADAN
HAYALMZDEK BURSAYA
Yaz: Aziz ELBAS
Bursaya dair eski fotoraflara
baktnzda ou zaman derinliklere
doru dalp gidersiniz.
Klliyeler ve o ihtiaml Selatin Camileri
ile btnlemi evresine saygl ve
mtevazi, kiremit atl kimi kk ve
konaklar dikkatinizi eker. Bu fotoraf
karelerini yaayan ve hafzalarnda
yaatanlar, ykseke bir yerden ehri her
temaa ettiklerinde kendilerini hayale
dalmaktan alkoyamazlar.

bursada zaman

Yeil-Heykel aras attnz saysz

turlar, Mahfelde soluklanp
yudumladnz salepleri, sizi sokan
banda karlayan emeyi, evinizin
cumbasndan seslendiiniz sokaktan
geen yourtuyu, Bursa hamamlarnda
temiz pak olmay, Arnavut kaldrml
sokaklar, Pnarba bayram yerinde
bayram sevincini, komu annenin tad
damanzda kalan peksimetlerini,
mahallenin tozlu tal toprak sahasndaki

kyasya mahalle malarn, Koza Handa

koza bayramn, evinizde itinayla baklan
ipek bceklerini, ardan her geiinizde
esnafn davetkar tebessmlerini, usta
rak arasnda ahit olduunuz sayg ve
sevgiyi unutamadysanz tabi ki hayallere
dalmaktan kendinizi alkoyamazsnz.
Trl vesilelerle sohbetlerde
bulunduumuz birok eski Bursal her bir
laf aldnda ilk etapta dile getirdikleri

anlardan bazlar bunlar. Grdmz

eski fotoraflarla anlatlanlar st ste
koyduunuzda bir hayal ehir gznzde
canlanveriyor.
Nfusu merkezde 2 milyona dayanan bir
ehirde hayal ehri yeniden oluturmak
tabi ki hayal grmek olur. Ancak hayal
ettiiniz ehrin unutulan, unutturulan,
telenen, tekiletirilen, saklanan, ihmal
edilen, imha edilen deerlerini hi
olmazsa geriye kalanlarn sadece koruma
altna almakla yetinmeyip yeniden
yaamn bir paras haline getirmeye
gayret sarfedebilirsiniz. Tam bu mantk
erevesinde 2004 ylnda balatlan
almalarla Bursada ikinci zamann
start verilmitir. Bursa Tarih ve Kltr
Yolu Canlandrma Projesi ad altnda

gelitirilen proje ile kentte btnselliin

ve srekliliin n planda tutulduu
bir bak benimsenmitir. Bu gzergah
en douda Yldrm Klliyesinden
balayarak Murad Hdavendigar
Klliyesinde son bulan ve tarihi ehir
merkezini klliye ve tarihi blgelerden
geerek kat etmektedir. almalar bir
anlamda zgn kimlik mcadelesinin
balatlm olmas asndan olduka
nem arz eder.
Deerli hocamz Prof Dr. Metin
Szenin Kale derse Kent der,
ar derse Kent biter sylemini
destekler nitelikte balatlan almalarla,
Bursada tarihi kimliin yeniden ayaa
kaldrlmasna Bursa Kalesinin ana
kaps niteliindeki Saltanat Kapsndan

balanmas, bir nevi Bursada ikinci

zamana alan kap olmutur. Kale
ile balayp tarihi ar ve evresinde
younlaan almalar erevesinde depo
ileviyle kullanlmaktan baka adeta bir
kenara itilmi hanlarla birlikte, harabe
nitelenmesiyle bir an nce yklarak
ortadan kalkmas arzu edilen, bir takm
kiilerce gecelemekte kullanlan tarihi
mekanlarmz bir bir ayaa kaldrlm,
adeta kentin eyiz sand yeniden
grcye karlmaya balamtr. Tuz
Han ve Geyve Han gibi hanlar tarihi
ar kimlii ierisinde kendi zgn
kimliklerini ilevsel olarak yeniden
kazanrken; Uzun ar, Okular ars,
Tuz Pazar ars, Havlucular (Erta)
ve Kayhan arsnda gerekletirilen
dzenlemeler beraberinde geleneksel

bursada zaman

ZAMAN TNEL

alveri konforunu Tarihi arya

getirerek byk alveri merkezleriyle
rekabet glerini arttrmtr. Bununla
birlikte rdekli Hamam, Gkdere
Medresesi, Haraolu Medresesi,
Seyyid Usul Tekkesi ve Karaba- Veli
Tekkesi gibi tarihi deerler harabelikten
kurtarlp birer yaam merkezleri haline
getirilerek, Bursann kltr, sanat,
turizm ve sosyal yaamna yeni bir soluk
kazandrmtr. Bir dnem Bykehir
Belediye Bakanl yapm merhum
Teoman zalpn deerli ei Prof. Dr.
lk zalpn doup byd Smbll
Bahe Kona karlkl iyi niyet
erevesinde 2006 ylnda satn alnp
yok olmaktan kurtarlarak Bursann
sosyal ve kltr hayatna kazandrlmtr.
Somut deerlerin ayaa kaldrlmasnn
yannda somut olmayan kltrel
deerlerin aratrlarak bu deerlerimizi
tantma, hatrlatma ve elde edilen bilgi ve
belgelerin kent belleine kazandrmaya
ynelik almalar mahalle, ky ve
ar baznda yaplan yaynlarla ortaya
konulmutur.
2004 ylndan sonra kaydedilen bu ivme,
2009 ylndan sonra hi aksamadan devam
etmi, bu yldan itibaren kent merkezli
btnsel baktan Bykehir Belediye
snrlaryla yetinilmeyip il snrlar
btnn kapsayan bir bak asyla

bursada zaman

sahip olunan tarihi ve kltrel mirasn

ayaa kaldrlmas iin start verilmitir.
Toplamda 250yi aan proje noktasyla
Bursa il corafyasnn her bir yann
kucaklayc tarihi dokunularla kent
kimliinin yeniden kazanlmasna ynelik
atlan admlar kent adna ulalmas
hedeflenen yere gelinmesi asndan
nemlidir.
Bursa bir rpda sayabileceimiz
birok zellik ve niteliklerden tr
dier ehirlerden ayrt edici bir yere
sahiptir. Bu pozitif ayrcalk ehir
yneticilerine ehir adna ayrcalkl
bir bak asyla bakmay zorunlu
klmakta. Bu zorunluluu kutsal bir
grev olarak kabullenen ve stlenen
Bursa Bykehir Belediyesi, bu
bilin ve hassasiyetle projelerin adm
adm gereklemesi ynnde aba
sarfetmektedir. 2004 ylndan balatlan
srecin hi ara vermeden ve hz kesmeden
srdrlmesi temel ilke olarak kabul
edilmi, bu balamda en bata ehrin
kalesinin alglanrln glendirici
restorasyon almalarna nem
verilmitir. Kent surlarn saran birok
yap (Yoku Caddesi, Zindan Kap ve
Yer Kapda) kamulatrlmak suretiyle
ortadan kaldrlm zgn dokular ortaya
kartlmtr. Gn getike alglanrl
artan kent kale surlar, yakn zamanda

kent kimliinin vazgeilmez unsurlar

arasnda olacaktr.
Tarihi Bursa arsnn bir yandan
Unesco baznda dnya koruma alanlar
listesine aldrtma almalar devam
ederken dier yandan, bata tarihi
hanlarmz ve arlarmzn(pek Han,
Emir Han, Ktahya Han, Eskiehir ve
Tahtakale HanI; Gelincik, Sipahi,
vaz Paa, Yorganclar ve Gelinlikiler
arlar) restorasyon ve evre
dzenlemelerinin gerekletirilmesi iin
almalar srdrlmekte. Bursamzn
gzbebei Ulu Cami ise yaplan evre
dzenlemesi ve zgn adrvanlaryla
ziyaretilerine daha iyi hizmet
verebilmektedir. Kayhanda bir ur gibi
duran tekel binalarnn yklmasyla
ar nemli bir meydan kazanm,
Cumhuriyet Caddesinde yeni konsept
dahilinde gerekletirilen cephe ve zemin
dzenlemeleriyle birlikte sefere balayan
nostaljik tramvay blgeye ayr bir
heyecan kazandrmtr.
Atl durumda bulunan tarihi hamam
yaplarnn yeniden hayatn iine katlarak
yaam merkezlerine dntrlmesi
amacyla; Kayhan Hamam, Mahkeme
Hamam, Reyhan Hamam, Ck Ck
Hamam, ncirli Hamam, Muallimzade
Hamam, brahim Paa Hamam, Hasan

Bey Hamam ve Balk Pazar Hamam

gibi tarihi yaplarn restorasyon amal
almalar devam etmektedir. Bir tarihi
kentin en nemli unsurlarndan birisi olan
ve mevcut olmayan mahalle mescidleri
kalntlarndan faydalanarak yeniden
ayaa kaldrmakta (ukur Mescid, Elvan
Bey vb), kt durumda olanlar restore
edilmekte, evrelerini saran yaplardan
arndrlarak evreleri dzenlenmektedir.
(Tatarlar, Mollafenari, kuzular, eker
Hoca, Yaylack, Tekke-i Cedid, ehadet
Camii vb)
Kenti ayakta tutan bir baka unsur ise
ehrin manevi odaklardr. nan turizmi
ise Bursa turizm potansiyelinin nemli
bir orann oluturur. nan turizmi
kapsamnda manevi odaklarmz en ok
ziyaret edilen mekanlar arasnda ilk
sralarda yer alr. Bu dnce ile bata
Sultan Klliyeleri ve trbelerin manevi
sorumluluklarn omuzlarda hissetmekle
kalmayp, yaklak iki yl brokrasiyle
verilen mcadele sonucunda yetki ve
sorumluluk resmi olarak belediyemiz
uhdesine alnmtr. Bununla birlikte hi
vakit kaybedilmeden ncelikle Ahmet
Hamdi Tanpnarn Sabrn Ac Meyvesi
olarak nitelendirip zetleyiverdii
Muradiye Klliyesinin btnyle
restore edilip dzenlenmesi bata olmak
zere, tm klliyelerde dzenlemeler

yaplmakta, Yldrm Klliyesinin

150 yldan bu yana ykk duran cami
minareleri de bu kapsamda zgn olarak
yeniden ayaa kaldrlmtr. Osman
Gazi ve Orhan Gazi trbelerinin yer
ald Tophane Meydannn ise bir
imparatorluk kurucusuna yarar ekilde
yeniden dzenlenmesi iin almalar
balatlmtr. Bu nemli emanetlerin
bata temizlik ve gvenlik olmak zere
her trl ihtiyalar karlanarak gelen
ziyaretiler hazrlanan brorler ile
bilgilendirilmektedir. Yine manevi
odaklarmzdan ftade Tekke ve Camii
(eyalaryla birlikte), Kuzular, Molla
Fenari gibi merkezlerin restorasyon ve
evre dzenlemeler devam etmektedir.
Bursada gn getike, bir bir yok olan
sivil mimari rnei Bursa evlerinin
gerek kamulatrarak gerekse destek
verilerek ilevsel olarak yaatlmas iin
aba sarf edilmektedir. Bursa tarihi kent
merkezinde belki de her gn nnden
i burkarak getiimiz krk talaryla
hazire alanlar mezarlarn onarm ve
dzenlemesi kapsamnda ehrimizin
tapular niteliindeki 93 adet hazirenin
dzenlemesi yaplmakta.
Yalnzca kent merkeziyle yetilmeyip
Gemlikte Paa Konann, Grsuda
Su Deirmeninin, Mudanyada Hasan

Bey Hamamnn ve Zeytin Halinin

Kestelde Kale ve Aksu Kervansaraynn
ayaa kaldrlmas, almalarn
merkezden ilelere oradan da kylere
yaygnlatrlmasnn bir gerei
grlmektedir.
Bursa ile zdeleen su kltrnn
yeniden canlandrlmas adna Buski ile
birlikte yrtlen alma erevesinde,
ehrin her bir kesine zgn emeler
konulmaya balamtr.
Somut olmayan kltrel miras olarak
adlandrlan yaam kltrmzn
aratrlmas, tantlmas ve yaatlmas
adna yaptmz almalar mahallelerden
kylere dein hz kesmeden
srdrlmekte.
ehirler sahip olduklar tarihi ve kltrel
deerleriyle birlikte yaadklar ve
yaattklar mddete dnya zerinde
kalc olmulardr. Gnmzde dnya
zerinde varln srdren birok
tarihi nitelikteki kent bu zelliklerini
koruduklar ve yaattklar iindir ki
turizm potansiyelleri ve buradan elde
ettikleri gelirler st seviyededir. Hedef
yalnzca turizm potansiyeli deil, trl
nedenlerden dolay yok olmakla kar
karya getirilen kent kimliini yeniden
yeertmektir ki bu uurda sarf edilen aba
ve gidilen yol dorudur.

bursada zaman

KAPAK

Deerli Dostlar,
Bursa kent yerleimindeki tarihsel
deiimler, Osmanlnn Bursay fethi
ve sur iinde skm kenti sur dna
karmasyla balar. Fetihten sonraki
150 yllk sre iinde, belirli bir plan
dhilinde merkezi i alanlar oluturulmu
ve bu alanlarn evresinde yerleimler
planlanmtr. Bu dnemde; ticareti
ekebilmek, ynlendirip yrtebilmek ve
kontrol edebilmek iin yaplan onlarca
han, hamam vb. yap kenti sslemitir.
Kent merkezindeki bir dier tarihsel
deiim, 19. yzyl banda kent
merkezinde yaanan imar hareketleridir.
Saray Caddesinin Hkmet Caddesi
olarak yeniden dzenlenmesi, Gemlik,
Maksem, Hamidiye ve Mecidiye
caddelerinin almas bu dnemdeki
tarihsel deiimlerin rndr.
Deerli dostlar,
Bursa kent merkezi bugn de bir tarihsel
deiim ierisindedir. En byk dnm
ve deiim Cumhuriyet Caddesinde
yaanmakla birlikte, tarihi kent merkezi
batanbaa ele alnarak turizm odakl
deiime tabi tutulmutur. Tarihi
blgenin dousundan batna; Irgand
Kprsnden Kayhan arsna,
Gkdere Medresesine, Okulara
arsna, Ktahya, Geyve, Galle ve

10

bursada zaman

Tuz Hana, Uzun arya, Ertaa,

Bakrclar ve Balibey Hana kadar pek
ok yap ve ar artk yeni kimlii ve
yeni vizyonuyla kente hizmet eder hale
gelmitir.

tarihi merkezin ticari etkisinin de daha

geni blgelere ulamasn saladk.
Tarihi blgenin younluunu azaltarak,
ziyaretilerine gvenli alveri ve
seyahat imkn sunmu olduk.

Tarihsel deiim veya krlma

diyebileceimiz dnmn merkezi
kukusuz Cumhuriyet Caddesidir. 1906
ylnda Vali Mahmud Reid Paa'nn
hizmete at cadde, mrnn en
byk deiimini, aldktan 105 yl
sonra yaad. Kurulduu gnden bu
yana tatlarn youn olarak kulland
caddeyi, 2011 ylnda ara trafiine
kapattk. Cadde artk yayalarn. Ve tabi
bir de tramvayn.

Sosyal ve kltrel aktivitelerin merkezi

olmasn arzu ettiimiz Cumhuriyet
Caddemizin; tramvayyla, kent mobilyas
niteliindeki yeni aksesuarlaryla,
dzenlenmi ve estetik hale getirilmi
zemin ve cepheleriyle bata cadde esnaf
olmak zere tm Bursallara hayrl
olmasn diliyorum.

19. Yzyl banda tarihi kent merkezi

evresinde alan byk caddeler,
yzyllarca
kentin neredeyse
her blgesinde
gerekleen ticareti,
bugnk Atatrk,
nn, Cumhuriyet
ve Cemal Nadir
caddeleri arasna
sktrmt.
Cumhuriyet
Caddesini trafie
kapatarak bu snr
kaldrm olduk.
Buna bal olarak,

Recep ALTEPE
Bursa Bykehir Belediye Bakan

HAMDYEDEN MERUTYETE, MERUTYETTEN CUMHURYETE

BR YOL HKYES
Yzyllar boyunca Dounun en gzel kentlerinden biri olarak kabul edilen Bursa, 19. Yzyln sonu 20.
yzyln banda, Osmanldaki batllama hareketine paralel olarak baz yeni uygulamalara sahne olur.
Ekonomide ve sosyal hayatta yaanan bu deiimler ehircilik alannda da kendisini hissettirir. ehirde,
yzyllardr ticaret ve konaklama hizmeti veren hanlar yerini otellere, i merkezlerine brakr.
Yaz: Saffet YILMAZ
Batllama hareketine paralel olarak
yeni kamu binalar ve geni yollar birer
birer yerini alr. Okullar, hastaneler,
oteller, lokantalar, bankalar, maazalar,
i hanlar, ipek fabrikalar, belediye,
posta ve telgraf idaresi, tiyatro binas,
karakollar ve saat kulesi gibi kente
damga vuran onlarca antsal yap kentin
simgeleri arasna girer.
Bu dnemde Bursada yaanan byk
deiimin ncs kukusuz Vali Ahmet
Vefik Paadr. Daha sonra gelen Nazif

Paa, Ahmet Mnir Paa, Mahmut Reit

Paa gibi valiler de bu deiimi srdrr
ancak ehirde iki ayr dnemde grev
yapan ve ikincisinde halkn ikyeti
nedeniyle geri arlan Osmanlnn
nl valisi Ahmet Vefik Paay ayr bir
yere koymak gerekecektir. Bursann
kmaz sokaklarna arabasyla girip
Valinin yolu kesilir mi, an buray
diyerek, evleri ve antsal yaplar ykarak
yol aan Paann uygulamalar kimine
gre takn kiiliinden kimine gre
ise iinde bulunulan dnemin tad
Batc karakterinden kaynaklanmaktadr.

Bursa ars ve kentsel dokusunda

meydana gelen fiziki deiimlerin,
devlet adna ynetme yetkisini elinde
bulunduranlarn sahip olduklar vizyon
erevesinde gerekletiini dnenler,
uygulamalarn; gnn farkllaan
sorunlarna cevap niteliinde olduunu
ve hem parac hem de sezgisel
planlama abalar zellii tadn,
tam bir planlama stratejisinden sz
edilemeyeceini iddia etmektedir. yle
ki; Bursada 15. ve 16. yzyllarda
olduka geni bir alana yaylan ticaret,
19. yzyln sonu ve 20. yzyln banda

bursada zaman

11

KAPAK

hizmeti veren Cumhuriyet Caddesi,

2004 ylndan sonra Bursa arlar iin
yaptrlan yeni planlama dorultusunda
ara trafiine kapatlarak, sadece
yayalarn kulland bir cadde haline
getirildi. Caddeye dou-bat uzantl
bir tramvay hatt da ina edilerek, hem
geleneksel doku-nostalji ilikisi kuruldu
hem de caddenin ulam yn ksmen de
olsa devam ettirilmi oldu.
Cumhuriyet Caddesinin yzyllk
mrnde keskin bir ilev deiikliine
gidilmesine yol aan sre aslnda 21.
yzyln ilk yllarnda balamt. 2000
ylnda Bursada kurulan Tarihi Kentler
Birlii, ortak mirasn korunmas ve
yaatlmas konusundaki uygulama ve
politikalarla hem Bursa hem Trkiye
iin yeni almlar sundu. Kent
btnnde konsept koruma planlar
koruma politikalar oluturma abalar
ve bilinci de bu dneme rastlar. Daha
sonraki yllarda oluturulan Kltr
Haritas ve Tarihi Yaya Aks projeleri,
yakn dnemde gerekletirilen kale
ve ary fonksiyonel birletirme
abalarna dayanak oluturmutur.
Dou-Bat uzantl kale-ar hatt
zerindeki pek ok tarihi yap bu
btnsel planlama erevesinde ele
alnm ve Bursann sosyal ve kltrel
yaamna katlmtr. Son 6-7 yl iinde
ar blgesinde gerekletirilen; Erta
ars, Bakrclar ars, Kapal ar
alt ar, vazpaa ars, Geyve Han,
Uzunar, Simke Mescidi, Tuz Pazar,
Ulucamii evresi, Okular ars,
Tuz Han, Kayhan ars, Galle Han,
Balibey Han, Gkdere Medresesi ve
Irgand Kprs restorasyonlar ile
halen devam eden Kayhan Hamam,
Ktahya Han, Eskiehir Han ve Nilfer
Kyl Pazar restorasyonlar bu btncl
bakn rndr. nmzdeki yakn
dnemin hedef projesi olan Davutpaa
Hamam, Emirhan, Fidan Han ve pek
Han restorasyonlar da yine bu btncl
bakn bir rn olacaktr.
Dorudan ar merkezinde olmayan
ancak bu konsepti destekleyen rdekli

12

bursada zaman

Hamam, Haraolu Medresesi,

Karaba-i Veli Tekkesi, Seyyid Usul
Dergah, Eskici Mehmet Dede Trbesi
restorasyonlar da, bir yandan Kltr
Yolunu tamamlarken dier yandan,
belirli bir blgeye skm olan ticaret
blgesi ve tarihi aksn daha geni bir
alana yaylmasna imkan tanmtr.
Bursa tarihi ar blgesinde yaplan bu
dzenlemelerle; dnya imparatorluunun
kurulu vizyonu ve stratejisinin somut
yansmas olan antsal yaplar ve tarihi
kent kimlii daha alglanr hale gelmi,
onarlan yaplar, mahalleler ve meydanlar
zellikle Reyhan, Kayhan ve Hanlar
Blgesi- ilikilendirilerek tarihi dokuya
akclk kazandrlmtr.

alan ve 100 yl akn sre kentin

en nemli ulam aks olarak
hizmet veren Cumhuriyet Caddesi;
UKOMEnin(Ulam Koordinasyon
Merkezi) 09.04.2010 tarih ve 75
sayl, Bursa Bykehir Belediye
Meclisinin 22.04.2010 tarih ve 368
sayl kararlaryla, lastik tekerlekli
ara ulamna kapatlp, tramvay
ulamna ald. Yaklak bir kilometre
uzunluundaki caddeye denen tramvay
hatt 23 Mays 2011 tarihinde hizmete
sunuldu. Bununla birlikte, caddedeki
geleneksel mimari deerler yaatlarak,
sosyal-kltrel bir kimlik kazandrld

YEN BR
CUMHURYET CADDES

levi deitirilerek sosyal kimlii

ne karlan Cumhuriyet Caddesinde
kapsaml bir cephe salklatrma
almas da yaplarak cadde kente
yakr hale getirildi. Restorasyon ve
rekontrksiyon almalar kapsamnda

ar blgesinde yaplan en kapsaml

almalardan biri de Cumhuriyet
Caddesine yeni bir kimlik verilmesi
olmutur. 1906 ylnda hizmete

TM CEPHELER ELDEN
GERLD

cadde zerindeki 120 yapya mdahale

edildi. Her binaya, binann ekline gre
farkl mdahalede bulunuldu.
Genel olarak d cephelerdeki klimalar ve
reklam tabelalar tmyle kaldrld, s
yaltml pencere ve dorama deiimleri
yapld. Kaldrlan klimalar 1. kat
seviyesinde yaplan Klima Saklama
Haznelerinde gizlendi. Hazneler,
elik konstrksiyon zeri ireko ahap
malzemeden yaplarak mimari btnsellik
saland.
Dkknlarn giri kat cameknlar ve
doramalar da yenilendi, mal sahiplerinin
talebi dorultusunda tam otomatik
uzaktan kumandal kepenk sistemi takld.
Dorama kenarlar herhangi bir mdahale
ve kablo vs. kirliliin nlenmesi
amacyla birinci snf emprenyeli
ahap lambri ile kapland. Bylece,
klima saklama haznesi, tam otomatik
uzaktan kumandal kepenk sistemi
ve ahap lambri kaplama elemanlar

bursada zaman

13

KAPAK

Genel olarak d cephelerdeki klimalar ve

reklam tabelalar tmyle kaldrld, s
yaltml pencere ve dorama deiimleri
yapld. Kaldrlan klimalar 1. kat
seviyesinde yaplan Klima Saklama
Haznelerinde gizlendi. Hazneler,
elik konstrksiyon zeri ireko ahap
malzemeden yaplarak mimari btnsellik
saland.
Dkknlarn giri kat cameknlar ve
doramalar da yenilendi, mal sahiplerinin
talebi dorultusunda tam otomatik
uzaktan kumandal kepenk sistemi takld.
Dorama kenarlar herhangi bir mdahale
ve kablo vs. kirliliin nlenmesi
amacyla birinci snf emprenyeli
ahap lambri ile kapland. Bylece,
klima saklama haznesi, tam otomatik
uzaktan kumandal kepenk sistemi
ve ahap lambri kaplama elemanlar
bir btnlk iinde yerletirildi.
Cadde zerindeki binalarn atlar da
dzenleme kapsamnda elden geirildi.
D kaplamas traverten olan cephelerde,
krk ksmlar yenilendi, salam olanlar
da temizlenerek grsel adan gzel hale
getirildi. D cephesi mozaik binalarda,
binann d cephesinde 5 cm kalnlnda

14

bursada zaman

mantolama ile koruma yaplarak, binann

s yaltm sorunu zld. Ayrca, sva
grenli boya ile uygulama tamamland.
Dorama deiimleri ve mantolama (XPS
kaplama) sonras pencere denizlikleri de
yenilenerek cadde zerindeki binalara son
ekli verildi. Bununla birlikte, cepheleri
yenilenen cadde, ara trafiine de
kapatld iin eski tretuarlar sklerek
tamamen dz hale getirildi.

NOSTALJ

Ara trafiine kapatlan ve cepheleri

geleneksel mimari zellikleri dikkate
alnarak yenilenen Cumhuriyet Caddesi,
nostaljik tramvayla renklendi. lk
aamada, Cemal Nadir Gler Caddesi
ile Gkdere arasndaki yaklak 1250
metrelik blmde uygulanan, daha
sonra youn talep nedeniyle Yldrm
Davutkadya kadar uzatlan tramvay
hatt, bir yandan nemli bir kent
mobilyas olarak caddedeki yerini alrken,
dier yandan nemli bir ulam arac
oldu. Cumhuriyet Caddesi zerindeki
tramvay hatt, blgenin mimarisine
gre dzenlenmi 5 dura, aydnlatma
elemanlar, kataner direkleri ve bakm,

depolama ve idari ofisin yer ald

letme Bakm Merkezi binasyla blgeye
soluk aldrd.
Gzergah zerinde Tramvayn enerji
beslemesi iin ina edilen kataner
direkleri, ayn zamanda aydnlatma
amal da kullanlarak cadde
aydnlatlmas iin gerekli direk says
minimumda tutuldu. Cadde zerindeki
aydnlatma armatrleri blgenin mimarisi
dikkate alnarak seildi. Dier yandan,
hem hattn enerji beslemesi hem de
caddenin aydnlatmas iin kullanlan
kataner direkleri, resim-fotoraf sergileri
iin de uygun hale getirildi. Bylece
Cumhuriyet Caddesi, bir ynyle de sanat
galerisi halini ald.

Kaynaklar

arnn yks- Bursa Bykehir

Belediyesi
Yer Adlar Ansiklopedisi- Raif
Kaplanolu
Merutiyetten Cumhuriyete Bursa- Raif
Kaplanolu
Bursa Defteri dergisi
Ticaret Mekan ilikisi- Kerem Krayolu

ESKNN KORUNMASI GEREK

Yaz: Prof. Dr. Necmi GRSAKAL
Google Map yardmyla Bursa
haritasna baktnzda unu rahatlkla
grebilirsiniz: Ortada Eski Bursa
diyebileceimiz bir para ve bu paraya
Nilfer ve Yldrm tarafndan eklenen iki
yeni para. Ancak dikkatli bir gz hemen
bu iki paradan Nilfer kaynakl olannnki bu para byk bir hzla Mudanyaya
koar gibidir- Kestel tarafndakine
gre daha byk ve gelimi olduunu
grebilir. Ksaca, Bursa byk bir hzla
stanbula doru komaktadr. stanbul
- zmir Otoyolu projesi ile eer drt yl
sonra stanbul - Bursa aras bir saate
inecekse, o zaman Bursa stanbulun,
yasal idari yap her ne olursa olsun doal
bir ilesi haline gelecektir. Aslnda bu
sre, ok eskiden balamtr ve sadece
nmzdeki yllarda hz kazanacaktr.
Demek ki, Cumhuriyet Caddesine
de bu tr bir varsaym erevesinde
bakmalyz. Eer Cumhuriyet Caddesi,
Gney stanbulun iinde yer alan
Bursa ilesinin tarihi ekirdeindeki
bir cadde olarak dzenlenecekse nasl
dzenlenmelidir sorusunu sormalyz
kendimize.

ok (Nilfer-Mudanya tarafndan ok)

eski Bursa ile ilgilidir. Pirin Han ve
Koza Han bu caddeye ok yakn olan
iki mekn. te bu nedenle bize gre
burada eskinin korunmas, anlatlmas,
eskiye ilikin rnlerin satlmas uygun
olacaktr.
stanbulun kenti srekli kendine doru
ekmesinin ise, en azndan i turizm
asndan nemli etkileri olabileceini
dnyoruz. Cumhuriyet Caddesine
bu ereveden de baklabilir. Dier
yandan, kentsel dnm ile Cumhuriyet
Caddesinin altna Doanbeye nemli bir
nfus yerleecektir. Bu nfusun dinlenme
ve elence talepleri iin de Cumhuriyet
Caddesi uygun olabilir.
zet olarak Cumhuriyet Caddesi iin
gelecekte iki etkinin nemli olacan
dnyoruz:
Bursada artan stanbul etkisi ve caddeye
yakn bir yerleim yeri olan kentsel
dnmn etkisi
Caddenin nasl dzenlenecei
deerlendirilirken bu iki etkenin gz
nne alnmas yararl olacaktr.

Cadde, Hanlar Blgesinin ovaya doru

olan blmn snrlar ve yeni Bursadan

bursada zaman

15

KAPAK

ESNAF CUMHURYETTEN UMUTLU

Faruk Boztepe: Caddenin bu durumunu ok beeniyoruz, ziyaretiler de beeniyor. Tabi eksikler

var, tamamlanmas gerekiyor, rnein tramvay ncirliye balandktan sonra yetersiz kalmaya balad.
Say ve nitelik olarak artrlmal. Tramvay hattnn uzatlmas sadece Cumhuriyet Caddesi esnaf iin
deil tm ar esnaf iin iyi olacaktr. Keke, Siteler- Mesken tarafna kadar uzatlabilse. Cepheler
ve zeminin yenilenmesi hem grsel adan gzellik salad hem de ziyaretilerin rahat alveriini
salad. Tabi bu noktada cadde zerindeki esnaf yaplanmasnn da deiime uramas gerekiyor
ancak bu zamanla olabilecek bir ey. Sosyal meknlarn artmas lazm. Umuyoruz zamanla bu da
gerekleecektir.

Fikri Kahraman: Uzun zamandr (yaklak 40 yl) ar ve civarnda esnaflk yapyorum. Bu sre

iinde sektrel temelde deiiklikler en ok Cumhuriyet Caddesinde olmutur. Son yllarda yaplan
dzenlemelerden birok esnafmz madur olup skntl bir sreten gemitir. Temennimiz; yaplan
bu deiimler ekilen skntlara desin ve uzun yllar kalc bir etki braksn. Cumhuriyet Caddesi
bundan sonra gzel bir cazibe merkezi haline gelsin. Halkmzda bu olumlu deiime katkda bulunup
esnafmzn yzn gldrsn.Tm esnaf arkadalarma hayrl alveriler, yaplan gzelliklere ve
hizmetlere de teekkr ederim.

Hikmet Kurtulu: Tarihi bir cadde olan Cumhuriyet Caddesinin trafie kapatlmas, hem
esnaf iin hem alveri yapan vatanda iin iyi oldu. Eskiye nazaran daha ferah bir ortam olutu.
nmzdeki dnemde Cumhuriyet Caddesi, insanlarn daha rahat alveri edebilecei bir yer olacak.
Bundan nce trafik younluu fazlayd, ara ve egzoz sorunu vard. imdi ise insanlar oluuyla
ocuuyla rahata gezebilecei bir yer oldu. u an esnafn ekonomik sknts var fakat bunu zamana
yaydmzda bu skntlar unutulacak. leride iyi gnler greceiz.
Kamil zen: Grnt olarak ok gzel. Fakat ulamla ilgili sorunlarmz var. Otopark meselesi
balca sorunlarmzdan... Otopark bulunmamas alverii kt etkiliyor. nsanlar byk alveri
merkezlerine, otopark imkn olduu iin gidiyor. Burada da byle imknlarn hazrlanmas lazm.
Buradan satn alnan baz rnlerin mutlaka bir vastayla tanmas lazm. Trafie kapand iin bu
imkn imdilik yok. Eksiklerin giderilmesiyle daha iyi olacan umuyorum.
Mustafa Aksoy: Bykehir belediyemiz katklar ile Bursada tarihi mirasn ayaa kaldrlmas

iin Cumhuriyet Caddesinde gerek nostaljik tramvayla gerek cephe salklatrma almalar ile
byk bir projeye imza atlm, Cumhuriyet Caddesi gzide ehrimiz Bursann vizyon caddelerinden
birisi haline getirilmitir. Bursann dnya ehirleri ile yarr hale gelmesi iin yaplan bu almalara
esnafnda gerekli destei vermesi caddede kafeler, restoranlar, maazalar, bankalar ve benzeri
iletmelerin hayat bulmas gerekmektedir. Tarihi ar ve Hanlar Blgesinin ortasnda yaklak 100
yl nce olumu kentin en nemli ana arterlerinden biri olan Cumhuriyet Caddesi blgenin gerek
ekonomik gerekse sosyal adan nem tayan yerlerinden biridir. Bu dzenlemelerle Cumhuriyet
Caddesindeki mevcut dokunun korunmas ve deerlendirilmesi blge esnaf ve ehir halk iin gzel
bir frsat haline dnecektir.

akir zen: Youn bir ara trafiinin yaand Cumhuriyet Caddesi belediyemiz tarafndan trafie

kapatld. u an daha uygun olduunuzu dnyoruz ancak caddede sektrel deiim gerekiyor.
Turizmle ilikili olacak bu deiim gerekletiinde caddenin daha iyi olacan dnyorum. Ayrca,
blgede otopark sknts yaanmaktadr, bu sknt da giderildiinde Cumhuriyet Caddesi herkes iin
grlmeye ve alveri edilmeye deer bir yer olacaktr.

16

bursada zaman

CUMHURYET
CADDES BR
EMANET
Erkan NCEL
CUMSAD Bakan
1950li yllarn bandan itibaren
Cumhuriyet Caddesinde ticaret yapm
bir ailenin ferdiyim. Yaklak 60
yldan beri aile byklerimle birlikte
caddenin, Tarihi Hanlar Blgesinin ve
arlarmzn her trl halini; en popler
yllarndan tutun da en vasat gnlerine
ahitlik ettik.
Ben Erkan NCEL olarak neredeyse
arda dnyaya geldim. Hisarda
oturduumuz yllarda daha ilkokula
balamadan dkkana gidip raklk
yaparak ar kltrn aldm. 1970li
yllardan 90larn sonuna kadar
bizlerin dkkanlar arnn gzbebei
konumundayd ve alveriin kalbi orada
atyordu Ta ki d sermayeli bata
olmak zere, byk ekonomiye sahip
irketler AVMlerini aana kadar. te
o noktadan itibaren alveriin kltr,

OLUMLU ABALAR
Yaz: Mevlt EK
CUMSAD - BTH
Cumhuriyet Caddesi Vali Mmtaz Reit
Paa dneminde almtr. Bylece
asrlardr ehrin yegane retim ve
ticaret merkezi olan ar blgesinin
ulam ok rahatlam ve ehir 1718. Yzyldaki duraklamay zerinden
atarak iktisaden yeniden ykselie
gemitir. Ulam kolayl nedeniyle
halkn blgeye geli gidii artm, buna
bal olarak cadde zerinde alveri
mekanlar da olumutur. Ayrca
Cumhuriyet Caddesinin bir ucunda
Emniyet Amirliinin dier ucunda

tarz tamamen deiti ve dolaysyla

arya olan ilgi de azald. Bu kanlmaz
deiim beraberinde mutsuz esnaf
getirdi. Ne yazk ki ticareti zayflayan,
yeteri kadar kazanamayan esnaf vaktini,
mazide kalan aal gnlerini anarak
ve gnn koullaryla kyas yaparak
geirmeye balad. Tamam, bykehir
olmann yaratt dnmn kanlmaz
gerekleri olan AVMlerin halkmza
sunduu imkanlar ar esnafnn
sunmas mmkn deil ama ar
kltrnn yok olmaya balamas da bir o
kadar can skcyd.
Tam da o gnlerde Birlikten kuvvet
doar ilkesiyle yola kan ar
dernekleri dzenledikleri toplantlarla
nce esnaf aydnlattlar, sonrasnda da
yerel ynetimlerle skntlarn paylap
ortak akl oluturmaya altlar. te
bu noktada uzun yllar ihmal edilen
arlarmz da birer birer gn yzne
karlmaya baland. Bykehir
Belediye Bakan Recep ALTEPEnin
nderliinde balayan almalara
Osmangazi Belediye Bakan Mustafa
DNDAR da destek verdi ve Tarihi
ar ve Hanlar Blgesinde byk
deiim balad. nce AVMlerle artlar
eitlemek iin arlarmzn fiziki
koullar rnek projelerle deitirilmeye
baland. Ayn anda merkez arlara
dikkat ekmek iin de evrede bulunan
da tfaiye Merkezinin bulunmas ve
cadde zerinde bulunan hanlar, oteller,
bankalar, iktisadi birlik, messese, ambar
ve depolar hareketlilii gelitirilmitir.
lerleyen yllarda Cumhuriyet Caddesi
zerinde byk ihanlar ve tekstil
merkezleri olumutur. Son yllarda
zellikle, mefruat, hal, oyuncak,
tekstil ve zcaciye sektrlerinde artlar
grlmtr. 2000 Ylndan itibaren
Cumhuriyet Caddesi ok ar trafik
younluu ve trafik grlts balam,
2010 ylndan itibaren yaanmaz hal
almtr. Hem orda yaayan esnafn hem
de alverie gelen mterileri egzoz
duman ve trafik grlts yaam
zorlatrr duruma getirmitir. Ticareti ve
alverii de g duruma sokmutur. Bu

tarihi yaplar ayaa kaldrlarak eski

alveri kltrnn canlandrlmas
hedeflendi. Ama yaplan tm bu
hamlelerin en radikali ve en cesur olan,
yaklak 1,5 kilometrelik Cumhuriyet
Caddesini ara trafiinden arndrp
yayalatrmak oldu. Yllarca konuulan
ancak 2011 ylnda balanan bu vizyon
projenin tamamen hayata gemesiyle
birlikte blge rahat bir nefes alacak. Fakat
en nemlisi komu illerde uygulanan
ve baarl olan bu hamlenin hakettii
deeri bulmas. Biroumuz Avrupann
eitli lkelerinde grmzdr; ehir
merkezlerinde tarihi yaplarn bulunduu
yerlerde turistler kilometrelerce
yryp gittikleri ehirleri tanma frsat
buluyorlar, alverilerini rahata yapp
ayn zamanda da kent ekonomisine
katkda bulunuyorlar.
Gkdereden balayan ve Zafer Plazaya
kadar uzanan bu tarihi hattaki deiime
esnaf arkadalarm da elik ederlerse
ortaya ok gzel bir fotoraf kacak,
bundan eminim. Bugnlerde ben ve benim
gibilerin hayali; ecdadmzdan aldmz
bu gzel emaneti gelecek nesillere
aktarrken ticaretinden keyif alan,
kazanan, mutlu olan ve deerlerine sahip
kmann huzurunu yaayan Bursallar
olmak. Bu hayalin gereklemesi iin
alanlarn emeine salk
olumsuzluklar dikkate alan Bykehir
Belediyemiz, gerek yayalatrma
ve gerekse tramvay uygulamasyla
blgemizin cazibe merkezi olmas
iin adm atmtr.zellikle hizmet
sektrnde gelimesini beklediimiz
caddemizin, geceleri ve tatil srelerinde
ak olacan ve bylece ar esnafna
da rnek tekil edeceini umuyoruz.
Yurtii ve yurtd rneklerinde olduu
gibi, caddenin zerinde yayalarn
serbeste dolap gezebilmesi, dinlenme
ve ihtiya mekanlarnn artrlmas,
cephe ve evre iyiletirilmesiyle tarihi
doku grselliinin ve btnselliinin
salanmas ok olumlu abalar olarak
grlmektedir.

bursada zaman

17

AYRINTI

BR ASIRLIK ACIKLI HKAYE

BURSANIN TRAMVAY RYASI

18

Yaz: Aziz ELBAS

Osmanlca eviriler: Metin SARI
Bursa ehir Ktphanesi

irketler, sonraki yllarda New York,

Paris, Londra, Viyana ve Sofya gibi
kentlerde kurulmaya baland.

Dnyada yk tama amal ilk tramvay

1803 ylnda, yolcu tama amal ise
1807 ylnda ngilterede kullanld.
Atlarn ektii tramvaylara ilikin

Ar yklerin kaydrlma yntemiyle

tanmas amal gelitirilen yntemin
ilk olarak Msrda M. 2500de
piramitlerin yapm esnasnda talarn

bursada zaman

kalaslar zerinde kaydrlmasnda

kullanld biliniyor. Daha sonra farkl
yer ve zamanlarda bu teknik gelitirildi.
Fatih Sultan Mehmedin stanbulu fethi
srasnda gemileri karadan kaydrp
Halie indirmesi bu teknie bir rnektir.

lk rayl yollar ahap tekerlekli yk

arabalarnn gitmesi iin yaplmtr.
Buna rnek olarak 1350li yllardaki
Almanyann Freirburg ehrindeki
ahap kalaslardan yaplan yol gsterilir.
Ahap raylarn demirle kaplanmas yine
ngilterede 1768 ylnda karmza
kyor. Maliyete bal olarak daha
sonraki yllarda tekerlekler ve
raylar tamamen demirden yaplmaya
balanmtr. eliin ucuzlamasyla da
retimler elie dnmtr.
Elektrik retimi ve uzak mesafelere
iletilmesindeki maliyetin azalmasyla
elektrikli tramvay fikri ortaya atlm,
Ukraynal mhendis F. Pyrotskyi bu
fikirleri 1875 ylnda bir kilometre
mesafeye iletilebilir ekilde uygulamaya
geirmitir. lk elektrikli tramvay Saint
Petersburgda yolcu tamaya balar, bunu
mteakiben W. Von Siemens 1881 ylnda
Almanyada ilk uzun mesafeli elektrikli
tramvay iletmeye sokar. Daha sonraki
yllarda Londrada ve Boston(ABD) gibi
ehirlerde elektrikli tramvay iletilmeye
balanr.
Osmanl topraklarnda ise Sultan
Abdlaziz dneminde 1869 ylnda
stanbulda Dersaadet Tramvay irketi
kurularak atl tramvay altrmak iin
anlama imzalayarak Aksaray-Eminn,
Aksaray-Topkap, Aksaray-Yedikule
ve Galata-Azapkap hatlarnda 1871de
yolcu tanmaya baland. Ardndan
II. Abdlhamid dneminde Osmanl
topraklarndaki nemli byk kentlere
yaygnlatrlmaya baland. rnein
1892 ylnda Selanikte almaya
balayan tramvay sistemi; zmir, Konya,
Trablusam, am ve Badat illerine de
kurulmu, Bursa gibi birok nemli ehre
kurulmas iin almalar yaplmtr.
Yaanan i ve d gelimelerden dolay
ordunun at ihtiyacndan tr ordu atl
tramvaylardaki tm atlar cret karl
almak iin talip olmu ve bu ekilde atlar
satlmtr. Bunu mteakiben Avrupada
yeni yeni yaygnlaan elektrikli tramvaya
doru bir eilim balam, bunun ilk

rnei amda uygulamaya geirilmi,

bunu mteakiben 1907de Selanikte
almaya balamtr. Tramvayn
stanbulda ilemeye balamas ise 1914
ylna rastlar.

BURSA

Dnyada ve Osmanl topraklarnda

yaanan bu gelimelere paralel olarak
Bursada da tramvay kurulmasna
ynelik almalarda ezamanl
olarakbalatlarak, bu amala Payitaht
tarafndan Bursada atl tramvay
kurulmas arzu edilmitir.1904 ylnda
Hac Kamil Efendi Zade Arif Bey
atl tramvay yerine elektrikli tramvay
kurulmas amacyla bir Osmanl Anonim
irketi kurulmasn teklif etmi, bu
i iin Koza Handa faaliyet gsteren
yol mteahhidi Ali Rza Efendi kefil
olmutur. Ancak istenilen almalar
balatlamaz ve imtiyaz hakk belediyeye
verilir.
Payitaht tarafndan belediyeye verilen
imtiyaz hakk 17 ubat 1905 tarihli yazl
bir emir ile bu ie talip olan Akudere
erafndan Sleyman olu Mehmed Ali
Aaya verilmesi emredilir. Bu emirde
ehirde kurulmas hedeflenen tramvay
hatlarnn elektrikle altrlabilecek
ekilde szleme hazrlanmas
istenilmitir.
Akudereli Sleyman olu Mehmed Ali
Aa ile imzalanmak zere 1906 ylnda
hazrlanan 21 maddelik szlemenin baz
maddeleri unlardr:

Madde 1: Bursa ehrinde bulunan

Setba - ekirge hattnda, arada Hkmet

Konana, oradan da Mudanya Bursa
Demiryolu durana balanan mecburi
hatlar ile Uludaa mevsim artlar
uygun olduka inip klmak zere, yolcu
tama ve eya nakline mahsus olmak
zere tercihli tramvay hatlarnn ina
ettirilmesi. Hatlarn yapmnda her 5 km
mesafe bir Ticaret ve Nafia Bakanlnn
(Bayndrlk) retim uygunluu ile
lzum grlen yerlere tramvay hatlarnn
uzatlmas, Bursa ehrinin elektrik

ile aydnlatlmas art ile Akudereli

Mehmed Ali Aaya mtiyaz verilip ihsan
buyurulmutur.

Madde 2: mtiyaz Mddeti Padiah

Fermannn verildii tarihten itibaren 75

yl olacaktr.

Madde 3: mtiyaz sahibi fermann

tesliminden sonra mukavelenamenin

grlmesi tarihinden itibaren 18 ay
mddet zarfnda artnamede aklanan
yn ile kesin kefedilen iler zere
4 para haritann tanzimi ile Nafia
(Bayndrlk) Bakanlna takdimi
gereklidir. Elektrik fabrikalarnn yerleri
Bursa Belediyesi ve Vilayetten kabul ve
uygunluu alnacaktr.

Madde 4: mtiyaz sahibi masraflar

kendisinden olmak kayd ile ilgili

projelerin tasdikinden itibaren son olarak
18 ay mddetle almalara balayacaktr.
O tarihten itibaren ise mecburi almay
2,5 sene ve tramvayn almas ile
birlikte tm iin tamamlanmasnn
sresi 7 sene olarak taahht eder. Fakat
almalar fenni kurallara ve yazlara
uygun tatbiki olacak, onaylanan projelere
uygunluu bulunacaktr. ayet baz
zorunlu sebeplerden dolay almalarda
aksaklk olur ise Ticaret ve Nafia
nezaretince almalara ek sre ilave
edilerek uzatlacaktr.

Madde 7: bu almalar umumi

menfaatlerle balantl hususlardan

olduu iin elektrik ve aydnlatma
messeseleri ile idare ksm gibi
mtemilat yaplarn yerlerinin satn
alnmas hususunda imtiyaz sahibi
istimlak kanununa uygun hareket edecek.
Bu ksm yerlerin lzumu olduunda
imtiyaz sahibi tarafndan yer sahiplerine
tazminat denip kullanlabilecektir. Bu
gibi yerlerde vakf arazileri olur ise bu
konuda er-i kurallar geerli olacaktr.
Tramvay ve fabrikalara uygun grlen
arazi ayet sultan arazisi veya ferman ile
verilmi ise cretsiz terk edilecektir.

bursada zaman

19

AYRINTI

Madde 12: mtiyaz sahibi ferman

tarihi itibari ile iki (2) sene zarfnda

bir Osmanl Anonim irketi tesciline
mecburdur. irketin ortaklar meclisi ve
toplant merkezi Payitahtta olacaktr.

Madde 14: Devlet-i Aliye imtiyaz

mddetinin 25 senesi sonrasnda her

zaman imtiyaz ak arttrma suretiyle
sata kartabilme salahiyetine haiz
olacaktr.

Madde 13: mtiyaz suresi dolunca

imalat ve fabrikalar ile doan btn

hukuki ilemler hkmete devrolunacak.
Haslat vs. dier gelirlerden hkmet
istifade edecektir.

Madde 16: irkette grev yapacak

memur ve mstahdemler hkmet

tarafndan tayin edilecek, fes giyilip,
Devlet-i Aliyeden seilecek ve
irket dairesinde grev alacak kiiler
Osmanl katip mektebin mezunlar tercih
edilecektir. Vazifelerinden tr halkn
iinde grev alacak olan memurlar iyi
Trke konumas gereklidir.

Madde 19: Zorunlu sebeplerden

oluan bir engelin zuhuru olmakszn

imtiyaz sahibi belirlenen sre zarfnda
almaya balamad veya balayp
da tamamlamad veya bu ii
mukavelenameye uygun yapmaz ise
imtiyaz haklar elinden alnacaktr. Bu
durumda artnamenin zel maddelerinde
gsterildii yn ile iletme ilerinin
zamanl temini iin gerekli tedbirlerin
uygulanaca, imalat ve aletler
bakmndan ihaleye konulacak, teminat
creti iade edilmeyecek ve devlet
tarafndan el konulacaktr.

Madde 21: mtiyaz sahibinin 1.

maddede tayin edilen hatlar dahilinde

ilave vagon/araba talebi olur ise bu
taleplerde uygun artlarda imtiyaz
sahibinin hakk korunacaktr.

Eklenen Not: bu mukavelename

mucibince irket tekili iin belirlenen

20

bursada zaman

SZLEMEYE LAVE

Ticaret ve Nafia Dairesinden(Ticaret

ve Bayndrlk Bakanl) Hdavendigar
Vilayet makamna gnderilen bir
yaz ile tereddtlerin dikkate alnd
ve Akudereli Sleyman Efendi
olu Muhammed Ali Aann elinde
bulundurduu imtiyaz hakkn kendi
rzasyla Bursa Belediyesine devretmek
istediini kendilerine beyan ettii
bildirilmitir.

MTYAZIN
BELEDYEYE DEVR

Bu ekilde yeniden Bursa Belediyesi

uhdesine geen imtiyaz hakk ihaleye
karlmtr. Szlemeler Franszcaya
evrilerek uluslararas irketlerin de
katlmalar ngrlmtr. haleye
girmek iin dosya alan talep sahiplerinin
nerdeyse tamam Avrupa lkelerinden
olmutur. artnamelerin Franszca
baslp gelmesi gecikince Rus baden
sendikas vekili Vartanyan ve Belika
sendikas vekili Serakyan Efendinin
talebi zerine ihale sresi uzatlm,
ancak dier irketler bunun zerine
itirazda bulunmulardr. En ilgin itiraz
dilekesi; svirenin Paun ehrindeki
Braun Paveri irketinden gnderilmitir.
Dilekede resmi dilin Trke olduu ve
artnamenin Franszcaya evrilmemesi
gerektii vurgulandktan sonra, srenin
uzatlmamas, gelen zarflarn almas
gerektii savunulmutur. 7 irketin
ihaleye girmek iin dosya ald ihale,
kapal zarf usulyle 30 Ocak 1910
tarihinde yaplmtr. haleye dosya veren
zmirli Yovani Efendinin verdii teklif
uygun grlm ancak dier irketler
buna itiraz etmiler, Arsenid Kasid adl
kiinin zellikle ihalenin yapl usulne
ve baz kiilerin kayrldna, belediye
menfaatlerinin gzetilmediine ilikin
itiraz dilekesi dikkat ekicidir.

2 sene mddetin dnda tarih itibariyle

2 sene daha uzatlmas ve elektriin
sanayide de kullanlmas hususlarna
sure-i devlet ve mlkiye daireleri
tarafndan Bakanlar Kurulu karar ile arz,
25 Mays 1908 tarihinde Padiah ferman
ile Ticaret ve Nafia nezaretine tebli
edilmitir.
8 ubat 1906 ylnda mukavelede yer
alan baz maddelerde Hdavendigar
Vilayeti Valiliinden ve halktan gelen
talep zerine deiiklikler yaplmtr.
Burada en nemli madde imtiyaz
kapsam yalnzca elektrikli tramvay
hatlar yaplmas iken dzeltme ile
elektrik retilerek ehre verilmesiyle
ilgili madde de eklenmitir. 21 Temmuz
1906 ylnda, elektriin retilecei
fabrika binasnn vergi ve harlardan
muaf tutulmas hususuyla ilgili olarak
Sadrazam Ferid tarafndan hazrlanan
emir datml belge; Nafia daresine,
Hukuk Mavirliine, Demiryolu ve
Limanlar daresine gnderilmi ancak
buralardan gelen cevaplarda imtiyazn
devriyle ilgili tereddtler olduu ynnde
grler ortaya konulmutur. artnameye
gre 2 yl ierisinde irket kurulup
binann yaplmasna balanmas art
koulmutur. Ancak bu 2 yl getikten
sonra halen art yerine getirilmediinden
szlemede bu madenin 2 yl daha
uzatlmasyla birlikte retilen elektriin
sanayide de kullanlmas iin ek bir
fkra eklenmesi, 27 Mays 1908 tarihli
bir yazyla Sadrazam Ferid tarafndan
emrolunmutur.

Hdavendigar Valiliince yazlan 3

Eyll 1908 tarihli bir yazyla imtiyaz
alan ahsn szlemeye istinaden
gerekli almalar yapmamasndan
dolay imtiyazn yeniden Bursa
Belediyesine devredilmesi Payitahttan
talep edilmitir. Belediye ve vilayet
meclisinde bu ynde alnan kararlar
vurgulanmtr. Bunun zerine 20
Eyll 1909 tarihinde Nezare-i Umur-

Bununla birlikte Ticaret ve Nafia Nezareti

Celilesine (Ticaret ve Bayndrlk
Bakanl) merkezi svirenin Baden
ehrinde bulunan Browve Kumpanyas
adl irket 1 Mart 1910 tarihinde yazd
itiraz yazsnda; yaplan tekliflerde gerek
belediye ve gerekse halkn menfaatleri
gzetilmedii vurgulanm, taahht
edilen 500 beygirlik elektrik fabrikasnn

tramvay ve ehrin aydnlatlmasna

yetmeyecei, bunun en azndan 2000
beygir gcnde olmas gerektii, ancak
bu ekilde yaplan yatrmn hem belediye
adna hem de irket adna daha karl
olaca belirtilmitir. Buradan elde
edilecek enerji ile tramvaya binecek
yolculardan daha az para alnabilecei,
artan ksmn sanayi tarm ve madencilikte
kullanlabilecei ifade edilmi, hatta
rnek bir iftlik kurmay ve sanayi
mektebinde deneme amal kullanm
taahht etmitir. Bu surette masraflar
hari belediyenin an az % 40 kar elde
edebilecei vurgulanmtr.

Ladeye devir olunarak 3 Mart 1912

tarihinde szleme imzalanmtr. Ancak
ikayetler, itirazlar ve yaanan baz tatsz
olaylardan tr belediye menfaatleri
ne srlerek szleme daha sonra tekrar
iptal edilmitir. Daha sonra tekrar yaplan
ihale, Oropedi Mauri Matis Efendi
adnda, merkezi stanbul Galatadaki
nayet Hannda olan irket sahibine
12 Temmuz 1913 tarihli imzalanan
szleme ile devredilmitir. Aradan bir
yl gemesine ramen artnamede taahht
edilen almalarn, harita ve projelerin
teslim edilmemesinden tr mddet 2 yl
daha uzatlmtr.

Bu dilekeye istinaden Nafia Nezareti

ihalede yolsuzluk yapld iddiasyla
inceleme balatm, btn bu
gelimelerden sonra Bursa Elektrik
irketi murahhas azas Msy Gustav

Ancak iler yine yolunda gitmemi

ve irket artname gereklerini yerine
getirememitir. Tramvay hatlarna
ait yollarn alp malzemelerin
tamamlanmasna ramen ina almasna

balanmad konusunda Hdavendigar

Valisi tarafndan 1 Mays 1916 tarihinde
stanbula rapor edilmi, bunun zerine
Nafia Nezareti(Bayndrlk) 30 Eyll
1916 tarihli yaz ile inceleme balatarak,
inaatn neden yaplmad ve artnamede
yer alan Osmanl Anonim irketi adyla
irket kurulup kurulmadnn tetkik
edilmesini istemitir.
Tramvaylara elektrik retecek olan
fabrikann inasna balanp bir ksm
tamamlam olmasna karn araya
I. Dnya harbi girdi ve Avrupadan
gelmesi gereken alet edevat ve makineler
gelemedi. Dier yandan, Franszlarla
sava halinde olmamz dolaysyla
irket birok kereler uyarlm, buna
karn almalar istenilen seviyelere
ulaamam ve szleme feshedilerek
imtiyaz tekrar belediyeye verilmitir.

bursada zaman

21

AYRINTI

Bu arada hi olmazsa ehri aydnlatmay

hedefleyen Bursa Belediyesi, Elektrik
Mhendisi Tevfik Beyi davet edip 19
Mays 1916 ylnda bir szleme imzalar.
Szleme kapsamnda ilk nce Cilimboz
Kprs zerinde buharla alan
bir trbn kurulmu, ardndan bunun
yetersiz olduu anlalnca Hkmet
Kona civarndan buharla alan ikinci
bir trbn kurulmutur. Ancak ksmi
enerji ihtiyacn karlayan bu tesislerin,
tramvay iletmesi iin olduka yetersiz
olduu ve hatta ehrin genel ihtiyalarna
dahi cevap veremediinden dolay
tccar Yani Sideraris ve Sivastopolis
adndaki kiilere ait buz fabrikasnda
elektrik retilip ehre verilmesi amacyla
sahipleriyle 13 Kasm 1921 ylnda bir
szleme imzalanmtr. Bu szleme 7
Mart 1926 ylna dein devam etmitir.
Tramvaylara elektrik salamas amacyla
kurulup daha sonra Haziran 1916 ylnda
feshedilen Bursa Osmanl Elektrik
irketi, dnya harbinden sonra kurulu
szlemesinin asl muhafaza edilmek
suretiyle baz maddelerinde deiiklik
yaplarak 23 Haziran 1924 ylnda Bursa
Cer, Tenvir ve Kuvve-i Muharrike-i
Elektrikiye Trk Anonim irketi olarak
ismiyle birlikte yenilenmitir. irket ayn
yl ilk santral binasn, tramvay depolar
ve tamir atlyelerini Muradiye istasyonu
yaknnda (Bugnk Teda) kurmutur.
leriki yllarda bir sre daha Tramvayla
ilgili alma ve beklentiler devam etmi
ise de elektrik retimi daha ok ehir
aydnlatma ve sanayi eksenli olarak
gelimi tramvayla ilgiliistenilen sonu
bir trl alnamamtr.
Bir asrlk rya gnmzde Bursa
Bykehir Belediyesinin ilk rneini
uygulamaya soktuu Cumhuriyet Caddesi
ve uzatlan ncirli Hatt ile gereklemi
oldu. Bundan sonra gerekletirilecek
olan ilave hatlarla mrler tketen
uzun bekleyi mutlu sonla bitecektir.
mzalanan son szleme esasna gre
tramvay hatlarnda baz deiiklikler
yaplmtr. Buna gre 4 mecburi 5i
tercihli olmak zere 9 hat belirlenmitir.

22

bursada zaman

Mecburi Hatlar
1- Yeilden Balayp Ulucami ve Zafer Meydanndan geip ekirgede biten hat.
2- Demirta Paadan balayp Hkmet Kona nnde Yeil-ekirge hattna bal hat.
3- Tahl Caddesinden(Tahl Han yan) balayp Mecidiye Caddesinin(Fevzi akmak
Caddesi) ve Merutiyet caddesiyle (Cumhuriyet Caddesi) kesitii yerden geerek
Yeil -ekirge hattna balanan hat.
4- Muradiye stasyonundan (Merinos Tren stasyonu) balayp ekirge hattna
balanan hat)

Tramvay Hatlar
Yolcu Tarifeleri
(12 Temmuz 1913 tarihli szlemeye gore)
Yeil-Setba veya Hkmet Konandan ekirgeye
Tahl-ekirge
Yeilden ve Setbandan Yahudiler stasyonuna
Yeilden ve Setbandan Tahla
Yeilden ve Setbandan Timurta stasyonuna
Hkmet Konandan Timurta stasyonuna
Hkmet Konandan Tahl stasyonuna
Hkmet Konandan ve Camii Kebirden Yahudiler stasyonuna
Osmaniye Caddesinden Yahudiler stasyonuna
Camii Kebirden ve Osmaniye Caddesinden ekirgeye
Otel Beluddan ekirgeye
Yeil Caddesinden ve Setbandan Bademliye (Bademli Bahe)
Yeil Caddesinden ve Setbandan Camii Kebire
Yeil Caddesinden ve Setbandan Hkmet Konana
Yeil Caddesi Setba - Osmaniye Caddesi ve Otel Beluda
Hkmet Kona - Camii Kebire ve Osmaniye Caddesi
Hkmet Konandan Belud Oteline
Hkmet Konandan Bademliye(Bademli Bahe)
Camii Kebirden Osmaniye Caddesine
Camii Kebirden Belud Oteline
Camii Kebirden Bademliye (Bademli bahe)
Osmaniye Caddesinden Belud Oteline
Osmaniye Caddesinden Bademliye (Bademli bahe)

60
60
60
60
60
40
20
50
40
50
40
50
30
20
40
20
40
50
20
30
50
20
40

Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para
Para

Not: Birinci mevki yolcular 30 paraya kadar olan cretlere ilaveten 10 para, 50 paraya
kadar olan cretlere ilaveten 20 para fazla cret deyeceklerdir.
En pahal bilet olan 60 para ile o tarihte 1,5 okka ekmek veya 1 okka zeytin, 3
okka soan, 6 okka mangal kmr, 6 gnlk gazete, 1 paket ttn satn alnrd. (1
okka=1283 gr.)

Tercihli tramvay hatlar

(12 Temmuz 1913 ylnda imzalanan szlemeye gre)
Mahmudiye Caddesi (imdiki Uluyol
Caddesinden Merinosa ve Yahudi
Mezarlna doru giden eski yol)
zerinde yeralan Yahudiler stasyonunun
Belvo (Belvu) Oteli ksmndan balayarak
Acemler istasyonu ile Belediye
Bahesine kadar bir hat veya dier
mevkilerin birinden 3 kilometrelik ek bir
hat kurulmas.
Acemlerden ekirgeye kadar bir hat ki
u artta; nce Yahudiler - Acemler hatt
tesis edilmelidir. ekirge yolunun yzeyi
belediyece % 5 tenzil edilmeli.
Camii Kebirden (Ulucamii) balayarak
Maksem Kprs, Temennaalt
(Temenyeri), Harir Drt-talimi(pekilik
Okulu) ve Kilise yollarn (pekilik
Caddesi) takip ederek Setbanda son
bulan hat.
Mekteb-i Mlkiyeden (Erkek Lisesi)
balayarak Hisar, Osmangazi Trbesi ve
Mekteb- Snai (Tophane Endstri Meslek
Lisesi) yollarn takiben Demirkap ve
Muradiyeden geerek rekilerde
bitecek bir hat.
Tercihli hatlar, mecburi hatlarn iletmeye

alaca gnden itibaren 6 yl iinde tesis

edilecektir.

Tercihli tramvay hatlariyla ilgili

zel artlar

Bu hatlar, mevcut olan ve ak olan

yolar zerinde ina edilecektir. Gzergah
yollar, almaya balamadan en az 2 ay
nce belediyece hazr hale getirilecektir.
letmede ihtiya duyulacak enerji ehirde
bulunan nehirlerin menbalarndan elde
edilecektir. Bu kapsamda Yenice, Nilfer,
Ara, znik ve Deliay nehirlerinin
menbaalarn seecektir. Menbaalarn
yetersiz olmas halinde ilave bir menbaa
daha ilave edilebilecektir. Mtahit
imza tarihinden 6 ay ierisinde asl
projeleri takdim etmeyi taahht eder.
Tramvay ebekesi iletme hattnda
yeteri kadar durak yeri bulunacak, bu
yerler mteahhidin teklifiyle belediye
tarafndan belirlenecektir. Mecburi
hatlardaki kaldrmsz ve arzal
kaldrml sokaklarn dzeltilmesini
belediye ihale yoluyla yaptracaktr.
Mteahhit szlemenin imzalanmasndan
sonra 4 ay ierisinde projeleri ve
gzergah haritalarn belediyeye teslim
edecektir. Proje ve gzergah haritalar
2 ay ierisinde Nafia nezaretince

(Bayndrlk Bakanl) kontrol edilip

aynen tasdik edilecek veya deiiklik
yaplacaktr. Proje ve gzergah
haritalarnn tasdikinden 1,5 ay ierisinde
almalar balayp, 18 ay ierisinde
tamamlanacaktr. Tercihli hatlar, mecburi
hatlarn iletmeye balamasndan 6
yl ierisinde ina edilecektir. Aksi
takdirde belediye tercihli hatlarn imtiyaz
haklarn baka ahslara verecektir.
Yolcu ve nakliyatn en youn olduu
gn ve saatlerde belediye nakilin
srat ve intizamna temin noktasnda
lzumlu miktardaki yolcu ve yk tama
amal vagon/arabalarn bulundurmaya
mecburdur.
Vagonlarn yetersizliinden dolay ikayet
vuku bulduunda belediye memurlar
yerinde inceleme yapacak, inceleme
sonucunda vagonlarn adedi ihtiyac
karlamad anlalrsa mevkiler
dolalp konulmas gereken vagon/
arabalarn adedi yaz ile mteahhide
bildirilecektir. Mteahhit eklenmesi
gereken vagon/arabalar 6 ay ierisinde
temin etmez ise geciken her gn iin
5 Osmanl liras tazminat verecektir.
Belediyece istenilen vagon / arabalarn
adedi her 2 kilometre iin 2 vagon /
arabadan fazlas olmayacaktr.

YZDE YZ YERL RETM

Bursann tramvay ryas Bursa Bykehir Belediyesinin
2011 ylnda rettii pek Bcei isimli tramvay vagonuyla
son buldu diyebiliriz. Durmazlar Makina tarafndan retimi
gerekletirilen yzde yz yerli tramvay, 2012 ylnda
Bursa sokaklarndaki yerini alacak. pek Bcei, hem
Bursann hem Trkiyenin yurtdna aktt milyarlarca
dolarn yurtiinde kalmasn salayacak. Bylece Bursa
otomotivin yan sra tramway retim merkezi de olacak.

bursada zaman

23

KLTREL MRAS

Dibekte bulgur dvme /

Dvenli - Keles

BR KENTN
HAFIZASINA
YOLCULUK
Yaz: Ik DEMR
Bursa Aratrmalar Merkezinin Bursa
Kitaplna yeni eserler kazandrmasndan
baka yklendii ok nemli bir grevi
daha vardr. Bursann kaybolmu veya
kaybolmaya yz tutmu deerlerini
ortaya karmak. Nedir bu deerler?
Somut olmayan kltrel miras almalar
dediimiz bu alan aratrmalarnda halk
oyunlar, szl anlatmlar, maniler,
ninniler, ykler, efsaneler, dn,
doum, snnet, lm gelenekleri, seyirlik
oyunlar, toplumsal uygulamalar, riteller,
el sanatlar, kltrel rnler ve retim
sreleri gibi konular aratrlmaktadr.

24

bursada zaman

Bursa bir zamanlar Hdrellezlerin

kutland, erguvan bayramlarnn
yaand bir ehirdir. Bugn bunlarn
birounu gremiyorsak, kltrel mirasn
aktarlmasnda problem var demektir.
Nedir bu problem; dededen toruna bu
mirasn aktarlmasnda yaanan sorunlar.
Bu miras hakkyla aktarlmad iin
yeni nesil kltrel yoksunluk iinde
bymektedir. Bu ie dnya leinde
baktmzda, dnya kresel bir ky
haline gelmektedir. Bunda da medyann
ve dier iletiim aralarnn rol
byktr. Bizim olan ou deer unutulup
yerine farkl bir kltrn rn bizimmi
gibi alnp belleklerimize yerlemektedir.
Unesco Somut Olmayan Kltrel Miras

Kak oyunu / Hereke - Keles

Komitesi Bakan Ouz caln dedii

gibi bizim Krolunun yerini Robin
Hood, Nardaniye Hanmn yerini Pamuk
Prenses, Kerem ile Aslnn yerini Romeo
ve Juliet almaktadr. Yeni nesil bunlar da
renecektir ama kendinin olana da sahip
kacaktr.
Bursa Aratrmalar Merkezinin
asli grevi aslnda bir imparatorlua
bakentlik yapm, byk bir miras
barndran, medeniyetlerin gei noktas
olmu bir ehrin hafzasna yolculuktur.
Bizler bu yolculuk iin hafta sonlar
Merkezdeki arkadalarmzla ve gnll
ekibimizle birlikte Bursann adn
duyduumuz fakat haritada yerini bile

Ylanck ta tedavisi
/ Dvenli - Keles

bilmediimiz kylerini aratrmaya

gitmekteyiz. Bu kylerde bizlerinde
ilk defa duyduu, grd ve bizi her
seferinde yeni bir heyecana srkleyen
ninniler, masallar, trkler, halkoyunlar,
kaybolmu el sanatlar ve daha niceleri
karmza kmaktadr. u ana kadar
alan aratrmasna ktmz ky
says otuz ikidir. Bursa halkna nelerle
karlatmz da gstermek iin bir
ara rn olarak Harman Yeri adnda ksa
bir tantm filmi hazrladk. Yerinde
yaplan bu tespitlerin Bursallara neleri
unuttuunu hatrlatmak iin de Merinos
Atatrk Kongre ve Kltr Merkezinde
de Harman Yeri adnda bir sunum gecesi
organize ettik. Uludan Eteinden
Trkler adl bir albm hazrladk.
Bu albmde u ana kadar okunmam

Bursa trkleri, Bursallarn dinletisine

sunulmutur. Bu almalar ayn zamanda
TRT repertuarna da kazandrlmaktadr.
Derlenen halk oyunlar da Karagz Halk
Danslar ekibi tarafndan sergilenmektedir
ve arivlere gemektedir. Bulduumuz
dier rnler de zamanla yayn haline
gelecektir.
Bursann btn ilelerini kapsayacak
bu almalarn ikinci etab geen hafta
Orhanelinin Karaolanlar kynde
balad. Her hafta fakl bir kyn konu
edildii bu almalara yeni katlan
gnll ekibimiz mevcuttur. Bursa
Aratrmalar Merkezinde grevli
arkadalarmz, alan aratrmalarnda
allacak konular kendi aralarnda ilgi
duyduklar konuya gre paylamaktadr.

Bir sanat tarihisi, iki arkeolog, bir

gemolog (ta bilimcisi), profesyonel
fotoraf, bir tarih retmeni, Uluda
niversitesi Trk Dili ve Edebiyat
Blmnden son snf rencisi, iki
halk danslar uzman, emekli bir ilkokul
retmeni ve halk kltrne gnl
vermi dier gnlllerimizle birlikte
Merkezin asli kadrosu, bu almalarda
yirmi kiilik ekibiyle kylere konuk
olmaktadr. lerleyen zamanlarda bu
almalarn iinde yer almak isteyen
Uluda niversitesinden hocalarmzla,
bulduumuz rnlerin detaylandrlmas
konusunda almalar yaplacaktr. Kltr
Bakanl ile ortak yrttmz ariv
almalar da bulunmaktadr.

bursada zaman

25

KLTREL MRAS

krkla iplik hazrlama

SOMUT OLMAYAN KLTR

MRASIN SOMUTLAAN HARMANI
Yaz: Fahrettin BEL
Farknda deiliz ama hepimiz birok
adan ok anslyz. Birincisi dnyann
en gzel corafyasna vatanm diyoruz.
Hem de 700 ksur yldan beri. Anadolu
corafyas uygarlk tarihinin en kkl
medeniyetlerini topraklarndan karm,
zellikle kltrel adan ok verimli bir
mevkidir. kinci olarak ok ansl bir
ehirde yayorsunuz. nk Bursa;
bilinen 8500 yllk tarihi ile eski
medeniyetlerinin dini ve kltrel
izlerini camileri, hanlar, hamamlar,
kervansaraylar, konaklar, aevleri,
vb maddi unsurlar ile var. Zamandan
bugnlere ulaan nesillerin vastas ile
somut olmayan kltr mirasn, 700
yllk Osmanl tarihinin getii yerleim
yeri olmakla ve Trk kltrnn en
eski izlerini, hala yaatlan rneklerini,
byk kent olmasndan kaynaklanan
gler sonucu Trkiye btnn tm
kltrel renkleri bnyesinde toplayan
Bursa, zengin bir alma alan sunuyor.
nc olarak yine ok anslyz ki,

26

bursada zaman

bize atalarmzdan miras kalan bu

deerleri kaderine terk etmeyen, onlar
onarp, iyiletirip ilk gnk hallerine
getiren, bununla da yetinmeyip buralarn
yaamas iin bu meknlara ilerlik veren
bir belediyemiz var. nce Osmangazi
Belediyesinde sonra da Bykehir
Belediyesinde almalarnda buna
nem ve ncelik verdii iin bata Sayn
Bakanmza ve ekibine mteekkiriz.
Hatrlayn; Balibey Han, Karabai Veli
Tekkesi, Irgand Kprs, Surlar Blgesi,
Gkdere Medresesi, rdekli Hamam,
Hnkar Kk, Fabrika-i Hmayun ve
Da Kltr Merkezi hem o gnlerdeki
ihtiam ile karmzda hem de her biri
bir kltr faaliyetini yaatacak ekilde
faaliyet srdryorlar.
Elle tutulur gzle grlr bu trden somut
mirasn yannda, bir de terbiyemizi rf ve
adetlerimizi, mziimizi, inanlarmz,
trenlerimiz, oyunlarmz, yemeklerimizi
iiren somut olmayan miraslarmz
var. Gnlk yaantmzn her ann
ekillendiren, duygularmz ruh halimizi

etkileyen bu kltrel motiflerimiz

de en az bu somut maddi mirasmz
kadar nemli ve milli kimliimiz
ve beraberliimiz iin vazgeilmez
unsurlardr.
Somut Olmayan Kltrel Miras;
topluluklarn, gruplarn ve kimi
durumlarda bireylerin, kltrel
miraslarnn bir paras olarak
tanmladklar uygulamalar, temsiller,
anlatmlar, bilgiler, beceriler ve
bunlara ilikin aralar, gereler ve
kltrel meknlar olarak tanmlanyor.
Bunlar genel olarak, gelenek, grenek,
inan, ritel, tren, enlik, kutlama
ve festivaller, geleneksel el sanatlar,
geleneksel mutfak, halk mzii,
halk oyunlar, halk edebiyat gibi
konulardan mteekkildirler. Bunlarn
tamam toplumsal ruhumuzu oluturur,
karakterimizi belirlerler. Bunlar
atalarmzdan bize miras kaldlar ama
bizim mlkmz deiller. Gelecek
nesillere miras brakmak zere biz de
emanettirler. Bu emanetler korunmal

yaatlmal ve kaybolmasna, bozulmasna

izin verilmeden evlatlarmza
devredilmelidir. Hatta sadece kendi
evlatlarmza deil tm insanla miras
braklmaldr. Artk dnyada tm medeni
lkeler bu tr deerleri evrensel miras
olarak tanmlyor.
te Bykehir Belediyesi bu
sorumluluklarnn idraki ile bir ekip
oluturdu. Bir ksm kadrolu bir ksm
benim gibi gnlllerden mteekkil bu
ekiple Bursann bugne kadar 32 kyn
dolaarak somut olmayan kltr miras
izlerini taradk. Gittiimiz her yerde
byk misafirperverlikle karlatk.
Sandnda bohasnda neleri varsa
kardlar koydular. Gnl kaplarn
bizlere atlar. Kimi yerde tarihlerini
hikyelerini hatralarn anlattlar, kimi
yerde geleneklerini, dnlerini anlattlar.
Bazen onlar ald biz dinledik, kaydettik,
bazen biz aldk onlar oynad. Hepsini
kayt altna aldk. Hepsini belgeledik
arivledik. erinden bir ksmn seerek
Merinos Atatrk Kltr Merkezinde
sahneledik.
Kltr hayatn ta kendisi... Doumdan
lme kadar, bebeklik, ocukluk, genlik,
yetikinlik ve ihtiyarlkta hep bu kltrel
zenginliklerimizle ananelerimizle
ekillendik. Doduk, ktlklerden ve

talihsizliklerden koruyacak ritellerle,

tedbirlerle, uygulamalarla hayata giri
yaptk. Krk uuruldu, kurun dkld,
ninni sylendi, masal anlatld. ocuk
oyunlaryla kendimizi gelitirdik, hayatn
provalarn yaptk. Oyunlar karlkl
ibirliini, dayanmay, kurallara
uymay, bir disipline dhil olmay, takm
olmay kazanmann keyfini, kaybetmenin
hznn, ortak baarlarn hazzn retti
bize. Bydk askere gnderildik, kz
istedik evlendik velhasl her ey yazl
olmayan bir formatta babadan ola,
anadan kza devredilerek sregeldi.
te tm bu yaadklarmzn bozulmadan
uygulanmaya devam edenlerini
gittik bulduk. Hi kurgulamadan,
prova yapmadan orijinal halleri ile
sahnede oluturduumuz dekor iinde
sergilemelerini saladk. Kylerde
bu gelenekleri yaatanlar birinci snf
oyuncular kskandracak ekilde artislik
yapmadan rol yaparak tm detaylar
canlandrdlar. Biz de onlarda seyredenler
de byk keyif aldlar.
Birinci yln tamamladmz projenin
ikinci dneminin biran nce balamas
iin sabrszlanyorum. Bazlar elinde
define haritas ve detektrlerle somut
hazineler arayp bulamamamn hayal
krkln yaarken; bizler, bakr sesini

ve kak krtsn takip ederek; her

gittiimiz yerde mutlaka en az bir
somut olmayan hazine bulmann hazzn
yayoruz. Gerek zenginliin de bu
olduunu her ziyarette bir kez daha idrak
ediyoruz.
Bu alma ile nemsenmeyen eylerin
nemsenmesi, kymeti bilinmeyen
eylerin kymetinin bilinmesini
salamaya baladk. imdi artk bizim
kymzde dnler eski geleneksel ekli
ile yaplyor, tm detaylar canlandrlp
uygulanyor. Sandklarda, tavan arasnda
unutulmu objeler, resimler, malzemeler,
elbiseler tekrar gne grmeye balad.
Hafzlarda unutulmaya balanan anlar,
trkler, masallar, oyunlar, maniler,
tariheler dile gelmeye anlatlmaya ve
sylenmeye balad. Herkes gemiin
tadna varmaya balad.
Keke bugnn yemek kltrn
mziini, halk oyunlarn, ocuk
oyunlarn, seyirlik oyunlarn,
dnlerini, bayramlarn eskileri ile
deitirebilsek, olmayanlar da hayatmza
ekleyebilsek. Baksanza hayatmzdan
bunlar kardmzda geriye hibir ey
kalmad.

bursada zaman

27

KLTREL MRAS

ULUDAIN ETENDEN TRKLER

Yaz: Menteeli Cengiz BTN
Zengin ve engin gemiimizin adeta bir
zetidir trklerimiz.
Bursa Bykehir Belediyesi bnyesinde
2010 ylnda kurulan Bursa Aratrmalar
Merkezinde yrttmz Somut
Olmayan Kltrel Miras projesi
kapsamnda yaptmz aratrmalarda
Bursa, ile ve kylerindeki kltrel
zenginliin ne kadar derin ve ne denli
zengin olduuna bir kez daha tanklk
etmi olduk.
Kylerdeki aratrmalarmzda
belirlediimiz; szleri yazlmadan,
notalara dklmeden, nesilden nesile
aktarlm trklerimizi derleyerek,
bizden sonraki kuaklara miras brakmak
iin yeni CD'mizde ilk defa sazn teline
dktk. Bursa Bykehir Belediyesinin
stdyolarnda kaytlarn yaparak on
adet trky albm haline getirerek
Uludan Eteinden Trkler
albmn halk mzii dinleyicileri ile
buluturulduk. Notalarla hayat bulan
trklerimizin derlenerek albm halini
almasnda; Sayn Ycel Pamak, Dr.
Sleyman enel, Mesruh Sava ve Prof.
smail G gibi deerli hocalarmzn
destek ve katklar en byk gcmz
oldu.
Bursa Bykehir Belediyesi Bursa
Aratrmalar Merkezinde yaptmz bu
almalardaki esas olan, oluturduumuz
ses ve grnt kaytlardr. nk bugne
kadar kuaktan kuaa yaatlarak
ebelerimizin, dedelerimizin akllarna
ve kalplerine yazdklarn, bugnk
teknoloji ile kayda dkm olduk. Ayn
zamanda da bu zengin kltrmzdeki

28

bursada zaman

gzellikleri yaamamz iin Bursa

Aratrmalar Merkezinde rn ekline
yani CD, DVD ve kitap haline getirip
halkmzla buluturduk. Bu kltr
mirasmzn bir sonraki kuaklara
kalacann mutluluunu her rn
kardmzda tereddtsz yaamaktayz.
almalarmzdaki kaynak ky ya da
kaynak kiilerin de ebediyen Bursa
Bykehir Belediyesinin belleinde
olacak olmas da ayr bir gururumuzdur.
Gelecekte bu almalarn deerinin ok
byk olacan, bugn bu almalarn
keke daha eskiden olsaym aklmza
getirmesinden de anlayabiliyoruz.
amzn kent toplumu koullarnda
toplumlar arasndaki iletiim, byk
lde basn, radyo, televizyon, internet,
sinema, tiyatro, vb. kitle iletiim
aralaryla salanmaktadr. Gnmzn
gelien toplumlarnda modern
teknolojinin de getirdii olanaklarla
kitle iletiim aralarn st dzeyde
kullanan medyann toplumu istedii
gibi ynlendirme olanaklarna sahip
bulunduunu sylemek mmkndr. Bu
ekildeki folklorik almalarn karsnda
ise popler kltr yalanp ekilmez
hale gelecek ama z kltrmz ise
tarihe tanklk etmi nar gibi kendini
yeniden gsterecektir. Halkmz da bu
almalarmz grdnde ok mutlu
olacaktr. Kente g eden bir vatanda
kyde braktn dnd trklerinin
kentte de yaadn grnce nasl can
olaca kendisinin de trklerin de hayat
bulaca popler kltr karsnda ona
sahip kaca daha da tesi trklerimizi
yeni neslin uluslararas platforma
tayaca phesizdir. Bilindii zere
trkler bizim ortak deerimiz ve
mirasmzdr. Hatta en iyi iletiim

aracdr. Yirmi birinci yzylda bile

bizlere asrlar ncesini anlatr. Dinleyen
ve trk bilen herkes bilir;
Tuna nehrinin neden akmam dediini,
rpnrken Karadenizin bayramza
selam vermeye altn,
Cezayirin Harmanlarnn neden, niin,
nasl savrulduunu
Trkler yle eyler anlatr ki bizlere
ruhumuzu okar; bizleri annelerimizin
kucandayken gzel dilekleri ile
syledii ninnilerden beri eitir,
yetitirir. Ninnilerde bizim nasl bir hayat
sreceimizin hayali bile mevcuttur.
Bizim toplumumuzda insan hayrl dua,
gzel dileklerle dolu ninnilerle dnyaya
gelir. Trk, mani dinler; atlarla da bu
dnyadan ger.
Bursa Aratrmalar Merkezindeki
yaptmz aratrmalarda toplanan tarihi
kltrel verilerin iinde ninni, mani,
trk ve ataszlerinin de olduunu Eyll
2011 tarihinde kardmz Uludan
Eteinden Trkler CDsinde bir nebze
de olsa gsterebildiimizi dnyorum.
Ve bunlar gibi birok rn kmasna
yetecek kadar veri, ariv ve kaynaa sahip
olduumuzu vurgulamak isterim.

BURSA, DEERLERNE SAHP IKIYOR

KILI-KALKAN: Bursadan kp

Trk kltrne mal olmu nemli kltrel

deerlerden biri olan kl-kalkan,
Bykehir Belediyesince belgesel
haline getirildi. Dnyann, mzik aleti
olmadan oynanan tek oyunu olan klkalkan, hazrlanan belgesel sayesinde
gelecek kuaklara aktarlabilecek.

KILI-KALKAN MZE EV:

Bykehir Belediyesi, Setba ehir

Ktphanesi yannda bulunan sivil
mimarlk rnei yapy kl-kalkan
mze evine dntrd. Kl-Kalkanla
ilgili materyallerin sergilenecei bu zel
mekanda, ilgili sivil toplum rgtleri de
almalarn yrtebilecek. Binann yeni
ileviyle nmzdeki gnlerde almas
hedefleniyor.

MEHTER: Dnyann en eski askeri

bandosu olarak bilinen mehter, orijinal

haliyle kayt altna alnyor. Bykehir
Belediyesince gerekletirilen belgesel
almas kapsamnda, somut olmayan
nemli kltr deerlerimizden biri olan
mehter de aslna uygun olarak gelecek
kuaklara aktarlabilecek.

KARAGZ: En nemli Trk glge

oyunlarndan biri olan HacivatKaragzn eski grkemli gnlerine
dnmesi iin almalar sryor. Son
dnemde byk bir gerileme iine
giren, neredeyse yok olma durumuna
gelen glge oyunumuza sahip kan
Bursa Bykehir Belediyesi, eitli
sylencelerle yzlerce yldan szlp
gelen bu deerin hak ettii noktaya
gelebilmesi iin ncelikle tescil
ilemlerini gerekletirdi. Bursa adna

tescillenen glge oyunumuzun yaatlmas

iin hem yeni ustalar yetimesine dnk
hem de gen nesillerin bu kltrle
tanmasna dnk youn almalar
yrtlyor.

BURSA BIAI: Bykehir

Belediyesi, bir zamanlar kentin adyla

anlan baklarnn yeniden ayn itibarla
dnya pazarlarna kmas iin youn bir
alma yrtyor. Bursa Baklar Odas
ile yrtlen yarma kapsamnda, Bursa
ba tasarm yarmas dzenlendi. Elde
edilen yeni tasarm baklar, hem gnlk
kullanma hitap edecek hem de hediyelik
olarak deerlendirilebilecek. Yarma
sonucu elde edilen onlarca yeni tasarm
Bursa ba, kentin deiik blgelerinde
alan sergilerle halkn beenisine
sunuldu.

bursada zaman

29

GECE GR

IIK SAAN TARH

Gndzleri birer cevher gibi kenti ssleyen tarihi yaplar, Bykehir
Belediyesi tarafndan yaplan klandrma almalaryla artk geceleri de
kente ayr bir gzellik katyor. lk olarak Tophane Park iinde bulunan 6 katl
tarihi saat kulesini klandran Bykehir Belediyesi, vatandalardan gelen
olumlu tepkilerin ardndan Emir Sultan Cami, Yeil Cami, Yeil Trbe, Yldrm
Cami ve Ulu Caminin de d cephelerini klandrd.

30

bursada zaman

Bursaya gelen yerli ve yabanc turistlerin

ilk dura olan Ulu Camiyi bir btn
olarak ele alan Bykehir Belediyesi,
d cephe temizlii ve evre dzenleme
almalarnda sona gelirken, klandrma
almalar ise tamamland.

brnd. Osmanlnn ilk eyhlislam

Molla Fenarinin, Hz. Peygamberin
neslinden Anadoluya bunun gibi deerli
bir zat gelmemitir szleriyle vd
Emir Sultann adn tayan Cami,
geceleri adeta bylyor.

Osmanlnn ilk eserlerini verdii

Bursada 1402 ylnda Yldrm Beyazt
Han tarafndan yaptrlan Ulu Camii,
l l grntsyle Atatrk Caddesini
aydnlatyor. Meydan dzenleme
almalarnn tamamland Emir Sultan
da geceleri daha ihtiaml bir grntye

Avrupadaki tarihi yaplarn

aydnlatlmasnn asrlk bir gemii
olduunu belirten Bakan Altepe,
Avrupadaki tarihi yerleri gezdiinizde
gndz ne gryorsanz geceleri
de aynlarn aydnlatlm olarak
grrsnz. Tarihimize k tutan antsal

yaplarn ayn ihtiaml grntlerinin

geceleri de gzler nne serilmesi iin
aydnlatma almalarmz srdreceiz.
Gndzleri birer cevher gibi kenti
ssleyen tarihi yaplar aydnlatlarak,
geceleri de kente ayr bir gzellik katmay
hedefliyoruz. Bu almalar kapsamnda
surlarn tamam, Muradiye ve 1. Murad
klliyeleri, Abdal, Boyackulluu
ve Tatarlar gibi tarihi kprler de
aydnlatlacak. Bursann gndz grnen
kent silueti gece de yanstlacak diye
konutu.

bursada zaman

31

TURZM

KLTR TURZM ZRVESNE

BURSA DAMGASI
Kltr Bakanlnn destei ve sektr temsilcileri ile ilgili belediyelerin katlmyla Ankarada dzenlenen
Trkiyenin ilk Kltr Turizm Zirvesi, lke genelinde gerekletirilen baarl kltr turizmi uygulamalarn
bir araya getirdi. Bakentteki kltr turizmi zirvesine Bursa damgasn vurdu.
Bursa Bykehir Belediye Bakan
Recep Altepe; Bugn konuulan kltr
turizmine biz 8 yl nce baladk.
Evliya elebinin birinci Hac yolculuu
gzergh Evliya elebi kltr Yolu
oluyor
Kltr ve Turizm Bakan Erturul
Gnay; Vaktiyle Yunanistann yllk
turist saysna ulamaya alrdk,
bugn Yunanistan ikiye, Msr e
katlyoruz
EKL Ynetim Kurulu Bakan
Prof. Dr. Metin Szen; Halk halkla
bulumadan kltr turizmi olmaz
Kltr Bakan Erturul Gnayn aln
yapt Kltr Turizm Zirvesine Bursa
adna katlan Bykehir Belediye
Bakan Recep Altepe, Uludadan
termale, tarihi arlardan mzelere
ve kltr yollarna kadar Bursann
kltr deerlerini tantt. Tarihi miras
koruma almalarna baladklarnda
genel konsepti kltr turizmi
zerine kurduklarn ifade eden Altepe,
Bugn Trkiyede kltr turizminin
konuuluyor olmas ne kadar doru yolda
olduumuzun gstergesidir dedi.

TURZMDE BAARI HKYES

Zirvenin alnda konuan Kltr ve

Turizm Bakan Erturul Gnay, son 8
ylda yaplanlarla Trkiyeye gelen turist
saysn 13 milyondan 28,6 milyona
ykselttiklerini syledi. Bakan Gnay,
Toplam turizm gelirlerimiz bugn 25
milyar dolara ulamtr. Ancak biz
istiyoruz ki, turizmin getirilerinden

32

bursada zaman

Trkiyenin btn yararlansn. Daha

nce gne-deniz-kum olarak zetlenen
turizm bugn; k turizmine, termal
turizmine, kongre turizmine ve bunun
gibi farkl alanlara dalmtr. Eskiden
Yunanistann yllk turist rakamlarn
hayal ederdik, bugn Yunanistann 2
kat, Msrn 3 kat turist alyoruz. dedi.
Bakan Gnay ayrca, UNESCOnun
Dnya Kltr Miras Listesindeki
eserlerimizi artrmaya altklarn, daha
nce 18 olan geici listedeki tarihi eser
saymzn 27ye ykseldiini,
Anadolu yemek kltrnn vazgeilmezi

olan Kekekin de UNESCOnun

somut olmayan kltr miras listesine
kaydedildiini bildirdi.

BAARILI RNEKLER

Zirvede daha sonra, Trkiyenin deiik

blgelerinde gerekleen baarl turizm
uygulamalar masaya yatrld. Bursada
gerekletirilen baarl uygulamalar
anlatmak zere zirveye davet edilen
Bursa Bykehir Belediye Bakan
Recep Altepe; turizm sektr temsilcileri,
belediye bakanlar, sivil toplum rgtleri
ve st dzey brokratlardan oluan 500

akn katlmcya, son dnemde yaplan

almalar ve bu almalarda temel
aldklar ilkeleri anlatt.
Roma, Bizans, ksmen Seluklu ve
genellikle Osmanl medeniyetlerine
ev sahiplii yapan Bursada tm tarihi
eserlere, mlkiyeti kime ait olduuna
baklmakszn el atldn anlatan Altepe,
ilk olarak Bursa kalesini ayaa kaldrarak
ie baladklarn kaydetti. Surlarn ve
sur kaplarnn yenileme srelerini, bu
srelerde yaanan brokratik sorunlar
anlatan Altepe, Kale derse kent
der, o nedene ie surlardan baladk.
Sur kaplar birer birer ayaa kaldrld.
imdi surlarn kalan ksmlar da restore
ediliyor. Hedefimiz, surlarn hkim
noktasndaki Bey Sarayn ayaa
kaldrmak dedi.

HER YERDE RESTORASYON

Kalede yrtlen almalara paralel

olarak tarihi arlarda da belirli bir
konsept dahilinde alma balattklarn
ifade eden Altepe; Uzun ar, Okular,
Tuz Han, Tuz Pazar, Geyve Han,
Galle Han, Gkdere Medresesi, Kayan
ars, Ktahya Han, rdekli Hamam,
Haraolu, Seyyid Usul Tekkesi, ncirli
Hamam, Kayhan Hamam, Mahkeme
hamam, Fabrika i Humayun, Smbll
Bahe Kona ve Eskiehir Han
restorasyonlar ile sivil mimarlk rnei
Bursa konaklar ve sosyal tesis yaplan

antsal eserlerin restorasyonlarn anlatt.

Restorasyonlarn yan sra, endstri
mirasnn yaatlmas balamnda Tekstil
Sanayi Mzesi ve hem Bursann binlerce
yllk tarihini anlatmas bakmndan hem
de insanlk tarihine sunduu yeni bilgiler
bakmndan ok nemli olan Arkeopark
anlatan Altepe, Hangi tarihe, dneme ve
medeniyete ait olursa olsun, mirasmz
olan her esere sahip kyor, gelecee
kazandrma heyecann yayoruz dedi.

EVLYA ELEB
KLTR YOLU OLUUYOR

Bakan Altepe, Trkiyede son

dnemlerde ykselen anlay olan Kltr
Yolu oluturma projelerine Bursa olarak
yaptklar katky da anlatt. Gezi ve
anlat sanatnn ustas Evliya elebinin
1. Hac yolculuu olarak bilinen gzergh
Evliya elebi Kltr Yolu adyla
kltr yolu rotalar arasna katmak iin
altklarn bildiren Altepe, Kltr
Bakanlmzn destei ve nl Osmanl
tarihileri Caroline Finkel ve Kate
Clowun katklar ile gzerghta inceleme
yapld. Hatta sz konusu gzerghtaki
rotalar, gzergh zerindeki yerleimleri
ve tarihi eserleri gsteren kitab da bu
zirveye yetitirdik. UNESCOnun da
tand bu rota nmzdeki dnemlerde
Trkiyenin nemli kltr yollarndan
olacaktr dedi.

Uludadan Uluabata, somut olmayan

kltr miras almalarndan kltrel
yaynlara ve kylerdeki restorasyonlara
kadar pek ok almay bir rpda
anlatan Bakan Altepe, btn bu
almalarn bir sonucu olarak bugn
Bursada 20yi akn otel inaatnn
baladn bildirdi. Altepenin konumas
katlmclardan byk alk ald.

BURSA RNEK

Zirvede konuan Tarihi kentler Birlii

Danma Kurulu ve EKL Ynetim
Kurulu Bakan Prof. Dr. Metin Szen
ise, Anadoludan gelen tarihi miras
projelerinin Ankara brokrasisince ayn
ilgiyle deerlendirilmediini savundu.
Ankara brokrasisi ile hesaplama
mahiyetindeki konumasnda Prof. Dr.
Szen, Halk halkla bulumad srece
kltr turizmi olmaz. Ankarann basaca
bir kitaba, bir brore artk Anadolunun
ihtiyac yok, gidin Bursann yapt
kitaplara bakn. Hepsinde bizzat
halkn kendisi var. dedi. Anadoluda
gerek belediyeler gerekse dier kamu
kurulularnca halkn da katlmyla
gerekletirilen tarihi miras koruma
amal almalara stanbulun farkl bir
gzle bakmasn eletiren Prof. Dr. Szen,
Trkiyede siyaset yerelde incelecek ve
kltre dnecek. Bu kanlmazdr.
eklinde konutu.

bursada zaman

33

TURZM

BURSA YAYINLARINA ZEL LG

Konumalarn ardndan, zirveye katlan
kurulularn turizm deerlerini ieren
standlar da gezildi. Ziyaretiler Bursa
standna zel ilgi gsterdi. Bakan
Altepe, Bursa standn ziyaret eden
Ankara Bykehir Belediye Bakan
Gkek, Urfa Belediye Bakan Fakbaba
ve protokol yelerine yaynlar ve
Bursann kltrel deerleri konusunda
bilgi verdi. zellikle tarihi mirasla
ilgili almalarn anlatld harita ve
kitaplara byk ilgi gsteren Ankara
Bykehir Belediye Bakan Gkek,
Bursa Bykehir Belediyesinin tm
yaynlarndan iki takm istedi.

EVLYANIN HAC YOLU

DOA YRYLERN
BEKLYOR
Trk tarihinin en nemli gezgin ve anlat
ustalarndan biri olan Evliya elebinin
Hac Yolculuu olarak bilinen gzergah
kltr yolu oluyor. 70 yllk mrnn
50 yln gezerek geiren ve hem Bursa
hem de Anadolu corafyas ve toplumlar
hakknda esiz bilgiler aktaran Evliya
elebinin birinci Hac yolculuu
gzergh, tarihi Caroline Finkel ve
gezgin Kate Clow tarafndan titizlikle
incelendi. nceleme ve gzlem bir kitapta
topland. Caroline Finkel imzal Evliya
elebi Kltr Yolu kitab, Ankarada
dzenlenen Kltr Turizmi Zirvesinde
okuyucuyla bulutu. Evliya elebi
Yolu projesi; Bat Anadolu zerinden
ilerleyen bir kltrel rota oluturarak,
tarihi yeniden canlandrmay, kltrel
balar yeniden kurmay, bir anlamda
kltrel mirasla yeniden bulumay

34

bursada zaman

ngren uluslararas bir projedir.

Projenin birbiriyle balantl iki amac
var. Birincisi, Osmanl Trkiyesinin en
byk yazar, seyyah ve gndelik hayat
tarihilerinden Evliya elebinin yaam
ve almalar anlyor.
Evliyann Bat Anadolu rotasnn at
srtnda kat edilmesi amalanyor.
Toynak izleri takip edilerek kltrel
keif yaplacak. kincisi ise, gnmz
Trkiyesi binicilik geleneimiz ile
yeniden ilikilendirilecek. Proje iki
aamada gerekleecek. Birinci aamada
rotay izme ve yerel artlar tanma
amal uzun mesafeli yolculuk yaplacak.
kinci aamada ise, at srtnda Evliya
elebi Yolculuunda kazanlan deneyim
temel alnarak Evliya elebi Yolu
oluturulacak.

bursada zaman

35

KLTR MRASI

MERNOS TEKSTL SANAY MZES

PEKTEN BR GEMN
IILDAYAN ZLER

Yaz: Ahmet ERDNMEZ / Bursa Kent Mzesi

Bursa Merinos Tekstil Sanayi Mzesinin

amac; Trkiyede hzla yok olmaya yz
tutmu sanayi mirasna sahip kmaktr.
Sanayi mirasna sahip kmann
yollarndan biri de sanayi tesislerinin
kltr meknlarna evrilmesidir.
Dnyada rneklerini grdmz birok
mze sanayi miras binalar iinde yer
alr. te Bursa Tekstil Sanayi Mzesi de
bu amala kurulmutur.
Merinos Fabrikas Bursann son dnem
Tekstil Sanayi bellei saylr. Bu bellei
korumak gerekir. te korumann toplum
asndan en etkili yntemlerinden biri
de Sanayi miras fabrikay mze haline
evirmektir. Bursa Merinos Tekstil Sanayi
Mzesi kendi konusunda Trkiyede ilk
rnek olmutur.

36

bursada zaman

Tarihe / Mzeye dnm

Merinos yeni yzyle kongre ve kltr

merkezine dnt. Tarihi Merinos
Fabrikas, "Merinos Ynl Sanayi
letmesi'nin toplam 314 bin 569
metrekarelik arazisi ve zerinde bulunan
tanmazlarn eitim, halka ak kltr,
sanat, spor ve rekreasyon amalarnda
kullanlmas iin kamu yarar gz
nne alnarak", zelletirme Yksek
Kurulu tarafndan Bursa Bykehir
Belediyesine bedelsiz devredildikten
sonra 2007 ylnda bir kltr merkezine
dntrld ve arazisine yeni bir kongre
merkezi ina edildi. Bu nemli iki yapnn
meydana getirdii Atatrk Kongre ve
Kltr Merkezi'ni iine alan Merinos
Park, Bursa'nn nemli bir dinlenme
alan haline geldi.

Trkiye tekstil sanayinin hafzas

2011 ylnda Bursa Bykehir Belediyesi
tarafndan Merinos Fabrikasnn mze
ortamnda yaatlmas karar, Merinos'un
yeniden yaamla bulumasnn kapsn
aralad. Trkiye Cumhuriyeti'nin
tartmasz "Endstri Miraslar"
arasnda yer alan Merinos fabrikasnn,
mze kimlii kazanmas iin titiz bir
alma balatld. Bir ksm Demirta
depolarnda, bir ksm Merinos
tesisleri iinde korunan tm koleksiyon
malzemeleri gzden geirilerek, makine
park retim akna gre sergi alan
dzenlendi. Merinos Fabrikas'nda
yllarca kuma retimini salayan
makine ekipman, yzlerce fotoraf ve
obje canland, Merinos Tekstil Sanayi
Mzesi'ni oluturdu.

Trkiye'de alan ilk tekstil sanayi mzesi

Merinos Kongre merkezi iinde yer alan
mze blmnde; Merinos Koyununu
yetitirip ynn elde etmekten, bu
ynn ilemlerden geip kuma oluncaya
kadarki serveni tekrar canlandrld.
Avrupa'da birok sanayi mzesi rnek
alnarak yaplan bu dzenlemelerde
Merinos' a ait hibir para gz ard
edilmeden fabrikaya ait her mevcut
malzeme sergi dzeninde yerini ald.
Merinos Tekstil Sanayi Mzesi senaryosu
hazrlandktan sonra mevcutta bulunan
malzemelere gre bir kurgu ortaya kondu.
Merinos'un teknik zelliklerinin yan sra,
sosyal ynyle de mzede sergilenmesi
amaland. Merinos Fabrikasnda
alm personellerle de grlerek
belge ve anlar kayt altna alnd. Trkiye
Tarihi Kentler Birlii kurucu yesi olan

Bursa, endstri mirasnn korunmas

gerekliliine dikkat ekerek bu konuda
da nc oldu. Baka konulardaki sanayi
tesislerinin de mze yaplmas konusunda,
bu mze almas ile nemli bir rnek
ortaya koydu.

BLMLER
A Blm (Tops) Yn leme:

Bu blmn giri ksmnda da Merinos

Fabrikasnn tarihesi anlatlmaktadr.
Merinos fabrikasnn kapatlncaya
kadarki tarihi gelimesi ve orijinal eyalar
bulunmaktadr. 1957 ylnda yaplm
fabrika ve bahesinin maketi, Merinos
Fabrikasnn amblemi olan mozaikten
yaplm Merinos koyunu figr,
Merinosa ait trenlerde kullanlan elenk
ve Merinos fabrikasna ait telefon santrali

bulunmaktadr. retimin balad

blmn ad Tefrik olarak geiyor.
Burada Merinos koyunu zerinden alnan
yapa (ynlerin) temizleme ilemlerini
yapan makineler bulunmaktadr.
Bu blmde bulunan makineler unlardr:
Kirli yapa amak, ykama makinesi,
yn kurutma makinesi, harman halla
makinesi ve tarak makinesi. Ayrca,
tarak ama makinesinin ardnda
fabrikann alnda Mustafa Kemal
Atatrkn girdii kapnn mermer
plakas bulunmaktadr. Yine bu
blmde Smerbank Bursa Merinos ve
karde kurulular kesindeki belgeler
bulunmaktadr. Yllarca Merinos
Fabrikasnda ayakkab boyacl
yapm, zerinde Boyac Apo 1950
yazl Smerbank armas olan boyac
sand bulunuyor. Merinos Fabrikasnda

bursada zaman

37

KLTR MRASI

alan ilk 10 bayan ve erkek iilerin

fotoraflar ile bilgilerine de rastlyoruz.
Gezi gzerghmz zerinde Tarak ekme
makinesinin hemen nnde fabrikada
alan iilerin sicil kayt defterleri
vitrinde gzkyor. lk dnem mankenin
de orada olduunu fark edeceksiniz.
Birinci blmn sonunda Merinos
Fabrikas mdrlerinin fotoraflar ve
Atatrkn an defterini imzalarken
gsterilen byk boy yalboya panoyu
da grebiliriz. Duvarlarda Merinos
fotoraf koleksiyonundan oluan orijinal
fotoraflara dayal fotobloklar bizlere bir
dnemi anlatyor. Mankenlerle takviye
edilmi meknlar mzeyi canl tutuyor.

B Salonu (plik):

Bu blmn balangcnda iilerin

kulland dneme ait kart basma
makinesi, telefon santrali ve ef masas
bulunmaktadr. Devamnda ise Lizoz
makinesi vardr. Bu makine tops halindeki
yn kimyasallardan ayrmak, temizleme

38

bursada zaman

ve tlemeye yarar. Hemen yannda ilk

dnemlerden kalma kantar bulunmaktadr.
Renkli topslar ayrtrmaya yarayan 1938
model melanjr makinesi dikkatimizi
ekiyor. Devamnda harmaniye finisr
makinesi (lizzden kan dublajlarn
gramaj ayarn yaparak yeni tops haline
getirir.) Hemen yannda 1937 model
Finisr makinesi (eritten fitil elde
etmeye yarar) gelmektedir.
B blmn nemli yerlerinden biride
Merinos Fabrikasna gelen misafirlerin
arland blmdr. Burada o dnemden
kalma masa, sandalye, yemek grubu
ve takmlar bulunmaktadr. Hemen
yannda Merinos tfaiyesinin jenaratr
arac ile sirenleri vardr. Merinos sinema
salonunda haftann belirli gnlerinde
film gsteren makine orada bulunuyor.
Devamnda ile makinesi 1938 model
(gramaja gre ile yapar), sonra tek
bkm (Fitilden iplik retir), Dublaj ( Tek
bkmden gelen iplii bitirmeye yarar).

C Blm (Dokuma):

Bu blme merdivenlerden karken,

duvarlardaki fotoraflarda Merinos
Fabrikasnn fotoraf arivinden ilgin
kareler grebilirsiniz. Blmn giriinde
fabrikann fizik ve kimya laboratuvarn
greceksiniz. Laboratuvarn btn
malzemeleri konmu, alacakm
gibi dzenlenmitir. Kuman
kalitesini ykseltmek iin kurulmu
bu laboratuvarlarda aratrma ve
gelitirmenin Merinos Fabrikas iin
ne kadar nemli olduunu gryoruz.
Blmn devamnda numune dokuma
tezgahlar, dier dokuma tezgahlar, atk
aktarma makinesi, tarak bakm makinesi,
tahar makinesi (i balama) konik zg
makineleri (Dokuma iin zglk
hazrlar).
Blmn ilgin yerlerinden biride
fabrikaya ait mavi levhalardr. Fabrika
alrken blmlere aslm mavi
levhalar bir araya getirilerek duvar
panosu oluturulmutur.

Sergi Salonu

Sergi salonu iindeki Atatrk odas

Merinosun en nemli koleksiyonlarn
saklar. rnein; Atatrkn imzalad
an defteri, o dnemde ekilmi Atatrk
fotoraflar, alma masas, piyano,
Atatrkn yalboya tablolar gibi.
Odann nemli eserlerinden birisi
de Merinosun alnda kullanlan
krsdr. Atatrk odas karsndaki
sergide Merinos an defterindeki nl
ziyaretilerin yazlar gze arpar.
Atatrk, smet nn, Celal Bayar ve
dier devlet adamlarnn an defterine
yazd Merinos Fabrikas ile ilgili
grlerini anlayabiliyoruz.
Sergi salonunun dier bir blmnde
Merinos Fabrikas mdrlerine ayrlm
bir oda bulunuyor. Odada, kuruluundan
gnmze kadar mdrlerin kulland
eyalar sergilenmektedir. Odann
karsnda dnemin Cumhurbakan Celal

Bayarn Merinos Fabrikasn ziyaretleri

srasnda ekilmi fotoraflar ve syledii
szler yer alyor. Sergi salonunda ise;
belirli aralklarla Bursa konulu sergiler
almaktadr.

D Blm (Boya-Apre):

Bu blmde top boyama kazan, Santrafuj

makinesi (iplii beslemek iin), ile
boyama kazan, ile pres makinesi,
dokunan kuma boyayan makine,
Vigora bask makinesi (beyaz Topslara
baskl boya yapar), kuma zerindeki
svy emme makinesi, kuma fikse
etme makinesi, kuma ykama makinesi,
kumaa eitli kimyasallar uygulama
makinesi, iplik fiksaj kazan (ipliin
katlanmasnn ve bklmesini salar),
ile kurutma makinesi, kuru Termofiksaj
makinesi (yksek scaklktaki kumaa
Fiksaj yapmak), Dink makinesi (elyaf
elastikiyetini salar), kuma nemlendirici,

kazan Dekatr makinesi (kumaa buhar

vererek fikse ve tue ilemi yapar)
bulunmaktadr. Konfeksiyon blmde
ise, kumatan elbise oluncaya kadarki
aamalar gsterilmektedir. Diki makinesi
ve t eitleri bulunmaktadr. Buradaki
duvarlar Merinos kumalar kartela
rnekleri ile kaplanmtr.
ok Amal Krmz Salon, 100 Kiilik
olup yarm kuyruklu birde piyanoya
sahiptir. Kltr-Sanat etkinliklerinin
yaplabilecei bir mekn olmutur.
Bu blmn ilgin yerlerinden biri
de, Merinos Fabrikas kuma sat
maazas canlandrma blmdr.
Orijinal kumalarla desteklenmi
kuma maazasnda kartela rnekleri
de bulunmaktadr. Bu blmde Merinos
kooperatifinin bast ve Merinos
Fabrikas iinde geerli olan paralar
sergilenmektedir.
bursada zaman

39

KLTR MRASI

Bursa Merinosta hem alt,

hem kent yaamn rendi
Yaz: Ahmet Emin YILMAZ
Cumhuriyetimizin ilk yllarnda,
Anadolunun deiik kentlerine farkl
retimler yapan fabrikalar ina ederek
yerli sanayi devrimi gerekletirme
admlar atan Atatrkn emriyle kurulan,
inaat da yine Atatrkn emriyle,
Bursann dman igalinde kald 2
yl 2 ay 2 gnlk srede tamamlanan
Merinos uzun yllar rettii kumalarla
Trkiyenin gsn kabartt. Ayn
zamanda Bursann en nemli istihdam
alan oldu. Bir zamanlar Bursada
yaayanlarn yolu mutlaka Merinostan
geerdi. Teknolojinin gelimesine,
yenilemeye dayanamad iin kapanan
Merinosun ad imdi Atatrk Kongre
Kltr Merkezinde yayor. Bykehir
Belediye Bakan Recep Altepe ise bir
adm daha atarak Merinosun sanayi
mzesini oluturdu. Mzenin alnda
gzlerimizin nnden anlar gelip
geerken, fabrikann kapan zerine
19 ubat 2005 tarihli Olay gazetesinde
yaynlanan yazmz anmsadk.
te
Merinosun yalnzca bir fabrika
olmadn, Bursann sosyallemesi
ve kent yaamna etkisini anlatmaya
altmz o yaz:

40

bursada zaman

ocukluk yllarmda
Sanayilemenin henz balamad,
Organize Sanayi Blgesinin henz
kurulmad srete, Bursada
fabrika kavramnn ne olduu da pek
bilinmiyordu. O nedenle mahalle
aralarndaki kimi dokuma atlyeleri
fabrika olarak kabul ediliyordu. Byk
fabrika denildiinde ise insanlarn aklna
iki yer geliyordu: Merinos ve peki.
kisi de Atatrkn emriyle kurulmutu.
kisinde de kuma retiliyordu. Ama
Merinos daha bykt. Merinos kollaryla
kent yaamn daha fazla saryordu.
ok deil 40 yl ncesine kadar
Merinosta alyor olmak bu kentte
yaayanlar iin nemli bir ayrcalkt.
nk Merinos bu kentin statsyd.
60l yllarn ilk yarsnda babam
Merinosta alyordu. ocukluumun
o dneminde, Merinosun kent yaam
iin nemini renme ve daha iyi grme
frsatm oldu. retim deeri ve ekonomik
katks bir yana, kazandrd pek ok
alkanlk var Merinosun bu kente.
Katkdan teye, kent yaamn reten
pek ok organizasyonu var. rnein, hafta
sonlar alanlarn aileleri Merinosa
gidip doktor kontrolnden geerdi.
Bugn bile bir trl oturtulamayan
aile doktorluu uygulamas daha o

zamanlar Merinosta tkr tkr iliyordu.

Ben dii koltuu ile ilk Merinosta
tantm. Bursallar krein ne olduunu
ve nemini Merinos ile grdler,
rendiler. Bursadaki aileler tketim
kooperatifi uygulamasn Merinos
sayesinde rendiler, tanzim sat
alkanl Merinos ile geldi. Balo salonu
ile Bursallar orada tantlar. ilerin
topluca yemek yemeleri, yani yemekhane
gelenei de Merinosla balad.
Sosyal tesisin ne olduu, tenis kortunun
ne ie yarad Merinos ile renildi.
Trkiyenin sanayilemesinde en nemli
kilometre talarndan biri olan, retimi
ve istihdam reten Merinos, alanlar
rgtlenmesinin de ncln yapt.
Trkiyenin sendikalama tarihinde de
Merinosun ok nemli yeri var. nsanlar
sendikann ne olduunu, alanlarn
haklarnn nasl elde edileceini
hep Merinos sayesinde rendiler.
Sendikacln kk de Merinostur. nce
Teksif, sonrasnda da Trk-in buradan
doduunu unutmamak gerekir. Sendikal
rgtlenme ve sendikal mcadele
Merinosla renildi. Merinosta sendika
temsilcisi olmak ya da sendika bakanl
yapmak krallk gibi bir eydi.
Bursa kentinin Merinos sayesinde
rendii bir ey daha var: Yap
kooperatifi. alanlar iin yap

kooperatifi kurarak onlarn ev sahibi

olmalarn Merinos salad. O tarihlerde
Trkiyede baka bir rnei var myd
bilemiyorum ama Bursallar kooperatif
araclyla ev sahibi olmay Merinos
sayesinde rendiler. stelik Merinosun
alanlar iin kurduu kooperatif,
Bursada bir semtin olumasna da
nclk etti. Bugn aramba Pazar
olarak bilinen Darmstadt Caddesi
evresindeki blgede bir zamanlar
Merinos Evleri vard. Eski Odun
Depolarnn yanndan pekie kadar
uzanan alanda, Merinos Lojmanlar
ile Hocahasan ve rpan mahalleleri
arasnda fabrika alanlar iin kurulan
kooperatif binlerce ev yapt. Kimi tek
katl, kimi iki katl, kimi katl, kimi
de drt katl ama hepsi de bahe iinde
evlerdi bunlar. O nedenle blgenin ad
o zamanlar Baheli Evlerdi. O evler

kentin en gzel evleri, blge ise ilk

planl modern yerleim blgesiydi.
Oras Bursann en gelimi blgesi
oldu. Evlerin arasnda dzenli sokaklar
ve caddeler vard. Bugnk Darmstadt
Caddesi,kooperatif evleri arasndaki
ana yol olarak planlanmt. 40 yl
ncesinde, Merinos Evleri ya da Baheli
Evler olarak bilinen blgede oturmak
ayrcalkt. nsanlarn bahelerinde gl
yetitirdikleri, iek ektikleri, yollarnda
yry yaptklar, akamstleri genlerin
bisikletle dolatklar, hatta gen kzlarn
ortla gezebildii ilk blgedir oras.
O yllar gzmn nne getiriyorum
da, Merinosun ekonomik ve sosyal kent
yaamna katksyla birlikte kent tarm
iin nemini de anmsyorum.
Usuz bucaksz Merinos bahesinin st
blm bir zamanlar eftali bahesi idi.

Bugnk ana giri kapsndan, imdilerde

l zel dare Mdrl olarak kullanlan
yere kadar uzayan o usuz bucaksz
bahede esiz eftaliler yetiirdi. 70li
yllarda yol Merinos bahesinden geince
bahe ikiye blnd. eftali aalarnn
olduu blmn ounluu yolun stnde
kald ama zamanla deiik bina ihtiyalar
iin o yerler kullanlnca da muhteem
bahe eriyip yok oldu imdilerde
Bir zamanlar eftali aalarnn olduu o
blgede bata Osmangazi Belediyesi ve
Bursarayistasyonu olmak zere pek ok
yap var. Bylesine bir deerdi Merinos.
Bir kent iin bir fabrikann nemini
aratrmak isteyenler Merinosa bakmal.
nk bir fabrikann kent yaamna,
dahas kentlemeye katks Merinosta
kendini gsteriyor.

Mze ile bir

dnemi tanmak
Yaz: smail KEMANKA
Trkiye Cumhuriyetinin ilk yllar
Sermaye ve giriimci henz olumam.
Buna karn zmir ktisat Kongresi ile
Mustafa Kemal, kalknma hamlesini
balatm. Dnemin gerei kamu arlkl
bir ekonomik model uygulanacak. Corafi
konumu ve insan alt yaps nedeniyle,
kamgarn iplii retecek dev bir tesisin
Bursada kurulmasna karar veriyor
devletin zirvesi Osmanl dneminde
saraylarn ipekli ve kadife kuma
ihtiyacn karlayan Bursa, bu kez ngiliz
kalitesinde bir kuma retecek. Gazinin
bir baka amac da 2 yl 2 ay 2 gn
Yunan igali yaayan bu kentin moralini
dzeltmek ve dl vermek. Bu nedenle
1935 ylnda temeli atlan Merinos
Fabrikas, igal sresine denk gelen 2 yl
2 ay 2 gnlk bir alma sonucu 2 ubat
1938da hizmete giriyor. Mustafa Kemal,
al bizzat elleriyle yapyor.
nce Trkiye sonra da Bursa ekonomisine

ald yllarda byk

katk salayan bu fabrika,
bunun dnda kente yaam
kltr de getiriyor.
Ortak giriimle tesis
edilen yap kooperatifleri,
alanlara sunulan sosyal haklar,
revir, kre, ordino gibi kavramlarla
tanyor Merinoslular Merinoslu
deyip gemeyin ilk yallarda neredeyse
kentin drtte birlik nfusu bu fabrika
ile ilikili Bu nedenle, alma
yaam, elence alkanlklar, sahip
olunan haklarn bilinmesi gibi konular,
Merinostan kente yaylyor. Sonra
insan yaam gibi Merinos da ayn sonu
yayor. Misyonunu tamamlyor ve geriye
ta binalar kalyor. Bu gzel gelimenin
kaybolup gitmemesi iin kollar svanyor
ve Bursann alma sosyal yaamndaki
yaklak 70 yllk bir dilimi Bursa
Bykehir Belediyesi Merinos Tekstil
Sanayi Mzesinde canlanyor.
2012 ylnn Bursal sakinleri, ok

deil yakn gemie tanklk eden bir

sanayi kuruluunun bir kente neler
kattn mze disiplini iinde bir
rpda grebiliyor. Duvarlardaki bir
fotoraf, dokuma tezgahnn zerindeki
bir kuma paras, vitrindeki bir kupa
insan gemie gtrp getiriyor. Hzna
yetimekte zorlandmz gnmz
temposu iinde, bir soluk, kk bir
seyahat ve anlarla yzleme iinde
oluyorsunuz.
Bir mzeye san koskoca bir dnem
ve iinde barndrd binlerce insan
yaamn grmek tanmak istemez
misiniz? Paha biilmez bu kk gezi,
size o kadar yakn ki
Emei geen herkese binlerce teekkr.
bursada zaman

41

ENDSTR MRASI

TRKYEDE YEN GNDEM; SANAY MRASI

Tarihi Kentler Birlii (TKB) stanbul Bulumasna, Trkiyenin ilk tekstil sanayi mzesi olan Merinos Tekstil
Sanayi Mzesi damgasn vurdu. Trkiyede Yeni Gndem; Sanayi Miras gndemiyle stanbulun Eyp
ilesinde 2011 ylnn son bulumasn gerekletiren Tarihi Kentler Birlii(TKB), endstri mirasnn ayaa
kaldrlmas anlamnda Trkiyede son rnek olan Merinos Tekstil ve Sanayi Mzesini rnek alnacak
projeler arasnda gsterdi.
slamn nl komutan, din ve bilim
adamlarnn kabirleri, trbeleri, camileri,
tekkeleri, Halii, Santral stanbulu,
padiahlarn clus datt ve tahta
kmadan nce ilk adm attklar Clus
Yolu ile tarihle modern arasndaki
uyumun en gzel rneklerinden biri
olan Eyp ilesinde gerekletirilen
TKB Bulumasnda, Trkiyede
bugne kadar yrtlen sanayi miras
almalar ile nmzdeki dnem iin

42

bursada zaman

hazrlanan projeler masaya yatrld.

Osmanl dneminde orduya fes ve
yelek hazrlamak zere oluturulan ve
tarihimizin modern anlamda ilk tekstil
fabrikas olan Feshanede gerekletirilen
toplantda ilk olarak, Hali ve evresinde
korunan endstri yaplar ve antsal
yaplara ilikin bilgi verildi. Daha sonra,
Trkiyedeki endstri miras koruma
rnekleri birlik yelerine tantld.

Sanayi Miras restorasyonu

Fabrika-i Humayunla balad

Trkiyedeki son rnek olarak Merinos

Tekstil Sanayi Mzesini TKBye
ye 350yi akn belediye bakan ve
yneticisine anlatan Bursa Bykehir
Belediye Bakan Recep Altepe, TKBnin
2000 ylnda Bursada kurulduunu ve
tarihi mirasn korunmas noktasnda
nemli mesafeler kat ettiini hatrlatt.
TKB, kentlerin ziynetlerinin ortaya

karlmas ve yerel yneticilerin bu

konuda sorumluluk almas noktasnda
ok nemli bir ilev stlenmitir diyen
Bakan Altepe, Bursada bu anlamda
ciddi projelere imza attklarn kaydetti.
Seluklu, Osmanl ve Cumhuriyet
dnemlerine ait yaplar kapsayan
260n zerinde tarihi miras projesini
uyguladklarn hatrlatan Bakan Altepe,
son dnemde Trkiyede ykselen
deer olan sanayi miras konusunda
da nemli mesafeler kat ettiklerini
bildirdi. Yzyllarca ticaretin, tekstilin
ve ipein bakenti olan Bursada
yllarca harabe durumda beklemi
olan Fabrika-i Humayunun restore
edilerek aslna uygun ilevlendirilmesini
saladklarn hatrlatan Altepe, Sanayi
miras anlamnda Bursadaki en nemli
projelerden biri Fabrika-i Humayundur.
Bu tarihi deerimiz, orijinal kimliine
uygun olarak bugn de tekstil sanayine
moda alannda hizmet vermektedir dedi.

2 Ayda 7 Bin Ziyareti

Bu alandaki ikinci ve byk atlm

Merinos Tekstil Sanayi Mzesini
oluturarak attklarn ifade eden Bakan
Altepe, u bilgileri verdi: Dnyann
en nl ynl kumalarnn retildii
Merinosun gerek kimliini barndran
bir mzeye ev sahiplii yapmas iin 2011
yl ilk aylarnda balattmz almalar
bir yldan az bir srede tamamladk.
Merinos ynnn elde edilmesinden o
ynn kuma haline dnmesine kadarki
serveni anlatan mzeyi oluturduk.
Hibir paray gz ard etmedik. Yaklak
iki ay nce hizmete atk ve bu ksa

zaman ierisinde 7 bini akn ziyaretiyi

arladk mzede. Bu da ne kadar doru
bir i yaptmzn gstergesi oldu.

Byk Projeler

Avrupada endstri miras koruma

almalarnn, bu amala kurulan
rgtlerin, endstri-kltr ilikisinin ve
UNESCOnun dnya kltr mirasna
ald sanayi miras eserlerin konuulduu
TKB Bulumasnda, henz proje
aamasnda olan Trkiyedeki byk
projelere ilikin de bilgi verildi. Bunlar
arasnda, Trkiyenin ilk un fabrikas
olan ve Merinosla ayn dnemlerde
yerel ynetime devrolunan Aksaray Azmi
Milli Un Fabrikas ile kltr merkezine
dntrlen zmir Havagaz Fabrikas
dikkat ekti.

Kalanla Yetinme Toplants

Akademik sunum ve saha

incelemelerinden oluan 2 gnlk
toplantnn sonularn deerlendiren
TKB Danma Kurulu Bakan ve EKL
Bakan Prof. Dr. Metin Szen ise,
gemite zelletirme uygulamalaryla
endstri mirasmzn esiz rneklerinin
kaybedildiini aklad. imdi elde
kalanlarnn envanterinin karlmas
ve korunmas noktasnda gerekli
bilincin ve gndemin oluturulmas
gerektiini savunan Prof. Dr. Szen,
rnek uygulamalarmz var. rnein
Bursa Merinosla balayan sre bizi
buralara getirdi. Bursa kendi kararn
kendi verdi ve bugn toplumun tm
kesimlerinin yararlanaca eserler
yaratt. Fabrika i Humayun olmasayd

Merinos olmazd. Biz bugn bu srecin

halkalarn tm Trkiyeye yaymalyz.
Merkezi hkmetin de buradan karmas
gereken dersler var. ok eserimizi
kaybettik ve maalesef bu toplant kalanla
yetinme toplantsdr. Artk elimizdekini
kaybetmeyeceiz dedi.

Sonu Raporu

Toplantnn sonu raporunu TKB Danma

Kurulu adna, Kurul yesi gazeteci Oktay
Ekinci aklad. Ekinci, toplantdaki
bildiriler ve sunumlar dorultusundaki
sonu raporunu 3 balk altnda toplad.
Bunlar;
Koruma Kurullarnn, sanayi mirasnn
hangi ilkeler dorultusunda tescil
edileceine ilikin mevzuat eksiinin
acilen giderilmeli.
Endstri mirasnn ayaa kaldrlmas
almalar sivil mimarlk ve antsal
eserlere gre ok daha pahal bir i.
Bu nedenle devletin ilgili bakanlklar
devreye girmeli ve btelerinden bu ie
pay ayrmal.
Endstri miras bir binann fiziki
dzenlemesi olarak alglanmamal.
Restore edilen her endstri miras eser,
orijinal ilevi ile paralel ve asl kimliini
yaatacak ekilde ilevlendirilmeli.
Restore edilen endstri miras yaplarn
asli kimliklerinden soyutlanarak lokanta,
kafeterya vb. yaplmasna tepki gsteren
Oktay Ekinci, Endstri miras yaplar,
retim gemileri ile birlikte yaatlmal.
Orann vaktiyle bir retim merkezi
olduu bilinci yeni ilevinde de yer
bulmal. Bursa Merinos bunun iin iyi bir
rnektir dedi.

Prof. Dr. Metin SZEN

Mimar Oktay EKNC

bursada zaman

43

KLTR MRASI

ZAMANDA 8 BN 500 YIL

Bursa Bykehir Belediyesi ve stanbul niversitesi ibirlii ile hayata geirilecek Trkiyenin ilk
Arkeopark iin geri saym balad. Akalar Aktopraklk mevkiinde yaklak 8 yl nce balanan kazlara
son 3 yldr aktif destek veren Bursa Bykehir Belediyesi, sadece Bursa ve Trkiye iin deil tm insanlk
iin ok nemli bilgiler barndran Arkeopark halka amak iin tm hazrlklar tamamlad.
Bursa Bykehir Belediye Bakan
Recep Altepe, her yl ortalama 2,5 ay kaz
yapldn hatrlatyor. Kazlar sonucu
elde edilen bulgularn kent tarihine k
tuttuunu kaydeden Altepe, Bursa ehir
merkezinin yaklak 3 bin 500 yllk
bir tarihi olduunu biliyorduk. Burada
srdrlen almalar sayesinde rendik
ki Bursa aslnda 8 bin 500 yllk bir tarihi
birikimi olan bir kent. stelik modern
yaama gei konusundaki nc kimlii
sadece bizim bildiimiz dnemlerle
snrl deil, bundan birlerce yl nce
de Bursa ilk yerleim merkezlerinin
kurulduu, ilk medeniyetlerin olutuu
bir yer dedi. Arkeopark alannda, 8

44

bursada zaman

bin 500 yllk zaman dilimine ait yaam

kesitleri oluturulacan da ifade eden
Bakan Altepe, 8 bin 500 yl ncesinin
Ta Devri ve Bakr a dnemi ile
daha yakn tarihlere ilikin yaam
formlar oluturuluyor. O gnk yaam
tarzlar, evler ve dier yaam alanlar
canlandrlyor. nsanlarn renecei,
ders alaca, ibret alaca her ey burada
var. dedi.

ARKEOLOJK
CANLANDIRMALAR

Altepenin verdii bilgiye gre, park

alan ierisinde 8 bin 500 yl nceki
Ta Devrine (Neolitik dnem) ve

7 bin 500 yl nceki Bakr Devrine

(Kalkolitik Dnem) ait yerleim alanlar
oluturuluyor. Binlerce yl ncesinin
evleri, oturma ksmlarndan avluya
ve yemek piirme yerlerine kadar pek
ok noktasnda aslna uygun yaam
formlar ile donatlyor. Ayrca, gnmz
geleneksel mimari zelliklerini tayan bir
yerleim alan da oluturularak blgeyi
inceleyenlerin zamanda yolculuk yapmas
salanyor.
Kazlarda elde edilen buluntularn
kopyalar da karlarak, Arkeopark
damgasyla turizme kazandrlacak.

EVREC BNA

Kaz alannda yln belli dnemlerinde

kaz yaplabildiini hatrlatan Bakan
Altepe, kaz sresinin dndaki
nmzdeki k mevsimi boyunca proje
kapsamndaki; bata peyzaj olmak zere
dier aksamlarn yaplacan kaydetti.
Altepe u bilgileri verdi: Sergilerin,
eitim faaliyetlerinin, konferanslarn
yaplaca binay yapacaz. Yeil
Bursaya yakr, leed sertifikal, evreci
bir yap olacak. Kltr Bakanl,
Bykehir Belediyesi ve stanbul
niversitesi ibirlii ile Trkiyenin ilk
Arkeopark oluacak. Burann evresi

ok nemli yerleimlerle rl. Ayvaini

maarasndan Glyazya kadar pek ok
deerli nokta var. leride bunlar arasnda
bir ba da kuracaz.

OTOBAN BALANTISI

nmzdeki yllarda blgeden geecek

stanbul-zmir otobanndan Arkeoparka
giri salanmas iin ilgili bakanlklar
nezdinde giriimlerde bulunacaklarn
da ifade eden Bakan Altepe, sadece
Trkiyede deil dnyada tek olacak
projenin halkla buluaca tarihi de
aklad. Altepe; nmzdeki yaz

amay hedefliyoruz. Onun iin kn biz

almaya devam edeceiz. nsanlarla
bu verileri paylamak istiyoruz. Bata
Do. Dr. Necmi Karul olmak zere
stanbul niversitesine ve dier ilgililere
teekkr ediyoruz. Byle bir almaya
Bykehir Belediyesi olarak katlm
olmaktan mutluyuz. dedi.
Bakan Altepenin verdii bilgiye gre,
Arkeopark projesi Kltr Bakanlndan
belediye adna tescil edildi.
Yerel ynetimlerin dorudan iinde
bulunaca ilk arkeolojik alan olan
Arkeoparkta yer alacak veriler tm
insanla hizmet edecek.

bursada zaman

45

KLTR MRASI

NSANLIK TARHN
AYDINLATACAK

Yaklak 2,5 ay sren kazlar sonucunda

elde edilen bulgular deerlendiren
stanbul niversitesi retim yesi
Do. Dr. Necmi Karul ise, sezonun
en nemli kefinin, burada bulunan
ilk ifti topluluklarna ait bulgular
olduunu syledi. Blgenin, ilk ifti
topluluklarnn Anadoludan Avrupaya
geite ok nemli bir gei noktas
oluturduunu ifade eden Karul, Burada,
sadece bizlerin veya Bursann gemiini
aydnlatmasndan te, tm insanla
sunulacak bilgiler var. nceki yllarda
blgede hendekle evrilmi yerleim
alanlar bulmutuk, bu yl ise bu alann
iinde, blgenin yneticilerine ait
olduunu tahmin ettiimiz eitli zel
yaplar bulduk dedi.

46

bursada zaman

Do. Dr. Karul, kazlarda elde edilen

en nemli bulgulardan birinin, yerleim
merkezinin ortasnda, byk olaslkla
kurban edilmi, elleri arkadan bal 2
yetikin ve 3 ocuk iskeleti olduunu
syledi. skeletlerle ilgili DNA ve
karbon 14 analizlerinin yapldn ifade
eden Do. Dr. Karul, Bugn kesin
bir yargya varmak g. Ancak analiz
sonular bize net bilgileri verecektir. Bu
bulgular, burada yaayan insanlarn deer
sistemlerinden ekonomik leklerine
kadar pek ok konuda fikir verecektir
dedi.
Do. Dr. Karulun verdii bilgilere gre,
blgedeki nemli buluntulardan biri
de Roma iftlii. Kaz ekibi iinde yer
alan Viyana Arkeolojik Enstitsnden
uzmanlarnn, 8 bin 500 yllk yerleim

alan iinde bir iftlik yaps tespit

ettiini kaydeden Karul, iftlikte
zeytinya retildiine dair bulgular elde
ettiklerini kaydetti.

ZAMANDA YOLCULUK
OKULU

Do. Dr. Karul, Japonyadan Amerikaya

kadar 12 niversiteyle ibirlii yaplarak
yrtlen kazlarn ortalama 10-15 yl
daha srebileceini bildirdi. Do. Karul,
Ancak burada farkl bir uygulama
yapacaz. Arkeolojik alan sadece kaz
srasnda yararlanlan bir alan olmaktan
karacaz. Arkeopark gelecek yaz
aldnda hem ziyaretler olacak hem
de kaz srecek. Bylece ziyaretiler
asndan tam anlamyla bir okul tekil
edecek dedi.

BURSADA YAAMIN LK ZLER

Ulubat Glnn kenarnda Bursadaki yerleik yaama ait ilk izlere ulald. 8500 yl ncesine ait ilk
iftilere ait kylerden, Roma dnemi kalntlarna kadar Aktopraklk Hyk Bursann gemiine yeni bir
boyut kazandrd.
Do. Dr. Necmi KARUL
stanbul niversitesi
Akalarda yapm devam eden
ArkeoPark binlerce yl ncesine uzanan
zaman tnelinin kaplarn aralamaya
hazrlanyor. Proje ayn zamanda Trkiye
iin yeni bir model sunuyor.
Genelde yakn dnem tarihimizle tannan
Bursa insanlk tarihinin hemen her
aamasna ahitlik eden, bu birikimi ile
lkemizin en gzde tarihi kentlerinden
biridir. Bursa ne kadar yer stndeki
tarihi yaplar ile tannyor olsa da henz
gnna karlmayan ya da kazs
devam eden arkeolojik yerler asndan

da zengin bir kenttir. Bu yerlerden biri

olan Aktopraklk Hyk Ulubat Glnn
dou kysnda Akalar Beldesinde
yer alr. Aktopraklk Bizans dnemi bir
lahit kapann bulunduu Akalardaki
arkeolojik alannn snrlarn tespit etmek
iin gelindiinde srpriz bir ekilde
kefedilir. 2002 ylnda gerekleen bu
kefin hemen ardndan, 2004 ylnda,
stanbul niversitesi, Prehistorya
Anabilim Dal tarafndan balatlan
kazlar devam etmektedir.
Bursann yan banda, kent merkezine
yaklak 25 km mesafedeki Aktopraklkta
ilk yerleim gnmzden yaklak 8500
yl nce kurulur. Balangta burada

avc toplayc gelenei srdren; hala

bu dnemin aletlerini retmeye devam
eden bir topluluk yaamaktayd. Arlkl
olarak kzl geyik, bugnk trlerin iki
misli byklndeki yabani sr ve
yabani domuz gibi byk ya da porsuk,
tilki ve tavan gibi daha kk hayvanlar
avlayarak besleniyorlard. Balklk da
yapan bu topluluk zamanla tarma balad.
Olaslkla Anadolunun ilerinden
gelen iftiler sayesinde tarm renen
Aktopraklk sakinleri bu srete evcil
hayvanlar da barndrmay rendi. Bu
deiimi kantlayan buluntular arasndaki
kap kacaklar zgarann yan sra sulu an
da beslenmeye katldn gsterirken,
tahl yetitirip onlar kk tme talar

bursada zaman

47

KLTR MRASI

* Ulubat Glnn dou teraslarndan

birinin zerinde bulunan Aktopraklk Hyk,
ayn zamanda Akalar Sanayi Blgesinin
ierisinde yer alr.
* Konutlarn bir daire oluturacak ekilde
evreledii alann merkezinde kmelenen
birka konut vardr. Bu durum olaslkla
hiyerarik bir yerleim dzenini yanstr.
* M 5600l yllara tarihlenen yerleim
bir daire oluturacak ekilde ard sra
yerletirilmi yaplardan oluuyor. Yaplarn
d kenar boyunca uzanan bir hendek ayn
zamanda yerlemeyi de evreliyor.
* Aktopraklk Hyk ksa mesafelerde yer
deitiren yerleim biriminden oluur ve
her birimde st ste birka kyn kurulduu
billinmektedir. Yerleme M 5600 - 5700
yllarnda ular.

ile ezerek ufalayan bu insanlar avclk ve

balklk da yapmaya devam etti.
Aktopraklkdaki bu ilk kyn konutlar
yaklak 3 metre apnda, tabanlar
ukurlatrlm, yuvarlak planl
kulbelerden oluur. Ahap dikmelerin
aralarn dallarla rerek ina ettikleri
duvarlar her iki ynden kerpi amuru
ile svanmaktadr. Kulbelerin etrafnda
avlulular vardr ve gnlk ilerini bir
ksm buralarda yaplmaktadr. Bu
dnemde ller yap tabanlarnn altna
gmlmekte; bir bakma ayn mekanda
var olmaya devam etmektedir. ller
zemine bir bebein anne karnndaki gibi,
cenin pozisyonunda yatrlarak yanlarna
pimi toprak kaplar gibi hediyeler
braklmaktadr.

48

bursada zaman

KORUNAKLI KY

M 6450-6000 yllar arasna

tarihlediimiz bu dnemin ardndan
yerleim yz metre kadar gneye kayar.
ki yerleim yerini birbirinden kk bir
dere yata ayrr ve yeni yerleim bu
derenin kysna kurulur. Yer deiimi
ile birlikte yeni bir kltrn izleri
ortaya kar ve yaklak 500 yl kadar
srer. M 6000-5500 yllar arasna
tarihlenen bu ikinci aamada ilk yerleim
yerinde grlen dal rg kulbelerin
yerini kerpiten daha kalc konutlar
alr; beslenme ekonomisi ise tamamen
iftilie dayal hale gelir. Btn bu
deiimler blgeye yeni bir topluluun
geldiini dndrrken buluntular yine
Orta Anadolu Neolitik dnem topluluklar
ile yakn benzerlikler gsterir.

Yerleim tarihinin bu ikinci aamas

en az drt evre ierir; baka bir deyi
ile hemen hemen ayn alanda, st ste
drt ky ina edilir. Bu kyler benzeri
bir yap gelenei ve yerleme dzeni
sergilerken M 5600l yllara tarihlenen
ky yerleimi byr ve dierlerine gre
daha geni bir alan kaplar. Sz konusu
dnemde hendekler ile evrili bir
yerleim dzeni ile karlalr. imdilik
tanesi belirlenen hendeklerden en iyi
aratrlann ap 120-130, derinlii 4, i
akl ise 11 metreye ular. Kenarlar
kalker ile svanan hendein, birok kez
bu svann yenilenmesi ile bakmdan
geirilir; her yenilemede nce toprak
dklerek kenarlar dzeltilir ve ardndan
svanr. Hendek ukurluunun iinde,
yine cenin pozisyonunda yatrlm ve
etraflarna pimi toprak kaplar gibi
hediyeler braklan gmler bulunur.

* Tarih ncesi yerlemenin tam merkezinde,

birer ocukla birlikte iki yetikin ve bir ocuk
gmtnn bulunduu kk bir avlu tespit
edildi. Oturur ya da
yzst pozisyondaki
iskletlerin el ve
ayaklarnn da
arkada toplanmas
kurban edilmi
olabileceklerini
dndryor.
* Eski Kzlelma
kyllerinin alt
kazlarda iilerin
byk bir ksm
kadnlardan oluuyor.
* Arkeolojik kazlarda
tarihncesi yaamn izleri srlrken oluan
istihdam zellikle yerel ekonomiye katk
salyor.

Hendein evreledii alann ierisinde

ise, hendee paralel ina edilmi
yaplar vardr. Bitiik dzendeki bu
yaplar, hendein i eperine paralel
olarak dairesel bir hat boyunca uzanr.
Drtgen planl, 25-30 metrekarelik
bir alan kaplayan yaplarn hendee
bakan duvarlarnda da doru cumba
niteliinde bir ek bulunur. Kerpi
tulalardan rlen ve 50 cm kalnla
ulaan duvarlar kalker ile svanrken
yer yer de krmz renkte kil ile boyanr.
Duvarlar destekleyen ve meknn iine
doru uzanan payandalar ise olas bir
ikinci kat tamann yan sra, mekn
da oda gibi ilevsel alanlara bler. Bu
alanlardan birinin iine ise standart olarak
kubbeli bir frn yer alr.
Her yapnn nnde, onunla ilikili bir
avlu vardr. Standart olarak dzenlenen
avlularda minik talardan, olaslkla sebze

ve meyvelerin kurutulduu platformlar,

ilikler yer alr. Ayrca aa karlan
direk yerleri avlularn zerinin rtl
olduunu gsterir. Avlularn hemen
nnde, yerlemenin merkezine doru
ise ard sra ina edilen frnlar bulunur.
Ev ilerindekilere gre daha byk olan
bu frnlarn birok kez yenilendiini
gsteren kat kat sval tabanlar, ayn
zamanda uzun sre kullanldklarn
gsterir.
Daha ieride, yerlemenin merkezine
doru bir baka yap grubu ve bu grubun
evreledii kk bir avlu vardr.
Hendee paralel uzanan yaplar ile
ayn malzeme ve teknikle ina edilen
bu yaplar farkl olarak bir dorultu
zerinde deil merkezde kmelenmitir.
Ayrca sz edilen kk avluda
olaslkla elleri arkada bal yetikin ve
ocuklara ait gmtler bulunmutur. Bu

allmadk trdeki gmtler, hiyerarik

bir yapy artran yerleme dzeninin
merkezinde olmalar bakmndan da
yeterince dikkat ekicidirler.
Tm veriler Aktopraklktaki bu dnem
kynn nceden tasarlanarak ina
edildiini iaret eder. Ayn planda, ni
ve frn gibi benzer yap elerine sahip
her evin, ayn zamanda kendine ait bir
avluya da sahip olmas bamsz bir
ev i ekonomisinin varln gsterir.
Merkezdeki byk frnlar ise, ortak
kullanm alanlarnn olduunu baka
bir deyi ile ortaklk ieren ekonomik
faaliyetlerin de sz konusu olduunu
dndrr. Merkezdeki yaplarn varl
ise ayn alan paylaan ancak olaslkla
farkl bir statye sahip bireyler iin
ayrlm bir kesimin varln iaret eder.
Ancak sz konusu statnn, kan ba,
ya, g veya bir baka sebebe mi bal
olduunu sylemek imdilik olanakszdr.

bursada zaman

49

KLTR MRASI

* 2010 yl almalarnda gnmzden

yaklak 7600 yl ncesine ait katmanlara
ulald. Yanmam olmasna ramen
kerpiten duvarlar yer yer 1 metreye kadar
korunan bir yapda frn, depo ve sekilerin yan
sra tabandaki ahaplara kadar ok sayda
kalntya ulald.
* Aktopraklkdaki yerleimin ilk evrelerinde
ller evlerin altna gmlyordu. M 6000li
yllardan itibaren ller yerlemenin yaknna
gmlmeye baland. Bir bakma ller kenti
kuruldu. nsanlar llerinin yanna pimi
topraktan kaplar gibi hediyeler brakyordu.
* El yapm
kil kap
piirilmeden
nce kalker
boncuklar ile
benzenmiti.

Yerlemenin hendek ile evrelenmesi de

ncelikle organize bir igcnn kantdr.
Bir halka gibi yerlemeyi evreleyen
hendek ile yerlemenin boyutlar nceden
belirlenmi, bir sre de olsa bymesi
engellenmi olacaktr. Bu ayn zamanda
nfus artnn da hesaplandn ya da
snrlandrldn dndrr. Ancak
her koulda hendein, toplumun ortak
kabulnn bir rn olduunu ya da
bir otoriteyi yansttn sylemek
mmkndr. Kimi uzmanlar hendeklerin
dman ya da vahi hayvanlardan
korunmak iin yapldn nerir.
Ancak bugne kadar Aktopraklkta
bu tarz bir atmaya iaret edecek
verilere rastlanmam olmas ve hendek
iine yaplan gmler, yerlemenin
farkl amalar ile evrelendiini
dndrr. Bununla birlikte, daha
nce de deindiimiz gibi birbirine

50

bursada zaman

yakn mesafelerde, olaslkla ezamanl

kullanlan farkl hendeklere rastlanmas;
bu dnemde hendeklerle evrili, bir
anlamda mahalleler eklinde rgtlenmi
bir yerleim dzeninin olduuna iaret
eder. Bu mahallelerin oluturulmasndaki
nedenin ekonomik, akrabalk ilikileri
ya da hiyerarik farkllklardan m
kaynakland cevaplanmay bekleyen
sorular arasndadr.
Aktopraklk yerleim tarihindeki bu
ikinci aamaya ait bir de mezarlk
bulunmaktadr. lk yerleim alan terk
edildikten sonra bu kesim mezarlk
olarak kullanlr. Artk gmler Neolitik
dnemdeki gibi evlerin altnda deil
yerleim dna alnm, bir bakma
ller kenti kurulmutur. Gmtler
yine cenin pozisyonundadr ve yanlarna
pimi toprak kap, ta balta ve kemik alet

gibi hediyelere braklmaya devam eder.

M 5500l yllara gelindiinde
Aktopraklktaki mevcut kltr kesintiye
urar. Bu kesinti aslnda sadece
Aktopraklkta deil btn kuzeybat
Anadolu ve Balkanlarda takip edilen
yeni bir srecin balangcn ifade eder.
Bu dnemde zetlediimiz karmak
toplumsal dzen tmyle ortadan
kalkar ve yerine yine basit, dal rg
yntemi ile ina edilmi kulbeleri olan
yeni bir yerleim alr. Ayn zamanda
yerleme klr ve Ulubat Glne
nazr yamaca tanr. Yz yl kadar sre
giden bu yeni kltr evresi kendi iinde
aamalar yanstsa da kkl bir deiiklik
yaanmadan ksa bir sre iinde ortadan
kalkar ve Aktopraklk ok uzun bir
sreliine terk edilir.

* Kilden, kk hayvan figrini olaslkla

insann en eski dostlarndan kpei betimliyor.
* Ustaca
ilenmi yeil
renkli ta
boncuklar
tarih ncesi
dnemdeki
estetik kadar
eriilen
teknolojik
dzeyi de
gsterir.
* Tatan
yaplm insan
biimli heykelcik
bir kadn
betimliyor.

Alanda Tun ana tarihlenebilecek

baz buluntulara rastlanmsa da, bir
sonraki yerleim Ge Roma-Erken Bizans
dneminde gerekleir. Bu dnemde
bamsz birimlerden oluan byk bir
yap kompleksine ait kalntlar, olaslkla
Glyazdaki Apollonia ad Ryndacum
yerleimi ile ilikili bir iftlie aittir.
Aktopraklk Hyk kazlar, Bursa kadar
kuzeybat Anadolunun da tarihncesi
hakknda birok konuyu aydnlatt
gibi arkeologlarn uzun sredir tartt
baz sorularn zmne de katk
salar. Bunlarn banda ilk yerleik
hayatn ne zaman, nerede ortaya kt
sorusuna bal olarak ekillenen farkl
corafyalara nasl yayld sorusu gelir.
Eldeki veriler Anadolunun ilerinden
Marmara Blgesine gelen ilk tarm
topluluklarn buradaki insanlarn yaam
biimlerini, beslenme alkanlklarn

deitirdiklerini, tarma dayal, yerleik

bir yaamn blgede etkin olmasn
saladklar ynndedir. Bu etki Marmara
Blgesi ile snrl kalmayarak M 7.
binyln ortalarnda halen avc toplayc
yaam biimini srdren Avrupada da
etkili olur ve olaslkla Anadoludan g
eden topluluklar yerleik ifti yaam bu
corafyaya tamtr.
zetlemeye altmz bu sonular
bugn zellikle Avrupada hkim
toplum dzenin ilk temellerinin atld
srecin kklerine k tutarken Anadolu
ve Bursann bu srete oynad
roln kantlarn ortaya koyar. Tm bu
almalar farkl lke ve niversitelerden
uzman ve rencilerin katlm ile
gerekleirken kurumsal olarak stanbul
niversitesi ile Kltr Bakanlnn izin
ve katklaryla yrtlmektedir. Ayrca

almalarmz bata Bursa Bykehir

Belediyesi olmak zere Karsan Otomotiv
A.., MasterShip A.. ile Akalar
Sanayici ve adamlar Dernei tarafndan
desteklenmektedir.
ARKEOPARK
Dnyada arkeolojik aratrmalar
desteklenirken bu alanlara ilikin koruma
ve toplum ile paylalmasna ynelik
almalar da bal bana bir ihtiyaca
dnm durumdadr. Koruma ile ilgili
yasal dzenlemeler ya da yenileme
uygulamalar gibi an ihtiyacna gre
tedbirler alnrken arkeolojik bilginin
toplumun her kesimi ile paylalabilir hale
dntrlmesi de gndemin en aktel
konular arasndadr. Artk arkeolojik
alanlarn deerini arttrarak, ekonomik
kalknma ile birlikte evrede yaayanlarn
bilinlendirilmesi, kltrel ve eitsel

bursada zaman

51

KLTR MRASI

* Mermer halkalarn gmtlerde rastlanan rnekleri

bilezik olarak kullanldklarn gsteriyor.
gibi vazgeilmez olduu kadar yaamn
kalitesini de arttran yerler olarak kabul
edilmektedir. Trkiye bu tr yerler
asndan son derece byk bir zenginlie
ev sahip yapmakla birlikte arkeolojik
alanlarn sosyal, ekonomik, kltrel
ya da eitsel amal kullanlmasnda
henz yeterince yol almad grlr.
Bu konularda dnyada ok sayda
rnek proje olmasna ramen kltrel
mirasn ynetimi ok ynl bir alan
olduu iin her zaman yeni uygulama ve
araylar ile karlalr. lkemizde de bu
konuda giriimler bulunmakta; zellikle
tehir asnda en zor dnem olmasna
ramen tarihncesi yerleimlerin ak
hava mzesi olarak dzenlenmesi iin
almalar yaplmaktadr. Bunun en iyi
rnekleri arasnda Krklareli-Aapnar,
Konya-atalhyk, Malatya-Arslantepe,
Aksaray-Akl ve Gvercinkayas
yerlemeleri saylabilir. Bursa Bykehir
Belediyesinin destek ve yrtclnde
devam eden Bursa Aktopraklk ArkeoPark
projesi ise gerek ak hava mzesi,
gerekse alann canlandrma ve yeniden
ina edilen mahalleler ile eitsel amal
bir Arkeoparka dntrlmesi ise nik
bir proje olarak sadece lkemiz iin deil
bilinen tm uygulamalar arasnda nemli
bir yere sahiptir.
Bursa kentinin konumu, gelimilik
dzeyi ve altyap olanaklar kent ii
kadar yakn evresindeki zenginliklerin

52

bursada zaman

* Boyutlar gnmz rnekleri ile rten kemik olta

bu aletin binlerce yldr deimediini gsteriyor.

paylam iin uygun bir ortam sunarken,

kentin nfusu ve yaam da bu alanlarda
sosyal ve kltrel zenginlii besleyecek
projelerin yaplmasn bir anlamda
zorunlu klyor. rnein arkeolojik, doal
evre ve sosyo-etnografik adan ok
sayda deeri barndran, ancak imdiye
kadar hak ettii ilgiyi grmeyen Ulubat
Gl ve evresi zellikle kltr ve doa
turizmi asndan ilgi oda olabilecek bir
potansiyele sahiptir.
Doal evrenin sunduu deerlerin yan
sra, Aktopraklk Hykten elde edilen
arkeolojik bilgiler ile yok olmaya yz
tutan etnografik alanlar, merkezinde
arkeolojinin olduu bir Arkeopark projesi
oluturmamz salad. Bu proje ile zet
olarak bilimsel bilginin toplumun sosyal
zenginliine katk salayacak bir biime
dntrlmesi ve herkese bu bilgiden
yararlanabilecek ortamn salanmas
hedefleniyor. Ayrca bu haliyle proje
niversite, belediye, devlet kurumlar ve
yerel halkn ibirlii ierisinde rettii
arkeoloji merkezli bir proje olarak da
rnek oluturuyor.
Aktopraklk Hynn ierisinde
bulunduu sit alan, Akalar Beldesinin
hemen dousunda; Akalar Hasanaa
yolunun zerinde yer alyor. ncelikle
projenin arkeolojik ayan bu alanda
aa karlan arkeolojik kalntlarn
tehiri oluturuyor. Ayrca gnmzden

yaklak 8500 ve 7500 yl ncesine

yaamn, 1/1 boyutlarda ina edilen
yaplarla, canlandrlmas hedefleniyor.
Bir dier kesiti ise Eski Kzlelma
Kynden getirilerek yeniden ina
edilen ahap evler ile yakn tarihimizin
geleneksel ky yaants oluturuyor.
Proje kapsamnda bir de ge Roma
dnemi zeytinya atlyesinin yapm
planlanyor. Tm canlandrmalarda ev
ilerinin donatlar kadar avlu ve dier
ortak kullanm alanlarna, dnemin
eyalar ya da frn vs. gibi yaplara da
yer veriliyor.
Bu sayede bir zaman tneli
oluturularak binlerce yl ncesinden
bugn yok olmaya yz tutmu geleneksel
mimarinin ve yakn evrede bulunan
etnografik malzemenin korunmas ve
sergilenmesi ngrlyor. Deneysel
arkeoloji ve mimarlk atlyeleri, tarih
ncesi tarm alan, deneysel kaz alanlar
gibi birok aktivite alann da ieren
projede dinlenme meknlar da bulunuyor.
Proje, alan eitici bir gezi gzergh
olarak dzenlemekten te, zellikle
yaz okullar kapsamnda, rencilerin
faydalanabilecei yaplar ieriyor.
Ayrca tehir, konferans ve bilgilendirme
meknlar ile kafeterya gibi sosyal
alanlara sahip karlama yapsnn yakn
zamanda hayata geirilmesi hedefleniyor.

Tarih ncesi dnemde kilden insan heykelcikleri

yaplyordu. Bu dnemde bulunanlarn ounluu
kadnlar betimliyordu...

bursada zaman

53

EKOTURZM

EKO-TURZM LE ULUABATIN
GELECE AYDIN
Yaz: Bayram VARDAR / Bykehir
Belediyesi Genel Sekreter Yardmcs

nemli ekolojik, tarihi ve kltrel

deerlere sahip olan Bursa, Uludadan
Uluabata kadar eko-turizm konsepti
retilen projeler ile farkl potansiyellerini
(ekoloji, tarih, krsal yaam ve elence)
bir araya getirmeyi ve blgesel ve
lkesel lekte neminin vurgulanmasn
hedeflemektedir. Bu kapsamda Bursa
Bykehir Belediyesi, Uluabat ve

54

bursada zaman

evresinde alann potansiyellerini

gzeterek ulusal lekte iki byk proje
almas yrtmektedir. Bu projelerden
ilki, Uluabat Gl ve Kocadere evresini
kapsayan, sahip olduu ekolojik
zenginlik, tarihi ve kltrel zellikler
asndan Bursa ili ierisinde nemli bir
potansiyele sahip alanda planlanmaktadr.
Kocaay deltas, Marmara Denizinin

gney kysnda, Ku Glnden gelen

Karadere, Uluabat Glnden gelen
Uluabat Deresi ve Bursadan gelen
Nilfer aynn oluturduu Kocadere
aynn Marmara Denizine dkld
yerde yer almaktadr. Bu blge biyolojik
eitlilik asndan Trkiyenin en nemli
sulak alanlarndan bir tanesidir. Bu genel
ereve ierisinde amalanan proje ile

birlikte ; eko-turizm Uluabat Gl ve

evresinin korunmas iin bir frsat olarak
deerlendirilmektedir. Turizmin alandaki
mevcut ekonomik faaliyetler ierisinde
arlkl bir biimde yer almas ile
koruma iin gerekli olan evre bilincinin
oluturulmas hedeflenmektedir. evreyi
korumann ayn zamanda eko-turizmin
erevesinde ekonomik katksnn

salanmas ile alann sahipliliinin

artrlmas da nemli bir katk olarak
ortaya kmaktadr.
Uluabat Glnden balayarak 38
kilometrelik hat boyunca devam eden ve
Marmara Denizine dklen Kocadere
ay ve Kocaay Deltasn kapsayan proje
alan konum olarak birok farkl ulam
modlarnn kesitii, blgesel ve lkesel

lekte nemli doal potansiyellere

sahip bir alan niteliindedir. alma
blgesi, Bursa kent merkezine
yaknl(34 km), Marmara Denizindeki
denizyolu gzerghlar zerinde olmas
ve almalarna balanan hzl tren
projesi ve stanbul-zmir otoyolu
projelerine balant noktalar ile son
derece eriilebilir bir konumdadr.

bursada zaman

55

EKOTURZM

56

bursada zaman

Ancak gerek tesis yetersizlii,

gerekse de tantm eksiklii nedeniyle
blge bu potansiyellerini yeterince
kullanamamaktadr.
Projenin ilk aya Krsal Yaam ve
Doa Koridoru olarak belirlenen
Harmanl ile balayp, doa sporlar ve
rekreatif aktivitelerin olaca Hayrlar,
krsal yaam merkezi olarak belirlenen
Ekmeki ile devam edip sulak alanlarn
youn olduu ve lagn gllerinin
bulunduu, tekne gezintileri ve su
sporlarn gerekletirilecei Ekinli ile son
bulmaktadr.
Projenin ikinci aya ise Kltr ve Doa
Koridorudur. M.. 4000 yllarna kadar
uzanan eitli yerlemelerin olduuna
dair izlerin bulunduu yrede, M..
1200lerden Trkiye Cumhuriyetine
kadar Bithynia, Lydia, Pers, Roma,
Bizans ve Osmanl egemenlii sz
konusudur. En eski yerleimlerin
Miletopolis (Karacabey) ve Lapadion
(Uluabat) olduu bilinmektedir. Ayrca
antik bir kent zerine kurulu olan Glyaz
(Apollonia Ad Rhydacum) en ok ziyaret
edilen yerdir. 1998 ylnda Antlar Yksek
Kurulu tarafndan Kentsel Arkeolojik Sit
Alan olarak tescillenen yerlemede 87
Sivil Mimarlk rnei, 4 Antsal yap
ve sur, 17 tescilli aa bulunmaktadr.
Bunlar arasnda Apollon Tapna, Antik
Yol ve Nekropol, Ta Kap, Surlar,
Stadion ve Tiyatro Kalntlar, Cami,
Manastr ve Kilise sralanabilmektedir.
Yine gln kuzeybatsnda yer alan
Isszhan ve dousunda yer alan
Arkeopark bu anlamda nemli tarihsel
deerlerdir. Bu iki temel konseptin
kesiim noktasnda bulunan Uluabat ise
hizmet merkezi olarak planlanmaktadr.
Bu merkezde idari birimler, bilgilendirme
merkezi, tur organizasyon merkezi
ile gelen ziyaretilerin yeme-ime ve
alveri ihtiyalarn karlayacak ticari
rekreatif niteler, yresel rnlerin
bulunduu blge pazar ve salk
birimlerini ierecektir.

Uluabatta gerekletirilmesi dnlen

ikinci ulusal proje ise Uluabat Elence
ve Doa Parkdr. Uluabat Gl ve
evresinde yer alan elence ve doa
park blge geneli iin bir ekim
merkezi olarak dnlmektedir. Ekoturizm yaklamn destekleyecek ve
turistik potansiyel oluturacak proje
benzerlerinden farkl olarak doa temal
gelitirilmitir. Elence park 4 milyon
metrekare alana sahip olmas nedeniyle
projedeki ana eriim noktalarnn
belirlenmesi, alann evresel ilikileri,
topografyas ve ekolojik yaps tasarm
srecini etkileyen faktrler olmutur.
Elence park ilevsel olarak ana
balk altnda yer almaktadr; EitimElence Park, Oteller Blgesi ve Doa
Park.
Eitim ve Elence Park konseptinin
yer ald alann ana giriinde Bursann
simgelerinden biri olan Hanlar Blgesi
sembolize edilerek gelen ziyaretilerin
yeme-ime, alveri, dinlenme
ihtiyalarna hizmet edecek ekilde
tasarlanm birimler yer almaktadr.
Alann evresini gezen mini trenin ilk
istasyonu ana giriten balayarak ocuk
kulb istasyonu, spor aktiviteleri
istasyonu, lunapark istasyonu ve iki adet
adrenalin park istasyonu olmak zere
tm alan dolama imkn sunmaktadr.
Alan ierisinde bilim ve teknoloji mzesi,
eitici 3d gsterimler, sergi salonlar
olduu gibi, su dnyas ierisinde
dev kaydraklar ve dalga havuzlar,
adrenalin parknda roller coasterlar,
korku parklar, dinamik platfomlar da
planlanmaktadr. Gelen ziyaretilerin
konaklamalarna imkan salayacak
oteller blgesinde ekolojik oteller,
organik tarm baheleri, hobi baheleri
ile bu bahelerden elde edilen rnlerin
yer ald doal ve yerel rn sat
birimleri bulunacaktr. Parkn nc
konseptini oluturan doa parknda ise
gnn yorgunluunu atmak isteyenlere
yry yollar, pony parkurlar ve doa
sporlarnn gerekletirilecei alanlar
planlanmaktadr.

bursada zaman

57

BURSA KALES

Saltanat Kapdan balayan ve Osmangazi Caddesi boyunca akrhamama kadar devam eden sur
duvarlar ve 2 adet bur restore edilerek kentin tarihi ve turistik deerleri arasna katld. Bylece kent
kimliinde Bursa Kalesinin alglanrl saland. 5 ana kaps ve 14 burcu olan Bursa Surlarnn ayaa
kaldrlmas iin Saltanat Kap-Bey Saray arasnda ve Yer Kap d kap ksmnda almalar sryor.

58

bursada zaman

BURSA SURLARI
KALDII YERDEN

bursada zaman

59

BURSA KALES

YER KAPI

1870li yllarda Merry Adelaide Walker tarafndan hazrlanan

tarihi Bursa albmnde yer alan Yer Kap gravr.
Bursann ilk kurucusu Bithinyallar
tarafndan M.. 180-234 yllarnda ina
edilen Bursa Surlar, kentin ilk yerleim
alann evreleyen nemli bir tarihsel
deerdir. Bursa Hisarn oluturan
ve ksmen yaplamaya maruz kalm
surlarn ayaa kaldrlmas amacyla
balatlan projenin ilk blm 2005-2007
yllar arasnda tamamland.

YER KAPI VE DEVAMI

Bursa surlar ve kaplarnn restorasyonu

kald yerden devam ediyor. lk
aamada, Yer Kapnn ikinci ksm
ve iki kap arasndaki surlar ayaa
kaldrlyor. Tarihi kapnn bulunduu
Yoku Caddesi zerindeki sur duvarlar

60

bursada zaman

iine yaplm yaplar kamulatrlarak

ykld. Ardndan, tarihi kap ve sur
duvarlarnn restorasyonuna baland.
Yer Kap ve D Yer Kap olmak zere
iki adet kaps bulunan bu blgedeki kale
surlarna ait kaplardan D Yer Kapnn
restorasyon ve rekonstruksyonunun
gerekletirilmesiyle; Saltanat Kap,
Fetih Kap ve Yer Kapdan sonra D
Yer Kap da kentin ziynetleri arasna
katlm olacak. Yoku Caddesindeki
surlarn nn kapatan dkkan ve binalar
kamulatrlarak ykld. Tarihi gn
yzne karma hedefi dorultusunda
gerekletirilen ykm almalaryla
2300 yllk surlar srayla ortaya kyor.
Yer Kap D Kap restorasyon projesi

kapsamnda, Yoku Caddesi gneyinde

kalan yamalar da dzenleniyor.
zellikle, ftade Camii ve Trbe
blmde yaplan dzenleme almalar,
nemli bir ziyaretgah olan blgeye ayr
bir anlam kazandrd.

ZNDAN KAPI VE
KAPLICA KAPI

Yer Kapda sren restorasyona paralel

olarak Kaplca Kap ve Zindan Kapda
da almalar sryor. Zindan Kap
zerindeki binalarn kamulatrlp
yklmasnn ardndan, blgede balatlan
arkeolojik kazlar da tamamland,
nmzdeki gnlerde restorasyona
balanmas hedefleniyor. Ayn ekilde,

ZNDAN KAPI VE KAPLICA KAPI

Kaplca Kapda da kamulatrma

ve ykm almalar sryor. Tarihi
yaplarn zerine sonradan yaplm
binalarn yklmasnn ardndan arkeolojik
kaz yaplarak surlar ve kaplardan
gnmze kalan blmler tespit edilecek.
Ardndan da, restorasyona balanacak.
Bir zamanlar kenti korumak iin ina
edilen Bursa Kalesi, bundan sonra kent
turizmine katk salayacak.

olan blmn restorasyon projesi

onayland ve almalara baland.
almalarn 2012 yl balarnda
tamamlanmas hedefleniyor. Tophaneyi
kuatan surlar ayaa kalktnda, Balibey
Handan Orduevine kadar ksmn
evreleyen surlar Bursann her yerinden
grlebilecek. almalar kapsamnda
tophane yamalar da yeniden
dzenleniyor.

BURSADAN BAKINCA
KALE GRLECEK

BEY SARAYI

Bursa Kale surlarnn restorasyonu

kapsamnda I. etap olarak belirlenen
Balibey Handan Bey Sarayna kadar

Bursa Kalesinin en temel simgesi

Osmanl Devletine bakentlik yapt
yaklak 150 yl boyunca birok hayati
kararlarn verildii Bursa Bey Saray.

Bir yandan Bursa Kalesine ait sur

duvarlar ve burlarn restorasyonu
devam ederken, dier yandan da
kalenin en hakim noktasndaki sarayn
restorasyon ve rekontrksiyonu iin
askeri makamlarla grmeler sryor.
Blgede yakn zamanda jeoradar
sistemiyle gerekletirilen arkeolojik
aratrmalarda nemli veriler elde edildi.
Bey Saraynn bulunduu yerde bulunan
askeri garnizonun belediyenin gsterecei
bir baka noktaya nakledilmesi ve
kentin en simge yaps olacak sarayn
yeniden ayaa kaldrlarak kent turizmine
kazandrlmas hedefleniyor.

bursada zaman

61

SULTAN ARILARI

SULTAN ARILARI
DNYA VTRNNDE

Bursann dnden bugne gelen en nemli ticaret ve sosyal yaam merkezlerinden biri olan Tarihi ar
ve Hanlar Blgesi, bu zelliini trl doal afet ve baka olumsuzluklara ramen srdryor. Bursa
Bykehir Belediyesi, blgenin geleneksel kimliini ve yaam merkezi olma zellii koruyarak gelecek
kuaklara aktarma abasnda.
Son yllarda gerekletirilen restorasyon
ve salklatrma almalaryla adeta
kendine gelen Tarihi ar ve Hanlar
Blgesi, bundan sonra, gerek yerel
glerin gerekse uluslararas kurulularn
destek ve katlmlaryla eski kimliine
kavuacak. Bir yandan zgn kimliini
koruyan, dier yandan alveri konforu
ve standartlarn ykselten Sultan
arlar, Bursann turizm kenti
kimliindeki arln koruyacak.
Tarihi ar ve Hanlar Blgesinin

62

bursada zaman

hem zgn kimliine uygun korunup

yaatlmas hem de yaayan bir mekn
haline getirilmesi iin projeler reten
Bursa Bykehir Belediyesi bata
Mimarlar ve ehir Planclar Odalar
olmak zere kentin ilgili sivil toplum
rgtleri, ar esnaf tekilatlaryla
da, blgenin korunarak yaatlmas
konusunda ibirlii yapyor. Kentin
kalbi konumundaki Hanlar Blgesi ile
Reyhan Mahallesinde; kltr, tarih
ve inan turizminin ne kmas iin
Mimarlar Odas ve ehir Planclar

Odas ile protokol imzaland. Protokol,

blgede yaplacak almalarda ibirliini
ngryor. Bu almalar ierisine yakn
zamanda Bursaya bir konferans vermek
amacyla gelen ve bu ehre katk koymay
arzuladn ifade eden dnyaca nl
talyan Mimar Massimiliano Fuksas da
katlm durumda. Hedef; Bursann tarihi
dokusunun zgn haliyle yaatlmas,
tarihi eserlerin ayaa kaldrlmas,
canlandrlmas ve fonksiyonel hale
getirilmesi

Bursa Bykehir Belediyesi, UNESCO Dnya Kltr Miras listesine girmek iin; Hanlar Blgesi, Sultan
Klliyeleri ve Cumalkzk ile balatt adaylk srecinin admlarn atmaya devam ediyor.
Bursa Bykehir Belediyesi, Trkiyeden
10 tarihi blgenin yer ald Birlemi
Milletler Eitim Bilim ve Kltr rgt
(UNESCO) Dnya Kltr Miras
Listesine; Hanlar Blgesi, Sultan
Klliyeleri ve Cumalkzk ile adaylk
srecinin admlarn atmaya devam ediyor.
Dnya kltr miras listesinde yer
almas durumunda Bursann turizm
deerini arttrmas beklenen uzun soluklu
adaylk maratonunda; srecin salkl
srdrlebilmesi iin alan ynetimi
ve planlamas ile ilgili almalar
tamamlanyor. Bykehir Belediyesi;
kentin tm dinamiklerini, ortak hedef ve
vizyon belirlemede bir ynetiim modeli

erevesinde toplamak iin ald yetki

dorultusunda Bursa Alan Bakanl
oluturdu. Bu kapsamda Alan Bakan
olarak Prof. Dr. Neslihan Trkn Dostolu
seildi. Danma, Egdm ve Denetleme
Kurullar ise, alanlarda sz sahibi olan
eitli kurum ve kurulular(Valilik,
belediyeler, muhtarlklar, niversiteler,
Vakflar, Kltr ve Tabiat Varlklarn
Koruma Kurulu, ilgili kurumlarn Bursa
il mdrlkleri, Bursa Barosu, Mimarlar
Odas, ehir Planclar Odas, EKL,
TRSAB, BTSO, BTH, Eski Eserleri
Sevenler Kurumu vb.) ile sivil toplum
rgtlerinin temsilcilerinden oluturuldu.
Oluturulan Bursa Alan Bakanl;

Kltr ve Turizm Bakanl ile ortak

yrtlen alma kapsamnda ilk olarak,
geici listede Bursa ve Cumalkzk
Erken Osmanl Kentsel Ve Krsal
Yerleimleri adyla yer alan alanlara,
Bursann Osmanl mparatorluundaki
nemini daha gl vurgulamak amacyla
Sultan Klliyelerini de ekledi.
Bursa Bykehir Belediyesi, adaylk
bavuru dosyas ve Alan Ynetim
Planlarn Eyll 2012 tarihine kadar Kltr
ve Turizm Bakanlna iletmeyi ve 2014
ylnda UNESCO Dnya Miras Listesine
girmeyi hedefliyor.

bursada zaman

63

SULTAN ARILARI

64

bursada zaman

YEN YZYLE
ULU CAM
Bursann sembol yaplarndan birisi olan
ve en ok ziyareti eken mekanlarn
banda gelen Ulu Caminin evresi
restore edildi. Bu kapsamda; avlu talar
aslna uygun ekilde yeniden dzenlendi,
cepheler zel yntemlerle temizlendi,
derz dolgular yenilendi, zemin ile yap
arasndaki izolasyon saland.
Proje erevesinde daha nce var olan
ve birok eski belgede fotoraf grlen
ahap adrvanlar da aslna uygun olarak

yeniden yapld. Bursann hem turistik

hem de manevi adan en merkezi yeri
olan Ulu Cami, yaplan dzenlemelerin
ardndan yeni bir grnme kavutu.
Yaplan almalar sayesinde tarihi yapya
fiziki adan zarar veren unsurlar ortadan
kaldrld. Sadece Bursann deil,
kullanm alan asndan Trkiyenin en
byk ibadethanelerinden biri olan Ulu
Cami, yeni yzyle ziyaretilerine ayr
bir keyif veriyor.

bursada zaman

65

SULTAN ARILARI

Tarihi emanet emin ellerde

Hamam vakfiyesinden renildiine gre; andarl brahim Paann olu brahim Paa tarafndan 1421
tarihinde yaptrlmtr. brahim Paa znikteki imaretine bu hamam ile birlikte yedi ky de vakfetmitir.

66

bursada zaman

ifte hamam niteliindeki ender

yaplardan biri olan Mahkeme
Hamamnda restorasyon son aamasna
geldi. Hamam kltrnn yaatlmas
amacyla tarihi yapnn bir blm
orijinal kimlii ile hizmet vermeye devam
edecek. Dier ksmna ise, blgedeki
eitim kurumlarnn younluu ve bu
kurumlarn kullanabilecei sosyalkltrel amal salon bulunmad
dikkate alnarak sosyal ve kltrel ilev
verilecek. Tarihi yapnn 2012nin ilk
aylarnda tamamlanmas hedefleniyor.
Bykehir Belediyesinin Mahkeme
Hamamnda srdrd restorasyon

almalar, yzlerce yllk gemie

sahip ecdat yadigar eserlerin ne kadar
bilinsizce ve tahrip edildiini de
ortaya kard. Harabe halindeki kent
ziynetlerini ayaa kaldrma almalar
kapsamnda restorasyonu devam eden
Mahkeme Hamam, kubbe, duvar ve
evresine yaplan yaklak 3 bin tonluk
hatal dolgudan arndrlnca, tarihi
doku ortaya kt. 1421 ylnda andarl
brahim Paann olu brahim Paa
tarafndan yaptrlan ve takas yoluyla
Sosyal Hizmetler ocuk Esirgeme
Kurumundan alnan tarihi yapdaki
almalar son aamaya geldi.

bursada zaman

67

SULTAN ARILARI

600 YILLIK HASRETE SON

Yaklak 600 yllk gemiiyle Ktahya Han, bugn zerini rtp saklayan zamanlarn ar tortusundan
silkelenip dirilmeye, canlanp hayata karmaya; kaplarnn ardna gizledii anlamlarla bark yeni
ehresiyle glmsemeye durdu. Yllanm uyku mahmurluunu zerinden atmaya hazrlanan bu vefal dost
bugn tekrar aramzda
Bursa Tarihi ar Blgesinde Okular
ars zerinde yer alan Ktahya Han,
restore edilerek Bursaya kazandrld.
II. Murat dnemi eserlerinden biri olan
ve gnmzde zel mlkiyette bulunan
tarihi yapnn harabe grnmden
kurtulup kentin ziyneti olarak yerini
alabilmesi iin mlk sahipleriyle

68

bursada zaman

gren Bykehir Belediyesi, anlama

salanmasyla birlikte restorasyon
projesini hazrlad. Tarihi han ile
yapy evreleyen dkknlarn bir
btnlk iinde zgn kimliklerine
kavumas iin zel bir alma yapld.
Restorasyonu tamamlanan tarihi
yapnn, mlk sahipleri ile ortaklaa

belirlenecek ilev dorultusunda kente

hizmet etmesi planlanyor. Ktahya Han
restorasyonunun tamamlanmasyla, Tarihi
ar ve Hanlar Blgesinin kalbinde
esiz bir eser daha Bursann ziynetleri
arasna katlm oldu.

TARH

Tuzpazar Caddesinde bulunan Ktahya

Han, Yldrm Beyaztn damad Emir
Sultan adna yaptrlmtr. II. Murat
dnemi yaplarndandr. Duvarlar
kesme ta ve tula ile yaplmtr. 1608
ylndaki Celali isyannda han byk
zarar grmtr. Ktahya ad Kite veya

Kutikieden gelmi olmaldr. nk

baz belgelerde Kite ve Kitenin Rumcas
olan Kutikie olarak anld grlmtr.
Olaslkla bir galat olmak zere Ktahya
denilmitir. Son yllarda Uzun arnn
altnda, ukurda kald iin ukur Han
olarak anld grlmtr. Hann bugn
alt katndaki hcrelerin dndaki tm
blmler yklmtr. Duvarlar kesme

ta ve tulayla rlmtr. Ortasnda

mescidi yoktur. zelikle gney ynndeki
zemin kat mahzenleriyle bat ynndeki
kap kemeriyle, merdiven ve birka oda
kalmtr. Kuzeydeki blm ise ksmen
yklp, yerine apartman yaplmtr. Emir
Sultann vakf iken naslsa zel mlke
gemitir. (Kaynak: Raif Kaplanolu)

bursada zaman

69

SULTAN ARILARI

kayhan hamam hayata dnyor...

Kayhan Hamamnn Bursaya
kazandrlmas iin mlk sahipleriyle
varlan anlama erevesinde, Bykehir
Belediyesi hamamn restorasyonuna
balad. Tarihi yapnn restorasyonu
karlnda hamam 10 yllna
belediyenin kullanmnda olacak.
Restorasyonu tamamlanma aamasnda
olan tarihi yap, sosyal mekn ileviyle
hizmet verecek. Kayhan Hamam
restorasyonunun 2012nin ilk aylarnda

70

bursada zaman

tamamlanmas hedefleniyor. Bykehir

Belediyesi blgede ksa sre iinde
ok sayda proje balatt. Bunlardan
ilki Tekel binas. Eski Tekel binas
yklarak yaklak 5 bin metrekarelik
meydan haline getirildi. Bununla birlikte,
blgede bulunan Eskiehir Hannda da
restorasyon balad. Daha nce yaplm
olan Kayhan ars dzenleme almas
ve nmzdeki dnemde yaplacak olan
Bat Pazar dzenleme projeleri dikkate
alndnda, Kayhan Hamamnn

restorasyonu blgeye ayr bir vizyon

ykleyecek.
15. yzyln ikinci yarsnda yaptrlan
Kayhan Hamam Dlgerler ya da
Keresteciler Hamam olarak da
biliniyor. Hamam; 1727, 1763 ve 1870
yllarnda geirdii byk yangnlarda
nemli oranda hasar grm ve asl
ilevini kaybetmiti.

ESK TEKEL GTT, MEYDAN GELD

Kayhan blgesinde nemli bir yer igal

eden eski Tekel binas, Bykehir
Belediyesi tarafndan yklarak blgeye
soluk aldrld. Ykm sonucu elde edilen
alan, alt otopark st meydan olacak
ekilde projelendiriliyor.
imdilik meydan olarak dzenlenen alan,
hazrlanan projenin hayata geirilmesiyle
birlikte otopark ve meydan olacak.
Yaklak 5 bin metrekare alan zerinde
gerekletirilecek otopark projesi, sadece
Kayhan arsnn deil, Tarihi ar
ve Hanlar Blgesinin otopark ihtiyacn
da karlayacak. Bylece, ciddi bir ara
trafii basks yaayan ar blgesi
rahat bir nefes alm olacak. Alann st
ksmnn meydan olarak dzenlenmesi
de blgeye rahat bir nefes aldracak.
Tekel Meydan, Gkdere ve Tarihi ar /
Hanlar Blgesi aksnda nemli bir durak
olacak.

bursada zaman

71

TARH MRAS

700 YILLIK GELENEK YAATILIYOR

Bursa Bykehir Belediyesi, Osmanl
mparatorluunun ilk dnemlerinde
ordularn savaa giderken ve dnte
topluca namaz kld ve bundan dolay
da Yldrm lesinde bulunduu yere
adn veren Namazgah temizleyerek
ibadete aarken, 700 yl nceki gelenei
yeniden yaatt.
Bursann tarihi eserlerini restore edip,
gelecek nesillere aktaran Bykehir
Belediyesi, kentin unutulan kltrel
deerlerini de yaatyor. Osmanl
mparatorluunun ilk dnemlerinde

72

bursada zaman

ordularn savaa giderken zafer, dnte

ise kr namaz kld Namazgah,
Bykehir Belediyesi tarafndan
dzenlendi. Bursa Bykehir Belediye
Bakan Recep Altepe, Osmangazi
Belediye Bakan Mustafa Dndar, eski
milletvekili Hayrettin akmakn yan
sra binlerce vatanda, Ramazann ilk
teravih namazn mihrap ve minberi
mermerden olan, st ak tarihi mekanda
kld. Youn ilgiden dolay Namazghn
dndaki parka taan Bursallar, 700 yl
ncesinin geleneini yeniden yaamaktan
duyduklar mutluluu dile getirdiler.

Bykehir Belediye Bakan Recep

Altepe, Bursann unutulan deerlerini
ortaya kardklarn, bunlarn arasnda
yer alan yzyllar nce ibadet edilen
tarihi yerin de uzun sre kullanlmadn
belirterek, Bildiiniz gibi atalarmz
yzyllar nce bu mekanda namazlarn
eda ediyorlard. Buras Namazgah semti.
Bulunduu yere adn vermi. Buray
temizledik, namaz klnr hale getirdik.
Vatandalarmzla birlikte namazmz
bu tarihi yerde kldk. lerleyen gnlerde
buray daha iyi hale getireceiz dedi.

NAMAZGAHLAR
Yaz: Zafer nver
Osmanoullar tarafndan muhasaras
10 yl sren Bursa alnrken askerler
Balabancktan (imdiki Balaban Bey)
aaya doru inmiler, bulabildikleri
ehre hkim byk bir ayrlkta cuma
ve bayram namaz klabilecekleri,
sosyal ilikilerini dzenleyecekleri st
ak mescit ina etmilerdir. Dilimize
Namazgh olarak katlm olan bu ibadet
meknlar Arapa ve Farsa ayn anlam
ifade eder. slamiyetin ilk dnemlerinde
rneklerine rastlanan namaz klmaya
mahsus ak yerlere Musalla denir.
Buralarda bayram ve cuma namazlar
eda edilirdi. Anadoluda namazgh
adn kullanan ky ya da semtler vardr.
ounda bir iz, iaret bulamazsnz. En
bilinenleri Bursada Yldrm ilesinde
semte adn veren namazghtr. Dierleri
anakkale Gelibolu Azepler, stanbul
Esma Sultan Namazgh Osmanl
dneminden kalan nemli Namazghlar
olarak kabul edilir. Ya kaybolanlar
stanbulda kaytlarna rastlanan ancak
gnmze ulamam 153 Namazgh var.
Sadece skdarda 50 Namazghtan
sz ediliyor. Namazghlarn ilevi
sadece namaz klma yeri olmakla
bitmiyor. Kervanlarn getii, sefer
ncesi asker toplama yollar zerinde
yer ald biliniyor. ehir ilerinde
yaplanlar yaz mevsiminde, bitiiindeki
glge veren birka aa ile birlikte
ibadeti kolaylatrmak dncesi ile
yaplm. Yol kenarnda yer alanlar
ise seyahat edenlerin ibadet, dinlenme
ihtiyalarn karladklar, yamur
duas iin toplandklar meknlar olarak

dnlm. yle ki buralarda eme,

kuyu, abdesthaneler yaplm. Yaz
aylarnda serin olmalar iin zellikle
koyu glge veren yksek aalarn
bulunduu yerler seilmi, sayca az olan
aalar arttrlm. Hac ve askere gidenler
buradan dualarla uurlandklar gibi ay
ve yldzl gecelerde yats ve teravih
namazlar uhrevi bir geceye dnm.
Fiziki bir yap olarak incelediimizde
Namazghlar, Musalla denilen kble
ynn gsteren, yaptran hayr sahibinin
adn ve kimi ayetlerin yazl olduu basit
bir dikilitatr. Bu erken bir Namazgh
tipini oluturur. Gelimi Namazgh
plannda ise zeminden birka basamakla
klan, tula veya mermer kapl olan,
mihrabn yan sra iki yannda mermer
ya da tatan minberi olan, ta iilii
zengin, kesme tatan ihata duvarlar
izlenen bir yapdr. Bu yapya iki yannda
tatan svesi olan stnde kitabesi
bulunan bir kapdan girilir. Giriin
yanlarnda Maksure denilen byklerin
namaz klmasna ayrlm ksmlar
bulunur. Bursa Umurbey Namazgh ile
Gelibolu Azepler Namazghnda ift
minberin varln aklamak gerekirse,
byk sultan camilerinde bile tek bu
elemann dou tarafnda da olmas
bunun vaiz krss veya ezan okuma
yeri olabileceini akla getirmekledir.
Buna karlk Kadrgadaki Esma Sultan
Namazgah ise farkl bir yaklam
sergiler. Gsterili bir emenin su
haznesinin stne (teras) yandan bir
merdiven ile klarak namaz klnacak
yere ulalr. Bu namaz klnan yerde 30 40 kii saf tutabilir.

Bir emenin yanna kble ta koymak

suretiyle oluturulmu namazghlara
rnek ise stanbul Makadaki
Bezm-i lem Valide Sultan emesi
Namazghdr. emenin yanndaki
kble ta ile ancak Namazgh
olduunu anlamak olasdr. stanbulda
izlerini halen srdren Namazghlar
Beykozdaki Anadoluhisar Namazgh
ile Ayrlk emesi ya da Bostancdaki
atalesme Namazghlardr. Balkan
lkelerinde bulunan Namazghlar iinde
en bilineni Fatih Sultan Mehmedin
1455de yaptrd Kosovadaki Prizren
Namazghdr. Bir dieri Selanik
yaknlarndaki kadlk merkezi olan
Karaferyede olandr. Bugn bir Yunan
Ortodoks kilisesi olarak kullanlan
bina minberi ahap olan tek rnektir.
Bitiiinde yer alan serviler eski gnlere
tank gibidir.

Namazghlar hakknda daha fazla

bilgi veren yaynlar iin bkz.

*C.Esat ARSEVEN,Trk Sanat, M.Uur

Derman, Osmanl Devri ehir ve Menzil
Yollarnda stirahat ve badet Yerleri
(Namazgahlar),
*M.Sinan GENM Mihrapl ve Minberli
Namazgahlara Bir rnek
*Hdavendigar AKMAYDALI Vakflar
Dergisi Yl 1994
*Ekrem Hakk AYVERD Osmanl
Mimarisinde elebi ve Sultan 1.Murad
Devri
*Albert GABREL Une Capitale Turque
Brousse 1958

* Bu makale Bursann Tarihi Mahalleleri II (Bursa Bykehir Belediyesi yayn) kitabndan alnmtr.

bursada zaman

73

TARH MRAS

yldrmn
156 yllk zlemi
Yldrm Camiinin, 1854 depreminde ve
1949 ylndaki afette yklan minareleri
orjinaline uygun olarak yerine yeniden
yapld. almalar sonrasnda Bursa
kaybettii yeni bir siluetine daha
kavuurken, yklan minarelerin yerine

74

bursada zaman

yakn tarihte yaplm olan ve aslna

uygun olmayan minare ise kaldrld.
lk mahya uygulamasnn yapld cami
olarak da bilinen Yldrm Cami, aslna
uygun yeni minaresine kavutuktan bir
sre sonra mahyasna da kavutu.

ABAN DERGAHINDAN
GELENEKSEL SANATLARA
Hac evki Efendi tarafndan 18.
yzyln son dnemlerinde kurulan
abani Dergah, Bursa Bykehir
Belediyesi tarafndan yeniden kullanma
ald. Restorasyonu Vakflar tarafndan
tamamlanan, tefriat, evre dzenlemesi
ve dier eksikleri ise Bursa Bykehir
Belediyesi tarafndan tamamlanan tarihi

yap, geleneksel sanatlarn merkezi oldu.

Bab- Nun Geleneksel Sanatlar ve Kltr
Dernei ile ibirlii yaplarak hayata
geirilen tarihi yapda alannda uzman
sanatlar eitim veriyor. Bir misafirhane,
2 adet ok amal konferans ve sergi
salonu, hat sanat odas, musiki, ebru,
naht, tekzip sanatlar iin ayr odalar

bulunan merkezde, ak sergi alan da

mevcut. Bab - Nun Geleneksel Sanatlar
ve Kltr Dernei'nin katklaryla kltr
ve sanat alannda etkinlik gsteren
merkezde, hsn hat, tezhip, ebru, naht
el sanatlar ile okuluk, klasik Trk
musikisi, Osmanlca ve Arapa dersleri
veriliyor.

bursada zaman

75

TARH MRAS

SANDIKLARDAK
500 YILLIK
DERV EYZ
Bursann en byk evliyalarndan Muhammed ftade
Hazretlerinin dergahnda saklanan iki sandktan kan 500
yllk deerli eyalar, kyafetler, Kabenin rts ve duvar
levhalar, aslna uygun olarak restore ediliyor.
Bursann byk evliyalarndan
Muhammed ftade Hazretlerinden geriye
kalan yok olmaya yz tutmu 500 yllk
kutsal emanetler, zel yntemlerle restore
ediliyor. 500 yllk ftade Dergahnda
iki sandkta saklanan ftade Hazretlerine
ait kaftan, seccade, pantolon, takke,
sikkeler, makam ve ile kemerleri,
tekkeye ait orijinal objeler, Kabe-i erif
rts, ipek ve kadife duvar levhalarn
yaklak 5 ayda restorasyonunun
tamamlanarak ftade Camisi ve
Dergahnda sergilenmesi planlanyor.
Uluda eteklerindeki ftade Dergah,
camisi ve ilehanesini restore eden
Bursa Bykehir Belediyesi, buradaki
iki sandkta saklanan 500 yllk deerli
eyalar da tamirden geirmeye balad.
Restorasyonu yapan gzel sanatlar
uzmanlar, depodan kan sandklarda
paavra gibi kan gvelerin yedii
ok kymetli emanetleri grnce byk
aknlk yaadlar. Paralanm ve
burumu olarak sandktan kartlan
kutsal emanetlerin nce envanterinin
yapld, rlevelerinin karlp form
kazandrlaca, tamir ve temizliinin
ardndan mze ortamnda sergilenecei
belirtildi.
Sandn iine atlan 500 yllk birikim
ziynet gibi ileniyor"

76

bursada zaman

Bursa Bykehir Belediye Bakan

Recep Altepe, tarihi ve kltrel mirasa,
kent ziynetlerini bulup canlandrdklarn,
yaayan canl bir tarih ehrini oluturmay
hedeflediklerini belirterek, "Kutsal miras
ortaya karmak iin bu laboratuvarda
gzel bir alma yaplyor. Bursann
manevi ahsiyetleri var. Muhammed
ftade Hazretleri, Aziz Mahmut Hdai
Hazretlerinin hocas oluyor. Bursann
en byk velilerinden. O dnemin yaam
tarz, tekkedeki objeler ve o gnn
yaants tm aksesuarlaryla burada
bulunuyor. Bir sandn iine atlm 500
yllk birikim. Hepsi paavra eklindeydi
ve onlar imdi birer ziynet gibi nak
nak ilenecek, gz nuru dklecek.
Bursa ve stanbul tarihiyle btnlemi
kadyken cier satmasyla nlenmi
Aziz Mahmut Hdai Hazretlerinin cier
sopalar da burada tamir edilecek" dedi.

Ecdada layk ekilde tm Trkiye

ve dnyaya tantacaz"

Bykehir Belediyesi olarak zel

laboratuvarda restore edilen hazine
niteliindeki deerler iin gzel sanat
uzmanlarndan hizmet aldklarn anlatan
Bakan Altepe, "Bunlar byk ve emek
isteyen iler. Her para tek tek incelenip
fotoraflanyor, desenler ktlara
karlyor. Arivleniyor, motif ve
desenler belirleniyor. Fiziki temizlemeler,

ayklamalar yaplarak eksikler gideriliyor.

500 yl nceki tarihi ayrntlaryla bugne
tayoruz. Burada birok bilinmeyen
eyleri de reneceiz. O gnk yaam
tarzndan, kyafet sistemine kadar her ey
canlandrlm olacak. ftade Tekkesi ve
Camisi restore edilirken ecdadmza layk
bir ekilde onlardan kalan emanetler de
mze ortamnda sergilenecek. Bu paavra
gibi gzken manevi deeri yksek
objeler gerek kimliine kavuacak" diye
konutu. Kutsal emanetlerin tm slam
alemini ilgilendirdiini anlatan Altepe,
"Bu byk zatlar, kendilerini insanlk
iin feda etmi idealist insanlar. Dnyaya
iz brakm insanlar. Bu izleri ortaya
karyoruz. Bunlar nemli misyonlar...
Tarih bakentinde bu hazineleri dnya
ve Trkiye ile paylamamz gerekiyor.
Tm dnya merak ediyor. Biz de onlarn
merakn giderecek ekilde alp, bu el
emei gz nurlarn ortaya karacaz"
eklinde konutu.

Uzmanlar sandklardan kan

paralarn halini grnce ok oldu

Daha nce Peygamber Efendimizin

hrkai erifini restore eden Gzel Sanatlar
Uzman Levent nan, sanat tarihisi Hlya
Demirhan ve Gzel Sanatlar Uzman Esra
etin ile zel laboratuvarda kymetli
emanetlerin nce rlevesini karp, sonra
restorasyonunu yapyor. Cumhuriyet

ftade
Hazretlerinin
kaftan

dneminde kapatlan dergahta, sandkta

saklanrken hasar gren ve paralanan
ok kymetli emanetlerdeki zararllar
dijital mikroskopla bariz ekilde
grlyor. Sandktaki kutsal emanetlerin
halini grnce byk aknlk
yaadklarnanlatan restorasyon
sorumlusu Levent nan, "Burada eserler
hepsi belgelenip knyelendikten sonra n
temizlikleri yapldktan ve ana ilemleri
yapldktan sonra formlar kazandrlp
mze ortamnda sergilenecek hale
getirilecek. 64 farkl obje burada koruma
altna alnd. Kbe rtsnden ipek ve
kadife duvar levhasna, sikkelerden
takkelere, ftade Hazretlerinin

giydii pantolondan kaftana, makam

ve ile kemerlerinden seccadeye,
asalardan kllara 64 para obje tamir
edilecek. Bu onarmlar tamamen
doalmalzemelerle yapyoruz. Hibir
kimyasal kullanmyoruz. zerindeki
tozlar ve fiziksel yaplar temizleyip,
orijinal prototiplerini karyoruz. Buna
gre, tmlemelerini yapp arkasna baka
edeer malzeme koyarak formunda
estetik olarak anlalr hale getiriyoruz"
dedi.
Uludan eteklerindeki cami, klliye,
ilehane restorasyonu devam ederken,
burada daha 2 ay srecek deerli eya

onarmlarnn tamamlanmasyla 2011

sonunda bir blm mze olacak ekilde
klliyeninhizmete alnmas planlanyor.
Tamir edilen seccadedeki ilemeler,
kaftann dmelerindeki kat kat el
iilii, seccade kenarlarndaki altn
tel ilemeleri, muhteem Kbe rts,
kadife ipek duvar ssndeki muhteem
hat yazs, keten ve pamuktan yaplan
kyafetlerdeki el iilii, fotoraflanyor,
desenler katlara karlyor. Arile
ve makam kemerindeki salamlk ve el
iilii ise asrlar nce her eyin ne kadar
gzellikleri iinde barndrdn gzler
nne seriyor.

FTADE TEKKESNE HAYAT SUYU

Bursann ziyaret edilen nemli manevi
odak noktalar arasnda ilk sralarda
yer alan ve vakflar mlkiyetinde yer
alan tekke ve cami yapsyla ilgili
2007 ylnda baka kurumlar tarafndan
balatlan restorasyon almas eitli
nedenlerden dolay yrtlemedi.
2009 ylndan itibaren devreye giren
Bykehir Belediyesi, yaplarn
restorasyon amal tahsislerini alarak
restorasyon almalarn devam ettirdi.
Tarihi tekke yapsnn restorasyonu
srasnda, yapnn bitiiindeki tarihi
caminin restorasyonu da gndeme geldi.
Camiinin restorasyon projesini hazrlayan

ve restorasyon ihalesini gerekletiren

Bykehir Belediyesi, 2011 yl
ortalarnda bu yapnn restorasyonuna da
balad. evre dzenlemesiyle birlikte
restorasyon almasnn 2012 yl
ortalarnda tamamlanmas hedefleniyor.
ftade Hazretleri zel eyalarnn
restorasyonunun da tamamlanmasyla
birlikte sz konusu yapnn bir ksm
mze olarak dier ksmlar ise sosyal
ve kltrel amal kullanlacak. ftade
Tekkesi ve Camii, restorasyonun
ardndan, zaten youn bir ziyaretgh olan
bu blgeye ayr bir anlam katacak.

bursada zaman

77

TARH MRAS

FTADE TEKKES EYALARI

RESTORASYONUNDA YAANANLAR
Yaz: Levent NAN
Restorasyon ve konservasyon uzman
Restorasyon ve konservasyon bir sre.
Eser ya da belge niteliini tayan bu
malzemeler de eitli servenler geirerek
gnmze kadar gelmeyi baarm
yaamn tanklar.
ftade Hazretlerinin eyalar ile
karlamak, geen zamann stnde
brakt izleri grmek. Hatta onlara
dokunabilmek hem de ihya edebilme
ansna sahip olmak. ncelikle insan
olarak bizde gzel duygular ve heyecan
yaatan bir durum. Fani olan dnya
hayatna ait eyalarn bugne kadar
gelebilmi olmas ncelikle beni ok
artt. nk dile kolay yaklak 500
yl. Tekstil arlkl malzemeler iin
ciddi bir ya. D artlardan abucak
etkilenebilecek yapdaki eyalar iin bu
uzun bir sredir.
Bizler bu tip eserlerle alan
profesyonelleriz. Ama teknik dnmenin
yan sra bu eserlere sayg ve hrmetle
de yaklamalydk. Kendi adma unu
syleyebilirim ki; dnya nimetlerini terk

78

bursada zaman

etmek yolunda yrm olan evliyalarn

eyalar da mtevaz. Onlar gerek. Terk
etmeyi bir yaam ekline dntrmler.
Yaamlaryla, kyafetleriyle, ileleriyle,
retileriyle asla elimemiler. Sadece
sylememiler, yaamlar, rnek
olmular. nsan deil kul yetitirmiler.
Bu ister istemez insanda sayg gstermeyi
gerektiriyor. Yaadklar dnemin
zorluklarnn onlar asla yldrmadn
gryoruz. Bu tip saptamalar yapmak
bizim iin ok kolay. nk yaanm.
Zaman gemi. Gnmze bu elde
kalanlar ulam. retileri zamana yenik
dmemi. Bugn de ayn canlln
koruyabiliyor. te sanrm bizim katkmz
bu noktada balayacak. Bizim mesleki
bilgi ve tecrbelerimiz ile yapacamz
alma, gnmz nesillerine, ftade
Hazretlerinin akllarda kalan varlnn
somut ipularnn aktarlmasn
salayabilecek bir kltr yaps ortaya
koymak. Onun zel eyalarn onarp
grsel olarak sunulabilecek hale getirmek.
Ayn zamanda tekke yaantsndan
kesitleri de, o dnemde kullanlm
objelerle anlatmak. u anda restorasyonu
devam eden ftade tekkesinin
bir blmnde btn bu eserlerin

sergilenebilecei bir alann planlanm

olmas bizi daha da heyecanlandryor.
Buraya kadar ok iyi... Ta ki eyalarn
durumunu grnceye kadar Son
derece kt duruma dm hemen
hepsi. Zamandan ok insanolunun
bu eyalar bu kadar yprattn
grmek bizi gerekten derinden zd.
Yaplabileceklerin snrl olduunu, ksa
bir zamanda ok sayda esere mdahale
etmek gerektiini de dnrsek...
Bu durum bizde umutsuzluk yerine
yapabileceklerimizin en iyisini, en
gzelini, en yakann yapmak gerektii
inancn verdi. Evet her ey gibi bu
eyalarn da bir mr var. Ama bugnk
teknolojinin ve bilimin bize salad
tm imkanlar da kullanarak almaya
baladk. imiz ok zordu biliyorduk.
Eyalarla ilk alma dnemlerinde
moralimiz ok bozuldu. Nerdeyse
tannmaz hale gelmiti eyalar. ki sandk
dervi eyizi. Ama dervi eyizine iyi
bakmam, kadir kymet bilmemi bizler...
alma srdke ortaya kan eserler,
yaptmz mdahalelerin sonularnn
olumlu olarak bize dnmeye balamas.
Bir kolu bir sandkta, n yz baka

bir bohada kan tanmsz kumalar

birletike, ftade Hazretlerine ait
kaftanlar, yelekler, akrlar, Kbe
rtleri, ile ve makam kemerleri ortaya
ktka, bizlerin iimize olan sevgisi
arttka artyordu. Ellerimizde eskide
kalm bir kltr, gemiten bir yaam
yeniden canlanyordu. Modern kent kltr
yaamna eskilerden gelen yal ama
o gnleri gsterecek bir kltr yaps;
ftade Tekkesi btn varlyla ortaya
kyor.

faydadan ok zarar getireceini

dnyorduk. Tekstil eserlerin
nce makro ve mikro asprasyonla
temizliklerini yapp, daha sonra souk
buharla mukavemetlerini artrdktan sonra
cam ubuklar sayesinde dzletirilmesi
ilemlerini uyguladk. Son olarak da
konservasyon dikii ile salamlatrdk.
Deriden yaplm eserlere durumlarna
gre birka kere vazelin srerek,
ahaplara da vazelin veya gliserinle
uygulamalarda bulunduk.

Eserlerin her birinin durumu birbirinden

farkl olduu iin hepsine ayr ayr
mdahaleler gerektiriyordu. Biz de bu
dorultuda eserlerin mukavemetine
ve cinsine gre farkl uygulamalarda
bulunduk. Yaptmz almann
tamamnda doal malzemeler kullandk.
Kimyasal veya yabanc bir malzeme
kullanmadk. nk bunun eserlere

Tm bu uygulamalar yaparken hem kendi

salmz hem de eserleri dnerek
hareket ettik. Eserleri korumak iin
atlyenin s ve nem deerlerini ayn
derecelerde tutmaya altk. Temizlik
aamasnda ise hem kendimizi tozdan
korumak iin hem de eserlerin tekrar
tozlanmamas iin havalandrma
sistemlerini kullandk. Ayrca mikrop

kapmamak ve ayn zamanda eserlere

zarar vermemek iin srekli eldiven ve
maske takarak altk. Zaten nlemler
konusunda bu ortam salandktan sonra
geriye eserlerin daha iyi durumda
korunmas iin yaplacak almalar
kalyor.
Envanterli eserlerin dnda asl
sandktan kan eserler bizi daha ok
heyecanlandrd. Ne olduunu ilk
balarda anlamadmz fakat temizleyip
dzletirdikten sonra form kazanan
eserler bizi ok artt. Sandkta ok
harap durumdayken son aamadaki
hallerine geleceklerini hi tahmin
etmiyorduk. Bu eserlere de envanter
numaras verilerek en son aamada
ftade Tekkesinde mze ortamnda
sergilenecekler.

bursada zaman

79

TARH MRAS

SABRIN ACI MEYVES,

MMARLERN EN GZEL
Muradiye; Kanuninin Konyada ldrtt olu ehzade Mustafa,
Fatihin Napolide srgnde len olu Cem Sultan, Yavuz Sultan
Selim'in bodurttuu kardei ehzade Ahmet gibi sabrn ac
meyvesini tatm bahtsz ehzadelerin mekan
Bykehir Belediyesi, Osmanl ailesine
ait 12 trbe ve ok sayda mezar iinde
barndran ve Semerkanttaki ah Zinde
ve stanbuldaki Eyp Sultan ile birlikte,
Trk slam dnyasnn sayl trbe
topluluklarndan biri olan Muradiye
Klliyesine el att. Osmanl sultanlar
tarafndan yaptrlan son klliye olan ve
Sultan 2. Murat tarafndan 1425-1426
yllar arasnda yaptrlan Muradiye
Klliyesindeki geleneksel ssleme
sanatlarnn ortaya karlmas iin
almalara baland. Cami, hamam,
medrese, imaret ve klliyenin bahesine
daha sonraki yllarda yaplan 12 trbeyi
bnyesinde barndran klliyede

80

bursada zaman

gvenliin salanmas iin gerekli

personeli grevlendiren Bykehir
Belediyesi, imdi de bakm onarm
almalarn balatyor. Osmanlnn
tezhip ve hat sanatnn en gzel
rneklerinin sergilendii bata Cem
Sultann trbesi olmak zere, tarihi
mekann i cephe duvarlarnda yer
alan ancak zaman iinde nemli lde
ypranan sslemeler, nak gibi yeniden
ilenerek aslna uygun olarak gelecek
kuaklara aktarlacak.

lmn sessizliini ve br dnyada rahat bilmek isteyenler

Muradiyeye gitsin. lm yalnz burada korkun deildir.
Y. Kadri Karaosmanolu

KLLYELER EMN ELLERDE

Bursa Bykehir Belediyesi, Osmanl
sultanlar tarafndan yaptrlan sultan
klliyelerinin bakm, onarm, restorasyon,
temizlik ve gvenlii konularnda
yapt bavuru sonucunda Kltr ve
Turizm Bakanl'ndan yetkiyi ald.
Bursa'da bulunan tm klliyeleri ve
trbeleri restore etmek iin Kltr ve
Turizm Bakanl'na bavuran Bursa
Bykehir Belediyesi'nin talebi olumlu
karland. Bakanln yetkiyi vermesinin
ardndan Vakflar Genel Mdrl
ile imzalanan protokol erevesinde
kollar svayan Bykehir Belediye
Bakan Recep ALTEPE Bursa'nn 6

padiaha bakentlik yapan nemli bir

ehir olduunu vurgulayarak "Biz de bu
adan yola karak, Bursa'da bulunan
tarihi eserlerin canlandrlmasna ilikin
faaliyetlerimizi srdryorduk. Burada
en nemli eserlerin banda Osmanl
sultanlarnn klliyeleri yer alyor. Bata
Muradiye Klliyesi geliyor. Buralarn
daha iyi bakmnn yaplmas, restorasyon
almalarna balanmas, burann
ecdadmza yakr hale getirilmesi iin
Kltr ve Turizm Bakanl'na bavurduk.
Bakanlk, bundan sonraki almalar bize
brakt" dedi.

Vakflar Genel Mdrl ile imzalanan

protokol dorultusunda Bursadaki tm
klliyelerin bakm ve onarmn Bursa
Bykehir Belediyesi yapacak. Bu
sayede hem Bursallarn klliyelerle
ilgili talep ve beklentileri karlanm
olacak hem de kent turizmine katk
anlamnda byk bir ilev stlenecek
klliyeler yeniden hayat bulacak. Bursa
Bykehir Belediyesine devrolunan
klliyeler unlar; Muradiye Klliyesi,
I. Murad Hdavendigar Klliyesi, Yeil
Klliyesi, Yldrm Beyazd Klliyesi,
Orhangazi-Osmangazi Trbeleri ve
evresi.

bursada zaman

81

TARH MRAS

ZAMANI AAN TALAR

Bursann manevi kimliini oluturan
nemli ahsiyetlerin mezar talar,
Bursa Bykehir Belediyesi tarafndan
restore ediliyor. alma kapsamnda
93 hazire alannda bulunan yaklak
bin 100 mezar ta, arkeolog ve sanat
tarihileri tarafndan temizlenecek,
restore edilecek ve gvenli bir ekilde
yerine konulacak. Hazire alanlarnn
ziyaretini kolaylatracak dzenlemelerin
de yaplaca almalar, Yeil Trbe
bahesindeki hazire alannda bulunan
mezar talarnn restorasyonuyla balad.
Uluda niversitesi retim yesi
Do. Dr. Doan Yava danmanlnda
yrtlen almalar yerinde inceleyen
Bykehir Belediye Bakan Recep
Altepe, Bursann soyut-somut her
trl tarihsel miras ile yakndan
ilgilendiklerini syledi.
Mezarlklarn, orada yatanlarla ilgili
kiisel bilgileri barndrmakla birlikte
ayn zamanda hem tarihi adan hem
de sanatsal adan birer ktphane
olduuna dikkat eken Bakan Altepe,
Toplumsal hafzamzn sakland bu
yerleri Akhava mzelerine dntrmek
istiyoruz. Bunun iin nce mevcut
varlklarmz tespit etmemiz, envanterini
karmamz ve sonra restore etmemiz,

gelecee gvenli bir ekilde aktarmamz

gerekiyordu. Biz de, Bursa genelindeki
bin 100 kadar mezar tan kapsayan bu
restorasyon ve dzenleme almasn
balattk. cami, mescid, medrese, tekke
vb. ibadet yaplarnn bahesinde bulunan
mezar talar teker teker dzenlenecek.
Tarihi kaynaklar Bursa genelinde
153 adet hazire bulunduunu bildirir.
Buna karn, bu hazirelerin sadece 93
adedi gnmze kadar ulaabilmeyi
baarmtr. almalar kapsamnda, yllar
nce yaanan tanmalar nedeniyle yer
deitirmi veya toprak altnda kalm
ve kaybolmu mezar talar da ortaya
karlacak dedi.
Envai eit ta ilemecilii ile meydana
getirilen mezar talarn, medeniyetimizin
bu corafyaya bast mhr olarak
deerlendiren Bakan Altepe, Bu
belgelerin korunarak yarnn Trkiyesine
hakkyla teslim edilmesi, biz yneticilerin
manevi sorumluluudur. dedi. Altepenin
verdii bilgiye gre, almalar nce
kent merkezindeki hazire alanlarnda
ve mezarlarda gerekletirilecek,
ardndan ile ve kylerdeki hazire
alanlarnda bulunan mezar talarna el
atlacak. Yaad dnemde tm Trkslam corafyasnda iz brakm Lami

elebiden Molla Hsreve, Koca

Mustafa Paadan Adal Murada, Ak
Yunustan Seyid Nasr, Nakka Ali,
Mecnun Dede, Sat Fakh ve Ahmet
Paaya kadar pek ok din adam,
komutan ve bilginin bu vesileyle yeniden
hatrlanaca almann bir yl srmesi
hedefleniyor.
Konuyla ilgili bilgi veren Uluda
niversitesi Gzel Sanatlar Blm
retim yesi Do. Dr. Doan Yava ise,
mezar talarnn dzenlenerek gelecee
aktarlmasnn nemine dikkat ekti.
almalarn olduka profesyonel bir
ekip tarafndan yrtldn ifade
eden Do. Dr. Yava, Bu, ok geni
spektrumlu bir alma. airlerin,
hattatlarn ve ta ustalarnn hnerlerini
gsterdii tarihi vesikalardr mezar
talar. almalar srasnda, baz eksik
olduunu dndmz mezar talarn
bulabileceiz. rnein, Nakka Alinin
mezar ta kayp, bunu bulabiliriz.
almalarn balad Yeil haziresinde
daha nce bilinmeyen yeni bir ta
bulduk mesela. Yeni talar bulunduka
ve mevcutlar analiz edildike, Bursa
tarihine k tutacak yeni bilgilere de
ulalacaktr dedi.

Dzenleme ve restorasyon balatlan hazire alanlar

Abdal Murad, Ahmet Paa Camii, Akbyk Sultan, Alacahrka Camii Haziresi, Alaaddinbey Camii
Haziresi, Ali Mest Zaviyesi, Ali Paa Camii, Altparmak Camii, Azab Bey Camii, Baba Zkir,
Ba brahim Camii, Beikiler Camii, Bedreddin Camii Haziresi, era Bey, Darul-Kurra,
Daye Hatun Camii, Elvan Bey Haziresi, Emirsultan Camii Hazireleri, Fkrk Camii Haziresi,
Hac Sevin Camii, Hamzabey Camii, Hanm Kzlar Trbe Haziresi, Hoca Alizde Camii, Hoca
Hasan Camii, Hoca Sinan Camii Haziresi, Hoca Muslihiddin Camii, Hoca Takn Camii, Hzr
Dede, Hsameddin Camii (Temenyeri Dergh), ncirli Erefolu Dergh, maret-i sabey
Haziresi, Karakdi Camii, Kayhan Camii, Koca Naib Cami Haziresi, Mecnun Dede, Mevlevihane,
Mir-i Budel, Molla Arap Camii, Molla Fenar Camii, Muradiye Camii, Musa Baba Camii,
Nakka Ali, Namazgah Sofu Mehmed Camii, Oru Bey Kabri, Piremir Camii, Sat Fakih Mescidi,
Selmi Dergh, Seluk Hatun Camii, Seyyid Nasr, eker hoca Camii, ehadet Camii Haziresi,
Ukuzular Camii, Umurbey Camii, ftade Camii, Veled-i Vezir Camii, Veled-i Yani Haziresi,
Veli emsettin Camii, Yeil Trbe bahesi, Yiid Cedid Camii, Yldrm Camii evresi Haziresi,
Yourtlu Baba Dergh, Zenciri Ali Efendi, Zeyniler, bni Bezzaz Camii Haziresi, Devlet Hatun,
Boyackulu Fethullah Efendi Haziresi, Karamazak Ak Yunus, Yiit Khne Camii Haziresi,
Umurbey Beyler Mezarl.

82

bursada zaman

Bakan Altepe, Projeler

Koordinatr Aziz Elbas ve
Do. Dr. Doan Yava, Yeil
haziresinde bulunan Vakf Katibi
Katipzade Mustafa Efendi, Ahmet
Aziz Paa ve elebi Mehmet
Medresesi mderrislerine ait
mezar talarnn restorasyon ve
dzenleme almalarn yerinde
inceledi.

Mezar Talar Mzesi

ehitlikler dzenleniyor
Balkan Savalar'nda, anakkalede, Kurtulu Savanda, I. ve II.
Dnya savalarnda ve Kore Savanda cann veren ehitlerimizin
yatt tm ehitlikler, dzenleniyor ve ziyarete uygun hale getiriliyor.
Bykehir Belediyesi, Bursa ve
civarndaki tm ehitlikleri vatan
uruna can veren tm Mehmetiklere
yakr bir hale getiriyor. Bu kapsamda,
Halhalca, Mirzaoba, Ziraat Mektebi
Bahesi, Yenikaraman, Minareliavu,
Fethiye ve Tahtal Ky ehitliklerine
baland. alayan ve Aksu Kylerindeki

ehitlikler tamamlanrken, dier

blgelerde uygulama ve projelendirme
almalar devam ediyor. Hedef ise,
Bursa ve evresinde kaybolmaya yz
tutmu veya bakmsz kalm tm
ehitliklerin dzenlenmesi ve ziyarete
uygun hale getirilmesi

Bahesindeki mezar talar ile adeta ak

mzeyi andran Muradiye Klliyesi,
Bursa Bykehir Belediyesi tarafndan
mezar talar mzesi haline getirilecek.
Proje kapsamnda hem blgedeki tarihi
mezar talar onarlp temizlendikten
sonra izlenime alacak hem de haziresi
ortadan kalkm veya hangi hazireye ait
olduu bilinmeyen mezar talar bir araya
toplanacak. Proje kapsamnda, Bursa ve
evresindeki mezar kaybolmu mezar
talar da Muradiye Akhava Mzesinde
toplanacak. Bylece Muradiye, sadece
kendi hazire alanndaki talar deil,
her blgeden gelecek mezar talarna ev
sahiplii yapacak.

bursada zaman

83

TARH MRAS

Da yresinin misafir odas

Tarihi ve kltrel miras ayaa kaldrma
almalar kapsamnda tm tarihi eserleri
mercek altna alan Bykehir Belediyesi,
harabe halindeki sivil mimarlk rnei
yaplar da kente kazandrmak iin
youn aba harcyor. Tahtakaledeki
150 yllk sivil mimarlk rnei yapnn
restorasyonu iin DADERe gerekli
her trl destei salayan Bykehir
Belediyesi, kent merkezindeki bu yapnn
DADER Kltr Merkezi olarak kente
kazandrlmasna katk sunuyor.

84

bursada zaman

Kentin ortak deeri sivil mimarlk

yaplardan biri olan tarihi konak,
Tarihi Kentler Birlii Bursa Bulumas
kapsamnda hizmete ald. Esiz
mimariye sahip Tahtakaledeki konan
alnda konuan Bykehir Belediye
Bakan Recep Altepe, bundan sonra
sonra da yresi kltrnn bu merkezde
yaatlacan syledi. Blgeye hem
altyap-styap yatrmlar anlamnda
hem de kltrel anlamda desteklerinin
sreceini ifade eden Bakan Altepe,

Bursa, tarih bakenti. Bu kentin

yneticileri olarak, Osmanlya bakentlik
yapan Bursann tarihi kimliini ayaa
kaldryoruz. Bu eserlere fonksiyon
verilerek Bursa, yaayan, canl bir tarih
ehri ve mzekent oluyor. Bugnden
sonra ecdadmzn zkltr olan Yrk
ve Trkmen kltrnn kalbi burada
atacak. Mekan, da yresinin misafir
odas olacak. Da-Dere yakan bir
merkez oldu diye konutu.

KKL BR GELENEN
TEMSLCLERYZ
Yaz: Erkan AYDIN
Da-Der Genel Bakan
Bizler sevgi ve hogrnn, bereketin
sembolyz. Ecdadmzn mirasna
sahip karak kltrmz kimliimizi
yaatmaya ve gelecee tamaya
alyoruz. Bizi biz yapan deerlerin bizi
el stnde tuttuunun farkndayz. Bu
deerlerimizle gurur duyuyoruz.
Biliyorsunuz Da-Der olarak, gerek
yremizin Bursa'da temsiliyetinde
gerekse da yremizin sorunlarnn
zmnde nemli admlar atyoruz.
Da-Der bugn Bursa'nn en gl
sivil toplum kurulularndan biridir.
Derneimiz bir yandan da yremizin
geliimine katkda bulunurken bir yandan
da Bursa'nn sosyal ve kltrel hayatna
renk katmaktadr. Biliyoruz ki ykmz
ar, sorumluluumuz ardr. DaDer ynetimi olarak bu sorumluluu
yklendiimiz gnden beri yremize
yakr etkinliklerle sesimizi duyurduk
duyurmaya da devam ediyoruz. Yremizi
zaman zaman hem Bursa'nn hem de
Trkiye'nin gndemine tayoruz. Dernek
merkezimizde olsun, Bursa'nn deiik
merkezlerinde olsun, dank geceleriyle,
konferanslarla, kampanyalarla,
kurduumuz adrlarla, ikramlarmzla,
kltrmzn kimliimizin aynas olduk.
Yaptmz organizasyonlar herkesin ve

her kesimin takdirini kazanmaktadr.

Uzun yllar nce hemen hemen tm
yelerimizin zerinde hemfikir olduu
bir projeyi hayata geirildi. Tahtakalede
satn aldmz tarihi bir yapy dernek
merkezi olarak Bursaya kazandrmak
adna youn emekler harcand. Fiziki
uygulamalarna birka yl nce balanan
restorasyon almalar nihayet
tamamland ve derneimizin 25. Ylnda
Tahtakaledeki sivil mimari rnei
yapy Da-Der Kltr Merkezi olarak
Bursaya kazandrdk.
Bata Bykehir Belediye Bakanmz
sayn Recep ALTEPE olmak zere
restorasyon aamasnda her trl destei
bizlerden esirgemeyen tm kurum ve
kurululara, iadamlarmza, yremiz
insanna ve burada adn sayamadmz
herkese bir kez daha teekkrlerimizi
sunuyorum. Tahtakale yeniden dallarn
buluma noktas olacak, Da-Derin sesi
daha gr kacaktr. Tahtakalenin da
yresi iin anlam byktr.
Byk ehrin imknlarndan uzakta,
sadece tarm ve hayvanclkla geimlerini
salayan da yresi insan Bursaya
geldiinde ihtiyalarn karlamak,
alveri yapmak, sebze meyvesini satmak
iin tercih ettii mekn daima Tahtakale
olmutur. Tahtakale bugn bile hala da
yresi insannn buluma noktasdr.
Restore ettiimiz bina, Tahtakalenin 150

yllk gemiine ayna tutan bir deere

sahiptir.
Da-Der Kltr Merkezi, sadece DaDer yelerine ve yre insanna deil
Tahtakaleye yolu den herkesin
urayabilecei ekilde ilevsellik
kazandrlan bir merkez konumundadr.
Sadece buluma mekan deil, yre
kltr ve folklorunun sergilendii
bir mze olarak da hizmet verecektir.
Misafirlerimize sunacamz yresel
tatlarn yannda hanmlarmzn allpulu ilemeleri, oyal yemenileri;
erkeklerimizin kuaklar, fesleri,
kstekleri, mutfaklarmzn kazanlar,
ibrikleri, yatklar, danlar, odalarmzn
kilimleri, ullar, uhalar; kara
sabanlarmz, dvenlerimiz, dirgenlerimiz
gibi sosyal ve kltrel hayatmzn
vazgeilmez paralar sergilenecek.
Kente gelen zellikle yabanc misafirler,
orada arlanacak. Orada yine
kltrmzn canlandrld haftalk
danmz yaplarak; oyunlarmz,
folklormz, elencelerimiz, sohbetimiz,
rfmz anlatlacak. Yremizin yemekleri
yaplarak, ikram edilecek. Yapllar
retilerek yaygnlatrlacak. Bu
meknda, da yresinde yaayan DALI
tabir edilen, Yrk ve Trkmen kltr
ruh ve anlam bulacak.

bursada zaman

85

TARH MRAS

KLLERNDEN DOAN ESKEHR HAN

Bursann ekonomik yaamnda nemli
bir yere sahip olan ve ahap arabac
hanlar olarak da anlan Eskiehir
Han, restore edilerek kente yeniden
kazandrlyor. Bykehir Belediyesinin
yaklak 450 yllk gemie sahip handaki
mlk sahipleriyle yapt grme
sonucunda, kat karl restorasyon
anlama yoluyla tarihi yapnn st katlar
belediyenin kullanmna braklacak.
Restorasyon almalarna balanan tarihi
yapnn 2012 yl ortalarnda Bursann
sosyal ve ekonomik yaamna katlmas
hedefleniyor. Konumu itibariyle olduka
nemli bir noktada bulunan tarihi yap;

86

bursada zaman

evresinde yaplacak Tekel Meydan

dzenleme almas, Davutpaa Hamam
restorasyonu ve Bat Pazar dzenleme
almalaryla ar ve hanlar blgesine
ayr bir soluk getirecek.

TARH: Batpazar olarak anlan

arnn asl ismi Bayat Pazar olduu,

zamanla isminin deierek bugnk ad
ald ifade edilmektedir. Eskiehir Han
olarak anlan hann ilk yaps Batpazar
ve Demirciler arlarnn dayand
alanda yer almakta idi. Eskiehir
Han isminin ar blgesine ulaan
Eskiehir istikametinden gelen ipek yolu

ticaret kervanlarnn yolunun zerinde

olmasnda trdr. 1517 ylnda Davut
Paa tarafndan yaptrlmtr. Hann
orijinalinden bugn sadece birka kemer
ve hcresi kalmtr. Hann ortasnda
bir mescidin olduu belirtilir. Eski
mescidin yerinde bugn yer alan yeni
mescit iblizade adndaki bir ahs
tarafndan yaptrlmtr. 1530 ve 1765
yllarnda meydana gelen yangnlar
sonucu byk zararlar gren ar 1608
ylnda Kalenderolu isyanlarnda yaklp
yklm, zaman ierisinde gnmzdeki
grnmne brnmtr.

UKUR MESCD YENDEN

Yldrm Mahallesi Beyazt Caddesi
zerinde yer alan ve yapl tarihi net
olarak bilinmeyen mescidin restorasyonu
iin mlk sahibi dernek ile anlaan
Bykehir Belediyesi, ksa srede rleve
restorasyon projelerini hazrlayarak ie
balad. Harap vaziyetteki tarihi yapy
hayrsever destei ile restore ettiren
Bykehir belediyesi, bu almalara
paralel olarak, yapnn kuzeyinde yer alan
ve ierisinde tarihi narn bulunduu
meydann dzenlemesi iin de dmeye
bast.
Kamulatrma ilemleri tamamlandnda
blge, ukur Mescidle birlikte yaklak

4 bin metrekarelik bir meydana da

kavuacak. Yaklak 10 yl ncesine
kadar marangoz ve demir atlyesi olarak
kullanlan, ancak atnn kmesiyle
sadece yan duvarlar ayakta kalan ukur
Mescidin tekrar ayaa kaldrlmas,
blge halk tarafndan sevinle
karlanyor. Hayrsever iadamlarnn
destei ile restore edilen Kurtulu
Caddesi zerindeki 80 metrekare alana
sahip tarihi yapnn nmzdeki gnlerde
almas bekleniyor.
TARH: ukur Mescit, 15. yzyln
ikinci yarsnda Ahmet Bey tarafndan
yaptrlmtr. Zaman zaman yaplan

onarmlarla ve bir ara dokuma fabrikas

olarak kullanlan mekn, bu nedenle
orijinalliinden uzaklamtr. badet
mekn 7.60x7.57 m. lsnde kareye
yakn dikdrtgen planl olup, moloz
tatan duvarlar 0.80 m. kalnlndadr.
zeri at ile rtl olan ibadet mekn
alt pencere ile aydnlatlmtr. Ancak
binaya bitiik olan bir yap nedeni
ile bu pencerelerden biri kapanmtr.
Caminin ierisinden herhangi bir bezeme
gnmze gelememitir. Son cemaat
yerindeki ahap stun ve stun balklar
ise orijinaldir.

YAYLACIK
KY CAM
zgn mimari zelliklerini bugne kadar
tamay baaran ancak gnmzde
harabe halinde kaderini bekleyen
Nilfere bal Yaylack Kyndeki
tarihi Camii, Bursa Bykehir
Belediyesi tarafndan restore ediliyor.
Osmanl mimarisinden gzel rneklerin
yer ald antsal yapnn restorasyonu
2012 yl ilk aylarnda tamamlanacak.
Ky tzel kiiliinde olan ve saylar
olduka azalan ahap caminin
restorasyonu tamamlandnda, kye ayr
bir gzellik katacak.

bursada zaman

87

TARH MRAS

Ck Ck Hamam
AIA IKIYOR
Gir k Hamam diye de bilinen Ck Ck
Hamam, I. Murat Klliyesi bnyesindeki
tuvaletler ile bitiik vaziyettedir. Olduka
kk lekli olan ve Bekarlar Hamam
diye de anlan tarihi yap, uzun bir
zamandr harap vaziyette bekliyordu.

Bykehir Belediyesi, Vakflar

mlkiyetindeki hamamn restorasyonu
iin ilgili kurumla gerekli anlamalar
yapt ve tarihi yapnn restorasyon
projesini hazrlad. 2011 yl ortalarnda
balayan restorasyon almalarnn
2012 yl ilk aylarnda tamamlanmas

hedefleniyor. Gir k Hamam olarak da

bilinen tarihi yap yeni yzyle hizmete
girdiinde, nemli bir ziyaretgah noktas
olan blge hem ayr bir hava kazanacak
hem de nemli bir eksik giderilmi
olacak.

LALA AHN PAA

OCUK KTPHANES
Osmanl dneminin ilk medresesi
Lala ahin Paann restorasyonunun
tamamlanmasnn ardndan, Bursaya
ocuk ktphanesi olarak hizmet verecek.
Restorasyonu Vakflar Blge Mdrl
tarafndan yaplan tarihi yapnn i
tefriat Bykehir Belediyesince
yaplyor. Bursann gemiinde iz
brakan yaplardan biri olan Lala

88

bursada zaman

ahinpaa Medresesi, nceki yllarda

ocuk ktphanesi olarak kullanlyordu.
Ancak yapdaki bakmszlk nedeniyle
uzunca bir sre bo bekledi. Daha sonra
Vakflar tarafndan restore edilen tarihi
yap, Bykehir Belediyesinin tefriat
ve dier eksiklerini gidermesiyle ocuk
ktphanesi olarak hizmet vermeye
devam edecek. Rumeli Beylerbeyi Lala

ahin Paa tarafndan 1339 ylnda ina

edilen ve yapmnda Bizans ve Osmanl
yap malzemeleri kullanlan tarihi yap,
Osmanlnn ilk eitim kurumlarndan
biri. evre dzenleme, teknik temizlik
ve tefriatn tamamlanmasyla birlikte
alacak olan ktphane, asl ilevinin
yan sra, ocuklar iin kltr alan
olacak.

KIZIKLARA DERNEK
VE KLTR MERKEZ

600 YIL SONRA ZNE

DNEN MARET
elebi Sultan Mehmet tarafndan 1400l
yllarn banda yaptrlan ve zaman
zaman amac dnda kullanlan Yeil
mareti yeniden aevi olarak hizmete
ald. elebi Sultan Mehmetin Cuma
namazlar sonlar a datt tarihi
imarette 6 asr sonra Bykehir Belediye
Bakan Recep Altepe tarafndan
vatandalara orba datld. Yeil
Klliyesinin bir blmn oluturan
ve yakn tarihe kadar sadece yemekhane

ksmna ait duvar kalntlarnn ayakta

kalabildii Vakflar Genel Mdrl
mlkiyetindeki maret, Bykehir
Belediyesi tarafndan aslna uygun restore
edilip ilevlendirildi. Restorasyonu
tamamlayan Yeil mareti, getiimiz
Ramazan ayndan itibaren imaret olarak
hizmet vermeye balad. Aevinden her
gn yzlerce eve scak yemek ve kuru
gda datlyor.

Uludan beibirlii olarak adlandrlan

tarihi Kzk kylerinden Fidye Kzk Ky
merkezinde yer alan ve Kzk Kyleri
Dernei mlkiyetinde olan konak,
Kzk kylerine hizmet etmek zere
ayaa kaldrlyor. Kk bir hissesi
Bykehir Belediyesi tarafndan satn
alnan konan restorasyon projelerini
hazrlayan Bykehir Belediyesi, 2011
yl ortalarnda restorasyonu balatt.
Kzk kyleri dernek merkezi ve ok
fonksiyonlu kltr merkezi olarak
ilev grecek olan konak bu kltrn
yaamasna nemli bir katk koyacak.
Restorasyon almalarnn 2012 yl
ortalarnda tamamlanmas planlanyor.

FEYZULLAH PAA MESCD

15.YY DAN GELECEE

15. yzylda II. Muratn vezirlerinden
Feyzullah Paa tarafndan yaptrlan
mescidin ayaa kaldrlmas iin
harekete geen Bykehir Belediyesi,
yapnn rleve ve restorasyon projelerini
hazrlad. 1900l yllarn bana
kadar salam olarak geldii bilinen

tarihi yap, zel mlkiyete gemi

olmasnn da etkisiyle kaderiyle ba
baa kalmt. Gnmze sadece duvar
ve kolonlar ulaabilen tarihi yapda
restorasyon balad. Yapnn 2012 ylnda
yeni yzyle Bursallarla bulumas
hedefleniyor.

bursada zaman

89

TARH MRAS

NCRLDE
TARH ADIMLAR
ncirli Caddesindeki Dkmhane Hamamnn ardndan ayn cadde
zerinde bulunan ncirli Hamamn da kamulatran Bykehir
Belediyesi restorasyon almalarna balad.
Bursay bir tarih bakenti kimliiyle
Trkiye vitrinine karmakta kararl
almalara imza atan Bursa Bykehir
Belediyesi, tarihi ve kltrel miras ayaa
kaldrma almalarn merkeze bal tm
ilelerde de hzla srdryor. Yldrm
ilesi snrlarndaki ncirli Caddesinde
bulunan ve Osmanl dneminde yaplan
Bursann en byk hamamlarndan biri
olan Dkmhane Hamamnn mlkiyetini
alarak restorasyon almalarn balatan
Bykehir Belediyesi, ayn cadde
zerinde bulunan ncirli Hamam, kente
kazandrmak iin de almalara start
verdi. Kamulatrma almalarnn
ardndan ncirli Hamamnn mlkiyetini
de alan Bykehir Belediyesi,

90

bursada zaman

restorasyon almalarna balad.

Bakan Altepe, Osmanlnn ilk
eserlerini verdii, kentimizin tm
ana caddeleri hanlar ve hamamlarla
donatlm. ncirli Caddesi zerinde
bulunan antsal yaplardan biri
Dkmhane Hamamnda almalara
balamtk. imdi de ncirli Hamamna
el attk. Kamulatrma almalar bitti
ve tapusu Bykehir Belediyesine
geti. Restorasyonla birlikte yaplacak
evre dzenlemeleriyle ncirli Caddesi
de kimlikli bir hale gelecek. Buras da
sosyal, kltrel, sanatsal faaliyetlerin
gerekletirilecei bir aktivite merkezi
olacak diye konutu. Yeni yln ilk

gnlerinde balayan restorasyon

almalarnn 2012 yl sonuna
tamamlanmas hedefleniyor.

TARH

ncirli Caddesi zerindeki bu hamam,

Fenari Ahmet Paann kardei Alaaddin
Bey tarafndan XV. Yzyln sonlarnda
yaptrlmtr. Ta ve tuladan yaplan
bu hamam, tek hamamlar grubundandr.
Deiik zamanlarda yaplan onarmlar
nedeniyle zelliini yitirmitir. 1900l
yllarn ortalarna kadar kullanld
bilinen tarihi yap, son 30 yldr harabe
bir durumda kaderini deitirecek bir el
beklemekteydi.

Bursann en
nemli sayfiye
yerlerinden biri
olan Mudanya,
son dnemdeki
yatrmlarla
nemini gnden
gne artryor.

MUDANYA HALNDEN MEMNUN

Tahir Aa Hamam ile Tekke-i Cedit
Camiinin arasnda yer alan eski hal alan,
dier ismi ile Zeytin Hali, Mudanyallarn
dnden bugne nemli bir bulumas
noktas olarak yeniden dzenlendi. Bu
misyonunu daha gzel ve zgn ekilde
srdrmesi amacyla balatlan almalar
tamamland ve hizmete ald. Eski adyla
Zeytin Hali, yeni adyla Zeytin Hali
ars, Mudanyaya nemli bir sosyal
mekn olarak hizmet veriyor. Tarihi
mekann al treninde konuan Bakan
Recep Altepe, Eski Zeytin Hlinin
orijinaliyle alakas yoktu. Mudanyann
zeytin hli, bugn orijinaline uygun
olarak yenilendi dedi. Eski Zeytin Hli

olarak bilinen Tahiraa Hamam evresi

kentsel tasarm restorasyonu ile Tekke-i
Atik Mahallesinde bulunan Tahiraa
Hamam evresini kapsayan restorasyon
projesi ile blgenin alveri ihtiyacn
karlayacak bir hale getirildiini anlatan
Bakan Altepe, Buras Mudanyallarn
buluma noktas, Mudanyann nabznn
att bir yer haline geldi. Mudanyaya
kazandrlm olan 820 metrekare
oturumlu bu gzel meydanda dkknlarn
zemin kaplamalar sklerek kaldrld.
naat genelinde yaklak 660 metrekare
alanda 27 adet dkkan yeniden yapld.
Bin 350 metrekarelik evre dzenlemesi
ve meydan, almalar kapsamnda

yeniden dzenlendi. Tm elektrik ve

mekanik imalatlarn gerekletirildii
proje kapsamnda gerek binalarda
kullanlan malzeme ve gerekse plan ve
konumlan itibariyle blgeye farkl bir
mimari kimlik ve grnm kazandrld
diye konutu. Dier yandan, Bykehir
Belediyesi, Zeytin Halinin yaknnda
bulunan antsal eserlerin restorasyonuna
da balyor. Bata Tahir Aa Hamam ve
Hasanpaa Hamam olmak zere pek ok
antsal yapnn restorasyonu iin proje
almas balad. Restore edilecek antsal
eserlerden biri de, Trkiye Cumhuriyeti
tarihinde nemli bir yeri olan Mudanya
Mtareke binas.

bursada zaman

91

SINIR TES

Eski SKP

BALKANLARDAK BURSA ZLER

Yaz: Bayram Vardar
BBB Genel Sekreter Yardmcs
Sultan Orhan Gazinin 1326 ylnda
Bursay fethinden ve payitaht ilanndan
ancak 66 yl sonra, olu Sultan 1.Murat
Hdavendigar, Kosova zaferi ile
Osmanoullarnn kurduu devletin
rotasn oktan belirlemi olmann sonucu
olarak bir Balkan devleti temeli atlm
oldu. 1389 ylndaki Kosova Zaferinden
ancak 3 sene sonra, stanbulun da
fethinden 61 yl kadar ncesine dayanan
1392 ylnda, zamannn da en nemli
kentlerinden birisi olan skp ehri
de Osmanl topraklarna katlm oldu.
zellikle, 1453 ylnda Fatih Sultan
Mehmet Hann stanbulu fethetmesi
sonucu, Osman Gazinin kurduu devlet,
Dou Roma mparatorluunun mirasn

92

bursada zaman

devralmakla birlikte; Osmanoullar,

beylik ve devletten sonra imparator
olma gcne ulam, daha sonraki
yllarda, Viyana kaplarna kadar dayanan
bir ufukla Bat Avrupay kendine
hedef edinen bir vizyonla zellikle
Balkanlardaki yerini salamlatrmtr.
Osman Gazinin 1299 ylnda kurduu
beylikten, bir yzyldan bile ksa bir
srede Bursadan Kosova Ovasna
srayan ftuhat ruhu yle bir misyon
ile salam temellere dayandrlm
ki; Balkanlardaki bu varlk 1914l
yllara kadar, yaklak 522 yl hkmran
olmutur. Hi phesiz ki; Osmanl
mparatorluunun 600 ksur yl sren
mrndeki birok ftuhatn temeli
Bursadan atlm, asrlara hkmeden
misyonu Bursada karlmtr. Edirne
Payitaht olsa bile, Osmanl Hanedan

Bursadan vazgeememi, Bursa hep

gznde ttm, birok tarihiye gre
de Bursa, stanbula el veren ehir
unvanna layk grlmtr. Bursa ehri
ile ilgili bu duygu ve dnceler btn
Rumeli insannda da mevcuttur.
Osmanl, stanbul - Bursa ile Saraybosna
ve skp merkezli l sa ayaklar
zerinde temellerini oluturan, bu
gende omurgasn belirleyen bir
stratejik ve jeopolitik mantk zerinde
yllarca hayat bulmutur. skp, Bosna
ve stanbul - Bursa genindeki omurgada
skp ve Bosna ayaklar kontrolden
knca, bir seneden ksa bir sre sonra,
Batl gler anakkale Boazna kadar
gelebildiler. Demek ki; Osmanly i
kalesinde huzurlu klan ey, Balkan
corafyasndaki varlyla direkt etkilidir.

Eski Bursa

Edebiyatmzn nl
ahsiyetlerinden, skp doumlu
Yahya Kemal BEYATLI, Bursa ile
skpn balarn ne de gzel
zetlemi; skp ki; ar
Danda devamyd Bursann

Paa Yiit Bey tarafndan 6 Ocak

1392 ylnda fethiyle birlikte skp
ehri hi grmedii kadar imar
faaliyetleri ile mamur edilmi ve Trk
slam ehirciliinin temel kurumsal
yaplaryla tanmtr. skp ehrinin
ne kadar byk bir merkez olduunu
anlayabilmemiz iin, Hicri 1314 (Miladi
1896) yl salnamesine bakmamz
yeterli olacaktr. 1896 ylnda skpte;
ikisi askeri olmak zere 3 hastane, 9
karakol, 32 cami, 17 mescidi erif, 8
medrese, 19 tekke, 7 trbe, 4 kilise, 1
havra, 2 metropolithane, 17 mslman
ve 17 gayrimslim okulu, 1 matbaa ve
4 hamam, 26 su deirmeni, 8 otel, 1
saat kulesi, 75 lokanta ve meyhane, 44
han, 33 kahve ve kraathane, 69 frn, 2
kaytan ve 2 un fabrikas, 4.474 hususi
yap, 32 eme, 141 dkkn ve maaza
bulunuyordu. (Dipnot:1)

Yine ayn yl skpn nfusuna

baktmzda; nfusun 36.101i
Mslman, 21.682 Bulgar (Makedon),
6.320si Rum (Srp), 727si Yahudi, 24
Latin ve 149u Teba-i Ecnebiye (yabanc
uyruklu) olmak zere kadn ve erkek
toplam 65.003 kiilik nfusuyla bugnk
Kosova Cumhuriyeti Devletinin birka
kat byklndeki Osmanl Kosova
vilayetinin merkez sanca konumundadr
skp ehri. (Dipnot:2) Bursann 1960l
yllara kadar nfusunun ancak bu kadar
olduunu dnrsek, skpn bu
bykl ile Balkanlarda nemli bir
merkez olduunu daha iyi grebiliriz.
1683 ylndaki Viyana bozgunundan
sonra, 1699 ylna kadar sren Osmanl
Avusturya savalar neticesinde serhat
boylarndaki ekilmeler neticesinde
Balkanlardan Anadoluya ilk geri
gler balam, zellikle 1689 ylnda,
Avusturyal General Piccolomini skp
yakp ykarak yerle bir etmi, ehrin

byk bir ksmn muhacir durumuna

drmtr. Bu dnemde yaklan ve
yklan Osmanl camilerinin kubbeleri,
maddi imknszlklar nedeniyle sonraki
yllarda ancak piramit veya beik at
eklinde ina edilebilmilerdir. skp
Yahya Paa Camisi buna ak bir rnektir.
stanbula ulaan muhacirlerden bir
ksm Hali kysnda, Unkapan Kprs
civarnda yer alan skp Mahallesine
yerletiler. stanbulda Unkapan
ile Cibali arasnda sahil boyundaki
mahalle skpl ahin Mahallesi olarak
adlandrlmaktadr.(Dipnot:3) Bursada
da bugn Selamet Mahallesi olarak
bilinen mahallenin ilk kurulduundaki ad
skp Mahallesi olarak kullanlmtr.
stanbuldan sonra Bursa, Rumeliden
glerin nemli bir liman olagelmitir
teden beri. Osmanl Devletinin yklmas
ile birlikte kurulan yeni Trkiye
Cumhuriyeti Devletinin nfusu henz 10
milyonun bile altnda iken; yeni devletin

bursada zaman

93

SINIR TES

Paa Yiitbey mezarn saran evin

yklmasndan sonraki bir grnt

Balkanlara iliik demografik beklenti

ve niyetlerini Hkmet Bakan olarak
Mustafa Kemal yle dile getirmekteydi:
Memleketin nfusu ayan- teessf
bir derecededir. Zannederim ki btn
Anadolu halk sekiz milyonu gemez
imdi biz bunu telafi etmek istiyoruz
Hududu milliye haricinde kalan ayn rk
ve harstan olan anasr da getirmek ve
onlar da mreffeh bir halde yaatarak
nfusumuzu tezyid etmek lazmdr
Bence Makedonyadan ve Garbi
Trakyadan kmilen Trkleri buraya
nakletmek lazmdr. (Dipnot:4)
Bu karar zerine, 1923 ile 1933 yllar
arasnda Yugoslavyadan 26.120 ailede
108.197 kii serbest gmen, 1934 ile
1949 yllar arasnda da 5.894 kii iskanl,
3.139 kii de serbest gmen olarak
gelmitir.(Dipnot:5)

94

bursada zaman

Yine daha sonraki yllarda, zellikle 1952

ile 1967 yllar arasnda Yugoslavyadan
46.338 aile ve toplamda 175.392 kii g
etmitir.(Dipnot:6)
Yakn tarihimizde ise, gerek Bosnadaki
Srp zulm, gerekse sonraki Kosova
sava nedeniyle ve dier sosyo-ekonomik
ve kltrel sebepler sonucunda hala
Balkanlardan Bursaya gler devam
etmektedir. Balkanlardan g edecekler
iin Bursa cazibesini hala muhafaza
etmektedir. zellikle 93 Harbi olarak
bilinen savan sonucu olarak oluan
Kafkas glerinden hemen sonra
balayan Balkan gleri, 1989 ylndaki
Bulgaristan rejiminin basklar nedeniyle
zorunlu g sonucu sadece Bursaya 300
bine yakn soyda yerletirilmitir. Bursa
ilimizin son yzylda ald gler, ehrin
demografik yapsnn deiiminde ciddi
etkileri olmutur.

Bursa Bykehir Belediyesi olarak,

ehrimizi oluturan nfusun demografik
yapsn gz nnde bulundurarak,
zellikle son yllarda; Saray Bosna
Devletinin Sarayevo Bykehir
Belediyesi ile Starigrad (Eskiehir) ilesi
belediyesi, Makedonyann skp ayr
Belediyesi ile Manastr ehri Belediyesi,
Kosovann Pritine, Mamua ve Obili
Belediyeleri, Arnavutlukun Tiran
Belediyesi ve Bulgaristann Krcaali
Belediyesi gibi birok Balkan ehir ve
kasabalarnn belediyeleri ile Karde
Belediye ilikileri kurulmutur. Kald
ki; 5393 Sayl Belediye Kanununun
74. maddesi karde kent ilikisi
kurulabileceini, yine ayn kanunun
17. Maddesinin p bendi gereince;
ekonomik ve sosyal ilikileri
gelitirmek amacyla kltr, sanat ve
spor gibi alanlarda faaliyet ve projeler

skp Kebir Mehmet

elebi Camii
Restorasyon almas

skp Hatuncuklar Camisinde restorasyon

almas ncesinde bir inceleme

gerekletirilmesine; bu erevede arsa,

bina ve benzeri tesisleri yapma, yaptrma,
kiralama veya tahsis etmeye ynelik
belediye meclis karar almak kaydyla
tm bu i ve ilemleri gerekletirmesine
olanak salamtr. Yerel ynetime
tannan bu salahiyetle beraber, bata
Bursa Bykehir Belediyemiz olmak
zere, dier ile belediyelerimiz
ve lkemizdeki birok belediyemiz
zellikle Balkanlardaki evlad- fatihan
topraklarnda, yklmaya yz tutmu
ecdad yadigar eserlerin yaatlmasna
ve sosyal - kltrel deerlerin gelecee
tanmas iin birok projeye imza
atmaktadrlar. Bu erevede, Bursa
ehrinin evlatlar, doduklar topraklarn
kltrn, Sultan Murat Hdavendigar
Hann misyonunda olduu gibi gelecee
tamak iin, yerel dinamiklerle birlikte
ve karde kent ilikisi kurulan belediye

ile sosyal ve kltrel proje ortaklklar

kurarak ilikileri yeniden canlandrmaya
almaktadrlar.

gerekletirilen Snnet lenlerine btn

skpller davet edilerek Kltr leni
yaatlmaktadr.

Bu amala ilgili olarak, Bursa Bykehir

Belediyesi ve ile belediyeleri olarak;
ilk nce kltr gezileri dzenleyerek
Balkanlara ve Balkan insanna ynelik
olarak bilinirlilik oluturmaya altk.
Gmen olmasna ramen o topraklara bir
daha gidememi hemerilerimizle beraber
ve Bursa brokrasisinden kiilerin
bulunduu yaklak drt otobsten oluan
kafilelerle Makedonya ve Kosovaya
kltr turlar dzenledik. Balkanlardaki
dokunun herhangi bir Anadolu ehrinden
pek de farkl olmadn gsterdik.
Her yl snnet lenleri ve aure
programlar dzenlenerek ortak kltrel
unsurlar yaatlmaya allmaktadr.
lki skp Kalesinde Mehter Eliinde

Kosova Meydan Savanda, sava

galibiyetinin sonrasnda, sava alannda
inceleme yaparken bir Srp askeri
tarafndan ehit edilerek i organlar
hemen ehit edildii yerde defnedilen
ve zerine bir trbe ina edilen
Sultan 1. Murat Hdavendigar Han
anma programlarn ilk biz balattk.
Kosovann bakenti Pritineye yaklak
on kilometre mesafedeki, imdiki
Obili Kasabas snrlar iinde kalan
alanda bulunan trbesinin banda her
yl anlan Sultan Murat Hdavendigar
Hann kiilii, misyonu ve davas
bylelikle tm Balkan insanna
anlatlarak kltrel birliktelik salanmaya
allmaktadr. Bu programa gerek

bursada zaman

95

SINIR TES

Bosnadan gerek Bulgaristandan ve

gerekse Makedonyadan da katlmclar
davet edilmektedir. Ayrca Sultan Murat
Hdavendigar Han anlatan Trke,
Arnavuta ve ngilizce dillerinde bir
kitap hazrlatlarak blge insanna
datlmaktadr. Heyetin Bursaya
dnnde de ayn anma program ehit
Sultann Bursadaki trbesi banda da
yaplmaktadr. skpn mahallelerinden
Butel semtindeki Butel Camisinin
yapmna destek olunmaktadr.
Mezarlklar bir kentte yaam olan
kltrlerin tapulardr. Gemi kltrlere
ait en nemli izler mezarlklarda saklanr.
1960l yllarn yeni ekillendirilmeye
allan Yugoslavyasnda ykma
tabi tutulan en nemli unsurdan birisi
de skp Mslman Mezarlnn
bozularak parka dntrlmesi
ilemidir. skpteki en byk ve en
eski Trk ve Mslman Mezarl olan
Gazi Baba Mezarl, 1960l yllarda
tamamen datlarak byk bir parka
dntrlmtr. Bu mezarlktan

96

bursada zaman

kalan yegne ey ise skpn manevi

ahsiyetlerinden Gazi Babann kalnt
durumundaki trbesi, gerekli izinler
sonrasndaki arkeolojik almalarla elde
edilen veriler ve tarihi kaytlarna uygun
olarak tamamen yklm olduunda
rekonstrksiyonu gerekletirilerek kentin
tarihindeki nemli bir bellek gn yzne
karlm olunacaktr.

alm, daha iki evin de alnmasndan

sonra gerekli arkeolojik almalarla
blge incelenecektir. Kald ki, mezarn
bulunduu blge, Balkan ve skp tarihi
asnda ok nemli bir yer tutan Meddah
Baba Medresesi, Meddah Baba Trbesi,
Meddah Baba Camisi ve Haziresi ile bir
klliyenin arkeolojik verileri bulunarak
ve bir tarih canlanacaktr.

skp Karada Mahallesinde,

Makedonya Devletinin de kltr varl
envanterinde koruma altnda olmasna
ramen, yklmaya yz tutmu Kebir
Mehmet elebi Camisinin restorasyonu
gerekletirilmitir. zellikle 1963
ylnda gerekleen byk deprem
sonrasnda yaplan gecekondularla skp
Fatihi Paa Yiit Beyin mezarnn etraf
sarlm, adeta unutulmaya yz tutmu
iken, gerekli almalar neticesinde
yeniden kefedilerek gecekondulardan
arndrlmaya allmaktadr. Bir
evin arka bahesinde dardan hi
grnmeyen Paa Yiit Bey Mezar, ilk
nce bulunduu ev satn alnarak etraf

Tamamen yknt halinde olan ve

Makedonya Devletinin korumas gerekli
kltr varl envanterinde bulunan,
Gazi Baba Mahallesi giriindeki yine
bir Osmanl eseri olan Hatuncuklar
Camisinin rekonstrksiyonu
gerekletirilerek Cumhurbakan
Sayn Abdullah Gln katlmyla
hizmete almtr. Yine kltr varl
niteliindeki Osmanl eseri olan ve
haziresinde nl airimiz Yahya Kemal
Beyatlnn annesinin metfun bulunduu
sabey Camisinin bahe duvarlar yapm
ve evre dzenlemesi gerekletirilmitir.

skpn manevi odaklarndan birisi de,

skpte Trke Eitim veren Tefeyyz
lkretim Okulunun hemen yannda
bulunan Rufai Tekkesinin restorasyonu
nmzdeki gnlerde balamak zeredir.
Bunun iin rlve, restitsyon ve
restorasyon almalar tamamlanm
olup, ilgili kurumlardan izin alnma
aamasna geilmitir. skp Tarihi Trk
ars ve Bit Pazarnn hemen yannda
bulunan bir Osmanl eseri olan Alaca
Camisinin bahe duvarlar yapm ve
evre dzenlemesi gerekletirilmitir.
Makedonya Trklerinin Trkenin resmi
dil olarak kabuln kutladklar Resmi
Dil Bayramna katlm salanarak destek
olunmaktadr. Yine koruma altnda olan
ve bugnlerde tamamen yknt halinde
bekleyen skp arsnn iindeki
Arasta Camisinin rekonstrksiyonuna
destek olunmaktadr.
Osmanl dneminde skp Vilayet
Kona olarak kullanlan tarihi
yapnn, zel mlkiyetten bir vakfn
mlkiyetine gemesi sonrasnda, bir

aratrma merkezi eklinde faaliyet

gsterebilmesi ve gelecee daha
uzun yllar hizmet verebilmesi iin
restitsyon ve restorasyon projeleri
Bykehir Belediyemiz tarafndan
gerekletirilecektir.
Yukarda ifade edilen almalar, karde
belediye ilikisi kurulan belediye ile
birlikte, o ehrin sivil toplum rgtleri
ve Bursa ehrimizdeki o topraklarn
insan kii ve sivil toplum rgtleri
ile birlikte gerekletirilmitir. skp
ayr Belediyesi, skpteki sivil
toplum rgtlerinden El Hilal, Ensar ve
kpr dernekleri, Matusiteb gibi sivil
toplum rgtleri, Bursadan Birlik Vakf,
skp Kosova Trkleri Yardmlama
Dernei, Namk Kemal Genlik ve Spor
Dernei, Rumeli Dernei ve Rumelisiad
gibi sivil toplum rgtleri ve adn
sayamayacamz kadar ok olan kii
ve kurulu bu ibirliinin taraflar
arasndadr. Yaplan bu almalarda,
ayrma unsurlar zerinde deil,
kardelik ve birlik ierisinde ortak

kltr ve sosyal deerler zerinde

durularak gelecee daha emin bakmak
hedeflenmektedir.

DPNOT
1: 1896 Kosova Vilayeti Salnamesi,

Yay. Haz: H. Yldrm Aanolu, Rumeli

Trkleri Kltr ve Dayanma Dernei
Yay. stanbul 2000
2: H. Yldrm Aanolu, skp Kitab,
Fide Yay. Sayfa 112
3: Ekrem Hakk Ayverdi, Fatih Devri
sonlarnda stanbul mahalleleri, ehrin
iskan ve nfusu, Ankara 1958, s.51.
4: Mustafa Kemal, Eskiehir ve zmir
konumalar (1923), stanbul 1999,s.112 ve 114.
5: Cevat Geray, Trkiyeden ve
Trkiyeye gler ve Gmenlerin skan,
Ankara 1962., Ek tablo2.
6: erafeddin Ycelden, Yugoslavya
Trkleri, Trk Dnyas El Kitab,
Ankara 1976, s. 1094.

bursada zaman

97

yaynlar

Bursa Aratrmalar
Merkezi ve Yaynlar
Bursa Bykehir Belediyesi Bursa Aratrmalar Merkezi 2010
senesinde, Bursann sregelen, kaybolmaya yz tutmu ya da yitip
gitmi somut ve somut olmayan kltrel deerleri zerine aratrmalar
yapp yayn haline getirerek, bu deerleri gelecek kuaklara aktarmak
amacyla kurulmutur. Kurum, son iki yl ierisinde krkn zerinde
yayn Bursa belleine kazandrmtr.
Yaz: Ik DEMR
Bursa Aratrmalar Merkezi
Koordinatr
Merkezin en byk fonksiyonu Bursann
kaybolan kltrne ait deerleri
aratrmak, bir bir ortaya karmak
ve yaynlarla kente kazandrmaktr.
Setbanda ehir Ktphanesinde
kendine tahsis edilen yerde gn getike
uzmanlaan kadrosuyla beraber srekli
yeni almalarn peinde komaktadr.
Bu faaliyetleri Uluda niversitesi bata
olmak zere sivil toplum kurulular ve
gnllleri ile birlikte yrtmektedir.
ehre kazandrmay dnd daha
nice eserler vardr. Hazrlanan bu
eserlerin incelendii, deerlendirilip
karara baland Bykehir Belediyesi
bnyesinde oluturulmu konusunda
uzman kiilerden oluan bir Yaynlar
Kurulu mevcuttur. Haftann belirli
gnlerde toplanlarak merkezin
almalarnn nitelii ve nicelii
konusunda ortak kararlar alnmaktadr.

98

bursada zaman

Balibey Handaki kk bir odada

ilk almalarna arnn yks
adl kitap ile balayan Merkezin ilk
gnk heyecan hl devam etmektedir.
Bursa kamuoyunda da bu konuda
srekli takdirler almaktadr. Arivlerde,
ktphanelerde, mahallelerde, kylerde
ksaca Bursann aratrlmam her
yerinde kayda alnabilecek deerleri
bir define avcs gibi bulup karmaya
almaktadr. Bazen bunlar bir kuyumcu
hassasiyetiyle ilemektedir. Toplanan
bu bilgiler kimi zaman ansiklopedi
kalnlnda yaynlara dnebilmektedir.
Bursa halkyla btnleerek ortaya
kacak nice kltrel zenginliklerimizi
kitap haline getirmek merkezin
amalarndan biridir. Bunun iin de bu
ie gnl vermi kadrosu, hafzasnn
bir kesinde Bursann bir deerini
unutmam bir Bursal ile saatlerce
Bursay konumaktadr. Szl tarih
dediimiz bu alma ile cebinde eski bir
mahalle fotoraf kalm bir yalmzn

anlatt bir Heykel n ans kent

belleinde yerini almaktadr.
lk eserimiz olan arnn yks,
2010 ylnn Haziran aynda ar
esnafnn ve kitaba katk koyan deerli
hocalarmzn katlm ile Fidan Handa
gerekleen tantm toplants ile
Bursaya kazandrlmtr. Bu eserin
grd ilgi, yepyeni almalarn nn
amtr. Trkiyenin birok yerinden
de bu eserlere ilgi gsterilmi, zellikle
Tarihi Kentler Birlii ve EKL
tarafndan ye belediyelerine rnek
olarak datlmtr. lk olmas hasebiyle
arnn yksnden biraz bahsettik.
Bursa Aratrmalar Merkezinin
kendisinin hazrlad ve bir proje halinde
yrtt eserlerin bir ksmndan da
srayla bahsedelim;

arnn yks; Haziran 2010da

hazrlanan kitap ok geni bir esnaf

profiliyle yaplan szl tarih almasyla
balayarak, edebiyat gzyle ar,
sosyal ve kltrel geliim, ekonomik
geliim, fiziksel geliim ve dnden
bugne esnaf profili, deiimleri ve
haritalardan olumaktadr. Neslihan
Dostolu, Necmi Grsakal, Hasan
Basri calan ve Aziz Elbasn
editrlnde allan bu kitap
Uludan niversitesinin deerli
hocalarnn aratrma yazlaryla
btnlemitir. Bu kitabmz her ynyle
bir ilktir. Bursa Aratrmalar Merkezi
ok ynl almalaryla o dnemde
Osmanl Corafyasnda ar Kltr
Sempozyumunun da yrtcln
stlenmi, arlar zerine de ksa bir
belgesel film hazrlamtr.

Osmanl arlar Atlas; Atlas

Dergisi ve Bursa Aratrmalar

Merkezinin ortak almas ile
Osmanl corafyasnda ar Kltr
Sempozyumu almalar kapsamnda
hazrlanmtr.

Osmanl Corafyasnda ar
Kltr ve arlar; Temmuz
2010da merkezin yrtt ar

sempozyumunun sonunda toplanan

bildirilerin Uluda niversitesinden
Sezai Sevimin editrlnde toplanmas
ile yaynlanmtr.

Bursa Aratrmalar Merkezi

Kltr Gezileri - Yarhisar, iekz,

Akbyk, Tekke Kyleri ve Yeniehir

kitab; bir aratrma gezisi rndr.
Merkezin organize ettii kltr
gezilerine aratrmaclar, akademisyenler
ve gnlller katlmaktadr.

1896 Baharnda Bursa; Ahmet

Vefik Paann torunu Fatma Fahrnnisa
Hanm tarafndan yazlm gezi
notlarndan oluur. Nezaket zdemir
tarafndan gnmz diline uyarlanan bu
kitap Merkez tarafndan yrtlen bir
almann rn olarak baslmtr.
Bursa Hatras; Hseyin Vassafn
kayp eseri Mustafa Kara ve Bilal
Kemikli tarafndan gnmz Trkesine
uyarlanp, hazrlanm ve ayn zamanda
o dnemi de ifade etmesi asndan
orijinal metinlerine de yer verilmitir.
Proje yrtcs Bursa Aratrmalar
Merkezi tarafndan yayn hayatna
kazandrlmtr.
I. Uluda Bulumalar; Uludaa
isminin veriliinin yldnmnde Merkez
tarafndan dzenlenen panel ve kltr
gezisi sonras hazrlanmtr. Panele
katlan akademisyenlerin ve Uludaa
gnl verenlerin birikimleriyle Bursa
Aratrmalar Merkezi tarafndan
ngilizce ve Trke yaynlanan bir
eserdir.
Bursa Ziraat Mektebi; Bursann
Kkl Eitim Kurumlar projesi
kapsamnda baslan ilk eser olup, Merkez
tarafndan hazrlanmtr.
Osmanldan Gnmze Bursada
Spor; smail Kemanka tarafndan

hazrlanan kitap, Merkezin yrtt

almalarn bir rn olarak ngilizce ve
Trke yaynlanmtr.

bursada zaman

99

yaynlar

Savunma Hatlarndan Yaam

Alanlarna Kaleler; Ekim 2009 ylnda
Tarihi Kentler Birlii ve EKL ibirlii
ile dzenlenen 19. Uluslararas Kaleli
Kentler Sempozyumunun bildirilerinin
toplanp derlenmesi ile ortaya km
bir eser olup yayn editrln Uluda
niversitesinden Doan Yava yapmtr
ve merkez tarafndan almalar
yrtlmtr.

Tarihi Bursa Mezar Talar-1 /

Bursa Hazireleri; Bedri Mermutlu ve

Hasan Basri calan tarafndan hazrlanan

eser, Bursann bir nevi tapu senedi olan
mezar talar hakknda her trl bilgiyi
vermektedir. Bu almann ikincisi
de yakn zamanda Bursa Aratrmalar
Merkezinin katklaryla yaynlanacaktr.

Bursann Tarihi Mahalleri-1 /

Alipaa, Hocaalizade, brahimpaa,

Maksem, Nalbantolu ve Tahtakale
mahallerini gemiten gnmze
en ince ayrntsyla anlatan,
hocalarmzn yazlaryla deer katt,
mahallelilerimizin anlattklar anlaryla
renk katt, zengin grsel arivli bir
eseridir.

Bursada Krklar Meclisi; tarihten

gnmze Bursaya deer katan kiiler

arasndan seilmi krk kiinin Mustafa
Kara tarafndan anlatld bir eserdir.

100

bursada zaman

Bursa Erkek Lisesi; Bursann Kkl

Eitim Kurumlar projesinin devam olan

kitap, okulun ve dernein katklar ve
okulun eski mezunlar ve hocalarndan da
deerli bilgilerin alnmasyla hazrlanan
gzel bir eseridir. Bursann renkli
simalarn, siyasetilerini, hukukularn
mezun eden tarih okulun gnmze
dein geirdii evrelerin ilendii kitabn
editr Uluda niversitesinden Necmi
Grsakaldr.

Kukla ve Glge Tiyatrosu; UNIMA

Grsakal ile birlikte hazrlad renkli bir

eserdir.

Tophane Teknik ve Endstri

Meslek Lisesi; Bursann Kkl

Eitim Kurumlar projemizin bir

rndr. Bugn Bursann nde gelen
sanayicilerinin de mezun olduu okulun
kitabnda, slahhane olarak kuruluundan
gnmze kadarki sre ilemektedir.

Heykel n Fotoraflar kitab

ve sergisi; Bursa Kent Mzesindeki

Trkiye Milli Merkezi Bakan Mevlt

zhan tarafndan hazrlanmtr. Kukla
ve glge tiyatrosunun tarihini ve dnya
leindeki yerini anlatmaktadr.

arkadalarmzn hazrlad bir eserdir.

Bursada Heykel nnde fotoraf
ektirme gelenei, anlar ile birlikte
derlenerek kitaplatrlmtr.

Tanklarn fadeleriyle Mirzaoba

ehitleri ve Gazileri; yazar Sait

Bursa Camilerinde Revak; Dr.

Alper tarafndan hazrlanmtr. Dnemin

tanklaryla Mirzaoba hakknda bilgiler
vermektedir.

zlem uhadarn Erken Devir Bursa

Camilerinde Revak Uygulamalar adl
doktora tezinden hareketle oluturulmu
bir eserdir.

Bursa ehitleri ve ehitlikleri;

Tarihi Bursa Belediye Binas;

Dr. Seher Boykoy tarafndan derlenip

hazrlanan kitap, Bursadaki bilinmeyen
ehitliklere de yer verir.

Benimle Oynar Msn? kitab;

gemiten gnmze sokak oyunlarn
anlatr. Bursa Kent Mzesindeki
arkadalarmzn, ilk basksn Bursa
Bykehir Belediyesi ehir Tiyatrosu
Mdr Ertan Akman, ikinci basksn
da Uluda niversitesinden Necmi

Trkiyenin en eski belediye binas

olan Osmanlda da Belediye Yasasnn
karld yer olan bu deerli kurumun
anlatld kitapktr. Bursa Aratrmalar
Merkezi ekibinin bir rn olarak
ngilizce ve Trke hazrlanmtr.

Malik Aksel Tablolar Sergi

Katalou; Bursa Kent Mzesinde

Malik Aksel Koleksiyonu Tabasks

Halk Resimleri Sergisinin ardndan

alan Malik Aksel Tablolar Sergisinden

oluan bir eserdir.

Orhan Bey Klliyesi & Tarihi ar

ve Hanlar Blgesi Gezi Rehberi;
Bursa Aratrmalar Merkezinin
Bursa kentini tantmaya ynelik gezi
rehberlerinin ilkidir.

Muradiye Klliyesi ve evresi

Gezi Rehberi; Bursa Aratrmalar

Merkezi ekibinin nemli tarihi yaplar

topluluklarndan biri olan Muradiye
Klliyesini tantmak iin hazrlad
ve bu konudaki boluu nemli lde
dolduran gzel bir kitapktr.

Bursa Kaynakas; Nezaket zdemir

tarafndan hazrlanan eser, Bursa
hakknda hazrlanm kitap, tez ve
dergilerin tamamn bulacanz bir
kaynaktr.

Gelenek ve nanlaryla Uludan

Arka Yz; Bykorhan, Harmanck,
Keles ve Orhaneli ilelerimizin, ksaca
Da Yresinin detayl bir ekilde
incelendii bir almadr. Alaattin
Dikmen tarafndan hazrlanm doktora
tezinin kitap haline getirilmesiyle
oluturulmutur.

Bursann Tarihi Mahalleleri 2

yayn; Bursann kkl bir gemie sahip

tarihi mahallerini her ynyle incelemeye

altmz eserlerin ikincisidir. Uluda

niversitesinden ok sayda deerli
hocamzn yazlaryla deer katt bu
eserde Hocatakn, Kurtolu, Meydanck,
Namazgh ve Yeil mahalleleri
incelenmitir.

brorlerimiz; Muradiye Klliyesi,

I. Murad (Hdavendigar) Klliyesi,
Osmangazi ve Trbesi, Orhangazi
ve Trbesi, Yeil Klliyesi, ftade
Hazretleri Tekke, Cami ve Trbesi,
Yldrm Klliyesi.

Uludan eteinden trkler; Bursa

Aratrmalar Merkezinin yrtt
Somut ve Somut Olmayan Kltrel
Miras Projesi kapsamnda, 2011 yl
ierisinde 30un zerinde kyde yaplan
aratrmalar sonucunda Trk halk
kltrne kazandrlan Trklerden
oluan bir albmdr. Proje kapsamnda
ayrca kylerde oynanan farkl yerel
dans figrleri de kayt altna alnarak
Karagz Halk Danslar Topluluu
tarafndan derlenmi ve kltrmze
kazandrlmtr. Bu uzun soluklu
olarak yrtlecek projede kyllerin
evlilik, doum, lm, snnet, giyim ve
kuam gelenekleri ile yemek kltr, el
sanatlar, seyirlik oyunlar ve enlikleri;
ksacas kltre dair her trl deerleri
de fotoraf, film ekimleri ve szl tarih
almalar ile kayt altna alnmaktadr.

Bursa Aratrmalar Merkezi ayrca

Tarihi Kentler Birlii ve EKL ibirlii
ile 13-16 Ekim 2011 tarihleri arasnda
dzenlenen Osmanl Corafyasnda
Mahalle Kltr Sempozyumunun proje
yrtcl sorumluluunu stlenmitir.
Gelecek yl da Osmanl Corafyasnda
Ky Kltr Sempozyumu dzenlenerek;
Kale, ar, Mahalle ve Ky drtlemesi
tamamlanm olacaktr.

Bursann manevi deerlerinin nerede

meftun olduunu, bu ahsiyetlerinin
kimler olduu ve ne gibi eserler brakt
ile ilgili herkesin faydalanabilecei, bu
meknlar ziyaretlerinde bilgi alabilecei
brorler, Bursa Aratrmalar Merkezi
tarafndan hazrlanmaktadr. Hazrlanan

2011 ylnn Unesco tarafndan Evliya

elebi yl ilan edilmesi ile Osmanl
tarihisi Caroline Finkel ve Likya
Yolu kitabnn yazar Kate Clowun
hazrlayp 2011 yl ierisinde ngilizce
olarak bast, Yalova Hersekten
balayp Ktahya Simavda biten
Evliya elebi Yolu gezi kitab,
Bursa Aratrmalar Merkezinin
katklaryla Trkeye evrilmi ve yayna
hazrlanmtr. Merkez, Evliya elebi
Yolunun tantlmas ve gezginler iin
daha kullanl hale gelmesi iin de
almalarn srdrmektedir.

bursada zaman

101

KLTR SANAT

MALK AKSEL VE BURSA

Yaz: Beir Ayvazolu
Trk resim tarihinin byk isimlerinden
biri olan Malik Aksel, Selanik
yaknlarndaki Katerinde domu
olmakla beraber, baba tarafndan
stanbulluydu; fakat Bursann kkl
ailelerinden birinin kzyla, Merref
nemutluyla evlendii iin sk sk
geldii Bursay da bir Bursal kadar
bilir ve severdi. Bursa Necatibey Kz
Enstitsn bitirdikten sonra Ankara
Kz Meslek retmen Okuluna kabul
edilen ve bu okulun Meslek ve Tezyin
Resim ubesinden 1944 ylnda mezun
olan Merref Hanmla Ankarada, Gazi
Terbiye Enstitsndeki retmenlii
srasnda tanmt.
Malik Aksel, birok yazsnda Bursadan
eitli vesilelerle sz etmi, Bursa
folkloruyla da yakndan ilgilenmitir.
Bursa resimlerinin says ve nerede
olduklar hakknda maalesef bilgimiz
yok. Merref Hanmn evinin bahesini
gsteren bir yalboyas, Bursada
yaayan byk olu Murat Akseldedir.
ocukluundan itibaren halk resimlerine
ve din resimlere byk ilgi duyan Malik
Aksel, Bursadan da epeyi resim ve
malzeme toplam olmaldr. Anadolu

102

bursada zaman

Halk Resimleri adl kitabnda, kt

zerine yaplanlarn dnda, gergef,
yalk, sandk, bakr sini, hamayil
mahfazas ve ttn tabakas gibi gnlk
hayatta kullanlan eyalarda da halk tarz
resimlere rastlandndan sz ettikten
sonra, bu ilerde ieklerden sonra en
ok tekrarlanan motifin iki tarafnda
er erefeli minareler bulunan camiler
olduunu, Bursa havlularnda da rastlanan
bu motifler arasnda bazan:
Safa geldin gzm nuru kusura hi nazar
etme
Bu yaz burada i elen, sakn k
gelmeden gitme
gibi beyitlere rastlandn syler.
Malik Aksel, ayn kitabnda, eski kz
ve kadn kyafetlerinden sz ederken,
her biri bir sanat eseri nitelii tad
halde, eitli tesirlerle elden karlan
ve ou ne yazk ki Avrupa mzelerine
tanan bu kyafetlerdeki ilemelerin,
oyalarn vb. bir eit resim anlay ve
zevkini yanstt grndedir. Armut
eklinde maallahlar, t ileri, mekik
ileri, ine oyalar, boncuk oyalar,
makramalar, sevailer, firkete oyalar,
pullu oyalar, atmalar, ukurluklar,
hotozlar, dal oyalar, ta oyalar, saks

oyalar... Malik Aksele gre, tadklar

isimler bile, bu ilerin aslnda resimden
baka bir ey olmadn gstermektedir.
Mesela Ktahya, Bilecik, Bursa civar
oyalarndan bazlarnn isimleri: Isran
Sap, ftar Taba, Hanm Kk, Elif
Badem, Zerenkadeh, Saray Sprgesi,
Gelin Tac, Hanm Kirpii, Blbl
Tkr, Subay Srmas, Zabit imcii,
Paa Nian, Gl Goncas, Yedi Dan
iei, Kuyumcu Kafesi, Kkl Tara,
Leyl le Mecnun, Sarho Kavgas,
zerlik, Kandil, Hanm Beye El Etti...
Aydnlarn halk resmini ilkel bularak
kmsemeleri, Malik Aksele gre, bir
zamanlar evlerin, tekkelerin ve kahvelerin
duvarlarn ssleyen bu resimlerin de yok
olmasna ve kaynaklarnn kurumasna
yol at. Halkn kltr, inanlar, efsane
ve menkbeleriyle dorudan ilikili olan
bu resimlerden toplayabildii kadar
toplayarak zengin bir koleksiyon vcuda
getiren sanat, 1958 ylnda Devlet
Resim ve Heykel Mzesinde sergiledii
bu koleksiyondan yola karak Anadolu
Halk Resimleri (1960) ve Trklerde
Din resimler (1967) adl kitaplarn
yazmt. Bilindii gibi, Malik Akselin
Tabasks Halk Resimleri koleksiyonu,
sanatnn Bursada yaayan olu Murat

grld gibi evin n sa yan

tamamyla bozulmu, kularn bile
barnamayaca hle gelmitir. Eskiden
gzel bir evden sz edildii zaman
ku kafesi gibi yahut ku yuvas gibi
tabirleri kullanlrd ki, bu da bu evcie
ne kadar yaramaktadr.

Aksel tarafndan Bursa Kent Mzesine

baland ve 2011 yaznda sergilendi.
Ksa bir sre nce de stanbula
gtrlerek Taksim Sanat Galerisinde
sanat kamuoyunun dikkatine sunulan ve
beklenmedik bir ilgi gren bu koleksiyon
artk Bursann maldr.
Malik Aksel, Trklerde Din Resimler adl
eserinde yaz-resimlerden sz ederken,
yaz hnerleriyle yetinmeyen, ekiller
dnyasna baka yollardan gitmek isteyen
hattatlarn Bursa Ulucamiinde nemli bir
denemeye giritiklerini ve duvarlar bir
eit mcerret resme dnen yazlarla
donattklarn anlatr. Minber eklinde
yazlm yazlarn en gzel rneinin de
Ulucamide olduundan sz eden Aksel,
bu yaz resim hakknda unlar syler:
Kaln ve siyah bir Kf hatla yazlmtr.
Yer yer ejderi andran veya onun hayalini
aksettiren kvrmlarla bezenmitir.
Camilerde olduu gibi mtenazr bir ekil
almyor. Minber kulemsi bir alemle (veya
minare) son buluyor. Bu gzel mimari
eser Fetebrekallah diye okunur; Allah
mbarek etsin demektir.
Halk Resimlerinde Minareler balkl
yazsnda da, minare eitlerini uzun uzun
anlattktan sonra sz Bursadaki nl
Demirta minaresine getirir. Alt stunlu
kubbemsi bir at zerinde oturtulan ve
XV. yzyldan beri dimdik ayakta duran
bu minarenin ini mrekkebiyle bir de

resmini yapan Malik Aksel, stanbul

Mimarisinde Kuevleri balkl nl
makalesine de Bursada, Beikiler
Caddesiyle Umurbey Mahallesindeki
kuevlerinden sz ederek balamtr. Bu
kuevlerinin izimlerinin de yer ald sz
konusu makaledeki u paragraflar, Malik
Akselin Bursay ke bucak bildii
izlenimini uyandrmaktadr:
te bunlardan biri Bursada Beikiler
Caddesinde tahtadan ve dilimli
veya adrms, zerinde uzunca bir
alem grlen bir ku evidir ki, bugn
bu eserciin alt ksm tamamyla
ypranmtr. Kulardan ok, gvercinler
iin yaplm olan bu evcikte, pencereler
Trk krk kemerlerini belirtir. Bir bakma
da bu dilimli ku evi eski bir feneri
andrmadadr.
Bursann dousunda, Umurbey
Mahallesinde Cngll Sokanda
grlen byk, eski bir konan n
ksmnda saaa yakn, byk bir evi
andran ku evi, bu ehrin en gzel
ku evlerinden biridir. Hafif malzeme
ile yaplan, daha dorusu ince tula
ve har ile rlen bu kk yapnn
pencerelerinden bir ksm kapal, bir
ksm aktr. Ak olanlarda kular
bulunur, kapal olanlar da ssldr.
Resimde grld gibi alt pencereler
oyuk, sttekiler rtldr. Ayrca bu
ku evinin alt ksm bir yarm kubbe
ile armud ekilde biter, Yine burada

Malik Akselin Sanat ve Folklor adl

kitabnda da nsanlar yalnz Kalacaklar
balkl ilgi ekici bir yazs vardr.
Bu yazda, stanbulda, Tabakhane
Mahallesinde yaayan Lebibe adl
bir kadn ve yal teyzesi ok canl
bir ekilde tasvir edilir. Bir gece yal
teyzenin ryasna giren Emir Sultan
kendisine Bursada Mevlid okutmasn
ister. Bu ryay gece stste grnce
Lebibe Hanmla birlikte kalkp Bursaya
gider ve Emir Sultanda Mevlid okutur.
Yal teyze, bir ara Emir Sultana
trbesinin penceresinde Fatiha okurken
gzlerine inanamaz; sanduka nndeki
kavuk yava yava sallanm, biraz
sonra kavuun altndan hafif hafif
bir yz belirmitir: rktc deil,
teekkr ve memnunluk ifade eden bir
yzdr bu. Lebibe, Lebibe! Bak bize
tebessm ediyor Emir Hazretleri! diyen
yal tayze, yeeni bir ey grmediini
syleyince srar eder: Grmyor musun?
te yine bize bakyor!
Eski devirlerde insanlarn byle eylere
ok inandklarn syleyerek baka olaylar
da anlatan Malik Akselin Trk Folklor
Aratrmalar Dergisinde yaymlanan
Bursada Snnet Dnleri balkl
yazs da ilgi ekicidir. Bursada austos
bceklerinin tt yaz aylarnda pazar
sabahlar narl Kahvede oturanlarn
kulaklarna uzaktan uzaa bir darbuka
sesidir gelirdi cmlesiyle balayan yaz,
sanatnn Bursa folkloruyla yakndan
ilgilendiini gstermektedir. Bu yazda
anlatldna gre, ocuk seslerinin
de kart darbuka sesleri gittike
yaklarm; ok gemeden snnet
ocuklarn tayan fayton Ulucami
nnde belirir, oradan Yeil yoluyla Emir
Sultana yollanrm. Snnet kyafetleri
bayramlklardan farklym; mavi

bursada zaman

103

yaynlar

snnet takkesi zerine ailenin varlna

gre inciler, elmaslar, altndan imal
edilmi armud maallahlar konurmu.
Omuzlara da nazar demesin diye mavi
veya krmz fiyonklu, be delikli nazar
boncuklar, balarna da bazan ayaklarna
kadar uzanan gelin tellerine benzer teller
taklrm. Hatta bazan snnet ocuunun
gzlerine srme, kalar arasna elif
ekilir, sere parmana kna srlrm.
Snnet gezdirmesinde sylenen Bursa
trkleri varm, bunlarn en ok
tekrarlanan:
Bursann ufak tefek talar
Kalem olmu o yrimin kalar
trksym. Yeil Trbe ziyaret
edildikten sonra Emir Sultanda arabadan
inilir, trbe ziyaret edilir, dualar okunur,
oradan geri dnlr, el pmeler bittikten
sonra baba evine gelinir, kalabalk
arasnda ieri girilirmi. Snnetten nce
babann snnet hediyesi vermesi veya
ev, tarla, dkkn gibi ykl bir bata
bulunmas adettenmi. Bursa snnet
dnlerini bu minval zere ayrntl bir
ekilde tasvir eden Malik Aksel yle
devam eder:
Bursada nce Mevlid okunur, arkadan
da tekbirlerle snnet olunurdu. Her yerde
olduu gibi burada da mahalleden fakir
bir ocuk da snnet edilir, olmad
takdirde bir horoz kesilirdi. Bundan sonra
eski devirlerde erkek misafirlere engiler
karlrd. ncesaz da ahenge balard.

Yemek zaman gelince nce erkeklere

sofralar kurulurdu. Bu yemeklerin
sonunda mutlaka burann mehur
skkerisi (tatls) yenirdi. Skkerisiz
dn olmazd. Erkekler evden ayrlrken
ocuun babasna, dedesine yaknlarna,
Gveyiliini de grrz inallah!
temennisinde bulunurlard. Bu defa
kadn davetliler gelmeye balad. Yakn
akrabalar ocuun yast altna ya bir
altn kordonlu saat, ya bir beibiryerde
korlard. Bu arada gaz boyamalarna
sarlm ibrik, tencere, kap anak, buna
benzer eyler hediyelerin bulunduu
yere konurdu. Bursada daha birok
yerlerde olduu gibi detler gnden
gne deimektedir. Bakr tencere yerine
ddkl tencere, kordonlu saat yerine
kol saati, hokka takm ve divit yerine
dolmakalem, gramofon yerine pilli radyo
hediye olarak geliyor. Bu hediyeler
gaz boyamalarna, brmcklere sarl
deil, jeltin naylon takmlarna sarldr.
Eskiden aileler, hele zenginler evlerine
kol kol engi getirirlerdi. Bu yine de
unutulmu deildir, ama o da ekil
deitirmitir. Folklor hareketlerinin
yaylmasndan sonra ok defa gen
kzlar sandk dibinde kalm ninelerinin
elbiselerini karp Bursann o mehur
havalarn syleyip yine o gzel
gvendelerini, sekmelerini, yedi benli,
krk hava, firaknme, hatta oturak
oyunlarn oynarlar. Bu arada kadn
ustalar dn idare ederler, gen kzlar
da oyuna kaldrrlard.

Bursa dnlerinde darbukann nemli

bir yer tuttuunu, Tuz Pazarnda
karpuz kavun sergileri gibi darbuka
sergileri aldn, snnet ocuklarnn
ellerinden brakmadklar oyuncaklardan
birinin darbuka olduunu, bunlarn
testi ksmlarnn genellikle krmzya
boyandn, zerine beyaz ve sariekler
yaplp gller kondurulduunu anlatan
Malik Aksel, baka bir yazsnda da Oyun
Dede adnda bir yatrn mezar etrafnda
gen kzlarn defa alg alp gbek
attklarndan ve bu tuhaf inann hl
devam ettiinden sz eder. Kendine has
dikkatlere sahip bir ressam ve yazar olan
Malik Aksel, keke Bursa hakknda daha
fazla yazm ve daha ok resim yapm
olsayd.
Merref Hanm 15 Temmuz 1990
tarihinde Bursada vefat etmi ve Emir
Sultan Mezarlnda topraa verilmitir.
Hamil: Sa omuzdan sol kalaya kadar
inen ve ucuna kl taklan kay anlamna
gelir. Fakat halk arasnda hamayil veya
hamayl eklinde ve muska anlamnda
kullanlmaktadr.
Macrem: Kaln iplikle elde rlm i.
Sevai: alvar gibi erkek ve kadn
elbiseleri yapmnda kullanlan bir ipek
kuma cinsi.
atma: Birok anlam bulunan atma,
burada bart anlamnda kullanlmtr.
Bkz. Sanat ve Folklor, Kap Yaynlar,
stanbul 2010, s. 155-163.
stanbul Enstits Mecmuas, nr. 5,
stanbul 1959. Bu yaz iin ayrca bk.

Aksel koleksiyonu
stanbulda
Malik Akselin Bursa Bykehir
Belediyesine balanan yaklak
220 paradan oluan sulu boya,
yal boya ve ta bask resimleri
stanbulda da sanatseverlerin
beenisine sunuldu. Taksim
Sanat Galerisindeki serginin
aln Kltr ve Turizm Bakan
Erturul Gnay yapt.

104

bursada zaman

w w w. b u r s a . b e l . t r

Acemler / BURSA
T. (0224) 444 16 00
F. (0224) 225 02 02