1

YESO-DER GEZ PARKI ANKET RAPORU

Haziran 2013

ZET
Bu alma YESO-DER yeleri tarafndan Dernek Bakanmz Sayn Ali KSE
nclnde 14.06.2013 25.06.2013 tarihleri arasnda stanbul, Ankara, zmir ve Mersin
illerimizde gerekletirilmi olup, aratrma kapsamnda toplam 1000 kii ile birebir
grlerek anket formlarmz kendilerine uygulanmtr. Anket formu tercihimiz, kantitatif
aratrma ynteminin yz yze anket tekniidir. Sekisiz rneklem yntemi ile gnlllk
esasnda almamza katkda bulunmak isteyen bireyler almamzn rneklemini
oluturmutur. Verilerin sunumu ve analizi ksmnda, almamza katlan bireylerin ncelikle
cinsiyet durumu, ya gruplar, renim durumlarna gre dalmlar gibi olgusal zelliklerine
yer verilmi olup daha sonra deerlendirmeye tabi tutulan grleri tablolatrlp sosyolojik
olarak yorumlanmtr. Bu aratrma YESO-DERin z kaynaklaryla gerekletirilmitir.
Aratrmann sonulandrlmasnda ve raporlatrlmasnda byk emek ve katklar
geen sosyolog aratrmaclar ESEN BAHEC, CANSU DOAN ve NESRN GEDKE
teekkrlerimizi sunuyoruz. Toplumsal huzurun ve barn yeniden inas ynnde bir
adm nitelii tayan raporumuzu bilgilerinize sunmaktan gurur duyarz. almamzn
hazrlanmas esnasnda mesleki anlamda bizlere yardmc olan ve yol gsteren, fikirleri ve
nerileri ile bizleri aydnlatan, desteini ve zamann esirgemeyen, ok deerli hocamz, Sn.
AL KSEYE teekkrlerimizi sunuyoruz.

GR
nsanlarn var olan bir duruma dair honutsuzluklarn, rahatszlklarn ve
buna bal olarak tepkilerini ortaya koymalar sosyolojik balamda sosyal hareketler
yapsnda incelemeye alnmaldr. Sosyal hareketler ilk olarak 1980lerde sanayileme ve
modernlemeyle birlikte youn olarak kentlerde grlmeye balamtr. Sosyal hareketler
genel olarak sivil bir hareket eklinde ortaya kp sre ierisinde siyasal bir harekete doru
dnm geirmektedirler. Sosyal hareketler, sosyal problemlerin dorudan etkisi ile
oluurlar. Bir etkinliin sosyal hareket olarak nitelendirilebilmesi iin bir deiimi balatmay,
nlemeyi ya da etkisini azaltmay hedeflemesi gerekmektedir. Bireyler bu isteklerini eitli
protestolar yoluyla duyurmay, taleplerini dile getirmeyi ve muhatap olarak alnmay
beklerler. Daha ok biimsel bir organizasyon niteliine sahip olmayp spontane olarak
rgtlenmi olmalar da sosyal hareketlerin bir dier karakteristik zelliidir. Protestolar,
amaca ulama ynnde nemli bir yol kat edilene kadar sreklilik gsterir. Farkl toplumsal
snflara dhil olan, farkl eitim, kltr ve ekonomik seviyelere sahip olan bireyleri bir arada
tutan biz duygusu ve aidiyet duygusu sosyal hareketin kimliini oluturmaktadr.
Aratrmamzn konusunu oluturan Gezi Park Protestolar balang itibari
ile sosyal hareketler snflandrmasnda evreci sosyal hareketlere dhildir. evre en genel
anlamyla; insan etkinlikleri ve canl varlklar zerinde hemen ya da uzunca bir sre ierisinde
dolayl ya da dolaysz bir etkide bulunabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal
etkenlerin belirli bir zamandaki toplamdr (Kele, Hamamc, oban, 2005:51). evreci
sosyal hareketler daha ok hava ve su kirlilii, dengesiz nfus art, baz canl trlerinin
neslinin tkenme tehlikesiyle kar karya kalmas, ormanlarn, yeil alanlarn ve topran
bozulmas, dnya kaynaklarnn dengesiz dalm, nkleer santral yapm gibi, insanlarn
yaama alanlarn ve bunlardan hareketle toplumun geleceinin tehdit edildii sorunlara tepki
olarak ortaya karlar. evreci sosyal hareketler zellikle sanayilemenin gelimesine paralel
olarak ortaya kmtr. evreci hareketlerin ilk rnekleri ABD'de grlmtr. lkemizde
grlen ilk sosyal hareketlere rnek olarak Bergamada siyanrle altn aramaya balayan
firmaya kar yerel halkn tepkisi, Hidroelektrik Santralleri'ne kar gelien halk hareketleri ve
Akkuyuda nkleer santrallere kar ulusal ve yerel lekteki tepkileri verebiliriz.. Sanayi
toplumlarnda endstrilemenin sebep olduu doa tahribat ve bunlara ynelik devlet
politikasnn oluturulamamas oluan sorunlara taban oluturmutur. Doal tahribatlarn ve
evreyle beraber yaamsal etkileri de zararlara yol anca toplumsal alanda hareketlenmeye
sebep olmu ve evreci sosyal hareketler yaplanmtr.

4
Sosyal hareketler ok kutuplu bir zellik gsteren endstri toplumunda, baz
gruplar iin sosyal huzursuzluklarn kayna olarak grlebilir. (Trkdoan,1997)

1.Aratrmann Konusu, Snrllklar ve Amac

1.1.Aratrmann Konusu: Gezi Park protestolarnn toplumsal balamn
irdelemek.

1.2.Aratrmann Snrllklar: Aratrmamzn hedef kitlesini protestolara destek

veren bireyler oluturduu iin, aratrmaya dhil ettiimiz iller ierisinde protestolarnn
younluk kazand meydanlara ncelik verilmitir. almamz stanbul-Taksim, AnkaraKuulu Park, zmir-Gndodu ve Mersin-Bar Meydan ile snrl tutulmutur.

1.3.Aratrmann Amac: Gezi Parknda doa bilinci ve evreci bir hassasiyetle

ortaya kan eylemlerin lkenin byk bir blmne yaylmasnda nelerin etkili olduunu,
Gezi Park protestolarnn sre ierisindeki genel izlenimini ortaya koyarak, insanlarn
protestolara destek vermesinin ncelikli nedeninin saptanmasn, olaylarn geliimini,
sosyolojik bir perspektiften ele alarak analiz etmek ncelikli amacmzdr. Sosyal
hareketler balamnda olaya btncl bak asyla yaklamak, yapc zm nerileri
sunmak ve toplumsal problemlerin sosyologlar tarafndan okunmas gerekliliini
gstermek amalarmz arasndadr.

2.ARATIRMANIN EVREN VE RNEKLEM

Gezi Park Alan Aratrmamz, stanbul, Ankara, zmir ve Mersin illerimizde
gerekletirilmi olup, aratrma kapsamnda toplam 1000 kiiye kantitatif aratrma
ynteminin yz yze anket teknii uygulanmtr. Kantitatif aratrma yntemi, elde edilen
verilerin miktar ve oransal olarak rneklemden yola karak sonularn saysal veya yzde
cinsinden deerlendirildii istatistiksel aratrma srecidir.

5
3.ARATIRMA VERLER

rnekleme Ait Demografik Veriler

Demografik verileri oluturmak iin aratrmada kullanlan veriler aadaki
sralamada verilmitir:
a.

Yaanlan ehir

b.

Cinsiyet

c.

renim durumu

d.

Sosyo ekonomik durum

e.

Sosyo kltrel durum

Aratrmamz zmir, Ankara, stanbul ve Mersinde gerekletirilmitir. Anket

almamzn %34 n Mersin, % 26sn zmir, % 23 n stanbul ve % 17sini
Ankarada bulunan bireyler oluturmutur.
rneklem grubumuzun cinsiyet oran birbirine yakn deerler iermektedir.
Aratrmamzn % 45,5ini kadn, % 53n erkek ve % 1,5ini dier seeneini iaretleyen
bireyler oluturmaktadr. Genel olarak aratrmamza katlanlarn ya ortalamas 18- 25
aras olan gen ya grubu oluturmutur. Bu ya aralnda aratrmaya katlanlarn
oran % 69 dur. Aratrmamzn % 20,5 lik dilimini de orta ya grubu oluturmaktadr.
Genel olarak ankete katlan bireylerin eitim dzeyleri yksek retim mezunu
olan bireylerdir ( % 57). Bunun yan sra % 38lik ksm orta retim mezunudur. Ancak
anketi uygulama srasnda yaplan mlakatlarda bu bireylerin byk bir ounluunun
halen niversite rencisi olma durumu gz ard edilmemelidir. Geriye kalan % 5lik
dilimi ise ilkretim mezunlardr.
rnekleme ait dier bir demografi verileri ankete katlanlarn sosyo ekonomik ve
sosyo- kltrel durumlar oluturmutur. Sosyo- ekonomi durum verilerini incelediimizde
aratrmamza katlan bireylerin %55i orta seviyededirler. %17, 9 u ortann st, % 14,
6s ortann alt seviyesinde kendilerini grmektedirler. % 3, 4 ekonomik adan kendilerini
st seviyede grrken; % 7 ise karasz olduklarn belirtmilerdir. Sosyo- kltrel durumda
ise aratrmaya katlanlarn % 55i kendini orta seviyede tanmlarken; %3 kendilerini st
seviyede tanmlamlardr. Ancak zellikle sosyolojik aratrma yaparken sosyo kltrel ve
sosyo- ekonomik durumun birbiriyle balantl olduu her zaman iin gz nnde
bulundurulmaldr. Ayrca dikkat edilmesi gereken dier bir husus ise bireyler kendilerini

6
sosyo- ekonomik ve sosyo kltrel balamda tanmladklar zaman sbjektif davran
gsterebilirler. nk bu iki kavram sosyolojik aratrmalarda greli kavramlara rnek tekil
etmektedir.
Medya, byk iletiim ve yayn organlarnn tmne verilen addr. Yani,
televizyon, radyo, gazete, dergi, internet ve trevleri. Genel olarak kitle iletiim aralar
olarak da adlandrlrlar. letiim ise duygu, dnce veya bilgilerin akla gelebilecek her trl
yolla bakalarna aktarlmas, bildiriim, haberleme, komnikasyondur.(TDK) Burton ve
Dimblebyin almalarnda, iletiimin be ayr kullanm biiminden sz edilir. Bunlar:
kiinin isel iletiimi, bireyler aras iletiim, grup iletiimi, kitle iletiimi ve kitle d iletiim
biiminde tanmlanmaktadr.(Usluata,1995:43) Bu balamda ankete katlanlarn medyay ve
medyann hangi trevlerini takip ettiklerini incelediimizde birbirine yakn dalmlarn sz
konusu olduunu grmekteyiz. Bunlar yzde dilimi olarak gsterecek olursak: % 32
internet haber portallarn, %30 sosyal paylam alarn, % 16 gazeteleri, %4 radyolar
ve % 7lik kesim ise tm medya trevlerini takip ettiini belirtmitir.
Yaplan aratrmalardan nce Gezi Park Olaylarnda sosyal alarn byk etkisi
olduu ngrs hkimdi. Bu balamda sosyal alarn toplumsal problemler zerinde
farkndala ve buna bal olarak rgtlenmelere ne kadar etkisi olduuna aratrmamzda yer
verdik. Sonular nceden var olan ngrnn doruluunu destekler niteliktedir. nk
ankete katlan bireylerin % 94 sosyal alarn, toplumsal problemlerin farkndalnda ve
rgtlenilmesinde etkili olduunu dnmektedirler.
Medya bireylerin tutum ve davranlarn etkileyebilme ve bunlar deitirme
gcne sahiptir. Yalnzca bireyler deil, onlarn yan sra toplumsal gruplar,
organizasyonlar, toplumsal kurumlar, ksacas btn toplum ve kltr, medyann
gcnn etkileme alannn iindedir. Be nedenle medya kurulularnn her zaman iin
ilk ilkesi objektiflik olmaldr. Ancak yaptmz aratrmada bireylerin % 90
medyann objektif bir ekilde deil de olaylar sansre uratarak aktard
dncesidirler. Ankete katlan bireylerin % 6 s ksmen sansr olduunu % 3 sansr
olmadn dnmektedir. Toplumsal hareketlerin olumasnda medyann byk bir etkisi
vardr. Nitekim halka yaplan yanl bilgilendirmeler toplumsal atmalarn bymesine
zemin hazrlar. Bu nedenle medya, ykc bir misyon yklenmek yerine yapc bir misyon
yklenmelidir.
Dnyada kresellemenin ortaya kmasyla birlikte bilgiye ulama imknlar
artmtr. Bu anlamda toplumsal olaylarda, sadece ulusal medyalarn deil uluslar aras
medyalarnda etkisi sz konusudur. Uluslar aras medyann uluslar aras siyasette byk rol

7
oynad sosyolojik bir gerektir. Bu nedenle toplumsal olaylar ynlendirmede ulusal
medyalarn sansr uygulamasnda olduu gibi uluslar aras medyalarn da olaylar arptmas
toplumsal atmalar artrr. Bu balamda uluslar aras medya hakknda ankete katlarn
dncelerini aratrdmzda % 59 u protestolarn d basnda arptlmadn %
20si arptldn, % 19 u ksmen arptldn dnmektedirler. % 2lik dilim ise bu
konuda kararsz kalmlardr.
Ankete katlan bireylere orada bulunmalarnn ncelikli nedenlerini sorduumuzda: %
23 vicdani sorumluluktan dolay, % 13 siyasi tutumlarndan dolay, % 9u sosyal evrenin
etkisiyle, % 7 si evreye olan duyarllklarndan dolay ve % 52si saydmz sebeplerin
hepsinden dolay orada bulunduklarn belirtmilerdir. %3 ise ankette sunduumuz
Dier sebeplerden dolay orda olduklarn belirtmilerdir. Ancak anket srasnda
yaptmz mlakatlarda eyleme katlma amac konusunda tam bir mutabakat
olmadn gzlemledik. Uygulama srasnda yaptmz gzlemlerde farkl dnceleri
savunan sosyal hareket oluumlarnn eyleme destek verdiini saptadk. Kimileri
nkleer kartl iin, kimileri ecinsellerin hak ve taleplerini dile getirmek iin,
kimileri de hkmet politikalarndan rahatsz olduklar iin orada bulunmaktayd. Bu
balamda sosyolojik bir aklama getirecek olursak Gezi Park Olaylarnn, organize bir
zellik gstermedii, spontane bir ekilde gelitii ak ve nettir.
Aratrmamza katlan bireylere ynelttiimiz

Olaylarn bu raddeye gelmesi

aamasnda siyasi liderlerin sylemlerinin srece olumsuz ynde etki ettii grne katlyor
musunuz? sorusuna aldmz cevaplarn oransal dalm u ekildedir: Kesinlikle
Katlyorum %73,50, Katlyorum %17, Kararszm %5.50, Katlmyorum %2.50 ve
Kesinlikle Katlmyorum %1. Siyasi liderlerin srece dair sylemleri olaylar
ynlendirmede yadsnamayacak bir etkiye sahip olmutur. Oransal dalmdan karm
yapacak olursak bireylerin byk ounluu bu sylemlerin srece olumsuz etki ettii
grndedir. Demokrasilerde zellikle topluma mal olmu kiilerin, siyasi liderlerin,
sanatlarn srece ynelik deerlendirmeleri daha ok yapc bir nitelik tayp,
kkrtc ve atmac sluptan uzak olmaldr. zellikle yneticilerin ounluku
demokrasi anlayndan syrlarak oulcu demokrasi anlay ile toplumun her
kesiminin

gr

ve

taleplerine

kulak vermesi,

farkllklar zenginlik olarak

deerlendirmesi gerekmektedir.
Yukarda da belirttiimiz gibi Gezi Park Olaylar evresel bir hareket olarak
balam ancak daha sonra politiklemitir.. Peki, bu bireylerin siyasi bir partiye
yaknl sz konusu mudur? Aratrma sonularn deerlendirdiimizde % 60nn

8
siyasi bir partiye yaknlklar yoktur. % 38 siyasi bir partiye yaknlklar var, % 2 ise bu
konuda kararsz kalmlardr. Ankete katlanlarn % 43 eylemlere katlmada siyasi
ynelimlerinin etkisi olmad dncesindedirler.
Aratrmamza katlan bireylerin %82si Aileniz ile gezi park eylemleri konusunda
ayn fikirde olduunuzu dnyor musunuz? sorusuna evet cevabn verirken, %6s hayr
demitir. Ksmen ayn grte olduunu dnenler %10luk dilimi olutururken bu konuda
kararsz olanlar %1 orann oluturmutur. Aile bireyin sosyalizasyon srecinde en nemli
etkiye sahip olan toplumsal birimdir. Bu soru dalmndaki oranlardan yola karak aile
iindeki grlerin homojen bir yapya sahip olduunu, karlkl olarak birbirini etkilediini,
ebeveyn ve ocuklarn gezi park eylemlerine ynelik tutum ve dncelerinin yksek
oranda benzetiini syleyebiliriz.
Katlmclara gezi park olaylarnn k nedeninin yneltildii sorumuza
bireylerin %8i AVM yapm ve betonlama yantn, %9u siyasi tutum yantn, %1i
alkol dzenlemesi yasas yantn, %16s ise yaam tarzna mdahale yantn vermitir.
Katlmclarn %63 tm seenekleri btnletiren hepsi yantn iaretlemiken %2si
dier seeneini iaretlemitir.
Gezi park olaylar, bilindii gibi balarda kendini evresel bir hareket olarak
gstermitir. Ancak ilerleyen zamanlarda bu olaylar politik bir hviyet kazanmtr. Gezi
park protestolarnn oluum aamasnda insanlar tamamen demokratik haklarn
kullanarak barl bir ekilde evre duyarll ile eyleme destek vermitir. znde ilk
gnden beri ortak bir ama etrafnda oluturulan protestolar ilerleyen gnlerde ve
protestolarn daha geni kitlelere yaylmasyla birlikte farkl fraksiyonlar oluturmaya
balamtr. Eyleme kimlik belirlenmesi ya da ortaya ortak bir ama koyulmas edinilen
bilgiler dorultusunda salkl olmayacaktr. nsanlar mevcut durumlara, gerek
uygulanan politikalara gerekse yaam tarzlarndaki farklln savunusu olarak
honutsuzluk ve rahatszlklarn dile getirmek amacyla eylemlere destek vermitir.
Aratrmamza katlan bireylere ynelttiimiz Gezi Park olaylarnn nasl biteceini
dnyorsunuz? sorusuna katlmclarn %15i siyasal tutumun yumuamas yantn
verirken, %5i yeile olan hassasiyetin ve doa bilincinin olumasyla sonulanabileceini ,
%12,50si

yasaklama

ve

snrlandrmalarn

ll

olmasyla

sonulanabileceini

ngrmtr. Katlmclarn %15i seim veya referandum seeneini iaretlerken,

%30u sunulan nerilerin tmn kapsayan hepsi seeneini iaretlemi ve son olarak
katlmclarn %20si dier seeneini tercih etmitir.

TARTIMA VE SONU
Gezi Park eylemleri aratrma sonularnn bize gsterdii ey, meselenin sadece dardan
baklarak anlalabilecek bir toplumsal olay olmad gereidir. Nitekim salt kuramsal
dzeyde bir deerlendirme ok yanl sonular douracaktr. rnein E.Durkheim,
ntiharlarn bekrlarda daha fazla grlebileceini nceler. Ancak bugn Trkiyede
aklanan intihar istatistiklerine baktmzda evlilerde intiharn daha fazla meydana
geldiini grebiliyoruz. Dolaysyla Medyada bu konu ile ilgili yaplan birok yorum ve
analizin de, -Gezi Park- eylemlerinin oluum ve geliimi ile ilgili yetersiz tespitlerdir. Daha
ok yorumlayc sosyoloji kskacndan kurtulamamtr. Bir ksm yorumcu meseleyi sadece
kentli orta snflarn isyan olarak; bir ksm da ulusal sol ile liberallerin ortak duygularnn
da vurumu olarak yorumlad. Oysa aratrma sonucumuz gsterdi ki mesele aslnda
masumane bir mecrada geliti ve uzun bir sre bu izgide kald. Zira eylemciler arasna
szp olay bir siyasi ranta dntrme gayretleri Gezi Park eylemcileri tarafndan tasfiye
edilmitir. Burada dikkati eken nokta Muhalefet siyasetine gven duyulmad gereidir.
Gezi Park eylemlerinin ne kan ayrntlar:

oulcu bir kimlie sahip olan,

evre hassasiyeti olan,

Daha ok 18-25 aras genlerden meydana gelen,

Daha ok niversite ve lise genliini ierisinde barndran,

Siyasal partileri ierisinde tasfiye eden (lk ekli ile) ,

Muhalefetin yeterliliini sorgulatan,

Demokrasi taleplerini dorudan isteyen (Temsiliyetsiz) ,

Mevcut demokrasi trn eletiren ,(Katlmc bir demokrasi biimini arzu eden)

Medyann irtifa kaybettiini gsteren,

D mihraklarn bir ehir efsanesi olduunu ortaya koyan,

Siyasal tutumu otoriter bulan,

Kolluk kuvvetlerini acmasz bulan,

Ebeveyn-Gen ortak grn yanstan eklinde zetlemek kanaatimizce

doru bir sonu olacaktr.

10
Tm bu bilgiler nda:
-Taksim direnilerine destek veren insanlarn isteklerinde, kar durmay tercih
ettikleri olay ve olgularda hakllk pay var m? Sz konusu projenin iptal edilmesi,
projeye

devam

edilmesi

veya

proje

sresinin

telenmesi

gibi

arttrlabilir

alternatiflerden hangisinin hayata geirilmesinin toplumun huzur ve barnn inas

adna, getirisi daha fazla olur? Tm bu sorular bu aratrma erevesinde
deerlendirilip btn alakadarlarn doru karmlar yapmalar gerekir. Siyasi veya
psikolojik okumadan ziyade, harekete saduyu erevesinde bakmak toplumumuza
daha fazla yarar salayacaktr.

-evreci sosyal hareketlerin alt nedenlerini douran hzl nfus art,

sanayilemeye bal olarak doann tahribat, dengesiz kentleme gibi faktrlerin iyi
yorumlanmas gerekmektedir. Ayrca katlmc demokrasinin gerei olarak kendilerini
yeterince ifade edemediini dnen gruplarn hak ve taleplerinin dikkate alnmaldr.
Bylece katlma tevik, insanlarn fikir ve grlerinin onlarla ve evreyle ilgili olan
kararlarn alnmas aamasnda, deerli olduu algsnn yaratlmas, srece olumlu
ynde etki edecektir.

11

12

13

14

15

16

17

18

19

KAYNAKA

Ruen Kele, Can Hamamc, Aykut oban, evre Politikas, mge Yaynevi: 2005
Orhan Trkdoan Sosyal hareketlerin Sosyolojisi, Birleik Yaynclk: 1997
Ayseli Usluata, letiim, letiim Yaynevi: 1995