1

Konu : ASENKRON MOTORLARDA V / F

ORANI TUTULARAK HIZ AYARI
YAPILMASI

İÇİNDEKİLER

SAYFA 1 ASENKRON MOTORLAR GENEL BİLGİ

SAYFA 2 ASENKRON MOTORLARIN ÇALIŞMA

PRENSİBİ

SAYFA 5 ASENKRON MOTORLARDA V/ F ORANI

SABİT TUTARAK HIZ AYARI YAPILMASI

SAYFA 6 STATORA UYGULANAN GERİLİM FREKASININ

DEĞİŞTİRİLMESİ

SAYFA 13 DİNAMİK FREKANS DEĞİŞTİRİCİLER

SAYFA 13 1 – SENKRON FREKANS DEĞİŞTİRİCİ

KULLANMAK

SAYFA 15 2 - ASENKRON FREKANS DEĞİŞTİRİCİ

 2

KULLANMAK

SAYFA 18 ASENKRON FREKANS DEĞİŞTİRİCİNİN

ASENKRON MOTORLA TAHRİKİ

SAYFA 22 3 - SERBEST UYARTIMLI FREKANS DEĞİŞTİRİCİ

SAYFA 23 4 - YARI İLETKEN ( TRİSTÖR VEYA IZGARA

AYARLI GAZLI REDRESÖRLERİ ) KULLANMAK

ASENKRON MOTORLAR GENEL BİLGİ

GİRİŞ
Elektrik enerjisinin kural olarak üç fazlı A.C. şeklinde üretim ,
tasıma ve dağıtımı A.C. motorların elektrikle tahrikinde geniş ölçüde
kullanılmalarının başlıca nedeni olmuştur.
Elektrikle tahrik sisteminde kullanılan şönt ve seri karakterislikli
pek çok çeşit A.C. motoru vardır. Özellikle yapısı basit ve ucuz , pratik
olduğu için son derece kullanışlı olduğundan dolayı irili ufaklı bir çok
tahrikte üç fazlı asenkron motorlar kullanılır. Üç fazlı asenkron motor üç
fazlı dağıtım sisteminde dengeli endüktif bir yük teşkil eder. Asenkron
motorun farklı iki yapısı vardır.
1 - ) Kısa devre rotorlu ( Sincap Kafesli ) asenkron motorlar
2 - ) Rotoru sargılı ( Bilezikli ) asenkron motorlar
Bu iki tip asenkron motorun statorlarını tamamen aynı , yalnız
rotorların yapı tarzları farklıdır. Normal olarak statorlarında yıldız veya
üçgen olarak bağlanabilen üç fazlı bir sargı mevcuttur. Kısa devre
rotorlu asenkron motorun rotorunda kısa devre halinde sincap kafesli ;
 3

bilezikli tip asenkron motorun rotorunda ise kural olarak yıldız bağlı üç
fazlı diğer bir sargı bulunur.
Her iki tip asenkron motorda üç fazlı stator sargısının uçları ( üç
giriş ile üç çıkış ) bir bağlantı kutusuna bundan ayrı olarak sadece rotoru
sargılı üç fazlı asenkron motorun yıldız bağlı olan rotor sargısının sadece
üç giriş ucu bilezik ve fırça takımı üzerinden diğer bir bağlantı kutusuna
taşınmıştır.
Çünkü asenkron motorlarda Us = k * F1 * ø bağıntısından
anlaşılacağı gibi manyetik alanın değişmesi için U / f oranın sabit olması
gerekmektedir.
Demek ki primer şebeke frekansı ile birlikte şebeke gerilimi de
aynı oran dahilinde değiştirildiğinde motorun manyetik alanı ve netice
olarak devrilme momenti ve yüklenilebilirlik kabiliyeti sabit kalır. Aslında
düşük frekanslarda statordaki gerilim düşümünün artmasından dolayı
devrilme momentinde bir miktar düşme görülür.
Endüstride birçok makinesi , değişik birkaç dönme sayısı yada
çoğu zaman sürekli hız ayarı yapılabilen motora ihtiyaç gösterir. Tahrik
motorlarına olan bu talep tahrik makinelerine olan ihtiyacı artırmıştır.
Elektrik enerjisinin üretilmesi ile birlikte elektrik makineleri önem
kazanmıştır. Elektriğin kolayca taşınması , istenildiği zaman kullanılması ,
elektrik makinelerin verimini diğer makinelere göre yüksek olusu , elektrikle
çalışan makinelerin daha fazla kullanılmasını şağlamıştır.
Günümüzde endüstride en çok kullanılan hareketli elektrik
makinesi asenkron motorlardır. Çalışma ilkesi bakımından bu makinelere
endüksiyon makinesi de denilebilir. Ucuz olması , fırça ve kollektörün
bulunmaması nedeni ile az arıza yaparak çalışmaları daha sık
uygulamalarda kullanılmalarına sebep olmuştur. Alternatif akım
makinelerinden olan asenkron motorların üretimleri doğru akım
makinelerine göre daha ucuz ama kontrol edilmeleri daha zor ve pahalıdır.
Bir asenkron makinenin devir sayısı kontrolü için ( mil momenti
sabit kalmak ) şartı ile diğer asenkron makineye yada güç elektroniği
elemanlarına ihtiyaç vardır. Gelişmiş birçok ayar sistemi arasında son
 4

yıllarda endüstride yaygın olarak kullanılan kontrollü diyotlar ( tristörler )

asenkron motor hız ayarı alanında hiç kuşkusuz yeni bir çığır açmıştır.

ASENKRON MOTORLARIN ÇALIŞMA PRENSİBİ

Asenkron motorlar stator ve rotordan ibaret olup stator ve rotor

üzerine açılan oluklara yerleştirilen sargılardan oluşur. Stator üzerine
yerleştirilen sargılar ya üçgen şeklindeki sargılardan yada yıldız bağlı
sargılardan oluşmaktadır.
Stator sargılarından geçen akım alternatif akım olduğundan
manyetik devrede periyodik olarak değişen bir alan meydana getirir. Bu
alana alternatif alan denir. Bu alternatif alanı fourier serisi ile yazmak
mümkündür. Alternatif alanın her bir harmoniğini iki döner alana ayırabiliriz.
Bu döner alanlardan birisi saat ibresi yönünde dönüyorsa diğeri saat ibresi
tersi yönünde döner ve her ikisinin de dönüş açısal hızı aynıdır. Üç fazlı
asenkron motorlarda birbirinden 120 derecelik farklı olan akımlar stator
sargılarından geçerek üç adet alternatif alan meydana getirecektir. Üç
alternatif alanın sadece birinci harmoniğini dikkate alırsak altı adet döner
alan meydana gelir. Bu altı adet döner alandan üçü saat ibresi yönünde ,
üçü de saat ibresinin tersi yönündedir. Bunların açısal hızları aynı olup Ws
tir. Sağa doğru dönen döner üç alan çakışık olarak döndüğü taktirde sola
döner alanlar arasında 120 derecelik faz farkı olduğu için bileşke değeri
sıfır olur, ve motor sağa doğru dönen çakışık üç döner alanın oluşturduğu
moment ile sağa doğru döner . bu açıklamadan anlaşılabileceği gibi stator
sargılarından geçen akımlar Ws açısal hızı ile döner stator alanı oluşturur.
Motora ilk gerilim uygulandığı anda motor duracaktır. ns hızıyla
dönen stator döner alanı durmakta olan rotor iletkenini aynı hızda keser
ve rotor alternatif gerilimin oluşmasını sağlar. Bu gerilim frekansı f1 olup bu
değer şebeke frekansına eşittir.
Motor senkron devir sayısında dönseydi bu taktirde senkron
devirde dönen stator alanı rotor iletkenlerini kesmeyecekti. Son uçta rotor
sargılarında alternatif gerilim meydana gelmeyecektir. Akım geçmeyince
döndürme momenti de sıfır olacaktır. Bu nedenle rotor devir sayısı
 5

senkron devir sayısını altında olacaktır. Bu açıklamadan anlaşılacağı gibi

asenkron motorun motor halinde çalışması halinde rotorun senkron
devirde dönmesi mümkün değildir. Rotor senkron devirde daha küçük olan
ve yük ile değişen devirde döner.
Elektrik ile tahrikte geniş bir uygulama alanına sahip olan
asenkron motor esas itibariyle şönt karekterislikli sabit devir sayılı bir
tahrik makinesidir. Genellikle motor olarak kullanılmakla birlikte bazı
koşulların sağlanması ile birlikte generatör olarak çalışabilirler.
Asenkron motorlar eş zamanlı olmayan makinelerden , yani stator
sargılarının oluşturduğu döner alan hızı ile rotorun dönme hızı birbirinden
farklıdır. Rotor dönme hızı motor çalışmada asenkron hızdan küçük ,
generatör çalışmada ise senkron hızdan büyüktür. İşletme özellikleri
bakımından doğru akım şönt motoru ile boy ölçüşebilecek şekilde değilse
bile sürekli devir sayısı ayar imkanına sahiptir.
Bir, iki, üç ve çok fazlı olarak imal edilebilirler. En fazla kullanılan motorların
birisi yukarıda da belirtildiği gibi kısa devre rotorlu veya sincap kafesli
asenkron motor ve de rotoru sargılı veya bilezikli asenkron motorlardır.
Bilezikli asenkron makinelerin rotor oluklarına genellikle üç fazlı
sargılar yerleştirilir. Üç fazlı rotor sargısı yıldız olarak bağlanır ve yıldız
noktası dışarı çıkartılmaz . Mil üzerine bağlı ve milden yalıtılmış üç bilezik
rotor ile birlikte döner. Bilezikler üzerinde sabit duran fırçalar yardımı ile
dış kaynaktan gerilimi ve frekansı değiştirilebilen gerilim uygulanabildiği gibi
sargılara dışarıdan empedansa bağlanabilir. Rotor bileziklerine yol alam
direnci bağlayarak yol alam akımı sınırlayarak yol alam direnci
büyütülebilir. Ayrıca rotora frekans ve güç faktörü kontrolü yapılabilir.
Rotoru sargılı asenkron makinelere uygulanan bu kontrol sistemi sincap
kafesli motora uygulanan hız kontrolün den daha ucuzdur. Bununla rotor
sargıları rotorda oldukça yer kapladığı için sincap kafesli motorlara göre
bilezikli asenkron motorlardan daha az güç elde edilir.
Sincap kafesli asenkron motorların statorlarında döner alan
oluşturan sargılar vardır. Rotor kısa devre çubuklarının oluşturduğu hacim
sincap kafesinkine benzediği için motora bu isim verilmiştir. Normal
çalışma şartlarında rotor çubuklarında endüklenen gerilim 10 V altındadır.
 6

Bu yüzden kısa devre çubukları rotor saç paketinden yalıtılmaz . Rotorda

yalıtkan malzeme için yer kaplanmadığı için bu motorda birim hacime
düşen güç bilezikli asenkron motorlardan daha fazladır.
Bilezikli asenkron motorlarda rotorun sargılı olması ile bileziklerin
getirdiği avantaj devir sayısının kolaylıkla ayarlanmasını kalkış
momentinin değiştirilebilmesi üstünlüğünü sağlar . Sincap kafesli makinede
ise rotor sayısı yerine kısa devre edilmiş iletken çubukların bulunuşu
makinenin hem kalkış momentini , hem de devir sayısı ayarı yapabilme
yeteneklerini kısıtlamaktadır. Bu nedenle sincap kafesli makineler daha
çok kalkış momenti değişmeyen ve devir sayısı mümkün olduğu kadar
sabit olan iş makinelerinin tahrikinde kullanılır. Ancak yapım kolaylığından
dolayı bilezikli makineye göre iki kat daha ucuzdur.

ASENKRON MOTORLARDA V/ F ORANINI SABİT TUTARAK HIZ

AYARININ YAPILMASI

GİRİŞ:

Asenkron motorlarda normal çalışma bölgesinde dönme sayısı sabit

kalmaktadır. Endüstride birçok iş makinası , değişik birkaç dönme sayısı
ya da çoğu zaman sürekli hız ayarı yapılabilen motorlara ihtiyaç gösterir.
Ayrıca hava kirlenmesi nedeni ile elektrik motorlu taşıt araçlarında, yakıt
bataryası almak ve elektrik motorunun kullanılması öngörülmektedir.
Asenkron motorun ucuz olması fırça ve kollektorunun bulunmaması
nedeni ile az arıza yaparak çalışma olanağının bulunması, bu motorların
yaygın olarak kullanılmasına ve hız ayarının gene asenkron motorlar
yardımı ile yapılmasına yol açmıştır. Geliştirilmiş birçok ayar yöntemi
arasında son yıllarda endüstride yaygın olarak kullanılan kontrollu
diyotlar ( Tristör ) asenkron motorların hız ayarı alanında , hiç kuşkusuz
yeni bir uygulama alanı açmıştır.
Elektrikle tahrikte önemli bir uygulama alanına sahip bulunan üç fazlı
asenkron motor esas itibariyle şönt karakteristikli sabit devir sayılı bir tahrik
 7

makinasıdır. İşletme özellikleri bakımından her ne kadar doğru akım şönt

motoru ile bot ölçüşecek boyutta değilse de kademeli ve sürekli devir sayısı
ayar imkanlarına sahiptir. Bu nedenle devir sayısı ayarı istenen bazı tahrik
sistemlerinde de kullanılmaktadır .
ASENKRON MOTORLARDA HIZ AYAR İLKELERİ
Asenkron motorlarda hız ayar ilkeleri aşağıdaki gibi sıralanabilir.
1-) Statora uygulanan gerilim frekansının değiştirilmesi
2-) Statora uygulanan gerilim değerinin değiştirilmesi
3-) Stator sargısı kutup sayısının değiştirilmesi
4-) Rotora bağlanan direncin değiştirilmesi
5-) Rotor sargılarına dış kaynaktan uygun gerilim uygulanması

STATORA UYGULANAN GERİLİM FREKANSININ DEĞİŞTİRİLMESİ

Bir asenkron motorun senkron hızı yada teorik boşta çalışma hızı
stator sargılarına uygulana gerilimin frekansı fσ ve kutup sayısı 2p olduğuna
göre aşağıdaki bağlantı ile verilir.
nσ = 60*fσ
p
o halde asenkron motorun senkron hızı belli bir p kutup sayısında stator
gerilimin fσ frekansı ile değiştirilip kontrol edilebilir. Frekansı değiştirerek
yapılan hız kontrolun da asenkron motorun momentinin maksimum değerinin
sabit kalması sağlanır. Bu amaç için Vσ /fσ oranı yaklaşık olarak sabit
tutulur, gerçekten statora uygulanan gerilim Vσ ; yaklaşık olarak statorda
endüklenen Eσ gerilimine eşit kabul edilebilir. Vσ ~ Eσ Statorda
endüklenen gerilim ise :
Eσ = K*fσ *Ø ( K sabit )
dır. Moment ise :
M = λ* Ø *sin Ø *I ve maksimum moment için :
I = Eσ
Σ Xσ Ø
 8

I= Eσ
K*fσ *(Lσ Ø+LrØ)
M= λ ( Eσ )² sin Ø
K fσ
olarak verilir. Buradan momentin maksimum değerinin yaklaşık olarak sabit
kalması için Eσ / fσ nin yada (Øσ ) in sabit kalması gerekir. O halde statora
uygulanan gerilim frekansını değiştirerek hız ayarı yapılırken , gerilim
kaynağının Vσ / fσ oranı sabit tutulur ve öylelikle momentin maksimum
değeri sabit tutulmuş olur. Bu amaç için statora uygulan gerilim kaynağı özel bir
gerilim kaynağı olmalıdır.
Bu özellikte olan gerilim kaynakları su yollarla elde edilir.
a) Hızı değiştirilebilen bir senkron generatörün uyarma akımı sabit tutulursa
Vσ / fσ oranı sabit tutulmuş ve aynı zamanda Vσ geriliminin frekansı da
ayarlanmış olur.
b) Son zamanlarda geliştirilmiş olan tristörlü özel inverterler kullanılarak hem
Vσ geriliminin frekansı değiştirilir ve hem de Vσ / fσ de sabit tutulur.
c) Rotoru sargılı asenkron motorun rotor gerilimi de frekansı değiştirilebilen bir
gerilimdir ve hız kontrol unda kullanılabilir.
Asenkron motorun bu yöntemle yapılan hız kontrolü ve momentin
maksimum değerinin sabit tutulması , doğru akım serbest uyarmalı motorunun
Ward – Leonard düzeni ile hız ayarına benzemektedir. Şekil 1 de stator
frekansının değiştirilmesi ile yapılan hız kontrol una ilişkin M=f(n)
karakteristiği gösterilmiştir.
 9

Şekil 1 Asenkron motorun stator gerilimi frekansının değiştirilmesi ve Vσ /fσ

in sabit tutulması halinde moment -dönme sayısı karakteristikleri

Hızı değiştirilebilen bir senkron generatör yardımı ile asenkron

motorun Vσ / fσ oranı sabit olması koşulu altında hız kontrolu pratikte büyük
bir uygulama alanı bulmaz. Çünkü her asenkron motor için hızı ayarlanabilen
bir asenkron generatöre ihtiyaç vardır. Asenkron motorun bu yolla hız kontrolu
yapılırken , öte yandan hızı kontrol edilen bir tahrik makinesi sağlanmak
zorunluluğu doğmaktadır. Bununla beraber buhar türbini ile çalışan bazı
gemilerde pervaneleri tahrik eden sincap kafesli asenkron motorlar , hızı
ayarlanabilen buhar türbinin tahrik ettiği senkron generatöre bağlanabilir.
Böylece asenkron motorun hız ayarı yapılabilir.
Sincap kafesli asenkron motorlar ucuz ve az arıza yaptıklarından
çoğu zaman değişken frekanslı kaynaklar pahalı olsa da frekans değiştirerek
yapılan hız kontrolu uygulama alanı bulabilmektedir.
Ayrıca rüzgar tünellerinde uçak modellerini kontrol etmek için yüksek hızlı
sincap kafesli asenkron motorlar kullanılır. Bunun için statora 50 Hz ‘e göre
yüksek frekanslı gerilim uygulanır.

Statora uygulanan gerilim frekansını değiştirilmesinde asenkron

motorun senkron hızı belirli bir p kutup sayısında stator gerilimin fσ frekansı ile
değiştirilip kontrol edilebilir. Normal yükleme sınırları içinde kalmak koşulu ile
kontrol edilen devir sayısı yük momentinden bağımsızdır.
 10

Şekil 2 Asenkron motorda gerilim frekansı parametre olmak üzere momentin

devir sayısı ile değişmesi
Asenkron motorlarda frekansı değiştirerek yapılan hız kontrolunda ,
asenkron motorun devrilme momentinin değerinin sabit kalması sağlanır. Bu
amaç için Vσ / fσ oranı sabit tutulur.
Buradan M(max)=( Vσ )² olduğu hatırlanır.
fσ

Vσ / fσ ile devrilme momenti arasındaki bu bağlantıdan dolayı frekans

büyüdükçe uygulan gerilimin etkin değeri değişmezse devrilme momenti
küçülür. Yani hava aralığındaki akı yoğunluğu azalır. Aynı şekilde düşük
hızlara indikçe de devrilme momenti yükselir. Bu ise stator artması gibi bir
sakınca yaratır. Oysa devrilme momentinin sabit tutulması yani frekans
değerine
f2 = u2
f1 u1
olacak şekilde bir u stator gerilimi karşı düşürüp moment hız karakteristiklerini
hız düştükçe sola doğru paralel olarak kaydırmak motorun hızını senkron hızla
sıfır değeri arasında değiştirmek mümkün olur.
Buradan görüldüğü gibi asenkron makineye uygulanan gerilim ve ya
akımın frekansını değiştirerek yapılan hız kontrolu hem geniş bir kontrol aralığı
sağlaması hem de hız kontrol bölgesinde devrilme momentinin sabit
tutulmasına olanak verdiğinden en uygun yöntemdir.
Pratikte bu hız kontrol yönteminin sağladığı güç elektroniği devreleri,
besleme biçimlerine göre iki gruba ayrılırlar.
a) Doğrudan şebekeden çevirici
b) Dolaylı olarak şebekeden çevirici
a)Doğrudan şebekeden çevirici adından anlaşılacağı gibi birinci gruba dahil
olup bir frekanstaki giriş gerilimini başka bir frekanstaki değişen gerilime
çevrilir. Diğer frekans çeviricilere göre en önemli farkı bu gerilim ve frekans
değiştirme işlemi giriş gücünde doğrudan yapılmasıdır.
Çevirme işlemi, tristör elemanlarının uygun tetiklenmesi ile
gerçekleşir.
 11

Frekans çeviricinin çalışma ilkesi istenen frekansta çıkış gerilimi

oluşturacak şekilde giriş geriliminden yararlanarak tristörlerin uygun
anlarda tetiklenmesine dayanır. Bu amaçla çeviricinin her fazına
birbirine zıt paralele bağlı iki tane üç fazlı tam dalga kontrollu doğrultucu
bağlanır. Bu doğrultuculardan biri çıkış akımın yarı periyodunda , diğeri
ise negatif yarı periyodunda doğrultma ve evirme modunda çalışarak
istenen frekansta çıkış gerilimi temel bileşen yanında harmonikleride
kapsar.
Çıkışta elde edilen frekans şebeke frekansının altındadır. Bu
nedenle düşük devir sayılarında çalışmak söz konusudur.
Dolaylı olarak kullanılan çeviricilerde dolaylı olarak düşük
frekanslarda çalışma dalga şeklinin kare şeklinde olması asenkron
motorlarda olumsuz etki yapar. Bundan dolayı üç faz için toplam 36 tristör
kullanıldığından maliyet açısından olumsuz oluşu büyük güçlü motorların
düşük hızlarda kullanılması hali için uygundur.

Şekil 3 50 Hz lik sabit frekanslı alternatif gerilim kaynağı kullanarak

değişken frekanslı (0-40 Hz) bir gerilim kaynağı veren cycloconverter
dener doğrudan frekans değiştirici ile asenkron motorun ayarı
 12

Beslemesi dolaylı olarak şebekeden sağlanan rekans çeviriciler

şekil 4 de görüldüğü gibi dört kısımdan oluşur.
1- Doğrultucu
2- Ara devre
3- Çevirici
4- Kontrol ünitesi

Doğrultucu Ara Evirici

Devre Motor

Kontrol Ünitesi

Şekil 4 Frekans çeviricinin çalışma ilkesi

Frekans çeviriciler kullanılan ara devre tipine göre iki ana grupta
toplanabilir. Ara devre sadece seri bir endüktanstan oluşuyorsa çevirici
akım ara devreli olarak tanımlanır.
Doğrultucu tarafından motor akımının kontrol edildiği bu düzen
bir motorlu tahrik sistemleri için elverişlidir. Akım ara devreli çeviriciler
alan zayıflama bölgesinde kullanılmaya uygun değildir.
a) Akım ara devreli
b) Kontrollu doğrultucu ile denetlenebilen gerilim ara devreli
c) Doğru akım kıyıcı ile denetlenebilen gerilim ara devreli
d) D.G.M. lu sabit ara devreli
 13

Özellik Akım ara Gerilim ara Gerilim ara St. Gerilim ara
devreli dev. (kontr. Doğ.) dev. (D.A kıyıcılı) dev. (DGM)

Salımın momentleri f<5 Hz te f<5 Hz te f<5 Hz te minimum

fazla fazla fazla
Ağır yükte kalkış iyi kötü kötü çok iyi
Ani yükte davranış iyi orta orta çok iyi
Kontrol hızı iyi orta orta çok iyi
Şebeke kesintisinde olanaksız olanaklı olanaklı olanaklı
kısa süreli çalışma

Frenleme Ek devre ek evirici veya frenleme direnci gerekli

gereksiz
Güç faktörü 0-0,9 frekans 0-0,9 frekans yaklaşık bir yaklaşık bir
ve yüke bağlı ve yüke bağlı

Çok motorlu tahrik uygun değil uygun uygun uygun

sistemine uygunluk

Tablo 1 de çeşitli frekans çeviricilerin karşılaştırılması yapılmıştır.

Asenkron ve senkron motorlarda 50 Hz lik frekansla erişeli bilecek
maksimum devir sayısı 3000d/d dır. Halbuki bazı tezgah ve makinelerde ;
örneğin marangoz tezgahları ve delme makinelerinde çok daha yüksek devir
sayısına ihtiyaç vardır. Buna karşılık bazı tahriklerde de ; örneğin hadde
tesisleri , taşıma yolları , seri halinde çalışan bazı tezgahlar , matbaa ve
tekstil makinelerde düşük devir sayıları kullanılır.
Asenkron ve senkron motorların primer şebeke frekansını
değiştirerek devir sayılarını geniş bir alan içinde iki yönlü sıhhatli bir şekilde
ve stabil olarak ayarlamak mümkündür.
Yüksek hızlı tezgahlarda 150/300 Hz , hadde ve gemilerin
tahrikinde 15/60 Hz arasında değişen frekanslara ihtiyaç duyulmaktadır.
Düşük hızlı tahriklerde de 5 Hz lik frekanslar kullanılır.
Asenkron motorların devir sayısı ayarında çoğu zaman
yüklenilebilirlik kabiliyetinin değişmemesi istenir. Bu ise primer şebeke
frekansı değiştirirken manyetik lanın sabit tutulması ile gerçekleşir. Bilindiği
gibi asenkron motorlarda :
Vσ =c * fσ *Ø bağıntısı geçerlidir. Buna göre manyetik alanın
değişmemesi için ;
 14

Vσ
=c * Ø = sabit
fσ
oranını sabit kalması gerekir. Buradan primer şebeke frekansı ile birlikte
şebeke gerilimi de aynı oran dahilinde değiştirildiği taktirde , motorun
manyetik alanı ve netice olarak devrilme momenti ve yüklenilebilirlik
kabiliyeti sabit kalır. Aslında düşük frekanslarda stator gerilimi düşümünün
artmasından dolayı devrilme momentinde bir miktar düşme görülür.

Şekil 5 Şebeke frekans ve gerilimin aynı oran kabilinde değiştirildiği asenkron

motorlarda n= f(M) karakteristikleri

Şekil 5 de primer şebeke frekans ve şebeke gerilimini birlikte aynı

oran dahilinde değiştirildiği bir asenkron motorda elde edilen (n = f(M) )
ayar karakteristiği gösterilmiştir.
Üç fazlı asenkron ve senkron motorların primer şebeke frekansını
değiştirerek devir sayısı ayarı dinamik ve statik frekans değiştiricileri
gerektirir. Aşağıda bu maksatla en fazla kullanılan frekans değiştirme
sistemleri ele alınacaktır.
DİNAMİK FREKANS DEĞİŞTİRİCİLER
Uygulamalarda , üç fazlı asenkron ve senkron motorların devir
sayıları ayarı için dinamik frekans değiştirici olarak daha çok senkron ve
 15

asenkron frekans değiştiriciler (motor ve generatör grupları ) ile serbest

uyartımlı frekans değiştirici kullanılır.

1-) Senkron Frekans Değiştirici Kullanmak

senkron ve asenkron frekans değiştiriciler daha çok yüksek güçlü
tahriklerde ; örneğin gemiler , seri halinde çalışan makineler ve hadde
tesislerinde kullanılır. Özellikle düşük frekans doneleri için uygundur.
Gemilerde frekans değiştirici olarak büyük güçlü bir senkron
alternatör ile tahrik makinası olarak devir sayısı geniş sınırlar içinde
ekonomik olarak değişebilir bir ısı kuvvet makinası ; çoğunlukla bir buhar
türbini kullanılır. Türbine gönderilen buhar çoğunlukla kısıldıkça devir
sayısı ile birlikte alternatörün frekansı ve bir netice geminin pervanelerini
tahrik eden senkron ve asenkron motorların devir sayıları düşer. Türbinin
devir sayısını değiştirirken alternatörün ikazı sabit tutulursa frekansla birlikte
gerilimi de aynı oran dahilinde değişeceği için esas tahrik motorunun
devrilme momenti yaklaşık olarak sabit kalır.
Sanayide seri halinde çalışan makineler ve hadde tesislerinde
çok sayıda tahrik motorunun devrini birlikte kontrol etmek için senkron
frekans değiştiriciyi tahrik etmek üzere belirli güçlere kadar stator veya
rotorundan beslenen üç fazlı kolektörlü şönt motor ( Schrage-Richter
motoru ) büyük güçler için kural olarak WARD- LEONARD tahriki kullanılır.
 16

Şekil 6 W-L Ayar sistemi ile ayar edilen büyük güçlü bir senkron frekans
değiştiricinin esas bağlantı şeması
Şekil 6 da frekans değiştiricinin tahrik makinesi olarak WARD-
LEONARD sisteminin kullanıldığı büyük güçlü bir senkron değiştiricinin üç
fazlı asenkron motorları (esas tahrik motorlarını ) içine alan esas bağlantı
şeması gösterilmiştir. Bu bağlantı şemasında FD senkron frekans
değiştirici , TM2 bunun tahrik makinesi ,TM1 de D.A. kontrol generatörün
tahrik makinesi , İD ikaz dinamosu , M1 , M2 , M3 , devir sayısı ayarlanan
üç fazlı asenkron motorlar (esas tahrik motorları ) dır.
Böyle bir tahrik sisteminde FD nin gücü tahrik motorları güçleri
toplamına eşittir. Tahrik makinesi olarak bir ısı kuvvet makinesi
kullanılması halinde ayar sisteminin toplam gücü esas tahrik motorları
toplam gücünün %300 ‘ne , WARD-LEONARD sistemi kullanıldığı taktirde
%500 ‘ne ulaşır.
Bu nedenle böyle bir ayar sisteminin verimi düşük, tesis ve
işletme giderleri yüksektir. Buna karşılık ayar aralığı oldukça geniş ayrıca
ayar sürekli ve stabildir. Alternatörün devir sayısı ve frekansı değiştirilirken
ikaz akımı sabit tutulmak suretiyle üç fazlı asenkron ve senkron motorun
devri geniş bir alanda değişirken devrilme momenti yaklaşık olarak sabit
kalır., yüklenilebilirlik kabiliyeti değişmez.
 17

Şekil 7 Üç fazlı bilezikli tip asenkron makinenin frekans değiştirici olarak

kullanılması
2-) Asenkron Frekans Değiştirici Kullanmak
Üç fazlı asenkron motorların kademeli ve sürekli devir sayısı
ayarı için asenkron frekans değiştiriciler de kullanılır. Şekil 7 de asenkron
frekans değiştirici olarak kullanılan üç fazlı bilezikli bir asenkron
makinenin esas bağlantı şeması gösterilmiştir. Burada FD asenkron
frekans değiştirici , TM tahrik makinesi , M devir sayısı ayarlanan motordur.
Frekans değiştirici , tahrik makinesi tarafından döner alan yönünde ;
ntm = 60 *fσ =nsfd
p
senkron devir sayısı ile döndürülürse sekonder frekansı f2fd= f1m ;
döner alana zıt yönde ise nsfd hızıile tahrik edilirse f2fd = f1m = 2f1 olur.

Buradan frekans değiştiricinin devir sayısı + nsfd ile - nsfd arasında

değiştirilerek f 2fd sekonder frekansı 0 ila 2f1 arasında ayarlanır.

Asenkron frekans değiştiricinin sekonder ve primer frekansları
arasında ;
f 2fd = nsf – ntm
f1 nsf
bağıntısı yazılabilir. Frekans değiştiricilerin sekonderinden beslenen esas
tahrik motorunun boşta ideal devir sayısı ise ;
n = f2fd nsm = nsfd - ntm n sm olur.
f1 nsfd
 18

Bu denklemlerde nsm M esas tahrik motorunun f1 şebeke

frekansındaki senkron devir sayısıdır. Asenkron frekans değiştiricilerin
sekonder gerilimi frekansla orantılı değiştiği için devir sayısı ayarlanan M
tahrik motorunun döner alanı ve devrilme momenti yaklaşık olarak sabit
kalır. Asenkron frekans değiştiricileri güç kayıpları hesaba katılmadığı
taktirde esas güçler için ;
Pm = Pfd + Ptm
bağıntısı yazılabilir. Buradan M tahrik motoruna verilen güç frekans
değiştiricinin stator döner alan gücü ile tahrik makinesinin mil gücü
toplamına eşittir. Diğer taraftan bilindiği gibi kayıplar hesaba katılmadığı
taktirde bir asenkron makinenin stator döner alan gücü ile rotor mekanik
gücünün döndürme momentine göre ifadeleri ;
P fd = 2π *nsfd Mfd , P tm = 2π * n tm Mfd
60 60
olum güçlerin bu değerleri önceki formüllerde yerine konursa ;
Pm = 2π *nm Mm = 2π ( nsfd – ntm ) Mfd
60 60

bağıntısı elde edilir. Bu denklemler ile frekans değiştirici ve devir sayısı

ayar edilen M tahrik motoru momentleri arasında ;
Mfd = nsm Mm
nsfd
bağıntısına ulaşılır. Bu denklem , frekans değiştirici döndürme momentinin
motor milinde ki yük momenti ile orantılı değiştiğini , ayarlanan sekonder
frekansına bağlı olmadığını gösteren önemli bir neticedir.
Şekil 8 de yük momentinin sabit değeri için esas güçlerin ( P, Ptm
Pm güçlerinin ) f2fd / f1 frekanslar oranına bağlı olarak değişimleri
gösterilmiştir. Frekanslar oranının 0 ile 2 arasında değişen ayar alanı için ;
Pfd = Ptm = Pm/2 olup tesisin toplam gücü tahrik motoru gücünün 2
katıdır. Bu bakımdan asenkron frekans değiştirici kullanmak senkron
frekans değiştiriciye göre daha avantajlıdır.
 19

Şekil 8 Yük momentinin sabit değeri için asenkron frekans değiştirici

kullanarak devir sayısı ayarında güçlerin değişimi
Tahrik makinesi olarak, sürekli devir sayısı ayarı için belirli
güçlere kadar aynı şebekeden beslenen üç fazlı kolektörlü alternatif akım
şönt motoru büyük güçlerde WARD-LEONARD tahriki kullanılır. Kademeli
devir sayısı ayarı ile yetinildiği taktirde , tahrik makinesi kural olarak çok
kutup sayısına haiz üç fazlı k.d. rotorlu bir asenkron motordur.
Şekil 9 da WARD-LEONARD sistemiyle tahrik edilen büyük güçlü
bir asenkron frekans değiştiricinin esas bağlantı şeması gösterilmiştir. Bu
bağlantının normal bağlantıdan olan farkı , rotorun f1 frekanslı şebekeye
bağlanışı , statorun ise sekonder olarak kullanılmasıdır.
Bu bağlantıda vantlı gücün yanında, gerek Fd gerekse M tahrik
motorları döner alanları için lüzumlu reaktif güç FD nin rotorundan
statora aktarılır.
Burada sekonder frekansı yine FD nin devri değiştirilerek
ayarlanır. Sükunet durumunda f2fd = f1 dir. Sekonder frekansını f1
üstünde daha büyük bir değere ayarlamak için frekans değiştirici rotor
 20

döner alan yönünde daha küçük frekanslar için rotor döner alanına zıt
yönde çevrilir. Böyle bir ayar sistemiyle tahrik motorlarının devir sayıları
birlikte sıhhatli ve stabil olrak geniş bir alan içinde ayarlanabilir. Ayar oranı
10:1 hatta 12:1 ‘e kadar çıkar.
Şekil 9 daki montaj şeklinde 0 ile 2 f1 arasındaki frekans ayar
alanı için tesisin toplam gücü devir sayıları ayarlanan esas tahrik
motorları toplam gücünün 4 katıdır. Bundan dolayı bu ayar sisteminde
kuruluş ve işletme maliyetleri oldukça yüksektir.

ŞEKİL 9 WARD –LEONARD ayar sistemiyle tahrik edilen bir asenkron

frekans değiştiricinin esas bağlantı şeması

ASENKRON FREKANS DEĞİŞTİRİCİNİN ASENKRON MOTORLA TAHRİKİ

Kademeli devir sayısının yeterli olduğu tahriklerde kural olarak

asenkron frekans değiştirici kutup sayısı değişebilen ( iki , üç , veya dört
devirli ) k.d. rotolu bir senkron motorla tahrik edilir. Burada asenkron
tahrik makinesi için iki farklı besleme şekli mümkündür.:
 21

a) Doğrudan doğruya primer şebekeden besleme

b) Frekans değiştiricinin sekonderinden besleme
Şekil 10 da her iki besleme şekline ait esas bağlantı şemaları
gösterilmiştir.

Şekil 10 Asenkron frekans değiştiricinin

a) Primer şebekeden
b) Sekonder şebekeden beslenen asenkron motorla tahriki
İlk olarak ilk bağlantı sekli etüt edilirse : Kayıplar hesaba
katılmadığı taktirde üç fazlı TM asenkron tahrik makinesi asenkron
frekans değiştiriciyi boşta senkron devir sayısı ile tahrik eder. Asenkron
frekans değiştirici ve asenkron tahrik makinesinin çift kutup sayıları sıra ile
Pfd ve Ptm ile gösterilirse her iki makinenin senkron devir sayıları :
nsfd = 60 f1 ve nstm = 60 f1
Ptm Ptm
Olup boşta yaklaşık nstm devir sayısı ile çevrilen frekans değiştiricinin
dönüş yönüne bağlı olrak sekonder ve primer frekansları arasında :
f2 = ( 1+(-) Pfd )
f1 Ptm
bağıntısı elde edilir. Buna göre devir sayısı ayarlanan M tahrik
motorunun ( veya tahrik motorlarının ) boşta ideal devir sayısı :
nm =( 1+(-) Pfd ) nsm
 22

Ptm
olur. Burada nm tahrik makinesinin f1 frekanslı şebekeye direkt
bağlantısındaki - senkron devir sayısıdır.
TM tahrik makinesi asenkron frekans değiştiriciyi döner alan yönünde
çeviriyorsa yukarıdaki denklemlerde parantez içindeki işaret döner alana
zıt yönde tahrik ediliyorsa + dır.
Asenkron frekans değiştirici tek devreli kd rotorlu bir asenkron
motorla tahrik edildiği taktirde üç devir sayısı kademesi , kutup değiştirme
sayısı k olan çok devirli bir asenkron motorla tahrik halinde 3k+1 devir
sayısı kademesi elde edilir. Örneğin çift kutup sayısı Pfd =1 olan bir
asenkron frekans değiştirici çift kutup sayısı Ptm =2 olan tek devirli bir
asenkron makine ile tahrik edilirse elde edilen devir sayısı kademeleri
nm / nsm = 0,5 - 1 - 1,5 olur. Çift kutup sayıları 2 ve 4 olan çift devirli bir
asenkron tahrik makinesi kullanıldığında nm / nsm = 0,5 – 0,75 – 0,875 –1 –
1,125 – 1,25 – 2 devir sayısı kademesi elde edilir.
Şimdi şekil 10’daki ikinci bağlantı ele alınırsa : Bu ikinci bağlantı
şeklinde TM tahrik makinesi asenkron frekans değiştiricinin sekonderinden
beslenmektedir. Kayıplar hesaba katılmadığı taktirde bu bağlantı şeklinde
esas güçler arasında :
Pfd + Ptm = P2fd = Pm + Ptm
veya
Pfd = Pm = P2fd - Ptm
Bağıntısı yazılabilir. Diğer taraftan
Pfd = 2π nsfd Mfd
60
Pm = 2π nm Mm ve ;
60
P2fd = 2π ( nsfd – ntm ) Mfd
60
Ptm = 2π ntm Mfd dir.
60
 23

Bu bağıntılardan nm , tahrik makinesinin devir sayısı olup , şayet

tahrik makinesi frekans değiştiriciyi döner alan yönünde çeviriyorsa ntm

pozitif , döner alan ters yönde çeviriyorsa negatiftir.

Önceki denklemlerden asenkron frekans değiştiricinin döndürme

momentleri için
Mfd = f2 nsm M
f1 nsfd
bağıntısı bulunur , ve devir sayısı ayarlanan M tahrik motoru milindeki yük
momentinin sabit kalması halinde :
Mfd = f2 60 P1m
f1 2π nsfd
bağıntısı yazılabilir. Mfd nin bu değeri önceki denklemlerde yerine
konulduğunda :
P2fd = ( f2 )² * P1m ve Ptm = (1- f2 ) f2 P1m

f1 f 1 f1
bağıntıları elde edilir.
Şekil 11 de sabit kalan kren – moment yük karakteristiği halinde
şekil 10 b deki ayar bağlantısı için Pm , Pfd , ve Ptm güçlerinin f2 / f1
frekanslar oranına bağlı olarak bu oranın 0 ile 2 sınır değer arasındaki
değişmeleri gösterilmiştir.
 24

Şekil 11 , Şekil 10 b deki kaskat bağlantı ile sabit moment altında devir
sayısı ayarında Pm , Ptm , P2fd güçlerinin frekanslar oranına bağlı olarak
değişimi

3 - Serbest Uyartımlı Frekans Değiştiriciler Kullanmak

Serbest uyartımlı frekans değiştirici esas itibariyle bir
tarafında üç bilezik , diğer tarafında komütatör ve üzerinde üç veya altı
adet fırça takımı bulunan bir doğru akım endüvisinden meydana gelir.
Statorun üzerinde serbest ikaz sargısı bulunur.
Endüvi sargısının uçları normal olarak kollektör dilimlerine ve bu
sargının aralarına 120 derece E faz farklı üç noktası da bileziklere
bağlıdır. Bu yapıda bir doğru akım endüvisi , frekans transformatörü olarak
kullanılabilir. Bilezikler , en genel halde sürekli veya kademeli olarak
ayarlanabilen üç fazlı bir transformatör üzerinden f1 frekanslı üç fazlı
şebekeye bağlıdır.

Şekil 12 serbest uyartımlı frekans değiştiricinin esas bağlantı şeması

 25

Frekans değiştiricinin sekonderini oluşturan komütatör üzerindeki

fırçalarda devir sayısı ayar edilebilecek asenkron motora bağlıdır.
Bu yapıda bir endüvi komütatör ve fırçalar sistemiyle birlikte
fırçalardaki gerilim sabit kalmak koşulu ile frekansın geniş sınırlar arasında
değişimini mümkün kılar.
Frekans değiştiricinin endüvisi transformatör ve bilezikler
üzerinden f1 frekanslı ve üç fazlı şebekeden beslenirse endüvi
sargısından geçen üç fazlı akımlar rotora nazaran :
nsfd = 60 f1
Pfd
hızıyla hareket eden bir döner alan meydana getirir. Bu döner lalnın
endüvi sargılarında meydana getirdiği EMK dalgası komütatöre göre
aynı hızla hareket eder. Eğer endüvi sabit tutulursa bu taktirde komitatör
üzerindeki sabit fırçalarda fine f1 frekanslı üç fazlı bir gerilim sistemi
elde edilir. Şayet endüvi döner alan hızı ile döner alan yönünde çevrilirse
elde edilen gerilim sisteminin frekansı sıfır , aynı hızla ve fakat döner
alan zıt yönde çevrilirse 2 f1 olur. Demek ki tahrik motorunun devri + nsf

ile - nsf arasında değiştirilmek suretiyle sekonder gerilimini değeri sabit

kalmak suretiyle frekansı 0 ile 2f1 arasında ayarlanabilir. Frekanstan

bağımsız olarak gerilimin genliği ise TR ayar transformatörü ile
değiştirilebilir.
Serbest ikazlı frekans değiştiricide gerek frekans değiştirici ve
gerekse besleme transformatörü devir sayısı ayar edilecek M tahrik
edilecek motor büyüklüğünde , fakat TM tahrik makinesi ise sadece
frekans değiştiricinin sürtünme ve vantilasyon kayıplarını karşılamaya
yeter büyüklükte ufak güçlü bir makinedir.
Bu faydasına karşılık serbest ikazlı frekans değiştiricinin güç
alanı sınırlıdır. Belirli güçlere kadar inşa edilip kullanılabilmektedirler.

4 – Yarı İletken ( Tristör Veya Izgara Ayarlı Gazlı Deşarj Redresörleri )

Kullanmak
 26

Güç elektroniğinde özellikle transistör ve tristörlerin yapı

tarzlarında elde edilen son gelişmeler ; verimleri yüksek ve son derece
ucuz olan bu statik cihazların doğru ve alternatif akımlı bir çok tahrik ve
ayar sistemlerinde geniş ölçüde kullanılmalarına vesile olmuştur. Bu ayar
redresörleri doğru akımlı tahrik ve ayar sistemlerinden başka , üç fazlı
asenkron motorlara yol verme , devir sayısı ayarında ve koruma işlerinde
de kullanılmaya başlanmıştır. Bunların kren işletimi , gemiler ve çeşitli iş
makinelerinde her an rastlamak mümkündür.
Tristör ve gazlı deşarj tüpleri , redresör olarak alternatif akımı
doğru akıma , ondülör olarak doğru akımı alternatif akıma çevirme işini
gördüklerinden başka frekans transformatörü olarak da kullanılmaktadır. Bu
ızgara veya kapı ayarlı yarı iletkenlerle şebeke frekansını doğrudan
doğruya daha küçük bir frekansa , düşürmek mümkündür. Fakat şebeke
frekansının üstünde daha yüksek bir frekans elde etmek için önce
alternatif akımı bir redresör grubu ile doğru akıma çevirmek , bundan
sonra bu doğru akımı daha yüksek frekanslı alternatif akıma çevirmek için
ikinci bir ondülör grubu kullanmak gerekir.

Şekil 13 iki farklı frekans değiştirme metoduna ait şematik bağlantı

diyagramları
 27

Tristörlü üç fazlı köprüler kullanarak sincap kafesli asenkron

motorun hız kontrolunu yapan inverter devre düzeni sekil 14 de
gösterilmiştir. Bu düzende sabit frekanslı bir alternatif akım kaynağının
gerilimi üç fazlı tristör köprüsü yardımı ile doğru akıma çevrilir. Bu doğru
gerilim üç fazlı tristör köprüsüne uygulanır.

Tristörler alternatif akımı bir yönde geçirdiği için motorun faz

sargılarından her iki yönde de akım geçebilmek için , genellikle her faz
için iki tristör kullanılır. Tristörün tam ateşlemesinde , üzerinde gerilim
ihmal edilecek kadar küçük olduğundan hiç geçirmediği zaman kaynağın
bütün gerilimini üzerine alır. Aşağıdaki şekilde sincap kafesli motorun bir
faz sargısına uygulanan gerilimin tristör ile kontrolü gösterilmiştir.

ŞEKİL – 14 Asenkron motorun bir fazına uygulanan gerilimin tristör

yardımı ile değişimini gösteren prensip şema
Sincap kafesli asenkron motorun stator sargısının yıldız yada
üçgen olarak bağlanışı da mevcuttur. Bu bağlantılarda elde edilen gerilim
dalga şekli bozuk olduğu için asenkron motorlarda yüksek harmonikler
oluşur. Gürültü ve ısınma meydana gelir. Bunun önlenmesi için tristörle
birlikte ototrafo da kullanılır.
Stator geriliminin değiştirilmesinde kullanılacak güç elektroniği
çeviricisi a.a. kıyıcısıdır. Hız denetimi açısından en uygun olan a.a.
kıyıcısı her faza ters yönde paralel bağlanmış tristörlerden oluşan tam
dalga denetimli a.a. kıyıcısıdır.
 28

ŞEKİL – 15 Tam denetimli a.a. kıyıcı ile denetim

Hız denetimi yarım dalga denetimli bir a.a. kıyıcı ile
gerçekleşebilir. Ancak bu durumda kontrol edilen motorda gürültü gibi
istenmeyen durumlar ortaya çıkabilir.
Tam denetimli a.a kıyıcı ile yapılan denetimde dört ilave tristör
daha ilave edilerek faz sırasını değiştirme imkanı elde edilerek regeneratif
frenleme ve ters yönde çalışma olanağı elde edilir. Aşağıda bu durum
incelenmiştir. Tahrik ( sürücü ) sistemlerinde , bir frenleme sırasında motor
kinetik enerjisinin kaynağa geri verilmesine regeneratif frenleme denir.
Ayrıca reküperasyon olarak adlandırılır.

ŞEKİL – 16 Regeneratif frenleme ve ters yönde çalışma

Belirli bir hızda çalışmakta olan motorun besleme frekansı aniden
düşürülecek olursa kayma negatif bir değer alır ve motor yeni bir değer
alıncaya kadar yavaşlar. Bu sırada motorun önceki çalışmasından biriken
kinetik enerji kaynağa geri verilerek regeneratif frenleme sağlanmış olur.
Diğer taraftan stator döner alanının yönü faz sırası değiştirilerek
değiştirilirse stator ve rotor döner alan yönleri birbirine ters olacağından
kayma birden büyük olur ve motor frenleme modun da çalışmaya başlar.
Endüklenen motor moment rotor dönüş yönüne zıt olacağından motor çok
 29

hızlı şekilde yavaşlar. Motor sıfır hıza ulaştığında kaynaktan ayrılmazsa

bu kez ters yönde dönüş başlar.
Diğer bir frenleme türü de stator uçları kaynaktan ayrılır ve iki
faz birleştirilir. Bu birleştirilen faz ucuna ve diğer faza bir doğru gerilim
kaynağı bağlanırsa stator alanı hareketsiz kalacağından kayma doğrudan
rotorun hızına bağlı olur. Böylece frenleme sağlanmış olur
Tristörden kapılara uygun bir kontrol işaretleri verilerek çıkışından
üç fazlı değişken frekanslı gerilim elde edilmiş olur. Tristörler ters
yönde enerji iletmeyeceğinden şekil 17 de motorun generatör olarak
çalışması halinde enerji şebekeye geri verilemez.

Şekil 17 Sabit frekanslı alternatif gerilimi doğru gerilime , doğru gerilimi

de alternatif gerilime çeviren inverter ile sincap kafesli asenkron motorun
hız ayarı
Doğru akım basamaklı inverterin çıkışı sinüs yerine dikdörtgen
biçiminde alternatif gerilim verdiğinden bu gerilim yüksek harmonikleri
ihtiva eder ve sincap kafesli asenkron motorun çalışmasını kötü yönde
etkiler. Örneğin : ısınma ve gürültü v.b. Söz konusu inverterlerden 10 Hz
– 1000 Hz frekansları arasında değişen frekanslı gerilim alma olanağı
vardır. Ayrıca dalga şeklinin kare şeklinde olması , düşük frekanslarda ,
asenkron motorun çalışması üzerinde daha da olumsuz etki yapar. Bu
bakımdan düşük frekanslarda cycloconverter adı verilen ve sabit
frekanslı alternatif gerilimi , değişken frekanslı alternatif gerilime
dönüştüren frekans değiştiriciler kullanılır.
 30

Şekil 18 de cycloconverter yardımı ile üç fazlı sincap kafesli

asenkron motorun hızını kontrol eden düzen gösterilmiştir. Güçleri 10
kw’tan 10000 kw’a kadar olan motorların 0 - 40 Hz frekans aralığında hız
kontrolu ve ayarının yapılmasında bu yöntem kullanılır.

Şekil 18 50 Hz lik sabit frekanslı alternatif gerilim kaynağını kullanarak

değişken frekanslı ( 0 – 40 Hz ) bir gerilim kaynağı veren ve cycloconverter
dene frekans değiştirici ile asenkron motorun hız ayarı yapılması
Frekans değiştirilmesi ile hız kontrolu yapan başka düzenler de
vardır. Örneğin rotorunda kollektör , bilezikler ve sargı bulunan ,
statorunda üç fazlı sargısı bulunan bir converterin ( frekans değiştiricinin )
kollektör yanında bir indüksüyon regülatörü yardımı ile değişken gerilim
verilirse , bileziklerden değişken frekans elde etem olanağı vardır. Bu
sistemde V / f sabit kaldığı gibi bileziklerden 5 – 45 Hz arasında değişken
gerilim elde edilebilir.
31
32