1

LAM ARATIRMA YAYINLARI

Kitabn Ad:
slami limler Rehberi

Editr:
Halil brahim Delen
Baki Aydn
Yayna Hazrlayanlar:
Gencay Cokun
Eyyp Ensar

ISBN 978-6051. Basm Austos 2014, stanbul

Bask - Cilt:

LAM ARATIRMA YAYINLARI

Yaync Sertifika

Bu kitabn tm haklar lam Aratrma Yaynlarna aittir. zinsiz kopyalanmas yasaktr, kaynak
gsterilerek alnt yaplabilir.

SLAM LMLER
REHBER

PROF. DR. AHMET TURAN ARSLANi

PROF. DR. MER ELK
PROF. DR. ZEKERYA GLER
PROF. DR. AHMET YAMAN
PROF. DR. RAMAZAN ALTINTA
PROF. DR. MUSTAFA KARA
PROF. DR. HALL BRAHM BULUT

EDTR:
HALL BRAHM DELEN
&
BAK AYDIN
3

NDEKLER

7 NSZ
9 PROF. DR. AHMET TURAN ARSLAN LE
ARAP DL VE BELGAT OKUMALARI
ZERNE...
27 PROF. DR. MER ELK LE
TEFSR OKUMALARI ZERNE...
45 PROF. DR. ZEKERYA GLER LE
HADS OKUMALARI ZERNE...
57 PROF. DR. AHMET YAMAN LE
FIKIH OKUMALARI ZERNE...
77 PROF. DR. RAMAZAN ALTINTA LE
KELAM OKUMALARI ZERNE...
95 PROF. DR. MUSTAFA KARA LE
TASAVVUF OKUMALARI ZERNE...
115 PROF. DR. HALL BRAHM BULUT LE
SLAM MEZHEPLER TARH OKUMALARI
ZERNE...

NSZ

Allah (cc) katnda tek din olan slam dini, Sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav)e inen Kuran ile tamamlanarak kemale ermitir.
Dinimiz slam her zaman ilme byk nem vermi, in- sanlar
renmeye ve aratrmaya tevik etmi, Zmer Su- resi 9. ayetinde
Hi bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? buyurulurken
Peygamber Efendimiz (sav) de inde de olsa ilmi araynz.
nk ilim renmek her Mslmana farzdr. buyurarak
dinimizin ilme ve renmeye verdii neme dikkat ekmitir.
slami ilimler denilince akla ilk olarak hadis, tefsir, ke- lam,
Kurann indii dil olan Arapa, fkh, tasavvuf ve mezhepler
tarihi gelmektedir. Bu ilimlerin ou daha Pey- gamber Efendimiz
hayattayken yani Asr Saadet dneminde bugnk teekkl etmi
haliyle olmasa da domu, sahabe ve tabiun dnemlerinde de
mezkr ilimler eitli gelime- lere gstererek belirli kurallar
ekseninde snflara ayrlm sonraki dnemlerde de hzla gelime
gstererek ilim adam- larnn says artmtr.
lahiyat Fakltesinde renci olduumuz dnemde sla- mi
ilimleri tantan, amalarn anlatan ve alanla ilgili mutla- ka
okunmas gereken temel kaynaklar konusunda toplu hal- de bilgi
veren bir eserin yokluunu derinden hissetmitik. Bu konuda
eitli okuma listeleri mevcut olmakla birlikte bu listelerin
yetersiz olduunu dnyoruz. nk hazr- lanan listeler tek
elden kmaktadr. phesiz ki her al- mann bir deeri vardr.
Biz
burada
o
alana
yllarn
vermi
5

hocalarmzdan tavsiyeler almak istedik. te o dnemde bu

eksiklii gidermek uruna elinizdeki bu eseri hazrlamay
kendimize bir grev edinmitik. Yaklak bir yl sren hazr- lk ve
grme sreci sonunda bu eseri meydana getirdik.
Alannda uzman ve lkemizin nde gelen hocalaryla
yaptmz syleilerden oluan eserin en nemli amac ila- hiyat
fakltelerinde renimini srdren rencilerle lisans renimini
tamamlayp slami ilimlerde akademik kariyer yapmak isteyenlere
bu meakkatli yolda rehberlik etmektir.
Eserde srasyla Arap dili ve belagati, tefsir, hadis, fkh,
kelam, tasavvuf ve slam mezhepleri tarihi ilimlerine yer verilmi, hocalarmz tarafndan bu ilimlerin tantm yapla- rak
amalar anlatlm, son olarak da hocalarmzdan alanla ilgili
okuma listesi alnmtr.
Eserin hazrlanmasnda katkda bulunan Prof. Dr. mer
elike, Prof. Dr. Zekeriya Glere, Prof. Dr. Ahmet Turan
Arslana, Prof. Dr. Halil brahim Buluta, Prof. Dr. Ramazan
Altntaa ve Prof. Dr. Mustafa Karaya bir kez daha teekkr
ediyoruz. Ayrca esrin basm stlenen ve her trl yardm- dan
kanmayan Aziz Mahmut Hdayi Vakf lm Aratr- malar
Merkezi(LAM)a da teekkr bor biliriz.
Gayret bizden, Tevfik Allahtandr.
Vesselam.

Halil brahim DELEN

Baki AYDIN

ARAP DL VE BELGAT

Prof. Dr. Ahmet Turan Arslan Kimdir?

1949 ylnda Sivasda dodu. stanbul Yksek slm
Enstitsnden 1975te mezun oldu.
stanbul Sefaky Lisesinde iki yl retmenlik yaptktan
son- ra 1977de mezun olduu stanbul Yksek slm
Enstitsnde Arap Dili ve Edebiyat asistan oldu.
1981de retim grev- liliine atand. stanbul Yksek
slm Enstitsnn, Marma- ra niversitesine bal
lhiyat Fakltesine dnmesinden sonra, 1983 ylnda
Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstitsnde
mam Birgiv ve Arapa Tedrisatndaki Yeri adl
aratrmas ile Doktor oldu. 1984 ylnda Yardmc Doent oldu. 06.11.1984de Arap Dili ve Belaati Anabilim
Dal (o zamanki ad Arap Dili Bilim Dal) Bakanlna
atand ve bu grevi 23.08.1993 tarihine kadar aralksz
srdrd. 1993 ylnda Arap Dili ve Belaati Anabilim
Dalnda Doent oldu. 1993-1995 yllar arasnda Malezya
Uluslararas slam niversitesi'nde retim yelii
yapt.
8

2010 ylnda Marmara niversitesi lahiyat Fakltesi'nden

emekli olarak u anda Fatih Sultan Mehmet Vakf
niversitesi slami limler Fakltesi kurucu dekanl
grevini srdrmektedir.
Trke, Arapa ve ngilizce olarak yaymlanm 50
civarnda makaleden baka ulusal ve uluslararas muhtelif
sempozyum, konferans, panel, ak oturum ve radyo-TV
programlarna ka- tlan Prof. Dr. Ahmet Turan Arslan,
Trkiye Yazarlar Birlii (TYB) ve Trkiye lim, Sanat
Eseri Sahipleri Meslek Birlii (LESAM) ve Dnya
slmi Edebiyat Birlii gibi meslek ku- rulularn yesi
olup evli ve be ocuk babasdr.
Eserlerinden bazlar: Hadislerle Ahlk Davranlar
(Mterek), Siyas-Din-Kltrel-Sosyal slm Tarihi
(Hasan brahim Hasandan mterek tercme. cildin
tercmesine itirak etti), mam Gazl ve man-Kfr
Snr (mam Gazlnin Faysalt-tefrika beynel-slm
vez-zendeka adl eserinin Sleyman Dnya tarafndan
yaplan nerinin tercmesi), mam Birgiv Hayat, Eserleri
ve Arapa Tedrisatndaki Yeri, Hallul- Mekd,
(emseddin Sivasinin, Kavidl-irba yazd er- hin
tahkiki), Son Devir Osmanl limlerinden Mehmed Zihni
Efendi Hayat-ahsiyeti Eserleri, ez-Zhru vel-udde f
erhil- Brde, (Muhammed Ali b. Allnn Kasde-i
Brdeye yazd erhin inceleme ve notlarla neri)

10 slami limler Rehberi

rap Dili ve Belgati

Okumalar zerine...
PROF. DR. AHMET TURAN ARSLAN LE
ARAP DL VE BELGAT OKUMALARI
ZERNE...

Bir ilim dal olarak Arap Dili ve Belgati nedir?

nce, lkemizde slm ilimleri renmek isteyenlere
rehberlik edecek, yol gsterecek ve yardmc olacak byle bir
almaya teebbs ettiiniz iin sizleri tebrik ederim. nk bir
yolun balangcnda olanlara yolun iaret talarn gstermek ok
deerli bir itir. Asrlardr ilim yolcularnn yolunu aydnlatmak
iin kitaplar telif eden saygdeer limlerimiz bu uurda
hayatlarn harcamlardr. Bu vesile ile onlarn hepsini rahmet ve
minnetle anyor, sayglarm sunuyorum.
Herkesin bildii bir gerektir ki, Allahu Tela Kuran-
Kerimi Arap dili ile indirmi; Resul-i Ekrem (s.a.v) Efendi- miz
de bu dille konumu, Allahn kitabn bu dille akla- mtr.
Binenaleyh Arapa insanl dalletten hidyete, karanlktan
aydnla karan mukaddes kelmn dilidir. Bir insan ve bir
Mslman olarak bizim vazifemiz de kelm- ilhden murd-
ilhnin ne olduunu anlamak ve anlatmaya al- maktr. Bunun
en kestirme ve vazgeilmez yolu da Arap Dili ve Belgatini ok
iyi seviyede bilmektir. Bu sebeple asr- sadetten beri Arap Dili
ve Edebiyat almalar ilim adamlarmzn ok nem verdii bir
alan olmutur. Hatta Arap dilini incelikleri ile bilmenin farz-
kifye olduu hkmne varlmtr. XVI. asrdan beri ortaya
koyduu eserlerle bu dile hizmeti devam eden mam Birgiv (.
981/1573) de bu kanaattedir.
10

11 slami limler Rehberi

te bu sebeple slam lkelerinin retim messeselerin- de
Arap Dili ve Belgati btn incelikleri ile okutulmu ve hl
okutulmaya devam etmektedir. slam limleri medre- selerde
okutulan ilimleri; let ilimleri (el-ulmul-liyye) ve Yksek
ilimler (el-ulmul-liye) diye ikiye ayrmlardr.
Arapa ve mantk gibi let ilimleri denilen ilimler, tef- sir,
hadis ve fkh gibi yksek ilimleri anlayabilmek iin bir ara,
bir vasta kabul edilmilerdir. Bu yzden yksek slmi ilimlerin
gerektii ekilde kavranabilmesi iin Arap- a zerinde ok
durulmu, bu konular arz-amk/enine-bo- yuna incelenmi; asrlar
boyunca bu konulara kafa yoran limler, kendi zaman ve
meknlarnn ihtiyacna gre kitap ve risleler yazmlardr.
Hocam Arap dili eitiminde klasik yntemde gramere
fazla nem atfediliyor. Gnmzde ise baz kesimler
bu eitim tarzn eletir- mekte hatta gereksiz
olduunu
sylemektedirler.
Bu
konudaki
dnceleriniz nedir?
Mlum olduu zere dil, insanlar arasnda bir anlama
vstasdr. Dil ile ilgili olarak yaplan almalarn ve yazlan
eserlerin maksad, o dili kullananlarn yazl veya szl olarak,
meramlarn yani demek istediklerini muhatab olan insanlara
doru bir ekilde ifde etmelerini salamaktr. Herhangi bir dilin
gramatik yaps o dilin iskeletini tekil eder. Arap Sarf ve Nahvi
Arapa sylenen ifadeleri, yazyla anlatlmak istenenleri, dier
insanlara doru bir ekilde aktarabilme zaruretinden ortaya
kmtr ve bu zaruret kyamete kadar da devam edecee benzer.
skeletsiz beden olmayaca gibi kas ve etleri olmayan bir vcud
da dnlemez. Bunun gibi bir dilin grameri verilmeden yaplan
dil retimi de at-pat konuma retilse de noksan kalr.Byle
bir rencinin bir makale ve kitap yazacak seviyeye gelmesi ok
zordur. Nitekim nahiv okumam olan birok arabn yazdklar da
nice hatalarla doludur. Trkiye'de Nahvin gereksizliini
syleyenlerin Arapa retiminden anladklar veya hedefledikleri
gnlk hayatta Arapa konuabilmektir, herhalde.. Oysa ki bizim
hedefimiz sadece bu deildir. Bir bina yaplrken, o binann
11

12 slami limler Rehberi

kullanlma hedefine gre malzeme kullanlr. Eski devirlerde
Arapa konuulmayan memleketlerde Arapa renenler gramere
arlk veriyor, konumaya ihtiya duymuyorlard. Zira dillerini
rendikleri Araplarn yzn ryalarnda bile grmyorlard.
Ama gnmzde tam tersi bir durum ortaya kmtr. Gelien
teknik ara-gereler sayesinde her an Araplarla ve Arapa szl ve
yazl belgelerle karlaabilmektedirler. Bu yzden renilen
dilin, dil bilgisinin gnlk hayatta kullanlma zarureti vardr. Bu
zaruret sonucu olarak da Trkiyede ilk defa ol- mak zere Fatih
Sultan Mehmet Vakf niversitesinin 2011 ylnda kurulan slm
limler Fakltesinde retim dilinin Arapa olmas
kararlatrlm olup, Trk Dili ve Atatrk lke ve nklaplar
dersleri dndaki btn dersler Arapa olarak anlatlmaktadr.
ok kr, bu uygulama lkemizde bir r a- m durumdadr.
Esefle belirtmek isterim ki, gnmzde baz kimseler
dediiniz gibi gramerin gereksizliini ileri sryorlar. Bu- nun
doru bir yaklam olmadn dnyorum. Nitekim Arapa
retimi konusundaki bir toplantda bir profesr arkada
bendenize hitben: "Ahmet hoca, artk bu i Avmil'le olmaz!"
demiti. Ben de "Evet, bugn bu i sadece Avmil'le olmaz ama
AVMLSZ DE OLMAZ!" demitim. Zira Sarf-Nahiv ve
Belgati renmeden dn ilimleri okumaya almak, baln tadn
almak isteyen bir kimsenin bal kavanozunu dndan yalamasna
benzer. Dier taraftan bu Nahiv kartl yeni de deildir. Mehur
Zemaher (. 538/1134) kendi zamannda nahve kar kanlar
tenkit ettii gibi (bkz: bn Ya El-Mavsl, erhul Mufassal,
Drul Ktbil- lmiye, Beyrut, 2011 s. 53 vd.) nl belgat limi
Abdlkhir El-Crcnnin de (. 471/1078) bu konuda
sylediklerinden bazlar yledir:
imdi de Nahivden uzak durmalar ve onu hafife alma- lar
zerinde duracaz. Bu yaptklar iire yaptklarndan ok daha
irkin ve Allahn Kitabndan ve anlamn ren- mekten yz
evirmek gibi bir eydir. nk Kurann an- lalmas iin nahiv
bilmeye ihtiya bulunduunu itiraf et- mek zorundadrlar. Zira
bilindii zere lafzlarn anlamlar kilitlidir ve onu aacak tek
12

13 slami limler Rehberi

anahtar iraptr. rap olmadan lafzlarda gizli olan anlamlar ortaya
kmaz. rap, szn ek- sik mi, tam m; doru mu, yanl m
olduunu tespit iin bavurulacak tek lttr. Bunu sylese
sylese alglarnn varln kabul etmeyen ve gerekleri arptan
bir kii syler. Nahiv ilmini hafife alan, onu kaynak ve
madeninden alma- ya yanamayan, eksiksiz olma (keml) imkn
varken eksik kalmaya raz olan ve kazan yolu varken kaybetmeyi
tercih eden kiinin kendi durumunu nasl savunacan dorusu
bilemiyorum! (...)
te btn Nahiv konular onlara byle birer birer so- rulmal
ve sonuta yle denmelidir: ki seenekten birini semek
zorundasnz. Ya akl banda bir kiinin kendisi- ne
yaktramayaca eyi seerek Allahn Kitabn, Allah
Resulnden gelen haberleri ve genel olarak Arap dilini
bilmek konusunda bunlardan herhangi birine ihtiya duyduunuzu inkr edecek ve yle diyeceksiniz: Biz filin merf
olduunu bildikten sonra fil konusunda bilmemiz gereken baka
bir bilgi yoktur. Zeyd ayrlmtr cmlesi- nin mbtedhaberden kurulu bir isim cmlesi olduunu bildikten sonra baka
bir ey bilmemiz gerekmez ()
Bu grup, nahiv ilmini braknca ellerini eteklerini onun
zerinden ekselerdi, ihtiya duyulan nahiv bilgisi miktar- nn az
olduunu iddia edince azlaryla yetinselerdi ve ken- dilerini fetv
verme ve bilmedii konuda gr belirtme makamna koyarak
tefsir ve teville uramasalard sebep olduklar ykm bylesine
byk olmazd. nk yapmakla uramadklar iin en azndan
ykmam; dzeltmekle u- ramadklar iin bozmam olurlard.
Yazk ki byle yapma- dlar ve doktoru aciz brakacak ve zeki
insan akna evi- recek bir hastala davetiye kardlar. Nahiv
ilmi hakknda syledikleri yznden karklk, telf
edilemeyecek boyut- lara ulat. Kargaay sevmeyen irfan
sahiplerinin payna da aknlktan susmak kald. En byk fet,
az laf yapan kiinin, yeterli donanma sahip olmad bir konuda
konu- arak gzel grnl; ama temeli rk bir ev yapmasdr.
Allahtan bize doru yolu gstermesini ve bizi korumasn dileriz
13

14 slami limler Rehberi

() (Abdlkhir el-Crcn, Delill-cz Szdizi- mi ve
Anlambilim, (eviri: Osman Gman) Litera yaynclk, stanbul2008, s.45-47-49).
Gayet gzel bir aklama olmu.
Evet, Abdlkhir el-Crcnnin szlerinden de anlal- d
gibi slm ilimlerde ve dier ilim dallarnda ilerlemek ve
derinlemek isteyen kimselerin sarf-nahiv ve belgati
okumadan renecekleri Arapa ile yetinmeleri mmkn
deildir. Zira byle olsayd, gnmzde Badat, Beyrut ve
am sokaklarnda dolaan ve Arapa konuanlarn hepsinin
birer slam limi olmas gerekirdi. Tekrar hatrlatmak isterim
ki, Arapa konuulmayan slam lkelerinde, baka bir dile
deil de Arapaya nem ve ncelik verilmesinin birinci hedefi
slm metinleri doru anlamaktr. Bu hedef ve nahve olan
ihtiya tarih bir gerekliktir; asrlar sren yaanm bir hayatn
tarih realitesidir. Bu sebeple Osmanl medreselerinde de Sarf,
Nahiv ve Belgat ilimleri salam bir ekilde retilmeye
allmtr. Arapa'nn retilmesi bir binann yaplna
benzetilecek olursa, sarf-nahiv, o binann kaba inaat, belagat,
bedi ve beyan ise dekorasyonu, ince ileri demektir. Temeli
atlmayan, duvarlar, kaba inaat tamamlanmayan binaya
ssleme yaplabilir mi? Kaps, penceresi taklmam
dekorasyonu tamamlanmam ve tezyinat ileri bitirilmemi bir
bina hkmdar saray olur mu?! Medreselerde okutulan
kitaplar da hemen hemen hi deitirilmemitir. stanbul'da
ngiliz Kltr merkezinde (British Council) ve ngiltere'de
ngilizce renirken katldm kurslarla karlatrdmda
grdm ki, esas itibariyle, ecddmzn Arapa retirken
kullandklar metod birbirlerine ok uzak deildi. Zira bir
kurda baarl olmayan renci, o kuru tekrar almak zorunda
olduu gibi medresede de mesel Bin kitabnn imtihann
veremeyen renci de bir st kitaba geemiyor, o kitab tekrar
okumak zorunda kalyordu. Hsl, biz kendimizi kefetme
zahmetine katlanmyoruz. Ayrca Tunus (1983) ve Malezya'da
(1993-95) yllarndaki gzlemlerimle de u kanaate vardm:
Eski uslmzde bir tek noksanmz var: renilen grameri
14

15 slami limler Rehberi

uygulama alanna sokmadan yzst brakmamz... Pratik
yapmyoruz; yazma ve konumada kullanmyoruz... lemeyen
demir paslanyor... Bu sebeple zellikle Tunustan dndkten
sonra rencilerime yurt dna gitmelerini iddetle tavsiye
ediyor ve kt kanaat imkanlarla gndermeye alyorduk. ok
kr Trkiyede ilk defa olmak zere imdiki slami limler
Fakltemizde yurt dndaki niversitelerle yaptmz ikili
anlamalarla rencilerimizi gndermeye alyoruz. Bylece
rencinin bilgi ve grgs artyor, Arapa konusunda
kendisine gven kazanyor. Bin, Maksud, zzi, Merah, fiye
erhleri; nahivden; Avmil (Crcn ve Birgiv) zhr, Kfiye,
mellifin ismiyle Molla Cm diye tannan el- Feviduddyiyye, Hallul-mekd (erhul-kavid), Belgattan ise
Telhis ve Muhtasarul-men okutulagelmitir. O kadar
yaygnlamt ki, bu kitaplarn -en azndan- adn bilmeyen,
duymayan bir medrese talebesi olmazd. Zamanmzda ise pek
ok kimse, bu kitaplarn muhtevlar yle dursun, isimlerini
bile bilmezler. Nitekim jrisinde bulunduum bir doent
adayna Molla Cmnin ne anlama geldiini sormutum da
aday, cm diye (aynla telffuz ederek) ism-i fil hocam!
demiti... Demek ki o arkada, cm kelimesinin nasl
yazldn dahi grmemiti. Gerisini varn, siz kyas edin!
nnlillhi ve inn ileyhi rcin! Oysa ki ecddmz hayatlar
boyunca yaadklar tecrbelerle kitap ve snneti doru
anlayabilmek iin salam bir dilbigisi retmek gereini
anlamlar ve u sonuca varmlardr:
Kemlt (olgunluklar ve mkemmel iler ) kem lt
(kt aletler ) ile olmaz!
Fazla vaktinizi almayacaksam size bir htram nakledeyim:

15

16 slami limler Rehberi

Estafirullah Buyrun Hocam.

stanbul Yksek slam Enstitsnde Arap Dili ve Ede- biyat
asistan olarak mam Birgivnin eserleri zerinde almak
istediimi sylediim zaman (1978) baz hocalar istihfaf ederek
3 sayfa Hadis Usl, 5 sayfa Avmili... var; ne bulacaksn ki ne
yazasn? demiti. Ancak bu fikrimi, bilerek konuan meddeb
insan rahmetlik Prof. Dr. Nihad M. etin hocaya atm zaman,
byk bir memnniyetle ok gzel olur; mam Birgiv ve
Arapa Tedristndaki Yeri, dersin! demiti. Ben de -bir vefkrlk
olsun diye- hocann azndan kt gibi yazp dilekemi
sunmutum ve o ekilde Ynetim Kurulunda kabul edilmiti. Tezi
kararlatrdktan sonra mam Birgivnin eserlerini almak zere Rahmet olsun canna!- Byezd Cm yannda Sahaflar
arsnda dkkn bulunan Muzaffer zak hoca efendiye
gitmitim. Bir ahs srtn ovalyordu; bir yal zt da yanndaki
iskemlede oturuyordu. Muzaffer Efendiye hitben: mam
Birgivnin kitaplarn almak istiyorum Efendim dedim. O
nktedan bir ztt. Tanyanlarn hatrlayaca zere o m- ekkel
vcuduyla arkasna yaslanarak -mam Birgiv'yi san- ki
sevmediini ifade eden bir ed ile- kalmad, elhamdlillah!
dedi. Ben de, tabii, ne diyeyim, peki yleyse dedim. Raflara,
dier kitaplara doru bakyordum. Sonra bana, Ben byle dedim
diye mam Birgiv'yi sevmediimi mi zannet- tin yoksa?! dedi.
Estafirullah Efendim, yle takdir buyur- dunuz, yle sylediniz
dedim. Sonra kendisi, Neye hamd ediyorum, biliyor musun?
dedi. Neden Efendim? dedim.
Bundan yirmi sene evvel bu raflar akl, kitap doluy- du,
yerlere yyordum, dar koyuyordum; alan yoktu! imdi sizin
gibi genler oald da; aldlar, kalmad! Onun iin hamd
ediyorum, dedi.
Yannda oturan ksa ve kr sakall -sonradan kendisi- nin
Diyanet ler Bakanlarndan brahim Elmal olduunu
rendiim- zt bana dedi ki: Ne yapacaksn evlat, mam
16

17 slami limler Rehberi

Birgivnin kitaplarn? Ben de Birgivnin kitaplarn ne

maksatla almak istediimi anlatnca demiti ki:
-Elmall Hamdi Efendi benim hemehrim ve medresede
hocamd; o derdi ki; Bir kimse Birgivnin zhar kitabn
anlayarak okursa nahiv olarak ona yeter! Sarftan da erhulMufassal okursa yeter! Baka kitaplara ihtiya duymaz! te
geen asrda en gl bir Tefsir kitabn yazm olan ve
Arapay Trkiyede rendiini vnerek ifade eden kudretli bir
ilim adamnn zhrul-esrr kitab hakkndaki ehdeti byledir.
Elmall Hamdi Efendi byle syledikten sonra, sarfa-nahve
ihtiya var m, yok mu veya ne lde var? Varn siz kyas edin...
Bizlerde zhar okurken hocamz bize datt-
nshalara Elmall Hamdi Efendinin bah- settiiniz
szn yazdrrd. Okuduktan son- ra anladk ki
gerekten gzel bir tespit
Evet, rahmetlik Mahmut Bayram hocann ifadesiyle zhar, ders
okutan hocann elindeki notlar gibidir, ok muhtasardr; onlar
aklayp anlatmak ise iini ok iyi bilmesi gereken hocaya der.
Salam bir nahiv bilgisi vazgeilmez bir husus; dilin pratiini
yapmak ve gnlk hayata aktarmak ise gereklidir. Merhum Prof.
Dr. Rh zcann da Elmalnnkine benzer bir ehdette bulunduunu arkadamz Prof. Dr. Faruk Beerden bir ka kere
dinledim. Ben burada -gen ilim erbbna ders/ibret olur
dncesiyle- kaydetmek isterim ki, brahim Elmallnn bu
rivyetinin nemli olduunu, hocadan bunu yazl bir bel- ge
halinde almamn daha doru olacan Malezyada iken (19931995) dnmtm. Ama o zaman da i iten gemi- ti. nk
brahim Efendinin vefat etmi olduunu ren- mitim. Bylece
el-lmu saydun vel-kitbetu kaydun (ilim bir avdr, yaz ise
onun badr ) hikmeti tecelli etmiti. Onun iin genlere, ilim
yolcularna, aratrmaclara tavsiyem, Bor'un pazar gemeden
iinizi grn; pnar akyorken testinizi doldurun!
Szn z, gnmzde Arap Dili ve Belgati'ni ok iyi renenlere
dilin inceliklerini salamca anlayan ve onlar gnlk hayatta da
kullanabilen, okuyan, yazanlara ilm yollar ak olduu gibi ticret
17

18 slami limler Rehberi

bata olmak zere birok alann da yollar aktr; i imkanlar
oktur.
Bir lahiyat rencisinin mezun olmadan nce bu
alana dair kesinlikle okumasn d- ndnz bir
Trke eserler listesi verebi- lir misiniz?

u liste verilebilir:

Abdlkhir el-Crcn, Delill-cz Sz Dizimi ve

Anlambilim (eviri: Osman Gman), Litera Yaynclk.
Ahmet Turan Arslan, mam Birgiv Hayat, Eserleri ve
Arapa Tedristndaki Yeri, Seha Neriyat.
Ali Bulut, Belagat Men, Beyn, Bed, M.. lahiyat
Fakltesi Vakf Yaynlar.
Arif Erkan, Aklamal Emsile Bina Maksut Metin ve
Tercmesi, Salam Yaynevi.
Bekir Topalolu-Hayrettin Karaman, Arapa-Trke
Yeni Kamus.
Bykekme Nibi Mehmed Tevfik, zhar ve Kfiye
Tercemesi, (Ofset Basm).
Hasan Akda, Arap Dili ve Edatlar, Tekin Kitabevi.
Hayrettin Karaman, Bekir Topalolu, Arapa Dilbil- gisi
Sarf-Nahiv.
Hulusi Kl, Sarf Arapa Dilbilgisi, Seyda Kitabevi.
Hseyin Gnday, ener ahin, Arapa Dilbilgisi Sarf
Bilgisi- Modern Anlatm Dili Tablolarla Destekli, Alfa
Yaynlar.
Hseyin Gnday, ener ahin, smail Gler, Arapa
Dilbilgisi-Nahiv Bilgisi, Alfa Yaynclk.
Hseyin Yazc, rnekleriyle Arapada Balalar, Daarck Yaynevi.

18

19 slami limler Rehberi

lyas Karsl, Trke-Arapa Szlk, M.. lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar.

M. Sadi enli, Ayet ve Hadis rnekli Arapa Belagat.
M. Sadi enli, zhar ve Tercmesi, (Hafz
Yank ile).
M. Sadi enli, M. Sadi enli, Avamili Curcni,
Avamili Birgivi ve Tercmeleri, (Nevzat Yank, Kenan
Demirayak, Mustafa Kll ile).
Mehmet Maksutolu, Arapa Dilbilgisi, Ensar Neriyat.
Mehmet Maksutolu, Arapa Okuma Kitab, Ensar
Neriyat.
Mehmet Maksutolu, Arapay reten Kitap, Ensar
Neriyat.
Mehmet mitli, Arapa YDS Klavuzu, Yedi Beyza
Yaynlar.
Mehmet Zihni Efendi, El-Muktedab, (Ofset), Marifet
Yaynlar.
Mehmet Zihni Efendi, el-Mntehab, (Ofset), Marifet
Yaynlar.
Mustafa Meral rt, Sarf-Nahiv Edatlar, M.. lahiyat Yaynlar Vakf.
Nasrullah Hacmftolu, Kurann Belagat ve cz
zerine, Ekev.
Osman ahin, Trkeden Arapaya eviri TeknikleriBasit ve Bileik Cmle, Ensar Neriyat.
Serdar Mutal, Arapa-Trke Szlk, Daarck Yaynlar.
Tacettin Uzun, Arapa Sarf ve Nahiv Terimleri Szl, Kitap Dnyas Yaynlar.
Zeynep Atay, Arapa Dilbilgisi Nahiv-Avamil zhar
Tercmeli-Misal-Aratrma-Uygulama laveli, Yasin
Yaynevi.

19

20 slami limler Rehberi

Son olarak Arap Dili ve Belgati alannda akademik

alma dnenler veya bu alana kar zel ilgisi
olanlar iin uzun bir Trke ileri okuma listesi
istirham ediyoruz.
Tekrar yle bir liste verebiliriz:
Abdullah Kzlck, Uygulamal Arapa Dilbilgisi Sarf,
Ravza Yaynlar.
Abdlkhir el-Crcn, Delill-cz Sz Dizimi ve
Anlambilim (eviri: Osman Gman), Litera Yaynclk.
Ahmet Turan Arslan, mam Birgiv Hayat, Eserleri veArapa
Tedristndaki Yeri, Seha Neriyat.
Ahmet Bostanc ve dierleri., lahiyat nlisans Program,
Arapa I ve Arapa II, Anadolu niversitesi Yaynlar,
Eskiehir.
Ahmet Turan Arslan ve dierleri, lahiyat nlisans
Program, Arapa III ve Arapa IV, Anadolu niversitesi
Yaynlar, Eskiehir.

Arif Erkan, Aklamal Emsile Bina Maksut Metin ve

Tercmesi, Salam Yaynevi.
Ayta Aydn, Tedrici Arapa Dilbilgisi-Nahiv, Bur
Yaynevi.
Bekir Srmabykolu, Aklamal Kavaid-i rab Tercme ve zah-Kelime Manal-bn-i Hiam el-Ensar, Yasin
Yaynevi.
Bekir Topalolu-Hayrettin Karaman, Arapa-Trke
Yeni Kamus.
Bykekme Nibi Mehmed Tevfik, zharve Kfiye
Tercemesi.
Candemir Doan, Arapa renim ve retim Klavuzu, Ensar Neriyat.
Cneyt Eren, M. Vecih Uzunolu, Arap Edebiyatnda
Edeb Sanatlar Belgat, Stun Yaynlar.
Eyp Kipriti, Arapa Yaz Defteri-Yeni Balayanlar
in, Bur Yaynevi.
20

21 slami limler Rehberi

Halil brahim Kaar, Edeb Ynden Hazif Uslbu (Eksiltili fadeler ), Ocak Yaynclk.
Hasan Akda, Arap Dili Dilbilgisi, Tekin Kitabevi.
Hasan Akda, Arap Dili ve Edatlar, Tekin Kitabevi.
Hasan Akda, Arap Dili ve Fiileri, Tekin Kitabevi.

Hasan Akda, Arap Dilinde Deyimler ve Ataszleri,

Tekin Kitabevi.

Hasan akr, lev tibariyle Arapada Cmle Yaps,

Esra Yaynlar.
Hayrettin Karaman, Bekir Topalolu, Arapa Dilbil- gisi
Sarf-Nahiv, Ensar Neriyat.
Hulusi Kl, Sarf Arapa Dilbilgisi, Seyda Kitabevi.

Hseyin Gnday, ener ahin, Arapa Dilbilgisi Sarf

Bilgisi- Modern Anlatm Dili Tablolarla Destekli, Alfa
Yaynlar.
Hseyin Gnday, ener ahin, smail Gler, Arapa
Dilbilgisi-Nahiv Bilgisi, Alfa Yaynclk.
Hseyin Yazc, rnekleriyle Arapada Balalar, Daarck Yaynevi.
lyas Karsl, Trke-Arapa Szlk, M.. lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar.
M. Sadi enli, Alaka ve Tercmesi, (Hafz
Yank, Selami Bakrc ile).
M. Sadi enli, Arap Edebiyatnda Kaynaklar, Atatrk niversitesi Fen-Ed.Fak.Yayn.
M. Sadi enli, Arapa Edatlar ve Deyimler Szl,
Mustafa Kll, Yakup afak ile birlikte, Atatrk
niversitesi Fen-Ed.Fak. Yayn.
M. Sadi enli, Arapa Fiil ekimleri ve Sarf Bilgisi,
Bakanlar Matbaaclk.
M. Sadi enli, Arapa Trke Alfabetik Szlk, Do.
Dr. Selami Bakrc ile ortak, Eren Ofset.
M. Sadi enli, Arapa-Trke ktisat ve Ticaret Szl, Atatrk niversitesi Fen-Ed.Fak. Yayn.
M. Sadi enli, Ayet ve Hadis rnekli Arapa Dilbilgisi,
Sarf.
stanbul
Canta
Yaynlar.

21

22 slami limler Rehberi

M. Sadi enli, Bina ve Tercmesi, (Kenan
Demirayak ile).
M. Sadi enli, Emsile ve Tercmesi, ( Kenan Demirayak
ile).
M. Sadi enli, Eski Harflerle Baslm Arapa Dilbilgisi Kitaplar Katalogu, Atatrk niversitesi Fen-Ed.
Fak.Yayn.
M. Sadi enli, saguci ve Tercmesi, (Nevzat Yank ile).
M. Sadi enli, zhar ve Tercmesi, (Hafz
Yank ile).
M. Sadi enli, zzi ve Tercmesi, (Kenan
Demirayak ile).
M. Sadi enli, Kavaidlirap ve Tercmesi,
(Kenan Demirayak ile).

M. Sadi enli, Lamiyyetul Arab, Unvanul Hikem,

Lamiyyetul Acem ve Tercmeleri, (Nurettin ceviz ile).

M. Sadi enli, M. Sadi enli, Avamili Curcni,

Avamili Birgivi ve Tercmeleri, Nevzat Yank, (Kenan
Demirayak, Mustafa Kll ile).
M. Sadi enli, Telhis ve Tercmesi-Kurann Esiz
Belagati-Hatip el-Kazvin.
M. Sadi enli, Telhisn-Nahv, Kenan Demirayak ile
birlikte, Atatrk niversitesi Fen-Ed. Fak.Yayn.
Mehmet Can, Arapa Konumann En Kolay Yolu, efkat Yaynclk.
Mehmet elen, Arapada Edatlar Lgat ve Filolojik nceleme-1, Saff Yaynclk.
Mehmet Maksutolu, Arapa Dilbilgisi, Ensar Neriyat.
Mehmet Maksutolu, Arapa Okuma Kitab, Ensar
Neriyat.

22

23 slami limler Rehberi

Mehmet Maksutolu, Arapa-Trke retici Szlk,

Ensar Neriyat.
Mehmet Maksutolu, Arapay reten Kitap, Ensar
Neriyat.
Mehmet Maksutolu, Cemal Muhtar, Aklamal
Arapa, Ensar Neriyat.
Mehmet Maksutolu, Kendi Kendine Pratik Arapa
Konuma Klavuzu, Ensar Neriyat.
Mehmet Maksutolu, Mustafa Sekin, Arapa Uygulamalar Kitab, Ensar Neriyat.
Mehmet Talu, Ahmet Meral, Arapa Fiil ve sim ekimleri-Tasriful efal, Yasin Yaynevi.
Mehmet Talu, Arab Dili ve Edebiyat 2. ve 3. Cilt Sarf ve
Nahiv lmi, Tereke Yaynevi.
Mehmet Talu, Arap Dili ve Edebiyat-1 Sarf ve Nahve
Giri, Tereke Yaynevi.
Mehmet Trk, Sarf ve Nahiv-Arapa Dilbilgisi, Hner
Yaynevi.
Mehmet mitli, Arapa YDS Klavuzu, Yedi Beyza
Yaynlar.
Mehmet Zihni Efendi, el-Kavlul-Ceyyid f erhi
Ebytit-Telhs ve erhayhi ve Hiyetis-Seyyid .
Mehmet Zihni Efendi, El-Muktedab, (Ofset), Marifet
Yaynlar.
Mehmet Zihni Efendi, el-Mntehab, (Ofset), Marifet
Yaynlar.
Mehmet Zihni Efendi, Feyz-i Yezdn Lasde-i Lmiyye
Tercmesi, (Hazrlayan: Ahmet Turan Arslan), M..
lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar.
Mikail Adgzel, zzi Mefhumu ve laller, Yasin Yaynevi.
Muhammet Ali Can, Tuba ztrk, Yeni Balayanlar in
Arapa Fiil ekimleri, Canta Yaynlar/Arapa retim
Kitaplar
Dizisi.

23

24 slami limler Rehberi

Musa Yldz, Erkan Avar, Arapa Yazma ve Okumaya

Giri, Elif Yaynlar.
Musa Yldz, Erkan Avar, Trke evirileriyle Arap- a
Seme Hikyeler, Elif Yaynlar.
Mustafa Meral rt, Arapa Cmle Kuruluu ve Tercme Teknii, Harf-i Cerler, Atf Harfleri, Edatlar, rab,
M.. lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar.
Mustafa Meral rt, Arapa Dilbilgisi Nahiv, M..
lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar.
Mustafa Meral rt, Sarf-Nahiv Edatlar, M.. lahiyat Yaynlar Vakf.
Necla Yasdman, Adm Adm Kuran Dili-Arapay
Kendi Kendimize de renebiliriz, Cemre Kitap Yayn
Datm.
Nusrettin Bolelli, Arapa Dilbilgisi Nahiv, Sarf ve Terimleri, Yasin Yaynevi.
Nusrettin Bolelli, Belaat Beyn-Men-Bed limleri
Arap Edebiyat, FAV, stanbul, 2001.
Oktay Ylmaz, Arapa Dilbilgisi, Ravza Yaynlar, stanbul, 2014.
Osman ahin, Trkeden Arapaya eviri TeknikleriBasit ve Bileik Cmle, Ensar Neriyat.
R. Akbal, zahul zhar-Kelime Manal, Yasin Yaynevi.
R. Akbal, Miftahul Ulum, Emsile, Bina, Maksut Tercmesi, Yasin Yaynevi.
Rfat Oral, Arapa alma Kitab-mla Kurallar-lletli
Fiil ekimleri-Edatlar ve Cmle Kalplar, Tekin Kitabevi.
Serdar Mutal, Arapa-Trke Szlk, Daarck Yaynlar.
Seyyid Efendizde Ali uhd, Sualli-Cevapl/zhar
Tercemesi Rehber-i mtihan, (Ofset Bask), stanbul, elMektebetl Hanefiyye.
aml Mustafa Efendi, Bediul-zhar, (zhar Terceme ve
zh).

24

25 slami limler Rehberi

ener ahin, Hseyin Gnday, zml Sarf Bilgisi,

Emin Yaynlar.
erafettin Demirkaya, Sarf-Nahiv Kaideleri, Tekin Kitabevi.
Tacettin Uzun, Arapa Konumak stiyorum, Serhat
Kitabevi.
Tacettin Uzun, Arapa Sarf Bilgileri, Kitap Dnyas
Yaynlar.
Tacettin Uzun, Arapa Sarf ve Nahiv Terimleri Szl, Kitap Dnyas Yaynlar.
Tacettin Uzun, Tercme Sanat ve Arapadan Trkeye
Nasl Tercme Yaplr?, Uysal Kitabevi.
Yakup Kabalak, Maksut lalleri ve lal Kaideleri, Yasin
Yaynevi.
Yaar Acat, Yabanclar iin Arap Dili Belagat, Kitabi
Yaynevi.
Zeki olak, Nahiv Dersleri Kitab.
Zeki Hasanolu, Arapa Konuma Klavuzu-Szlk
laveli Pratik, Sis Yaynclk.
Zeynep Atay, Arapa Dilbilgisi Nahiv-Avamil-zhar
Tercmeli-Misal-Aratrma-Uygulama laveli, Yasin
Yaynevi.

Hocam vakit ayrdnz iin teekkr ederiz...

25